MAHTIANVS CAPELLA

FRANCISCYS EYSSENHARDT

RECENSVIT

ACCEDVNT SCHOLIA I N CAESARIS

GERMANICI ARATEA

LIPSIAE

IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI

MDCCCLXVI

( ( BlBUCTHEQUg ,

LrrSIAE TYPIS B. G. TEVBNERI

PRAEFATIONIS

IN MARTIANVM CAPELLAM

CAPVT PRIMVM

Martianus Minneius (uel Minneus: nam solum

genetiuum casum Minnei codices exhibent, uid. p. 27

adnot.) Felix Capella de nuptiis Philologiae et

Mercurii qua aetate scripserit Remigius Antisiodorensis

aeque inepte quaesiuit atque Martianum ab eo enarratum

esse glossae multis codicibus seruatae testantur. ab

hoc enim homine profectam esse uitam Martiani, quae

nomine auctoris omisso editioni Basileensi anni MDXXXII

praefixa est, summa docet similitudo, quae inter hanc

uitam et excerpta de commenio Remigii in Martianum

codicis Gudiani n. 335 intercedit. sed de hoc interprete

postea dicetur.

Recentiore uero aetate de Martiani aeuo exposuit

Meibomius-in praef. uol. II mus. script. hunc autem inqnit

circa Aputeii tempora vixisse autumo , qui simititer Gaudentii

Harmonicam et Nicomachi Geraseni Arithmeticam

uertit. sed haec opinatio ea solum re nititur, quod pariter

atque Apuleius Graecorum illorum scripta Latine interpretatus

est, Martianus Aristidem Quintilianum in suum

sermonem conuertit, quae nulla plane causa est.

IIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Multi alii ueluti Vossius de poetis Latinis p. 66, Gaddius

de scriptoribus non-ecclesiasticis (Florentiae 1648)

p. 145, Vossius de historicis Latinis l. III p. II p. 225,

Saxius onomastici litterarii uol. I p. 517 p. 518 sq., Fabricius

bibl. Lat. ed. Ern. uol. III p. 215, Funccius commentarii

de inerti ac decrepita ling. Lat. senect. p. 204,

Schroeckhius historiae ecclesiasticae uol. XVI p. 155, Martianum

circa annum 470 p. C. n. uixisse tradunt nullis

causis additis. nam ne Saxius quidem unde suam opinionem

hauserit indicat ita disputans circa Leonis Thracis

orientis A VG. tempora iam senex (argumento ' respersi

capittis atbicantibus uerticis.' L.IX p.336) scripsisse uideri

potest cum quod Carthago reftorescere Roma contra

senescere coeperat, arg. L. VI p. 204 4" 216, tum quod

'Securus Metior Fetix, Rhetor circa Consutatum Pautini

h. e. ut reor A. C. 498 adeoque Anastasio orientis A VG.

eum ex mendosissimis exemptaribus emendarat. de cuius

tamen aetate non una est hominum eruditorum opinio.

duorum enim quibus utitur Saxius argumentorum alterum

falsum est: nam Leonis temporibus Roma non tam senescere

coeperat quam potius prope emortua erat sustentatis

tot cladibus et cum barbarorum imperio subiecta tum

ab Alarico et Giserico direpta. Carthaginem autem eo

tempore reflorescere coepisse uelim scire quis Saxium

edocuerit. ego hac de re lustiniano potius credendum

censeo , qui quam misera Africae condicio a Vaudalis expugnatae

fuerit exposuit codicis I tit. 27. alterum argumentum

Saxius ex subscriptione codicis Grotiani (cf.

meae ed. p. 27, 6) petiit de qua copiose exposuit Otto

Iahnius commentationum academiae Lipsiensis uol. V

p. 351 sq. illud igitur cum anno 498 Martiani alicui

exemplo subscriptum sit, anne credibile est non uiginti

DE VITA V

annis post librum scriptum iam librum emendatum

fuisse ?

Sed qui praeter hos in eadem fuere opinione, lacobsius

encyclop. Halens. uol. XV p. 118 sq., Bernbardyus

litt. Latin. enarr. p. 769, Baehrius litt. Lat. uol. H p. 606,

alii, fortasse generis dicendi barbariem saecubim quintum

exiens decere arbitrabantur. nos autem et hominem

Afrum pusilla opera Apuleium imitatum sua prauitate

saeculi alicuius genio documento habere et unum

saeculum hac solum ratione ductos ex eis eligere quibus

omnibus iam barbaries Latinos scriptores inuaserat, lubricum

rati, scriptorem ipsum de se praedicantem audire

quam nostris tantum ratiunculis nimium confidere

malumus.

Primum igitur propter p. 375, 4 rectissime in codicum

inscriptionibus Martianus appellatur Carthaginiensis.

aeque certum esse iudicoMartianum nonBomaeuixisse

et scripsisse sed Carthagine. namque apertis uerbis Satura

dicit p. 375,5 quem Carthago atumnum suum iugariorum

uiciniam uidet obsidentem. bene autem de Bemigii opinatione,

quae in uita ed. Bas. inuenitur, Martianum partim

Bomae partim Carthagine scripsisse, in qua etiam Funccius

l.l. alii, iudicauitTiraboschius (storia della lett.Ital. IIII18)

Rafaetto Volterano citando 1,autorita di non so quate Remigio

dice (l. 17 Comment. urb.) ch, ei viveva in Roma,

ma non parmi che sia questa autorita bastevote ad accertarlo.'

Praeterea autem et ex hoc loco et ex p. 195, 31

ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabutationis

partibus intigata aciem industriae metioris obtudit..

Koppius recte conclusit forensibus causis agendis Martianum

occupatum fuisse. et in loco quidem modo laudato

VI PRA-EFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

inesse etiam illud potest Martianum antequam ad forensia

negotia accederet studiis litterariis occupatum fuisse; necessario

autem non inest: potest enim Satura Martianum

uellicans dicere statim ab initio liberaliorem animi habitum

causidici munus dempsisse uel quo minus indueret

obfuisse. — sed hoc manifestum est nulla plane ratione

Martianum Africae pro consule praefuisse, id quod cum

alii concludebant ex p. 375, 1 tum F. Iacobsius isque conlato

Ioannis Saresberiensis loco (Polycrat. II 9) ; quem cur in

auxilium uocauerit nescio: nam Ioannes ne uerbum quidem

loco illo hac de re dixit. sed eandem fuisse Grotii

opinionem ex inscriptione Grotianae editionis patet. idem

censuit Huetus in libro elegantissimo sur Torigine des romans

(p. 120), alii haud pauci. at uero boc profecto nimis

ineptum est hominem qui p. 375, 6 sq. rei familiaris

tenuitatem deplorans seque ad uilia negotia ut uictum

sibi quaereret inuitum descendere questum Africae proconsulem

fuisse arbitrari, quem divitem aut fuisse aut

inter administrationem factum esse nemo ignorat qui Romani

imperii qualis tum erat condicionis gnarus est. praeterea

autem codicis I tit. 27 notitia post § 8 posita (laudauit

locum Bethmannus Hollwegius, processus ciuilis I

p. 97, 5) edocemur Iustinianum praefecto praetorio Africae

'pro annonis et capito . . . auri libras centum' per annum

solui iussisse. inde autem nostro iure colligimus proconsulem

Africae dum procousules Africae sunt uel plus accepisse,

quoniam is per omnem Africae dioecesin . . uice

sacra id est ex principis detegatione iuris diclionem , sotam

autem proconsutarem siue Tingitanam prouinciam

sub dispositione sua habebat (uerba sunt Boeckingii ad notitiam

dignitatum cap. 2 p. 148 cf. Bethm. Hollw. p. 63, 18)

et tantae dignitatis erat homo, ut ne sub praefecto quidem

DE VITA VII

praetorio Italiae esset sed prouocatio ab eo statim ad

ipsum imperatorem fieret (not. dign. II XVII et Bockingius

p. 418). talem igitur uirum quis credat ea dixisse quae

p. 375, 5— 6 leguntur? sed quod grauissimum est

p.375, 1 plane non dicitur Martianum proconsulem fuisse:

aliqua enim raiione hoc in loco deprauato inest Martiauum

-apud Africae proconsulem causas egisse.

Attamen refutanda etiam corum opinio, quos p. V dixi

Martianum florentem ad annum 470 uel circiter referre,

in qua opinione etiam Koppius est (nota ad p. 74). hoc

enim patet p. 375, 1 utut lectio restituenda est Africae proconsulem

conmemorari. itaque nullo modo de exeunte

saeculo quinto cogitari licet cum notissimum sit Gisericum

a. 439 Carthaginem expugnasse prouinciamque

Africam nonaginta quinque annosj^ait Iustinianus l. L § 1)

Vandalos tenuisse, ut hoc certe tempore nullus fuerit

Africae proconsul. praeterea ueroMartianus p.231,3 haec

habet Carthago inctita pridem armis, nunc feticitate

reuerenda. haec verba, quae eis quae ex Plinio lll 38 ibi

exscripsit, de suo addidit, profecto non addidisset, si eo

tempore uixisset quo Vandali Africam tenuerunt, quos aduersus

antiquos incolas crudelissime egisse et aliunde notum

est et diserte exponit Iustinianus l. l. sed in uniuersum

patet Carthagiriem eo tempore quo haec noster scripsit

illustrem illam litterarum sedem fuisse quam Apuleius

celebrauit et de qua cf. Koppius l. l. et Bernhardyus

litt. Lat. p. 88.

Bestat ut negem Martianum post Vandalos a Belisario

ex Africa depulsos uiuere potuisse. quod cum iam

propter subscriptionem, de qua p. IIII dixi (cf. Bossi inscript.

Christ. I p. 476 laudatus a Mommseno proleg.

Solin. p. XXX) statui nequeat, tum postquam a. 534 Africa

VIII PEAEFATIO IN MAETIANVM CAPELLAM

Iustiniani imperio subiecta est, nulli fuerunt Africae proconsules,

quod colligitur ex Cod.I tit. 28 § 2 hisce uerbis

concepta et ab eo (nimirum praefecto praetorio Africae)

auxitiante deo septem prouinciae cum suis iudicibus disponantur,

quarum Tingi et quae proconsularis uocabatur

Carthago et Byzacium ac Tripolis rectores habeant consutares,

retiquae uero id est Numidia et Mauritania et

Sardinia d praesidibus cum dei auxitio gubernentur. (cf.

Morcelli Africa christiana u. I p. 28.) quamquam Bethmannus

Hollwegius Africa inquit nebst Sardinien erhiett

cinen eigenen Praefectus Praetorio, wetcher ohne Vicarius

iiber sieben Statthatter worunter ein Proconsut gebieten

sottie (p. 97). ego quidem de hoc proconsule diu

scrutatus nihil inueni.

Ea igitur de re ciyn vix dubitari posse uideatur, quin

Martianus ante annum 439 uixerit, tamen accuratius aetas

defmiri nequit. etChristianae quidem fidei quod non nulli,

ueluti Bartbius, uestigia deprehendisse sibi uisi sunt, nihil

egerunt: nec uola nec uestigium apparet unde eum uel

nouisse doctrinam illam concludas. unum sane superest

aetatis in sano bomine satis- certum indicium. et enim

p. 224, 19 haec leguntur iltic promunturium Ceras Chryseon

Byzantio oppido cetebratum. haec igitur hominem

ex auctore suo exscribere quam de suo urbis quam Constantinus

caput imperii factam splendidissime exornauerat,

nouum nomen addere maluisse, si modo post annum 330,

circa quem consecrata erat, uixit, quamquam uix humanum

puto , tamen praestare uidetur homini huic uel hunc incredibilem

stuporem exprobrare quam talem sermonis

barbariem saeculo post Christum natum alteri obtrudere.

uerum illud quod dixi in tali re uel in Martiano duhitari

licere num suo se auctori mancipare uoluerit dixi alius

DE VITA VIIII

cuiusdam loci recordatus, quo in urbe Romana commemoranda

Plinii (IIII 38) haec verba Itatia dehinc primique

eius Ligures Vmbria Latium ubi Tiberina ostia et

Roma terrarum caput ita immutanit ( p. 213, 25j Ymbri

mox Latiumgue atque ostia Tiberina dehincque ipsa caput

gentium Eoma armis uiris sacrisque quam diu uiguit

caetiferis taudibus conferenda. itaque eo tempore quo

Martianus scripsit Romae de antiquo splendore aliquid

detractum esse apparet, quod quid fuerit Irustra quaeres,

cum parum probabile uideatur Romae illam cladem commemorari,

quam passa est sede imperii Nicomediam et

deinde Constantinopolim translata.

Sed enim imbrem in cribrum ingessissemus hac de

re nostris uiribus disputantes, si de uita aliqua in Rarthii

aduersariis latente de sua opinione nobispersuaderel quisquis

in diariis litterariis Ienensibus anni 1794 p. 350 de

Saxii onomastico iudicium tulit. is enim de Fabricii uerbis

quibus bibl. Lat. ed. Ern. uol. III p. 215 dixit in Casparis

Rarthii aduersariorum inediti libri CXX cap. 13 exstare

uitam Martiani e MS. uetustissimo petitam ita disseruit Wir

wissen . . aus einer andern zuvertdssigen Quette, dass

Caspar Barth in dem . . angefuhrten Theit der Adver-

' sarien dargethan, dass Capetta den Datis dieser Vita zufotge

unter den Gordianis und atso in der Mitte des

driiten . . Jahrhunderts getebt. at quemnam codicem

hunc fuisse putas, cum firmissimis argumentis demonstrari

possit Rarthium quotquot Martiani codices enumerauerit

totidem foedissimo mendacio ementitum esse? qua de

re postea dicam. itaque uehementissima suspitio oritur

spurcissimum istum nebulonem, ut Martiani codices multos

miros plane ementitus est, ementitum esse banc quoque

uitam. ego olim in bibliotheca Lipsiensi, ubi ineditum istum

X PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

thesaurum seruari amici narrauerant , de eo quaesiui sed

nihil inueniebatur. alii Halis eos esse affirmant, neque

uero quidquam interest cum neminem fore suspicer, qui

eos ualde desideret.

CAPVT SECVNDVM

Codicum quibus ad recensendos Martiani Capellae

libros usus sum haec est descriptio.

Codex Bambergensis (M. L V 16. 8 laeckii n. 391)

scriptus est ineunte saeculo decimo in membranis formae

quadratae minoris. folia sunt ducenta uiginti sex siue

quaterniones duodetriginta et ternio dimidius. primi quaternionis

primum folium, quod aut scriptura uacabat aut

inscriptionem continebat, resectum est: ita cum folium

primi quaternionis extremum reglutinandum esset post

sextum folium codicis, cuius haec sunt extrema uerba in

participatum operis consessumque Suscep (p. 9, 20) , errore

eius ut puto, qui codices Bambergenses a. MDCXI

tractabat, religatum est post secundum quaternionem in

haec uerba desinentem corpus autem (p. 22, 24). paginae

uersiculorum sunt uicenorum singulorum. hunc

librum qui religiosissime et nitidissime exarauerat na-"

ctus est emendatorem, qui eum cum alio eoque peregregio

conferret, quaeque discrepare animaduertisset,

in eis primam scripturam aut cultello eraderet aut sive

lineolis siue punctis adiectis induceret nouaque adderet

scriptura minutiore quaeque ideo fortasse tantum paullo

sequioris aetatis uidetur. praeterea uero duo nisi fallor homines

codicem tractauerunt, alter non multo post primum

emendatorem, alter saeculo fere quarto decimo. et recentior

ille statim semouendus est, cum facillime aetas coDE

CODICIBVS

gnoscatur: pauca quae mutauit et addidit singillatim enotaui.

uerum antiquior ille nec facile nec semper omnino

distingui potest a primo librario primoque emendatore.

itaque ne falsam accurationis speciem iactarem, quidquid

emendatum est a duobus primis emendatoribus littera b

insignire quam distinguere quae distingui nequeunt malui.

emendauit autem hic ex ingenio quaedam sed leuicula

omnia idemque aut egregie fallor aut addidit glossas paucas

ad primum nonumque libros ineuntes. ceterum saepe

difficile est intellectu quid primitus scriptum fuerit, aliquotiens

dispicere omnino non potui. rasuras significaui

stellulis. — unum restat de quo confidenter quidquam

statuere uix audeo. cum enim antiquum illum emendatorem

ex uno libro codicem emendasse omnia indicia

suadeant, mira illa adnotatio quae facta est ad p. 24, 13

meae ed. hoc in quibusdam codicibus non habetur non

uideo quo modo explicari possit, nisi librum ex quo Bambergensis

emendatus est ipsum recensione aliqua ortum

«sse putes. qua in re uide ne nimis audacter bunc codicem

ipsum illum credamus, quem a. 498 Romae docta

aliqua recensione ortum esse antea significaui, quod si

uerum est, parum probabile uidetur inuentum iri librum

quo minus corrupta huius scriptoris uerborum conformatio

contineatur.

Codex Reichenauensis nunc Caroliruhensis

n. LXXIII scriptus est saeculo aut decimo exeunte aut undecimo

ineunte in membranis formae maximae oblongae

ad exemplum aut eius ipsius aut persimilis libri, ex quo

Bambergensis descriptus est. quae in exarando errauerat

librarius, ea ipse ut uidetur postea ex archetypo suo

correxit, sed ita ut ex coniectura nihil emendaret. itaque

ex hoc. libro coniuncto cum Bambergensis testimonio

XII PEAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Martiani uerba restitui potuissent nisi in Reichenauensi

propter situm et umorem putrefieri coepto carie unius

cuiusque folii particula deleta esset. quae igitur inReichenauensi

legi amplius non potuerunt, suppleui ex codice

Darmstattensin. CLXXXXIII saeculi aut decimi exeuntis

aut undecimi ineuntis. qui cum Reichenauensi simillimus

sit neque noui quidquam afferat praeter aliquot leuissimi

momenti emendationes, quamquam totum contuli, tamen

non laudaui nisi ubi ille deficiebat. superest ut moneam

eius modi emendationes, quibus veluti enem primitus scriptum

postea inemmmutatum est, menon adnotasse nisi ubi

eandem in utroque codice emendationem deprehendissem.

praeterea non notaui, certe notare nolui, ufrodile armonia

archanus foebus sydus armonia, elementa ae et e commutata.

assimilationem ubi alter codex seruauerat in talibus

quale est inpendere, non notaui in altero esse impendere.

Hos tres libros domi contuli cum exemplo Koppiano

summam cum bibliothecarum praefectorum tum regii

ministri liberalitatem expertus. et Bambergensi quidem

ad quintum Martiani librum recensendum Carolus

Halmius ante me ita usus erat, ut paucis mutatis liber

ille ex praestantissima rhetorum editione repetendus esset.

idem rectissime de Vlrici Koppii opera iudicauit,

qui postquam uir Hassorum Electori negotia publica priuataque

ineunte hoc saeculo curasset, Electore fngato

senex ad haec studia accedens Darmstattensem et Reichenauensem

in sua editione ita adhibuit, ut uulgata

lectione plerumque seruata raro eos inspiceret, rarius

lectiones accurate exscriberet. huius rei exemplorum

satis Halmius in adnotatione posuit, pauca ego in

commentario notaui, unum addam non ut senem obiurgem

neque disciplina seuera eruditum neque ingenio

DE CODICIBVS XIII

quamuis acuto tamen parum subacto ita fretum, ut

ipse sapere quam superstitionem de vulgata firmiter

retinenda abicere mallet, sed nequis meam fidem calidius

impugnet, ubi me secus quam Koppium de codicibus

referre aut uerba ab eo in textu seruata a me tacite

codicum meorum auctoritate reiecta inueniet. p. 252, 8

uulgabatur sextum ix buo uecojv buvauevri dXoYoc

quod retinuit Koppius, nam rnos' inquit ' codices sequimur',

Carolus Boettgerus in egregia commentatione,

quae inserta est Iahnii archiui suppl. uol. XIII

p. 590—622, ex Euclide restituere uolebat sextum pnTov

Kai uecov buvauevri aXoYov: illud ipsum in meis codicibus

inueni. ita compluries uerba codicum omisit ueluti p. 237,

17 meae ed. tamen progrediente labore inuitus quasi coniecturas

excogitare coeperat interdum optimas et omnino

de intepretando obscurissimo scriptore aduectis aliorum

locis optime meruit. praeterea utilissimam operam posuit

in laudandis hominibus doctis qui Martianum in transcursu

tetigerunt. his igitur in rebus me illo saepissime

usum esse Koppii nomine non addito scito siquis haec

lecturus est.

Iam Bambergensis liber quantum omnibus qui huc

usque innotuerunt praestet abunde ex commentario meo

apparebit, ut nihil opus uideatur hic singillatim enarrare

quotiens eo usus emendauerim, quae in omnibus aliis uitiose

circumferuntur , aut suppleuerim quae in aliis desiderantur

omnibus. dicendum autem est de aliquot codicibus

uetustis quorum ab optimis amicis notitiam accepi.

nam Lucianus Muellerus mea causa codicem Bernensem

inspexit, Augustus Wilmanns Reginenses,

AndreasLaubmann Puteaneum et Regium Parisinos,

Carolus Zangemeister Palatinum Vaticanum. et

XIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Bernensis quidem n. 56b membranaceus scriptus est

saeculo decimo, integrum Martianum continet, scholia adscripta

sunt. Puteaneus eiusdem saeculi est numero

790OA insignitus, Regias saeculi noni num. 8669, Reginensem

olim Francisci Nansii num. 1987 amicus ait

saeculo aut nono aut decimo scriptum esse omnesque

Martiani libros continere , Reginensem n. 1535 saeculi

decimi esse: extrema uerba esse sonus vero diuisit. Palatinus

n. 1577 saeculo XI scriptus est, continet libros

sextum septimum octauum. itaque graviores corruptelae

in nullo horum codicum sanantur (tum codicem aliquem

non nominatim affero ubi nullam de illo loco ex eo notitiam

accepi) ueluti p. 11, 26 in Puteaneo et Regio est

instanti concedere tibi sectus solitus aperire; in Reginensi

1987 instante con*ce*dere (corr. ex contendere)

tibi fecuf (t et puncta supposita a m. rec. ) sotitus

aperire; in Reginensi 1535 instante concedere tibi sectus

sotitus apperire (corr. in a*perire). — p. 62, 29 in Puteaneo

quis (corr. a m. sec. in quos) numae muttos (corr.

a m. recentissima in muttus) successor indicat qui; in

Regio quis nu*e (nume man. sec.) muttus successor indicatur

qui; in Reginensi 1987 quis numece (cor. al. m. in

nume) multus successor indicat qui; in Reginensi 1535

quis numae (numae a m. rec. scriptum est ut quid primitus

fuerit dispici non potuerit) muttus successor indicat

qui. — p.20,30 in Puteaneo cottidianis motibus agitarent

pede ire formantis specuto retucebat; in Regio cotidianis

motibus agitarent pede ire formantis specuto retucebat;

in Reginensi 1987 cotidianis motibus agitarent pidei

(corr. rec. m. in pedei) reformantis specuto relucebat;

in Reginensi 1535 quotidianis motibus agitarent pidei reformantis

specuto retucebat. — p. 47, 22 in Puteaneo

DE CODICIBVS XV

crebroque capiltitio uutsa ambifariumque nitat (supra

e nitat add. t mitate sec. m.) secum congressa mitificat;

in Reginensi 1987 crebroque capiltitio uutsa ambifariumque

mitat (m. rec. corr. in amitat) congressa (m. rec.

supra add. secum) mitificat; in Reginensi 1535 crebroque

capittitio uutsa ambifariumque nitat secum congressa

mitificat, deinde ras. nouem uel decem litterarum. —

p. 140, 21 in Puteanei folio nunc deperdito lcgebatur;

in Regio est tum in togatis agminibus sosantios gracos;

in Reginensi 1987 tum tn togatis agminibus sosantios

grecos (corr. m. rec. in gracchos); in Reginensi 1535

tum in togatis agminibus sosantios grechos (corr. al. m. in

grachus) ; in Bernensi tum in togatis agminibus sosantios

gracchos. — p. 209, 19 in Puteaneo idem cornetius post

captas indos per germaniam nauigauit; in Regio et Palatino

1577 et Bernensi idem cornetius post captos indos

per germaniam nauigauit; in Reginensi 1987 item (corr.

al. m. in idem) cornetius posi captos indos per germiniam

(i corr. al. m. in a) nauigauit; in Reginensi 1535 idem

cornetius post captus indos per germanic m nauigauit.

Praeterea luculenta exempla demonstrant quae in

meis libris uitiose circumferuntur, emendata in codicibus

ceteroquin multo peioribus, ne ea quidem emendata inueniri

in ceteris codicibus uetustis. ueluti p. 6, 20 octauis

est in Bambergensi Darmstattensi Reichenauensi, sesquioctauis

quod requiritur exVossiano interpolato scribendum

erat, octauis exhibent PuteaneusRegius uterque Reginensis

Bernensis. apparet igitur talia in codicibus interpolatis non

ex uetusta traditione sed nouicia coniectura exarata esse.

Omnium autem grauissimi duo loci sunt, quorum alter

est p. 174, 11. ibi cum Halmius inter verba curas regere

animorum et eipujvela est rectissime haut pauca inter

XVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

«idisse statuisset, plane eadem leguntur in eis quorum notitiam

accepi libris. nam in Puteaneo est fit etegans clausuta

ut est curas regere animorum ironia esl simutatio; in Reginensi

1987 fit elegans ctusuta (add. ut est curas regere

animorum ab al. m.) Hironia est; in Reginensi 1535 fit

etegans ctausuta ut est. lronia est; in Bernensi fit etigans

ctausuta ut est curas regere animorum. yronia est; ex.

Regio amicus hunc locum non enotavit. deinde uero

p. 204, 20 hanc sententiam ittis aestate grandes noctes pro*

lixosque hyeme dies, qua carere non possumus, omittunt

Reichenauensis et Darmstattensis et in textu Bambergensis,

addidit in margine Bamberg. antiquus ille librarius ex

suo exemplo, quam quisquis codex omittit eum apparet

prae Bambergensi neglegendum esse: omittunt autem

eam omnes ab amicis inspecti. adscribam quae illo loco

in codicibus leguntur. Puteaneus praebet licet estate

grandes dies plixasq. noctes ntibq. septetrio ospicabii

illis tateat sine fine; Regius tie$- estate grades (corr. a

sec. m. in grandes) dies $tixasque noctes (hime add. sec.

m.) notq,, septentrio cspicabitis (iltis add. sec. m.) tateat

sine fine; Reginensis 1987 ticet (in add. rec. m.) aestate

grandes dies protixasque noctes nobisque septe*>irio conspicabitis

(itlos a rec. m. inter lin. add.) tateat sine fine;

Reginensis 1535 ticet aestate grandes dies protixasque

(-[. hieme add. inter lin. m. rec.) noctes nobisque septemptrio

conspicabitis (-[. ittis add. inter lin. rec. m.) lateat

sine fine. e Bernensi nullam notitiam accepi.

Hos igitur omnes codices ex uno archetypo deriuatos

esse docet cum corruptelarum grauiorum similitudo et

glossematum apertissimorum numerus tum lacuna illa,

quam Halmius deprehendit p. 174, 12. et de illis quidem

satis est ad commentarium meum prouocare, de hac dixit

DE CODICIBVS XVII

Halmius ad rhetores Lat. p. 477, 32. huic textus deprauationi

qui succurrere studuerint fuisse iam media aetate

satis multos ex codicum interpolatorum numero apparet,

quorum opera aliquot locos leuiter corruptos emendaui,

quos tamen integros conferre quam inutilis tam ingentis

fuisset laijoris: desumpsi eorum lectiones ex Koppii adnotatione.

itaque aliquot bonas emendationes praebuerunt

Hugianus codex Friburgi seruatus, Vossianus

quo Arntzenius usus est ( miscellanea. Traiecti ad Rh.

CDI3CCLXV) Dresdensis, Ettenheimmuensterensis

nunc Caroliruhae seruatus. Monacenses Koppius

habuit septem, quorum antiquissimum — saeculi X est —

adhibuit Halmius %umque iam uehementer interpolatum.

ad interpolatos etiam Bodleiani pertinere uidentur,

quorum tamen perexiguam notitiam Koppius praebet. interpolati

etiam Leidenses sunt, quorum Oudendorpius

in commentario Apuleiano frequentem mentionem iniecit.

paucorum locorum emendationem debeo codici Bambergensi

n. 393 qui solum nonum librum continet (uid.

p. 350,25. 354, 9. 372, 13 sq.). multa deinde uitia et plerumque

quidem ut uidetur ex sua coniectura sustulit qui

primus Martianum edidit ex codice satis corrupto Franciscus

Vitalis Bodianus Vincentiae a. MCCCCXCIX ; aliquot

Bonauentura Vulcanius quiMartianum ita euuIgauitBasileae

una cum Isidoro Hispalensi a. MDLXXVII, ut quas in

marginem reiecerat boni alicuius libri lectiones eas ad

uerba scriptoris emendanda rarissime adhiberet ; nulla qui

curauerunt editionem Basileensem anni MDXXXII,

Lugdunensem a. 1592, quam mutata inscriptione ex

Lugdunensi anni 1538 repetitam esse dixit Ebertus:

ego enim solum posteriorem uidi. praeclaram deinde

operam Martiano impendit Hugeianus Grotius puer

MARTIANU8 CAPELI.A b

XVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quattuordecim annos natus, quamquam non dubito quin

plus praestiturus fuisset, si codicem suum meis similem

accurate excutere dignatus esset. nihil egit Walthar dus,

ne Graecas quidem litteras depingere ualuit Goezius,

quorum uterque priores duos libros edidit alter Bernae

a. 1763 alter Norimbergae a. 1794. ego quantum potui

suas omnibus editoribus coniecturas adscripsi, qua in

re illud male me habet, quod quae inter Bodianum et Vulcanium

prodiere editiones praeter Basileensem non uidi,

ut aliquotiens Vulcanium aliquid emendasse adnotauerim,

de quo ille contra consuetudirtem nihil dicit, ut suspitio

oriatur eis in rebus ab illo anteriorem editionem , fortasse

Mutinensem, expressam esse, qua tam^n Ebertus principem

modo repetitam esse contendit. '

De meis in emendando rationibus unum addam indigestum

in particulis ab ipso excogitatis sermonis tumorem

tam intactum relictum esse quam foedam neglegentiam in

locis aliorum scriptorum a Martiano excerptis. ita factum

est ut aliquotiens Luedeckio (deMarciani Capellae libro

sexto Gottingae 1862) Boettgero (uid. p. XIII) Meibomio

non obtemperauerim in eis emendandis, quaequamquam

aperte uitiosa sunt, si rem spectas, tamen potius scriptoris

immani oscitantiae et neglegentiae quam librariorum

socordiae et libidini tribuenda uidentur. in uocabulis scribendis

ita codicibus me mancipaui ut saepe quae aperte

falsa sunt retinuerim, saepius constantiam et aequabilitatem

sciens neglegerem.

Superest ut codices enumerem quorum notitiam non

plenam et perfectam sed eam tamen habeo ex qua apparet

Martianum Capellam a medii aeui hominibus dignum iudicatum

fuisse ex quo adulescentes in scholis instituerentur.

cuius rei diserta testimonia iam C. Barthius (ad

DE CODICIBVS XVIIII

Claudianum p. 32) et I. A. Fabricius (bibl. Lat. III 214 ed.

Ern. et bibl. med. aet. I p. 330) adtulerunt ut satis uideatur

quoad fieri possit, indagare ex quo tempore in

scholis Martiani libri adhiberi coepti sint.

Igitur iam Fabricius hunc Gregorii Turonensis

locum laudauit (libr. X extr. ), quo auctor successorem

quisquis futurus erat , adhortatus ut librum suum diligenter

conseruet cum alia tum haec dicit 'quod si te sacerdos

dei quicunque es Martianus noster septem disciplinis

erudiit id est si te in grammaticis docuit iegere,

in dialecticis altercationum propositiones aduertere, in

rhetoricis genera metrorum agnoscere, in geometricis

terrarum linearumque mensuras colligere, in harmonicis

sonorum modulationes suauium accentuum carminibus

concrepare : si in his omnibus ita fueris exercitatus ut tibi

stilus nbster sit rusticus, nec sic quoque deprecor ut auellas

quod scripsi. ' et in codice Colbertino haec quae adscripsi

cum tota extrema libri decimi parte omitti adnotauerunt

Guadetus et Tarannus in edit. Paris. anni 1836

simul Cointium 'ea quae secuntur a quopiam neoterico

addita fuisse ' censere obseruantes. et facile profecto esset

iudicare hac de re, si editores Gallici paullo maiore

cura et de codicum suorum auctoritate retulissent et uarietatem

scripturae adnotassent. nam hoc haud scio an

ex editorum silentio concludi possit legi epilogum illum

in codice Camaracensi ('saec. VIII et IX exarato') et

Regio B. similiter enim in codice Cluniacensi alia pro

hoc epilogo substituuntur , multo minus ea quidem ut

uidetur apta. sed cum inter praefandum (p. XIII) 'Regium

B fere in omnibus cum Cluniacensi conuenire' dixissent,

iure de eorum fide dubites, qui hoc loco de Regio

B nihil adnotarunt. tamen ueri simile duco in aliis codib*

XX PEAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

cibus uelut in omnibus editionibus anterioribus epilogum

illum legi neque qui falso acumine uti noluerit aut in

rebus aut in uerbis quidquam inesse censebit quo Gregorium

Turonensem epilogum illum operi suo addere

noluisse appareat. itaque cum Gregorius anno 539 natus

sit, iam exeunte saeculo p. C. n. sexto Martianus scholas

occupauit, cuin qua re optime conuenit quod iam a.

498 Martianum emendatum esse apparet ex subscriptione

de qua dictum est p. IIII.

Duoslocos adscribam aPhilippo Iaffe mihi indicatos

quanto in honore illis temporibus Martianus habitus sit

declaraturus, alterum excerptum ex epistula Wibaldis Corbeiensis

ecclesiae procuratoris ad Manegoldum anni 1149

(laffe mon. Corb. I p.279) <sed uide ne errauerit iudicium

tuum quod in me scientiam et facundiam predicasti quae

illo Marciani Capellae multiplici et enigrhatico epithnlamio

figurantur. Artes quae dicuntur liberales et cetera quae

de medicina uel agricultura scribuntur ab optimis praeceptoribus

accepi. .' alterum ib. p. 275 'quociens Mercurii

et Philoiogiae coniugium considero ' cett.

Et totum quidem opus complecti uidentur

Autricensis 1, membr. 4 (Haenel cat. p. 130.)

Autricensis 2, 'M. C. de nuptiis philosophiae ;

tractatus de artibus et scientiis uariis.'

Aurelianensis <M. C. d. n. ph. et M. ' saec. XV.

membr. 12. (Haenel p. 130.)

Bruxellensis membr. 4. (Haenel p. 763.)

Cantabrigiensis 1 (codices Parisiis et in Brittania

seruatos quia qui huc pertinent libri non ad manum

sunt ex Montefalconio laudo) <M. M. F. C. de septem artibus

liberalibus tractatus'. Cantabrigiae in bibl. publica.

DE CODICIBVS XXI

(Cat. MSS. Angl. I, 3, 2434, 254). hoc uidetur Koppius

usus esse

Cantabr. 4 'M. C. d. n. Ph.' Miber antiquissimus

et Saxonicis scriptus characteribus. (Cat. MSS. Angliae I,

3, 1458, collegii S. Benedicti 181.)

Cantabr. 5 'M. Min. Cap. cum commentario nel

glossa Alexandri Neckam. Cat. MSS. Angl. I, 3, 1462- 185.

Vossianus 1 'M. C. cum scholiis. Cat. MSS.

Angl. II, 1, 2389. 64. bibl. Isaaci Vossii.

Vossianus 2 'M. C Cat. MSS. Ang. II, 1,

2652. 327.

Vossianus 3 'M. C. Grotii uiri doctissimi manu

cum manuscriptis collatus. ' Cat. . MSS. Angl. II, 1,

2822. 80.

Ottobonianus (bibl. Cardinalis Ottoboni Romae.

Montf. I p. 187 d) 'M. Cap. XIV saeculo.'

Cassinensis (Montf. I, p. 218 a) rM. C. d. n. Ph.

et M. cum scholiis.'

Cassinensis 2 (Montf. ib. p. 226 a. — bibl. Cassinensis

n. 332) 'M. C. d. n. Ph. et M.'

Caesenas ('Selecta ex bibl. fratrnm minorum Cesenae

quae olim fuit Malatestarum ' Montf. I , p. 434 d )

'M. C. d. N. Ph. et M. Item de gramm. Rhetor. Geometria

et Arithmetica.'

Taruisianus ('Ex biblioth. Grimana. bibi. Taruisiana.'

Montf. I, p. 482 b) 'M. C

Venetus (in bibl. Sti. Ioannis in Viridario p. 27.

Montf. I p. 486 c.) 'M. C. opera.'

Ambrosianus 1 F 119 Snp. membr. fol. min.

saec. XV continet lib. I — VIIII § 902. de eo et de altero

Ambrosiano (uid. p. XXVI) olim a me inspectis neque ullius

pretii habitis confirmauit me Guilelmus Stude

XXII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

m u n d qui particulam utriusque cum exemplo Koppiano

collatam liberalissime mecum communicauit.

Parisinus 1 (Montf. II p. 755 a. n. 5073) <M. C.

cum commentariis.'

Parisini 2-6 (ib. n. 5302-4. n.5302* n. 5312)

M. C. libri 9.'

Parisinus 7 (ib. n. 6111) 'M. C. de 7 artibus

liberalibus.'

Parisinus 8 (ib. p. 309 b. Bibl. Caroli de Montcbal

archiepiscopi Tolosani, cod. CXXXIV.) <M. C. de

nuptiis Ph. in uetustissimis membranis.'

Colbertini 1—3 (Montf. II p. 928 b. in bibl. regia

Parisina bibl. ColbQrtina cod. 637, 1496, 1918) SM. C.

d. n. Ph.'

Sangermanensis 1 (bibl. S. Germani a Pratis,

Montf. II p. 1131 d, n. 529) 'Mart. Minei Felicis Capellae

libri IX de nuptiis Philologiae. De Grammatica. De arte

Dialectica. De Rhetorica. De Arithmetica. De Astrologia

et de Musica.'

Sangermanensis 2 (ib. n. 638). inter multa alia

'Mart. C. opuscula.'

Monasterii S. Martini Sagiensis (n. 29Montf.

II p. 1249) <M. M. F. C. libri 9 de n. Ph. cum commentariis

Remigii' in fol.

Monasterii B. M. de Becco (Montf. II p. 1256d.

Catal. Manuscr. mon. B. M. d. Becco n. 221) 'Marci Minei

F. C. de n. Ph.' ctt. deest initium et finis. fol. 'Fasciculus

uariarum chartarum, quaternionum ctt. hinc inde auulsorum.

Ita in unum collegimus quia suis locis restitui non

potuerunt.' adcuratius dehoc codice egit Rauaissonus,

Rapport sur les bibtiotheques des departements'de 1'ouest

Paris 1841 p. 515.

DE CODICIBVS XXIII

Parisinus 9 (in bibl. S. Victoris Parisiensis Montf.

II p. 1373) rM. C. d. n. Ph.'

Abrincatuanus (Rauaisson, Rapport ctt. p. 126

Bibtiotheque cCAvranches n. 2958. 4. saec. X. hic codex

primo loco continet:) 'Incipit liber de nuptiis M. et Philologia

Marciani Minei. Le texte de Marcien C. est accompagne

sur tes marges et entre tes tignes de quelques

gtoses, remarqudbtes seutement par tes traductions exactes

quettes donnent des mots Grees. A ce signe je

croirais reconnaitre ta main de Jean Scot Erigene, qui

passe effectivement pour avoir commente Marcien C

Guelferbytanus 1. (Ebert catal. p.39. n. 149 fol.

saec. XIII. membr. Gud. 62.) 'Marc. Cap. De n. Ph. et M.

libri IX. Luculenter exaratus.'

Vindobonensis 2 (Endlicheri CCCXLVI) membr.

4. saec. XV. ' Martiani Minei Felicis Capelle aphri Karthaginensis

de septem liberalibus artibus incipit liber primus

de nupciis philologiae. ' (sed si Endlicherum recte

intellego continet tantum libros I et II.)

Vrbinatem n. 329 exeunte saec. XV in membranis

scriptum esse affirmat C. Zangemeister. omnes VIIII libros

continet. scholia nulla adscripta sunt. capitulis tituli additi

sunt.

De Vaticanis qui totum opus continent iam dictum

est p. XIIII.

De Monacensi nunc inter Latinos n. 14729, olim

Rat. S. Emeranus 729, Roppii Mon. C, dixi p. XVII, de

ceteris Monacensibus nec Koppius accurate quidquam dixit

neque C. F. Hermannus (praef. ed. Koppianae p. IX).

usus est autem Koppius praeterea

Monacensibus sex. secundus est inter cod.

Mon. Cat. n. 4559. praecedit Sallustius sed scriptura

XXIIIt PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

differt. Koppius haec inscripsit ' Benedictoburanus 59.

4l°. A me littera D signatus, codex ille ipse est quem

Pezius (in thesauro anecdot. T. III. P. III p. 619) laudat

eique septem seculorum aetatem adscribit. . . ' continet

l. I et II cum scholiis. tertius inter Mon. lat. est

n. 14271, antea Rat. S. Emmer. 271. continet librum I

et II cum glossis, (Koppii B) et S. Gregorii homil. refertur

ad saec. XI. — itidem antea Ratisbonae in coenobio

S. Emm. (401) fuit qui est inter Mon. cod. lat. n. 14401.

praeter Martiani librum quartum Boethii scripta quaedam

philosophica continet. saeculi est XI aut X , Koppii

F. — Koppi cod. A uidetur esse Rat. S. Emm. 70. Mon.

Cod. lat. 14070 uaria et Martiani l.VI etVII continens. —

Mon. cod. lat. p. 14792 (saec. XI) Koppii G puto est. insunt

libri I et II cum commentario. — de E qui solus

restat adcuratiorem notitiam nullam habeo.

Lugduni Batauorum hice codices Martiani asseruantur

secundum ' Cat. Iibr. Man. qui inde ab anno 1741

bibl. Lugd. Bat. access. descr. Iac. Geel 1852' p. 89

'Martiani Minei Felicis Capellae de nuptiis Philologiae l. I

et II (f. 233 u. — 269 r.) Inscriptio recenti manu: Marcianus

de nuptiis philologie. E bibliotheca Coenobii S.

Iacob Leodiensis. Vid. eius Catal. n. 262.' praeterea in

uetustiore ' Catalogo libr. tam impress. quam manuscr.

Lugd. 1716 hi Martiani libri commemorantur ' 1) p. 326

Martiani M. F. C. Afri Carthaginiensis de VII liberalibus

artibus in membranis. Codex antiquissimus. Bibliothecae

donatus a Petro Scriuerio. 1606 ipsis Idibus Octobribus.

Adduntur effigies Schematum Geometriae. In membranis

siue columnis 36. Cf. Van Wyn. Huisz Atende leuen.

Vol. I p. III p. 270' (hunc ego Iibrum inspicere non

potui). 'XVIII F. 36. — 2) p. 328 Martiani M. F. C.

i DE CODICIBVS XXV

| libri VH (ibi enim finit) de nuptiis Philologiae cum adf

scriptis hic illic glossis. Dominus Egbertus Archiepiscopus

Tradereensis obtulit bunc librum quem Venerabilis

Dominus Gherardus De Poelgheest abbas eiusdem

loci religari fecit anno Dom. 1465 in membr. XVIII.

F. 87. — 3) Idem integer plane ut habeat libros VIIII

quos ita finit 'Martiani M. F. C. Afri Carthaginiensis de

Armonia liber VIIII explicit. In membranis XVIII F. 88. —

4) p. 372 Martianus M. F. C. A. K. libri de nupt. Phil. et

Merc. siue de arte Grammatica. In charta. Ex bibl. Meldus

Therenot. XIX 0. 36. — 6) p. 331 Marcianus Capella

cum glossis densis. In membrana manu antiqua. —

7) p. 370. In membran. Nomina prouinciarum gentium

urbium insularum et Paradisi fluminum etc. vbi est

notnen Marciani F. C — 8) p. 371. Descriptio orbis

terrae uel sphera geometrica Marc. M. F. C. A. Carth.' —

his accedunt editiones Martiani cum codicibus m. s. conlatae

hae quas item in bibl. Lugd. asseruari scribit Bahlmannus

' 1) Capella. 1599. Cum notis MSS. A. Gronouii

0. 33. - 2) Capella. Vicentiae 1499 cum adnot. MSS. a

Perizonio XVIII. 0. 32. — 3) Mart. Cap. per Bonauenturam

Vulcanium Basileae 1577. Cui a uiro docto nonnulla

sunt adscripta. — 4) Capella , Satyricon cum notis Hug.

Grotii. Lugd. Bat. 1599. Cum annot. G. I. Vossii. in 8. —

5) Capella. Septendecim paginae sunt collatae cum MSS.

in oct.' haec mecum olim per litteras benignissime communicauit

Franciscus Bahlmannus.

Duos priores libros complectuntur

(de Monacensibus dictum est p. XXIIII)

Ambrosianus M. 37 sup. membranaceus saeculi

XIIII formae oblongae minimae.

Berolinensis (Lat. fol.25) cum glossa amplissima.

XXVI PEAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

membr. scriptus est a. 1483. fuit D. Weimanni cancellarii

Cliuensis. praeterea continet Boethium de consol. phil.

corruptissimus et interpolatus.

Gissensis n. 82. 4. min. membran. saec. XIIII. ex

collatione quamOtto (comm. critt. in codd. bibl. acad. Giss.)

publici iuris fecit nullius eum pretii esse apparet. glossis

Otto solus opinor delectatus est (p. 14 sq. et p. 269 sq.).

Dresdensis (Falkenstein p. 262) saec. XV. interpolatum

eum esse ex Roppii commentario apparet.

Guelferbytanus 2 (Ebert cat. p. 40. n. 150

membr. 4. saec. XIV).

Lipsiensis (Cat. MSS. ed. Naumann. Grimmael838.

4: Cod. Gr. et Lat. n. XL. cum alia tum) 'Marciani C.

duo priores libri cum scholiis copiosissimis quae recte

Weberus 'expositionem doctam et amplissimam vocat.'

Incip. fu quem psattentem thatamis et matre Camena.

Expl. Faueantque muse et chetis tatoia. Scholiasta eadem

pag. qua Lucanus explicit sic incipit: Titutus iste quatuor

nomina dat auctori suo. Explic. si faueat tatoia

chetis, id est apottinis.

Iacobaeus (rin aedibus Iacobaeis' Cat. MSS. Angliae

II, 1, 8599. 877).

Basileensis Fl 22 cum commentario et uita

(Haenel p. 130), cum interpolatis facere uidetur. de

Hugiano dixi p. XVII.

Gothanus membr. saec. XI cum glossa (cf. Iacobs

et Vkert.) meum in usum olim C. Zangemeister contulit.

Vindobonensisl (CCCXCIV Endl.) 'Martiani Capellae

de N. Ph. et M. l. II.' inscriptio: 'Marciani Minii

capelle liber primus incipit.' subscriptionem saec. XVI

additam esse Endlicherus ait hanc 'explicit aurea lingua

uel angelicus doctoris Bragurdini.'

XXVII

Primum librum

Reginensis 1377 membranaceus, saeculi XII.

Reginensis 244 (olim 202) membr. saec. XII.

Secundum et tertium libros

Guelferbytanus.4 (Ebert catal. n. 152 membr. 8.

saec. XIII) : Hertius liber primo loco positus est.'

Tertium librum

breuiatum ut uidetur

Baliolensis (Cat. MSS. Angliae I, 2 n. 391. L. 6.

Oxoniae) 'M. C. de origine uniuscuiusque litterae et eius

sono breuiter.'

Quartum librum

Sangermanensis 4 (Montf.II. bibl. mon. S.Germ.

n. 771) 'M. C. Dialectica'.

Bernensis Sinneri 265 alia etiam conplexus in fol.

scriptus nescio quando.

Monasterii S. Albini Andegauensis (n. 138

fol. apud Montf. II p. 1226 a).

Quartum et sextum libros

Vindobonensis 3 (CCCXLV Endl.) mbr. 4. p. 175

Grot. — p. 213 G.

Sextum librum

Bambergensis 2 (laeck cat. I p. 51. n. 392.

Saec. X. 2f. 27l. lc.) 'liber de mensura lunae et de magnitudine

terrae' ctt.

Sextum septimum octauum nonum libros

Vindobonehsis 4 (CCCXXXXIV Endl.) membr.

saec. XI. 4. fol. 150.

Octauum librum

Berolinensis (fol. 307) saec. XII interpolatus.

unam emendationem suppeditauit : quod enim p. 305, 2

XXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

dixi legendum esse aequatibus, illud (scil. equatibus) in

hoc codice legitur.

Reginensis 1452 membran. saec. XV ('Astrologia

martiani ') fuit Alexandri Petauii senioris.

Cantabrigiensis 2 (in Collegio S. Trinitatis Catal.

MSS. Angliae, I, 3. 395. 6) <M. C. de Astrologia.'

Burscoughianus (libri mss. reuerendi domini

Burscough. Cat. MSS. Angl. II, 1, 9169. 8) <M. C. Astronomia.'

Colbertinus 4 (Montfauc. II, inter Colbertinos

n. 6596) <M. C. Astrologia.'

Sangermanensis3 (Montf. II, interSgerm. n.644)

?M. C. de Astronomia.'

Puteaneus (C. Boetsch disput. circul. de Solino

Altdorf. 1693 p. 23) ' M. C. lib. de sphaera.'

Vindobonensis (CCCXXXXIIII Endlicheri) usque

ad p. 297 Grot. 'flexio aequi natialem paene directum

secat.'

Nonum librum

Bambergensis n. 393, uid. p. XVII.

Verbo tangam impudentissimam Casparis Barthii

fraudem, qua uel C. F. Hermanno (praef. ed. Koppianae

p. VI sq.) imposuit. quos enim thesauro sibi 'chariores*

codices uel 'cascae antiquitatis' laudare solet , eis tam mirabilis

similitudo cum ipsius Barthii contortam uerborum

stribliginem adamantis emendationibus intercedit, ut hodie

uix inueniri putem qui illi credat in diruto aliquo monasterio

— si modo recte memini — istos inuentos esse

thesauros.

Primus Capellam enarrauit Ioannes Scotus Erigena,

cufeis expositionem memorat Labbeus bibl. nou

DE GLOSSATORIBVS XXVIIII

m. s. p. 45 laudatus a Fabricio III p. 216. inuenisse sibi

uisus est Abrincatuis hunc commentarium Rauaissonus

cuius uerba transscripsi p. XXIII, eiusque particulam nuper

B. Haureau edidit (notices et extraits ctt. uol. XX

p. II) ex M. S. Germanensi de Pratis, qui quamquam

ad cognoscendam philosophiam scholasticam utilis uidetur,

ad Martianum nihil commodi afferet, quippe in quo

plane eaedem corruptelae inueniantur atque in nostris codicibus.

Deinde Remigius Antisiodorensis IoannisScoti

aequalis commentarium scripsit, cuius permulta exempla

supersunt ueluti Lugduni Batauorum <R. A. commentarii

in M. C. MSS. in 4' adseruantur. eidem uidentur

quos Iac. Perizonius bibliothecae Leidensi legasse dicitur

a Fabricio III p. 217.

Vindobonae Endlicheri CCCXXX, Mart. saec. XVI,

cum alia continens tum n. IV f. 76—206 'R. A. Glossae

in Marc. Cap. de N. Ph. et M. ' initium: 'tu quem

psallentem. . Introducitur hoc loco quaedam Marciani

amica hos uersus in honore himenei cecinisse qui fertur

deus esse nupciarum uel naturalium concepcionum. ' . .

finis: 'decet igitur sermonem racionem uxorem habere.

sic felix falsus innuit falsa Capella,

corpore qui meruit miseram nunc ducere uitam.

Marciani Minei Felicis Capelle Glossole in Musicam composite

a Domino Remigio expliciunt.'

Romae Reginensis n. 1970. fol. memhr. saec. XI

'incipit commentum in geometriam Martiani.'

Abrincatuis: Rauaissonus (I. l. p. 115) in eodem

codice in quo primo loco Martianus legitur septimo legi

haec refert: 'incipit commentum Remigii in libro Marciani

Minei Felicis Capellae.' 'Titulus iste quatuor nomina dat

XXX PRAEPATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

suo auctori etc' Cest ta gtose de Remi cCAuxerre ecrivain

du neuvieme siecte sur te Satiricon de M. C. Cettegtose

est inedite et meme tes manuscrits en sont rares.

Cetui dAvranches est incomptet ' . . (usque ad finem libri

sexti).

Becci in uetere catalogo Abrincatuano apud Rauaissonum

p. 589 et 515. sed num hodie exstet nescio.

Turici aut esse aut fuisse uidetur hic commentarius

cf. 'histoire litteraire de la France' tome VI p. 120 ' Arnout

Wiou temoigne que de son temps on tes voioit aussi

a Zurich.'

Guelferbyti Gudianus 335 excerptum paucarum'

paginarum de quo postea dicam.

Lipsiae qui adseruatur liber n. LX Naumanni

saeculi XII foll. 55 Remigii esse admodum ueri simile est.

Naumannus de illo codice haec habet (cat. MS. Grimmae

4. 1838) 'GIossae in M. C. Desunt titulus initium finis. '

Incip. ' Sapientia et inetoquentia prodest semper nunquam

obest' (quae ad uerbum congruunt cum eis quae in

Gudiano 335 leguntur qui Remigii est) 'Explic. Grauat

fata succidentis Osiris.' In primo libri folio a manu recentiore

leguntur: 'Monast. S. Vdalrici Augustae. Gottfr;

Chr. Goetzius in programm. quo bibtiothec. senat. Lips.

bonae menti dedicandam atquc aperiendam fore indicit

(Lips. 1711.) p. 28 haec de illo codice scripsit: 'Anecdotorum

cateruam augent glossae latinae in Marc. Capellam

membranaceac, in principio tamen uno folio truncatae

quae num eaedem censeri debeant cum eis quas Labbeus . .

citat uel sub nomine expositionis Scoti Erigenae laudat

tuto hariolari non licet. Id liquido satis constat, Scholiasten

ibi nobis sisti et Mythologia antiqua et Philosophorum

ueterum placitis haud proletarie imbutum.' risum mouent

DE AVCTORIBVS XXXI

hae Iaudes in Remigium collatae. nam cum ex ineptissimis

illis glossis, quas interdum Koppius (ueluti p. 150 et

211) attulit apparet nihil plane ex his commentariis disci

potuisse, tum ipse cod. Gud. 335 saeculi XI olim tractaui,

ut in orbe terrarum numquam quidquam insanius scriptum

esse satis confidenter spondere possim.

Restat Alexander Necham, cuius codicem unum

commemoraui p.XXI. memorat hunc commentariumLelandus

de scriptoribus Britannicis p. 214 laudatus a Fabricio

III 216. de eo accuratiorem notitiam nullam accepi.

Interpretationem Germanicam a Graffio editam Beronni

1837 glossatoribus de quibus dixi nihil praestare

ridiculae explicationes permultae docent. noui uix quidquam

ad Martianum emendandum ex ea discetur.

CAPVT TERTIVM

Martianus qua ratione auctores suos exscripserit

apertissimo documento sunt libri quintus sextus nonus.

pnti enim posteriorem partem Aquilae Romano debuit,

noni maiorem partem Aristidi Quintiliano , sextum conflauit

paucis exceptis ex Plinio et Solino, ut antea putabatur.

nunc enim postquam Solinum Mommsenus (praef. p. XXI

s?) demonstrauit chorographiam aliquam Plinianam in

epitomen redegisse, uix credideris Martianum ita modo

Solinum modo Plinium exscripsisse , ut mea annotatio exhibet,

sed potius illam Plinii epitomen ubique adhibuisse.

neque omnino, nisi ubi uni alicui totum se mancipauit

°wit Aquilae et Aristidi , ueri simile duco ex uariis auctofibus

sua hausisse sed potius ex simili aliquo opere ency-

^opaedico. sed de his ariolari tantum licet cum nihil

iuantum sciam de tali opere traditum sit, ego satis habebo

XXXII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrasse probae et antiquae doctrinae illud opus quod

exscribebat uestigia retinuisse. hoc enim ante omnia cauendum

est, nequis credat Martianum ubi Varronem laudat

eum ipsum ante oculos habuisse: laudauit ut hoc

exemplo defungar in sexto libro ne semel quidem Soli—

num et Plinium quos exscripsit, compluries autem Varronem

Plinio scilicet ipsi laudatum. itaque M. Terentio

Varrdne iam Ritschelius (quaest. Varron. Bonnae 1845,

p. 10) et Krahnerus (de Varronis philosophia. Noui

Brandenburgii 1846, p. 24) suspicati sunt post C. F. Hermannum

(praef. ed. Kopp. p. XX) Martianum Capellam

aliqua tenus usum esse. quorum argumentis unum placet

addere, quo in uniuersum quantum Varroni se addixerit

patebit. Varro enim Stoicorum hylozoismum, quo totum

mundum deo animari deumque esse sibi persuaserant (cf.

in primis Laert. Diog. VII 70 137) pinguius paullo ita

exornauit, ut Stoicorum placitum Ge6v be kou TOv kocuov

koTi Toiic dcTepac KCti Triv Yfiv TOv t' dvujTaTuj TrdvTUJv

voOv ev aiGepi arbitrantium (Plut. de plac. phil. I 17)

his fere uerbis seruatis ab Augustino (de ciu. dei VII 6,

cf. Lipsius physiol. Stoic. II diss. XI et Franckenus,

fragm. Varronis apud August. de ciu. dei seruata Lugd,

Bat. 1836 p. 62 sq.) expresserit 'ab summo autem circuitu

caeli ad circulum lunae aetherias animas esse astra

ac stellas, eos caelestes deos non modo intellegi

esse sed etiam uideri.' haec Martianus ita imitatus est ut

deos, quos non modo sermocinari sed etiam nuptias facere

ad sui aeui exemplum iussit, tamen simul astra esse uoluerit.

nam Astronomia 'haecenim' inquit(p.301,13sq.) <uerecundae

arbitror probitatis motus cursusque proprios ipsis

edisserere qui mouentur docereque deos uelle quod faciunt.'

cf. in primis quae leguntur p.27,5 cumKoppii nota.

DE PRIMO LIBRO XXXIII

Omitto priorem primi libri partem fabulae ipsius

eiusque non tam facete fictae ut quem Martianus imitatus

sit quaerendum uideatur exordium continentem. deinde

uero quidquid de reconditiore deorum natura Martianus

obscure plerumque innuit Varronianae doctrmae uestigia

prae se ferunt ueluti p. 15, 27 sq. de bis Martiani uerbis

haec cum Iuno adfixa, ut adhaerebat elatiori pturimwn

Iqui, adctinatis eius auribus intimaret de quodam purgatioris

uibratiorisque tuminis toco, adlapsa sensim Patlas

corusca descendit atque ita ut uidebatur uertici

louiati inhaerere superuotans tandem constitit subtimiore

quodam adnixa suggestu Koppius (p 83) adnotat

e Diodoro haec hausisse uidetur, mihi potius tota res a

Varrone petita uidetur, id quod patet ex loco Varronis

apud Augustinum libri de ciu. dei VII, 16. totum enim

hoc capitulum Varronianae doctrinae plenum esse rectissime

iudicauit Franckenus (fragm. Varronis apud Augustinum

de ciu. dei Lugd. B. 1836 p. 87): sequitur autem

cum ex toto rerum habitu tum ex capitulo 17 in. ; ibi

cum Varronem laudet apertis uerbis facile colligitur quae

paullo antea generatim de paganorum opinionibus exposuerat

ad eundem spectare Varronem ipsum. ubi cum

legatur Mineruam etiam quia eam humanis artibus praeposuerunt

nec inuenerunt uel stettam ubi eam ponerent

eandem uet summum aethera uet etiam tunam esse dixerunt,

patet Martianum Mineruam summum aetherem significare

uoluisse quippe quam subtimiore quodam adnixam

suggestu depingeret. Iuppiter deinde secundum ueterem

explicationem apud Martianum inferior aetheris pars est,

Iuno aer. praeterea huc facit August. de ciu. dei IIII, 10

cur itli etiam luno uxor adiungitur, quae dicitur soror

et coniunx. quia Iouem, inquiunt, in aethere accipimus

MARTIANUS CAPELLA C

XXXIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

in aere lunonem et haec duo etementa coniuncta sunt,

atterum superius atterum inferius. quis igitur non uidet

illud inquiunt quamquam generatim de paganis dictum

in Varronis solius auctoritate adquiescere? neque dubito

quin hoc etiam quod paullo post legitur ex Varrone petitum

sit 'aut si aetheris partem superiorem Mineruam

tenere dicunt . . . '

Sequitur ut dicam de eo loco ubi (p. 17, 2 sq.) de

regionibus caeli et de deis in eis habitantibus exponitur.

quam uniuersam disciplinam Etruscorum esse, nihil est

quod postO.Muellerum (vol.IIp. 129 sq.) demonstrem. hoc

enim non solum apparet ex Plinio Etruscos caelum in

sedecim regiones diuisisse narrante (cf. quos praeterea

laudat Koppius p. 91 ad fin.) sed Martianus ipse quos

bissenos coltegas Iouis appellauerat deos (p. 17, 8) eos

alio loco (p. 342, 18) Etruscorum esse dicit

'bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis.'

cf. Muellerus II p. 81. itaqiie Rrahnerus de hoc Ioco sic

iudicat (de Varronis philosophia p. 24) 'nec repugnabo

siquis admodum probabili coniectura quae Marcianus ex

Etruscorum disciplina augurali tradit I 45 sqq. lecta fuisse

contendat in Varronis antiquitt. rer. diu. lib. III. ' sed

quae ex Varronis libro illo III seruata sunt (Merkelius

p. CXV sq.) in eis nihil inuenies, quo adducaris ut Varronem

reconditam hanc et abstrusam Etruscorum disciplinam

exponere quam intra populi Romani instituta et

opiniones de rebus sacris et de deis se continere maluisse

censeas. deinde quamquam Varronem minime negauerim

Etruscorum religionem tetigisse, nusquam quantum comperi

dictum est eum data opera de Etrusca disciplina exposuisse.

quid quod ne Plinius quidem in indice auctorum

DE PEIMO LIBRO XXXV

Iibri II Varronis meminit ubi haec habet: 'Caecina qui de

Etrusca disciptina, Tarquitio quiitem, Iulio Aquila qui

item'. (cf. dehisMuellerusII p.34sq.) Plinium autem quem

aliis in rebus Varrone usum esse saepissime (uid. indices

auctorum ad li. II — VIII. X— XIIII. XVI — XXIII. XXVI.

XXVIII—XXXI. XXXIII— XXXVII) constat cur hac in re

'uirum doctissimum Romanorum' sequi noluerit, si modo

disciplinam Etruscam in antiquitatum rei%m diuinarum

libris exposuisset, nulla caussa excogitari potest. ceterum

ne id quidem quod Censorinus (de die natali cap. 14.

p. 34, 14— 16 ed. Iahn.) ex Varrone affert 'Etruscis quoque

libris fatalibus aetatem hominis duodecim hebdomadibus

describi Varro conmemorat' aliud probat quam

Varronem Etruscorum disciplinas non plane praetermisisse.

Verum quo minus Varronem eo de quo agimus loco

Martiani auctorem fuisse credamus obstat etiam quod de

mirabili illa doctrina, qua luppiter ipse p. 17, 2 Penates

habere dicitur, Varro quantum quidem ex doctrinae eius

reliquiis conici licet nihil plane praecepisse uidetur. contra

haec doctrina, cuius ni fallor praeter nostrum Arnobius

unus meminit, refertur potius ad Nigidium Figulum

(p. 123. lib. III, 40) Nigidius Penates deos Neptunum

esse atque Apottinem prodidit qui quondam muris ltium

mortatium condicione adimcta cinxerunt. idem rursus

in libro sexto exposuit et decimo disciptinas Etruscas sequens

genera esse Penatium quattuor et esse Iouis ex

his atios, atios Neptuni, inferorum tertios, mortatium

hominum quartos, inexplicabite nescio quid dicens. et

exposuisse quidem Nigidium de aliis Penatibus XVIIII de

deis libro docet Macrobius Sat. III 4 Nigidius enim de dis

libro nono decimo requirit num di penates sint Troia

XXXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

norum Apotto et Neptunus qui muros eis fecisse dicuntur

et num eos in Italiam aduexerit. praeterea eum de

Etruscorum disciplina scripsisse ex Arnobii l. l. aliisque

quos attulit Hertzius (de N. F. Berolini 1845 p. 32. cli.

Muellerus II p. 34) constat, ut admodum ueri simile

uideatur Martianum uel potius Martiani ignotum aliquem

auctorem totam hanc doctrinam de sedecim caeli regionibus

a Nigidio^nutuatum esse. quamquam minime infitias

eo Martianum cum eis quae a Nigidio desumpserat alia

etiam miscuisse ut iam Muellerus uidetur iudicasse cum

diceret, wahrscheintich ist das Ganze ein Fragment aus

den Etruskischen Futguratbuchern, es ist votl von achtetruskischer

Lehre, obgteich auch dem Bestreben der

Haruspices gemdss attertei fremde Gotterlehre aufgenommen

und in die sechzehn Regionen vertheitt ist.

(vol. II p. 131.) quae autem Muellerus ad haruspices tanquam

confusionis auctores transtulit ea uerius puto ad

Martianum ipsum referemus. unum addam ex quo totam

hanc caeli partitionem non a Martiano excogitatam sed

ab alio quodam auctore desumptam esse pateat certissimum

argumentum. nimirum in uniuersa fabula contexenda

primarias partes inter deos agunt Apollo Mercurius

Venus: his igitur in caeli istis regionibus si sua

somnia exornasset nemo dubitabit quin aliquem locum

assignasset: sed ne uerbo quidem tanguntur.

Sed iam singula examinanda sunt. et p. quidem

17, 2 quod dicit: .praecipueque senatores deorum qui

Penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum caeleste non pertulit, ex eo

quod omnia pariter repromittunt , nomen eis consensione

perfecit' quae de Penatibus dixit ea Nigidii videri

iam demonstrauimus; sed si ad hunc Arnobii locum ad

DE PBIMO LIBRO XXXVII

tenderis (III 40 p. 123) 'Varro qui sunt introrsus atque in

intimis penetralibus caeli deos esse censet quos loquimur

nec eorum numerum nec nomina sciri (cf. Muell. Etrusci

II82b) hos Consentes et Complices Etrusci aiunt et nominant

quod una oriantur et occidant una, sex mares et to-

Udem feminas, nominibus ignotis miserationis parcissimae

sed eos summi Iouis consiliarios principes' (debebat enim

Oehlerus ac quod ante principes nullo sensu legitur delere)

'existimari. nec defuerunt qui scriberent louem Iunonem

ac Mineruam deos Penates existere sine quibus

uiuere ac sapere nequeamus, sed qui penitus nos regant

ratione calore ac spiritu,' — hoc inquam loco comparato

et Varronianae a Nigidiana doctrina discrimen eLMartiani

quam nostro loco conmisit neclegentia adparet. Varro

enim cuius omnia sunt, quae modo ex Arnobio transscripsi

— neminem enim quod Arnobius hoc loco nec

defuerunt scripsit, eo adducet ut haec ipsa quoque ex

Varrone bonum patrem rescripsisse neget — accurate distinxit

inter Consentes et Penates (nam parum accurate

hac de re statuisse uidetur Rlausenus, 'Aeneas und die

Penaten ' u. II p. 659 ad fin. , ceteroquin egregie disputans)

et a Nigidio eo dissentit, quod ille quos Penates Romanos

publicos esse uidit eos aliqua ratione explicare

uoluit cum diceret Neptunum et Apollinem Penates Romanorum

esse scilicet quia muros urbis unTpoTro-

Xeuic Romae exstruxissent, contra Varro in interiorem

rerum conexum altius quodam modo descendens duobus

Penatibus non contentus — duos autem primitus Romae

fuisse persuadet Rlausenus p. 658 in. — quos primarios

deos esse putabat eos urbis suae Penates esse uolebat.

deinde quae de Etruscis Penatibus ex Nigidio Arnobius

refert plane ex alio genere sunt neque ullo modo cum

XXXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Romanis istis Penatibus cohaerent: fortasse etiam ex alio

Nigidii libro desumebantur. — at bonus Martianus Penates

a Nigidio mutuatus cum his Varronis Consentes commiscuit.

Qui deinde apud Martianum sequitur Vutcanus louiatis

(p. 17, 5) eum quo modo explicem nescio : Vetchanum

in nummis Paestanis occurrentem laudauit Gerhardus de

deis Etruscorum p. 6 et p. 29, n. 542.

Secuntur (p. 17, 7) haec 'tunc etiam ut inter alios

potissimi rogarentur ipsius collegae Iouis, qui bisseni

cum eodem numerantur quosque distichon complectitur

Ennianum' ctt. ubi alium Martianus commisit errorem,

cum deos illos duodecim ab Ennio enumeratos a Consentibus

de quibus p. 17, 2 sq. dixerat, distingueret : confusio

inde orta est quod antea Consentes cum Penatibus louis

commiscuerat.

Deinde quos p. 17, 13 residuos deos dixit, eis Koppius

recte uidetur planetas significari putare. tum p. 17,

22 in enumerandis primae regionis deis quos antea confuderat

Penates et Consentes recte distinxit. Satutem nos

ex Sabinorum tantum religionibus (cf. Prellerus myth.

Rom. p. 601) nouimus. secuntur Lares, puto coitopotentes

illi qui in inscriptione apud Tertull. de Spect. 5. commemorantur:

nam sic interpretandum esse O. Muellerus

(Etr. II 91, 31) rectissime statuit quamquam Prellerus

(Myth. Rom. p. 421 6 sq.) compito legendum esse censet.

sequitur Ianus, qui O. Muellero (II 58 sq.) Etruscorum

deus quamquam Latino nomine appellatus uidebatur secus

atque Gerhardo (de deis Etruscorum p. 25, 29) qui

si loannis Lydi testimonium parui aestimandum pntat,

oppono Varronis auctoritatem ad quem idem prouocat

(mens. p. 56) 6 be Bdppiuv ev Tf| TeccapecKCiioeKdTn

DE PEIMO LIBBO XXXVIIII

tujv Geiujv TrpaYndTujv cpnciv auTov Trapd Gouckoic oupavdv

XefecGai Kai ecpopov Ttdcric TrpdSeujc' hanc

doctrinam autem uere Varronianam fuisse docet Macrobii

locus (Sat. I, 9) a Muellero commode adhibitus. neque

uideo cur Faleriis praeter alienorum populorum deos non

etiam Etrusci dei culti fuerint , ut quadrifrontis Iani simulacrum

Faleriis Romam aduectum (cf. Muellerus II

58 6S) huic Muelleri sententiae certe non aduersetur. sed

hic Etruscorum caeli deus postea cum Latinorum lano

portarum deo commistus est. ceterum ingeniosissima est

Merkelii (proleg. ad Ou. fastos p. CCXXVII) opinio Etruscum

Iani nomen fuisse Fatacer cf. Corssen Beitrdge zur

Latein. Formentehre p. 344 et 473. restant Opertanei

— nam nocturnumque glossema esse demonstrari potest

— quibus recte uidetur statuere Muellerus (II p. 131)

inuotutos deos significari quorum mentio fit apud Sen.

quaest. natur. II 41 ex Caecina (u. Muell. Etr. II 34).

eosdem significauit Varro Arnobii III 40 ' Varro qui sunt

introrsus atque in intimis penetralibus caeli deos esse

censet quos loquimur nec eorum numerum nec nomina

sciri', sed quod hos Penates putat Muellerus, errat (p. 82 6

cf. Gerhardus p. 2217 et 148 145): nam Arnobius solum

quae Varro de opertaneis uel inuotutis illis praeceperat

falso inter Penates retulit ut ex toto conexu apparet:

Varronem enim quae Penatium fuerint nomina optime

scire sibi uisum esse antea diximus.

In regione caelesti secunda (p. 17, 24 sq.) praeter

Quirinum Sabinorum deum bellatorem Mars domicilium

habet, de quo ab Etruscis culto cf. Muellerus Etr. II 58

et Gerhardus de deis Etr. 21 ,2. 29 56. alii qui huc usque

in hoc domicilio tuto habitabant nullo iure eiciendi sunt.

Iunonem abEtruscis in honore habitam esseMuellerus (II 45)

XXXX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrauit; de Fonte et Lymphis nihil habeo quod eis

addam quae Koppius contulit. deinde Nouensides scribendum

est ut docuit Mommsenus (Unteritatische Diatecte

p. 342); hi cum Etruscorum non sint sed Sabinorum

(Varro de l. L. V p. 79 Sp.) uehementer dubito num Martianus

apud Nigidium inuenerit.

In tertia regione (p. 17, 27 sq.) habitantes Iuppiter

Secundanus et Iouis Opulentia qui sint nescio. de Minerua

Etrusca dea omnia nota sunt (Muellerus II 48

Gerhardus p. 41); de ceteris non minus desperata res

est quam de quartae regionis Lynsa sytuestri et Fauore.

In quinta regione (p. 18, 5) cur transcursae dicantur

domus coniugum regum nemo facile expediet: nam

plane non intellegitur cur Iuppiter et Iuno hic etiam domicilium

habeant. ego putem eum quem Martianus hic

exscripsit Iunonis et Iouis domum totum caelum complecti

docuisse , Martianum autem haec non satis recte intellexisse.

huius rei uestigium censeo in p. 17, 24 inesse.

Cererem Etruscis iam O. Muellerus (II p. 61) uindicauit

propter Caesium apud Arnobium (III 40) Fortunam Cererem

Genium Iouialem Palem Etruscorum Penates arbitratum.

itaque haec res non certa erat sed solum

aliqua Caesii opinatio (quem secutus esse putandus est

Seru. ad Aen. II 325 ubi Genius Iouiatis nescio quo

casu excidit) : Nigidium aliter praecepisse ex nostro apparet.

quamquam enim Ceres Pales Genius p. 18, 6 in

proxima uicinitate commemorantur, tamen neque Fortuna

additur neque Genius dicitur Iouiatis: de Penatibus

autem ne uerbum quidem inicitur. Tellurus comparari

potest cum Varronis (Aug. de ciu. dei VII 23) Tettumone.

sed qui sequitur Terrae pater Vutcanus scrupulos haud

exiguos mouet. quem enim Roppius excitauit Varro in

DE PRIMO LIBRO XXXXI

libris de l. L. ubinam terrae patretn ignem, matrem

aquam nuncupet, diu frustra quaesiui. puto hunc locum

(p.67Sp.) Koppium in suum usum miro modo conuertisse

rigitur duplex caussa nascendi ignis et aqua; ideo ea

nuptiis in limine adhibentur quod coniungit. hinc et mas

ignis quod ibi semen, aqua femina quod fetus alitur

humore' collata fortasse p. 76 Sp. 'ignis a nascendo quod

hinc nascitur et omne quod nascitur ignis gignit.' patet

hinc longe distare Vutcanum dici terrae patrem et nego

tale quidquam a Martiano sine auctore dictum fuisse, qui

licet multos sequi potuisset nunc deperditos, tamen suspitio

subnascitur Terraeque pater nihil esse quam glossema

temere in textum illatum, ut explicaretur Tellurus

ille et librariis et nobis ignotus. Mulciberum et Vulcanum

uero a Martiano bis commemoratos esse non multum

miror. de Genio Koppius recte dixit.

Sexta septima octaua nona regio deos continet plane

ignotos: nam de eo qui Pales dicitur ne post Muelleri

(II 88) et Merkelii quidem (prol. ad fast. p. CCVIH sq.)

disputationes certi quidquam affirmari licet nisi quod

Etruscorum eum fuisse (Arnob. M 40) et a dea Latina

eiusdem nominis diuersum : alia sibi persuasit Gerhardus

(l. l.p. 30 ™).

De decimae regionis Neptuno cf. Gerhardus p. 19 5.

sed quod Muellerus II p. 55 50 dicit zugteich kommt er in

der Genientehre der Tuskischen Disciptin . . vor de hoc

Gerhardus aliter dubitauit p. 19 5 seine Gettung ats etruskischer

Penat . . probtematisch atque mihi dubitandum

uidetur. nam ad quem Arnobii locum (III 40) uterque

prouocat Nigidius Penates deos Neptunum esse atque

Apottinem prodidit ... in eo de Etruscis Penatibus nihil

plane praecipitur, sed Nigidium ut iam antea exposui

XXXXII PRAEFATIO IN MARTIANVM

Romanorum Penates quos Varro tres censebat aliqua ratiocinatione

usum Neptunum et Apollinem habuisse apparet.

de Etruscis autem apud Arnobium postea demum

dicitur. neque tamen ex his uerbis idem . . exponit . .

disciptinas Etruscas sequens genera esse Penatium quattuor

et esse louis ex his atios, atios Neptuni : . . ullo

modo conici licet Neptunum inter Penates fuisse sed so-

Ium eum Penates habuisse. de Neuerita adquiescendum

erit in Prelleri (Rom. myth. p. 503) suspitione ; Consum

Sabinum deum (Prellerus p. 420) ab Etruscis ut uidetur

alienum aliunde Martianus admiscuisse uidetur.

Quae in undecima regione est Vatitudo ei Forcellinius

consuluit allato nummo ex Morell. numism. fam. R.

(tab. I 3) quamquam sic quoque multae dubitationi res

obnoxia est. cetera Grotius emendauit. de Pauore et Pallore

cf. Prellerus p. 612 et Hartungius II p. 614. locis ab

his hominibus laudatis adde Minucium in Octauio (25, 8)

= Cyprian. de idol. uan. 2, 4 et Lactantium I, 20, 11,

quorum utrumque Varronem exscripsisse coarguit Augustinus

de ciu. d. III I, 23.

De reliquarum regionum deis nihil habeo quod addam:

nam Saturni caelestem Iunonem non adsequor;

Sancum et deos pubticos ad Etruscos non pertinentes alterum

a Sabinis (uid. Prellerus p. 634 sq.) alteros ni fallor

a Varrone eosque nimis inscite mutuatus est. nam dei

pubtici nulli erant in cultu sed solum denominati ita a

Varrone : Varronis enim uerba leguntur apud Augustinum

de ciu. dei VII 17 ' de dis inquit poputi Romani publicis

quibus aedes dedicauerunt eosque pluribus signis ornatos

notauerunt in hoc ' (scil. tertio) ' libro scribam.' cf. quae

Franckenus adnotauit p. 94 3, neque sententiae meae obstat

Tertull. ad Nat. II 9 laudatus a Prellero myth. Rom.

DE PRIMO LIBRO XXXXIII

p. 137 lanitores terrestres (Muell. II p. 132 in.) ex

Etrusca disciplina desumpsisse Martianum quamquam ueri

simillimum est adcuratius nihil adferre possum.

De uniuerso huius diuisionis consilio et ratione cf.

Muellerus II p. 131. transeo nunc ad ea quae secuntur,

minus certa et quae a Martiano auf' ficta uideantur aut

quae minus recognita et cuiuis nota esse potuere praetermissurus.

itaque p. 19, 13 depingitur Iuppiter ita ut iam

Vulcanius rectissime mundi uniuersi in eo imaginem

agnouisse uideatur. tota exornatio puto Martiano ipsi

debetur sed rem unde desumpserit nemo dubitauit hoc

Augustini de ciu. dei (VII 6) loco inspecto 'dicit ergo

idem Varro adhuc de naturali theologia praeloquens,

deum se arbitrari esse animam mundi quem Graeci uocantKOcuov,

et hunc ipsum mundum esse deum'. similiter

Varro in Curione (Aug. de ciu. dei VII 9. Krahnerus

Varronis Curio p. 1) louem . . esse mundum contenderat.

— deinde p. 19, 27 sq. Iunonem depingit ita tamen

ut in ea selouem pro mundo accepisse oblitus esse uideatur:

cum enim dicit 'ipsius uero diuae uultus adsiduae

perlucens gratiae, fratri consimilis nisi quod ille inmutabili

laetitia renidebat, haec conmutationum adsiduarum

nubilo crebrius turbidabatur ' patet hoc loco rursum Iouem

aetherem, Iunonem aera significare.

Deinde admodum memorabilis est locus p. 20, 20 —

21, 3. haec enim patent a Koppio parum recte ad idearumPlatonicarum

exemplum conformata dici, quo uel minus

probandum quod cotorem Martianum dixisse censet

ex clypeo Vulcani Homerico : ego cuiuis opinor in mentem

ueniet oui Orphici quod Martianus in describenda illa

sphaera imitatus est; nam quem Orphici in ouo illo inesse

uoluerunt totum mundum Kcvra buvauiv ut ita dicam

XXXXIIII PEAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

eum more suo noster pinguius depinxit ne compita quidem

ab hac idea mundi aliena ratus. de ouo Orphico

autem satis est ad Lobeckium (Aglaophami I p. 474 sq.)

prouocare. uerum ut haec certa uidentur ita incertum

erit iudicium de auctore, ex quo Martianus ouo illo abusus

sua hauserit; Orphica enim ipsa ab eo lectitata fuisse

parum probabile est. neque tamen desunt iudicia

quibus adducaris ut eum Orphicas doctrinas attigisse credas,

quem satis ni fallor luculentis exemplis principalem

Martiani auctorem fuisse demonstrauimus , M. Terentium

Varronem. quod enim Lobeckius (p. 476) ouum cosmogonicum

appellat mundi uulgatissimam similitudinem, _

omnino tam uulgata mihi illa similitudo non uidetur neque

Orphici intra huius similitudinis fines se continuerequippe

qui ouum illud ideam etiam mundi esse uoluerint.

omnino non puto totam rem a caeli terraeque adspectu

deductam fuisse quoniam eis temporibus quibus theogonia

Orphica fingebatur terra hominibus disco quam uitello similior

uidebatur, sed mundum nondum perfectum comparabant

cum ouo in quo praeformatam uidebant uniuersam

animalis uitam. ceterum sciens praetermitto quaeBachofenus

(Graebersymbotik) de illo ouo p.20sq. etalibi disputauit.

is ipse autem Varronis locus quo ad sententiam suam

conflrmandam Lobeckius utitur ex logistoricis (ed. BiponL

p. 318) 'caelum est testa, item uitellum terra, inter illa

duo humor quasi in sinum clusus aeri in quo calor'

(emendauit locum Krahnerus de phil. Varronis p. 18)

Varronem Orphica adtigisse mihi probat comparatus scilicet

cum Senecae de Varrone testimonio (fragm. Bip. ib.)

rquo modo potest mundus esse ut ait Varro sine capite

sine praeputio' ; haec enim aliter explicari plane nequeunt

quam ut Varronem putes Orphicam de macrocosmo quem

DE PRIMO LIBRO xxxxv

uocant doctrinam uellicasse, de quo rursus ad Lobeckium

(IIp.911sq.) prouoco. praeterea de microcosmo et macrocosmo

cf. copiosissima Lipsii disputatio physiologiae Stoicorum,

l. III diss. II. in hac igitur Orphicorum sententia

Varro quem Stoicorum praecepta multis in rebus uehementer

probasse aliquot exemplis antea declaraui offendisse

uidetur hylozoismum inficete peruerti ratus tali

singularum mundi partium cum singulis Dei membris

comparatione instituta, insulseque quae Orphici excogitauerant

irridebat. Varronem igitur cum Orphica etiam

tradidisse ueri uideatur simillimum quidni coniciamus

Martianum ex eo desumpsisse quae apertissime Orphicorum

praecepta sapiant?

Tum quod p. 21, 10 Saturnus cum Vesta consociatur

recte Vestam saepe idem significare quod Terra Koppius

adnotauit; poterat Varronis afferre auctoritatem ex Aug.

de ciu. dei VII 24 'Tellurem inquit putant esse . . . .

Vestam quod uestiatur herbis.' cf. quae Franckenus adnotauit

p. 107.

Deinde p. 22, 20 Sol in deorum senatum ingressus

quibus uerbis describitur ea cum Macrobii Sat. I 18 de

eadem notatione comparata 'hae autem aetatum diuersitates

ad solem referuntur ut paruulus uideatur hiemali solstitio

qualem Aegyptii proferunt ex adyto die certa quod

tunc breuissimo die ueluti paruus et infans uideatur : exinde

autem procedentibus augmentis aequinoctio uernali

similiter atque adulescentis adipiscitur uires figuraque iuuenis

ornatur: postea statuitur eius aetas plenissima effigie

barbae solstitio aestiuo; quo tempore summum sui

consequitur augmentum. exinde per diminutiones dierum

ueluti senescenti quarta forma deus figuratur ' comparata

cum hoc loco inquam unum fuisse fontem docebunt ex

XXXXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quo Macrobius et Martianus hauserunt, hoc est Varronem,

quippe quem alio etiam capituli huius loco Macrobius diserte

laudauerit tum omnem dubitationem ni fallor tollet

Varronis — ei enim rectissime Franckenus p. 86 uindicauit

— fragmentum (Aug. de ciu. dei VII 16) hoc 'Apollinem

quamuis diuinatorem et medicum uelint' tamen ut

in aliqua parte mundi statuerent ipsum etiam solem esse

dixerunt; Dianamque germanam eius similiter lunam et

uiarum praesidem. unde et uirginem uolunt, quod uia

nihil pariat et ideo ambos sagittas habere quod ipsa duo

sidera de caelo radios terras usque pertendant.' quae

enim Macrobius cap. 18 disputauit tam arte cum hac a

Varrone ut uidetur fusius explicata Solis uel Apollinis natura

cohaerent ut quin Macrobius alia etiam omnia haec

a Varrone mutuatus sit nullus dubitem. — itaque ne Nortiam

quidem (p. 24, 12) ex Etrusca disciplina huc accitam

(cf. Muell. Etr. II 54 sq.) alii puto noster debuit quam

ipsi Varroni.

Deinde memorabile est Martianum de Harpocrate ea

posuisse (p. 24, 28) quae ad uerbum fere cum Varronis

ab Augustino seruatis uerbis congruunt 'uerum quidam

redimitus puer ad os conpresso digito salutari silentium

conmonebat'. Aug. de ciu. dei XVUI 5: 'in omnibus templis

. . erat etiam simulacrum quod digito labiis inpresso

admonere uideretur ut silentium fieret; hoc significare

idem Varro existimat ut homines eos fuisse taceretur.'

Contra genium louialem ex intima Etrusca disciplina

petitum (uid. p. XXXX et Muell. Etr. II 88) uereor ne

suo periculo Martianus miri istius carminis hoc uersiculo

(p. 25, 24) Mercurium interpretatus sit. quamquam

per se non ueri dissimile estVarronem in similia incidisse:

in eis quae de Varronis doctrina tradita sunt nihil inueni

DE SECVNDO LIBRO XXXXVII

quod huc faciat; sed in tanto naufragio has etiam tabulas

periisse quis miretur?

Ad extremum p. 26, 20 de hominibus eximiis in deorum

numerum referendis quae leguntur bene iam Cuperus

contulit cum Cicerone de nat. de. I 15, 38. Martianus

autem qui eandem rem attigit p. 18, 28, similia puto

apud Varronem legerat, qui quam nude et exiliter homines

in deorum coetum aggregatos enumerauerit discimus

cum ex aliis ab Augustino seruatis fragmentis tum ex l.

de ciu. d. XVIII 19 et 21.

In secundo libro p. 28, 12—32 quae leguntur

ineptiae cuinam Martianus inuiderit haud profecto multum

interest quamquam ne ab his quidem Varro uidetur inmunis

fuisse utpote qui nouenariae regulae (u. Koppius

ad p. 144) mentionem inicere non dedignatus sit. — dein

quae p. 29, 1—25 reconditae sapientiae documenta posuit

perpendenda erunt ubi de similibus septimi libri arcanis

dicemus. quae secuntur ni fallor Martianus — certe

magnam partem — ipse excogitauit. similiter statuendum

erit de miserrimis illis facetiis p. 39, 8 — 40, 10.

Deinde p. 40, 16 — 24 Philolbgia ouum exsorbillat

inmortalitatem adeptura, qua in re Martianus iterum ad

Orphicum illud ouum remotiore similitudine respexisse

uidetur quamquam notum est initiatos ouis uesci uel noluisse

uel uetitos fuisse.

De Vedio cum uxore a Philologia non conspectis

(p. 41, 6) satis esset laudare Muelferum (Etr. II 92 42 et

59 sq.) et Gerhardum (p. 27 42) et Klausenum (Aeneas

p. 1086 sq.) — cuius tamen disputatio Muelleri sententiam

minime refutat, Vedium illum Etrusci dei Latinum

nomen esse iudicantis quoniam Martianus nisi apud auctorem

suum Vedium Etruscorum fuisse inuenisset, non ad

XXXXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

posuisset sicut suadebat Etruria — , nisi obloquendum

uideretur Koppio Arnobii locum (II 62) a Martiano exscriptum

fuisse rato. in Arnobii enim loco de Vedio ne

uerbum quidem legitur, tamen cum tota res prope accedat

ad ea quae Martianus innuit manifestum est et

Arnobium et Martianum ex alio aliquo auctore hausisse.

in eis quae proxime secuntur Phasi senis manifesto

corruptum est; sed certa emendatio nulla in promptu

est.

Tum quae p. 42, 6 Philologia docte Iunonis nomina

enumerat ea omnia Varronem suppeditasae ueri simile fit

ex Varronis quae Augustinus seruauit fragmentis. nam de

ciu. dei VII 3 'omnium purgandorum et pariendorum Iunonem

et ideo eam non deesse purgationibus feminarum

et partubus hominum.' 'Iuno selecta et regina Iouisque

soror et coniunx, haec tamen Interduca est pueris et

opus facit eum deabus ignobilissimis Abeona et Adeona.'

'ponitur autem Iuno quia Interduca est et Domiduca

quasi..' ctt. ceterum in Martiani uerbU nihil erat cur

Koppius de Cinxiam scribendo dubitaret: rem expediuit

dudum quem Koppius non inspexit Brissonius de ritu

nuptiarum p. 43 sq. (ed. Amstelod. 1662).

De loco grauissimo qui est p. 42, 27 — 45, 30

rectissime iudicauit Krahnerus (de Varr. phil. p. 24) 'quae

omnia (scil. § 140 sq.) Varroniana esse contentione instituta

cum Tertulliani et Augustini notationibus intellegentes

facile perspicient.' addit de Semonibus patrum locos

simillimos: etiam doctrinam de Tagete Varroni adiudicandam

esse censet. quin etiam in Varronianae doctrinae

reliquiis ni fallor ea leguntur quae haec ex Varrone omnia

transscripta esse disertissime probant. nimirum quem locum

antea adscripsi (p. XXXIII) is sane aliquanto differt a

DE SECVNDO LIBEO XXXXVIIII

Martiani caeli partitione ; tamen tota Augustinei loci indoles

docet Augustinum generatim modo minimeque accurate

Varronis uerba attulisse , ut si ad summam quae

inter AugusinumMartianumque hac in re intercedit similitudinem

attenderis, haud infitiere omnibus confidehter

utVarronianis uti licere quae in hac caeli partitione commemorantur.

similiter Varronem de Sibyllis egisse libro

Iin rerum diuinarum constat, (Merkelius p. CXVI sq.

Franckenus p. 144 sq.) quem et ipsum decem enumerasse

ex Lactantio a Koppio laudato (I 6) perspicitur. itaque

quod Martianus (p. 44, 20) quas non decem ut asserunt

sed duas fuisse non nescis Iunonem dicere fingit, putandus

est aut Martianus praeter Varronem ad alius cuiusdam

auctoritatem hac in re respexisse aut, quod ueri similius

est, Varro hunc numerum alio loco ad duas principales

redegisse. similiter quae p. 47, 24 profertur heroum etymologia

ad Varronem referenda erit. in eis quae de manibus

secuntur O. Muellerus (II 93) antiquae doctrinae

tenorem rectissime sibi inuenisse uidebatur, quae nos

plane non dubitamus quin Varronis fuerit.

Deinde quae p. 46, 9 lunae legitur descriptio gtobosum

quoddam tenerumque corpus ex superni roris teuitate

compactum, admodum memorabjlis est et doctrinae

alicuius cum uno alio testimonio solum uestigium, quae

ab aliis omnibus de hisce rebus excogitatis longe recedit.

nam quod Koppius physicos ad Macrobium prouocans

(somn. Scip. 1, 11 et 19) lunam aetheream terram dixisse

monet hac re nostrum locum explicari ratus mihi

quidem errasse uidetur. quos enim Macrobius physicos

appellat Orphici potius sunt, qui tamen non putauere

lunam corpus quoddam aethereum sed potius corpus

caeleste ad terrae similitudinem conformatum , quod

MABTIAHC8 CAPELLA. d

L PEAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quidem in aethere positum sit. hoc apparet cum ex uniuersa

Lobeckii (Aglaoph. I p. 499 sq.) disputatione tum

ex hisce Orphicis uersiculis (apud Proclum, III 154

IV 283) ab eo laudatis

uricctTo b' dXXn,v Yatav dTreipiTov f|v Te ceXrivnv

dOdvaToi kXiJiCouciv, eTrixQoviot be tc Mnvnv,

fj tcoXX ' oupe ' e'xei TroM ' dcTea tt oXXd ueXaGpa.

itaque haec semouenda sunt. sed Fulgentius (myth. If

extr. Stauereni p. 700 sq.) de luna haec habet ' siue pastorem

Endymionem amasse fertur quod nocturni roris

humor quem aporria siderum atque ipsius lunae animandis

herbarum succis insudat pastoralibus prosit successibus.,

Munckerus haec adnotat ' scribe ^wctw dTroppoia

siderum atque ipsius Lunae ctt. ; . . ob hanc ergo aporroeam

conflua Luna dicitur in fragm quod Fulgentio

adscribitur in Pithoei catalectis.' itaque haec per se uix

intelligi possunt nisi accUo nostro Martiani loco, ex quo

patet fuisse quosdam qui sidera ipsa nihil putauerint quam

corpora ex rore et humore confecta. ab his sane corporibus

deiluere potuit ros dicique hoc sensu potuit luna

roriflua. aliter enim quo modo ex eis corporibus quae

Orphici aliique sidera esse putabant aliquid humoris defluere

potuerit non assequor. conferendi sunt auctor

peruig. Ven. 20 'humor itte quem serenis astra rorant

noctibus, quem imitatus est Fulgentius p. 11 (Munckeri)

' humor atgens quem serenis astra sudant noctibus ' et

cum hac re cohaeret quod luna a magis spumare iuberi

dicitur. rursum dicuntur sidera rore et uaporibus terrenis

ali cf. Seruius adVerg. Aen. I 607. uid. etiam Salmasius

exerc. Plin. p. 773 A (ed. 1689). praeterea haud scio an

eandem illam de qua antea dixirem innuerit Seru. ad Verg.

Georg.3,391 'mutat fabulam. nam nonPan sed Endymion

DE TEETIO LIBRO LI

amasse dicitur Lunam , qui spretus pauit pecora candidissima

et sic eam in suos illexit amplexus: cuius rei mysticae

(Burmannus recte mystici) uotunt quandam secretam

esse rationem.

In sequentibus Koppius (p. 46, 20 sq.) iure uidetur

Facundiam Mercurio ab Etruscis in matrimonium datam

miratus esse. sed quam Gerhardus allegoricam deam et

(ut uidetur significare) a Martiano fictam censet (p. 20")

eam haud ueri simile duco hunc hominem suo sibi periculo

fabricasse cum praesertim nominatim ad Etruscos

prouocet. sed unum accedit quo ni fallor manifestissimum

fit hanc fuisse aliquo modo cum Mercurio copulatam. nimirum

Martianus si finxerat Philologiam Mercurii coniugem,

nulla caussa erat addere aliam deam antea Mercurio

iunctam : contra si alia iam erat Mercurio iuncta necessarium

erat hanc rem excusare. itaque Varronem quem

procul dubio etiam hac in re secutus est puto Etruscam

aliquam deam cum Mercurio antiquitus iunctam Latine

uertisse.

Quae p. 47, 1 — 10 leguntur quid significent indagandum

hominibus qui rerum Aegyptiarum gnari sunt relinquo.

sed in toto illo caelesti itinere (40, 3 — 51, 7)

singula quoad fieri potuit diligentissime Koppius explicauit.

de carmine autem quod p. 48, 6 sq. legitur cf.

Lobeckius Aglaoph. p. 464; neque dissimile theocrasiae

exemplum est hymnus in Attin, quem restituit G. Herm.mnus

(Comment. acad. Lips. 1849 p. 1 sq.)

Quae Martianus tertio libro exposuit, quod interdum

Koppius loquitur, quasi Martianus excerpsisset Priscianum

(p. 286 ed. Kopp.) uel alium eorum qui aetatem

tulerunt, falli uidetur : sed de difficilima de auctoribus ab

itlis Grammaticis adhibitis quaestione alii sequantur Lachd*

LII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

mannum comment. de Dositheo p. 6 dass eine Grammatik

mit der bestimmten Jahreszahl 207 n. Chr. so oft worttich

mit Charisius und Diomedes . . . ubereinstimmt , ist nicht

minder merkwurdig . . .' cf. Bockingius praefat. ad Oosith.

p. VIIII—XIUI. itaque dicere non ausim quem noster secutus

sit quamquam ne hic quidem Varronianae doctrinae

uestigia desunt. nam quod Ritschelius (deVarr. disc. libris

p. 7) ex Cassiodorio de orthogr. p. 2286 P. adfert Varrouem

h et x litteras esse negasse, eadem Ieguntur apud

Martianum : 61, 3 et 63, 8 , neque aliter sensisse eum de

h documento est p. 62, 4 ubi uid. Koppius: et in primis

p. 63, 1 ... H aspirationi dabitur.

Simile est quod Pompeius comment. artis Donati p.

233 Lindem. haec habet 'ille' (nimirum Varro) 'dicit:

lac non debemus dicere sed tacf Martianus eadem fere

profert p. 62, 25.

Quarto libro ex personatae Dialecticae uerbis quae

leguntur p. 101, 10 sequi uidetur Varronem ex Aristotelis

praeceptis suam conflauisse dialecticam, eamque dein rursum

Martianum si modo ipsi fides esset in breuiorem formam

contraxisse. sed ueri similius puto apud posteriorem

aliquem scriptorem Martianum illam Varronis laudationem

inuenisse eumque in suum usum conuertisse.

Quinto libro Halmii adnotationem , qua Aquilae a

Martiano excerpti Ciceronisque locos accuratissime indicauit

summa eius uiri liberalitate repetere licuit, ad s e x t u m

ex Luedeckii de eo libro dissertatione (Gottingae 1862) et

Mommseni notationibus Solino additis Plinii et Solini locos

repetiui, cuius libri partem extremam Euclidi deberi Boettgerus

(quem laudaui p.XIII) animaduertit, quamquam haud

improbabile uidetur non ipsum Euclidem sed Latinum aliquem

eius interpretem a Martiano inspectum esse, cum

DE SEPTIMO LIBRO LIII

erdo rerum apud Eucliden alius atque apud nostrum sit.

quem Varronem non fuisse ex Gellii uerbis sequi uidetur

'linea est' inquit (M. Varro) 'longitudo quaedam sine latitudine

et altitudine.' Euclides autem breuius praetermissa

altitudine YpOWtfl inquit est ufiKoc dnXaT^c: quod exprimere

uno Latino uerbo non queas, nisi audeas dicere

illatabile.' alia sunt Martiani p. 246, 29.

Contra si coniecturae fldes quaecunque libro septimo

Martianus posuit apertissima uestigia docent Varroniana

esse tantum non omnia. ueluti quae in monadis descriptione

de Ioue dicuntur a Varrone uidetur mutuatus esse. cum

eis enim quae p. 257, 26 sq. Ieguntur apte comparabuntur

quae Varronem in Curione exposuisse Augustinus refert

(de ciu. dei,VII, 9. Krahnerue,Varronis Curio p. 1. Bemhardyus,

litt. Lat. p. 763, Ritschelius de Varr. logistor p. IIH)

<in hanc sententiam etiam quosdam uersus Valerii Sorani

exponit idem Varro in eo libro, quem seorsum ab istis'

(libris Antiq. rerum diu.) 'de cultu deorum scripsit qui

uersus hi sunf :

Iuppiter omnipotens regum rex ipse deusque

progenitor genetrixque deum, deus unus et omnis.

exponuntur autem in eodem libro ita ut eum marem existimarent

qui semen emitteret feminam quae acciperet;

Iouemque esse mundum et eum omnia semina ex se emittere

et in se recipere, qua caussa, inquit, scripsit Soranus,

Iuppiter progenitor genetrixque nec minus cum caussa

unum et idem omnia esse; mundus enim unus et in eo

uno omnia sunt.' ad eundem iam Augustini Iocumglossa

cod. Monacensis E respicit in qua Sorani uersus (ita recte

emendauit Krabnerus p. 22) commemoratur. ceterum

ueri simile est Varronem in libro disciplinarum eo qui erat

LIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

de arithmetica haec omnia adcuratius tractasse quae in

logistorico.illo tetigerat.

Deinde inter ea quae de heptade Martianus docuit

p. 262, 7 sq. leguntur, quae de partu hominum p. 263, 6

habet, Grotius cum Gellii (III, 10) loco comparauit, cuius

uniuersum caput ex Varronis excerptum esse isagogico

hebdomadum libro septenarii numeri praestantiam enarratam

et 'bis septem coryphaeorum imagines' descriptas

conplexo docuerunt L. Mercklinus (animaduers. de Varron.

hebdomadibus , Dorpati 1857) et F. Ritschelius (epimetr.

disput. de M. Varr. hebdom. libris Bonnae 1858. coll.

eod. mus. Rhenani VI p. 513 sq. et ind. schol. Bonn. hib.

1856—57, p. 4). igitur Grotius Gellii haec uerba laudauit

' illam quoque uim huius numeri obseruatam refert

quod ante mensem septimum neque masculus neque femina

salubriter ac secundum naturam nasci potest.' deinde

cum Martianus dicat 'dehinc paruulis mense septimo

dentes emergunt, ac septimo anno mutantur; item secunda

hebdomas pubertatem mouet gignendique possibilitatem'

Gellii Varroniana arte congruunt haec 'dentes

quoque et in septem mensibus primis et septenos ex utraque

parte gigni ait '. quae secuntur ut et ipsa congruant

palmari emendatione effecit F. Astius (animadu. ad theologumena

Arithmet. p. 183) Gellii locum sic restituens:

'et inguina adnasci annis fere bis septenis'. — tum si

Varro apud Gellium haec dicit 'praeterea scribit lunae

curriculum confici integris quater septenis diebus. nam die

duodetricesimo luna, inquit, ex quo uestigio profecta est,

eodem redit: auctoremque opinionis huius Aristidem esse

Samium, in qua re non id solum animaduerti debere dicit,

quod quater septenis id est octo et uiginti diebus conficeret

iter luna suum, sed quod is numerus septenarius, si

DE SEPTIMO LIBRO LV

ab uno profectus dum ad semet ipsum progreditur, omnes

per quos progressus est numeros comprehendat, ipsumque

se addat, facit numerum octo et uiginti, quot dies sunt

curricuti tunaris, patet partem horum Martianum ita expressisse

'hic numerus lunae cursum significat; nam

unum duo tria quatiuor quinque sex septem uiginti octo

faciunV (p. 262, 22 sq.) — quae cum ita sese habeant

meo mihi iure suspicari uideor omnia quotquot de septenario

numero Marcianus posuit, e Varrone eum petiisse.

Sed in uniuersum postquam in duorum eorumque

ex ueterum sententia grauissimorum numerorum descriptione

et explicatione Varronem Martiani auctorem fuisse

demonstratum est, non temere riobis conicere uidemur

quicquid in libro VII Martianus posuit ex Varrone desumptum

esse. singula quaeque Koppius diligenter cum

theologumenis Arithmeticae comparauit, ex quibus tamen

Martianus non hausisse uidetur. potest etiam in usum uocari

Macrobius, qui quae de uirtutibus numerorum habet

Varroniana aut omnia aut pleraque esse coniciam. neque

dissimiliter de Censorini de die nat. cap. 14 iudicaueris,

qui cum Varrone aliquotiens nominatim (ueluti p. 34, 16

Iahn.) utitur tum non desunt quae aperte Varroni debuit,

ueluti p. 36, 12 'praeterea multa sunt de his hebdomadibus

quae medici ac philosophi libris mandauerunt, unde

apparet ut in morbis dies septimi suspecti sunt ac crisimoe

dicuntur, ita . . . ' conferes cum Gellii (III 10) Varrone

'discrimina etiam periculorum in morbis maiore ui fieri

putant in diebus qui conficiuntur ex numero septenario

eosque dies omnium maxime ita ut medici adpellant Kpmkouc

f| Kpiciuouc cuique uideri , primam hebdomadam et

secundam et tertiam. ' neque puto quae Censorinus ex

Solone (fragm. 27, Bergk p. 346) laudauit p. 35, 9 sq.,

LVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

ipsum eum ex Solone desumpsisse sed potius Varroni de—

buisse. sed totum capitulum Varronis doctrinam sapere

mihi uidetur. uidentur etiam quae inde ap. 371, 3 (Jahn.)

leguntur Varroni debere, cuius de nouenarii numeri uir—

tutibus expositionis aliud documentum seruauit Arno—

bius III 38.

De libro octauo hoc est Delambri iudicium uol. f

p. 313: Martianus C. pdrait un compitateur matadroit

qui n'a pas assez de critique pour choisir entre tes au—

teurs qu,il aurait d copier. II parte d,Eratosthene

d 'Hipparque et de Ptotemee probabtement sans tes avoir

tus ou it en avait au moins peu profite; it n,etait pas aze

niveau de son siecte ou son siecte etait descendu au

dessous des siectes precedens, ou ptutOt ce qui est ptus

vraisembtable les travaux d,Hipparque et de Ptolemee

etaient restes renfermes dans tes ecotes de Bhodes et

d,Atexandrie , ou memt ces grands astronomes nont pas

eu de dignes successeurs. Tai copie ce que Martianus

offre je ne diraipas de bon mais de singutier; it n,a de

bon que deux ou trois Hgnes sur Mercure et Venus et

nous en avions dejd vu Vequivatent d peu pres dans

Ciceron et dans Macrobe.'

Sed de auctore a Martiano his in rebus adhibito haec

habet Ritschelius (de Varr. disc. libris p. 10) ' eam autem

inquit 'uocabuli notationem et Isidorus suscepit HI c. 59

et 60 et uero Marcianus quoque VIII p. 275 ima (p. 643

§ 817 Kopp.) et is quidem quendam Romanorum antestans

non per omnia ignarum sibi: quem nemo non uidet

ipsum Varronem dici. Quo Marciani de se ipso testimonio

profecto non mediocris fides ei cohiecturae additur qua

illum Varrone aliqua ex parte usum esse iam supra significabamus.'

praeterea Krahnerus (de phil. Varr. p. 18

DE OCTAVO LIBRO LVII

ima seq.) rectissime quae Varroni verba ex Cassiodorio de

art. et disc. c. 6 p. 560 b) reddidit Ritschelius (de Varr.

disc. Kbr. p. 8) ea comparauit cum Martiani § 849, ita ut

duobus huius libri locis Varronianae doctrinae uestigia

deprehendamus.

Sed his accedunt ni fallor alia. nempe p. 303, 9 quae

de sphaera KptKWTrj Martianus exposuit nullus dubito quin

ex Varrone petierit propter hunc Gellii locum (III, 10) 'circulos

quoque ait in caelo circum longitudinem axis septem

esse, e quibus duos minimos qui axem extimum tangunt

fi6Xouc' ctt. qua de re certius esset iudicium si Varronis

eum librum haberemus in quo data opera Astronomiam

tractauit: nam Gellius sua ex isagogico Hebdomadum libro

(cf. antea) excerpsit. Martianum igitur cum totum quasi

instrumentum institutionis astronomicae, — fingitur enim

Astronomia deorum coetum ingressa manu sphaeram

illam aeneam gestans— aVarrone mutuatus esse uideatur,

nonne ueri simile est in ceteris quoque eius. doctrinam

secutum esse? praesertim cum statim ea quae secuntur

Varroniana sint apertissime. nam (p. 303, 24 in.) stellae

etymologiam iam dixi homirtes doctos Varroni allegasse ;

<jnod autem sidera a considendo deducit itidem Varronem

expressit: cf. de I. Lat. VII p. 300 sq. sidera quae

insidunt.

Verum perquam memorabilis est locus qui proxime

antecedit excusationem illam de sphaera artificiosa parum

adcurate ad mundi exemplum fabricata p. 302,11 sq. qui cum

artissime cohaereat cum expositione sphaerae non temere

eli»m haec ex Varrone petita esse coniecisse mihi uideor.

et prima quidem 'mundus igitur' usque ad uerba 'aeternis

caeli raptibus' uidentur Stoica esse comparato Diogene

L. VII, 1, 69, 137 : ta bf\ T^TTapa cToixeia eTvai

LVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

6uoG ttIv aTroiov ouciav tnrocTdG|iriv be TrdvTuuv

tn,v Yhv uecriv dTtdvTujv oucav. quae autem secunturs

'quamquam auscultare' usque ad uerba 'disparari', (u. 19)

eis si modo tenuem quae in his tenebris fulget lucem recte

distinguo, Epicuri de atomis doctrinam reicit. quae deinde

secuntur Koppius recte ni fallor ad Aristotelis doctrinam

reuocauit. quae post ea leguntur ' quarum circa medium '

usque ad p. 303, 3 'dvacTpoc perhibetur' quamquam mirifica

ista Martiani elegantia ita comparata ut uix intellegantur

tamen neque ex Stoicorum disciplina sunt neque uere

Aristotelis, qui quattuor tantum elementa habet. at posteriores

aethera Aristotelium pro elemento babuerunt, ueluti

auctor libelli Ttepi kocuou qui p. 392 b 35 Bekk.

TtevTe br) inquit cTOixeTa TaOTa ev TrdvTe x^pcc ccpaipiKiIic

eYKel)aeva Ttepiexou.evric dei tt\c dXdTTovoc uelZovi

[\if{u bi Yfic u.ev ev ubaTi, ubaToc be ev depi, depoc be

ev Ttupi, Ttupoc be ev aiG^pi) tov SXov kocu.ov cuvecTricoTO.

uides haec plane cum nostro loco conuenire ut suspitio

oriatur istius libelli auctorem magnam sapientiae

partem ex Varronis horreis deprompsisse. perspicuo autem

exempla opinor ex hoc Martiani loco cognoscitur quo modo

Varro (cf. Krahnerus ad Varr. phil. p. 4) philosophorum

placita quamuis discrepantia in unum conflauerit.

Do libro nono Meibomius praef. uol. II musicorum

haec habet ' celebritatem huius Aristidis unus ex antiquitate

adserit Martianus Capella qui Ilarmonica sua et Rhythmica

(ut primi obseruauimus) ex illo in Latinum sermonem

transtulit. Quam feliciter in notis nostris interdum

ostensum. certe non ubique Aristidis mentem adsecutum

esse lector eruditus conspiciet', et similiter Boeckhius de

metris Pindari p. 221* 'Aristidem in hoc ut in ceteris

compilauit Marcianus Capella'.

DE NONO LIBRO lviiii

Superest ut quantum alii operam nostram misello

buic nauatam adiuuerint grato animo testemur. nam

Mauricius Hauptius aliquot locos egregie emendauit, amici

exules inspectis codicibus eximie nobis gratificati sunt,

Rudolphus Hercherus aliquot plagulas accurate perlegit.

Scripsi Berolini Ral. Nouembribus a. MDCCCLXV.

PRAEFATIO

IN SCHOLIA AD CAESARIS GERMANICI

ARATEA

Scholia in Arati Phaenomenon interpretem Latinum

Capellae adiunxi propter argumenti cum Martiani rebus

mythologicis similitudinem et ita quidem conformata ut huc

usque plena nondum innotuerunt, descripta scilicet ex codicibus

Puteaneo et Basileensi , de quibus dixit M. Hertzhis in

relationibus menstruisde consessibus academiaeBerolinensis

anni 1847 p. 3.19. Basileensis codicis apographum a

Rothio factum accepi ab Adolpho Kiesslingio, cuius

tam prona in me fuit uoluntas ut huius editionis plagulas

rursum eum codice ipso accuratissime conferret. Puteanei

codicis apographum D. Heinsii manu scriptum et in bibliotheca

regia Berolinensi seruatum (mss. Diez. 4. 133) ipse

descripsi et ab Andrea Laubmanno Monacensi pro sua

erga me amicitia impetraui ut cum codice Puteaneo religiosissime

conferret. de his igitur codicibus haec fere homines

illi egregii retulerunt.

Codex Puteaneus n. 7886 constat foliis formae

quadratae triginta sex. paginae bipartitae sunt. scriptus

est saeculo nono aut decimo. insunt haec

Ctaudii Caesaris Arati Phoenomena Ab Ioue principium

cett.

P^-feRAEFATIO IN SCHOLIA AD CAES. GERM. LXI

Fol. llv extrema uerba sunt circuli atbi species.

Fol. 12 incipit Aurigae ptantaq. terit fisida teuam.

Fol. 14 r incipit Non frustrotum animum certo metit

mite durit Haec eadem tibi signa dabunt non inrita

pisces.

Ctaudii Caesaris Arati phomena epi. Arati genus

Bis sena mensum uertigine uotuitur annis Septimanis

decies cett.

Secuntur uersiculi XVII quorum extremus

Per nonasidus decurrens atq. catendas.

Gens Bragmanna quidem cett.

Secuntur sex uersiculi ; deinde

Atexandri regis Macedonum et Dindimi regis Bracmanorum

de philosophia per titteras facta contatio.

Saepe ad aures meas fando peruenit cett.

Fol. 14 v continet responsum Dindimi.

Fol. 15 r incipit Arati ea quae uidentur Ostensionem

quoque de quibus uidentur oportet fleri Ad austrum ex

aduerso habens septemtrionem cett.

Fol. 18r Arati genus

Aratus patris quidem est Athinodori cett.

Fol. 19 Incipit

Praeclara ostensio sacri uoluminis Nam quae cum

mihi caetestem propinaret cett.

Fol. 20 v expi

Incipit

Ab ioue incipimus quem umquam uiri retinquimus.

Archanum quippe est iouis omnis terra omnem q. hominum

forum cett.

Extrema uerba sunt fol. 36r: in annum umquam reliquimus

continentem in cetos signem.

Arati quet uidentur.

LXII PRAEFATIO IN SCHOLIA

Primus romanas ordiris iane katendas Febroa uicino

mense Numa instituit cett.

Secuntur duodecim de mensibus uersiculi:

Iteru uers de n dieru singuloru mensium

Dira patet iani romanis ianua bettis

Vota deo diti febroa mensis habet cett.

Fol. 36 v Tetrasticon autenticu de singutis mensibus

Hic iani mensis sacer est cett.

Vniuersus codex ab eadem manu scriptus est^praeter

ea quae tetrastichon de Iulio mense secuntur: haec*enim

manus recentissima addidit.

Codex Basileensis saeculi noni hodie signatur A.

N. IV, 18. in ligatura haec leguntur

liber astronomie claudii cesaris XL VI . OR.

praeterea index uoluminis littei is uncialibus saeculo VIII

aut VIIII scriptus

ENIGMATA AVIENI ET LIB ARATI | ONOM

extrema uerba haec sunt

CLAVDI CAESARIS:

ARAxipberMoooeMA-

(explicu pellciTeR

b<T qRA ti as)

ubi quae uncis inclusi in rasura posita sunt. secuntur

haec saeculo aut XII aut XIII scripta

^oNorabili 'oTio ac pat suo 6T gfa'

pulx) ecde alrb"i h)-becanuj-toTusq eiusbnv) cecte

quenf .paTam ac %uofam obebiencTa-

Conflatus est codex hac ratione I) senio. II) quaternio

III) ternio a librario II signatus. IIII) senio signatus III. V)

AD CAESARIS GERMANICI ARATEA LXIII

senio signatus IIII. VI) quatemio. non nulla folia librarius

resecuit ut hodie quadraginta quinque supersint. insunt

haec :

I) lr uacat Iv imaginem caeli exhibet

2r AllAbeSCRipTIo pRAfATIouIS

subtus terra' cett.

3V OsteNSioNefn quoque 6e quiijus uibervj-

TuR opoRTei pieRl (haec miniata sunt)

7V desinit in media pagina his uerbis simiti modo in

ipsum suggemut

8r IivjuoIutio spbeRAe

bic esT STellARunv cett.

9V desinit ita indicant circutorum

10 resectum est 11 uacat 12 resectum est.

II) Fol. 1 resectum est

Fol. 2 ABloue pRiNCipium — numenque secundes,

sequitur scholium 'Quaeitur qua re — sed etiam

deorum' in medio tol. 2V

Fol. 2V med. — 3, extr. uacat x

Fol. 3V 'Caetera quae toto, cett. — cardine

uertit,

Fol. 4r 'sidoniamque ratem — finibus axem,

'bAf\JC besibiosus dicit' cett. cetera uno tenore secuntur

resectis tamen

foliis 3. 5. 9. 11 ordinis IIII)

In ordine VI) uacant fol. 3r med. circutis atbis species

usque ad extremum et folii 3V extrema pars a uerbis circuti

atbi species usque ad fol. 4, med. ubi haec secuntur

AuRiqe plANTAflDq. et folii 5r extrema pars post uerba

bisseni tucidas ignis

LXIIII PRAEF. IK SCH. AD CAES. GERM.

Vniuersus codex ab eodem homine exaratus est praeier

primum scholium cuius uerba herodotus louem dictum

aera usque ad (p. 379, 19) cum ea arcas fitius aliam

manum ostendunt.

Duobus hisce codicibus genuina scholiorum conforniatio

continetur. sed praeterea medio aeuo interpolata

«ircumferebantur codicibus non nulUs, de quibus dixit

Breysigius (de P. Nigidii F. fragmentis apud scholiasten

Germanici seruatis Berolini 1854, p. 7). ex tali aliquo

codice Aldus a. 1499 scholia edidit eaque forma usque ad

Buhlium et Lemairium , qui postremi ea ediderunt, occupauit

quamquam tertia fere parte minor et incredibilem

in modum et corrupta et interpolata. tamen fieri non potuit

quin aliquot loci recte emendarentur. itaque satis

habui codicem Vrbinatem 1358 saec.XVscriptumet a WolgangoHelbigioin

Kiesslingii usum cum exemplo Lemairiano

collatum, ibi laudare ubi aliquam codicum BP deprauationem

sublatam inueni. praeterea interpolati codices

Vrbinas et Strozzianus (de quo uid. Breysigius l. l-)

continent scholia in Prognostica ex Plinio conflata, quae iu

BP non leguntur. ea cum Breysigius nuper bene ediderit,

(progr. Posnaniense 1865) hic omittenda erant. omisi

etiam codicum BP atiam descriptionem praefationis (uide

p. LXIII) quae scholia excipit multo recentiore aetate ex

Graecis de astronomia scriptoribus confectam. unum restat

quod moneam scholiorum recensionem absolutam

fuisse Cum Breysigii emendationum (progr. Posnaniense

1865) libellus prodiit ut facile uenia neglegentiae conceda- j

tur sicubi meum scripsi cum illius nomine mutare oblitus

sum. lectionis uarietatem ex BP plenam adscripsi praeterquam

quod quattuor duo, similia non notaui in altero codice

scribi, si ex altero receperam IIII, II.

ADDENDA ET CORRIGENDA

Bambergensem cum iterum acceperim, hisce locis

fatsa me de eo retulisse inuenio: 2, 9 satura comminiscens B

-satyra comminitans b || 3, 3 permutsa B || 3, 16 ctamidaque

(chtamida retinere debebam) B chlamideque b || 6, 8 regum b II

6, 13 motus B || 11, 1 cyltenius B |] 12, 1 phoebeo B ||

138 IN.CIPIT EHETORICA LIBEE V FELICITEE inscr. in

B || 140, 21 graecos EB1 |J 153, 28 repperiri B repperire b ||

155, 22 tunc cotlatione BE || 156, 21 repperitur BE || 180, 16

nntizeumenon B || 256, 3 feralis**cura B || 277, 18 minimas

B |] 286, 15 qct . cc . * c . B || 342, 22 uocabula B

Operarum errores notaui hosce. excudendnm erat in coutextu

uerborum p. 3, 28 Pronoeae \\ 4, 25 duceret \\ 6, 7 ,

immi-ynet \\ 27, 17 Fama \\ 42, 17 (nuncupatam || 66, 21 Catulo

|| 71, 13 terminatus || 17, 2 togo \\ 192, 3 si hoc augeat II

200, 9 Trogodytas \\ 231, 1 Diarrhyto || 246, 27 imcpdveia (|

367, 23 diptasium

et in adnotatione p. 2, 18 maeoni B1 I| 2,26 delinitum

b || 3, 28 pronoeaes b || ib. maiorest BE || 4, 1 detenda:

rt consecuta B' |] .4, 17 scribendum insopibitis BD || 5, 17

prosicis b || 45, 25 Fontes Grotius fones BD || 49, 11 'Tphongio'

E || 154, 10 'post muros add. muros b' || 180, 20 sordida

turpi ratione b || 267, 22 delendum 'reccidunt Bl ' |] 249 scribendum

'24 Tur|uaTiK6c, || 315, 19 'aratus add. 6, || 336, 20

praecinere BE praecipere r

Praeterea p. 17, 27 Nouensides scribendum erat (Mommseni

Vnteritat. Dialekte p. 342) ]| 23, 24 pro miros lacertos

coni. Heinsius ad. Vergil. buc. 3, 8 toros tacertosos || ib. 25

idem timis luno cernebat hirquis inter eos || 25, 25 sacer recte

habere monuit Hauptius cf. p. 194, 8 || 32, 3 frustra uitium

metricum correxit Daumius ad Bernardi Geystensis Palponist.

lib. p. 194 (laudatus a Burmanno anthol. II p. 695) greges

delens et matutinos legens || 40, 10 imitus proposuit Pontanus

ad Macrobium p. 703 || 64, 14 curuanda Boettgerus || 160, 11

Cornetiae glossema uidetur || 140, 21 Regulum recte habere

MABTIANUS CAPELLA £

LXVI ADDENDA ET COKRIGENDA

monuit Hauptius (Plin. ep. I, 5) || 201, 24 sq. ex Ptinio

excerpta esse uidentur (II, 112) || 213, 11 pro fecundns recte

coni. fetubus Grotius || 303, 27 pro decem legit undecim Pontanus

ad Macrob. p. 626 || 305, 3 uid. praef. p. XXVIII II -

331 librum VIIII <DE HARMONIA, inscribere debebam Jf

335, 5 sit etiam in R est: sit itiner (ut uulgo) retinere debebam

|| 397, 15 uid. Index sub Asterope || 407, 22 seq. pro-

Python scribendum Typhon || 415, 23 quo 6uJipa [id] est quo

homines.. et in adnot. quo opera id est pomatio.. C

MARTIANI MIMEI FELICIS CAPELLAE

DE HVPTIIS PHILOLOGIAE ET MERCVRII

LIBRI VIIII

B = codex Bambergensis

R =3 codex Reichenauensis praeter tocos uncinis obliquis ( y

circumscriptos collatus

D = codex Darmstattensis in locis uncinis obtiquis ( y circumscriptis

cotlatus

Bm Rm Dm = margo codicum

BlRlDl = tectiones codicum correctura anteriores

brd = lectio codicum siue ab eadem siue ab altera (uid.prae/.

p. XI) mafiu correcta

p = editio princeps Vicentina anni 1498

* significat unius litterae rasuram

numeri in margine extetiore, quibus G additum, sunt Orotii paginarum,

ceieri Koppii paragraphorum

<MARTIANI CAPELLAE

LIBER I

Tu quem psallentem thalamis, quem matre Camena t

progenitum perhibent copula sacra deum,

5 semina qui arcanis stringens pugnantia uinclis

complexuque sacro dissona nexa foues

(namque elementa ligas uicibus mundumque maritas

atque auram mentis corporibus socias

foedere complacito sub quq natura iugatur

w sexus concilians et sub amore fidem)

o Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es — >

hinc tibi nam flagrans ore cupido micat —

seu tibi quod Bacchus pater est placuisse choreas,

cantare ad thalamos seu genetricis habes,

15 comere uernificis florentia limina sertis

seu consanguineo Gratia trina dedit:

conubium diuum componens Calliopea

carminis auspicio te probat annuere.

dum crebrius istos Hymenaei uersiculos nescio quid 2

soinopinum intactumque moliens cano respersum capillis

albicantibus uerticem incrementisque lustralibus decuriatum,

nugulas ineptas aggarrire non perferens, Martianus

1 nihil inscriptum in B INCIPIT MARTIANVS in D ||

9 edere B || 11 tiyminee D || 13 seu om. B || 14 eanthare

BR. || 15 ere pro comere B || 19 himenei R || 22 ineptias

Rl \\ agarrirem Rl \\

MARTIANUS CAPELLA 1

2 MARTIANI CAPELLAE

2 G interuenit dicens ' quid istud mi pater quod nondum

uulgata materie cantare deproperas et ritu nictantis antistitis

priusquam fores aditumque reseraris uuvoXoYeTc?

quin potius edoce quid adportes et quorsum praedicta

sonuerint reuelato'. 'ne tu' inquam 'desipis admodumque 5

perspicui operis £Y^pciu°v noscens creperum sapis? nec

liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare ?

si uero concepta cuius scaturriginis uena profluxerint

properus scrutator inquiris, fabellam tibi, quam Salira

comminiscens hiemali peruigilio marcescentes mecum lu- io

3 cernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. cum

inter deos fierent sacra coniugia, procreationes undique

numerosae, liberique praeclues ac nepotum dulcium aetheria

multitudo et inter se quodam <[caelicolarum] complexu

ac foedere potirentur praesertimque potissimos conubialis i5

bearet adiectio idque dcditum mundo loquax triuiatim dissultaret

humanitas poetaeque praecipue Oeagrium citharistam

secuti caecutientisque Maeonii suauiloquam senectutem

epica uulgo lyricaque pagina consonarent nec aliquid

dulcius Ioui inter aetherias uoluptates una coniuge loque- 20

renturhisque accederet promptior fides,quae suadentearuspicio

grandaeuos pontifices in testimonium conuocat, cum

quid Iuppiter hominum uotis trepida curarum ambage

suspensis multa inplacabilis hostia denegaret exorata eius

matrona prouenire , et quicquid ille ex prompta sententia 25

Parcarum pugillo asseruante dictauerit, delenitum suadae

4 coniugis amplexibus iussuque remouere— nec solum superum

regem attestabantur uxorium idque etiam Diti propositum

idque Portuno certumque esse Gradiuum Nerienis

2 ritum R \\ 3 adytumque Grotius \\ rYMNOAOr€YCIC R

rYMNOAOrYCC€IC BRm corr. Koppius II 4 quarsum R

6 pesqui R |J €r€PIMION R €l"€PYMION B corr. Grotius

8 scaturricnis R [| scaturiginis Rm ]] 9 post quam add. olim p

satyra comminitans B \\ 12 proo eationis BRl |J 14 et copulam

putans det. Koppius || caelicolarum deteui || 17 eagrium

B eyagrium D || cytharistam BD || 18 cicutientisque D ||

maeoni B || 19 liriquaque D || 21 promtior B || aruspitio D ]]

25 promta B || 26 delinitum Bl |] 27 aplexibus D || 28 attestabantur

scripsi attestabatur BU |

LIBER I 3

[Nerinae] coniugis amore torreri, Aesculapio quoque non

dispar adfectio, similique persuasione transduci Ope coniuga

[Cybeleque] permulsum maestissimum seniorem

deorum , Ianusque f Argionam utraque miratur effigie.

5 iam reginam tantum marito dependisse Memphiticam,

ut obsita luctu perpetuo numquam euuf> contenta sit

inuenire. hac igitur fama hisque deorum alternis amo- 5 3 G

ribus motus concitusque Cyllenius simulque quod cunctorum

affectiones et thalamos, dum paret pluribus conspi-

10 catur, uxorem ducere instituit. in quam sententiam mater

illum anxia cum annua peragratione Zodiactea in Pliadum

numero salutaret, impulerat praesertimque quod palaestra

crebrisque discursibus exercitum corpus lacertosis

in iuuenalis roboris excellentiam toris uirili quadam

i5 amplitudine renidebat. ac iam pubentes genae seminudum

eum incedere chlamydeque indutum parua inuelatumque

cetera humerorum cacumen obnubere sine magno

risu Cypridis non sinebant. rationabili igitur proposito

constituit pellere caelibatum. itaque pro industriae digni- 6

20 tate quam conueniret accipere cunctamento longae deliberationis

alternat. nam Sophiam ipse miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque

cunctis pulchriorque uirginibus, sed quod sororis eius

collactea et indiscreto amica foedere uideretur perindeque

25 ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis iniuriam

non placuit coaptari. non dispar illum formae desiderabilis

grataque luculentas in Manticen quoque succenderat.

nam et nobilitas generis illam , quippe Pronoae maiorem

filiarum, et prouidum perspicacis prudentiae commendaaobat

ingenium. sed ipsis diebus forte inmensi amoris

1 Nerinae deleui |] 2 affectio bD || traduci del. n D |] 3 cububaeque

D quod deleui || permulsum Grotius permulsam B

permutsa D |] 4 Angeronam aut Ageroniam Grotius || iam

Vonckius nam BD || 5 lacrimas ante tantum add. p ]] memphyticam

BD || 6 non tenta sit Vonckius ]] 16 clamidaque B. chlamideque

B || 17 que om. B || 19 pellicere R |l 20 cunctamento

Grotius cuncta merito BR \\ 21 sophyam R |] 26 cooptari

B'R || 27 mantichen R || 28 pronoaes b || maior est R \\

29 praeuidum BlR |]

1*

4 MARTIANI CAPELLAE

inpatientia ultro iuuenem consecuta Apollini fuerat copu-

7 lata. uoluit saltem Entelechiae ac Solis filiam postulare,

quod speciosa quam maxime magnaque deorum

sit educata cura. nam ipsi Yuxr| natali die di ad conuiuium

corrogati <multa contulerant. Iuppiter quippe diadema,

quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti

eius apposuit. luno quoque ex purgatioris auri splendente

uena addiderat crinibus sociale uinclum. Tritonia etiam

interula resoluto ricinio strophioque flammarum instar e

cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo uir-

G ginem uirgo contexit. Delius quoque ut ramale laureum

gestitat, diuinatrice eadem coniecturalique uirga uolucres

illi ac fulgurum iactus atque ipsius meatus caeli siderumque

monstrabat. Vranie autem praenitens speculum, quod

inter donaria eius adytis Sophia defixerat, quo se renoscens

etiam originem uellet exquirere, clementi benignitate

largita. Lemnius quoque faber illi insopibiles perennitatis

igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque caeca

opprimeretur, incendit. omnes uero inlecebras circa

sensus cunctos apposuit Aphrodite. nam et unguentis

oblitam floribusque redimitam halatu pasci fouerique docuerat

et melle permulserat et auro ac monilibus inhiare

membraque uinciri honorationis celsae affectatione persuaserat.

tunc> crepitacula tinnitusque quis infanti somnum

induceret adhibebat quiescenti. praeterea ne ullum tempus

sine inlecebra oblectamentisque decurreret, pruritui

subscalpentem circa ima corporis apposuerat uoluptatem.

sed uehiculum ei ac uolatiles rotas quis mira posset celeritate

discurrere tradiderat ipse Cyllenius, licet eam auri

compedibus inligatam memoria praegrauarit. his igitur

Yuxnv opimam superis ditemque muneribus atque multa

caelestium collatione decoratam in conubium Arcas superiorum

cassus optabat. sed eam Virtus ut adhaerebat

1 consecuta B |] 2 endelichiae BR |] 4 dii BR |] 5 deadema

B dyadema b || 9 et coco D ]| 13 fulgorum DBl 1]

14 **anie B Anie D || 15 aditis BD \\ 17 insopibilis D ||

22 munilibus D ]] 23 honorationibus D || 26 discurreret pluritui

R' |] 28 ueiculum R || 31 ditatamque r ||

LIBER I 5

forte Cyllenio paene lacrimans nuntiauit in potentiam pharetrati

uolitantisque superi de sua societate correptam

captiuamque adamantinis nexibus a Cupidine detineri.

super his igitur uirginum thalamis dum eum deliberatae 8

5 sortis blandimenta frustrantur nec facile quaepiam praeterea

quae congrua paritate Tonantis nurus deligeretur

occurrit, amplius deliberandum suggerit Virtus. neque

eum sine Apollinis consilio quicquam debere decernere

aut fas ab eius congressibus aberrare , cum zodiaca eum

io hospitia praemetantem numquam abesse menstrua praecursione

permitteret; igitur constitutum ubicumque locorum

frater esset adiretur. ac tunc uolatilem uirgam 9 5 £

uti secum mundi penita permeare aetheriosque recessus

inrumpere parili celeritate posset, Virtuti demere peri5

mittit. ipse pedibus talaria nectit aurea et nunc in fanis,

quibus aut uaticinia obliquis fundebantur ambagibus aut

denudata pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis

uiscera loquebantur quibusque sotitus sortitus excedere

<uellogiapersonare, sagaci eum inuestigatione disquirunt.

20 sed his adytorum fastigiis specubusque uiduatis absque 10

lauri arentis paucis admodum foliis uittisque semiuulsis,

quas in Cumano antro post Sibyllam tinearum morsus cariesque

carpebant, nihil eius potuit inueniri. per aerios

etiam tractus , quibus formare solitus et uolucrum diuer-

K sos meatus et oscinum linguas et praepetis omina pennae,

frustra incassumque disquiritur. iam pridem quippe offensus

contamine monendorum dedignatur AVGVR Pythius

nuncnpari. item eum in Helicona Delon Lyciamque sectantur.

sed alibi lauros primores arentesque ederas alibi

M cariantem tripodem crepidasque situ murcidas praesagio-

1 poene 11 |J potentia B || faretrati BR || 6 parititate /{ ||

8 appollinis /{ || 9 haud b || 12 at r ]| 14 demere Grotius

de more BR ]| 16 anbagibus R \\ 17 denudata cod. Hug. denuntiata

BR || physicutatis B \\ prosicis B \\ 18 solitus add.

Koppii ' Monacenses' \\ excidere/{ || 20 aditorumi?/) || specubus;

quiduatis D |] 21 uitisque B |] 22 sibillam B || 25 omena D ||

26 incasumque D \\ 27 phtius D || 28 elicona D || lyciumque

BD corr. Nic. Heinsius || 29 primos D || 30 carientem D ||

marcidas D ||

6 MARTIANI CAPELLAE

11 rumque interlitam memoriam reppererunt. tandem Fama

nuntiante cognoscunt quod Phoebo gaudet Parnasia rupes,

licet inde quoque ad Indici montis secretum obumbratumque

scopulum nube perpetua posterius migrasse perhibebant,

tamenCirrhaeostunc recessusetsacrati specus loqua- 5

cia antra conueniunt. illic autem circumstabat in ordinem

quicquid inminet saeculorum, Fortunae urbium nationumque

omnium regum ac totius populi. uidebantur aliae

transacti cursus emensa fugientes. consistebant aliae sub

conspectu adueniebantque quam plures atque ita non 10

nullis eminus uanescebat disparata prolixitas, ut uelut fumidae

caligationis incredibilis laberetur aura. inter haec

mira spectacula Fortunarumque cursus motusque, nemorum

etiam susurrantibus flabris canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. nam eminentiora prolixarum 15

6 G arborum culmina perindeque distenta acuto sonitu resultabant.

quicquid uero terrae confine ac propinquum ramis

adclinibus fuerat, grauitas rauca quatiebat. at media

ratis per annexa succentibus duplis ac sesquialteris nec

non etiam sesquitertiis, sesquioclauSs etiam sine discre- 20

tione iuncturis, licet interuenirent limmata, concinebant.

ita fiebat ut nemus illud harmoniam totam superumque

12 carmen modulationum congruentia personaret. quod

quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit etiam in caelo

orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus 25

conuenire. nec mirum quod Apollinis silua ita rata modificatione

congrueret, cum caeli quoque orbes idem Delius

moduletur in sole hincque esse quod illic Phoebus et hic

13 uocitetur Auricomus. nam Solis augustum caput radiis

perfusum circumactumque flammantibus uelut auratam 30

caesariem rutili uerticis imitatur. hinc quoque Sagittarius

hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum iaculis icta

14 penetrare. demonstrabat praetereaVirtutiCyllenius amnes

2 parrasia D |] 5 chirreos B chyrreos D || 6 ordine D ||

9 emensa scripsi emenso BR spatio add.Monac. 2 et 4 \\ 12 laberetur

scripsi haberetur BR || 16 acuta Bl || 18 acclinibus R ||

19 sesqualteris R \\ 20 sesquioctauis Vossianus octauis BR y

21 timata B \\ 28 itte BlR \\

LIBER I 7

quosdam caelitus defluentes, quos transeundos esse perhibebat,

<ut ad deum ipsum, quem repperire curae essct,

peruenirent. uerum eosdem amnes diuersicolor fluentorum

discrepantium unda raptabat. quippe primus diflu-

5 sioris ac prolixi ambitus gurges liuentis aquae uolumine

nebuloso atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis

omnia quietusque motu undas uoluebat argenteas.

tertius uero nimio rubroque igne rutilantes festinataque

10 rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus

celeritate torquebat. qui hunc sequebatur auratus

ac fulgidus et flammis coruscantibus rutilans sed diuersiate

fluminum utrimque coniunctus quibusdam riuulis

intennixtis quantum pensabat moderatio temperabatur.

15 uerum interior ille electro purior resplendebat amnis,

quem praeter ceteros Fortunarum ille consistens populus

appetebat. quarum alias eius odor et halatus illexerat,

alias lenis undae canori permulsere modulatus. gustum

autem haustumque quam> plures ex eodem dulcissimo 7 0

20 gurgite sitiebant. nec deerant qui eadem foueri abluique

lympha ac se in illam iacere cupiebant. praeter ea duo

restrictiores sinu ambituque paruo raptabantur interius,

quorum uterque pro aliorum uicinia et confinio coloratus

exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad-

25 mixtione traxerat. nam alter nimia celeritate festinus ac

plerumque consistens relabehsque ferebatur. alius uero

quandam undarum auriginem gestans flexuosisque anfractibus

errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

hi igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum natio- 15

sojiumque Fortunas immensis primo sinibus ambiebant.

tunc diuersa undarum uiolensque rapiditas singulas quasque

persuadens inprouisa ui per decliuis aluei praecipites

lapsus rapidis turbinibus.pertrahebat, ita ut alius easdem

2 cura Bl || esset scripsi est BR || 8 per omnia bd. || 10

hanela B || sulphubreus D ]] 12 choruscantibus D || 13 utrinque

D || 14 temperabat B |I 15 illo D || 17 alatus B'D || 22 ac

Binu R || 24 ammixtione R || 25 traxere BlR1 || namque b \\ 27

auriginem scripsi originem BR \\ 29 hii bR || discolores Bl ||

8 MAETIANI CAPELLAE

plerumque alteri transfunderet fluuio et quam ille exercitam

longa conlisione uexarat , alter aut ripae redderet aut

amne mersaret. non tamen Fortunas omnes illi sanguineus

aut caeruleus inuolutas gurgites rapiebant. plerumque

illius lactei praenitens unda repente correptas 5

eminentis tractus uertice subuehebat. aliquando etiam

sublimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae

similitudinis reiciebat aestum aut in torrentem liuidum

uorandas hiatu piceo despuebat. alterna igitur permixtione

fluuiorum ille Fortunarum populus agebatur. 10

neque enim ulla prorsus erat quae ab omni inmunis in-

16 cursu cunctoque esset gurgite feriata. denique Virtus secitta

Cyllenium dum sola cunctos interrite transmearet,

licet eam magno fragore <colliserint, tamen opprimere

non quiuerunt. tandem trans fluuios, qui ad quoddam 15

Phoebi spelaeum ferebantur, cum Virtute Mercurius constiterunt.

ac tunc Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu atque in conspectu quattuor urnulas

adopertas uicissim atque alternis inspectionibus enudare,

s0 miae diuersa specie metallisque formatae. nam una ex 20

ferro quantum conici potuit duriore, alia ex argenti Mgentiore

materie, tertia liuentis plumbi fusili robore uidebatur.

at uero propior deo perlucentis uitri salo renidebat.

singulae autem rerum quaedam semina elementaque

17 gestabant. nam flamma flagrantior et ab ipsis Cecaumenis 25

exanclata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna,

quae tamen vertex mvlciferi dicebatur. alia etiam,

quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia

et uernantis caeli temperie renidebat. hanc dicebant

risvm iovis. illa uero metalli grauioris plena un- so

dosae hiemis atque algidifrigoris nec non etiam pruinarum,

haec satvrni uocabatur exitivm. at uero sali resplendentis

atque ad ipsius dei dextram sita, aeris totius seminibus

erat referta. hanc ivnonis vbera memorabant.

2 uexaret R |I 7 adque R || 9 uorandum BR corr. p

14 obprimere D \\ 16 spelaeum scripsi speetaculum BD

17 conspicantur D || 26 hanetabat B \\ 27 mulciberi Bl

28 materia D ||

LIBER I 9

ex his igitur urnis deus alternatim quantum dispositis sat> 18

erat bauriebat. nam quotiens orbi complacito uitalis spiritus

salubres ministrabat auras , ex illa argenti clementia

aeris hausti permiscens semina temperabat. cum uero

5pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aeri similiter

anhelos ignes aut torpentis frigoris uenena miscebat

et in adfligendum meare cogebat orbem. tali dei tem- t&

peramento Virtus admonita magisque cum eum salutares

auras miscere conspiceYet, [caeci poetae] Graium uersum

wMercurio comprobante commemorat

<t>ou3oc dKepceKounc XoiuoO vecpeXnv dTrepuKei.

[ex] quo pestem fugari posse Mercurius, si uoces pi imis

uestigiis eius accederent, admonebat: subdendae tamen

Clario fidibus personanti atque inter serta laurigera in-

15 fularum lubrico inplexoque crine redimito. talia conse- 20

rentes ut procul Pythius aduentare conspexit causamque

aduentus primis aspectibus recognouit, tbrono quo insidebat

exurgens Musas iussit occurrere. quae licet in Maiugenae

officium properare uiderentur, ratis tamen inces-

» sibus mouebantur. ac tunc germano in participatum 9 G

operis consessumque suscepto prior orsus est Phoebus

anxia cum trepidis nutat sententia rebus 21

fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

consultet mortale genus, quosque indiga ueri

» cura facit dubios uel spes incerta fatigat :

at nobis praescire uacuum, cunctatio nulla est:

2 auriebat R || 4 austi R \\ 6 hanelos BR \\ 7 affligendum

i! || 8 ammonita BR \\ 9 graeci poetae cod.

Hug.: glossam deleui || 11 Luc.Atex.36 |] AYMOY N€<D€A€N

ATTOPYKI BR: priora uerba in BR recte teguntur: a b postea

deprauata sunt || 12 deteta ex scripsi primis (primae BR) II

13 ammonebat BR \\ 15 implexoque B \\ 16 pithius B [|

19 satis BRl \\ 21 consensumque R \\ susce hic desinit fol. 6

u. in B: sequitur fol. 7 nostrum ex contiguis uenire. pectus,

fot. 15 r. incipit pto prior orsus est foebus desinit fot. 15 u.

certum est lauripotens decusque diuum cf. praef. \\ 24 consultat

D || quosque — dubios Hauptius quodque — dubium BR ||

26 uacum Satmasius ad script. hist. Aug. ed. Hack. I p. 564

nacuum RB \\

10 MARTIANI CAPELLAE

quod superi uoluere licet : de pectore fixis

praeoptare caret: sic quod placet atque <necesse est.

sed tibi quod nondum uenit mansura uoluntas,

consilium uis ferre meum : sic semper ad omne

uelle capis socium, faciunt atque addita mentem. s

22 est igitur prisci generis doctissima uirgo

conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

cui nec Tartareos claustra occultare recessus

nec Iouis arbitrium rutilantia fulmina possunt,

fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus, 10

quaeque tuos norit fratrum per regna recursus,

peruigil inmodico penetrans arcana labore,

quae possit docta totum praeuertere cura

quod superis praescire datum: quin crebrius in nos

ius habet illa deos urgens in iussa coactos 15

et> quod nulla queat superum temptare potestas,

inuito scit posse love. stent ardua magno :

alterutrum cumulat parilem meruisse iugalem.

23 His Apollinis dictis laetabunda Virtus quod tam excellentis

uirginis suasum uidet esse coniugium, ut nihil 20

amissum ex supra dictarum duceret dignitate, nomen tamen

eius inquirit. quod ubi cognouit Philologiam esse de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur,

ut aliquanto de ingenito rigore descendens etiam

corpore moueretur. quippe propinquam esse commemo- 25

rat et laudatae illius Mantices patronam in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam.

nam Vux^v incultam ac ferino more uersantem apud

hanc asserit expolitam , ita ut siquid pulchritudinis orna-

10 G tusque gestaret ex Philologiae sibi cultibus arrogarit, 30

quae ei tantum adfectionis impenderit ut eam semper immortalem

facere laborarit. nihil igitur immorandum,

1 da pectora RB de pectora b \\ 2 sic quod scripsi si

quod RB si quid uutgo || 3 sed tibi dum quia non uenit D ||

4 ad omne scripsi ab omni BD || 7 parnasio £D || 8 recussus

D |] 13 peruertere D \\ 15 urguens D ]] 17 ut ante

stent add. Vutcanius || 20 uidit R || 26 mantices RB manticis

r |] 27 sophian R \\

LIBER I 11

quippe cum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Maiugena

certum est Lauripotens decusque diuum 24

nostrum ex contiguis uenire pectus

et quicquid socium ciere numen

iunctus compererim probare rerum.

sed numquam mage uelle disparamus

et flt collibitum manere iussis

quam cum Deliaco meare fatu

cura atque arbitrio monemur isto.

<hunc quippe ambiguum nefas putamus

et quaecumque fuit perit uoluntas.

quocirca officio decentiore

paret praecluibus libens profatis

Arcas in thalamos uenire iussus.

sed tu Delie, quo Tonantis extet

compar propositum uolensque nutus,

instes : nam solitus ciere pectus

et peruersa uigil mouere sensa

1 illum contribuas fauere iussis,

ut coeptis sacra fulserit uoluntas.

Haec dicente Mercurio 'quin potius' inquit Virtus 25

uterque uestrum Iouem uoce conciliet. nam et hic eius

«msiliorum conscius et tu praeceptionis arcanus. ille

smentem nouit, tu uerba componis. Phoebo sueuit instanti

concedere, tibi pectus [solitus] aperire. addo quod uos

numquam conuenit disparari et licet hic cursor ApolIinef>

plerumque axis celeritate uincatur ac remorata statione

consistens captet demum festinata praeuertere, tamen

^dum consequitur ita libratus anteuenit, ut cessim plerumo,

ue recursitans gaudeat occupari. una igitur uestrum

lovem pia pignora conuenite. certum quippe est quod et

1 impigrum Bondamus impiger BR \\ 15 archas D II

19 peruersa — mouere Vonckius praeuersa — monere BD \\

|1 ut Barthius et BD \\ 25 instante B \\ 26 sectus solitus

BD pectus Koppius solitus deteui || 29 captet b caput R

captat B ]| 30 cessum R cessem rB l im add. b |]

12

MAETIANI CAPELLAE

Phoebo coniuens splendori succumbat et cum Stilbont

2g incedens conubiorum copulis adlubescat.' his dicti

Virtus praecedentis officio ac Mercurialis uirgae perflatione

concussa in caelum itura sustollitur. augurales uero

alites ante currum Delio constiterunt uti quis uellet uectus s

ascenderet. nam futura plerumque conformans his praesagire

consueuerat. petaso autem ac talaribus concitatis

coepit praeire Mercurius. sed scandente Phoebo Musarum

pedisecus adhaerensque comitatus candenti canoraque

27 alite uehebatur. tum uero conspiceres totius mundi gau- 10

dia conuenire. nam et Tellus floribus luminabat quippe

ueris deum conspexerat subuolare Mercurio et Apolline

conspicato aeria temperies sudis tractibus renidebat. superi

autem globi orbesque septemplices suauis cuiusdam

melodiae harmonicis tinnitibus concinebant ac sono ultra ir>

solitum dulciore , quippe Musas aduentare praesenserant.

quae quidem singillatim circulis quibusque metatis ubi

suae pulsum modulationis agnouerant, constiterunt. nam

Vrania stellantis mundi sphaeram extimam continatur,

28 quae acuto raptabatur sonora tinnitu. Polymnia Satur- 20

nium circulum tenuit, Euterpe Iouialem , Erato ingressa

<|Martium modulatur, Melpomene medium ubi Sol flammanti

mundum lumine conuenustat. Terpsichore Venerio

sociatur auro. Calliope orbem complexa Cyllenium , Clio

citimum circulum, hoc est in luna collocauit hospitium. 25

quae quidem grauis pulsus modis raucioribus personabat.

sola uero, quod uector eius cygnus impatiens oneris atque

etiam subuolandi alumna stagna petierat, Thalia de-

29 relicta in ipso florentis campi ubere residebat. interea

tractus aerios iam Phoebus exierat, cum subito ei uitta3u

1 coniuens D conhibens R cohibens rB conhiuens b ||

splendore BR corr. in marg. ed. Vutc. || 8 caepit R \\ 9 pedissecus

R pedisequs b || 11 luminabat Grotius lumina BR luminata

in Bas. Cant. Bodl. altero extare mihi non persuasit Koppius

|| 12 Mercurio scripsi mercurium BR || apollinem R ||

19 continatur R et Puteaneus cf. Satmas. ad scinpt. hist. Aug. ed.

Hack. 1 564 concinat r concinebat (ebat in rvzs.) B l it add.b ||

20 polimnia B || 22 marcium D \\ 23 terpsicore BD || 24 sotiatur

B ]| clyo BD || 26 graues b || 27 cignus BD \\ impaciens D J|

LIBER I 13

crinalis immutatur in radios laurusque , quam dextera retinebat,

in lampadem mundani splendoris accenditur,

fiuntque uolucres, qui currum Delium subuehebant, anheli

flaminis [lucis] alipedes. atque idem pallio rutilante

s ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit.

Cyllenius quoque in sidus uibrabile astrumque 12 G

conuertitur. atque ita metamorphosi supera pulchriores 30

per Geminos proprietate quadam signi familiaris inuecti

augusto refulsere caelo ac mox Tonantis palatium petiue-

"runt. qui 'postquam introgressi et coram data copiafandi'

utuiditClarius consortiopatremlunonis haerentem>, quam

nouerat suffragari plurimum ac fauere conubiis, laetus

primo omine ipsamque concilians, in cuius arbitrio positam

mariti nouerat uoluntatem, ita mitis affatur

15 possem minore ambigens fiducia 31

solum Tonantem pignoris pro foedere

pubeda uixdum uel paterna contremens

praecepta adire, ni iugata caelitum

omen pararent prosperum consortia

% tabensque diuum nunc moneret nexio.

lunone thalamos quis rogare conscia

nolet deorum? cum futura pronuba

eadem profecto quaeque suffragabitur.

iugalis ergo blanda nutus praestrue

B nostrisque suade quo allubescat nisibus.

te nunc parentem principemque maximum 32

fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

humana pensat, tuque sortem caelitum,

» tuumque uelle est ante praescientias

ac mente gestas quicquid instabit deis:

cuiusque nutu gignitur necessitas,

futura cuius alligat decretio :

instatque quicquid uelle uel serum potes :

6 cyllenium D || 10 Verg. Aen. I 520 \\ 13 homine R

!5 fidutia R || 17 bupaeda Kopptus \\ 21 thalamus R \\ cc

8«a R ]| 22 nollet B II 25 suade Barthius suada BR

3333 illigat* RT> |M| a_dj decretLi:o. a_djdj. Iv dis b_ M

14 MARTIANI CAPELLAE

.-

-

te te igitur illo quo benignus numine es

<deposco, caeli blanda temperatio

piumque culmen, iure qui diuum pater,

concede proli, quo nepotum prouehat

numerum, supernis astra quem uibrant polis, 5

Maiae tuumque flagitat pignus sacrum,

thalamis iugetur uirginis doctissimae.

33 sed te parentis cura si stringit pia,

par est deorum conuoces coetum potens

conubium ipsa sanciens cum coniuge io

quo prolis extent Iege supera nuptiae

13 0 perpesque uinclum caelitum signet decor.

34 Hic postquam Delius cohquieuit, conuersus ad coniugem

Iuppiter quid eius uoluntas haberet inquirit. uerum

illa multa ratione permulsa, primo quod ei qui placidita- is

tem afferre solitus Phoebus orabat quique etiam a se

eiusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum

fecerat subuolare, dehinc nuptiis Iuno non solita refragari,>

tunc etiam Cyllenium diligebat quod eius uberibus

educatus poculum immortalitatis exhauserat perindeque 20

et matris gratiam conferebat, accrescebat uotis quod

multa eam Clarius conciliatione deuinxerat: faciendum

profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactatus inlecebrisHermaphroditofratrem gignere

35 succensus optaret. stimulabat paululum Iouem, ne uxoris 25

Cyllenius fotibus repigratus somnolento repente marcore

torperet et iam uelut maritali uacatione feriatus discur-

36 sare sub praeceptis Iouialibus denegaret. ' nam Ulum iam

pridem' ait "Philologiae sentio amore torreri, eiusque

studio comparatas habere quam plures in famulitio disci- 30

plinas ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

uenustatem quo placeret uirgini consecutum, deinde barbito

aurataque chely ac doctis fidibus personare. addo

stiingit omissum post sed add. bd || 15 eam ex Dresdensi Koppius.

sed ei recte habet: Iuno enim inteltegitur aer || 19 tum b ||

24 ermafrodito BR || 25 succensus b suscensos BR suscensus

r || 32 consequutum R J| 33 chaely BR ||

LIBER I 15

quod celebrat mirabile praestigium elegantiamque pingendi

cum uiuos etiam uultus aeris aut marmoris signifex

animator inspirat. totum certe conplacitum est quicquid

comit decorem iuuenalium gratiarum.' se igitur eos

5 iara pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeua affectione festinans,

cum discurrendum esset, totis noctibus repigratior paululum

simularet anomalum. tunc Iuno 'atquin' ait 'eius- 37

dem conuenit uirginis subire uinclum, quae illum etiam

loquiescere cupientem coniuere non perferat. an uero

quisquam est qui Philologiae se asserat peruigilia laborata

et lucubrationum perennium nescire pallorem? quae

autem noctibus <uniuersis caelum freta Tartarumque discurrere

ac deorum omnium sedes curiosae indaginis u G

15 perscrutatione transire , quae textum mundi circulorumque

uolumina uel orbiculata parallela uel oblique decussatos

polos et climata axiumque uertigines cum ipsorum

pwto siderum multitudine numerare nisi haec Philologia

gracilenta quadam adfixione consueuit, quotiens deos

Msuper eiusdem coactione instantiaque conquestos, cum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes

ad se uenire inaudita quadam obsecratione compelleret?

tam uero abest ut sub hac possit pigrescere intricarique 38

Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pennis

» extramundanas petere latitudines urgeatur. cur igitur

rex optime differuntur cum pro sola Atlantiadae sollertia

duos uigiles repromittam ? ' haec cum Iuno adfixa, 39

ut adhaerebat elatiori plurimum loui, adclinatis eius auribus

intimaret, de quodam> purgatioris uibratiorisque lu-

* minis loco adlapsa sensim Pallas corusca descendit atque

1 elegantiamque r elegantiam RB elegantia b |] 3 certe

BR ergo b || 4 iuuenalium R iuuenale (e in ras.) B iuuenilium

r | 7 repigritior BR corr. Grotius \\ 8 atquin B II

10 conibere BR corr. br |J 11 phylologiae R \\ 13 discutere B ||

M indaginis b indagis BD |] 16 obliqua decnsata polose

limata BD corr. Grotius ]| 20 instantiaque b eonstantiaque

sb ]] 21 conubiae b [] 24 pinnis Bl j| 26 athlantide D attantidae

B || solertia D [| 30 allapsa | B descendit b discen-

HtBR ||

16 - MARTIANI CAPELLAE

ita ut uidebatur uertici Iouiali inhaerere superuolans tandem

constitit sublimiore quodam annixa suggestu. quam

cum luppiter, ut iugali elatior adhaerebat, de proximo

contiguoque suspexit, sic exorsus ro uirgo nostri pars

melior opportune uotis intermixta Maiugenae, quae siue 5

Deliacis uocibus permulsa descendis siue absque te Iouis

non erat formare consilium seu consensus noster ne mutilus

uideretur approperas: noueris tamen Philologiae

Cyllenium nuptias postulare. nondum mea prompta sententia

est. expecto quid suadeas. noui quippe quam eius- 10

dem uirginis incessabilis labor tibi semper acceptus et ut

e tuis numeretur illa pedisequis. par est igitur ipsa praesertim

decernas quicquid de eius conubio prouisura dis-

40 pensas.' tunc Pallas aliquanto summissior ac uirginalis

pudoris rubore subfusa oculosque peplo quod rutilum cir- is

cum caput gestabat obnubens improbabat aliquantum

quod super nuptiis uirgo consulitur praesertimque eius,

quam propter consociationis oificia manere cuperet sem-

/5 G per intactam. dedignatur praeterea huius modi adhibere

consensum, cum ita expers totius copulae censeatur, ut 20

neque de ulla commixtione progenita neque ipsa procreare

quicquam Arithmetica teste monstretur. ac tunc

septem radiorum coronam soliuaga uirginitas renudauit,

ne futurorum causis et copulis interesset. quia tamen

eius optauerat Iuppiter exegeratque consilium , suadet 25

deos maritos dearumque grandaeuas in haec decernenda

conduci. quippe <conuenire Cyllenio ut pro officiorum

praemiis potissimorum fauor caelitum eius uincla sanciret.

augustius quoque fieVi Iouiale decretum, cum coetu

deorum adtestante depromitur, ipsamque nupturam deo 30

conuenire non posse nisi si per senatus consnltum mortalis

41 esse desineret. id genus plurima suadente Tritonia regum

coniugum uterque consentit. ac mox Iouis scriba prae-

1 uertici b uertice BR || 5 oportune B || 8 phylologiae

chyllenium R || 16 aliquantulum r II 18 consotiationis B ||

19 intacta R || 22 arithmethica B j| 24 futurarum BR eorr.

Grotius || 30 attestante B || 31 si per S. C. scripsi super senatus

consulto BD superi S. C. Grotius ||

LIBEK I 17

cipitur pro suo ordine ac ratis modis caelicolas aduocare,

praecipueque senatores deorum, (|ui penates ferebantur

Tonautis ipsius quorumque nomina quoniam publicari

secretum caeleste non pertulit, ex eo quod onmia pariter

5 repromittunt , nomen eis consensione perfecit. Vulcanum 42

uero Iouialem ipse luppiter poscit, licet numquam ille de

sede corusca descenderet. tunc etiam ut inter alios potissimi

rogarentur ipsius collegae Iouis, qui bis seni cum

eodem Tommte numerantur quosque distichum com-

' « plectitur Eunianum

Iuno Vesta Minerua Ceresque Uiana Venus Mars

Mercurius> Iouis Neptunus Vulcanus Apollo

item et septem residui, qui inter duodecim non uocantur. 43

post bos quam plures, alti pro suis gradibus, caelites ac

'adeorum omniura populus absque inpertinentibus conuocandi.

nec mora railites Iouis per diuersas caeli regiones 44

approperant, quippe discretis plurimum locis deorum singvvli

mansitabant et licet per Zodiacum tfactum non milli

singulas uel binas domos animalibus titularint, in aliis ta- 4.

-ii men habitaculis commanebant. nam in sedecim discerni tf)

ilicitur caelum omne regiones. in quarum prima sedes

1iabere memorantur post ipsum Iouem di ConsentesPenates

SalusacLaresIanusFauoresOpertanei- [Nocturnusjque. in 46

secunda itidem mansitabant praeter domum Iouis, quae ibi

luoque sublimis est, [utestinomnibusjPraediatusQuirimis

Mars [Lars militaris]. Iuno etiam ibidomicilium possidebat,

Fons etiam Lympbae dique Nouensiles. sed de tertia recione

unum placuit corrogari, nam louis Secundani et 47

louis OpulentiaeMineruaeque domus illic sunt constitutae.

* sed omnes circa ipsum louem fuerant in praesenti. Discortliam

uero ac Seditionem quis ad sacras nuptias corro-

7 chorusca D \\ 10 ann. 63 Vahl. || 12 iuppiter BR corr.

Vutcanius \\ 13 ex B || 20 discernitur B ]] 22 dii BR ||

23 fabores \\ opertanei br obportanei B obtertanei R ||

Nocturnus deieui \\ 25 ut est in omnibus aleteui \\ Praebia-

'as 0. MiHterus Etrusc. 11 p. 129 \\ 26 lars inducta 9 4|

Lars mititaris deteui \\ 27 «rfFons add. I r (h. e. Fors) r ||

b'mpae 11 || diique BR \\ ad Nouensiles add. i i (A. e. lo-

«ensiles) r \\

MAHTIANUS CAPELLA 2

18 MABTIANI CAPELLAE

garet praesertimque cum ipsi Philologiae fuerint semper

inimicae? de eadem igitur regione solus Pluton, quod pa-

48 truus sponsi est, conuocatur. tunc Lynsa siluestris Mulciber

Lar caelestis nec non etiam militaris Fauorque ex

49 quarta regione uenerunt. corrogantur ex proxima trans- 5

cursis domibus coniugum regum Ceres Tellurus Terraeque

50 pater Vulcanus et Genius. uos quoque Iouis filii Pales et

Fauor cum Celeritate Solis filia ex sexta poscimini. nam

51 Mars Quirinus et Genius superius postulati. sed etiam

Liber ac Secundanus Pales uocantur ex septima. Fraudem io

quippe ex eadem post longam <deliberationem placuit ad-

52 hiberi , quod crebro ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. octaua

uero transcurritur , quoniam ex eadem cuncti superius

53 corrogati solusque ex illa Veris fructus adhibetur. Iunonis

54 uero Sospitae genius accitus ex nona. Neptune autem 15

et Lar omnium cunctalis ac Neuerita tuque Conse ex de-

55 cima conuenistis. uenit ex altera Fortuna et Valitudo

Pauore Pallore et Manibus refutatis, quippe hi in con-

56 spectum Iouis non poterant aduenire. ex duodecima Sancus

tantum modo euocatur. Fata uero ex altera postulan- 20

57 58 tur. ceteri quippe illic di Manium demorati. ex his septena

Saturnus eiusque caelestis luno consequenter acciti.

17G 59Veiouis ac di publici ter quino ex limite conuocantur.

60 ex ultima regione Nocturnus Ianitoresque terrestres simi-

61 Iiter aduocati. ex cunctis igitur caeli regionibus aduocatis 25

deis ceteri, quos Azonos uocant, ipso commonente Cyl-

62 lenio conuocantur. tunc elementorum praesules> atque

utilitatis publicae mentiumque cultores omnisque populus

potestatum, qui Numae nulli successori indicantur [qui],

confestim omnes Iouis imperio conuocati, in aulam cae- 30

1 tum R || 3 Lympha Grotius 0 4 et familiaris Grotius ||

faborque BR || 9 sed br sic BR )| 10 septima b septimae

BR || 15 sospitae Grotius hospitae BR || 16 et om. BlD ||

in cunctalis latere uidetur cum cum nomine dei aticuius U Nerina

Grotius sed ef. Pretl. myth. R. p. 503 || conse BD cosse b \\

18 faborque pastor BD corr. 0. Miitterus post Gyraldum et

Grotium \\ \uxB \\ 21 ex om. BDl || 21 et 23 dii BD Q 29 qui

Numae nulli successori indicantur scripsi quis Numae multus

successor indicatur qui BR (sed indicat R) || qui delui ||

LIBER I 19

litem conuibrantibus uenere sideribus. tunc Ianus in 63

limine militesque Iouis ante fores regias constiterunt ingressuros

etiam cunctos nominatim uocabat Fama praeconans.

at intra consistorium regis quaedam femina, quae 64

sAdrastia dicebatur, urnam caelitem superamque sortem

inreuocabilis raptus celeritate torquebat excipiebatque

ex uolubili orbe decidentes sphaeras peplo infiexi pectoris

£iuap|nevri. Clotho uero Lachesis Atroposque, quoniam 65

sententias Iouis orthographae studio ueritatis excipiunt

mutpote librariae superum archiuique custodes, cum senatum

curiamque contrahi et ipsum Tonantem exuuiis indusiari

publice cernerent, senatus in acta caelestiumque

consultum stilos acuunt cerasque componunt. tunc Iup- 66

piter publica et quae senatum contracturus assumit induwmenta

percipiens apponit primum uertici regalis serti

flammantem coronam contegitque ex posticis caput quodam

uelamine rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa

texuerat. dehinc uesti admodum candidae obducit amictus

hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri ui-

»bratus ignium luminabant. tunc duos globosos orbes,

quorum unus auro electro alius praenitebat, dextera porrectiore

corripuit, laeua enneaphthongon chelyn innitenti

similis imprimebat. calceos autem smaragdineae fluctu

uiriditatis herbosos uestigiis eius Tellus annexuerat. in-

» sidebat autem ex pauonum pennis intertextae oculataeque

pallae, ex qua multicoloribus notulis uariegata pictura uernabat.

sub calceis uero fuscinam deprimebat. huius sug- 67

gestui subditus Iunonis consessus haut indecenter orna- 18

1 conuibrantibus b conuibratis B conbibrantis R || uenere

i nenire BR J| 2 foras R || ingressurus R II 3 uocat>

ant R || 4 ad R || 8 imarmene BR || cloto BR ]] 10 arcisique

BRl || in ante senatum add. b || 11 contrai R || 12 pnblici

R || senatus scripsi magistratus BR || caelestiumqne b

caelestumque BR || 16 contigitque R || 19 yalinos BR [J

20 duo B duos add. b \\ 22 enneapthongon B ennaeapthongon

R || chaelin B chaelyn R |] 23 smaracdineae b smaracdinae

B smaracdine R || 24 annexuerat b annesuit BR II

25 pinnis Bl \\ 26 uariegata R uari**cata5 uariagata r \\

28 consensus BlR || aut R haud B ]| 29 calumnate B galumnate

b galaumate D corr. Grotius ||

2*

20 MARTIANI CAPELLAE

tus. <ipsa uero tecto capite lacteo quodam calymmate

praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis: nam

neque Scythidis uirecta nec Cerauniorum uibrans fulguransque

lumen nec ftucticolor hyacintlri credebatur abesse

profunditas. sed totum illud sertum capitis fulgurantis 5

Thaumantias optulisse reginae caelitum ferebatur. ipsius

uero diuae ultus assidua perlucens gratia fratri consimilis,

nisi quod ille inmutabili laetitia renidebat, haec commutationum

assiduarum nubilo crebrius turbidatur. nam uestis

eius hyalina sed peplum fuerat caligosum, quod tamen w

si adpulsu cuiusque iuminis tangeretur inter obumbrantes

nebulas sudae perspicuitatis gratia praeniteret. haec fuimen

dextera, laeua sonorum bombis terrentibus tympanum

sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subiecta roscidis

uidebatur inundare fluoribus. huius uero calcei is

admodum furui, quorum maxime solea atrae noctis nigredine

coloratur. nam eiusdem genua zona quidem diuersicolor

ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe

nunc uanescentis gratiae tenuata uarietas ita penitus obli-

68 quabat> tamquam nihil habuisset ante discolorum. his ->o

igitur uterque regum indumentis decenter ornati ante

consessum in suggestu sidereo positam quandam sphaeram

caelatam uarietate multiplici conspicantur , quae ita ex

omnibus compacta fuerat elementis, ut nihil abesset quicquid

ab omni creditur contineri natura. illic caelum omne &

aer freta diuersitasque tellurisclaustraquefuerantTartarea.

urbes etiam compita cunctorumque species animantium

tam in specie quam in genere numerandae. quae quidem

sphaera imago quaedam uidebatur ideaque mundi. in hac

quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi cotidia- 3o

3 scytidis B seytis I) \\ ceraunorum B || fulgorans (que

deleta) B 1 gurantis add. b |I 4 lumen nec — capitis fulgurantis

om. B || yacynthi D |] 5 fulgorantis/) || 6 taumantias

BD || obtulisseZ» || 8 comutationum D \\ 10 yalina/y/> |I

11 anpulsu Db \\ 13 dextra D \\ tymphanum B typhanum D ||

15 ad fluoribus add. I fluuo b \\ 19 obligabat B i obliquabat

add. b abligabat D || 21 igiturque R igitur B nterque

add. b ]| 22 consensum R || opositam R \\ 26 fuerat /< ]|

27 animantum B || 29 ydeaque B \\

LIBKR I 21

nis motibus agitarent idem in re1ormauti speculo relucebat.

ibi quem augeri quem de[irimi (|uem nasci quem

occidere Iuppiter uellet manu propria ipse formabat.

quam terrarum partem disperdere quam beare quam ua- /y

5 stam quafnque celebrem cuperet fictor arbitrarius uariabat.

hoc igitur fatum publicum conspicans conponensque rteo- 69

rum senatum iussit admitti. quamuis intus quos iunominabiles

sacra uis testatur intrarent, tamen etiam primatibus

diuum praesertimque parentibus uterque consurgunt.

i" uerum sator eorum gressibus tardus ac remoratwr incedit 70

glaucoque amictu tectus caput. praetendebat dextera

flammiuomum quendam draconem caudae suae ultima deuorantem,

quem credebant anni numerum nomine perdocere.

ipsius autem canities pruinosis niuibus candicabat,

15 licet iUe etiam puer posse fieri crederetur. eius coniunx 71

grandaeua corpulentaque mater quamuis fecunda circumfusaque

partubus tamen floridam discoloramque uestem

herbida palla contexerat, in qua totus gemmarum metallorumque

census atque omnium prouentus <7rugesque satio-

*o num larga admodum ubertate ferebantur. huic Vesta quae 72

etiam coaeua eius fuerat, adhaerebat. quae quod nutrix

Iouis ipsius suoque eum sustentasse gremio ferebatur

caput regis ausa est osculari. post hos candida cum sorore 73

Sol auratus expetitur. qui mox ut coepit ingressui pro-

25 pinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor anteuenit,

et rosulenti splendoris gratia totam aulae ipsius

curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminauit. ast ubi

primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam luppiter paululum retrogressus sub immensi nitoris

so numine caligauit, sphaera uero orbesque, quos dextera

sustinebat, ueluti speculo cognati luminis refulsere. Iuno 74

1 idem in reformanti speculo scripsi pedae (paediae Koppius)

reformantis speculo Grotius pedeire (corr. eo; pideire)

formantis speculo B pidei (pithei r Pythei Koppius) reformantis

speculo R ]] 5 cupiret R || 6 componensque R ||

7 amitti R || 11 dextra R ]| 14 canicies b cantices R canicis

B |J 15 coniux R || 17 partibus BlR1 || 27 caeteris B II

caeterorum b ]] 29 sub subi? |] 30 sphaera scripsi sphaeraei?Z) ||

22

MARTIANI CAPELLAE

autem diuersicoloris illustris ornatibus ac uaria uelut

speculo cognato gemmarum luce resplendens candentibus

75 serenis> enituit. erat illi in circulum ducta fulgens corona,

quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgurabat.

quippe tres fuerant a fronte gemmae Lychnis Astrites et 5

20 G Ceraunos, quae eius effigiem reuerendam a cognitione

conspicientium uibrantibus radiorum fulgoribus occulebant.

quarum alia Cancri cerebro Leonis oculis altera

Geminorum fronte assumpta tertia dicebatur. aliae sex

ex utroque latere rutilabant, quarum Smaragdus una, 10

Scythis altera, Iaspis tertia uocabatur. inter quarum uirorem

feta mari lumina coruscans fronti quaedam integrior

suauitas resplendebat. Hyacinthos Dendrites etiam

Heliotropios utrimque compacti. qui lapides coloribus

suis terras ratis temporum uicibus herbidabant, quos ei 15

ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Autumnus

munere contulisse. posterior autem pars coronae

Hydatide Adamante et Crystallo lapidibus alligabatur.

hos enim Hiemps undosa genuerat. ipsius uero diui auro

7f> tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. facie 20

autem mox ut ingressus est pueri renidentis, incessu medio

iuuenis anheli, in fine senis apparebat occidui, licet duodecim

non nullis formas conuertere crederetur. corpus

autem eius flammeum totum pinnata uestigia pallium cocci-

77 neum sed auro plurimo scutulatum. sinistra autem manu 25

clypeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferehat,

calcei autem similes ex Pyropo. quem iuxta Luna

3 emicuit b || 4 ignitorum p ignotorum BR || fulgorabat

BR \\ 5 tichnis /{ || 7 uibrantes B \\ 9 dicebantur

/{ || pro sex sed in ras. etiam ex B \\ 10 smaragdos B |J

12 foeta B freta R \\ per in R anie lumina tegi fatso dixit Koppius

|I coruscans BR corr. Grotius \\ fronti b fonti BR fontis

r || integrior scripsi interioris BR J| 13 resplendebant R ||

yacinctos BR ]| dendrides R \\ 14 eliotropios BR \\ copacti b

copactu BR ]| 18 ydatite B ydatidae /{ || alligabat R ||

20 bratteatas BR || 21 ut om. BR^ || renidentes R renitentis

r || 22 haneli B || 24 pennata b \\ 25 scutulatum Burmannus

poetae Lat. min. I 365 rutilatum BR \\ 26 clipeum

BR \\

LIBER I 2)5

Ieni quodam teneroque uultu ex fraterna fulgorem lampade

resumebat. post hos admissi fratres Iouis, quorum

alter maritima semper inundatione uiridior, alius lucifuga

inumbratione pallescens. in capite uterque dominandi 79

ssertum pro regni condicione gestabat. nam unus albidi 80

salis instar candidum atque spumarum canitie concolorum,

alter ebeneum ac Tartareae noctis obscuritate furuescens,

qui quidem multo ditior fratre et semper <eorum quae

gignuntur conquisitionibus opulentus alius uero propter

io molem elationemque corporis renudatus ac despuens diuitias

obpressione quaesitas. uerum utrique diuersa con- 81

iunx. nam hic nudus omnium nutricem deorumque hospitam

secum ducit, ille puellam accessibus gratulantem, 21 ff

ijuae ita plerumque frugem exposcentibus tribuit, ut magni

'5 nominis uota sint eidem redhibere centesimam. dehinc 82

admissi Tonantis ipsius filii. inter quos primus quidem

ruber inuenis ac uorax omnium sititorque etiam sanguinis

iiradiebatur. alter suauis et comis falcemque dextera,

laeua gestans cratera somnificum ac pronus in petulantiam

20 referebatur. huius gressus incerti atque olacis temeti mailoribus

implicati. post hos duorum una quidem germa- 83

naque facies sed alius lucis sidere, opacae noctis alius refulgebat.

dehinc quidam roboris inauditi et extirpandis 84

semper aduersitatibus praeparatus. sed eius miros la-

» certos rictusque Cleonaeos limis Iuno cernebat. quin inter 85

eos decentes feminae. quarum una uirgo ferebatur. alia

generationum omnium mater. illi> arcus cum pharetra

huic rosis decussatim uinctis sertata contextio. quam et

conspicere nitentem et fantem audire dulces inlecebras et

1 teui BR corr. p |j 2 ammissi BlR || 5 conditione

R || 6 canicie b canitiem BR vp \>tlp add. b || 7 ebenum

B || 11 oppressione D || 15 nominis scripsi numinis

BD || redibere D || 18 falcemqne b facemque B fa-

«em D || dextrafl || 19 im D || 22 opace om. B{D \\ 25 sublimis

bD retortis ocutis quia omnes priuignos praeter Mercurium

oderat add. b \\ quis B D 26 sequuntur eos decentes

(decernentes BR) feminae Grotius \\ 28 decusatim BR || uin-

«ulatis b \\ 29 dulcis B \\

adtrahere flagrantissimi spiiitus halatibus redolentem et

asculis lambere et contingere corpore eiusque uelles cupidine

suspirare. quae quidem licet amorum uoluptatumque

mater omnium crederetur, tamen eidem deferebant

S(> pudicitiae principatum. cum his grata Ceres admodum &

grauis femina alumnaque terrarum ac nutrix mortalium

87 uidebatur. quidam etiam claudus faber uenit , qui licet

erederetur esse lunonius, totius mundi abHeraclito dictus

8S est deuorator. tunc etiam omnium garrula puellarum et

rontrario semper ttuibunda luxu leuitate pernix desultoria 10

gestiebat. quam alii Sortem asserunt Nemesimque non

itulli Tychenque quam plures aut INortiam. haec autem

quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta portabat

et aliis impertiens repentinis motibus conferebat rapiens

his comas puellariter caput illis uirga comminuens eis- is

demque quibus fuerat eblandita ictibus crebris uerticem

89 complicatisque in condyios digitis uulnerabat. haec mox

Fata conspexit omnia quae gerebantur in Iouis consistorio

22 G subnotare, ad eorum libros et pugillarem paginam cucurrit,

et licentiore quadam fiducia quae conspexerat in- *>

opinata descriptione corripuit, ut quaedam repente prorumpentia

uelut rerum seriem perturbarent, alia uero,

quae causarum ratio prospecta uulgauerat quoniam facere

inprouisa non poterat suis tamen operibus arrogabat.

90 post banc uulgus ceterum deuenere. luppiter riunc solio »

resedit praecepitque cunctos pro meriti ordine <residere.

tuncque subsellia tlammabunda coetum suscepere sidereum.

uerum quidam redimitus puer ad os compresso

digito salutari silentium commonebat. ' conticuere omnes

91 intentique ora tenebant.5 tunc luppiter coepit so

1 alatibus Ii \\ 9 deuorator Grotiun 'admodum adolescens,

ut Fabricius ait (bibt. Gr. I 802) democrator coniciens demorator

Btt \\ 13 ad portabat in mary. ab ea credebant sibi

omnia bona prouenire ; hoc in quibusdam codicibus non habetur

add. b manu eiusdem saeculi quo codcx uniucrsus scriptus

est \\ 15 comes || 18 facta BUi \\ 19 currit IPR [I

"25 uulgus ceterum ser-3'sz' uulgo ceteri BR \\ iupitcr R ||

tunc * || 29 Verg. Aen. II 1 ff 30 iupiter R \\

LItjEti I

'ni nostra astrigeri nota benignitas

conferre arliitrium cogeret intimum

et quicqutd tacito uelle iiiit satis

id ferre in medium coUibitum foret,

possem certa meis promere ductibus

nec quisquam inlicitis tollere nisibus

concertans cuperet iussa deUrii patris.

sed tristis melius censio clauditur

atque infanda premit sensa silentium,

10 ne uulgata ciant corda do!oribus,)>

at cum laeta patrcm promerc gaudia

et certo deccat foedere pignora

palam perpetuis iungere nutibus,

cassum est nolle loqui sensa decentia.

15 uobiscum ergo dei, grata propinquitas, -

conferre studium est uota propaginis.

aequum quippe puto foedere caelitum

quae sectanda forent orsa probarier.

nostis Maiugenam pignoris incliti 92

2" in nostris merito degere sensibus.

quae nec frustra mibi insita caritas,

ut sueuit patria stringere pectora.

nam nostra ille fides sermo benignitas

ac uerus Genius fida recursio

interpresque meae mentis 6 vouc acer.

hic solus numerum promere caelitum 23 ff

hic uibrata potest noscere sidera,

quae mensura polis quanta profunditas

qualis sit numerus marmoris haustibus

s0 et quantos rapiat margine cardines

quaeque elementa liget dissona nexio,

perque bunc ipse pater foedera sancio —

sed forsan pietas sola recenseat

10 doloris i?1 ]| 18 fuerant B'R' |] 19 nostis Dresdensis

nostris BR nostri br || inctyti B \\ ijignus id inctytum Vonekius

\\ 25 6 voOc acer scripsi honos sacer BR (sater Bl

socer r): cf.p. 37, 20 \\ 31 elimenta R |I 32 sancto R sanctio

r |]

26 MARTIANI CAPELLAE

quae parens probitas munera pensitet :

qui Phoebi anteuolans saepe iugalibus

in sortem famuli nonne relabitur ?

hic quoque sic patruis seruit honoribus,

<ut dubium proprium quis mage uendicet. 5

illum conubio rite iugarier

suadent emeritis saecla laboribus

et robur thalamo flagitat additum.

93 at uirgo placuit docta quidem nimis

et compar studio sed cui terreus io

ortus, propositum in sidera tendere:

plerumque et rapidis praeuolat axibus

ac mundi exsuperat saepe means globum.

cunae ergo officiant quod nihil editae,

censendum, superi quique crepundia i5

terris recolitis uestra tenerier,}

quae occultant adytis sacra latentibus.

iungantur paribus, nam decet, auspicis,

et nostris cumulent astra nepotibus.

94 Sed postquam Iuppiter finem loquendi fecit, omnis 20

deorum senatus in snffragium concitatur adclamantque

cuncti fieri protinus oportere adiciuntque sententiae Iouiali

ut deinceps mortales, quos uitae insignis elatio et

maximum culmen meritorum et ingenium in appetitum

caelitem propositumque sidereae cupiditatis extulerit, in 25

95 deorum numerum cooptentur ac mox inter alios, quos

aut Nilus dabat aut Thebae, Aeneas Romulus aliique, quos

postea astris doctrinae nomen inseruit, designati caelites

nominentur, ut post membra corporea deorum fierent

96 curiales. his quoque annuente Ioue iubetur quaedam so

grauis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur,

24 0 hoc superi senatus consultum aeneis incisum tabulis per

97 orbes et compita publicare. tunc Iuno condicit propter

5 uindicet Bl || 7 suadente meritis BD || 14 cunae ergo

officiant quoi nihil? edite censendum Grotius ]| quod scripsi

quo BD || 18 auspieiis br \\ 23 ud BlR || 24 et om. BlR ||

26 coaptentur Br f| 27 taebae BR || 33 competa b \\

LIBER II 27

praedictorum thalamum iuuenum et nuptialia peragenda

uti postridie omnis ille deorum scnatus in palatia, quae in

Galaxia Iouis habitationem potissimam faciunt, diluculo

conuenirent. his igitur actis solio rex ipse surrexit omniss

que ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetiuit.

< LIBER II

Sed purum astrificis caelum scandebat habenis 98

Nox reuocans merso fulgentia sidera Phoebo.

lu ardua tunc senior succendit plaustra Bootes

et spiris torvo nituerunt astra Draconi,

auratis etiam flagrans splendebat in armis

qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu,

hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

uirginis interea trepidas perlabitur aures

fama Iouis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipse compertis> superum decretis adultaque 99

iam nocte Philologia peruigilans multa secum ingenti cura

*janxia retractabat. ingrediendum primo senatum deum

Iouisque subeundos inpraemeditata uisione conspectus

3 l habitationem r arbitrationem BR || 6 subscriptum

securus metior felix us (as in ras.B) p (pi?) jcom. consist. rethor 1

(rhetor B) urt5. (urbis Utteris is in ras. B) R ex mendosissimis

exemplaribus emendabam contra legenae (legente B) dentero

(eucherio in ras. B} scolastico discipulo meo romae ad porta

capena consist (cons B) paulini uic (uc B) sub die non martiaru

christo adiuuante MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE

LIBER PRIMVS EXPLICIT ' (INCIPIT LIBER

SECVNDVS FELICITER add. B) in BR et eadem fere in D

cf- 0. Iahnius actorum acad. Lipsiensis V p. 351 sq. |] 10, boothe8/

0 || 11 dracone D || 13 syrion B || 14 nisya cis B nisiacis

D ||

2* MARTTANI CAPELLAE

100 exiliendumque sibi in superam caelitumque sortem. deinde

25 G ipsi sociandum esse Cyllenio, quem licet miro sernper

optarit ardore, tamen urx eum post unctionem palaestricam

recurrentem dum flores ipsa decerperet praelectis

quibusdam herbuscuKs conspicata. quid quod utrum sibi 5

hacc nuptialis conduceret amplitudo anxia dubitabat? nam

certe mythos poeticae etiam diuersitatis delicias Milesias

historiasque mortalium postquam supera conscenderit

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat.

101 itaque primo conducatne conubium atque aetlierii uerticis u>

pinnata rapiditas apto slbi foedere copuletur ex nuptiali

102 congruentia numero conquirit. moxque nomen suum

Cylleniique uocabulum — sed non quod ei dissonans discrepantia

nationum nec diuersi gentium ritus pro loconun

causis cultibusque fmxere uerum illud quod nascenti ab ia

ipso Ioue siderea nuncupatione compactum ac per sola

Aegyptiorum commenta uulgatum fallax mortalium curiositas

asseuerat — in digitos calculumque distribuit. ex

quo finalem utrimque litteram sumit, quae numeri primum

perfectumque terminum claudit. dehinc illud quotl

in fanis omnibus soliditate cubica dominus adoratur. litteram

quoque, quam uim mortalitatis asserere prudens

Samius aestimauit, in locum proximum sumit ac sic mille

103 ducenti decem et octo numeri refulserunt. quos per nouenariam

regulam distribuens minuensque per mohades -*»

decadibus subrogatas in tertium numerum perita re-

104 strinxit. suum quoque uocabulum per septingentos uiginti

quattuor numeros explicatum in quaternarium duxit,

qui uterque numerus congruenti ambobus ratione signa-

105 tur. nam et <llle , quod ratio principium medium finem- s«

que dispensat, pro certo perfectus est, quippe lineam facit

solus et solidorum frontes incunctanter absoluit. nam

2 sociandum scripsi sociandam BR \\ 3 obtarit R || 5 herbuscolis

R || utrumne b || 8 conscenderet BlR \\ 9 ammissuram

BlR || formidat BlR \\ 11 pennata bR ]| 21 solyditate

R ]| cubica r cybica B cybi ac R j] 22 uim B uimuum R sed

cf. Heinsius in Burm. Ouid. I p.254 || 25 distribuens om.BlR ||

26 restrinxit R \\ 32 fontes Bl \\

LIBER II 29

longitudine profunditateque censentur. dehinc quod numeri

triplicatio prima ex inparibus KufJov gigntt. tres

autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

inpar maribus adtributus. omne uero tempus tribus uici-

5 bus uariatur. atque idem numerus seminarium perfecto- 20 G

runi sexti uidelicet atque uoni alterna diuersitate iuncturae.

rite igitur deo adtribuitur rationis. 1'hilologia autem 100

quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris

aestimetur, absoluta tamen ratione perficitur. nam qua-

Mernarius suis partibus complet decadis ipsius potestateui

ideoque perfectus est et habetur> quadratus ut ipse Cyllenius,

cui anni tempora caeli climata mundique elementa

conueniunt. an aliud illa senis deieratio, qui ud Tn,v Te- 107

Tp&ba non tacuit, confitetur nisi perfectae rationis nume-

'irum? quippe intra se unum secundum triademque ipsumquebisbinum

tenet, quis collationibus symphoniaeperaguntur.

nam tres ad quattuor epitritus uocitatur arithmetica

ratione ac diatessaron perhibetur in musicis. item intra

eum iacent tres ad duo, quae bemiolios forma est sym-

*> pboniamque secundam, quae diapente dicitur , reddunt.

tertia symphonia diapason iu melicis pcrhibetur diplasioque.

conficitur hoc est uno duobus collato. igitur quaternarius

numerus omnes symphoniassuis partibus perfcctus

ahsoluit omniaque mela harmonicorum distributione cousquirit.

hanc igitur discutiens numeri congruentiam perita

uirgo gratulatur, denique utrum([ue consociat et trias 108

quaternario sociata heptadem facit. qui numerus rationis

superae perfectio est sicut et 6uaXwv illa docet plenitudo.

an aliud fatalis temperamenti cursus siderumque circuli

s0 molusque testantur intraque latebras uteri septimo mense

absoluta mortalitas? dehinc quod trias triplicata nouem

nvimeros facit quaternarius autem per oiTrXdciov gemina-

2 cybon BD || 4 adtributus est fl || 12 clymmata R

climmata B || 13 deieratio B/i dei ratio b |] ma nen tetraraadan

R ten tetradan B || 15 triadenque BR \\ 19 emiolos R

W\io!ios B |J simptioniamque R quod amptius non riotabo \\

2S deinde Ji \\ $7 eptaden BR \\ 28 sieut et IAOMAAG0N R.

sicut €TT*-eMAA0ON B || ille R || 32 AIATTAACION R ||

30 MARTIANI CAPELLAE

tus octo reddit. nouem uero ad octo epogdoi numeri efficiunt

iunctionem tantumque pensat in numeris quantum

symphonia diapason in melicis, quae tonon facit qui est

consonae unitatis continua modulatio. ex quo nihil est

quod discrepet aut resultet in medio consentaneaque con- 5

109 gruit iugitate. ergo praedictorum nominum numerus concinebat.

sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptia-

27 0 lem uera ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi

conubium laetabunda alio mentis fluctu multiuida <concitauit.

nam nihil diffidens animo decori formae ac sub- io

stantiae coepit formidare corporeae. quippe perferendos

ilammarum caelestium globos et ignes ardentium siderum

mortalibus adhuc artubus et macilenta gracilitate siccatis

110 non cassum tremebunda formidat. sed aduersum illa

quoddam Abderitae senis alimma , cui multa lapillis sur- 15

culisque permixtis herbarum etiam nemorumque congesserat,

praeparauit. Colchica etiam in centum uoces continuata

fiducia adamantini cacuminis inpressione signatur,

quod aduersum ignes superos et deorum confinia praeparata

decoris incuriam uenustatis etiam lumine submoue- 20

bat. denique reuibratu corpori mensis apposito irrorati

111 liquoris allinebat unguentum. sed cum talia uirgo componit,

pedisequa eius Periergia> utrum a matre uirginis

missa an sua utpote eius collactea trepidatione sollicita

112 quid ageret conspicatur. quam cum disponentem prae- 25

dicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam

eius ancillam, cui Agrypnia uocabulum est, ac quae intra

cubiculum praebebat excubias, adorta est increpare quod

paululum coniuere seruandi decoris gratia uirginem non

siuisset, cum ipsa haec cuncta si Philologia iniungeret 30

113 ualeret implere. nam iam multa asserit circuisse manci-

1 reddidit R || epocdoi B epocdoin R ]| 6 concinnebat

BlR || 7 copulam B cupiam R || 10 diffidens Grotius differens

BR |] 14 cassum B casum D in cassum d || 16 membrommque

concesserat BD ]] 19 quod Dresd. quid BD II

22 alliniebat B \\ 23 pedissequa D |J 24 collactia B \\

26 hostio jff 27 agrinia RB agrimnia 0 || ac quae Grotius

atque BR \\ 29 conuenire R || 31 circumisse BfR ||

LIBER II 31

piaque dotalia quid sollertiae quid ornatus quid denique

indumentorum sumerent comperisse. non sibi quoque

nescitum quid sponsus ipse perageret, quid Iouis palatio

gereretur an Leucothea succenderet facem lumenque purspureum

et an Solis remigia uigilarent sonipesque Phosphori

comeretur. id genus innumera, quae curiosis perscrutationibus

aspexerat, astruebat. uerum secretum tt*

cubiculi repente Phronesis mater inrupit. quam cumuirgo

conspiceret, ad eam adcurrens honorandumque pectus ex-

10 osculans praeparatorum [poematum] consciam fecit. uerum

illa exuuias filiae ornatusque detulerat quis induta 28 G

deorum sociari coetibus non paueret. itaque uestem peplumque

lactis instar fulgidum dedit, quod uel ex illa herbarum

felicium lana, qua indusiari perhibent Indicae pru-

«dentiae uates accolasque montis Vmbracii et quantumusus

eius telluris apportat ex candentis byssi netibus uidebatur.

dehinc apponit uertici diadema uirginale, quod maxime

medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata quaedam

obtectaque uultum uirgo instar secreti Troiani peni-

» tus incisa resplenduit. at cingulum quo pectus amiecteret 115

sibi prudens mater exsoluit et ne Philologia ipsius Phronesis

careret ornatibus eius pectori quo uerius comeretur

apponit. calceos praeterea ex papyro textili subligauit, nequid

eius membra pollueret morticinum. acerra autem

!5multo aromate grauidata eademque candenti manus uirginis

onerantur.

et iam <tunc roseo subtexere sidera peplo 116

coeperat ambrosium promens Aurora pudorem,

cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

4 leuohoeta R || 8 fronesis R et hic et deinceps || irrupit B

9 accurrens B ]| 10 boematum BR poematum p : glossam de-

'eal ]] 13 iactis R \\ 15 Vmbracii p umbratia BR umbratii b

1unbrati Grotius : uidetur Mateum montem ita signiflcare his Plinii

69 (Sotin. p. 205, 16 M.) uerbis adduetus ' in quo umbrae ad

septentrionem cadunt hieme aestate in austrum per senos menses' []

°sns B p usus add. b || 16 telloris R || 19 optectaque R fl

nnltu B || 28 ambosium B ambronum b || 29 Dione Grotius

4ea ore B decore bD ||

P,2 MARTIANJ CAPELLAE

cum nitet, aurato fulget cum Phospborus astro:

tunc candens tenero glaciatur rore pruina et .

matutina greges quatiunt in pascua caulas:

languida mordaces cum pulsant pectora curae

et fugit expulsus Lethaea ad litora somnus. 5

117 Ecce arite fores quidam dulcis sonus multifldis suauitatibus

cietur, quem Musarum conuenientium chorus imjiendens

nuptialibus sacramentis modulationis doctae tinnitibus

concinebat. nam nec tibiarum mela nec ex fidibus

sonitusnec hydraularum harmonica deerat)> plenitudo, sed 10

in blandum collata cantum ac modificato fine compactum

uoci uirginum complementi spatio ratum fecere silentium.

actuncilleomnischoruscanoris uocibus dulcique modulatu

praeuertit omnes organicas suauitales et cum sacrae numeris

cantilenae haec dicta funduntur 15

G scande caeli templa uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

218 tunc Vrania ceteris panlum reticeittibus coepit

sidereos coetus et culmina sacra polorum

nil iam conieiens numine flsa uide 20

olim disquirens nexos quid torqueat orbes, "'

nunc praesul causas raptibus ipsa dabis. •'

quae circos textura liget quac nexio claudat

ambiat et quantos orbita curua globos,

sidereos cursus quid cogat quidue retardet, 25.

quis Lunam flammet uel minuat radius,

qui caelum stellet fomes et quanta reuoluat,

quae sit cura deis uel modus aspicies.

scande caeli tempia uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra luppiter. 30

119 tunc Calliope

semper complacttis amica Musis,

cui Magnesia poculum Iluenta

1 fulget cum Hauptius et cum flt B et cum sit D et cum

fulgit Grotiun || 2 gladiatur B || 5 lethea B toethea D || littora

D || 10 hidraularum B \\ 23 quid nexio BHi1 \\ 26 iaflammet

r \\ 27 reuotuet /i || 33 magnesia B pernesia R

<idd. in marg. 1 magnesia ||

LIBER II 33

et fons Gorgonei tulit caballi,

uertex Aonidum uirens corollis

cui frondet uiolas parante Cirrha :

tu uatum mela dulcibus Camenis

5 et scis 1'indaream chelyn referre

te dictante fides sacrumque plectrum

nouit Threicium sonare carmen.

o lux nostra sacros probare cantus

<suesce atque organicis beare circis.

10 scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

ac sic Polymnia 120

tandem laboris fructus aethram fulgidam

diuumque sedes ad Iouis consortia 30 G

10 prouecta carpis inditoque numine

distenta dudum quae iugare rhythmica

ac disparari mixta sueta regula,

mox quid iacente quid iugata Iinea

trigonus recuruet circulusque torqueat,

w melos probare ac tonos et crusmata

artesque cunctas> solita, quaeque caelitum

possunt parare mentem ad alta culmina.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

,« tunc Melpomene 121

sueta cothurnatos scenis depromere cantus

soccumque ferre comicum

et reboare tua tulimus quae carmina cura

melo fauente rhythmico :

s0 nunc tibi uirgo cano spes atque adsertio nostri

tenore uersa carminis.

2 caualli r || coraullis br || 3 cirra BR || 5 caelyn B

cahelyn b || 7 nouit Grotius mouit BR || 14 ad scripsi ac

SD || 16 distenta scripsi cruenta BD || rithmica BD I

17 disparari scripsi dispari BD |j 22 mente B || acta R |

25 melphomene BlR || 26 coturnatos BR || 29 rythmico B

rithmico R ||

HARTIANUS CAPELLA 3

34 MARTIANI CAPEL

nam thalamum redimire iuuat, tu serta probato

tuis placere ritibus.

digna maritali semper uidearis Olympo

decentiorque caelitum.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere. 5

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

122 ac sic Clio

tu quae rhetorico clangere syrmate

atque reum rabido absoluere pectore,

quae nunc sensa ligans horrida nexibus 10

soritas cumuli accessibus aggerans,

nunc quid grammatica stringere regula,

quid fandi ambiguis conterat ordinem

sollers docticanis ludere sensibus :

nunc stellata poli conspice limina i5

et candore sacro aetheris utere:

31 G quem uero pretium est noscere lumine.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

123 mox Erato 20

caput artibus inclita uirgo

cui panditur < aula Tonantis,

merito tibi subditus orbis

rationibus ante repertus :

sacra fulgura cur rutilescant, 25

fragor intonet unde resultans,

quid agat per aperta madores

modo nubibus imbrificatis,

quid euntibus agmine nimbis

reuocet nitidissima uerna, 30

********

rotet omnia circulus anni>

properantia claudere saecla.

8 rethorico 7i U 9 rapido B || 12 nunc b num BR || 14 docticanis

sotlers BR transposuit Grotius || 24 subditur D

25 fulgora Bl \\ 27 madorem BlJ) |j 28 ymbrificati» D

31 uersiculum iniercidisse uideri indici

LIBER II 35

quod habent rationis operta

canimus tibi cognita soli.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

ac tunc Terpsicbore 124

laetor : honoris meritis conspicis astra uirgo :

hoc tibi sollers peperit ingenium labosque, ,

ista peritis tribuit cura uigil lucernis.

perdia pernoxque sacris namque operata chartis

quidquid agentes Stoici praescia dant futuris

semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

nam Sabaeorum rapidis quid uapor edat aris,

fumida quid turicremis aura paret fauillis

omina uel certa ferant uocibus auguratis

intrepidis nec dubitans fatibus anteuortis.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter. 32 G

dehinc Euterpe 125

uirgo perite

praeuia sortis,

quae potuisti

scandere caelum

sacraque castis

dogmata ferre,

noscere semet

quis ualuere,

quisque uidentes

lumine claro

numina fati

et geniorum

cernere uultus

1 quod scripsi quid BR || opeta BlR |] 5 terpsicore B

repsicore R ]| 6 astra uirgo conspicis BR transposuit Grotius ]]

9 operata Grotius onerata RB honerata b || carthis R || 10 Stoici

Grotius id casi R stoasi B (sed in ras.) et Rm || 19 perite

Dredensis peritae BR ]| 27 quisque Grotii codex quique BR ||

29 numine BlR ||

3*

MARTIANI CAPELLAE

quaeque Platonis

Pythagoraeque

esse dedisti

sidera mentes,

tuque caducis

mortalibusque

nube remota

cernere iusti

numina caeli:

<iure senatum

scande Tonantis,

quam decet unam

Mercuriali

foedere iungi.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

deinde Thalia

beata uirgo, tantis

quae siderum choreis

thalamum capis iugalem

ac sic fauente mundo

nurus adderis Tonanti:

ah cuius esse diui

tibi contigit maritam :

eius meante pinna

qui solus astra mundi

praeteruolans perrexit

rapidis uigil procellis,

qui cum superna tranat

freta, Tartarum> recurrit,

qui solus ante currum

et candidos iugales

alti potens parentis

memorem ciere uirgam,

qui fata succidentis

2 phytagoraeque B || 17 talia BD || 23 ah Luciamts Muetac

BD at b \\ 25 penna bD || 27 perexit BD || 35 facta B. ||

LIBER II 37

reparat libens Osiris, 33 q

sationibus grauari

genitalibus repertis

quem scit pater deorum,

cui lacteam papillam

gaudens dedit nouerca,

cuius uigente uirga

dirum stupet uenenum,

cui uirus omne fanti

orbem facit gemellum.

est doctus ille diuum

sed doctior puella.

nunc nunc beantur artes

quas sic sacratis ambo,

ut dent meare caelo

reserent caducis astra

ac lucidam usque ad aethram

pia subuolare uota.

per uos uigil decensque

vouc mentis ima complet,

per uos probata lingua

fert glorias per aeuum:

uos disciplinas omnes

ac nos sacrate Musas.

Dum haec igitur Musae nunc solicanae nunc conci- 127

nentes interserunt uicissimque mela dulcia geminantur,

ecce quaedam matronae sobrio decore laudabiles nec conquisitis

figmentis circa faciem uultuosae uerum simplici

quadam comitate praenitentes in penates uirginis thalamumque

conueniunt. quarum una intenta circumspectione

cautissima et omnia rerum uigili distinctione

discriminans dicebatur Prudentia uocitari. huius germana 128

sua cunctis attribuens, nullumque eo quo non merebatur

adficiens Iustitiae ferebatur sortita uocabulum. uerum 129

1 reparat Hauptius separat BR || 9 fanti R sed n punctuatum

|| 10 uersiculus nondum emendatus est |j 20 nus BR nys r ||

28 uerum p rernm BR \\

38 MAETIANI CAPELLAE

tertia contemptis muneribus atque abstinentia praedi

130 canda ex morum temperantia nomen acceperat. quae

supererat fortissima ac tolerandis omnibus aduersis semper

infracta subeundis etiam laboribus robore quoque

corporis praeparata, Virium uocabulum possidebat. hae 5

34 G in amplexum eius osculumquedeferuntur atque eam<cum

intra cubiculum conspicerent per omnia trepidantem et

uelut lucifugam haesitationibus torpentem pectus eius

faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

131 uenire faciem compulerunt. post has ingressa quaedam w

grauis crinitaque femina et ex eo quod per ipsam Iuppiter

ascensum cunctis in supera tribuerit admodum gloriosa.

quam cum uirgo conspiceret ad eam omni studio

affectuque cucurrit, quippe quadam fiducia compertorum

ipsa eidem scandendum caelum fuerat augurata et nunc 15

ad eam in nuptias corrogandam ab ipso transmissa Maiu-

132 gena. praeterea tres puellae uultu decoreque parili ac

uenustate luculentae sertis religatae in uicem manus rosarumque

spiculis redimitae ad uirginem conuenere. quarum

una deosculata Philologiae frontem illic ubi pubem 20

ciliorum discriminat glabella medietas, alia os eius, tertia -

pectus apprehendit, uidelicet> prima ut ' laetos oculis adflaret

honores', secunda gratiamlinguae inspirabat, animo

tertia comitatem. quippe illae Charites dicebantur et

quicquid apprehenderant uenustabant. quae quidem uir- 25

ginem postquam lumine repleuere, Musis admixtae etiam

gesticulationes consonas atque hymeneia dedere tripudia.

133 sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque tinnitu

uniuersa dissultant eo usque ut Musarum cantus aliquanto

bombis tympani obtusior redderetur et cum so- 30

nitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes

134 deas in caelestis thalami peruenire consortia. ante hanc

5 hae add. Hugianus || 9 conspectu D ]] 10 fatiem D |]

14 fidutia D || 16 nubtias B || 19 spicutis Koppius specutis

BD || 20 deosculata est D \\ 22 apprendit Bl || 24 tercia.0 |]

cantes BR || 25 apprenderant Bl \\ 26 ammixtae B ammixte

R || 27 hymeneia R || 32 mistico R ||

LIBER II 39

quaedam augustioris uultus femina ac sacro lumine

aetherioque resplendens uenerabili antistitio praeminebat,

quam cum omnes qui adfuere conspicerent , reveriti

inclitam maiestatem ut deorum omnium mundique custosjdem.

huic Athanasiae nomen fuit. 'et heus' inquit 'uirgo,

praecepit deorum pater hac regali Iectica in caeli palatia

subueharis , quam quidem nulli fas adtrectare terrigenae 35 0

et nec tibi quidem ipsi ante nostrum poculum licet.' et 135

cum dicto leniter dextra cordis eius pulsum pectusque

io pertractat ac nescio qua intima plenitudine distentum

magno cum turgore respiciens 'nihaec' inquit 'quibus

plenum pectus geris coactissima egestione euomueris forasque

diffuderis , immortalitatis sedem nulla tenus optinebis.'

at illa omni nisu magnaque ui quicquid intra

i5 pectus semper senserat euomebat. tunc uero illa nausea 136

ac uomitio laborata in omnigenum copias conuertitur litterarum.

cernere erat qui libri quantaque uolumina quot

linguarum opera ex ore uirginis diffluebant. alia ex papyro

quae cedro perlita fuerat uidebantur, alii carbasinis

2o uoluminibus impli-<cati libri , ex ouillis multi quoque tergoribus

rari uero in philyrae cortice subnotati. erantque 137

quidam sacra nigredine colorati, quorum litterae animantum

credebantur effigies quasque librorum notas Athanasia

conspiciens quibusdam eminentibus saxis iussit

25 ascribi atque intra specum per Aegyptiorum adyta collocari

eademque saxa stelas appellans deorum stemmata

praecepit continere. sed dum talia uirgo undanter euo- 138

meret puellae quam plures , quarum Artes aliae, alterae

dictae sunt Disciplinae, subinde quae ex ore uirgo effude-

30 rat colligebant, in suum una quaeque illarum necessarium

usum facultatemque corripiens. ipsae etiam Musae prae-

2 aethereoque p athereque BR |] antestitio R || ad praeminebat

add. i nite b |J 5 atanasiae JSR |] 7 subuearis R || adtrectari

B || 8 et scripsi sed BR || ipsi scripsi si BR || 12 euomueris

scripsi uomueris BR || 13 obtinebis R || 15 semper

(ut uidetur) ante senserat erasum in B || nausia BlR || 17 quod

BlR || 19 fuerant B \\ 21 phyllyrae B philirae D \\ 22 animalium

b || 23 atanasia BD et ita saepius || 25 egyptiorum

adita D \\ 26 stellas D \\

40 MARTIANI CAPELLAE

sertim Vrania Calliopeque innumera gremio congessere

uolumina. in aliis quippe distinctae ad tonum ac deductae

paginae in aliis circuli lineaeque hemisphaeriaque

cum trigonis et quadratis multiangulaeque formae protheorematum

uel elementorum diuersitate formatae. de- &

hinc pictura animalium membra multigenum in unam

speciem complicabat. erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera

139 praeferebant. postquam igitur illam> bibliothecalem copiam

nixa imitus uirgo diffudit, exhausto pallore confecta 10

30 G Athanasiae opem, quae Jtanti laboris conscia fuerat, postulauit.

tum illa 'ut refectior caelum sublimisque conscen-

140 das, hoc tibi accipe sorbillandum.' ac tunc matri Apotheosi,

quae cum illa forte conuenerat et iam pridem libros,

qui ex Philologiae ore defluxerant, manu' contingens is

ac dinumerans consecrabat, auferens quandam globosam

animatamque rotunditatem sumit ac uirgini porrigit hauriendam.

uerum ipsa species oui interioris crocino circumlita

exterius rutilabat ac dehinc perlucida inanitate

albidoque humore interiore tamen medio solidior appa- 20

rebat. quam cum Philologia susciperet, quoniam post

tanti laboris adflictationes aestusque mentis plurimum

sitiebat, reseratis eius rotunditatis arcanis postquam rem

dulcissimam comperit totam incunctanter exhausit

continuoque nouo solidantur membra uigore 25

et gracilenta perit macies uis terrea cedit

aetheriumque uenit sine mortis legibus aeuum.

141 uerum diua cum inmortalitatis eam poculum cerneret

ebibisse quo e terris illam caelum pergere inmortalemque

factam uelut aenigmate redimiculi perdoceret, ex herba 30

quadam rurestri, cui delCiuov uocabulum est, uirginem

coronauit praecipiens omnia, quae adhuc mortalis aduersum

uim superam in praesidium coaptarat, expelleret,

8 numerum D || 10 nixi R || imitus Pontanus imitatus BR

undanter Grotius animitus Susius \\ 11 constia R \\ 13 sorbitandum

BlR || 20 umore R || 22 adflictiones br J| 23 sicieh&

lR \\ 31 ACIZGOC BR corr.p \\ 33 cooptarat B |]

LIBER II 41

quippe caducae mortalisque substantiae istaec esse [minima]

memorabat. quae quidem omnia eidem mater abstraxit,

postquam <eam mundana transcendisse studia recognouit.

tunc Philologia ex aromate praeparato acerra- 142

5 que propria Athanasiae primitus supplicauit matrique eius

gratiam multa litatione persoluit, quod nec Vedium cum

uxore conspexerit sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas

et Chaldaea miracula formidarit , nec igne usserit nec

lympha subluerit nec animae simulacrum Syri cuiusdam

io dogmate uerberarit nec Phasi senis ritu Charontis manibus

inuolutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit.

interea conscendere iussa lecticam, quae in suggestu 143

maximo quoniam uidebatur , difficile admodum sibi ne 37 6

uicam impossibile deputabat. in quam rem consequen-

15 ter implendam alumnum suum dilectum prae ceteris conuocauit,

quo innixa omnem difficultatem superae consessionis

euicit, uerum idem,> qui Labor ab eadem uocabatur,

non solum in lecticae culmen eam sustulit uerum caelum

cum domina impiger permeauit. quippe consociato sibi 144

20 quodam puero renidenti, qui nec uoluptariae Veneris

. filius erat et tamen Amor a sapientibus ferebatur, a fronte

lecticam subuehere memorantur. nam postica Epimelia 145

et Agrypnia dilecta uirginis sustulere mancipia. sic enim

Athanasia praeceperat ut uterque sexus cum Philologia

» caelum posset ascendere. praecedit ilico conscendentem

Musarum concinentium pompa et praedictarum comitum

uenerabilis multitudo. Periergia uero aliis comitata pe- 146

disequis dotalibusque mancipiis curiose uniuersa perscrutans

atque interrogans sequebatur. uerum ad culw

mina arcis aeriae comitatus ille cum uirgine propinquabat.

et ecce aduenire subito deorum Pronuba nuntiatur, 147

ante quam Concordia Fides Pudicitiaque praecurrunt.

nam Cupido corporeae uoluptatis illex licet eam semper 148

1 mortalitatisque R \\ iste R |] gtossam deteui: minimanima

nu/n Grotii codex re uera habuerit iure dubites \\ 8 ad pro et B ||

caldea D chaldea B ]] formidauit BD \\ 9 timpha D \\ 10 charantis

D || 11 consecrauit BlD \\ 22 morantur BlR (moliunturp)

]| pymelia B \\

42 MARTIANI CAPELLAE

anteuolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

149 at ubi in conspectum nubentis diua peruenit atque ut mos

uirginis erat litauit aromatis, deam talibus deprecatur

1 luno pulchra licet aliud nomen tibi consortium caeleste

tribuerit et nos a iuuando Iunonem unde et Iouem dici- 5

mus nominemus, siue te Lucinam quod lucem nascentibus

tribuas ac Lucetiam conuenit nuncupare, nam Fluoniam

Februalemque ac Februam mihi poscere non necesse est,

cum nihil contagionis corporeae sexu intemerata pertulerim,

Iterducam et Domiducam Unxiam Cinxiam niortales io

puellae debent in nuptias conuocare ut earum et itinera

38 G protegas et in optatas domos ducas et cum postes unguent

faustum omen adfligas et cingulum ponentes in thalamis

non relinquas, Opigenam te quas uel in partus discrimine

uel in bello protexeris, precabuntur, Populonam

plebes, Curitim debent memorare bellantes, hic ego te Heram

potius ab aeris regno nuncupatam uoco: da nosse

poscenti quid haec aeria latitudo atque atomis perlucentes

concurrentibus campi animantum gerant quidue hic dicatur

numinum subuolare. non enim de humilitate aeris2o

illius quaero, qui uolucribus permeatur quem Olympi

montis cacumen excfedit qui uix decem stadiorum altitudine

sublimatur, sed elata disquiro et iam fas puto quicquid

Trepl baiuovujv lectitans intellexeram conspicari.'

150 hic Iuno conscendentis precibus non repugnans eam se- 25

cum in arces ducit aerias atque exhinc multarum diuersitates

edocet potestatum. 'illi' inquit 'quos ignitae substantiae

flammantisque suspicimus, ab ipso aetheris

sphaeraeque superioris ambitu usque solarem circulum

demeantes ipsi dicuntur di et caelites alias perhibentur 30

causarumque latentium arcana componunt. sunt enim

3 deprecatur b depraecantur R deprecantur B || 5 tribueret

R || 7 fluuoniam BR corr. Grotius || 10 cinctiam R et deteta

c B || 14 soticenam BR || quas uetint partus R \\ 15 poplonam

RBl \\ 16 Heram Grotius aeram B aeriam b eram ^ll

18 athomis Db J| pertacentesO II 23 at BlB \\ 24 euftrinujvioc D

6YAAIM0NIAC B corr.Grotius D conspirari D | 28 aethere B

aetheris bD \\

LIBER II 43

puriores nec admodum eos mortalium curarum uota sollicitant

aTraGeicque perhibentur. illic Iouem regnare certissimum

est. at intra Solis meatum usque lunarem glo- 151

bum secundae beatitatis numina supparisque potentiae,>

s per quae tamen uaticinia somniaque ac prodigia componuntur.

haec aruspicio exta fissiculant admonentia quaedam

uocesque Iransmittunt auguratisque locuntur ominibus.

plerumque enim quaerentes admonent uel sideris

eursu uel fulminis iaculo uel ostentaria nouitate. sed 152

wquoniam uni cuique superiorum deorum singuli quique

deseruiunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul et specialis singulis mortalibus

Genius admouetur, quem etiam Praestitem quod praesit

gerundis omnibus uocauerunt : nam et populi Genio cum

isgeneralis poscitur supplicatur et unus quisque gubernatori

proprio dependit obsequium. ideoque dicitur Genius, 39 G

quoniam cum quis hominum genitus fuerit, mox eidem

copulatur. hic tutelator fidissimusque germanus animos

omnium mentesque custodit. et quoniam cogitationum 153

2«arcana superae annuntiat potestati, etiam Angelus poterit

nuncupari. hos omnes Graeci baiuovac dicunt cnrd tou 154

oariuovac eivai, Latini Medioximos*uocitarunt. qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam

illi caelestes sic ut conspicis approbantur. nec tamen ita

»sunt corpulenti ut hominum capiantur obtutu. hic igitur 155

Lares hic post membrorum nexum degunt animae puriores,

quae plerumque si meritorum excellentia subliniantur

etiam circulum solis ac flammantia saepta transiliunt.

dehinc a lunari circulo usque in terram quicquid 156

winterpatet interstitii proprii partitione discernitur et ab

orbe lunari interfusa medietas disparatur. sed superior

portio eos sic ut conspicis claudit quos riu.iGeouc dicunt

2 ATTA-e-eCque BD ]] 3 intra Vute. infra BD || 6 fessiculant

BR fisiculant b |] ammonentia BR || 7 omnibus BlR \\

8 ammonent BR || 10 deorum superiorum R || 13 ammouetur

BR || 21 demonas B daemonas R J| apotu BR |] 22 de*meny

(y corr. ex u) B daemenu R daeomenu r \\ tatine BlR ]|

27 sublimantur scripsi subuehantur R subueantur B \\

44 MARTIANI CAPELLAE

quosque Latine Semones aut Semideos conuenit memorare.

hi animas caelestes gerunt sacrasque mentes atque

sub huma-<na effigie in totius mundi commoda procrean-

157 tur, qui quidem plerumque sui miraculo fidem fecere caelestium,

ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium 5

serpentesque idem paruus oblidens uim numinis approbauit,

Tages sulcis emicuit et ritum statim gentis-|-sypnumque

monstrauit, Uammon apparuit cum cornibus arietinis

et uestimento lanitio ac sitientibus undam fontis exhibuit.

158 quid loquar eos qui primi mortalibus usum rerum maiora- w

que commoda praestiterunt? ut uitem Dionysus apud

Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum uini usumque

comperiens, frumentum Isis in Aegypto,Triptolemus apud

Atticos docuere. eademque Isis lini usum sementemque

monstrauit. comminuendae frugis farrisque fragmenta w

40 G Pilumno assignat Italia. ascribit Asclepio Graecia medici-

159 nam. alii quoque huius generis homines in diuinandi)

usum et praescientiam procreati ut Carmentis in Arcadia

ab effuso per uaticinia carmine memorata, Sibylla uel

Erythrea quaeque Cumaea est uel Phrygia : quas non de- ®

cem ut asserunt sed duas fuisse non nescis id est Herophilam

Troianam Marmensi filiam et Symmachiam Hippotensis

filiam, quae Erythra progenita etiam Cumis est

uaticinata. ex hac diuinandi possibilitate Amphiaraus

160 Mopsusque celebrati. a medietate uero aeris usque in 25

montium terraeque confinia Hemithei Heroesque uersantur,

qui ex eo quod heram terram ueteresdixeruntHeroes

nuncupati. ibique Manes id est corpori humano praesu-

161 les attributi, qui parentum seminibus manauerunt. deni-

1 sermones R || 7 sypnumque D sipnumque B aX exitum

add. b haruspicinamque Grotius inspiciumque Barthius \\

9 uestimentum BD corr. p || 11 dyonisius B dionisius D corr.

Munckerus \\ 12 osyris BD ]] 16 assignat cod. Vossianus

(Arntzenii misc. p. 211) signat BD || 18 archadia B \\ 19 ecfuso

R || sybilla B syllaba R \\ 20 erytrea BR \\ cymea BR \\

frygia B frigia R || 21 herophylam B therophylam b therophilam

R \\ simachiam B simmachiam R || ypotensis B ||

23 erytra BR || 26 emithei B \ herohesque BR || 27 eram

BlR || edixere BlR || herohes B \\ 29 parentium BlR ||

LIBER II 45

que haec omnis aeris a luna diffusio sub Plutonis potestate

consistit, qui etiam Summanus dicitur quasi summus

Manium. hic Luna, quae huic aeri praeest, Proserpina

memoratur. uerum illi Manes quoniam corporibus 162

illo tempore tribuuntur quo fit prima conceptio, etiam

post uitam isdem corporibus delectantur atque cum his manentes

appellati Lemures. qui si uitae prioris adiuti fuerint

honestate in Lares domorum urbiumque uertuntur.

si autem deprauantur ex corpore Laruae perhibentur ac 163

Maniae. Manes igitur hic tam boni quam truces sunt constituti,

quos cVraQouc et koikouc baiuovoic memorat Graia

discretio. in his etiam Iocis Summanes eorumque prae- 164

stites Mana atque Mantuona, di etiam quos Aquilos dicunt,

item Fura Furinaque et mater Mania Intemperiaeque et

alii thripes diuorum degunt. circa ipsum uero terrae 165

circulum aer ex calore supero atque exhalatu madoreque

infero turbidatus egredientes corporibus animas quodam

fiuenti aestu collidens non facile patitur euolare. hincque 166

tractum Pyriphlegethonta sollertia poeticae adumbrationis

allusit atque in eo perenni strepitu uolutata colliditur animarum,

quas Vedius adiudicarit, impietas [id est <PIuton] 41 G

quem etiam Ditem Veiouemque dixere. ipsam quoque 167

terram qua hominibus inuia est referciunt longaeuorum

chori, qui habitant siluas nemora lucos lacus fontes ac

fluuios appellanturque Panes Fauni Fontes Satyri Siluani

Nymphae Fatui Fatuaeque uel Fantuae uel etiam Fanae

a quibus fana dicta quod soleant diuinare. hi omnes post

prolixum aeuum moriuntur ut homines sed tamen et praesciendi

et incursandi et nocendi habent praesentissimam

i potestatem. inter priores igitur Genios tua adhuc mor- 168

talis uirginis diua consistet. nam eccam tibi aetheria luno

2 submanus R || 3 manuum BtRl || 5 conceptio b concetio

B concestio R congestio r || 6 hisdem/? || 9 larbae R \\

11 agathos et cacos demonas (daemonas /{) BR ]| 14 furinnaque

BR furonaque b || 15 thripes Qrotius triptes BR ]| 16 exa-

UtaBR |] 19 pyrphlegethonta BR \\ 20 perhenni5 || 21 id est

Pluton deteuit Grotius \\ 22 **iouemque D || 25 syluani BD ||

26 nymfae B nimphae D || 27 hii B || 31 eccum B |]

MARTIANI CAPELLAE

seu Vesta est, ut iam immortali diuaeque praecipit dicens

'iam sede in concilio Iouis dilecta' demumque de acerra

169 uirginis partem sumit. tunc portitores diuae correpta

lectica magno eam molimine subuexere. sed postquam

centum uiginti sex milia stadiorum aeria subuecti leuitate^> 5

conscenderant ac tonum primum ex phthongis compleuere

caelestibus, lunarem ingressa circulum uirgo diuae congruis

nidoribus supplicando de proximo conspicatur globosum

quoddam tenerumque corpus e superni roris leuitate

compactum instar speculi praenitentis adiaculati ful- 10

170 goris radios reuibrare. in eo sistra Niliaca Eleusinaque

lampas arcusque Dictfnnae tympanaque Cybeleia uidebantur.

triformis etiam discolorque uertigo terribili quadam

maiestate rutilabat. quae licet cornigera et aspera

crederetur, aggestionibus opportuna tamen et felem et 15

ceruam et conuersiones bis binas uultibus praeferebat.

171 exhinc medio quam ad lunam conscenderat, ad Cyllenii

circulum uenit. quo hemitonio permeato multiplex ei utpote

nubenti dominae ministrorum populus laetabundus

172 occurrit. inter quos splendentis formae habitusque femina 20

ac promptae ubertatis ornatibus opulenta uirgine salutata

usque in eius osculum confisa peruenit. sed mirabatur

illa obsequentium multitudo , quae sic ut Syrus quidam

42 G astruit in numero duorum milium fuerat constituta , quod

femina, quam Etrusci dicebant ipsi deo nuptam fuisse Cyl- 25

lenio, nulla prorsus inuidia titillata uirginem complexa

173 constrinxerat. haec autem Facundia , nam hoc illi uocabulum,

in Philologiae penatibus se ortam educatamque

memorabat nec indignum esse quod sibi alumna praelata

est quae et sibi semper ornatum et pabulum multis prae- 30

174 buerit disciplinis. uenit etiam quaedam decens ac pudicissima

puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae,

uerum Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur :

1 praecipit b praecepit BD || 2 in om. BlD \\ dilecta Hugianus

directa BD || 6 pthongis B phtongis R || 8 supplicanda

BlR II 10 cumpactnmfl || 12 dictinnae/? fj cybeteiil |J 14 aspera

bR sparica ut uidetur B || 15 oportuna BR || 17 chyllenii R ||

18 quod BlRl || 21 uirgini BlR \\ 33 astrea Rb astra B ||

LIBER II 47

spicas manu caelatumque ex hebeno pinacem argumentis

talibus adferebat. erat in medio auis Aegyptia, quae Ibis 175

memoratur ab incolis. sed cum petaso uertex atque os 176

pulcherrimum uidebatur, quod quidem serpentis gemini

5 lambebat implexio. subter quaedam praenitens uirga,

cuius caput <auratum, media glauca, piceus fmis extabat.

sub dextra testudo minitansque nepa, a laeua capra. sed 177

dilofon alitem, quae sit oscinum mitior, in certaminis

temptamenta pulsabat. ipsa uero Ibis praenotatum gerit 178

io nomen mensis cuiusdam Memphitici. hanc tabellam cum 179

ingestam sibi cognosceret uirgo uenerata licet sponsi

cognosceret argumentum tamen non ausa est sine supplicatione

transire. tum etiam candidior Atlantidum Iouis 180

congressu pignerisque culmine prouecta superuenit, quae

15 quidem nec in nurus officio sine bilance libra apparere dignata

est. quam uirgo uenerata quoniam satis sociam filio

recognouit duabus cum lucrorum potente dicatis coepit

honorare pecudibus. hinc festinatur ascensus et usque in 181

Veneris circulum hemitonio transuolatur ipsaque Venere,

20 quae nuptiis adlubescebat,>quantum decebat orata hoc in

ea perhibetur intuita quod admodum pulchra tamen antias

draconibus circumflexa crebroque capillitio uulsa ambifarium

genitalis secum congressos mitificat. mox studium 182

in solarem laborare circum, quippe sescuplo fatigabat

25 ascensum, qui tonos ac dimidius habebatur. ibi quandam 43 G

nauim totius naturae cursibus diuersa cupiditate mode- 183

rantem cunctaque flammarum congestione plenissimam

beatis circumactam mercibus conspicatur. cui nautae

septem, germani tamen suique consimiles, praesidebant.

3o in prora felis forma depicta, leonis in arbore, crocodili in

1 caelatamque BR ]] 7» eras. in B \\ capra B caprea b ||

13 tunc D || athlantidum D U 15 ne * B H 15 bilance mttgo

blance BD || 20 honorata r |J 21 anthias BR || 22 ambifarium

genitalis scripsi (cf. Seruius ad Aen. II 632 'secundum eos qui

dicunt utriusque sexus participationem habere numina') ambifariumque

nitat* B ambifariumque nitat R ]] congressos scripsi

congressa BR || 25 tonus b || 26 nauem BlR |] 30 felis marg.

ed. Lugdun. 1538 felix BR || crocoditli BR ||

48 MARTTANI CAPELLAE

184 extimo uidebatur. in eadem uero rate fons quidam lucis

aetheriae arcanisque fluoribus manans in totius mundi

lumina fundebatur. quo uiso Philologia consurgens totaque

ueneratione supplicans ac paululum coniuens oculis

deum talibus deprecatur

185 ignoti uis celsa patris uel prima propago,

fomes sensificus, mentis fons, lucis origo,

regnum naturae, decus atque assertio diuum,

mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

ultramundanum fas est cui cernere patrem

et magnum spectare deum, cui circulus aethrae

paret et inmensis moderaris raptibus orbis :

186 nam medium tu curris iter dans solus amicam

temperiem superis conpellens atque coercens

sidera sacra deum cum legem cursibus addis,

187 hinc est quod quarto ius est decurrere circo,

ut perfecta tibi numerus ratione probetur:

nonne a principio geminum tu das tetrachordon?

188 Solem te Latium uocitat quod solus honore

post patrem sis lucis apex radiisque sacratum

<bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

quod totidem menses totidem quod conficis horas.

18D quattuor alipedes dicunt te fiectere habenis

quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

190 nam tenebras prohibens retegis quod caerula luce,

hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

191 uel quia dissoluis nocturna admissa, Iseum

te Serapin Nilus Memphis ueneratur Osirim

dissona sacra Mithram Ditemque ferumque Typhonem,

192 Attis pulcher item, curui et puer almus aratri,

Ammon et arentis Libyes ac Byblius Adon.

sic uario cunctus te nomine conuocat orbis.>

4 pticans BlRl \\ conibens BlR \\ 12 orbes * H 18 a Grotius

ac BR || tetracordon BR tetracordum b \\ 25 luce Munckerus

ad Futgentium p.43 lucet BD || 27 amissa BD l ad add.b

legitur et admissa Dm \\ isaeum BD Lyaeum Orotius II

28 osyrim D \\ 29 mitram BD \\ forumque BD corr. p ||

31 libi*es5 tibies D || biblius D ||

LIBER II 49

salue uera deum facies uultusque paterne

octo et sescentis numeris, cui littera Irina 44 G

conformat sacrum mentis cognomen et omen.

da pater aetherios mentem conscendere coetus

5 astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

his auditis deorum sedes iussa est permeare. uerum hemi- 194

tonio subleuatam Pyrois circulus immoratur, in quo Iouis

fuerat maximus filiorum. ex quo circulo uisus Pyriphle- 195

gethon amnis ad infera demeare. quo transgresso, neque 196

io enim labor fuerat hemitonii interiecta transcurrere, in

Iouialis sideris peruenere fulgores, cuius circulus Phrygio

phthongo personabat. illic sidus erat temperamenti uiuifici

ac salubris effulgentia blandisque uibratum candoribus.

cuius quidem lucis natura ex calidis umidisque commixtioi5

nibus candens quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat.

uerum ibi sidus louis, nam ipse totius mundi

membra conlustrans ad deorum dicebatur imperium ct

senatum caelitem commeasse. hunc etiam pxaetergressa 197

circum ac parili interiectione sublimis deorum rigidissi-

20 mum creatorem in algido haerentem pruinisque niualibus

conspicata : uerum idem quem circumire nitebatur orbis

melo Dorio tinniebat. sed ipsi praesuli nunc draconis

facies nunc rictus leonis nunc cristae cum aprugnis dentibus

uidebantur totoque exitialis saeuiebat horrore, cui

25 tamen potestas pro circi granditate maior ac praelata ceteris

habebatur. denique harpis bombisque perterrita tam

intoleranda congressione uirgo diffugit. inde maximis 193

conatibus sescuplo itinere euehuntur. nam tono ac dimidio

ad ipsius caelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

so ambitum peruenitur. sicque sex tonorum conscensionibus 199

stadiorum defecta lassitudine fatigati cum diapason sym-

2 sexcentis Bl || 4mentem scripsi mentes BR \\ 11 Phrygio

phthongo Koppius *pthongio B tpongis R empthongio

/i™ || 12 uibrata BR corr. Bas. cod. "'\\ 21 idemque BlR ||

orbes R || 23 aprunis BR aprinis br \\ 26 arpis BR corr. Koppius

|J bombisque 6 pumisque ut uidetur B bomisque R |I

27 congressio R |j 28 itineris BlRl \\ 29 caelitis BR corr. b I]

30 peruehitur R \\

MARTIANUS CAPELLA 4

50 MARTIANI CAPELLAE

phoniam quicquid emensi erant aduerterent consonare

perfectione absolutae modulationis post labores maximos

200 recreati paululum conquierunt. ipsa quoque Philologia

45 0 lectica<desiliens cum inmensos luminis campos aetheriaeque

tranquillitatis uerna conspiceret ac nunc tot diuersi- o

tates cerneret formasque decanorum tunc octoginta quattuor

liturgos caelo miraretur adstare uideretque praeterea

fulgentes crebrorum siderum globos et circulorum alterna

201 illigatione texturas, ipsam uero, quae ambilum coercet

ultimum , sphaeram miris raptibus incitatam polosque et io

axem ex caeli summitatp uibratum profundam transmeare

terram atque ab ipso totam caeli molem machi-

202 namque torqueri, tanti operis tantaeque rationis patrem

deumque non nesciens ab ipsa etiam deorum notitia

secessisse quoniam -extramundanas latitudines eum 15

transscendisse cognouerat , empyrio quodam intellectualique

mundo gaudentem iuxta ipsum extimi ambitus

murum annixa genibus ac tota mentis acie coar-

203 tata diu silentio deprecatur ueterumque ritu uocabula)

quaedam uoce mentis inclamans secundum dissonas na- 20

tiones numeris uaria sono ignota iugatis alternatisque

litteris inspirata, ueneraturque uerbis intellectualis mundi

praesules deos eorumque ministros sensibilis spbaerae

potestatibus uenerandos uniuersumque totum infinibilis

204 patris profunditate coercitum poscitque quosdam tres deos %

205 aliosque diei noctisque septimo radiatos. quandam etiam

fontanam uirginem deprecatur, secundum Platonis quoque

206 mysteria a7ra£ kcu bk emKoiva potestates. his diutissime

florem ignis atque illam existentem ex non existentibus

ueritatem toto pectore deprecata tum uisa se cer- »

207 nere apotheosin sacraque meruisse. quippe quidam candores

lactei fluminis tractu stellis efflammantibus deflue-

208 bant. laetabunda igitur gratesque testata iter in Galaxium

2 quippe B |] 7 lyturgos B || 11 sumitate BD || 14 nesciens

Grotius sciens BD || 15 latitudines Hugianus beatitudines

BD || 16 enpyrioi? |[ 19 diui?; ece euanidis litteris dm corr.

in D I] 28 ATTAXkAIAIC . €TTIKHIN/\ in ras. B /\ATTAZ€TAICeTTCXINA

R \\ 33 gratesque BlR |] galactium BlRl ]|

LIBER II 51

flectit, ubi senatum deum a Ioue nouerat congregatum.

erat autem ibi louialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret et decore conspicuo fulgorem

siderum uinceret et obliquitate situs signiferum

» circulum decussaret. praeterea tanto spleridore reDidebat

ut argenti crederetur fabricata materia. ibi septa can- 46 G

dentia culmenque septatum limbis niualibus albicabant.

ubi iam luppiter cum Iunone omnibusque diuis in sugge- 209

stu maximo ac subselliis lacteis residens sponsales praeio

stolatur aduentus. qui simul Musarum uoces ac dissonis

mela dulcia cantilenis uirgine adueniente percepit, priore

loco praecepit uenire Cyllenium, cum quo Liber et Delius 210

fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque Castorum

Gradiuusque et quicquid deorum de Ioue progeni-

« tum est Cyllenii adhaerebat officio. elementorum quoque 211

praesides angelicique populi pulcherrima multitudo animaeque

praeterea beatorum ueterum, quae iam caeli

templa meruerant, gressus Maiugenae sequebantur. Linum 212

Homerum Mantuanumque uatem redimitos canentesque

20 conspiceres, Orpheum atque Aristoxenum fidibus personantes,

Platonem Archimedemque <sphaeras aureas deuoluentes.

ardebat Heraclitus, udus Thales, circumfusus ato- 213

mis Democritus uidebatur. Samius Pythagoras caelestes

quosdam numeros replicabat, Aristoteles per caeli quoque

w culmina Entelechiam scrupulosius requirebat, Epicurus

uero mixtas uiolis rosas et totas apportabat inlecebras

uoluptatum. Zeno ducebat feminam prouidentem, Arcesilas

cbllum intuens columbinum, multusque praeterea

palliatorum populus studiis discrepantibus dissonabat, qui

30 quidem omnes inter Musarum carmina concinentium audiri

licet perstreperent nullo potuere reboatu. ueniente 214

igitur introgressoque Cyllenio omnis ille deorum senatus

3 decora R || 4 obliquitate scripsi nouitate BR IJ 5 decusaret

BR || 7 sectatum R || 21 archimedenque BR || de aureas

D || 22 tales B || atbomis D || 23 phytagoras B phithagovas

D || 25 endeticiam B edelichiam b endelchiam D ||

27 arcisilas B archesilas b archisilas D |] 30 continentum D

concinentum B || 31 reboatu Hugianus rabulatu BD ||

4*

52 MARTIANI CAPELLAE

ueneratus uerticem ingredientis exsurgit. ipse luppiter

eum propter suum consessum Pallade a dextra sociata

215 medium collocauit. nec longo interiectu ipsa quoque

Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur.

qua ingrediente> ac Vestae deum nutrici eiusdemque pe- 5

disequae acerram illam olacem aromatis refundente omnis

ille ordo caelicolum portiones sibi competentes attribuens

216 Arabicis laetabatur halatibus. uerum uirgo ut est per

47 O omnia uerecunda licet a Ioue eius assidere confinio iuberetur

tamen ibi potius uoluit ubi Musas conspexerat ad- io

217 mota Palladis consortione residere. tunc exurgens uirginis

mater poscit de Ioue superisque cunctis uti sub conspectu

omnium, quicquid sponsalium nomine praeparauerat

Maiugena, traderetur ac demum dos a uirgine non

deesset, tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem 15

218 sinerent recitari. cuius petitioni iustissimae deorum senatus

attribuit ut in consessu caelitum offerenda probarentur.

hic Phoebus exsurgit fratris officium non detrectans ac

singulas ex famulitio dilectuque Cyllenii incipit admouere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere. 20

219 Transcursa lector parte magna fabula,

quae tam morosis implicata ductibus

tenui lucernam palpitare lumine

coegit instans innitens crepusculum,

ac ni rosetis purpuraret culmina 25

Aurora primo conuenustans halitu,

surgens fenestras dissecaret lumine,

adhuc iugata compararet pagina

quocumque ducta largiorem circulum.

220 nunc ergo mythus terminatus, infiunt 30

artes libelli qui sequentes asserent.

nam fruge uera omne fictum dimouent

2 dextera D \\ 3 medium om. D || 8 alatibus BlR ||

10 ammota BlR || 11 exsurgens R |] 12 uti om. R || 15 popeamque

BR popiamque r || 19 cyllenio BlR \\ 26 halitu

Bottgerus in Iahnii archiui uot. XIII p. 610 habitu BR || 27 dissiearet

BlR \\ 30 mytus B mythos 6 || 32 demouent D ||

LIBER II 53

et disciplinas annotabunt sobrias

pro parte multa nec uetabunt ludicra.

habes quid instet, si potestas caelitum

faueant-<que Musae et chelys Latoia.

LIBER III 48 0

DE ARTE GRAMMATICA

Rursum Camena paruo 221

phaleras parat libello

et uult amica fictis

commenta ferre primum>

memorans frigente uero

nil posse comere usum

uitioque dat poetae

infracta ferre certa

lasciua dans lepori

et paginam uenustans

multo illitam colore,

atquin prioris ille 222

titulus monet libelli,

2 nectabunt D |I 4 chelis BD |I subscripium FELICITER

MARTIANI MINEI (corr. ex MINNEI) FELICIS CAPELLE

DE NVPTIIS PHILOLOGIAE LIB. II EXPLIC. in B Mar;

tiani, et Minei Felicis Capetlae de nuptiis Philologiae LIB

SECDS EXPLICIT in D \\ 5 inscriptum INCIPIT DE ARTE

GRAMATICA LIB III in BD (FELICIT add. B) ||

54 MARTIANI CAPELLAE

mythos ab ore pulsos

artesque uera fantes

uoluminum sequentum

praecepta comparare.

ad haec iocante rictu 9

'nil mentiamur' inquit

<et uestiantur artes.

an tu gregem sororum

nudum dabis iugandis,

et sic petent Tonantis 10

et caelitum senatum?

aut si tacere cultum

placet, ordo quis probatur?'

certe loquentur illae

quae quid ferat docendum 15

habitusque consequentur

49 q asomato in profatu.

'haec nempe"ficta uox est

et deuius promissi es,

\ cur ergo non fateris 20

ni figminis figura

nil posse comparari?'

<his me Camena uicit:

nudis iugabo ludum.

223 Admouerat igitur Latoides unam priori loco Mercu- 25

rialium ministrarumaetatequidem longaeuam sed comitate

blandissimam, quae se in Memphide ortam rege adhuc Osire

memorabat diuque obtectam latibulis ab ipso repertam

educatamque Cyllenio. quae femina licet inAttica, ubi

maiore aeui parte floruerat, se assereret incedere pallia- 30

tam, tamen ritu Romuleo propter Latiare numen et Olium

caput propterque Martiam gentem Venerisque propaginem

senatum deum ingressa est penulata. gestabat haec autem

teres quoddam ex compactis adnexionibus ferculum, quod

1 mytos B \\ pulsas 67? |] 10 Tonantis scripsi notandis

BR || tt et B in Ii(?) \\ 15 quae quid Grotius quicquid BR \

24 nudis scripsi fugis BD \\ 31 oUmBD Toli Pignorius \

LIBER III 55

leui exterius elephanto praenitebat. unde uelut medendi sol- 224

lers magistra> curandorum uulnerum insignia proferebat.

nam ex eodem scalprum primo uibranti demonstrat acumine,

quo dicebat circumcidi infantibus uitia posse lingua-

5 rum dehincque nigello quodam puluere, qui ex fauilla

confectus uel sepia putaretur illato per cannulas eadem

resaoari. tunc etiam quoddam medicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat

rubri admodum coloris exprompsit, quod monebat

io faucibus adhibendum, cum indocta rusticitate uexatae foetidos

ructus uitiosi oris exhalant. demonstrabat etiam

quendam gratissimum gustum uespere multo oliuoque laboratum,

quo depulsa uocis insuauissimae diritate canoros

etiam fieri posse memorabat. arterias etiam pectusque 225

ttcuiusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et

cera fago illita et gallarum gummeosque commixtio et

Niloticae fruticis collemata uotabantur. quae uis epithe- 50 G

matis licet memoriam intentionemque procuraret tamen

natura sui etiam uigilias inferebat. protulit quoque limam 226

zo quandam artificialiter expolitam , quae octo partibus auratis

uelut diuersis nexionibus interstincta uibrabat, ex

qua scabros dentes uitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam ciuitate contraxerant, leui sensim

attritione purgabat. haec abstrusa nosse carmina nume- 227

25 rosque multifidos crebrae supputationis opere putabatur.

denique quotiens curandos acceperat mos eius erat de nomine

primo tractare. casus etiam non tacebat quanta uel

uitia creare possent uel prudentissime declinare. tunc

genera rerum, uerba etiam curandorum cum ratione captaaibat,

ne ut fieri ab aegrotantibus moris est nomen pro

nomine commutarent. tum uerborum modos tempora

figurasque [schemata] requirebat iubebatque alios quis

8 resectatione BlR ]] 9 expromsit R |] 10 fetidos R \\

11 exalanti?1/^ |] 16 cummeosque SlR |] 17 ephitematisi? epitematis/?

|| 21 aestua/? et corr. in aestiuai? ai ex qua add.b []

22 uituliginesque BR || 23 quidam6 || leni6 || 27 quanta scripsi

quanti BR || 28 declinare scripsi declinari BR || 31 uerborum

Br raorborum R \\ tempore R || 32 schemata deleui \\

56 MARTIANI CAPELLAE

plenitudo obtusior atque immobilis torpor insederat gradus

percurrere scandereque quam plurimum operum.

praepositionibus aut coniunctionibus aut participatis in-

228 sistere totaque curandos arte fatigari. <hanc igitur feminam

tali multorum curatione callentem cum deorum non 5

nulli Iatricen alii Genethliacen diuersis rerum operibus

aestimarent addereturque fidei medendi sollertia quod eam

opitulari posse oris uitiis nec Pallas denegaret nec ipse

Maiugena, inconsentaneum tamen uidebatur incedere medicam

penulatam. idcircoque ab ea et nomen et officium io

229 suum ac totius expositio artis exquiritur. tunc illa ut familiare

habebat exponere percunctata ac docere facile

quae ab eadem quaerebantur, penula a dextera cum modestia

uerecundiaque releuata sic coepit ' rpauuaTiKfi dicor

in Graecia, quod Ypauufi linea et Ypauuara litterae i5

nuncupentur mihique sit adtributum litterarum formas

propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus Litteraturae

nomen ascripsit, quamuis infantem me Litterationem

uoluerit nuncupare> sic ut apud Graecos rpauuaTicTiKri

51 G primitus uocitabar, tunc et antistitem dedit et sectatores 20

impuberes adgregauit. itaque assertor nostri nunc litteratus

dicitur, litterator antea uocabatur. hoc etiam Catullus

quidam non insuauis poeta commemorat dicens

'munus dat tibi Sulla litterator.' idem apud Graecos

YpauuaTObibdcKaXoc uocitatur. . 25

230 Officiumuero meum tunc fuerat docte scribere legereque.

nunc etiam illud accessit ut meum sit erudite intellegere

probareque. quae duo mihi uel cum philosophis

criticisque uidentur esse communia. ergo istorum quattuor

duo actiua dicenda sunt, duo spectatiua. si quidem 30

impendimus actionem cum quid conscribimus legimusue,

sequentium uero spectaculo detinemur cum scripta intel-

Iegimus aut probamus [et] licet inter se quadam cogna-

1 obtunsior R || 3 aut add. ; ] 6 hiatricem B

genethliacem BD genethliacam bd |] 12 percontata B

14 uerecondiaque D || 15 grammate BD ]| 21 ita quod2?l.fl

24 Cat. 14, 9 \\ sylla BR || 32 sequentum BR corr. p || 33 et

om. Cant. ||

LIBEE III 57

tione coniuncta sint sic ut ceteris artibus comprobatur.

nam et actor cognoscet primo quae ualeat actitare, et

astronomus quaedam facit ut per ea cognoscat quae debeat

comprobare. miscet etiam utrumque geometres

5 quippe formas theorematum cum rationibus certis efficit

et cognoscit.

Partes autem meae sunt quattuor litterae litteratura 231

litteratus litterate. litterae sunt quas doceo, litteratura

ipsa quae doceo, litteratus quem docuero, litterate quod

io perite tractauerit quem informo. profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. natura est ex quibus formetur

oratio. usus cum eadem utimur appellatur. his

etiam materies admouetur ut de qua re dicendum sit

aestimemus. oratio ipsa uero tribus gradibus eruditur

'5 id est ex litteris, syllabis et ex uerbis. 52 ff

Verum in litteris gemina quaestio diuersatur. nam- 232

que aut naturales sunt aut effectae. natura enim insinuante

earum nomina in loquendi substantiam procreata,

artificiosa uero formatio earum lineas quas scribimus de-

» signauit ad hoc ut praesentes una uti, absentes alia potuissent.

atque ita ex hac parte, qua scribitur <mutae, ex illa

qua legitur uoces sunt appellatae, si quidejn haec auribus

tantum, illa solis oculis ualeat conprehendi.

Litterae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum 233

» valeant, aliae quae nihil. nam uocales, quas Graeci septem,

Romulus sex, usus posterior quinque commemorat, Y uelut

Graeca reiecta. hae tamen inLatio nunc producinunc

contrahi, nunc acui nunc grauari uel etiam circumflecti,

nunc aggregari nunc distrahi sine iactura sui nominis

Mpossunt. modo solae syllabas formant, nunc consonantes

utrimque suscipiunt. uocalesque non nullae modo se in .

uicem mutant, nunc sibi cum decore succedunt. quippe

Aplerumque in E transuertitur, nam capio cepi facit.

iunc in I ut salio insilio. nunc in 0 ut plaudo plo-

1 in ceteris 6 || 4 miscet D misit BR || 11 formatur b \\

14 nero ipsa R || 15 id est om. R || 21 quae RBl \\ 29 aggrariD

|| 31 nullas BD corr. p |] 32 nuper BD corr. Hercherus II

33 coepifi || 34 plaudo plostrum scripsi plaustro plostro2?.0 ||

58 MARTIANI CAPELLAE

strum. uel in V ut arca arcula. item E litera primum

in A reformatur ut sero satum. uel in I ut

mone o monitus. uel in O ut a tegendo> toga. uel

in V ut a tecto tugurium. similiter I quoque uocalis

in A conuertitur ut siquis siqua, in E ut fortis forte, 5

in Out qui quo, in Vut ibi ubi. non aliter O littera in

A transit ut creo creaui, uel inE ut tutor tutela,

uel in I ut uirgo, uirginis, uel iu V ut uolo uolu i.

item V simili ratione conuertitur in A ut magnus

magna, in I ut telum teli, in O ut lepus leporis, 10

in E ut sidus sideris. sic igitur transformatae nunc

utrimque poterunt copulari nunc ex altero nunc ex neutro,

nunc aliquas partes orationis terminant nuncque

s>3G nullas.

234 Nam A primum utrimque sibi adsociat V et I litte- 15

ras: nam et aurum et uarus dicimus et Ianus etAiax.

ex uno autem latere suscipit E utAeneas. ex neutro

uero O. finit nomina feminina ut dea, masculina ut Iugurtha,

neutra in singulari numero tantum Graeca ut

toreuma peripetasma, in plurali autem Latina ut 20

monilia. in uerbis imperandi modum ut canta, salta.

235 E autem uocalis duarum. Graecarum litterarum uim

possidet. nam cum corripitur e Graecum est ut ab hoc

hoste, cum producitur ri est ut ab hac die. ac maxime

tunc circumflexum accentum tenet. haec duas 25

uocales id est I et V ex latere utroque complectitur ut in

Euro Veientano et in eia iecore. finit uero nomina

neutra ut monile, feminina etiam sed Graeca ut Calliope,

pronomina ut ille iste, numerum etiam totius

generis ut quinque licet fiTrTUjTov sit. item uerba im- 30.

peratiuii modi ut sede curre, modi infiniti scribere

scripsisse. I uero littera cunctis utrimque uocalibus

236 sociatur. nam A complectitur cum dicimus ianuariae et

Aiax, E autem ut teneat docuerunt exempla superius

demonstrata, O autem litterae copulatur in nomine Iouis 35

1 primum in scripsi in primum BD || 16 dicitur R (| 18 O

om. R \\ 27 eio BRD i eia Dm || 33 ad ianuariae add. i us b ||

LIBER III 59

et Oinone, oisus etiam dicitur — sic enim ueteres

usum dixere — V autem in iuvando et uita. haec aliquando

uocalis geminam syllabam facit finitque omnium

generum nomen ut frugi, numerum itidem omnium gesnerum

ut uiginti, item uerba modi <indicatiui ut noui

memini, imperatiui sali ueni, infiniti iaculari luctari.

0 uero littera quibus uocalibus quaue ex parte 237

cohaereat superius memoratum. finit autem nomina

masculina ut Cato, feminina ut Iuno, numerum omnium

wgenerum ut octo, item uerba actiua ut canto laudo,

modi imperatiui tantum modo unum finit ut cedo, ad- 54 G

uerbium ut-subito, praepositionem ut pro. V autem 238

Viltera uocalibus omnibus utrimque coit praeter O antelatum.

sola etiam V suigeneris litteram non geminat

15sed coniungit ut uulgus Vulcanus. finit articulos ut

tu, nomina neutra ut genu cornu, nullum autem uerbum

claudit:

. Hac tenus de uocalibus. non enim uocales astruere 239

sed omnes litteras sum iussa monstrare. uerum reliquas

«quae secuntur consonantes esse non dubium est. quae

item discernuntur in semiuocales et mutas. quarum exe-

<l'iar ratio-)>nem. quippe F littera, quae est semiuocalium 240

prima, duas tantum modo consonantes praelata complectitur

L et R ut dicimus flauus et frugi. uocales uero

86 complectitur ita ut I et V uocales sibi praeferri prohibeat,

nullum autem claudit finitiua sermonem. L uero littera tripliciter

sonat. nam exilem sonum reddit cum geminatur 241

utsollers Sallustius, medium autem cum terminat

nominaut sol sal, item lenitersonatcumuocalesanteuenit

s0 ut l a p i s lepus liber locus lucerna, plenum uero

sonum habet cum ei praeferuntur literae P G C F ut in

Plauto glebis Claudio flauo. L autem numquam

"lli semiuocali uel mutae praeponitur. quae pro D in

praepositione accipitur cum et A praefertur ut allidit

^alligat. haec etiam praelata praepositione seruatur ut

1 oinone oisus B oenone oesus R oynone oysus r |j 6 sili

BlD ]| 11 modo imperativo B imperatiuoZ) corr.Vonck. \ unum

faitVonckius inuenitur Bt> || 18 asstruere B |] 32 gtebus R ||

60 MARTIANI CAPELLAE

inlepidusinlotus. utrimque autem uocales amplectitur

et nomina non nulla determinat: in masculino sol in

feminino Tanaquil in neutro A E I praecedentibus ut

bidental mel sil. aduerbia etiam claudit ut serael,

242 M uero littera tam in sermonis initio quam in medio esse s

et in ultimis potest ut mores umbra triticum. ex

55 0 consonantibus solam praecedit N ut Memnon, subsequitur

solam SutSminthius mutaturque in N non numquam

ut cum dicimus nunquis. terminatque neutra ut

aurum et argentum, item monoptota ut nequam, in io

genere masculino accusatiuum simplicem et duplicem genitiuum,

item participia et uerba et aduerbia uttractum

legam cursim, numerum etiam omnium generum ut

243 nouem decem. N autem littera plenior apparet in

primis et ultimis ut Nestor tibicen, in mediis exilior 15

ut mane damnum. ex consonantibus sequiturM litteram

ut M e m n o n , S autem praecedit utfonsmons. conuertitur

etiam in M cum eam secuntur B P M ut dicimus imb uit

impulit imminet. eadem nomina terminantur masculinum

ut tibicen, femininum Graecum utSiren, neutrum 20

244 utculmen. Ruero uocalesutrimquecomplectitur. deconsonantibus

S soli praeponitur<ut sors fors, et X duplici

non numquam ut arx. conuertitur in L N et S ut niger

nigellus- femur feminis gero gessi. finit nomina

masculina post omnes uocales ut par pater uir nitor^s

fur, feminina post E et O ut mulier soror, neutra post

omnes praeter I ut calcar piper marmor sulphur.

finit uerba et aduerbia utuenoruador. S non nulli lit-

245 teram non putarunt. nam Messalla quendam sibilum dixit.

quae tamen utrimque P litterae copulatur ut s p a d 0 so

psittacus, et C Q T sequentes amplectitur ut Scaurus

squama stella. in plures etiam transitum facit ut in L.

dicimus enim modus modulus, in N sanguis sanguinis,

in R flos floris, in D custos custodis, in

Tneposnepotis. terminat et masculina et feminina 35

8 smithius R || 9 numquis R || 18 sequntur b ]| 23 non

nunquam D \\ in el D || 26 femina Bl |] 27 praeter s et i B ||

29 messala BD \\ 31 psitacus D ]| 33 et om. D ||

LIBER III 61

post omnes uocales, neutra post AOVutuasosnemus.

huiclitterae diuus Claudius P adiecit aut C>propter

y et £ Graecas ut psalterium sacsa. X autem

nemo litteram putat, quoniam duplex est. constat enim

5 ex G et S ut r ex r egis aut ex C et S ut nux. n u -

cis. in V aliquando transuertitur ut nix niuis, et C

pix picis. haec in Latinis numquam ponitur prima,

apud Graecos autem ponitur ut Xantho. et masculioo

et feminino omnibus uocalibus sociatur ut Aiax

mfrutex calix uelox Pollux et feminino ut fax

lex lodix celox lux. neutrum nullum claudit.

Transactis semiuocalibus mutae sunt perquirendae, 247

quae ideo hoc nomine nuncupantur, quoniam nisi illis

uocales adsociatae succurrerint, intra oris sonitum ante

15 auspicia moriuntur. B prima omnibus uocalibus utrim- 248

que conectitur, praefertur consonantibus L et R ut

blaesus et breuis. transit in C ut succurrit, in

F ut sufficit, in M ut summittit, in P ut supponit,

in S ut sustulit. finit nihil nisi tres prae-

20 positiones ab ob snb. C uocales utrimque collaterat, 249

consonantes quasdam praecedit L TRMN ut clarus

tectum crus Acmon Cnidus. finit articulos,

quos pronomina uocant hic haec hoc et aduerbia

utsic huc hic. sola mutarum antecedentem uocalem

25producit et pro duplici habetur ut hic hoc haec. D 250

utrimque uocales tenet. praeponitur R litterae in

Druso, M litterae numquam praefertur in Latinis, in

Graecis autem aliquando ut Dmolus. sic et N ut

friadne. transit in C ut accidit, in R utaggerat,

s0 |n L ut alligat, in P ut apponit, in S ut arripit,

io S ut assidet, in T ut attinet. finit articulos

neutralis generis ut illud istud, et praepositionem ut

apud. G omnibus uocalibus praefertur, sequitur A 251

2 P]TT D || propter f et z (corr. in3) B propter psi et chi

«xi6 propter t et I R || 3 saxa BR || 6 C om. R || 7 in t ut

n«x noctis post picis add. p \\ W pro uelox coni. ferox

Vonckius \\ 11 celox Koppius uelox BR \\ 20 C om. R jI

21 clares R \\ 22 nidus R || 23 pronima Rl |] 24 hoc BW ||

62 MARTIANI CAPELLAE

litteram ut in aggere, quae quotiens geminatur ad-

57 G iungitur. praefertur R litterae ut graue, L ut gladius,

N ut ignis. in C quoque conuertitur ut rego

252 rector. nihil [quoque] concludit. H aspirationis notam

esse certissimum est. quae aliquando uocalibus ac- i

cedit ut hospes et heres. transit in X ut traho

traxi. hanc Graeci diuiserunt. nam pars eius dexterior

aspirationis nota est, sinistra contrariae significa-

253 tionis. K uero nunc nota putatur esse nunc littera,

nam eius effectus C integrare <non dubium est absque ic

254 his kapita kalendae kalumniae. P autem conuenit

utrimque uocalibus, R litterae praeponitur ut

prandere, L ut placere, T ut Ptolemaeus, S ut

255 psittacus, N ut in Sypno. terminat uero nihil.

Q quidam litteram non putabant et uincerent nisi in 15

equo et equitatu appareret expresse. numquam sine

duabus uocalibus ponitur, quarum prior erit V et sic

ceterae consequenter ut quartus questus Quirites

quotus equus. constat autem ex C et V ideoque

duplex et composita dicitur nec geminatur. nullam singu- 20

256 larem litteram comprehendit, finit nihil. T uocales ex

utroque concludit ut in coniunctipnibus et praepositionibus.

praecedit L ut in Tlepolemo, M in Tmolo,

N in potnia, R in Troia. finit neutra caput sinciput

lact. articulos terminat ut quot tot. uerba ut 25

257 legunt. aduerbium et interiectionem utut****. Za

Graecis uenif> licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur,

nam Sethum dicebant, quem nunc Zethum dicunt.

tamen haec geminata etiam ab ipsis habetur. nam

a T et C componitur, quam ut aduertas duplicem, num- 30

4 quoque deleui [| adspirationis R II 5 aliquando b quando

BR || accedit Koppius accidit BR || 8 adspirationis R ||

13 ut prandere b prandere BD || t ptholomeum D t ptolomeus

B t ut ptolomeus b || s psitacus D s psittacus B s ut

psittacus b |] 14 in om. D || sympnu B oppidum hispaniae

add. b simpno in ras. D || 23 tteptolemo D |] tmolon D || 24 ut

caput D || 26 pro ut coni. atat Grotius (interiectionem: ut

ut at at p) || lacunam indicaui || 28 setum BR |] zetum BR ||

29 gemina B || 30 T om. R ||

LIBER III 63

quam poterit geminari. haec praeponitur M litterae ut

Zmyrna. ex his igitur uniuersis XVIII litterae neces- 258

sitatem cunctae conscriptionis absoluunt. placet enim

mihi Y in uocalium numerum congregari. neque sine

5 hoc Hyacinthus aut Cyllenius poterit annotari. sic

igitur erit ut senae flant uocales, XII semiuocales et mutae. 58 G

si enim H aspirationi dabitur superuacuaeque erunt Q 259

et K, X autem ut duplex in elementi cardine non probatur,

Z uero a Latinis excluditur, XVIII numero sic ut

io dictum est supersidunt. quae tamen cum superuacuis 260

reiectisque cunctis ex unius uocis sonitu conformatae

diuersas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia

reppererunt.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu me- 261

i5 moramus.

B labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes inna-

20 scitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paululum faucibus uentus exhalat.

25 I spiritus. prope dentibus pressis.

K faucibus palatoque formatur.

L lingua palatoque dulcescit.

M labris inprimitur.

N lingua dentibus appulsa conlidit.

s0 O rotundi oris spiritu conparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante conraditur.

S sibilum facit dentibus uerberatis.

» ' T appulsu linguae dentibnsque inpulsis extruditur.

5 iacynctus B U si R \\ 7 in Grotius sine BR || 11 confirmatae

BRl JJ 12 naturales armoniae causa R \\ 24 conrasis

BR corr. p \\ 31 spiritus BR corr. Vulc. || 35 extuditur BR ||

64 MARTIANI CAPELLAE

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

X quicquid C atque S fbrmauit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procediL

Z uero idcirco Appius Claudius delestatur quod

59 G dentes mortui dum exprimitur imitatur. 5

262 <Terstricta est cursim rationis regula primae,

quae multis tendi sueta uoluminibus.

in qua iuncturis quid nectat littera utrisque,

quo admittat sociam uel faciat latere,

quae quo transiliat conuersis legibus usu, m

et transformatum nomen habere uelit,

quas oris sonitus uel quas modulatio linguae

gignant et pulsu rupta labella suo.

nunc iam compactis cursanda est syllaba formis,

ut fastigetur longa breuisque fuat. 15

haec duo percurram, iuncturas littera quippe

praeueniens docuit sub ratione pari.>

hoc igitur subdens nectendum concipit ordo.

si uestrum superi comprobat arbitrium.'

263 haec cum Grammatice diceret eamque progredi luppiter 20

Deliusque praeciperent, hic Pallas 'de iunctura syllabarum'

inquit 'dum haec Litteratura deproperat, partem

historicam praetermisit.' quo uirginis obiectu perterrita

'scio' inquit 'mihi plurima transeunda ne minutiora

nectendo fastidium superae beatitatis inciirram. propo- 25

sito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus uelut senticosae copiae

densitate siluescam.

264 Syllaba igitur dicta est, quod iunctis litteris sonitum

simul accipientibus informetur. cuius ut dixi tres so

partes esse non dubium est: de iunctura, de fastigio,

265 [aut] de longitudinibus. iuncturae sunt genera quattuor

duo naturalia, duo historica. naturalia sunt cum quaeritur

una quaeque syllaba utrum ex una an gemina

an neutra parte iungatur, et utrum litterae, quae inter 35

5 dentis morsus Mommsenus Rom. Forsch. p. 304 || 6 perstricta

Grotius praestricta BD ]| 32 aut del. Hercherus ||

LIBER III 65

se copulari non possunt, adiecta alia littera socientur ut

M et IN dum non coeant uocali accedente sociantur ut

in amni et somno, quae iuncturarum genera ex hoc,

quod in litteris memorata sunt, transeantur. historica |g 6

5 uero illa coniunctio est , cum ex litteris , quae inter se

poterunt copulari, diuersitas fandi non easdem nec pares

numero sociaret. scribimus nos enim Musarum

priraam syllabam duabus litteris, Graeci tribus. Lucilius

in datiuo casu A et E coniungit dicens 'huic Terentiae

w Orbiliae' [Licinius] * * * * A et I et Lucretius crebro

et noster Maro aurai pictai. item duae iuncturae 267

sunt cum sociamus syllabas propter pedem uel uersum,

ut duae in una repente depereant, ut in synaloephe

uel cum litterae excluduntur e uerbo ut in ecthlipsi.

'5 Hac tenus de iuncturis. nunc de fastigio uideamus. qui 268

locus apud Graecos TrepiTrpocuJoiujv appellatur. hic intria

discernitur. una quaeque enim syllaba aut grauis est aut

acuta <aut circumflexa et ut nulla [uox] sine uocali est ita

sine accentu nulla. et est accentus, ut quidam putauerunt,

aanima uocis et seminarium musices, quod omnis moj

dulatio ex fastigiis uocum grauitateque componitur ideoque

accentus quasi adcantus dictus est. omnis igitur 269

uox Latina simplex siue composita habet unum sonum

aut acutum aut circumflexum. duos autem acutos aut in-

85 flexos habere numquam potest, grauis uero saepe. acutum

habet in prima syllaba si dicas Caelius in secunda Sallustius

in tertia Curiatius, inflexum item in prima si

dicas caelum, syllaba autem paene ultima numquam acuiturnatura

ipsa sed praecedens eius id est ah ultima tertia

Msiue breuis siue longa sit ut Cicero Caelius. flexus

autem sonus in ea tantum modo syllaba consistit quae

4 transeantur B transeant R || 5 inter b in BR || 7 in

ante numero add. D || sociarit r || 9 terrentiae BR || 10 lucinius

R licinius B uocabulum ex antecedenti Lucilius perperam

repetitum deleui. uidetur enim uera in genetiuo sede sua mowsse

\\ 11 aulai B || 13 synalipte B sinaliphe R \\ 14 ecthlipsi

Koppius aelipsi B eclypsi R |] 18 uox deteui \\ 29 post

ipsa add. breuius D ||

MARTIANUS CAPKLLA 5

66 MARTIANI CAPELLAE

praecedit ultimam nec aliter quam ut ipsa natura longa

sit et ultima tamen breuis uf> Galenus. at si longa ultima,

aut si paene ultima positione longa licet ultima bre-

61 G uis acutus tamen sonus fiet G a l e n i C a m i l l i. inflexi proprium

hoc est ut nisi longis natura syllabis non ad- 5

haereat, acutus autem et in longis et in breuibus inuenitur.

omnis autem uox aut acutum aut circumflexum sonum

habeat necesse est, etiam si monosyllaba sit. monosyllabae

enim graui carent. omnis uox monosyllaba cum

aliquid significat siue breuis est siue positione longa, 10

acuetur ut dicimus far ars. si autem natura longa fuerit

flectetur ut lux mos. disyllaba uero priorem acuunt uel

cum breuis est utraque ut citus uel cum positione longa

est utraque ut sollers uel alterutra positione longa ut

cohors. si uero prior syllaba natura longa est et se- 15

quens breuis, flectetur prior ut luna, si posterior longa

erit positione uel natura, prior acuetur ut codex docte.

nulla enim longa inuenietur grauis si in disyllabo prior.

in trisyllabis si media breuis fuerit , quam paene ultimam

dicimus, non dubie graui accentu pronuntiatur , ac statim 20

prima eius hoc est tertia ab ultima acuetur ut in Cotulo,

si uero eadem longa est interest quem ad modum sit

longa. si enim natura longa est breuisque ultima, media

flectitur ut Cethegus Mancinus, si uero media

longa erit natura et extrema longa, media acuetur ut Ca- 25

toni Ciceroni, uel si positione longa erit media, acuta

durabit qualiscumque nouissima fuerit ut Catullus

270 Catullo Metellus Metello. pronomina autem quae

duplici modo declinantur id est aut rorripiuntur aut producuntur,

mediam syllabam in genitiuo casu acuunt »

ipsius illius. horum si secundae breues flant, primae

acuta erunt ut ipsius illius. si uero Iongae erunt mediae,

primae graues, secundae inflexae erunt ut occidit

3 aut si BRl || ultima om. BlR || natura uel de suo addidit

Koppius ante positione sententiam pessum dans || 8 habet R ||

11 acuitur b || 12 flectitur b || dissyllaba BR || 14 altera

B || 18 si addidi quamquam omitti poterat || dissyllabo B

dysyllabo R \\ 26 si om. B^R \\

LIBER III 67

idit hominem. ergo primae acutae sunt

cum mediae breues. cum uero mediae longae, uel acutae

uel inflexae : acutae cum longae ultimae ut tenebrae latebrae

manipli**. haec a superioribus <[quae sunt alia 271

5 ut Catullus SallustiusJ, hoc differunt quod illa consonantes

discretas habent, haec quamuis et ipsam paene ultimam

positione habent longam, nullam tamen in secunda 62 Q

syllaba ex consonantibus sibi retinent sed in tertia sunt

duae. ideoque factum est ut media haec nomina tenetobrasetlatebras

acuto accentu prima syllaba proferret,

atmaniplosetfenestras paene ultima syllaba acuta

diceretur : quod quidam illud genus syllabae paene ultimae

omnino breue putauerunt, quia non terminaretur consonante;

quidam quia, licet non terminaretur consonante,

i5 proxima syllaba a duabus inciperet consonantibus et quod

natura litterarum L et R quia mollis estnunc longamnunc

breuem syllabam faciat. nulla autemuox Romanaduarum

uel plurium syllabarum acuto sono terminatur, inflexum

autem non alias postremum habet nisi cuius> posterior

20 parsin syllabam natura longam excurrit ut ergo et pone.

contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios 272

sonos singulis uocibus. adimit his quae referunlur ad

aliquid sequens ut praepositionibus ante urbem. nam

hic ante perdidit acutum sonum prioris syllabae. item

25 post muros. mutant accentus adiunctis uocibus que ue

ne, cum tamen conplexiua coniunctio est que, ue [cum]

expletiua ut ' Latiumque augescere uultis ' et ' stimul6ue

meum cor' apud Attium in Pelopidis. numquam migrauit

acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter

wparticulas coniunctas, quarum hoc proprium est acuere

1 pro et ras. in B || 2 cum uero mediae (longae inflexae

add. mg.) uel (acutae uet add. mg.) inflexae acutae cum longae

ultimae/i || 4 excidit fenestrae || quae — Sallustiusdei.ffroriiw ||

6 penultimam B ]] 9 media uidetur dimidia significare \\ 10 proferrent

D \\ 12 penultimae B || 14 quidam quia — terminaretur

consonante om. D ]1 16 pro quia ras. in D || 17 faciat B al effici

eam add. b efficiat D || 22 adimitis his corr. in ademtis his B

al adimit add. b || 26 cum deleui |] 27 Ennii ann. 455 V. II

Ribbeck. trag. p. 172 || 28 accium R actium B || migrabit Bl ||

5*

68 MARTIANI CAPELLAE

partes extremas uocum quibus adiunguntur. Graeca nomina

cum in Latinum uertuntur, nostra regula pronuntiantur

nisi maneant Graeca. Olympus igitur et Cauca

su s sic ut Latina proferuntur, quam acuere uel flectere

debeant secundum rationem supra scriptam apparet. sed 5

si manent Graeca et huic regulae in peregrinis uocibus

accedimus, necesse est tamen in obliquis casibus acutos

sonos in mediis syllabis seruent, quoniam apud Graecos

273 quoque non alio accentu haec enuntiari audimus. acutus

accentus notatur uirgula a sinistra parte in dexteram 10

63 G ascendente, grauis autem a sinistra ad dexteram descendens.

inflexi signum est sigma super ipsas Iiteras deuexum.

accentus partim fastigia uocamus quod litterarum

capitibus apponantur, partim cacumina tonos uel sonos,

Graeci Trpocujbiac. sciendum etiam uni uocabulo accedere 15

omnes tres accentus posse ut est Argiletum.

274 Memoratum arbitror competenter quae sint et quem

ad modum uertantur fastigia syllabarum. nunc earum

longitudines intimabo. una quaeque enim syllaba aut breuis

est aut longa aut communis. breuis est cum uocalis »o

corripitur ac nullis consequentibus adiuuatur, aut cum cor-

275 repta forma uel littera terminatur. longa ^autem duobus

modis efficitur natura et positione natura: cum uocalis

producitur aut cum syllaba circumflexum accentum tenet

[uel acutum in paene ultima], aut cum monosyllaba [una 25

quaeque uocalis est] aut cum diphthonga repperitur uel cum

prima syllaba sub alia forma cuiuscumque uerbi composita

nec uocalem nec acumen mutat. positione, cum breuem

uocalem aut duae consonantes secuntur siue in

eadem syllaba siue in ^sequenti siue per ambas diuisae aut 30

276 in altera tria aut duplex una. duplices autem sunt X et

Z : aliquando I et C fieri possunt, ut si I inter uocales sit

3 manent BlR \\ 4 siut B \\ 6 si manente R si manent r

**{fuit si) manente B al si manent add. b || 9 audiuimus b

11 ascendentem R || 12 signa R || 16 argiloetum B

24 sillaba B || 25 uel — ultima deleui |] una — est deteui

26 dypthonga B dyptonga D || 27 compositam B || 31 aut

nddidi ||

LIBER III 09

ut aio Troia, item C ut <hoc erat alma parens.' hae

autem consonantium uel duplicium quae breues adiuuant

formae tunc possunt, si in eodem sermone claudantur.

ceterum proximi sermonis consonantes nihil adius

uant praecedentem , licet Vergilius refragetur dicens

' arma uirumque cano Troiae' et item 'fontesque>fluuios- 64 G

que uoco.' diphthongi autem sunt AE OE EV AVEI. abs- 277

que his. [syllabis] nulla diphthongus memoratur.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. nam 278

io primus est cum correptam uocalem sequitur subiectaconsonantibus

liquida, est enim longa ut 'uasto Cyclopis in

antro' breuis ut Miastosque ab rupe Cyclopas'. secundus

modus cum correpta uocalis inunam desinit consonantem

sequente H, est enim longa ut 'terga fatigamus hasta'

15 breuis ' quisquis honos tumuli'. tertius cum correptam

uocalem duae consonantes secuntur, quarum prima S littera

sit, est enim longa ' unde spissa coma ' breuis 'ponite

spes sibi quisque'. quartus modus cum breuis syllaba

partem terminat orationis, est enim longa in commate ut

20 est 'nam tibi Tymbre caput Euandrius' breuis 'hoc caput

o ciues.' item alter locus, ex diphthongo fit communis:

longa ut 'Musae Aonides' breuis 'insulae Ionio in

magno'. cum uocalis enim sequitur, potest diphthongus

breuis fieri ut ' sudibusue praeustis'. alius locus, cum

sslongam uocalem alia uocalis sequitur,. est enim longa 'o

ego infelix quem fugis' breuis 'sub Ilio alto'. alius locus

cum pronomen C littera terminatur uocali sequente, est

enim longa 'hoc erat alma parens' breuis ' solus hic in-

1 Verg. Aen. 11 664 || 4 sernis D || 5 uirgilius bD ]|

7 Verg. Aen. XII 181 \\ dypthongae B dyptonge R || 8 syllabis

deteui || dypthongus B dyptongus R || 11 ciclopis R ||

Verg. Aen. III 689 et 647 \\ 12 ciclopas R |( 14 Verg. Aen.

Vtltl 607 et X 493 || 15 honos B onus R \\ 16 sequuntur

B || 17 Terent. M. 1103 \\ Verg. Aen. XI 308 || 18 modus

b locus BR || 20 thymbre B timbre R \\ Aen. X 394 \\

Verg. Aen. XII 572 || 21 dypthonga B dyptonga R \\ 22 in-

Bulae] Verg. Aen. III 211 || 23 dyptonga B dypthonga b diptonga

R || 24 Verg. Aen. VII 524 \\ 26 Verg. Aen. V 261 \\

28 Verg. Aen. II 664 et IIII 22 \\

70

tlexit sensus'. alius locus cum correptam uocalem subsequitur

Z, est enim longa 'Mezenti ducis exuuias' breuis

'nemorosa Zacynthos'.

Dicta natura in tribus generibus syllabarum. superest

ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et cano- 5

65 G nica forma consistit. ac prius de nomine retractandum.

279 nominatiuus casus singularis A littera terminatus breuis

est ut Catilina Iul ia. E littera finitus inGraecfs longus

est ut Euterpe. * * * * I autem terminatus longus est

ut frugi. O breuis finitus est in Latinis ut Cato. V ter- io

minatus breuis ut cor nu. AL finitus breuis est <ut tr i- *

bunal, el breuis ut mel, IL breuis ut uigil excepto

uno Etrusco Tanaquil. OL longa est ut sol, VL breuis

utconsul. M terminatus breuis est ut tectum, licet

huius raro occurrat exemplum, quia inter uocales M de- is

prehensum uelutmytacismiasperitatesubtrahitur. AN finitus

producitur ut Titan, en in neutris breuis est ut

carmen, in aliis generibus longus utlien siren. on

terminatus longus est ut Memnon. ar terminatus in

monosyllabis tantum Iongus ut Nar far. er finitus in 20

latinis breuis est ut puer, excepto uno monosyllabo uer.

in Graecis producitur ut aer. ir terminatus corripitur

ut uir. or terminatus breuis est ut auctor. Vr terminatus

corripitur ut murmur excepto uno monosyllabo

fur. as finitusm Latinis nominibus producitur ut facul- 25

taspaupertas,in Graecis> tunc tantum breuis est cum

genitiuus dos fuerit terminatus ut A r c a s A r c a d 0 s. es

terminatus in Graecis nominibus breuis est ut Anchises,

in Latinis, si quintae declinationis fuerit, producitur

66 0 ut d i e s. si tertiae, tunc longus est, cum genitiuus singu- 30

1 sequitur R \\ 2 Verg. Aen. XI 7 [J 3 Verg. Aen. III

270 || zachintus B zacintus R zacinctus r || 8 catulina R ||

9 lacunam indicauit Koppius |] 10 post Cato add. in Graecis

longus est ut Dido p || u terminatus breuis (est add.

RD) BRD u terminatus longus p sed tatia retinui cf. p. 71, 32

12 breuis est D || breuis est D || 13 uno et etrusco D

15 currat B \\ 16 moetacismi BlD \\ 18 tongus est D

19 mennon BlD || 21 uno om. BlD \\ or B os D \\ 22 ut fur

BlD || 28 ancises R ||

LIBER III 71

laris non crescit syllaba ut labes uel crescens E productam

ante ultimam syllabam retinet ut quies quietis.

nam si eam in I mutauerit ut miles militis,

aut corripuerit ut seges segetis, corripitur exceptis

5his Ceres pes atque his similibus. is finitus breuis

est ut agilis. os terminatus tunc est in Latinis breuis,

cum genitiuus ante ultimam syllabam non habet

naturaliter longam ut os ossis. in Graecis tunc corripitur

cum genitiuus diphthongo terminatur ut AnXoc

10 [tou] ArjXou. vs finitus breuis est ut doctus sed longus

fit si genitiuus syllaba creuerit et ante ultimam I

aut V productam habuerit ut uirtus et in uno inflexibili

ut pus. T derminatus corripitur ut caput. C

finitus duo nomina tantum facit ut allec quod produ-

15 citur, et lac de cuius declinatione dubitatur. genitiuus 280

singularis tunc producitur cum aut nominatiuo similis

est ut senatus aut diphthongum habet ut Iuliae, aut

I terminatur ut docti, in ceteris corripitur. datiuus

singularis producitur ut Pompeio, in Graecis corri-

20 pitur si I littera finiatur ut Palladi. accusatiuus singularis

in Graecis tunc tantum corripitur cum A uel

ON terminatur utThesea Delon, in Latinis uero breuis

est utdoctum. uocatiuus singularis A littera terminatus

in Latinis omnibus uel in Graecis femininis

25 corripitur ut tabula Musa, in masculihis longus est

Aenea. E terminatus in Latinis breuis est ut docte,

in Graecis producitur ut Tydide, exceptis his quae nominatiuus

Graecus os terminat utPhoebos Phoebe. I

terminatus in Latinis longus est ut Mercuri, in Grae-

3o cis corripitur ut Nai. O terminatus in Latinis breuis

est ut Cato, licct Vergilius contra sentiat, in Graecis 67 G

producitur ut Dido. V terminatus corripitur ut

cornu. in <consonantes uero desinens nominatiui se-.

quitur regulam exceptis Graecis nominibus, quae saepe

1 e B est R || 3 mutet R |J 5 pes R spes B \\ 8 os

oris R || 9 dypthongo B dyptongo R || 17 dypthongam B

dyptongam R \\ 26 e om. R || 27 tidide R \\ 28 foebos

oebe B phebos phebe R || 31 uirgitius R ||

72 MARTIANI CAPELLAE

mutantur uarietate linguarum ut Diomedes. ablatiuus

singularis semper produeitur absque cum E terminatur

in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis ut a pariete. nominatiuus et uocatiuus

plurales in masculino et feminino genere producuntur 5

ut fluctus terrae, in neutris breues sunt utfata, in

Graecis uero cum S uel A terminati fuerint ut rhetores

poemata: in aliis uero longi sunt ut Musae.

genitiuus pluralis breuis est ut doctorum, in Graecis

longus, sed Graeca declinatione, ut $iXouvujv. tlatiuus io

pluralis et ablatiuus si is fuerint terminati producuntur

ut doctis, si bvs corripiuntur ut hominibus. at

si Graeca sit declinatio, in terminatus datiuus corripitur

ut Arcasin, alias longus est. accusatiuus pluralis

in omnibus masculinis uel femininis producitur ut 15

doctos lulias, in neutris corripitur ut moenia, in

Graecis uero si as fuerit> terminatus et ueniat a genetiuo

os finito corripitur ut Arcadas, alias producitur

ut Musas.

.282 In omnibus pronominibus singularis nominatiuus 20

correptus inuenitur exceptis duobus monosyllabis tu et

qui. genetiuus singularis I uel E prolatus longus est

ut mei meae, alias breuis ut illius. datiuus singularis

semper productus est ut nostro exceptismihi

tibi sibi quae indifferenter accipiuntur. accusatiuus 25

singularis corripitur ut illum exceptis me et te. uo-

68 0 catiuus singularis a nominatiuo suo non dissentit. ablatiuus

singularis longus est ut ab illo. nominatiuus

et accusatiuus plurales tunc tantum corripiuntur cum

A fuerint terminati ut nostra. genetiuus pluralis num- 30

quam producitur ut illorum. datiuus et ablatiuus plurales

is terminati producuntur, bvs finiti corripiuntur,

283 In omnibus uerbi modis temporibus numeris per-

7 rethores D || 10 <t>iXcuvtuv Hercherus philenon BD ]|

17 genitino B II 1B archadas B ]] 20 de pronomine ante in

omnibus add. BR || 22 et 30 genitiuus B || 33 de uerbo

anie in omnibus add. BR || uerbi scripsi uerbis BR ||

LIBER III 73

sonis cQniugationibus haec uniformis est ratio. quaecumque

persona A fuerit terminata producitur ut canta.

E finita breuis est ut lege, nisi a secunda coniugatione

ueniat ut doce, tunc enim longa est. I terminata

spersona semper producitur ut nutri. O quae finitur

correpta est ut audio, licet auctoritas et in his discrepet.

nam primae coniugationis primam personam

Vergilius longam facit ut 'canto quae solitus' et 'terra

tibi mando.' tamen monosyllaba etiam producenda

Msunt ut #o sto flo. V terminata persona producitur.

am quae finitur breuis est ut legebam. or finita

corripitur ut legor. S littera terminata uerba producuntur

: si paene ultima littera A uel E fuerit ut a m a s

doces excepto monosyllabo es et his quae ex eo fiunt

« ut ades. si uero I ante S habuerit, corripitur ut legis

legitis excepta secunda persona indicatiui modi

teraporis praesentis numeri singularis a tertia coniugatione

producta ut nutris audis et a uerbo uolo

uis. si uero V ante S habuerit, correpta erit ut nu-

2otrimus. T littera terminata correpta sunt ut legit.

C <finita producuntur ut produc. participia licet per

casus flectantur, a nominibus omni tamen ratione dissentiunt.

60 G

Aduerbia monosyllaba ut huc uel quae ex his 284

ssfiunt ut-f illuc, omnia producuntur exceptisbis et ter.

quae uero A finiuntur longa sunt ut una. quae in E

desinunt producuntur utdoctepulchre, exceptis quae

aut non comparantur ut rite, aut in comparatione deflciunt

ut bene impune. quae I finiuntur longa sunt

s0 ut heri praeter ibi et ubi et quae. componuntur ex

ipsis ut sicubi, item quasi. quae O finiuntur a se

uenientia breuia sunt, ab aliis ducta producuntur ut

falso, licet auctoritas uariet. quae V finiuntur longa

8 uirgilius br || Verg. ecl. II 23 et VIII 93 || 9 monosyllabae

B [I 13 penultima b || 24 ante aduerbia add. de aduerbio

BR j| 25 pro illuc (cf. p. 74, 5) requiritur adhue uel

simite atiquid || 27 producentur Bl || 31 post quasi add. corripitur

p ||

74 MARTIANI CAPELLAE

sunt ut noctu. quae L terminantur corripi debent

ut semel. quae M N R finiuntur breuia sunt ut

cursim forsan fortiter. quae S> terminantur tunc

tantum producta sunt cum ante eam A habuerint.

quae C finiuntur producta sunt ut illuc. s

285 Omnium participiorum temporis futuri nominatiuus

singularis breuis est ut lecturus, genitiuus et

datiuus singularis producitur ut lecturi lecturo

excepto praesentis tempoiis participio quod genitiuum

corripit ut amantis. accusatiuum et uocatittum bre- 10

ues esse constat ut lecturum lecture, ablatiuus

singularis tantum corripitur ut amante legente.

nominatiuus et accusatiuus plurales in masculini uel

feminini generis participiis producuntur ut lecturi

TOfflecturos, in neutris corripiuntur ut lectura. gene- 15

tiuus pluralis breuis est ut lectorum. datiuus et

ablatiuus plurales IS terminati producti sunt, bvs finiti

breuiantur.

286 Copulatiuae et disiunctiuae et expletiuae coniunctiones

breues sunt, nisi positio fecerit longas. de cau- 20

salibus uero et rationalibus quae A terminantur exceptis

ita et quia productae sunt ut propterea

interea. quae I terminantur excepta una nisi producuntur

ut si. quae in N desinunt si ante eam I

habuerint producuntur ut sin. alias breues sunt. ce-25

teras uero omnes correptas esse constat.

287 Praepositiones quae in A exeunt solae productione

laetantur ut contra et extra et una monosyllaba a.

ablatiuae praepositiones omnes corripiuntur exceptis

monosyllabis, quae uel ex uocalibus constant uel uoca- so

libus terminantur ut e et de. utriusque casus praepositiones

correptas esse non dubium est.

288 Interiectiones longae sunt si monosyllabae fuerint

6 ante omnium add. de participio R K de participio B \\

13 pluralea b II 14 genitiuus B || 16 pluralis R \\ 19 de

coniunctionibus ante coputatiuae add. BR || 27 de praepositione

ante praepositiones add. BR |] 28 et extra B extra R

33 de interiectione ante interiectiones add. BR ||

75

ut heus, si uero disyllabae uel trisyllabae erunt, quoniam

speciem retinent partium orationis, exemplo earum

quarum similes erunt iudicandae sunt ut papae.

Haec ita ut dixi per omnes partes orationis in ul-

6 timis syllabis <obseruanda sunt, exceptis positione longis

et diphthongis.

Expleta cursim syllabarum pagina est: 289

iuganda demum uerba. nam probabilis

hic ordo rebus quique disgregabitur

10 in bina demum. prima nam proportio

dicenda, Grai analogiam quam uocant.

ac mox repulsa quae nouantur regula

uulgoque docti quae anomala nominant,

bis quarta fandi quis paratur portio

15 uel uulneratur ductus oris integer, *

quantumque solo inditum libellulo)

potest probare serium fastidium.

analogia est igitur, quae Latine proportio dicitur, 290

obseruatio similium inter se loquellarum. nam primum

aiomnia nomina Latina duodecim litteris terminantur: uocalibus

quinque et semiuocalibus sex atque una muta T

ut caput. A igitur uocalium prima terminat masculina ut

Catilina Iugurtha, feminina ut aduena,feminina

etiam Graeca utHelenaAndromacha, pronomina

ssquoque ut altera sola 1ll a. quibus si detrahas A et

rvs addas, genitiuum singularem feceris ut dicimus alterius

solius, si uero I, datiuum ut alteri soli. illa

uero quae sunt Graeca neutra ut poematoreuma tres

casus in utroque numero similes habent: in genitiuo sin-

^gulari tis adsumunt, in datiuo S amittunt, et in E correptam

ablatiuum fmiunt, atque in plurali datiuo et ablatiuo

genitiui singularis formam seruant, licet et bvs

Possint assumere. E correpte nomina terminata, quae 291

1 dissyllabae B || trisiltabae B || 6 dypthongis B dyptongis

D || 19 loquelarum br || 23 lacunam indicauit Grotius ||

25 detrahis R ]] 27 solus R ||

7G MARTIANI CAPELLAE

Latina sunt, neutra sunt ut monile sedile. haec praeter

casus, quos similes habent, datiuum cum ablatiuo confundunt

ut huic et ab hoc monili sedili, quoniam

ablatiuus si in E exierit quattuor casus similes faciet, quod

neutrorum nominum declinatio non admittit. nam quae s

E producta in nominatiuo finiuntur, Graeca sunt generis

72 G feminini utAgaueAutonoe Graecorum more sunt declinanda,

ut nominatiuus datiuus uocatiuus et ablatiuus

pares sint, genetiuus S, accusatiuus N finiantur. quae

autem nomina E in A conuertunt ut Andromache An- 10

dromacha sic declinantur ut Latina in A exeuntia. I littera

terminata Latina nomhia totius generis sunt ac monoptota

ut frugi nihili. gummi autem et sinapi peregrina

sunt neutri generis et tantum numeri singularis

sed casus eodem modo decurrunt excepto genitiuo, qui 15

S recipit ut sinapis gummis, quamuis recte dicatur

292 haec gummis. O littera nullum nomen in, neutro finit,

nam aut masculina sunt ut Cicero aut feminina ut Iuno

hirundo aut utrique generi communia ut homo. quorum

declinationes in duas <species exeunt, nam aut O lit- 20

teram in obliquis casibus retinent ut unio unionis, aut

I ut cupido crepido cupidinis crepidinis, utraque

autem syllaba cr.escunt in obliquis casibus praeter

uocatiuum singularem. caro autem praeter hanc analogiam

ut declinetur consuetudo optinuit, item Anio, quae 25

in sua declinatione unica sunt et sine exemplis similium

declinantur. faciunt enim huius carnis Anienis.

duo et ambo cum sint semper pluralia, non sunt adnumeranda

his quae supra dixi, sua enim consuetudine declinantur.

Graeca nomina quae O littera finiuntur , ea 30

quae a prima positione in nostram formam transierunt ut

leo draco sic declinantur ut Cicero Milo, ea uero

quae primam sui positionem integram seruant ut I 0 I n 0

Graeco more declinantur, ut faciant in genitiuo I u s I n u s

4 quatuor BR || 9 genitiuus R || acusatiuus B et accusatiuus

R || 15 per ante casus add. Vulc. \\ 22 in i B'D ||

crepedinis D ]] 32 milio BD ||

LIBEE III 77

accusatiuo lun Inun> et ceteris casibus similiter, quamquam

cosuetudo hanc Io dicat. turbo si nomen est proprium,

ut Cicero declinatur, si autem uim uenti significes

aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declina-

Hur. V iittera tantum neutra finiuntur ut cornu ueru, 293

quod in plurali facit uerua. apud ueteres etiam specua 73 G

dicebant. horum nominum plurales declinationes carent

dubitatione. nam tres casus ut in omnibus neutris similes

sunt, item datiuus et ablatiuus in bvs syllabam exeunt,

10 datiuus et ablatiuus singularis in genitiuo plurali VM syllabam

iungit. quaeritur autem de genitiuo singulari quem

alii in vs alii in V litteram egerunt, nec non datiuo quem

alii in I agunt ut genui cornui, quidam ueteres secuti

ablatiuo similem faciunt huic genu cornu, quoniam

15 pluraliter genubus et cornubus amissaque ultima

syllaba relinquitur datiuus singularis sicut fit in ciuibus

et suauibus, et quomodo genibus et cornibus dicimus,

I littera in locum V litterae transit, et sic ut optimum

et maximum item dicimus cum optumus et

aomaxumus diceretur. sunt aliqui qui genitiuo casu genuis

et cornuis dicant, sed tion debet genitiuus plus

habere syllabas quam datiuus et ablatiuus. quamuis ergo

dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus

et cornus genitiuo dicendum est quem ad modum sessnatus

et exercitus. praeterea quaecumque nomina

uel participia genitiuo singulari in is exeunt , datiuo plurali

syllaba crescunt utCatonisCatonibus, secundum

quam rationem si esset genuis cornuis, genuibus

fecisset, ut syllabj cresceret. L littera nomina finita du- 294

so plicem formam habent. prima est in qua masculina sunt

ut Annibal Asdrubal neque alia fere propria quam

Punica excepto Solis nomine, item feminina utTanaquil

nomen Etruscum, et communia ut uigil pugil, quae

4 strumentum BlR || 10 in genitiuo plurali om. BR

ttdd. d |] um B im R || 12 alii in i titteram B litteram

omissis ceteris R alii in is syllabam D \\ 13 quidam b qui

BR || 15 genubus et cornubus BR genitras et cornibus br II

18 Htterae om. R || transiit R || et om. R || 31 hannibal R ||

78 MARTIANI CAPELLAE

omnia easdem declinationes habent. Altera species neutrorum

est ut mel fel, quae hoc differunt a superiore

declinatione quod monosyllaba sunt et L litteram per

obliquos casus geminant. nam in nominatiuo qui E littera

finiuntur ut proconsule naturam propriae prae- &

positionis intuentur, <pro quippe ablatiuo tantum praefer-

74 G tur. nam respiciunt cum proconsul dicitur non duabus

uocibus sed composito nomine dici ut procurator

propugnator nec quicquam obesse exemplo quod haec

nomina possunt uerba ex se facere ut procuro pro-w

pugno [nam praepositio perit] proconsulo autem

non facit licet consulo faciat. tamen si proconsule dicatur

in casu nominatiuo monoptoton erit, sed propter

consuetudinem proconsul dicatur, ut declinari possit,

quem ad modum illa quae L littera terminantur ut uigili»

mugil pugil, quoniam in plurali genitiuo mugilum

dicimus et pugilum: nam si mugilis e.sset nominati-

295 uus ut agilis, mugilium faceret ut agilium. M littera

etiam neutra finiuntur ut telum scamnum. sed

hoc animaduertamus, quoniam quae in nominatiuo I ante»

ultimam syllabam haberil in genitiuo singulari item datiuo

et ablatiuo pluralibus eandem gemina-)>re debent ut

lilium folium, quoniam genitiuus aut pares syllabas

nominatiuo habet ut scamnum scamni aut plures ut

caput capitis, pauciores numquam. praeterea datiuus 25

O littera finitus in I eam conuerlit ut scamno scamni,

sed consuetudo et auctoritas ueterum ingeni [et] consili

imperi per tres syllabas maluit dicere. uasum

an uas dici debeat quaeritur, quoniam«juaecumque neutra

non M littera nominatiuo finiuntur si pluralem reci- s0

2 est om. fl || 3 cum BR l quod /?" |] 4 nam in nominatiuo

qui E littera finiuntur ut proconsule naturam propriae

praepositionis intuentur scripsi nam de proconsule in nominatiuo

qui E littera finiunt naturam propriae praepositionis

intuentur BR (de punctuatum in B) ]| 7 nam D non B ]|

9 nec b ne BD Q 11 glossam deleui || ante proconsulo uidetur

proconsul et ante consulo addendum consul || 20 quae in o

quae B qui D || 21 in om. B |] 27 ingenii et (det. p) o»n"

sitii imperii BlR \\

LIBER III 79

piant, datiuo et ablatiuo in bVS cadunt. itaque monile

monilibus genu genibus peeus pecoribus nomen

nominibus marmor marmoribus, secundum

quae uas uasibus facere debuit et in genitiuo horum

»uasum, quoniam quaecumque neutra singularia ablatiuo

E littera finiuntur, genitiuum pluralem totidem syllabarum

habent quot ablatiuum singularem ut a nemore

nemorum capite capitum, sed hoc nomen per anomaliam

declinatur et erit singulari nominatiuo u a s , geniiotiuo

uasis datiuo uasi ablatiuo a uasi, plurali autem

numero sic declinabitur ut scamna. Lucretius tamen

genitiuo u a s i ut 'rarique facit lateramina uasi.' N littera

terminantur masculina ut flamen pecten, communia

duobus generibus uttibicen fidicen, quod frequeni5tissimi

auctores non probant, nam et tibicinam et fidicinam

dicunt, item neutra ut nomen flumen. quae

omnia manifesta declinatione uno modo declinantur. altera

species est generis masculini, quae E litteram ante extremam

N seruat ut lien rien, quae tamen ipsa quoque in

Mceteris ut superiora declinantur. gluten quoque his

simile est licet Sallustius glutinum dixerit. item feminina

quasi similia uidentur. iam ren singularis nominatiuus

nec ullus alius ablatiuo excepto in usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent litteras A E I O ut

25 Alcman Cephen delphinPhaethon, ex quibusquae

AN en in terminantur exemplo superiorum declinantur

ut fulmen numen fidicen, quae uero ON finiuntur,

si producta ON Graece declimantur <ut X^ujv , eandem litteram

et apud nos producunt ut Citsero Scipio. ea

s0 autem , quae ex productione nominatiui casus corripiuntur

in reliquis flgurationibus ut Amphion Creon Aga-

12 Lucr. VI 233 |] litteramina R ]| 18 generis om. H II

19 seruant R || 21 (satustius R) fragm. hist. IIII 2 Dietsch ]|

feminina R flemina B al feminina b \\ 22 iam scripsi nam

* n a * u

BR || reo reo R reoren D reor eoi? (sed exgtossa supra scripta

apparet scholiastam cod. B ren legisse) || 25 cefen delfin BR ||

foeton B feton R \\ 28 Graece scripsi greca BR || 31 anfion

BD || agamennon BD \\

80 MARTIANI CAPELLAE

memnon, amittunt apud nos N litteram in nominatiuo et

comparabuntur his Latinis quae conuersis casibus correpta

efferuntur ut uirgo turbo. quae apud Graecos

recipiunt T litteram, apud nos quoque eandem habebunt,

297 ut Phaethon Ph aethontis. R littera praecedente A 5

terminatorum ut Caesar lar far p.ar impar una

forma est nisi quod neutrum in reliquis casibus R litteram

geminat ut far farris. poetarum uero licentia haec nomina

pluraliter dixit, cum omnia nomina , quae pondere

aut mensura aestimamus, pluralem numerum non admit- 10

tant ut aurumplumbum triticum oleum. Errant

ergo qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota

sunt ut hi Caesares hos Caesares> 0 Caesares,

nec potest accusatiuus I habere ante S si genitiuus

76 G ante V R habet. uidentur tamen qui parium dicunt 15

nominatiuum pluralem generis neutri intueri et quoniam

par ia dicuntur ut suauia, facere parium ut suauium.

298 R littera praecedente E terminatorum species sunt sex.

prima quae genitiuo casu nullum incrementum admittit et

in I litteram mutatur ut aper niger macer: apri2o

nigri macri. secunda haec tener lacer puer: te-

.neri laceri pueri. tertia ut imber uter, quae a

superioribus hoc differt quod haec in genitiuo S litteram

accipit et datiuo I finitur et non crescit ut secunda species

et in genitiuo plurali ivm litteris finitur. quarta ut m a t e.r 25

pater frater, quae datiuis pluralibus non ut prima species

apris sed fratribus facit, nec ut secunda syllaba

- crescit et in genitiuo plurali vm syllabam habet, dicimus

enim patrumfratrum nonut tertiautrium imbrium.

praeterea tres casus similes habet hi patres hos pa-30

tres 0 patres, cum imber et uter bos imbris et

utris faciat. quinta species est ut passer anser later

mulier, quae a secunda specie hoc differunt quod illa

cum incremento syllabae I littera finiuntur ut gener

4 t D e B || 5 foeton foetontis BD || littera om. D II

9 com D II 13 utB uD || 15 habeat R \\ 19 amittit BlR ||

21 haec| hoc R || 22 inber R || 27 ut om. BR add. D |I 29 ut

utrium R \\ 30 similiter B || hii BR ||

LIBER III 81

generi, haec in S exeunt ut passer passcris et in

ceteris discrepat. piper namque et cicer neutra in

quinta specie habentur, nam ut p a s s e r ita declinantur

in numero singulari, quem numquam egrediuntur. sexta

5 species ut neuter uter. neutrius enim et utrius

facit et declinantur ut cetera pronomina, quae in ivs

litteras genitiuos et in I datiuos aguut. praeterea eos genitiuos

et datiuos communes habent cum reliquis generibus

id est feminino neutroque. R littera praecedente I 77 G

io una tantum species est u i r. R littera praecedente O terminatorum

species sunt duae, alia quae per obliquos casus

producuntur ut sopor soporis color coloris, alia

corripiuntur ut arbor ar boris, sed unomodo declinantur.

Castoris et Hectoris genitiuos ueteres produ-

15 xerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci horum nominum

genitiuos corripiunt. R littera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima ut satur quae genitiuolfinitur

ut saturi, secunda quorum genitiuus in is litteras

exit ut sulphur sulphuris augur <auguris.

20 neutra autem quae VR litteris finiuntur alia retinent Vlitteram

ut sulphur sulphuris, alia in O mutant ut ebur

eboris. S littera finitorum nominum formae sunt octo. 299

nam aut A littera praeponitur utMaecenas ciuitas

aut E ut uerres moles, aut I ut panis, aut O ut

25custos nepos, alias V ut uetus Ligus, alias R ut

iners, alias N ut serpens, alias P ut praeceps. S

autem littera praecedente A species sunt duae. prima ut

Maecenas Laenas, secunda ut nostras Priuernas

quae a superioribus hoc differunt, quod communia sunt

3o omnibus generibus et assumere debent I litteram in genitiuo

plurali quae neutralibus in plurali nominatiuo accusatiuo

uocatiuo familiaris est. igitur nostratium

Priuernatium dicemus, quia sunt haec nostratia>

Priuernatia, sed et praegnatium etoptimatium

35dicimus, quia accusatiuus pluralis I litteram habet ut

2 et add. Vutcanius || 6 ius p us BR || 14 ectoris R fl

19 sutfuris D || 21 in o mutant D immutant B || 22 nominum

formae sunt B omnium sunt D || 31 acussatiuo D \\

MARTIANUS CAPELLA 6

82 MAETIANI CAPELLAE

hos et has optimatis et has praegnatis, quamuis

ueteres praegnatum et optimatum dixerunt. praegnas

autem feminini et neutri generis est. as et mas

cum sint monosyllaba , analogia non tenentur sed propria

quadam declinatione assisetmaris faciunt et in plurali b

300 assium marium. fas et nefas aptota sunt. Graeca

* nomina, quae apud nos in as exeunt, tres species habent.

prima est ut Olympias Pythias, nam Olympiadis et

Pythiadis facit. secunda ut Pallas Thoas Atlas,

nam Pallantis Thoantis Atlantis facit. tertia ut 10

Aeneas Pythagoras Lycas, nam facit Aeneae Pythagorae

Lycae, quando nostra ratione nomina quae

genitiuo in E exeunt nominatiuo A flniuntur utCatilinae

7* 0 Catilina. sedhaecGraeca sunt: ideoinnominatiuoS litteram

retinent. quaedam tamen perdunt S litteram in nomi- is

natiuo ut Nicia Mela. Ergo in his nominatiuis consuetudo

seruanda est. S littera praecedente E termina-

301 torum species sunt quinque. prima quorum nominatiuus

et accusatiuus et uocatiuus plufales similes sunt, genitiuus

pluralis in vm exit ut Hercules proles, Herculumso

p r o l u m. secunda species est, quae a superiore hoc differt

quod genitiuum pluralem in ivm compellit accusatiuum

in es ut nubes rupes cautes. in qua forma

masculina non habentur. tertia, quae etiam si aliquam

inter se habent differentiam in declinatione, tamen quo- 25

niam incremento syllabarum pares sunt in obliquis casibus,

in unam speciem rediguntur ut Ceres bipes

merces, masculina autem exempla non sunt nisiGraeca

ut Chremes Laches. quarta species hoc differt a

praecedente quod per obliquos casus E in I compellit, so

cum superior E litteram seruat : uidelicet quoniam in nominatiuo

non ut superiora E producunt sed contrahunt

ut hospes antistes ales comes. quinta species a

4 et ante analogia add. r || 5 facit R || 6 assum BR

corr. p || 11 phytagoraa R |] ticas SR |] phitagorae R ||

12 licae BR || 13 finiuntur add. p \\ 20 ercules B ]\ 24 habentur

D habent BR \\ 28 masculini Rb || exempli ifl1 ||

30 per obliquos B ||

LlBF.ll III 83

superiore hoc differt quod genitiuus auctus syllaba I littera

flnitur, qui etiam datiuus habebitur, accusatiuo in em

exit, ablatiuo in E productam, cui adiecta rvm syllaba

genitiuum pluralem facit. cuius numeri nominatiuum

5 cum prima positione et uocatiuo <singulari confundit, datiuum

et ablatiuum bvs syllaba finit ut facies dies „

spes acies. sed consuetudo rei et spei corripuit, fortasse

quod monosyllaba sunt. S littera praecurrente I 302

terminatorum alia crescunt per obliquos casus, alia intra

w modum positionis continentur, dumtaxat in numero singulari.

eorum igitur quae non crescunt species sunt duae.

prima generis masculini ut scrobis mensis, licet Lucanus

exiguam scrobem dixerit, feminini et communis

ut canis iuuenis, quorum declinatio liquet.

15 secunda species hoc a superiore differt quod ablatiuum 79 G

in I litteram finit, accusatiuum in im, ut duo sola masculina

Ligeris Tiberis, feminina clauis peluis turris

sitis tussis. hanc rationem declinandi manifestam

diminutio facit, quae I producta in omnibus istis pronun-

20 tiatur. itaque quotiens dubitamus de nominum enuntiatione,>

diminutionem eius consulemus. eorum quae syllaba

crescunt species sunt duae, quarum altera corripit

I litteram, in qua forma sunt masculina sauguispuluis

lapis, feminina cuspis cassis, in quibus nihil interest

25 quod alia in declinatione I conseruant alia in E transeunt,

item quod alia dis alia rIS syllaba in genitiuo finiantur.

altera species I litteram producit in nominatiuo glis

lis amnis quam et in obliquis similiter conseruant et

in genitiuo plurali I ante VM syllabam dicimus gliwrium

litium amnium non ut superiora lapidum

cuspidum cassidum. S littera praecedente O ter- 303

minatorum cum sit paruum discrimen, una species potest

1 auctus scripsi aucta BR || 6 et om. R || 9 crescunt

Vutcanius crescit BD || 10 continetur BD corr. Vutc. \\ dumtaxxat

D || 11 species sunt tres BD corr. marg. Vulc. ||

12 Luc. VIII 576 0 14 ut canis om. D \\ 16 finiunt D || 20 quociens

D \\ 26 ris syttaba B trissyllaba R \\ 27 is litteram B II

gtis amnis B tis add. b gliris (glis r) samnis R |] 29 glirum R \\

30 samnium r ||

6*

84 MARTIANI CAPELLAE

esse. nam cum omnia in obliquis syllaba crescant, hoc

differunt quod quaedam in genitiuo S litteram in T,

quaedam in D, quaedam in R conuertunt ut nepos

nepotis, custos custodis, monosyllaba masculina

ut flos floris, ros roris, item neutrum os oris. in 5

ossibus autem nominatiuum consuetudo facit os contra

rationem quoniam in genitiuo R non habet. sed

nec ossum potest dici, quoniam neutra quae nominatiuo

M terminantur bvs syllabam non admittunt numero

plurali. ergo in monosyllabo anologia non te- 10

304 netur. S littera praecurrente V terminatorum species

sunt sex. in prima genitiuus I simplici, uocatiuus E

terminantur ut Marcus Sextus, genitiuus ut Marci

Sexti, uocatiuus ut Marce Sexte. secunda species

a superiore hoc distat quod genitiuo I geminat et in 15

uocatiuo I terminatur ut Antonius Iulius, huius

Antonii Iulii facit etoAntoni Iuli. in ceteris cum

80 G superiore consentiunt. tertia species nominatiuum cum

uocatiuo miscet et genitiuo easdem litteras producte

conseruat, datiuo V et I, ablatiuo V, accusatiuo vm ter- 20

minantur ut senatus fluctus exercitus quae pluraliter

nominatiuum cum accusatiuo et uocatiuo in vs

productum agunt, genitiuum in VM, datiuum et ablatiuum

in bvs syllabam. quarta species incrementum

syllabae per obliquos casus accipit ita tamen ut ali- 25

quam uarietatem inter se habeant. quaedam enim V

litteram <retinent alias correptam alias productam, ut

Ligus Liguris palus paludis uirtus uirtutis.

quaedam eandem V litteram in E mutant ut uetus

ueteris genus generis Venus Veneris, quaedam so

in O ut nemus- n emoris, quaedam tamen uno modo

declinantur. laus et fraus cum sint monosyllaba et

duas uocales habeant iunctas in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. quinta species prono-

. 8 nec p nunc BR \\ 9 amittunt R || 12 simplici bR simplicem

B || uocatiuo BlR || 24 syllaba R || 30 genus generis

om. B \\ quaedam in 0 ut nemus nemoris om. D \\ 31 quae-

<iam p quae DB ||

UBER III 85

minum quae vs terminautur ut unus solus totus,

quae hoc modo declinantur unus unius uni unum

une ab uno uni unorum unis unos uni ab

unis. sexta in evs ut hinuleus eculeus a uoca-

5 tiuo E littera geminata efferuntur ut eculee hinulee.

sed quidam malunt in ev ut Tydeu uocatiuo

Graece dicere. S littera finita praecedente I neutra 305

monoptota sunt ut tressis sexis. S littera praecedente

V duae species sunt. prima quae in I genitiuum

io agit et pluralem non habet ut uulgus pelagus. uirus

Lucretius uiri dicit,> quamquam rectius inflexum

maneat. in secunda specie sunt quae per obliquos

casus crescunt et genitiuo singulaii in ris litteras exeunt

ut genus nemus, ex quibus quaedam V in E

i5 mutant ut olus oleris ulcus ulceris, quaedam in

O ut nemus nemoris pecus pecoris. in dubitatione

ueniunt fenus et stercus, in E an in O mutent,

quoniam quae nvs syllaba finiuntur V in E mutant

ut uulnus genus funus et funeratus di- 81 0

20 cimus. fenus enim exemplo non debet nocere, cum

inter dubia genera ponatur. item ueteres sterceratos

agros dicebant, non stercoratos. S littera finita 306

nomina praecurrentibus N uel R omnia sunt unius generis,

nisi quae ante S R habent interdum D recipiunt

ffiut socors socbrdis, interdum T ut sollers iners.

in plurali quoque excepto genitiuo et accusatiuo

omnibus casibus similiter declinantur. nam quaedam

in vm genitiuo, accusatiuo in es exeunt utMarsAruns,

quaedam in ivm ut sapiens patiens, et ob hoc ac-

3b cusatiui eorum in is exeunt. pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt et I litteram,

quam habent neutra in nominatiuo plurali, dant etiam

3 une p unus BD || 4 in om. B || inuleus BD ||

5 inulee BD || 8 monoptata BD || 11 Lucr. II 476 \\ 17 faenus

B foenus R (fenus D) \\ 19 funus RB fenus r foenus b II

funeratus B feneratus Rb \\ 20 fenus RB ai fu add. b ||

21 stercoratus R \\ 22 sterceratns R \\ 25 solers R \\ 28 arruns

B \\ 31 et n Iitteram B \\

genitiuis reliquorum generum cum quibus communia

307 sunt. T littera neutra tantum nomina quaedam pauca

finiuotur ut git quod non declinatur, et caput sinciput.

quidam cum lac dicunt, adiciunt T propter quod

facitlactis. sed Vergilius Mac mihi non aestate nouum 5

non frigore defit* quippe cum nulla apud nos nomina in

duas mutas exeant, et ideo ueteres lacte in nominatiuo

308 dixerunt. X Iittera terminatorum quaedam in genitiuo

plurali, in quibus omnia communia, in rvM exeunt, ob

hoc accusatiuo in I et S: plurima uero genitiuo in V et 10

M non praecurrente I et ob hoc in E et S accusatiuo exeunt.

nam in reliquis consentiunt utpote cum singulariter

omnia nominatiuo habeant X, genitiuum in I et S agant,

datiuum in I littera, ablatiuum E definiant, adiectaque M

accusatiuum definiant impleantque, pluraliter uero dati- 15

uum et ablatiuum bvs syllaba finiunt. <nam de ceteris de

quibus dissident ueteres, quidam atrocum et ferocum

<jua ratione omnium X littera finitorum una species uideliitur.

huic X litterae omnes uocales praeferuntur ut

capax frutex pernix atrox redux. ex his nomini- 20

bus quaedam in nominatiuo producuntur, quaedam corripiuntur,

quaedam consentiunt in nominatiuo, in obliquis

82 G dissentiunt. pax enim et rapax item rex etpumex

item nux et lux primam positionem uariant. at nix et

nutrix item nox et atrox sic in prima positione con- 25

sentiunt ut discrepent per obliquos. et illud animaduertendum

est quaedam ex his X litteram in G quaedam in

C per declinationes compellere. lex enim legis, grex

gregis facit et pix picis, nux nucis. nam inhis,quae

non sunt monosyllaba , non numquam X littera genetiuo 30

in C conuertitur ut frutex fruticis ferox ferocis.

supellex autemet senex et nix priuilegio quodam con-

5 Verg. Buc. II 22 || 7 in om. B || 12 utpute R || 14 literam

R || in e difiniant R \\ 15 ilifiniant A Q 16 et ablatiuum

busi? ablatiuumquibus/{ || de addidi \\ 21 quaedamT? quae B II

24 lux B dux D \\ 26 animaduertendum — quaedam om. D ||

27 his D is B || quaedam ante in g del. in B add. D \\ 28 post c

add. guaedam in o D \\ 29 quae B quaedam S \ 80 genitluo

B || 31 post ferocis add. facit D || 32 suppellex BD \\

LIBER III 87

tra rationem declinantur, quoniam supellex duabus>

syllabis crescit; quod uetat ratio. et senex ut in nominatiuo

item genitiuo disyllabum manet, cum omnia X littera

terminata crescant. et nix nec inCconuertitur ut pix

5 nec inG ut rex sed in V cum consonans in uocalem transire

non possit. in plurali autem genitiuo ablatiuus singularis

formas uertit. nam in A aut O terminatus in rvm

exit, E correpta in VM, producta in rvm, I terminatus in

ivm, V terminatus in yvm. datiuus et ablatiuus pluralis

10 item aut in is exeunt aut in bvs, quae praecepta in scholis

sunt tritiora. sed quotiens in is exeunt longa syllaba

terminantur, quotiens in bvs breui.

Decursis nominis regulis aequum est consequentia 309

dicere canonesque uerborum. genera uerborum sunt

i5 quinque: actiuum passiuum neutrum commune deponens.

actiuum est quod in O exit et agendi significationem habet

utlegoscribo. passiuum in R et patientis significationem

monstrat ut scribor caedor. neutrum in O

et neque agentis neque patientis plenam significationem

so habet ut sudo dormio: nescias enim agat quis an pa- 83 G

tiatur. commune et deponens in R exit, sed hoc interest

quod in communi duo sunt significationes et agentis et

patientis. cum dicimus enim o s c u l o r , nescis utrum o s c u -

lorteanosculorate. in deponenti autem aut agentis

25 effectus est ut l u c t o r , aut patientis utmorior. est etiam

inpersonale utsudatur curritur, quodideo sic uocatur

quod cum omnes personas contineat nullum habet certam.

Verborum autem modi sunt quinque, sed alii sex alii 310

septem alii octo alii nouem pauci decem esse dixerunt.

30 qui uero quinque dicunt hos aiunt : indicatiuum imperatiuum

optatiuum coniunctiuum infinitiuum , quem et perpetuum

dicimus. qui sex memorant addunt promissiuum ;

qui septem, inpersonalem ; qui octo, percontatiuum ; qui

nouem, subiectiuum et a coniunctiuo eum separant ; qui

1 suppellex BD || 3 dissyllabus B || 5 cnm ante consonans

add. br \\ 10 scolis /{ || 11 eiciunt BR exeunt b \\ 13 nominitras

R || 14 canonasque B \\ sunt om. B'R \\ 22 duae r ||

27 habeat R \\ 31 infinitum B \\ 33 percunctatiuum R ||

88 MARTIANI CAPELLAE

decem, etiam hortatiuum adscribunt. sed hos superflue

adiectos ratio non admittit.

311 Coniugationes autem, quas Graeci cuCuYiac appellant,

tres esse non dubium est, quae in uerbis actiuis neutralibusue

in secunda persona tempore <praesenti mon- s

strantur. nam quotiens finalis syllaba in AS exit, prima

est; in es, secunda; in is, tertia: ut cantas uides

audis — si producta sit haec tertia, nam si correpta sit

curris. harum omnium coniugationum uerba in prima

positione ante ultimam litteram tres tantum uocales reci- 10

piunt E I V ut sedeo lanio irruo, consonantes autem

omnes exceptis F K et Q ut libo uaco cado lego

traho inpello amo cano scalpo curro lasso

84 G peto nexo. his accedunt I et V loco consonantium positae

ut aio adiuuo. sed nec F excludunt cum dicamus 15

triumfo, quamquam a Graecis ueniat et per P et H potius

conscribatur. praeterea ab eo quod dicimus faris et fat

u r primam uerbi personam uolunt f o r. et de Q littera

dubitatur. nam dicimus eliquo et aequo etin huius

modi uerbis V littera nec uocalis locum ut est inruoao

nec consonantis ut est adiuuo ualeat optinere.

312 Harum omnium coniugationum in de->clinando formae

sunt triginta sex exceptis defectiuis et-impersonalibus

et inchoatiuis. primae coniugationis uerba , quae uel

O littera nulla alia praecedente uocali terminantur uel 25

praeeunte uocali qualibet, formas habent quattuor. secundae

coniugationis uerba formas habent sex. tertiae

coniugationis correptae uerba formas habent uiginti. sic

quaecumque uerba indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima io litteris terminantur formas habent sex, so

quae vo formas habent duas, quae nulla praecedente uocali

O littera terminantur formas habent duodecim. ter-

1 ortatiuum B || 3 synzygias B sinzygias R || 8 correcta

D || 12 uaco do D || 13 amo om. D || curo D || 14 accedunt

Koppius accidunt B ascendunt D || 16 trimfo B triumpho

bD || ueniunt quae per D || 17 conscribuntur D ||

18 et 8i«. D || 21 obtinere D || 26 habet B^R || secundae

— sex om. B ||

LIBER III 89

tiae coniugationis productae uerba quae indicatiuo modo

tempore praesenti persona prima 10 litteris terminantur

formas habent quinque. quaecumque autem uerba cuiuscumque

coniugationis indicatiuo modo tempore praesenti

5 persona prima uel nulla praecedente uocali uel qualibet

alia praecedente O littera terminantur, eorum declinatio

hoc numero formarum continetur, de quibus singulis

dicam.

Primae coniugationis uerba indicatiuo modo tempore 313

io praesenti persona prima aut O littera nulla alia praecedente

uocali terminantur utamo canto, autEOut commeo

calceo, aut io ut lanio satio, autvo ut aestuo

continuo. primae coniugationis uerba imperatiuomodo 85 G

tempore pracsenti ad secundam personam A littera pro-

15 ducta terminantur ut amoamacanto canta. infinitiuo

modo ad imperatiuum re syllaba manente proxluctioneterminantur

ut ama amare canta cantare. item

prima coniugatio : quae indicatiuo modo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi

Msyllaba manente productione terminantur ut commeo

commea commeaui, lanio lania laniaui, satio

satia satiaui, eodem modo eodem tempore specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum modum bam syllaba terminatur

ut commea commeabam,lania laniabam,

ssaestua aestuabam. prima coniugatio <eodem modo

[eodem tempore] specie recordatiua adiectis ad imperatiuum

modum veram syllabis M terminat partes, ut

commea commeaueram, lania Ianiaueram, aestua

aestuaueram. prima coniugatione eodem modo

30 tempore futuro adiecta ad imperatiuum modum bo syllaba

terminantur ut c-o m m e a c o m m e a b o , l a n i a l aniabo,

aestua aestuabo. quae uero indicatiuo modo 314

tempore praesenti ad primam personam O littera nulla

alia praecedente uocali terminantur, ea indicatiuo modo

23 syllabam BlR || 26 eodem tempore deteui || 27 syllabis

m terminat partes B syllabam terminantur partes D

syllabis terminant partes b |] .29 primae coniugationis D ||

31 lanio D ||

90 MARTIANI CAPELLAE

tcmpore praeterito specie absoluta et exacta quattuor

modis proferuntur. et est primus, qui similem regulam

his habet, quae indicatiuo modo tempore praesenti prima

persona penultimam uocalem habent ut amo ama

amaui amabam amaueram amabo amare. secun- 5

dus est qui 0 in I conuertit et penultimam in praeterito>

perfecto, tertiam ab ultima in plusquamperfecto

[VJ producit utadiuuo adiuui adiuueram. tertius

qui similem quidem regulam habet primi modi sed detracta

A littera disiungit: seco secui secabam se- 10

SSGcabo secare. facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. quarta est quae per geminationem

syllabae profertur ut sto sta steti steteram stabo

stare. huic simile do da dedi dabam dederam

dabo dare correpta Iittera A contra regulam in eo 15

quod est dabam dabo dare profertur.

315 Secundae coniugationis uerba indicatiuo modo tempore

praesenti persona prima EO litteris terminantur ut

uideo uides, moneo mones. secundae coniugationis

uerba imperatiuo modo tempore praesenti ad secun- 20

dam personam E littera producta terminantur ut uideo

uide, moneo mone. secundae coniugationis uerba infinitiuo

modo adiecta ad imperatiuum modum re syllaba

manente productione terminantur ut uide uidere,

mone monere. secundae coniugationis uerba indicatiuo 25

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta septem

modis declinantur. et est primus qui formam regulae

custodit. nam forma haec est cum secundae coniugationis

uerbum indicatiuo modo tempore praeterito quidem

perfecto adiecta ad imperatiuum modum vi syllaba 30

manente productione terminatur ut deleo deleui,

plusquamperfecto autem adiectis ad imperatiuum modum

veram syllabis terminantur ut dele deleueram. secundus

est cum indicatiui modi primae personae E et O

litterae transeunt in I ut sedeo sedi et in exacta se- 35

4 habet D || 8 uB e R quod deleui || 19 secundae — imperatiuo

modo om. R \\ 30 adieeto R || 33 dele om. BlR II

35 titteris BlR |]

LIBER III 91

deram. tertius est cum E et O in V et I mutantur ut

caleo calui, moneo monui, calueram monueram.

quartus est cum E et O in I mutant et consonantem

quae praecedit in S ut mulgeo mulsi mulse-

I 5ram. quintus est cum E et O in I mutant, praecedens

uero consonans in X mutatur ut luceo et lugeo luxi

luxeram. sextus est qui per duplicationem syllabae profertur

ut spondeo spopondi spoponderam. septi-S7ff

mus est qui resoluitur in formam passiuorum ut audeo

toausus sum es est ausus eram eras erat. <secundae

coniugationis uerba indicatiuo modo specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum bam syllaba manente

productione terminantur ut uide uidebam, mone

monebam. secundae coniugationis uerba indicatiuo

15 modo tempore futuro adiecta ad imperatiuum modum bO

syllaba manente productione terminantur ut uide uidebo,

mone monebo.

Tertiaeconiugationiscorreptae uerba indicatiuo modo 316

tempore praesenti persona prima aut O littera nulla

» alia praecedente uocali terminantur ut legolegispeto

petis; aut I, rapio rapis facio facis; aut V ut

induo irruo. tertiae coniugationis correptae uerba,

quae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

0 littera nulla alia praecedente uocali terminantur, eadem

25imperatiuo modo tempore praesenti persona secunda E

correpta, praecedente consonante> primae positionis terminanter

ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea

imperatiuo modo V et E retinebunt ut induo indue,

irruo irrue. tertiae coniugationis correptae uerba

30 infiniti modi adiecta ad imperatiuum modum ke syllaba

manente correptione terminantur utlegelegere,pete

peter e. tertiae coniugationis uerba, quae indicatiuo modo 317

tempore praesenti persona prima io litteris terminantur,

ea praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex mos5

dis enuntiant. primus est qui tertiae coniugationis pro-

5 mutant om. B II 6 luceo et om. R || 11 incoatiua B J|

17 mane manebo D || 19 personae primae D II 23 personae

primae D || 24 eadem BD eodem tempore b ||

92 MARTIANI CAPELLAE

ductae integram regulam sequitur: hic est qui imperatiui

modi Tegulam in productionem uertit et in absoluta

specie assumit vi syllabam et in exacta veram ut cupio

cupiui cupiueram. haec eadem tamen interdum

sublata V littera in absoluta specie et geminata I, in ex- s

88 G acta uero correpta eadem pronuntiantur ut cupii cupieram.

secundus modus est qui primae positionis uerbo

O litteram deponit et praeeuntem syllabam seu mutata

uocali seu perseuerante producit: facio feci, fugio

fugi; in exacta uero specie I deposita et in E mutata u>

ram syllabam assumit ut feceram fugeram. tertius

modus est cum I et O in V et I conuertuntur ut elicio

elicui elicueram. quartus depositis i et o litteris et

praeeunte consonante per S geminum enuntiatur ut percutio

percussi percusseram. quintus qui per X, 15

ut aspicio aspexi aspexeram. sextus qui per geminationem

syllabae enuntiatur ut pario peperi pe-

318 pereram. tertiae coniugationis correptae uerba , quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima VO litteris

terminantur, ea praeterito et absoluto et exacto duo- 20

bus modis enuntiantur. et est primus cum primae positionis

uerba O in I commutant ut induo indui indueram,

secundus qui per X pronuntiatur ut instruo

319 instruxi instruxeram. tertiae correptae uerba, quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima O lit- 25

tera nulla alia uocali praecedente terminantur, ea in-<dicatiuo

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta

duodecim modis declinantur. et est primus qui tertiae

coniugationis productae integram formam sequitur, ut

supra ostendimus in his uerbis, quae tertiae coniugationis 30

correptae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

10 litteris terminantur. ut enim est cupio cupiui

cupiueram sic peto petiui petiueram. haec quoque

V litteram interdum subtrahunt et I geminant ut

9 producitur bR || 13 et punctuatum in B om. R || 19 u et o

litteris Grotii cod. 0 Httera BR uo tittera b || 23 quippe x R ||

24 correpta R || 25 litteram D || 27 specie B persona prima

D || 30 coniugationes correpta D |J

LIBER III 93

petii petieram. secundus est cum 0 in I conuertitur,

qui primae positionis uerbi O litteram in I commutat et

praeeuntem syllabam seu mutata uocali seu perseuerante

producit, deposita etiam consonante si fuerit media, in

5 quam> prima uocalis desinat ut ago egi egeram, lego

legi legeram; eorum autem quae in consonantem 89 G

desinunt exempla sunt haec frango fregi fregeram,

fundo fudi fuderam. quartus est qui mediam consonantem

deponit et praeeuntem uocalem corripit ut findo

wfidi fideram, scindo scidi scideram. quintus O

littera deposita V et I assumit, ut molo molui molueram,

«olo colui colueram. sextus, qui deposita 0

S et I assumit ut carpo carpsi carpseram, scribo

scripsi scripseram. septimus qui O deposita et prae-

15 eunte consonarite per S geminum pronuntiatur, ut m e t o

messui messueram. bctauus qui simili correptione

per unum S praeeunte uocali producta declinatur ut

trudo trusi truseram. nonus qui per X annuntiatur

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi

auunxeram. decimus qui per geminationem primae syllabae

profertur ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. undecimus qui uerborum

compositorum ultimam syllabam geininat ut trado tradidi

tradideram, reddo reddidi reddideram.

25 duodecimus qui in formam passiuorum resoluitur ut f i d o

fisus sum es est fisus eram eras erat. haec om- 320

nia tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo

tempore praeterito specie inchoatiua adiecta ad imperatiuum

modum bam syllaba praecedente consonante primae

s« positionis uocali E adiecta productione terminantur ut

lege legebam, pete petebam exceptis his quae I

ante O habuerint in prima positione. ea enim adiecta I

littera ad imperatiuum modum et adiecta bAM syllaba

producta E terminantur ut rapio rape rapiebam.

19 expugxeram B || 28 incoactiua B |] 30 e add. p

32 in prima positione om. BD add. Rm |] 33 modum om. B

94 MAKTIANI CAPELLAE

tertiae .coniugationis correptae uerba indicatiuo modo

tempore futuro sublata E littera et adiecta am syllaba terminantur

ut lege legam, pete petam, indue induam

exceptis his quae I ante O habuerint in prima positione.

ea enim E in I conuertunt et assumpta am syl- 5

laba faciunt futurum ut rapio rape rapiam, facio

90 0 face faciam.

321 Tertiae coniugationis productae uerba indicatiuo

modo tempore praesenti <primae personae aut eo litteris

terminantur ut adeo adis, prodeo prodis; aut 10 10

audio audis, nutrio nutris. tertiae coniugationis

productae uerba imperatiuo modo tempore praesenti in

secunda persona I producta terminantur, ut adeo adi,

prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. haec

infinitiuo modo adiecta ad imperatiuum modum re syl- 15

laba manente productione terminantur ut adi adire,

prodi prodire. tertiae coniugationis uerba, quae indicatiuo

modo tempore praesenti persona prima EO

litteris terminantur, ea modo indicatiuo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi 20

syllaba terminantur ut adeo adiui, exacta autem uerba

ram ut adiueram; sed consuetudo saepe breuitatem

appetens V litteram subtrabit et absoluta ingeminat Y)

ut adii prodii adieram prodieram. inchoatiua

quoque specie adiecta ad imperatiuum modum bam 25

322 syllaba terminantur ut adibam prodibam. quae uero

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima 10 litteris

terminantur, ea tempore praeterito specie absolutae

et exactae formae quinque modis enuntiantur. et est

primus modus similis superiori utnutrio nutriui nu-so

triueram nutrii nutrieram et audii audieram

ut apud Vergilium 'audieras et fama fuit.' specie tantum

inchoatiua distant. omnia enim tertiae coniugationis pro-

5 assumta R || 10 ut om. D ]| 15 in infinitiuo b ||

modo om. D ]| 17 indicatiuo modo D || 21 adiuui D || uerba

om. D Q 22 ad ram add. al uerba Dm || adiuuaram D II

28 speciei b || 29 et R aut B || 30 modus om. S (RY) \\

32 uirgilium B (Ect. Vtltt 11) ||

LIBER III 95

ductae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima 10 litteris terminantur , ea eodem modo

tempore praeterito specie inchoatiua E producta manente

nouissimae syllabae adiciunt bam ut audiebam uenie-

5bam operiebam; quamquam haec ueteres sine E lit- 91 G

tera pronuntiabant ut Vergilius 'nutribat Tyrrhusque

pater, cui regia parent armenta'. secundus modus est

cum O amissa praecedens syllaba producitur ut uenio

ueni ueneram. tertius cum I et O in V et I mutant

w ut operio operui operueram. quartus qui depositis

I et O praecedentem co*nsonantem in S conuertit ut

sarcio sarsi sarseram. quintus qui per X enuntiatur

ut uincio uinxi uinreram. tertiae coniugationis 323

productae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

15 eo litteris terminantur, ea tempore futuro eodem modo

bo syllaba adiecta ad imperatiuum modum terminantur

ut adeoadi adibo, prodeo prodi prodibo; quae

uero io, adiecta ad imperatiuum modum am syllaba terminantur

ut audio audi audiam, nutrio nutri nusotriam,

quamuisTerentius protulerit pemo. inde apparet

geminam esse pronuntiationem. dixit enim 'iam scibo ubi 324

siet'. indkatiuo modo tempore praesenti eorum, quae

-EO litteris terminantur, sunt uerba quae a diuerso praesenti

praeteritum simile habent ut luceoetlugeo:luxi

25enim facit. item <cernit et crescit creuit facit.

sunt alia quae una uerbi positione duas coniugationes teneant

ut pando mando: faciunt enim pandas et pandis,

mandas et mandis. uerba casibus iunguntur interdum

singulis ita: genitiuo ut misereor tui, datiuo

aoutsuadeo tibi, accusatiuo utmoneo te, ablatiuo ut

utor illo: interdum duobus ut ablatiuo et accusatiuo,

ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat.

6 uirgilius b (Aen. VII 485) || tyrrusque BR || 9 mittunt

corr. in mutant supra script. mittunt B mittunt R ]] 20 terrentius

b (Adetph. 361) \\ 23 diuerbo R \\ 24 similem BR corr.p \\

26 tenet D || 31 accusatiuo et ablatiuo D |]

96 MARTIANI CAPELLAE

quae enim his formis conspecta fuerint non teneri, pro

certo anomala iudicanda. quae strictim exigueque memorabo,

ut contra rationem etiam usum quendam usur-

92 G passe detegamus aut etiam contra regulam defecisse.

325 Cum nominatiuo singulari reus et deus similia sint, 5

quare plurali hi rei dicuntur et usus dicit hi di contra

regulam, cum dei tantum dicf> deberet, praesertim cum

genitiuus nominatiuo suo duabus syllabis non debeat longior

inueniri, quod hic eueniet si dicamus deorum? cur

Thoas et Aeas cum similia sint Thoantis et Aeantis io

faciant, Aeneas non facit Aeneantis sed Aeneae?

cur cum hic biceps et triceps dicamus, genitiuus

duabus contra regulam syllabis crescat et bicipitis aut

tricipitis dicamus non bicipis aut tricipis? unde

uenit ut aliger frugifer accipiter habeant omnes 15

casus, Iuppiter duos habeat? cum sanctus pius

bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et pior non

dicimus? deinde sanctior sanctissimus: bonior

bonissimus non dicamus? cum dicat Vergilius 'fandi

atque nefandi' cum a nefando dicamus nefarius,ao

afandofarius non dicitur? quare seiunctus amissa

praepositione dicitur iunctus, securus et seduius

eadem perdita non ualeant memorari? cum dicamus sin-»

guli uiri, singulae mulieres, singula scrinia;

quare non dicimus singulus uir, singula mulier, 25

singulum scrinium? cum uenor piscor aucupor

similia sint, cur uenator et piscator dicitur et aucupator

non dicitur sed auceps? cur uolo non habet

imperatiuum? cur fare primam uerbi personam non -

habet? quare soleo praeteritum perfectum non habet?3o

cum canta et laua similia sint, cur cantaui faciat,

et lauaui non faciat? item corusca et tona: coruscaui

facit, tonaui non facit? quid quod ego unum

casum recipit? cum calciatus armatus togatus

2 exiguaque B \\ 6 hi dii BD \\ 7 deberent BR corr. p I|

12 cur cum B circum R || 19 uirgitius br (Aen. I 543) |j

33 rego b \\ 34 calceatus B1 ]]

LIBER III 97

penulatus paria uideantur, quare calceo et armo

dicimus, toga et pcnulo non admittitur? nominatiuus

singularis in vs exiens in omnibus positiuis E productam

babet in aduerbiis, ut doctus docte, auarus

sauare, parcus parce: bonus et malus cur corripit

in aduerbio E bene et male? cum habilis habiliter

dicamus, cur facilis faciliter non dicimus?

item cum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? cum audax audacter dicatur, cur uerax

wueracter non dicimus sed uere? cur singulatim

dicimus, binatim ternatimque non dicimus? <et

alia huius modi, quae possem innumera memorare ni ad

cetera properarem.'

Haec cum Grammatice uelut serum exordium in-

15 stauratura dixisset, propter superi senatus Iouisque fastidium

Minerua talibus interuenit ' ni fallor octo partes orationis

uelut incunabula repetitura intimare disponis adiciens

soloecismorum causas barbarasque formas, tum alia

loquendi uitia, quae apud uates inclitos plurimum cele-

20 brata, quae nunc tropos nunc metaplasmos nunc schemata

[figuras] ex eodemque cuncta uitia uelut decoris fonte manantia,

quae adtestentur aut nescientis errorem aut adfectatam

doctioribus uenustatem. quae si ab scholaribus

inchoamentis in senatum caelitum ducis, decursae peri-

25 tiae gratiam deflorabis. nam si rhythmicum quid metricumque,

sic ut) inter cirratos audes, assumpseris, profecto

Musices impetu, cuius praeuertis officium, discerperis.

formam igitur praedictae praeceptionis absolueris, si

praecipuis memoratis iam te ab inchoamentorum uulgasorium

uilitatibus uindicaris. his germanae uerbis cum

1 uidebantur BlR || 2 admittit BR corr. p || 5 cur B

cum punctuatum R \\ 10 uere BR ueraciter r \\ 14 serum

scripst rerum BR \\ 17 adicies B \\ 19 inclytos b || 20 scemata

D \\ figuras deleui (figurarum D) |I 23 doctoribus B II

Bcolaribus B || 25 namsyritmicum B || 26 cyrratos R []

28 praefectae R fl

MARTIANUS CAPELLA 7

98 MARTIANI CAPELLAE

sponso Delius annuebant et Grammaticen ad uirginis

transire obsequia compulerunt. ac tunc aliam feminarum

pari sponsalium munere conferendam Clarius intromisit.

$4 0 LIBER ini

DE ARTE DIALECTICA

327 Haec quoque contortis stringens effamina nodis,

qua sine nil sequitur nilque repugnat item,

in coetum superum ueniens primordia fandi

aduehit et scholicum praestruit axioma

ambiguis memorans uocem consistere uerbis io

nil normale putans ni fuat adsocium,

sed licet ipse modos demum bis quinque profatus

pallens afflictim uerset Aristoteles,

Stoica circumeant ludantque sophismata sensus

perdita neque umquam cornua fronte ferant, 15

Chrysippus cumulet proprium et consummat aceruum

Carneadesque parem uim gerat helleboro,

nullus apex tot prole uirum par accidit umquam

1 grammaticem R || 3 subscriptum MAETIANI MINNEI

FELICIS CAPELLAE (AFEI CARTHAGINIENSIS add. B)

DE ARTE GRAMMATICA LIBER III (TERTIVS R) EXPLICIT

INCIPIT DE ARTE DIALECTICA LIBER im

(FELICITER add. B) in BR \\ 9 aduehit r aduenit BR ||

excolicum [quod Koppius quo in codice non inuenerit uetim dixisset)

BR corr. p || axiomas BR' || 10 uerbis Grotius uersus

BR || 14 sofismata BR |) 16 crysippus B || et addidi ||

consumat R || 17 etleboro BR \\ 18 prole corruptum uidetur ||

LIBER IIII 99

nec tibi tam felix sortis honos cecidit,

inter templa deum fas est Dialectica fari

et Ioue conspecto iure docentis agis.

Quae igitur introgressa et Delio conuocante pallidior 328

5 paululum femina sed acri admodum uisu et uibrantibus

continua mobili-<tate luminibus, cui crines tortuosi decentique

inflexione crispati et nexiles uidebantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam

totius capitis circulabant ut nihil deesse cerneres, nihil

io superfluum detineres. cui quidem pallium Athenarumque

uestitus sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac

prorsus gymnasiis omnibus inexpertum. in laeua quippe

serpens gyris inmanibus inuolutus, in dextra formulae 95 G

quaedam florentibus discolora uenustate ceris sollerter

i5 effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur, sed

quoniam eius laeua sub pallio occulebat insidias uiperinas,

cunctis dextera praebebatur. denique ex illis formulis

siquis aliquam percepisset mox adprensus hamo ad latentis

anguis uirosos circulos trahebatur, qui tamen mox

20 emergens primo> spinosorum dentium acumine uenenato

assiduishominem morsibus adfligebat, dehinc ambitu multiplici

circumactum ad condiciones propositas coartabat.

si autem quamlibet formulam nullus uellet adsumere,

quibusdam obuiis interrogatiunculis occupabat aut laten-

25 ter in eos anguem serpere stimulabat, donec nexilis complexio

circumuentos ad interrogantis arbitrium strangularet.

ipsa autem femina contractioris uidebatur corporis 329

habitusque furui, uerum dumalibus hirta sentis nescio

quid uulgo inexplanabile IOquebatur. nam uniuersalem

so dedicatiuam particulari abdicatiuae obliquam sed ambas

posse uertier asserebat uniuocis aequiuoca conectendo ac

solam se discernere uerum quid falsumue sit uelut quadam

diuinantis fiducia loquebatur. haec se educatam 330

dicebat Aegyptiorum rupe atque in Parmenidis exinde

18 adprehensus amo D || 28 abitusque R || irta BR \\

sentis Heinsius in Ouid. Burm. II p. 964 setis BR || 32 fatsumne

BR corr. p || 34 atqui B ||

7*

100 MARTIANI CAPELLAE

gymnasium atque Atticam demeasse illicque uersipellis

studii calumniante proposito etiam Socratis sibi Platonis-

331 que amplitudinem mancipasse. hanc igitur fraudulenta

semper argumentatione uersutam ac de circumuentis pluribus

gloriantem cum Cyllenius KnpuKeiuj geminus anguis 5

assurgens adlambere feminam crebris linguarum micatibus

adtemptaret tuncque etiam Tritonida Gorgo cognoscentis

quodam gaudio sibilaret 'nimirum' inquit Bromius

qui facetior est deorum eamque penitus nesciebat

'haec aut ex arenis Libyae anhelantis adducitur, quod et io

capillitium implexum docet et amicitia uenenorum aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. ita

namque agnitione uiperea et blanda anguium adulatione

96 G delinitur. quod ni est, ex illius hami fraude colligitur

quod circulatrix pellacissima et petrarum Marsicarum in- 15

332 cola comprobatur.' quo dicto cum complures deorum

quantum decuerat arriderent, Pallas aliquanto concussior

iocum emergentis inhibuit memorans hanc admodum sobriam,

quod quibusdam diuis penitus denegatum, etiam

inter germanas quae probandae sunt acriores, a nullo 20

posse, <cum asserta protulerit, derideri. illa autem, quae

in argumentum uirosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

tradere eam iubet ac se ad insinuandae sollertiae

333 habitum comparare. tunc lubrici anguis circulatos orbes

et hiatus cum Grammatice, quae insinuatione peracta 25

propter adstabat, accipere formidaret, ipsi diuae, quae

etiam Medusaeos crines edomuit, cum figuris illicibus et

hamatis illis formulis committuntur. ita crinali decore

mera Cecropis atqueAttica comprobatur maximeque quod

2 studi R || 5 ceryceo BR corr. Heinsius in Ouid. Burm.

I p. 605 |] 7 tritonia BR corr. Koppius |] cognoscens Groiius

II 8 quodam Heinsius in Ouid. Burm. 1 p. 605 quoniam

BR ]] 9 perspiciebat pro nesciebat coni. Heinsius l. l. ||

10 libiae BR H anelantis B || 11 inflexum Heinsius l. l.

implexum BR || 12 formacopulam BR corr. Salmasius exercit.

Plin. p. 739 aF(ed. 1689) \\ 14 delinitur Heinsius L t. diligitur

BR || 15 petrarum Heinsius moetarum B metarum R ||

18 irridentis scripsi emergentis BR || amodum B || 20 inter

b ter BR || acriorem B acriore b ]] 22 uerosae Db ||

LIBER IIII 101

eam palliatorum populus et Graiae iuuentutis electio sequebatur,

prudentiam feminae ingeniumque mirata. Iuppiter

autem iudicandis implendisque uirtutibus posteram

Romuleis uirtutibus Graiam aestimans leuitatem quicquid

5 nosset illa Latiari promere praecepit facultate. ac mox 334

Dialectica quamquam parum digne> Latine loqui posse

crederetur, tamen promptiore fiducia restrictisque quadam

obtutus uibratione luminibus etiam ante uerba formidabilis

sic exorsa >.

10 ' Ni Varronis mei inter Latiares glorias celebrati mihi 335

eruditio industriaque suppeteret, possem femina Doricae

nationis apud Romuleae uocis examina aut admodum rudis

aut satis barbara repperiri. quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii

15 prima me in Latinam uocem pellexit industria ac fandi

possibilitatem per scholas Ausonias comparauit. his igitur 336

praeceptis parere colluctans nec Graia deseram ordine

disserendi nec Laurentis assertionis effamina remorabor. 97 0

ac prius illud compertum uolo mihi Romanos togatamque

20 gentem uocabulum nondum nouare potuisse ac Dialecticen,

sicut Athenis sum solita, nuncupari meique prorsus

iuris esse quicquid artes ceterae prolocuntur. nam neque 337

ipsam quam aures uestrae probauere Grammaticam neque

alteram opimi oris praecluem facultate uel illam forma-

25 rum diuersa radio ac puluere liniantem sine meis posse

rationibus explicari quis dubitet ? quippe in dicione mea 338

iureque consistunt sex normae, quis constant ceterae disciplinae.

nam prima est de loquendo, secunda de eloquendo,

tertia de proloquendo, quarta de proloquiorum

3osumma, quinta de iudicando quae pertinet ad iudicationem

poetarum et carminum, sexta quae dicenda rhetoribus

commodata est. in prima autem parte quaeritur quid 339

10 laciares R || 12 exanima R \\ amodum B || 14 terrentii

R || 16 scolas BR || his p hinc BR \\ 21 prorsum

BlR || 24 opinioris R opinionis r || iraecluen B iraeduen addita

s R corr. Meursius || illarum B k illam b || 25 liniante R \\

31 rethoribus R \\

102 MARTIANI CAPELLAE

sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens, quid

uero proprium, quid definitio, quid totum, quidpars,qui m

diuidendo modus, qui in partiendo, quid sit aequiuocum,

quid uniuocum, quid ut ita dicam pluriuocum. debetis

quippe insolentiam perferre sermonis qui Graiam disser- 5

340 tare Latialiter compulistis. quae ergo rebus uerba sua

sint, quae aliena et quot modis aliena <sint, quid sit substantia,

quid qualitas, quid quantitas, quid relatiuum, quid

loci, quid temporis, quid situs, quid habitus, quid facere,

quid pati, quae sibi opposita et quot modis sibi opponantur, w

341 haec in prima nostri parte censentur. in secunda uero,

quam de eloquendo dixi, quaeritur quid sit nomen, quid

uerbum, quid ex his iunctum, quae ex his subiectiua pars

sententiae sit, quae declaratiua, qui subiectiuae modus sit,

qui declaratiuae, quatenus nomen accipiatur, quatenus uer- is

bum, quatenus sit perfecta sententia ut possit esse prolo-

342 quium. excipit hanc pars tertia de proloquendo. in ea

quaeritur quantum ad propositum hodiernae sufficiat bre-

98 G uitatis quae sint differentiae proloquiorunV> in quantitate,

quae in qualitate, quidsituniuersale, quid particulare, quid^

indefinitum, quae sint aientia quae negantia, quam uim habeant

singula et quem ad modum inter se adfecta sint.

343 hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus

de proloquiorum summa. in ea quaeritur quid sit sumptum,

quid illatio, quid syllogismus, quid symperasma, quid »

sit praedicatiuus syllogismus, quid condicionalis et quid

intersit, quot formae sint praedicatiui generis et quae sint,

utrum certum ordinem teneant et si tenent quae sit eiusdem

ordinis ratio, quot modos habeant singulae et utrum

hi modi certum ordinem teneant et si ita est quae sit eius- s°

dem ordinis ratio, deinde condicionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit,

quid inter se differant. haec sunt quae praesenti arbitror

cognitioni asserendisque sufficere.

1 deferentia R ]] 2 quid in diuidendo R || 7 quod

BlR || 16 sit om. D deletum in B || ut om. BlD || 22 quemamodum

B \ 23 de progreditur cf. Priscian. I 396, 16 ffertz. \\

25 sytogismus B || 31 sytlogysmi B || 34 cogniscioni R U

LIBEE IIII 103

Quid ergo genus sit exordia repetens, quo uniuersa

discurram, primitus intimabo.

genvs est multarum formarum per unum nomen 344

complexio ut animal: formae eius ut homo seu equus

5 et cetera. sed non numquam aliquae formae ita generi

subiciuntur ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse

possint, uthominum genus, quod animali forma est,

barbaris et Romanis genus. usque eo genus esse

potest, donec eius formas diuidens ad indiuiduum aliquod

10 uenias. ut si homines diuidas in masculos et feminas,

item masculos in pueros adolescentes

etsenes, item pueros in infantes et loquentes,

item puerum si uelis diuidere in Catamitum aut

alium quempiam certae personae puerum, non est geuus,

15 quod iam ad indiuiduum peruenit. uti autem eo genere

debemus , quod est praesenti negotio proximum , ut

si de homine quaeratur, eius genus animal debemus

assumere, quod ei proximum est. nam si substantiam 99 G

dixerimus, quantum ad rationem pertinet uerum est, quan-

20 tum ad necessitatem superfluum.

formas easdem dicimus, quas et species. formae 345

ergo sunt, quae subditae generi tenent definitioneni eius

et nomen, ut homo equus leo <quoniam formae sunt

animalis, potest et homo et equus et leo animal

25 dici, quod nomen et corpus animae participans, quae definitio

generis esse cognoscitur.

differentia est sufficiens ad id quod susceperis 346

discretio, ut si quaeratur quid inter hominem intersit

et equum, sufficit ut dicamus quod homo bipes est,

s0 equus quadrupes. animaduertere autem debemus quod

quia multae sunt in rebus singulis differentiae , unam

quamque rem dissimiliter nos posse diuidere, quotiens in

ea poterimus alias atque alias differentias inuenire. nam

7 animalis br ]| 9 aliquid BR || 21 de formis ante formas

add.B || 25 nomen post participans positum in BR : quod

nomenyante et corpus inseruit Grotius \\ animae Grotius anima

BR || diffinitio B deffinitio b ||

104

si ani lal uoluerimus diuidere, possumusin sexus quod

alia sunt masculina alia feminina, possumus in aetates

quod alia sunt ortiua alia iuuenilia alia senilia , possumus

in q antitates quod alia suntparua alia magna alia media,

possumus in uarietates motus quod alia sunt 5

gra ientia alia serpentia alia natantia alia uolantia, possumus

in habitaculorum diuersi->tates quod alia

sunt aquatilia alia terrena alia aeria alia ut non nulli dicunt

ignea,******* possumus in linguae sonum quod

alia sunt loquentia alia gementia alia latrantia alia ululan- 10

tia. sciamus tamen et singulas perfectas esse diuisiones

et omnes in singulis inueniri. nam masculina animalia

possunt et ab ortu recentia et parua et gradientia et terre-

100 G stria et bipedia et loquentia esse. ergo quauis uti licet,

ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio. nam si 15

tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia

et stolida diuidere oportebit, ut eo facile possit intellegi

inter omnia animalia rerum natura quanti homines habuerit,

quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

347 accidens est quod non nisi eidem formae sed non 20

semper euenit, ut rhetorica non nisi homini accidit sed

ei potest et non accidere, ut quamuis sit aliquis homo non

sit tamen orator.

348 proprivm est quod et eidem formae et ita semper

accidit ut unam quamque rem ab omnium communione 25

discriminet ut in homine risus. nam nec ridere quisquam

nisi homo potest, nec homo cum uoluerit, quantum

in eius natura est, ridere non potest. et differentia proprio

eo distat quod differentia unam quamque rem ab eo

tantum distinguit unde quaestio est , proprium uero ab 30

omnibus. nam cum hominem a leone per differentiam

1 uidere D \\ 3 et BD alia b || iuuenilia Grotius iuuentutis

BD || 5 uarietatem Bl |] 6 alia uolantia om. DBl ||

9 lacunam indicauit Orotius || 14 quamuis B- \\ post licet

arfrf.omnibus Rm || 17 stollida R || 19 cognoscendam B II

20 de accidenti ante accidens add. BR || 21 rethorica R ||

22 quoduis BlR || 24 quid sit proprium ante proprium add.

BR || formae om. B add. Rm || 26 nec om. R ||

LIBER IIII 105

uolentes discernere dixerimus quod leo ferus est homo

autem mitis, id solum uidemur discernere quod ad susceptum

negotiumpertinet. dicendo enim Meo ferus est homo

mitis' nec hominem ab aliis mitibus animalibus nec leosnem

a ceteris bestiis seiunximus, cum uero hominem

'animal risibile' dixerimus, eo a ceterorum animantium

geheralitate discreuimus.

definitio est cum inuoluta unius cuiusque rei notitia 349

aperte ac breuiter explicatur. in hac tria uitanda sunt:

10 ne quid falsum, ne quid plus, ne quid miniis significetur. ioi0

falsum est hoc modo 'homo est animal <immortale'. nullus

enitn homo immortalis est et ideo falsum est. plus

enim dicitur tali modo 'homo est animal mortale'. et

hoc enim quamuis breuiter dictum sit plus tamen est,

1» quod ad omnia animalia pertinet. minus significatur hoc

modo 'homo est animal grammaticum'. quamuis enim

non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis

horao grammaticus. definitio plena est hoc modo 'homo

est animal rationale mortale'. addendo enim mortale

* separauimus a dis, addendo rationale separauimus a feris.

totvm est quod duabus pluribusue in se partibus 350

positis non semper nomen, definitionem tamen numquam

accommodat. et hoc non nisi in indiuiduis inuenitur, ut

si hominem designemus et eius partes singula membra

2»faciamus, intellegimus id ipsum totum esse, quia certum

hominem constituimus et definitionem et nomen ipsius

totius non posse in partes cadere. non enim aut brachium

solum aut caput, hominem) dicere poterimus aut ipsius

definitionem singula membra recipiunt. sed animaduer-

* tendum est quod aliquando omne pro toto dicere pos-

5 dum R || 7 discreuerimus R \\ 8 quid sit definitio

ante definitio add. BR || 9 ac R |] 11 nuttus enim — 13

animal mortale om. Bl || pro uerbis nullus enim— 13 tali modo

ttaec leguntur quamuis enim homo animal esse uerum sit falsum

tamen est inmortalem (aut irrationalem add. d) ptus

est hoc modo in D \\ 13 mortate om. D \\ et b ex BD \\

20 Mis Db || 21 quid sit totum ante totum add. Bm D || 22 difinitionem

D || 24 menbra D || 25 intelligimus D || quia B

quod D |] 28 capud D ||

106 MARTIANI CAPELLAE

sumus sed alio quodam intellectu. nam totvm etiam

in singulis, Omne in multis agnoscitur. nam cum dicimus

homo Cicero, Cicero quia unus est in eo totvs

intellegitur, homo autem quia inperitus et artifex et uir

et mulier esse potest, melius omne accipimus. 5

351 partes sunt, quae in toto esse intelleguntur, et ex

quibus totum constat.

*352 dividere usque eo debemus donec ad indiuiduum

ueniatur, et hoc fit cum per differentias ad paucitatem

genera redigimus et eis ita formas subicimus, ut et ipsae io

singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

ut animal si breuiter primo diuidere uoluerimus, per

differentias possumus, quod alia sunt gradientia alia serpentia

alia natantia alia uolantia. hinc item , hoc est de

singulis formis possumus genera facere ut dicamus ani- 15

malia gradientia genus esse et ei formas subiciamus, quod

alia sunt humana, alia ferina. et ex his possunt esse aliae

formae, per quas si necesse fuerit ad indiuiduum poterit

perueniri. sed hoc non in omnr assertione facere oportet,

sed in suptili quadam disputatione. tunc autem in ora- 20

tione hoc modo possumus diuidere cum id exigit obscuritas

causae. quod si causa non sit obscura , diuisionis

quidem ratio inesse et tractari debet sed multum apparere

non debet.

353 partiendi differentiae non frequenter occurrunt at- 25

que ita sine his infinita potest esse partitio, si usque ad

indiuiduum uoluerimus peruenire. nam si certum hominem

pro toto dicamus et eius partes breuiter colligere uoluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum

partium nominibus uti cogemur, ut dicamus caput pedes so

et reliqua, quae si conplecti breuiter uoluerimus, quoniam

differentiae desunt, non possumus singula colligere, quia

103 G multa sunt et aut inpossibile erit aut longum.

3 Cicero addidi || 5 omnem R || 6 quid sit pars ante partes

add. BR || 8 qui in diuidendo modus (modos R) ante diuidere

add. BR || 20 subtiti R |] 25 qui in partiendo modus

ante partiendi add. BR || 29 ceterarum BlRl \\

LIBER IIU 107

Interes tautem inter divisionem et partitionem 354

quod in diuisione per formas currimus, in partitione <per

partes. formae autem sunt, quae generi subiciuntur et

eius definitionem tenere possunt et nomen. partes sunt

5 quae in toto sunt et definitionem numquam, nomen interdum

totius recipere possunt. possumus tamen unain

eandemque rem et pro genere et pro toto accipere sed

alia quadam ui. ut est homo, quem si in adulescentem

senemetpuerum diuidere uoluerimus, genus est

io et formae eius. quem si in caput pedes et manus

partiri uoluerimus, totum est et partes eius, quia adulescens

senex et puer, quas formas esse diximus, et nomen

hominis recipiunt et definitionem , ut et senex dicatur

homo animal rationale mortale, et puer et

«adulescens. caput uero et pedes, quas partes esse diximus,

neque definitionem hominis neque nomen accipere

possunt, quia nec c a p u t> potest dici homo animal

risibile nec pedes nec manus.

aeqvivocvm est quando multarum rerum unum 355

»est nomen, sed non eadem definitio ut Ieo. nam quantum

ad nomen pertinet , uerus et pictus et caelestis l e o

dicitur; quantum ad definitionem , aliter uerus definitur

aliter pictus et aliter caelestis.

vnivocvm est quando duarum aut plurium rerum 356

-'5unum nomen est et definitio ut uestis. nam et birrus

et tunica et nomen uestis habent et definitionem possunt

accipere. ergo hoc uniuocum in generis serie intellegitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

plvrivocvm est quando multis nominibus una res 357

% dicitur ut gladius. nam et ensfs et mucro idem significant.

6 totum D || 8 adolescentem D || 11 et 15 adolescens

D || 13 et ante senex om. D || 19 quid sit aequiuocum (equiuocum

R) ante aequiuocum add. BR || 24 quid sit uniuocum

ante uniuocum add. BR || 25 byrrus BR || 27 intetligitur

R || 28 dant R || 29 quid sit pluriuocum ante pluriuocum

add. BR \\ 30 significat BW \\

108 MARTIANI CAPELLAE

358 Rebus sva sunt uerba, quae naturalia atque etiam

propria dicimus ut lapis lignum et cetera.

359 aliena sunt quae ratione aliqua mutuantur uel

propter necessitatem uel propter decorem. propter necessitatem

ut dicimus uites gemmare, laetas se-5

getes. hic enim quoniam proprium deflcit, alieno usi

sumus. neque enim aut uites aliud quam gemmare

aut segetes aliud quam laetas possumus dicere. propter

decorem autem dicimus fluctuare segetes. possumus

enim aliud moueri dicere, sed quoniam orna- m

tum non est, alieno utimur.

360 aliena uerba tribus modis fiunt aut per similitudinem

aut per contraria aut per differentias. per similitudinem,

ut sunt quae in grammaticae tropis numerantur ut

hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. ex hoc genere i5

sunt etiam illa , quae ex toto partem aut ex parte totum

significant in hunc modum ut decenter uerborum habeant

propinquitatem. haec enim similitudinis genere placuit

includi. per contrarium uerba dicuntur quando

contra quam dicimus accipiuntur, ut Parcas dicimus»

Fata cum non parcant, et lucum cum non luceat. hoc

105 G grammatici kcit, dvricppaciv uocant. per differentiam

aliena uerba sunt cum sine ulla ratione ex aliis assumuntur,

ut si hominem <neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidem dicamus. sed his uti non conuenit. 25

stultum est enim aut nihil significantia uerba aut nimis

aliena proferre. propriis autem similibus et contrariis

uti fas est.

36t [Antequam de hac dicam , quaedam docenda sunt.]

omne quicquid dicimus, aut suhiectum est aut de subiecto *i

aut in subiecto est. svbiectvm est prima substantia,

1 quae sunt uerba ante rebus add. BR \\ 3 quae aliena

ante aliena add. BR |] 5 cf. Cic. Or. 31 || 11 utitur B ||

12 quot modis aliena uerba fiant (aliena sint R) ante aliena

add. Br || 13 aut differentia B || 22 cata antifrasin B catantifrasin

R || differentias R || 27 et similibus D ||

quid sit substantia ante antequam add. BD \\ antequam

— munt deleui j| 31 est ante subiectum om. D \ aut de subiecto

evt in subiecto ante subiectum est prima s. add. B ||

t

LIBER IIII 109

quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen alia

accidunt, ut C i c e r o est non nomen sed quod eo nomine

significatur. de svbiecto est quod de ipso subiecto dicitur

et dat ei et definitionem suam et nomen ut homo.

5namet homo Cicero et animal rationale mortale.

ita et nomen et definitio, quae est de subiecto, eidem

subiecto accessit; ideoque hoc, quod de subiecto> dicitur,

in generibus uel in formis inuenitur. in subiecto est

quod neque nomen neque definitionem dat subiecto sed

10 in ipso subiecto ita esse intellegitur ut sine eo esse non

possit ut rhetorica. nam nec nomen eius potest subiectum

recipere nec definitionem. neque enim aut rhetorica

Cicero aut bene dicendi scientia Cicero:

in eo autem intellegitur cum id ipse uocari non possit.

tfaliud est de subiecto aliud in subiecto. in subiecto est 362

disciplina. nam eadem rhetoricae de subiecto est,

Ciceroni in subiecto. prima ergo svbstantia subiectum

est , secvnda quae de ipsa prima dicitur ut sit

Giceroprima substantia, h o m o et animal secunda. iam

»in subiecto omnes consequentes praedicationes esse intelleguntur,

itaque de singulis uideamus. quid qualitas? 36|

QVAlitas est, secundum quam dicimus quale est ut

candor. et ex hoc intellegi licet et qualitatem in subiecto

esse, cum candor necessario in aliquo sit, sine quo

sesse non possit: utique ipsum aliquid, in quo est, subiectum

est. quid quantitas? qvantitas est, secundum

quam dicimus quantum est ut bipedale. etiam ista in

subiecto intellegi necesse est. quid relatiuum? kelativvm

est, quod ad aliquid uocant ut pater frater. et

8 quid sit subiectum ante in subiecto add. BR || 10 non

possit R non possit esse r || 11 rethorica BR |l 12 rethorica

B || 14 mire turbata haec inde a Vutcanio || esse post

eo add. r || 15 quid de (e R) subiecto et in subiecto est (quod

B) ante aliud add. BR || aliud BR aliud est b aliud in

subiecto est R aliud in subiecto B || 16 rhetoricae R rethoncae

B uterque deteta posteriore e || de subiecto est punctuata

<n R || 17 est post Ciceroni ponendum esse significaium inR ||

erga R || 18 sit D si BR II 27 etiam del. in B ista add. bR ||

29 ad om. Rl || aliqui R ||

110

haec utique in subiecto sunt. nam necesse est ut haec

omnia ad aliquid sint et si non nulla sunt, de quibus dicantur,

illa quae dicuntur, in anima uidebuntur. quid

loci? id est quod dicimus Romae: Roma substantia est,

ipsi Romae hoc accidit. quid temporis? ut heri nuper 5

uesperi. quorum motu tempus intellegitur substantiae

sunt, ut sol, cuius cursu tempus intellegimus, et quae

aliquam intellegentiam morae in nobis faciunt. quid

sitvs? ut puta iacet sedet. quid habitvs? utcalciatus

armatus: substantia est homo et haec illi acci- 10

dunt. quid facere? ut secare urere. quid pati?

ut secari uri.

364 Prima svbstantia est quae nec in subiecto est inseparabiliter

neque de ullo subiecto praedicatur. insepa-

107 G rabiliter autem ad hoc definitioni adiectum est, quod omnis 15

prima substantia quamuis in loco aliquo sit tamen ab eo

separari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intellegitur,

ut inde possit aliquo discedere, et pars primae

substantiae <quamuis in toto sit non tamen inseparabiliter:

nam siue re ipsa siue cogitatione separari a corpore 20

nostro brachium potest. at uero rhetorica ita est in animo

Ciceronis ut etiam si aliquo casu esse destiterit non tamen

intellegatur migrare, quoniam nec cum esse coepit, intellegitur

aduenisse.

365 secvnda svbstantia est quae de prima, ut dictum &

est, praedicatur ut homo de Cicerone et animal de

homine et Cicerone. et quicquid genus est primae substantiae,

secunda substantia esse intellegitur. ita ergo

substantiis omnibus commune est non esse in subiecto.

prima uero nec de subiecto est substantia nec intendi nec so

remitti potest id est recipere magis et minus. et si qui-

1 subiecta R \\ 2 omnia 6 nomina BR |J si om. BlR II

sint om. B \\ 5 haec accidunt (corr. ex accidit) R \\ eri R ||

9 calceatus b || 13 item de substantia ante substantia add.

BR || prima addidi || 15 ad B ob R |] 17 inteltigatur R \\

21 ad B || rethorica BD || 23 caepit D || 25 de secunda

substantia ante secnnda add. BD || 29 cummune D |] 30 primo

D et in edd. inde a p || 31 remiti D U

LIBER IIII 111

dem nemo homine alio magis homo est et nec ipse unus

homo magis cras erit homo quam hodie fuit, et in diuersis

non magis equus equus est quam homo homo. hoc autem

obseruandum est in sub->stantiis, inter consortes suas id

5 est ut primam primae conpares, secundam secundae. nam

si secundam primae compares, magis substantia est prima

quam secunda. prima enim rem magis declarat, secunda

uero habet quandam communionum ambiguitatem.

nam cum dico Cicero, iam quiddam indiuiduum cer-

10 tumque significo: cum dico homo, quoniam cuncti sumus

huic appellationi subditi, incertum est quem significem.

ita ergo fit ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. magis ergo et minus sub- 366

stantia non recipit inter consortes suas. item substantia

i5 contrarium nihil habet. nam nihil homini aut equo contrarium.

sed si quis dixerit Clodium Ciceroni fuisse con- ios0

trarium, intellegit non ipsas substantias fuisse contrarias

sed qualitates, quae in ipsis erant ut malitiam bonitati

aut uitium uirtuti aut iniustitiam iustitiae. uidetur autem

» substantiae proprium quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione, ut Iapis cum idem

sit, potest nunc albus es.se nunc niger, idem tamen lapis

esse non desinit, et Cicero primo stultus postea sapiens

idem tamen Cicero esse non desinit.

25 qvalitatem esse diximus, secundum quam dicimur 367

quales. qualitatum forma una est, in qua dispositio quaedam

et habitus mentis esse intellegitur, ut in omnibus

perceptis artibus, sapientia grammatica rhetorica ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. sed

so in his ali'|ua perfecta sunt, aliqua inperfecta. ut siqui

grammaticae arti operam dederit in plerisque tamen fallatur,

nondum potest dici habitvs sed tantum dicitur

3 ecus equs D \\ 4 obsseruandum D || 8 communionem

ambiguitatum BR corr. p |j 17 intellegit B inteltegat bR

|| 21 supermutatione BlR |J 25 item de qualitate ante qualitatem

add. BR |] dicimus quale est r \\ 27 et 32 abitus R ||

28 rethorica B || 30 si qnis p || 32 tantum b tamen BR \\

112 MARTIANI CAPELLAE

dispositio. ita non omnis dispositio habitus, omnis

368 autem habitus dispositio esse intellegitur. secunda species

est earum qualitatum, quas recte passibiles dixerimus,

ut dulce atque amarum calidum uel frigidum,

non quod ex his eaedem substantiae aliquid patiantur, sed 5

quod sensus nostros aliquid pati cogant. cogit enim aliquid

pati et tangentem calor et dulcedo gustantem. item

quae nobis <ex aliqua passione naturae inoleuerint, secundum

quas pallidus quisque uel ruber dicitur, non

tamen ita ut quis aliqua repentina causa uel pallet uel w

rubet. nam ipsae passiones rectius, non qualitates appellantur,

si quidem secundum has non dicimur quales. non

enim sequitur ut qui pallet sit pallidus, aut qui amat

09G,amator, aut qui est ebrius ebriosus. illae igitur pas-

369 siones sunt, hae qualitates. tertia species est earum quali- 15

tatum, quae non ex eo quod iam quisque est sed ex eo quod

esse potest intelleguntur ut dicimus fragile lignum, non

quod iam fractum sit sed quod frangi possit. nam et

palaestricum corpus duobus modis dicimus et id quod

palaestra conpositum est, et id quod natura ita formatum »

ut huic arti accommodatum sit,> quamuis ea non sit inbutum.

illud tamen a palaestra recte dicitur palaestricum

quod ipsius artis habet effectum, non autem inuenitur

ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et deriuatum

palaestricum illud quod nondum est sed esse potest. «s

quare cognoscendum est dici quasdam substantias ex qualitatibus,

quarum nomina non inueniuntur. namque ut

bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate.

ita ergo palaestricum , quod intellegimus ex eo quod percipere

possit palaestram , non habet certum qualitatis no- »

men ex quo dictum uidetur, constat tamen a qualitate esse

370 dictum. quarta species est earum qualitatum, secundum

quas formas figurasque intellegimus , ut quadrum rotundum

pulchrum deforme et similia. recipit qua-

1 et 2 abitus R || 5 eadem R |] 7 pati ut R (?) \\ 8 inoluerint

D \\ 15 hae D eae B et non b || 19 palestrium D ||

21 acommodatum B acummodatum D || inbutum D inbutas

B imbutus R || 24 diriuatum R || 27 nam R ||

LIBER Iin 113

litas magis et minus, nec tamen omnis. nihil enim

quadrum magis altero quadro quadrum est. magis autcm

aliquid candido candidum dici potest. et quaestio est in

plerisque utrum magis iustus atter altero dici possit.

5 plerisque autem subtiliter uidentur adtendisse qui qualitates

ipsas non dicunt recipere magis et minus sed ea

quae ab his deuominantur, ut iustitia sit ipsa una quaedam

perfecta notio, ut non dici possit 'magis haec iustitia

quam illa est' dici tamen potest 'magis hic iustus quam

10 ille est' item dici non potest 'magis ha.ec sanitas quam

illa est' dici tamen possit 'magis hic sanus quam ille est'.

ex quo fit ut substantia non recipiat magis et minus,

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere.

item contrarium qualitas habet nec tamen omnis. nam HOG

15 sanitati cum sit inbecillitas contraria , nihil est quadro rotundoue

contrarium. uidendum est autem quoniam quicquid

contrarium qualitati est qualitas sit necesse est. dulcedo

autem qualitas, qualitas igitur amaritudo et similia.

qvantitas bipertita est, quod alia discreta est alia 371

*i continua. discreta ut numeri et orationis, continva

ut lineae ac temporis. item alia quantitatis diuisio est

quod alia situm quendam partium habet, alia non habet.

nam linea situ quodam partium intellegitur, si quidem dici

potest quae pars eius quo loco sit, dextramque ac sini-

«stram uidetur habere. at uero numerus aut oratio aut

(tempus nihil horum habent, quamuis ordinem habere

possint ut sit in his aliquid primum et secundum et ultimum

et medium, nihil tamen quod in loco intellegatur.

quantitas omnis caret contrario. quid enim bipedali tri- 372

Mpedaliue contrarium? et si quis dixerit contraria esse

maius et minus, quae uidentur esse uerba quantitatis,

sciat non esse definitam quantitatem. itaque siquis dicat

aliquid maius esse, uidetur esse ei contrarium quod minus

est. si certum quaesiuero 'quo maius est' ? et responderit

quod tripedali, apparet nihil esse contrarium. ipsa sibi

4 utrumne R || alter addidi quamquam omitti poterat \\

19 item de quantitate ante quantitas add. BR || 31 maiua D

magis B || 32 quis om BlD \\

MARTIANDS CAPELLA 8

114 MARTIANI CAPELLAE

autem quae dicuntur maiora et minora, relatiue dici manifestum

est. quodlibet enim minori comparatum maius

est, idemque maiori comparatum> minus est. si igitur

maius et minus contraria sunt, cogimur confiteri, quod

ualde absurdum est, posse alicui rei uno tempore simul eue- 5

nire contraria. rursus aliud absurdum cogimur intellegere

unam eandemqueremsibimetessecontrariam. siquidemres

,11 G una °,'uers's quantitatibus comparata potest eodem tempore

373 maior et minor esse. quantitas non recipit maius et minus.

non enim quinque magis quinque sunt quam duo duo,aut item io

duo aliis duobus magis duo sunt aut magis cras duo erunt

quam hodie sunt. est autem proprium quantitatis quod secundum

hancdicimus par et impar, utqualitatisproprium

ostquodsecundumhancdicimus simile atque dissimile,

quamuis in diuersis rebus utrumque liceat abusiue usurpari. 15

374 EELATIWM est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicuius

est uel ad aliquid quolibet modo referri potest ut

filius non sine patre uel matre et seruus non sine domino

375 potest intellegi neque sine his illi uicissim. dicuntur autem

relatiua tribus modis: aut alicuius ut filius, aut 20

alicui ut uicinus, aut ad aliquid ut duplum, quoniam

duplum ad aliquid simplum est. omnia relatiua his, ad

quae referuntur, uice mutua respondent. nam quem ad

modum filius patris filius est, sic pater filii alicuius pater

est. et respondent ita ut aliqua isdem casibus respon- 25

deant, aliqua casus mutent. nam quod de filio dixi, item

de seruo dicere possumus, quoniam seruus domini seruus

est, dominus serui dominus. haec ita sibi respondent

ut eosdem casus in conuersione custodiant. ita quoque

duplum ad aliquod simplum est et simplum ad aliquod so

duplum est, ita maior minore aliquo maior est et minor

maiore aliquo minor est. manifestum est ergo ista casus

in conuersione seruare. at uero scientia cum sit relatiua,

11 idem BR corr. p \\ dualis BR duo aliis b || 16 quid sit

relatiuum ante relatiuum add.BR || 22 ante omnia add. K B ||

25 hisdem BR || 26 quod om. BlR \\ 30 ad aliquod simplum

est et simptum ad aliquod duplum est b ad simplum est item

BR |] 32 ista Grotius ita BR ||

LIBER IIII 115

alicuius enim rei scibilis scientia est, in conuersione id ad

quod refertur casum mutat. nam quo modo dicimus

'scientia scibilis rei est' non possumus dicere 'scibilis

res scientiae est' sed ' scibilis res scientia scibilis est'.

sitem sensus rei alicuius sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu <sensibilis est. haec ergo non ut quae

supra dicta sunt seruatis eisdem casibus sed mutatis con- 112i

uertuntur. quaedam relatiua his, ad quae referuntur, et 376

in tempore concordant eaque simul esse incipiunt simul

10 desinunt, ut seruus esse non potest nisi cum esse coeperit

dominus et cum dominus esse desierit seruus esse desinit,

et item dominus cum seruum non habuerit dominus dici

non potest. at uero noscibilis res prior est natura quam

notio. nam si noscibilia tollas notio non erit, at uero si

"nouonem tollas potest aliquid esse noscibile, quamuis

desit ille qui nouit. relatiua possunt habere> contrarium 377

sed non omnia. namque inscientiae scientia contraria,

amicitiae inimicitia, at uero duplo nihil contrarium neque

maiori uel minori : quae quisquis [ista] contraria putaue-

20 rit, cogitur conflteri unam eandemque rem uno atque eodem

tempore posse sibi esse contrariam. si quidem maior

minori comparatus maior est idemque maiori comparatus

minor est uno atque eodem tempore, quod contrariis euenire

nullo modo potest. nam quo tempore homo stultus,

25non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore

albus est, eodem tempore niger esse potest: quod

quia euenire non posse in maiore et minore ostendimus,

fateamur necesse est maius et minus non esse contrarium.

item duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc

s0 idem duplum potest esse ad aliquid simplum. non igitur

omnia relatiua possunt habere contrarium. item maius

et minus quaedam recipiunt, quaedam non. nam magis

nic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non

potest propterea, quia si duplum est, itaduplum est, ut plus

2 quo inodo br quod BR || 6 res om, B || sensus BR

7 hisdem B \\ 10 pro cum bis co B \\ 15 notiones D

19 quis R || ista deteui \\ 21 contrariam p contraria BR

26 posset BlR |] 29 item scripsi ita BR ||

8*

116

aliquid minusue si fuerit non sit duplum. quaeritur utrum

378 aliqua substantia dici possit relatiue. sed de prima substantia

dici non posserelatiuenulla quaestio est. non enim

Cicero alicuius dici potest aut ad aliquid referri. item

equus : nam quis equus ut Rhoebus non alicuius est hoc 5

ipso quod Rhoebus est sed quod iumentum est alicuius

113 G iumentum est. non ergo prima substantia relatiue dici

potest neque pars eius quaelibet, quae sine dubio et ipsa

prima substantia est. nam quem ad modum Cicero prima

substantia est, ita manus eius. manus uero non eius sed 10

specialiter manus ita ut secunda substantia relatiue dici

non potest. non enim sua conuersione respondent, ut si

dicamus 'manus Ciceronis', non Cicero manu Cicero est,

neque ipsa manus ob hoc manus, quia Ciceronis est, sed

quia ita adfecta est, manus dicitur, non quod alicuius sit. 15

non ergo ut diximus prima substantia neque partes eius

relatiue dici possunt. quaeritur ergo de partibus secundae

substantiae. nam de ipsa «ubstantia nulla quaestio est.

non enim homo alicuius homo sed manus specialiter alicuius

hominis manus est, et ut mutua conuersione respon- 20

deat , alicuius manuati manus est, ut possimus ita eonuertere,

quia et <manuatum aliquid manu manuatum est.

item ungula non primae substantiae ungula sed alicuius

ungulati, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut

mutuam possit habere conuersionem , quod relatiuis esse 25

diximus proprium. si ergo maneat illa relatiuorum definitio,

ut relatiuum sit quicquid alicuius dici potest, difficile

resistimus dici partes secundarum substantiarum relatiue.

si uero illa definitio mutata sit, ut relatiua sint ea, quae ad

aliquid referuntur excepto eo quod in aliquo sunt, nulla 30

incidit in hanc definitionem substantia. quem ad modum

seruitus excepto eo quod in eodem seruo est id est in

aliquo homine refertur ad dominum. at uero penna ita

5 nam Monacens. 6 iam BR |] hroebus R || 6 rhebus R ||

9 est add. p \\ 13 manu B manui R manus br \\ 16 dicimus

B || parte B || 20 est om. B \\ 24 est ante ut add. D |]

25 relatiuus D \\ 27 dificile D || 29 sit scripsi ita BD |] 30 excoepto

B || 32 eo om. D \\ 33 et 117, 1 pinna B1 \\

LIBER IIII 117

pennati alicuius penna est ut ex->cepto eo quod in aliquo

pennato est ad nihil referri possit. sane admonendi sumus 379

ne nos pudeat uerba noua facere pro necessitate conuersionis.

nam si mutua conuersio non respondet, non rela-

5 tiue enuntiamus. hoc modo: cum dico pennam uolens

eam ostendere relatiuam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conuersionem dicere. est enim pennatum 114 G

ita usitatum ut aures non offendat. si de pede agatur,

non pudeat simili deriuatione fingere notum conuersioni

io uerbum. item scire oportet eum, qui relatiuum aliquid

ad quid referatur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid

referri possit id quod dicit scire posse. hoc modo: cum

dicimus 'hoc duplum est ' nosti simplum eius, id est ad

quod duplum sit, aut si illud ignoras, nec omnino utrum

15 duplum sit scire potes.

facere et pati possunt habere contrarium ut cale- 380

facere refrigerare et calefieri refrigerari. habent etiam

magis et minus ut magis et minus urere et magis et

minus uri.

8o sitvs omnis denominatiue dicitur ut sedere ab ses- 381

sione, stare ab statione. et quamuis non numquam nomina

deficiant, ex quibus situs denominantur ratio tamen

non deficit.

De illis tribus quae restant supra dicta exempla suf- 382

25 ficiunt. qvando enim dicimus ut heri cras, vbi ut

Romae Athenis, habitvm ut calciatum armatum.

quid horum recipiat magis et minus cum in sermone inciderit

facile apparet.

Istae sunt decem praedicationes , ex quibus aliquid 383

so necessario singillatim enuntiamus. nam quicquid omnino

dixerimus quod aliquid significet, nondum tamen intellegi

possit an uerum an falsum sit , unum est de his decem

1 pinnati Bl || 2 pinnato BlR || ammonendi BR || 3 noua

uerba R ]| pro b ut BR II 5 nuntiamus BlR IJ pinnam BlR II

6 et 7 pinnatum BlR j| 9 diriuatione B |f 15 potest R ||

16 quid facere quid pati ante facere add. BR ]| 18 et D ut

BR ]] 20 ab BR a b \\ 25 eri B \\ 26 habitum R \\ calceatum

Bl || 27 sermonem b ||

118 MARTIANI CAPELLAE

exceptis dumtaxat illis uerborum quodam modo articulis.

sunt enim pleraque a grammaticis in orationis partibus

enuntiata, quae omnino per se nihil ualent aut aliquid

significant plenum, nisi cum fuerint uerbis adiuncta ut

115 G coniunctiones praepositiones et quicquid tale illi docent. 5

384 Restat ut de oppositis dicamus. sunt autem opposita

quae sibi ueluti ex aduerso uidentur obsistere ut

contraria. nec tamen omnia quae opponuntur sibi,

contraria <(suut, sed omnia contraria opposita sunt. opponuntur

autem sibi ita ut aut relatiue opponantur ut ma- 10

gnum paruo et dimidium duplo, aut ut contraria ut stultitia

sapientiae , aut habitus orbationi ut cernentia caecitati,

aut aientia negationi ut 'Cicero disputat' 'Cicero non

disputat'. haec autem inter se non nihil differunt. nam

relativvm relativo ita opponitur, ut hoc ipsum quod 15

opponitur eius sitcuiopponitur,aut ad id quocumque modo

referatur. nam dimidium opponitur duplo et eiusdem dupli

dimidium est. ita ergo illi opponitur ut eius sit, cui opponitur.

et paruum opponitur magno, ut eius sit ita, ut

ipsum paruum ad hoc magnum cui opponitur paruum sit. 20

385 contraria uero ita> sibi opponuntur ut non eorum sint

quibus opponuntur, sed tamen ad ea quocumque modo

referantur, si quidem stultitia sapientiae ita contraria est,

ut non eiusdem sapientiae stultitia sit sed ut ad illam sit

stultitia. sciendum tamen est quaedam contraria medium 25

habere , quaedam non habere. namque sunt talia, ut in

ea re in qua esse possunt, alterutra uice necessario insint

et medio careant, ut sanitas et inbecillitas. haec duo contraria

natura insunt corporibus animalium atque ita uice

alterutra necessario insunt ut diximus, ut in quo animalis 30

corpore sanitas non est, necessario inbecillitas sit, et in

quo inbecillitas non est, necessario [ut] sanitas sit. at uero

10 relatiuo B relatiua bD || oponantur D || 11 aut contrarium

B || 13 agentia BD || 17 referantur D || 18 oui opponitur

add. p |] 22 ante ad ea add. sed tamen b aut R |]

24 sed ut p ut BR aut b fl 26 talia ut scripsi alia ut BR atia

quae ita ut p || 27 necessarium RB1 \\ 31 inbecillitas est

BlR \\ 32 inbicillitas R \\ ut om. p \\

LIBER UII 119

candidum et nigrum cum sint contraria et naturaliter in

corporibus inueniantur, propterea medio non carent, quia

non necesse est corpus aliquod candidum esse aut nigrum.

potest enim ita deesse candidum, ut non insit nigrum ats

que boc modo ex alia parLe. ergo color aliquis medius H6G

inueniri potest ut luteus uel uiridis. habitvs et orbatio 386

ita sibi opponuntur ut ir» ea re, cui euenire possunt, alterum

eorum necessario insit ex illo dumtaxat tempore,

quo ea natura esse permittit. ut dentatum eum dicimus,

10 qui dentes habet, edentulum uero non illum dicimus, qui

dentes non habet, sed cui natura inest ut habeat ex illo

tempore, quo natura permittit ut habeat. nam neque lapidem

recte dicimus edentulum, qui numquam dentes

habet, neque infantem. quamuis enim aliquando habere

15 possit, nondum tamen illo tempore ut habeat natura permittit.

hoc ergo tertium genus oppositorum differt a

primo relatiuorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati,

ut eiusdem caecitatis non sit aut ad eam quodam modo

referatur. a secundo genere, id est contrariorum, illud dif-

20 fert ab his dumtaxat contrariis quae habent medium, quod

cernentia et caecitas intelleguntur erga oculos, ut alterum

eorum necessario insit. hoc ergo differunt ab his contrariis

quae habent medium, quia illorum alterum non

necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne-

25 nessario. ab his uero contrariis, quae rnedio carent, haec

ipsa opposita differunt, quod illa, rei cui natura insunt,

omni tempore <alterutra uice accidant necesse est, ut corpori

animalis sanitas et inbecillitas. nam alterum eorum

semper est in corpore animalis, haec autem possunt ali-

30 quo tempore ei rei, cui natura inesse possunt, utraque

deesse aliquando ut infans, dum nondum tempus est, quo

dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

et oculi alicuius animantis nondum adueniente tem-

11 et ante ex add. Grotius ]| 14 enim om. BR1 || 20 post

quae add. N r || 22 ergo om. R || 24 medium post autem add.

R<" om. BD deteuit Koppius \\ 26 ista B || 27 accedant B \\

28 nam om. B \\ 31 dum nondum tempns est B dum non est

tempus D |]

pore, quo uidere possint, neque caeci neque uidentes dicuntur

et tamen medium non habent. igitur contrariorum,

quae medio carent, duae spepies sunt id est eorum,

quae alterutra uice accidunt rei in qua esse possunt nullo

medio intercedente ut sanitas et inbecillitas, et eorum quae s

117 G simul deesse possunt substantiae, in qua simul esse nou

possunt, et tamen cum simul desnnt nihil medium intercedit

ut cernentia et caecitas uel habitus et orbitas den-

387 tium. quartum genus oppositorum est> aientia et negantia

ut 'Cicero disputat' 'Cicero non disputat'. haec 10

a superioribus differunt quod illa singillatim dici possunt,

haec non nisi conexe dicuntur. a relatiuis hoc differunt

quod illa etiam relatiue dicuntur, haec autem non relatiue.

non enim disputans ad non disputantem referlur.

a contrariis hoc differunt quod illa si conexe dicantur tam 15

diu aut uera aut falsa sunt, quam diu est illud in quo inesse

possunt, cum autem hoc esse destiterit neque uera

neque falsa sunt ut <aut stultus est ille aut sapiens est'

ille quam diu uiuit horum alterum uerum est, cum ipse

esse destiterit, utraque falsa sunt, quia ille, qui non est, 20

neque stultus neque sapiens esse potest. at uero ' Cicero

disputat' et 'Cicero non disputat' ita sibi opponuntur

ut et dum uiuit Cicero alterum eorum necessario sit, et

ipso mortuo falsum est quidem quod disputat, uerum

tamen est quod non disputat. hoc modo discernuntur 25

haec et ab habitu atque orbatione. nam qui non est, neque

caecus est neque uidens. nec sane moueare quod uidemur

iam de proloquiis aliquid dixisse, de quibus postea

dicendum est. hoc namque factum est occasione oppositorum.

30

1 possent D || 2 aliquid post tamen add. D |] 7 et tamen

— 8 dentium om. Bl || 9 contrariorum B oppositorum D I]

4 rei cui inesse D || 6 substantia D || non simul esse D []

7 intercidit b |] 9 est oppositorum D \\ 10 Cicero non disputat

om. BlR || 12 haec nixi conexe R \\ 13 etiam ilta BR

corr. p \\ (13 quod etiam — 14 refertur om. Bl) \\ quod etiam

itta duo a contrariis hoc differunt quod itla si conexe dicantur

R \\ 17 distiterit R |] 19 itle ante quam diu add. BlRl ||

20 distiterit R ||

uber ira 121

Nomen est quod aliquam rem significat et per casus 388

flecti potest. uerbum est quod aliquid significat et per ns 0

tempora flecti potest. ut Cicero nomen, disputat uerbum.

haec a se in uicem separata non nihil quidem significare,

5 uerum tamen uel falsum dici non possunt. cum autem

fuerint coniuncta, iam possunt et adflrmari et negari, ut

'Cicero disputat' iam dici potest 'Cicero non disputat'.

[esse autem debet * * * * * nominatiuus casus nominis et

tertia uerbi persona.] prima persona significat aliquid

io quod iam affirmari et negari possit et in hominem tantum

cadit. in ea autem intellegitur nomen etiam si

non dicatur, ut disputo [totum] plenum est, etiam si non

dicas ego. item secunda persona -et ipsa iam ueritati

aut falsitati obnoxia est sed etiam ipsa in hominem cadit,

i5 et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire nec intellegere

quod dicitur potest. ergo et hoc cum dicatur

sine nomine, tamen ibi nomen intellegitur. aliter figurate

utimur siue prima siue secunda persona ut aut loquentem

eum inducas qui loqui non potest, aut ad eum conuerta-

» raus orationem, qui neque audire neque intellegere potest.

tertia uero persona non hominis tantum est sed aliarum 389

etiam <jerum, et simul ac dicta fuerit non continuo intellegitur,

nisi forte de deo dicatur aliquid , quod de eo solo

potest intellegi, ut cum dicimus pluit: iam potest esse

»uerum aut falsum, cum non addamus nomen: notum est.

enim qui pluat. cum uero dicimus disputat, cum aliquid

iam significet, non tamen uerum aut falsum dici potest,

si nomen non addetur. et quamuis de homine hoc tantum

possit intellegi, quia non de uno dici potest, necessafcrio

subdendum est nomen. et resistit cum dicimus,

tertia uerbi> persona est et exigit nomen non hominis

1 de nomine quid sit ante nomen add. BR \\ 2 ante uerbum

add. k quid uerbum B quid uerbum R \ 4 a se scripsi ab

Bft ]| 6 fuerit R || 8 excidisse uidetur proloquium; sed totam

sententiam eac p. 122, 6 perperam repetitam deteui j| 9 prima

persona om. BlRl || 10 affirmari et om. BlR || possit b non

sit BR non possit r || 11 autem om. B || 12 totum ante plenum

"dd. R om. B |] 22 simul ut b \\ 23 de* Leidenses Oudendorpii (ad

Apul. metam. p. 311) eo BD |] 26 enim om. BlD ]] 31 et addidi ||

122 MARTIANI CAPELLAE

tantum sed cuiuslibet, quod resistere potest. prima igitur

et secunda persona et de homine tantum possunt intellegi

119 G et solae dictae possunt aut uerae aut falsae dici, quia cum

his etiam nomina intelleguntur. tertia uero et non omnis

sola dici potest et non de solo homine intellegitur. quod 5

ergo fuerit ex nominatiuo casu nominis et tertia uerbi

390 persona coniunctum, pkoloqvivm dicitur, ita ut iam necessario

aut uerum sit aut falsum aut dubium. namque

'homo animalest' omnesiudicamusuerumesseefomneanimal

homo est' omnes iudicamus falsum. dubium est UUe 10

disputat' quamuis necessario autdisputet aut non disputet,

nobis tamen dubium est. alterum [nihil] horum necessarium

esse intellegimus , sed quid uerum sit nescimus.

ubi uero illa uerba sunt, quae inpersonalia dicuntur, non

ex nominatiuo casu impletur sententia sed alios casus re- 15

cipit ut disputatur cum dicitur, plena sententia est si

ablatiuum adiungas hoc est a Cicerone. et paenitet

cum dicitur, plena sententia est, si accusatiuum adiungas

391 id est Ciceronem. [et multa sunt alia.] illud tamen

constat personalia uerba non implere sententiam nisi cum 20

nominatiuo casu et tertia uerbi persona. sunt etiam sententiae

quae quamuis constent ex nomine et uerbo adfirmari

tamen aut negari non possunt. quae non proloqvia

sed eloqvia dici non nullis placuit. ut est modus

imperatiuus. cum dicimus curre, iam plena sententia 25

est. nam nec solum intellegi sed etiam fieri potest quod

dicis. negari tamen non potest. non enim hoc negat qui

dixerit noli currere. hoc enim non est aduersum ei

quod dictum est curre, ut hoc sit uerum illud falsum.

[ut possit nasci quaestio.] nam de aientia et negatione 30

quaestio sine dubio nascitur ut ille currit et ille non

currit: quaestio est utrum currat. curre autem et

2 possunt b potesti?/? || 4 etsi non omnis b || 10 post falsum

add. esse r |] dubium est om. R || 12 nihit deteui; eadem de causa

ante nihil add. non b || 13 uerum scripsi horum BR || 17 penitet

BR || 18 et — alia deteui || 20 cum add. p || 25 discimus R ||

29 ad curre add. aiax Rm» [| currere R || 30 ut — quaestio

deteui ]| 31 et om. R || 32 post currat add. an non Rm \\

LIBER IIII 123

noli currere non facit quaestionem utrum currat.

nulla quidem quaestio hic potest intellegi utrum currere

debeat. hoc enim ex aientia et negatione natum est ut

currere debet et currere non debet. hoc facit

5 et optatiuus modus. cum enim plena sit sententia cum 120 G

dicamus utinam scribam, utinam non scribam,

non potest hinc nasci quaestio utrum scribat. sed plera- 392

que talia sunt : haec ad exemplum sufficiant. quod ergo

fuerit iunctum ex nomine et uerbo, si plenum nomen et

io plenum <uerbum sit, necessario facit sententiam sed nou

necessario facit proloquium. si enim est [quod iam est],

adflrmari et negari potest. et supra diximus, multa dici

plena sententia, quae tamen adflrmari et negari non possunt.

plenum igitur proloquium est ' omnis homo animal

15 est ' et quamuis natura illud exigat ut primo nomen et

postea uerbum dicatur, ut dictum est, non desinit uerum

esse proloquium etiam si dicas 'est animal omnis homo'.

Quicquid accesserit huic sententiae cui parti accedat

diligenter uidendum est. nam sunt proloquii partes duae. 393

20 quae in nomine una : svbiectiva dicitur,) quae in uerbo

declarativa. subicitur enim quid sit et declaratur quid de

illo possit intellegi. cum ergo dicimus Cicerodisputat, si

accedat huic sententiae inTusculano, declaratiue accessit,

si accedat R 0 m a n u s, subiectiue. item si accedat p r u -

^denter et copiose, declaratiue. item si dicitur cum

Catone, declaratiue accessit. quicquid igitur nominatiuo

casui accedit, subiectiue accedit. quicquid declaratiue

accedit, uariis casibus et modis accedit. nam subiectiue

non possunt alii casus accedere , declaratiue non nisi alii

30 excepto nominatiuo. illud tamen sciendum posse fieri ut 394

uerbum sit in subiectiua, nomen in declaratiua, sed ita

2 curre /{ || 3 utrum currere debeat r || 5 et add. Vutc. ||

6 utinam scribam om. BlRl || 11 quod iam est ab interpotatore

additum est, qui non intetlegebat ad si enim est audiendum esse

prolojquiura |] 13 adfirmari et negari non possunt b affirmari

non possunt et negari non possunt D adfirmari possit et negari

possit B || 21 declinatiua R || 25 item si dicitur — dectaratiue

om. R || 26 accessit B cessit R || 29 alii scripsi uarii

BR || 30 est ante posse add. R || 31 declinatiua R ||

124 MARTIANI CAPELLAE

uerbum in subiectiua ut aliquod pronomeu secum uice

121 G nominis teneat. ita etiam nomen est in declaratiua ut

teneat secum aliquod uerbum, ex quo eius uicem impleat.

uelut si dicamus 'qui disputat Cicero est' qui disputat

subiectiua est, Cicero est declaratiua, sed illam subie- 5

395 ctiuam pronomen facit, hanc declaratiuam uerbum. in

hac igitur parte illud dicimus quem ad modum iuncta

sunt nec tamen possunt plenam facere sententiam. et si

faciunt, quem ad modum falsitati et ueritati non sint obnoxiae

sententiae, quamuis sint plenae, et quem ad modum m

ad id perueniatur ut iam non solum plena sententia sit

sed etiam nccessario uera aut falsa.

396 Tertia pars sequitur, in qua dicendum iam est de ipsis

proloquiis, ad quorum intellectum in superiori parte peruenimus.

proloqvia igitur differentias habent binas, 15

in quantitate et qualitate. QVANTITATIS differentia est

quod alia sunt uniuersalia alia particularia alia indefinita.

vniversale est ut ' omnis homo animal est'. particvlare

ut 'quidam homo ambulat'. indefinitvm

ut 'homo ambulat'. quod igitur indefinite dicimus, ne- ai

cessario particulariter accipimus, non necessario uniuersaliter.

et quoniam id potissimum enumerandum quod

securum habet intellectum, indefinitum pro particulari

accipitur. erunt ergo duae differentiae in quantitate,

quod aliud est uniuersale proloquium , aliud particulare. 25

in qualitate item duae, quarum dedicativa altera, altera

abdicativa. dedicatiuum est ' omnis <uoluptas bonum',

122 G aDa,icatmum ut 'omnis uoluptas non bonum'.

397 Vniuersale igitur dedicatiuum non necessario sequitur

conuersio. non enim <si omnis homo animal est, so

omne animal homo est'. uniuersale autem abdicatiuum

5 cicero est b cicero BR || 7 discimus b || 7 et 9 et 10

quemammodum B || 8 possint B || 13 ante tertia add. quod est

protoquium BR || 19 ambulat b animal est BR || 22 .quae

quouiam B quae quoniam R et quoniam b || 26 qualia B

quia b quarum alia R \\ altera abdicatiua BR alia abdicatiua

r || 29 quemad (S B) modum conuertantur ante uniuersale

add. B.

LIBER IIII 125

necessario sequitur conuersio. ' si enim omnis uoluptas

bonum non est, omne bonum non est uoluptas' et 'si

omnis homo non est animal mutum, omne animal mutum

non est homo'. particulare> autem dedicatiuum habet

5 necessario conuersionem. nam 'si quidam homo animal

est, quoddam animal homo est'. particulare uero abdicatiuum

non habet necessariam conuersionem. 'non'

enim ' si quoddam animal non est rationale , quoddam rationale

non est animal'. uniuersalis ergo dedicatiua et

10 particularis abdicatiua non necessario recurrunt. uniuersalis

autem abdicatiua et particularis dedicatiua necessario

conuertuntur, ita tamen ut facta conuersione in declaratiua

particula negatio maneat. nam utique conuersio ita

flt ut quae particula fuit declaratiua, eadem subiectiua sit.

15 ergo cum dico 'omnis uoluptas bonum non est' omnis

uoluptas subiectiua, non cst bonum declaratiua. si

conuertam 'omne bonum uoluptas non est' facta est quidem

subiectiua quae fuit declaratiua, negatio tamen hanc

particulam tenet, quae facta est declaratiua. et si uelim

ao sic dicere ' nulla noluptas bonum est ' conuertendum est

sic 'nullum bonum uoluptas est'. sed propter duo pro- 398

loquia, quae diximus non necessario conuerti, debemus

intendere omnia quae proloquiis attribuuntur , per quae

recte aut non recte proponi possunt, ut uerum aut falsum

25" possint ostendere. haec autem quinque sunt iam superius

demonstrata: genus species differentia accidens et

proprium. ex Ms duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. namque rut omnis homo animal est 123 0

rationale mortale, ita omne animal rationale mortale homo

so est' et 'quem ad modum omnis homo risibilis est, ita omne

risibile homo est'. rursum in particulari abdicatiua uidendum

est quid sit proprium non esse. ut enim proprium

est hominis esserisibile,ita proprium est risibile

non esse praeter hominem. ergo si particulare

4 deindicatiuum B || 6 homo animal R |] 8 rationalem

R || 9 et om. B || 23 attribuntur BlR \\ 27 ex hiis duo add. b

ex his duo sunt quae add. Rm || deeurrere B |l 30 quemammodum

BR || risibile BlR \\ 33 homines BlR ||

126 MARTIANI CAPELLAE

abdicatiuum proponamus sic 'quiddam risibile non est

praeter hominem' recurrit sine dubio 'quiddam praeter

hominem non esse risibile'. item 'quiddam inanimum

inrationale inmortale non est homo, quidam homo non est

399 inanimum irrationale inmortale'. item sunt aliae con- 5

uersiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas

indefinitas etiam negatione scilicet de loco migrante. nam

particulae indefinitae fiunt hoc modo homo, non homo;

animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non diris quid sit. cum ergo dico io

'omnis homo animal est' si uelim recte conuertere, <^adhibeo

negationes, ut fiant particulae indefinitae. si enim

uerum 'omnis homo animal est' et uerum est 'omne non

animal non homo'. hac conuersione usus est in rhetoricis

Cicero 'deinde si constitutio et ipsa et pars constitu- 15

tionis eius quaelibet intentionis depulsio est, quae intentionis

depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars

400 constitutionis'- item particularis abdicatiua potest hoc

modo conuerti rsi enim quoddam animal homo non est,

quoddam non homo animal est'> et in hac conuersione 20

obseruandum est, quod ubi non est negatio cum directo

proponimus, ibi fit dum conuertimus. hanc uicissim conuersionem

recipiunt duo proloquia, quae illam primam

non necessario recipiebant. s*oIum uniuersale abdicatiuum

non illam aliam recipit. uocetur ergo docendi causa illa 25

prima conuersio, haec secunda. haec autem proloquia

24G(iuem a^ mo(lum >nter se adfecta sint hoc modo manife-

401 stius apparebit. quattuor lineis quadrata formula exprimatur.

inprimo angulo superioris lineae scribatur uniuersalis

dedicatiua et in alio eiusdem angulo uni-so

uersalis abdicatiua, item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicatiua, ad angu-

4 quiddam 6 ]J 13 ante uerum b post uerum D add. est |]

14 rethoricis D (de inu. 1, 10) || 15 constitutionis ex Cicerone

add. Koppius || 17 ea — est om. D ]] 21 quod om. SlR \\

derecte R |] 22 si dum BR ibi sit dum b ibi fit si dum r ||

24 necessario om. B'R || 25 aliam om. B \\ docendi Vulc. dicendi

BR || 30 uniuersalis om. BRl \\

LIBER IIII 127

lum reliquum particularis abdicatiua, deinde ducantur

angulares lineae ab uniuersali dedicatiua ad particularem

abdicatiuam et ab uniuersali abdicatiua ad particularem

dedicatiuam. duae igitur superiores simul con-

5firmari non possunt, simul negari possunt. nam non potest

simul uerum esse 'omnis uoluptas bonum est' et 402

'omnis uoluptas non est bonum'. possunt autem simul 125

esse 'non omnis uoluptas bonum est' 'non omnis uoluptas

non est bonum'. duae uero inferiores uicissim simul

10 negari non possunt, simul confirmari possunt. nam utique

non potest simul negari 'quaedam uoluptas bonum' et

'non quaedam uoluptas non bonum' esse. at uero potest

et 'quaedam uoluptas bonum' esse et 'quaedem uoluptas

bonum non' esse. angulares autem neque simul adfirmari

«neque simul negari possunt. nam si uerum est 'omnis

uoluptas bonum est' falsum est 'quaedam uoluptas

non est ^0^^^]*. item si falsum est 'omnis uoluptas

non est bonum' uerum est 'quaedam uoluptas est bonum'.

hoc item contingit, si prius particularem uicissim nomines,

sonam si uerum est 'quaedam uoluptas non est bonum'

falsum est ' omnis uoluptas bonum est'. item si uerum

est 'quaedam uoluptas bonum est' falsum est 'omnis uoluptas

non est bonum'. item uniuersalis dedicatiua con- 403

firmata particularem suam necessario confirmat, negata

»non necessario eam negat. nam si uerum est 'omnis uoluptas

bonum est' necessario uerum est 'quaedam uolu-

4 Koppius formutam ex p repetiit: nihil tale in BR inuenitur:

in D formuta est sed simpticior quam Koppii || 6 et om. BRl ||

10 ante utique perperarn non toterauit Koppius, quod codd. non

agnoscunt || 11 ante quaedam add. simut non BR simul negari

non b (negari etiam add. Rm ) || post bonum add. est b || post

et om. non BlR |J 12 post uotuptas om. non BlRl \\ esse BR

est br || post potest add. simul affirmari bRm || 17 falsum B

uerum b \\ 18 uerum B falsum b || bonum est b non est bonum

B |] 20 nam b item BR \\ 20—23 omnis uoluptas non est

bonum, uerum est, falsum est quaedam uoluptas bonum est.

et si falsum est omnis uoluptas non est bonum , uerum est

quaedam uoluptas bonum est RB, quod in textu exhibui prae-

<>ent bD ||

128 MARTIANI CAPELLAE

ptas bonum est'. at uero si superiorem negemus hoc

modo 'non omnis uoluptas bonum est' potest fieri ut

'quaedam uoluptas bonum' sit. particularis item dedicatiua

confirmata non necessario uniuersalem suam confirmat,

negata <necessario illam negat. nam si uerum est5

'quaedam uoluptas bonum est' non sequitur ut 'omnis

etiam uoluptas bonum' sit. si uero 'quaedam uoluptas

bonum non est', falsum est 'omnis uoluptas bonum est'.

in duabus reliquis hoc obseruabis

404 Plenam sententiam cum proposuerimus aliquid ex w

126 G ea uolentes efficere, cum concessa fuerit svmptvm dicitur.

huic etiam uni sententiae alia certa ratione debet innecti

et utique propter id , quod inferre uolumus , concedenda)

405 et haec cum concessa fuerit, svmptvm dicitur. ex duobus

sumptis ratione sibimet nexis conficitur illatio. quae «

illatio sumptum propterea dici non potest, quia non expectas

ut hoc etiam tibi aduersarius concedat sed eo inuito

sequitur, si modo ratione seruata fuerit illatum. et

ut hoc planum fiat exemplo, putemus quaestionem esse

utrum uoluptas utilis sit. si proponamus ita ' omnis uo- »

luptas bonum est' plena quidem sententia est: sumptum

efficitur, si hoc aduersarius concedat. quo concesso adiungenda

est alia sententia 'omne autem bonum utile est'.

si hoc etiam concesserit, efficitur sumptum. ex quibus

duobus sumptis etiam inuito eo sequitur ronmis igitur uo- w

luptas utilis est'.

406 Hoc totum, quod constat ex duobus sumptis et illatione,

ratiocinatio a nobis, a Graecis cuXXoYicuoc

appellatur. est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusue

concessis ad id quod non conceditur necessaria peruentio. *

possunt ergo plura esse sumpta sed minus [a] duobus esse

non possunt. et enim est integra ratiocinatio, si ad illud

quod uolumus ostendere, utilem esse uoluptatem, tribus

etiam sumptis peruenire uelimus ut 'omnis uoluptas se-

9 excidisse non nutta perspexit Koppius '|| 10 quid sumptum

et quid illatio BD add. ante plenam || 12 rationatione/> J)

14 post duobus add. igitur b || 15 patlatio quod R || 18 si

moderatione R \\ 28 syllogismus RB || 31 a del. Grotius J

LIBER IIII 129

cundum naturam est, omne quod secundum naturam est

bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur uoluptas

utilis est'. ex hoc apparet plura ctiam licere addere si

oportuerit. non numquam etiam concludimus inferentes 407

5 non quidem id quod conficitur, sed quod ex eo ipso,

quod ipferre debemus, necessario conficitur hoc modo

'omnis uirtus bonum est, omne bonum utile est, omnis

igitur uirtus non nocet'. inferendum erat ' omnis igitur

uirtus utilis': ex eo necessario sequitur non nocerc, 127 G

10 quod enim utile est numquam nocet. hoc a Graecis

cuuTrepacua dicitur, a nobis dici potest confinis con-

CLVSIO.

Ratiocinatio igitur siue propriam et suam siue conflnem

habens conclusionem diuiditur in duo genera: prae-

15 dicatiuum et condicionalem syttogismum.

praedicativvs est in quo sumpta ita sibi innexa 408

sunt, utaliquo extrinsecus addito suppleantur, ut hoc quod

supra dictum est 'omnis uoluptas bonum est, omne bonum

utile est'. uidemus itaque non totum quod supra positum

20 est dictum, sedunam inde partem sumptam declaratiuam,

quae secundo proloquio facta est subiectiua. quod proloquium

secundum ut impleret sententiam, aliquid petiuit

extrinsecus <id est utile est. huius illatio conficitur ex

eo, quod accessit et ex eo, quod non est repetitum id est

25 'omnis igitur uoluptas utilis est'. huius generis tres formae

sunt. prima est in qua declaratiua particula superioris

sumpti sequentis efficitur subiectiua, aut subiectiua

superioris declaratiua sequentis. declaratiua superioris

fit subiectiua sequentis ut in superiori proposito exemplo.

so subiectiua superioris fit declaratiua sequentis si hoc modo

uelis conuertere 'omne bonum utile est, omnis uoluptas

bonum est, omnis igitur uoluptas utilis est'.> secunda

forma est, in qua declaratiua superioris sumpti eadem est

9 est post utilis add. r |J 11 symplerosma RBl J| 15 conditionalem

R ]] syllogismum add. Monac. 3 et 6 [] 16 quid

sit praedicatiuus sytlogismus (silogismus B) ante praedicatiuus

add. BR || nexa R || 19 itaque non p utique nec BR \\

-21 in post quae add. b \\ 25 utile B'R || 32 utile BlD \\

MARTIANtTS CAPELLA 9

130 MARTIANI CAPELLAE

etiam declaratiua sequentis ut 'omnis uirtus bonum est

et omnis uoluptas non est bonum, omnis igitur uoluptas

nori est uirtus'. tertia forma est in qua subiectiua superioris

sumpti eadem es*t etiam subiectiua sequentis ut

'quoddam bonum uoluptas est, omne bonum utile est, s

'2U)9 tjuoddam igitur utile est uoluptas in prima forma et

uniuersaliter et particulariter et dedicatiue et abdicatiue

concludi potest, in secunda forma uniuersaliter nisi per

contrarium concludi non potest. in tertia forma particulariter

tantum concluditur. quapropter non frustra hic est 10

ordo seruatus. nam merito prima dicitur in qua omni

modo concludi potest , secunda item recte in qua potest

concludi uniuersaliter , quamuis per contrarium, tertia

item recte quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter

concludi non potest. 15

410 Nunc dicendum est singulae formae quot modos recipiant.

nam recipiunt intra se certum numerum , extra

quos modos quicquid conclusum fuerit, non est temere

concedendum. recipit autem prima nouem modos, secunda

quattuor, tertia sex. 20

411 PRIMAE FORMAE PRIMVS MODVS est Ht quo Conflcitur

ex duobus uniuersalibus dedicatiuis uniuersale dedicatiuum

directum ut est ' omne iustum honestum , omne

honestum bonum, omne igitur iustum bonum'. si reflexim

inferas 'omne igitur bonum iustum' non sequitur 25

sed particulariter potest inferri 'quoddam igitur bonum

iustum' et efficitur quintus modus. secvndvs modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali

abdicatiuo uniuersale abdicatiuum directum ut est

'omne iustum honestum, nullum honestum turpe, nullum 30

igitur iustum turpe'. si reflectas 'nullum igitur turpe

iustum' efficitur sextus modus. diximus enim supra uni-

8 in secunda — 9 non potest om. R |] ante nisi add. uniuersalitar

et partieulariter 6 || 9 post tertia add. uero deleto

forma R, forma in ras. in B || 10 ordo est R \\ 13 post uniuersaliter

add. et particulariter bRm |] 18 conolusum R II

19 autem om. R |f 23 Koppius directim legendum putat ||

29 directim B ||

LIBER IIII 131

uersale abdicatiuum posse conuerti. tertivs modus est

in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuersali

dedicatiuo particulare dedicatiuum directum ut est ' quoddam

iustum honestum, omne honestum utile, quoddam

5 igitur iustum utile'. at si reflectas efficitur septimus mo- v>9 G

dus 'quoddam igitur utile iustum' quoniam supra dictum

est <particulare dedicatiuum posse conuerti. qvartvs

modus est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et

uniuersali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut

10 est 'quoddam iustum honestum, nullum honestum turpe,

quoddam igitur iustum non est turpe' reflecti non potest.

diximus enim supra Darticulare abdicatiuum non posse

conuerti. octavvs modus est in quo conficitur ex uniuersali

abdicatiuo et uniuersali dedicatiuo particulare ab-

15dicatiuum reflexim ut est 'nullum turpe honestum, omne

honestum iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.>

NONVS modus est in quo conficitur ex uniuersali abdicatiuo

et particulari dedicatiuo particulare abdicatiuum reflexim

ut est ' nullum turpe honestum, quoddam honestum

20 iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.

SECVNDAE FORMAE PRIMVS moduS CSt in quo COn- 41-2

ficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali abdicatiuo

uniuersale abdicatiuum directum ut est 'omne iustum honestum,

nullum turpe honestum, nullum igitur iustum

25 turpe'. hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur,

quoniam de utrisque subiectiuis fit illatio. secvndvs

modus est in quo conficitur ex uniuersali abdicatiuo et

uniuersali dedicatiuo uniuersale abdicatiuum directum

ut est 'nullum turpe honestum, omne iustum hone-

Mstum, nullum igitur turpe iustum'. tertivs modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuersali

abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'quoddam iustum honestum, nullum turpe honestum, 130 G

quoddam igitur iustum non est turpe'. qvartvs modus

35 est in quo conficitur ex particulari abdicatiuo et uniuersali

dedicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

3 directim B || 9 directim b || 23 directim2?i?1 || 28 directim

B || 32 directim B || 36 directim B ||

. 9*

132

MARTIANI CAPELLAE

'quoddam iustum non est turpe, omne malum turpe, quoddam

igitur iustum non est malum'.

413 tertiae formae primvs modus est in quo conficitur

ex duobus uniuersalibus dedicatiuis particulare dedicatiuum

directum ut est 'omne iustum honestum, omne 5

iustum bonum, quoddam igitur honestum bonum'. se-

CVNDVS modus est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo

et uniuersali dedicatiuo particulare dedicatiuum directum

ut est 'quoddam iustum honestum, omne iustum

bonum, quoddam igitur honestum bonum\ tertivs io

modus est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et

particulari dedicatiuo particulare*dedicatiuum item directum

ut est 'omne honestum iustum, quoddam honestuni

bonum, quoddam igitur iustum bonum'. qvartvs modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuer- is

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'omne iustum honestum, nullum iustum malum, quoddam

igitur honestum non est malum'. qvintvs modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuersali

abdicatiuo particulare abdicatiuum directum 'quod- 20

dam iustum honestum, nullum iustum malum, quoddam

igitur honestum non est malum'. <(sextvs modus est in

quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et particulari abdicatiuo

particulare abdicatiuum directum ut est 'omne

iustum honestum, quoddam iustum non est malum, quod- 25

dam igitur honestum non est malum'. omnes igitur modi

131 G certum ordinem tenent eiusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis> demonstrata est.

414 condicionalis syllogismus est cuius propositio et

plenum argumentum et plenum id de quo quaestio est 30

continet, ita ut assumpto argumento iam certum inferri

possit de quo quaestio erat ad hunc modum. ponamus

quaestionem esse utrum sit utilis rhetorica , et uolentes

utilem probare, argumentum ab huius definitione capia-

5 directim B || 8 directim BR^ || 11 in quo conficitur

om. B II 12 item 11 ut est B || directim BR1 || 13 ut est

om. B ]| 20 directim BRl |l 29 de condicionali syllogismo

ante condicionalis add. BR U 34 huius Br hus R ||

LIBEE IIII 133

mus, quod est bene dicendi scientia. ex huius argumento

et illa quaestione condicionalis syllogismus ponitur sic (si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est'. assumimus

argumentum ita ' est autem rhetorica bene dicendi scien-

5 tia'. haec duo qui concesserit, etiam inuitus concedat

necesse est utilem esse rhetoricam, quod erat dubium

ante quam propositio et assumptio concederetur. nihil

tamen in assumptione accessit extrinsecus. quod est

proprium praedicatiui syllogismi. hic primvs modus

10 a dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibvs

propterea quoniam argumentum quem ad modum popositum

est, ita et assumptum, hoc tantum modo differens

quod cum condicione positum est et sine condicione assumptum.

secvndvs modus est qui appellatur a con- 415

15 seqventibvs, in quo ipsum argumentum quaestionem

sequitur, non quaestio argumentum hoc modo <si est rhetorica

utilis, est bene dicendi scientia'. assumitur argumentum

a contrario id est per negationem sic <non est

autem bene dicendi scientia, non utilis est igitur'. tek- 416

20 tivs modus est , qui appellatur A repvgnantibvs , in

quo demonstratur- non posse simul hoc esse et illud non

esse, in quo cum fuerit adsumptum unum, aliud necessario

tolletur, ut cum fuerit adsumptum esse, non esse

tollatur hoc modo 'non est bene dicendi scientia rhetorica 132 G

25 et non est utilis, est autem bene dicendi scientia, utilis est

igitur': confectum est 'utilem esse' sublato eo quod'non

esse utilem' propositum erat. hi tres modi ex uno argumento

possunt confici et unam rem omnes probare possunt.

nec interest in propositione quam partem [in]

30 primo ponas utrum argumenti utrum quaestionis, dum

modo condicionis ratio conseruetur. cum dixeris 'si rhetorica

est bene dicendi scientia, utilis est' potes et sic

proponere 'utilis est rhetorica, si bene dicendi scientia

3 rethorica R quod notare desinam \\ 11 quemammodum

BR \\ 13 conditione bis R 14 apellatur B \\ 23 id est

ante ut add. B detetum in R {| 24 a post scientia add. R ||

26 utile Br utilis R |] 27 positum R \\ hii R \\ 29 in deteuit

Vutc. || 32 potes scripsi potest BR \\

134 MARTIANI CAPELLAE

417 est. hoc etiam in duobus aliis experiri licet. qvartvs

modus dictus est, qui per disivnctionem efficitur, ita

ut uno assumpto aliud necessario negatum sit hoc modo

' aut sanus est aut inbecillis, sanus est autem, non est igi-

418 tur inbecillis'. qvintvs modus est, qui etiam per dis- 5

ivstctionem efficitur, ita ut uno negato aliud necessario

sit hoc modo 'aut sanus est aut inbecillis, non est autem

419 sanus, est igitur inbecillis'. additi sunt alii duo modi,

qui per <argumentum istorum duorum fieri possunt, non

tamen per disiunctionen sed per negationem. est ergo io

sextvs modus in quo demonstratur non posse simul et

hoc esse et illud. assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius infirmationem hoc modo ' non est

sanus et inbecillis, sanus est autem, non igitur inbecillis'.

septimvs modus proponitur sic et in eo assumitur ut in 15

420 quinto atque ita concluditur. ad rem facilius intellegendam

his quaedam formae iunguntur ita ut rebus> ipsis,

non dictis ratiocinandi uis intellegatur. est primi modi

forma haec <si primum, secundum : primum autem, secundum

igitur'. secvndi haec 'si non primum, nec secun- 20

t33Gdum: secundum autem, et primum igitur'. tertii haec

rnon et primum et non secundum: primum autem, igitur

et secundum'. qvarti haec 'aut primum aut secundum:

primum autem, non igitur secundum. qvinti haec 'aut

primum aut secundum: non autem primum, igitur secun- 25

dum'. sexti haec 'non et primum et secundum : primum

autem, non igitur secundum'. septimi haec ' non

et.primum etsecundum: non primum autem, igitur se-

421 cundum'. sciendum tamen est ex uno argumento posse

fieri tres superiores modos et ex uno argumento alios 30

quattuor. huius autem ordinis ratio est ut primus modus

2 dictus om. R \\ 3 absumpto R \\ 4 inbicillis R \\ 5 quintus

— 8 inbeeillis om.BR || 7 autem om. -ff || 8 est om. R \\

19 haec om. R \\ primum— igitur om.BR add.BmRm \\ 20 si non

primum non secundum non secundum autem non primum

igitur BR deletis prima non in R, prima et secunda in B ; tertia

et quarta additis a sec. manu in B, omissis in R \\ 21 tertia B ||

27 haec om. R || 28 autem om. B ||

LIBEE IIII 135

sit qui appellatur ab antecedentibus , quia utique quod

antecedit prius est, secundus a consequentibus eadem ratione

ut ipso nomine suo primum se debere sequi etiam

in ordine uideatur ostendere. restat qui sit tertius in eo-

5 dem argumento a repugnantibus. non enim potest ad

disiunctionem transilire, quae iam non potest ex eodem

argumento fieri. erit ergo quartus modus quasi ad aliud

argumentum primus. et ibi utiqife antecedere debet, in

quo per confirmationem assumitur. prior est enim con-

10 firmatio negatione. quintus debet esse idem sed per disiunctionem,

sed post eum propterea, quia in eo per confirmationem

assumitur, in hoc autem per negationem. hoc

in duobus reliquis licet intellegi.

Miscentur autem sibi multis modis syllogismi ut in 422

15 una ratiocinatione et praedicatiui generis et condicionalis

formas agnoscas hoc modo. si quaestio sit utrum utilis sit

ipsa dialectica, proponendum est <si bene disputare utile

est, utilis est bene disputandi scientia : at bene disputare

utile est, utilis est igitur dialectica'. sane uidendum est in

20 praedicatiuo syllogismo quod de propositione sibi assumptionem

uindicet. nam extrinsecus aliquid eam accipere

manifestum est. in eo autem quod sibi, ut diximus, del34G

propositione uindicat adtendendum est utrum recte uindicet

propter seruatas memoratasque formas. efficitur

25 enim ut quod in propositione ad declaratiuam partem pertinere

uidebatur, in assumptione ostendatur ad subiectiuam

pertinere. et item si aliter assiimas, hoc ipsum

pertinebit ad declaratiuam hoc modo. notum est in prima

forma ita assumi ut aut declaratiua propositionis subiectiua

30 sit assumptionis, aut subiectiua propositionis eadem et declaratiua

sit assumptionis, ut si proposueris sic 'omnis ars

frequenti exercitatione meditanda est, dictio autem exercitatio

est rhetoricae, <rhetorica igitur frequenti dictione

3 ipse BR |] 5 potest br possemus BR \\ 12 in — negationem

otn. BlRl || 17 est R esse B \\ 18 aut R \\ 29 ita

assumi (deinde deleta ut aut) subiectiua assumptionis si proposueris

sic B omissis ceteris \\ post ut aut add. aut, deinde detetum

subiectiua in R |] declaratiua —dectaratiua sit om. Rl \[

136 MARTIANI CAPELLAE

meditanda est' in propositione exercitatio ad declaratiuam

partem pertinere uidebatur, in assumptione ipsa exercitatio

ita ad declaratiuam pertinet. quo modo ergo forma

seruata est? scilicet quia relictum est aliquid in declaratiua

propositionis quod non uenerit in declaratiuam as- 5

sumptionis unde possit fieri conclusio hoc est meditanda

est. nam si uellem sic assumere 'rhetorica autem

ars est' totum seruaretur ad conclusionem 'rhetorica

igitur frequenti exercitatione meditanda est'. ex hoc

apparet multa esse communia quae possent uel subiectiue 10

uel declaratiue adiungi pro> ut se habuerit assumptio.'

423 Talibus insistente Dialectica et ad quaedam non

minus inextricabilia quam caliginosa properante Pallas

nutu Maiugenae festinantis interuenit

'perita fandi iam progressum comprime, 15

ne implexa tortos stringat intimatio -

et multinodos perpeti anfractus diu

Hymen recuset. editum est compendio

quicquid decenter docta disputatio

multo astruendum contulit uolumine, 20

sat est profundae fons decens scientiae,

quae abstrusa promit nil morosum disserens

praeteruolando nilque ignotum deserens,

135 6 nam quae supersunt fraude multa consita,

quis falsa captos circuit deceptio, 25

dum ambage ficta praestruis sophismata

captentulisue ludis illigantibus

pellax soritas cumque sensim congeris

formasue, mendas comprobat quas ueritas,

nefas Tonantis garriat sub auribus 30

facinusque dirum, quippe summi caelites

odere turpis omne falsum feminae.

5 declaratiua 2? || 8 seruabatur BD corr.Mon. 3 || 9 frequentiae

D om. B || 11 se D si BR || 12 insistentibus B ||

et om. B || 13 caligosa B \\ H nutum BR || 16 indexa BR ||

tortos B tortus bR H 18 ymen BR \\ 21 frons R || 25 quae

Rl || 26 sofismata BR || 32 turpis BlRl \\

LIBEB IIII 137

nam si reuoluas, quid cauilla saeuius?

dudum locuta circulatrix indecens

fies profecto decipula, si astruxeris.

facessat ergo uersilis profunditas

5 relicumque tempus liqueris sororibus.'

his auditis Dialectica cunctabunda paululum , tamen diuae 424

praeceptis paritura respondit

'uenerandos mihi fatus reuerendosque secuta

referam iussa pedem atque ilicet exorsa silebunt.

io licet unam decuit iussae permittere culpam,

ut honoris pretio cederet inferre relatus,

<(populum Cecropidarum bene quo palliatarum

Bromius conciperet contumias nosse dolere,

mage quam crediderat uipeream noscere posset

15 et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix

neque me conspiceret somnificam uel temulentam

ioca passim blaterantem Iouialibus sub orsis.

tamen uni famulandum> est tibi uirgo : reticemus.'

20 haec dicens uelut repressa conticuit compluresque eam

diuorum, qui inter initia deriserant, horruerunt.

1 uoluas BRl || 2 locutus BlRS || 5 reliqumque b reliquumque

R || 8 uenerandus BR corr. p || reuerendusque br ||

9 illio et B || 10 decuit iussae 6 decuisse BR |] 11 ut p et

BR || cederet BR cederem b || 12 cicropidarum quo bene D ||

13 contumelias D || 15 fleret BR fieret b II 17 ioca Grotius

toca BD || 21 ntia R || orruerunt BlRS |] subscriptum DE

AETE DIALECTICA EXPLICIT LIBER IIII in BR ||

138 MAETIANI CAPELLAE

LIBER V

DE RHETORICA

425 Interea sonuere tubae raucusque per aethram -

cantus, et ignoto caelum clangore remugit:

turbati expauere dei uulgusque minorum

caelicolum trepidat causarum et nescia corda

horrent ne ueteris renouentur crimina Phlegrae.

tunc Amnes Faunique Pales Ephialta Napeae

respectant proceres nulloque assurgere motu

cernunt attoniti uicibusque alterna profantes

mirantur placidam per pectora sacra quietem.

tum primum posita Siluanus forte cupresso

. percitus ac trepidans dextram tendebat inermem

Deliacos poscens arcus atque Herculis arma,

Portuni trifldam suspirans flagitat hastam,

Gradiui frameam non ausus poscere, falcem

Saturni bello suetus disquirit agresti,

diffidensque sui respectat tela Tonantis.

426 Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs

deorum, ecce quaedam sublimissimi corporis ac fiduciae

grandioris, uultus etiam decore luculenta femina insignis

ingreditur, cui galeatus uertex ac regali caput maiestate

sertatum, arma in manibus quibus se uel communire solita

uel aduersarios uulnerare fulminea quadam coruscainscriptum

INCIPIT DE EETHOEICA LIBEE V in BR ||

7 horrent ne Susius haerent et BR ]| phtaegrae BR ||

12 tunc b H 13 inermen R |] 14 deliacos poscens Bm Delta

composcens BR Deltaque composcens rb |] 20 subtimissimi

BRm (limis in ras., in qua prima tittera t fuerat) subtilismi R ||

23 sertatum arma in manibus B in ras. |J

LIBER V 139

tione renidebant. subarmalis autem uestis illi peplo quodam

circa umeros inuoluto Latiariter tegebatur, quod om- m G

nium figurarum lumine uariatum cunctorum schemata

praeferebat, pectus autem exquisitissimis gemmarum co-

5 loribus balteatum. haec cum in progressu arma concus- 427

serat, uelut fulgoreae nubis fragore colliso bombis dissultantibus

fracta diceres crepitare tonitrua : denique creditum

quod instar Iouis eadem posset etiam fulmina iaculari.

nam ueluti potens rerum <omnium regina et impellere

io quo uellet et unde uellet deducere et in lacrimas flectere

et in rabiem concitare et in alios etiam uultus sensusque

conuertere tam urbes quam exercitus proeliantes , quaecumque

poterat agmina populorum. haec etiam senatum

rostra iudicia domuisse in gente Romulea , Athenis uero

15 curiam gymnasia theatraque pro arbitrio reflexisse ac

totam funditus Graeciam miscuisse ferebatur. hac uero 428

loquente qui uultus uocisue sonus quantaque excellentia

celsitudoque sermonis!) audire operae pretium etiam superis

fuit tantae inuentionis ingenium, tam fecundae uber-

20 tatis eloquium, tam capacis memoriae recordationisque

thesaurum. qualis disponendi ordo, quam pronuntiandi

congruens modulatio, qui gestus in motu,quae profunditas

in conceptu! denique exilis in modicis, in mediocribus

facilis, in elatione flammatrix. reddebatque cunctos in am-

25 biguis dociles, in persuasione cedentes, in conlisione discordes,

in laudibus arrogantes. at uero cum quid commotum

publici nominis attestatione clamauerat, fluctuare permisceri

ardere omnia uidebantur. hanc igitur feminam 429

auratae uocis et quasdam diadematum gemmas regnorums0

que fundentem ingens inlustrium uirorum sequebatur

agmen. inter quos proximi eidem duo diuerso habitu

nationeque praenitentes, quorum unus erat pallio circumactus

alterque trabeatus. diuersus utrique oris sonus,

licet alius etiam Athenis se diceret Graia didicisse ac

6 fulgureae b II 9 ueluti npotens R uelut impotens B ||

10 quo b quod BD fl 15 gimnasia D \\ 19 fecundae Rb facundae

B || 27 permiscere BlR1' \\ 31 proxime R \\

140 MARTIANI CAPELLAE

promptus gymnasiorum studiis et reluctantibus semper

138 0 Academiae altercationibus haberetur. ambo tamen noui

profectique paupertatis sinu. et cum alterum Quirinalis

eques, alium fabrilis procrearet industria, ita praeclues

linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum fata im- 5

meritasque mortes uirtute astra conscenderent, immor-

430 talitate gloriae saecula superarent. de uno tamen, quem

Athenarum populus ac palliata agmina sequebantur, haec

fama conuenerat, quod acerrimus idem et procellis indignantis

oceani fremituque uiolentior. denique de illo io

uersus huius modi ferebatur

beivdc dvrip- tdxoi kev xai dvamov amoujTo.

431 alter uero, quem consularis purpura et coniurationis extinctae

laurea redimibat, mox ut ingressus curiam superum

et in Iouis gratulatus est se uJnisse conspectum, cla- is

mare laetior coepit <o nos beatos o rem publicam fortu-

432 natam o praeclaram laudem consulatus mei'. post hos

tamen in diuersis agminibus oratores emeriti ac prae se

ferentes insignium culmen meritaque linguarum Aeschinem

Isocratem Lysiamque conspiceres, tum in togatis agmini- 20

bus f Sosantios Gracchos f Regulum Plinium Fronto-

433 nemque. uerum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam senex quidam signum [ac] praeuiam uirgam

gestans lictoris Romulei praecedebat usu atque in eiusdem

uirgae culmine <corax oris aurati uenientis feminae au- 25

434 spicio praeuolabat. ille autem, qui gestabat uirgulam,

Tisias dictus cunctisque uetustior atque elatior uidebatur.

nam et suos minores ceteros, ipsam illam ducem respectans

superpositum coruum commune pignus filiamque

435 memorabat. quo argumento commoti quam plures deorum so

12 Hom. II. XI 654 16 Cic. in Cat. II § 10

3 profectique Susius protectique BR || 5 curarum B'R

(duriora fata Vonckius) || facta r || 6 conscenderant Bl || 7 de

uno-ff denuoi? |] 9 item Bl 0 12 AINOCaNHP.TaKaK6NKaiaNaiTIQN.

HT*OITO(HTIOITI R)BR \\ 13 altenun B |J

14 redimebat R |] ut ingressus est 6 ingressus BR |] 19 escinem

BR \\ 21 sosantios BR Crassos Antonios Koppius Catones

Hatmius || graeos R || 23 ac deleui |] 27 dictus est b ||

LIBER V 141

eam quidem nobilissimam feminam sed aut Apollinis cognatam

credidere si Graia est, aut si Romulea de gente

Coruini. cui aenigmati illud adiectum,> quod intrepida

et fiduciae promptioris tam Palladis quam ipsius Cyllenii

5 deosculata pectus cuiusdam propinquae familiaritatis indicia

patefecit. denique non nulli superum cum inter tre- 139 g

pidationem bucinae praecinentis et admirationem amicitiae

superorum incerti diutius diuinatorem Phoebum cuperent

sciscitari nondum Ioue maximo disquirente, tu-

10 multuarie quae esset inquirunt. ac tunc illa respectans 436

superos uniuersos aliquanto commotiorque sic coepit

'patrem maximum Iouem ceterosque caelites, quos in

causis pluribus saepe sum deprecata atque ipsum conuentum

superae consessionis attestor nihil mihi magis incon-

15 sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper

in foro iudiciisque quam pluribus accusauerim multos aliosque

defenderim et uiribus gloriam deluctationis annixa

mihi de discrimmum fatis promeriti euentus praeconia

compararim, nunc apud uos superi, quis placere inmor-

20 talitatis instar [ac pretium] uidebatur, inuita compellor

scholarium iuuenilium monitus et exilia decantatae artis

praecepta memorare. neque enim hoc nobis adscribit

inopia, cum redundantes turmae suppetant consequentum,

cum absque his, qui perturbantes pectora sensusque cun-

25 ctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia, etiam

alios babeam qui minutias praeceptorum et artis intimae

commenta perscripserint, inter utrumque uero columen

sectatorum praeniteat Tullius meus, qui non solum in

foro senatu rostrisque grandiloquae facultatis maiestate

30 tonuerit, uerum etiam ipsius artis praecepta commentus

libros quam plures saeculorum usibus consecrarit. quod 437

2 esset Halmius || 3 adiectum est Db || 4 promptionis

tam Pallidis qua R || cillenii b cilleni BR |] 6 inter Halmius in

BR || trepidationem BR trepidatione br || 7 ammirationem BR,

ammiratione b || 8 phebumii || 11 aliquando Habnius || 14 concessionis

Bl \\ 20 ac pretium deteui || compellar b || 21 scholarum

b \\ 23 suppetunt b || consequentium b || 24 cum scripsi

nam BR \\ 25 cognoscentium b |] 28 non forum in solo Bl ||

142 MARTIANI .CAPELLAE

cum ita sit, emeritae granditatis pudor et celebrati quantum

pote nominis gloria haec inchoamentorum primordia

detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium

proficeret quod iubetis, ac fiducia me perennitatis

accendat exequi uel primordia tamen Ioue cum superis 5

imperante. accingar igitur haec aridiora percurrere

minus quidem quam publicitus soleo placitura, quamquam

si Pallados aures atque Arcadicam rationem beniuolae

maiestatis participaret assensio, ne nunc quidem apud uos

140G maximi caelites displicebo. quippe sum ipsa Rhetorica, 10

438 quam alii artem, uirtutem alii dixere, alii disciplinam. artem

uero idcirco quia doceor, licetPlato huic uocabulo refragetur.

uirtutem autem <dicunt, qui mihi bene dicendi

inesse scientiam compererunt. qui edisci uero dicendi

intimam rationem et percipi posse non nesciunt, fidenter 15

me asserunt disciplinam.

439 officivm uero meum est dicere apposite ad persuadendum,

finis persuadere id quod est propositum dictione.

quae quidem uerba mei Ciceronis attestor, cuius etiam

exemplis me per omnes insinuo praeceptionis ductus con- 20

440 sequenter usuram. materies autem duplex est, ubi et

unde fiat oratio: vbi, [ut] cum ipsius membra adgredior

quaestionis : vnde, cum res inuentae uerbaque sociantur.

441 qvaestio ipsa aut finita est aut infinita. finila

est, cum nascitur de certofacto demonstratque>personam, 25

ut in Rosciana quaeritur Ciceronis utrum interfecerit

patrem Roscius. infinita illa est, quae generaliter quaerit

utrum sit aliquid appetendum , ut an philosophandum sit

in Hortensio disputatur. in superiore autem crebro assidueque

conluctor atque eam Graecis placuit UTtoGeciv no- 30

2 pote scripsi puto BR \\ 4 fiducia me Halmius fiduciam

BR fiducia br \\ 5 accendat Rb accedat B |] primordia br

primora BR || 7 quam pollicitus b || 8 archadicam D archadiam

BR \\ 9 asaensio, ne nunc Grotius assensione. nunc b

assensionem nunc R ascensionem. nunc B \\ 11 alii disciplinam

r alteri disc. BR \\ 17 apposite p apropositae B proposite

Db || 18 in dictione b ]| 20 insinuatio D \\ 22 ut del.

Koppius || 24 quaestio autem ipsa Db \\ 26 ut om. BlR' \\

LIBER V 143

minari. in infinita uero uniuersitatis astruendae sibi fiduciam

uindicante tunc potius uersor, cum otium ac disputationes

adgredior, licet plerumque etiam pars ipsa, quae

thesis dicitur, in causis mihi elatius anhelanti amentatas

5 hastas crebro et pila plurimum ualentia ministrarit. an

aliud in Scauriana succurrit, cum interposita disputatione

tractatur 'ex quibus causis mors obueniat repentina' acuiG

pro Milone similiter ' an mundus prudentia gubernetur'.

denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

10 subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hypothesin

[quaestionem] , nam cuncta quae in defensione

pro reis contraque eos in accusationibus retractantur , ad

generales quaestiones poterunt applicari.

Iam uero partes officii mei quinque esse non dubium. 442

15 nam est inuentio dispositio elocutio memoria pronuntiatio.

iudicatio enim, quae a non nullis dicitur, partibus cunctis

adscribitur idcircoque ipsa pars non poterit rite censeri,

licet dicendum quid silendumue sit dispensatio iudicationis

examinet. inventio est quaestionum argumento-

20 rumque sagax inuestigatrixque comprehensio. dispositio

est quae ordinem rebus attribuit. elocvtio quae

arripit uerba uel propria uel translata, quaeque noua facit

ueteraque componit. memoria firma rerum uerborumque

custodia est. PRONVNTIatio uocis motus gestusque

25 pro rerum et uerborum dignitate moderatio. sed ex his

inuentionem certum est esse potissimam , cuius opus est

causae quaestiones excutere et argumenta probatu idonea

repperire.

Quaestionu» uero diiplex species. aliae sunt enim 443

so principales, aliae incidentes. principales sunt status

ex quibus nascitur causa , quas Tullius constitutiones ap-

30 Cic. de tnv. I § 10 et saepius

1 in infinita Rb infinita BD |J 4 ammentatas BR || 9 e

om. BlR1 || ammodum B |] 11 quaestio BR quaestionem 6: det.

Hatmius \\ nam add. Hatmius || 14 dubium est b || 15 et 21

eloqutio B eloquutio R |] 18 dicendum quid silendumue BR

(silendum R) quid dicendum quid silendum r || 24 questusque

Bl || 25 dignitatem R ||

144 MARTIANI CAPELLAE

pellat. incidentes uero, quae dum tractatur causa

nascuntur, dum argumenta uel scripta refutando in plures

142 G causa diducitur quaestiones, ut sit principalis 'utrum Clodium

iure occiderit Milo' incidens <'uter utri insidias

compararit'. 5

444 Principales igitur status sunt numero tres, an sit, quid

sit, quale sit. AN sit coniectura est ut 'an patrem occiderit

Roscius' qvid sit finis ut 'an minuerit Cornelius

maiestatem ' qvale sit qualitas ut ' an Saturninus iure

necatus sit'. sed ne forsan moueat, quod praetereo quar- io

tum statum, quem Hermagoras inuenit , subtilior ratio est -

eum non statum sed partem dicere qualitatis, quod in eius

expositione monstrabo.

445 Nunc dicendum est quo modo status inueniantur in

causa. inueniuntur igitur per intentionem> et depulsio- 15

nem. intentio est obiectio eius facti quod in iudicium

uenit. depvlsio quaedam resistens intentioni ut si dicatur

'occidisti patrgm: non occidi'. ex his duabus inter

se concurrentibus uocibus nascitur quaestio, quae dicitur

statvs , quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies 20

ordinata consistat. sed facile est uidere quid obiecto crimini

respondeatur. illud facile non est quid. debeat intendi,

utrum factum ut 'hominem occidisti' an nomen

facti ut 'homicidium fecisti'. et licet uideatur idem esse,

tamen in superiore obiectione si negabitur, coniectura 85

erit, cum dixerit 'non occidi': in hoc ubi nomen rei intenditur,

potest et finte uideri , ut si dicat 'non feci homicidium',

f quicumque homo an cum innocens occiditur.

quod si non factum obicias sed criminis aomen, negatione

diuersae partis non erit manifestum qui status existat. 30

nescias enim quid neget qui ita negat 'non feci homici-

3 deducitur R || 4 incedens r incidentes R || 9 magestatem

D || 14 nunci jBl || inueniatur Bl inuenitur D inueniuntur

d || 17 resistens intentioni negatio b |] 21 obietto R ||

26 rei nomen R (?) || 28 quicumque BR an quicumque br. tate

aliquid tatere putem homicidium est enim non cum quicumque

homo sed cum innocens occiditur || nocens b || 31 negat qui

ita negat Rb negat qui ita neget B corr. Halmius ||

LIBER V 145

dium', utrum quia nullum hominem iugularit an quia

tyranni interfectio homicidium non uocetur. est igitur 143 O

intendendum ipsum illud quod factum est, ut si id negauerit

aduersarius habeas coniecturam, si eo concesso no-

5 men criminis excluserit intendas finem. quod si concesso 446

facto factique uocabulo licuisse sibi uel oportuisse facere

dixerit, qualitas in causa uersatur, quae aut de re aut

de actione congreditur : de re ut 'Milonine facere licuisset'

de actione <an seruo uel addicto tribunos liceat appellare:

10 an habere ignominioso liceat contionem' quae species

qualitatis translatio nominatur. item cauere debemus

ne intendamus auditoris officium et sola status qualitas

flat. nam qui causam cognoscit, propositum habet efftcere

aliquid, id est aut damnare aliquem aut absoluere.

15 Auditoris autem sunt genera tria. unum eius, qui 447

secundum aequitatem aliquid statuit et is est perpense

ivdex. aliud eius, qui honestate uel utilitate incerta dubius

alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator

exspectat. tertium genus eius est, qui facti

20 honestatem uel turpitudinem libera aestimatione perpendit,

hunc aestimatorem conuenit nominari. haec igitur

sunt tria causarum genera, quae hypothesi continentur, id

est iudicialis deliberatiua et demonstratiua.

Sed cum omnes praedictarum rerum auditores <du- 448

25 bitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et

proprietas singulorum. nam et iudex , cuius officium est

damnare reum uel absoluere, possessionem dare uel auferre,

priusquam cognouerit causam , dubitat quo modo

utatur officio. et qui deliberat ambigua mentis opinione

so diifertur. et laudationis arbiter an rite quis laudetur aestimanti

contemplatione dispensat. sed cum in diuersum

haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen adtendimus,

quem ad modum> temporibus uarientur. nam

deliberatio futuri tantum temporis continet quaestionem,

4 concessa Bl || 5 intendas scripsi intellegas BR || .7 ad

de re Bl \\ 8 Milonine scripsi mitoni BR || 15 auditores R \\

16 alius Bl || 22 continetur B || 25 officio D \\ 30 aestirnati

b || 33 uariantur b |]

KARTIANUS CAPELLA 10

146 MARTIANI CAPELLAE

t44Gutsi deliberet Cato an se debeat ne uictorem aspiciat

Caesarem trucidare. at uero iudiciale genus tam praeteriti

quam futuri non numquam temporis inuenitur. sed

in praeterito tantum de facto coniectura. ex futuro qualitas

frequenter innascitur, ut suo loco promptius assere- 5

tur. laudatiuum etiam genus in praeteritis factis omne

consistit sed a iudiciali genere fine discernitur. nam aliud

est absoluere innocentem aequitatis imperio, aliud laudibus

prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum.

accedit quod in iudiciali genere ambigit cognitor 10

in rebus alienis fquisque tam de suis quam etiam de rebus

externis], in laudatiuo aestimator auscultat an uera congruaque

memorentur, licet nouella etiam id contulerint

blandimenta ut suae praedicationis fiat arbiterqui laudatur.

449 ergooportet attentiusintueri, ne ea, quae auditoris officium 15

habuerit, intendamus, ut si Verri, quod damnandus sit,

edicatur. ille quippe se damnandum non esse respondet

et utrum damnandus sit sola qualitas apparebit. igitur

a facti obiectione nascitur intentio, ut si eidem dicas 'Siciliam

spoliasti' responsuro <non feci' coniectura componi- 20

tur. stultum quippe est id , quod in arbitrio manet iudicis,

aut certum facti nomen, non ipsum crimen intendere.

cauendum aeque ne, cum lex ulla uel scriptura in causa

tractatur, intentio sumatur ex lege, ut si dicas 'lex te

murum uetabat ascendere peregrinum ' sed illud potius 25

dicendum 'murum ascendisti' ut si negauerit, non sit pugna

de lege, sed de facto, cui accedit lex; si confessus erit

factum, tunc contra legem fecisse uideatur. ceterum si

negato facto fuerit lex uel quaeuis scriptura recitata, su-

4 facto BR de facto b atia corr. in B ex facto : in praet.

facto tantum coniectura Hatmius || 5 asserentur BR corr. p ||

10 cognitur R || 11 alienis quisque BR alienis in deliberatiuo

uero quisque b m. multo recentiore; in deliberatiuo add. Rm

'est inepta interpotatio, Halmius || tam om. BlRl ||«.12 an add.

Halmius || 16 habuerint br || 17 damandum R || respondit BR1

(respondebit Halmius) |] 18 qualitate Halmius \\ 19 affecti

obiectione R || 22 certum scripsi certe BR \\ 23 scripturae

B'R || 27 confessus erit factum scripsi confessus ex factoBR ||

29 negatio R1 || uel om. B1 || superflua p superfluo BR ||

LIBER V 147

perflua uidebitur contentio, quando non iuris sed ueritatis

altercatio contineat quaestionem. hoc uitio plerique

falsi sunt.

Sed et praeter illos tres, quos status asserui, alios 450

5 quattuor uel quinque de scripti qualitate manantes esse

dixerunt. qui licet suas in diuisione causae partes obti- 145 G

neant, tamen numquam principali loco nascuntur, q\iia nisi

fuerit quod probetur, nemo ad probandum recitat legem

uel aliquam scripti formam. id autem quod probatur staio

tus est, qui ex primo conflictu semper existit. ceterae

quaestio-<nes controuersiae uel incidentes sunt perhibendae.

Sic igitur inueniendi status facilis erit ratio, cum ne- 451

que nomen admissi neque auditoris officium neque legem

15 autscriptum aliquod ingerimus intentionis loco [quae obici

poterit]. itaque talis intentio 'hominem occidisti' depulsio

<non occidi': quaestio ex his oritur 'an occiderit'

in quo statu erit coniectvra. sed cum intentioni ius

facti opposuerit reus, fit qvalitas, ut a Milone non factum

20 negatur sed de facti iure contentio est. occidisse enim se

fatebatur CIodium> sed id iure fecisse. huic depulsioni

subicitur. ratio , quae non una simplexue est. nam potest

unum atque idem factum propter uarias causas uideri

probabile, ut hoc idem quod insidiatorem occiderat Milo

25 una ratio fuit, alia quod hostem rei publicae et tyrannidis

affectatione suspectum se interemisse memorabat. in quihus

assertis fit quidem qualitas sed diuersae species eius

erumpunt. nam prima relatiua, altera comparatiua qualitas

fulget. quod si intentioni non ius facti sed negatio

30 nominis opponatur, quamuis negatio depulsionis uice di-

3 sunt om £lRl || 4 sed praeter R || 15 ingerimus add.

Hatm. || quae Hatmius qui B, om. Rb || quae— poterit deleui

16 intentio est b \\ 17 is D || 21 fatebatur Db fatebitur B

22 est Hatmius sit BR || potest B post R || 25 et det. Christius

26 affectatione Groiius . affectione BR ]| suspectum scripsi

(Velt. 2, 35, ajsuccensum BR ]| 27 assertis fit/) assertisunt

BR assertis est b || 30 apponatur BR corr. p || depulsionis

uice (ue Rl) dicatur Rb depulsioni subdicatur B \\

10*

148 MARTIANI CAPELLAE

catur, tamen non faciet coniecturam, quia non factum sed

nomen facti destruitur ut in hoc 'adulterii actio sit. cum

repudiata uxore stupratorem qui repudiauerat maritus inuenit,

accusat adulterii. reus contra dicit nec factum negat

sed adulterii nomen excludit et quaerit quid sit adulte- 5

rium' quod est definitivae controversiae. igitur con-

452 iectura ipsius facti negatio est, finis non admissi sed nominis,

idcircoque etiam depulsio ingesti criminis, quia cum

facto aliud nomen imponitur, imminens obiecto crimini periculum

denegatur utinhoc obiectu'pocula templi e sacer- io

dotis domo furatus es : sacrilegium fecisti'. repellit 'pocula

quidem abstuli sed quia de domo non templo, furtum non

sacrilegium nuncupandum'. in quo etiam facti alia quaedam

uidetur esse negatio. non enim hoc ad deorum iniuriam

spectat admissum sed ad dispendium sacerdotis, cum 15

dedomo poculasubtrahantur. hicutraquefactum definitione

tractandum, id est et quid sit sacrilegium et quid furtum.

453 Nunc de qualitate dicendum , cuius multiplex natura

diuisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singularum

proprietas explicetur. qualitas igitur aut de re aut 20

de actione est. de re cum eius facti quod in iudicium

uenit ratio causaue tractatur, uel cum quid fieri oporteat

disceptatur ut <an iure Clodium Milo iugularit' uel 'an

domus Tullio restituenda fuerit'. de actione autem cum

quaeritur an admittenda sit actio et iudicium faciendum. 25

quae pars quoniam iuris aequitate perpenditur recte eam

in species qualitatis subtilius adgregamus, aliter autem

Hermagoras , qui quasi constitutionem nouam a qualitate

distinguere et translationem uel praescriptionem uocare

454 maluerat. sed haec po-<sterius. qualitas aut futuri tem- so

poris aestimata aut praeteriti. et praeteriti ivridicialis,

13 alia Grotius alta BR || 14 uidentur B || 16 subtrahuntur

Halmius || 18 dicendum egt b || 19 primafl || 23 iugularit 2?r

iugutaret R || 27 aliter autem Hermog;enes, qui quasi Halmius

aliam autem Hermagoras quasi BR J| 28 a qualitate E aut

quatitatem BR || 29 praescriptionem D perscriptionem BR ||

30 aut futuri t. aestimata aut praeteriti. et praeteriti b ut

fut. t. aestimata et praeteriti BD ]J

LIBER V 149

futuri negotialis qvalitas. in utraque iuris assertio

est. in iuridiciali naturae, in negotiali legis aut consuetudinis

asserta uersantur. iuridicialis autem diuiditur in

absolutam et assumptiuam. absolvta est quae factum

5 ipsum sui natura et iure defendit. assvmptiva quae

cum in facto ipso nihil probabile repperiat , confugit ad

ipsam causam eamque iustam [ut facere deberet] allegat,

ut cum Milo non potest dicere hominem licuisse iugulare, 147 G

causam occidendi astruxit insidias)> Clodianas. illinc asio

sumptiuae nomen accepit, quia cum absolute factum tueri

non possit, confugit ad causas.

Haec igitur assumptiua partes habet quattuor : relationem

remotionem comparationem concessionem. re- 455

latio est cum de facto confessus culpam in eum, quem

15 perculit, refert ut in Clodium Milo, Orestes in matrem,

Horatius in sororem, qui idcirco a se perhibuit iugulatam,

quia eius prouocatus iniuria in facinus sit coactus. re- 456

motio est cum obiectum crimen in alterum uel in aliud

ab eo, qui percellitur, remouetur. in alium ut Tiberius

20 Gracchus in Mancinum, qui auctor faciendi foederis fuit,

quod tam senatus quam populus inprobarat. item in tali

causa 'legatus nisi intra triginta dies profectus erit, capite

puniatur. quaestor sumptum legato non dedit. tempus

emensum est. accusatus contra dicit et crimen obiectum

25 remouet in quaestorem'. in aliud autem remouet, si

morbo tardatus in infortunium suum causam remoueat

tarditatis. remouetur uero aut ipsum factum si ad alterius

attinuisse dicitur potestatem , aut causa cum alterius uitio

quid accidisse dicatur. comparatio est, quam COM- 457

1 futuri uero b || in utroque b \\ asertio D || 3 in iuridicialis

Bl || 6 recipiat D |] 7 iuste Bl iniustam D || ut —

deberet deteui \\ 8 posset Halmius || 9 ittic BlR || 14 confessus

cutpam in eum quem perculit scripsi confesso (confessio

B) culpam in eum qui pertulit (pertulerit Bl) BR '

15 oratius R \\ 18 alium Hatmius || atiud habes qui R \\

22 profecturus Bl \\ 26 tardatus B tardus R |] 28 causa cum

alterius uitio quid accid. Hatm. causam atterius uitio (uitioq;

B) qui accidisse BR causa alterius uitii q acctdisse b \\

29 compensionem R ||

150 MARTIANI CAPELLAE

pensationem noui a posterioribus perhiberi, non cum

crimini beneficium alterius temporis subrogatur sed cum

factum iure defenditur , ut ex eo aliquid commodi sequeretur.

nam si meritum alterius temporis uelut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecatiuam potius 5

admouendum est qualitatem, quae ueniali specie continetur:

haec uero rite se fecisse contendit ut Verris illa responsio

'magno' inquit 'decumas uendidi' quod factum

compensat utilitate beneficii. in hac quippe parte facti

confessio est sed immanitatem obiectionis excludit allegatio 10

promerendi. at in illa criminis factique una confessio

148 G est sed aut ab animo se purgat aut purgatione cessante

458 ad humanitatis miseranda respirat. uerum haec qualitas

uenialis in bina asserta discernitur : purgationem et deprecationem.

nam pvrgatio est, cum confesso facinore 15

animum uoluntatemque purgamus: cuius modos tres esse

non dubium id est inprudentiam casum necessitatem. inprudentia"

est cum a uoto scientiaque nostra aliquid dimouemus

ut ' quidam in uenando iaculum intorsit <in4>eluam

et hominem delitiscentem retibus interemit': quae 20

pars error dicitur atque ei subduntur tgnoratio uinulentia

obliuio fatuitas demehtia ceteraque quae errorem admittentis

excusant. casus uero culpam euentus exonerat,

ut qui cum uictimis ad diem sacrum non uen.it cum occurrerit

fluminis incrementis. scelus autem necessitate com- 25

misit qui praecepto ducis insontem hominem iugulauit.

inter quos modos hoc interest, quod inprudentia fallit, casus

prohibet, necessitas cogit. deprecatio autem nihil causationis

associat sed in> exorandi humilitatem precesque

suspirat. 30

459 Ceteras quaestiones, quas status dicunt incidentes,

aduertant qui f talium didicerunt, sic ut interius demon-

7 Cic. Verr. III § 40

4 compensationib; Bl |] 8 decomas B j| 12 se purgat

Christius- separatur BR |] 13 inhumanitatis B^R \\ 18 demouemus

Rl ]] 20 deliteacentem bD \\ 21 dicitur p edicitur BD ||

ignorantia b || uinolentia b || 24 uenit cum addidi || 32 praecepta

uet rationem tatium Hatmius ||

LIBEE V - 151

strationem formet primae uocis ingestio. plerumque enim

secunda uim intentionis incutiet, ut in hoc 'uiro forti praemium

quod uolet: qui fortiter fecit petit praemium nuptias

uxoris alienae'. in quo qui petit praemium, quia nullum

putat e diuerso, nihil intendit sed maritus contradictor

intendit, licet secundo loco uideatur assurgere. cui per

depulsionem uir fortis obstabit tamquam petitionem praemii

quod poposcerat accusanti, praemium iustum esse

contendens, tamquam si factum aliquod iure tueretur.

item quaestiones legales, quas tamquam status causis inci- 460

dere memoraui, non eadem regula percensentur quippe

quae in secunda conflictatione prorumpunt. nam prima

qualitati tribuitur. igitur illa intentionis ac depulsionis 149 G

regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

Nunc to Kpivouevov quod Graeci dicunt consequen- 461

ter assumam. nam cum intentio et depulsio statum constitutionemque

signaret, si coniectura fuerit, iudicationi

praebebit pariter rationem. neque enim est quod possit

ponderari iudicio nisi ipsa negatio. in qualitate uero uel

iine alio loco, quam status apparet, necesse est [confessa]

depulsio facti habeat rationem, quam item accusator infirmet,

et uelut secundaria quaestio procreatur per rationem

inpugnationemque rationis. hic illud iudicabile potest

uersari idque est quod aestimator iusti ratione perpendat,

posse in quauis causa et omnis status existere. et multae

rationes infirmationesque numerosae perindeque iudicationum

semina copiosa , cum unum uidelicet factum multiplici

ratione defenditur ut Tullius pro Milone quod insidiatorem

et quod hostem publicae quietis occiderit. in his

igitur ille status potius apparebit, quem orator pro utilitate

defensionis sumpserit. illa etiam ratio ex oratoris plerumqueadstructione

colligitur tuncque uelut rationales alii

status emergent ac sic ad probationes scriptura profertur.

1 informet b \\ 5 e om. R \\ 12 conflictatione R \\ 18 pariter

iterationem BlRl \\ 19 ponderare BlR || 20 est ut confessa

b (confessa deleui) \\ 23 posse uersari idque esse BM

quod correxi || 24 idque necesse est esse b |] 31 illa enim b \\

33 hac R \\ si BlR \\ probationis B \\

152 MARTIA.NI CAPELLAE

462 Hinc ivdicatio legalis orietur, cuius sunt species

quinque. una est, cum scripto aliquid pluraue ambigua

continentur, quae a Graecis duqnftoXia memoratur, ut ex

<communione nominis res plerumque confunditur ut est

illud 'quidam TAVRVM legauit, quo nomine seruum ha- &

buerat admodum pretiosum. uerum ille heres taurum

hoc est bouem dedit, quia fecit nomen amphibolum quaestionem'.

item ex nominum distinctione per syllabam ut

'quidam habuit propinquos duos unum Lesium nomine

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus 1»

est HERES ESTO MILESI. qua distinctionis ambage cer-

150 G tamen exortum dum heres 'esto mi' distinguit,> qui Lesius

dicebatur: alius uero continua nominis iugitate 'Mile-

463 sium' dicit heredem. sunt item modi, quos dialectica

conprehendit astructio. item species scriptionalis est i&

quaestionis, quae ex uerbis et sententia scriptionis emergit,

ut in hoc 'peregrinus murum ne ascendat. quidam

obsessa ciuitate conscendit hostemque deiecit. arguitur.'

hic reus legis sententia, uerbis nititur accusator.

464 Tertium quaestionis est genus cum contrariae leges 20

utrimque secum colliduntur. ut in illo <mas templum Cereris

ne ingrediatur'. item 'qui parentibus opem non tulerit

puniatur. in templo Cereris uapulanti matri ingressus

opem filius tulit. accusatur.' facit hic conflictum diuersitas

legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui po- &

tius auscultandum sit appareat.

465 Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus,

cum ex eo quod scriptum est, id quod non est scriptum

argumentatione colligimus, ut in hoc 'exulem intra

iines deprehensum liceat occidere. quidam inuentum exu- 30

lem uerberauit. accusatur. a defensore colligitur, quod

minus permisso sit, fieri licuisse'. huic insuut modi quattuor:

a simili, a consequenti, a maioread minus, a contra-

3 et b || 7 amphibolam B corr. ex amphibolum || 9 quidam

D qui B || 16 sententiis b || 27 deseriptio B sed posterior

i expuncta discripto R descriptionalis rb || 28 id quod

non est scriptum om. BlR || 32 licuisse Grotius debuisso

BR ||

LIBER V 153

rio. a simili ita ut 'quia patris interfector culleo insuitur,

haec poena manere debeat matricidam'. a consequenti sic

'tyrannicidae praemium. qui suasit tyranno deponere

dominatum praemium petit. colligit par esse meritum,

5 quia reddidit libertatem'. a maiore ad minus [supra drxi

enim] 'exulem permittitur iugulare, licet etiam uerberare',

a contrario ' si uir fortis meretur praemium , desertor dignus

est poena'.

Finitiua superest quaestio de scripti ambiguitate de- 466

io manans, cum aliquod uerbum in lege uel testamento dubium

est et definitione clarescit ut 'nocte cum telo deprehensum

liceat occidere, quendam cum fuste nocte depre- 151 G

hensum magistratus occidit. reus est caedis. lege se

quidem tuetur sed telum quid sit inquirit'. quod quae-

15 stionis genus hoc a principalibus statibus differt, quia non

de facto unde orta causatio est, sed de scripti tantum definitione

disquiritur. discutitur igitur ab his legalibus

status principales esse discretos et hos incidentes dici, illos

autem, a quibus causa nascitur, uel constitutiones uel sta-

20 tus rectius appellari.

Iam nunc decursis constitutionibus controuersias 467

DELIbERATIVI ac DEMONTRATivi generis uideamus.

nam et causarum <tria genera esse dubium non est et in

omni causa statum debere uersari, licet in deliberatiuo

25 quidam qualitatem negotialem consistere, quod de futuro

deliberat, existimarint. tamen ita qualitas plerumque

censenda est ut alii quoque status huic generi posse accidere

non negentur. nunc status in talibus ita reperiri

posse flrmamus, ut non ex intentionis depulsione, quem

30 ad modum in conflictibus monstratum est, regulam teneamus.

quid enim aut quis intendet, uel ordine solito per-

1 insinuitur Bl ]| 5 supra dixi enim deteui \\ 6 ticet

eum b || 13 tegem R \\ 16 horta R || 20 rectius Hatmius certus

B certius R || 21 controuersis B1 || 26 liberat B1 || aestimarint

B || ita bD id B || 27 accidere BD accedere Hatmius

\\ 28 repperiri D || 30 regutam teneamus. quid enim

Rb regutatim; Qui enim2?/ 'uidetur totus tocus graui uitio taborare

quod tottere nescimus' Hatmius ||

154 MARTIANI CAPELLAE

suasor dissuasorue confligunt, cum alterum^ deligere in

astructionibus non uetemur? sed tamen accusatoris partes

dissuasor uidetur arripere. qui enim inhonestum uel inutile

illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum uidetur

accusare negotium. persuasor uero partes arripit 5

defensoris et negotii tractatum qualibet obiectione contrarietatis

absoluit. ex quo et persuasor depellere et dissuasor

inteudere memorandi. ac sic conflictione partium

facta status poterit apparere, ut in tali causa 'crebro

ad muros exercitu fugiente deliberat imperator utrum io

diruat'. muros excindi cum dicit, nonne uidetur si fecerit

accusari, deinde grauiter et seditiose id exercitum

perpessurum? in quo coniectura fiet de commotionis

euentu. ac mox si dicat 'uictoriam non uocandam si

praesidium ciuitatis excinditur' finis accessit. definiendum 15

i52ffquippe qualis status moenium uictoriam faciat celebrari.

tunc si dissuasor addat 'sine consilio senatus id fieri non

debere' praescriptio etiam uidetur accedere. certum est

igitur et intentionem dissuasori iure assignari et deliberatiui

cunctos status promptius apparere. sciendum tamen 20

ne dissuasor uelut sententiam dicens prohibeat tamquam

iudex, cum eius officium hoc sit ne faciat persuadere inhonestae

rei uel inutilis ratione monstrata.

468 Iam nunc in demonstkativo quem ad modum status

emergat non est facile memoratu idcirco, quia non statim 25

laudem uituperatio consectatur, ut quisquis laudabilis non

esi uituperabilis habeatur, uel contra qui uituperatione caruerit

laudibus fastigetur, utsi laudandus ex eo quisdicatur

quia homicidium non commisit. est ergo medium [nomen],

quod priuationem placuit memorari, propterea quia qui 30

laude priuatur non confestim uituperationi permittitur uel

1 diligere Bl£> || 7 dissuasor intendere et persuasor depellere

Db persuasor intendere et dissuasor depellere B persuasor

depellere et dissuasor depeltere R corr. Halmius \\

10 post diruat add. muros b || 12 accusare BlRl || 19 iuris Bl

iuri R i iure Rm || assignari Hatmius signari BR |] deliberatiuis

BlR || 23 uel codex Grotii uelut BR || 29 nomen de-

Jeui || 31 uituperatione R ||

LIBER V 155

contra. sic tamen status demonstratiui generis apparet,

cum laudatorem uituperatoremque constitues, et uituperatori

accusatoris intentionem, laudatori defensoris partes

adiunxeris. aut illud subtilius conformatur, ut auditor

5 inter laudem uituperationemque libratus uelut aduersantis

loco ponatur. non enim, antequam laudandum quemquam

laudabilem demonstraris, iam illi talis intentio est, ut laudabilem

nondum credat. aduersum quam intentionem

laudatori <certamen est uel uituperatori, licet in superiori

10 astructione quidam conflictus euidens approbetur, ut cum

alius quempiam laudat et alter accusat, utCatonemTullius

laudans et duobus uoluminibus Caesar accusans. ex quo

colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto naturam causae discuties, quae aut sim- 469

15 plici aut duplici quaestione aut multiplici continetur. et

simplex est cum unum quid in tota actione disquiritur , ut 153 G

Clodium Milone iure necauerit. illud uero quod per iudicationem

posteriore loco disquiritur uter utri> insidias

compararit, non est singulare sed iunctum ex duplici con-

20 iectura, quam Graeci dvTiKaTriYopiav nominant: sed incidens

quaestio genus causae facere non potest. duplex

tum ex rebus fit ut pro Caelio de auro et de ueneno, tum

collatione ut pro Roscio, filiusne patrem an inimici iugulauerint.

multiplex uero ex pluribus quaestionibus causa

25 consistit, ut repetundarum omnes Verrinae, et pro Scauro

de Bostaris nece de Arinis uxore et de decimis tribus

exquiritur.

Dehinc dvctvs causae inspiciendus est. ductus au- 470

tem est agendi per totam Uausam tenor sub aliqua figura

so seruatus. sunt autem ductus quinque : simplex subtilis

figuratus oblicus mixtus. simplex est cum non aliud est

1 sic b hic BR || 2 cum B con /{ || 3 partem 6 || 5 aduersantis

scripsi aduersarii Halmius aduersanti BR || 7 demonstrtfueris

b || iam illi Halmius non illi BR nam ilti cod.

Grotii || 10 utque alius Bl || 11 taudet D || accuset D ||

17 milo**i? milo anne b || negauerit D \\ 20 anticatigtorian

B^ anticatigorian R \\ 22 tunc R \\ 26 de add. Hatmius || 28 inspiciendus

6 spiciendus B speciendus R ||

156 MARTIANI CAPELLAE

in agentis consilio aliud in uerbis, ut si bene meritum

laudes ac noxium accuses. subtilis, cum aliud uult animus

aliud agit oratio ut 'quidam abdicat filium quod amicos

non habeat'. hic non uere abdicat sed ut amicos habeat

terret. figuratus est, cum aperte quid dicere prohibet 5

uerecundia propter obscena et significatione alia atque

integumentis uestita monstrantur. oblicus est, cum metus

impedit aliquid dicere libere et per quosdam fandi cuniculos

obicienda monstramus ut in hoc Hyrannus qui sub

abolitione tyrannidem posuerat, fortiter fecit. petit prae- 10

mii nomine armorum arcisque custodiam. magistratus

contra dicunt'. mixtus autem ex utroque componitur cum

et pudor et metus impedit libertatem ut 'tyrannus, qui

duos filios habuit, quorum uni uxor, in qua infamis fuit,

cuius maritus se suspendit, cogit alterum filium eam du- 15

471 cere. contra dicit'. hic non incestum libere nec tyrannidem

potest obicere. hi sunt ductus artificiose tractandi

et per totam orationem subtiliter diffundendi. qui a co-

154 G lore hoc separantur quod color in una tantum parte, ductus

in tota causa seruatur. 20

472 Ductus reperitur ex causatiuo litis hoc est ex re, quae

controuersiam facit, quae aut praeteriti temporis est ut

'an Aiacem Vlixes occiderit' quae ductum simplicem tenet.

aut si praesentis uel futuri temporis fuerit, omnes ductus

admittit. ergo ductus de consilio nascitur, consilium ex &

causatiuo litis exoritur. causatiuum est, quod facit dubitationem

, ut in illo tyranni causatiuum litis est quod tyrannus

<custodiam et arcis postulat et armorum. ductum

seruatum testatur prima Philippica , quae mira subtilitate

dominatum Antonii latenter insimulat ut omnia dicens nihil so

aspere dixisse uideatur.

473 His omnibus conquisitis argumenta uidenda sunt,

quibus ad quaestionis ambiguum fides ualeat adhiberi.

fides autem tribus fit modis: conciliando docendo permo-

3 ratio R || 7 monstrantur Hatmius monstratur BR II

8 fundi BlR |! 9 abicienda BR corr. p || 10 petit om. Bl ||

18 a om. BlR || 21 repperitur R || 23 uxiles R \\ 26 causatiuum

titis est b || 34 consitiando Bl |]

LIBER V 157

uendo. illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominatur. conciliatione)> licet in tota causa uti conueniat,

tamen in principiis uberius insistendum et in commouendo

maxime uigere debet epilogus. docere autem

5 prae ceteris debet ipsa narratio, quamuis diluendis quaestionibus

obiciendisque criminibus non dissimilis operetur

astructio. nunc de argumentis incipiam.

argvmentvm est oratio, quae rei dubiae fidem facit. 474

res dubia est intentio et depulsio uel ratio et infirmatio

io rationis. cum enim obieceris 'occidisti' ut doceas, argumentatione

firmatione uteris, maxime cum negatur. etiam

ipsum 'non occidi' exigit argumentum, licet ad faciendam

fidem etiam illa quae inartificialia nominantur, debeant

adhiberi ut tabulae testimonia quaestiones, quae post dis-

15 cutienda seruabo. nunc argumenta tractentur, quae aut 155 G

in negotio de quo agitur posita sunt, aut illud attingunt.

in ipso tum totum, tum pars eius, tum nota, quam Graeci

' eruuoXoYiav dicunt: attingunt uero negotium, quae ad id

relatiuorum ratione ducuntur. et sunt numero tredecim :

20 a coniugatis a genere a forma uel specie a simili a differenti

a contrario a coniunctis ab antecedentibus a consequentibus

a repuguantibus a causis ab effectis a comparatione.

cuius sunt partes maiora minora paria. apparet

in omnibus relatiuam inesse rationem. nam coniugatum

25 alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relatiua

fiunt. ipsum etiam simile alicuius assimile est, et

omnes Ioci argumentorum non ex se sed ex alio nomen

accipiunt.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primi- 475

8 — p. 469, 6 cf. Cassiod. de dialect. in capite de topicis I

p. 547 sq. ed. Garet.

8 oratio Halmius ratio BR || 10 argumentatione firmatione

uteris (uet firmatione eius uteris) Hatmius argumentatione

firmationeius B argumentatione firmationem (add. uis r)

R || 13 inarteficialia R || 19 ducuntur Br dicuntur R II

20 adiferenti B || 22 affectis R || 23 sunt partes tres b |j

25 relatiua r relata BR \\ 29 quo Grotius ||

158 MARTIANI CAPELLAE

tus oportebit et sic argumenta tractari hoc modo. sit res

dubia 'utrum utilis eloquentia uideatur'. eloquentiaa

totum est. in toto igitur definiendum sic 'eloquenti

est bene dicendi scientia. bene dicere autem utile est:

utilis igitur eloquentia'. cui loco tractando subsidio est 5

Dialectica, quam nuper audistis, per quam cognitum puto

quid sit genus quid species uel differentia proprium accidens

ceteraque quae eius praecepta tenuerunt. tamen haec

ut potero breuiter strictimque percurram.

476 genvs est igitur ad multas species differentiasque io

notio pertinens, ut animal, quod refertur ad hominem pecudem

auem piscem ceteraque, quae non tantum numero

sed etiam specie disparantur, quod alia aeria, alia aquatilia

terrenaque, alia ratio-<nabilia, alia rationis expertia, quae

sub uno nomine collecta cum fuerint nomine generis ap- 15

5£j® pellantur. species est quae a genere pendens alia continet

numero tantum modo disgregata, ut 'homo' continet

et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species est sed

478 numero distant. differentia uero est sufficiens quaestioni

discretio, ut si quaeratur inter hominem leonemque 20

quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus sit,

quod quidem nec hominem a mitibus ceteris)> nec leonem

479 a feris aliis distinguit animalibus. froprivm est quod

rem aliquam ab omnium communione discernit ut risus.

480 hocenim non est hominicommunecum ceteris. accidens 25

est quod in aliquo positum nec pars eius est nec separari

ab eodem potest, ut per se possit existere ut color in cor-

481 pore, in animo disciplina. A parte uero argumentum non

ad totum probandum dicitur sed ad aliquam partem, quae

continet quaestionem. nec enim probata pars totum pro- 30

bat, ut puta si oculus uidet non ideo totum corpus uidet

[cum refutetur totum uidere corpus]. sed dialecticus

iste tractatus est. nunc quem ad modum argumentum a

1 argumentum b || tractari Hatmius tractare BR ||

2 eloquentia totum — definiendum est (est om. R) sic om. B1 ||

4 post est add. et R || 11 pecudem D pecodem BR || 12 autem

B1 || 14 experta.0 || .23 distingit B || 24 rem atiam B1 ||

28 imo R anima r || 29 aliquam scripsi aliam BR || 32 cum

— corpus deleui || 33 quem B quae R ||

LIBER V 159

parte ad partem sumatur ostendam 'si pedes si brachia

tueri debemus, utique oculos diligentius asseruare'. cuius

argumenti loco incurrere aliquando et alius potest , qui a

maiore ad minus dicitur. nec tamen ideo principalis 157 0

5 argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquando argumenta

natura permittit. hoc paene contingere et in

figuris solet, de quibus postea nobis erit dicendum. fit 482

non numquam et [in] hoc modo a partibus argumentum,

cum inducta partitione et propositis partibus pluribus ceio

teris refutatis aliquam concludimus partem in qua sit

quaestio constituta, ut si dicas 'equum hunc, quem habes,

aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es. non autem emisti nec dono tibi datus est neque

natus est domi: furatus es igitur'. a nota uel etymo- 483

15 logia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic <si

consul est qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius

fecit cum adfecit supplicio coniuratos?' quo in loco originem

uocabuli tantum oportet attendere. ab his uero 484

quae negotium uidentur attingere, argumenta ducuntur

20 hoc modo : primum a conivgatis cum uno nomine proposito

principall per eius deriuationem casu aut tempore

commutato aliquid adprobamus ut 'si pietas uirtus est,

quod pie factum est laudari oportet'. constat enim laudabilem

esse uirtutem. qui locus a superiore hoc differt

25 quia aliud est unde nomen inpositum fuerit perscrutari,

aliud per cognationem uerbi ab alio deflexi argumenti uim

sumere. a genere autem, cum quod in toto ualet ad 485

speciem <quoque deducitur, ut, si uarium et mutabile

quiddam est femina, Dido etiam uaria mutabilisque uidea- 158 0

30 tur possitque ex amore in odium commutari. hac ratione

illud Cicerbnis astruitur 'nam cum omnium prouinciarum

sociorumque rationem diligenter habere debeatis tum

31 Verr. II § 2

4 ducitur rb \\ 5 aliquando scripsi aliquanta BR || 6 paene

B pe R sepe r ]| 8 in del. Hatmius \\ a om. R || 12 accipisti

R |] 13 est R ]| 15 dicitur R || 19 dicuntur R \\ 20 quo b

quae BR quom uet quando Hatmius || 21 diriuatione R \\

22 commutati R || 26 cognitionem Bl ||

160 MARTIANI CAPELLAE

praecipue Siciliae, iudices'. hunc locum ille a toto uidetur

imitari. sed interest illud quod in illo definitione , hic ab

ipsa ratione qua genus est argumenta ducuntur, et quod

in genere totum est,> quod totum diuisione perit, genus

486 manet etiam partibus distributum. Ab specie uel A 5

FORMA ducitur argumentum, ut fidem generali faciat

quaestioni ut Cicero in Philippicis 'quid tam proprieCaesaris

actum est quarri lex?' actum enim genus est, quod

ab specie id est lege lata a Caesare conprobatum est.

quod item confirmat a similibus 'quaere acta Gracchi, io

487 leges Semproniae proferentur. quaere Sullae, Corneliae'.

a simili per se ut 'ut Heleua Troianis sic ciuibus beili

semen tu fuisti'. item 'ut saepe homines aegri morbo

graui cum aestu febrique iactantur' et cetera. huic dissimilitudo

contraria est, quae a Cicerone differentia is

nominatur. quae res inter se diuersas non aduersas

ostendit, cuius Cicero ponit exemplum in Verrem 'sed tu

idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio fecisti'.

hoc et in personis ostenditur et in rebus et in tempore et

in locis et aliis, quae nunc memorare longissimum est. 20

488 a contrario ut uita et mors, f quae ex quibus Terentius

sic

'nam si illum obiurges uitae qui auxilium tulit,

quid facies illi, qui dederit damnum aut malum?'

7 et 10 Phil. I § 18 i| 12 Phil. II § 55 || 13 in Cat. I

§ 31 |] 15 Top. II 46 ]| 17 secundum Verr. III § 214 ||

23 Andr. I 1, 115

7 qnid — actum add. Halmius || 8 est quam lex BR Cicero

habet eequid est quod tam proprie dici possit actum eius,

qui togatus in re publica cum potestate imperioque uersatus

sit quam tex? || 11 proferuntur B || syllae BR || 12 per se

om. b || ut add. Halmius \\ elena BR J| 13 sementum (pro

s. tu) R || 19 hoc et personis Bl || 21 ut om. BR add. D ||

uitae mors R || quae ex quibus terrentius BR ex quibus terentius

b: ita suppleuit Hatmius ut uita et mors aliaeque res

discrepantes sibimet opponantur || 22 post sic add. ait r ||

23 si ittum E si ut illum BR || 24 malum cicero BR malum?

Cicero in tertio Philippicarum contra Antonium e contrario

argumentatur dicens p ||

LIBER V 161

Cicero 'si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, 195 G

quae consulem reliquerunt?' a conivnctis autem fides 489

petitur, cum quae singula infirma sunt, ea coniuncta uim

ueritatis assumunt ut 'quid si accedit ut tenuis antea fue-

5 ris? quid si ut auarus? quid si ut audax? quid si ut eras

qui occisus est inimicus?' singula haec quia non sufficiunt,

idcirco congregata ponuntur. ab antecedentibvs 490

ut Cicero 'cum ille non dubitauerit aperire quid cogitarft,

uos potestis dubitare quid fecerit?' praecessit enim praelodictio,

ubi est argumentum. secutum est factum, unde

est quaestio. a conseqventibvs uero conuersim, ut 491

quaestio in antecedentibus sit, argumentum in sequentibus,

ut si hoc secutum est, illud praecesserit ut <si peperit

cum uiro concubuit'. exemplum de Verrinis <si finem

15 edicto praetoris adferunt kalendae Ianuariae, cur non initium

quoque nascitur a kalendis lanuariis ?' a repvgnan- 492

tibvs argumentum, cum ostenditur duo sibi cohaerere

non posse, uerbi causa ut et parasitus quis sit et ridiculus

non sit, quae per negationem simul esse non posse

20 praedicantur hoc modo <non et parasitus est Gnatho et

ridiculus non est'. eius loci exemplum est in re magis

ipsa quam forma uerborum <is igitur non modo a te periculo

<liberatus sed etiam honore amplissimo ornatus

arguitur domi suae te interficere uoluisse'. et in Corne- 160G

25 liana prima repugnare dicit ut 'diuisores, quos honoris

sui ministros esse uoluerat, lege ambitus uellet affligere'.

CAVSARVM locus late patet et multa disputatione tractatur. 493

sed nunc formam eius satis fuerit demonstrare sub hoc

1 Phit. III § 14 ]| 4 p. Rosc. Am. § 86 || 8 p. Mil. § 44 ||

14 Verr. I § 109 || 22 p. Deiot. § 15 || 25 fragm. 34 Or. ||

3 infirmata Bl \\ 4 ut quid si B ut quid sit R \\ 5 sit R II

6 singula autem br \\ quia rb quae BR || 8 sicut add. p ]|

cogitarit rB cogitaret R \\ 18 quid R \\ 20 praedicantur p

praedicuntur BR \\ gnato R \\ 21 huius b \\ 22 post uerborum

add. ut Cicero dicit E \\ 23 tiberatus om. Bl \\ 24 Corneliana

Halmius cornelia BD || 25 cidit D \\ honore Db \\

26 uoluerit b \\ 28 ACAVSIS ante causarum add. D \\

MARTIANUS CAPELLA 11

162 MARTUNI CAPELLAE

exemplo 'sed cum ob tua decreta, ob iudicia, ob imperia

dabantur , non est ita quaerendum cuius manu numerarentur,

sed cuius iniuria> cogerentur '. sic et Vergilius

494 'mene fugis?' ab effectis fit argumentum, cum in

causa dubitatio est, ut fatum probetur ex eo, quod homi- 5

nes etiam inuiti seruabantur in uita. fatum enim est

causa uel uitae uel mortis: illa uero effecta sunt fati: uiuere

posse uel mori. Cicero hinc probat 'Auli Hirtii uita

populo cara est, quod ei populus plaudit'. hoc estVergilii

'degeneres animos timor arguit'. nam timor est causa io

495 ut degener sit animus, quod timoris effectum est. a comparatione

maiorvm 'quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem cum a Marco Octauio Liguri postularit?'

Vergilius

tu potes unanimos armare in proelia fratres. 15

ex hoc utique probat et alienos posse, quod minus est.

Terentius 'nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

496 [aut audiebat], tanto magis audebit ceteros'. a minorvm

comparatione ut Tublius Scipio pontifex maximus Ti-

161 G berium Gracchum mediocriter labefactantem statum rei 20

publicae priuatus interfecit'. deinde iungit quaestionem

ubi gradus est quidam 'Catilinam orbem terrae caede

atque incendiis uastare cupientem nos consules perferemus?'

ex hoc Terentius loco illud 'hic paruae consuetu-

497 dinis causa huius mortem tam fert familiariter'. a parivm 25

comparatione. Cicero 'et si non minus iucundi atque

1 Verr. II § 26 || 4 Aen. IIII 314 ]] 8 secund. Cic. Phil.

I § 17 || 10 Aen. IIII 13 || 12 sec. Cic. Verr. I § 127 |] 15 Aen.

VII 335 ]| 17 Adetph. I 1, 30 |] 19 22 Cic. Cat. I § 3 ||

24 Andr. I 1, 83 || 26 Cic. Cat. III § 2

2 munerantur D \\ 3 uirgilius r || 4 affectis R \\ 5 factum

Rl || 6 factum R \\ 8 auta -ff1 || uitam R \\ 9 curae b ]] sic

et illud Vergilii Halmius \\ 10 degenere R || 13 ligore £lR ||

postularet R \\ 16 alienus R \\ 17 falti BlR \\ insuerit tibri

Terentii \\ patrem aut audebit tanto magis audebit ceteros

BR || 18 animorum Blr \\ 22 gradus Hatmius modus BR \\

quondam r || catillinam R || 23 cupientem nos cons: perferemus

b cupientem nos iudices perferemus Rm c. n. c. p.

BR \\ 24 terrentius R \\ 26 iocundi R \\

LIBER V 163

illustres sunt ei dies, quibus conseruamur, quam itti quibus

nascimur'. et in Pisonem 'nihil interest utrum ipse

consul improbis contionibus, perniciosis legibus rem publicam

uexet an alios uexare patiatur'.

5 His igitur breuiter demonstratis illa, quae non exco- 498

gitantur ab oratore sed a causa aut a reis suggeruntur,

in tribus ut diximus rebus posita sunt: in scriptura ut

tabularum, in auctoritate ut testium, in necessitate ut tormentorum.

ab scripto argumentum petitur cum ad 499

io dubiae rei probationem uel chirographum uel testamentum

uet transactionis tabulae recitantur ceteraque huius

modi, quae ita nota sunt ut exempla de oratione non quaerant.

ab avctoritate uero ut 'Africanum dixisse iure 500

caesum esse Tiberium Gracchum', aut cum testimonium

15 quo ueritas nudetur adfertur ut 'Gnaeum Pompeium de

misso frumento celeriter testem nobis orator inducit'.

auctoritas igitur aut iudicantis aut testis est. huic partiig2(

adiunguntur oracula ceteraque id genus. <necessitas 501

uero "dat fidem ex tormentis aut somno aut furore aut

20 uinolentia, quae uocem alicuius rei extorquet inuitis. quae

omnia cum ad coniecturam ** causa persona facto id est

ipso testimonio uel confessione uel scripto capiunt fidem

uel amittunt. nam.et causa dicentis adtenditur et persona

tractatur et ipsius scripturae. secum aut cum causa

25 qualitas comparatur.

Sequitur ut ad ea quae conciliant aut permouent au- 502

ditores> intentionem suam flectat assertor, quoniam ad

fidem faciendam haec quoque pertinere praedicimus. con-

2 § 10 || 13 cf. Cic. de Orat. II § 106

1 ittostres R illiustres r || ,hii BR [| quibus conseruamur

quam ilti ex Cicerone suppleuit Grotius || 2 intere E interesse

R interee B || 9 a scripto b || 11 uet add. Hatmius ||

12 modi om. BlRl \\ 21 facto id est ipso B facto adduntur

id est ipso Db (sed D sine id est) : deteto adduntur tacunam

indicauit Halmius ita supptens quae omnia cum ad coniecturam

adpticantur, ex causa etc. || 23 nam et E nam nec

BD |] 26 concilient Bl \\ permoueri D \\

11*

164 MARTIANI CAPELLAE

ciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate.

personae aut auditoris aut rei uel ipsius oratoris aut adiiersarii.

auditoris sic 'ut, qualem te antea populo Romano

praebuisti, cum huic eidem quaestioni iudex praeesses,

talem te nobis et populo Romano hoc tempore im- s

pertias'. rei uero , ut pro Deiotaro ' quem ornare antea

cuncto cum senatu solebam pro perpetuis eius in nostram

503 rem publicam meritis'. oratoris uero, cum de se non

superbe sed moderate loquitur, quale illud est 'cum quaestor

in Sicilia fuissem , iudices , itaque ex ea prouincia io

decessissem , ut Siculis omnibus \ucundam diuturnamque

memoriam quaesturae nominisqne mei retinquerem

(actumst ut cum summum m ueteribus oatronis muhis,

tum non nuttum etiam \n me nraesidium suis (ortiinis

constitutum arbitrarentur' . sed haec plenius in exordio- is

rum praeceptis edisseram. ab aduersarii uero persona

conciliatio fit dum illius iniquitate aut arrogantia demonstrata

nostra modestia commendatur. sed haec posterius

in principiis, quoniam nunc non orationis partes sed dicendi

formas et faciendae fidei species numeramus. quo 20

loco patheticaequoquedictionisattendimus facultatem,cuius

uis uel in communibus locis uel in epilogis maxime continetur.

ne primordia quidem apud ueteres hac animorum

permotionecaruere, quod tuncdemonstrabiturcum ordien-

163 0 di praecepta tractabimus. interim generatim quibus men- 25

tes affectibus incitentur nulla partium definitione signabo.

504 Commouentur igitur auditores aut miseratione aut

odio aut inuidia aut metu aut spe aut ira ceterisque similibus.

miseratione cum calamitates alicuius magno dolore

tractamus, cum iniquitatem temporis uel periculi 30

magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum

3 Cic. p. Rosc. Am. § 11 || 6 §2 || 9 diu. in Caec. § 2

tH 11 omnibus iu. dl. m. Q. nom. m. R. F. VT. C. S. I. u.

pa..mult. NNV. 6T. I. P. R. SF. O. AR. BR \\ 17 fit om.

B'B} || 19 quoniam Httlmius quamquam BR || 21 patpathetice

Rl ***patheticae B || 23 ne Hatmius neme B me (add.

s. l. neue) R mea 6 || 27 commouent Bl \\

LIBER V 165

'patres hi, quos mdetis, \udices, 1acebant in Mmine primo,

matresque miserae pernoctabant ante ostium carceris ab

extremo eonspectu Mberum exctusae, quae nihil ztiud

orabant nisi ut Mliorum suorum postremum spiritum ore

5 excipere McereV . ab odio cum aduersarii factum uel

uiris bonis uel iudicibus ostenditur execrandum, ut cum

iudicum corruptio docetur a Verre iactari. item 'cum in

auaritia scelere periurio uos sui similes esse arbitratur'.

inuidia est quae quodam liuore inficit auditores ut est

10 'quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum

magnorum atque nobilium faciliorem auditum istius habet

nequitia et audacia quam cuiusquam nostrum uirtus et

integritas'. item 'istum rebus omnibus undique ereptis

impune eludentem circumfluere et abundare'. ^potestqui-

15 dem et illa res auditorum mentes incendere ut si alicuius

exaggeres tyrannicum spiritum aut potentiam non ferendam.

metum uero excitaris uel propriis uel communi- 505

bus periculis. propriis ut 'hoc est iudicium, in quo uos de

reo, populus Romanus de uobis iudicabit'. communibus

20 autem ut est 'uideor mihi uidere hanc urbem lucem orbis

terrarum arcem omnium gentium subito uno incendio

concidentem'. spe quoque animi perturbantur> cum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut cum fidem Milonis

Pompeio pollicetur et 'Caelii in omni uita seruitium ob-

25 strictum uobis ac liberis uestris habebitis'. ira etiam uehementer

animos turbat, ut cum exaggerat Tullius eii64G

exclamat in curia sedere socios Catilinae 'o dii inmortotfes/

1V§118 || 7 Cic. Verr. Act. I § 42 || 10 Verr. III § 7 ||

13 ibid. § 9 || 18 Verr. Act. I § 47 || 20 in Catil. IIII § 11 ||

24 secund. or. p. Cael. § 80 || 27 Catil. I g 9

1 patres hii quos ui DIIA. (ia fi) I. L. p. m. a. q. m.

p. an. os. CaR. aB. CONS. LL. (IL R) ex. q: nihit. a. o.

(c R) nihil u P S. post. sp o (c-.fi) €X. L. BR \\ iudices

om. libri Cic. \\ limine primo suppl. Hatm. timine ipso palimps.

Vai. Verrinarum limine rett. codd. Cic. || 8 arbitretur tibri Cic. ||

17 metum B metu bD || excitaris scripsi excitari BD \\ 20 uedere

D J 26 perturbat b \\ 27 odii inmort. V. BIN. G. S. Q.

R. P. HaB. in qua urb: uiuimus hichics .N. I. nnmp. c. BR \\

166 MARTIANI CAPELLAE

ubirura genttum mmus? quam rem pubticam habemws?

in qua urbe uiuimus? hic, hic mnt aostro in maaero, p. c*

similes alii permiscentur affectus qui cum ad persuadendum

plurimum ualeant, extra causam tamen sunt nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis iudicem 5

capere, non ratione ducere uideatur.

506 His igitur ad fidem faciendam prudenter inuentis

ordo rerum est sociandus, quae pars dispositio uocitatur,

qua quid dicendum quoue loco, quid penitus omittendum,

quo modo etiam et quando et ubi prudenter inspi- io

cimus. duplex igitur huius partis est ratio. aut enim

naturalis est ordo aut oratoris artificio comparatur : naturalis

cum post principium narratio partitio propositio

argumentatio conclusio epilogusque consequitur : artificio

oratoris cum per membra orationis quae dicenda sunt is

digerimus. et hoc ex causae utilitate non ex temporis

serie coaptamus ut pro Milone factum , cum quaestiones

quasdam aute narrationem ut praeiudicia refutaret induxit,

quod non ex ordine naturae sed ex causae utilitate

mutauit: et pro Cornelio primo refutata sunt crimina, 20

quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

recursus est factus, quae dispositio artificialis ut diximus

507 nominatur. in Verrem autem naturalem temporum ordinem

tenuit, ut primum quaesturam, tum legationem, deinde

duas ei praeturas obiceret seruata temporum ratione, 25

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario persequemur.

at ubi maiora quaeque potissimum et inuidiosiora

purganda sunt, ab his sumitur refutationis exordium, ut

pro Cluentio coniecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit ordine uidelicet commutato , ne si 30

Cluentium legis adsertione defenderet, fugere causam dif-

165 0 fidentia uideretur.

508 Duabus his officii partibus absolutis elocvtionis

6 ducere BR deducere r |l 8 qua R quia B |] 9 poenitus

B || 17 cooptamus BlRl || 20 prima Bl ]] 25 ei * et

BR || 30 commutatio BlRl || 31 defenderet et Bl \\

LIBER V 167

cura est intimanda. quae cum constet in singulorum animaduersione

uerborum, hoc ab eloquentiae nomine separatur

quod illa totius operis <oratorii uirtus est, haec pars

habetur officii, cuius Cicero duo quasi fundamenta, duo

5 dicit esse fastigia. fundamenta Latine loqui planeque

dicere, quorum unum Grammatice loquente didicistis,

cum eius uobis insinuata subtilitas est. fastigia uero sunt

copiose ornateque dicere, quod non ingenii sed laboris est

maiimi exercitationis etiam diuturnae, qua non solum

10 uberior sed illustrior quoque facultas adquiritur.

Huius rei duplex ratio est: una qua in singulis uer- 509

bis lumen appareat, altera ut dignitas eloquendi copulationis

ipsius decore seruetur.> In singulis uero uerbis

aut proprium aut translatum mutuatumque conquiritur.

15 propria sunt uetusta praecipue. nam cum et proceres

uel nescirent haec dicendi ornamenta uel appetere non

auderent, propriis utebantur. sed quia uerborum ueterum

iam exoleuit usus, non sunt audacius usurpanda illa,

quae cum aetate mutata sunt. itaque alvcinaki et cer-

20 ritvm et caperatvm similiaque praetereuntes utemur

his, quae consuetudo recipiet nec tamen sordidis nisi cum

rei sententiaeque uis exigit, ut cum Cicero uolens crude-

Iitatis inuidiam facere ait 'gurgulionibus exsectis reliquerunt'

et 'uirgis plebem Romanum concidereJ. nec inde-

25 core Vergilius uitandae humilitatis aucupio lychnos pro

lvcernis ait. quod si sua res propria uerba non ha- 510

beat, nouanda sunt aut alienis utendum. nouantur autem

duobus modis uerba aut quadSm fictione, aut declinatione

praesumpta, aut duorum quae usitata sint coniunctione

30 composita. finguntur maxime cum transferimus , ut qui

23 p. Tullio 10, 21 || 24 Verr. I § 122 || 25 Aen. I 726

6 grammatica b J| 7 est om. B || 8 set d |] sunt ornateque

B1 || 12 apparet D || 13 uerbis Hatmius rebus BR ||

15 cum et B et cum R tum cum b |J 20 caperratum BR

corr. p |J praeterientes BlRl \\ 22 ut om. p \\ 25 tychinos

R || 29 sunt r ||

iroioTn,Tac qvalitates esse dixerunt, quod nomen

166 G numquam fuerat in Latinis, quo et auribus temperandum

et insolentia fugienda. quam uitans Cicero soterem saluatorem

noluit nominare sed ait 'qui salutem dedit'. illud

511 enim nimis insolens uidebatur. deriuatione quoque fiunt 5

uerba , quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus

'tlorea rura' et 'campique ingentes ossibus albent'

quod satis crispa flexione Horatius albicant dicit. bis

plerumquePoetice utitur licet Tullius 'grandiferas posscssiones'

dicat et 'grandiloquos oratores'. 10

512 Huic diligentiae subiungitur translatorvm cura

verborvm cum res aut sua non inuenit uerba aut cum

uolumus splendidius aliquid explicari. ergo aut inopiae

aut decoris causa transferuntur : inopiae cum dicimus

'gemmare uitem' et 'luxuriare segetes' laetasque per- 1»

bibemus. desunt enim propria et commoditati sunt

ascita. decoris uero ut 'bellum subito exarsit'. cum potuerit

dici extitit. et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari ut ab oculis 'luce libertatis et odore legum',

et 'silent leges inter arma' et a gustu 'o nomen dulce 20

libertatis'. uerum non debet haec translatorum alienorumque

uerborum adfectatio sine hioderatione captari.

nec longe petita debent esse translata ut si dicas <'Iuxuriosam

Charybdim'. uitandum quoque ne turpis sit similitudinis

usurpatio, ut si dicas 'castratam Africani morte2»

rem publicam' aut 'Clodium stercus senatus'. in hoc

1 Cic. Acad. I § 25 || 4 Verr. II § 154 || 7 Verg. Aen. I

430 et XII 36 || 8 Carm. I 4, 4 || 9 Ptiil. II § 101 || 10 Orat.

§ 20. Tusc. V § 29 || 19 Cic. Verr. V § 160 || 20 p. Mil. § 10.

Verr. V § 163 || 25 ex Cic. de Orat. III § 164

1 TTOIOTHTaC Halmius poeoteta BR \\ 2 quo modo

et b \\ 4 sed £ et R || 5 diriuatione /i || 9 poetice Chrislius

grammatice BR \\ 10 grandilocos Bl || 14 transferuntur b

transferre BIt || 16 commoditati sunt Hatmius commodatius B

[sed a ead. m. in i corr.) commodatus R (commodantus corr.) ||

17 associata b \\ 19 odor BR \\ 20 o in B erasum || 23 tuxoiosum

2?1 |]

LIBER V 169

genere transferendi etiam allegoriam poetae praecipue

nexuerunt. et Cicero 'cum [dicit] senatum a gubernaculis

deiecisses, populum Romanum e naui exturbasses,

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimo plenissimis

uelis nauigares'. et in Pisonem <ut qui in maximis

tempestatibus ac fluctibus rei publicae nauem gubernassem

saluamque in portu collocassem, frontis tuae

nubeculam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?'

usurpatis ergo haec simul pluribus uerbis 1676

elocutus est, quae suis fortasse angu->stius aut humilius

diceret. item translata quodam modo sunt, quae aut ex

parte totum aut ex toto partem aut ex uno plures monstrant

aut ex pluribus singula. ex parte totum ut 'in

puppim ferit' aut <me isdem parietibus tuto esse tecum'

pro 'eadem domo'. hunc tropum metonymian grammatici

memorarunt, catachresin etiam Graeci, quam nos

abusionem dicimus ut cum perbibemus 'naturam deorum'

pro 'substantia'. in coniunctis uero uerbis orationisque 513

contextu seruanda sunt haec ut constructio coagmentata

■ et conclusio perfecta proueniat et quodam schemate dictio

uenustetur.

Iam compositionis praecepta percurram, cuius 514

uitium maximum est hiulcas et asperas, frenos etiam, iotacismos

mytacismos labdacismos homoeoprophora dysproi

phora et polysigma non uitare uel cuiuslibet litterae assiduitatem

in odium repetitam ut 'sale saxa sonabant' et

'casiis Cassandra canebat'.

2 de domo s. § 24 || 5 § 20 || 14 Verg. Aen. I 115 Cic.

Cat. I § 19 |] 15 ex Cic.Orat. § 93 sq. |] 26 Verg. Aen. V 866 ]]

27 ibid. III 183

2 et BD nt b || dicit det. Halmius || 4 arcipirata Bl ]]

irapurissimo Hatmius impurissimum BD impurissimus b ||

9 simul scripsi similiter BD \\ 10 suis propriis D || augustins

Bl ]] 14 hisdem BR \\ toto BlR || 15 metonymiam R \\

16 memorarnnt B nominarunt R || 17 ut est b || 24 moetacismos

BR \\ omoeoprofora BlRl omoeoproforan 6 ||

dysprophora add. Hatmius \\ 25 polysigmia BR polysigmata

Hatmius || 27 casandra Bl \\

170 MARTIANI CAPELLAE

mytacismvs est cum uerborum coniunctio M litterae

assiduitate colliditur ut si dicas 'mammam ipsam amo

quasi meam animam'. labdacismvs ubi L plurimum

dissonat ut si dicas

sol et luna luce lucent alba leni lactea. 5

iotacismvs ut si dicas 'Iunio luno Iouis iure irascitur'.

polysigma ubi S littera crebrius geminatur 'Sosia in

solario soleas sarciebat suas'. homoeprophoron est

cum dicitur

o Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti. 10

dysprophoron ut si quis dicat 'persuasitrices praesti-

515 giatrices atque inductrices strigae'. asperae inter paenultimum

ultimumque uerbum maxime uitandae, cuius

exemplum est si dicas 'phaleras ablatas gratis', aut si

g*g iuret auriga 'per lora per flagella per frena'. hivlcae 15

sunt cum in ea parte, quam diximus, similes uocales ac

similiter iongae conlisam hiantemque structuram faciunt

ut si quis dicat 'suscepisse se liberos secundo omine', et

ut Tullius pro Milone ait 'auctoritate publica armare'.

quod quidem artem dissimulans plerumque appetit uo- 20

luntate.

517 Vitandum similiter ne in eodem loco tres atit quattuor

longas breuesque continue ponamus neue in notissimos

uersus et maxime <heroicos structura fundatur iambicosque

uersus, quamuis eos Cicero non euitet cum dicit 25

'senatus haec intellegit consul uidet' et heroici uersus

10 Ennii Ann. 113 Vahl. || 14 Cic. Verr. Utl § 29 |]

19 § 2 || 26 Catil. I § 2

1 moetacismus B moetacismos R || M add. in B sup.

tin. || 2 amo b ama BR || 6 ioui b || 7 potysigmia B || geminatur

ut Db || sosia B corr. ex socia || 8 omoeoproforon b

omoeaproferon B omoeoproferon R || 10 tali om. Bl || 11 disproforon

Rb diaproferon R || praestrigiatrices b || 12 strigae

Hatmius triges B tigres Rb || 13 uerborum Rv || 17 faciunt b

faciant BR \\ 18 omine b homine BR \\ 20 uoluptate Bl \\

24 maxime in b \\ iambicol*** uersus B inter iambicosue uersus

b ||

LIBER V 171

finem uel initium non declinet cum dicit 'o miserum cui

peccare licebat' et in Academicis 'latent ista omnia,Varro,

magnis obscurata et circumfusa tenebris' et in Verrinis

plenum uersum, una quidem syllaba mutilum, fuderit

5 cum dicit 'cum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant'.

nec finem uitauit elegiaci cum ait 'oderat ille bonos'.

incurrit etiam in hendecasyllabi phalaecii petulantiam

dum dicit 'successit tibi Lucius Metellus'. hic tamen uir

et longo opere et ipsa sui maiestate defenditur. ceterum

10 in clausulis uitiosissimum reperitur. animaduertendum

autem ne cum similitudinem uersus> effugimus bonam

clausulam transeamus, ut si timeas dicere 'strepitumque

plagarum' cum pla longa sit et bonam clausulam fecerit.

Vitandum etiam [eodem loco] cacemphaton uel inter- 518

15 positione uel commutatione uerborum. inhonesta enim

exempla sunt ut 'arrige aures Pamphile' ut est 'atque

ereptae uirginis ira'. in his enim sordescit oratio. uitandi

etiam freni, qui fiunt ex asperrimis litteris in unum

concurrentibus, ut est Terentii in Hecyra

20 per pol quam paucos reperias meretricibus

fidelis euenire amatores Syra.

et ab isdem litteris incipientia ut est 'non fuit istud iudicium

iudicii simile iudices'. et in eadem desinentia, ut

'fortissimorum proximorum fidelissimorumque sociorum' 169 G

25 in eodem uitio habentur. item penitus fugiendum breues

syllahas continuare quam plures ut est illud Sereni

perit abit auipedis animula leporis.

2 Acad. II § 122 || 5 Verr. IIII § 110 |] 8 Cic. Verr. III

§ 43 || 12 Verr. V 162 || 16 Ter. Andr. V 4, 31. |] Verg.

Aen. II 413 || 20 I 1, 1 || 22 Cic. p. Cluent. § 96

' 3 magis BD \\ 4 syllaba utillum B ]| 6 elegiaci cum ait

Halmius elegi sicut ait BD (sed B ait*) || 7 endecasyltabi

BD || falleucii B phaletii D \\ 9 magestate Bl \\ 12 que

om. B1 || 14 eodem toco deteui \\ cacenfaton B cacenfatem

R ]| 16 pamphyle R || 18 freniqjfiunt Bl \\ 19 haecyra

B haecira jR || 20 repperias R \\ 21 fideles b []

22 hisdem BR \\ istum RlRl \\ 27 perit abit auipedis

- --';nr"^?Pi

172 MARTIANI CAPELLAE

519 His breuiter intimatis pedes sunt asserendi quibus

clausulae decenter aptentur. quos quidem Cicero quadam

permixta confusione perturbat dum dicitmodo ditrochaeo

concludendum, modo paeonem primum probat

incipientibus, modo finientibus quartum, modo dochmium, 5

qui constat ex breui, duabus longis, breui et longa, cuius

exemplum posuit 'amicos tenes', item amphimacrum pedem

et rursum dactylicum nnmerum laudat. modo anapaesticum

modo \ dithyrambum laudat nec tamen certa

sententia est. ego tamen compendiosiora percurram , ut io

in hac silua quibusdam uidear praeire tramitibus.

520 In monosyllabis inspiciendum utrum finalis longa

breuisne sit. si enim longa est, praeire debet trochaeus,

ut est Ciceronis 'non scripta sed nata lex' aut 'debet esse

legum in re publica prima uox', quae tamen pendente i5

sensu apta conclusio. at uero si breuis fuerit monosyllaba,

iambus aut anapaestus antecedat, ut ait SaJlustius

'tota autem insula modica et cultibus uariis-est'. breuem

uero breuis aut longam longa non sine uituperatione sectatur

ut si dicas 'ista res mea est' aut contra , quod Ci- 20

cero pro Ligario 'non tu eum patria priuare, qua caret,

sed uita uis'. quod uoluntate orator, non errore <composuit.

uerum hoc de monosyllabo superius praeceptum

in colo melius collocamus aut commate non in fine sententiae.

25

521 Dissyllaba uero iambico numero non iure clauduntur,

noGMA si paenultimus spondeus mox iambus aptetur ut si

2 Orat. § 215 sqq. || 14 p. Mil. § 10 ]| 18 ex Hist. lib.

III || 21 § 11

I. C. Scatiger poet. II 39 perit auita uipedis BR \\ 5 finientibusque

Bl || quartum add. Hatmius coltato Cic. de Orat.

III § 183 atque illi philosopho (Aristoteti) ordiri placet a

superiore paeone (i. e. ab eo, qui a tonga sytlaba oritur), a

posteriore finire || docimium BR |] 7 amphimacrum B ||

8 modo anapaest. — taudat om. E \\ 9 dytyrambicum R (eorr.

dytyriambicum) d**i*ambum B detirambicum b corrupt. signum

add. Halmius || 16 sensui i?1 || apta est b || 18 insola

R || 21 eum Rb -enim B ergo tibri Tultiani \\

LIBEE V 173

dicas 'tenui seruos meos', aut pyrrichius pro iamho ut

'consul uidet'. at bona clausula est ex iambo et spondeo

uel uitimo trochaeo ut siquis dicat 'patria continet bonos

ciues' uel asserat caput legis'. cauendum est autem ne

5 aut duo iambi aut iambus et pyrrichius in fine ponantur,

ut siquis dicat 'pugnare iuuenes pro parentibus suis'.

cauendum etiam ne pyrrichhis post pyrrichium ueniat et

quattuor breues faciat ut siquis dicat 'perdidi bona mea'

aut post pyrrichium trochaeus spondeusue ut si dicas.

w 'conqueritur sua facta' aut Mmputat sibi demens'.> sed

et trochaeus et iambus uel pro iambo post trochaeum

pyrrichius malam clausulam faciunt. hoc enim finem elegiaci

pentametri turpiter reddit. quid enim interest utrum

dicas 'omnia nempe uides' an uero dicas 'aspice facta

«mea'. bene autem ponuntur uel duo trochaei uel trochaeus

et spondeus in fine clausulae ut siquis dicat 'haec

est bonorum ciuium magna cura' aut 'haec sunt, quae

maximi principes sola curant'. '

Trisyllabis clausulam tenminantibus lex est, si modo 522

20 eam uelis molliter fluere, ut trochaeo praecedente paenultimo

molossus subsequatur, siue longam habeat nouissimam

syllabam siue breuem iure metrico, ut illud est

Tullii 'mare fluctuantibus litus eiectis'. fit autem pessima

clausula si pro trochaeo paenultimo spondeum praeloca-

»ueris, ut si dicas 'mare fluctuantibus rupes eiectis'. item

pessima si pro trochaeo pyrrichium praemiseris ut si dicas

'mare fluctuantibus apex eiectis'. item uitiosa est conclusio

si nouissimi molossi prima syllaba breuis fiat, quamuis

trochaeo rite praemisso. tunc enim heroicum comma

m nascitur ut si qui dicat 'litus amicis'. item bona clausula

23 p. Rosc. Am. § 72

3 uel si b || 5 pyrrhicius B et sic plerumque || 6 pro parentibus

suis parentibus Bl properantibus suis parentibus D

6 spondius Bl ]| 12 causulam B item u. 16, 19 et p. 174, 7 || hoc r

hunc BR || elegia*ci*penta metri*tur piter B || 18 Dfc TEISYLLABIS

(TEISSYLABIS R) post curant add. BR || 19 trissyllabis

R || 21 molosus R et ita fere semper \\ 25 fluctibus

Bl || 30 qui B quis b om. R \\ litus om. Bl ||

174 MARTIANI CAPELLAE

-

fit si pro nouissimo molosso ionicus minor ponatur post

trochaeum, ut si dicas 'mare fluctuantibus litus agitanti'.

1710 sed in hac clausula cauendum ne pro trochaeo paenultimo

spondeus ponatur. nam tunc si solueris tertiam molossi,

in uitium cadis, quale incidit Cicero cum dicit 'si te semel 5

ad meas capsas admisero,. si autem paenultimo trochaeo

mediam molossi solueris, pulchram clausulam feceris, ut

si dicas Mitus Aemiliae'. item trochaeo paenultimo pulchre

etiam tertia molossi resoluitur ut si dicas 'litus aequabile'.

item si trochaei paenultimi longam soluerimus et primam 10

molossi ultimi, fit elegans clausula ut est 'curas regere

animorum' * * *

523 Eipujvela est simulatio, in qua aliud uerbis significamus,

aliud re ipsa sentimus ut est principium pro Ligario

'nouum crimen Gai Caesar'. TrapdXeiipic est prae- u>

teritio cum quasi praetermittentes quaedam nihilo minus

dicimus. aTrocTpocpri est in aliquem districta conuersio

frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. hoc est cum

in aliquem sic conuertimus actionem ut ex ea iudices doceamus.

biaTropncic est <addubitatio, qua figura utimur 20

cum ueluti dubitantes ab ipsis iudicibus inchoamenti consilium

postulamus ut est pro Cluentio 'equidem quo me

uertam iudices nescio'. et pro Cornelio 'pugnem contra

nobilissimorum hominum studia consilia rationesque eo-

524 rum aperiam?' et cetera. epujTriua est interrogatio, qua 25

figura utimur, cum interrogando aliquid acerbamus et

5 diu. in Caec. § 51 ]| 12 Caput de figuris ex Aquilae

Romani tibri § 7 — 46 sumptum est || 15 p. Lig. § 1 ||

22 § 4 || 23 p. Corn. II 1

6 admise Bl || 8 pulchra Bl || 11 curas regere animorum

om.BR: in B sic pergitur in eodem uersu ctausnta ut est ironia

est simulatio, adiectum in marg. manu pauto recentiore D€ FIGVRIS.

item curas gerere animorum. DE FIGVRIS add r in

marg. tacunam indicauii Hatmius, quem uide || 15 paratemsis^ft ||

16 quasi Aquita § 8 om. BR \\ 17 ad aliquem b || 20 dubitatio

Db || 24 'hominum uoluntates? studia etc. Aquita, ut in Capelta

quoque scribendum est, nisi error est ipsius, Hatmius \\ cogitationesque

Aquita \\ 26 acerbamus Hatmius aceruamus BD ||

LIBER V 175

exaggeramus eius inuidiam. Trucua est quaesitum, quae

figura a superiore eo differt quod interrogato una uoce

tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responderi non potest, ut cum dicimus <qua igitur ratione

5 bellum geremus? quae auxilia nobis parata erunt? quis

erit qui subuenire uelit, cum tam acerbe socios> tractauerimus?'

biaTUTrujcic est descriptio uel deformatio, cum 172 G

rebus personisque subiectis et formas ipsas et habitus

exprimimus, ut Tullius pro Milone 'si haec non gesta au-

10 diretis sed picta uideretis' et deformat Milonem in reda

sedentem paenulatum cum uxore item Clodium cum equo

et delectis uilla egredientem, et cetera. &vTetcaYUjYn

contraria inductio. haec flgura est cum aliquid difficile

est et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo

15 'difficilis ratio belli gerundi at plena fidei, plena pietatis'

et cetera. biacupuoc est eleuatio uel f impressio. in hac 525

figura laudantes quae dicuntur ab aduersariis dissoluimus,

qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de

iure ciuili. ueTdcTactc est transmotio quaedam hoc est

20 cum rem a nobis alio transmouemus sed non ita ut ibi

totam causam constituamus. alioquin status incipit esse,

non figura.

Hactenus de sententiarum figuris. nunc ad elocv- 526

tionvm figvras transeamus. sed uolo breuiter memo-

25 rare quot genera sint elocutionis quotque modis ea utendum

sit. est igitur familiaris omni narrationis generi,

quam graeci eipouevriv XeHtv appellant. quae ita conectitur,

ut superiorem elocutionem semper proxima conse-

9 § 54 || 15 fr. de rege Alex. 3, 4 || 18 § 25 sqq.

1 aggeramus Bl || 2 interrogato Ruhnkenius interroganti

BD || 9 si haec nnnc gesta audistis facta uideretis et milonem

BR emendauit et suppteuit Grotius ex Aquita || 12 et

dilectis b || antisegoge BR || 14 ptolomeo BR || 16 diasirmos

BR \\ impressio BR inrisio Hatmius \\ 17 tudentes

fitinnk. ex Aquita || ab om. Bl ]] 19 transmutatio b || 26 omni

Halmius omnis BR || 27 elpo|u£vryv Rob. Stephanus (adAquit. 18)

epimonem BR epimonen r || conectuntnr b |J 28 consequatur

Hatmius consequantur BR \\

176 MARTIANI CAPELLAE

quatur. ea historiae conuenit et narrationi et non conuersum

neque circumscriptum eloquendi genus desiderat

sed fusum atque continuum ut illa sunt in Miloniana 'occidi,

occidi non Spurium Maelium, quod annonae leuandae

527 iacturis' et cetera. est alia quam Trepiobov Graeci appel- s

lant, quae sententiam quadam circumscriptione definit

atque determinat, quale est in Caeciniana 'si quantum in

agro locisque desertis audacia potest, tantum in foro iudi-

173 G ciisque impudentia ualeret, non minus nunc Aulus Caecina

cederet Sexti Aebuti impudentiae quam tum in ui faciunda io

cessit audaciae'. quae multis constat ex membris quae

KujXa Graeci dicunt, et ex caesis quae KOuucnra appellant.

528 membrvm est pars orationis ex pluribus uerbis <absolute

aliquid significans hoc modo 'etsi uereor iudices ne turpe

sit pro fortissimo uiro dicere incipientem timere'. caesvm 15

autem est pars orationis ex duobus aut pluribus uerbis

nondum quicquam absolute significans. quamquam caesam

dicamus orationem, cum singula uerba quoduis significantia

proferuntur ut est 'quis est iste Lollius, qui sine

ferro ne nunc quidem tecum est? quis est ille Lollius 20

armiger Catilinae, stipator tui corporis, concitator tabernariorum,

percussor, lapidator curiae?' et in Verrinis 'cdmites

illi delecti manus erant tuae, accensi medici aruspi-

529 ces scribae manus erant tuae'. uerum superior periodos

constat ex duobus membris et ex tribus et ex quattuor, 25

interdum et sex. quamuis ex uno membro putent non

nulli posse> compleri, quam uovokujXov Trepiobov appellant,

cum sit colon potius. optima igitur oratio fiet si

3 § 72 ]| 7 § 1 |l 14 p. Mil. § 1 || 19 Cic. de domo sua

§ 13 || 22 II § 27

1 ea Halmius ex Aquila et BR || 3 aed fusum Ruhnk.

defusum BR difusum b diffusum r || oocidi occidi B occidi

Rb || 4 melium BR || annonae leuandae iacturis BR annona

teuanda et iact. Halmius annona leuanda iacturisque Cic. et

Aquita || 7 in agro locisque Hnlmius in alogis quae B in alocisa

R in agris locisque D || 10 ebutti B ebuttii R || quantum

BR || 17 nondum quicqam Aquila dum quicquam BD ||

19 iste add. E om. BD \\ 27 quam Halmius quem BR \\

LIBER V 177

nunc ex ambitu periodico nunc ex illa continuatione perpetuae

elocutionis aptetur, non numquam caesis interrupta

fuerit, aliquando colo consocietur. differt autem 530

figura elocutionis a figura sententiae hoc quod sententiae

5 figura immutato uerborum ordine manere potest: at uero

figura elocutionis ipso uerborum mutato ordine manere

non poterit, quamuis plerumque fieri potest ut sententiae

figura coniungatur cum elocutionis figura ut in ironia,

quae figura est sententiae, epanaphora permiscetur, quae

10 est elocutionis.

Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam 531

tantum et quasi pingendam orationem accommodatae,

quibus nunc utimur. dvriGeTov id est compositum ex 174 0

contrariis cum uerba pugnantia inter se paribus uocibus

15 colliduntur uel paria paribus opponuntur ut est Ciceronis

'domus tibi deerat, at habebas: pecunia superabat, at

egebas' aut si dicas 'in pace ad uexandos ciues acerrimus

in bello ad expugnandos hostes inertissimus'. icoKujXov

aequatum membris, quod fit non fin] pugnantibus inter se

!o uerbis sed paribus exaequatis, ut si dicas 'classem speciosissimam

et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum

et fortissimum legit, sociorum maximam et fidelis-

16 uulgo fragm. Scaur., at u. Halmii rhetores p. 30, 1

2 nonnumquam Ruhnk. (ad Aquil. § 19) nonnullam BRl

nonnulla br \\ 3 consocietur Grotius consociet BR || 5 potest

at uero figura eloeutionis ipso uerborum mutato (motato

D) ordine manere add. DE om. BR ' supptementum in codd.

reliquis factum uidetur ac potius ex Aquita sic scribendum

quod sententiae figura inmutato uerborum ordine [manet nihilo

minus, elocutionis autem inmutato uerborum ordine]

manere non poterit' Hatmius || 8 figura coniungantur BR

(sednin Rpunct.) \\ 11 DE FIGVRIS ELOCVTIONIS (ELOQVVTIONIS

R) BR || ornandum b \\ 12 quasi ad r || commodatae

BR corr. Koppius || 13 oppositum Ruhnkenius || 14 repugnantia

Grotius || 15 ut est e ciceronis Bl || 17 acerrimus

— inertissimus b acerrimos — inertissimos BR || 18 expugnandos

b et codd. Aquitae pugnandos BR depugnandos

Hatmius \\ 19 in det. Halmius \\ 21 extruxit BR em. Ruhnk. ex

Aquita (|

MARTIANUS CAPELLA. 12

178 MARTIANI CAPELLAE

simam manum comparauit'. Ttdpicov prope aequatum.

haec figura differt a superiore, quod ibi omnium membrorum

uerba paria sunt numero, hic uno uel altero addito

632 in quouis loco cetera excurrunt. 6uoi6tttujTOv simile

casibus. nam ex eo nomen accepit, quod cola omnia in 5

eosdem casus cadunt ut est 'huic socios uestros criminanti

et ad bellum uos cohortanti et omnibus modis ut

in tumultu essetis molienti'. ouoioTeXeuTov simili modo

determinatum. differt a superiore quod ittud et casu et

sono simili postrema <uerba determinat, hoc uero soni io

tantum similitudine sub quacumque uerbi enuntiatione

componitur. Trapovouada leuis inmutatio uerbi ac nominis

id est cum syllaba aut littera mutata diuersa significat

ut si dtcas 'praetor iste uel potius praedo'. TrXoKri

id est copulatio, in qua idem uerbum aut nomen continuo is

positum diuersa significat ut est 'sed tamen ad illam diem

533 Memmius erat Memmius'. TraXiXXoYta iteratio. haec

figura repetito uerbo aut nomine non diuersa uult intellegi

sed uehementius repetita significat ut est 'nos nos dico

aperte, nos consules desumus'. eTravdXriiLiic repetitio. 20

haec figura a superiore distat, quod illa eadem parte ora-

^75fftionis repetita conlungitur aut uno alteroue uerbo interposito.

at haec non una parte orationis> sed prout libuerit

sociatis uerbis ut est 'non potest, iam non potest haec libera

ciuitas esse'. 25

anadiplosis est redvplicatio. optima est cum

16 Cic. fragm. p. 468 Or. (1) || 19 or. Catil. I § 3

2 omnium membrorum uerba Ruhnkenius omnia membrorum

genera BR || 4 cetera BR pariter Aquila recte \\ 8 molienti

Ruhnkenius uolenti BR || 9 illud add . p || 12 paronomosia

B || 14 dicas p dicat BD || iste Ruhnkenius (ad

Aquit. 27) est BD \\ 15 nomen bis continuo Aquila § 28 II

16 illum Aquita |j 17 erat Memmius add. Groiius ex Aquita j|

palinlongio B palinlogion D || 19 nos non dico aperte E nos

aperte BD || 20 nos ante consules om. B || epanalempsis B

epanalemsis D ]J 23 una parte BD una parte interposita b \\

26 reduplicatio Halmius replicatio BR || optima est scripsi

optime BR ||

LIBER V 179

ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in posteriore

prima repetuntur ut est illud Terenti

'negat hanc sibi cognatam Demipho ?

hanc Demipho negat esse cognatam?'

5 Trpoccorobocic redditio orationis id est cum nomen in postrema

parte membri aut eadem quaecumque pars orationis

redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas

Hibi calamitates imputare debet res publica, tibi'. ^Trava- 534

cpopd relatio , quotiens per singula membra eadem pars

10 orationis repetitur hoc modo 'Verres calumniatores apponebat,

Verres de causa cognoscebat, Verres pronuntiabat'.

dvTicTpoapri conuersio. haec figura hoc differt a superiore,

quod in illa ab eadem parte orationis saepius incipitur,

hic in eadem terminatur, ut est pro Fonteio 'fru-

15 menii maximus numerus e Gallia , peditatus amplissimae

copiae e Gallia , equites numero plurimi e Gallia'. cuu-

TrXoKri conexio. nam et incipit saepius ab una parte orationis

et totiens in unam eandem desinit ut est 'quis legem

tulit? Rullus. quis decem uiros quos uoluit creauit? idem

20 Rullus'. TtoXuTtTWTov ex pluribus casibus quod cum 535

saepius initium ab eadem parte orationis fiat, illa ipsa

pars declinationibus aut numeris immutatur per casus,

ut est 'senatus iussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est'. cuvujvuuia est com-

25 munio nominis, quotiens uno uerbo non satis dignitatem

rei aut magnitudinem demonstramus ideoque ad eandem

significationem plura conferimus. rauTOXoYia est eadem

3 Phorm. 2, 3, 5 || 10 secundum Cic. Verr. II § 26 || 14 ex

parte amissa 4, 8 ]| 18 secundum Cic. de lege agr. II § 22

2 Terentii br || 5 proapodosis BR || redditio raditionis

B'Rl || 8 tibi BR publica tibi b || immutare deberes

publica BR || tibi add. Halmius || 9 est relatio b \\

13 in add. Halmius || 14 hic B haec Rb || frumenti add. Grotius

Q 16 synploce BR \\ 19 post tulit? Rullus colon quis

tribus sortitus ^st? Rullus uideiur excidisse Halmio ]] 20 quod

add. Halmius ]] 23 senatus iussit] 'in hoc exemplo CapellaAquilam,

ducem suum, reliquit' Halmius \\

12*

180 MARTIANI CAPELLAE

pluribus uerbis significatio. hoc differt a superiore, quod

ibi singulis uerbis eadem res, in hac plurimis significatur.

536 KXTuag est ascensus ut est Ciceronis pro Milone 'neque

uero se populo solum sed etiam senatui commisit, neque

senatui modo sed etiam publicis praesidiis et armis, neque 5

his tantum uerum etiam eius potestati, cui senatus totam

rem publicam commiserat'. dcuvbeTov est solutum, cum

demptis coniunctionibus, quibus uerba aut nomina conectuntur,

singillatim <unum quodque enuntiamus ut est 'expecto

uim edicti, seueritatem praetoris, faueo aratori, cupio 10

[supplico] octuplo damnari Apronium'. bieZeuxuevov disiunctum

appellamus, cum diuersis redditionibus uerborum

cola disiungimus siue duo siue plura hoc modo 'Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio communient,

Nuceriam, Cumas multitudine suorum optinebunt, 15

537 cetera oppida praesidiis deuincient.' f dvTeCeuYuevov

iniunctum. haec figura a superiore hoc differt, quod ibi

singulis membris singula diuersa redduntur, hic piura in

uno coniungimus ut est 'quorum ordo ab humili, fortuna

a sordida, natura a turpi ratione abhorret'. hoc enim 20

postremum a b h 0 r r e t praedicta coniunxit. TrXeovacuoc

est plus necessarium , cum uerba quaedam> adicimus non

3 § 61 || 10 Cic. Verr. III § 28 || 13 Cic. de lege agr.

II § 86

5 praesidiis Cic. et Aquita sociis BR || 7 cum demptis Hatmius

cum ademptis E ut eademptis B ut ademptis Rb ubi

ademptis coni. Kopp. || 9 unumquemque 2?1 || enontiamus D

nuntiamus B || 10 aratori Cicero oratori B et Aquila ratori

D j| 11 supplico del. Halmius || Apronium B Aphronium

D |] diezeumenon B dieteumenon D || 14 Atellam p

tadetam BD \\ 15 numeriam BD || Cumas Aquita cum hac

BD |l sociorum D || 16 deuincient B deuincent Db || Antizeugmenon

B Antezeumenfin D Epezeugmenon Grotius at cf.

Halmius ad Aquilam p. 36, 14 |] 17 hoc add. p || 18 diuersa

BD uerba b |f 19 umili D \\ 20 a et natura a add. Halmius \\

sordida nitorpiratione B sordida turpi ratione B natura add.

Ruhnk. ex Aquita ]] 21 praedicta B corr. ex praeterea ||

22 plus quam necessarium Groiius || adicimus Hatmius dicimus

BR U

LIBER V 181

enuntiandae rei necessaria , sed magnitudini cumulandae

ut si dicas Cato ille cum suffecerit nomen dixisse, ad

amplHudinem adicimus ille. eXAeiijnc est detractio, contraria

superiori figura, cum uerbo aliquo minus dicto rem

5 sentiendam potius praeterimus, ipsa celeritate gratissimi.

hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

uelut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam

conglobari.

Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam 538

10 quidem constat esse naturalem sed et arte adiuuari posse m G

non dubium est. haec autem ars breuibus praeceptis sed

magna exercitatione formatur. cuius partis hoc munus

est ut non tantum firma uerum etiam celeri comprehensione

res uerbaque percipiantur. tenenda uero sunt non

15 ea tantum, quae a nobis inuenta sunt sed etiam quae ab

aduersario in agendo tractata sunt. Simonides huius rei

praecepta inuenisse perhibetur poeta idemque philosophus.

cum enim conuiuii locus subito conruisset nec

possent propinqui obtritos internoscere, discumbentium

20 ordinem nominaque memoria recordante suggessit. quo

admonitus intellexit ordinem esse qui memoriae praecepta

conferret. is uero in locis inlustribus meditandus est, in

quibus species rerum sententiarumque imagines collocandae

sunt ueluti nuptiarum uelatam tlammeo nubentem

25 aut homicidae gladium uel arma detineas, quas species

locus tamquam depositas reddat. nam id quod conscribitur

cera continetur et litteris, quod memoriae mandatur

in locis tamquam in cera paginaque signatur. imaginibus

uero quasi litteris rerum recordatio continetur. sed ut 539

9 hoc caput est ex Portunatiatio III 13

1 magnitudinis cumularra BR m. cumulandae b magnitudini

cumulandae Groiius || 2 Cato illeiS antole BRl antoitte

br M. Cato ille Halmius || 3 eglipis BRl eclipsis b || 4 figurae

b || 5 gratissimam b || 16 contracta b || 18 tacus Bl ||

22 his uero BR \\ 26 locus BR locis b \\ depositas BR depositas

memoria b || nam BR nam sicut b nam sic r |] 27 titteris

quod B litteris sic quod R (?) b \\

182 MARTIANI CAPELLAE

diximus, magnam exercitationem res laboremque conquirit,

in qua illud obseruari compertum est, solere ut scribamus

ipsi quae facile uolumus retinere, deinde ut si longiora

fuerint, quae sunt ediscenda, diuisa per partes facilius

inhaerescant, tum apponere notas rebus singulis opor- 5

tebit his, quae uolumus maxime retinere, nec uoce magna

legenda sunt, sed <murmure potius meditanda et nocte

magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum

est, cum et late silentium iuuat nec foras a sensibus

auocatur intentio. est quidem memoria rerum atque 10

uerborum, sed non semper ediscenda sunt uerba nisi spatium

meditandi tempus indulserit sat eritqne res ipsas

animo tenuisse praesertim, si nihil eius munere naturali

prouenerit.

540 actionem apud ueteres appellabam , quam minc i5

pronvntiationem uulgo dici non nescio. ea praestat

[oratio] ut conciUetur auditor, ut ad fidem persuasione

ducatur, ut animorum motibus incalescat. eius partes

sunt tres : uox, uultus, gestus. his ut plerique putant cultus

uel habitus oris accedit. uox et natura constat et> 20

quadam scientia modificata seruatur. in natura qualitas

uocis et quantitas dispensatur. scientia uero, quo modo

541 ea utaris, assequitur et quid oporteat obseruare. bonitas

uocis constat claritate firmitate suauitate. quae omnia

nutriuntur cibi potus coitus obseruantia praecipueque, ut 25

corpus deambulando moueatur intra breue spatium reditu

maturato. qui motus cum digestionem facilem praestat,

sine dubio purgat et uocem. nimia excursio uel longa

deambulando extenuat ac fatigat. post hanc ambulationem

15 — p. 183, 8 cf. Fortunat. III c. 15 sqq.

2 obseruare /{ || 5 inhaerescant Hatmius inhaerescunt

BR || 6 quas R \\ 9 nec B corr. e ne || 10 uocatur BD corr.

Halmius ex Fortun. p. 129, 23 J| 12 sateritque Halmius saterit

qui B sat erit cui D || 13 tenuissem D || 17 oratio deleui

oratori Halmius || 20 uox ex b \\ 23 ea utaris p cautaris BR

caute (cauta b) res br cf. Fortun. p. 130, 13 ]j 26 deambutando

BR deambulatio r ||

LIBEE V 183

statim nos ad studia conferamus priusque quam sit dicendum,

uocem lectione coloremus. nec ab initio claman- 542

dum sed tenui murmure inchoandum, quo sensim uocem

possis efferre. ad curandam autem uocem plerique pers

tinere dixerunt, ut sedentes paucissimos uersus lenta et

graui proferant uoce, deinde per gradus paulatim erigant

sonum, per eosdemque gradus recolligatur oratio, quo sine

damno ad murmur usque perueniat. uultus uero pro 543

sententiae dignitate mutandi sunt sed non ita , ut histrio-

10 nibus mos est, qui ora torquendo ridiculos motus spectantibus

praestant. significanda enim, non spectanda sunt

ista , quae actio uultusque commendat. sed oculorum in

hac parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum

intentione, tum minaci mouentur aspectu. rtec nimium

15 grauioribus superciliis premendi aut petentibus frontem

nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare uituperat.

nec mollius agitandi sunt gestus aut muliebriter latera

deducenda sunt. nec iactanda deformiter ceruix, nc

in illasHortensii deducatur inlecebras, quibus etsi uenuste, 179 G

20 tamen non uidebatur uti uiriliter. ad summam ges,tus

non is oratori tenendus est, quo scaenae placere uidentur

actores. manus in contentionibus fusa porrectius, in sermocinatione

uel narratione contracta, praecipueque in hac

parte praestandum est ut deceant cuncta, quod prudentia

25 magis quam ulla praeceptionis huius arte seruatur.

Iam nunc ordo admonet promissorum ut partes 544

okationis excurram , quas <quidam subtilius duas , alii

quinque, non nulli plures esse dixerunt. qui autem duas

asserunt, unam qua docemus iudices, aliam qua mouemus,

30 aduertunt, et in docendo tam narrationem quam confirmationem

partis adscribunt, in mouendo autem prooe-

16 in Pis. § 14 p. Sest. § 19 || 20 cf. Cic. Brut. § 303

2 colemus Grotius |] 3 quo sensim scripsi quae in similem

BR quo in similem br \\ 5 ut om. Bl \\ 18 nec in illas b

21 his B U 23 contracta B corr. e contra || 24 deceat BR

26 ammouet Bl ammonet R \\ 28 nonnulli E non BD

31 partes 6 ||

184 MARTIANI CAPELLAE

mium et epilogum nexuerunt , quia et initio praeparandus

est et commouendus sententiam prolaturus auditor. qui

uero quinque dixere partes, rationalem ordinem persecuntur.

nam est exordium narratio propositio argumentatio

peroratio. 5

545 exokdivm est oratio noscendae causae praeparans

auditorem. eius uirtutes sunt tres, ut attentum ut docilem

ut beniuolum faciat auditorem. attentum facimus si magnam

rem geri, si nouam, si publicam aut plurimorum dicimus,

docilem si de causa aliquid strictim, quo instrua- 10

mus iudicem, profe-)>ratur, beniuolum aut a re aut a persona

facimus, a persona autem aut nostra aut iudicum

aut aduersariorum. a nostra, si quod fauorabile gessimus

commendamus, aut si quod obest causae diluimus uel

extenuamus, a iudicum, si eos nobis uel ex causae ipsius 15

blandimentis uel extrinsecus conciliamus, ab aduersario-

" rum autem persona tribus modis, si eos in odium, in inuidiam

in contemptum adducimus: in odium, si scelestos

180 G crudelesue doceamus; in inuidiam, si eos impotentes esse

546 monstremus ; in contemptum uero, si humiles. uerum ex- 20

ordiorum genera sunt duo: principium et insinuatio.

principivm est, quo statim simpliciter palamque conciliamus

nobis auditores, insinvatio cum insidioso exordio

iudicem circumscribimus. in quo modi sunt quattuor :

primus cum res ipsa mala est, alter cum aduersum nos 25

iudex aliquid contraria opinatione praesumpsit aut fatigatus

est, aut adclamatio uel inrisio ulla interuenit.

547 Ante cuncta discutiendum , quae sit forma materiae.

nam sunt quinque: honesta turpis dubia humilis obscura.

si honesta est, aut principio non utendum, aut amplifi- 30

catione exordium concludendum; si turpis, insinuatione

utendum; si dubia, beniuolus faciendus auditor; si humilis,

attentus; siobscura, docilis.

548 Insinuatio uero quattuor modis explicatur, cum aut

6 oratio om. B || 9 p urimorum Hatmius plurimum B plurimam

Db \\ 13 fauor habite Bl || 19 in (ante inuid.) om.

& 1j

LIBER V 185

personam rei subiectione mutamus, aut rem persona, aut

rem re, aut personam persona. nam si in causa meretricis

agendum est, rem potius iudicibus spectandam esse

dicimus. aut si libertus alicuius uel cliens agat, personam

5 patroni, non huius considerandam esse admoneamus atque

ita cetera.

Vitia uero exordiorum ista sunt: uulgare quod in 549

omnis causas cadere potest, commune quo etiam aduersarius

uti potest, contrarium quo melius aduersarius utereio

tur, affectatum quod aut uerbis inusitatis aut rebus externis

profertur, superuacuum quod neque attentum neque

docilem neque beniuolum facit auditorem. fugiendum

praeterea satis longum et obscurum.

<narrationvm genera sunt quattuor: historia fabula 550

15 argumentum, negotialis uel iudicialis assertio. historia

est ut Liuii. fabvla neque uera est neque ueri similis

ut 'Daphnen in arborem uersam'. argvmentvm est, isi0

quod non facta sed quae fieri potuerunt continet , ut in

comoediis 'patrem timeri' et 'amari meretricem'. ivdi-

20 cialis autem narratio est rerum gestarum aut ueri similium

expositio. *

Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 551

ueri similis, ut breuis, et his contraria uitia uocantur. lucida

est narratio, si non confusa, si uera, si usitatis signifi-

25 cationibus, si non longo circuitu rem monstremus. ueri

similis, si nihil adfectate et quasi ex natura exponere uideamur.

breuis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur

assertio.>

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae

30 incidentes. ipsius causae sunt, sine quibus res, quae

agitur, intellegi non potest. incidentes, quae aut proba-

1 utamus Bl || 7 sunt om. Bl JJ 13 b ne sit addidit post

praeterea || 14 DE NARRATIONfc titulus in BR \\ 16 tibii

Bl || 17 daphim B daphnim D || uersum b || 23 et is B

et ut his eontraria uitia uitentur Halmius \\ 24 st us significationibus

B1 \\ 25 tongum circumito Bl |] 26 extra naturam

b ||

186 MARTIANI CAPELLAE

tionis gratia aut exempli aut augendi aut inuidiae aut uoluptatis

extrinsecus afferuntur. non nulli quinque species

552 narrationis esse dixerunt ut Theodorus Byzantius Graece

discernit TrpobiriYnciv UTrobiriYncw TrapabiriYriciv avTibirppiciv

KaTabiriYnciv. narrationis etiam elementa sunt 5

sex : persona causa locus tempus materia res. item narrationum

aliae continuae, aliae partiles uocantur. continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur.

partiles, quibus uel argumentum uel digressio

aliqua interponitur. narramus autem modis sex : augen- io

tes, aliquid attenuantes praetereuntes admonentes docentes

gratiam uel inuidiam comparantes.

Post narrationem quidem digressionem, quam Trap-

6K{3aav uocant, oportet adiungere, quo uel incitamus iudices

uel delenimus. sed quoniam pars orationis non est 15

et non semper arripienda est, eam placuit praeterire.

553 propositio aut nostra est aut aduersariorum aut

182 G communis. nostra ut 'caedem obicio'. aduersariorum

'caedem me fecisse dicit'. communis 'uter igitur nostrum

554 caedem admiserit quaeritur', propositiones aut princi- 20

palium quaestionum sunt aut incidentium aut simplices

aut coniunctae. simplex est [luxurialis] ut 'meretricem

amas'. coniunctae autem per partitionem maxime proponuntur,

quae dupliciter fiunt. aut enim simpliciter quid

dicturi simus ostendimus, aut ante, quid nobis cum aduer- 25

sario conueniat, quid in dubium uocetur edicimus.

1 aut augendi codex Grotii aut agendi BR agendi b \\

4 nPQAerHCIN YTTOAINrHCIN (INYllOAINrHCIN R) tta-

PAA6INryCIN (TTAPAAeiHrYCIN R) INriANAA€tHrHCIN

(iNnANAAeiNrcHciN R) KaTaAeiNraciN br (dvri&iri-

Yriciv Hatmius || 5 sunt VII b || 6 modus locus b || 9 quibus b

qui BR ]| 11 attenuantes Halmius aut tenuantesi?ij aut attenuantes

b || admonentes Halmius aut monentes2?/? sed vAB in ras. ||

13 parecbasin2? parebasin/{ || 15 delinimusi)6 || 17 DE PROPOSITIONE.

propositioi?/? || aduersariorum ut Db ]| 20 ammi -

serit Bl || propositionis BlR) || aut B autem R || 22 luxurialis

2?tuxoriaIis R quod deleui: tuxurialis es p luxuriaris Grotius.

post tuxur. in B dimid. uers. uiginti fere titt. erasus est (sim-

-plex est luxurialis. composita est meretricem amas cod. Grotii

interpolate) \\ 25 simus Halmius sumus BR \\ 26 et quid b ||

LIBEE V 187

Propositiones aut nudae sunt aut ratione subiecta. 555

nudae ut 'adfectas tyrannidem'. ratione subiecta 'adfectas

tyrannidem. arma enim domi habes'. omnes autem

sumuntur aut simpliciter aut per inductionem. simplis

citer ut si dicas 'docebo proditorem'. per inductionem,

ut si superioris meminimus et sequentem introducimus

ut si dicas 'quoniam docui <miustam legem, docebo inutilem'.

proponimus autem aut per concessionem aut per

praeteritionem. per concessionem cum gratiam facientes

loeius quod diximus prius, aliquid introducimus ut si dicas

'concedo interim occisum sed ab hoc interemptum nego'.

per praeteritionem cum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas

'nunc quoniam docui ignominioso actionem de priuatis

15 rebus tantum negari, docebo de proditionis crimine non

negari'.

partitio est quae ordinem totius diuisionis breuiter 556

conprehendit, ut est pro Quintio 'negamus te bona Publii

Quintii possedisse ex edicto praetoris'. et primo sic in-

20 cipit 'nullam causam fuisse postulandae proscriptionis'.

huic subicit 'nec ex edicto possidere potuisse' ad extremum

'nec possessa esse. haec' inquit 'tria cum docuero

perorabo'.> animaduertis corpus totius orationis per haec

liniamenta digestum esse. talis autem debet esse parti-/S3(?

25 tio ut singulae partes eius plurimas quaestiones in se contineant.

nam si fuerint et per incidentes quaestiunculas

deriuata, onerabitur ipsa partitio et ex hoc rebuntur iudices

rerum copiam fugiendam. ideo et Tullius in eadem '

Quintiana sic partitus est, ut singula capita plures quae-

30 stionum articulos continerent. et enim primum illud

18—23 § 36

1 ratione subieeta B rationes subiectae /{l rationi subiectae

b || 2 adfectasti tyrannidem R adfectas tityrannidem

B || adfectasti BR ]| 8 aut om. D || 15 proditionibus

Bl || 17 DE PARTITIONE. partitio BD ]] 18 quinti B ||

21 nec ex b ne ex BD || 27 diriuata R \\ 28 rebus Rl item Bl

ut uidetur || 29 capitula b \\

188 MARTIANI CAPELLAE

'non fuisse causam postulandae proscriptionis' uide quanta

contineat 'quod pecunia debita Sexto Naeuio non fuerit

et aliter agi oportuerit, quod Quintius uadimonium non

«leseruerif secundum 'quod ex edicto possidere non potuerit,

quod et procuratorem habuerit et absens defensus 5

sit et non latitauerit et ceteri creditores quieti sint' et

'quod ante missum sit, ut fundo communi expelleretur,

quam proscriptio eius imperaretur' et 'quia ui de saltu

sit deiectus, contra quam praetor iusserit'. his igitur

manifestum est intra partitionem quaestiones esse ponen- 10

das, quae in exsecutione sint euulgandae, ut iudex et nobis

attentus fiat et promissorum copia non grauetur. illud

etiam inspiciendum , quae nobis cum diuersa parte conueniant,

quae in controuersiam deuocentur, et ea quae

conueniunt, tunc enumeranda, si nobis prosunt, ut Cicero 15

pro Marco Tullio ait 'damnum passum esse Marcum Tullium

conuenit mihi cum aduersario. ui hominibus armatis

rem gestam esse non inficiantur. a familia P. Fabii

commissam negare non audent. iam dolo malo factum

sit ambigitur.' uides ergo hic in partitione a concessis 20

duxisse quod sibi proderat.

557 argvmentatio est elocutio, qua argumenta ipsa

uerbis exsequimur, argvmenta uero quibus causa probatur.

argumentatio diuiditur in duas partis: in contirma-

16 locus omissus est in edd., quae tantum habent similem

Victorini p. 209, 25 sqq. || 22 caput e9t ex Fortunatiano II

23 et 24

1 causa R \\ 3 quintios BlRl || 4 quod ex D quem ex

BR quae ex b 'tectio manifesio corrupta fort. sic emendanda est

etenim primum ittud rnon fuisse eausam postulandae proscriptionis'

uide quanta contineat . . . secundumque ittud rex

edicto possidere non potuisse', quod etc.' Hatmius || 6 quintii

b || 8 ui de sattu sit deiectus Hatmius uide uita (ui**ta,

ex uisita ut uidetur B) sit eiectus BR ui deiectus sit p cf. or.

p. Quint. § 28 et 79 || 11 euulgandae Hatmius deuutgandae BR

diuutgandae b || 17 ui Br ut Rb || 20 ergo hic R ergo hac r

ergo hoc B II 22 DE ARGVMENTATIONE. argumentatio

BR ||

LIBER V 189

tionem et reprehensionem. <argumentorum genera duo

sunt : artificiale et inartificiale. sed artiQciale locos prin- is4 G

cipales habet quattuor: ante rem, in re, circa rem, post

rem. ante rem uero diuiditur in Iocos septem : a per-

5 sona, a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia.

in re autem loci sunt duodecim : a toto, a parte, a genere,

ab specie, a differentia, per septem circumstantias, qui

locus recipit in se etiam a maiore ad minus, et a minore

ad maius , a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici

10 appellatione, ab initio, a progressione uel profectu, a perfectione

uel consummatione. circa rem loci sunt decem : 558

a simili, cuius species sunt quinque: exemplum similitudo

fabula imago -j- id est ueri simile, quod de comoedia sumitur>.

addunt quidam et apologos ut sunt Aesopi. ergo

15 circa rem locos exequar, qui sunt a dissimili, a pari, a contrario

per positionem et negationem, ad aliquid, quod figuratur

casibus quattuor genetiuo datiuoaccusatiuoablatiuo:

ab inter se collidentibus per habitionem et amissionem,

a maiore ad minus, a minore ad maius, a praecedenti,

20 ab eo quod simul est uel a coniunctis, a consequentibus.

post rem loci sunt duo: ab euentu et a iudicato. sunt 559

alii loci &7rd Tnc cuEuirfac W est a coniugatione siue a

coniugatis, quod quasi iunctum est personae qualitati, ut

si eum qui hostilia sentiat hostem esse dicamus. item a

4 in loco septima persona B1 || 6 sunt XIII I) || 8 etiam

in se D ]] 9 adproprio B1 || 10 ad progressionem uel profeotum

BD em. Kopptus ex Fortunatiano p. 115, 24 || 11 ab initio (ad

initium b) uel consummatione B uet consummatione ad initium

D gtossam sustulit Koppius ex Fortun. || 12 quinque B

IIII D || exemplo B1 || 13 ide BD item Koppius exemplum

uerisimile, id est quod de comoedia sumitur Fortunatianus uid.

Hatmius || 16 positionem Haimius ex Fortunatiano propositionem

Br [sed prosotionem B) || 17 genitiuo B geBo D -||

18 habitionem B hambitionem R habitationem Rm b habitum

Koppius || 20 simut Halmius ex Fortunatiano simile BR || 'immo

uet a consequentibus ut habet Fortunatianus' Halmius || 22 apo

tes synzugias BR f| coniunctione Rl ut tibri Fortunatiani ||

23 ut**si eum B (si del. b) ut qui eum (deleto qui) R ]] 24 a

om. 5' ||

. - --"-ij^y-iiygr ,

190 MARTIANI CAPELLAE

qualitate ut 'si iracunde fecit, sine ratione fecerit'. a quantitate

ut 'si seruus est, eodem modo factum sit'. a coniunctis

id est dmd tujv f TTT0C60C kai cuvG6tujv , ut

fasces et toga, sella curulis magistratuum ornamenta sunt.

item partitio est id est biaipecic per omnes circumstan- 5

tias id est cum partimur per personas tempora et cetera,

quae uarietas grata discriminat.

560 inartificialia argvmenta diuiduntur in praeiudicia,

in rumores, in tormenta, in tabulas, in ius iurandum,

in testes. quae similiter quem ad modum et artificialia 10

tractat orator. in argumentis autem cauendum est ne in

185 0 aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne uulgaria

sint, ne cum aduersario communia, ne alte repetita

aut supra dignitatem causae aut infra dignitatem.

De confirmatione breuiter memoraui. nunc kepke- is

hensionis praecepta uideamus. reprehenditur enim

actio aduersarii aut redarguendo, cumaut totum argumentum

aut partes eius contra facere monstrabimus ; aut repugnando

cum docemus falsa esse pro ueris assumpta uel

itta ex his non effici; aut compensando, si^contra argu- 20

mentum quod aduersum nos est aliud opponamus.

561 qvaestionvm duo sunt genera. dicitur enim Trpori-

8— 21 = Fortunatianus II c. 25 || 22 — p. 192, 8= Fortunat.

II 26 sq.

1 'immo s. ratione fecit et deinde factum est' Hatmius ||

2 si seruus estl u. Hatm. rhet. p. 116, 14 || eoniugatis b \\ 3 id

nm. B' || ATTOTONTTTOCeoC KAI CYNC6TON (uet CYNG€-

TON; b: CYNT6TON) BR dTrd twv Trpoc6vTUiv etc. Halmius \\

fasces lictores toga recte Fortunatianus || 5 partitio est (pariitio

* e i? partitionem R) id eSt dieresis (dieresin R) BR a partitione

id est dTt6 Tflc biaip&ctuc p 'ut est apud Fortunatianum

p. 116, 17, sed uidetur potius Capetta errasse' Hatmius \\ 8 inartificialia

argumenta Halmius inartificialia artificia BR inartificialia

b \\ 9 in (ante ius) om. Bl || 12 nec alte b || 14 aut

supra B corr. ex asupra || 17 redarguendo p remarguendum

BR remarguendo br \\ 18 mongtrauimus BlR || 20 illa addidi

(ex his sumta non effici Halmius) \\ offici R \\ compensando b

compensandum BR || 22 praemissus est titutus DE QVAESTIONIBVS

in BR || proegumenos BR ||

LIBER V 191

.fouuevri, quae a nobis inducitur ut conflrmetur. ab aduersariis

autem quae infertur <et repellenda est, dicitur

dvcrfKaia. uerum superior quaestio, quae a nobis infertur,

modis fit duobus, ut aut singillatim separatae inducan-

5 tur aut plures coniunctim. inducimus autem eas uarie :

aut per simplicem propositionem aut per partitionem aut

per figuras, quas dianoeas dicunt. qui locus multiformis

est. nam paene tot sunt occasiones inducendae quaestionis

in hoc genere, quot sunt figurae sententiarum. fit 562

io enim aut per solutionem id est KaT' dvdXuav aut per adiectionem

aut per praeteritionem aut per concessionem

aut per reprehensionem aut per seiunctionem id est dcpopicuov

aut per admonitionem aut per dissimulatam propositionem

aut per repetitam aut per instructam aut per

15 partitam aut per similitudinem superioris quaestionis aut

responsionis, aut per inuersionem id est cum primam

illam> quaestionem tractamus quae secunda est, dein

quae prima.

Etiam eam quaestionem, quam aduersarii intulerint, 563

ao isdem modis refutare possumus et adicere solemus cum

aliquid aut obscure abuersarius posuerit aut augendi potius

causa dixerit quam probandi aut cum per hypophoran

gradum facimus nostrae propositionis aut cum aduersarii

propositionem in nostram partem conuertimus, quam iS6 G

25 peristrophen uocamus, aut cum secunda proposita quaestione

primam tractamus. et hoc faciendum uel cum elegantiam

uarietatis adfectamus uel cum prima quaestio ad-

2 est dicitur bD est igitur B || 5 indncimus Halmius ducimus

BD || 6 praeparationem codd. Fortunatiani || 10 enim

aut D enim et B || cata antetoesin B eatantelixin D KaTa oid-

Xuciv p || aut per adiectionem BD ante id est dcpopic|u6v

habent, secundum Fortunatianum transposuit Koppius || 11 et per

praeter. Bl \\ 12 aut per reprehensionem om. codd. Fortunatiani

|] 14 aut per repetitam non habet Fortunatianus nec

uerum uidetur Halmio || aut instructam B || 16 'immo primo

ut habet Fortunatianus uet primum cum Orotio', Halmius |] 20 hisdem

BR ]| 21 agendi R \\ 22 per hypophoram add. p cf. Foriunat.

p. 117, 15 |] 25 quaestione D quaestionem BR ||

192 MARTIANI CAPELLAE

uersus nos ualde facit et non est in primo loco ponenda.

in hypophora cauendum est ne plene et copiose ponatur,

quamquam aliquando irridendi aduersarii causa, si hoc

augeat, de quo nulla quaestio est, exaggeranda a nobis

est, aut ut quod discrepat ostendamus. hypophorae tribus 5

modis imminuuntur adiectione uerborum, immutatione,

detractione. hypophora est autem intentio aduersae partis,

anthypophora responsio eius.

564 anacephalaeosis est ueluti a capite causae breuis

repetitio quaestionum. anacephalaeosi non semper io

utendum est sed quando aut partitionem fecimus aut

quando in mulfas quaestiones causa processit, ita tamen

ut summam cuiusque, non partes partium retexamus. qua

quidem utemur etiam in alia parte orationis, cum iudicis

memoria fortasse succumbet, quae res tunc eTnuepicuoc 15

uocatur. anacephalaeosis tamen nulla pars orationis est

sed epilogi quaedam portio.

565 epilogvs enim tres partes habet: enumerationem

praedictam, indignationem quam beivujciv dicimus, miserationem

quam oiktov uel eAeoc memoramus. sed di- 20

nosis ex locis argumentorum. nam his non tantum res

probamus, uerum etiam augemus. sed conquestio id est

miseratio isdem ex locis argumentorum sumitur quibus

et indignatio. peroratione tamen non in <Tme tantum

orationis utendum sed ubi materia permiserit id est in 25

digressione principiorum aut narrationis assiduae sed et

quaestionum non numquam. in epilogo generaliter obseruandum

ut breuis sit, si quidem commotus iudex statim

dimittendus est ad sententiam proferendam, dum aut

9 — p. 193, 2 = Fortunat. II c 31

3 si hoc augeat suppleuit Hatmius e Fortunatiano p. 118, 2 \\

4 quaestio quae exaggeramus B ]| 5 aut add. Halmius |] 6 detractatione

BR || 11 facimus b || 20 oIktov Hatmius yctosin

B ystostin R \\ 20 sed| sumitur uet sed sumitur Halmius II

23 isdem ex locis Halmius his locis BR || 26 degressione i?1 |[

29 ferendam Fortunatianus ||

c

LIBEE V 193

aduersariis irascitur aut tuis miseretur lacrimis aut reorum

afflictatione commotus est.'

Adhuc adserenti innuit ipse Cyllenius ut ad termina- 1S7G

tarum coetum nubentisque transiret obsequium. quo con-

5 specto asserta determinans ad Philologiae consessum fiducia

promptiore perrexit eiusque uerticem deosculata cum

sonitu — nihil enim sileus ac si cuperet) faciebat — sororum

se consortio societatique permiscuit.

Tandem loquacis terminata paginae 566

io asserta cursim, quae tamen uoluminis

uix umbilicum multa opertum fascea

turgore pinguis insuit rubellulum.

quod si probatur et caret fastidio,

non nulla promet quae nouella texuit

15 diditaque fient quae uetustas praeterit:

sin sanna typhi naris imum torseris,

pigebit arma horruisse caelites,

formidinisque tunc locus mouebitur,

Siluane, falcem cum petis Saturniam.

20 at tu reclamans rhetorum turbam tuba

clangore uerso Tulliana percrepans

in castra abibis, quo nec osor inuidens

nec liuor ater te sequatur praecluem.

1 reorum scripsi rerum BD \\ 2 afflictatione BD afflictione

b || commotus st (uet si) adhuc B commotus sic adhuc D

commouetur. sed adhuc b \\ 3 innuet Bl \\ terminatarum (scit.

disciplinarum) 6 tminarum corr. alia m. 2 in feminarum B feminarum

D || 4 nubentesque Bl II 13 qui si B quis si Rl quae

si Hatmius || 14 nonuetla BlRl \\ 15 diditaque B deditaque

R || 16 tyfi B tifi R || torserit b || (sin sanna typhum nare sima

intorserit Heinsius adOuid. Metam. XIIII 95) || 20 turbam Halmius:

om. B scarum Rb || 22 nec B sed ec in ras. |] 23 libor

BW |r 24 MARTIANI MINNEI FE.LICIS CAPELLAE DE

AKTE RHETORICA (rethorica R) LIBER V EXPLICIT BR 1

MARTIANUS UAPELLA 13

194 MARTIANI CAPELLAE

<LIBER VI

DE GEOMETRIA

188 \ 'Virgo armata decens, rerum sapientia Pallas

aetherius fomes mens, et sollertia fati,

ingenium mundi, prudentia sacra Tonantis,

ardor doctificus nostraeque industria sortis

quae facis arbitrium sapientis prjreuia curae

ac rationis apex diuumque hominumque sacer votic,

ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

celsior una Ioue, flammantis circulus aethrae

£ttt&c in numeris, prior igni, tertia Luna,

quam docto assimilant habitu qui agalmata formant:)

568 hinc nam tergeminae rutilant de uertice cristae

quod dux sanguineo praesulque corusca duello,

uel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis:

569 hinc tibi dant clipeum, sapientia quod regat orbem,

uel rationis opem quod spumea proelia poscant,

hasta etiam uibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit :

570 hinc iam uernicomae frondent tibi munera oliuae,

artes cura uigil per te quod discat oliuo ;

571 glaucam dant uolucrem quod lumina concolor igni es,

tuque ignis flos es cluis et YXauKujTnc ,AGrjvn,.

an mage noctiuidae tibi traditur alitis usus

quod uigil insomnes ducat sollertia curas?

INCIPIT DE GEOMETRIA (GEOMETRICA D) LIB. VI

FELICITER. inscriptum in BD || 8 nus BD || 11 etitas D ]]

ignis ut uidetur Bl || lunae ut uidetur B1 || 12 formant Grotius

firmant BD || 18 asta BR || penetrale B^R ]] 19 limfaseum B

linfaseum R || 22 ad quod add. quae r || lumina scripsi lumine

BR |] 23 elaucopis athenae BR \\ 24 unde age Bartfiius \\

LIBEK VI 195

pectore saxificam dicunt horrere Medusam

quod pauidum stupidet sapiens sollertia uulgum.

arcibus urbanis ueteres tibi templa sacrarunt,

quod ratio amplificet quodque est elatior urbe.

5 hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

prouida consilium quod nescit curia matrum,

cortsultisque uirum praesis : hinc dicta uirago.

o sacra doctarum prudentia fontigenarum

sola nouem complens, Musis mens omnibus una,

io te precor ad proprium dignata illabere munus

inspirans nobis Graias Latiariter artes.

Ago tibi habeoque, diua, persoluensque perpetes de- 575

bebo grates, quae optatis fulgida dignaris annuere. nosco

uenerorque quod uidi. parent denique iam ingressurae

15 artes obsequio electissimae feminarum , quae decentem

quandam atque hyalini pulueris respersione coloratam

<uelut mensulam gestitantes ad medium superi senatus

locum fiducia promptiore procedunt. sed quae istae sunt

quidue gestitentgerendorum inconscias non aduerto.' hic 576

20 ut lepidula est et quae totam fabellam ab inchoamentorum

motu limineque susceperit, Satura iocabunda <ni fallor'

inquit 'Felix meus plurimum adfatimque oliui, quantumque

palaestras perluere uel sponsi ipsius posset, superfluo

perdidisti dispendiaque lini perflagrata cassum deuorahte

25 Mulcifero , qui tot gymnasiorum ac tantorum heroum matrem

Philosophiam non agnoscis, saltem cum per eam

Iuppiter dudum caelestis consultum senatus tabulamque

uulgaret cumque ad Philologiae concilianda consortia

procum adfatum conubialiter allegaret, ne tunc eam no-

30 scere potuisti ? sed quia nunc Arcadicum ac> Midinum 577

sapis praesertimque ex illo quo desudatio curaque distri-

4 quoque Bl |] illa b est BR ]| urbe Grotius urbes BR ||

10 te precor Barthius in membranis se inuenisse mentitur deprecor

BR [] 13 quae om. B ]] fulgida Koppius fulcida BR

16 coloratum BlR \\ 21 satyra bD \\ 22 affectimque D

23 superfluuio D || 25 gemnasiorum B gimnasiorum b

27 consultumque tabulam senatus D || 28 uulgarit b || 30 archadicum

D |] medimnum b || 31 illo om. R \\

572

573

574

1S9G

13*

196 MARTIANI CAPELLAE

ctior tibi forensis rabulationis partibus inligata aciem industriae

melioris obtudit, amisisse mihi uideris et huius

matronae memoriam , et iam eiusdem germanam uoluisse

578 nescire. illa namque parili quam accinctam cernis officio

TTaibeia uocitatur, femina admodum locuples et quae illas 5

Croesias Dariasque prae suis opes gazasque despiciat.

haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus,

nec cuiquam facile primores saltim uultus superba

committens plerumque tamen adhaesit arrisitque pauperibus,

magisque illis quos aut pedibus nudos aut intonso io

crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos:

190 G denique si Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias

consulares, nullus!prorsus erit diues, cuius ista limen

579 intrarit. uides igitur utrique feminae quam insit fastuosa

censura , tamen utraeque Mercurialis ministrae , quae ue- is

niet, officio praeparantur. illud quippe quod gerulae

detulerunt abacus nuncupatur, res depingendis designandisque

opportuna formis , quippe ibi uel lineares ductus

uel circulares flexus uel triangulares arraduntur amfractus.

haec totum potis est ambitum et circos formare 20

mundi, elementorum facies ipsamque profunditatem adumbrare

telluris: uidebis istic depingi quicquid uerbis uisum

non ualeas explicare'. 'nimirum' inquam 'ista quae ueniet

Apellem Polycletumque transcendit : ita quippe memoratur

posse omnia effigiare ut labyrintheus Daedalus eam 25

580 credendus sit genuisse. et cum dicto prospicio quandam

feminam luculentam radium dextera, altera sphaeram

solidam gestitantem amictamque laeuorsum peplo, in quo

siderum magnitudines et meatus, circulorum mensurae

conexionesque uel formae, umbra etiam telluris in caelum so

quoque perueniens uel lunae orbes ac solis auratos ca-

581 liganti murice decolorans inter sidera uidebatur. ipsum

1 fabnlationis Br rabulationis bR ]] pastibus B || allegata

Bl || 3 matroniae R || 5 pedia BR || 8 saltem B

12 terrentium R II 13 diues addidi || ad cuius add. q istius r

18 oportuna BR || 19 anfractus R || 20 haec scripsi hie BR

22 hic R |] uisum B et uisa b uisu R || 24 appetlen BR

polyclitumque BlR ]| 25 labyrintus BR labyrinteus b ||

LIBEE VI 197

uero uernantis aethrae <colore fulgebat, denique etiam

in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum,

reliqua uero uariis illitum diuersitatibus numerorum,

gnomonum stilis, interstitiorum ponderum mensurarumque

formis diuersitate colorum uariata renidebat.

crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso

orbe contritas uiatrix infatigata gestabat. quae quidem 582

ingressa senatum deum, licet quot stadia e terris in caelum

quotque ulnas, quot denique digitos permensa sit instaret

absoluere, tamen louiali caelestiumque maiestate

contacta ad illam abaci renudati mensulam circumspectans

camerae exterioris ornatum et laqueata sideribus

pala->tia properauit.

constitit attonito spectans stellantia uisu

et decuit crinis puluereique pedes.

ipsa etiam laeua sphaera fulgebat honora

assimilis mundo sideribusque fuit.

nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

nexa recurrebant arte locata pari.

tellus, quae rapidum consistens suspicit orbem, 584

puncti instar medio haeserat ima loco.

hanc tener et uitreis circumuolitantibus auris

aer complectens imbrificabat aquis :

quae tamen inmenso quo cingitur illa profundo

interriuata marmore tellus erat :

texerat exterior qui fulget circulus orbis

aetheris astrifico lumina multa peplo.

hinc nitidus rutilum Titan succenderat orbem 585

moxque imitata pium lactea Luna diem.

sic oculos igitur furuae splendescere noctis

3 uariis Grotius uersis BD |J 4 gnominumque D || interstitionum

bD || 5 uariegata Bl || 9 instaret absotuere Susius

instanter absoluere BD instanter absolueret Grotius ]] 11 contracta

bD || 12 camarae D || excelsioris Susius || 15 crinis

br inis B crini R || 20 quo Heinsius in Burm. Ouidio 111 p. 12 ][

suscipit BlR || 21 pro haeserat coni. sederat Heinsius || ima

Heinsius una BR || 22 circumuolitabilis BlR || 28 hic BW \\

30 (oculo spledescere B,R') \\ igitur furuae oculos BR: uerba

transposuit Vulc. \\

198 MARTIANI CAPELLAE

cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucifero annuerat lumina tota suo.

omnia compar habet paribus sub legibus ordo

nec minus haec mira est quam domus alta deum. 5

hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus

Archimedea astrificante manu :

o felix cura et mentis prudentia maior

corpore sub nostro aequiperasse Iouem.

586 tandem igitur reglutinatis ab aethrae interuibrantis admi- io

ratione luminibus decenti conlustrans diuos conspectansque

censura, cum omnibus reuerenda uenerabili dignitate

et magistra <ceterarum quae notae diuis sunt [artibus]

diceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis

praeceptionis cunabulis auspicata depromeret. tum illa 15

remoto paujulum obstaculo contorti crinis a facie orisque

luculenta maiestate resplendens atque abaci sui super-

587 fusum puluerem mouens sic exorsa 'licet Archimedem

meum inter philosophos conspicata Euclidemque doctissi-

"mum in astruendae praeceptionis excursus potuerim sub- 20

rogare, ne impolitum quicquam subsisteret assertorum

aut profunditas caligaret, tamen congruentius ipsa uobi-

192 G scum , quia Cyllenium excludit ornamentum , illi etiam

Helladica tantum modo facultate, nihil effantes Latiariter,

atticissant quae etiam ipsa eos edocui, quod numquam fere 25

588 accidit, Romuleis ut potero uocibus intimabo/> ac prius

uocabuli mei promenda ratio, ne indecenter squalentior

peragratrix caelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pauimentum rurali respersura

puluere credar intrasse. Geometria dicor quod permea- so

tam crebro admensamque tellurem eiusque figuram magnitudinem

locum partes et stadia possim cum suis ratio-

2 cf.Verg.Aen. VIII 589 || 10 amniiratione BR || 13 artibus

deleui || 19 philosofos D || eoclidemque BD || 23 excudit

B || 24 elladica BD || faccuttate D \\ efantes D \\

tacialiter D || 25 ipsa eos seripst ipsos BD || 27 exqualentior

B squalentior b xqualentior R et squatentior Vutc. \ 30 geometrica

r \\ 31 ammensamque BR \\ 32 partis-2?1/? ||

LIBER VI 199

nibus explicare neque ulla sit in totius terrae diuersitate

partitio quam non memoris cursu descriptionis absoluam'.

quo dicto quoniam fuerant in deorum senatu quam 589

plures qui neque toti terrei essent neque ipsam umquam

s dicerent se calcasse tellurem , ipse etiam Iuppiter curiosius

totius terrae latebras uellet exquirere, credo necubi

decentes puellas isto quoque saeculo -is uersiformis etiam

cupitor audiret: hoc igitur promere Geometria primum

iubetur ac demum cetera astruendae praecepta artis ape-

10 rire. tum illa

'Formam totius terrae non planam, ut aestimant 590

positioni qui eam disci diffusioris assimilant, neque

concauam, ut alii qui descendere imbrem dixere telluris

in gremium, sed rotundam globosam, etiam sic ut

15 secundum Dicaearchum asseuerant. namque ortus obi- 591

tusque siderum non diuersus pro terrae elatione uel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae

constitutionis operibus uno eodemque tempore supra

terras et aequora nituissent aut item si emersi solis ex-

80 ortus concauis subductioris terrae latebris abderetur. sed 592

quoniam posterior assertio mage despicabilis opinationis

cassae uilitate tenuatur, illam priorem, cui etiam physicus

Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamuis non nullas

credatur adstruere rationes. quippe dicit planam terram

25 ortu occasuue solis aut lunae perspicue comprobari, qui

mox, primi luminis fulgor ut emerserit, confestim ad obtutus

nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in litore consistentes obstacula 193 0

montium <relinquamua. quod si ita esset, cunctis supra

30 terras degentibus eodem tempore emergentia uiderentur

occasusque uno obitu condita cunctas ualerent tenebrare

4 terrei b terris BR || ipsam 6 ipsi BR \\ 7 his R ||

8 geometrica r |] 11 forma R \\ 12 positioni B positione b

possitioni R possitionem r || assimulant BR corr. p || 13 discendere

R |] 15 seeundus dicearcus asseuerat BR quod

correxi \\ 17 per del. in B |] 22 ad cassae add. al causae b \\

utilitate R |j 23 ultas Bl \\ 24 astruere B \\ 26 ut om. BlR ||

31 condita inductum in B \\

200 MARTIANI CAPELLAE

terras, ac falsa Romulei uatis exploderetur assertio qua

docet

nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis,

illic sera rubens accendit lumina Vesper. ,

59:3 quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis ho- 5

risque semper paribus conuenirent nullique parti telluris

uel apparerent certa uel alia sidera negarentur. at cum

Arctoa conuersio supra uerticem uoluatur Hesperiae,

apud Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque

penitus sidere nescitur : cum Canopum ac Berenices 10

crinem stellas admodum praenitentes Scythia Galliaeque

atque ipsa prorsum non cernat Italia, cum illae"> antarcticis

terris conspicuae ac praenitentes et uelut perpendiculatae

capitibus suspectentur: in Alexandria etiam Canopos

quarta parte interstitii signi unius ultra terras emi- 15

neat, Trionesque geminos nt deuexa non cernat; cum in

Arabia Nouembri mense sub noctis auspicio Helice non

conspecta secunda uigilia prospectetur, in Meroe solstitio

tantum exiguaque breuitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patalitano 20

portu prima tantum parte noctis aspicitur, in qua etiam

in Maleo monte quindecim tantum diebus annuis uidetur ;

quis igitur dubitet [et] globi deuexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia uelut sphaerae curuationibus

594 eminere? additur ad fidem globi rotundioris ambigentibus 25

asserendum quod solis lunaeque deliquia in occasu facta

orieutis incolae non uiderunt itemque in ortu si accidant,

a tota Brittania atque occasiuis regionibus ignorantur;

etiam in mediis plerisque regionibus horarum diuersitati-

§ 593 ex parte ex Plinio II 178 [] § 594 ex Plin. II 180:

de Martiani errore uid. Harduitms ||

3 Verg. Georg. 1 250 || 5 orisqne D ]] 8 haesperiae B ||

9 trogoditas BD II egiptumque D || 11 erimen Bl || schytia

B schythia b ]] 12 antarticis BR \\ 15 quarte R \\ signi

unius Koppius ex Ptinio signilis BR \\ 16 non Rb nunc B \\

20 cum B || Patalitano Koppius cf. Ptin. II 184 patauitano R

patauitano B || 23 et deleui \\ 27 que deletum in B || accedant

BlR ]| 29 plerumque BlR |]

LIBER VI 201

biis uariantur; sic ut in magni Alexandri uictoria Itmam

noctis secunda hora defecisse Seruius Nobilis in Arabia 194 G

nuntiauit, quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum.

-|- Alpiano et Fonteio consulibus undecimo ka-

5 lendas Maias defectus solis fuit, qui in Campania diei

septima uisus in Armenia eiusdem diei undecima comprobatur.

quod factum est utique sphaerae circuitu moras

per inflexus rotunditatis subinde uariante. denique ipsa 595

uasa, quae horoscopa uel horologia memorantur, pro loio

corum diuersitatibus immutata componuntur alioque gnomone

ultra quingenta stadia discernuntur , umbris pro

locorum aut elationibus celsis aut inclinationibus infimatis.

hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim aequinoctiales

horas et alterius bessem secat, Alexandriae

i5 quattuordecim , in Italia quindecim, in Brittannia decem

et septem. solstitiali uero tempore cum caeli uerticem

Sol in-<uectus subiectas deorsum terras perpetui diei continuatione

conlustrat itemque brumali descensu semiannuam

facit horrere noctem, quod in insula Thyle comper-

20 tum Pytheas Massiliensis asseruit. his temporum diuersitatibus

assertum ni fallor globosam rotunditatis flexibus

babendam esse tellurem. sequitur ut quem mundi locum 596

quamue granditatem sortita sit approbemus. circulus

quidem terrae ducentis quinquaginta duobus milibus sta-

25 diorum, ut ab Eratosthene doctissimo gnomonica subpu-

§ 595 — 201, 12 infimatis ex Plin. II 182. reliqua ex

Plin. II 186 || § 596 — 598 non uidentnr ex Cleomede cycl.

theor. c. 10 (cf. Bernhardyi Eratosth. p. 57 sq.) excerpta esse,

quod censet Delambre hist. astron. I p. 310 ||

2 hora add. br || 4 alpiciano b Vipstano apud Ptinium ||

calendas B || 5 diei b die BR (hora add. Vulc.) || 9 orispica

BR oroscopa b ||' orologia BR orologica b || 12 infirmatis R I]

13 aequinocciales R || 14 oras B f| besem BR bissem b ||

alexandreae B alexandria b || 17 deorsum Monac. 1 leuorsum

BD || 18 discensu B descensus b || 19 orrere BD

oriri b || tyle BD \\ 20 pyteas BD \\ 21 rotonditatis D \\

23 circulus scripsi circulum BD || 25 eratostene D \\ gnomionica

D ||

202 MARTIANI CAPELLAE

597 tatione discussum. quippe scaphia dicuntur rotunda ex

aere uasa , quae Iiorarum ductus stili in medio fundo siti

proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur,

cuius umbrae prolixitas aequinoctio centri> sui aestimatione

dimensa uicies quater complicata circuli duplicis 5

598 modum reddidit. Eratosthenes uero a Syene ad Meroen

per mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero

redditus quotaque portio telluris esset aduertens

multiplicansque pro partium ratione, circulum mensuramque

terrae incunctanter quot milibus stadiorum ambiretur w

absoluit.

Comperta est terrae breuitate rationabili magnitudo :

locus eiusdem ac positio doceatur. quam in medio imoque

mundi immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis [quaej siue ante constitutionem mundi in eodem is

loco fuerit, ex quo moueri non potuit ac dehinc diuulsis

a confusione primae commixtionis elementis undarum inmensa

et uolubilis latitudo aerisque halitus undiquesecus

circa terrae "stationem diffusus artarit mediumque fecerit

quod teres ac uolubilis circumclusit ; siue quod in sphaera 20

efficitur imum omne quod medium est, dum paribus ab

extimae rotunditatis ambitu lineis quicquid eas sustinet

600 constipatur. imum uero iam necesse est sui extremitate

consistere, quia inferius quo decidat non est. omnia

etiam pondera in eam desuper cadunt ut imber, grando, 25

nix, fulgura atque ipse, qui in eius penita praecipitatur,

Oceanus et fluenta latentia, quae fundo uoluuntur in imo.

uides igitur eam, quae undas cunctaque sustentat, artatam

ex omnibus nihil subicere quo secedat. media igitur credenda

est, quia postrema. quod praesertim aequinoctialis 30

2 orarum BD || 5 duplicis R || 6 redidit R || eratostenes

BR || ab BlR || suene B syene b siene || 7 ptolomei

B phtolomei R || 9 mensuram Bernhardyus Eratosthenica

p. 59 |] 10 quod BlR \\ 15 quae deleui |] siue scripsi sibi

B (deteta ut uidetur s) et R || constitutione R || 18 alitus BR ||

19 difusus B || artarit B (i in ras.) artaret /{ || fecerat Br

fecerit bR || 20 quod p quo BR || 24 ex B \\ 26 fulgora R ||

27 oceanos BlR \\ 29 subiacere r \\ medio bR ||

LIBEE VI 203

temporis interstitia manifestant: nam pares horarum metas

tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tam

diei quam noctis horologia manifestant. quo documento 601

clarum est tantundem undiquesecus ab terris abesse cae-

5 lum, quod item duobus circulis edocetur solstitiali et brumali.

nam utique quantum interstitii dies habet, cum

„caeli culmina sol elatus inlustrat, tantum spatii longior

nox, quam sol in brumam decidens Jrepraesentat. itemque

quicquid singula signa zodiaci intercapedinis luci contulerint

tantundem <sole e contrario rutilante umbris

nocMs ignoscunt, quod utique undiqueuersum probat tantundem

circulos sideraque distare mediamque esse tellurem.

quod si congrue uidetur assertum, iam partes eius,

quas ipsa permensa sum, perhibebo.

Orbis terrae in quinque zonas siue melius fasceas 1S6 ,

dico pro rerum diuersitate discernitur, quarum tres intemperies

multa contrariorum nimietate relegauit. nam

duae quae axi utrique confines, algore inmenso et frigoribus

occupatae, desertionis causas pruinis ninguentibus

praebuere, media uero flammis atque anhelis ardoribus

torridata propinquantes animantum amburit accessus,

aliae autem duae uitalis aurae halitu temperatae habitationem

animalibus indulserunt. quae quidem per totius

rotun->ditatem telluris incuruae tam supernum hemisphaerium

quam inferius ambierunt. nam utique terra 603

duas sibi partes hemicycliorum quadam diuersitate dispescit

id est unam habet supernatem, quam nos habitamus

et ambit Oceanus, et aliam infernatem. sed haec superior

1 orarum BR || 2 an pomeridianarum scribendnm? ||

3 orologia BR || 8 quam seripsi cum BR || im BlR || 9 zodiaci

b zoziazi BR || intercapedinis b intercapedines BR ||

tuci b loci BR || 10 e om. B || contraria B1 || 14 perabebo2?

peribebo b peribeo D ]| 15 fascias D sed cf. script. hist. Aug.

I p. 246, 12 ed. Berol. \\ 16 ad diuersitate add. al necessitate

6 || 17 a post multa add. p || religauit Bl tigauit D \\

19 dissertionis D \\ ningentibus D |] 20 anelis BD || 22 atitu

BlD || teporibus Heinsius in Burm. Ouidio II p. 234 temporibus

BR || 24 emispherium BR || 26 emicycliorum BR ||

dispescit Grotius despicit BR (dispicit Bl) ||

204 MARTIANI CAPELLAE

initium babet a solari ortu, illa incohat a lucis occasu,

604 quem circulum Graeci horizonta perhibent. uerum quia

illae zonae uolubilitatem utriusque partis includunt, decem

utrimque circulo suo faciunt regiones, e quibus|haec, quae

a nohis habitatur, est una atque ad aquilonem uersus et

septem triones ascendit, altera quae contrario ad meridiem

atque austrum fertur, quam habitare illi aestimantur

605 qui uocantur dvToiKoi. similiter ex infernatibus duae.

sed hi qui nobis obuersi antipodes memorantur, qui contra

illos quos dvToiKoUc diximus, dvTixGovec appellantur.

sed nos cum illis diuersitas temporum uelut quadam contrarietate

discriminat. nam cum aestate torremur, illi

frigore contrahuntur; nam cum hic uer pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas teporibus autumnascit ; hic

bruma , solstitium illic apparet ; nobis Arctoa lumina spe-

606 ctare permissum, illis penitus denegatum. antipodes

autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hiemis et

flagrantiam communis aestatis, sed noctem diuersam diesque

contrarios; scilicet aestate nobis grandes dies prolixaeque

hieme noctes, illis aestate grandes noctes pro-

*07fflixique hieme dies nobisque septemtrio conspicabilis

illos lateat sine fine. ita etiam his qui dvTOiKoi uocantur,

antipodes sui quattuor anni tempora nouere communia,

ac polum qui est ad austrum, antipodibus suis nobisque

607 penitus ignoratum soli suspiciunt. qui autem in media

fascea sunt, his cotidie ortus occasusque mutantur, et

supra quos sol est his citius exoritur tardiusque mersatur.

aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens similiter

apparebit neque ulla astra sunt quae illorum obtuti-

1 incoat BR inchoat r II 2 orizontam BR orizontem b

3 partes R || 4 utrique R || e post quae add. p II 10 ANTIkOYC

BR || ANTIKTON6C B ANTIKON6C R \\ 11 \pd illis

add. al ab b ]| 14 autumnescit R || 15 arcto R || 19 scilicet

scripsi licet BR || nobis om. BlR |] 19 prolixasque BR

quod correxi \\ 20 hyeme om. BlR || illis aestate grandes noctes

prolixosque (prolixique scripsi) hyeme dies in marg.

add. b om. BR |] 22 ante lateat om. iltos Bl illis om. R' ||

23 ad antipodes add. q. b || ad suis add. al nostris b \\ 25 ad

soli add. ilti b \\ suscipiunt R \\

LIBER VI 205

bus denegentur, et quae una illis oriuntur, simul ueniunt

iu occasum. <hi dies cunctos pares suis noctibus intuentur

nec ullas meridiano die metiuntur umbras; eorumque

antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

5 cum autem solstitii properantia peragendi per eosdem

transeat et iam brumam itidem sol reuertens similiter per

illos iter ducat et procul ab his utrimque secedat, dubium

non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;

quibus cum ortus solis est, eorum antipodibus appa-

10 ret occasus. uerum illae duae regiones, quas fasceas item 608

dixi, quarum una uicinantis Plaustri algore crustatur, altera

transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas

proprios non habent sed ipsae sibi inuicem contraria fiunt

habitatione antipodes nullosque ortus siderum absque>

15 planetis utrimque nouerunt, quae quidem illis non supra

caput eunt sed de medio lateris oriuntur. stellae etiam

fixae caeli sex uidentur mensibus, sex itidem non apparent,

ortiuusque circulus aequinoctialis illis est, senaque

ex zodiaco signa conspiciunt. denique sex mensibus dies-

20 que noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini

supra uerticem uideantur. sed haec prior Septentrionis,

altera Canopi stellae inlustrata fulgore cetera non nouerunt.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Py- 609

25 thagoras, sed ego ipsa peragraui, nequa mihi ignota ui- 198 G

deretur portio superesse telluris. cuius terrae totius ambitus

omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

percenseam quicquid stadiorum supputatione memoraui,

est in milibus passuum trecenties et quindecies

30 centenis: quo loco non puto transeundam opinationem

Ptolemaei in geographico opere memoratam. idem quippe 610

zodiaci tractum omnemque complexum trecentis sexa-

1 cum ante iltis add. r |) 6 in brumam Grotius || 12 alitus

B .i. frigoris add. b || 14 antipodae BlD \\ 17 ante uidentur

add. eis p |f 18 ortibusque BlR || 19 zoziaco BlR quod deinceps

non notabitur || 24 habitus BR al ambitus add. b ||

pytagoras BR || 26 habitus BR ai ambitus add. b \\ 30 centenis

b centena BR || 31 ptolomei BR ||

206 MARTIANI CAPELLAE

ginta caeli partibus secat, qiias singulas in telluris centrum

ita aestimat peruenire, ut unius partis latitudo istic

quingentorum stadiorum mensura tendatur, singula uero

stadia centum uiginti quinque passibus explicata, quae

octies millenos passus absoluunt, unde quingenta stadia, 5

quae sunt partis unius, milia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. uerum illa stadia quingenta

trecenties sexagies complicata faciunt semel milies octingentiesque

centena; ex quibus- milia passuum partitione

praedicta collecta faciunt ducenties uicies quinquies cen- ia

tena. hoc de totius terrae globo oportuit intimari.

611 Ceterum eius longitudo ab ortu ad occasum, hoc est

ab ipsius Indiae extremitate usque ad Herculis columnas

Gadibus sacratas, octies quinquies centena septuaginta

septem milia sunt, sic ut etiam Artemidorus auctor asse- 15

ruit. nam Isidorus nonagies octies dicit et decem et octo

milia. uerum Artemidorus dimensioni praedictae adicit

quicquid a Gadibus procurrit: nam per Sphenis frontem

circuitu sacri promunturii ad aliud finale promunturium,

quod Artabrum memoratur, procedere dicit terram in 20

612 <nongenta nonaginta unum milia. quae dimensio item

fieri compendiosior potest, si per maria quis uectus excurrat.

nam a Gange fluuio ostioque eius, quo se in

l99GEoum effundit oceanum, per Indiam Parthyenemque ad

Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu positam quin- 25

§ 611 ex Plinio II 242 |] § 612 ex Plinio II 243

5 octies Bottgerus inlahniiarch. uol.XHt p. 612 octo BR ||

quingenta B quinquaginta R || 7 quingenta B quinquaginta

R || 8 faciunt semel milies octingenties q; sescenta (sexcentena

R) ex quibus BR faciunt milies octuagies centena ex .

qnibus b || 9 (collecta praed. part. Rm) \ 12 orto R ||

14 LXXX.LXVIII mill. pass. Ptinius \\ 16 esiodorus b ||

et B || 18 sphenis p spinam BR |] 19 promuntorii b promontorii

R || promuntorium B promontorium R ]| 20 cartabrum

BR cantabrum b corr. p || 21 nongenta nonaginta milia

et tinum mille D DCCCXCI Plinius \\ 23 hostioque D Tl

24 partyenemque BD \\ 25 my myrandum B myrandum D ||

siriae B ||

LIBER VI 207

quagies bis quindecim milia. inde proxima nauigatione

Cyprum insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam

in Carpathio mari, item in insulam Taenarum Laconicae,

inde Lilybaeum Siciliae et Caralim Sardiniae tricies qua-

5 ter quingenta milia. inde Cadibus quadragies bis quinquagena

milia. quae mensura uniuersa ab eo mari efficit

octogies quinquies septuaginta octo milia. potest item 613

aliud terra marique iter duci per Cangem Euphratemque

fluuium Cappadociam Phrygiam per Aegeum pelagus et

10 Laconicum mare itemque per sinus alios usque Peloponnesum

Leucadem Corcyram, Acroceraunium Brundisium

Romam Alpes et Gal->liam per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum uespertinum, Hispaniae oram traiectumque

per.'Gades, et omnis mensura attestante Artemidoro asser-

15 tionibus meis habet milia octogies sexies octoginta quinque.

habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Latitudo autem eius a meridiano situ in septenjrionis 614

caput plurimum minor est. nam utrimque intemperati

aeris nimietate contrahitur. eo accedit quod a septen-

20 trionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excludit. attamen quicquid

intrepida permeare quiuit excursio competenter admensum

repertaque latitudo habitabilis terrae paene di-

§ 613 ex Plinio II 244 || § 614 et 615 ex Plinio II 245

2 pateram BD || licye D |] rodum BD || astypaleam B

astipaleam D || 3 carpatio B carpatheo D \\ insula BD corr.

Koppius || tenarum B teneclarum ai tenarium b teneclarum

D |] 4 lylibeum BD || sardiniae uiciens et semel CIII M

pass. Ptinius || trecies D || 5 post inde add.a b |] Gadis duo- '

deciens CL M pass. Plinius ]| 7 octoagies D \\ LXVIII Plinius

\\ potestate B potest iter 6 || 8 iter duci B item duci 6 ||

gangen b ]| eufratemque BD \\ 9 cappadotiam D \\ frigiam

BD || egeum BD \\ 10 peloponessum BD peloponnessum b ||

11 leucadam B leocadam D || acrocerauniam BD \\ 12 pyreneos

BR ]] 13 spaniae BR hispaniae b ispaniae R ]|

15 LXXXIX.XXXXV Ptinius \\ 18 utrique R \\ intemperanti

aeris BR intemperania aeris b corr. p |] 19 contraitur

B |] accidit br || 22 quiebit Bl \\ ammensum BlR ||

208 MARTIANI CAPELLAE

615 midio minor quam dicta est collegisse longitudo. nam

colligitur in quinquagies quater centena sexaginta duo

milia, quippe a littore Aethiopici oceani, qua habitabilis

200(7 primum est, ad Meroen, inde Alexandriam Rhodum Cnidum

Coum Samum Chium Mitylenen Tenedum Sigeum- 5

que promunturium, os PontiCarambim promunturium, os

Maeotidis, ostiumTanais praedicta dimensio comprobatur.

qui quidem cursus si per maria transeatur, in compen-

616 dium ducit milia sescenta septuaginta octo. huc usque

compertum progressum Artemidorus asseuerat sed Isido- io

rus adiecit duodecies quinquaginta usque ad Thylen ultimam

tendi. quae quidem opinatio mihi uidetur iucerta.

nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico quantum longitudinis

comprehensum. neque enim cum rotundum telluris

orbem astructio superior ratioque monstrarit, impar is

latus globo poterit prouenire.

Sed supra dicti scriptores aequabilem dixere tellu-

617 rem. rotunditatis autem ipsius circa extima circumfusus

ambit Oceanus, sicut nauigatus undique comprobatur.

nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque flexum occi- 20

618 dentalis plaga omnis hodieque nauigatur. dum autem

diuus Augustus classe Germaniam circumiret, septentrionalem

totum permeauit <Oceanum. nam primum in

Cimbricumpromunturiumueniens magno dehincpermenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque pene- 25

§ 616 ex Plinio II 246 || § 617 et 618 ex Ptinio II 167

2 XLIIII.LXXXX milia Plinius ]| 3 titore R \\ etiopici

BR ethiopici b \\ 4 rome nidum B rodum cnidum b rodum

gnidum R \\ 5 chyum B |] 6 promuntorium b promontorium

R \\ promuntorium b promonturium R \\ 7 meotidis

hostium BR \\ 8 qui cursus conpendiis maris breuior fieri

potest LXXXIX mitia Ptinius || 9 sexcenta R \\ 10 esiodorus

b ]| 11 duodeciens centena milia quinquaginta Ptinius \\

tylen BR \\ 15 monstraret R \\ 17 aequabilem scripsi habitabilem

BR \\ 18 circa br cir BR || 20 ispaniae br spaniae

BR \\ 21 odieque R \\ 24 promuntorium bD || 25 sciticam

B sciaticam D || agrigentes D \\

LIBEE VI 209

trauit. de confinio item ab orientis principio et Indico 619

mari pars, quae pergit in Caspium mare, a Macedonum

classibus remigata , dum Seleucus et Antiochus regnauissent.

palus uero Maeotica eiusdem sinus habetur Oceani.

5 item laeui lateris circumflua memorentur. ab ipsis ita- 620

que columnis Herculis, quae in Gaditano sunt litore consecratae,

usque in Arabicum sinum meridianus omnis

permeatur Oceanus sic ut plurimis asseueratur exemplis.

nam eius maximam partem Magni Alexandri sulcauere 62 1

i0 uictoriae. in eodem Arabico sinu constituto Gaio Caesare

Augusti filio, Hispanarum nauium naufragium et eiectae

fragmentorum reliquiae paruere.> item Hanno dum Pu- 201 0

nicum floreret imperium Mauritaniae circuitu ac dehinc

meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa ad-

15 modum nauigatione peruenit. Cornelius auctor adfirmat

quendam Eudoxum fugientem regis insidias ex Arabia in

Gaditana peruenisse refugia. Caelius Antipater se hominem

uidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam

ex Hispania nauigasset. idem Cornelius post captos

»0 Indos per Germaniam nauigauit.

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso 622

in circulum mari undiquesecus nauigato. nunc ipsius

diuisionem terrae quantum patitur succincta insinuatio

memorabo. circulus omnis superae habitabilisque telluris

25 sic ut plerique testantur in tres partes est distributus : Eu-

§ 619 ex Ptinio II 167 et 168 || § 620 et 621 ex Plinio

II 168—170 || § 622 et 623 ex Plinio III 3

4 meotica BD || 6 literae D || 8 si D \\ 10 cesare BD |[

11 spanarum B ispanarum D || 12 Hanno p annio BR [|

13 maturianiae R \\ ac p hac BR \\ 16 eudoxium R \\ 18 ethio

piam BR \\ 19 ispania B spania R isspania r \\ an posuit pro

post et nauigasse scribendum? || captus B, \\ M. haec Ptinii

uerba corrupit idem Nepos de septentrionali circuitu tradit

Q. Metello Celeri L. Afrani in consulatn conlegae sed tum

Oatliae proconsuli Indos a rege Sueuorum dono datos, qui

ex India conmerci causa nauigantes tempestatibus essent in

Germaniam abrepti || 22 nauigato scripsi nauigatum BR \[

25 enropem 72 ]]

MARTIANUS CAPELLA 14

210 MARTIANI CAPELLAE

ropam, Asiam, Africamque. quarum primam atque ulti-

623 mam interruptio dispescit Oceani. nam Atlantici profundi

ex Gaditano freto uis intersecans profunda telluris

Lybicum Hibero latus abscidit et confestim se in propinqui

maris fluenta diffudit. quippe a Gaditano ostio in in- &

gressum interioris maris per longitudinem cursus uix

quindecim passuum milia numerantur, latitudo uero, ubi

angustior quinque, ubi diffusa septem, ubi prolixior decem

milibus explicatur. hinc defluxere per diuersos

sinus subsidentesque campos tot maria tot fragores et 10

624 quantum per diuersa aequora tumescit. undarum uero

illa proruptio interfluentis Oceani laeua Europam facit,

Lybiamque dextra, et montibus utrimque concluditur.

nam ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui

utrimque prominentes dici columnae Herculis meruerunt, i&

quod testimonio uetustatis laboris Herculei limes in illis

sit consecratus, si quidem ultra eum progredi consumptae

625 telluris inuia prohibebant. denique etiam hoc de eius

sacrae uirtutis possibilitate persuasum , quod , cum antea

202 G natura terris maria dispararet ac tantum cingi circuitu 2»

firmaret Oceani, montium praedictorum effossis <radicibus

diuulsoque confinio camporum deuexis lacunisque terrarum

improuisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit permutans orbis faciem naturaeque discrimina.

626 hoc igitur freto laeuorsum Europa distenditur usque in 25

Tanais fluminis gurgitem, a quo incohans Asia Nili itidem

alueo limitatur. qui quidem Nilus eandem Africamque

disrumpens telluris complexum iutersecat multitudine fluuiorum.

Europam tamen terminari Propontidis faucibus

§ 624 ex Plinio III 4

2 dispicit R et corr. in dispescit B (dissicit supra add. b)

athlantici B athalentici R || 5 diffundit B || hostio BR

in B || 10 flagores Bl \\ 13 libiamque B lymbiamque R

14 alpe Bt \\ Abyla p ab aetna BR || dispicitur BlR

20 disperar et BlRl || 23 inmortalitatis D \\ 26 incoans B inchoans

bD || 28 complexu B || intersecans BlD \

LIBER VI 211

dixere quam plurimi, quae Propontis per angusta descendens

ad Maeotidem quoque perfertur.

Europae tamen principium incohamentique limen 627

Hispaniae contributum fertili frugum opimaeque prouin-

5 ciae, metallorum aurique fetura minii marmoris gemma->

rumque muneribus praedicandae. quae quidem, quod

Iberi fluminis interriuata tractu, amnis sui meruit cognomentum.

cuius illa portio, quae Atlantico confmis oceano

in Gaditani freti litus excurrit, Baetica perhibetur etiam

10 ipsa uocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita,

quae ab Vrcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis

dicitur a Tarraconensi urbe, quam Scipiones condidere.

nam Poeni fundauere Carthaginem conditas ubicumque

urbes amico sibi nomine praesignantes. sed praedictum 628

io latus a Pyrenaei iugis in aliam prouinciam dissecatur, si

quidem Baeticae a septentrionali confinio Lusitania sociatur,

cui nomen fabula a lusu Liberi patris uel cum eo

baccbantium sociauit. haec quoque cognomini fluuio permeatur,

licet eam Tagus quoque arenis inlustret auratis.

20 Olisipone illic oppidum ab Vlixe conditum ferunt, ex cuius 629

nomine promunturium , quod maria terrasque distinguit.

nam ab eius ambitu inchoat mare Gallicum et facies

septentrionalis Oceani, Atlanticus uero et occiduus terminatur

Oceanus, qui tum Hispaniae limitatur excursibus.

S5 in eius quoque confinio equarum fetura uentis maritanti- 203 G

§ 627 ex Solino p. 115, 19 sq. et 117, 4 ed. Momms. ||

§ 628 ex Plinio III 8 et Solino p. 116, 20 || § 629 ex Solino

p. 116, 14 116, 19 117, 1

1 discendens BlD || 3 incoamentique B inchoamentique

D || tymen D || 4 spaniae BD ispaniae b || 5 factura B faetura

5 || minii Vtdc. miri BD X marmori3 bD arboris B ||

8 athlantico BR || 9 betica BR || 11 urcitano B rucitano b

nrticano R || terraconensi B || 12 terraconensi R || 13 cartaginem

BR \ 15 pyrenei BR || 18 bachantium BR \\ 20 solissipone

BR olisipone b || 21 promuntorium b promonturium

R | 23 septentrionales R \\ athlanticus B athalentieus R ||

24 spaniae BR ispaniae b || 25 miritantibus B1 mirantibus R

maritantibus bRm ||

212 MARTIANI CAPELLAE

bus inolescit uolucres proli cursus, ipso spirante Fauonio.

uerum Baetica cunctas ubertate fecunditatis prouincias

630 anteuenit. quae quidem habet iuridicos conuentus duo,

Gaditanum Cordubensem, oppida centum septuaginta

631 quinque babitantium multitudine frequentata. eadem

uero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi

fine in Gaditanum oppidum, ducentis quinquaginta

milibus amplior aestimatur; latitudo quoque in ducenta

632 uiginti quattuor milia excurrit. at uniuersa prouincia

habet conuentus septem Cartbaginensem Tarraconensem

Caesaraugustanum Cluniensem Asturum Lucensem firacarum,

ciuitates uero praeter insulas atque aliis contributas

ducentas nonaginta quattuor tota complexione dinumerat.

tenditur autem per longi-<tudinem quantum

Agrippa dinumerat milibus quadringentis septuaginta

quinque, latitudine ducentis uiginti quattuor, cum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae

633 non exiguum admittit errorem. nam Hispania omnis citerior

a Pyrenaeo in Castulonis finem per sescenta septem

milia longitudinem protrahit, cuius ora paulo amplior aestimatur,

latitudo autem a Tarracone ad litus larsonis

trecentis septem milibus inuenitur, a radicibus Pyrenaei,

ubi utriusque maris propinquitate concluditur. nam paulatim

diffusior adiacet in latitudinis excrementum.

634 Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum fini-

§ 630 ex Ptinio III 7 || § 631 ex Plinio III 17 || § 632 ex

Plinio III 18 et 16 || § 633 ex Plinio III 29

1 et post inolescit add. b \ poli Bl || 6 oppido BR corr. p ||

9 CCXXXIV M. p. Ptinius || 10 cartaginiensem b \\ terraconensem

R || 11 lucrensem BR corr. VuXcamus || 12 alias b || 13 numerum

potius esse earum quae atiis eontribuebantur Koppius adnotauit

\\ 15 agryppa BR || septuaginta BD al LX add. b |l

16 latitudinem CCLVII M Ptinius [ 17 cartaginem D \\

18 spina B hispinia 6 spania D \ 19 pyreneo BD quod dein~

ceps non notabitur || sexcenta b || 20 longitudine D || protrait

Bl II 21 iaraotis b gersonis D Olarsonis Ptinius \\ 2i adicit

BlD ||

LIBER VI 213

bus admouetur, a cuius radicibus quicquid interiacet usque

Rhenum et item inter Oceanum et montes> Gebennam

et Iuram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

autem prouincia appellatur, quae interno mari allui-

5tur; haec Bracata antea dicebatur, quae ab Italia iugis

Alpium atque amne Varo discernitur, cuius longitudo,

sic ut Agrippa dimensus, trecenta septuaginta milia passuum

, latitudo autem ducenta quadraginta octo. in hac 335'

prouincia Rhodanus fluuius ex AIpibu3 ueniens per Le-

10 mannum lacum meat, et causas fertilitatis importat terrae

germinibus ac fecundis, cuius ora diuersis nominibus appellata.

nam Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium,

quo plenior meat, Massilioticum nuucupatur. prouincia

uiris oppidis frugibus memoranda unoque trans-

15 currenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis

immolare.

Sed post Alpium montes, qua facieg prominentis 636

naturae ortiui solis inluminatione perfunditur, inchoat ac

descendit Italia longe ante alias omnes laudibus ueterum

20 in urbis Romae gratia praedicanda. cuius principium 637

Ligures tenent, dehinc quae ubertate soli sacrata occupauit

Etruria regio, tam indigetis Aeneae foedere quam remediorum

origine atque ipsius Tagetis exaratione celebrata.

Vmbri mox Latiumque atque ostia Tiberina de-

25 hincque ipsa caput gentium Roma armis uiris sacrisque,

quam diu uiguit, caeliferis laudibus conferenda. haec a

mari sedecim passuum milibus disparatur. dehinc litus 638

in Vulscorum nomen sortemque concessit. mox Campania

§ 634 ex Plinio IIII 105, III 31 et 37 ]] § 635 ex Plinio

III 33 et Solino p. 111, 12 || § 636—638 Plinii III 38 ratione

habita sed multis de suo admixtis conscripsit

1 ammonetur fi j| 2 renum D || gaebennam R gebennam

B gehennam b || 3 et Iuram p et duris BR eduris b ||

7 agryppa BR || 12 spaniense B ispaniense b spaniensem R

ispaniensem r || Metapinum p etapinum BR atpinum br ||

214 MARTIANI CAPELLAE

Picentesque ac Lucanum latus Bruttiumque coniungitur.

cuius promunturium in meridiem austrumque respectans

in mare procurrit laeuaque alia interioris sinus fluenta

complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrimque 5

componens theatrum quoddam spectare uidearis undarum.

lunata quippe et quodam hemicyclio in promunturium

memoratum circumfertur Italia ; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfiuentis aperiunt, in Bruttium sinum,

qui est <primus Europae, emissa maria conquie- 10

o°,9 scunt. interior uero tellus, quae in superum mare Boreamque

profertur, Graeciae ora, Sallentinis Pediculis

2or> G Apulis Pelignis Istris Liburnis et ceteris populis obscurioribus

habitatur. laeuorsum quoque se flectit et item duobus

promunturiis peltae Amazonicae formam reddit, 15

dextro cornu Leucopetram tendens, laeuo Lacinium. unde

cum longa sit ab Alpibus Praetoriae Augustae per urbem

Capuam et Rhegium oppidum absque recuruo flexu decies

centena et uiginti milia passuum, nusquam uero trecenta

milia latitudo eius excedit. a solo igitur Italico Li- ao

burnia Istriaque discretae sunt centenis milibus passuum,

quod ab Epiro et Illyrico quinquaginta , ab Africa intra

ducenta milia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum

uiginti , a Sicilia mille> quingenta, a Corsica minus octo-

640 ginta milia, ab Issa quinquaginta. uerum omnis Italiae 25

circuitus tenditur uicies centena quadraginta nouem milia.

eius umbilicus in agro dicitur Reatino. angustior pluri-

§ 639 ex Plinio III 38, 43, 45 || § 640 ex Solino p. 40, 18

— 19 et 17 et 15— 16 p. 41, 3— 11

1 ad 6 || bryttiumque B || 2 promuturium B promuntorium

6 || 5 braechium B |] 7 emioielio B emicycilio R ||

promuntorium b \\ 9 bryttium BR |] 12 gratiae D ati add. d |j

satentinis D |] 13 apulisque b || 15 promuturiis B promuntoriis

bD || pelthae B || 16 leocopetram BlD || 17 Praetoriae

Augustae Vulc. praetoribus augustae BD al praetoriis

augustis b || 18 regium BD || 22 affrica omisso intra D \\

24 quingentis BlR y corcyra BlR \\ 26 uicies quadragies

nouies centena codd. Sotini ||

LrBER VI 215 -

mum est ad portum, quem Hanmbalis castra dicunt : nam

uix ibi centum triginta milibus passuum lata est. uerum

Italia etiam Pado flumine memoranda, quem Graecia dixit

Eridanum. hunc amnem mons Vesulus inter montes Als

pium elatior gignit fonte mirabili, qui in Ligurum finibus

flumen creat, ac debinc tluuius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit. canis ortu diffusior:

nam solutis Alpium niuibus flagrantia solis aestiui exuberat

ultra gurgitis ripas nullique gloriae nobilium amnium

10 cedens triginta receptis fluminibusAdriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. cetera Italiae memoranda 641

nec poetae tacent, ut Scyllaeum oppidum cum Crataeide

flumine, quae Scyllae mater fuit, Charybdisque uoraginem

ac uertiginem tortuosam; Paestana rosaria, scopulos Si-

15 renarum. in Campaniae amoenis antiquitus nemora. Phlegraei

dehinc campi, habitatioque Circeia Terracina, prius

insula, nunc continenti iuncta, Rheginique ab Sicilia continenti

separati, atque in compensationem conexae telluris

in insulam relegati, Formiae etiam Laestrygonum habita-

20 tione famosae. 2flg(

Hoc loco possem etiam urbium percurrere condito- 642

res, ut a Iano Ianiculum , a Saturno Latium , a Danae Ardeam,

ab Hercule Pompeios, cum boum pompam duceret

Hiberorum. ex cuius laboribus in Liguria campi Lapi-

" § 641 maximam partem ex Solino p. 39, 20 — 40, 7 |

§ 642 ex Sotino p. 34, 7—14 et p. 35, 3 et 5, 9—10 et p. 36,

1—6 et 7—8

2 aut XL aut CCCC codd. Solini centum triginta milibus

BR ]| 3 memoranda R || 5 gygnit BR ]| 6 hac B |] 7 bibonensis

BR || 8 solitis Bl || nubibus Bl \\ 12 scyltaeum b

syllaetum B sylleum R || grateide BR || 13 carybdisque B

carypdisque R || 14 pestana bR pertana B || riosaria Bl ||

15 nemora D numera BR nunera b || hinc Campaniae amoenissimi

tractus Salmasius || flegrei BR || 17 continenti iuncta

scripsi ex Sotino cogiuncta B coniuncta bR || reginique B

regnique R \\ 19 furmiae 6 ]] lestrygonum R lestrigonum

B |] 23 herculae B ]| Herculanium ad radicem Vesuuii a quo

haud procul add. p post Hercule ||

216 MARTIANI CAPELLAE

darii sunt appellati, quod eodem dimicante saxis ferunt

pluisse caelum. idem etiam Ionio nomen dedit. nam

Ionem Autocli filiam obsidentem uias latrocinaliter interemit.

Iapygas lapyx Daedali filius condidit, Coram Dardanus,

Agyllinam Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis 5

Euandriae. Parthenope dicta ab Sirenis sepulchro hoc

nomine uocitata, quae nunc Neapolis appellatur. Praeneste

ab Vlixis nepote Praeneste, licet alii uelint Caeculum

conditorem, quem pignus <asserunt fuisse flammarum.

Arpos et Beneuentum Diomedes, Patauium Antenor, 10

Pylii Metapontum condidere. sed nihili mea interest origines

urbium perscrutari.

643 Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis

freti coercitione distinguitur, non alienum est inter fluenta

emergentes terras, quae quod in salo sint insulae uo- is

citantur, praesertimque nobiles commonere. neque enim

morosa debet esse percursio. transeo itaque Pityussas

a silua pinea memoratas, quae nunc Ebusus appellatur, in

confmio Carthaginis nouae, Baleares etiam duas, Colubrariam,

et quas Gymnasias Graeci dicunt, uel Caprariam 20

naufragalem. in Galliae quoque ora in Bhodani ostio Metina,

mox quae Blascorum uocatur, ct tres Stichades, quarum

haec sunt nomina singularum: Prote, Mese [secunda]>

uet Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas

644 aduersum Antipolim. in Ligustico autem mari est Cor- 25

§ 643 ex Plinio III 76—79 || § 644 ex Plinio III 80—83

4 YctPYX dedali BR || 5 agyltam agellan agillinam

codd. Sotini || 6 partenope B || 8 praesente BlR (| ceculum

BR |] 11 Pytii p fylli B psylli b pheli D \\ morigines

D || 14 coercitatione D || 17 percnssio b \\ pytiessas B pytieshas

b pytyesses D || 18 ehusias D \\ 19 cartaginis D \\

20 capraliam BD \\ 21 rodani BD \\ hostio B ]] mitina D

midma (d in ras.) B II 22 nascorum BD euasconum b || sticades

D stycades B (| 23 Prote Mese ex Ptinio Wesselingius

protemes *** /? temesto prima b prima temistho D prima

Themista p || ad exemplum Ptinii secunda deieui et uel addidi

|| 24 pomponiona B || tertya B || ypea B ypeia b

ypera R \\

LIBER VI 217

sica, quam Graeci Cyrnon appellauere, longa centum

quinquaginta milibus passuum, lata quinquaginta. circumitus

eius omnis distenditur milibus trecentis uiginti207<?

quinque. habet ciuitates triginta tres. sita autem citra

5 est Oglasa , intra in sexagesimo Corsicae Planasia, fallax

nauigantium mentiensque propinquitas. Vrgo item et

Capraria , quam Aegilion Graeci dixerunt. item Igilium

Dianium. item Columbaria Veneria. item ultra Tiberina

ostia in Antiano Palmaria Sinonia et in Formiano Pontiae,

loPandataria Prochyta, Abaeneria Inarime a Graecis dicta,

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano. a Surrento

in octauo miliario Capreae. item Leucothea. iam Afri- 645

cum mare spectans a Corsica in octauo Sardinia est, in

quo angusto freto sunt paruae insulae, quae Cuniculariae

i5 perhibentur, item Pintonis et Fossae. uerum Sardinia a

Sardo filio Herculis appellata habet formam humanae

plantae. denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa,

quod utrumque uestigii formam significat. uerum ab

oriente centum octoginta octo milibus patet, ab occidente

20 centum septuaginta quinque, a meridie septuaginta se

ptem, a septemtrione centum uiginti quinque milia. habet

a Gorditano promunturio insulas duas, quae Herculis memorantur,

a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam [Ga-

§ 645 ex Plinio III 83 (Solino p. 50, 15?) et 85 et 84 (Galatam

ex Ptinio III 92 assnmpsit)

2 milia ante eircumitus (circuitus b) add. b || 3 ostenditur

R ]| 4 sita autem citra est Oglasa (oclisa BR oclifa 6)

intra Grotius Stipa autem citra est, O. infra p || 6 argo BR

7 elegion BR egian b || elegium B eligium R egilium b

9 hostia b || antino Rb antina B \\ 10 pantatoria BR

procyta R procita B prochita b || abeneria BR abueneria b

ab Aenaria Ptinius cf. Koppius \\ 11 pitecusa BR pytagussa

l pyteguas b || assurento B surento R \\ 12 ad octauo add.

atacio b || teocotea BR leucotea b |[ iam BR in b \\ 13 cursica

BlR || 14 coniculariae BR || 15 Phintonis et Fossae

Ptinius Pythonis fossae coni. Groiius |] 17 ignosa BR signosa

b || 22 corditano BR || promunctorio b |] 23 ficaria BR

figariam b ]] Galatamque deleuit Liideckius cf. ad % 648 \\

218 MARTIANI CAPELLAE

latamque.] quidam item non longe Balaridas dicunt et

Callode et Heras lutra. contra Paestanum Leucasia est

a Sirene ibi sepulta nominala. contra Veliam Oenotrides.

contra Vibonem Ithacesiae ab Vlixis specula dictae.

646 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicania,

a multis Trinacria perhibetur. Sicania a Sicano rege,

qui cum Iberica manu in eandem terram ante bella Troiana

peruenit. dehincSiculus Neptuni filius, a quo nomen

eidem commutatum. nam Trinacria, quod tribus promunturiis

triangula censeatur. quippe unum, quod a

208 G Pachyno in Peloponnensum in meridiem uersum spectat,

quadringentis quadraginta milibus a Graecia disparatur.

Pelorias autem occasum Italiamque inspicit, quae freto

<mille quingentis passibus separatur; Lilybaeum Africae

fines uidet in centum octoginta milibus. ipsa autem promunturia

inter se terreno itinere disparantur sic : a Peloro

Pachynum milia centum septuaginta sex, inde Lilybaeum

ducenta, inde Pelorum centum quadraginta tria.

647 coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluuii

fontesque quam plures ac montis Aetnae miracula noctibus

totis uomentis incendia. cuius crater stadiis uiginti

patens fauilla Taurominium Catinamque respergit magno

§ 646 ex Plinio III 86 Solino p. 54, 4 sq. Ptinio III 86

et 87 || § 647 ex Plinio III 88

1 leberidas BR tiberidas b || 2 gallode BR || praestanum

BR ]] sinum post Paestanum ex Plinio add. Ludeckius I]

leugasia i?1 || |3 beliam B bettiam R || 4 bibonem BD |j

itacaesiae BR itacaessiae b || 5 tucydide R tucidide B tuchidide

b \\ 7 hiberica BR |] trogana Bl ]| 9 promuntoriis B

promonturiis R || 11 pacyno BlR \\ peloponnessum 6 cf.

p. 221, 10 et 17 || 13 a post quae add. b \\ freto milte quingentorum

passuum coni. Koppius XV M in longitudinem freto,

in latitudinem autem MD p. Plinius III 86 || 14 lytibeum B

tylybeum D |] 15 promunctoria b promuntoria D || 17 ad

post Petoro add. b || pacynum BlD \\ CLXXXVI M p. Ptinius

|| lylibeum B litibeum D \\ 18 CLXX Ptinius \\ 20 aethnae

b etne D || 21 crater BD atra b || 22 fauillam BlD ]|

tauromenium b \\

LIBER VI 219

strepitu mugiens et inmensos fragores intonans obluctatione

fiammarum. in Siculo etiam freto insulas esse non 648

dubium est. Africam uersus Gaulos, Melita a Camarina

in milibus octoginta octo, a Lilybaeo in centum tredecim,

8 Consura Hieronesos Coene Gatata Lopadusa> Aethusa,

quam alii Aegusam dixere, et ceterae. sunt aliae citra

Siciliam : ex aduerso Metauri amnis in uicesimo quinto ab

Italia sep'tem Aeoliae, appellatae a nostris Vulcaniae, eum

diuersis nominibus prima dicitur Lipara, secuuda Theraio

sia , tertia Strongyle , in qua Aeolus regnasse fertur et e

flamma in proximo prorumpente uel eius fumo qui uentus

flaturus esset intellexisse, quod hodieque eius loci incolas

certum est praesentire. quarta uero insula est Didyme,

quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

15 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nona- 649

ginta sex milibus, quique tres sinus habet. Italiae frons

incipit , quae Magna Graecia appellata est, ubi amnium et

oppidorum copia. ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae uiginti solis milibus ae-

20 stimatur.

Dehinc a Lacinio promunturio secundus incipit sinus

Europae magno ambitu flexus etAcroceraunio Epiri termi- '

natur promunturio, a quo abest octoginta quinque milibus

§ 648 ex Ptinio III 92—94 || § 649 ex Plinio III 95 ||

§ 650 ex Plinio III 97, 100, 150, 151

3 gaulo BD || meleta B melata D || ac marina a lylibeo

(ita B tilbeo jD) in milibus octoginta octo consura (censura

b) in centum tredecim BD corr. ex Ptinio p \\ 4 milibus

post tredecim add. b || 5 eronesros B herohesros D fl

cene b || Galata ex Ptinio add. Liideckius cf. ad § 645 \

lampadusa BD J] astusa BR || 7 uiginti quinque milia ab R |

8 apellatae BR || 9 diuTsis B || terasia B terrasia R ||

10 strongile B J| 13 dydime B || 14 erepusa BR || foenicus

R fenicus B phoenicos b || donymos BR || 15 ausoni

B'R |] LXXXVI M p. Plinius \\ 17 appellatur b \\ 18 locus

BR portus b || annibalis BfRl \\ 19 quadraginta solis BR

CXXX solis b |1 21 promuntorio b promonturio R \\ 22 terminantur

Bl || 23 promonturio R |f LXXV M p. Ptinius ||

220 MARTIANI CAPELLAE

oppidum Crotona. ex hinc propter oppida sinusque

quam plures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum

urbem uenit, ubi superum inferumque mare decem

et nouem milibus disparatur, unde in Graeciam breuissimus

transitus. ac debinc Italia per populos sinus urbes s

fluuios montes barbarosque quam plures ducitur in fines

Illyrici, cuius a flumine Arsia ad flumen Drinium longitudo

pergit quingenta quinqua milia, a Drinio ad promunturium

Acroceraunium centum septuaginta quinque milia.

ora Illjrici habet insulas ultra mille. 10

651 Tertius autem Europae sinus Acrocerauniis inchoans

montibus Hellesponto terminatur, ac sinus habet decem

et nouem, prouinciasque quam plures. nam ibi sunt

Epirus Acarnania Aetolia Phocis Locris Achaia Messenia

Laconia Argolis Megaris Attice Boetia. item ab alio 15

latere alioque mari Phocis et Locris Doris Phthiotis Thessalia

Magnesia Macedonia Thracia Graecia omnis. Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus, in qua primi Chaones,

<(a quibus dicta Chaonia. deinde mons Pindus, Dryopesque

Molossique Dodonaei Iouis fano inclyto celebrati. 20

a tergo inter ceteros populos Ponto iunguntur Maesia ac

Maedia. Thraces usque ad Pontum. Rhodopae mox et

§ 651 ex Ptinio IIII 1—8

1 oppida,2? |J 2 primum b || foruntum B fodruntum R U

3 decennouem B decem et nouem b decen et nouem R I

7 yltirici B yltyrici R || farsia r || 8 DXXX M Ptinius |

drino BR || promuntorium B promonturium R || 10 hora

BlR ]| inlyrici BlR || 11 acroceraunis R || 12 elesponto B

etlesponto bR |] 13 et om. BlR || 14 epyrus acarnia BR ||

etholia B aetholia R \\ focis BR || locis BlR || agaia B

achaia b acaia R || 15 taeoniaca post taconia add. BRD (laeoniana6)

|| beotia-ff1 sed (cf.p. 221, 16 et 222,12 etSatm. ad script.

hist. Aug. II p. 222 ed. Hack. || 16 alio quoque b || focis BR ||

lucris R || dori thiotis BR || tessalia magnaesia BR || 17 tracia

BR I epirus 6 || 18 acroceraunis R acerauniis B || caones

BlR || 19 caonia BD || triopesque D || 20 mollossique B

molosique b inolosique D || dodonei BD dodoneique 6 || inclito

D || 21 ponte B sponte b || iugitur D || moesia BD ||

22 media BD || traces BD \ rodopae B rodope bD \

LIBER VI 221

-

Haemi uidetur excelsitas. tunc colonia Buthrotum. Ambracius

sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quod

defertur amnis Acheron infernae fabulae errore famosus.

post aliquot gentes etiam Actium colonia cum Apollinis

stemplo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomentum,

ciuitasque Nicopolitana. egressos sinu Ambracio in Io- 210 G

nium excipit diuersitas populorum Aetolique, apud quos

inter ceteras urbes oppidum in confinio maris nomine Calydon

Diomedis Tydeique progeneratione notissimum.

10 dehinc> influens sinus Aetoliam ac Peloponnensum diuidit.

mox in Acarnania Aracynthus, in Aetolia Ozolei, apud

quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis. tunc

deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon,

a quo in septem milibus passuum introrsus oppidum Del-

15 phos sub monte Parnasso, clarum oraculis Apollinis. fons

ibi Castalius. deinde in intimo sinu angulus Boetiae

montem Heliconem iuxta. Peloponnensus paene insula 652

inter duo maria Aegaegm et lonium angulosos recessus

obducens, in circuitu habens quingenta sexaginta tria

20 milia passuum, et per sinus paene tantundem. angustiae,

unde procedit, Isthmos appellatur. in quinque milibus

passuum diuersa maria utrimque conlidunt ac latera meatus

arradunt. in medio hoc interuallo, quod Isthmon appellaui,

colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque litore

§ 652 ex Plinio IIII 9—12, 23

1 emi B hemi bD ||coIoniam b \\ butrotum BD \\ ambrachius

B ambrocius D || 2 sirus D || quo p \\ 3 aceron BlD \\ 4 aliquod

BlD || accium D || 6 egressos D egressis B egresso b || ambrachio

b ambrocio D || 7 Aetolique Koppius et oblique BD ||

8 calidon BD || notissimus D || 10 aetholiam R etotiam D ||

peloponnessum bR \\ 11 acarnia B carnia R || araquintus

B arachintus b aracintus R ]] eotalia B etolia b aetholia

R || azolei B azoeli R || 12 teante BR || 13 focidis BR \\

cirra BR || celeona BR Chalaeon Ptinius || delphus R |j

16 de boetiae cf. ad p. 220, 15 || 17 eliconem BR ]| peloponnessum

bR \\ 11 egeum BR || 19 quinquaginta Rl \\ tria om.

R || 20 pene BR |j 21 hismos BR || 23 bismon BR histmon

b || 24 chorinthus R \\ littore B \\

222 MARTIANI CAPELLAE

stadiis, a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque

mare prospectans. ab Isthmo autem Achaiae prouinciae

nomen incipit, quae ante Aegialos uocabatur, propter

urbes in litore per ordinem constitutas. ibi quam

plures sinus portus montes urbes et populi. ab ipsius 5

Isthmou angustiis Hellas incipit, a nostris Graecia dicta.

653 in ea prima Attice antiquitus Acte uocitata contingit Isthmum

sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui

nomen Scironia saxa", [uiginti] sex longitudine, latitudine

quinque milibus passuum Myrtoo recedentibus Athenae io

atque Attica. fontes ibi multi, inter quos Callirhoe praedicatur.

nec Athenis cedunt Boetiae, in quis Epicrene,

Arethusa Hippocrene Aganippe Gargaphie. post oppida

montes populique quam plures.

654 Sequitur Aemonia,, cuius a tergo mons Oeta , eaque i»

211 G etiam Thessalia nuncupatur. ibi natus rex nomine Graecus,

a quo Graecia dicta. ibi Hellen, a quo Hellenes appellati.

in Thessalia montes notissimi Olympus Pelius

Ossa, cuius ex aduerso Pindus et Othrys Lapitharum sedes

occasum uerticibus intuentes. nam ortum Pelius uidet. 2»

hi omnes montes theatrali more curuantur, ante quos septuaginta

quinque urbes sunt memorandae. Thessaliae

§ «53 ex Plinio IIII 23—25 || § 654 ex Plinio IIII 28,

30, 32 et Solino p. 69, 17 (sed cf. Mommsenus)

1 estadis RB estadiss b || agrocorinthos R agrocorintos

B acrocorintos b || 2 hismo BR histmo 6 || acaiae BR ||

egialos B eialos R || 5 popti BlR || 6 isthmou Grotius hismos

R mos B ismos b || ellas BR |] graeciae BlR || 7 atice

R || atte BR || hismum BR || 8 sui partem megatitana in ora

R megatitana sui parte (partem Bl") B || 9 XX ex antecedenti

saxa ortum deteui: YlPtinius \\ Ptinii sententiam male contractam

pessum dedit Martianus || latitudine om, B add. Rm \\ 10 myrto

B myro R myrote mare r ]| athaenae B || 11 atticae B \

12 quibus b || 13 aretusa B |) ippocrene BR || gargani BR \

14 populusque BlR || 15 emonia BR || 16 tessalia BR j

17 elles BR || ellenes BR \\ 18 thesalia BR || pierius R et

corr. in petius B ai pierius add. b || 19 otris B otrys R ][

lapidarum B lapitarum b laphitarum R || 21 hii b ||

LIBER VI 223

uicina Magnesia, cuius fons est Libethris <poetici haustus

nomine celebratus. longitudo Thessaliae habet milia quadringenta

nonaginta, latitudo ducenta nonaginta septem.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum 655

5 maximis regibus inclita praesertimque Alexandro , qui

Philippo cum natus crederetur, eius mater Olympias dracone

eum conceptum esse memorabat. uictor orbis: nam

easdem peragrationis et uictoriae metas habuit quas Liber

et Hercules. haec tamen Macedonia populos, qui Edonii

io dicebantur totamque Mygdoniam Pieriam Emathiamque

recepit in nomen. haec in Thracium limitem terminum

ducit. a meridie Epirotis habitatur, a uespera a Dardanis

et Illyriis, a septentrione Paphlagonia ac Paeonia. inter

ipsam et Thraciam amnis Strymon pro limite est ab Haemi

15 montis uertice defluens. in ea Rhodope, quem> Mycdonium

asserunt montem, et Athos abscissus a continenti

Xerxe uiribus utente Persarum , et Orestidem terram , ab

Orestis et Hermionis filio quam uocitari non dubium est.

ibi Phlegra nunc ciuitas, tunc Gigantum proeliorumque

20 immanium temeritate famosa. quae sola etiam diluuio

§ 655 ex Plinio IIII 33 et Solino p. 73, 20 — p. 74, 6

p. 69, 19 — p. 71, 18

1 magnaesia B || libetris BR Il poeteci BlD || austus

B || 2 thesatiae D || quadraginta Bl ]] 3 latitudo CCLXXXVII

mitium Ptinius || 5 inclyta B |] 6 a philippo b || olimpias

BD || draconeum BD || 10 micdoniam B et corr. ex macedoniam

D || ematiamque B emathiamque b emiatiamque D ||

11 recepit BD recipit b ]] tractum B tracium bR || 12 meridiana

epirotis corr. in meridiae ab epirotis B: deinde ante

meridiae add. a et supra scripsit al meridiana pirotis b meridie

epirotis D || 13 inliriis B illiriis bD || septemtrione B ]|

paplagonia B paflagonia bD Petagonia Solinus cf. Vatesius

ad Amm. Marc. XXVII 12, 9 \\ poenia BD peonia b ]| 14 tratiam

D traciam B || strimon D || aemi D emi B |j 15 rodope

B || mycdonium R micdonium B Mygdonum Sotinus II

16 atos Bl || abscisus BR \\ 17 serxe BR xerxe b erse r \\

orestidam Bl (accusatiuus apud Sotinum p. 70, 14 est) \\ hermioni

B1 || inductum quam in B \\ 19 flegra BR || non de

Phtegra haec apud Sol. dicuntur (p. 71, 17) ||

224 MARTIANI CAPELLAE

mundi asseritur non operta, quod utique praestitit montium

celsitudo.

656 Sequitur Thracia, cuius incolae barbari habent appctitum

maximum mortis, et qui a dextera parte Strymonis

degunt Bessi et Denseletae, Mestusque amnis, qui Pan- 5

212 ffgaeum ambit. nam Hebrum Odrysiae niues complent,

qui inter diuersos barbaros tluens etiam Ciconas perluit.

quorum confinio Haemus sex milibus passuum cacumen

extollens uiciuia perflatur astrorum. cuius item terga

diuersae gentes tenent, inter quas Getae Sarmatae Scy- io

thae. dehinc Pontum Sithonia gens habet, quae gloriam

Orphei progeniti uatis perfectione sortita est. nam in

Sperchio promunturio ille uitam aut sacris inpendit aut

657 fidibus. mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo

equi Diomediaci stabulati. circa eum tocum Abdera, cui 15

constructae Diomedis soror suum nomen asscripsit, quod

oppidum Democriti physici ortu potius decoratum. eandem

Thraciam Polydori sepulchro signatum nec poetae

praetereunt. illic promunturium Ceras Chryseon Byzantio

oppido celebratum, quod a Dyrrhachio septingentis 20

undecim milibus distat. eo enim interstitio a se utraque

maria recesserunt, id est Adria et Propontis. illic Hel-

§ 656 ex Solino p. 74, 22 et p. 75, 20—21 et p. 76, 2-7 ||

§ 657 ex Solino p. 76, 9—14 et 20 et p. 78, 8-11

3 trachia D tracia b \\ barbari Koppius bardi BR ||

5 Denseletae Solinut denseleusque BR || mesiusque R mesius

B messiusque b Mestus Sotinus |I pangium R et fortasse

Bl (pangeum b) \\ 6 ebrum RR || Odrysarum solum

Sotinus || 8 confini Bl || emus BR || 9 austrorum BlR ||

10 gente sarmatae BR gentes sarmatae b corr. Mommsenus

ex Sotino || scytae B || 11 dein R || sitonia B || habet##

habitat br || 13 sperthio B al spartio b spartio R Sperchiuo

Sotinus || promuntorio B promuncturio R \\ 14 maronea BR maronia

b mauronia r \\ tyrda BR \\ 15 circa eum B circeum R II

locum oddidi || stabulata Bl \\ abdira b || cni BR cuius b ||

17 fisici B fysici R || 18 traciam BR || polidori B || 19 promunturium

B promuntorium b promunctorium R || cryseon

BR cryson b [| bizantio R \\ 20 dyrratio BR \\ 21 distant

B1 || 22 adrias D || ellespontus BR ||

LIBER VI 225

lespontus angustior per stadia septem ab Europa Asiam

diuidit. hic quoque duae ciuitates, quarum una id est 658

Sestos, Europae est, Abydos Asiae. deinde promunturia

contraria: Cherronesi, in quo terminatur Europae sinus

5 tertius et Asiae Sigeum, in quo Cynossema dicitur locus

Hecubae sepulchro tumulatus. in confinio insula Tenedos,

a qua usque in Chium diffusior sinus interiacet, cuius

dexterior Antandrus. exiguitas insularum denique nauigantibus

caprae similitudine diuulgatur, ab eaque Aeio

gaeum pelagus appellatur. sed in Corcyrae Phalario promunturio

<effigiem nauis scopulus imitatur, in quem Vlixis

nauem uersam fabulosa confinxit antiquitas. iam Creta 659

centum urbibus opulenta in ortum occasumque porrigitur,

cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra con-

15 cessit, aut Curetum rex Cretes, a quo Creta primo, mox

Curetis nuncupata. deinde propter caeli temperiem Macaronesos

est appellata. haec in longitudinem tenditur

milibus ducentis septuaginta, latitudo quinquaginta milia

non excedit. circuitus omnis quingentis octoginta octo 213 G

20 milibus patet , montibus Idaeo et Dictynnaeo sublimibus.

Euboea uero a Boetiae continenti modico atque ita exiguo

mari interfluente discernitur, ut plerumque pontc

iungatur. duobus promunturiis , ad Atticam uersum

§ 658 ex Solino p. 79, 7—13 et p. 79, 17—80, 2 |] § 659 ex

Plinio IIII 58 et 63 et 64 in.

3 sextus BR sextos b || 4 linea sub contraria in B ||

3 promuntoria b promonturia R || 4 cerronessi BR || 5 Sigeum

Koppius ex Sotino aegeu BR |] cimasema BR corr. p ||

6 haecubae B haecurbe R haecube r || ad confinio add.

aegei b || temedus B tenedos b temedos R |] 7 cium Bl ||

Martiani ipsius errorem frustra correxit Salmasius |] 9 eaquae

BlR || aegeum /{ egeum B || 10 falario BR || promonturio R

promuntorio b || 12 confixit B || iam scripsi nam BD ||

14 aesperidis BR || nimharum D || pulcra D || 15 praeterea

B creta b praeterea creta D |] 16 noncupata D ||

macaronisos Db macaronesso*s B || 19 circuitum DLXXXIX

Ptinius |l 20 ideo BD || dictynneo B dictim nec D || 21 euboia

D |] boeciae D cf. ad p. 220, 13 || 22 mari om. B || 23 iugatur

D || promuntoriis bD ||

MAETIANUS CAPELLA . 15

226 MAETIANI CAPELLAE

Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo) decoratur. huius

latitudo ultra secundum miliarium intra quadragesimum

contrahitur, longitudo uero totius Boetiae ab Attica usque

Thessaliam centum quinquaginta milibus numeratur.

circumferentia uero trecentis sexaginta quinque milibus s

explicata. huius oppidum Chalcida ex aduerso Aulis, et

660 Carystos marmore fluctibus concolore. in Myrtoo autem

mari Cyclades, quarum notiores Delos et Antandros: quae

nomina a circulata ordinatione sortitae. item Sporades,

quarum Naxos Horrieri sepulchro memoranda, aliaeqae 10

quam plures per septuaginta longitudinem et per ducenta

latitudinem ducunt. inter Cherronesum et Samothracen

quaedam loca uasta nuncque Barbarica.

661 Quartus uero magnus Europae sinus ab Hellesponto

incipiens Maeotis ostio terminatur. nam artum mare is

inter Europam et Asiam in angustias septem stadiorum

interfluens coartatur. quas angustias Hellespontum dicunt:

Xerxes Persidis rex adgregatis nauibus ponteque constructo

exercitum duxit. uerum haec angustiora quadam interriuatione

per octoginta sex milia distenduntur, ac rur- 20

sum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur

; sed maris illa diffusio Propontis dicitur secundaeque

angustiae Bosporos appellantur, quae quingentis passibus

patet. item hac Darius Xerxis pater copias ponte trans-

§ 660 ex Plinio IIII 65 et 68 et 69 et 74 || § 661 ex Solino

p. 87, 5—9 et Ptinio IIII 76

1 Geraesto Plinius |] ellespontum BD ]| caphario D

Caphereo PHnius || 3 boeotiae Bl || 6 calcida BR |J 7 caristos

B || marmore fluctibus concolore Satmasius ad Sot. p.

177 marmore (marmoreis b marmore et R) fluctibus concolora

B || myrtoo B myrteo bR \\ 9 post sortitae add. s.i b

strofades R strophades b || 10 naxo BlR \\ omeri BR

11 septingenta ex Ptinio Ludcckius || 12 eronessum BR

samotracem BR samotrachiam b || 14 post uero add. § R

ellesponto BR |] 15 meotis BR meotidis r || hostio BR

18 serxes BR xerxes b xerses r || 21 contraitur Bl \\ 22 secundae

R secundae quo r || 23 bosphoros BR bosphorus b ||

24 patent b || serxis BR xerxis b xersis r ||

LIBER VI 227

misit. cuius ab Hellesponto longitudo ducentis triginta

nouem milibus inuenitur. deinde Scythicus diffusi maris 662

sinus. in quo medio Maeotis ostio iungitur lacus Cimmerius,

Bosporus uocatus. is duobus milibus et quingentisz/fftf

5 passibus, inter quos Bosporos, id est Cimmerium et Thracium

latus interpatent milia quingenta. circuitus uero

totius Ponti uicies semel quinquaginta milibus, ut Varro

quoque non reticet. qui dicit Europae totius longitudinerh

habere sexagies ter triginta septem milia passusque quinio

gentos. Hister fiuuius ortus in Germania de cacumine

montis ad nouem sexaginta amnes absumens etiam Danuuius

uocitatur. dehinc litus Scythicum confertum multi- 663

plici <diuersitate barbarica. nam illic Getae Daci Sarmatae

Amaxobii Trogodytae Alani Germaniae omnis tractus.

15 ab Histro ad Oceanum bis decies centum milium passuum

est, in latitudinem milibus quadringentis usque ad Armeniae

solitudines. nec procul fluuius lacus oppidum, sub

uno cuncta nomine Borysthenes , propter Achillis insulam

eius sepulchro celebratam. introrsus degunt Auchetae,

20 apud quos Hypanis nascitur, et Neuri, apud quos Borysthenes.

Geloni Agathyrsi Anthropophagi et a tergo eorum

Arimaspi. tunc Bipaei montes et regio caligantibus

§ 662 ex Plinio IIII 76 — 79 in. 0 § 663 ex plinio HII

80—83 et 88

2 ad nouem add. VIII b \\ scyticus B scitycus R \\

3 meotis BR || cimmerius R || 4 bosphoros idos BR bosphorus

b || uocatur BlR || his BlR || 5 bosphoros BR bosphorosque

b \\ cimerium BR || tracium BR || 6 quinquaginta

Rl || 7 uiciens semel centena L M Ptinius IIII 77 \\ 8 quia

BlR \\ post dicit add, ter b || 9 tredeciens centena XXXVII

M. D Ptinius IIII 78 |J 10 ister Rb hisister B IJ 11 sub ad

tinea in B J| assumens b \\ 12 scyticum BR || confestum

Bl || 13 dai D || 14 amacsobii BD j] trogodyte B tragodite

D || termania Bl || 15 istro BD \\ 18 borystenes B boristenes

D || insula est b || 19 celebrata est b \\ aucete B

ancete b aut cetae D ]\ 20 spanis BD spais b || Neuri Groiius

neutri BD \\ borystenes B boristenes D || 21 agatyrsi

BD || antropophagi B (erat antropophagia) antropofagi

D || 22 JRipaei Ptinius riphei BD \\

15*

228 MARTIANI CAPELLAE

664 tenebris inumbrata. post eosdem montes trans Aquilonem

Hyperborei, apud quos mundi axis continua motione

torquetur, gens moribus prolixitate uitae, deorum cultu,

aeris clementia, semenstri die, fine etiam habitationis humanae>

praedicanda. uerum Sarmatiae Scythiae Tauri- 5

cae tractus in longitudine habet milia nongenta octoginta,

latitudine septingenta decem. iam nihil in Europa aestimo

memorandum. [quoniam et Hyperboreos sibi Asia uindicauit.]

665 Si autem laeuorsum post Riphaeos montes redeas per io

Oceani septentrionalis tractus, te denuo per Germaniae

Galliarumque et Hiberos populos in Gaditanum ostium

reuocabis. Arimphaei quippe iam in Asia constituti parilem

Hyperboreis uitam degunt cunctis gentibus uenerandi,

ut ad eos uelut ad quoddam asylum confugiant metuentes. is

2t5Gvltra hos Cimmerii et Amazones ad Caspium mare, quod

in confinio ortus aestiui Scythicum perrumpit Oceanum.

666 post prolixa terrarum et Hyrcania repperitur. ceterum

in Atlanticum litus Oceani remeantes per Aquitaniam extremam

extremaque Europae in Brittanniam reuertuntur. 20

quae insula iacet inter septentrionem et occasum longa

milibus octingentis, lata trecentis. circuitus tricies octies

§ 664 ex PHnio IIII 89 et 91 || § 665 ex Plinio IIII 94

et Solino p. 101, 4—15 § 666 ex Ptinio IIII 102—104 et

Solino p. 121, 8—11

2 yperborei B iperborei D || motione bD ratione B ||

4 semestri BlD || die b de B dei D || finem D || 5 sarmaciae

R || scytiae Bl \\ taurice R \\ 6 longitudinem Bl || post

octoginta add. VIII b || 7 tatitudo DCCXVII Ptinius IIII

91 \\ 8 yperboreus 6 yperboreos BR \\ asiam b \\ gtossam

deteui ab interpolatore male docto additam || 10 ripheos bR tripheos

B fontes Bl U 12 hostium BR || 13 arinfei BR arimfei

b arnifei r \\ 14 yperboreis BR || 15 quondam BR quoddam

b quodam r |] confugiuut Bl || 16 cimmeri RB cimerii

r || quia BR quod br || 17 aestiui Satmasius est ibi BR ||

scyticum BR || 18 yrcania BR || 19 athlanticum BR || sub

extremain tinea ducta in B \\ 20 britaniam B brittaniam b

bryttaniam R \\ 22 circuitu patere XXXXVIII . LXXV M Pytheas

et Isidorus tradunt Ptinius \\ trecies R \\

LIBER VI 229

et uiginti quinque milia tenet. in uicino eius silua Calidonia

insulaeque quam plures, inter quas Orcades quadraginta

paene iunctae. item Electrides, in quibus electrum

gignitur. sed ultima omnium Tyle, in qua solstitiali tempore

continuus dies, brumalique nox perennis exigitur.

ultra quam nauigatione unius diei mare concretum est.

sed infra confinis est Galliac Hispaniaeque , quibus nisi

Oceani Atlantici prohiberet inruptio Africa misceretur.

nam Velonensis Baeticae ciuitas triginta tribus milibus a

Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauretaniae

Caesariensis. huius auctor oppidi Antaeus dicitur.

Africa uero ac Libya dicta ab Afro Libe , Herculis 667

filio. in confinio est Elissos colonia , in qua regia Antaei

luctamenque cum Hercule celebratur, et Hesperidum horti.

illic aestuarium flexuosum, quem draconem uigilem rumor

uetustatis allusit. nec longe mons Atlas de gremio cacumen

proferens arenarum. hunc incolae Adirim uocant.

is usque in confinia lunaris circuli euectus ultra nubium

potestatem. qui ab occasus parte <litora prospectat

Oceani, nemorosus, fontibus scatens sed rupibus infecundus.

qua uero Africam spectat, opimus omnis. arbores

praeterea gignit cupressi similes, odore tamen graues,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. per diem

silet, nocte et ignibus micat et tibiis fistula cymbalis tympanisque

percrepat Satyris Aegipanisque bachantibus.

§ 667 ex Solino p. 121, 13 — 122, 6 et p. 122, 20 — 123,

16 et p. 124, 11

1 sylua B || calydonia R \\ 3 poene R |] 6 unus Bl \\

7 ispaniaeque B spaniaeque R hispaniaeque r |] 8 athlantici

BR \\ africae BR corr. p [] 9 beticae BR \\ ciuitatis

Bl || 10 mauritaniae R || 11 anteus BR ]] 12 lybia BR \\

Hbe Rb liber aut libet B (ab Afro Libyis Hercutis fitio Sotirms)

]] 13 lisos B lissos b || antei BR \\ 14 esperidum BR \\

orti BR ortus b ]| 16 athlans BR athlas b |] 17 addirim b

adiri BR (cf. Mommseni proteg. Sotini p. IX) \\ 18 his BlR [|

eonfinio r || 19 littora D \\ 20 scantens D ]| 21 oma B

omaes b || 22 cupresse Dl || 24 solet Bl \\ 25 satiris D ||

230 MARTIANI CAPELLAE

^G ultra ipsum ad occasum litus per quadringenta nonaginta

sex miiia saltus feris Lybicis occupati. nec plurimum distant

septem montes, qui parilitate cacuminis fratres sunt

appellati, sed elefantorum pleni, ac sunt ultra prouinciam

Tingitanam, cuius longitudo centum septuaginta milium 5

est. item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae

contemplatur. in litore quoque Cartenna maiusque

oppidum> Caesarea. item Icosium aeque coloniam. item

Rusgoniae etRusucurus, Saldae etiam ceteraeque ciuitates

atque Igilgili Tubusubtus. flumen uero Ampsaga abest 10

669 a Caesarea trecentis uiginti duobus milibus. utriusque

Mauritaniae longitudo decies triginta octo milia, latitudo

quadringenta sexaginta septem. ab Ampsaga Numidia

est nomine Masinissae celebrata. Numidae Nomades dicti.

cuius in mediterraneis colonia Cirta, interius Sicca atque i5

Bulla regia. in ora uero litoris Hippo regius ac Tabraca.

interius Zeugitana regio, quae proprie uocatur Africa,

habet haec tria promunturia : Apollinis aduersum Sardiniam,

Mercurii respectans Siciliam, quae in altum procurrentia

duos efficiunt sinus, Hipponensem proximum ab 20

§ 668 ex Solino p. 124, 1—3 et 20—21 et Plinio V 17 et

19—21 || § 669 ex Ptinio V 21 extr. -24

1 nonaginta (nonoginta ante corr.) sex B LXXVI bD ||

2 libieis BR ]] 3 a parilitate Vutc. parilitate b paritate

BD || 5 tingitaniam D || 6 malacam b alaeam B malacram

D || ispaniae Bl |] 7 cartenna Ptinins V 20 in. et titutus Henzeni

5334 carmenna B carnenna b carnennia D || 9 rusogoniae

bR j| rusuccurus BR rusucurrus b \\ Salde Ptinius atdae

BR || etiae R et, ut uidetur corr. in etiam, B || 10 Igilgili

Ptinius igibgi B igilgi R \\ Tubusuptus Ptinius et Itin. Anton.

p. 32 et 39 W. tubusubtu BR \\ et Rusarus add. p ante flumen

om. BRD || ambaga BR |] 12 mauretaneae Bl || ad octo

add. VII b || 13 quadrangenta R || isaga B saga bR ||

14 Masinissae add. Grotius || 15 circa bR || 16 regio b \\ ippos

BR ippus b |] tabracca B \\ 18 promuntoria b promonturia

R \\ pro Appottinis coni. Candidum Grotius sed Martianum

ipsum errasse aqnouit Koppius || 20 Hipponensem proximum

ex Ptinio addidit Koppius ]|

LIBEE VI 231

Hippone Diarryto. deinde promunturium Apollinis et in

alio sinu Vtica Catonis morte memoranda, flumen Bagrada

ac propinqua Carthago inclita pridem armis, nunc felicitate

reuerenda. demum Maxula Carpi Messua Clypeaque

5 in promunturio Mercurii. item Curubis Neapolis.

Mox alia distinctio: Libyphoenices uocantur qui By- 670

zacium incolunt. quae regio ducentis quinquaginta milibus

passuum circuitur. cuius satio centesimo messis incremento

feneratur. hic oppida Pupput Adrumetus Leptis

io Ruspae Tapsus Tenae Aues Macomades Tacape Sabrata

contingens Syrtim minorem, ad quam Numidiae et Afri- 217 ff

cae ab Ampsaga Iongitudo sunt milia quingenta octoginta,

latitudo ducenta.

Tertius sinus diuiditur in geminos duarum Syrtium 671

15 recessus uadoso ac reciproco mari. sed minor Syrtis a

Carthagine abest trecentis milibus. ad maiorem uero per

deserta pergitur, quae serpentibus diuersis ac feris habitantur.

post haec Garamantes. super hos fuere Psylli.

in deflexu ciuitas Oeensis et Leptis magna. inde Syrtis

20 maior circuitu sexcentorum uiginti quinque milium. tunc 672

Cyrenaica regio. eadem est Pentapolitana Ammonis oraculo

memorata , quod a Cyrenis abest quadringenta milia

passuum. urbes maximae ibi quinque : Berenice Arsinoe

Ptolemaida Apollonia ipsaque Cyrene. Berenice autem

§ 670 ex Plinio V 24 et 25 || § 671 ex Ptinio V 26 et 27 ||

§ 672 ex Ptinio V 31—33 et 39—40

1 ippone diarryto BR || promuntorium b promonturium

r || 2 bagrada B barcada b bagadra R || 3 inelyta

^ || 5 promuntorio b promonturio R || 4 Misua Ptinius [I

5 curubis BR curiu b || 6 lybiphoenices B lybiephoenices bR ||

byzacium R bizatinm B byzancium r || 8 ratio BlR || messes

BlR || 9 puput B deest hodie apud Ptinium || adrometus

BR || 10 ne B tene b tenae R || abes bR abies B || macosmades

b || 12 ansaga BR || ad octoginta add. al XC b ||

16 ad mitibus add. passuum b \\ 18 Psylli Ptinius spytli BR

sphylti b |] 19 oeeusis Rb (in quo rursum in ocensis correctum)

ocensis B \\ sertis B syrtis b sirtis R ||N20 circuitu ita D

circuit BR circuitus p \\ sescentorum Bl || 21 cirenaica B \[

24 ptolomaida B || uerenice Bl \\

232 MARTIANI CAPELLAE

in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti, fluuius

Lethon , lucus sacer , abest a Lepti trecentis <septuaginta

quinque milibus. ab ea Arsinoe quadraginta tribus milibus

et deinceps Ptolemais uiginti duobus, proculque Catabathmon

et Marmarides et in ora Syrtis Nasamones.

deinde Mareotis Paraetonium. inde Apis Aegypti locus,

a quo Paraetonium in sexaginta duobus milibus. inde

Alexandrea ducentis milibus. totius autem Africae a mari

Atlantico cum inferiore Aegypto tricies quadraginta milia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecies milies. ab

ea ad Canopum Nili proximum ostium sedecies milies

octoginta octo milia.

673 Interior autem Africa ad meridiem uersus interuenientibus

desertis habet Leucaethiopes Nigritas et ceteros

monstruosae nouitatis, post quos solitudines fugiendae

ad orientem uersus. fluuius Niger eius cuius Nilus est

prorsus naturae. inter solitudines degunt> Atlantes, qui

2/S(?neque ulla inter se nomina habent et Soli inprecantur,

quod eos cum messibus semper amburat. hi numquam

674 somniare uidentur. Trogodytae in specubus manent uescunturque

serpentibus striduntque potius quam locuntur.

Garamantes uulgo feminis sine matrimonio sociantur.

Augilae inferos colunt. Campasantes nudi et inbelles

§ 673 ex Plinio V 43—45 || § 674 ex Ptinio V 45 et 46

1 esperidum BR || 2 teton BR tecon b || 3 arasinoe D ||

milibus om. D \\ 4 ptolomais BD \\ catabatmon B cathabahtmon

D || 6 mareotis B maraeotis b maroetis D \\ paretonium

D maretonium B || in B \\ 8 ducenta milia totius

b \\ 9 athtantico Db athlantoco B deinde circuitus l longitudo

add. b || tricies in D tegi fatso negat Koppius || 10 cartaginem

D || ad om. Bl || 11 hostium BD \\ XVI . XXVIII M p.

jPtinius V 40 extr. || 14 leucoetiopes B teucoethiopes b leucathiopes

D \\ nigratis 2?l || 16 tocum recte distinxit Ludeckius

|| 17 aclantes R aclactes Bl [| 19 hi b || 20 trogoditae

b trogloditae B troglodytae R \\ 21 stridunt neque

Bl \\ loquuntur b \\ 23 Augylae Ptinius autgitae BR autgu-

Jae r [[ Gamphasantes Plinius ]|

LIBER VI 233

externis numquam miscentur. Blemmyae sine capite sunt

atque os et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum

nihil habent nisi faciem. Aegipanes quales pinguntur

existunt. Himantopodes debilitate pedum serpunt potius

5 quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere. post

hos finis est Africae.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput. quae una ab 675

ostio Canopi ad ostium Ponti habet uicies sexies centena

triginta octo milia passuum, ab ore autem Ponti ad os

io Maeotis sedecies centena septuaginta quinque milia passuum.

uerum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit,

donec a tergo Aethiopes obuersentur, cuius inferiorem

situm Nilus dextra laeuaque diuisus amplectitur, ut Aegyptum

Nili possis insulam uocitare. nam ab ambitu cir-

15 cumfluentis amnis etiam Delta litterae figuram creditur

detinere. sed a principio fissurae ipsius fluuialis ad Canopicum

ostium milia centum quadraginta sex. summa 676

autem eius pars contermina Aethiopiae multas oppidorum

praefecturas habet, quas nomos uocant, inter quas Mene-

20 laitem Alexandriae regionem , item Libyae Mareotin.

Heracleopolis autem insula Nili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perueniunt.

Nilus autem ipse incertis ortus fontibus creditur,

cum luba rex eum a monte inferioris Mauritaniae de

25 lacu Nilide oriri significet, quod animalibus isdem et argumentis

feturae parilis approbatur. in omni autem Delta

§ 675 ex Plinio V 47 et 48 |] § 676 ex Plinio V 48 extr.

— 51 et 59 et 62—63

1 esternis BlRl || blemmye bR blemmys B |J sinea Bl ||

3 egipanes BR \\ 4 exsistunt B || Himantopodes Ptinius iamantopodesi?

imantipodes b imantopedes R || 5 farusi BR ||

hercules BlR \\ 7 egyptus B \\ 8 hostio BR || hostium BR ||

XXVI . XXXIX M p. Ptinius || 9 hore R \\ 10 meotis BR ||

XV . XLV M p. Ptinius || 12 ethiopes BR \\ 15 deltae BR ||

18 ethiopiae BR \\ 19 nom Bl || menalaitem b || 20 lybiae

BR || mareotis b \\ 22 arsenoita * || qui BlR \\ 24 mante

Bl ]| mauretaniae Bl || de B ||

234 MARTIANI CAPELLAE

Nili oppida ducenta quinquaginta fuisse Artemidorus adtestatur.

in litore tamen Aegyptii maris praestantior ur-

2i9ffl)ium Alexandrea constituta, ab Alexandro Magno condita,

a Canopico ostio in duodecim milibus passuum iuxta lacum

Mareoticum, qui complures insulas habet tra-<iectusque s

quadringentos, cuius tam longitudo quam etiam latitudo

677 centena quinquagena milia passuum tenent. ' unde ultra

Pelusiacum ostium Arabia est ad Rubrum pertinens mare,

quod Erythraeum ab Erythra rege Persei et Andromedae

filio uocitatum, a colore etiam dictum Rubrum. nam fons 10

est in litore, quem cum greges biberint in rubrum colorem

incipiunt mutare lanas. huius maris oppidum Arsinoe.

678 Verum Arabia tenditur usque odoriferam ac diuitem

terram sed iuxta est Syria multis distincta nominibus. is

nam et Palaestina est quae contingit Arabiam , et Iudaea

et Phoenicia et quantum interior habetur Damascene, in

meridiem uergens Babyionia et eadem Mesopotamia inter

Euphraten el Tigrim, qua transit Taurum montem Sophene,

citra uero eam Commagene> et ultra Armenia et 20

Assyria ante dicta. et ubi Cilicia et Arabia quadringenta

§ 677 ex Solino p. 165, 10—18 || § 678 ex Sotino p. 165,

18—19 et Plinio V 66 et 67

2 egyptii B |] 3 alexandria R || 4 cenobico BR canobico

b || iusta B || 5 traiectusque quadringentosj insulas

quoque pturis amptexus XXX M p. traiectu CL ambitu Ptinius

|| 8 ababia D et corr. in arabia (sed r rursus deteta) B l

arabia add. b || 9 erytreum BD || erytra B erytro D || perseg

Bl || andromaede B andromede D \\ 11 tittore D ||

12 inquipiunt Bl || 14 ad add. b ante odoriferam || 15 siria

D || destincta B1 || 16 palestina BD || qua Ptinius \\ congit

B cingit b || iudea BD iudeam b || 17 phoeniciam b fenicia

Z> F| 18 babytoniam b babilonia D \\ et ex Ptinio Ludeckius

ex BD || mesophotamia b || 19 eufraten D \\ tygrin

D || sophone BD || 20 eam BD etiam p \\ magene Bl |I

et ultra armenia et asyria (asiria RD) ante (antea BlRD)

dicta et ubi Cilicia et Arabia BRD et ultra Armaeniam Adiabene

Assyria an dca et ubi Ciliciam attingit Antiochia. Logitudo

ei, inter Citicia & Arabia p || 21 cicilia Bl \\

LIBER VI 235

milia passuum, latitudo autem a Seleucia ad oppidum Euphratis

Zeugma centum septuaginta quinque milia. Ostra- 679

cine Arabia flnitur: a Pelusio sexaginta sex milibus passuum.

Apollonia Palaestinae per centum octoginta octo

5 milia passuum procedens, supra Idumaeam et Samariam

Iudaea longe lateque funditur. pars eius Syriae iniuncta

Galilaea uocatur, a ceteris eius partibus Iordane amne

discreta, qui fluuius oritur de fonte Paniade. secunda

elatio ludaeae ab Hierosolymis, in quo latere est fons

io Callirrhoe. ab occidente Esseni, qui sine concubitu et

cunctis cupiditatibus uiuunt. hinc aliquanto interius Masada

castellum, in quo Iudaeae finis est. iungitur Deeapolis

dicta a numero ciuitatum. redeuntibus ad oram cso

Phoeniciae colonia Ptolemais. a tergo Libanus et Anti- 220 Q

15 libanus montes , interiacentibus campis Bargilus item

mons sedet. item Syria desinente inter oppida Phoeniciae

Antiochia , quae Oronte amne diuiditur. super eam

mons nomine Casius, cuius altitudo quarta uigilia solem

per tenebras uidet. in Syria fluuius Euphrates nascitur 681

20 a monte qui uocatur Capotes. ibi quoque Marsyas alius

amnis. inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra moxque

Euphrates fluuius, cuius decem dierum nauigatione

in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maximam peruenitur.

sed scissus Euphrates laeuorsum in Mesopotamiam

§ 679 ex Plinio V 68 — 74 in. || § 680 ex Plinio V 74

—80 in. || § 681 ex Plinio V 83 et 88 et 89—90

1 enfratis2?/? || 2 zeuma.ff/{ || ostraciae b || 3 CLXXXVIIII

mil. p. Ptinius V 69 || 5 i&ymeam R ydime B ydimem b ||

samariam b samarin BR samaria in r (et ante corr. b) || 6 incuncta

Rl \\ 7 galilea BR || 8 paneade bR || secunda tatio

B secundum latus b \\ 9 iudeae BR || hierosotimis B II

10 caltirroe BR \\ occidente b occidenti B occidentis R ||

«ssenii Bl || sene B \\ 12 iudeae BR ]| decaprailis ut uideiur

Bl \\ 14 foeniciae BR \\ 15 et post montes deteta in BR ||

bargylus BR \\ 16 sedit Bl \\ siria B \\ poeniae Bl \\ 17 antiocia

Bl |] 18 C asius Ptinius V 80 cassius BR || 19 eufrates

R || 20 marsias B \\ 21 partiam bR partium B \\ palmira

BR \\ 22 eufrates R \\ 23 seteutiam R \\ 24 eufrates R \\

236 MARTIANI CAPELLAE

uadit et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babylo-

682 niam petit, quae Chaldaeae caput est. sed redeundum

ad oram Syriae. cui confinis est Cilicia, in qua oppidum

Veneris et Cypros insula et fluuius Paradisus. Ciliciae

Pamphylia sociatur, cuius ultima Phaselis. dehincque 5

Lycaonia in Asiaticam iuris dictionem uersa , quae ab illa

parte qua Galatiae contermina est habet ciuitates quattuor-

683 decim. uerum Pamphyliae iuncta Lycia, a qua incipit

mons Taurus paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret,

nisi maria restitissent. quae aliquando flexuo- 10

sus euadit et in Ripaeorum montium iuga sub nominum

diuersitate protenditur. nam inter cetera nomina idem

Niphates est Caucasus et Sarpedon. Portarum etiam nomine

censetur et alibi Armeniae, alibi Caspiae. et idem

Hyrcanius Coraxicus Scythicus Ceraunius appellatur. in «

684 Lycia alius mons Chimaera <noctibus flagrans. haec habuit

oppida septuaginta. nunc triginta sex sunt. Telmesus

oppidum dicitur, quo finitur. hinc Asiaticum siue Carpathium

mare, et quae proprie uocatur Asia, cui ab oriente

Phrygia et Lycaonia, a septemtrione Paphlagonia est. 20

huius longitudo quadringenta septuaginta milia passuum,

685 latitudo trecenta. Armenia altera ab oriente, a septen-

§ 682 ex Plinio V 91—96 || § 683 ex PHnio V 97 et 98

et 100 in. || § 684 ex Plinio V 100—102 |] § 685 ex Plinio

V 102—103 in. et Solino p. 185, 6—14

1 babiloniam B || 2 caldeae BR || 3 horam BR || cilia

Bl || post qua add. -f- b |] 4 cipros B ciprus b \\ et fluuius b

fluuius BR |] paradysus bR || 5 pampilia br pamphilia BR \\

6 licaonia BR || ditionem b dictione R || 7 quae galaciae

R || 8 pamphiliae BR || ticiae B ticia R cilicia r || a qna

bR qua B \\ 9 conscius BR constitutus r \\ 10 quae BR

qui p || 11 Ripaeorum Ptinius ripheorum BR |j 13 nifates

est R nifatest B nimfates est b || syrpedon b || 15 myreanus

BR || coranxicus B coraxicus b coraxinus R \\ scyticus

B syticus R \\ Ceraunius Ptinius ceraunias BR |J 16 cimera

BR chimera b || 18 carpatium BD || 19 cui ab b quae ab

B ab D || 20 frigia BD \\ licaonia BD || paflagonia BD ||

22 tatitudinem CCCXX M Ptinius V 102 \\ alteri corr. in attera

B uj atterior add. b ulterior D |]

LIBER VI 237

trione Pontica. in proximo Caria est, mox Ionia et ultra£2/0

Aeolis sequitur.

In Phrygia Celaene antea , in Apamiam commutata.

illic Marsyas et natus et occidit et fluuio nomen dedit et

5 cum Apolline decertauit. denique pars eius Aulocrene

uocitatur, unde Maeander amnis exoritur. Phrygia Troadi 686

imminet. ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaoniae et

Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a

septemtrione Moesiae, Cariae. dehinc Tmolus croco flo-

10 rens amnisque Pacto->lus. hinc Ioniae Miletos caput.

ibi etiam Colophon oraculo Clarii Apollinis celebrata.

Maeoniae principium Sipylus Smyrna etiam Homero notissima,

quam circumfluit Meles fluuius. nam Smyrnaeos

campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phrygiam

is Cariamque dispescit. iuxta llium sepulchrum Memnonis

iacet. supra Troadem in mediterraneo Teutrania est,

quae regio Moesorum fuit, ciuitas uero Teutrana Cayco

flumine alluitur. ibi inter omnes Asiae ciuitates Pergamum

clarius. nam Bithynia initium Ponti est et ab ortu 687

20 Thraciae aduersa a Sagari flumine primos fines habet.

§ 686 ex Solino p. 185, 17 — 186, 3 et p. 186, 13 et 15 et 18

et 20 — 187, 5 et p. 187, 18 et p. 188, 3 - 6 et Ptinio V 126 ||

§ 687 ex Solino p. 190, 3—5 'habet, et Ptinio VI 4 et Solino

p. 190, 5 'ante, —12

1 proxima Bl || iania corr. in ionia B al alania add. b

atania D || 2 eolis BD eoles b |] sequitur. in Phrygia

scripsi redit (redi 2?l) in frigiam BD media Doride in

Phrygia p || celene B caelene D || apaniam D \\ 4 marsias

BD || 6 meander BD \\ frigia troadi B frigia autem

troiadi b frigia a troia D \\ 7 Lycaoniae Grotius ex Solino lycaonia

B licaonia D || 8 pisidie D || migdonia D micdoniae

B et micdoniae b || liciae D |1 9 VII trione D || Moesiae

Soiinus p. 186, 1 mysiae BD || carie D caryae B ||

-r- molus d motus BD || 10 hinc ioniae b hioniae B hinc

meonie r hionie B, || 11 ctari BlR || 12 meoniae BR || omero

BR |] 13 melis b \\ smyrneos BR II 14 ermus BR || frigiam

BR \\ 15 dispicit R dispexit 6 ]] 16 uero teutrana R ]]

17 caito b cato BR || 19 bitinia B bithinia 6 britinia R

brithinia r |] 20 traciae BR || habitatores post primos add. p

fines ego ex Sotino p. 190, 5 addidi |]

238 MAETIANI CAPELLAE

qui fluuius alii fluuio Gallo miscetur, a quo Galli dicuntur

ministri matris deum. haec et Bebrycia et Mycdonia dicta

est, a Bithyno rege Bithynia. in ea ciuitas Prusias, quam

Hylas inundat lacus, quo puer eiusdem nominis dicitur

interceptus. ibi Libyssa locus Nicomediae proximus. in 5

688 eo sepulchrum Hannibalis memoratur. dehinc Ponti ora

post fauces Bosphori et amnem Bhesum Sagarimque sinus

Mariandyni, in quo Heraclea ciuitas, portusAcone, ubi

herba ueneni aconitum procreatur , specus Acherusius,

689 qui mergitur in profunda telluris. inde Paphlagonia, ubi 10

a tergo Galatia est. sed hic Enetosa etiam ciuitas, a cuius

ciuibus in Italia ortos Venetos asserunt. ibi promunturium

Carambis, quod a Ponti ostio abest milibus passuum

222 G ducentis uiginti, quantum a Cimmerio. ibi etiam mons

Cytorus et ciuitas Eupatoria, quam Mithridates fecerat, is

sed eo uicto Pompeiopolis appellata.

690 Cappadocia autem introuersus recedit. quae laeuorsum

ambas Armenias Commagenemque transcurrit, dextrorsum

plurimos Asiae populos ambiens. ad iuga Tauri

succrescit in ortu. praeterit Lycaoniam Pisidiam Ciliciam 20

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam

pertendens. ab Armenia maiore diuiditur Euphrate

fluuio, quae Armenia inchoata montibus Panedriis. in Cap-

§ 688 ex Solino p. 191, 1-9 || § 689 ex Solino p. 191,

10 — 15 et Plinio VI 6 — 7 (uet Solino p. 191, 16 — 18) ||

§ 690 ex Sotino p. 191, 19 — 192, 8 et 192, 11 — H et Ptinio

VI 24 extr.

1 fluuios B' || ali R et corr. in alii B alio b \\ 2 bebricia

BR || 3 binitio ut uidetur B bitino b bytino R bythino r ||

bytiniae B bytinia R bythinia r \\ prutius b \\ 5 tybissa

BR || 6 annibalis BR hannibalis r || 7 amnum R \\ ressum

B ressem R || sinus Mariandyni ex Sotino p sinusque

ady BR \\ 8 eraclea R \\ 9 erba BR || acerusius BR \\

10 paphlagonia R et deteta 1 B \\ 12 ubi b || promuntorio B

promuntorium b promonturium R || 14 CCCXXV M p. uel ut

atiis placet CCCL M Ptinius \\ quantum scripsi tantum BR ||

chimeris BR || 15 cythorus R \\ mitridates BR \\ 17 liuorsum

R || 18 commaginemque BlR \\ 21 Scythiam Sotinus p.

192, 5 sistiam BR \\ 22 eufratae R |( 23 cappadociae b ||

LIBER VI 239,

padocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem.

cui Argaeus mons imminet, qui niues uerticis albicantis

ne aestiuis quidem solibus superfundit. in hac

5 Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta.

Assyrii <Adiabene incipiunt, quos excipit Media in 691

prospectu Caspii maris, quae Caucaseis montibus cingitur.

sed Caucasus portas habet, quas Caspias dicunt, cautium

praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externoio

rum transitum cohibendum, quamuis uerno etiam serpentibus

obcludantur. a quibus ad Pontum ducenta milia

passuum esse non dubium est. in Ponto autem sunt

insulae Symplegades, mox regio Margiane sola.in eo tractu

uitifera, inclusa montibus stadiorum mille quingentorum,

15 difficilis aditu propter solitudines arenosas, quae sunt per

centum uiginti milia passuum. regionis praedictae amoenitatem

Alexander Magnus delegerat et ibi primo nominis

sui condiderat ciuitatem , quae excisa est, et ab Antiocbo

Seleuci filio reparata cum nomine patris> eiusdem, cuius g92

20 circuitus habet stadia septuaginta quinque. inde Oxus 223 0

amnis, qui circa Bactram cum eius nominis oppido fluuioque.

ultra Paranda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander

tertiam Alexandream condidit ad contestandam

itineris prolixitatem. quippe ibi a Libero dehinc ab Her-

§ 691 ex Solino p. 196, 1 et 17 et Plinio VI 28 et 30 et

Solino 198, 1 et Plinio VI 31 — 32 et46 — 47 || § 692 ex Solino

p. 199, 1 — 200, 4

2 sameramis B saemiramis b semeramis R semiramis r ||

mazasa BR || 3 argeus BR || 5 capadocia R || duodeciens

centena L M p. Ptinius \\ 6 assirii B || adgabene b || inquipiunt

Bl \\ 8 caucasis B \\ 10 coibendum B \\ 13 Margiane

Plinius martianae B martiana D || 15 ac ante propter

add. Bl || solitudinis Bl || 18 antioco B || 19 cum nomine

BD cognomine b || 20 stadiis LXX Ptinius VI 47 |] oxus b

oxis BR || 21 Bactrum Sntinus p. 194, 4 bractani BR bactri

b || 22 paranda BR Panda Sotinus || 22 socdianorum BR \\

23 alexandriam R |] 24 post quippe add. emensi p \\ p. 240, 1

ibi R et fortasse B, quod deleui: mensi in rasura b immen-

8i P ]]

240 MARTIANI CAPELLAE

cule arae sunt constitutae in testinjonium laboris [ibi].

illam terrarum partem Laxates fluuius secat, qui Tanais

putabatur, quem Demodamas dux transcendit aliumque

esse perdocuit et ultra Didymaeo Apollini aras extruxit.

693 Hic Persicus limes. Scythis iungitur. sed Scythico 5

-Oceano et Caspio mari, qua in oceanum Eoum cursus est,

profundae in exordio niues, dehincque longa desertio.

post quam Anthropophagi excursus inuios reddidere. post

quos Seres, qui undis aspergunt arbores suas, ut lanugo,

quae sericum creat, possit admitti. aliarum gentium ho- 10

mines aspernantur et appositione mercium sine colloquio

gaudent implere contractum. hinc Attagenus sinus Hyperboreis

beatitate consimilis, quo incolae gratulantur qui

circumactu uallium auras nesciunt pestilentes.

694 Dehinc India. nam Ciconas in medio error astruxit. 15

sed a Mediis montibus inchoat India. nam in Eoum mare

a meridiano porrecta, salubris F^uonii uegetabilibus flabris,

secundo aestate annis singulis uegetatur bisque frugem

metit. pro hieme Etesias perfert. quinque milia

habuit oppidorum et mundi pars tertia credebatur. Liber 20

primus ingressus Indiam triumphauit. in ea maximi fluuiorum

Indus et Ganges, sed ab Scythicis montibus Ganges

uenit. et Hypanis ibi amnis inmodicus, qui Alexandri

Magni iter inclusit, sic ut in eius ripa locatae testantur

§ 693 ex Sotino p. 200, 5—6 et p. 201, 17 — 21 et p. 202,

2—5 et p. 202, 11 et 14—16 et 17 — 202, 2 (| § 694 ex Solino

p. 203, 3 — 7 et 17 — p. 204, 4 et p. 204, 19 et 12—17 et p.

205, 9—19

1 uid. p. 239 extr. || 3 demodas B1 \\ 4 didimeo BR || apotloni

R || 5 scytis BR || scitico BR scithico r || 8 antropophagi

B audropophagi b || reddire R \\ 9 suos Bl || 10 ammitti

BlR || 11 appositione Koppius fortasse nutta necessitate appositionemi?/?.

|] 12 contractu B || atta.c&nus Solinus p. 202, 17 adtagenus2?.

R adtagenius r || yperboreisi? || 16 EmodisproMediis ex

Ptinio VI 56 restituere uotebat Grotius sed cf. Sotinus \\ 17 uigetauitibus

B1 || 18 secunda p bis Sotinus p. 203, 6 \\ uegitatur

R [| 19 mittit b || 20 mundo BlR \\ 22 gandes Bl \\

scyticis B || gangens Bl \\ 23 ypanis BR ypamis r \\

LIBER VI 241

arae. latitudo Gangis ubi diffusior uiginti milia passuum,

ubi angustus octo milia, profundus pedibus centum [mi- 224 ff

lia]. ibi reges gentiumque diuersitas tam exercitibus

quam elepbantis copiosa. ultra Palibotram uniiem mons

5 Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in austros

aestate cadunt senis alternatae mensibus. in eo loco per

annum quindecim diebus tantum septentriones apparent.

homines fusciores. iam Pygmaei montibus habitant et qui 695

confines Oceano sine regibus degunt. Pandeam gentem

io feminae tenent , cui prior regina <Herculis filia. in eo

tractu etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram montemque

Merum Ioui, unde fabula est eum Iouis femine

procreatum. ibi etiam insulas duas auri argentique me--

tallis ac fetura praedicandas, etiam uocabulis approbatur,

15 nam una Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. omnes 696

Indi comarum fuco decorantur alii caeruleis alii crocinis

fulgoribus tincti. gemmis comuntur. fenerationes neglegunt

elephantisque uehi exjmium putaht. sed in Taprobane

insula maiores elephanti quam Indici, ampliores

20 etiam margaritae sunt. quae patet in longitudine stadiorum

septem milia , in latitudine quinque milia. scinditur

fluuio interfluente atque Indiae praetenta est. in quam

septem dierum iter, ut Romanis nauibus approbatum.

illic et illud mare absque canalibus profundis senum pas-

25 suum altitudine> deprimitur. ibi septentriones non apparent,

uergiliae numquam, lunam ab octaua in sextam

decimam tantum supra terras uident. ibi sidus clarissi- 69T

mum Canopos. sol ortiuus in laeua conspicitur. in naui-

§ 695 ex Solino p. 206, 2—11 || '§ 696 ex Solino p. 206,

14—16 et p. 217, 8—12 et 14 — p. 218, 7 || § 697 et § 698 ex

Solino p. 218, 3 et 12 et p. 219, 7—9 et p. 202, 13—16 (Mommsenus

confert § 693) et p. 219, 9 — 220, 20

2 milia det. Grotius in marg. \\ 4 urbefl || 8 fusciores b fustiores

BR fortiores r || iam scripsi nam BR \\ picmei BR || 11

nisam D \\ 12 semine b \\ 15 crysea BD || argirea BD |j 16

cerules D \\ 17 fanerationes B faenerationes 6 || neclegunt

Bl || 18 elefantisque D \\ 19 elephantis B elephantes b etefanti

D || 22 india D || 26 uirgiliae b || 28 gando BWD1-

MARTIAHUS CAFELLA 16

242 MARTIANI CAPELLAE

gando nullum sidus obseruant, auium quas uident uolatus

secuntur. quaternis per annos mensibus nauigant. homines

ibi corpore grandiores ultra omnium mensuram , rutulis

conas, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae

commercio genti alteri sociantur. cum negotiatoribus 5

aliis in ripa fluminis merces apponunt ac uix complacitas

mutant. aetas illis ultra humanam fragilitatem prolixa,

ut mature pereat qui centenarius moritur. nulli per diem

225 G somnus. annona eodem semper tenore. aedificia humilia

633 paruaque. uitem nesciunt. redundant pomis. Herculem io

colunt. regem eum , qui mitior annisque grauior ac sine

prole fuerit eligunt et si in regno prolem susceperit, remouent

hereditarium formidantes imperium. cum quo

tamen alii triginta cognoscunt, et si fuerit prouocatum

septuaginta iudices fiunt. rex Liberi patris cultu compo- i&

nitur et si peccauerit interdicto omni usu et conloquio

iugulatur. culturas et uenatus amant uerum tigridum aut

elephantorum. piscationibus delectantur praesertimque

testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces

699 operiunt. dehinc habitant Ichthyophagi , quos Alexander 2»

uesci piscibus uetuit. nec longe insula Solis quae dicitur,

et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal ui feruoris

absumitur. mox Ypanis Carmaniae fluuius, a quo

primum aspici septentriones incipiunt. deinde tres insulae

, in quibus hydri marini uicenum sunt cubitorum. in t&

his Rubrum mare litoribus sinu gemino disparatur. uerum

ortiuus Persicus dicitur propter habitationem Persarum,

qui sinus uicies et sexaginta milia circuitu patet. ex ad-

§ 699 ex Solino p. 223, 14 — 16 et 18 — 224, 8 et p. 225,

12—17

1 auium quas uident scripsi auium quasueut BR auium

quas uehunt b auiumquase ut r || 2 sequuntur b || 3 rutilis

6 H 5 commertio BR \\ alteri bR literi B \\ 11 colant /i ||

annisque ex Sotino p. 219, 18 add. Liideckius || 17 iungulatur

BlR || 20 ictyofagi Blt \\ 22 ferboris Bl \\ 23 Hyani Sotinus

p. 224, 3 || germaniae BR corr. p ex Solino || 25 idri

BR || 27 ortibus BlR \\ 28 uicies et sexagies centena milia.

Sotinus p. 225, 15 \\

LIBER VI 243

uerso alter Arabicus uocatur. Carmaniae quoque Persis 700

adiungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. littore quo occasui obiacet

milium est quingentorum quinquaginta. oppidum ibi no-

5 bile Susa , in quo templum Dianae Susiae. iuxta Carbyle

siue Barbyta in centum triginta milibus, <in qua sunt homines,

qui aurum in profunda defodiunt, necui sit in usu.

Parthici uero regni nongenta quadraginta quattuor milia

passuum. uerum omnis Media Parthia et Persida ab

io oriente flumine Indo , ab occidente Tigri , a septentrione

TauroCaucasio, a meridie Rubro mari terminantur. quae

omnes per longitudinem patent tredecies uiginti milia passuum,

per latitudinem octingenta triginta.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est , denique 701

15 Assyria et Mesopotamia propter illius claritatem Babylonia226<r

uocatur. urbs ipsa sexaginta milia passuum muris amk

plectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisiquid amplius. nam terni digiti singulis mensurae

nostrae pedibus applicantur. haec interluitur Euphrate.

20 ibi Iouis Belr> templum, qui inuentor fuit disciplinae sideralis.

haec nunc ad solitudinem rediit exhausta a Seleucia.

item in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea

lapide condidere Parthi, ac nunc caput regnorum est.

habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta Trogodyta- 702

§ 700 ex Solino p. 225, 19 — 226, 7 et Plinio VI 137 ||

§ 701 ex Sotino p. 227, 7—15 et Ptinio VI 122 || § 702 ex

Solino p. 229, 7 — 230, 1 et p. 230, 9 — 231, 9

1 germania BR || 2 frondisia BR || 3 particum BR \\

litore R || 5 Susiae Grotius ex Sotino p. 220, 3 susae BR ||

6 13abitae Sotinus p. 226, 4 \\ centum triginta quinqne milibus

Solinus || 7 diffodiunt b \\ 8 partici B \\ 9 partia B \\ 10 VII trione

D || 12 latitudinem D || 12 tredecies b diciesi? ter decies

D || 13 DCCCXL Ptinius \\ 14 caldeae BD \\ babilonia

BD || deinde b \\ 15 et siria D \\ 16 uocantur b \\ 18 nisi

quod BD || 19 eufrate BD \\ 21 exhausta Grotius exaustate

B exaustae b exauste R \\ a Seleucia Grotius Seleuciae B

seleutiae R || 22 tesipontem R ctesipontem B ctesiphontem b \\

23 concidere BR corr. p \\ parti at BlR || 24 de abdita cf.

Mommsenus ad Sot. p. 229, 7 || trogoditarum R \\

16*

244 MARTIANI CAPELLAE

rum et Ichthyophagorum gentibus. sed primi feras cursu

praetereunt. alteri nando marinas beluas uincunt. sunt

et Gorgades insulae obuersae promunturio quod uocatur

Hesperu ceras. has incoluisse Gorgonas ferunt, in quas

a continenti biduo nauigatur. ultra has Hesperidum insulae,

quae in intimo admodum mari sunt. Fortunatas

autem insulas in laeua Mauritaniae constitutas inter meridiem

occasumque non dubium est. quarum prima

Membriona dicitur, secunda Iunonia, tertia Theode, quarta

Capraria, alia Niuaria, quae aere nebuloso et concreto

est. mox Canaria, canibus inmensae magnitudinis

plena. omnes auibus plenae, nemorosae palmiferae, nuce

pinea, mellis copia, amnibus ac siluris piscibus abundantes.

703 Percursus breuiter terrarum situs, licet ignobilia

quaeque praeteruolans immorari non potui, tamen ut orbem

terrae mariaque ammensa cognoscar, mensuram omnem

breuiter intimabo. a Gaditano freto per longitudinem directo

cursu ad os Maeotis XXXIIII. XXXVII mitia passuum.

uniuersus autem circuitus ab eodem exordio per

sinus dictos intra Maeotium lacum CLVII, cum ipsa uero

Maeotide CLXXXII. XC. Europae mensura solius

LXXXII. XCIIII. Africae longitudo XXXVII. XCIHI, la-

227fftitudo in Cyrenaicam eius partem DCCCCX. Asiae uero

longitudo LXIII. DCCL latitudo ab Aethiopico mari ad

§ 703 ex Plinio VI 206—210

1 hictiophagorum B yctyophagorum R || 3 gordades b \\

promuntorio b promuncturio ii || 4 esperuceras B espereucheras

b esperuteras R || 7 mauretaneae 2?1 |] 8 Norion

Solinus p.230, iSjOndrion Ptinii libri || 9 de Theode cf. Satmasius

ad Solinum 56, 16 || 19 milia add. p \\ 21 siw>s flj C. LVUII

M p. Ptinius VI 207 \\ 22 CLXXJII . XC M p. Plinius l. l. ||

24 cnirenaicam R quirenaicam B sirenaicam 6 || 25 LXIII.

DCCCL B^ (LXIII . LXXV M p. Ptinius VI 209) \\ a,iom.R\\

LIBER VI 245

Alexandream iuxta Nilum sitam per Meroen et Syenen

XVTlI.XXV.

Exposita est terrae, quam ipsa peragraui, aequorumque

mensura; nunc ad artis praecepta, ut iussum est,

5 ueniemus.'

Dixerat, at Paphie paulum contractior ore 704

mora intricante laeditur,

nixaque mox famulis marcentia terga reclinat

magisque lassa pulchrior.

io hic dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas <inquit anxia

*unde haec tam duris immitis rustica membris

peregit orbis circulum,

et tantos montes fluuios freta compita currens

15 delere uenit taedia ?

hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

neque hirta crnra uellere.

namque ita puluerea est agresti et robore fortis,

iure ut credatur mascula.'

20 quo dicto Iocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythe- 705

reae, cui de proximo, susurratim decenter adrisit. quam

Arcas nutu hilaro et quo eam> solitus intueri propter diuum

reprehensiones circumspectus inhibuit. uerum Pronuba

propter assidens 'nihil mirum' inquit 'si propere

25 Venus cum deliciis famulitioque tam comi appulsa est

lasciuire. nam et nuptialiter laeta est et blanda semper

arridente Cyllenio'. et cum dicto Geometria praecipitur

ad promissa properare sed ita, ut summa quaeque perstringens

fastidium non suscitet tarditate. tum illa 706

1 alexandriam R || 2 XVIII . LXXV M p. Ptinius t. l. \\

ad XVm add. ai XV . III b \\ 6 ad B || paphie b paple B

paphile R || or* r \\ 9 magisque Lucianus Mullerus magis

quod BR || laxa R' | 12 montis B \\ 17 neque irrita B nec

irta b neque irta D || 18 et agresti b || 20 cytereae BD ||

21 arrisit bD \\ 23 inibuit B \\ 27 dictu BlR \\ 28 praestringens

Rb praestinges B corr. p || 29 ante tum add. k B ||

246 MARTIANI CAPELLAE

'Omnis mea quae in infinitum propagalur assertio,

numeris lineisque discernitur, quae nunc corporea tum

incorporea comprobantur. nam unum est quod animi

sola contemplatione conspicimus, aliud quod etiam oculis

intuemur. uerum prior pars, quae numerorum regulis 5

rationibusque concipitur, germanae meae Arithmeticae

deputatur. alia est linearis atque apodictica huius pul-

^Stfueris erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis procreata

ac sensim in multiplices formas effigiata tenui ac

uix intellectuali principio in caelum quoque subuehitur. 10

707 quod quidem incorporeum inuisibileque primordium commune

mihi cum Arithmetica repperitur. nam monas

eiusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique

signum uocatur, quod utpote inconprehensibile parte nulla

discernitur, apud illam dyas lineam facit, mihi linea in 15

longitudinem ducta latitudinis nihil prorsus adquirit.

superficies item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate

censetur, illi numerus, qui cujictis accedere speciebus

gregatim singulatimque potest, nisi rebus incidat

incorporeus inuenitur. ergo incorporea utriusque 20

principia.

708 Verum primae apud me formandorum schematum

partes dua,e : una quae dicitur planaris , quam enmebov

Graece soleo memorare, alia solida, quam cTepeov dicimus.

et prioris principium est criueTov, quod punctum 25

uel signum Latiariter appellatur; consequentis superficies,

quae eTncpaveia dicitur. punctum uero est, cuius pars

nihil est, quae si duo fuerint, Iinea interiacente iunguntur.

linea uero est, quam Ypauurjv uocamus, sine latitudine

1 finitum Bl || 6 conspicitur b |j aritmeticae Bl || 7 apodictica

b optica BR \\ 9 sensib- r ]| in add. p || 10 subueitur

B \\ 11 incorpoream Bl || 12 aritmetica B \\ 13 progregatio

Bl || 17 itim BHi || 18 accedere BlR || 19 singittatimque

r \\ 22 scematum BR \\ 23 epipedon BR Graecos

terminos in p deinceps emendatos esse singittatim non notabo

24 stereon BR stirion b \\ 25 simion BR ]] 26 tatialiter /{

ad consequentis (corr. ex consequentes) add. b ai quens

27 epiphania BR \\ 29 grammen R gramen B \\

LIBER VI 247

longitudo. <linearum aliae directae sunt quas euGe!ac 709

dico, aliae in gyrum reflexae quas KUKXtKdc, non nullas

etiam dXiKOetbetc , alias KauTtuXac pro obliquitate discrimino.

quae tamen lineae punctis utrimquesecus inclus

duntur, sic uti ipsae quoque superficiem circumcingunt.

superficies est, quae longitudinem et latitudinem tantum

habet, profunditate deseritur, ut est color in corporc.

hanc eTtupaveiav Graeci dixere, et ut dixi eius termini

lineae sunt, siue plana sit siue sinuosa.

710

10 Planus autem fit angulus in planitie duabus lineis se 22g q

in uicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutrum

inclinationem. quando autem aeque intra se tenent

angulum lineae et directae fuerint, directilineus dicitur

angulus et Graece euthrfpauuoc. quando autem directa

15 super directam iacentem> stans dextra laeuaque angulos

aequales fecerit, directus uterque est angulus, et illa superstans

perpendicularis dicitur, sed Graece KdGeToc.

angulus maior directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

definitio est res, quae alicuius est terminus. forma est

20 res, quae exaliquo uel aliquibusterminiscontinetur. circulus

est figura planaris, quaeuna linea continetur. haeclinea 711

Trepixpepeia appellatur, ad quam ex una nota intra circulum

posita omnes directaeductaelineaeaequalessunt. punctum

autem est circuli media nota. diametros est directa linea

25 quaedam per punctum supra dictum ducta , quae orbem

aequalibus partibus diuidit. hemicyclium est figura, quae

diametro et peripheria media, quam eadem diametros distinguit,

continetur. lineae tres directae diuersa positione

faciunt trigonum, quattuortetragonum, multae polygonum.

1 6YT»as B ertias D || 2 girum D || cyclicas B cididas

D |] 3 elicoides BD || campelas BD cambelas b || discriminis

Bl jj 5 sicut bD \\ 8 epiphaniam BD || 9 figuras margini

cod. B deinceps appictas omisi \\ €YrY (ti D) TPAMMOC

£D || 17 catetos BR || 18 directa BlR \\ 19 ex aliquo bR

alico B || 20 alico corr. in aliquibus B ex add. b aliquibus R

21 ex anie un& add. r\\2 perepiphania BR perypiphania b

26 emicyclium B emiciclium R \\ 27 perepiphania BR

media| cf. ad p. 67,- 9 29 poligonum BR \\

248' MARTIANI CAPELLAE

et hae planae figurae dicuntur. quarum sunt genera tria.

quorum unum directis lineis clauditur, quod Graeci eu6u-

Ypauuov uocant. aliud quod inflexis, quod kouttuXo-

Ypauuov dicunt. tertium quod directis simul curuisque

2 lineis aptatur, quod uiktov dicunt. eu6uYpauuoc igitur 5

et TpurXeupoc et TeTpdnrXeupoc et TroXuTrXeupoc dicitur.

TpmXeupoc tres habet formas. nam trigonus est aut

tcoTrXeupoc, quod Latine aequilaterum dicitur, quod tribus

paribus lineis lateribusque concurrit; aut kocKeXric

G quod ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi i»

cruribus insistit, denique aequicrurium uocitatur; aut

cKaXnvoc, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. euGuYpauuoc item TeTpdTrXeupoc quinque species

habet : primam quae quattuor aequalibus lineis et directis

angulis sustentatur, quod schema tetragonon dicitur. se- i5

cunda species, quae directiangula est, non aequilatera, etdicitur

eTepouf|Kric. tertia aequilatera est non tamen directiangula

et dicitur poufJoc. item quae ex aduerso sibi latera

aequalia et contrarios angulos inuicem sibi aequales habeat

et neque omnia latera in uicem sibi aequalia neque angu- 20

los directos et dicitur poufJoetbric. [item quae nec latera

sibi in uicem aequalia nec angulos directos sed acutos et

obtusos et dicitur poufJoetbnc]. extra has formas quicquid

quadrilaterum est TpaTreCiov uocatur. parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie <constitutae 25

1 hae BR eae br || 2 €YTYI~PAMMON BR \\ 3 KAMIH-

(Yfl)rPAMMON BR \\ 4 curuis B'R || 5 Ml (YR) KTON BR ||

eutygrammus B eutygramnus R \\ 6 tripleuros et tetrapleuros

et polypleuros BR || 7 tripleuros BR \\ est add. p II

8 isopleuros BR & isoaequus ide e add. b || 9 partibus R ||

TICOCK6A6C B ICOCK6A6C bR \\ 11 uocitatur B \\ 12 CKAA

(Ai?)6NON BR \\ 13 habeant BlR || eutygrammos BR eutygramnos

b || tetrapleuros BR II 15 scema BR || 16 post

species add.-^-b || 17 €T6pOMHK€C BR || 18 PONBOC R II

tatere B1 || 19 qualia Bl \\ 20 quae ante neqne add. b ||

21 PONBOIANC B PONBOCTANC b PONBOIAN6 R \\ item

quae — et dicitur PONBOHCTANC (duqriTrXeupoc p) om. BRD

add. b in marg. nihiti sunt neque teguntur Euclid. I 33 \\ 25 plantia

R planitia B planitie 6 ||

LIBER VI 249

atque productae in infinitum nulla parte in se incidunt.

dictum de tetrapleuris, quorum similitudo polypleura

schemata potest docere. in his autem pentagona hexagona

et cetera euthygrammi generis continentur.

5 Sequitur secundum schematum genus, quod curuis ns.

lineis informatur, quod KauTCuXoYpauuov appellatur, cuius

species duae sunt. una quae integri circuli rationes tenet,

nam integer est cum ad eius circumferentiam ab uno

centrali lineae protentae undique aequales sibi sunt. alia

10 quae obducti circuli diuersitates ostendit. tertium genus 714

est planorum schematum, quod uiktov uocant. quod

partim curuis lineis, partim directis includitur, ut est semicirculus,

cuius ut supra dixi gyrum curua linea facit et

alia directa, quae linea sic ut dixi bidueTpoc dicitur, La-

15 tine distermina,) quae si in circulo pleno sit, per centrum

eius ad utramque circumferentiam peruenit. 231 ff

In his generibus planorum alia schemata dicuntur 715

ergastica, alia apodictica. ergastica sunt, quae faciendae

cuiuslibet formae praecepta continent. apodictica quae

20 probandi quod asseuerant adferunt documenta. uerum

Graecis nominibus sic appellantur. primus cucTaTiKOc,

secundus TunuaTiKOc, tertius dvdYpacpoc, quartus eYYpCcpoc,

quintus TrepiYpacpoc, sextus Trapeu(3oXiK6c, septimus

TrpoceupeTiKoC TunuaTiKoc est qui docet quibus argussmentis

lineas praecidamus ad imperatum modum. cuctotikoc

dicitur quo docetur, quibus argumentis propo-

2 polipleura D || 3 scemata BD \\ pentegona D \\ exagona

BD || 4 eutygrammi B eutigrammi D \\ 5 scematum

BD || 6 KANTTYAOrPAMMON D KANnYAOrPAMMON B

7 post integer add. est BD \\ 10 post ostendit add. k B

11 scematum BD || 12 partem bis BfD || includit bD

13 girum/)' || 14 diamotros BD || 15 disterminato D dimetiens

coni. Bottgems t. L- \\ 21 systaticus BR \\ 22 TfarmoiTikoc

et hic et postea Grotius itmematicus BR \\ anagraphos b

anagraphas BR \\ engraphos b engraphas BR |l 23 perigraphos

b perigraphas BR || paremboticus BR (| proseureticus

BR (proseuretibcus B1) \\ Tnr||uaTtK6c Grotius systaticus R

systatias B || 25 cuctotikoc Grotius itmematicus (corr. ex

anagraphos) B itmematicos R || 26 anagraphos (ita etiam R)

dicitur quo docetur om. Bl \\ dicitur om. R ||

250 MARTIANI CAPELLAE

sitae lineae adiungi et adscribi possint. dvdYpaepoc dicitnr

quo docetur reliquum schema quod imperatum est.

eYYpacpoc est qui monstrat quibus argumentis dato circulo

uerbi gratia imperatum trigonum uel quid aliud in

medio possimus conuenienter ascribere. TrepiYpacpoc o

tropus esfqui docet quem ad modum datum circulum

uerbi gratia quadrato concludamus schemate. Trapeu^o-

Xikoc est qui docet quem ad modum uerbi gratia dato

tetragono immittamus datum trigonum, ut trigoni spatia

crescant, non schema mutetur. TrpoceupeTiKOc tropus est 10

qui docet quem ad modum uerbi gratia inter datas impares

lineas inueniamus mediam, quae tantum cedat maiori

lineae quantum praecedit minorem. hi sunt tropi gene-

716 rales ergasticorum schematum. apodictici autem tropi

ideo transeuntur, cum mihi cum Dialectica, quam audistis, 15

communes sint. sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur :

prima TrpoGecic, secunda biopicuoc, tertia KaToicKeuri,

quarta dTrobeiHic, quinta cuuTrepacua. Latine autem sic

possumus interpretari : prima schematis propositum , se- 20

232 0 cunda determinatio quaestionis, tertia dispositio argumentorum,

quarta demonstratio comprobatioque sententiae,

postrema confinis conclusio. hoc de generibus planorum

dictum sit: ad theorematum membra redeamus. nam

utique membra sunt linea et angulus. 25

717 Angulorum natura triplex est. nam aut iustus est

2 ascribi R || 2 puo modo concludendum est ante retiquum

(reticum B retiqum b add. D om. BR || scema BR ||

3 engrapho3 BR |] 5 k post ascribere add. B || perigraphos

B perigraphus R || 6 sub tropus tinea ducta in B \\

6 et 8 queamodum i || 7 scematae R || parembolicus BR ||

9 immitamus BR || trigoni Bottgerus tetragoni BR \\ 10 scema

BR || proseureticus BR \\ 11 queammodum B || 12 lineas

bis scriptum a Bl \\ maiorae Bl \\ 13 generalis BlR \\ 14 scecommune

B 1 nibus add. b || sintextuntur Bl |] 18 protasis

BR |] diorismos BR diarismos b \\ catasceue BR |I 19 apodixis

R apoxidis B apodoxis b \\ symperasma BR || 20 scematis

BR \\ 23 confinis add. bd om. R \\ 25 utrique b \\

communes R et corr. in

LIBER VI 251.

aut an-<gustus aut latus. iustus est qui directus et semper

idem, angustus autem acutus est et semper mobilis,

latus uero obtusus mobilisque similiter. nam cum latior

fuerit directo siue multum siue exiguum, obtusus tamen

5 erit, et cum moueris in forma eadem permanebit, quae

mobilitas in lineis constat, cum maiores minoresque formantur.

buius autem collationis quattuor sunt species:

prima dicitur icoTric, secunda ouoXoYoc, tertia dvdXoYoc,

quarta dXoYoc. icoTnc est cum duae lineae pares uni

10 mediae duplo pariliue conferuntur, 6u6XoYoc cum collata

consentiunt, dvdXoYoc cum linea ab alia duplo uicta

aliam tantundem superat. dXoYoc uero est quae neque

aequalitate uel media tertiaue parte neque duplo triploue

alteri ullaue parte consentit. omnis autem linea aut pnrri 718

15 dicitur aut dXoYoC> priTri autem illa est quae prior proponitur

aut quae propositae lineae communi mensura

confertur. prrrov autem dicitur quicquid conuenit. proposita

autem linea, quamuis collata non sit, tamen quia

adhuc non est dXoYoc alii collata, et habet quiddam quod

20 e se sola perficiat rationabiliter, appellatur pnrri. dXoYoc

autem iam collata linea efficitur, si dissonare per omnia

repperitur. lineas autem quae sibi consentiunt cuuue- 719

Tpouc dicimus, quae non consentiunt dcuuuerpouc et

non mensura sola sed et potentia cuuuerpouc facit et di-

25 cuntur buvduei cuuueTpoi. in mensura autem pares cuuueTpoi

appellantur. ergo cum tam mensura quam potentia

conferantur, omnes quae uel potentia uel mensura

2 et oi». D || 8 et 9 isotes BD isotetes b || 9 korr|c est

cum coltata consentiunt 6u6XoYoc (omologos BD) cum duae

lineae pares uni mediae duplo paritiue conferuntur BD:

uerba duce Euctide transposuit Bdttgerus || 8 et 11 analogos

BD Q 9 et 12 atogos BD || 10 cottata B cola D || deplo parili

B^ ]| 14 ante omnis add. k B || autem om. D \\ rete

BD || 15 alogos BD || 14 et 20 rete BR || 17 reton BR ||

18 collocata B || 19 et 20 alogos BD \\ 19 aliae 6 || 20 e se r

esse BR \\ 22 et 24 CYMM6TPA (A R) C BR \\ 23 ametras

BR || 25 dinami CYMM6TPOI BR i trae add. b \\ cuunerpoi

Bdttgerus mete CYMM6TPOI (A6 b) BR \\ 26 quam potentia

— uel mensura om. Bl ||

252 MARTIANI CAPELLAE

720 discrepant dcuuueTpoi sunt. ex his alogae tredecim fiunt.

quarum prima dicitur ju^cri aXoYoc. secunda ck buo

ovoudTujv SXoYoc: huiusspecies suntsex. quarumprima

233 0 dicitur TrpujTn dXoYoc, secunda similiter beur^pa, item

TpiTri et ceterae deinceps. item tertium genus dicitur £k 5

buo uecujv TtpujTri aXoYoc et similiter ut supra. quartum

' ck buo uecujv beurepa dXoYoc. quintum genus dicitur

ueiCujv SXoYoc. sextum pnrdv Kai uecov buvauevn,

aXoYoC septimum buo ueca buvauevri dXoYoc. octauum

dtTroToufI aXoYoc. huius species sunt sex : prima to

secunda tertia et deinceps dicuntur ut supra. nona uecric

dTroTouf| TrpujTri dXoYoc. decima dTroTouri beurepa

dXoYoc. undecima eXdrrujv dXoYoc. duodecima u.6Td

priTOO uecov TO SXov Troiouca dXoYoc. tertia decima

ueTd uecou uecov TO oXov Troiouca dXoYoc. hae omnes is

mixtae ceteris lineis dum aut trahunt suas aut alienas

1 a (om. R) CYMM6TPAI BR || sequentia ex Euctide X\112

(uot. II p. 137 Aug.), ex quo desumptlt sunt, emendauit Bottgerus

|| 2 M£C€*AOr*OC (alogos b) B mesolotos R || deeim

iscil. tredecim) — secnuda om. RS ]\ eK BR || b0o 6vondtujv

Bdttgerus AYONON (0 add. B) MATON R et punctis suppositisB

M6CH DYNAMIN add. b || 3 AAOrOC BR || 4 prote

alogos BR || deutera BR alogos add. b || 5 tritae B trite R ||

ec (et Bl) dio (dyo R) meson prote alogos BR \\ 7 ec (et Bl)

dy (o add.B) meson deut- (e add.B) ra alogus (atogos b) BR \\

8 mizon (micton 6) alogos BR || sextem R, deinde reton

KAIMCOI AYNAM6NH AAOrOC (AAOIOC R) BR (ec dimese

dinamin alogos add. b) corr. Bottgerus || 9 A (A/?) YOM6CA

AYNAM6NH BR (mese dinamin alogos al omesa dinamene

alogos add. b) corr. Koppius || AAOTOC R MOrOC B || octaua

BR corr. p \\ 10 &-KoTo\rt\ p attoto R ATTOTO B \\ MNAAOrOCtf

apotome alogos add. b MHAAOIOC R ]| 11 uknc

Bottgerus M6CH BR 0 12 ATTA|(Ofl)TO MH nPOTH AAOrOCBR

|| ATTOTOMH BR ATTATOMH 6 || €T€PA B A€YT€

PA bR || 13 et 14 AAOTOC BR \\ 13 iXdTTUjv Bdttgerus

6AACCON B (supra AA add. me b) ACCON R \\ M6TAPHTOY'

M6CON TOAON (N om. B^) nOIOYCA (nOYOICA B

TTOYIC b) AAOTOC BR \\ 15 M6TA M6COY (M6CON 6)

M6CON (CO det.b) OAON TTOYOICA (TTOYOC b nOIOYCA

R) AAOrOC (AOrOC R) BR (t6 add. Bottgerus \\ haec B^ \\

16 certus BlR \[

LIBEE VI 253

uires accipiunt , diuersis rationibus certos spatiorum modos,

quos Graeci xwpia appellant, demonstrant.

Haec de planis dixisse sufficiat. nunc de solidis, quae 721

creped dicimus, uideamus. cTepeov schema, quod longi-

5 tudine latitudine altitudine constat, cuius extremum superficies

est, ut in planis linea. subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. nam subiacenti

trigono pyramis imponitur, circulo conus aut cylindros,

quadro cubus, et cetera similiter. sphaera sane intrinse- 722

io cus capax omnium circulis subsistit, in quos resoluitur.

soliditas uero efficit schemata generalia, <quae dicuntur

a Graecis pyrames. item prisma , id est sectio, quae instar

schematis est. item cubus. item conus. item cylindrus.

item sphaera. bis adduntur nobilia schemata ex

15 his composita oKTdebpoc item bujbeKdebpoc item ekocdebpoc.

quae cuncta ut ordine suo monstremus in puluere,

haec primitus concedenda fas sit. ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere et terminatam Aire- 234 G

ctam per continuum in directam emittere, et omni centro

20 et interstitio circulum scribere, et omnes directos angulos

in uicem aequales sibi esse, et omnem directam lineam

terminatam quantum uidetur producere, et si in duas directas

lineas directa linea incidet intus et eadem parte

duos angulos duobus rectis minores faciat, ex illa parte

25 qua sunt minores duobus rectis directas lineas conuenire.>

communes animi conceptiones sunt tres : quae eidem ae- 723

qualia sunt, etin uicem sibi aequalia sunt; et si aequalibus

aequalia addas, tota aequalia esse; et si aequalibus aequalia

adimas, aequalia sunt reliqua.' haec cum permissa 724

2 xwp'a Bottgerus coras BR || 4 sterea B steria R stiria

b || stereon BR stirion b \\ 4 et 7 scema BR || 6 solum

jR 1] 7 scematum BR \\ £ citiudros BR cilindrus b || 9 cibos

B cubos b cybos R || similia b || 11 et 14 scemata BR ||

11 quod D || 12 pyramis B || 12 scematis BD \\ cibus BD

cubus b || citiudrus D || 15 octaedros BD || duodece- (ae B)

dros BD || icosaedros BD || 17 primitus B \\ concidenda

Bl || 23 incidens B (ad fuerit add.s. fuerit b) || ad eadem

add. s. in b \\ ad parte add. s. sua b || 25 ad conuenire

add. s. fas sit b || 26 communis BlRl \\

254 MARTIANI CAPELLAE

conspiceret, lineam in abaco rectam ducens sic ait 'quem

ad modum potest super datam directam terminatam lineam

trigonum aequilaterum constitui?' quo dicto cum plures

philosophi, qui undiquesecus constipato agmine consistebant,

primum Euclidis theorema formare eam uelle 5

cognoscerent, confestim adclamare Euclidi plaudereque

coeperunt. cuius laudibus etiam ipsa Geometria plurimum

gratulata, se per sectantis gloriam sublimari prouehique

cognoscens ab eodem, libros eius, quos casu apportari

conspexerat, festina corripuit, atque in ceterae astru- 10

ctionis doctrinaeque documentum Ioui ac senatui caelitum

offerens intimauit. quo facto et doctissima cunctarum et

benignissima comprobatur.

< LIBER VII

DE ARITHMETICA

Postquam conticuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes,

sic abacum perstare iubet, sic tegmine glauco

pandere puluereum formarum ductibus aequor.

altera tunc etiam gerularum accire iubetur 20

germanam doctae mundum quae admensa sororis.

2 supra b || 5 eoclidis BlR || 6 oclidi BR eoclidi b

8 gloria b || proueique B \\ 9 apportare BR corr. p

10 inter br \\ asstructionis B |] 11 ioui b obi B iobi R

subscriptum MARTIANI MINNEI (MINNEI B) FELICIS CAPELLAE

AFRICANI CARTHAGINIENSIS DE GEOMETRIA

(GEOMETRICA B) LIBER VI EXPLICIT in BR || 14 inscriptum

INCIPIT DE ARITHMETICA (ARITMETICA i?1) LIBER

VII (SEPTIMVSfl) in BD FELICITER add. B \\ 18 clau-

725

235 G

co ||

LIBER VII 255

nec mora digreditur. tunc rursus dia Voluptas

ipsius aelheria Cylleni immurmurat aure

'cum doctas superis> admirandasque puellas

adprobat Armipotens, tu optati lentus amoris

5 gaudia longa trahis captumque eludis honorem?

seria marcentem stupidant commenta maritum.

talia conplacita spectat fastidia uirgo:

nec te cura tori nec te puer ambit herilis

necmea mella rapis? quaenam haechymeneia Iex est?

10 in Veneris agro Pallas sibi uindicat usum :

quam melius thalamo dulcis petulantia feruet.

casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

et nuptae non aequa uenit: poscenda Dione est

conueniensque tibi potius celebrare Priapum.'

i5 his Atlantiades auditis licet risum inhibere uix posset, ne 72$

infacetus tamen et impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine

sic respondit

'licet urgeas Voluptas

thalamos inire suadens,

20 tamen exeret peritas

breuis ambitus puellas:

demumque nec iugalis

cessator intricatus 236 G

tardabo fulcra lecti

25 et siquid illa nostrae

Veneris feret Voluptas

nec uobis abnegabo:

furtis modo adlubescat,

et clam roseta paruae

5 etudis b laudis BR || 7 fastidia nescio quis post Vulcanium

sed ante Grotium fastigia BR \\ 8 herilis b || 9 haec om.

Bl NEC R || hymeneia tex in rasura B HYMELEA R n imenela

Rm || 10 uendieat b || 11 feruit BW '\\ 13 dionae

BlRl || 14 piapum Bl \\ 15 atlantiades B athlantiades b

alantiades R adtantiades r \\ 16 infracetus r \\ tepedutis

Bl || habetur R || 18 urges BR urgueas b || 19 talamos

BlB || 22 demum b \\ 24 fulchra b || 25 si om. Bl \\ 26 feruet

R' || 28 furiis b ||

256 MARTIANI CAPELLAE

liliaque det papillae.

ne nunc sensu iugalis *

ferat pudore morsum

et uulsa fellis atro

laceros trahat capillos.' s

727 quo dicto <renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venerem

regressa cuncta eius auribus intimauit. quae deliciosa

mollitie et interrumpente genas rubore paerie prodidit

susurrata tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

Maiugenam conspicata quodam aspectu promittentis 10

inlexit, quam Saturnia de propinqiio uelut deprehendentis

728 castigabat obtutibus. quae dum geruntur Paedia, quae

egressa dudum, cum alia femina miri decoris ingreditur,

cui quaedam maiestas nobilissimae uetustatis et ipsius

Tonantis natalibus ortuque praecelsior uultus ipsius lu- 15

mine renidebat. quae etiam miraculis qiiibusdam capitis

reuerenda uidebatur. nam primo a fronte uno sed uix intellegibili

radio candicabat, ex quo item alter erumpens

quadam> ex primo linea defiuebat. dehinc tertius et quartus

tumque etiam nonus decuriatusque primus honorum 20

reuerendumque uerticem duplis triplisque uarietatibus

circulabant. sed innumerabili radios multitudine prorumpentes

in unum denuo tenuatos miris quibusdam de-

729 fectibus contrahebat. huius autem multiplicem pluriformemque

uestem quoddam uelamen, quo totius naturae 25

opera tegebantur, abdiderat. digiti uero uirginis recursantes

et quadam incomprehensae mobilitatis scaturrigine

uermiculati. quae mox ingressa septingentos decem et

Z37(?septem numeros conplicatis in eos digitis Iouem salutabunda

subrexit. tum Philosophia ut Tritonidem propter 30

2 NEC R ne B nunc add. br \\ sensu scripsi sensus BR ||

3 ferat pudore morsum scripsi feratis cura morsum BR ||

7 delitiosa BD \\ 9 peta BD poeta b |] 10 conspicatur

BlD || 11 deprehendentis D de prudentis B ai dephendentis

add. b ]] pedia B poedia D || 16 ei iam b \\ 20 decoriatusque

b || 21 duplicis Bl \\ 24 contraebat Bl plurimiformemque

B || 27 nouititatis Bl \\ 28 septingentis b II

29 numeris b \\ eius r || 30 surrexit Bl || tritonidam corr.p ||

257

astabat, quid numero tali Arithmetica intulisset exquirit.

cui Pallas 'proprio' inquit 'louem nomine salutauit'. ac

tunc illi radius, qui primus emerserat, conliniatae lucis

nitore porrecto ipsius Iouis uerticem luminauit. quibus

5 miraculis radiorum innumera repente multitudine prorumpente

non nulli tellustres siluicolaeque diui Herculem

conspicati opinantes eam hydreo germine pullulare. ac

tnnc oborto terrigenis mussantibus murmure puer ille piceus

iussus admonere silentium. uerum feminam Pythaio

goras ut inter sapientes stabat usque abacum consecutus

idemque iam artem promere cupienti quandam lactei luminis

facem officioso consistens munere praeferebat.

tum illa antequam iuberetur quid adportet expromere, sic

exorsa

15 <Non ignota caelo nec rebus mundanis ignorata quas 739

genui adueni, superi, uestrum quidem nil dedignata concilium

, quamuis singulos uos uniuersosque recenseam ex

meis ramalibus germinare. tuque potissimum, quem principalis

ante cunctos procreauit emissio, tuae singularis

20 primigeniaeque naturae fontem Iuppiter recognosce. nec

despicabilem uetrum omnium matrem Mercuriale quod

habeo me faxit officium, cum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem uobis studeam comprobare.

quae cum in terris exerceor, astrorum populus recogno-

25 scat honorandam suae multitudinis genetricem.

<Trae cunctis igitur adfata sacra monas esto, quam 731

ante cuncta uibrantem sociati postmodum numeri principia

docuerunt. quae si species est accidens cuilibet extantium

primo, priusque est quod numerat quam illud nu-

1 aritmetica BR H inquirit Rl || 2 inquid Bl || 3 itle b ||

qui om. BlR || 6 tellustres Vulc. telluristres B telturestres

bR || 7 ydreo BR \\ pollulare BlR \\ 8 murmorent Bl ||

9 pytagoras BR || 10 stabat b estabat B exstabat r || consecatus

BR ** consecutus b \\ 12 !pacem BlR || ad munere

add. al lumine b || 14 est post exorsa add. b || 16 superi

scripsi super BR || 20 primigeneque b \\ 21 descapicabilem

R B mercoriale BlRl || 22 prosapientiam R |[

23 primordialim BlRl |J 25 genitricem br |J

MARTIAN03 CAPKLLA 17

MAETIANI CAPELLAE

merandum, rite eam ante ipsum, quem principem dixere,

ueneramur. nec dissimulabo ex eo quod monas retractantibus

unum, solum ipsam esse ab eaque cetera procreari

iJSff omniumque numerorum solam seminarium esse solamque

mensuram et incrementorum causam statumque detrimen- 5

torum. quae tamen ubique pars est ubique totum, dum

per cuncta perpetua: neque enim quae est ante extantia

et quae post absumpta non absconditur, potest non esse

perpetua. hanc igitur patrem omnium Iouem rite esse

nominatum , quod quidem idealis illius intellectualisque *o

speciei uis causatiua testatur. ad cuius exemplum unum

deum unum mundum> unumque solem singularemque

lunam, elementa etiam, HIIquae extant, singula memorari.

licet Aristoteles, unus e sectatoribus meis, ex eo quod

unum solum ipsa sit et se quaeri semper uelit, cupidinem 15

adserat nominatam quod se cupiat, si quidem ultra nihil

habeat et expers totius elationis aut copulae in se proprios

detorquet ardores. hanc quoque alii concordiam hanc

pietatem amicitiamque dixere, quod ita nectatur ut non

secetur in partes : tamen rectius Iuppiter nuncupatur 20

quod sit idem caputac pater deorum.

732 Denique cum unum facta in quodcumque defluxerit,

licet eius linea insecabilis ac sine latitudinis significatione

fundatur, dyadem tamen facit. quae dyas quod sit prima

procreatio a non nullis genesis dicta. quod autem inter 25

eam ac monadem prima coniunctio est consortiumque

consimile, Iuno perhibetur uel coniunx uel germana praecedentis.

est autem medietatis capax. nam bona malaque

participat. eadem discordia ex qua aduersa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari. in bonis 30

3 ab eaque D ab ea adque (corr. in atque) ^ [] 8 absconditur

D abseenditur B scinditur b || 10 supra ittius add.

omnibus b || 13 IIII quae extant scripsi in quo extant BR II

memoraui b || 14 aristotiles BlR ]| 16 ad uttra add. se b |[

17 proprium BlR \\ 20 iupiter R |] 21 fit BlR \\ 24 diadem

BR || dyadas Bl \\- 25 a om. R \\ H- post dicta add. b II

29 ex qua Vutc. et quae BR || oriuntur b riantur B ||

30 utpute R \\ aderente B1 ||

LIBEE VII 259

. uero eadem iustitia, quod duobus aequis gaudeat pariter

ponderatis. eademque societas, quod uinculum quo media

conectantur habeatur utrimque commune. ab bac numerus

auspicatur et est opinabilis corporatio motiisque

5 primi probamentum. elementorum etiam mater: nam de

. dyade quartus elementorum [etiam mater] numerus procreatur,

primaque forma paritatis est. 239

trias uero princeps inparium numerus perfectusque 733

censendus. nam prior initium medium finemque sortitur

10 et centrum medietatis ad initium finemque interstitiorum

aequalitate conponit. denique Fata Gratiarumque germanitas

et quaedam uirgo, quam dicunt 'caeloque ereboque

potentem' huic numero colligatur. ex eo etiam perfectus

quod perfectos gignit senarium nouenariumque.

15 cuius auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. tres

symphonias continet harmonia id est diapason hemiolion

diatessaron. in tria se spatia temporis cursus alternat

ideoque tribus diuinatio memoratur. idem mundana perfectio

est. nam monadem fabricatori deo, dyadem male-

20 riaeprocreanti,triadem idealibusformisconsequenteraptamus.

animam uero rationis et iracundiae cupiditatis-<[que

distribuere trigario.

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certaper- 734

fectio. nam ex longitudine ac profunditate conponitur

25 decasque plena his quattuor numeris gradatim plicatis integratur,

id est uno duobus tribus quattuor. item hecatontas

a decade quaternario cumulatur id est decem uiginti

triginta quadraginta, qui sunt centum. et item a

centum quattuor numeri reddunt mille id est centum du-

30 centi trecenti quadringenti. sic decem milia ceteraque ex-

1 ante quod add. -5- b \\ 2 medio BlR || 5 elimentorum

Bl aliorum supra add. b || 6 diade R ]] etiam mater om. p |]

nam ante numerus add. Bl || 12 Verg. Aen. VI 247 \\ 16 sinfonias

B symphonias b sinphonias R \\ armonia BR || emiolion

bR emolion B || 17 tria se B trias R \\ alternae R \\

19 materiei b || 20 procreandi 6 |] 22 trigario Grotius tricario

BR |] 25 plicatis Monac. 1 plicitis BD || 26 unum b \\

ivesBDcorr.p \\ aecatontas B ekatontas D . ||

17*

260 MARTIANI CAPELLAE

crementa complentur. quid quod quattuor anni tempora

frontesque caeli elementorumque principia esse non dubium

est? hominum etiam quattuor aetates quattuor uitia

quattuorque uirtutes. hic numerus quadratus ipsi Cyllenio

deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.> 5

735 Sequitur pentas. qui numerus mundo est adtributus.

nam si ex quattuor elementis ipse sub alia forma

240 G quintus, pentade est rationabiliter insignitus. qui quidem

permixtione naturali copulatur. nam constat ex utriusque

sexus numero. trias quippe uirilis est, dyas femineus io

aestimatur. apocatastaticus etiam dicitur et siue cum aliis

inparibus siue cum suo genere sociatus se semper ostendit.

nam quinque per quinque habes uiginti quinque, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni tricies

quinquies, et quinquies noueni quadragies quinquies. item b

zonae terrae quinque. in homine sensus quinque, totidemque

habitatores mundi generibus ut homines quadrupedesque

reptantes natantes uolantes. hunc numerum

quis neget esse diametrum? nam decadis perfectio circulusque

huius hemisphaerio dissecatur. . 20

736 senarivm uero perfectum analogicumque esse quis

dubitet cum suis partibus impleatur ? nam et sextam sui

intra se continet quod est unus, et tertiam quod duo, et

medietatem quod tres. item naturalia officia sine quibus

esse nihil potest sunt sex: magnitudo color figura inter- 25

uallum status motus. item motus totidem differentiae

sunt. nam mouemur prorsum retrorsumue, dextra laeuaque,

sursum deorsumque. nam ille aeternus quidam motus

est circuli. hic autem numerus Veneri est adtributus,

quod ex utriusque sexus commixtione conficitur id so

3 aetas Bl || 5 deputatur om. B || 6 modo BlR \\ 7 elimentis

B \\ 9 utroque BlR \\ 11 apocatasticus supra addito

singl b || 12 suo p sio RB (in quo tamen o in ras.) || 14 tricies

scripsi (trigies p) tries BR || 15 quinques B quinquis

b || quinque noueni BR || quadrages quinques BR quadragis

quinquis br \\ 17 habitores B || 20 eius b \\ emisferio

R emis*ri*o B phe add. b || dissecatur b edissicatur

B dissicatur R U 22 sextum BlR || 23 tertia R ||

LIBER VII 261

est ex triade qui mas quod inpar est numerus habetur, et

dyade quae femina paritate: nam bis terni sex facit. solida

etiam figura quadrati sex superficies habet. totius

harmoniae toni sunt sex id est quinque toni et duo hemi-

5 tonia. idem per primum motum hoc est dyadem collatus 737

duodecim facit, inter quos duos numeros duo medii inueniuntur

id est octo et noucm. quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur: nam arithmeticus memoratur

id est nouenarius: eodem enim numero superatur a duo-

10 decim quot numeris superat senarium id est tribus. alius

autem numerus, id est octo, musica ratione confertur. 241 S

ea enim parte superatur a duodecim qua ipse superat

sextum, idesttertia: nam sexti tertia duo sunt, duodecimi

(tertia quattuor. quod geometrica ratione conponitur.

15 ea enim possunt per collationem media, id est octo per

nouem, quae extrema, id estsex perduodecim: nam utraque

faciunt septuaginta duo. item et in maioribus numeris

media extremorum rationibus conponuntur sub praedicta

senaria ratione. nam sexies LXXII [dipondius]

20 facit quadringentos XXXII [dipondius] : similiter octies

LXXII [dipondius] quingentos septuaginta sex. item nouies

LXXII faciunt sescentos quadraginta octo. similiter

duodecies faciunt octingentos LXIIII. quae media inter

se multiplicata reddunt numeros extremorum inter se

25 conuenientium. hic primus numerus [id est senarius]

2 diade BR || femina B femine R feminina b ]| ternis

Blr || sex facit scripsi sex his facit R sexis facit B \\

3 quadratis BlR || ex BR sex br \\ 4 armoniae BR || emitonia-

fffl || 6 numerus R \\ medi 51 || 7 eo BlR \\ 8 aritmeticus

BlR \\ 10 quod BR quo b |] numeris BR numero b ||

15 id om. Bl \\ 17 facit| B |J et om. D \\ 19 LXXII scripsi

et hic ct postea Koppio obsecutus septuagies b septuages B septuagesies

D (| 19 et 20 et 21 dipondius deleuit Koppius ||

20 quadringenta (a in ras.) B XXXII scripsi tres D tries

dB || octogies BlD |] 21 LXXII scripsi seqtuagies (septuagesies

D) dipondius BD || quingentos D quingenti B quingenta

6 || 22 duo D \\ sexcentos 6 || XLVIII B ]| 23 post

duodecies add. septages dipondiu D sed LXXII in B omissum

facile auditur || 25 id est senarius del. Grotius \\

262 MAETIANI CAPELLAE

harmonias ostenditur genuisse, quippe sex ad duodecim

esf> symphonia diapason, sex ad nouem hemiolios, sex ad

octo epitritos id est symphonia diatessaron. unde Venus

Harmoniae mater perhibetur. item hic senarius quadrato

et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime- 5

titur : nam quater seni uiginti quattuor facit.

738 Qu'd autem te, heptas, uenerandam commemorem?

quae quod naturae opera sine feturarum contagione conformas,

inter deos Tritoniae uirginis uocabulum possedisti.

namque omnes numeri intra decadem positi aut w

gignunt alios aliisque gignuntur aut procreantur: hexas

octas generantur tantum modo, tetras autem et creat et

creatur, at heptas [autem] quod nihil gignit eo par uirgini

perhibetur, sed quod nullo nascitur, hinc Minerua

est, et quod ex numeris tam masculinis quam femininis is

constet, Pallas uirago est appellata. nam ex tribus et

quattuor septem fiunt, qui numerus formam lunae complectitur:

nam primo est corniculata quam urivoeibfj

242G Graeci uocant, deinde medilunia quam bicxTouov, dehinc

dimidiato maior quae dicitur duquKupToc, mox plena quae 2»

dicitur TtXripoceXrivoc. item tres formas praedictas deficiens

repetit. hic numerus lunae cursum significat: nam

unum duo tria quattuor quinque sex septem uiginti octo

faciunt. item septem sunt circuli et'tot planetae tot dies

2 et 3 synfonia B symfonia b j| 2 emiolios B || 3 sinphonia

R || 4 armoniae BR \\ materp maior BR || 6 uiginti

quattuor Koppius uies quartus B uiges quartis b uies quattus

R uies quartis r || 7 qui BlR || 8 natura BlR || opera

D opere BR || conformans b || 10 nam quod BlR \\ inter

b \\ 11 aut ante gignuntur add. Bl || exas BR \\ 13 ad

BlR || eptas BR \\ autem om. p || nit R \\ eo per in ras.

B || uirgo b || 14 a ante nullo add. p || nullo om. Rl I|

hinc Koppius hic BR \\ 17 forma R \\ 18 menoidem BR monoidem

b \\ 19 diatomon b dicotomon BR diatomenoiden

r || 20 maior in ras. in B || amficirtos B amfycirtos R ||

21 pleroselinos B plerosolenos R plerositenos b || 22 luminae

corr. in tumen BR lunae add. b || cursus ante significat

om. BR add. D \\ 24 fiunt Rl || planae R planate r; deinde

et add. R ||

LIBER VII 263

totque transfusiones elementorum: nam ex informi materie

primus ignis, ex igne aer, ex aere aqua, ex aqua

terra: item fit adscensio et ex terra aqua est, ex aqua

aer, ex aere ignis, ex igne in materiem inconprehensam

5 iam non poterit peruenire. quid quod omnium natura 739

nonne huic probatur numero deseruire? in principio septimani

partus hominem absolutum perfectumque dimittunt.

dehinc ideo homo septem meatus habet in capite

sensibus praeparatos , duos oculos auresque et nares toti-

10 dem et os unum. dehinc paruulis mense septimo dentes

emergunt ac septimo anno mutantur. item secunda

hebdomas pubertatem mouet gignendique possibilitatem,

tertia florem genarum, quarta incrementa staturae finiuntur,

quinta iuuenalis aetatis plena perfectio est. septem

15 etiam natura abstrusit membra uitalia: linguam cor pulmonem

lienem iecur et duo renes. item septem corporis

partes <hominem perficiunt: caput tenus imum collum,

pectus, uenter, duas manus pedesque. totidem stellae in

uertice axis caelestis.

20 At octonarivs numerus primus cubus est et per- 740

fectus, Vulcano dicatus. nam ex primo motu id est

dyade, quae Iuno est, constat. nam dyas per dyadem

facit tetradem, at bis facit octadem. perfectus item quod

a senario tegitur : omnis enim cubus sex superficies habet.

25 item ex inparibus consecutis impletur. nam primus inparium

trias, secundus pentas: ambo octadem faciunt.

1 transfusionis BlR || 2 igni BlRl || 4 igni B'Ri ||

5 quid quod b quid R quod 5 || 6 incipio BR principio b

corr. p \\ 10 paruolis Rl || 11 secundae BlR || 12 ebdoma B

ebdomadas R ebdomadis r corr. Vulc. \\ ubertatem B'R || 13

incrementae R \\ 15 natura* B || abstrusit b abstrusa B abstrusi

R || 16 splenem in ras. B tienem R et b in mg. || iecor

BlR || 17 tenuis D \\ inum Bl || 18 ter in uenter in ras. in

B |] totidemque pedes totidemque tellae p \\ 19 post caelestis

add. septem steltae sunt * |] 20 ad B1 || cybus B ||

21 primotii B' || 22 diade D [| diaa D [I diadem BD \\ 23 aut

Bl || ad bis add. ducta p s tetras d jj 24 cibus Bl- \\

264 MARTIANI CAPELLAE

idem cubum, qui a> triade uenit id est uiginti septem sequentes

inpares reddunt id est heptas enneas et undeci-

243Gmus, qui omnes faciunt XXVIF. item tertius cubus, qui

a tetrade uenit id est LXIIII: nam quater quaterni: sedecim,

hoc quater LXIIII fit, et hic ex inparibus quattuor,

qui superiores secuntur, id est XIII XV XVII XVIHI:

fiunt simul LXIIII et sic omnes cubi per inparium incrementa

inueniuntur sui dumtaxat numeri. sane hic octonarius

cubus ita omnium cuborum primus est ut monas

omnium numerorum. cubus autem omnis etiam matri

deum tribuitur : nam ideo Cybebe nominatur. \

741 enneas quoque perfecta est et perfectior dicitur,

quoniam ex triade perfecta forma eius multiplicata perficitur.

deinde quod primi uersus finem tenet, et ideo

Mars appellata, a quo finis omnium rerum. quadratus

quoque finis est eorum, quae per collationem augentur.

nam et harmoniae ultima pars est, ad enneadem enim ab

octade collatio percussionis sonus efficitur. non minus

nouem Musas dixere. in mundo etiam nouem sunt zonae

id est sphaerae et deorum septem et terrae duae.

742 decas uero ultra omnes habenda. quae omnes numeros

diuersae uirtutis ac perfectionis intra se habet.

quae licet primi uersus finis sit, secundae monadis implet

auxilium. haec primi uersus numerorum regulas analogias

genera species differentias perfectiones et inperfecta

concludit daturque Iano, quamuis eam plurimi apocatastasin

memorarint.

1 cybum D cibum Bl || id estt R item r || 2 eptas

BR || undecim b \\ 3 XXVI R || cybus BR || qui a Rb qua

B |] 4 faciunt post quaterni add. b (quaternis decies R quaterni

sedecies B || 5 quatuor BR || 6 tredecim quindecim

R |] 7 cybi R cibi B || 9 cybus BR || cyborum BR \\ 10 cubus

b cybus R quibus B || 11 tribuetur BlR \\ cybete r II

nenominatur Bl || 13 ter forma b performa B forma R ||

14 primus R primis r || 15 Mors Grotius || 17 ennadem

BlRl || 19 addixere Bl || in mundo BR immo b \\ 20 sperae

BR \\ duae addidi \\ 24 finis sit — primi uersus. om. Bl \\

secundi Rl || 25 diferentias B \\ 26 ad apocatastasin add.

adstantes b \\ 27 memorarit memorarent Rl ||

LIBER VII 265

Dictum breuiter quis numerus primum uersum facit, 743

quos deorum contineat quasque uirtutes. iam nunc quid

ipse numerus sit quasue inter se analogias seruet et formas

breuiter intimabo. numerus est congregatio mona- 244 Cf

5 dum uel a monade ueniens multitudo atque in monadem

desinens. sunt autem numeri simplicis regulae quattuor :

prima est quae appellatur a paribus par, secunda a paribus

inpar, tertia ab inparibus par, quarta ab inparibus

inpar, quas inferius memorabo. sunt etiam qui primi nu- 744

10 meri appellantur, qui a nullo numero diuidi possunt, nisi

a monade tantum non diuidi sed componi uidentur ut puta

V VII XI XIII XVII et cetera similia: nullus enim eos

numerus diuidere uno ordine potest. qua propter primi

appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec aei5

quis portionibus discernuntur. a semet igitur nati alios

ex se creant numeros, quoniam ab inparibus paria fiunt,

a paribus inpar fieri nullo modo potest. ergo et primi

numeri necessario habendi pulchrique. sed omnes <nu- 745

meros primi uersus sub his regulis retractemus. monas

20 quidem numerus non est. dyas par est. trias et ordine

et uirtute primus. tetras a paribus par pentas primus.

hexas a paribus inpar et ab inparibus par unde et perfectus

nominatur. heptas primus. octas a paribus par.

enneas ab inparibus inpar. decas ab inparibus par.

25 sic uti in primo uersu ita> et sequentibus hae regulae colliguntur.

primus igitur uersus est a monade usque ad

enneadem, secuudus a decade usque ad nonaginta, tertius

uero ab hecatontade usque ab nongentos, quartus qui et

ultimus a mille usque ad nouem milia, licet non nulli

30 Graeci etiam uupia adiecisse uideantur. mihi uero solus 746

numerus adprobatur, qui digitis coercetur : alias quaedam

1 qnis add. r et deleta s 6 || 2 contineant b || 3 serbet

Bl ]] 6 simplices bR |J 7 secunda a paribus om. BlRl || 9 interius

BlR \\ 11 putas BlR || 12 V om. BlR \\ 16 numerus

R |J 18 necessario p necessari BR necessarii br \\ omnis

Rl || 22 exas BD || 23 eptas BD \\ ocdas D \\ 25 haec B \\

26 est b et BR \\ 28 ecatontade BR || 30 myria br myrea

B minea R Q

m

MARTIANI CAPELLAE

bracbiorum contorta saltatio sit, qua fit ut numeros germanae

praecedentis formis ac Hneis concinnemus. nam

mihi ia primo uersu monas, illi in signo principium quod

non iliabct partes. in secundo uersu a decem numeri

uelut Linea distenduntur. in tertio uersu quadrati ex centum

,r.ebquisque fiunt, quae uelut latitudo primae longitudini

sociatur. in quarto uersu iam cubi sunt: ideo ex

%45,G mille reliquisque soliditas. fmesergouel limites mihi sunt

monas decas hecatontas et mille, geometriae uero nota

linea figura soliditas. nam monas ita indiuidua est ut nota,

decas in numeris ut linea longitudinis solius, hecatontas

quadratus, qui est superficies et in longitudinem latitudinemue

diuiditur, item decas per decem fit centum qua-

747 dratus, hoc per decem fit cubus mille. omnis inpar progressus

a monade per singulas positiones necessario quadratos

efficit. primum ipsam monadem, adde triadem:

facit quattuor. primum quadratum, adsocias quinque: fecisti

secundum quadratum VIHI, iunge VII: implesti quadratum

XVI, adicis item nouem et perficis quadratum

XXV. eodem modo progreditur ratio usque in infinitum.

sed ad superius diuisa regrediar. omnem numerum aut

parem aut inparem esse aut utroque finiri, quicquid numero

adiciatur finito, finitum adici, neque ex infinitis finitum

fieri posse.

1 braciorum Bl || ad saltatio add. I exal b |] qua r que

R quae B quo b \\ numeris BlR || 2 procidentis Bl || concinamus

B concinnem b concinnamus R quod correxi I] 3 monades

BR corr. p || 6 quae uetut — cubi sunt om. R |[ 7 cybi

B || 8 soliditas b partim in ras. deinde detetum sotas in B al

sociaetas add. b sociatas R solidiatas r || finis p || 9 et 11 ecatontas

BR \\ 9 geumetria Bl || 11 in B si R \\ numerus Rl ||

in ante tinea add. R || 12 latitudinem add. b (ue ut uidetur B

que V) || 13 item Vulc. id est BR || decas per decem Grotius

decus per decus BR \\ 14 cybus BR \\ 15 necessarios BR

corr. p || quadrat Bl quadratus R \\ 16 primam B ai um

add. b prima R \\ adde (ad te R) triadem add. br || 17 fecit

B || 18 VIII iunge — quadratum XVI om. BlR' \\ 19 nouem

Grotius nonas BR || ad sedecim post nonas add. I) || perficit

b || 20 in om. BlR || 22 esse et .ff1^1 || utreque R \\ certum

est post finiri add. r ]j 23 infinitum fieri BlRl \\

LIBEE VII 267

Omnis uero numerus aut par aut inpar est. par est 748

qui in duas aequas parles diuiditur ut II llll VI, inpar qui

in duas aequas partes diuidi non potest ut III V VII.

deinde [ex inparibus] quidam ex inpari tantum inpares

5 sunt ut III V VII, quidam etiam multitudine constant ut

nouem quindecim uiginti unum, quos TreptccdKtc Trepiccouc

Graeci appellant. at in his qui pares sunt plura

discrimina sunt, an pares sint et diuidi possint. ceteri uel

ex paribus pares uel ex inparibus pares uel ex paribus

io impares. et illos Graeci dpTiaKic dptiouc uel TreptccdKtc

dpTiouc uel dpTidKic Tteptccouc nominant. pares ex pa- 749

ribus sunt quattuor quia ex bis binis, octo quia ex bis

quaternis constant. pares ex imparibus sunt, qui pares

impari multiplicatione fiunt, ut bis terni sex, aut quini5

quies quaterna uiginti, quod genus Graeci TreptccdKic

dpTiouc uocant, et hi qui inparem numerorum multitudinem

pari multiplicatione consummant, ut cum bis terni

sex, et quater quina uiginti fiunt, quod genus dpndKtc 246 G

Treptccov Graeci uocant. qui numeri quamuis idem sunt,

20 rationes tamen in crescendo diuersas recipiunt. atque ex

his ipsis <quidam in duas partes diuisi protinus in pares

numeros reccidunt, quidam semel saepiusue per pares replicati

citra singularitatem in impares resoluuntur : nam

duodecim et uiginti semel per pares diuidi possunt, at

2 -r- post inpar add. b || 3 ut om. BlR || 4 ex inparibus

det. Bdttgerus \\ ex inparibus Bl \\ TT6PICCAKIC in ras. B

TTeOICCAKIC R \\ 8 sunt BlR \\ diuidi p dici BR || possunt

BlR || uel ex paribus impares om. BlRl ]] 10 APTIAK€

IC RB, cuius manus secunda quo modo Graeca huius toci uocabuta

ampttus corruperit non notabo \\ TT€PICCAK€IC B n€-

PICCAK€C R || 11 APTIAK6IC B APTIAK€IN R \\ €PICCOYC

R || 12 IIII B || 13 post constant add. qtf genus greci

APTIAK€IC APTIOYC 6 in marg. || sunt 6 et BR || 14 ternis

exsis BR terni sexis b corr. Vutc. || quiques Bl || 15 quaternar

quater BR ]] ufes BR uiges b \\ TT(N/?)€PICCAKeiC

APTION BR |i 16 hii R |] 17 ternis ex his RB terni sexis b ||

18 APTIAK6IC BR || 20 crescendi BlR \\ aut quae 11 \\

21 is B his b om. R || in inpares D in impares b \\ 22 reccidunt

Bl recidunt bD ||

268 MARTIANI CAPELLAE

quadraginta octo nimirum bis uicenos quaternos, inde bis

duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

nouissime in ternos impares decidunt. itaque nemo longius

procedere simili multiplicatione potest, quin ut duplicatione

reuoluta scanderit sic per replicationes item in 5

plures partes digeritur. nam uiginti> et bis dena sunt et

quinquies quaterna et decies bina et quater quina.

750 Quattuor deinde species omnes numeros excipiunt.

quidam enim sunt per se incompositi, quidam per se

compositi, quidam inter se incompositi, quidam inter se io

compositi: ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. sed ea res quo facilius addisci

possit, planius indicanda est. prima et minima omnis

numeri mensura singularitas est, quia nullus numerus

non in singula diuidi potest. deinde eum etiam aliae is

mensurae excipiunt ut duplicationes quae duplo, triplicationes

quae triplo increscunt. cum hoc ita sit, quibusdam

numeris in singularitate sola mensura est, qui nisi in singula

digeri non possunt quales sunt tres. quidam tantum

in pares, quidam in inpares ut sunt IIII et VIIII: nam bis 20

bina IIII, ter terna nouem sunt : ita illa duplicatione, haec

triplicatione metimur. ac saepe non una quidem talis

mensura numero est sed plures, si quidem octo metiri et

quadruplicatione et duplicatione facile est cum et quater

bina et bis quaterna octo sint, itemque euidens est quic- 25

247 G quid aliqua multiplicatione metimur metiri nos etiam singularitate

posse, sed non ubicunque singularitatis mensura

1 XLVIII B || ni miro uis B{ || deinde D jlnde in ras. b \\

2 bis in ras. B om. D || 3 impares ternos D || 5 scanderit

scripsi (adscenditur p) scapet D *scabe*t B l u& add. b \\

6 digeritur b dirigitur B degeritur D || XX B || 7 quinquies

D quinque BR \\ bina bR una B; deinde et om. BlRl || quattuor

BR eorr. Vutc. \\ quina om. BlR || 8 quattuor add.

p |1 omnes om. BlR ]| excipiuntur BlR al excipinnt

add. r || 10 quidam inter (intra r) se compositi add. rb sed b

tertio toco \\ 12 adisci b adici r || 19 quidam om. BlRl II

20 quidam in (om. r) impares om. BlRl || 23 est D om. BR |)

25 itemque D iter (inter 6) quae (que R) BR || 27 sed

om. 2?1 ]|

LIBER VII 269

est, esse alicuius etiam multiplicationis. ita singularitas

omnibus commums mensura, quibusdam unica est. cum 751

hoc ita sit, per se incompositi numeri dicuntur qui nullam

mensuram habent nisi singularitatis , per se uero

& compositi quos metiri non tantum singularitate sed alia

quoque multiplicatione licet. et haec quidem singulorum

numerorum aestimatio est. bini uero pluresue iuncti

inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam communem

mensuram nisi singularitatis habent ut tres et quattuor.

10 neque enim interest an quattuor dupli mensuram habeant,

cum eadem illa in tribus non sit. at inter se compusiti

sunt quibus alia quoque quam singularitatis mensura communis

est ut nouem et duodecim, quorum utrumque licet

triplicatione metiri, cum ter terna nouem, ter quaterna

15 duodecim fiant. cum uero alii numeri in singula tantum, 752

alii etiam in aliquos solidos numeros diuidantur, ut re

ipsa discreti sunt, sic etiam uocabulis discernam nequa

indiligentibus confusio oriatur, et cuiusque numeri membra

nominabo solidos numeros in quos is deduci poterit

20 ut in duodecim fiunt, at singula et siqui etiam solidi numeri

inmixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem, uel totidem singula uel etiam bis terna singulo

adiecto,

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampli- 753

25 <ores perfectis, quidam inperfecti: TeXeiouc et uTrepTe-

Xeiouc et uTroTeXeiouc Graeci appellant. perfecti sunt

qui a partibus suis pares sunt, ampliores perfectis qui plus

in partibus suis quam in se ipsis habent, inperfecti in quorum

partibus minus quam in ipsis est et exempli causa

so sumamus sex. bi et in singula diuidi possunt et in bina

et in terna, cum et sexies singula et ter bina et bis terna

1 etiam om. Bl || 4 babet R || 5 meriri b; quid primitus

scriptum fuerit non dispicio || 10 habeant om. Bl habent R ||

15 finnt 6 || singulari r || 17 discreta BlR || 18 indelegentibus

Br N 19 didici Bl || 20 ad BlR || 22 singula B>R ]|

23 adicto B || 25 T€A€YC D et cetera similiter ]] YTT€PTfc-

A€OIC B || 26 graece b || apetlant D || sunt post perfectis

add. b ]| 30 hii B || 31 ad sexies add. I sex b \\

270 MARTIANI CAPELLAE

248 G fiant sex. ergo> partes eius sunt I II III. nunc in unum

eae conferantur, fiunt VI. hoc est esse parem partibus

suis et hoc numeri genus in aliqua uirtute est, cetera in

uitio, uel ex superante uel ex deficiente. ut puta sumamus

duodecim. et duodecies singula et sexiens bina et 5

quater terna et ter quaterna et bis sena duodecim fiunt.

itaque eius partcs sunt unum duo tria quattuor sex, quae

iunctae in unum sedecim efficiuntur. hic amplior perfecto

numerus est. at sedecim fiunt iunctis sedecies singulis,

octiens binis, quaternis quater, octonis bis, neque io

praeter has [si facias] ulla eius numeri mensura est, collati

autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra

faciunt quam quindecim, minus eo ex quo orti sunt. hic

inperfectus numerus est.

754 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quo- is

que in se habent. planum numerum esse Graeci dicunt,

qui duobus numeris continetur. id eius modi est: in ratione

mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadriangulo , cuius pars in ea norma sit, existimant.

item ad numeros planos referuntur qui in duo 20

latera ordinantur, sic ut rectum angulum faciant et normae

similitudinem repraesentent. igitur si in alterum

latus quattuor, in alterum tres porriguntur, hi duo numeri

Jege eorum duodecim capiunt planumque eum numerum

nominant. at crassitudinem aiunt a tribus numeris. sint 25

in alterum puta latus quatluor, in alterum tres, supra

deinde quattuor adiciuntur. his numeris altitudinem quo-

2 VII R || 5 sexies br j| 8 ad efficiuntur add. k fiunt b

9 sexdecies R \\ sedecies singulis om. Bl \\ 10 octies b

benis Bl \\ quater (priore loco) om. Bl || octonis bis om. B'

11 praeter Koppius pariter BR || si facias deteui || post

mensura add. non r || 13 quindecim add. p || eo p quo

BR || 14 interfectus B || 17 a ante duobus add. BlR

18 norna B || 20 idem BlR || plani Bl || feruntur RlR

21 et om. BlR \\ faciunt et repraesentant BR corr. D

23 hii BR || 25 aiunt a BR iunctam br || tres b || sunt b

26 laterum tres BR corr. p || 28 nornam B ||

LIBER VII 27 i

que super inferiorem normam impleridicunt includique uiginti

quattuor. in quibus obscuritate ex superuacuo quaesita

euideRtissimum est planum esse numerum sic singulis iunctis,

nequid super aiterum sit, crassitudinem fieri numeris

5 super numerum inpositis. ipsa autem planities uarias 754

formas habet numeris ad similitudinem aliquarum figurarum

ordinatis, quae incipiunt a linea, tum uel triangulae

fiunt, atque eae quae quattuor angulos habent uel quadratae

sunt uel altera parte longiores, quas eTepour]Keic 249 6

mi Graeci appellant. praeterea plures quoque anguli possunt

interdum etiam inaequalia numeri latera esse, ut cum

deinde in crassitudinem insurgat figurasque plures efficiat,

tessera perfectissima esse inter eas uidetur. est autem

triangulum in paucissimis tribus, quadratum in pau-

13 cissimis quattuor. id autem quod imparia latera habet

in paucissimis V. altera parte longius quadrangulum in

paucissimis sex. crassitudo item, quae tessera, in paucissimis

octo. nam duo simplicem ordinem faciunt, tres sic

componi possunt ut totidem angulos habeant, quattuor in

20 quadram positi in omnem partem binos habent, quinque

sic colligantur ut in altero latere duo, in altero tres sint:

sex [ut] quadrangulum faciunt quod in duobus lateribus

<binos, in duobus ternos habet, at si quattuor ponuntur

et crassitudo oritur et paria omnia latera in planitiem at-

25 que altitudinem sunt, binis in omnem partem ordinatis.

similes autem plani numeri sunt, quorum latera eandem 754

rationem habent ut sex et sexcenta, cum illis in altero latere

duo et in altero tria, his in altero ducenta, in altero

latere trecenta sint. eodemque modo similes etiam in

3o crassitudine numeri sunt,> quorum latera sub eadem

ratione sunt ut uiginti quattuor ct nonaginta sex. nam ut

in illis alterum latus quattuor, alterum tres habet, quo fit

5 numeris b numero BR || 7 ad triangulae add. I qua^

dranglae b || 8 uel quae r || 12 in add. Grotius || 14 triangium

om. BlR \\ 16 quinque p VI BR \\ 20 onuem B \\ 22 ut

det. p U quadriangutum Bl \\ 23 habent ac D || 24 omia D II

26 fiunt ante similes add. b || similes b simitis B simile D U

272 MARTIANI CAPELLAE

ut planities duodecim , crassitudo uiginti quattuor capiat,

sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit

ut planities quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex

comprehendat. quod est autem inter duos et tres, est

inter CC et CCC; ratio quae est inter III et IIII, sex et 5

octo. manifestum erit simul atque rationes, quae inter

numeros sunt, subiecero.

757 Omnis enim numerus pars est alicui numero maiori,

qui aut multiplicatione procedit, aut ratione membrorum

aut partium, aut simul et multiplicatione et ratione mem- 10

brorum uel partium. ratio membrorum in uno membro

250 0 pluribusue, ratio partium in una parte pluribusue est,

minor uero numerus aut replicatione minuitur aut ratione

membrorem uel.partium, interdum etiam simul replicatione

et ratione aut membrorum aut partium. neque ulla i»

ratio numeri ad numerum quae non intra haec est. Graeci

multiplicatos numeros TroXXaTtXadouc, replicatos wro-

TroXXaTrXaciouc, membro membrisue antecedentibus eTttuopiouc

membro membrisue inferiores uTreTnuepeTc appellant,

binis deinde nominibus utuntur in eis in quibus 20

758 binae rationes sunt. cum hoc ita sit, numerus comparem

rationem habet aequalitatis , quam lcoTTVTa Graeci uocant

ut duo ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto

numero ad suas partes est ideoque is nnmerus potior ceteris

habetur. quid enim aequo esse melius potest? at 35

ubi alter numerus maior, alter minor est, protinus inter

eos distantia est, quod in omnibus fit qui ratione membrorum

uel partium aut antecedunt aut anteceduntur, ideoque

hi numeri peiores sunt, inter quos partesque eorum aliquod

discrimen est. sed ut distantia inter duos numeros 30

i est inter om. BlR \\ 5 haec est inter ante sex add. p ||

8 maior BlRl \\ 9 qui om. BlR || 15 rationem R J| 17 ad

ratio add. minuitur b || quae om. BlR \\ 17 TTOAATTAACIOY

R || YTTOAAATTAACIOIY R || 18 6TTIMOPIOYC BR \\

19 YTTOM6P€IC BR corr. Koppius || 20 his R iis B \\ 21 cum

parem B || 22 eisoteta R eicoteta B \\ 28 aut antecedunt

om. BlR || 29 hii B \\ 30 discriminent sed R l discrimen

non est add. r \\

LIBER VII 273

maiorem minoremque eadem est, sic ratio inter eosdem

contraria est: tantundem enim distat inter tres et quattuor

quantum inter quattuor et tres, at ratio inter hos

. ipsos diuersa est eaque quae sit infra patebit.

5 Cum proposuerim uero primas in multiplicatione 759 -

rationes esse, multiplicationis ratio est senioni ad ternionem,

octonario numero ad quaternarium; contra replicationis

ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

membrorum uero ratione uincit is numerus qui

10 solido membro membrisue antecedit, qualis est nouenarius

ad senarium: ternione enim uincit, quae eadem bis

in senario numero inuenitur. contraque membrorum ratione

uincitur senarius a nouenario. at partium ratione

uincit qui in se et ipsum minorem <numerum habet et

15 aliquam partem eius partesue, ut si septem cum quattuor 251 G

conferantur: si quidem in septenario numero et quattuor

sunt et horum tres partes : contra uero partium ratione

uincuntur quattuor. at idem numerus et multiplicatione

et membrorum ratione antecedit, si puta VIII et III iun-

20 guntur: nam octo et bis terna habent et praeterea membrum

in dnobus. et multiplicatione> uero et partium ratione

uincunt quinque si conferantur cum duobus : nam

in quinque bis bina sunt et praeterea duorum pars una.

contra in his ipsis numeris minores a maioribus simul et

25 replicatione uincuntur et aut membrorum ratione aut par-

. tium. sed ut genera rationum inter numeios haec sunt, 760

' sic species in singulis plures. nam ut ad multiplicationem

primum replicationemque ueniamus, inter hos aut

dupli ratio est aut tripli aut quadrupli ac procedere quoso

que ultra multiplicatio potest per eosdemque rursus gradus

idem numerus replicatur. ergo rationem habent

3 ac* |] 5posuerimi{ || 9 his R || 11 uis B || 13 nouenarius

a senario Bs || 14 et R || 16 et om. D || 17 partes

om. Bl || uero 6 ergo BD \\ 18 uineuntur a septera. at D uincuntur

IIII at B }\ 22 post uincunt add. ut b || conferatur

BRl || 23 propterea R \\ 26 hae br \\ 28 ad hos add. I

quoa b 29 ac B a R ||

MAKTIANUS CAPELLA 18

274 MARTIANI CAPELLAE

duplo maiorem duo ad unum, quattuor ad duos, octo ad

quattuor; duplo minorem unus ad duos, duo ad quattuor,

quattuor ad octo. item triplo maiorem tres ad I, nouem

ad tres. triplo minorem I ad tres, tres ad nouem. quadruplo

maiorem quattuor ad I, sedecim ad quattuor. qua- 5

druplo minorem I ad quattuor, quattuor ad sedecim,

eademque in ulterioribus multiplicationibus et incrementi

et. diminutionis ratio est.

761 At ubi inter maiores minoresque numeros ratio

membrorum est, maior aut superdimidio uincit, quem io

riuioXiov , aut supertertio , quem eTrtTpiTov , aut superquarto,

quem emTeTapTOv Graeci uocant et sic ad superquintum

supersextum ulterioresque ratio procedit. superdimidius

est qui ipsum aliquem numerum et dimidium

eius habet, supertertius qui ipsum aliquem et tertiam eius, 15

superquartus qui ipsum aliquem et quartam eius, eadem-

252Gque in ulterioribus ratio est. contra ex isdem numeris

minor maiori aut subdimidius est quem ucpriu.i6Xiov. aut

subtertius quem uTroTpvrov, aut subquartus quem utto-

TETOtpTov Graeci appellant. superdimidii rationem habent 20

tres ad duos, CCC ad CC, quorum supra facta mentio est.

contra subdimidii duo ad tres, CC ad CCC. at supertertii

quattuor ad III, octo ad sex, qui ipsi quoque supra positi

sunt. subtertii tres ad quattuor, sex ad octo. superquarti

quinque ad quattuor, decem ad octo. subquarti quattuor 25

ad quinque, octo ad decem.

762 Partium uero ratio proxima in quibusdam numero

supertertio est, in quibusdam superquarto, idque procedere

ultra potest. supertertio similis est ubi maior numerus

minorem ipsum et aliquas eius tertias partes com- 30

1 ante duplo add. in post duplo add. I pli b || 3 in ante

triplo add. B \\ i nouem B VIII R || 6 maiorem — quattuor

om. BlR || 8 deminutionibus corr. in deminutionis B ||

11 HMIOA60N R \\ 12 €niTT6PTATON R \\ 13 ad supersextum

b \\ ultioresque BlR || 14 ipsam R |l 16 ipsam BlR \\

17 hisdem BR \\ 18 €0HMIAION B YTTOMIOAION b €<PHMIOAION

R ]| 19 TTPOTPITON BR tTTOHTTITPITON * 0

teptatonfl || 22 ad BlR U

LIBER VII 275

prehendit, superquarto ubi et illum ipsum et quartas eius.

sumamus quinque ad III et decem ad sex. antecedit quinarius

ternionem, quod et illam ipsam et eius duas tertias

habet. item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae.

5 at proxima superquarto ratio est inter septem et quattuor,

inter quattuordecim et octo. in septem et ipsa quattuor

sunt et eius tres quartae. atque ut ea ratione, quae supertertiae

et superquartae proxima est, maiores in his

numeris uincunt, sic ratione proxima subtertiae et sub-

10 quartae minores cum maioribus habent. illo neminem

decipi conuenit, ut aliquam <partium rationem superdimidiae

similem putet. nam si numerus aliquis numerum

aliquem et dimidium eius habet superdimidius est, si numerum

aliquem et eius duo dimidia habet pars est. nam

15 ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam

recipiunt. nam siquis ipsum et eius duas quartas habet)

superdimidius est, ut si sunt sex et quattuor: in sex enim

et quattuor sunt et eius duae quartae. contra uero ut

20 ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, 253 G

maiores in his numeris uincunt, sic rationem proximam

subtertiae et subquartae minores cum maioribus habent

eademque ratio procedit, sic ut superquintae ulterioribusue

similis est. hinc rursus plura discrimina oriuntur, si qui- 763

25 dem unus numerus potest duplo generari aut superdimidio

aut-supertertio aut superquarto ulterioribusue et multiplicationum

et membrorum rationibus. ponamus quattuor

et deeem. ex his decem duplo et superdimidio aucti

sunt. nam bis quaterna octo sunt, deinde dimidium quat-

30 tuor in duobus. apponamus quattuor et quattuordecim ;

ex his quattuordecim triplo et superdimidio aucti sunt.

nam ter quaterna duodecim sunt. deinde dimidium quattuor

est in duobus. progrediamur ultra usque ad IIII et

2 ad] et B || ad] et B |]"4 decus BR corr. Vutc. |] sunt VI b J

5 ad BlR || 11 aliquis 6 || 14 pars est B par est b pars

eius est D || 16 duae BD III 6 || 25 generari Vulc. geri

BR || 28 ex b et BR || 30 est 6 sunt BR || 33 sunt ante

in duobus add. BlR || post ultra add. sex R sextum Bl || ad

18*

276 MABTIANI CAPELLAE

XVIII. ex his XVIII quadruplo et superdimidio increuerunt.

nam quater quaterni XVI sunt. deinde dimidium

quattuor est in duobus. at si sint III et septem, ex his

septem duplo aucti sunt et supertertio. nam bis terna

sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno. sint III et 5

decem. ex his decem triplo increuerunt et supertertio.

nam ter terna nouem sunt. et deinde pars tertia trium

est in uno. ponantur III et tredecim. ex his tredecim

quadruplo aucti sunt et supertertio. nam ter quaterna

duodecim sunt. deinde pars tertia trium est in uno. acci- 10

piamus nunc quattuor et nouem: ex his nouem et duplo

plus habent et superquarto. nam bis quaterna octo sunt.

deinde [quattuor] quarta pars est in uno. quattuor uero

et quattuordecim tripli et superquarti. inter quattuor

uero et XVIII quadrupli et superquarti ratio est. idemque 15

in ulterioribus numeris fit perindeque numeri minores ex

his et replicationes alicuius et subdimidii uel subtertii uel

764 subquarti uel alicuius ulterioris rationis cum maioribus

254 0 habent. ut apparere autem ex his potuit, multiplicatio a

minima ratione incipit et subinde ad maiores maioresque 20

transit ratio, membrorum uel partium replicatio a maxima

ratione incipit et subinde ad minores minoresque transit.

maior ratio dicitur quae plus. minor quac minus adicit:

ergo maior ratio tripli quam dupli, maior quadrupli quam

tripli est: contra minor dupli quam tripli, minor tripli &

765 quam quadrupli est. incipit igitur multiplicatio a duplo,

inde ad triplum ad quadruplum semperque ad maiores rationes

transit. at ratio membrorum incipit a superdimiom.

BlR || 2 XVI om. B add. post sunt 6 || 3 est b sunt BR II

4 aut r || 5 trium sunt Bl || 6 et ex b || 7 ter om. BlR ||

ex BR et de b || 8 unum BlR || 13 deinde quattuor quarta

pars est in uno quattuor uero et XIIII b deinde quattuor

uero et XIIII B deinde IIII . IIII Q q quarta pars est in uno et

^tuordecim R \\ 15 uero om. BlR \\ XVII p XVIII R X et

VIII B || 16 per quem R per quae B al pindeq. add. b |]

17 iis Bl || replicationes p repticationis BR |] 22 minores

oi». BlR || 25 contra minor — quam (quamquam R) quadrupli

est om. Bl \\

LIBER VII 277

dio, deinde supertertium superquartum semperque ad

minus et minus peruenit. quae omnes rationes inter duos

fines sunt ita [numeri suntj ut puta dupli ratio est inter

II et I, tripli inter III et I <quadrupli inter quattuor et

5 unum. et sub eisdem rationibus nominum fines minimi

suaque comparatione multo minores, uel sub duplo quam

duo et unum, uel sub triplo quam tres et unum, uel sub

quadruplo quam quattuor et unum possunt. super hos

deinde quantumlibet eisdem rationibus solius fines his

lonumeris augentur.> ideoque eos fines, qui minimi sunt,

TruGuevac [Thermacides] nominant quod ut uas super

suum fundum sic numeri rationis eiusdem super istos adiunguntur.

idemque etiam ratione membrorum. minimi 7f

enim fines sunt superdimidii inter II et III, supertertii

15 inter III et quattuor, superquarti inter quattuor et quinque,

tum deinde sub isdem rationibus numeri conplentur. neque

alia condicio est, quae ipsa incipit a tertia parte, sic

ut membrorum ratio dimidia, deinde primum minimos

fines conprehendit, tum ad maiores transit. ex his autem 7G7

20 ueri simile est primam multiplicationem esse inuentam,

deinde rationem membrorum, tum partium. neque enim

difficultas ad duplum deinde triplum et quadruplum apparuit.

tum ex duplo superdimidii facta condicio, ex

triplo supertertii, ex quadruplo superquarti est, idemque

25 in ulterioribus incidit. nam qui duplum uidebat, hoc 255 6

ipso coepit intellegere dimidium, quia ut duplum quattuor

duorum sunt, sic dimidium quartae rationis duo : ut igitur

duobus adiciendo quattuor fecit, sic rursus quaternioni

3 numeri sunt deleui \\ 5 hisdem bD || 8 ad possunt add.

ai sunt b || 9 sotis b || finis Bl || 10 hii ante eas add. B'R ||

eas BB. corr. Koppius II qui BR qua b \\ minimi sunt Koppius

minime eunt BR || 11 Tru0|u£vac Koppius pytagoricus B

phythagoricus /{ || Thermacides deteuit Koppius \\ nominant

scripsi nomina dant B nominabat b nominat R \\ uos R et

corr. in uas B b.1 os add. b || 12 sic p sit BR ita add. b \\

istos b istis B histis R \\ 13 rationem BR \\ minime BR

corr. p |] 16 hisdem R \\ 17 ad quae add. I quia b || 18 dimidia

r al adimidia b demitia R et corr. in ab emioliai? || 19 ante

ex add. at R aut Bl ||

278 MARTIANI CAPELLAE

duos adiciendo fecit superdimidium , utque ex duobus

triplo sex impleuit, sic senario numero duos adiciendo

supertertium inuenit, idemque in ulterioribus incidit. deinde

cum incurrerent numeri sine iudicii quidem rationibus

positi, quaesitum est quot quotaeue partes alterius 5

numeri in altero essent, et his eo uentum est, necuius

uumeri non aliqua ratio ad alium numeruni exploratissima

sit, post haec non difficillima animaduersio gemina radone

in numeris tluxit.

768 Quoniam genera numerorum rationumque inter eos io

orientium exposui , rursus ad ea singula reuertar et quae

in quoque animaduersiones sint indicabo. incipiam de

paribus . atque inparibus. par omni multiplicatione sic

procedit ut par maneat: duplo augentur duo et quattuor,

octo et XVI, triplo II sex XVIII, quadruplo I et quattuor i5

sedecim, sexaginta quattuor, CCLVI idemque in ulterioribus

fiat. inpar pari multiplicatione protinus interit et in

numerum parem recidit. inpar inpari multiplicatione increscere

potest ut inpar maneat. nam bis terna sex, item

bis quaterna octo fiunt, eodemque modo quater terna duo- 20

decim, quater quina uiginti. at ter terna nouem, et ter

nouem uiginti septem. item quinquies terna quindecim,

quinquies quina uiginti quinque. idemque in omnibus

multiplicationibus euenit, quo fit ut siue par siue inpar

parium numerorum multitudo est, id quod consummatum 25

est par sit. ut duo quattuor sex octo, quae par numerorum

multitudo est, fiunt uiginti. duo- quattuor sex, quae

inpar numerorum multitudo est, fiunt duodecim: ambo

769 numeri pares. item par inparium numerorum multitudo

pares facit. ergo tres et quinque fiunt octo , qui pares 30

2 sex scripsi sexis B sex his R \\ adicienda rBl \\ i siue

om. Bl || iudicis BR iudicii br ]] 5 quod R \\ 6 nec R \\ 7 exploratissima

Koppius exploratis ultima BR || 8 geminai?ft germana

b |] 9 in] si R || numeros b |j 15 XVI p XV BR \\ ante

triplo add. V post triplo add. est b || II corr. in et in B || 16 et

.ante XVI add. b \\ et post LXIIII add. b || 18 impar om. BlR \

20 quater terna B quaterna R || 21 ter 01». R J| 22 terna

yitt R || 28 est fiunt — numerorum multitudo om. R ]]

LIBER VII 279

<sunt. inpar tantum modo inparium multitudo inpare, 256 G

seruat. nam III et quinque et septem flunt quindecims

illi quoque inpares. eadem de causa quotiens par numerus

uel parem uel inparem multiplicat, qui eflicitur par

s est. nam duplicatio siue duo multiplicauit, fecit quattuor:

siue III, fecit sex, ambos pares. at inpar numerus si

parem multiplicat facit parem, si inparem tum> demum

inparem reddit. nam triplicatio si duos multiplicat, efficit

sex ipsos quoque pares, si III efficit nouem, qui inpa-

10 res sunt. tum si pari par adicitur, par manet ut si duo- 770

bus quattuor adiciantur, sunt sex. si inpari inpar adicitur,

par fit, ut si tribus quinque adiciantur, sunt octo. uno

autem modo inpar numerus procedit, si numero numerus

non adicitur eiusdem generis sed par inpari, et inpar pari.

t5 nam siue quattuor quis adiectis tribus auxerit , siue tria

adiectis quattuor, fient septem, qui inpares sunt. deinde

numero pari quale demitur tale superest. numero inpari

contrarium est, ne quod demitur supersit. ergo si

pari par demitur, id quod superest par est, ut si ex octo

so duo auferantur, supersunt sex. si numero pari inpar demitur,

id quod superest inpar est, ut si ex VI tria auferantur,

supersunt III. si numero inpari par demitur, id

quod superest inpar est, ut si ex septem duo auferantur,

supersunt quinque. si numero inpari inpar demitur id

25 quod superest par est ut si ex VII III auferantur supersunt

IIII. par deinde ex paribus est numerus quisquis 771

2 et om. BlD || 4 post efficitur add. numerus b || 5 post

duplicatio deteta siue duo multiplicatio in B || 6 aut B1 atque

D || 7 muttiplicat p multiplicationem BD || 10 si om.

BR add. p \\ 12 adiciatur BlR || 14 pari BR corr. p || et

impar om. BR add. D || pari deletum in B || 18 nec b II 19 pars

BlR |] VIII corr. in VI in B \\ 20 supersint BlR \\ VI BR

IIII br || si numero pari (impari R) inpar demitur — III auferantur

supersint (corr. in supersnut in B) IIII deleta in B ||

impar D par BR || 21 inpar est B inpares B \\ 22 supersint

B 1 || III D IIII BR || 24 si numero inpari inpar demitur —

supersunt (ita Grotius sup D) IIII om. BR add. D quem codicem

Koppius ante oculos habuit cuni Grotio eadem ex suo cod. tnseri

iubenti non obsequebatur ||

280 MARTIANI CAPELLAE

dimidium par habet ut est in duodecim, quorum dimidiui»

in seuario numero est ipso quoque pari. item par ex

paribus est quisquis a duobus duplo increuit ut quattuor

octo sedecim, aut quisquis ab aliis sic increuit ut recidere

in parem possit, quod euenit etiam quadruplo uel octuplo 5

similibusque auctis. at quisquis numerus dimidium inpar

habet par ex inparibus est, ut senio cuius dimidium in

tribus est. siquis uero neque duobus per duplicationem

increuit nec dimidium inpar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tamen ab eo qui par ex inparibus est ut 1»

duodecim. hic enim numerus neque per duplicationem

257G a duobus ortus est neque dimidium inpar habet sed a senario

numero per duplicationem increuit. ille autem par

ex inparibus id est ternis est.

772 Transeamus nunc ad numeros incompositos, quos i*

etiam primos secundosque nominare proposui. incompositi

per se numeri nulli pares sunt exceptis, ut supra

posui, duobus. ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes inpares sunt ut III quinque septem XI tredecim

XVII XVIIII similesque. per se uero compositi numeri 2»

sunt omnes pares, qui uel ex paribus uel ex inparibus

sunt. nam et quattuor atque octo duplicatione metimur,

quorum alter numerus in binos, alter in quaternos replicatur

et idem facere in sex aut decem facile est, cum ille

in ternos, hic in quinos resoluatur. praeter hos multi in- »

pares per se compositi sunt, id est qui cum inpari numero

multiplicantur. nam siue ternio siue quinarius numerus

siue quis alius inpar inpares numeros multiplicauit,

qui sic effectus inpar est et per se compositus. multiplicet

2 ipso BR ipse br || pari. item p parietem R pariter

r pariter corr. ut uidetur in par item B || par ex par

inparibus BR par ex paribus b ex inparibus r || 4 alis BlR ||

reccidere Bl \\ 5 ad parem add. al imparem b || posset b ||

euenit Vulc. uenit BR II 6 inpar R impar b par B |J 9 inparibus

R || 10 inpar Bl || 12 a duobus om. Bl || a duobus —

per duplicationem om. R> || 14 est det. b || 15 ante qnos add.

& copositos b || 17 ut supra posui det. b \\ 19 III b IIII BR ||

XI b VIIII BR || 24 aut in X b II 26 ad cum add. que r I

28 siquis BlR || 29 sit BlR \\

LIBER VII 281

ternio se ipsum , fiunt ter terna nouem. multiplicet quinarius

numerus se ipsum, fiunt quinquies quina uiginti

quinque. at multiplicet uel ternio quinarium numerum

<uel quinarius numerus ternionem, fiunt quindecim.

5 omnesque hi numeri nouem quindecim uiginti quinque

per se compositi sunt et quicunque inpares partis eiusdem

sunt. inter se uero incompositi nulli duo pares sunt 773

siue ex paribus siue ex inparibus sunt, quia nullt non

aliquam communem mensuram> habent. nam ut sumaio

mus duos pares numeros alterum ex paribus, alterum ex

inparibus, id est quattuor et sex, tamen inter se compositi

sunt, quia communis eis duplicatio est, qua bis bina quattuor,

bis terna sex sunt. at inpares primum omnes, qui

per se incompositi sunt. neque enim possunt aliquam

15 communem mensuram praeter singularitatem habere qui

ne propriam quidem ullam habent. ergo tres quinque

septem similesqtte omnes ut per se sic etiam inter se incompositi

sunt et in eadem sorte is quoque numerus est, 258 G

qui par sub eodem iure est: duo. nam ne hic quidem

20 cum tribus aut quinque aut cum similibus componitur.

tum quisquis ex his numeris, qui per se incompositi sunt, 774

iungitur cum altero numero quamuis per se composito

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint ut si tres

et quattuor iungantur. quid enim interest si in alterius

25 mensura aliqua pars et eadem singularitate sit, si alteri

non est? ac licet etiam duo pluresue numeri non per se

tantum sed etiam sint inter se compositi, incompositus

efficit ut omnes inter se incompositi sint, quia quamuis

aliqua mensura pluribus communis sit, nulla tamen om-

30 nibus praeter singularitatem. quod euenit si quattuor

sex octo et qttotlibet similes ponantur, adiciantur deinde

5 XXV XV BlD |] 8 ad sunt add. al fiunt b || non nnlli.0 ||

9 atiquam b alia quam B atiam quam D \\ 12 iis B his R

hiis b || 16 nec b \\ 20 similii?1 || 23 hii BR \\ 24 ad interest

add. ai inter se b \\ si om. BlR \\ alteri B' || 25 ad et

add. al ex b \\ post eadem add. in b [| s.i. R || attera b ]

27 sint om. BlR \\ compositi om. BlR |l incompositos R |

efficiat r || 28 sunt Bl || 29 sit om. BlR \\ 31 quodtibet B'R \

-282 MARTIANI CAPELLAE

his tres: nam quamuis tres priores numeri inter se componi

possint, tamen quattuor hi inter se non componun-

775 tur. non tantum uero adiectio eius numeri, qui per se

incompositus est, efficit ut plures numeri inter se non

componantur sed potest etiam euenire, ut qui per se com- 5

positi sunt, in unum dati inter se incompositi sint, ubi

quamuis aliquas mensuras, diuersas tamen recipiunt; idque

euenit et inter impares duos numeros, et parem atque

inparem. sumamus nouem et uiginti quinque. horum

uterque per se compositus est. habet enim mensuram io

nouenarius numerus in ternione, habet uiginti quinque in

quinario numero. inter se tamen hi non componuntur,

quia neque nouem quinarii numeri mensuram neque

uiginti quinque ternionis admittunt. idem fit inter

octo et nouem, parem atque inparem numerum. nam «

neque duplicatione aut quadruplicatione nouem neque ternione

octo metiri possumus. itaque per se etiam inter se

incompositi sunt, qui per se componuntur non protinus

etiam inter se componi possunt.

776 Compositi uero inter se sunt omnes pares, ut appa- 20

1259G rere supra quoque potuit, quicunque uel ex paribus uel

ex inparibus sunt. deinde quidam inpares ut nouem et

quindecim cum uterque numerus in ternos recidunt. tum

quidam pares et quidam inpares ut nouem et duodecim,

si quidem his quoque triplicatio communis est: ter terna 25

nouem, ter quaterna duodecim sunt. at illud animaduersione

dignum est quod cum inpari numero numquam is

par componi potest, qui ex paribus sed qui ex imparibus

ortus est: adeo mutata quoque sorte iuris tamen aliqua

societas superest. ergo nouem neque cum quattuor ne- 30

que cum octo neque cum sedecim <neque cum ullo siniili

1 his III b ut coni. Bdttgerus duo tres R III s. III B |]

2 possunt BlR ]] 5 uenire BlR || 8 et det. b \\ 10 compositi

(i corr.inu) sunt est R || 13 hii BR || 13 mensuram numeri

R |] 19 post etiam add. compositi b || 20 sunt om. R |]

21quicum# || 22 XVI BlR || 23 recedunt BlR || 26 quater

JBR corr. Vulc. || ad det. in R at om. Bl ||

LIBEE VII 283

numero componi possunt. conponuntur uero cum duodecim

et uiginti quattuor, quae a tribus initium sumpserunt.

ac ne cum omnibus quidem, qui pares ex inparibus 777

sunt, componi potest omnis inpar numerus qui per se

5 compositus est, quia potest non in eandem mensuram reccidere.

ergo nouem et quinquaginta componi non possunt,

quia quinquaginta nullam triplicationem recipiunt,

quae> nouenario numero sola praeter singularitatem mensura

est. euenit autem hoc, quia ne uiginti quinque quilodem,

quae duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem

recipiebant. ergo siquando inpar numerus, ex quo par

factus est, eandem mensuram, quam alter inpar tenet,

habuerit, tum demum cum illo inpari par, qui ex hoc

factus est, componi potest. ubi illud non antecessit, ne

15 hoc quidem sequitur. ideo nouem et quinquaginta inter

se non componuntur at nouem et triginta inter se componuntur.

orta sunt enim triginta duplicatis quindecim,

iam autem nouem et quindecim inter se componi poterant,

cum communis his mensura in ternione esset. et ex his

20 cetera oriuntur quae ad hoc genus numerorum pertinent.

Ex duobus numeris inter se incompositis siue uter- 778

que siue alter per se compositus est, mensura alterius cum

altero non componitur. sint quattuor et nouem. hi per

se compositi sunt, inter se incompositi sunt. mensura 260ff

25 autem quattuor in duobus, nouem in tribus est neque duo

uero cum nouem neque tres cum quattuor componuntur.

ut sint quinque et quattuor, alter per se incompositus,

mensuram quaternio habet in duobus. duo autem et

quinque non componuntur. si duo numeri inter se in-

50 compositi sunt et alter ex his se ipse multiplicauerit, is

qui sic effectus est cum priore illo non componitur. sint

1 conputuntur B conpununtur b conputantur D \\ 2 qui

b || sumserunt B || 3 nec b || 5 eadem Bl || recidere D ||

9 nec b \\ 16 non om. BlRl || 19 is BlRl || 23 post hi add.

qui b || 24 inter se incompositi om. R' || 25 nonus in BlR II

27 ut sint ut uidetur B act sint b at sint R at si sint r |[

30 ipsum b |] multiplicabit BlR J|

284 MARTIANI CAPELLAE

tres et quattuor. hi inter se incompositi sunt: siue ternio

se multiplicarit, nouem et quattuor, siue quaternio idem

fecerit, sedecim et tres inter se incompositi erunt. si duo

numeri inter se incompositi se ipsos multiplicarint, qui

ex eis fient inter se incompositi erunt, ut si eosdem tres 5

uel quattuor sumpserimus et uterque se multiplicarit,

779 nouem quoque et sedecim inter se incompositi erunt. si

duo numeri inter se incompositi sunt, et alter ex his se multiplicabit

effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic effectus est numerus cum altero illo non io

componitur. sint duo et tres. uterlibet numerus se multiplicet,

fiunt bis bina quattuor, ter terna nouem. rursus

hos numeros eidem multiplicent. fient bis quaterna octo,

ter nouem uiginti septem. sumantur nunc duo et uiginti

septem uel duo et nouem : aeque inter se incompositi 15

sunt. si duo numeri inter se incompositi sunt et uterque

se multiplicauit , deinde effectum ex se rursus multiplicauerit,

hi quoque qui sic effecti sunt, ut in eis ipsis qui supra

positi sunt inter se incompositi sunt. nam ex duobus

octo, ex tribus uiginti septem sic facti inter se non com- 20

ponuntur. si duo numeri inter se incompositi sunt et in

unum iunguntur, hic numerus qui sic effectus est conponi

cum alterutro ex prioribus non potest. si tres et quinque

in unum iunguntur, fiunt octo. hi neque cum quinque

780 neque cum tribus componi possunt. si numerus in duos 25

inter se incompositos diuisus est , componi cum alterutro

26iffeorum non potest. diuidantur nouem in quattuor et

quinque. neque cum quattuor neque cum quinque componi

nouem possunt. si duo numeri cum <tertio iuncti

sic fuerint ut omnes inter se incompositi sint, deinde ex 30

2 multiplicaret R multiplicauerit r || 4 multiplicarent

B^ |] 5 eis om. Bl his R || 6 muttiplicauerit b || 8 muttiplicauit

BR || 9 rursus — est numerus om. Rl || ipse se BR

ilte b JJ 13 idem BR || 15 inter positi R^ || 18 iis B hiis b

his R ]| 19 inter se incompositi sunt add. Koppius || 22 hic

R hi B det. b || numeri R || 24 iunguntur b || cum V neque

b communeque BR commune neque r || 26 incompositus

R || post componi add. olim b \\

LIBER VII 285

duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectus erit cum

eodem illo tertio componi non poterit. sint duo numeri

quattuor et octo. adiciantur his tres, inter se incompositi>

sunt. multiplicent duo priores alter alterum, quater

5 octo aut octiens quaterna fiunt triginta duo. hi et tres

inter se jncompositi erunt.

Omnis numerus qui per se incompositus est, componi

cum altero non potest, nisi cuius ipse mensura est.

ergo componuntur tres ad nouem, quinque ad quindecim,

10 quia ter terna nouem, quinquies terna quindecim sunt, in

quo numero, qui dimensionem eius non habebunt, cum

eo componi non poterunt. si duobus numeris positis

minor maiori detrahitur et is qui superest non est mensura

eius, qui proximus ante eum demptus est, hi numeri

15 inter se incompositi sunt. sint tres et octo. tollantur ex

maiore numero terni quotiens possunt. supersunt duo.

in his trium mensura non est. ergo tres quoque et octo

inter se incompositi sunt. si tres iuncti sunt ex omnibus,

qui sub eadem ralione sunt, ex his duo quilibet in unum

20 dati cum tertio non componuntur. sint tres numeri nouem,

duodecim, sedecim. horum insequens semper priori

supertertius est nec ulli tres minores duo iuncti reperientur.

confundantur in unum nouem et duodecim. fiunt

XXI. hi cum sedecim non componuntur. si inpar nume-

25 rus cum aliquo componi non potest, nec cum duplicato

quidem eo componitur. sint quinque et octo. hi inter se

incompositi sunt. duplicentur octo. fiunt sedecim. nec

cum his quidem quinque componi possunt. si duo et alteri

1 multiplicet D multiplicat b multiplicant B || post

erit add. atque corr. in atqui B || 2 poterint Bl || 5 aut BR

uel b || octies b \\ hii BR || 7 qnippe a se R et corr. in

quippe si a se B al qui per se add. b \\ et ante componi

add. BlR \\ 9 ad B et R \\ 10 sunt om. Bl \\ 11 quid eius

R et corr. in qui id eius B al qui dimensionem add. b ||

12 cumponi B \\ potuerunt BlR || 13 e maiore BlR \\ is b

hiis B hisfl || 14 hii BR || 17 et R || 22 duo det. b || reperiuntur

B repperientur R repperiuntur r || 24 componentur

BlR || 25 alico B alicuo b \\ 26 compouuntur b \\ hii

BR || 27 compositi BlR || 28 quinque Koppius quoque BR ||

286

262 Gduo numeri ponuntur sic ut neuter ex prioribus cum

alterutro ex insequentibus componi possit, ne is quidem,

qui de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro

insequentium potest. sint duo numeri quattuor et octo,

itemque alii duo [et] quinque et septem, neuter ex priori- 5

bus componi cum altero insequentium potest. confundantur

in unum quattuor et octo. fiunt duodecim. ne hi qui-

783 dem cum quinque aut septem conponuntur. minimi nuirieri

ex eis qui sub eadem ratione sunt inter se incompositi

sunt, ut in dupli ratione minimi sunt duo et quat- io

tuor, in tripli duo et sex, bique inter se non componuntur.

at quamuis magni numeri sumantur, qui inter se

incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus qui sub eadem

ratione sunt. sint CC et C. hi inter se non componuntur.

est autem inter eos partium ratio, quod CC et centum et i&

I dimidio et nonaginta nouem partibus antecedunt. neque

784 id esse inter ullos minores numeros potest. cum uero

mensurae ratio efficiat ut quidam per se inconpositi compositiue,

quidam inter se inconpositi conpositiue sint, non

alienum uidetur documenta his protinus subicere. omnis 20

numerus aut per se inconpositus est aut si per se conpositus

est in aliquo per se inconposito mensuram habet ut

III quique ab eo per triplicationem increscunt nouem in

tribus, item quindecim in quinque. sed eorum qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est. eorum w

autem qui pares ex inparibus aut etiam inpares sunt, potest

minima mensura <etiam in maioribus numeris esse,

omnibus tamen imparibus. unius autem compositi mensura

uel minima uel maxima facile repperitur. replicato

. 1 cum alterutro — duobus prioribus om. Bl || 3 qui de om.

R || 5 et om. p || 7 hii BR \\ 9 is R his B || 10 dupli

ratione R et corr. in duplici ratione B al duplicatione add. b ||

11 triplici bR || hiique B hique R hi qui r || 13 sunt RB

sint r || sint om. R \\ 14 ut in duo ad unum post sint add. p II

15 et * B bX I add. b \\ 17 numerus R \\ 19 inconpositiue b |

20 post alienum add. tamen b |J documenta his Koppius timentis

BR his b tamen his r || 23 IIII Bl || quinque b ||

VIIII om. BlR || 28 tamen BD etiam b \\ 29 reperitur D repperietur

b || replicatio Bl \\

LIBER VII 287

enim numero proxima mensura maximd, ultima minima

est. ut puta sint quinquaginta. hi replicentur. dimidia

pars eorum uiginti quinque. in his maxima mensura est.

rursus animaduer->tamus quas inferiores mensuras ha-

5 beant. sunt autem decies quina quinquaginta, item quinquies

dena, item bis quina uicena nec ulla ex his minor

est ea quae ex duobus est: haec igitur minima mensura

quinquagenarii est. at si duo numeri inter se compositi ?g5

sunt, maior et minor, quo modo repperiatur communis 263 ff

10 his maxima minimaque mensura quaeri potest. oportet

autem minorem numerum maiori detrahere quotiens potest.

deinde quantum ex priore superest, tantundem demere

ex minore quotiens potest. qui sic intererit numerus,

is erit eorum numerorum mensura maxima. sint

15 duo numeri CCCL et C. demantur ex CCCL quotiens

possunt centeni, id est ter: reliqui sunt quinquaginta.

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta.

supererunt ex eo quinquaginta. hic numerus CCCL et

C communis mensura maxima est. nam quinquagiens

20 bina centum , quinquagiens septena CCCL sunt. ex hoc

etiam illud apparet quod quisquis numerus minor maximum

in supra dictos numeros metitur, is quoque eorum

minimam mensuram metietur. minima autem mensura

eorundem numerorum sic inuenitur. ubi maxima reperta

25 est, illius ipsius minima quaeritur. eadem etiam prioribus

numeris communis minima est. ut hic quoque minima

quinquagenarii mensura in duobus est: igitur eadem etiam

priorum numerorum minima mensura est. at trium nu- 780

merorum, qui inter se compositi sunt, maxima minima-

30 que mensura sic inuenitur. duorum mensura maxima

2 hii B || 8 quinquagenari B corr. p quinquagenaria bR ||

10 is BlR || 11 minorem b maiorem BR || maiori b minori

BR || 12 tantumdem B || 14 mensuram BlR \\ maxima * B \\

19 bis quinquagies b || 20 ex hio corr. in ex hinc B ai hoe

add. b ex hic R ex hinc r [I 21 maximam BR corr. p || 22 duos

BR dictos b \\ is om. BlR \\ 23 minimam add. Vulc. ||

mensuram metietur (mitietur Bl) minima in ras. in B \\ 26 ad

hic add. ai huic b || 27 quinquagenium BlR \\

288 MARTIANI CAPELLAE

quaeritur. si ea tertio quoque eorum minimo communis,

repertum id quod desideratum est: si non est, medii minimique

maxima mensura eodem modo requiritur eaque

tribus omnibus communis est. sint tres numeri trecenti

quinquaginta, centum, septuaginta quinque. quae sit men- 5

sura maxima communis his qui trecenti quinquaginta et

his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero , consideremus an hic tertium illum , qui septuaginta

quinque habet, metiatur. si metiretur, omnibus

tribus communis esset. non metitur autem. ergo iungi- 10

mus centum et septuaginta quinque et horum maximam

mensuram requiramus. demo ex cenlum septuaginta

quinque. supersunt uiginti quinque. hos quotiens possum

demo ex eo numero, qui septuaginta quinque habet, id

est bis. supersunt uiginti quinque. bic numerus maxima 15

mensura est communis his qui centum et his qui septua-

264 ff ginta quinque sunt. in his etiam omnium trium numerorum

maxima mensura communis est. nam uiciens quinquiens

terna septuaginta quinque sunt, uiciens quinquies

quaterna centum, uicies quinquies quaterna dena trecenti 20

quinquaginta. consideremus nunc horum uiginti quinque

quae minima mensura sit. ea peruenire neque ad duos

neque ad tres neque ad quattuor potest, sed est in quinario

numero et haec eadem mensura minima communis

omnibus tribus superioribus numeris repperietur. nam 25

duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur,

septuaginta quinque non metiuntur. tres, qui septuaginta

quinque metiuntur, <CCCL et C non metiuntur. quattuor

qui centum metiuntur, rursus CCCL et septuaginta quin-

1 ea Koppius ex BR ai in h || quoque eorum p eo quoque

b quoque eo BR || 6 & C & inter CCCL et LXXV add. b II

iu ante his add. b || et his qui R et is qui B et in his qui b ||

7 ad sit add. al fit b || 9 si metiretur om. Rl |] 10 iungamus

p || 13 supersunt XXV om. Rl \\ 18 uicies br \\ quinquies

br \\ 19 uicies bR \\ C — quaterna om. R || 20 CCCCL

BlR j| 21 orum R || 25 reperietur R \\ 26 post duo add. et

Rl || et post qui om. R \\ et ante C om. R1 || 28 C metiuntur

om. B add. post rursus b || 29 post et add. C metiuntur Bl ||

LIBER VII 289

que non metiuntur. quinque primum omnes illos metiri

possunt, quia quinquies quina dena septuaginta quinque,

quinquies uicena centum, quinquies septuagena CCCL

sunt. duobus uero numeris datis quem minimum illi 787

5 metiantur> sic inuenitur. sint dati numeri duo et tres.

hi inter se incompositi sunt. ex his alter alterum multiplicet.

bis terna uel ter bina fiunt sex. hic minimus numerus

est quem illi duo metiuntur. maximum quem metiri

possint nemo dixerit, sed omnem idem numeri me-

10 tientur quicumque senario numero multiplicato fiet. addantur

duo numeri inter se compositi nouem et duodecim.

simplici multiplicatione eodem non peruenitur, quia potest

etiam minor numerus quam qui sic efficitur in his mensuram

habere. alia igitur uia reperiendum est. uidea-

15 mus qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi 788

sint. est autem in nouenario numero minimus rationis

eiusdem in III, in duodenario iu duobus. nunc multiplicet

ex minoribus numeris uterlibet non suum numerum sed

alienum id est uel III duodecim, uel duo nouem. ter duo-

20 dena triginta sex, bis nouena XVIII, mensuram habeat et

in nouem et in duodecim. habet autem in nouem et in

duodecim non habet. dimittatur igitur et maior adprehendatur

qui est triginta sex. hic minimus est quem metiri

et nouem et duodecim possint. nam et nouiens qua-

25 terna et duodecies terna XXXVI sunt. eadem ratione

omnem numerum quicumque triginta sex multiplicatis 265 G

fiet idem illi duo numeri metiuntur. tribus autem nume- 789

ris datis numerus quem minimum illi metiantur, sic inue-

3 septagena Bl \\ 6 compositi Bl \\ alter bis positum in

B H 8 metiuntur D metiantur BR \\ mitiri B etiri R || 10 quicum

b II addentur B |] 12 simplici scripsi simili BR || 13 quam

det. b ]| 14 habere. alia scripsi aliam habere BR aliam habere

alia Vulc. || 15 quam 6 |] 16 sunt b || 17 in III (tribus

R) in duodenario om. BlR^ || 19 II ul VIIII B \\ 20 is BlR ||

& in VIIII Ueratum a Bl \\ 21 et ante in XII om. R \\ 22 sic

ante maior add. b || 23 hic minimus — 25 quicumque XXXVI

om. R' || 24 nam et nouiens (nouies Rb nobiens B) quaterna

et duodecies terna XXXVI sunt om. Koppius || 27 metietur

Rl || 28 quem (corr. ex qui m) ***** illi B ||

MARTIANUS CATELLA 19

290 MARTIANI CAPELLAE

nitur. sint dati tres numeri duo tres quattuor. summus

is numerus qui minimus et in duplicatione et in triplicatione

mensuram habet. is est senarius. consideremus an

hic etiam tertium ex tribus id est quaternionem metiatur.

si metiretur, repertum id esset quod requisitum est. nunc s

non metitur. aspiciamus ergo quem minimum quattuor

et tres metiantur. is est duodecim. ergo is est minimus

quem omnes illi tres metiri possunt. nam et bis sena et

ter quaterna et quater terna duodecim fiunt. et hic quoque

omnem numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, 10

790 idem illi numeri tres metiuntur. ubi duo numeri numerum

aliquem metiuntur, qui minimus in illisduobus meusuram

habet, eiusdem illius numeri mensura est. sint

dati duodecim. hos et duo et tres metiuntur. minimus

autem numerus, quem illi duo metiuntur, senarius. atquin i5

idem etiam duodecim metitur. nam sexiens bina duodecim

sunt. idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiuntur.

nam hunc quoque metitur qui minimus in illis

tribus mensuram habet. ponantur uiginti quattuor. hos

et duo et tres et quattuor metiuntur, minimus autemso

numerus, qui est duodecim, in isdem illis tribus mensuram

habet. atquin hic quoque eos qui uiginti quattuor

sunt metitur. nam duodeciens bina uiginti quattuor sunt.

791 si bini numeri maiores minoresque ponuntur sic ut eadem

ratio inter maiores minoresque sit, quotiens maior maio- 2»

rem, totiens minor minorem metitur. sint numeri duo et

tres. deinde octo et duodecim. eadem inter maiores minoresque

numeros ratio est. nam et tres duobus et duo-

2 his Bl || 3 ad is est add. al id est b \\ 5 esset b est

et B est R || 7 metiatur R \\ in ante XII add. b || id est

corr. in is est B al idem add. b jI minimus BR numerus b ||

8 possint BlR \\ 9 hic BR is b \\ 10 qui a XII b ]| fient BR

ai et add. b || 14 & IIII ante metiuntur add. b || 15 atqui

b || 16 idem scripsi isdem BR \\ sexies br || 18 hine BlRl \\

post metitur add. atquin quinarius quoque numerus sexiens

metitur Bl ]| 21 qui BR id b \\ numeris post illis add. b \\

22 atqui b \\ 23 binis R \\ 24 numeris RBl || maioresque

omisso minores BlR1 || 26 ad minorem add. I maiorem b |]

et III (corr. ex IIII) B ui add. b ||

LIBER VII 291

decim eis qui octo sunt superdimidii sunt. metiuntur autem

tres eos qui duodecim sunt quater. nam ter quaterna

duodecim sunt. (atqui duo quoque eos qui octo sunt

quater metiuntur. nam quattuor bina octo sunt. [quo- J92

5 tiens singularitas aliquem numerum metitur, totiens alius

numerus metietur.] eueniet ut , quotiens singularitas ex

secundis priorem numerum metietur, totiens is, qui ante

in singularitatis mensuram ue->nerit, ulteriorem numeium

metiatur. sint unum et quinque et sex et triginta. singu-

10 laritas quinarium numerum quinquiens metitur. idem

facit senio in triginta. rursus ipsos sex singularitas sexiens

metitur. atqui quinarius quoque numerus sexiens metitur

eos qui triginta sunt. si duo numeri alter alterum multi- 793

plicant, eum uero numerum qui sic effectus est aliquis

15 qui per se incompositus est metitur, idem necesse est

etiam utrumque ex prioribus metiatur. multiplicet decas

octonarium numerum, fiunt octoginta. hos duo metiuntur.

nam bis quadragena octoginta sunt. atquin idem

octo quoque et decem metiuntur, cum bis quaterna octo,

20 bis quina decem fiant. quotienscumque numeri propor- 794

tionis eiusdem, quam avccXoYiav Graeci uocant, in ordinem

ponuntur, primus si ultimum metitur, secundum

quoque et deinceps omnes metietur; si secundum metitur,

ultimum quoque et medios metietur ; si quemlibet deni-

25 que unum metietur, omnes metietur. contra si ultimum

non metitur, ne secundum quidem neque quemquam

alium; si secundum non metitur, ne ultimum quidem

aliumue; siquem medium non metitur, ne alium quidem.

sint tres et nouem et uiginti septem, LXXXI CCXLHI.

1 is BR his br || 2 ter quaterna BR quater terna r || 3 eos

om. B J] 4 gtossam deteui \\ 6 post numerus add. atium b || 7 priorem

scripsi utteriorem BD \\ his (detetum in) B || 9 et ante XXX

01». R || 10 quinquies b || 11 sexies 6 || 12 atquin R II atqui—

sexies metiatur (sic)om. B1 || 16 decusi?fl corr. Vulc. || 17 octonarius

BlR \\ numeri? numerus R \\ 18 post idem add. si BlR ||

19 metitur6r || 20 fiunt6 || 21 anaTTOTTAAN (logian6) B ANATTOTTAAN

R || 25 omnesmetieturom./{.|| 26nonmetieturi?l || ne6ne»

B necR || neque quem B nequequam 6 nequemquam R corr.p ||

27 metietur/{ H neeS || 29 et ante XXVII om. RBl \\ CCLIII Bl \\

19*

292 MARTIANI CAPELLAE

inter hos omnes Iripli ratio est. ternio autem metitur eos,

qui ducenti quadraginta tres sunt. ter octogena singula

ducenti quadraginta tres sunt. idem ergo^metitur nouenarium

numerum, cum ter terna nouem sint, et quia hunc

metitur, etiam ultimum, et quia utrumlibet, etiam ceteros, 5

et quia medium quemuis ex illis, et priores quoque et ulteriores.

at duo quia non metiuntur ducentos quadraginta

tres, ne nouem quidem aut medios; quia nouem non

metiuntur, ne ducentos quadraginta tres quidem aut medios;

quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores qui- 10

795 dem. si quotlibet ab uno numeri conueniunt proportionis

eiusdem, quot per se incompositi numeri ultimum nume-

267 0 rum, totidem etiam eum qui ab uno proximus est metientur.

sint numeri qui duplo increscunt: I duo quattuor octo

sedecim. ex his eos qui sedecim sunt duo, et idem se 15

ipsos metiuntur. at sint I, XII, CXXXXIHI, MDCCXXVHI :

sunt per se incompositi numeri II et III, quia bis DCCCLXIIIl

in MDCCXXVIII: itemque ter DLXXVI. atquin eidem duo

et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, me-

796 tiuntur, cum bis sena et ter quaterna duodecim sint. si 20

quotlibet ab uno numeri proportionis eiusdem sunt, minor

numerus maiorem semper per aliquem ahorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. sint I duo quattuor octo se-

1 omnis tripticatio R || metietur R || 3 et 5 metietur Rl \\

8 ne om. B'R{ || post VIIII add. quidem r || 11 quodlibet

BR || portionis BlR \\_12 quod R || 16 at sint - I- XII .

CXltI . I . voCC . IIII st p se incopositi numeri . II . et III .

qui ab_his octingenta quinquagena bina I T)CC . IIII . st;

itc quet quingentena sexagena octo^^na . atquinide . II B (in

his qui bis leguntur numeri I ,B in ras. sunt) : at sint I . XII .

CXLII a CCIIII sunt per se incompositi numeri duo & tres

qui ab his octingenta quinquagena bina m 5CCIIII sunt

(p se incopositi numeri duo et tres \ ab is octingenta quinqgena

bina m septingenti quatuor sunt add. in marg. inferiore)

itemque ter quingentena sexagena octogena atquin idem

7?.- totum totum restituit Koppius \\ 19 post sunt add. T r ||

20 sunt B || 21 quodtibet R || portionis BlR \\ 22 eorum b

aliorum BR \\ 23 ratione marg. Vulc. portione BR \

decim, triginta duo, sexaginta quattuor. ex his duo eos

qui quattuor sunt, quattuor eos qui octo sunt, octo eos

qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta duo sunt, triginta

duo eos qui LXIIII sunt, duplicatione metiuntur. at

5 duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur. eadem

eos, qui sedecim sunt [qui] metiuntur quattuor, [sunt]

VIII eos qui XXXII sunt, XVI <eos qui LXIHI sunt. itemque

octuplicatione metiuntur duo eos qui sedecim sunt,

quattuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

10 quattuor sunt, neque inuenitur numerus qui non et maiorem

metiatur et nulla alia mensura id facit, quam quae

in isdem numeris est. si quotlibet ab uno numeri pro- 797

portionis eiusdem sunf> et is qui ab uno proximus est

per se inconpositus est, maximus ex his in mensuram non

15 ueniet nisi qui eiusdem proportionis erit. sint I tres nouem,

uiginti septem. inter hos tripla proportio est, et uni

proximus numerus per se inconpositus est. igitur eos,

qui uiginti septem sunt, nullus numerus metiri potest nisi

aut tres aut nouem, quia sub eadem proportione sunt,

20 quod non ita euenit, siquando ab uno proximus numerus

conpositus est. sint I quattuor sedecim, sexaginta quattuor.

proximus ab uno numerus per se conpositus est.

ergo ultimus qui est sexaginta quattuor, alias quoque

mensuras quam quae in hac serie sunt admittit, et duo et

25 octo et triginta duo , cum bis XXXII octiens octona bis

2 qui IIH sunt IIII eos om. BlR \\ 3 XXXII B XXII

R || qui ante XXXII add. BlR || 4 LXIIII B LX R

XL r || at — metiuntur om. Rl || 5 ad eadem audiendum est

quadrupticatione || 6 qui om. p ]] IIII B quater R || sunt

VIII eos qui XXXII sunt XVI eos qui LXIIII sunt om. p et

deinde omnes edd. etiam Koppius quamquam in BRD plene perscripta

|] 8 quadruplicatione b || 10 ante neque add. XVI b ||

11 faciat BD \\ 12 taisdem bD \\ quodlibet BlD \\ 13 portionis

Bl porcionis D \\ his R 14 ad maximus add. i o b ||

15 uenient b || portionis BlR erunt BR || 16 triplo portio

BlRl || 19 qui b || portione Bl \\ 21 post est add. numerus

b ]| 22 ante proximus add. faciunt r \\ 24 quae b quam BR

quem r \\ 25 VIII R VIIII Br \\ XXXV Bl || octies b \\

octone b \\ & bis b \\

294 MARTIANI CAPELLAE

et triciens bina, sexaginta quattuor faciant. quem minimum

numerum duo per se incompositi metiuntur, eum

nullus alius per se inconpositus metietur. sumantur quinque

et septem. nullum minorem numerum triginta quin-

268 G que metiuntur. nam quinquies VII et VII quina triginta 5

quinque sunt. atque nullus alius numerus per se inconpositus

bunc metiri potest, non duo non tres non unde-

798 cim non tredecim non XVII. multo uero minus ulteriores

numeri. si quadratus numerus quadratum metitur, in latere

quoque eius alterius mensura est. sint duo quadrati io

numeri quattuor et sedecim. metitur eos qui sedecim sunt

quaternio, quater enim quattuor sedecim. atquin in latere

quattuor duo sunt, in Iatere eorum qui sedecim sunt

quattuor sunt. duo metiuntur quaternionem , bis enim

bina quattuor sunt. ex hoc etiam illud apparet ex duobus i5

quadratis numeris, si in alterius latere mensura est, in

799 ipso quoque quadrato numero alterius quadrati mensuram

esse. si quadratus numerus quadratum non metitur, ne

in latere quidem alterius mensura alterius est. sint quadrati

numeri quattuor et nouem. quaternio nouenarium 20

numerum non metitur. ergo ne duo quidem, qui in latere

quaternarii sunt, tres, qui in latere nouenarii numeri

sunt, metiuntur. ex hoc etiam illud apparet ex duobus

quadratis numeris, si in alterius latere alterius lateris

mensura non est, ne in altero quidem quadrato numeri 25

800 alterius quadrati mensuram esse. si tessera tesseram metitur,

in latere quoque alterius lateris mensura est. sint

duae tesserae octo et sexaginta quattuor. eos qui sexaginta

1 et triciens BR tricies b \\ faciant p faciunt BR fiunt

b || 4 ante XXXV add. quam b || 7 XI b XII BR \\ 8 XVII

BR XVI r |] ulterioris R || 9 post numeri add. metiuntur b ||

qnadratus metitur BR || 10 alterius p lateris BR || 12 atqui

r ]| 13 quattuor B eorum qui quattuor sunt b || duo sint 2?l ||

14 sint ante duo R || 16 post latere add. eius 6 || 18 metietur

B' \\ nec b \\ 20 nouem p VIII BR || qua ** B ternarii

add. b quaterna R \\ 22 nouenari BlR \\ 25 alio B \\ 26 tessera

p eam BR etiam b || metietur RS || 27 alterius alterius

lateris B alterius tesserae lateris b ||

LIBER VII 295

quattuor sunt octo metiuntur, si quidem octies octo sexaginta

quattuor sunt. atquin si in latere eius tesserae, quae

octo habet, duo sint, in latere eius, quae sexaginta quattuor

habet, quattuor sunt, duo quaternarii mensura sunt.

5 ex hoc etiam illud apparet, si ex duabus tesseris duo alterius

latus, alterius lateris mensura est, eius quoque tesserae

alia tessera mensura est; atquin si tesseram tessera

non metietur , ne in latere quidem apparens iateris alterius

mensura est. <sint duae tesserae octo et uiginti se-

10 ptem. eos qui uiginti septem sunt octo non metiuntur.

ergo cum in latere eius tesserae, quae octo habet, duo

sint, in eius, quae uiginti septem habet, tres sint; duo

ternionem non metiuntur. ex hoc etiam illud apparet

quod si in latere tesserae non est mensura , ne ea quidem 26g (

15 tessera eam tesseram metitur. in omni uero numero, 801

qui mensuram in aliquo numero habet, ex eodem et men>-

surae nomen adquirit, qui mensuram facit. sint nouem,

hos ternio metitur, et est nouenarii numeri tertia pars in

tribus. sint sedecim, hos quaternio metitur, et est quarta

20 eorum qui sedecim sunt IIII. idemque in ceteris omnibus

numeris reperietur. sequitur autem ut si numero membrum

sit, in eo numero mensuram is habeat , cui cum eo

membro commune nomen sit; ut nouenarii numeri membrum

in ternione est, eumque tres metiuntur.

25 Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque. 802

cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

si tamen ullus inest nostris super halitus aris

aut rite in ueterem cnltum replicantur abollae.

me spatium admonuit iam claudere fatibus orsa,

1 octies b || 2 in latere b altere B in altere R || 3 kabent

b || in om. R || 4 sint BlR || quaternarii p quattuor

BR || 5 hac BlR \\ duo atterius latus (latius B) atterius

BR in alterius tatere atterius b duo atterius r || 8 apparens

BR alterius b || 16 alico Bl \\ 18 numeri inductum

in B ]| 21 reperitur R || 22 his Bl || 25 hos B nos bR \\

26 cecropeas r || aecum B^R ||

296 MARTIANI CAPELLAE

ne superum nostri capiant fastidia coetus

et uetus astrigero pellar Numeraria caelo.'

sic ait ac reticens propiori adiuncta sorori est.

LIBER VIII

DE ASTRONOMIA *

Quae dum geruntur et deorum sacer senatus illos

numerorum concinentium repugnantiumque admiratur

anfractus ipsamque feminam quadam uenerabilis excellentiae

celsitudine reuerendam non cassum parentem superum

creditam recognoscit, multitudo etiam quae iuxta 10

constiterat sapientium praesertimque Pythagoras cum sectatoribus

cunctis Platoque Timaei sui caligosa discriminans

arcanis eam laudibus uenerantur, nupturamque uirginem

saepius conspicabunda Pallas quid super dotalis

eruditione feminae comprobaret exquirit et ipsa nutum 15

admirantis adsocians, Cyllenius autem nullius magis alumnae

splendore ac luculentia gloriatus huius se feminae

euehit granditate: sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere

remorante, ne prioris propere admiratio labe-

3 riticens R || propriori BlRl \\ est om. Rl || subscriptum

MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE DE ARITHMETICA

(ARITMETICA B) LIBER -VII- EXPLICIT 61

BR || inscriptum INCIPIT DE ASTROLOGIA LlB. (LIBERfl)

VIII (FELICITER add. B) in BR \\ 10 creditum bR || iuxta

Grotius iussa BR \\ 11 sapientium b sapientem B sapientum

R || pytagoras BR \\ 12 timei BR |] discrimans B |[ 13 ueneratur

r || nuptiaramque /{ nuptaramque r || 15 exquiret

|| 16 nutlus Bl || 18 foebo BR II 19 propere r el (p f»

ras.) B al proferae add. b profere R || laueretur BlR |]

LIBER VIII 297

retur, sacrum paululum fuit reuerendumque silentium.

Silenus interea ut Euan consecutus pone uietus atque ad- 80#

clinis adstabat seu marcore confectus aetatis siue anxia

inter doctae uocis miracula intentione conpressus, an alias

poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, iam dudum

laxatus in somnos, forte repente blandum stertens

<ranae sonitum desorbentis increpuit. quo terrore et

rapiduli sonitus raucitate concussi eodem se quam plures

conuertere diui senisque profiantis somnum atque umentis 271 &

crapulae exudatione conspecta risus circumstantium eo

maxime quod claudebatur excussus. tunc quoniam credita

iocos nuptialis licentia> non uetare, famulitium Veneris

uernaculaeque Bromiales tantos cachinnos concussis

admodum tulere singultibus, ut quam plures alios conisos

cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam prouocarint. denique,

ut semper inpatiens atque inuerecundis procax ac

proteruus adsultibus ad eum alacer Cupido atque hilarus

adcucurrit atque ut depile rubellumque caluitium senex

baculum adclinatus adfixerat, palmae uerbere percrepantis

adploso eoque sonitu reclamanti risum uelut etiam permissum

paene omnibus suscitauit,

tunc uix senex reclusis 805-

creperum uidens ocellis

circumspicit ridentes

ictuque suscitante

stupidum dolens tuetur,

2 adque B1 (] 3 ancxia R || 4 compsusi?/? conpressus b

I uictus add. b \\ 5 proiectatus R1 |] 6 inundatis B1 ||

7 glandum BR clandum b sterteny bR sterneny B corr. p ||

8 raniae bD |] terrore D sterope B al terrore b || 9 concussi B

ai confusi b confusi D || 10 somnum BD somno b || humentis

bD || 12 quod scripsi quo BD || excusus D deinde

-s- add. bD ]| 13 nuptiales D et ut uidetur B1 \\ 14 ad uernaculaeque

add. I bernutae b || cacinnos B'R \\ 15 tuleri BlR \\

ut in ras. B att R \\ quemptures R || 16 coibere B1 \\ 17 cacinni

BlR II 19 ilarus BW \\ 20 adque B1 || 21 baculo b \\

adflixerat BlR || ueruere B1 ]| 28 tueretur R ||

:298 MARTIANI CAPELLAE

frictuque palmulari

madida detergit ora.

tunc motus increpante

baculum rapit Lyaeo,

ac dum mouere gressum s

cupit auocante Lyde,

tandem recepta luce

superum uidet senatum:

percellitur repente

silicerniumque nutans 10

temptat celerare cursum ;

tunc motibus negatis

magis inuolutus astat,

cessimque formidantes

abeunt pedes tremore 15

titubansque moliensque

haeret redit recurrit,

tunc uicta palpitansque

turgens cadit senectus.

fit maior inde risus 20

272 G nec scit modum uoluptas,

donec iubente Baccho

Satyrus rapit iacentem

<scapulisque dat supinum

uuidumque> quadrimembrem 25

colloque complicatum

utribus parem reportat.

806 hac iocularis laetitiae alacritate feruente Satura illa, quae

meos semper curae habuit informare sensus 'ne tu' ait

'Felix uel Capella uel quisquis es non minus sensus quam 30

4 lyeo BR || 6 an cupit ac uocat Lyaeum? || ad lyde

add. dea b || 11 clere BR celere b celerare r \\ 18 uita palmitansque

R' || 21 nec scit r nesit B nescit bR || 23 saturus

Bl || 24 scatpulisque Bl scapilisque D \} sopinum D || 25 et

iatimembrem BR \\ 27 parem R darent B daren b || 28 iacutaris

R || ferbente Bl || satyra BR \\ 30 quisquis gujes R

quisquis quis es B eraso postremo quis |J

LIBER VIII 299

nominis pecudalis, huius incongrui risus adiectione desipere

uel dementire coepisti? ain tandem non dispensas

in louiali cachinnos te mouisse concilio uerendumque esse

sub diuum Palladiaque censura adsimulare quemquam

5 uelut cerritulum garrientem? at quo etiam tempore Cu- 807

pido uel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt?

nempe cum uirgo siderea pulchriorque dotalium in istam

uenerabilem curiam ac deorum uentura conspectus! apage

sis nec post hos nugales ausus lege hymeneia et culpae

10 uelamine licentis obnuberis ! saltim Prieniae ausculta nihilum

grauate sententiae et ni Svoc Xupac, Kcapov YvujOi'.

tam tristibus asperisque Saturae alioquin lepidulae uerberibus

demulcatus, cum excusamentis admissi uelut procacis

inuolutus, tandem quae puellarum intromittenda pa-

15 ratur inquiro. ac sic illa nondum stomacho senescente,

quo in me inuehebatur, exorsa

'astrigerae iam sedis iter cursumque polorum 808

et sacra multiuagos qua tollunt sidera flexus

dicere tempus adest: uideo splendescere pulsu

so icta corusciferi subito laquearia caeli:

illinc bis septem solitus seruare Triones

pastor Hyperborea resplendet luce Bootes,

hinc qua deuexo tellus subducitur axe,

ignoto Canopos sese infert fulgidus astro:

25 Phoebeos pariter currus rapidosque meatus

1 inconcruiri R || adlectione R \\ 2 an tandem bR ||

3 cacinnos BlR || 5 uelut Susius in Gurtitti animaduerss. IV

p. 10 uel BR || cerritulum B cerriculum bR |] ad BlR jj

9 post hos scripsi post id haec B post id b post haec R j]

leges menega B leges himenegia (sed hi rursum delet.) b leges

menegia R corr. p || 10 obnuueris Bl || saltem Br \\ priaeneiae

(iae in fine uoc. deteta) B |I 11 NIONOC AYPAC in

ras. B ni onos ayPAC R || KAIPON BR TNOTO B TNOTY *

TNOti R || locum restituit Grotius || 12 satyrae BlR || tepudulae

BlR ]] 13 demulcatus Grotius demulgtatus BR demulgtatis br ||

14 pararetur Bl \\ 20 iacta b || subi ubi tunc B ubi tunc b

subitunc R corr. Vutc. || 22 yperborea Rb iperborea B ||

24 icnoto BlR \\ 25 foebeos BR \\ cursus br ||

300 MARTIANI CAPELLAE

et totiens uariae flammantia cornua lunae,

quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

273 G oblique et rutilis quo se rapit orbita signis,

cernere iam uideor: tu fingere ludicra praestas

uiliaque astriloquae praefers commenta puellae.' 5

809 talia adhuc canente Satura uetitus ille ac durissime castigatus

denuo me risusinuasit. 'euge' inquam 'Saturarn

artem poeticam feci colere ! coepistine Permesiaci gurgitis

sitire fontes? iamne fulgores praeuides et uultus deorum

? ubi illud repente discessit quod inrisoria semper 10

lepidaque uersutia inter insana semper deridebas uatum

tumores dicabulis cauillantibus saleque contenta nec minus

poetarum rhetorumque cothurno inter lymphatica derelicto

et quod rabido feruebas cerebrosa motu ac me Sileni

somnum ridentem censorio clangore superciliosior 15

incre-<pabas ? ergone figmenta dimoueam et nihil leporis

iocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni

de cetero iuuenis uersiculo resipisce et ni tragicum

conrugaris

ride si sapis o puella ride ! ' 20

810 his me Saturaque mea alterna diutule obiurgatione rixatis,

aliam dotalium uirginum Delius intromissurus> egreditur.

et ecce globus quidam lucis aetheriae et concaua perspicui

ignis adiectio, ut apparebat, intra se quandam uirginem

claudens, miti uertigine sensim uolutus inlabitur. 25

quo candore luminis propinquantis plures inradiati refulsere

diiii fatalesque maxime, quorum etiam habitus motusque

et quicquid in his ignotum credebatur emicuit.

1 toties BlR || 2 nectunc BlR || uolmina Rl || 3 obliqua

B ]| qua b || obita R |] 4 pestas Bl \\ 6 satyra BR \\

7 Saturam artem poeticam feci colere scripsi Satura me artem

poeticam fecit cotere Koppius satyra me ante poetriam

(potetriam Bl) fecit colere (cotera BlRl) BR || 10 inrisuria

B1 || 12 dicabilis Bl \\ 13 coturno inter tymfatica BR \\

14 et scripsi est BR ]| rapido R \\ ferebas Bl || 16 ergo nec

BlD || 17 iecique D ]] 20 Martialis II 41 \\ 21 mea ut uidetur

Bl; ante me add. a b || satyraque BD || 24 adiectio scripsi

adiestio BR aggestio p || 25 mitti R |]

LIBER VIII 301

tunc et ipsa extimi caeli contextio eiusdem lucis fulgoribus

reuibrauit. quo miraculo stupefacti aerii terrestres

marinique diui et siquos clausa telluris operiuut, Astraeamque,

Vranien, certe Libyssam apparuisse rati, locum

s consessionis honoratissime praebuere. et ecce subito pro- 811

silit quaedam gemmata nec minus totis artubus decenter

oculea. huic sidereus uertex uibrantesque crines. uerum

alae cum pennis hyalinis et uolitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. gestabat in manu cubitalem

io fulgentemque mensuram, in alia librum, in quo praemetata

diuum itinera et cursus recursusque siderei cum ipsis 274 0

polorum cardinibus praenotati ex metallis diuersicoloribus

apparebant. quae ubi in medium quam pluribus sibi dis

adridentibus uenit, ceteris pulchritudinem splendoremque

15 eius admirantibus, ita coepit

'Multae admodum rationis nec eiusdem despicabilis 812

temnendaeque contuitu me, siqua sunt industriae nostrae

opera, conuenerat reticere. haec enim uerecundae arbitror

probitatis motus cursusque proprios ipsis edisserere

20 qui mouentur docereque deos uelle quod faciunt, tum

etiam quod per inmensa spatia saeculorum, ne profana

loquacitate uulgarer, Aegyptiorum clausa adytis occulebar.

quippe per quadringenta ferme annorum milia illic reuerenti

obseruatione delitui, atque utinam post diluuialis

25 consternationis excursum Athenarumque urbem longa

intercapedine restitutam nullae me in Graecia terrestres

inlecebrae nec iactantes crinitorum scopas palliojis con-

1 et -b ex BR |] 3 claustra in B a manu recentiore

corr. \\ astreantemque R astrea ** tem ** (uidetur fuisse ro)

que B || astreantemque b corr. Koppius || 4 aut ante Vranien

add. Koppius \\ lybyssam B lybissam R || 5 subitum b || 6 artibus

BR corr. p || 8 pinnis Bl || yalinis b salinis B ialinis R |J

10 praemeta B1 (] 12 popnlorum BlR || 13 diis BJt || 16 dispicabitis

BlR \\ 17 tempnendaeque b || contuitus r et fortasse

Bl || 22 aditis R [| occolebar Bl || 23 quadraginta b ||

25 athenarumque b * (uidetur fuisse n) atnarumque B aeternarumque

R ethernarumque r || 26 graetiam R et ut uidetur

Bl || terrestres b taerestris R taeretuis B || 27 scopae Grotius

sed structura est 'phitosophi qui cKoTrdc iactabant' || patlio302

MARTIANI CAPELLAE

tegendam potius quam diuulgandam cognouissent! nutnquam

profecto itineris rationes reditusque uestri in notitiam

hominum ac mortalium curarum inluuiem perueni-

813 rent. sed quoniam utcumque in Graiam notitiam errabunda

perueni, sufficere oportuit quicquid ab Eratosthene &

Ptolemaeo Hipparcho ceterisque uulgatum, ne me ultra

loquendi necessitas ingrauaret. tamen quia me alumnantis

erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium,

nostrique studii secreta discludere sollertia quoque nubentis

inuitat, apud uos superi caelestesque qui uestra recen- 1*

sebitis meacula non tacebo.

814 Mundus igitur ex quattuor elementis isdemque totis

in sphaerae modum globatis, terram in medio imoque

(defixam aeternis caeli raptibus circumcurrens circulari

quadam ratione discriminat. quamquam auscultare phy- i5

sicis in ipso astruendi limine non dedigner, qui subtilium

corporum teneritudinem suis coactibus circumductam in

275 G quasdam sectas uias et circulorum intercapedines non

aestimant> disparari, sed suis fluctibus adhaerentes naturas

undiquesecus globoso ambitu orbibusque diffundi. 20

quarum circa medium, quod dixere centron, aquae primum,

aerisque sequens, tertium ignis kGuci commemorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento

aetherios circumuolare fulgores, quo loco solis

lunae ac siderum signiferique orbis se obliquitas circum- 25

ducit, quod KUKXocpopnjiKov kuuci gymnasia rettulerunt.

tis Grotius contegendam Koppius paltiolos (nec add. r) non

tegendam BR || 1 quam diuulgandam om. R || post diuulgandam

add. potius Bl || cognouissent b cognossem B cognoscendam

R || 2 iteras BR iteris 6 initeris r corr. p || 5 quidquid

Bl || eratostene R heratostene B || 6 ptolomeo ipparco

BR |] 7 et ante tamen add. Bl || 8 cytteni BlR |l 9 studi

Bl || 10 aput Bl || 12 hisdemque BR \\ 13 spere R sperae

B || globatis Br gtobatus bR \\ 15 fysicis BD \\ 22 commemorat

br |] 23 post quodam add. toco br || temperamento b

temperato r temperata BR || 24 aeterios B aethereos b ||

26 cicto foreticum cima B cido foreticus et cima b cydo foreticum

cyma R in quo a manu saec. XVI add. locus corruptus

forte KUKXo<popiynK6v \0ixa \\ retulerunt b retullerunt /i ||

LIBER VIII

>*>no

ouo

cuius naturae tranquillitas etiam illum extimum tenet

ambitioremque cursum, qui ex eo, quod nullis sideribus

occultatur, avaerpoc perhibetur. si igitur sui similis 815

omnis circumagentium naturarum ambitus repperitur,

5 nulli possunt aetherium tractum circuli uariare. nos igitur

circulos non ita dicemus, ut linquentis naturae discrimiua

corpulenta fingamus, sed ut ascensus descensusque ad nos

errantium demonstremus. neque enim uel axem prolosque,

quos in sphaera aenea , quae KpiKwrn, dicitur, ad in-

10 tellegentiae conpendia adfixere mortales, ego robori mundanae

rationis apponam, cum niliil solidius terra sit quod

eam ualeat sustinere; deinde cum poli uelut perforatae

exterioris sphaerae cauernis emineant, et hiatus quidam

cardinesque fingantur, quod utique subtilibus aetheriisque

15 accidere non potuisse conpertum. sicubi igitur intelle- 816

gentiae edissertandique proposito uel axem uel polos uel

circulos perhibebo, ideali quadam prudentia, non diuersitate

caeli discreta sed spatiorum rationibus dispensetur.

sicque habeatur cum euexum deuexumque mundum di-

2oxero, cum similis cunctis suis partibus sit sublimeturque

uel lateat pro condicione horizontis positioneque terrarum.

Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam 817

Romanorum non per omnia ignarus mei stellas a stando,

25 sidera a considendo, astra ab Astraeo dicta fuisse comme- 276 0

morat, fabulosisque commentis Grai conpleuere caelum.

ego praecepta potius edisseram disciplinae ac decem dici

mundi circulos adseuero. quorum alii paralleli, quos aequidistantes

Latine possumus memorare, eosdem polos

30 habent quos ipse mundus. poli enim sunt qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis

2 syderibus BR \\ 3 oceulatur BlR \\ anastros B anfos

R || 6 liquentis BR \\ 8 enim inductum in B || 9 feraenea R

gferaenea r sferaenea B spherecia b || cricote BR circote

br || 13 faere R \\ cabernis - Bl II 14 cardinisque BlR \\

18 depensetur B \\ 21 orizontis BR || 24 meis Bl mihi Ritschetius

de Varr. discipt. tibris p. 10 |I 25 astreo BR \\ 28 aequistantes

B equistantes R corr. p \\ 29 eosdemque b \\

304 MARTIANI CAPELLAE

818 sectae meusuram aequa ratione discriminant. uerum ex

parallelis primus est is, qui et semper apparens et contingens

confinia finitoris numquam mersus adsurgit, qui

septentrionalis circulus perhibetur ex eo quod cum ceteris,

quae promentur, etiam gemina sidera Septentrionis 5

819 includit. secundus autem ex parallelis maximus solstitialis

est, ad quem sol aestiuus accedens solstitii fine repulsus

820 abscedit. tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum,

per quem sol secundo, uel cum in aestiuam flagrantiam

surgit uel cum in hi-<berna descendit, quadam io

mundi medietate peruectus mensuram noctis lucis aequa-

821 litate conpensat. huic propinquus brumalis, in quem hiemali

fine perueniens in aquilonem denuo repulsus assur-

822 git. quintus autem idemque ultimus australis quique antarcticus

perhibetur. hic mersus ac uix altiore circuli is

extremitate> horizontis defixa contingens tanti tamen

2770 spatii quanti septentrionalis circulus ratione monstratur,

ei etiam inuenitur obpositus.

823 Consequens reor coluros demonstrare, quorum pars

desuper, quaedam alia in imo uersatur occulta. de qui- 20

bus non nescio scriptorum uariare definita. nam alii a

septentrionali cardine meridianum duci circulum perbibent

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum

apicem sublimari, alii uero contra a cardine meridiano

inchoamenta circuli perhibentes , eundem per arcticum 25

uerticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium

ab ortu circulum decussantes in quattuor quadras mundi

824 ambitum discreuerunt. uerum ego, quod Hipparchus

meus scriptorum ueritatem complexus, hos dico a signis

1 aeque BlR |] 2 his Bl || 3 assurgit b || 4 ciroulos R \

5 etiam in ras. in B || 7 fini Bl \\ 14 post australis add. est b

antarticus BD |I 16 orizontis BR || 17 post spatii add. est b \

20 obculta B1 ]| 21 ali B^R \\ 23 articum BR || 24 a om.

BlR || 25 ad eundem add. al eodem b || articum BR || 27 decusantes

B decursantes bR || 28 ipparcus meus BR ypparcus

meus b alumnus meus a recentiore manu add. in B ||

29 ueritatera scripsi ueritate BR uarietate r II ante hos add.

est r ]|

LIBEK VIII 305

zodiaci cycli uenientes et tam inter se secundo coniunctos,

quam omnes parallelos angulis aequalibus persecantes in

cardines peruenire. nam unus ab Arietis octaua parte

natus ambito mundo per polorum uertices ad eandem rescurrit,

alius simili conplexu mundum a Cancro exortus

includit, quod planius postmodum faciemus.

Verum nunc obliqui sunt edicendi. quorum signifer 825

duodecim discriminibus interstinctus ex parallelis duos

solstitialem brumalemque contingens, aequinoctialem me-

10 dium secat secundo nec ad pares angulos aut findit aut

finditur. qui soli lunaeque iter praebet cum quinque side- 826

ribus. Galaxeas uero lacteus obliquorum multo maiore

ambitu porrectus etiam uisibus adprobatur. nam confinio

septentrionalis circuli natus in finitorem antarcticae re-

15 gionis adclinans paene totum uidetur permeare caelum.

quem quidem mihi desipere uidentur qui circulum negauerunt.

superest iam unus e circulis, quem quidem, quod 278 G

locis momentisque omnibus uariatur, dubito quid appellem.

hic tamen nouissima supernaque discriminans atque

20 undique in superficiem telluris lineae flexu ambientis incumbens

horizon uel finitor [uel oriens] perhibetur.

Sed quoniam expositi circuli breuiter claruerunt, 827

nunc eorum spatia, unde primo coeperam, perhibebo. ac

prius ad septentrionalis circnli redeam granditatem. in

25 quo more geometrico duo primo signa conposui ad circulum

perducendum id est unum quod centron, aliud quod

peripherian demonstraret. itaque in ipso mundi cardine

posui clarius sidus atque ab eo ad Draconis caput, quod

iam notaueram usque ad finitoris circulum peruenire,

30 lineam duxi. quam postea manente centro mente circumagens

circulum designaui atque ab omni parte spa-

1 zoziaci BlR || cicli b cili-ff.fi || uenientis BlR \\ 2 aequalibus

scripsi aequales BR ]| 3 arietes fi || 4 solorum BlR || 5 caucro

b teone-fffi || 8 duoi?1 || 10 neci?fi nam b |] 12 post uero add.

itf b || 14 antarticae BR ]| 16 ante qui add. itli b || 17 quodfi quo

B quia b || 21 orizon i?fi ]| gtossam det. Grotias || 23 primo concipere

i? primo conciperem fi primo conceperem r ceperam (inducto

primb) b || 25 ad om. R \\ 27 perferian BR || 30 doxi

corr. in duxi i? 1 di add. b ]] manente b manante BR det. r |1

MARTIANUS CAPELLA 20

306 MAKTIANI CAPELLAE

tium aequale conplexa per haec sidera peripheria circumducta

peruenit: a capite Draconis et dextro pede eius qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, <tunc

ad pedes priores maioris Vrsae, inde rursus ad Draconis

caput. s

Huic circulo confinis solstitialis , quem itidem lineari

dimensione a cardine mundi in octauam Cancri partem

ducta , quo Sol accesserat solstitio , repperimus> eundem

circulum ambitu potiorem per haec tamen signa curuari:

incipit ab octaua parte Cancri, cuius omne corpus in lon- 10

gitudinem secat, ad Leonis pectus ac uentrem; inde ad

Ophiuchi umeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad ungulas

Equi ac protinus ad dextram Andromedae manum,

deinde ad sinistrum Persei crus eiusdemque sinistrum

umerum, inde ad utraque Heniochi genua et proxime ad 15

Geminorum capita, a quibus rursus ad octauam Cancri

ipsius partem.

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli

termino circumactus tam in Arietem quam in Libram

linea permeante per haec signa circulum cludit: ab octaua 20

parte Arietis per totum corpus eiusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Orionis aluum, deinde per

edictas curuationes Hydri Crateraque et Coruum ad octauam

Librae partem inter duas lucidas signi illius stellas;

inde ad utraque Ophiuchi genua ac tunc per Aquilam ad 25

Pegasi caput, a quo rursus ad octauam Arietis partem.

Brumalem uero circulum similiter signo in octaua

Capricorni parte deOxo per haec meare conperimus: ab

octaua parte Capricorni per totum corpus eius ad pedes

Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Le- 30

1 perferia BR || 3 aengonasis B engonasis R engonosig

r || cefei BR || 6 quem p qua * B qua D ubi add. b [

9 ambitum Bl || potiore BR corr. p || curbare BlR |

12 ofiuci R **offiuci B || humeros 6 ]| cygni b cynni B

cycni R || 15 numerum B humerum R || enioci BR eniochi

b |] 22 album B,R || 23 editas BR || ydri bR ydi B \\

crateramque B \\ 25 ofiuci BR || aliquam BlR || 26 capud

BlR || parte R \\ 30 aquari BlR || ac dehinc b ad hehinc

LIBER VIII 307

porem prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque

Centauri ad Scorpionis aculeum, deinde per Sagittae

ultimam partem ad octauam Capricorni partem circulus

reuocatur.

5 Vltimus ex parallelis, qui uocatur antarcticus, tan- 831

tundem spatii quantum septentrionalis includit. quem

quidem meantem, quibus sideribus circuletur, ego potero

memorare. neque enim mihi ulla caelestis globi portio

habetur incognita. sed quoniam per ignota superioris

io partis uisibus hominum distenditur, dicere praetermitto,

ne inconperta falsitatem admiscere uideatur adsertio.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque ali- 832

quid curuationis abdentes non se totos uisibus repraesen- 280 ff

tent, tamen quia coniectura non errat, poterunt. demonw

strari. atque ila eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octaua Arieiis parte contingens ultimum

Deltotou angulum, ac mox summum contingens

Persei caput dextrumque eius brachium, proxime manum

secans per septentrionalem circulum ad cardinem perue-

20 nit mundi; a quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos

proximeque ad Bootis stellam ductus dextrum

Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octaua pars

Librae est; unde ad dextram manum Centauri, qua pantheram

tenet, diuisus haud procul ab eo loco, quo sini-

25 stram Centauri ungulam tetigit, in regionem inconspicuae

nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetus per

corpus eius auersique ceruicem ad caput atque inde ad

octauam partem Arietis redit. alter autem colurus, qui 833

etiam tropicus dicitur, ab octaua parte Cancri <consurgit

ao ad sinistrum ex prioribus Vrsae pedem per ipsum pectus

eius ceruicemque; inde ad cardinem peruenit mundi, atque

inde per clunes minoris Vrsae et inde per Draconem

B ad dehino R II 1 argonem b \\ 5 antarticus BR || 12 demonstrarnus

bR ]| 14 poterat BlR || 17 Dettotu Grotius dettotos

BR || 18 ei B f| 20 artofytacos BR arctofylacos b \\

24 aut BlR \\ 25 regionem R regione b egioni B \\ 26 coetum

BR || 29 tropicos BlR || 31 at D (?) |j 32 inde b bis D

et a manu recentiore in ras. in B ||

20*

308 MARTIANI CAPELLAE

ad sinistram alam Cygni ceruicemque perductus ultimum

Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit,

a qua ad octauam partem CapricornP> descendit. inde

haud procul mersus in regionem inconspicuam infra Argo

resurgit, cuius et gubernaculum et rectam puppim secans 5

ad octauam Cancri partem redit.

834 Duos iam superesse circulos dubium non habetur,

quos quidem obliquos dici superius memoraui. quorum

unus signifer non ut cetcri, quos linealiter feci, sed latissimus

omnium conprobatur. quem cum in duodecim spatia io

discernerem , singulis triginta partes non nescia rationis

2S1G ascripsi. uerum eius latitudinem circuli tetendi in duodecim

portiones, ut tantum spatii habeat latitudo, quantum

longitudini duodecim partes adtribuunt. quod cur factumsit

facile est locoeo, quodesoleloquicoepero, demonstrare,qui «

per mediam circuli eiusdem lineam solus fertur. cuius circuli

ambitum perduodecimsigna admodum claracircumagi

dubium non habetur. nam galaxias non magis ratione

835 quam oculis adprobatur. cuius ultra regulam et plerumque

deficiens latitudo a Cassiepeae astro in Scorpionis 20

836 aculeum longitudine conpensatur. superest circulus solus

finitor, qui ex eo, quod semper surgentis demeantisque

mundi diuersitatibus uariatur, certum astrorum ordinem

non poterit retinere.

837 Iam nunc inter circulos uniuersos quid interstitii uel 25

spatii intercapedo naturalis inmiserit aequum explicare.

nam inter septentrionalem circulum, quem in spatia octo

resecaui, et inter solstitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. nam idem interiectus spatiis

similibus continetur, in quo fit, ut circulus maior sit 30

1 ad p ac BD || cycni BlD || 4 aut BlR || argo resurgit

B argonem surgit b argon consurgit /{ || 5 puppin BlR ||

13 tantum b tandem BR || 20 casiphaeae (sed iphae in ras.)

B casiepiae b casiepie R casiapia r || 21 longitudine interpolatus

Ettenheimuensterensis latitudine B tatitudinem R ]

circuti b || 22 finitur R orizon add. b || 23 uarietur BlR

2i poterat Bl \\ retineri R \\ 26 aecum B aequm b

27 septemtrionatem R ||

UBER VIII 309

ab eodem interiectu pari spatio et eiusdem tertia portione.

alia intercapedo inter solstitiaiem aequinoctialemque circulos

minor est a superiore interiectu , quantum quattuor

mimeri ad sex. ab aequinoctiali ad brumalem similis.

5 a brumali autem ad austrinum talis qualis illa, quae inter

septentrionalem solstitialemque circulos interiecta, circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum

quantum septentrionalis ostendit.

Peracta iam spatiorum circulorumque breuiter ra- 838

10 tione, sidera quae appellantur inerrantia percurramus.

dubium enim non est triginta quinque signis omne splendescere

caelum , nisi forte uelit quis eorum gestamina so- 282 G

ciare, licet animalium uocabulis censeantur. ut Capra,

quae Heniocho superposita, aut Haedos qui eius humeris

15 sustinentur, uel Serpentem quem Ophiuchus tenet, aut

Pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera uelut partes

habendae sunt potiorum. haec igitur quinque et triginta

signa circuli interiacentis ambitu discernuntur. nam

alia sunt aquilonia, alia austrina. a regione quippe zodiaci

20 quae Septentriones uersus defixa sunt aquilohia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur

habent <partem utraque Septentrio, Draco qui inter

utramque flexuosus inlabitur, Arcturus quem alii Booten

appellant, Corona Ariadnes, Nixusque quem alii Engonasin

25 dicunt, Lyra Cygnus Cepheus Cassiepia Perseus Deltoton

Heniochus Andromeda Pegasus Ophiuchus Delphinus>

Aquila Sagitta. austrina autem haec sunt: Hydrus Crater

Coruus Procyon Orion Canicula Lepus Eridanus qui ab

Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, nauis Argo, Piscis

4 brumalen BlR || 10 sidera scripsi cetera BR || 11 dubio

BlR || ad quinque add. I II[ 6 || 12 quisque BR \\ 13 post

capra add. est b \\ 14 enioco BR \\ edos R || 15 ofiucus

BR || 16 panteram B || 19 a om. BlR^ deteuit rursus b \\

zoziaci BlR || 20 defixa scripsi (cf. p. 310,17) depicta BR ||

aquilonalia b || 23 arturus BR || 24 nixusque b nixosque

BD || engonesin D \\ 25 cycnus BlD \\ casiepliia (iephia

in ras. add. b) B casiepia D || 26 eniocus BD \\ ofiucus BD ||

detfinus BD || 27 ydrus BR \\ 28 proqon B procion A

proon R |] 29 defluxit R defluit r diffluit B || caetus B

310 MARTIANI CAPELLAE

austrinus, Caelulum Ara. nam et aquam, quae ex cratere

Aquarii fluit, melius partem signi credimus, et stellam,

quam quidam Canopon, quidam Ptolemaeum appellant,

(|uae superioribus inconspicna in confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani tluminis aestimabo. &

839 baec discernit Zodiacus, qui quidem aequales duodecim

signorum integrat portiones sed undecim haltet signa.

Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

occupat Librae , cuius superiorem partem pedes Virginis

occupant, maiorem ueroScorpius; denique Chelas — quam 10

Libram dicimus — quidam dixere Graii. borum ergo signorumduodecim

nomina, quod uulgo nota sunt, praeterniitto.

840 Intellego ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatioue

quae signa sint demonstrarem. sed et magnam partem «

2S3G astructionis exquirit contra propositum breuitatis, et quod

mediatenus tertiaue parte quaedam signa deflxa diuersis

circuhs sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem

derelinquo. quippe, ut cetera transeamus, manus interior

Arcturi intra septentrionalem circulum ponitur relicumque 20

< orpus parti alteri deputatur, Cephei corpus mediatenus

[septentrionali] thorace partito diuersis circulis adtribuitur.

Nixus uero sinistro pede septentrionalis Draconis

iierlicem calcans, capite solstitialem circulum ascendit,

uniim brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia 25

huius modi non minus insuauia quam morosa.

841 Illud potius adtendendum quibus surgentibus signis

coetus R || 1 ad caelulum add. turibulum b sed cf. Scatiger

ad Manitium p. 411 ed. 1600 || aqua B || 2 aquari Bl aqua R \\

3 ptotomeon BR \\ 5 eridari BlR || 6 zoziacus BlR \\ aequalis

11 || 7 ha**bet B \\ 8 scorpi»us (u scripsit b) B || caelis

Bl || 9 occuparunt BR ai occupant add. b || 10 scurpius

/i || heleas Bl \\ 11 s. dicimus post libram add. b om. R jI

grauiorum ergo BlRl || 14 intelligo bR \\ 15 sunt b j|

16 exquirit BR acquirit b \\ 17 defixa Bondami codex (Bond.

narr. tectt. p. 59) defixis BR \\ 18 discrepant b || 19 arturus

BR |] 21 cefei BR \\ 22 septentrionati det. Grotius \\ torace

R toraca B toracae b \\ post partito add. cetero toto b \\

24 capitem BlR \\ ascendit BR ostendit b |j

LIBER VIII 311

quae ortum faciant occidantue. nam oriente Cancro occidit

Coronae Ariadnes et austrini Piscis pars dimidia,

Ophiuchus a pedibus usque umeros, Serpensque quem detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medie-

5 tas ; oriuntur uero Orion totus Eridanique principium et

in lingua Caniculae lucida stella. cum autem Leo oritur,

Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis et

Ophiuchi Serpentis Bootisque partes, itemque Aquila, Nixique

pars dextra; oriuntur uero Hydri caput, Lepus et

10 Procyon, Caniculaeque pars prima. oriente autem Virgine

occidunt Lyra Delphinus et Sagitta, Cycnique pars prior

Eridanique pars ultima et caput ceruixque Pegasi; oriuntur

autem Hydri pars prior usque ad Craterem, Caniculaque

tota et nauis Argonis puppis. Libra surgente occi- 842

i5 dunt Pegasi et Cycni reliquae portiones Andromedaeque

caput Cepheique umeri, Cetus, et fiexus fluminis Eridani;

oriuntur Coronae medietas, Nixi dexter pes, et Bootes et

Hydri reliquum praeter ultimam caudam Centaurique

pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione aulem 2S4G

20 nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei

pars, quae extra septentrionalem circulum posita, et Cassiepeae

et Orionis pars. eodem tempore oriuntur Ariadnes

Corona tota <et caput Ophiuchi, Nixique corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centau-

20 rus totus praeter priores pedes. Sagittario nascente mergitur

Orion et Canicnla et Heniochi pedes , oriuutur uero

totus Ophiuchus et Nixi siuistra manus et Lyra et Cephei

1 occidautque BlR || occidit coronae Bondami 'excerpta'

occidunt corona BR ]] 2 et B cet R || 3 ofiucus BR |] humeros

B |] 5 principio R priucipia r || 7 reliquiae B || 8 offiuci

BR |] 9 ydri BR || 10 procion R proquion B prochion corr.

ex prochiron b ]] ad autem add. I uero b || 11 detfinus BR ||

cygnique b || prior b potior BR \\ 13 ydri BR \\ crateram

R || 15 cygni b || 16 cefeique BR |] humeri b |{ coetus R II

17 autem post oriuntur add. b || 18 ydri BR || relicum B ||

20 cefei BR || 21 pars om. B{ || cassepia R cassiapia r casiephia

B (siephia m ras. add. b) || 23 enioci BD ophiuci b ||

24 ydri BD || 26 enioci B eniochi bD || 27 ofiucus BD \\

nisi Dl |] lira D || cefei B \\

312 MARTTANI CAPELLAE

843 caput umerique et Centauri priores pedes. Capricorno

oriente occidunt Heniochus totus et eius Capra Haedique,

Persei pars sinistra, et Argonis> puppis et Procyon; in

uicem oriuntur Cycnus et Aquila et Sagitta , et Altarium.

Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri ca- 5

put; oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus

totus et Centauri pars reliqua et Crater; praeterea

oriuntur Andromedae pars dextra et Piscis austrinus.

Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri et Altarium,

oriuntur uero Andromedae sinistra pars et Persei caput w

usque ad aluum et Deltoton. signo Tauri oriente occidunt

Bootis pcdes, Ophiuchus a pedibus ad genua usque;

oriuntur autem Ceti pars reliqua et sinister Orionis pes.

Geminis orientibus occidit Serpentarius usque ad genicula;

oriuntur uero Fluuius Cetus Orion. is

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut

occidunt, habenda distantia est. nam quae transuersa

oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus habent quam

occasus; contra autem quae recta oriuntur et transuersa

285 G conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. nam Cancri 20

signum recte oritur inclinatumque mersatur, licet hoc in

Capricorno parua inflexione curuetur: oritur duabus horis

et duodecima parte horae, et hora occidit ac deunce; minima

in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis

et tertia parte horae, occidit uero hora semis et sexta 25

parte horae. Virgo oritur horis duabus et dimidia et sexta

1 humerique b || 2 eniocus BD eniochus b \\ aedique D

di* B edique b || 3 argus Bl || et ante puppis add. br ||

prochyon b |] 4 cygnus b || 5 ydri BR || 6 ad ortis add. I

orientibus b || ydrus BR |] 7 cratera b || 11 album Bl ||

12 ofiucus BD || 13 caeti B coeti R || 14 geminis orientibus

— fluuius (heridanus supra add.) coetus (sic) orion om.BlRD ||

17 abenda BlR || distentia BlR || quae om. R |] 18 recto

BlR |] 22 capricornu R \\ oritur decima B oritur duodecima

R oritur et duobus horis duodecima r oritur duabus horis

et duodecima 6 || 23 orae BlR || ora Bl |] deeunce R IJ

24 est om. BlR || oris BR || 25 orae B || accipit R || ora B |[

26 horae om. B |] oris B \\

LIBER VIII 313

parte horae, similiterque Libra, occiduntque hora et tertia

parte. at Scorpius diminuit ortum et auget occasum. oritur

enim horis duabus et tertia parte , occidit hora semis

et sexta parte horae. at Sagittarius oritur horis duabus

5 et duodecima parte horae, occidit hora et deunce horae.

at in uicem quae transuersa oriuntur et recta occidunt, 845

breuiores ortus occupant quam occasus. denique ex his

est signum Capricorni, quod oritur hora et deunce, occidit

duabus horis et duodecima parte horae. Aquarii uero

10 proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte

horae, occidit horis duabus et tertia parte horae. sequens

Piscium signum oritur hora et tertia parte horae, occidit

duabus horis et dimidia et sexta horae parte. eandem

mensuram Aries utriusque temporis seruat. Taurus oritur

15 hora et dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis

et tertia parte horae. at Gemini oriuntur hora et deunce,

occidunt duabus horis et duodecima parte horae.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia noctium- 846

que discriminat. nam cum Solis lumen eorum signorum

20 principium, quae tardius oriuntur, ingreditur, dum sequentia

signa nascuntur, diei prolixitas procreatur; ubi

uero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, 286 G

diebus exiguis noctes efficit grandiores. denique haec

ratio et illis respond.et, qui uelut miram efflciunt quaestio-

25 nem talia proponentes: si spatiis aequalibus signa omnia

percensentur ac necesse est diebus noctibusque cunctis

sena signa supra terras esse, omnes dies noctesque pares

esse debuerunt. sena autem signa superstare non dubium

est totidemque delitescere, dies quoque noctesque uariari

so diuersitatibus spatiorum. <nam solstitialis dies habet ae-

1 orae BR || ora BR quod notare desinam |I 2 augit BlR II

4 ex sexta R ]j 5 occidet BlR || dehunce B || 7 is Bl ||

9 XII R \\ aquari BlR || 11 sequens o B sequens b sed

quaeso R sequens r || et om. BlR \\ 14 taurus oritur— 16 et

tertia parte horae om. BlRl || 16 dehunce B || 17 duobus R ||

horae om. BlR \\ 18 ad haec est inaequatitas add. qua ratione

dies accrescunt noctesque breuiantur Bm || 21 procuratur

BlRl || 22 intra** B intrarit b intraret R \\

314 MARTIANI CAPELLAE

quinoctialis mensurae horas XIIII et sextantem, brumalis

nero horas nouem et dimidiam ac tertiam portionem, uicissim

brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur,

cuius lucis tempora suscipit nox aestiua. in tanta)

uarietate diuersitateque temporum illud profecto colligi- 5

847 tur signa aequalia non habenda. cui conclusioni et rerum

neritas et nostra regula refragatur. multiplici enim clepsydrarum

adpositione monstratum omnia signa paria spatia

continere. cum enim diuersa tempora in ortu babeant

atque occasu, tamen si omnium ortus occasusque conpen- io

ses, uidebis ad plenum conlata mensuris aequalibus re-

848 spondere. uerum hac quaestione consummata alia subtilior

de spatiis inparibus obiectatur. dicunt enim: si spatia

signorum aequalia sint aut Sol tardiore cursu quaedam

signa transcurrit, aut [in] dierum ratio diuersitate men- 15

titur. sed constat Solem Geminorum signum triginta et

«luobus diebus excurrere, Sagittarii autem XXVIII, ceterisque

signis aut adici aut detrahi aliquas portiones ; quod

profecto non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur aut

signa spatiis paribus tenderentur; Sol autem eadem ac*o

perpetua celeritate festinat; relinquitur ut signis spatio-

849 rum aequalitas denegetur. sed hunc quoque errorem

opinio inueterata conposuit, quam omnes hactenus credidere,

quem ad modum ipsi mundo sphaeraeque postremae

centron est terra , ita et solaris circuli eandem centron »

287 G esse, quod omnino falsum esse non dubium est. nam ut

diuersa spatia sunt caelestis ambitus circulique medialis,

ita et diuersis centrorum signis punctisque torquentur,

quo fit, ut terra solaris circuli centron non sit sed eccen-

9 tempora om. B^R || 12 summata corr. ut uidetur in summota

B consummata br summota R \\ 13 ante si ndd. et r ||

15 in om. Ettenheimunsterensis interpolatus \\ 17 sagittari

BlR || 19 perfecto R || 21 post relinquitur add. et det. ergo b II

22 hunc quoque errorem add. r et in ras. b hanc nem R jJ

23 actenus BlR || 24 mundus R \\ sphereque R sj>(corr.ex{)eraeque

B || . 27 in ras. aequistantibus b caelestis ambitus R

et supra add. a b || 29 eccentron B ecentros b haeccentros R

terra add. br ]|

LIBER VIII 315

Iros habeatur. per uices enim propinquitates descensusque

ad terras solaris orbita cursusque submittit itemque

pro signorum condicionibus sublimatur, et cum medietatem

linearem in latitudinem zodiaci Sol libratus excurrat,

i orbem tamen Solis obliquitas meatus aut inprimit aut extollit.

quis enim dubitet Cancrum Geminosque uerbi gratia

in mundi ardua sublimari rursumque Sagittarium Capricornum

pererratis deilexibus infimari ? quod cum ipse

zodiacus signaque caelo cohaerentia tantundem a terris

10 undiquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus,

qui subtermeat, aut euehitur aut descendit. hinc uenif.

ut a Sole signa cum uariis transcurri diuersitatibus uideautur.

Transcursa ratio est signorum caelestium atque etiam 850

i5 circulorum; nunc planetarum orbes edisseram, quos quidem

non ab erroribus suis — nam isdem Solis rationibus

commeantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diuersa

uarietas mortalibus caligines intentionis offundit,

non planetas sed planontas, sic ut ratio asserit, memorabo,

20 licet eos propriis nominibus insignitos etiam aliis nominibus

appellarint. nam Saturnum Phaenona dicunt Iouem- 851

que Phaethonta, Pyroenta Martem, Venerem Phosphoron,

jMercurium Stilbonta nominarunt; Soli uero Lunaeque diuersitas

gentium innumera uocabula sociauit. horum igi-

25 tur septem illa eo maxime cum fixis sideribus habenda

distantia, quod illa caeii tantum modo cursibus commouentnr

propria statione seruata, <hi uero tam mundanis

1 discensosque BlRl || 3 per BlRl || couditionibus bR ||

4 linearum br || zoziaei BlR || 6 uerbi et in ras. gratia add.

b qv V (h. e. ueluti cf. not. tat. Momms. 281, 3 et 314, 2) R \\

7 capricornum et r || 8 perratis R perarratis r pererratis in

ras. b supra add. transcursis b || infirmari Bl || 10 inter****

B ransitii add. b ersticii supra add. b |J 11 eueitur B uehitur

11 || euenit b fl 12 diero B uariis bR \\ 15 disseram bR \\

quas R et tit uid. Bl || 16 idem in ras. R hisdem b || 17 erroribus

BR corr. p \\ 19 sicut ratio scripsi strator R sic orator r

sicut B in ras. oratus add. b |J 21 phenonam Rb plenonam ut

uid. B || 22 phaetontam BR \\ pyroin BR \\ 25 confixis B II

26 distantia est b ]| 27 seruata scripsi ornata BD || hii B ||

316 MARTIANI CAPELLAE

raptibus auferuntur quam propriis cursibus commouentur.

852 nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum

nituntur diuersis conpensare temporibus, id est aut mense

288G ut Luna, aut anno ut Sol, aut triginta annis ut Saturnus,

et ceteris temporibus adtributis pro spatiorum quae cir-5

853 cumeunt iatitudine> aut breuitate. quae cuncta sidera

licet in ortum pergere uideantur, non tamen aduersum

mundum rigido motu sed obliquo per zodiaci defixa moliuntur.

alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare non posset. denique etiam Peripateticorum io

dogma contendit non aduersum mundum haec sidera promoueri

sed celeritate mundi, quam sequi non potuerunt,

praeteriri. jquod quidem etiam ut uerum sit, meis non

poterit rationibus obuiare. siue enim Saturnus nimia cum

mundo celeritate concertans uix exiguis cursibus supera- i5

tur, ac Luna, quod tardius incedat, intra tricesimum diem

a mundi parte eadem praeteritur; siue contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breuiore ambitu orbem circuit

Luna, tardiusque Saturnus propter latitudinem orbis

effusi; utrum uelis, meis regulis non obsistit, si quidem 20

-3oi suis motus istorum rationibus dispensatur. quibus tamen

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes

ortum petunt. alius quod temporum omnes diuersitatibus

atque accidentibus uariantur. nam ex his quinque sidera

stationes recursusque patiuntur, Sol uero Lunaque cursu 25

continuo rapiuntur. item haec lumina uicibus obscurantium

occultantur, quinque uero sidera nesciunt obumbrari.

tria item ex his cum Sole Lunaque orbem terrae

circumeunt, Vem» uero ac Mercurius non ambiunl

terram. *i

855 Licet generaliter sciendum cunctis orbibus planeta-

2 ratatio d || 4 aut luna Bl || 5 circumagunt b || 10 periphatheticorum

BR || 11 docma B || 12 potuerunt R poterunt

B poterant b || 21 dispensatur b depensatur BR dispensantur

r ]] 25 stationes b stationibus B stationis R ||

26 obscurantium corr. in obscurantur B -i- occultantur add.

b || 27 sydera B \\ 28 item BR igitur r \\

LIBEK VIII 317

rum eccentron esse tellurem, hoc est non tenere medium

circulorum, quoniam mundi centron esse non dubium, et

illud generale septem omnibus aduertendum, quod cum

mundus eiusdem ductus rotatione unimoda torqueatur,

5 planetae cotidie tam loca quam diuersitates arripiant circulorum.

nam ex his nullum sidus ex eo loco unde pridie 2890

ortum est eleuatur. quod si est, dubium non est centum 856

octoginta tres circulos habere Solem, per quos aut ab solstitio

in brumam redit, aut ab eadem in solstitialem lineam

io subleuatur. per easdem quippe mutationes commeat circulorum.

sed cum Sol praedictum numerum habeat, Mars

duplos circulos facit, louis stella duodecies exercet, octies

uicies cumulatur Saturnus eos circulos qui paralleli etiam

dicti sunt circumcurrens; qui motus omnium cum mundo

i5 proueniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt.

nam Venus Mercuriusque licet ortus occasusque cotidia- 857

nos ostendant, tamen eorum circuli terras omnino non

ambiunt, sed circaSolem laxiore ambitu circulantur. denique

circulorum suorum centron in Sole constituunt, ita

20 ut supra ipsum" aliquando, infra plerumque propinquiores

terris ferantur, a quo quidem uno signo et parte dimidia

Venus disparatur. sed cum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, cum infra Solem, Venus utpote quae

orbe uastiore diffusioreque curuetur. nam Luna quae 858

85 propinquior terris est, per quos feratur amfractus inferius

memorabo. post cuius orbem alii Mercurium Veneremque,

alii ipsius circulum Solis esse concertant; <deinde

—ou

1 eccetron R |] 2 quc B que b que R || cetron R |f

post dubium add. est b || 4 ratione Rl || 5 post toca add.

alia b || arripiunt b ]| 8 et tres R || 9 in BR ad b ]| 12 exercet

Ettenheimuensterensis excrescere Blt || 13 uices R || cumutatus

R \\ ad eos add. al hos b |] 15 in ante ortibus add. b ||

19 de Copernico cf. Detambre hist. de V Astronomie I p. 512 et

Koppius || 20 intra B || 22 uenus bR mercurius B || disperatur

R || propinquior est terris B propinquior ei est b propinquiores

terris /{ || 23 intra BR || utpute R || que R

quia r || 24 uastiore Koppius castiore BR || 25 inferius scripsi

interius BR \\

318 MAttTIANI CAPELLAE

Martis Iouis ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus

metiamur, quod non facile astrologi uoluere, ab uno geometriae

concesso assertio est incboanda, quod et ipsa

suggerit in praesenti et ab Eratosthene Archimedeque persuasum,

in circuitu terrae esse CCCCVl milia stadiorum 5

et decem stadia ; ita ut ab hoc ergo indubitatis rationibus)

adprobetur, Lunae circulum centies esse maiorem , qui

quidem circulus ipsa Luna sexcenties potior inuenitur.

859 quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae

Luna subiecta reddiderit et ipsius umbrae conlatione cum 10

290Gipso Lunae corpore uera dimensione monstrantur. quae

nisi morosa sint, quem ad modum dimensa sim demonstrabo.

crebro in ciimate Diameroes proueniens Solis defectus

eiusdem ex omni par-te totum obumbrauit orbem,

sed propinquo climati, id est Diarrhodu, portio obscura- 15

tionis apparuit, in climate uero Diaborysthenis nulla obsistente

parte Sol totus eluxit. unde quoniam clima Diarrhodu

quot stadia contineat manifestum est, repperi duodeuicesimam

partem terrae umbram quam Luna fecerat

continere. sed quoniam maius corpus est, quo umbra me- 20

taliter iacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus

pro parte Sol obscurabatur dextra laeuaque. conpertum

triplo maioreir^esse ipsam Lunam umbra sua. ergo collectum

est Lunam sexies minorem orbe terrae praedictis

860 rationibus inueniri. Luna autem minor est orbe suo sex- 25

centies. quod clepsydris intellegi potest. duobus enim

4 eratostene BD || 6 ergo om. R \\ 6 post maiorera add.

et del. telture b \\ quiq.idem R \\ 8 sescenties Bl \\ 9 ex D

et BR || 11 demensione BlR \\ 12 sunt B'R || 18 climmate

BlR || 15 ctimate b climmati R || diarodu BR \\ climmate

Br \\ 16 diaborystenis R diaboristenus B diaboristenes h II

17 climma BR \\ dyarodu B diarodu R || 18 quod R |j

repperiri BlR repperitur r || 21 climmatibua B climmantibus

b || 25 sescenties Bl || 26 post quod add. si b \\ post ctepsydris

add. intelligi potest — p. 319, 17 corporis tunae in marg.

eiusdem quo B saec. manus ita ut eyo textum retiqui: ceterum marginis

particuta resecta atiquot uocabutis paucae titt. desunt. sed

BR post clepsydris ita pergunt fusile inponas (ponas B) atque

(ea in ras. add. B) emersa (prior e in ras. in B, in eodem

LIDER VIII 319

uasis aeneis fusilibus positis unum inferius uacuum, aliud

superius aqua plenum pone. obserua autem Lunae ortum,

et stellam fixam simul cum ea orientem. et cum coeperit

corpus Lunae ex superiore parte supra terras apparere,

5 cito superioris uasis aquae uidelicet pleni centron aperi,

ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in uas inferius

incipiat, etdonec totum corpus appareat fluat. cum

autem tota supra terras apparuerit Luna, statim primum

uas in quod aqua fluxit subtrahe, et aliud apponas in quml

10 aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et cum illa orta fuerit,

superius uas unde aqua fluxerat tollas. deindc metire

totam aquam, quae in spatio XXIIII horarum fluxerat, ad

mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae prius

15 in primum uas fluxit et inuenies sexcenties aquam excrescere,

quod in Lunae circulo fieri non dubium est, id est

sexcenties superare spatium corporis Lunae: uides luna- 291 G

rem circulum centies maiorem esse tellure.

Quo monstrato alios circulos uideamus. sed quis du- 861

20 bitet solarem circulum duodecies quam Lunae esse maiorem,

cum quod illa mense, ille duodecim currat? Martis

uero circulus uicies quater potior inuenitur, louis centies

et quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies.

unde si numerus interiectionibus supputetur, et quot sta-

25 dia Saturni circulus habeat, et quota eius portio omnis

uocabulo s corr. in n b) omni subtrahas primum et aliud

uas apponas (corr. ex opponas B) donec nocte alia renascatur

adiecto ad circuli spatia & quod excurrit partibus et

(et in ras. in B) ipso item lunae corpore qm de c.irculo hoc

quoque ee non dubium est inuenies sexcenties (sescenties B ')

aqnam excrescere unde cotligas (aquara — colligas om. R)

circulum (circulus H) eius (maior luna gupra add. b) uides

lunarem circulum centies maiorem esae tellure (tellurem Bl)

quo monstrato BR || 6 infer Bm || 7 cor B"> || toto Bm ||

9 subtrahe scripsi subtrahi Bm |] 12 uas in resecta fotii parte

tegebatur || 13 to Bm \\ XXII (atia resecta) Bm \\ 21 ittam esse

R || 22 potius BW || 23 quadrages BlR \\ CCCXXX et BR ||

sexties B1 Q 24 interiectionibus Ettenheimuensterensis intentionibus

BR \\ quod BlR \\

320 MARTIANI CAPELLAE

terra sit, inuenitur stadiat -j-DLVI et passus XIIII. nam si

centies Lunae circulus maior est terra, Lunae autem circulo

trecenties tricies sexies maior Saturni, maior est

igitur Saturni circulus omni terra tricesies ter milies et

sexcenties. 5

862 Nunc iam Lunae meatum , quae terrae propinquior

est, uideamus. quam quidem menstruum habere lumen

physicorum assertione persuasum et [cum quod sit] semper

pleni orbis esse non dubium est. nam si ab illa soia

partequa se subicitSoli, omni hemisphaerio conlustratur, io

etiam cUm nobis tricesima nullum lumen ostendit superne,

qua Solem spectat pleno lumine relucescit; denique cum

discedens a Sole a latere eum coeperit intueri, pro parte

etiam inferius lumen adquirit, donec e regione posita ab

863 hac parte qua nobis est uisibilis conlustretur. circuit enim 15

eius globum undiquesecus Solis nitor, et ei parti, quam

totam tunc aspicit, lumen indulget, cuius luminis radii in

terras quoque luculentiores perueniunt, ut siquis ex speculo

lumine repercusso effigiem lucis <excipiat. quae quig64

dem Luna cum eum in orientis partibus conprehenderit, so

292 0 obscuratur, et cum in occasu deseruerit, lucescit. cuius

primi luminis effigies quibusdam uelut cornibus circulata

urivoeibric dicitur, cum uero XC partibus a sole discedens

orbem eius mediatenus idem radius iuminarit, bidTouoc

perhibetur; sed praedictis> partibus cum alias quadra-s5

ginta quinque adiecerit, 6ucpiKupToc perhibetur id est

maior dimidia , minor plena ; cum uero centum octoginta

partibus a sole discesserit contrario posita totam partem

1 stadia "OLVI & passus XIIII om. BR add. b ' vietteicht

war 6,048000000 geschrieben: VI . IIL . milia stadiorum (....

Ptin. VI 23, 24) et pars (statt des vorhergehenden portio)

XXXIII. DC Bottgerus p. 618 || 2 circulos R || 3 CCCXXX

sexies BR \\ 4 XXXIII milies et sexcenties BR || 8 et scripsi

est BR || cum quod sit deteui || 9 illa sola b illo BR ||

10 hemisplerio BR hemispherio b || 15 quo 2?1 || 18 lucubrandiore

B tucubrantiores b tucubrandiores R lugubrandiores

r || ex B: om. R a r || 21 eum ante lucescit add. b ||

23 menoides BD monoides bd \\ 24 itluminarit D \\ diatomos

B diatomus D U 26 amphicyrtos BR amphicyrctos b ||

LIBER VIII 321

quam terris opponit inluminat, TravceXnvoc perhibetur;

ac dehinc deficiens seruat cum praedictis partibus nomina

memorata. quae quidem tredecim orbis sui partes die

nocteque transcurrit, cum pro latitudine circulorum,

5 quos obeunt, eodem interstitio Mars dimidiam, luppiter

duodecimam unius partis, Saturnus uicesimam octauam

unius portionis excurrat. uerum Luna circuit totum signi- 865

ferum diebus uiginti septem et besse, sed Solem XXVIIII

diebus et media diei noctisque parte consequitur, quod

10 ideo tardius prouenit, quia cum suum peregerit circulum,

ex quo ipse Sol ab eodem loco, qui ei Iumen dederat, excurrit

et in signo proximo aut etiam altero reppefitur.

nam si in Librae aut Scorpii aut Sagittarii ultima parte

lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed in altero

is consequetur. haec enim tria signa aliquando transcurrit,

quem ad modum his contraria plerumque bis inuenit. nam

quoniam ibiSol triginta diebus et in Geminis triginta duobus

moratur, Luna, quae XXVIIII diebus et dimidia parte eum

consequitur, ibi utique poterit inuenire. uerum eadem 866

20 Luna aliquando quattuordecim diebus, aliquando quindecim,

plerumque sedecim plenum perficit lumen, ita

tamen, ut in eodem deponendo conpenset. nam si decimo

quarto die lumen inpleuerit, quindecim diebus amittit, ut

dierum ratio integra concludatur. uerum eadem implet

25 annum suum CCCLIIII diebus. nam duodecim eius coitus

hoc numero peraguntur, sicque fit ut annus solaris diebus

undecim maior habeatur, quod intercalationum diuersitatibus

conpensatur.

867

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edi- 293 G

30 camus. nam in zodiaco duodecim esse latitudinis partes

1 TTANCeAeiMOC B TTANC€AeNOC R |] 2 cum Ettenh. tum

BR || 7 excurrit b || 8 et z D i- bisse add. d et z R & ss in

ras. b ]| 9 de media cf. ad p. 67, 9 \\ 11 excucurrit Bl \\

12 proxumo Bl || 14 sequente BlR |] 16 is B in his b || contraria

BR contrariis his b || uenit b || 17 XXXII B J 18 obmoratur

r || XX nona R XX nono B XXVIIII diet,us b \\

22 decimo quarto Koppius XIIII BR || 29 comeat BR ||

MARTIANUS CAPELLA 21

322 MARTIANI CAPELLAE

superius intimaui, per quas diuersis modis sidera spatiantur.

nam alia per tres partes, alia per quattuor, alia per

quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim deferuntur.

Sol enim in nullam excedens partem in medio

libramento fertur absque ipso Librae corifinio. nam ibi »

se in austrum aquilonemue defiectit ad dimidium fere momentum.

Luna autem per omnes duodecim currens nunc

in aquilonem prouehitur, nunc in austrum deueniens infimatur,

utrimque momentis excurrens, sic ut Hipparchus

868 quoque consentit. denique obliquitati eius uocabulum 10

consiitutum, ut fere eXiKOeibric dicatur, ita tamen ut descendens

ascendensque ipsam solarem lineam, quam mediam

inter senas utriusque lateris partes esse monstraui,

aut acutis aut spatiosis angulis secet, nec possit tamen ad

idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte 15

sic ad Solem reuerti eadem latitudinis portione, nisi meuse

ducentesimo tricesimo quinto hoc est anno undeuicesimo.

nam ut sub eadem die isdemque propinquitatibus siderum

inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinque ; ut uerum etiam planetarum isdem rationibus »i

sub eadem specie <contingat, anni magni prolixitas spe-

869 ctanda. uerum eadem Luna cum secans solarem lineam

in aquilonem scandit, uocatur uiyoc uipouuevri , cum ab

aquilone ad solarem lineam redit dicitur uipoc Tonreivouuevti,

cum a solari in austrum> descendit TaTreivuju.a Ta- »

Treivouuevn , cum deinde rediens ad Solem resurgit to-

1 sydera BR || 2 alia per quinque om. B || 3 differuntur

BlR || 6 aut ante in add. B || 9 ipparcus BR || 11 be-

Hquoides B helicoides bR || discendens BlR || 13 litteris R

17 CCXXXV BR || XVIIII BR || 18 dieque hisdem BW

proprietatibus b || 19 redeant BlR \\ ad LV add. XXXII r

20 radiationibus Rl \\ 21 contingant B1 N YTTCOC deteta

prion; C B nm. D || YTTOM6NH B YYQM6NH D \\ 24 reddit

D || YYQC D YnOC B || TATTINOM6NH BD \\ 25 post

descendit add. dicitur r || TaTre(vui|ua Satmasius exerc. Ptin. p.

530 ed. 1689 TATTINOMA B TATTINOC b TAPINOC0A R ra-

TKiv6c *et TaTreiviJDc Grotius ]| TAIINOYMHNH B TATTINOMHNH

b YyOYC0€NH R || 26 post resurgit add. dicitur

r ||

LIBEK VIII 323

Treivujua uipouuevri. sed idem ascensus descensusque

faciunt utriusque luminis obscurationem. nam cum Luna

scandens descendensue in solarem lineam inciderit, si tricesima

est , hoc est omni corpore subiecta Soli, obscuras

tionem Solis terris facit: suo enim corpore subter se positis

obscurat, aliis partibus terrae Sole qua non tegitur

relucente. quam obscurationem eadem non cunctis men- 294 G

sibus facit, quia non semper tricesima in eadem solari linea

repperitur, sed aut sursum aut deorsum posita obstare ne

10 possit transmittit. item Lunae defectus fit, cum in con- 870

trario Luna posita, hoc est decima quinta, in eadem Hnea

Solis umbra terrae metaliter infuscatur. nam Sol umbram

terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus iutrarit,

quoniam uidere lumen Solis terra obstante non poterit,

15 luminis soliti ademptione furuescit. alias cum in superiore

aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni luminis

effigie relucescit. denique ideo intra sextum mensem de- 871

fectus non potuerunt iterari, quia aut decima quinta aut

prima in eadem Solis linea per duodecim partium latitu-

20 dinem spatiatur, deinde non poterit inueuiri. uude si ab

aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non

obsistit, TrapdXXaSiv ev cuvobuj facere perhibetur; quae

si a latere septentrionis transcurrens coit nec obsistit, TrapdXXa.

Hiv ev ftopehu cuvobiu facere memoratur ; si ab au-

25 stroueniens nec obsistens lumen acceperit, TrapdXXaEiv ev

1 TAPINOMA BR TAPINOC b || YOYM6NH B YTTOM€-

NH b YYOYC06NH R || diseensusqae R \\ 3 descendens BR

ue descendens b descendensue r || 7 eadem p idem BR \\

9 obstare posse B ut obstare ne possit b ut (om. Rl) obstare

non possit R || 11 XV BR || 12 nam BR item r || 15 ademtione

B^ || feruescit BlR \\ 17 VI B || 18 potuerunt B

poterunt b potuerint R || XV B ma add. b || cuper R cumper

B || 21 proxumo B' \\ 22 TTAPAAAA2IN6N (corr. in

nAPAMHKHN6N) CYNOAOC B nAPAWAZIN€NCYNOACJ

R corv. Salm. |] 23 nec B et bR \\ 24 TTAPAAAAZINeN

(corr. in KATABIBAZINH) BOPIOCYNOAQ B TTAPAAAAZINeNBOPIOOCYNOACO

R || facere add. Satm. \\ 25 nAPAAAAZIN€

N CYNOAONOTICO B HAPAAAA^IN€N CY-

,21*

324 MARTIANI CAPELLAE

cuvobuj voTiiu fecisse dicitur; si autem ad solarena circulum

ueniens ab austro obstiterit Soli, avaPifJ&ZovTa

cuvbecuov fecisse dicitur. hae species diuersitatesque

Lunae superae mutabilitatis uarietate confundunt.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu. quippe ab 5

ortu aut cum mundo corripitur, aut ipse suum circulum

contra mundum per obliqua distendit. uerum ex ea parte,

qua cum mundo uoluitur, cottidie ortus sui lineam mutat,

et quoniam omnes ductus per quos uoluitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non u

habetur. nam siue a Cancro descendat, per eosdem

usque ad brumalem circulum currit, siue a bruma in sol-

2950 stitium ueniat, per ipsos denuo reuoluitur, qui quidem

secantes secundo zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur.

nam primus Arietis circulus primus est Librae, \s

item secundus secundus, Arietis tricesimus tricesimus est

Librae, item Tauri prior Scorpionis est primus. sic igitur

trecentis sexaginta sex partibus fiunt centum octoginta

tres circuli, quos omnes parallelos appellamus, et ex contrario,

ut dixi, signa isdem partibus secant. ergo hos 20

circulos annuos trecentis sexaginta quinque diebus et

quadrante diei peragit siue ad solstitialem circulum tendat

873 siue exinde reuertatur. illud etiam non tacendum quod

cum duo sint hemisphaeria, u.num ab aequinoctiali circulo

in septentrionem, aliud in austrum ab eodem aequinoctiali, ts

tamen Sol diuersa utrumque <Yatione transcurrat, cum ut

dixi paria sint signa partis utriusque. uerum id quod ad

solstitialem consurgit centum octoginta quinque diebus et

NOAONOTICO R \\ 2 anabiba ZONCYNA6CMON B anabibazon

CYNA6C00ON R corr. Satm. \\ 4 superae mutabilitatis p

sui martalitas BR sui mortatis b sui martalis r \\ 5 solem

br sol quem BR || 11 descenderit b \\ 12 discurrit b \\

brumma Bl |] solstitiatem b || 15 tibrae item arietis (hoc uoc.

in ras.) tricesimus item tauri prior B librae item secundus

secundus item arietis tricesimus tricesimus est tibrae item

tauri prior b librae item secundus ac tricesimus item tauri

prior R \\ 20 hisdem BR || post ergo add. bis br || 22 triente

diei B corr. p quarta diei parte b XXX diei R || 24 ab om.

BlR || circuti BlR || 28 octoaginta D \\

LIBER VIII 325

quadrante diei noctisque, id autem quod ad brumalem

deprimitur centum octoginta diebus peragitur. quod utique

illa res facit, quod eccentron solis circulo dixi esse

tellurem et in superiore bemisphaerio) altius tolli, in in-

5 feriore ad terrae confinia appropinquare. dubium autem

non est citius transcurrere breuiorem sinum tardiusque

diffusum. uerum Sol, cum ad Cancrum ab aequinoctiali 874

parte conscendit, aestatem praestat hominibus, quos inter

solstitialem septentrionalemque uiuere dubium non habeio

tur; cum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descenderit,

auctumnum facit; cum ueroad brumalem lineam

recedit, hiems habetur propterea quod calore dimoto

torpor inuadit. rursum cum a Capricorno hiemali in

aequinoctialem Arietem surgit, uernum tempus adridet.

15 exhinc denuo in Cancro aestas torrida renouatur. sed e

contrario perferre omnia non dubitatur antipodas; quorum

aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer, Sol tenens

aequinoctia utrique parti temperiem.

lam illud superfluum puto noctium accessus defectus- 875

20 que memorare, cum pares pro rata sint aestiuis diebus

hiemis noctes, et hiemalibus diebus noctes aestiuae, una- 296 G

que aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. nam cum ab aequinoctio uerno in Cancrum Sol

meat, omnes dies maiores sunt noctibus suis. item ab au-

25 tumnali aequinoctio usque ad brumam minores dies noctibus

dilatatis.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet 876

horas nouem ; maximus solstitialis habet horas XI III licet

hoc pro climatum rationibus uarietur. nam climata octo

30 sunt, sed proximum solstitiali Diameroes, deinde alterum

Diasyenes, tertium Dialexandrias , quod ducitur per Cyre-

1 quadrante bD triente B || die D || 3 ecentron b ||

4 hemisperio D || post tolli uoc. Solem aegre caremus || 5 apropinquare

R 11 autumnum B || 12 hiemps r || 17 hyemem

R || 20 pro B per R || rata Grotius rota BR tatae b \\ 26 dilatatis

rb lateritis R lateratis B \\ 28 oras B || XIIII BR

XII b XVI r ]| 26 climmata BR || 30 proxumum B1 || diametoes

BlRl || 31 di**alexandrias B dioialexandrias R ||

326 MARTIANI CAPELLAE

nas in Afriram Carthagini ab austro adiacentem, quartum

et medium ex omnibus Diarrhodu, quod per mediam Peloponnensum

Siciliamque ductum ad ostium Baetis peruenit,

quintum est Diarrhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens, 5

deinde sextum per Hellespontum Thraciamque et confinem

Germaniae Galliam, septimum Diaborysthenis per Ponticum

mare et ab altera parte Germaniam Brittanniamque

praecidens, ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Biphaeos

montes. 10

877 Ergo secundum climata dies dirantur. Diameroes

maximus dies habet aequinoctiales horas tredecim, minimus

dies undecim ; Diasyenes maximus dies lioras habet

quattuordecim, minimus decem. Dialexandrias maximus

horarum XIIII, minimusdecem. Diarrhodu maximus horas a

quattuordecim , minimus nouem. Diarrhomes maximus

quindecim, minimus nouem; Diahellespontu maximus

horas quindecim , minimus octo. Diaborysthenis maximus

2 diarodu BR || peloponnesum R peleponnesem r || 3 hostium

R || beutis BR beotis b l meotis add. b boatis r ||

4 diaromes BR || 5 ad tagundens R corr. p ad tagongens r

adtin**g**ens B ptingens b \\ 6 VI BR tum add.b |] eltespontum

traciamque BR \\ 7 diaboristhen B diaboristhenes

per b diaborystenes per R || 8 brittaniamque BR || 9 meotidos

R maetis B maeotides b || ripheos BR \\ 11 — 327, 11

ex Strabone 179,3 — 182,18 Mein. non excerpta esse docent termini

maiorem partem a Strabone non abhibiti et minimorum dierum

mensurae ab eo omissae || 11 climmata BR || dicuntur b \\

12 aequinoctiales deteidt Bottgerus p. 618 sed Strabo 179, 4

Mein. (p.133 Cas.) habet lcr|uepiviliv || 13 dies det. b ante XI ||

diassienes R dia*senis B diasienes b || Diasyenes maximus

dies horas habet tredecim et bessem, minimus decem et bessem

coni. Bdttgerus; inpujv icrmepivujv ecn TpicKOubeKa Kai

r)uiu»p(ou Strabo || 14 diaalexandrias BR \\ 15 decem Bdttg.

VIIII R et in ras. B || diarhodu b diarodu BR j| 16 et bisse post

quattuordecim add. p (et bessem Koppius) ujpiiiv icr|uepivujv

oiaTeTTdpwv Kat rmicouc Strabo 134 Cas. 180, 21 Mein. \\

et bessem post nouem add. Bdttgerus \\ diaromae BR jj

17 diaelepontu B diaellespontu b diaelespontu R \\ 18 diabornsteu

B diaboristenes b diaboristhenes R \\

LIBER VIII 327

horasXVI, minimus octo. Diarrhiphaeon maximus sedecim,

minimus octo. deinde cum prope cardinem accesseris, 297 0

longior dies semper, breuiorque nox fiet. denique colligitur

sub ipso uero cardine semper diem esse. interea hic 878

5 climatibus quibusque crescunt decrescuntque luces, sciendumque

a bruma ita dies adcrescere, ut primo mense duodecima

eiusdem temporis quod additur aestate adcrescat,

secundo <mense sexta, tertio quarta, et quarto mense alia

quarta, quinto sexta, sexto duodecima. illud quoque maio

nifestum quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque

flexior aequinoctialem paene directum secat.

Hactenus de Sole. nunc planetarum cursus> conuenit 879

intueri eorumque praecipue qui circa Solem peragratione

mundana uoluuntur. nam Stilbon paene anni circulum

15 ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diuersitate

discurrit. huius Venerisque circulos epicyclos esse

superius memoraui, id est non intra ambitum proprium

rotunditatem telluris includere sed de latere quodam modo

circumduci ; qui ut oriri subinde occidereque uideantur,

20 mundani motus raptibus inuoluuntur. sed idem Stilbon, 88»

licet Solem ex diuersis circulis comitetur, ab eo tamen

numquam ultra XXII partes poterit aberrare nec duobus

signis absistere, nunc praeteriens nunc consistens aut

certe regrediens. qui quidem diuersis schematibus ua-

25 riatur. nam licet exiguos paruique temporis faciat, tamen

1 post octo add. et bisse p \\ XVI BR XVI et bisse p ||

et trientem ante Diarrhiphaeon add. p || diaripheon BR ||

sedecim| ev be rolc ... fJopeioTepotc oOci Tf|c MaiuiT(boc f\

be HCYicTri r|uepa cctIv uupojv icrmeptvujv beKaeftTd Strabo

135 Cas. 182, 17 Mein. \\ 3 breuior noxque R || fiat jVtfi ||

4 uere BlR || hic Grot. his BR || 5 ctimmatibus B clymmatibus

R || quibus BlR || post crescunt add. ita 6 || 6 quia

bruma r que bruma R \\ post duodecima add. s pars r

12 actenus B || 13 eorumque b earum quae B eaque R

14 poene R \\ anno BRl || 15 ad incitus add. incitatus b

19 uiderentur b || 21 comiteturp contineat bR continet B \

22 XXII R XXXII B XXII Ptinius (II 39) ex quo tamen haec

non excerpta uidentur \\ 25 exiguos (s in ras.) B exiguus R ||

spatia post temporis add. et det. b || facit b ||

328 MARTIANI CAPELLAE

et ortus facit et occasus. quippe ubi radiis solaribus condicione

partium liberatus ante emergentis splendorem

iubaris uibrabundus apparet, ultra terrarum horizontem

subleuatus. nam dKpovuKTiuj ortu hic numquam poterit

eleuari: quippe in diametro Solis positis potest euenire 5

sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita flt

ut iste, qui ultra signum et alteram exiguam portionem

sequentis abesse non poterit, non illi contingat ortu &Kpo-

.gg^, vuktiuj subleuari. denique nec contrarium eidem nouit

occasum sed ortum itidem uespertinum facit, cum post 10

occasum Solis luminis sui libertate clarescit. item occasus

duos habet, unum cum ante Solem parere solitus claritate

radii superuenientis occulitur, alium cum idem retrogradatione

sua uiciniae Solis admotus idem patitur in

occasu. ab eo quippe Solis lumine intra uiginti momenta 1»

abesse non poterit, licet maioribus partibus aberrarit, qui

ultra secundum signum non poterit inueniri. et has tamen

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense

nec id tamen semper offendit.

882 At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a 20

Pythagora Samio cum suis ostensast terris rationibus peruestigata,

et ipsa circa anni confinia ambire circulum proprium

perdocetur. nam diebus trecentis et aliquot, latitudinis

uero partibus duodecim Lunae similis peruagatur,

quinquaginta momentis a Solis orbe discedens, licet plus 25

quadraginta sex partibus aberrare non ualeat. et in suo

posita circulo eum uaria diuersitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit , aliquando subsequitur nec con-

1 ortum || occasum BlR |] 2 libratus br || emergentes

BSR || 3 orizontem BR \\ 4 dKpovuKTiiu Bottg. acronico

BR \\ nisi in cod. Grot. |l 5 posse B potest R et (sed rurs.

det.) b non potest cod. Grot. || 6 post perhibetur in mg. B add.

aut in quadrato partibus XC aut in tric&ro partibus CXX

aut in arduerso partibus CLXXX || 8 illi bR illic B ]| acronjco

BR || 10 orsum Bl \\ ortum sumit R \\ item/?1 || facit det.

in R || 14 sui* B \\ 15 integra b intra BR \\ 21 pytagora B ||

ostensa est p ostensas BR ostensa b \\ 26 plus a XLVT partibus

B || 27 quia XLI quando (atiquando r) R quia aliquando

(a ali in ras. add. b) B ||

LIBER VIII 329

prehendit, aliquando superfertur, non numquam subiacet,

quippe quae non annis omnibus reuocet cursum. tunc 883

etiam cum retrograditur, ultra anni circulum tardior conlustrat

orbem , cum autem directo cursu meat , etiam un-

5 decimo mense circulum complet. nunc faciens ortuiri

matutinum Lucifer, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper uel Vesperugo nominatur. sola de quinque sideribus

umbram reddit ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis

diu conspecta non cedit. quae quidem in ortu maio

tutino plerumque quattuor mensibus inmoratur, in uespertino

uero numquam plus uiginti diebus. uerum tam uisus

eius quam occultationes <(decem et nouem mensibus restaurantur.

gg4

Iam Pyrois siue Martium sidus ultra Solem means 299 &

15 proprium etiam ipse circulum telluris eccentron meat

annis prope duobus, in latitudinem quinque partes excurrit.

cui licet cum duobus superpositis ortus occasus

stationesque ac reditus uideantur esse communes, tamen

et altitudinem propriam> et stationem primam et absidem

20 suam exceptam ceteris nouit. nam eius altitudo, id est

ubi se eius circulus altius a terra tollit, sub signi Leonis

regione consurgit; statio uero specialis eius prima. nam

utpote Soli coniunctus de proximo etiam in quadratura

eius positus radios sentit, quippe in nonagesima parte ex

25 utroque eius latere remoratur. absidem etiam habet recessumque

sublimem in Capricorni confinio hoc est sub

eius uicesima nona parte.

Stella uero Iouis salutaris ad omnia utpote superior 8*85-

2 cursu R || 5 ortum matutinum scripsi ortum at ut in 3

ortum ut in b ortum in R - || 6 Lucifer scripsi luciferum •

BR || 8 fulgoris (del. s) R' omisso solis || 11 diebus BR

duobus 6 || 12 XVIIII D |] 14 iam scripsi nam BR || martis

BlD || 15 ad circulum add. circa b || etcentron D excentron

B || 16. quinque BD secundum pi IIII Dm || 17 hortus D ||

18 cummunes D || 19 stationem primam BD stationem propriam

b || 21 tollitur b || 22 ante eius add. est b || super

prima add. et det. 1 secunda b || 23 utpute R || 24 nongesima

Bl || 25 recensumque BlR |] 27 XVIIII BR || 28 utpote b

aut tua R ut tua B \\ super ****** B superior b supero re.330

MARTIANI CAPELLAE

duodecim annis longitudinem propriae circumactionis excurrit,

per latitudinem uero quinque partium spatiatur.

altitudo eius circuli in Virgine repperitur, absis uero in

Cancri xjuinta decima portione. qui ascensus descensusque

eccentron esse terrae ipsum quoque circulum con- 5

testantur.

S86 Phaenonis autem hoc est Saturni praelatius omnibus

sidus modico minus annis triginta circulum suum per longkudinem

circumcurrit, in latitudine uero tribus tantum

aut etiam duabus partibus peruagatur. altitudo quidem 10

cuius circuli in Scorpumis signo grandescit, uerum absis

ipsius in Librae uicesima portione. ortus tam ei quam

.300 Gduabvs inferioribus sunt similes, cum ultra partes duodecim

eos matutini radius non praecesserit Solis. tunc

quippe matutinum ortum facere perhibentur, occasum 15

autem cum Sole dimerso remotae tot partibus poterunt

887 apparere. est et alius ortus, qui dicpovuKTioc perhibetur,

cum Sole intra horizontem demergente de orientis

facie clarum. planetae nascentis sidus emergit. occultationes

uero eorum fiunt, cum radio Sofe consequente pro- 20

prii luminis uibratum amittunt. denique a partibus centum

uiginti stationes matutinas efficiunt moxque in contrario

in centum octoginta partibus exortus faciunt uespertinos,

itemque in alio latere in centum uiginti partibus

uicinantes stationes faciunt uespertinas, quas etiam secun- 25

das dicunt, qui superiores primas esse dixerunt, consecutus

autem radius intra duodecim partes eas opprimit et

occultat. sed cursus diuersitatem altitudinisque causas

consistendi retrogradiendique atque incedendi omriibus

ctor R superu rector r || 4 discensusque R || 5 ecentron rl>

centron R centro B || terram BlR || 7 faenonis BR \\ praelatis

r || 8 modicomunus R || 11 huius (h in ras.) B quis R

cuius r ]| signum b || 12 XX BR \\ 13 XII partes B || 14 non

om. RBl || praesserit BR corr. p || 16 demerso b ||

17 AKPONYKOYC BR uid. p. 328, 4 || cum sote R || arisontem

R orizontem B || ante de add. cum r || 20 solis add.

Koppins || consequentes 2?1 || 28 diuersitates Bl ||

LIBER VIIII 331

supra dictis inportat radius Solis adfulgens, qui eas percutiens

aut in sublime tollit aut in profundum deprimit

aut in latitudinem declinare aut retrogradari facit.'

LIBER VIIII

DE MVSICA

lam facibus lassos spectans marcentibus ignes

instaurare iubet tunc hymeneia Venus.

'quis modus' inquit 'erit? quonam sollertia fine

inpedient thalamos ludere gymnasia ?

10 deriguit comis blandisque adsueta Voluptas,

et noster pallens contrahit ora puer.

ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

15 <nec dulcis temptat psallere Melpomene.

omnia quae tenero moris feruescere ludo

in cumulum doctae uocis honore tacent,

nec Suada inlecebris sponsalia pectora mulcet

nec Stimula intenso allicit aculeo :

20 quin etiam interulos gaudens dissoluere nexus

1 radiis r || 2 tollit om. Bl || toltit aut in — facit om. Bl

aut in — facit om. R || MARTIANI MINNEI (MINEI b)

F. C. DE ASTRONOMICA LIBER VIII FINIT in B, nihit

subscriptum in R || 4 INCIP. DE ARMONIA in B, nihit inscr.

in R || 7 hymeneia deleta i in ras. B hymenaea R te Hymenaee

Heinsius in Burmanni Ouidio 1 186 || 8 uis B || quoniam

R || 11 contrait BlR \\ 12 fulchris R et sic leqebat scholiasta

tuuenatis VI 22 || 13 trina Ftora decens Vonckius ||

carite R caritate B1 \\ 14 reticens rb || 19 intenso Grotii

margo incensa b incenso R || 20 renexus R' ||

332 MARTIANI CAPELLAE

blandificaque libens stringere corda face

nictantes oculos reprimit stupefacta pauore

nec perferre ualet Gorgonos ora trucis.

si erudita placent certe sponsalia diui,

saltem docta ferat carmina Calliope: 5

nam simul oblectans uocis modulamine mentes

taedia dulcisonis auferet illa tonis.

quippe scrupposis, fateor, lassata puellis

insuetis laedor maestificata moris.

Pronuba si uolupe est haec seria carpere Iuno, 10

nec cura astriferi te stimulat thalami,

ast ego subcubui, lepidisque adsueta choreis

non ualeo tristes cernere Cecropidas.'

889

02getcum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis

sese permisit amplexibus Voluptatis. cuius uerbis tt

assertionique ruricolae omnes cunctique fluctigenae quam

plures eiiam astriluci adsensere diui praesertimque

Lemnius Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus

promtiore adtestatione conlaudat: tunc denique, quod

decenter innixa atque ipsa relabentem lassitudo decuerat,2o

Mars eminus conspicatus tenerae cum admirationis obtutu

languidiore fractior uoce laudauit profundaque uisus est

traxisse suspiria, nec Bromius in fauoris gratiam dispar

fuit: quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cupiditatis

cura concussit ut omittere uellet quae circa spon- 25

salem coetum ornatiora disposuit. tanti quippe uisum

890 numquam Veneri displicere. uerum superum pater licet

insinuatione germanae ut properaret admonitus tamen nequid

nuptialibus derogaret ornatibus aut tantae eruditionis

examen deliciosa festinatione conuelleret, qui probandarum so

891 numerus superesset nihil afferensfestinationis exquirit. cui

DeliusMedicinam suggeritArchitectonicamquein praepara-

1 btandifiaque R || 2 pauore D uapore BR sopore br ||

tae.dia R \\ 8 scruposis R |] puetlis BR salebris D duellis

Oudendorpius Aput. 1 p. 484 \\ 9 modis b || 10 si Koppius

sic BR |f 13 caecropidas bR caetropidas B \\ 16 ruriculae

BlR || 18 mulcifer b || 24 flammate R || 26 centum BR

corr. p || post uisum add. est b \\

LIBER VIIII 333

tis adsistere 'sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est nec cum aethere quicquam habent

superisque confine, non incongrue, si fastidio respuuntur,

in senatu caelico reticebunt ab ipsa deinceps uirgine explorandae

discussius. una uero quae potissima caeli

siderumque dilectio est, examinis huius tam fauore quam

uoluptate disquiritur tuisque conspectibus non poterit

sine scelere uiduari. sed illud prae cunctis intimatum 892

uelim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco

alias <aduexit uirginis mater puellas, quas opulentis coornatura

muneribus examine isto explorare constituit.

hae igitur nec dispares numero nec disgregae uenustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae

in penetralibus quoque uirginis secretisque sanctioribus

alumnatae quo odio quibusque> deliciis ac prorsus enerui 303 G

mollitudine sideralis curiae transeuntur, Iouialis uigoris

maiestate percensae?' hic Tritonida 'atquin' ait 'uirgines 893

quas Phronesis educauit superum incessabiliter pectorum

arcana tenuerunt nec fuit uestrum quisquam qui non illis

uoluntatis abditae interpretamenta commiserit. denique

ex his quam plures antistitium professae diuum, ac ni per

illas nefas in terris sanctis libare numinibus, certe litare

penitus abnegatum. uerum transactae uirgines eruditionis

castae praestitere miracula, bae familiaritatis uestrae

praeferunt documenta. nam inter diuina humanaque discidia

solae semper interiunxere conloquia. hasigituringres- 891

sas agnoscetis probabitisque diui.' quae dumDeliusPallasque

dissererent, earum disquisita uocabula. tunc Phoebus

'Genethliace prior' inquit 'astabit, quae rationis aetheriae

2 quidquam BlR || 4 senatuque r || reticebant r ||

10 uirgines D || coornatura scripsi conlatura (atura in ras.) B

l tas add. b collocatura D || 12 non dispares BlD || 14 secretisque

sanctioribus p secretis sanctioribus R secretioribus

D || 15 quo scripsi quamne ni fallor B quone bD |]

16 curia BlR || franseantur b \\ 18 fronesis BR || 19 archana

R || 20 commisserit BlR || 21 antistitiam Bl antestitiam

R || 22 tibrare Bl liberare R || 23 eroditionis BlR ||

24 cascae corr. in caustae B l a add. b || haec B1 || 27 probatisque

BlR || quaedam B quae cum b || 28 generiace R ||

334 MARTIANI CAPELLAE

conscia pensa Lachesis adoperta atque iustantium saeculorum

generanda denuntiat. deinde Symbolice, quae uarietatibus

ominatis uentura conponens auspiciorum prouentus

pensat uicibus futurorum. Oeonistice tertia est,

per quam tripus illa uentura denuntiat atque omnis emi- *

nuit nostra cortina. denique in argumentum praescientiae

mihi coruus adludit, cycnus etiam sociatur, ut diei

noctisque prouentus nos auibus praesentire concolor temporum

pluma testetur. ipsaque tripus trini cursus prae-

895 sagia pollicetur hoc est exstantis instantis et rapti. demum ie

trigarium supplicantis semper germanitatis adueniat, quod

nostra uulgo suffragia pollicendo incertos mortalium sensus

primum in spem opis superae proritauit praesidiique

indigam in cultum fecit procedere nationem. hanc igitur

siue trigeminam feminam siue tres in unius nominis uoca- 15

bulum conspirantes quis in caelum uenientes inexaminatas

adtemptet explodere, cum per eas in terras nos cer-

896 tum sit demeare? post has uero adstabit decens illa sidereis

fulguransque luminibus, quae epistularis tua et dicta

est et probata. huic semper pater tuas adsereris credi- 2«

disse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem

304Gquae uias uestigia aduentum exitusque igniuagae denuntiationis

agnoscit. huic igitur feminae conloquium denegamus,

per quam edictorum tuorum admonitus mortalibus

innotescunt? cur igitur pater optime remoraris et intro- 25

897 mittere eas alacer et probare?' postquam haec Latoius

dixit Iuppiter Harmonien uenire, quam suggestum est

Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari. hic Luna iam gemina emensi diei

1 lacessis 7{ || adoperta Koppius adopertae BR |] 2 gerenda

b ]] symbolicae BR \\ 4 uicibus scripsi uiribus BR

cf. Amrn. Marc. XIIII 11, 26 || oenestice B |] 5 tripos b

uenturi R || denunciat B \\ emicuit D || 6 argumenta V

cicnus R ]| eciam B netiam D || 9 ipsa quoque tripos b

11 aduenietj? || 12 uestra BlR \\ 13 pruritauit r || 19 fulgoransque

R \\ epistolaris b \\ 20 adseris R \\ 21 commusisse B

(sed si in ras.) J] 22 ad inuentum )- || 23 adnoscit R || 25 quur

R |] 27 armonien BR |] 29 ordine R ]| emense BlR' \\

LIBEE VIIII

portione commonita 'ingressuram mox' inquit 'feminaffi

possum explorare uobiscum. ceterum propinquante coniinio

noctis consequentibus tempora inpertire non possum.

quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae decursio-

5 nis iter subeundum nec ceterarum me auscultare commentis

stelligeri raptus meta permittit. et fateor uellem

siqua examinationem - uirginum (prorogaret auctoritas,

ipsa quoque tam praecluis eruditionis adserta cognoscere:

praesertimque cum perendinatio rationabiliter expetatur;

10 ne lassata cognoscentis curae fatigatione fastidia omnem

doctae intimationis excursum grauatae laboris intentionis

excludant , et illa expetendae cognitionis adprobandaeque

subtilitas hiy odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate

uertatur. aequius igitur duco ampliandam discus-

15 sionem tantam in ardentem sitim aurium uiuidarum.'

quae cum Luna dissereret, omnes certatim adsensere diui, 898

dehincque utrum repensatrix data diesque conferendae

dotis prorogari iure publico posset inquiritur. quo dicto

arcanus ille prisci iuris adsertor magna nepotum obsecra-

20 tione consulitur responditque regulariter etiam matrimonio

copulato dotem dicere feminam uiro nullis legibus

prohiberi. ac tunc luppiter periti patris eruditione commonitus

'habeo' inquit 'mea pignera gratulandum quod

fas adseritur quicquid uos uelle cognoui. neque enim

25 fastuosa rigidus elatione defugiam aut uestrum crebrius

adcelerare consilium, aiit doctarum uirginum examinare

sollertiam desidis ignauiae dissimulatione piguerit, prae- 305 4

2 propinquante confinio noctis b propinquante confmioque

nocte BR (sed noctis R) |] 3 consequentis r \\ inpertinere

B imperdri b || 4 mundana R || discursio Ji \\ 5 sit inter B

inter R iner r itiner b \\ 6 steltigeni BlR || 7 siquam B || uirginem

r || 8 precluis BD \\ erudicionis B || asserta D ||

9 prehendinatio b || expetatur seripsi expectatur B exspectatur

R || 15 tantam scripsi tantum BR || arium BlR ||

inuitarum Koppius || 17 dato BlR || 18 ducto BlR || 16 archanus

Rb || adsertur R || 21 ducere b || uiro BR iure 6

23 ante quod add. ob b \\ 24 assertur BlR |l quidquid B

26 acceterare margo Grotii celebrare R adcelebrare B

17 pigebit B \\

336 MARTIANI CAPELLAE

sertim cum terris indecenter expulsas solis oporteat ad-

893 haerere sideribus. nunc igitur praecellentissimam feminarum

Harmoniam quae Mercurialium sola superest au-

<liamus. haec quippe est quae superum curas prae cunctis

poterit permulcere aethera cantibus numerisque laetificans 5

et nostra tantum modo cupit celebrare palatia exosa terrigenae

stoliditatas ignauiam, quam melicorum indocilis auget

sine fine mortalitas. denique iam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnauit ac uix

Cyllenidae indagantis excursibus nunc conprensa post w

longae occultationis obliuia de fugae reuocatur reducitur-

900 que latibulis. hanc igitur repertam post saecula numerosa

et tandem in usum melicum carmenque reuocatam

tam uolupe est quam conducit audire. ceterae uero eruditionis

doctissimae sacraeque germanae cum renouata u

lux fuerit intromissae intentioris curae examine proba-

901 buntur.' his orsis Iouialibus Phoebus admonitus uirginem

sibi prorsus adcommodam admissurus egreditur.

uerum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa adnuit

puero praecineret nuptiale carmen. itaque Hyme- 20

naeus alacri tandem uigore luminatus nec ipsa iam renuente

Tritonide sic coepit

902 'aurea flammigerum cum Luna subegerit orbem,

rosis iugabo lilia.

uirgo deusque sacro sociabunt foedera lecto: 25

fulcris parate cinnama.

Hesperus intactam seruet licet usque puellam,

nuptam uidebis Phosphore :

nec iam artos lacrimae pressi nec crinibus ungues

nexus ualebunt rumpere. 30

5 armoniam BR || 4 est quae om. BlRl || 6 coepit Bl ||

8 derutaque BlR || 10 conprehensa b \\ 11 fuga R || 14 eruditiones

R || 15 sacraque R II germinae R |{ 16 intentioris Br

intentiones R intentionis b \\ 18 admisurus D \\ 19 paphiae

R phaphiae B || 20 puero ut br || praeciperet r praecinere

B precineret D || nymeneus BR |] 21 rennuente BR ||

29 iam artos Barthins ad Ctaudiarmm p. 461 matris BR j

prensi Burmannus Anthot. I 747 \\ crinibus Heinsius in Burtnanni

Ouidio II 330 uirginis Roeuerius uiribus BR \\

LIBER VIIII 337

ne thalamos metuas : eris hoc quod luno Tonanti est,

quae nunc sorore dulcior :

<si placuit docti sollertia sacra mariti,

magis placebunt oscula.

Aurora> exoriens roseis spectabit ocellis

floris resecti praemia :

ipse ego pallentem speculabor luce puellam -

sese occulentem uisibus.

conscia iam Veneris noua serta parate Napeae

crocumque lecto spargite

inque torum uiolas certatim fundite conchis:

puluinar almum comite.

crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

libens capillum soluere.

flammea uirgineum quae obnubere sueta pudorem

regina demet Pronuba.

te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur.

quae nunc dura nouo nescis committere amori

parabit illa pectora.

tu modo quae mando oculos deiecta decoros

reconde mentis intimo :

doctilocum chelis iuuenem complexa lacerti

facunda redde pignera.'

his Hymenaeo diutius uelut fescennina quadam licentia 904

personante geminanteque crebrius placuisse ratus maxima

circumstantium multitudo Tritoniden Dionenque comitata

5 spectauit BlR \\ 6 flores BlR \\ proemia R Q 8 ocutentem

Br \\ 9 in napeae peae in ras. in B \\ 11 thorum Rb ||

12 cometis BR corr. p || 13 crinalem Scaliger crinali BR crinale

b (crinale spiclum Grotius) \\ 15 que R || 16 regni debet

R1 regni demet Bl |j 19 nescis p noscens BR || cummittere

RBl \\ amore RB1 \\ 20 parauit BlR \\ 21 delecta

BlR |] decorus R \\ 23 doctiloquum b || chris BlRl |] lacerti

Gronouius obss. p. 305 Frotsch. lacertis BR || 24 feconda B II

pignere RBl 25 hymaeneo R || 26 crebriusque BR ||

27 tritonidae BlR \\ dionaeque RBl ||

MARTIANUS CAPELLA 22

338 MARTIANI CAPELLAE

digreditur et ad os reductae tandem uirginis studio properante

concurritur. uerum tam puellarum quae deas

dominas consecutae pone forte constiterant, quam heroum

populus qui iussus aduenerat properabat: illae ut psallendi

materiem discerent, hi ut sacri uultus memoriam 5

905 recenserent. nec mora et ecce quaedam suauitas intemptata

aulicaeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae

ultra cuncta rerum oblectamina recinentes auditum mirantium

conpleuere diuum. non enim simplex quidam et

unius materiae tinnitibus modulatus sed omnium organi- w

carum uocum consociata permixtio quandam plenitudinem

cuncticinae uoluptatis admisit. quo canore diutius

circumstantium pectora deorumque mulcente illae egressorum

paulo ante turbae aduentum uirginis praeeuntes

ac, tanti comitatus, praeambulare uisuntur. sed non is

cassae dulcedinis nec sine aliquo sonori modulaminis argumento

aut opere reuerterunt. nam Eratine Cypridis

filia et Himeros Cupidinis adsecutor itemque Terpsis e

307 G famulitio Dionae concinentes gratissime intrauere primum.

906 sed puer monauliter sonabat. post hos psallentes Pitho 20

Voluptas <et Gratiae admixtis lyrae uocibus atque ipsae

harmonicis dissultantes motibus aduenere. dextra laeuaque

interea praecedebat numerus heroum crinitorumque

sapientum, qui omnes modulatione quidem leni paruaque

uoce qualibet> dulcedine murmurantes sed alii laudes 25

deorum hymnosque quam plurimi alii musicos tonos quos

modo conpererant retexebant, uerum per medium quidam

agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Siluanum harundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris

Faunum tibia decuerunt. uerum sequens heroum 30

1 degreditur BlR os scripsi nos BR || properanter p ||

3 dominas Vulcanius domine R dominae B )| 6 interiectata

r || 7 aulidaeque BR || 8 obiectamina BlR |l 17 eratime

rB \\ 18 imeros BR \\ terpsiss bR || 19 dione BR || 20 moniliter

r monauliter b monauloter BR || pito BR || 21 graiae

D || tirae D || 22 armonicis BD \\ 24 in sapientum in B u in

ras. || 26 ymnosque BR || 28 hyrcipedem R || pandora 6 ||

29 sibilatris ni faltor Bl sbilatris R f\

LIBEE VIIII 339

praecluis enituit admiratione conuentus. nam Orpheus

Amphion Arionque doctissimi aurata omnes testudine consonantes

flexanimum pariter edidere concentum,

nam Thrax quo duri rumpere regna Erebi 907

5 qnoque suam meruit inmemor Eurydicen,

quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

quo fertur rabidas perdomuisse feras,

quo uidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et siluas currere monte suas,

10 carmine quo Strymon continuit latices

et Tanais uersis saepe reflatus aquis,

quo inpune accubuit rictibus agna lupi,

et lepus inmiti contulit ora cani —

hoc nunc permulsit insonuitque melo

15 adcumulansque magis carmina sacra Ioui.

Amphion rigido in corpore mentis iter 908

quoque dedit montes sumere posse animas,

quo sensus duris cautibus inseruit

et docuit rupes carmina uelle sequi :

20 nam muros Thebis dulcisonis fidibus

praesidiumque dedit carminis arbitrio.

sed nec Arioniam marmora surda chelyn

tempsere, extremam cum flagitaret opem,

et licet indomiti dira procella noti

25 spumea Scyllaei uerreret ima maris,

delphinas totis sollicitauit aquis,

et melicos cantus belua grata tulit.

o uere antistans numina magna deum,

quae istorum laudes protulit Harmonia, 30$

30 quae domitare erebum marmora saxa feras

et potuit rupes sensificare tonis.

1 preclui BR' \\ 2 amfion R |] 3 flexeaniraum Bl || 4 trax

R || herebi b \\ 5 euridicen BlR \\ 7 quod R \\ 8 quod R \\

clandibus BlR \\ 9 istmaros BlR || montes r |] 10 strimon

B || 11 tanaus r || 14 promulsit r \\ 15 sacro BlRl II

16 anphion RB |] 22 chelen B chelin b || 23 temsere BlR ||

24 nothi br \\ 25 spumea scynei BR spuma cyanei b spumea

cynei r || uerteret b II 29 armonia BR || 30 domitar

BR domitat r domitare b || ferebum BlRl JJ

340 MARTIANI CAPELLAE

post hos honoratior fontigenarum uirginum chorus Pegaseae

uocis nectare diffluebat, qui Phrygii cuiusdam pubedae

cicutis geminatis <interstinctus omnes praecedentium

909 suauitatum dulcedines anteibat. tandem inter Phoebum

Pallademque media Harmonia sublimis ingreditur. cuius s

sonorum caput auri coruscantis bratteis comebatur

caeso etiam tenuatoque metallo rigens uestis et omnibus

ad motum gressumque rata congru->entia temperatum

blandis leniter crepitaculis tinniebat. cuius incessum

mater Paphia ut eam contigue sequebatur licet pulchris 10

rosea numeris ac libratis passibus moueretur uix tamen

poterat imitari. dextra autem quoddam gyris multiplicibus

circulatum et miris ductibus intertextum uelut clypeum

gestitabat, quod quidem suis in uicem conplexionibus

modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modo- 15

rum concinentiam personabat. laeua autem uirginis

quam plures ex auro adsimilatae paruaeque effigies thea-

910 tralium uoluptatum religatae dependebant. uerum ille

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat

sed ignota rotunditas omnium melodias transcenderat 20

organorum. denique uix ingressa atque eiusdem orbis

sonuere concentus: cuncta iila quae dissona suauitas commendarat

uelut mutescentia tacuerunt, ipseque tunc Iuppiter

caelestesque diui superioris melodiae agnita granditate

quae in honorem cuiusdam ignis arcani ac flammae 25

insopibilis fundebatur, reueriti intimum patriumque carmen

paululum in uenerationem extramundanae omnes in-

1 uirginem RBl || pegasaeae /{ || 2 defluebat B difluebat

b || phygii Bl phigit R frigii r || pubedae b pubidae B

pudide /{ U 4 foebum D || 5 armonia BD || 6 brateis in

ras. B blatteis D cf. Lachmannus ad Lucretii 1111 727 II

comeatur Bl \\ 8 motu D || 9 necessum R (inces in ras. B) \\

10 paphiae BR phaphiae b I| contigua b || pulchi B pulchis

b || 13 clipeum /{ || 14 gestitebat R || conplexibus br ||

15 itis /{ ]| 16 concinencium R || leua BR || 17 adsimulatae

BRl || paruoque BlRl \\ 18 religatae dependebant scripsi

religataeque pendebant BR ]I 19 chelis R || tetracordon

BR || 21 uix seripsi mox BR \\ 26 patriumque saipsi patrimumque

BR \\

LIBER VIIII 341

tellegentiae surrexerunt. tunc egersimon ineffabile uirgo 911

concludens ad Iouem reuersa aliis modulis numerisque

uoce etiam adsociata sic coepit

'te nunc astrisono carmine Iuppiter

5 quo gemmata poli uoluere sidera

sueuit lege rata sacra recursio

praefandum ueneror, quippe potissimus 309 G

nectis sceptrifero sub diademate

omnigenum genitor regna mouens deum

10 mundum perpetuo dum rotat ambitu

mens, quam sidereo sufficis inpete.

te nam flammigeri semina fomitis 912

spargentem referunt astra micantia:

te Phoebea sacro munere lumina

15 terris purpureum dum renouant iubar

testata ambrosium splendificant diem:

Cynthia noctis honos lampade menstrua

auratis rubuit praedita cornibus:

sub te plaustrilucis luminat ignibus

20 anguis Parrhasias disiciens feras.

sic solidi tenerum corporis ambitum

tellus non prohibens axibus inditur

<alternisque regit et regitur polis ;

sic Nerea freti noscere limitem

25 sicque ignem superum lambere pabula,

ut nullis> scateant dissona litibus

atque ita perpes ament dissita uinculum,

ut semper metuant foedifragum chaos.

1 infabile RBl || 4 astrisono Grotius astrisonum BR \\

8 necdis B nectis bR |] 10 rogat RBl || 11 sydereo B \\ sufeicis

RB subiacis r sufficis b || 12 te om. BlR \\ flammigeris

R \\ 13 fererunt BlR1 || 14 Phoebea Heinsius in Burm. Anthol.

1 137 foueant BR potata b ]] flumina BR || 17 Cynthia

Heinsius sic tua BR \\ 18 rubuit Heinsius creuit BR || praedita

Heinsius premia B praemia R praeuia Grotius |] 19 ptaustrilucas

BRl \\ 20 parasias BR parnasias br || dissiciens

BR || 21 habitum RBl || 22 proibens R \\ 25 labere D ||

26 nulli D || lit ibus D libus BR \\ 28 chaus R caus B chaos b \\

342

MARTIANI CAPELLAE

tu rector superum tu pater optimus

conplexuque pio sidera colligans,

natos perpetuo corpore uiuidans,

salue, nostra cui perficitur chelys,

bis plenum omnisona cui recinunt mela.

913 Iam uos uerenda quaeso caeli germina,

quae multiforme scit ciere barbiton,

adflata nostris ferte corda cantibus,

miscilla sacrae dum geruntur curiae,

mulcere uestrum quae uelim consortium.

iam uos uicissim proque lege numinum

posthac sonabo disgregato plasmate

suisque cunctos adlubescentes tonis

deducit urget atque delenit iocis

stimulosque rursum lene permulcet melos.

914 Nunc igitur alma quae senatum lumina

deum uerendo culminatis uertice,

bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis,

tamen gemellis quae refulgent cursibus

310 G natura honoro protulit fastigio

Phoebeum utrumque praeferens uocabulum :

Phoebus coruscus ac decens Latoia :

lunare quippe haec uenit consortium,

Phaethontos ardens scandet axem Delius.

nunc uos pudici nostra fratres culmina

precabor ipsa, ne uerendos contrahant

uultus iugandis quae feram dis carmina

Hymenque nostrum inuehat fastidium :

3 uiuidas BR corr.Kopp. \\ 8 atfata r || 9 geruntur scripsi

feruntur BR \\ 10 ualent b uelent B uellent R\\ 14 deducet

BR corr. Vulc. ]| adque R \\ delenit iocis scripsi debebit (debit

Bl) locis BR || 20 refutgent scripsi refulgens BR refulget b ||

22 Phoebeum scripsi foebea BR \\ utrumque scripsi utero BR

cithero b uero p || praeferes BR corr. p praeferre b \\

uocabulo R \\ 23 Phoebus coruscus scripsi Pallas corusca

BR || tatolae BlR || 24 haec scripsi hac b ac R hanc Br \\

25 fotontos R foetontos B \\ 28 quae del. in B \\ feram dis

Oroiius ferendus RB ferent diis r ferendo b \\

LIBER VIIII 343

psallente plectro concinentur nuptiae

fidibusque iuncta fescennina prodient.

Iaui nunc blanda melos carpe Dione, 915

durus quippe rigor cedit amori.

Nouit nam tenerum probare carmen

<ipsum spumigenae salum Cytheres,

Nerinaque> chelys mouet Camenam,

dum conchis Galatea personantes

nantes fiuctigenas chorumque Phorci

flagrans cura trahit niualibusque

inrestinctus aquis triumphat ardor.

Iam nunc blanda melos carpe Dione, 916

durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

percussaque modis sonat Lycaeis

sollers Arcadiae nemus cicuta :

pernix semiferi puella Panos

nam uersa in calamos sonat loquaces,

quam dum forte deus premit labellis,

suspirat uelut osculis canorem.

Iam nunc blanda melos carpe Dione, 917

durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse uersiformis

fidibus studet Cupido,

arcusque dulcinerues

roseo ligans ramali

feriato liquit arcu

calamos parante Musa.

in carminis Ieporem

1 concauentur R cumcanentur br con**nenter B || 2 iuncta

scripsi luxa BR || 4 amore B || 7 cheli R chaeli B chaelis

b || 8 galathea BR \\ personantes Groiius personante BR \\

9 forci BR || 10 niuabibusque R || 11 ad inrestinctus cf.

Heinsius in Burm. Ouidio II 678 || 14 menaliae BR || 15 liceis

BR || 18 loquacis BlRl || 19 quam dum BR quam cum b

quantum r || 23 uersiformis b uerniformis B uernisformis R

ueris formis r || 24 fidibus scripsi facibus BR || 27 arcu p

actu BR arcu D ||

344 MARTIANI CAPELLAE

curam negat sagittis

tenerumque arundinetum

nostrum in melos reliquit.

nunc ergo corda mulcent

311 G amor et canor iugati :

placet ac decet, uicissim

cantemus atque amemus.

918 Iam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

mater fuit Lacaenae,

inlecta sed canore

nescit dolum cauere.

nam candidus niuosis

olor inuolutus alis,

argenteis minorem

<plumis uidens decorem

nec posse purpuratis

nimiunf) placere ocellis,

teneros ciere cantus

Phaethontiasque Musas

coepit repente' ficta

fraudem parans senecta:

sic admouetur ori

roseumque circumactae

rapit osculum puellae,

gremioque conplicatus

pretium tulit pudoris.

919 Iam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Latmiadeum

lucis diua secundae

sacris praetulit astris.

antrum quippe secuta

linquens culmina caeli

5 amor scripsi uapor BR \\ 6 cecet r ]] 11 lacenae RB

26 faetontiasque B foetontiasque R || 31 tadmiadeum BR

LIBER VIIII 345

pastoralibus ardens

palmam dedit cicutis

pulso et luminis auro

pandit saepta balantum

5 sordentique adoperta

pratis gaudet amictu:

hoc tunc comite noctu

pascit monte capellas:

spectans sidera mundi

10 mage percrepat flagello

nec curare deorum

pensa aut ferre susurros 312 ff

illex carminis ampli

aegram cura coegit.

15 temnit noctis honorem,

praefert antra subulci

rupe et dura quiescit,

et post regna Tonantas

stramen dulcius herba est.'

20 <talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes permulsi- 92»

que diui nec minor quippe ex fidibus suauitas quam uocis

modulamine resultabat. denique qua industria conparatum

quibusue adsequendum ediscendumque opibus uigil

cura re-)promittat, ut in tam dulcem eblanditamque mol-

25 litiem intima mentium liquescat affectio, Ioue admirante

disquiritur. ac tunc uirgo cum artis praecepta a se expeti

examinandae eruditionis intentione conspiceret, paululum

melicis temperans exhortante quoque Delio Palladeque

sic coepit

30 'Iam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa 921

mortalium caeli orbes stellantes inspicio' in quibus artis

4 septa BR || 7 hoc scripsi ac BR || comite scripsi

conscia B constantia R constia r || 10 fagello B || 14 curam

BlR \\ 15 tempnit b || honorem b horem RB horrorem r

20 armoniae BD || ohlectatis Bl || 23 assequendum D

27 paulum b || 28 exortante R \\ 30 quippe b quidem BR

31 inspicio scripsi incutio BR |]

346 MARTIANI CAPELLAE

praecepta edissertare prohibitum, cum melodiam omnisonis

conuenientem pulsibus modulorum macbinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat. sed quoniam

emersa terris uirgo nuptura uanescentia intercapedinatae

prolixitatis obliuia iam supero debet uigore discutere, 5

iussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda

922 repudiata recenseam. dum me quippe germanam gemellamque

caelo illa incogitabilis effigientiae genuisset

inmensitas, sidereae reuolutionis excursus atque ipsa totius

molis uolumina comitata superos incitosque fulgores io

modis adsocians numeros non reliqui. sed cum illa monas

intellectualisque lucis prima formatio animas fontibus

emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum iussa sum demeare. denique numeros cogitabilium

motionum totiusque uoluntatis inpulsusipsa rerumdispen- i5

923 sans congruentiam temperabam. quam rem dedere mortalibus

uniuersis Theophrastus laborauit. Pythagorei etiam

313 G docuerunt ferociam animi tibiis autfidibus mollientes cum

corporibus adhaerere nexum foedus animarum. membris

924 quoque latentes interserere numeros non contempsi. hoc 20

etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. denique benignitate

largissima sensim ipsam notionem meae oblectationis

aperui. nam fides apud Delphos per Deliacam

citharam demonstraui; tibiae per Tritonidam nostri comitem

Marsyamque Lydium sonuerunt ; calamos Mariandyni »

et Aones in laudes inflauere caelestium; panduram Aegyptios

adtemptare permisi ipsisque me pastoralibus fistulis

uel cantus auium uel arborum crepitus uel susurros fluminum

imitantibus non negaui. psaltas cordacistas sam-

1 edissertare deleta t R || omnissonis r l| 7 repedita B

repediata R i repudiata b || 8 effitientiae r ]| 11 mones R ||

13 femanantes RBl || 14 numerus R || 15 uolumtatis R uoluptatis

r ]| 16 dedere scripsi debere BR || 17 theofrastus

BR || pytagorei B.B || 18 tybiis bR || 20 interse Rl intersere

Bl \\ non deleta in R || 21 pytagorasque BR \\ 22 sensi

R || obiectationis BlR || 23 detfos B delfus R || 24 cytharam

B \\ 25 marsiamque lidium BR || mariandini BR ||

26 pandurum BR pandoram b || 29 negabi BlR || paltas BR

peltas b || cordacistas BR cortialistas b [[

LIBEE VIIII 347

bucos hydraulas per totum orbem ad commodum humanae

utilitatis inueni. per me quippe uestrum homines 925

inlexere succursum irasque inferas per naenias sedauere.

quid quod bella uictoriaeque undique meis cantibus con-

5 quisitae? nam Cretes ad citharam dimicabant, Lacedaemonii

ad tibias, nec ante adgrediebantur fata proeliorum

priusquam illis contigerat litare Musis. quid Amazones

nonne ad calamos arma tractabant? quarum una quae

concipiendi studio uenerat, cum Alexandrum salutaret

io donata tibicine ut magno munere gratulata discessit. Lacedaemonios

in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad

proelia praeire quis nesciat? tubas non solum sonipedes

atque bella sed agonas acuere certamenque membrorum

nunc quoque conpertum. quid pacis tnunia <nonne 926

15 nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium

multae ad lyram leges decretaque publica recitabant. perturbationibus

animorum corporeisque morbis medicabile

crebrius carmen insonui. nam phreneticos symphonia

resanaui. quod Ascle->piades quoque medicus imitatus

20 cum consulentibus urbium patribus plebis inconditae uulgus

infremeret seditiones accensas crebriore cantu inhibuit.

ebrios iuuenes perindeque inprobius petulantes Damon

unus e sectatoribus meis modulorum grauitate perdomuit.

quippe tibicini spondeum canere iubens temu- 314 G

25 lentae dementiam perturbationis infregit. quid adflictationibus

corporeis nonne adsidua medicatione succurri?

febrem curabant uulneraque ueteres cantione. Asclepiades

item tuba surdissimis medebatur. ad affectiones animi

tibias Theophrastus adhibebat. ischiadas quis nesciat ex-

1 ydraulas B draulas R |l 5 critarum R cytharam B ||

demicabant R || 6 preliorum B || 10 tubicine b || 11 sibaritas

bR subaritos B || 12 praetia B || 16 liram D || 18 insonuit

D || freneticos BD || symfonia D syfonia B || 20 consotentibus

BlR || 21 sedicione B \\ crebrior cantus BR corr.

Mon. 3 || inbuit BR inibuit b || 22 ebrios om. R \\ 24 temulentiae

BlR \\ 25 adflictationis RB adflictionibus b || 26 meditatione

r \\ 27 asclipiades BlR \\ 28 turba BlR || meditabatur

B |] efFectiones RB afflictiones b || 29 theofrastus

BR || adibebat B \\ sciadas BR corr. p ||

348 MARTIANI CAPELLAE

pelli aulica suauitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos

liberabat. Thaletem Cretensem citharae suauitate

conpertum morbos ac pestilentiam fugauisse. Herophilus

aegrorum uenas rhythmorum conlatione pensabat.

927 animalium uero sensus meis cantibus incunctanter adduci 5

saltem Thracius citharista perdocuit. in quo non fabula

sed ueritas gloriam procreauit. unde enim cerui fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriae crepitu detinentur,

cycnos Hyperboreos citharae cantus adducit? elephantos

Indicos organica permulsos detineri uoce conpertum, i»

fistulis aues allici conprobatum, infantibus crepitacula

uagitus abrupere, fides delphinis amicitiam hominum per-

928 suaserunt. quid canticis adlici disrumpique serpentes,

glandem ferunt messesque transire! manes cieri lunamque

laborare nolme ipsius uetustatis persuasione conper- »

tum? in Lydia Nympharum insulas dici, quas etiam recentior

adserentium Varro se uidisse testatur, quae in medium

stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae, debinc ad littora reuertuntur.

929 in Actiaco litore mare citbaram sonat. Megaris saxum

ad ictum pulsus cuiuscumque fidicinat. possem innumera

mortalibus a me conlata percurrere, ut non me terras fugiendi

studio reliquisse sed ingratae humanitatis ignauiam

uiderer iure damnasse. sed iam ad artis praecepta desiliam,

ut nupturae uirgini promissum munus inpendam. 25

930 et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia

quae rhythmicis et melicis astructionibus continetur prius

315 de melicis dissertabo. dico quicquid rite sonuerit aut

tonum esse aut hemitonium aut quartam toni quae diesis

1 senocrates BR \\ lynfaticos BR |] 2 taletem BR \\ chitarae

-ff || 3 erofilus BR || 4 ridmorum R rytmorum B ||

6 tracius B tratius R || chitarista B ]| 9 cicnos R || yperboreos

B |] cythare BR || elefantos BR || 12 abrupere scripsi

adrumpere B abrumpere bR \\ delfinis BR |] 13 cantibus b ||

allici b \\ 14 ferrunt R || 16 lidia nimfarum RB |I 17 asserentium

b || disse BlRl |] ante testatur add. eas r || 19 litora

R || 21 fidicinnat R || 24 dampnasse b || 25 uirgine

BlR ]] 27 ritmicus R ritmi*cis B rithmicis 6 || 29 temitonium

BR emitonium b ||

appellatur. uerum tonus est spatium cum legitima quantitate,

qui ex duobus sonis diuersis inter se in uicem con

tinetur. hemitonium dicitur quod toni medium tenet,

diesis uero distantiae tres sunt. nam prima breuior, quae

5 tetartemoria nominatur ex eo quod quartam partem t oni recipiat.

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion

modulandi genus per hanc maxime demetimur. secunda

abilla maiorest: nam tritemoria nominatur quoniam habet

partem tertiam toni itemque chromatice appellatur, quod

10 chromaticum modulandi genus per ipsam funditur <tertia

uero habet toni quartam partem ac dimidiam quartae et

uocatur hemiolia ex harmoniae diuisione quoniam hemiolium

modum conplet. tonus igitur idem plerumque appellatur

et sonus. uerum soni sunt per singulos quosque 931

15 ac per omnes tropos numero XVIII.> quorum primus

dicitur apud Graecos TrpocXau(3avouevoc, apud Romanos

uero idem dicitur adquisitus ; secundus uTtdTTi UTrdTujv hoc

est principalis principalium, qua eadem uoce nos uti summus

Iuppiter statuit ; tertius TrapuTrdTri uTraTWv id est sub-

20 principalis principalium, quartus UTrdTujv bidTOvoc id est

1 spartinm BlR \\ 3 emitonium BR || 5 tetrartemoria b

tetaremoria R || nominatus R || 6 enarmonius R \\ armonior

R inarmonion rb || 7 post hanc add. quoque b \\ demitimur

R || 9 cromaticae BR || 10 cromaticum BR || funditur

scripsi finditur BR || tertiam et deinde tertiae BR corr.

Meibomius \\ 12 emioliae enarmoniae diuisionis B hemiolia

et harmoniae diuisio D ex harmoniae diuisione loannes

Grotius ah harmoniae diuisione Meibomius || hemiolium Meibomius

emiolii B hemiolii D \\ 14 soni uero in ras. b uerum

add. b uero soni D || 16 TTPOCAAWBANOCOe-NOC BR \\ .

17 ypate spaton R ypate ypaton B || 18 post principalium

inserenda uocabula qua eadem uoce uti summus Iuppiter statuit

(quae ita: quia eadem uoce nos uti summus Iuppiter statuit

exhibent BR) post apud Eomanos uero in codd.posita inteltexit

Grotius \\ 19 principalium — 350,3 subprincipatis om. R\\

18 principalium — 350, 1 id est principalis om. B1 || 19 TTAPITTAT€

YTTATON B^\\ id est D -i- in ras. B \\ 20 iS mediarum

extenta B l principalium add. b ]] 'duabus primis biar6voic

uox Xixdvou adiungenda, duabus posterioribus TtapavriTr|c, Grotius

||

350 MARTIANI CAPELLAE

principalium extenta , quintus UTrdTri uecujv id est principalis

mediarum, sextus autem TrapuTrdTri uAujv quod est

subprincipalis mediarum , septimus uecujv oidTOvoc id est

mediarum extenta, octauus uecn hoc est media, nonus

Tpvrn cuvrmu-^vujv id est tertia coniunctarum , decimus 5

cuvn,u.u.^vujv bidTOvoc hoc est coniunctarum extenta, undecimus

vriTn cuvnu.u.evujv id est ultima coniunctarum

duodecimus Trapauicri hoc est prope mediam , tertius decimus

TpiTri bieZeuYuevujv id est tertia diuisarum, quartus

decimus biefceuYuevujv bidtTovoc quod est diuisarum 10

316 G extenta, quintus decimus vriTri bieZeuYuevujv id est ultima

diuisarum, sextus decimus Tpvrn uTrepfJoXaiujv id est

tertia excellentium , septimus decimus uTrepfJoXaiujv bicitovoc

hoc est excellentium extenta, octauus decimus vriTT|

uTrepftoXaiujv id est ultima excellentium. 15

Hi sunt igitur soni, qui modulationem apte et cum

932 ratione conponunt. constat autem omnis modulatio ex

grauitate soni uel acumine. grauitas dicitur quae modi

quadam remissione mollescit, acumen uero quod in aciem

933 tenuatam gracilis et erectae modulationis extenditur. ex 20

supra dictis itaque sonis, qui et singulis etomnibus tropis

rite conueniunt sunt symphoniae tres, quarum prima est

bid Teccdpujv, quaeLatine appellatur exquattuor, etrecipit

sonos quattuor spatia tria productiones duas et dimidiam,

nam prius tonum productionem uocaui, est autem 25

1 MHCON B M6CON D || 2 COHCON D J 3 AIATONOC

BR et sic deinceps || 4 MHC€ B \\ 5 LPIT€ R TPYT€ B-\\ CYN€

NM6NON BR et sic deinceps || 8 nAPACOCOC BR \\ me-

. dia R || 9 TIPITH R || AI€Z€YC0€NON R aieZ€Y»MHNON

B \\ 10 AI€Z€YC0€NON R aieZ€YOCO€NON B II AIATONOC

R ATONOC B \\ 11 NeTAI€Z€YC0eNON R N€T€AI€-

Z€YGM6NON B || 12 YTTePBOAe(H /?)ON RB \\ 13 YTTePBOA€(

H2?)QN RB et sic pautto post \\ AIATONOC R AIATONOC

B || 16 hii R || 18 pro modi mauutt modulationis Meibomius

|] 19 remissione Ioannes Grotius emissione BR ||

20 rectae R \\ 22 sunt om. RBl || synphonie R synfoniae B

symfoniae b \\ 23 qua R \\ 24 tres r || dimidia BlR || 25 nam

prius tonum Bamb. 393 nam sonum fiat id est tonum R nam

sonum fiat ideo tonum B nam sonum id est tonum b ||

LIBER Vmi 351

hemitoniorum quinque [quae ad productiones plenas et

integras mediatenus ualent] bie"ceujv decem, diesis uero

[interpretatio] est sic ut supra dixi quarta pars toni. sed

haec symphonia est in epitriti ratione. epitritus autem

5 dicitur qui et numerum ternarium habet et trium tertiam,

quod est unus, ut sunt quattuor ad tres. alia symphonia 934

quinaria est et dicitur bid TrevTe atque constat sonis quinque,

qui inter se quattuor spatiis diuiduntur. productiones

habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ac

10 medium, hemitonia septem, diesisque quattuordecim, atque

hemiolii possidet rationem, quae forma et eundem numerum

circa conlata detinet et eius medium, ut sunt tres ad

duo. tertia bid uacujv, quae ex omnibus dicitur, octo

sonos recipit, spatia septem , productiones sex , hemitonia

15 duodecim, diesis uiginti quattuor, atque constat ex ratione

diplasia, hoc est dupli.

Tropi uero sunt quindecim sed principales quinque, 935

quibus bini cohaerent , id est Lydius cui adhaerent uTrep-

Xubioc et uTroXubioc , secundus Iastius cui sociatur uTro- 31? G

20 iacTioc et CnrepidcTioc , item Aeolius cum uTroaioXiuj et

UTrepaioXiuj, quartus Phrygius cum duobus UTtocppuYiuj

et uTrepcppuYiuj , quintus Dorius cum UTrobujpiuj et uTrepbujpiuj.

uerum inter hos tropos est quaedam amica concordia,

qua sibi in uicem germani sunt, ut inter UTrobuj-

1 emitonium BR || quae ad productiones plenas et integras

mediatenus ualent detebat Meibomius || 2 AI€C€toN

RB || ante decem add. uero B || 3 interpretatio deleui ||

4 sinffonia BR quo in uocabuto quae uarient libri notare desinam \\

9 praeeidet R || 10 emitonia BR ]| Al6CICque BR || 11 emiolii

BR || 14 emitonia BR || 16 duplici r |] 17 quinque om.

B || 18 coerent BR \\ hyperlidius B yperlidius R \\ 19 ypolidius

B ypolydius R || TTTOIACTIOY(Y del. b)C BR \\

20 Yn€PIACTIOY(Y del. b)C BR II eolius BR \\ YTTO€OAION

(Al in ras.) B YT7O6O(0ON R \\ 21 YTTeP60)AION

(AION in ras.) B YTT€PeONQ R || frigius BR || YTTO deinde

in ras. <t>Piri03 B YTTOAPICO R || 22 YTT deinde exparte in ras.

€P<t>Pir10 secuntur inducta OPICO B YTT€PAOPIft) R \\ quintus

AOPIOC cum YTTOAOPIO & YTTHPAOPIO om. BlR \\

23 tropus R \\ 24 YTTOAOPIOY (Y del. b) M BR ||

352 MARTIANI CAPELLAE

piov et UTrocppuYiov , <et item inter uttoidctiov et vittoaioXiov,

item conueniens aptaque responsio inter uttocppuYiov

et uTroXubiov, qui tamquam duplices copulantur.

mediae uero grauiorum troporum his qui acutiores sunt

TrpocXau.pav6u.evai) fiunt. uerum tropi singuli quoque 5

tetrachorda faciunt quina. tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quattuor per ordinem conpositorum,

quorum extremi sibi debeant conuenire. sed haec posterius.

nunc ac incoamentorum ratum ordinem redeamus.

praedicta enim ideo prima dicta sunt, ut altius 10

tenerentur.

Primo quippe cumLasus ex urbe Hermionea harmoniae

uim mortalibus diuulgaret, tria tantum mei genera

putabantur eibiKov aTrepYacTiKdv eSaYYeXtikov , quod

etiam epunveuTiKOv dicitur. et eibiKov est, quod ex per- 15

seuerantibus et similibus consonabat, id est sono numeris

atque uerbis. - sed quae ex his ad melos pertinent, harmonica

dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae ad

uerba , metrica. dTrepYacTiKov est quidam materiae tractus

efficiens exercitium eius , cuius tres itidem partes id 20

est ueXoTroua Xriiuu: TtXoKri. dHaYYeXTiKov autem ad ex-

1 inepopiriOYM b yn€pcj>pioyo) r n yttoactioym

B YTTOIACTIOM b YTTOIACTIYM D || ITT€PeOAIOYM B

inePOAIAIOM b YnOAIAIuM D ]| 2 ipofrigium et ipoiolion

D YTTO<PPITIOYM et ITTePAIAIOYM B ]| 3 tamquam

loannes Grotius tantum BD || 6 tetracorda BR || tetracordum

BR || 9 inchoamentorum b || 11 tenerestur B'R ||

12 cum uutgo quam om. BR add. b j| latus r iasius b || ex

nrbe Ermionea Scaliger exorsus harmoniae uim Grotius ex

urse (surse B) ermionaea (ermioniaea R) uir BR ex suse armeniae

uir b II U YAIKON A (Y b) n€PrACTIKON- €ZANT€

A (C add. b) TIKON BR \\ 15 €PM€N€YTIKON BR || YAIKON

BR || 17 armonica BR || 18 rytmica BR || quae ad

uerba metrica om. R | 19 YTT€PrACTIKON BR corr. Meib. \\

quidem br || tractatus pro tractus coni. Meib. || 21 'legendum

censeo |UeXoiTona fiuOuoTroua Troincic. Melopoeiae autem partes

sunt tres Xf]iliic (pro quo hic inepte Xiiic) u(£tc Kal Xpnctc- Q""-

rum partium subdiuisiones rursus adferendo perueniremus tandem

ad irX0Kr|v, Meibomius \\ moelopeia B melopeia R || Xf}'yic

Meibomius lexis BR \\ nAOK€ B \} eZANT€ACTIKON B ZANLIBER

VIIII 353

positionem pertinere uidetur et habet partes tres dpYcxvikov

ibbiKdv uTroKpmKov , quae inferius rerum ordo

disponet. nunc de prima uoce uelut de sonitus totius

parente dicemus.

f> Omnis uox in duo genera diuiditur, continuum atque 937

diuisum. continuum est uelut iuge conloquium, diuisum

quod in modulatione seruamus. est et medium, quod in3i8G

utroque permixtum ac neque alterius continuum modum

seruat nec alterius frequenti diuisione praeciditur , quo

io pronuntiandi modo carmina cuncta recitantur. horum

illa, quam in diuisas partes certasque deducimus, Diastematica

nominatur et ei parti quae Harmonica uocatur

aptanda est.

Quae quidem Harmonica habet partes disputationis 938

15 septem, primam de sonis, secundam de spatiis, tertiam de

systematis, quartam de genere, quintam de tonis, sextam

de commutationibus, septimam de modulatione, quam

melopoeiam uocamus. ac prius de sonis, ubi artis est

elementum. sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti 939

20 in geometricis signum, in arithmeticis singulum. phthongos

sonos dicimus. uerum phthongus dicitur uocis modulatae

particula una intentione producta. est autem intentio,

quam dicimus tasin, in qua uox consistit ac perseuerat.

sonus phthongus uel speciatim uel generaliter

25 appellatur ; sed generale uocabulum et specialia habent

quae ibioTryrec Graia uoce perhibentur. ut si quem ad

modum nobis scribendum sit cogitemus, ita haec uirtus

phthongi docet quid uel acutius exeramus uel lenius re-

THTIKON R ]| 2 OAIKON Rb (quid in B primitus scriptum

fuerit non dispicio) || interius BR corr. p |J 3 de om. R ||

8 utrumque BlR || 9 quo Meibomius ut BR || 12 et 14 armonica

BR armonia b || 16 diastematis b || quarto BlR |]

quinto BlR || sexto BlR \\ 17 VII in ras. b \\ 18 melopeiam

R || est artis R \\ 20 aritmeticis BR |] ptongos BR Il

21 ptongus BR \\ 23 tasin Leid. tasis BR || 24 ptongus BR \\

25 uocabuto BlR \\ speciale R speciali B aliquae B quae R

habent et specialia quae p |j 26 ibt6Tr|Tec Grot. ideotetra R

idioteta corr. in idiotheta B al ideit&ra add, b || perhibetur

b || 27 hae R || 28 ptongi BR || acutius Grot. acuminis BR \\

MARTIANUS CAPELLA - 23

354 MARTIANI CAPELLAE

940 mittamus. uerum ex istis alia faciunt, alia patiuntur.

faciunt intentio uel remissio, patiuntur acumen et grauitas.

productio autem est — hoc est eTriTacic — uocis commotio

a loco grauiore in acutum locum, avectc uero contra, nam

ab acuminis culmine in graue quiddam seriumque descen- 5

dit. fit autem soni grauitas cum ex intimo quidem spiritus

trahitur, acumen uero ex superficie oris emittitur.

sunt igitur innumerabiles soni sed specialiter per singulos

tropos <duodeuiginti tantum poterunt conuenire, quorum

941 nomina superius memoraui. quorum prior est adquisi- 10

319G tus, qui ideo tali nomine nuncupatur, quoniam eorum

quae tetrachorda nominantur nulli omnino consentit sed

extrinsecus uelut adqui->situs accedit propter consortium

mediae, cui concinere consueuit. qui adquisitus uno tono

a principali principalium separatur, quae principalis prin- i5

cipalium, quia prima in tetrachordo conlocatur, quasi

cuiusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique

942 dicitur , quae principali subiecta coniungitur. principalium

uero evapuovioc et xpiouaTiKoc, quam nos uix forsan

recte colorabilem memoramus, et ideo hoc nomen 20

accepit, quia inter principales colores album tetrumque

quicquid interiacens inuenitur colorabile Graia significatione

perhibetur. ergo enarmonius chromaticus itemque

diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. multiplex quippe tetrachordorum ratio sic 25

flrmatur. principalis autem mediarum, quia prima est

medii tetrachordi, ideo id nomen accepit; cui subnexa

subprincipalis mediarum esse dicitur. denique reliquae

tres sui similibus oboedient. dictum uero hoc tetrachordum

mediarum, quia in medio locatum est inter principa- 30

3 est del. in B || 6 quidam BlR || 7 traitur BR || 9 XVIII

Bamb. 393 uiginti octo BD || 12 tetracorda BD \\ 16 tetracordo

BD: omissam h in hoc uoc. notare desinam || 17 rectores

BlR \\ 19 6NAPMONIOYC BR \\ KPOMATIKOYC BR ||

quam R quae B quem b \\ 23 cromaticus BR || 24 diatonos

BR || indicio b || genera B i rum add. b || 27 cuius BlR ||

29 suis b || simitibus p simili usu R et fortasse B similes sub r

simites b || ubedient Bl \\

LIBER VIIII 355

lium tetrachordum et tetrachordum coniunctarum. post 943 -

supra dictas autem quae sequitur media nominatur : quae

ideo media dicitur, quia tam grauis modi finis est, quam

in tropis omnibus futuri acuminis caput, atque ipsius quo-

5 dam modo uinculo tam grauis modulatio quam acuta conectitur,

ut in Lydio modo, ubi rectum iota est. uerum

post mediam extendentem hemitonium coniunctarum erit

tertia, quae in eodem modo, id est Lydio, L litteram pro

nota habebit. post hanc illae quae a nobis superius ex-

10 pressae sunt tres sequentur Ivapuovioc XpWuaTiKoc et

oidTOvoc, quae et paranete dicitur, quam Latine paene

ultimam perhibemus. post quam ultima sociatur, quae

.. ideo dicta est coniunctarum ultima, quia in hoc tetrachordo

finem tenet. omne autem tetrachordum coniuni5

ctarum ideo dictum , quia mediae ipsi , quae perfectam

symphoniam prima conpleuit, adiungitur ac producente

media sequentem tonum ille qui sequitur sonus Ttapaue- 320 0

coc nominatur, quod hunc satis proximum sonus adiunctae

modulationis offendat. dehinc diuisarum tertia, quae ple- 944

ao num systema diapason finit, unde diuisarum tertia perbibetur.

post hanc soni ceteri consecuntur. sonus uero

diuisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio

tono a mediae fine diuellitur. post hoc tetrachordum excellentium

conlocatur, quod ideo excellens nomen accepit,

25 quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. horum igitur sonorum, id 945

est phthongon, sunt alii quos consistere et perseuerare

necesse est, alii uero sunt uagi. denique alii papwruKvoi

nominantur, alii uecoTrUKvoi perhibentur. spissum uero

7 emitonium BR | 8 id est inducta in B II l titteram scripsi

litteram BR labda supinum codex Grotii ]] 10 KPOMATIKA(

Afl)l BR KPOMATIKOC b || 11 AIATONOC BR \\

poenaeultimam R poenultimam r penultimam B \\ 12 ultimam

BlR \\ 15 media R || 16 synfoniam BR \\ 20 diuisarum

b coniunctarum R et ut uidetur B || 26 fastigatur BlR ||

27 ptongon BR I) atiquis BlRl || 28 BAPYnYrNOI BR \\

29 M€COnYrNOI B MeCOnYrNOY R.- deinde alii 6H0Ttukvoi

add. codex Grotii \\

23*

356

MARTIANI CAPELLAE

dicitur trium sonorum conpositiua quaedam qualitas.

PapuTrUKvoi autem sunt qui uelut regiones primas spissi

retentant, uecoTtuKvoi <uero qui media possident, 6E0-

ttukvoi qui ultima tenent, cnruKvoi qui in positionem sonorum

trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege iun- 5

946 guntur. stantes autem perseuerantesque dicuntur uel

cutukvoi uel papuTrUKvoi) qui ueluti quandam speciem

et formam sibi principalium uindicabunt. ideo autem a

quibusdam statarii nominantur, quia diuersas extentiones

recipere non possunt. alii autem uagi et errantes haben- 10

tur, quia interdum largiora, interdum minora spatia receperunt:

sed hi alii TrapuTraTOeibeTc alii XixavoeibeTc uocantur.

uerum primi ideo sic dicuntur, quod statim prioribus

subnectantar. XixavoeibeTc dicuntur a digito, qui

minister artis et cantus singulos mouet. est autem pri- 15

947 mus a pollice. hi uero alii sibi in uicem congruunt, alii

discrepant et resultant. sed illi ouocpujvoi quia sibi in

uicem coniunguntur, bidtpujvoi autem id est dissentientes

sunt qui cum percussi fuerint in uicem discrepant, 6|u6-

cpujvoi qui uocis quidem aliam significationem gerunt, 20

eundem tamen inpetum seruant. sunt autem et aliae sonorum

diuersitates. et prima quidem per intentionem,

ut aut acumine aut grauitate dissentiat. secunda per spa-

321 Gliorum perceptionem , cum uni aut plurimis coniungitur

spatiis. tertia per coniunctionem systematis , quo aut 25

unum aut plura recipit, etquod secundum morem dicitur

2 BAPYHYrNOI B BAPYnYrNOC R || aute B || spissis

B || 3 retantant R \\ M6COnYrNOI B MECONYrNOI

R |l ante media add. in Bl II. OKYnYrNOI B OKYnYTNOY

B || 4 et 7 AnYrNOI B AnYrNOY D \\ 7 BAPYnYrNOI

B BAPinYTNOY D \\ 8 a quibusdam b quidam

BR || 9 extensiones * || 12 his b \\ nAPYnATIO***C B nAPinATOIAIC/?

]| AIKAONIAIC B AYKAONIAlC R [| 14 Al-

KAONIAIC B AYKAONIAIC R \\ dif.unt R \\ dicito BlR ||

quos b || 15 etBR ad b ]| 16 his 'j']j"OMO<t>ONI BR pro eo

Grotius coni. cO|Ucpwvoi || 18 AIA<t>ONI B AIATONI R \\

19 sunt R || OMO<t>ONI RR || 23 aut post ut om. R \\ 25 communionem

Meibomius coniunctionem BR ||

LIBER VIIII 357

id est kcxt, fI6oc : alium quippe morem acuta significant,

alium grauiora.

Nunc iam de diastematis disserendum. diastema est 948

uocis spatium, quo acuta et grauior iucluditur. sed in dia-

5 stematis alia breuiora illa, quae sunt in diesi enarmonia;

maiora uero sunt, quae per singulos tropos bis ex omnibus

faciunt, quo nihil maius in tropis possumus inuenire.

atque in spatiis alia sunt conposita , alia disiuncta atque 949

asyntheta. et conposita sunt quae per ordinem currunt,

10 inconposita autem quae ex diuersis sibi in uicem copulantur.

item alia logica. alia aloga memorantur. ac rationabilia

illa sunt quorum consensu possumus praestare rationem,

inrationabilia quibus non subest ratio. item alia

conuenientia, alia discrepantia, tuncque alia enarmonia,

15 alia chromatica, alia diatonica, item alia artia, alia perissa.

sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

uerum aequalia sunt , quae in aequas partes poterunt separari,

ut tonus in duo hemitonia ; perissa autem, quae in

tria hemitonia discernuntur. deinde alia diastemata spissa, 950

20 alia rariora. spissa sunt, quae per diesis colliguntur; rariora,

quae tonts. et in his alia sibi congruunt, alia discrepant.

sed discrepantium nimia multitudo. conuenientia

uero per singulos tropos sex sunt, id est diatessaron

quod de quattuor dicimus, diapente quod de quinque,

25 dehinc diapason quod ex omnibus concinet; illud etiam,

quod ex omnibus et ex quattuor constat uel ex omnibus

et ex quinque uel bis ex omnibus, quod bis diapason dicitur.

sed illud quod diatessaron, hoc est ex quattuor dici- 951

1 KATACON R || 3 nunt R || desserendum R || 4 post

acuta add. uox b U 5 post atia add. sunt b \\ 6 quod b \\

8 diiuncta B || 9 post uarias correcturas asinteta b syntetae

R assytetae r || et om. R \\ 11 ita BlR || 12 consensu scripsi

consensui b consensus BR || rationem p per portionem

R proportionem b partionem B ]] 14 conuenientia Grotius

conhibentia B conibentia bB || 15 cromatica BR.\\ diatotica

B || archia BR \\ 18 et 19 emitonia BR \\ 23 singulos BR

omnes b || aiateccapan R || 25 AIAPACON B lAIAnACON

R || continet B^R \\ 26 ex om. R ante quattuor || 28 itlut R \\

AIATCCCApan B \\

358 MARTIANI CAPELLAE

322 fftur, recipit sonos quattuor, spatia tria, tonos duo semis,

hemitonia quinque , diesis uero decem , et est in epitriti

<ratione, ut sunt quattuor ad tres. diapente quod ex

quinque est, sonos recipit quinque, spatia quattuor, tonos

tres semis , hemitonia septem , diesis XIIII et est in he- 5

miolia ratione, quod sunt tres ad duo. diapason autem

sonos habet octo, spatia septem, tonos sex; hemitonia geminat,

diesis quadruplicat atque in diplasia ratione uer-

952 satur, quae est unum ad duo. quod uero ex omnibus et

ex quattuor dicitur,> sonorum est undecim, spatiorum 10

decem, tonos habet octo, hemitonia duplicat, diesisque

praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula ut sunt octo ad tres. quod uero ex omnibus et

quinque constat, recipit sonos duodecim, spatia undecim,

tonos nouem semis, hemitonia geminantur, diesis tetra- 15

plantur, et est in triplasia ratione ut quattuor ad duo-

953 decim. quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim,

spatia bis septena, tonos decem ac duo, hemitonia duplicata,

diesis quadraginta octo atque est in tetraplasi ratione

ut sunt duodecim ad tres. est autem tonus in epogdoi 20

ratione. ubique diesin in enarmonio debemus accipere,

quae est in quarta particulatione.

954 Nunc quid sit systema perhibendum. systema est

magnitudo uocis ex multis modis constans, quae licet

multa diuisionum genera recipit, tamen quia eadem et in 25

diastematis memoraui , praeteream. sunt autem absoluta

ct perfecta systemata numero octo. et primum est, quod

ab adquisito quem TrpocXaufktvouevov dicimus, ad me-

1 duos 6 || 2 emitonia BR quod amptius non notabo \\

6 XIIII Db septem b || emiolia BD \\ 8 duplasia b \\ 11 octo

et semis p || emitonium BlR \\ dupticat b eadem BR \\

12 et est om. R || 15 aiesis R Aietic B Aiecic b II tetraplicantur

b \\ 17 aicaia TTACON B BICAIATTACON b ACAIATTACON

R || 19 est om. R \\ 20 autentonos R \\ epocdoi

BR || 21 in om. BlR \\ 22 est R ec B \\ 23 num BlR \\ systima

B'R || 24 ex multis modis add. in margine R: sed hodie

sotum ex m comparent || 26 praeterea BlR |] 28 TTPOCAAMBANOM6NON

B TTPAAC0BANOC06NON R \\

LIBER VIIII 359

diam, quam mesen diximus, omne conficitur. secundum

quod a principali principalium inparamesonusquetenditur.

tertium quod a subsprincipali principalium in diuisarum

tertiam iungitur. quartum quod ab extenta principalium

5 usque in diuisarum diatonum profertur. quintum quod a

principali mediarum in neten diuisarum usque progreditur. 323 G

sextnm quod a subprincipali mediarum in tertiam excellentium

trahitur. septimum quod a mediarum. extenta in

excellentium diatonon excurrit. octauum quod a media

io excellentium in ultimam ducitur.

Quibus excursis genera tetrachordorum modulandi- 955

que discurram. tetrachordos est IIII chordarum cum

certa qualitate diuisio. genera modulandi sunt tria evapjioviov

xpujua oidTOvov. et enarmonion quidem dicitur, 956

15 quod pluribus spatiis et angustioribus separatur, diatonon

uero , quod tonis copiosum ; chroma , quod de hemitoniis

conponitur. sic ut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque

est, nominatur. et enarmonion quidem cum ab inmuta- 957

20 bilibus sonis cingitur, modulationi oboediet in acumen per

diesin et diesin et diatonon inconpositum ; in grauem uero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. chroma

autem hoc modo melos accipit: per hemitonium et hemitonium

et tria hemitonia, quae inconposita prouenient;

25 in grauem uero ex diuerso recurret. at uero diatonum

ipsis contentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem,

ut per hemitonium et tonum modum integrum

compleat. at uero grauiorem per contrarium <ordinem

1 quam BlR |] mecen b mexen BR || 2 TT(Nfl)APAMHCON

BR || 4 tertiam loannes Grotius tertium BR diatonum

b |] 6 netem B \\ 9 diaton R || 10 ultimum BR corr. Vutc. ||

12 IIII om. BlR l| cordarum BR (genus est quatuor chordarum

coni. Meibomius) || 13 enarmonia (armonia BlR) KPOMA

BR || 14 AIATONON R || 14 et 19 et armonia BR et enarmouia

b \\ 15 AIATONON B \\ 16 et 18 croma BR II 19 ab

om. R || 21 diesim BlR || et diesin add. Meibomius |( diatonon

b diaton B ditoni R ditono r \\ 22 sonum a || toto

BR || croma BR || 25 diuersum BlR || 26 is ipsis coni. toannes

Grotius ||

360 MARTIANI CAPELLAE

958 persequetur. sed nunc maxime diatono utimur. sed horum

alia modulamur per agogen, alia per plocen. per

agogen est cum per ordinem sonus sequitur, ploce autem

dicitur cum diuersa sociamus. exhinc in modulando alia

euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est &

reuertens;> alia peripheres, hoc est circumstans. euthia

est quae a graui in acumen erigitur, anacamptos quae e

contrario deficit, peripheres quae ad utramque aut com-

959 modatur aut seruit. sed cum tetrachordorum, quos qua-

324 (? drifidos appellamus, diuisiones innumerabiles sint, sex u>

sunt notae: enarmoniae una; chromatis tres, quarum

prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia est,

tertia quae est toniaea; diatonicae duae, mollis una, altera

robusta. et modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria

diesi, id est toni parte quarta; illud uero, quod i5

mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

uero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi eius quae sit

enarmoniae.

960 Sed nunc de tonis. tonus est spatii magnitudo, qui

ideo tonus dictus, quia per hoc spatium ante omnes prima 2»

uox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet in

notam ; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota

directo in sigma iacens signa concurrant. uerum quia

hemitonia diesisque quid uel quantae qualesue sint docui,

troporum etiam nomina numerumque monstraui, nunc 25

de tetrachordis eloquemur. nam singuli quique tropi

tetrachorda quina custodiunt, sic ut superius quoque non

tacui. uerum horum extremos sibi aptandos esse non

1 persequitur BlR II 5 eutia BD || anacantos BD

6 periferes BR \\ 6YTTA R \\ 7 ANAKANTOYC BR

8 utranque BlR || 11 inarmoniae BlR \\ cromatis BR

12 emiolio bR emiotis B || 13 toniaea Meibomius tonia BR

AIATONIK6C(Hpro6Cfl) BR \\ una altera om.BlR adque R

14 post rob:ta (ita B) add. at uero bis tria sunt b ]| armonia

R |f 15 in ante illud add. BlR \\ 16 per B peri R ]| Aiesi B

A16CI /{ || 18 6NAPC0ON6 R || 21 de nota qualibet det. Meibomius

\\ 22 paremesen BlR \\ tidio BR || 23 simma BR corr.

Grotius in Zeta coni. Meibomius \\ concurrent b || 27 non tacui

b notaui B nontacui R |] 28 exccremos R ||

LIBER VIIII 361

dubium est. tetrachordum quippe est quattuor sonorum

in ordinem positorum congruens fidaque concordia. sunt 961

autem tetrachorda principalium mediarum coniunctarum

separatarum excellentium. et primum tetrachordum,

5 quod est grauius, incipit a principalium principali et desinit

in principalem mediarum* * * * * * uerum principalium

et mediarum conexum, quod coniunctarum uocatur,

erit tetrachordum a media in neten coniunctarum usque.

atque ab his diuisum longeque discretum, quod est quarwtum,

diuisarum a submedia in neten separatarum usque

coniungitur. quod autem ex diuersis coniunctum est, in

acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. sed

de tetrachordis satis dictum.

Nunc de pentachordis uideamus. ac similiter haec 325

io quoque quinque esse non dubium est. primum igitur,

quod est grauius principalium esse dicemus, quod incipit

ab adquisito et in principalem mediarum terminatur. sequens

in acumen eius modi est et constat a principalium

extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum

20 habet. tertium autem coniunctarum est, quod a mediarum

extenta in ultimam coniunctarum ducitur. quartum

uero, quod per diuisionem est, a media in tertiam diuisarum

conecti solet. quintum in acumen erigitur, atque in

nete exceHentium terminatur. haec quae dixi artis nostrae 963

25 doctis-<simis adprobantur. nam non sum nescia asserere

quosdam pentachorda ab hemitoniis initia posse sortiri,

quod est in modulatione diatonica situm, de qua superius

multa dixi. sane notum atque intimatum uelim adquisitum

in omnibus quidem aliis conlocari, in his autem, quae

4 tetracordo BlR || 6 esccidisse secundum a mediarum

prineipali ad mediam extenditur uidentur Meibomio || 9 atque

om. Bl absque R |] 11 coniunctum et quintum est et a nete

separatarum in neten excellentium profertur coni. Meibomius \\

14 -s- ante nunc add. 6 I] ac R hac B et b |] 17 sed ante sequens

add. b || 19 illa RBl || lydio iota b ludiota BR \\ recto

SlR \\ 22 tertiami? tertia R ultimam coni.Meibomius ]| 23 solent

BlR || 24 terminantur BlR \\ artes BlR || 26 quaedam

quasdam Bl \\ pentachorda Meibomius tetracorda BD \\

AIATONIKA B AIATONIKA D \\ 29 intra D ||

362 MAETIANI CAPELLAE

non per sonos fiant, in tetrachordis fieri non posse. in

his enim semper ab hemitoniis princi->pia ducuntur, in

aliis autem, quae pentachorda nominantur, nec tamen modulationi

subiciuntur, ut per sonos constare uideatur, apponitur.

secundum enim in his hemitonium possumus 5

ponere.

964 Nunc de transitu modulantium. transitus est alienatio

uocis in figuram alteram soni. fit autem transitus modis

quattuor: per genus, ab enarmonio aut in chroma aut in

diatonon ; uel per systema , ut a principali principalium si io

forte in subprincipalem aut in aliud forte systematum,

aut cum de coniunctis ad diuisas transitum facimus; uel

per tonum, cum a Lydio uel in Phrygium uel in alium

tropum cantilena transducitur ; uel per modulationem,

cum ex alia specie modulandi in aliam desilimus, uel cum 15

a uirili cantilena transitus in femineos modos fit.

De genere modulandi consequenter edisseram. melopoeia

est habitus modulationis effectae. melos autem est

actus acuti aut grauioris soni. modulatio est soni multiplicis

expressio. melopoeiae species sunt tres: hypatoides 20

mesoides netoides. et hypatoides est quae appellatur tragica,

quae per grauiores sonos constat; mesoides quae et

dithyrambica nominatur, quae tonos aequales mediosque

custodit; netoides quae et vouikoc consueuit uocari, quae

plures sonos ex ultimis recipit. sunt etiam aliae distan- 25

tiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae 6uoioXoYU<d.

sed haec aptius pro rebus subrogantur, nec suas magis

poterunt diuisiones afferre. hae autem species etiam tropi

9 croma BR cromata b \\ in om. BlR \\ 10 AIATONON

B AIATONO R \\ CICT€MA BR \\ aut a BlR \\ a principali

principalium — 11 systematum (sistematum bR sustematum B)

del. Meibomius \\ 12 uel anle facimus add. BlR || 13 lidio B \\

frygium b frygiam BR || 14 tropum B locum R \\ uel inductum

in B || per melopoeiam legendum censet Meibomius \\ 20 Y<t>ATOides

B YTTATOIA€ct R || 21 N6TOA6C R \\ ypatoides R \\

traica BR \\ 22 M6COIA6C qua R || 23 AYTTPANIBIKA B al

tipraniambisa add. b AYTTPANIBIKA R |] 24 N6TOIA6C BR II

26 mele BlR || alia b || comiologiea BR tomeologica b ||

28 diuisionis B [| efferre b || haec BlR \\

LIBEE VIIII 363

dicuntur. dissentiunt autem melopoeiae ipsae modis plu- 966

ribus inter se et genere , ut alia sit enarmonios alia chromatice,

alia diatonos; specie quoque, quia alia est hypatoides,

alia mesoides, alia netoides; tropis ut Dorio Lydio

5 uel ceteris. omnis tamen, qui melos incohat, prae cunctis

systema debet aduertere, dehinc sonos miscere atque

conponere. haec de septem partibus artis nostrae dixisse

sufficiat.

Nunc rhythmos hoc est numeros perstringamus, quo-

10 niam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

rhythmos igitur est conpositio quaedam ex sensibilibus 967

conlata temporibus ad aliquem habitum ordinemque conexa.

rursum sic definitur: numerus est diuersorum modorum

ordinata conexio, tempori pro ratione modulatio-

15 nis inseruiens, per id quod aut efferenda uox fuerit aut

premenda, et qui nos a licentia modulationis ad artem

disciplinamque constringat. interest tamen inter rhythmum

et rhythmizomenon. quippe rhythmizomenon ma- 968

teria est numerorum, numerus autem uelut quidam artifex

20 aut species modulationis apponitur. omnis igitur nume- 327 G

rus <triplici ratione discernitur , uisu audituque uel tactu.

uisu sic ut sunt ea quae motu corporis colliguntur ; auditu

cum ad iudicium modulationis intendimus; tactu ut ex

digitis uenarum exploramus indicia. uerum nobis adtri-

25 buitur maxime in auditu uisuque. sed rhythmice est ars 969

omnis in numeris, quae) numeros quosdam propriae con- .

uersionis accipiat flexusque legitimos sortiatur. est quoque

distantia inter rhythmum metrumque non parua, sic ut

posterius memorabo. sed quia uisus auditusque numero

30 dicti sunt accedere , hi quoque in tria itidem genera diuidentur:

in corporis motum, in sonorum modulandique

1 M6AOTTON(l 6)H B 006AONONH R \\ 2 inarmonios

BlR |] cromaticae BR || 3 spatoides BR sypatoides b ]|

5 incoat B inchoat bR |] ante prae add. inOACA R || 9 rytmos

BR quod amptius non notabo || 10 ipse r || portione R portionis

r || 18 rityzomenon R ryttizomenon B || vitizomenon

BR || 20 modulationi b || 21 uel B et b.1) II 25 ritizete B

irstioyti zete 1) || 30 dicti sunt p dictus BR || in om. R ||

364 MARTIANI CAPELLAE

rationem, atque in uerba, quae apta modis ratio conligarit.

quae cuncta socia perfectam faciunt cantilenam. diuiditur

sane numerus in oratione per syllabas, in modulatione

per arsin ac thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

conpletur. 5

970 Verum numeri genera sunt septem. primum de

temporibus. secundum de enumeratione uerborum, quae

in numerum cadere non possunt, quae rhythmoides id est

similia numeris iudicantur quaeque tribus uocabulis

discernuntur hoc est enrhythmon arrhythmon rhythmoi- 10

des. tertium de pedibus. quartum de eorum genere.

quintum est quod agogen' rhythmicam nominamus id est

quo genere numerus modique ducantur. sextum de conuersionibus.

ultimum rhythmopoeia id est quem ad modum

procreatio numeri possit effingi. 15

971 Primum igitur tempus est quod in morem atomi nec

partes nec momenta recisionis admittit ut est in geometricis

punctum, in arithmeticis monas id est singularis

quaedam ac se ipsa natura contenta. sed numerus in

uerbis per syllabam, in modulatione per sonum aut spa- 20

tium quod fuerit singulare, in gestu incipiente corporis

32SG motu quod schema diximus, inuenitur. atque hoc erit

breuissimum tempus, quod insecabile memoraui. conpositum

uero quod potest diuidi et quod a primo aut duplum

est aut triplum aut quadruplum. eatenus enim tempus 25

omne numeri profertur atque ei finis est, qui plenae rationis

est terminus atque in hoc numerus toni similis inuenitur

; ut enim ille per quattuor species hoc est diesis

diuiditur, hic etiam quaternaria temporum modulatione

concluditur. »

972 Sed eorum temporom, quae ad numeros copulantur,

2 .sociata p |] 4 tesin BlR || scematisque BR || 5 conplet

BlR \\ 7 humeratione R \\ 8 rytmoide BlR || 11 tertio

BlR || 12 quod B de R |] 18 aryt (h add. b) meticis BR \\

19 contempta BlR || 21 singulari R \\ gestum b |] post gestn

add. et BlR \\ incipientem BR \\ 22 motum BlR \\ scema BR \\

31 et post sed add. R |]

LIBER VIIII 3G5

alia sunt quae enrhythma tempora nominantur, alia quae

arrhythma, tertia quae rhythmoide perhibentur. et enrhythma

quidem sunt, quae ratione certa ordinem seruant,

ut in duplici uel hemiolio, ut in aliis, quae alia ra-

5 tione iunguntur. arrhythma sunt, quae sibi nuUVomnino

lege consentiunt ac sine certa ratione coniuncta sunt.

rhythmoides uero in aliis numerum seruant in aliisque

despiciunt. quorum temporum alia cTpoYYMc noc est 973

rotunda perhibentur, alia TrepiTrXeuj. et rotunda sunt,

10 quae procliuius et facilius quam gradus quidam atque ordo

legitimus expetit praecipitantur, -jrepiTrXeuj uero quae amplius

quam decet moras conpositae modulationis innectunt

seque ipsa <tardiore pronuntiatione suspendunt.

Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam 974

15 perhibentur. pes uero est numeri prima progressio per

legitimos et necessarios sonos iuncta, cuius partes duae

sunt , arsis et thesis. arsis est eleuatio,)> thesis depositio

uocis ac remissio. sed pedum differentiae sunt septem. 975

per magnitudinem cum alios simplices alios multiplices

20 pedes ponimus: et simplices quidem ut est pyrrhichius,

conpositos uero ut sunt paeones uel eorum pares. et

simplices quidem dicuntur qui temporibus diuiduntur, 329 0

conpositi autem qui in pedes etiam resoluuntur. alios

uero alogos hoc est inrationabiles nominamus, quorumque

25 ratio nulla praestatur sed incondita quaedam conpositio

profertur. alia deinde differentia est, quae per diuisionem 976

quaeritur, qualis existit, hoc est Troia, cum uarie et multipliciter

ea quae conexa fuerint diuiduntur. atque illi, qui

1 et 2 enrythma b erytma bR || 1 temporura B (u in

ras.) || 2 et 5 aritma R et simititer B || 2 rytmoides b || 4 et

ante ut add. b || in ante alia add. rBl tt_ 7 numeros b ||

8 stryngyla BR tirigilla Rm || 9 et 11 TT€PITTA6C (C ex 0

corr.) B \\ 9 TTePINA€O R corr. Meibomins || 11 expetitur BR

expetit b expeditur r || TT€PITTA€O R || 12 modutationes

BlR |] 15 poes D \\ 17 tesis B || tesis BR l extensio add. b |J

20 pyrrichius BR || 21 poeones BR || post pares lacunae

signum posuit Westphatius (fragm.rhythmicorum Graecorum p. 51) ||

28 ad illi add. ai illos 6 || illa qua (ita uulgabatur) detere uidetur

Westph. ||

366 MARTIANI CAPELLAE

simplices pedes esse multiplices nominamus. alia est,

quae per diuisionem fieri consueuit. septima quae per

oppositionem fit id est cum duobus pedibus acceptis unus

habet prolixius tempus, quod praecedit ex ordine. illud

autem tempus quod insequitur angustius, uel cum per 5

contrarium ordinem tempora praedicta uertuntur.

977 Rhythmica uero genera sunt tria, quae alias dactylica

iambica paeonica nominantur, alias aequalia hemiolia duplicia.

denique etiam epitritus sociatur. et enim unus

semper, cum sibi fuerit aptatus, ut aequalis conuenit. tria io

uero ad duo numerus hemiolius est. duplex uero qui

fuerit ad singularem, geminam rationem tam syllabarum

quam temporum seruat. quattuor uero ad tres epitriti

modum facit. sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicemus. denique in dactylico genere signa aequali i5

sibi iure nectuntur: uerum ad alterum uel ad numerum

geminum duo uelut forte aequalitas numerosa decurret.

sequitur iambicum genus, quod diplasion superius expressi

; in quo pedum signa duplicem rationem ad in uicem

seruant siue unus ad duo siue ad quattuor gemini uel 20

quicquid ad duplum currit. hemiolium sane quod paeonicum

memoratum tunc est cum pedum signa hemiolii

rationem iusque sectantur ut ad duo tria sunt. accidit

autem etiam in epitriti ratione saepe numerus, cum pes in

eo accipitur , qui sit ad tres quattuor. sed iam ad ordi- »

nem recurramus.

Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque

in sedecim pedes procedit. disemus autem appella-

1 ante pedes add. & r || esse del. r |] ante multiplices add.

& r || nominamus om. BlR || 2 septimus BlR \\ 7 dactilica

BR || 8 ianbica R \\ poeonica B peonica R || alias BR atia

br \\ alia emiolia alia dupticia b || 9 unus b unis BR uni r j|

11 emiolius BR quod notare desinam || quae bR qui B ||

14 esse post aequalia add. b || dactitica BR quod notare desinam

\\ 15 dicimus R{ \\ genera BlR \\ 16 uerum BR uet

unum b || 17 decurrent r || 18 ianbicum b \\ 20 unius BR II

21 poeonicum BR || 23 sunt br erunt BR || 26 redeamus

b \\ 28 procedunt BR corr. p ||

LIBER VIIII 367

tur pes, qui per arsin et thesin primus constare dicitur ut

est leo. duplum uero incipit a trisemo, decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. hemiolium sane

a pentasemo ducit exordium, impletur autem in quindecim

5 numero. epitritus ab heptasemo principium facit, quattuordecim

similibus idem ponens, cuius difficilis est usus.

atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memorauimus,

ut singulorum leges per uniuersa seruentur.

Sed numerorum alii sunt conpositi alii inconpositi 979

10 alii permixti. <et conpositi e duobus generibus uel pluribus

cohaeserunt. inconpositi qui uno pedum genere

consistunt nt sunt tetrasemi. mixti uero qui aliquando>

in pedes, aliquando in numeros resoluuntur ut in hexasemo

numero accipere debemus. at uero eorum, qui

15 conpositi esse dicuntur, alii per copulas alii uero per periodum

colligantur. et enim cuZuYia id est copula

duorum pedum in unum est ascripta conexio, qui [in]

dissimiles sibi positi esse uidentur. periodos sane est

pedum conpositio plurimorum , quique dissimiles sibi in-

20 pares^we sociantur. dissimilitudinum sane differentiae 980

tres erunt: per magnitudinem per genus per oppositionem.

per magnitudinem cum ex disemo uel tetrasemo

conponitur numerus. per genus, cum diaplasium aut hemiolium

simul iungimus uel quod ex pluribus aequaliter

25 copulatur. per oppositionem , id est per antithesin , cum

aut primos disemos ponimus insequentibus longe potioribus

aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

uerum notum esse conueniet unum etiam pedem posse

sufficere ad conplendam periodon, si solus ceteris inae-

30 qualis inseritur.

2 tesin BlR || 3 sillabas B \\ 4 penaasemo BlR\ || 5 eptasemo

BR || 6 pones R \\ 7 hi Bl hii R \\ 11 coeserunt B ft 13 pede

B || exasemo BR ]| 16 colliguntur b |] sizigia B sinzygia b \\

17 pedum inductum in B \\ in det. Westphatius j| 18 uideantur

BlR || est post sane del. et post positio add. b || 20 pares b ||

que add. Westphalius \\ 25 per om. R || antitesin BR |j

26 dissemos B || aut post ponimus add. BlR |] longioribus pro

longe potioribus coni. Westphatius \\ 27 dissemis BR || aplicamus

BlR \\ 28 esse notum R \\ 29 sic B^R \\

368 MARTIANI CAPELLAE

981 Sed eorum, quae in pedem reccidunt, dactylicum genus

331 ffprimum est, in quo genere pedes inconpositi uocabuntur,

qui numero sunt quinque , id est proceleusmaticus dactylus

anapaestus spondeus simplex et spondeus maior. ac

proceleusmaticus quidem est, qui et positionem breuem 5

et elationem breuem retinet. utetur autem hic idem tetrasemo

frequentius. namque et disemus, id est qui duobus

temporibus inpletur, proceleusmaticus quidem sed breuior

nominatur. ille uero maior est, qui ex quattuor breuibus

efficitur. at uero breuior id est disemus syneches uoca- io

tur, quia ipsa adsiduitas et frequentia conprehendentis se

in uicem syllabae nec magnitudinem aliquam nec modum

diuisae potestatis extendit ideoque eo raro uti decet, ne

adsiduitas breuis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate

aliqua proferri oportet, incidat. in permixtione uero 15

aliorum pedum, qui longiores ponuntur, decenter aptatur,

ut illorum prolixam moram interueniente sua celeritate

conpenset. quare proceleusmaticus, qui ad numeros apta-

982 tur, quadrisemo exordium debet accipere. anapaestus

qui uocatur accipiet elationem pedis unius temporis, posi- 20

tionem uero duorum temporum faciet. monochronon

quippe dicitur tempus etiam cum longa ponitur, quae

longa duo tempora recipere consueuit ; uel cum tria tempora

simul breuia conlocantur, uel cum sunt quattuor

numero. quae omnia ad conparationem longae syllabae 25

conputantur. igitur maior anapaestus elationem quidem

suscipiet, quae monochronos esse dicatur, positionem dichronon

habere monstratur. quare utriusque temporis,

quod in positione fuerit, aequali sibi posito oportet elatio-

1 im pedem R II 3 pro quinque ex Aristide scripsit sex

Westphalius || 3 TTPOKeAeYMATICOYC ANATT6CTOYC

spondeus B nPOK€A6YC9ATICOYC ANATI6CTOYC spondeus

R dactylus add. codex Grotii || 5 proceleumaticus BR et

sie semper \[ 6 et elationem breuem om. R \\ utimur b [I hoc

b \\ idem BR id est br \\ 10 effingitur BlRl \\ ad BlR ]| dissemus

B |] syneces BUi \\ qui ab ipsa BlR || 16 aptantur

BlR || 21 monocronon B monocron R || 22 cum om. BlR \\

27 monocronos BR || dicronon BR || 28 — 29 monstratur —

fuerit om. Rl \\

LIBER VIIII 369

nis geminum tempus accipere , ita tamen ut utroque insequenti

tempore par priori esse uideatur. quare anapaestus

caid ueiZovoc dactylicus a nobis esse dicitur, at uero

anapaestus, qui cVTr, £Xdccovoc nominatur, ex duabus

s <breuibus, quae in elatione sint, et ex una, quae in positione

sit, copulatur. simplex uero spondeus erit, qui ex 983

producta tam arsi quam thesi iungitur. maior> uero dicitur,

qui quaternariam non solum elationem sed positionem

etiam uidetur admittere.

10 Per copulam uero duplices accedunt numeri, quo- 332 G

niam alter ex maiore erit ionicus, alter ex minore. atque

ille qui ex maiore procedit , constabit ex spondeo simplici ,

et proceleusmatico , quem disemum esse non dubium est.

qui uero ex minore est contrarium facit. atque hi qui-

15 dem in dactylico genere ponentur rhythmi inconpositi ac

conpositi, qui septem numero omnes erunt. dactylus 984

igitur est dictus quia ordinem syllabarum consimilem digito

hominis informat, anapaestus uero quia per ordinem

redeat sursum, pyrrhichius uero id est proceleusmaticus

20 quia hic adsiduus uel in certamine uel in ludo quodam

puerili, spondeus, quia plerumque cTrovbaTc inseruit, ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum: habet

enim duaslongas duasque correptas, quo pedum carmine

multi saepe reprehensi sunt. ac de dactylicis satis.

25 Nunc iambica memoremus. in quo genere numeri 985

inconpositi erunt quattuor, conpositi per copulam duo, at

uero per periodum sunt duodecim. qui igitur inconpositi

erant isti sunt. iambus ex dimidia elatione et positione

quae gemina est. trochaeus ex duplici positione et elatione

1 uroque R |] 2 priori b priore Br prior R || 3 apo mizonos

BR |] 4 appellasonos BR || 5 elationem sunt D || 7 subiungitur

b H 10 post duplices add. uero R |] 11 erit — maiore

om. R || ionieo BD corr. Koppius || 13 et Koppius uel BR II

disimum B || 14 hii R || 15 at positi R deinde sunt add. b |j

21 cTrov&ouc om. BR add. Grotius |I 24 ac B a R \\ de om.

BlR || 26 erant BlR ]| 28 erent Bl \\ ianbus B || praepositione

BlR \\ 30 duplice BlR || positione et inducta in B \\ post

elatione add. ' geminae & positione b ||

MABTIANUS CAPELLA 24

370 MARTIANI CAPELLAE

quae breuis est. orthius uero qui ex tetrasemi elatione

id est arsi et octasemi positione constabit, ita ut duodecim

tempora hic pes recepisse uideatur atque habet propinquitatem

aliquam cum iambico pede; quattuor enim primis

temporibus ad iambum consonat, reliquis octo tempo- 5

ribus adiunctis. dehinc trochaeus qui semanticus dicitur,

id est qui e contrario octo primis positionibus constet,

reliquis in elationem quattuor breuibus artetur.

986 Conpositi sane sunt qui per copulas colliguntur.

sunt autem hi. bacchius, qui ex trochaeo deducit auspi- io

cium , fine autem iambici terminatur. qui uero bacchius

est ab iambo, a iambo principia sortitur atque a contrario

his quos diximus pedibus aptabitur. per periodum uero

333 G est quod uelut per se certam uiam prouenit. in hoc genere

cum sint duodecim numero, quattuor quidem per w

singulas periodos accipere docetur, unum iambum ac tres

trochaeos. ac de isdem quattuor, primum quidem quod

iambum habere monstratur, trochaeus a iambo nominatur.

qui uero rhythmus secundum iambum recipiet, a bacchio

trochaeus uocabitur. qui uero iambum tertium recipit, 20

bacchius a trochaeo poterit nominari. ille uero, qui

quartum admittit iambum, appellatur epitritus iambus.

eorum uero qui ex uno trochaeo fiunt, iambus a trochaeo

appellatur a doctis. secundus iambus a bacchio dicitur

1 orcius BR || 2 ogtosemi D eptasemi R optasemi B

oddosemi b || constauit BlR |J 3 praecipisse R || 5 consona

BlR || reliquis p reliqua BR \\ 8 elatione B elationibus b ||

breuitus R et corr. in breuibus B al breuius i breuitas

add. b || 10 baccius BR antibacchius b \\ auspitium R \\

11 antibacchius r || 12 ab iambo add. Koppius |J sortiretur

BlR || e contrario 6 |j 17 hisdem BR ]] 18 a om. BlR \\

dominatur Bl || 19 bacchio b bocceo B baccio R \\ 20 trocheus

b troceos B trocheos R \\ 21 baccius BlR \\ troceo

BlR quod amplius non notabo \\ 22 ante iambum add. etiam

R et Bl |J 23 fiunt Westphatius fit b sit BR: aliquid excidisse

ratus sic locum restituit Orotius eorum uero qui ex uno

trochaeo fiunt et iambis tribus, qui primum trochaeum habet,

iambus a trochaeo appellatur |] ante iambus add. et2?l/{ ||

24 a doctis 6 haec dotis BR |] bachio b bactio BR ||

LIBER VIIII 371

aut certe bacehius medius poterit nominari. qui uero tertium

recipit, bacchius ab iambo nominatur. qui uero

quartum recipit trochaeum , <epitritus trochaeus appellatur.

octo uero * * * * et quattuor de his , quos duodecim 987

5 diximus per periodum, illi esse dicuntur, qui binos trochaeos

atque iambos) per periodum seruant. atque ille

qui primos trochaeos recipW, duplex bacchius a trochaeo

esse dicitur. qui uero secundos iambos habebit, duplex

bacchius ab iambo nominatur. cum autem trochaei medii

io conlocantur, trochaeus medius iure dicetur. cum autem

in medio iambi, medius iambus uocatur. omnes uel qui

inconpositi per periodon uel qui per copulam colligantur,

rhythmi decem et octo numerati sunt.

Sed iambus dictus est ab eo , quod taupiCeiv Graeci 988

15 detrahere dixerunt et hpc carmine quibusque ueteres detrahebant.

item hoc nomen est ab eo , quod uenenum

maledicti aut liuoris infundat. trochaeus uero ab eo dictus,

quod celerem reuersionem faciat ueluti rota. orthius

propter honestatem positionis est nominatus. semanticus

30 sane quia cum sit tardior tempore, significationem ipsam

productae et remanentis cessationis effingit. bacchii uero

sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque

Bacchi ludus est, qui illis carminibus aptatur.

In eo uero genere, quod paeonicum nominatur, in- s34

s& conpositi duo rhythmi esse dicuntur. quorum unus paeon

1 bachius R || 4 ad VIII add. s. hii sunt b his qui accedunt

add. Westphalius reliqui uero quattuor expectabat Koppius

|| et om. BD || 5 periodum Westphatius pyrrithium b pyritium

B pyrricium R |J 7 qui primos trocaeos recipit b primus

trocaicus recipit B qui primus trocaicus recipit R || bacchius

a trocheo esse dicitur (dicatur V) — habebit duplex om.

R iterauit Bl (ubi scriptum dicetur) || 9 a diiambo coni. Grotius ||

10 dicitur b |] 13 ante decim (ita R) add. et sint BlR || 14 iambizin

BR || graece R || 15 detraere B || dicunt b || 16 ueneno

BlR |] 17 infundant b || 18 ortius B orcius R || 19 sebacchis

B ]] sonos BR sonis b || hisque BR |1 23 Bacchi p

bacchius Westphatius bacchis BR bacchius b ]| in anie iltis

add. r \\ ipsis b || 24 poeonicum BR ||

bachi R |j 22 baccis R

24*

372 MARTIANI CAPELLAE

bicVfuioc appellatur ex longa positione et breui et Ionga

elatione. ac paeon emftaToc thesi duplici positione producta

et arsi longiore iungitur. hi sunt paeonici generis

numeri, quos inconpositos esse praediximus. neque uero

per coniunctionem hoc est cuCuYiav neque per periodum 5

in isto genere rhythmus accedet. inde bicVfuioc quidem

dictus est id est quasi duplicia membra discernat, emjtaToc

autem quia membris ueluti utens quattuor et duabus diuersitatibus

copulatur.

990 Verum haec genera cum permixta fuerint speciebus io

numerorum, primae species erunt istae, quae dochmiacae

nominantur. ex quibus prius quod fuerit, hac lege conponitur

ut sit ex iambo et paeone , qui bicVfuioc uocatur.

hunc bicVfuiov posteriores Graeci creticum nominarunt.

secunda est species , quae ex iambo dactylico et paeone 15

991 constare monstratur. qui autem deducti numeri nominantur,

propter adsiduum et conpositum sonum appellari

uidentur.

Fiunt autem numeri, qui et prosodiaci uocantur.

quorum alii per ternos pedes fiunt, pyrrhichio iambo et2o

trochaeo. alii uero quattuor, ut his tribus pedibus iambus

primus aptetur. alii uero ex duabus syzygiis id est copulis,

bacchio et ionico cVrrd uet£ovoc constare consuerunt.

992 Sunt sane qui etiam irrationabiles esse dicuntur,

1 bidYuioc Westphalius ex Aristide AYATIOC B AYAIOC b

AYAI~YOC R |] breui et ex Aristide add. Westphalius || 2 ac

duplici BRD atter paeon epibatis id est in thesi ac p ]] 3 hi B

om.R his add. r || poeonici BR \\ 5 sinzygian b sinzigian BR |J

per om. BlR \\ peridum B periodon b || 6 diagios cod.Bamb. 393

(laeck.) interpotatus saec. X AYAI~YOC B AYAIOC b AYATYOC

R \\ 1 membra B || CTTIB (TT V) A (A R) TOYC BR ||

11 prima B^R || 11 docimine BR docimiae b corr. Westphalius

\\ 12 ac BR \\ 13 poebne BR \\ diagios cod. Bamb. 393

AYArOYC B AYAIOC b AYrOYC R \\ 14 hunc om. R \\

diagiom cod. Bamb. 393 AYATOYM B AYAIOYM b AYATOYCO

R XuKeiov Grotius Aukiov Kuhnias (de dochmio. Hatis

1863 p. 22) || creticum b graeci cum BR \\ 15 poeone BR |[

20 pyrrithio b pyrritio B pyrrichio R || 21 tracheo R ||

22 sinzigiis BR sinzygiis b || 23 apo mizonos BR || 24 rationabites

BlR ||

LIBER VIIII 373

quos alogos uocitamus, quos etiam chorios appellare consueuimus.

sunt autem numero duo, quorum alter diiambi

figuram respicit, et constat ex elatione quae longa est et

duabus positionibus. et numero quidem est ad dactylicum

5 similis, partibus uero ad numerum ionicum iungitur et iam- 335 0

bicum. alius uero est numerus qui trochaeides nominatur

id est qui figuram quandam speciemque <trochaei habere

uidetur, ex elationibus geminis et longa positione consistens

per contrarium prioris effectus.

io Sunt autem mixti generis quinque id est> dactylicus 993

per iambum , dactylicus in bacchio incidens is qui ueniat

ex trochaeo, dactylicus per bacchium qui ex iambo manauerit,

dactylicus per cborium qui ex iambi similitudine

exordium mutuetur, dactylicus per chorium, qui ex simi-

15 litudine trochaei uideatur expressus. et creticus quidem

consonans ex trochaei positione et initio iambi*******

***positione et indicio numeri conponendi, et om- 994

nium flgurarum plena perceptio. diuiditur haec in eas

quas etmelopoeia partes, quae sunt istae: £TriXriunc id est

«i perceptio , per quam scimus quo quantum numero utendum

sit. Xpricic id est usus, per quem positiones aut elationes

deceuter aptamus. uiHic id est permixtio, per

quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. tropi

uero, ut in melopoeia, et in rhythmopoeia tres sunt, quos

25 systalticos dicimus et in harmonicis eos superius memoraui.

numerum autem marem esse, melos feminam noue- 995

rimus. et enim melos materies est, quae sine propria

1 corios BR || 2 numero inductum in B || diambi bR diambus

B || 4 numeri BlR || 6 iambo nicinum J iambicinum

BR || 11 par iambus BlR || his B \\ ueniet B |] 12 manaberit

BlR || 13 dactilius per corium(£<a BR) — ex ordine (exordium

p) mutuetur (ita BR) inducta in B \\ corium BR |]

16 trocheo b troceo BR || positione et dicio numeri B positione

et iambo et indicio numeri b positione et inditio numeri

R lacunam indicauit Meibomius Rhythmopoeia add. Westphatius

|| 17 et BR haec est b \\ 19 €TTIA€MCIC BR \\

21 cresis BR \\ 23 oportunum BlR \\ 24 ut BR et b || quos

om. BlR J| 25 systalticos BR al sistaticos add. b \\ armonicis

BR || 27 matees est R materies est r mat B eries est in

ras. add. b ||

374 MARTIANI CAPELLAE

figura censetur, rhythmus autem opere quodam uirilis

actus tam formam sonis quam uarios praestat effectus.'

Quae cum Harmonia intentis tam diuis quam heroum

996 populis augusta quadam suauitate percurreret, ad cantus

carminumque dulcedines decenter regressa conticuit. 5

tuncque Ioue adsurgente diuisque praeambulis Koiunciv

modulata in thalamum quoque uirginis magna cunctorum

uoluptate peruenit.'

Habes senilem Martiane fabulam,

336 0 miscilla lusit quam lucernis flamine 10

Satura, Pelasgos dum docere nititur

artes creagris uix amicas Atticis,

sic in nouena decidit uolumina.

haec quippe loquax docta indoctis adgerans

998 fandis tacenda farcinat, inmiscuit i5

Musas deosque, disciplinas cyclicas

garrire agresti cruda finxit plasmate.

haec ipsa nauci rupta conscientia

999 turgensque felle ac bile 'multa chlamyde

prodire doctis adprobanda cultibus 20

possemque comis utque e Martis curia,

Felicis' inquit 'sed Capellae flamine,

indocta rabidum quem uidere saecula

iurgis caninos blateratus pendere,

2 affectus bR |] 3 armonia BR armonias b ]] eroum

BlR || 4 angusta bR |] pereurrere B deinde deletum et in B ||

5 continuit BlR || Ko(|ur|civ Vutcanius cymesin BR chymesin

6 || 7 talamum B || 9 marcianae BR marciane b ||

10 miscilla Scaliger miscillo BR \\ quem BR corr. p || 11 satora

BR satyra b satira r |] pelasgas b || 12 creagris b cagris

BR diacriis Meursius theatris Heinsius in Burm. Ouidio I

p. 90 || uix Br suis R \\ 14 pro loquax coni. linguax Heinsius

t. l. || 17 deoque B1 \\ ciclicas B ciclidas R |] 17 agrestis

Bl || crura Rl || placmate Bl |l 18 hac BlR \\ nauci br nauque

BR || an scribendum haec ipsa nec corrupta conscientia? ||

quae ante rupta add. r \\ 19 uile B uili bR |] clamitae B clamide

b ctamytae R clamydae r ]| 22 inquid BlR |] capillae

Bl || famine coni. Grotius || 23 rauidum BlR ]| 24 iurgis| foris

Heinsius in Burm. Ouidio 1111 p. 21 ||

LIBER VIIII 375

proconsulari uero f dantem culmini,

ipsoque dudum bombitante ilosculo

decerptum falce iam canescenti rota,

'<be->ata alumnum urbs Elissae quem uidet

6 iugariorum murcidam uiciniam

paruo obsidentem uixque respersum lucro,

nictante cura somnolentum lucibus —

ab hoc creatum Pegaseum gurgitem ]

decente quando possem haurire poculo?'

io testem ergo nostrum quae ueternum prodidit

secute nugis nate ignosce lectitans.

1 Proconsolari Bl || uero dantem BR iura dantem Scaliger

perorantem ad sensum recte Koppius desudantem Bottgerus in

lahnii arch. suppl. uol. XIII p. 612 || 2 bombitante scripsi bombinatorem

B bobinatorem R || 3 decertum BlR || fulquem BR

falce b falcem r || canescente rotam Bl ]| iam falce decerptum

canescenti rota Bottgerus decerptam falce iam canescenti rosam

Grotius || 4 uidit bR \\ 5 iurgariorum 6 || 6 obsidem BlR ||

7 nictante BR nictantem b || somnulentum BlR \\ 8 AB Br

AD R obp \\ creata pecaseum R \\ 9 posse BlR \\ MARTIANI

MINNEI FELICIS CAPELLAE AFEI CARTHAGIN (I add. b)

ENSIS DE ARMONIA LIBER VHII EXPLICIT (FELICITER

add. B) subscriptum in BR \\

SCHOLIA IN

CAESARIS GERMANICI ARATEA

P = codex Puteaneus

B = codex Basileensis

C = uterque codex

B1 Pl = tectio codicum correctura anterior

pb = secunda codicum manus

V = codex Vrbinas

O uncinis obliquis circumscripsi quos locos Catasterismorum

scholiasta interpretatus est

margini exteriori adiecti sunt numeri paginarum ediiionis

Buhlianae

Ab Ioue principium]

Quaeritur quare ab Ioue coepit et non a Musis ut 36 B

Homerus. conueniens magis hoc aestimauit principium

Phaenomenis, ut Iouem inuocaret, quoniam et ipsarum

5 Camenarum est origo Iuppiter. non solus autem ita coepisse

uidetur Aratus sed et Crates comicus ab isto incipiens

[et] profari carmina. et Sophron in mimo qui

'nuntius' scribitur [aVesta incipiens] 'omnes inuoco deos,

Iouem omnium principem'. et quaeritur cuius Iouis me-

10 minerit, utrumne fabulosi an naturalis. et philosophorum

quidem plurimi naturalis aiunt eum Iouis meminisse, Crates

autem Iouem dictum caelum. inuocatum uero merito

aerem et aetherem quod in his sint sidera. et Homerum

Iouem dixisse in aliqua parte caelum

15 ibc b' oTe TCtpcpeTm veop^Xai Aidc dKTroT^ovTou

et ipsum Aratum

caiTap 6 "Ittttoc

iv Aioc eiXerrai

. cum dicit Hesiodus Iouem [dictum] aera et Crates -eius- 37B

Jnscriptum CLAVDII CAESARIS ARATI PHOENOMENA

in P\\i uti B || quo et B || 5 et B J] 6 ab isto incipiens profari

scripsi a uesta a incipiens et profari C || 8 nuucius P |{ a Vesta

incipiens del. Meinekius fragm. com. II p. 251 |] omnis B ||

deos om. B || 13 aere B J is B |] sunt P |] 15 T 357 || COC

AOTOY lAP<t>€IAI N6<t>€AAI AIOC €XTTOTOANTOI B G)C

AOTOY IAP06IAI NeteAAI AIOC eXTTOTOANTOI P ||

17 u. 223 AYTAP O innOC 6N AIOC eiAeiTAI B AYTAP

O iniTOCei eiACITAI P \\ 19 Hesiodus Suringar cf. schot.

Arati p. 49, 24 ed. Bekk. 'Hcioboc "udvra ISdiv Ai6c 6tp6a\.-

|wt6c" t6v d<tpa oOtuj koXiIjv herodotus B Erodotus P [| didem

opinionis esse et testem [quem esse] Philemonem

comicum dicit

8v oube efc Xe"XriGev oube tv ttoiujv

oute kokov out, ap, ec6X6v, ouTOc eiu.' ifd)

'Arjp, 8v av tic ovouaceie xai Aia. 5

hoc autem constat et ipsum Aratum dicere

TOv oube" ttot1 fivbpec eujuev

(SppnTOv.

namque quoniam nihil aliud est uox quam percussus aer,

uidetur conuenienter dixisse auctoritatemque ueri prae- 10

stat 'plenas Ioue uias' referens et 'omnis hominum conuentus'.

nihil eorum quae in terra sint sine aere est. ratione

etiam 'Iouis omnes usum desideramus'. nam cuncti

mortales ostendunt usum suspirio et per quem uiuimus

aere indigent. at quod ait 'dextra monstra' ad auguria 15

pertinet auium. propter quod et Stoici louem esse adfirmant

qui per materiam manat spiritus [et] similis nostrae

animae. Zenodotus Aetolus et Diodorus aiunt nec fabuloso

loui sufficere huius modi opinionem. esse enim

natalem causam louem et conuenire omnes uias eo con- m

fertas, quas tamquam loco eius describit. dicendo autem

ctum deleui || 1 esse oppinionis B ]| quem esse (qne B)

deteui || Philemonem Mein. fragm. com. Graec. 1111 p. 32 qui

uerss. restituit Philonem C \\ 3 ON OYA6 6IC A6AIOHN

OYA€ eN.nOIGDN OYT6 KAKU OYT6 T6 6C-OAN OYr

ccimci eiAco ahp on antic onomac€i€ kai a€ia b

ONOYAe €IC A€AI6N NOYA€ €NITOYW NOYTO KAKU

oyt€ reec -e-aNOiceY Meieico anponanti conomac€

I€KAIA€IA P H 7 u. 1 TON OYA€TTOT AN ANAP€C €(OMe

APPITON B TON OYA€NOT ANAPCT €00Me APPITON

P || 8 nox qfio mihi nihil (mihi deletum) B \\ 10 ueri scripsi

rei C ]| 12 ratione Breys. rationi C || 13 Iouis Breys. (omnes

cuius B) cuius P || cuncti uutgo cunc sequente uacuo spatio

sine ras. P cuncta B \\ 14 ostendunt bis scriptum in P \\ et per

quem Breys. sed per quae P sed q:. per B || 15 at uutgo ad C ||

auria B || 16 pertinent C corr. r | 17 et deteui \\ nostra

anima C corr. V ]I 17 Nenodotus P || eotolus C || 19 iouis deinde

detetum esse in B\\ efficere C corr. V officere Breys. || eius B \\

oppinionem B || natalem Herizius tatem C \\ 21 tamen P \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 381

'nos etiam genus eius' ostendit animae inmortalitatem.

bene praeterea quod lenem. nouerat enim uirtuti aliquid

aemulum futurum. deum igitur aduersus delicta

lenem. sed quoniam omnium in Ioue bonorum causa

5 est, rationabiliter et omnium parens adflrmatur et non

solum hominum sed etiam deorum.

Cetera quae toto] u. 17

<Hanc Hesiodus dicit Lycaonis filiam in Arcadia so- 38 B

litam cum Diana uenari et in montibus uagari. quae uiio

tiata ab Ioue celauerit Dianam. quam grauidam nudam

lauantem cum aspexisset irata dea, efferauit eam. et dum

esset ursa Arcada esse enixam.> Ampbis comicus poeta

refert Iouem Dianae effigie transfiguratum in uenatione 39 B

Callistum compressisse. tempore partus pleno cum uexa-

15 retur Dianae culpam indicasse. iratam Dianam in ursam

transfigurasse. <quae dum in montibus uagaretur, a quibusdam

pastoribus conprensam cum puero et perductam

ad Lycaonem post tempus in Lycaei Iouis templo conlugiens

cum eam Arcas filius persequeretur ubi nefas erat

20 intrare, cum ab Arcadibus utrique interfici possent, Iuppiter

utrosque caeli astris intulit VRSAMque eam nominauit.>

Ouidius a lunone ob pelicatum in ursam transfiguratam

eam scribit. <habet stellas in capite VII et in singulis

umeris singulas obscuras, [duas] in armo unam, in

8 Catast. p.239, 1—8 ed. Westerm. || 16 Catast. p. 239, 8 —

240, 3 || 23 Catast. p. 240, 4—241, 5

1 nos Breysigius non C || 3 deum scripsi deo C || 4 Ioue

scripsi totum C \\ eausas & C corr. Heinsius || 8 hesidiosus B ||

ducit ante corr. P || solitam Heinsius solitum C || 9 ueneri

P || 11 et ferrauit B || 12 Archada P \\ esse enixam Heinsius

esset enixa C || poetam P || 13 refert P rep B || 14

conpressisse B || 17 comprensam Heinsius compressam P conpressam

B \\ perducta P perducatam B || 18 ticcaonem P \\

lycei B lice P || 19 persequetur B || nephas P |] 20 cum

scripsi eum P eam B || 22 in add. V || appelicatum B \\

transfiguratum B || 23 et pro eam B \\ 24 humeris P ]] duas

deleui ||

382 SCHOLIA IN

pectore duas, in pede priore claras duas, in summa cauda

claram unam, in uentre claram unam, in crure posteriore

duas et in extremo pede duas, in cauda tres: flunt XXIII.

VRSA MINOR a pluribus Phoenice uocatur. ex eadem

ratione qua superior astris inlata uet beneficio Dianae. »

hanc priusquam luppiter eam infamasset efferasse. quod

cognita miserata inmortalitati donasse, submutasse et

aliam posuisse ursam , ut essent duo eius beneficio [duas

40B ursas fecisse]. Aglaosthenes autem inquid in Naxiacis

Cynosuram [dicit] Iouis fuisse nutricem unam ex Idaeis 10

Nymphis, a qua inCretae oppido 'IcTOi, quam Nicostratus

composuit, portas et circa eum locum Cynosuram appellatam.

[haec Cynosura fuit cumTelchines qui dicuntur Curetes

Idaei.J Aratus Cynosuram et Helicen Cretensis louis

nutrices fuisse dicit. ob quod sunt eaelesti donatae ho- i5

nore. habet stellas> in ipso latere IIII <in quattuor angulis

claras et in cauda claras tres : fiunt VII. sub eis maximum

apparet sidus quod uocatur polus a quibusdam. circum

quod putatur totus orbis uerti.> praedicti autem duo reliqui

uocantur -j- chore ut e decem et VII. 20

41 B <Hic est amplissimus inter utrisque septemtrionibus

positus medius. qui putatur hortorum Hesperidum custos

fuisse et ab Hercule interfectus a Iunone astris inlatus

21 Catast. p. 241, 6 — 16

1 in pectore unam C quod correxi ex £Tri toO crr|6ouc

Catast. || 2 cruce ante corr. pr. m. P\\ 4 phenice B || 5 et 6 uel

et hanc et Iuppiter addidi |] 5 dianam || 6 priusquod B II

7 inmortalitati miserata B || submutuasse ante corr. B J|

8 duas ursas fecisse deleui \\ 9 Agaphenis Heinsius 'AYXaoc8^

vr|c Catast. agluostenens P aglaostenens B || inquid autem

B || 10 dicit det. Heinsius \\ 11 nimphis B \\ crete C deest

in Catast. \\ 'lcTotc Catast. iste P istoe Bp || 12 portus B |] 13 haec

— Idaei desunt in Catast. |] cynosora Bl \\ 14 idaei pB daei

P ]| Cynosura P \\ heliten Bl || 15 nutricis B \\ quod Heinsius

quos C || honore donate B || 17 maximum corr. in maximis

B || 18 sydus C \\ s. app. B || 19 quod Breys. quo C || 20 uocantur

P putantur corr. in uocantur B \\ ohore P chore B ]]

21 cf. p. 393, 18 || 22 medius positus B \\ ortorum B \\ I

CAESARIS GERMANICI ARATEA 383

quoniam eum horti sui custodem posuerat. dicitur enim

cum Iuno Ioui nuberet auctore Pherecyde deos omnes ei

munera attulisse. Terram mak aurea cum ramulis suis

attulisse muneri. quae in hortis suis Iuno inseri iusserit.

5 cum a filiis Atlantis saepe uexarentur^ custodem horti DRACONEM

adposuisse, quem Hercules occiderit.> hunc alii

Iouem memoriae uirtutis Herculis astris instituisse dicunt,

atii a Minerua gigantibus obiectum , quem illa contortum

caelo inmiserit et in septentriones locasse. <habet stellas

10 in capite claras V, in corpore toto usque ad caudam complures.

quae fiunt XV.>

Haud procul efficiens] u. 65

<Hic est Hercules super anguem incumbens claua 42 B

reiecta, pelle leonis opertus. dicitur cum ad mala aurea

15 profectus esset> ut refert Panyasis Heraclea <serpens

hortorum custos> magnitudinis inmensae insomnisque

fuisse. <cui cum Hercules obstiterat uictorque maximo

periculo [Herculis]*** ab Ioue, hunc laborem memoriae

dignum honorauit et utrosque sideribus intulit ita ut in

20 certamine fuere eorum habitus : serpentis caput iam defectum

Herculem super genu prementem, altero pede caput

calcantem dextra manu clauam*** sinistra leonis pelle

13 Catast. p. 241. 22 — 242, 15

1 quem eum B || dicitur scripsi dicit C || 2 omnis B ||

3 attulisset B \\ suis om. P || 4 munera P || ortis B \\ Iuno

om. C dum a Iunone ad custodienda aurea mata esset constitutus

V || 5 athlantis B || uexaretur C corr. in apographo

Heinsiano || 6 posuisse B || cum pro quem B \\ hanc C corr.

in apogr. Heins. || 7 dicunt Mineruae obiectum C: sententiam

expteuit ex Hyg. poet. astron. II 3 p. 362 Munck. Breys. J| 8 comtortum

B |] 9 immiserit B |] conlocasse Bl || septentrionem

Bl |] 10 Xauirpotic -{Catast. |j 13 incombens P || 15 Panuassis

C fragm. X ed. Tzschirneri (p. 47) \\ 16 custus inm. magn. B ||

his omnisque P \\ 17 cui scripsi qui C || Herculis post corr. P

herculi B || obstiteret B || 18 Herculis deleto uerbum excidisse

significaui || post Ioue add. maximum Bl || 19 utrisque Bl |] syderibus

P || 21 altero pede Breys. tripiu nobi Catast. altero P

altero de B || 22 claue C quod correxi |] dextra post ctaue

add. B quod uerum exputisse uidetur |j pelle om. P ||

384 SCHOLIA IN

obuoluta. habet stellam in capite unam, in brachio unam,

in umeris singulis claras, in sinistro cubito unam , in ipsa

manu unam, in ilia utraque una: clarior in sinistra parte,

dextro femore II, im Y6vc:toc unam, in crure duas, in

pede unam, supra dextram manum unam, quae appellatur

CLAVA, in leonina pelle quattuor. summa decem et nouem.>

Clara Ariadneae] u. 69

<Haec CORONA dicitur esse ARIADNES, quamLibe-

43 B rum astris intulisse ut eius nuptias dei in insula Dia celebrarent

cogitans praeclaram facere, qua primum noua nupta

coronata est. quam acceperat ab Horis et Venere.> sed

qui Cretica conscripsit , refert cum Liber ad Minoem uenisset,

ut eam uxorem duceret, coronam donum Ariadnae

dedisse «(Vulcani opere confectam ex auro et gemmis.

[ab eodem deo] dicitur Thesea ex labyrintho liberasse :

tali fulgore fuit. quae post astris adflxa> cum in Naxo * * *

ut eis qui uidissent signum amoris esset. et <crinem esse

qui fulget sub cauda leonis. habet stellas corona nouem

in orbe positas, quarum III clarae, quae contra caput leonis

sunt ei, qui est in septentriones.>

Hic OPHIVCHVS erit] u. 71

<(Hic est qui supra Scorpionem stat tenens duabus

7 Catast. p. 242, 16—26 |] 22 Catast. p. 242, 27— 243, 13

2 humeris P || cubito om. P |] 3 illa B || una addidi ||

4 femori B femere P |] II add. Kiesstingius || €TTITONATOC

unam ex Catast. addidi || cruris uua B \\ 6 XVIIII Kiesstingius

uigiriti quattuor (h. e. XXIIII) C ]| 8 arianes B - || 9 ut P at

corr. in ad B |] dii P || 10 praeclaram (h. e. cetebrem) scripsi

praeclarum C || nupta om. P \\ 11 acciperat B || oris C || 12

praefert B || libera P || minonem C \\ 14 uulgani B |] factam

B || 15 ab — deo deteui quamquam scholiasta Catast. uerba bia

toutou fortasse male intelteccit || labyrinteo P || 16 tali scripsi

tale C \\ noxo B ]| nuptias celebrassent uet simite atiquid excidisse

significaui || 17 is qui uidissent scripsi utrique uenisseut

C || esset et scripsi ee et corr. a sec. m. in eius P eius et B II

crinem scripsi ex Catast. crimen C || 19 positus P || capud B |j

20 eius B |] septentrione P ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 385

manibus anguem qui esse dicitur. Aesclapius rogatu

Apollinis patris ab loue astris inlatus, qui ab eo fulmine

erat interfectus , quod esset indignatus luppiter eum arte

sua rursus post obitum defunctis animas restituere ad

5 uitam. cuius stella ciarior est. babet stellas ipse XVII et

ANGUIS quem tenet stellas XXIII. habet stellas in capite

claram unam, in singulis umeris claras, in singulis pedibus

claras, in sinistra manu III, in dextera IIII, [ex his duas

in dextera manu] in singulis cubitis singulas, in singulis

10 genibus singulas, in dextro crure clariorem. summaXVII. 44 B

serpentis in oreficio duas, in capite spissas IIII, usque ad

manum Asclepii aliae duae et ad manum eius clarior, cum

corpore Asclepii VIII, flexura IIII, et secunda flexura ad

tertiam usque ad caudam sex: omnes serpentis fiunt

15 XXVIII.)

<Hic ob magnitudinem in duo domicilia partitur. et 45 B

enim alio tendunt brachia eius, alio corpus etcauda intenduntur

atque aculeus. hunc ferunt ex terra ortum submissumque,

quiOriona interficeret ob eius loquacitatem, quod

20 ex uenatione nullam se feram relinquere diceret. isque

Oriona percussit et occidit. ob quod a Ioue astris inlatus

est, ut eius naturam futuri homines intellegerent.) Nigidius

ita dicit : SCORPIONEM ad perniciem Orionis in insu-

16 Catast. p. 243, 14 — 244, 2

1 Asclapius P ]| 2 inlatum C quod correxi || 5 clarior

est P ctariorem B || 6 immo XXVII || 7 humeris P || singulas

B || 8 iTrt rf|c beli&c xeipdc Y', £wl Tfjc dpicTepSc &' Catast. ||

ex — manu deteui || is B J| 9 in — 10 singulas om. P || 9

cub. sing. B || 10 clariorem B clariore P || XVI C || 12 est

pro eius B || 13 corpere P || VIIII Bl || 14 sex Heinsius ex

C |I 15 immo XXVII || 16 dominicilia ]] 17 alio tendunt

scripsi ut iam fere V alii (aliud B) attendunt C || eius B

ei P || alio scripsi alii C || cauda intenduntur scripsi caudam

intelteguntur (intelliguntur P) C \\ 18 et aculeus V ob aculeum

B ac baculeum P |] mortum summissumque B || 19 ob

eius V ab eius B ab ei P || loquacitate C corr. V\\ 20 hisque

P ] 21 percussussit B || 22 ut om. B \\

MAETIANUS CAFELLA 25

386 SCHOLIA IN

lam Chio in monte Pelinaeo ortum uoluntate atque ope

Dianae. nam quodam tempore memorat is Iouem cum ceteris

inmortalibus apud Nisaeum regem Bisthoniorum

hospitio dapsili copiosoque adfectos [praediti] hilaritate

constitisse in uno loco et in corio tauri, qui tum deis in- 5

molatus sit eorum gratia, minxisse. eoque loco [in] corium

terra obrutum. ex quo natus sit Orion. quo ex facto adulescens

digna deorum forma atque egregia uirtute incitatus

inmortalia [memoria] operabat optemperabat^we quibus

ortus dicebatur. nam cum in monte Pelinaeo uena- 10

retur, inridens Dianam contemnebat eius opera, quae in

monte constituebat, obterens. itaque Dianam misisse scorpionem

qui Orionem uita priuaret, et postea inpetrasse

ut scorpiosXII signorum memoria constitueretur. Iuppiter

[memoria] porro Oriona uita priuatum sideribus consti- 15

tuit. <Scorpio habet stellas XVIIII : in singulo cornu binas,

primas maiores, insequentes claras et obscuram unam, in

fronte III quarum una clarior in media, in dorsum III

clarae, in uentre duae, in cauda V, in aculeo IIII, summa

X et nouem. ex his priores, quae sunt in cornibus eius 20

l III duae clarae duae obscurae, Librae adsignantur quae

CHELAE dicuntur. stella autem una , quae est in ore canis,

Sirius dicitur.>

1 in monte Pelinaeo Rutgersius monte chelippio P monte

chaelippio B || 2 caeteris P || 3 inmortalibus Heinsius mortalibus

C || 4 hospicio P \\ adfectos scripsi adfectu C \\ predita

P praedito B quod deteui || 5 deis Breys. eis C || immolatus

B || 6 sit add. Breys. || gratiam C || minxisse Heins.

exisse C || toco corium Breys. totium (locium P) in corio C \\

7 obruptum P || adolescens C || 8 egregia om. P || 9 inmortalia

scripsi inmortali C \\ memoria deleta operabat et que. addidi \\ 10

celcinio C || 11 condemnebat B \\ 12 obterens corr. ex obteres a

pr. m. P obterens condemnebat i? || mississe B || 15 memoria deleui

|| orion nauita B orion uita P \\ syderibus P |l 16 scorpios

B || decem et u B \\ 17 insequentis P \\ claras et obscuram

scripsi (atiter tamen Cat.) clara et nos C \\ 18 ia media B II

19- iTri toO K^vrpou b' Cat. in acuteo II C ]| 20 et om. B ||

iis B \\ 21 libra P || 22 chetea P chaelaea B || 23 syrius

P i|

CAESARIS GEEMANICI ARATEA 387

Inde Helicen] u. 89

<Hunc dicunt Arcadem esse Iouis ex Callisto hlium.

quem Lycaon, cum Iouem hospitio recepisset, infantem

membratim lacerauit cum exitio, louique in epulis posuit,

5 cumque Iouis domum Lycaonis fulmine incendisset Lycaonemque

in lupum uertisset, Arcadem autem conpactis

membris ad uitam reduxisset, pastori cuidam dedit nutricandum.>

qui cum adulta aetate uenisset, matri inscius

uim ferre uoluit, quos utrosque incolae Lycaei montis46#

10 cum occidere uellent, Iuppiter utrosque ereptos astris

intulit, qui ut res gesta est ita manent: illa ursae natura,

ille inpetum faciens, quem BOOTEN Homerus uocat.

ARCTVRVS est stella media. <habet stellas in dextera

manu IIII, quae non occidunt, in capite unam elaram, ex

15 singulis umeris singulas , in mamillis singulis singutas :

Iucidior est in dextra. sub mammam una obscura, dextro

cubito una clara, inter genua utraque una clara et magna

quae est Arcturus, in singulis pedibus singulas : fiunt numero

XIIII.>

20 Virginis inde subest] u. 95

(Umc Hesiodus Iouis et Themidis iiliam esse dicii

nomine Iustitiam, quae cum mortalibus in terris moraba- 47 B

tur> uirorum aspectu se abstinere solitam cum feminis

consuetam ludere <jiondum inter homines nequitiam> ne-

25 que nauigationem fuisse sed omnia terram oratam edi-

1 Catast. p. 244, 3 — 20 || 22 Catast. p. 244, 16 — 245, 8

2 archadem B || ex scripsi et C \\ 3 tum P \\ ospicio

corr. alt. m. in hospicio P U 5 cumque scripsi quamque C ||

ticaonis semper P \\ fulminis P || incendisse B || licaonemque

P || 6 archadem P || 8 mari C || 10 uellet B || 12 itle scripsi

illorum C || impetum B |] botem P || 13 dextra P || 15 humeris

P || singulas B |] singulas ex Catast. addidi \\ 16 tucideor

B || 21 dicit add. V || 24 consuetam Heinsius consultam C ||

25 terram oratam edidisse quibus uitam aterent scripsi sententiam

exempti causa exptens terra morata uitam alere C terra

moratos uitam agere-consueuisse Breysigius\\

25*

388 SCHOLIA IN

disse quibus uitam alerent aequitatemque eis praestitisse

eo saeculo, quod aureum dicebatur. <sed postquam minus

aequi essent homines , minime cum eis conuersatam.

postquam uero hominum mores in deterius uersi sunt, in

toto se e terris abstulit et in ea parte caeli habitauit qua 5

et nunc moratur. alii dicunt eam esse Cererem quod

spicas teneat. alii Atargatin. alii Fortunam. ob quam rem

sine capite astris refertur.> Nigidius de VIRGINE ita re-

48 B fert: uirginem Iustitiam dici siue aequitatem. quae ab hominibus

recesserit et ad inmortales merito peruenerit. io

cum inter mortales conueniret, omnibus locis conciliabulisque

solitam consistere et praecipere hominibus, ne

temere ab aequitate atque iustitia discederent. quam diu

mortales monitis obedissent, tam diu in uita sine cura ac

sollicitudine futuros. sed cum neglegentius aequitatem ob- 15

seruarent in insidiasque declinassent, cupiditate et auaritia

alter alterum deciperent, ab hominibus discessisse.

digna caelesti numero inmortale praemium pietatis possedit.

sunt qui aliter memorent. ErigonenAtheniensem Icari

filiam fuisse. quod cum Liber inuentum suum uinum sua- 20

uitate inter mortales inlustraret, ueritum ne cum ciuibus

suis obtulisset saporis nobilitatem, ebrietatis iucunditatem

arbitrarentur maleficium, persuasit Icario amicissimo sibi,

ut is inferre in ciuitatem suam uellet [hoc est uinum].

quod et libens amico Icarius tulit et distribuit in Attice. 25

hi capti nobilitate uini languore subito uacillantes, ueriti

ne non augendae uoluptatis sed minuendae ualetudinis [id

est] sensum sibi sublatum ***** commoti uino praecordia-

1 aequitatem eius P aequitatemque eos Breys. |] 2 minutae

qui B || 4 sunt om. S |] 5 a&eris P || 6 nunc moratur P

numeratur B || 7 ob P ab B || 9 dedici B || 10 inmortalis

P || 13 timere P \\ 14 iam B || in uita Heins. uitam C ]|

15 neglegentes ante corr. P \\ 16 in add. Heins. \\ 19 memorant

P || origonem P \\ micari B || 21 mortalitates P \\ 22

ebrietatis iucunditatem scripsi aebrietatem iocunditatis C |

24 inferre in ciuitatem suam uellet scripsi inferret in ciuitatem

quam uettet C || hoc est uinnm deleui |I 25 amico

scripsi animo C || 26 capite P \\ tangore P |] 27 id est

deleui || 28 sentirent uet tate aliquid excidisse significaui [| praeCAESARIS

GERMANICI ARATEA 389

que transpulsi Icarium interfecerunt. quod pro iucundissimo

praemio est adeptus. contra corpus patris Erigone

cum miserando ululatu [mortem] requirens canis

tenens ueste eam accersitam ad patris corpus perduxit.

5 quae eius corpus sepelit, ipsaque se in Hymetto monte

contulit ibique sibi laqueo mortem adsciuit. tum dicitur

Liber ab Ioue petisse propter quod Icarius pater Erigones

fuisset, siderum signis nobilitaretur , ad eaque uirgines

Athenienses quotannis diem festum instituerunt cuujpac

10 — quos oscilla Latine dicimus — ideo quia illarc pendentem

[qui] iactari conspexerunt, quod est apud Graecos opepecGcu.

ex quo factum est ut soli oscillo iactarentur homines.

Icarius autem pater uirginis nominatur stella ARCTVRVS

, quae cum exoritur spurcissimas tempestates mari

15 terraeque efficit. quod meminit sibi pro beneficio exitium

fuisse a mortalibus. canis autem Icarii qui ululans ante

pedes pendentis uirginis mortuus est, astrum KYQN nominatur,

quod nos CANIS stellam nominamus. qui ob eandem

causam, quando exoritur, summam pestilentiam mortalibus

20 portat. <VIRGO figuratur stellis X.VIIII. in capite obscuram

nimis I, in singulis umeris singulas, in sinistra ala 49 B

obscuram, in dextra ab umero et ab ala extrema una:

uocatur TtpoTpuYrpTip. in singulis cubitis singulas, in sincordia

P || 1 icarium pB icarnm P || interficerunt B |] iocundissimo

P |] 2 corpus scripsi morem C || 3 commiserando

P || mortem (mortem mortem B) deleui \\ cani Pl || 4 tenens ueste

scripsi leni uestigio C || accersitam scripsi accensam C || patris

scripsi matris C || 5 hymeto BPl || mente Pl || 6 tibique Bl II

7 erigonis B origonis P || 8 syderum P || nobili daretur C \\

eaque scripsi ea quae C |] 9 aiujpac quas oscilla Latine

scripsi (aiiupac iam SchaubacMus coni.) aras quos nos tatine

C ]| 10 itlam scripsi itla C |] pendente P \\ 11 qui deleui \\

iacturi P \\ cp^peceai scripsi cp€P€C0M B <P€P€C€AI P \\ 13

carius B^ || nominatus B \\ 14 terreque B \\ 15 exsitium C ||

16 moralibus Pl \\ Icarii scripsi carii B Icarins P U 17 cyon

B cion P || nominatus B \\ 18 can Bl \\ 19 qui pro quando B \\

21 humeris P || 22 humero P || ad B || ala extrema scripsi

toO dKpou Tfjc UT^pUYOC Cotast. altera C \\ una scripsi inna

C || 23 protrygeter B protrigetur P correxi ex Catast. \\

390 SCHOLIA IN

gulis manibus [in] ultimis singulae, (in sinistra clarior quae

uocatur Spica), in tunica stellae obscuraeVI, in singulis

pedibus singulae. summa XVIHI.}

Qua media est] u. 146

50B Hi dicuntur Castor et Pollux (fratres maxima con- 5

cordia iuncti.> ex quibus cum unus excidisset in pugna,

quam aduersusAthenienses gerebant, partem alternam inmortalitatis

accepit. <^quos Iuppiter caelo intulit sideribusque

Geminos nominauit,> qui salutares sunt appellati.

alii uolunt Zethum et Amphionem esse. ideo alter citha- 10

ram habet. <quorum prior habet stellas VIIH. alter eorum

TRIPVS appellatur. GEMINI figurantur stettis XVIIII. qui

iuxta CANCRVM est habet stettas in capite unam claram,

in singulis humeris singulas claras , in dextro cubito I, in

eadem manu unam, in singulis genibus singulas, in pedi- 15

bus singulis singulas: fiunt priores VIHI. alter in capite I,

51 Bin mammis singulas, sinistro cubito II, in manu ultima I,

sinistro genu I, in pedibus singulas, sinistro pede distans

ultimol, quae uocatur TrpoTrouc: fiuntX.> duodecim autem

signa haec sunt. sed in medio circulo aequinoctiali tropici 20

hiemalis, quae notia appellatur, sita sunt sidera quae Nigidius

deos Samothracas * * * * quorum argumentum nefas

5 Catast. p. 245, 10 || 8 Catast. p. 245, 13 || 11 Catast.

p. 245, 14 — 21

1 in deteui || singulae scripsi primis C |] quae scripsi

quod C || 2 tanica P |] 3 immo XVII |] 5 haec a pr. m. corr.

in hic P || dicitur castur castor Bl || 6 excidisse B || .7 atanienses

.P|| gerebat P || alternam scripsi alteram C || inmortatis

accipit B || 8 Iupiter B || syderibusque P || 10 zephum

C || chitaram P cytharam B || 11 eorum scripsi cum C || 12 gemini

figurantur stettis XVIIII Breys. gemini figura is C |] 13 uxta

ante corr. primae m. P || habet stetlas add. ex V Breys. || una

clara B || 14 singulos umeros B |] in add. Breys. ex V ||

in — unam ex V add. Breys. \\ 15 singuta pro singulas B ||

16 singulas ex V add. Breys. \\ 18 genum P || 19 quae uocatur

nponoyc B quae uocatur TTPOTTOIC P \\ duodecem P II autem

om. P || 21 sidera quae addidi \\ Nigidius f^nidius C \\ 22 samotrhacas

B || lacunam indicaui ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 391

sit enumerare praeter eos, qui mysteriis praesunt. item

dicit Castorem et Pollucem Tyndaridas Geminorum honore

decoratos , quod hi principes dicantur mare tutum a

praedonibus maleficiisque pacatum reddidisse. et quo in

5 tempore nauigauerint cum Iasone atque Hercule ad pellem

inauratam auferendam multis laboribus tempestatibusque

conflictati , periculorum atque nimborum experti inpendio

potius quam libentius nauigantes, laboribus liberare studuerunt

[auxilium ferre precantibus studuerunt.] itaque

10 cum ab Ioue sunt elati, petiuerunt a patre sibi liceret in

eo caelo constitui, unde mortalibus auxiliantes prospicere

possent. quas ob res uenia data inmortali memoria locoque

constituit ut plerisque mortalibus auxiliandi gratia conspectum

exhibeant. sunt qui dicunt Herculem Theseum-

15 que esse Geminos. eorum memoriam hunc locum possidere

ideo , quod duo maxime dicuntur artissimi sodalitate

parique industria atque egregia uirtute decorati sapientiaque

ceteris mortalibus praestantes. namque Hercules

duodecim athlis perfectis, quae ab Eurystheo sunt ei imaoperata,

propter Iunonis Iouisque certationem, immortali

memoria contentionis aeternatus, purgandae *** causa

1 mysteriis Cauchius ministeriis C || praesent corr. a pr.

m. P ]] iter P || 2 tindaridas P \\ 3 hii C |] tutum a Heins.

totum C || 4 malificiisque B ]| reddisse B || 7 nimborum scripsi

animorum C quod pro dv£|UUJv dictum putat Breys. || 9 'rhetoricam

amplificationem' agnouit Schaubachius (instituerunt B) ||

12 uenia data Breysigius ueni ad B uenit ad P || immortali

B || 13 ut addidi || auxiliandi scripsi auxiliantis P auxiliantes

B || conspectum scripsi conspectu C || 14 exhibeant scripsi

praebent P liberantur B \\ f Thesbitlmque esse Geminos.

eorum memoriam hunc locum possidere ideo conieceram Theseumque

(quod iam Merketius coniecerat) esse qui Geminorum

memoriam publicam possident Breys. thesbium (tesbium P)

qui esse genitornm (genitorom /?l) memoria populum possidere

id (hi B) C ]| 17 decorati sapientiaque scripsi decoratis

a pia quae (que B) C || 18 mortalibus praestantes scripsi

inmortalibus restantibus P immortatibus restantes B \\ 19 atlis

C |] euristeo P eurysteo B || ei om. P ]| 20 immortati scripsi

mortati C || 21 aeternatus scripsi animantibus C || purgandae

scripsi et terrae excidisse indicaui putandae B eputandae P impntandae

marg. apogr. Heinsiani \\

392 SCHOLIA IN

atque ceteris hominibus auxiliandi gratia egregios memorandosque

labores perpessus eximia nobilitate praeter ceteros

est peruulgatus. eorumque alter est louis, alter

Neptuni filius. quorum non abest propinquitas.

<CANCER astris positus esse dicitur beneficio Iuno- 5

nis, quod cum Hercules cum Hydra ad fontem Laernium

depugnaret, hic cancer Herculis pedem morsu deprehendit,

ut Panyasis auctor dicit. quem iratus Hercules calcatum

contribulauit beneficioque Iunonis magnis honoribus

decoratus XII signorum numero adnumeratur. sunt in 10

hoc signo> in eius textu <aliae stellae, quas ASINOS appellant>.

Graeci enim ovouc dicunt. <quos Liber astris

intulit.> quod cum ab Iunone insania obiecta fugeret ad

occasus, ui in Dodonaei Iouis templo responsa peteret,

ut Philiscus refert, magnus imber cum grandine ortus 15

est, cumque transiturus erat inundata, detinuerunt iter

eius asini ex contrario transeuntes per aquas. ex his

uno insidens et ipse transuectus esse sine periculo insaniaque

liberatus dicitur. uno itaque ex his fecisse ut uoce

humana loqueretur [alterum] cetera uita. qui cum sensum 20

accepisset [cum] paucum tempus, cum Priapo de membro

naturali contendere coepit. Priapus conprehensum asinum

occidere uoluit. quem Iouis beneficio surreptum et

pro eo alterum subpositum occisumque. ambosque inmortali

honore donatos astris intulit. <est autem eis ad- 2»

positum et praesepium. est et altera origo , quae infertur

5 Catast. p. 245, 22 — 246, 6 || 25 Catast. 246, 6 — 20

1 atque scripsi partem C || auxiliandi scripsi auxiliandae

C |] 2 perpessos B f| 3 Iouis om. P \\ 6 ydra C || 8 paniasis

fr. 4 ed. Tzschirneri (p. 44) \\ 9 magis B |] 11 texto B || 12 ovoic

P || 14 ut addidi in add. V || dodonai B dedonaeius P dedonaei

p || 15 filiscus C || magnus imber scripsi magnis imbribus

C || 16 cumque scripsi eaque P eaquae B || innudata C

quod correxi \\ detinuerunt iter scripsi detinerent inter C |I

17 aseni B \\ transientes B || is B || 18 esse scripsi est C ]|

19 is B || 20 alterum deleui || cetera uita scripsi laboreauit C || 21

accepisse B || cum deleui \\ 22 conpressum B || 23 surreptum

scripsi suo tractum C |] 24 suppositum P \\ 25 eis P eius B |]

CAESARIS GERMANICI ARATEA 393

aliis. cum aduersus gigantas di bellum gererent, Liber et

Vulcanus et Satyri asinis sedentes profecti ad pugnam.

quod genus inuisum gigantibus. magnam uocem cum audirent,

territi gigantes hac uoce fugierunt. ob quod sunt

5 astris inlati et in signo notabilis Cancri positi. cuius

cursus ad occasum tendit. Cancer habet stellas in pectore

II claras , hi sunt Asini, — PRAESEPIVM autem ut

nubes iuxta paret— dextris pedibus singulas. fiunt IIII.

obscurae in sinistris priores II, clarae in altero II, in ter-

10 tio I, in extremo minore I, in dextro cornu III, similes

non magnae in sinistro II: fiunt XVII. ex quibus super

texl.um Cancri sunt II clarae quae Svoi appellantur, quod

autem nubium circa eum uidetur Praesepium dicitur.

Asini autem stellas habent UII, duas claras duas obscuras.

15 reliquae fiunt XlI.> 52 B

Quam media est] u. 146

<Hic notabilis et maximus inter signis est Iouis beneficio,

quod uirtute praeter ceteras bestias praecellat. aliis

placet quod primus Herculis labor esset, memoriae hono-

20 rificae traditum , ut Pisandrus Rhodius.)> Nigidius refert

hunc leonem nutritum apud Lunam iussu Iunonis ad Herculis

exitium dimissumque caelo a Iunone in terram Arcadiam

in regionem Nemeae. in qua speluncam esse, ubi

hic leo uictus memoratur quae \ Mihidymonnomine fuerit.

25 Hercules iussu Eurysthei interfecit cum Molorcho hospite

suo, cuius clauam, quam uiribus tributam tum principio

18 Catast. p. 246, 21 — 247, 10

1 gigantes Pl || 4 a pro hac B || 12 aenoi P || 17 signis

C cf. p. 382, 21 ]j 18 praecellat V celtei C || 19 hercule P

hercules B || tabor esset scripsi labores sed C \\ 20 Pisandrus

Hyginus Periandrus C TTivbapoc codd. Cat. |l hodius

C corr. V || nigidius B nigius P || 22 archadiam C || 24

quae scripsi quia Pb qua B \\ Didyraos Munckerus \\ 25 Hercule

C corr. V || euristhei B || molorcho Strozzianus molocho

C || 26 tum add. Biicheler mus. Rhen. nou. XIII p. 183 ex

Ampetio ||

394 SCHOLIA IN

est adeptus, eaque leonem interfecit. itaque postea claua

pro gladio, pelle pro scuto in reliquo tempore uti instituit

et apud omnes mortales gratus ob uirtutem haberi coeptus

est. Iunoni porro magis in odio peruenerat. qua propter

leonem caelesti memoria donari uoluntate Iunonis arbi- 5

trantur. plerique Nemeae gymnicos ludos ab hoc arbitrantur

leone institutos. hic totus figuratur. <LEO habet

stellas in capite III, in collo duas, in pectore I, in spina III,

in cauda media I. in ultima cauda clara I, sub pectore II,

535 prioribus pedibus clara I, sub uentre clara I, in medio 10

uentre claram I , lit\ toO icxiou I , in posteriore genu I,

Im noboc cbcpou claram I, summa XVIIII. uidentur aliae

iuxta caudam eius stellae obscurae VII. quae uocantur

crines Berenices GuepYeTiboc.> dicuntur et earum uirginum

quae Lesbo perierunt. 15

Est etiam aurigae] u. 156

<Hic ERICHTHONIVS dicitur, qui primus equos IIII

iunxit. quem> Hesiodus <miratum similitudinem solis quadrigis

uexisse et quod primus Panathenaea constituisset

astris receptum memoriae tradit habitu agitatoris. de 20

huius initio deinde Euripides refert Vulcanum Mineruam

dilexisse, et quae secuntur dum Erichthonius nasceretur.

in hoc signo et capra est, quae Iouem nutriuit itemque

haedi eius filii. ut Musaeus refert dat Nhea Iouem infan-

17 Catast. p. 247, 11 — 248, 29

2 ut B |] 4 quampropter C corr. V ]] 5 caelestia Pl ||

dignari B |] 6 cymnicos B .cynnicos P l| 7 institutus B || 8 £Tri

toO cTr|6ouc p' Catast. || 11 ku\ toO ic\iou Catast. inschium

C || 12 Itx\ Ttobdc dKpOu Catast. in propoda C \\ 14 EuepY^-

ti&oc Catast. €Y€PS€NAOC P eyeptenaoC B I] 15 iesbo C ||

17 erictonius B ericthonius P |] 18 funxit B || Hesiodus miratum

scripsi Iouis miratus C || quadrii Bl \\ 19 uexisse scripsi

fecisse C (om. Bl) |] primus scripsi TrpOCiTOv Catast. prius C ||

pannathenaea P pannathenea B ]| 20 habitu scripsi habitum

C || 21 initio scripsi initia C || Euripides add. Breysigius ||

22 ericthonius C |] 24 fiti B \\ museus B |] dat Rhea scripsi ex

Catast. datur P datur supra scripto eodem datur B || ,

CAESAEIS GEEMANICI ARATEA 395

tem nutriendum Themidi et Amaltheae Themis [amalthea] 54 B

eum Iradidit. haec fuit domina caprae. quae ex ea Iouem

nutriuit. esse autem hanc capellam Solis filiam, cuius

aspectus tam atrox fuisse dicitur, ut Titanes eam timerent

5 rogarentque matrem Terram ut eam abderet. Terra autem

in antro clausam Amaltheae tradidit custodiendam. ibique

Iouem infantem cum Curetibus Amaltheam educasse.

qui cum esset iuuenis et contra Titanas inermis uellet

pugnare, eius pellem dicitur arreptam, pro scuto usum ea,

io quod semper Titanas agitator timori fuerit et quo dicebatur

media parte Gorgoneum capud habere. eo tutus tegimento

illius caprae terga alia pelle tecta restituit uitae

et inmortalitate donauit caeloque et astris intulit. etiam

Aegiochus appellatur id notat agitatorem ***** Myrtilum

15 Mercurii filium Oenomai aurigam a patre astris inlatum.>

habet stellas VIII ex eis quae CAPRA dicitur stella I

in sinistro genu eius clara , qui HAEDI dicuntur in sinistra

manu eius sitae stellae sunt II. Agitator stellas habet V,

capral, haedill. fiunt stellaeVIII. <habet stellas in capite I,

20 in singulis umeris singulas sinister clarior qui appellatur

caprae. in singulis genibus singulas, in manu ultima II, 55 B

item in sinistra duae , hi uocantur Haedi summa VIIII.>

Aurigae pedibus] u. 173

Hunc Iuppiter Neptuno fratri per gratiam dicitur ob-

25 duxissse. qui figuram tauri, sensum humanum haberet,

1 nutriendem P^ \\ amaltheae cum B [\ 4 esse P || 5 terrae

ut in B || 6 amatheae C \\ 7 cum Curetibus Amaltheam

scripsi curematheae P cura ematheae B cum cura Amaltheam

V || 8 tytanas P ]| 9 pugnare Pl \\ arrepto P arreptam p acceptam

B \\ 10 titana sagittator B || 12 illius scripsi alique

P aliusque B \\ alii pelle B parte P || 13 et inmortalitate

scripsi ex Cat. etiam mortalitate C || et om. C || etiam P et

eius B || 14 aiochus C \\ apallatari (apaltaturi p) id nt P,

apallaturii dicunt agitatorem B |] aliis placet add. V || 15

cenomai C || 16 habet stettas — 19 fiunt stetlae VIII desunt

in Catast. neque cum eis quadrant quae secuntur ]] quae om. P |I

17 aedi P1 || dicitur Bl \\ 18 sitae scripsi sita C \\ 19 aedi P ||

20 humeris P U 21 man pro in manu B ]| 22 iter i" || touc

TrdvTac r\ Catast. || 24 frater C corr. in apogr. Heins. \\

396 SCHOLIA IN

quem Iouis Sidonem misit ut Europam Agenoris filiam ad

se portaret. is per pelagus Sidoniam venit ibique Europam

inter aequales suas ludentem in templo Aesculapi

conspexit eamque repentino abreptu in dorso conlocatam

suo deuexit ad Iouem in insulam Cretam. ob hanc igitur 5

causam Iuppiter sideribus taurum dignatus est inmortalique

memoria adfecit. haec Nigidius. <Eratosthenes dicit

Ionem esse> quae fugit. cuius priores partes parent, relicum

corpus non adparet. spectat autem orientem ob id

ab love honorata. signum autem tauri frons quam faciem w

Hyades uocantur, quas Pherecydes Athenaeus nutrices

56 B Liberi dicit septem. quot et stellae sunt. quae Dodonides

nymphae uocantur. quarum nomina Phaesula et Ambrosia

CoronisEudora PolyxoPhaeo Thyene. quae cum aLycurgo

captiuitatem timentes fugerunt Thebas subito ne ab Iu- fi

none aliquid paterentur. Iovis caelo inlatas sideribus

honorauit, Hyadas appellauit, quod nascente Libero eas in

uerni temporis signum posuit, quod sint pluuiales. ueiv

enim pluere est et eorum ortus imbres concitat. Musaeus

ita refert : haec Thia ex Oceano procreauit filias duodecim. %>

ex quibus quinque stellis figuratas Hyadas, septem autem

Pliades. his unus fuit frater Hyas, quem omnes sorores

dilexere. quem in uenatu alii ab leone, alii ab apro interfectum

dicunt. quae eum flentes obierunt Pliades nuncu-

7 Catast. p. 249, 5—18

1 sydonem P || 2 sydoniam P sidoneam B || 3 suos P|1

ascotapi P || 5 suo om. P || 6 syderibus P || immortalique P ||

7 affecit P || eratostenens P || 8 Ionem scripsi ex Cat. bouem

C |] fugit scripsi fuit C |] cnius B cum P || priore parentes B ||

retiquum B || 9 apparet P |] 10 frons p frons P fros B ]| 11

hiades P ]| fereeydes B fericides P || atheneus B || 12 quot

scripsi quod C \\ Dedonides P || 13 quorum B || Praesula P ||

14 Coronis Hyg. p. 395 Cotonis C \\ pholixo P \\ Phaeo Thyene

Kiesslingius Phriotenis C || tycurco captiuitate B ligurgo captivitatem

P || 15 subi B || 16 intatus B || syderibus P || 17 hia-

.des P || 18 uerni scripsi uener P uenerit B || yein Bp uein

P || 19 ortus in iibris B || concitet B || musaeus ex ista B ||

.20 haec om. B || thia B tibi P || 21 hiadas P || 22 hias P ||

24 fl. eum B || nunccupatas Pl ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 397

patas. alii Hyades. alii contra sentientes dicunt, quod hoc

signo largi imbres fundantur, quod lieiv pluere dicatur,

Hyades appellatas. alii ob eandem causam, quae supra

est, uelut quidam septentriones id est arcton aut amaxam

5 dicunt, ursa maior ab aliis, quod Graeca lingua arctos

siue amaxa dicatur. Myrtilus autem Hyades quinque filias

Cadmi esse dicit. habet stellas taurus *** caput eius V,

quac Hyades appellantur, reliquas XIH, ab abscisioneque

Tauri usque ad brachia uocantur Pliades. sunt per stellas

10 VII, quas dicunt Atlantis filias esse septem. ex quibus sex

clarae sunt, una obscura, quod sex cum deis concubuerunt,

ex quibus tres cum Iove: ex Electra Dardanum natum,

Maia Mercurium, Taygete Lacedaemona. cum Neptuno

II: Alcyone ex quibus Hyrieus; Celaeno e qua

15 Lycus. cum Marte Sterope, ex qua Oenomaus. Merope

cum Gtauco ex qua Sisypho. magnam apud homines dignitatem

habent, quod omnibus bonoribus significant.

<TAVRVS figuratur stellis * * * in fronte utriusque partis

— clarior sinistrae — id est in cornibus singutae, in

20 oculis singulas, in naso I. hae stellae quinque Hyades ap-

1 alias B || hiades P || 2 dicatur scripsi dicantur C ||

3 hiades P || apellatas B |] alii scripsi alias C \\ 4 id est del.

Breys. II 5 ursa maior Breys. uersa minus C || Graeca Breys.

ea' C I 6 siue amaxa Breys. amata C || hades pro Hyades

B (] 7 excidisse numerum indicaui \\ capud B || ei P || 8 abscissioneque

B |] brachin C ]| 9 Pliades sunt — honoribus

significant bis teguntur in B et hoc toco ei infra ad u. 258—269

post scholion quod incipit ex Danae et imbre — per caliginem

uix uidentur: haec dislinxi titteris B et 0 J 10 anlantis B

attindis P \\ fuisse B \\ 11 clares B || eis C corr. Heins. ||

12 eleta P eletfa B eledra $ quod correxi J| tardanum ante

corr. B \\ Maia] nata C || 13 taygetem B taygeten § tyagetem

P || lacedaemona B lacedemon (3 f| 14 duo alchione ^ II alcione

P || quis B || Hyrieus scripsi (cf. Munck. adffyg. p. 396 p)

hercus C \\ caeteoneque P |] 15 lycus § tycus C || cum arte C

corr. § || saterope ^ || qua addidi || ex — merope om. (?.|| 16

Gtauco ex qua addidi ex Hyg. || sisypho |S sisyptona B sysiptone

P || 17 horis P oris B || 18 post taurus excidisse non

totus putat Breys. || steltis scripsi stellas C et numerum excidisse

signiflcaui || ut priusque parti solarior B || 20 quinque

B V P|| &<f>' ^KOT^pUJV TUiv UJjHUUv Cat. ||

398 SCHOLIA IN

pellantur. in sinistro genu I, in dextro I, in ungula I, iu

collo II, in dorso III: ultima clarior. sub uentre I, in pectore

I clara. fiunt XV. ab scissione tauri ad id, quod

uocatur rachis, septem stellae, quas Atlantides appellant.

quae non uidentur simul nisi sex: septima obscura.> 5

Iasides etiam] u. 183

1! <Hic in ordine quarto loco situs, quem septentrionalis

circulus occupat a pedibus usque ad pectus. reliquus

medius est inter et aestiui et tropici circulum. ut Euripides

dicit, hic Aethiopum rex, pater Andromedae. cuius w

fdia obiecta ceto a Perseo seruata eiusque causa et ipse

pater sit astris inlatus beneficio Mineruae. habet stellas

in capite claras duas, in dextera CEPHEVS manu claram

I, in cubito obscuram I, in sinistra manu claram

unam, in sinistro umero I, in cincto tres obliquas, in dex- i5

tera coxa II, in sinistro genu II, in pede ultimo I, supra

pedem alitis III : fiunt XVH.> [haec autem in septentrionali

climate posita sunt.]

Qua latus afflexum] u. 191

<(Hanc refert Sophocles praeposuisse formam suam 20

Nereidibus. ob quod ira Neptuni ceto inmisso uastabatur

eorum terra expostulatamque Andromedam et ceto prae-

7 Catast. p. 249, 19 — 250, 10 ]| 20 Catast. p. 250, 11—21

1 genu scripsi ex Catast. cornu C \\ I scripsi (iTrt tujv

Xr|XuJv a' Catast.) III C\\ 2 dosso Bl \\ 4 uocatur scripsi uocantur

C || adlantides B \\ 5 sex scripsi si ex C || 7 qui uasto P ||

9 et ante tropici om. B || erides P eripides p \\ 10 ethiopum p

etiopum P \\ 11 obiecta p obiecto P obiect B \\ 12 sit ante

pater add. P1 ]| beficio 2?||.13 manum erasa m P\\steltae atiter

cnumerantur 4iti Tf|c Keq)aXflc Xa^ip-rroOc P', <Up , €KOT<;pUiv iIihujv

a' Kai 4TtI i&v&v €KaT<5pwv a', eTc' aYKibvujv £KOT<lpuiv a',

eTti CuOvric Y' XoSoOc duaupouc, <t-rri KotXiac uecr|c XauTrp6v a',

£Ttt be£ific XaYovoc a', lTri YovaToc a', iTri Ttob6c dKpou a'

in Catast. || 14 cubitu Pl \\ 15 in om. BPl \\ humero P || cinctum

BPl || 16 II P duas corr. in duo B \\ 17 alias B \\ hae B \\

haec — sunt deteui ut ex u. 7 repetita \\ 18 posite B || 20

Sosodes P sofoctes B || flammam P || 21 inmissa PlB ||

22 expostolatamque C |] peto Pl \\ propositam B ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 399

positam.> ob quam rem longe habitus eorum diuersus est.

<ld est autem Cassiepia in sella anaclito sedens. habet in

capite stellam claram unam, in singulis umeris singulas

claras, in dextra mamilla claram unam, in dextro umero

5 ad manum claram I magnam , et clarae in sinistro femore

II, in genu claram I, in basem sellae in qua sedet ***58B

in utrisque angulis claras singulas : summa XI [(I.)

Nec procul Andromedae] u. 200

<Haec quoque in sideribus recepta dicitur beneficio

io Mineruae, ut labor Persei aeternus pareret, manibus eius

passis quem ad modum ceto fuit proposita. quae cum a

Perseo esset liberata neque patri neque matri uoluit commorari

sed continuo cum Perseo Argis est profecta ita ut

Euripides profert. habet stellas in capite stellam splendi-

15 dam unam in umeris singulis singutas, in dextro cubito I,

in manu claram I, in sinistro cubito I claram, in bra- 59 B

chio I, in cinctuIII, supra zonam quattuor, in genibus singulis

claras singulas, in dextro pede II, in sinistro I:

summa XX.>

20 Andromedae radiat] u. 207

(Uic dimidius est in priore parte parens usque ad

umbilicum> [dicitur] super geniculatorem situm. <Aratus

hunc dicit qui Hippocrenem fecit. alii hunc Pegasum dicunt

ad astra uolasse posteaquam Bellerophontem a se

9 Catast. p. 250, 22 — 251, 7 || 21 Catast. p. 251, 8 -

252, 2

1 deuersus B || 2 id autem est B || casepia p casipia P ||

stettae atiter enumerantur in Catast. || 3 huraeris P\\i humero P ||

6 sellae V stellae C || 6 numerum excidisse indicaui \\ 7 utriusque

9 syderibus P || 11 ruit B et corr. in fuit P \\ 13 itautem

B |I 14 proferet B\\ 15 singulas addidi \\ M oeSioO Trob6c

p' iTt, apicTepoO a' add. Catast. \\ I om. P\\ 16 in sinistro cubito

I non tegitur in Catast. |] in brachio I non legitur in

Catast. ]| 17 supra — quattuor om. P \\ 19 immo XVIIII ||

22 dicitur deleui \\ Aratus post umbilicum positum in C post

situm reieci || 23 hipocrenem P || nunc pegasium B \\ 24 euotasse

B \\ belorofonten B belerofontem P \\

400 SCHOLIA IN

excusserit. Euripides Melanippen Chironis filiam esse

astris inlatam [cum esset interfecta in Pelio monte eamque

naturalem speciem conseruaret]. namque cum ab

Aeolo conpressa, grauida profugit ob pudorem Pelio monte.

quam cum pater requireret, ne ei se offerret aduenienti, 5

deorum misericordia uersa in equum puerum genuit.

quam eius patrisque pietate Diana astris intulit unde

CENTAVRO nomen appareat. Chiron autem dicitur is

esse ideoque auersa caeli parte ab eo positam filiae effie,

o B giem ut non agnosceretur. babet stellas in facie claras II, 10

in capite I, in coxa I, ad singulas aures singulas claras, in

collo IIII, proximo capiti claram unam, in armo I, in

pectore I, in umbilico ultimam claram I, in genibus prioribus

duobus duas, in ungulis singulis singulas: fiunt

Inde subest ARIES] u. 223

<Hunc putant quidam esse qui Phrixum et Hellen

Colchos portauit [pertulit]. Nebula eum his dedit aureo

uellere koit, 'Hdobov qui eos perferret. deinde iungit

decidisse Hellen a qua Hellespontum dictum. quam Neptu- 20

17 Catast. p. 252, 3—17

1 excuserit in excusserit corr, pr. m. in P || euripiden

melanipen B euripidem menalii appen P euripides dicit Melanyppen

V\\ 2 uerba praeter sensum schotiastae obtrusa deteui\\

3 namque cum scripsi nam cum qui C [| ab eo locum BP ab

eolo p || 4 compressa p cumpressa P || 5 ne eis se ofiferet

B || 6 misericordi aduersa B || equom corr. in equam B || 7

adastris B || 9 ideoque auersa Breys. eoque aduersa C ||

caeti parte caeli B || 10 claras] d|uaupouc Catast. \\ 11 auris

B ]| ctaras] d)iaup6v Catasterismus || 12 unam post ctaram

(clara B) addidi ex Catast. \\ fTrl cTr|6ouc a', tTtt (tixeuic a'

Cat. \\ 13 uttima ctara BP^ \\ prioribus Breys. (ex Cat.) posterioribus

C || 14 in ungulis . . in singulis B \\ duas et singutas

addidi ad exemptum Cat. || 17 quidem P (?) || phrisum Pl

phrysum B \\ ellen P || 18 colehos P colcos p colohos B ||

portauit deleto pertulit Biichelerus mus. Rhen. nou. XIII 184

portam pertulit C \\ Nebula eum his scripsi nebulae is P et

corr. in nubulae is B ]J 19 cathaesiodum P cata hesiodum B []

20 a om. P || quam nessum comy ressum C ||

summa XVIII.>

CAESARIS GERMANICI ARATEA 401

num compressisse. ex qua filios genuerit. Phrixum autem

perlatum Colchos eius arietem immolasse pellemque eius

auream Ioui sacrasse. ideo eum pallere ait Eratosthenes, 61 B

quod deposito uellere aureo in caelum sit receptus. habet

5 stellas XVIII. caput autem eius ad TAVRVM uersum spectat.>

Nigidius hunc ARIETEM dicit ducem et principium

esse signorum, inmortali autem memoria donatum , quod

cum Liber exercitum in Africam duceret, aquarum inopia

deminuebatur eius multitudo. post deinde aliquot dies

10 casu repentino apparuit Liberumque et exercitum dux ad

aquam diuinitus perduxit. ab hoc facto Liber eum arietem

Iouem Ammouem appellauit eique fanum eo loco*

quo reperta est aqua, magnificum aedificauit [memorauitque]

eumque [locum] inmortali nobilitauit honore. id fa-

15 num abest ab Alexandria iter dierum VIIH. harenosum est.

serpentium est multitudo. quod ab harena Hammon eat

nominatum. igitur propterea aries dux atque inmortalis

nobilitatus est caeli sidera consecutus. cetera ut superius

scripta sunt refert. <ARIES stellas habet in capite I, in

20 naribus III, in collo II, in imo pede dextro I claram et in

dorso IIII, in cauda I, ***** in imo pede sinistro I:

fiunt XVl.y conuertit autem caput ad TAVRVM. ipse autem

signis adsignatur.

Et etiam propiore] u. 234

25 <Hoc est super caput ARIETIS situm. quod obscu- 62 B

rum esse dicitur ***** hoc ei Iuppiter signum posuit. alii

25 Catast. 252, 18 — 253, 3

1 ea C || phryxum B phrisum P |] 2 colchus BPl \\ arietis

P \\ 3 sacrassed B |] pallere aitEratosthenes Bilcheterus 1. 1.

parere ut heraoides C || 5 capud B \\ 6 nigius B \\ 7 dignatum

B || 9 aliquod P \\ 10 causa B || 11 diuinitatio P' \\ 12

hammonem B |] 13 memorauitque (memoriauitque B) — honore

deleuit Biich. (decorauitque Breys.) || 14 locum det. Buchelerus |]

15 exandrea B || 16 arena P || hammon deleta h P \\ 18 sydera

P |J 20 nanibus B || claram — 21 sinistro I add. m. pautto

rec. in B || 21 exciderunt haec Catasterismi uerha OTt6 Tr)v koi-

Xiav Y' toO tcxiou a' || 22 XIII B \\ capud B || 23 adsignatur

Breysigius adsequitur C |] 25 capud B |] 26 plenam sententiam

uet certe Mercurii nomen excidisse ex Catast. patet ||

MARTIANUS CAPELLA 26

402 SCHOLIA IN

dicunt Aegypti esse effigiem stellis figuratam in tribus

angulis id est in trigono, et Nilum inundationem facientem.

habet stellas III in singulis angulis singulas.>

Stridentis aureas] u. .243

<Hi sunt maioris PISCIS £kYovoi, cuius originem suo 5

loco dicemus. horum autem piscium singuli in diuersis

locis siti sunt situm inmutantes quorum alter Boreas appellatur,

alter Notius. habent inter se alligamentum continentem

usque ad priores pedes Arietis. BORIVS piscis

habet stellas XII, NOTIVS XV, linea autem qua continen- »

tur in partem Borii stellis III, in NOTH IH, ad occidentem

tres *+* : fiunt stellae f XXVI.> Nigidius hos dicit pisces in

Euphrate flumine ingentis magnitudinis ouum inuenisse,

uoluentes eiecisse in terram atque ita columbam insedisse

et post aliquot dies exclusisse deam Syriam benignissi- 15

mam maximeque misericordem multaque quae ad homines

pertinebant [ad utilitatem hominibus uterentur] ea

dicitur inquisisse. quae quoniam Iouis a Mercurio saepius

laudari [nominarique se saepius] audiret quod in deos religiosa,

in hominibus officiosa diligenter fuerit, rogata ab »

Ioue quod sibi obtanti tribui postularet, illa ait, pisces, qui

suam originem servarent, ut inmortali praemio adficerentur.

itaque Iuppiter in XII signis siderum splendore de-

5 Catast. p. 253, 4—12

1 Aegyptii C corr. uutyo || 5 hii B || maiores pisces eggoni

C: correxi ex Catast. || 6 dieimus B || 7 situm addidi || immutantes

B [| borius B boreus P || 8 nocius P || 9 priores corr. in prioris

B || boreus P|| 11 borei P || motu P\\ 12 lTri roO cuv&&uou

T' add. Cat. \\ \Q' Cat. || 13 eufrate C || 14 columba B || 15 aliquod

P || benissima B || 16 maximaeque B || misericors C corr.

Biich. || muttaque quae ad homines pertinebant Biich. ad homines

pertinebat quae multa quaeque (multaque quae B) C \\

17 ad — uterentur del. Bilch. || quaeque P quae B || ulitatem

Pl || 18 quom pro quoniam Biich. \\ Iouis V Ioui C l| saepius a

mercurio C fsed s P) || 19 nominarique det. Biich. !j se saepius

del. Breys. || 19 quod est B || 20 homines Biich. || 21 optanti

P || postulare B ]] itli B || piscis B || 22 seruassent B \\ premio

B |f 23 syderum P \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 403

corauit unde hodieque Syri neque hos pisces edunt et

columbas deorum potestate decorant.

Tantus ubique micat] u. 251

<Ex Danae et imbre aureo natus Perseus. qui missus

5 a Polydecte rege insulae Seriphi ad Gorgonem interficien- 64

dam, qui accepit talaria et arpen a Mercurio. per aerem

uectus est. Aeschylus hanc arpen adamantinam a Vulcano

dicit eum accepisse. Gorgonum custodes ferunt tres uno

oculo inter se communicantes seruare uigilias, Persea au-

10 tem inter traditionem oculum intercepisse et inTritona lacu

deiecisse. qui cum Gorgones dormientes inuenisset, caput

Medusae abscidit, tum pectori Mineruae inposuit, ob quod

a Minerua astris inlatus. habet stellas in singulis umeris

singulas. claras, in dextra manu claram l, in manu sinistra

15 in qua putatur tenere caput Gorgonis III, in uentre I, in

dextero latere claram I, in genu I, in pede I claram, in

sinistro femore claram I, in tibia II, in sinistra manu I,

circa caput Gorgonis claras III: summa f XXVIIII. caput

4 Catast. p. 253, 13 — 254, 13

1 uude hodieque B undeeque corr. a pr. m. in undieque

P || sirene hos P syri ne quos B corr. V\\ dicunt B || 4 Danae

et imbre aureo uutgo Daneam et imbream Verro P danea et

imbre auerro B || perseus B j> sidus P || 5 polytecte B

polideote P || insule P ( Breys. teste) \\ seripe p eripe P

seripehi B || 6 qui accepit Breysigius quae accepta C || taliaria

Pl || aera B || 7 aescylus P et corr. in aescilus B ]|

hauc arpen scripsi ex Catast. harn B ar P |] damantinam P [|

uolcana B uulcana P || 8 dici B || Gorgonum Breysigius Gorgonem

C || custodem P [| 9 seruare scripsi seruarent C l| perse

C 1| 10 inter traditionem Breysigius introductionem C \\ 11 domientes

P1 ]| capud B \\ 12 tum scripsi cum C || pectore P \\

imposuit B \\ 13 cTrt Tfjc Keq>aXt}c a add. Castast. \\ utrisque

vimeris B singulis humeris Pfl 14singulas om. P\\tlt, dYKiuvoc

a' add. Catast. || 15 capud B |] III] a Catast. |1 M Tf\c KoiXiac

a' non agnoscunt codd. Catast. \\ 16 dextera P\ Trob6c a' d^aup6v

non agnosc. codd. Catast. \\ 18 capnd B ] ToUcitdvTac 1e

Catast. || capud B ||

26*

404 SCHOLIA IN

autem et harpe singulis stellis non notatur : per caliginem

uix uidentur.>

Sidera communem] m. 258

65 B <TLIADES sunt per stellas VII, quas dicunt Atlantis

filias fuisse VII. ex quibus VI clarae sunt, I obscura. cum 5

66 B deis concubuerunt. ex quibus tres cum Ioue: ex Electra

Dardanum, Maia Mercurium, Taygete Lacedaemonem.

cum Neptuno duo: Alcyone ex quaHyrieus, Celaeno ex

qua Lycus. cum Marte Asterope, ex qua Oenomaus. Merope

cum Sisypho. magnam apud homines dignitatem '0

habent quod omnibus honoribus significant.>

Tempora laeua] u. 273

<Haec nono loco posita est lyra Musarum, quam initio

fecit Mercurius de extensa testudine et de Apollinis

bouum cornibus intenditque chordis septem Atlantiadum 13

numero. quam postea Apollini datam , alii Orpheo dicunt

Calliopes musae filio : chordas VIIII fecit a numero musarum.

qui tantam mollitudinem eius expressit ut ad cantum

saxa arbores ferasque mulceret traheretque. qui)

cum ob coniugis Eurydices desiderium ad inferos descen- 20

67 B disset, quam ibi esse animadvertisset <neglegentius Liberum

colere coepit solemque Apollinem * * * * dicit esse.

is adsidue nocte in Pangaeo monte adscendens , ut orien-

4 Catast. p. 254, 14—27 || 13 Catast. p. 255, 1—25

1 t\ fipTtr| Cat. arpes C \\ non addidi: dvacrpoc 6parai

Cat. || 4 stelte Pl \\ 5 etares B \\ obscuram B \\ 6 diis P ]] concubuerint

B \\ eledra bardanum B || 7 taygeten B tiageten

P || Lacedaemonem scripsi tacedaemon P tacedemon B || 8

alchione C || qua V quibus C || Hyrieus scripsi ex Cat. ercus

B hercus P || celeno B || 9 licus P \\ martes B || aterope B jI

ex qua — Merope cum om. B \\ cenomaus P \\ 10 magna B ||

11 1 omnibus P\\ 13 nono scripsi ex Cat. non C || 14 mercurios

P^ |] extensa testudiue scripsi extensitudine C \\ 15 intendisque

P || cordis C \\ Atlantiadum scripsi atlantidam P atlantidum B ||

17 numusarum P || 18 moilitudinem scripsi multitudinem C || 19

mulceat trahereque -ff || 20 euripidices C || discendisset B \\ 21

quam scripsi quae C || esset P || 22 et maximum deomm excidisse

ex Cat. patet |] inter esse et eis ras. in P: uidetur fltisse se || 23

is scripsi eis C || assidue P adsiduae B || ascendens C |]

CAESAIUS GERMANICI ARATEA 405

tem solem uideret unde surgeret. Liber indignatus misit

Bacchas ut Aeschylus scribit. quae eum membratim discerpsere.

recollectis membris sepelierunt in Lesbiis montibus

eiusque lyram Musaeo dederunt louemque rogauerunt

5 vt eius memoriam astris inferret. habet stellas in utrisque

pectinibus singulas, in cacumine chordarum singulas,

in umeris singulas , in fundo I, in dorso I : fiunt VHF>

Aut medii fulgoris] u. 281

<Hic est CYGNVS, in quem ferunt Iouem se trans-

10 figurasse et transuolitasse in terram Atticam Rhamnunta

ibique conpressisse Nemesem, ut ait Cratinus tragoediarum

scriptor eamque edidisse ouum, unde nata sit Helena.

sed quoniam Iuppiter rursus in caelum in cygnum transfiguratus

se receperat, ut fuerat pennis tentus simulacrum

15 eius sideribus reliquid. habet stellam in capite claram I,

in alis utrisque quinas, in corpore I, in cauda I, quae est 68 B

amplissima : fiunt omnes XIII.>

Oceano mersus] u. 287

<THic nomen accepisse dicitur, quod eius exortu im-

20 bres plurimi fiant. quidam uolunt Ganymedem eum esse

quem figuratum in ministerium oenochoi et quod imbres

infundit suo sidere ******* nectar dici. habet stellas

AQVARIVS XVIII, sed fusio aquae fit ex stellis XXXI, ex

9 Catast. p. 256, 1—14 || 19 Catast. p. 255, 15 — 257, 10

2 bahcas C || aeschyius B aescilus P |] discerpere B ||

3 recollectis membris Musae eum sepelierunt in Libethris montibus

Breys. ex Catasterismo || lezbiis Bp letbiis P \\ rogauere

B |J 5 utrisque Futraque C |] 4q>' £ko:ctou lri\%twc a',

kn' dKpoTr|Ti 6uotujc a || 6 cordarum V cornearum B cornaearum

P \\ 7 in numeris corr. in in humeris P || 9 cignus

P || 10 attiga rhamnum tii C correxi ex Cat. |] 11 compressisse

P ]| 12 scriptor eamque scripsi scriptorque P scriptoremque

B || natus B1 \\ 13 cignum C || 14 fuit B || tentus B utentus

aut uteritus P\\post eius add. a P || 15 syderibus P\\ habens

B || iTrt tou TpaxnXou XauTrpdv a' Catast. \\ 16 alisque P |l 20

ganimedem P \\ 21 ministeriumi?rey*. ministrum P mistrum B \\

enochoi C \\ 22 sydere P || excidisse aliquot uerba ex Catast.

patet: fusio enim ab aquario facta nectar dicebatur || 23 extellis

B || ?x°oca dcT^paic P', oi elci Xajiupoi Caiast. ||

quibus duae clarae sunt, reliquae obscurae.y Nigidius

HYDROCHOEA siue AQVARIVM existimat esse Deucalionem

Thessalum, qui maximo cataclysmo fertur relictus

cum uxore Pyrrha. et posteaquam se et uxorem suam

in terra relictos sensit orbitatem [quae] uastitatis misera- 5

tus ab inmortalibus precari coepit ut aut et ipsi interirent

aut hominum genus restitueretur. Iuppiter responsum

ei per sortem indicauit, ut lapides quos ante se

repperissent post se iactarent. reuersi itaque quosquos

Deucalion misit uiri fiebant , quos Pyrrha feminae. quo 10

pacto rursum hominum genus esse natum. ex quo Graece

laoe homines uocarentur. ab antiquis quidem dici AristaeumApollinis

filium. quare nobilitatem possidere. quem

Apollo fertur ex Cyrena procreasse, quam conpressit in

monte Orpheo, qui Cyrenis appellatur. Aristaeus dicituru

omnibus modis artibusque adfinis fuisse, quibus artibus

ceteros homines ad bonas fruges utilitatemque perduce-

69 B bat. isque cum caniculae signum pestiferum oriretur,

et statim praesentes fructus lacerarentur interciderentque

homines aufc- diuturnis morbis aut pestilentia , [aut pesti- »

lentia] res diuinas maxime Ioui , parenti , Neptuno , aliis,

tempestatibus et uentis summa diligentia precans faciebat,

ne paterentur genus hominum indignis calamitatibus adfici:

factum est ut ab his impetrari possit. itaque uenia

data constitutum est ab inmortalibus uti post caniculae»

1 clares B || retique B || obscurae addidi || 2 hidrochoia P

hydrochoia B \\ 3 thesalum C || cataclismo P |j 4 posteamquam

B || retictus ceusuit orbitatis (orbitatem P) quae uastitatisque C

retictos sensit orbitatem qua uastitatemque Heins. apogr. || 6 inmortatitatibus

praecari B || cepit P1 \\ et om. P || interirent Bp

interire cepit P \\ 8 ei Breys. et C || uti C |J 9 reperissent B ||

10 quos V quod C || 11 pecto Bl || rursus B [] esse natum scripsi

est natum P est senatum B || 12 Iuoe P || aristeum B aristheum

P || 13 nobilitate C corr. Breys. |J 14 cyreanea P || procreare C \\

compressit P || 15 aristheus C \\ 16 homnibus P \\ 17 ceteri C

corr. V II 18 perstiferum B || 20 diuternis P' \\ morbis Breys. moribus

C)| aut pestitentia add. P\\ 21 res diuinas Breys. rei diuinae

C || Ioui parenti Breys. Iouis parentem C \\ 22 praecang

facebat B \\ 23 parentur B j| 24 iis inperari B || 25 constitutum

et ab C || immortalibus B || caniculas P || post Bilch. per C ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 407

exortus [stellae] uenti perflarent circiter dies quadraginta

eiusque pestilentiae uim absciderent. quapropter Aristaeus

dicitur a deis splendido loco dignatus esse. <AQVARIVS

habet stellas in capite II obscuras, in umeris singu-

5 las utrasque amplas, sinistro cubito unam claram, dextro

cubito I, in manu I, in mammis singulas, dextro crure in

pedibus singulas claras: summa XVIII sed quae fusio ***

fit ex stellis XXXI, ex quibus clarae II, ceterae obscurae.>

<CAPRICORNVS similitudinem Aegipanos habet. ab

10 eo enim est factus. habet posteriorem partem piscis sed 70 B

priorem caprae cornua habentis. hunc honorem adsecutus

dicitur , quod cum Ioae esset nutritus. Epimenides

dicit in Ida utrosque nutritos et ad Titanorum bellum cum

Ioue profectum. quem uictor Iupiter astris intulisset,

15 quod eius opera dei armati essent. item matrem eius capram,

et quod koxXov inuenisset in mare ideo piscis cauda

esse notatum. habet stellas XXVI.> Nigidius de Capricorno

sic refert. inmortali honore donatum quo in tempore Python

in monte Tauro speluncam haberet et Aegyptum in-

20 coleret: inmortalis consilium habuisse num possint ei obsistere,

cum eis consilium Pan daret, si neque terras

relinquere uellent neque Pythonis inmanitati resistere

9 Catast. p. 257, 11 — 258, 2

1 stellae det. Bitch. || 2 aristheus P \\ 3 dicitur aliis splendidae

et loco C corr. Breys. || aliter stettae enumerantur in Catast. ||

5 una clara B || eTr' dKpac Xelp°c oe£iotc Catast. \\ crure * B \\ 7

qua .P|| efusio corr. in effusio a rec. m. in P\\ 8 fit P sit B: excidisse

uidetur appellatur. ceterum idem antea tegebatur p. 405, 22

sq. || teltis Pl || cetere B \\ 9 capricornus hae similitudinem B \\

hab P |l 10 poscis corr. in pescis B \\ se B || 11 priora P || capri

B || 13 in Ida utrosque nutritos et V inid austrosque nutritero

sed C || at B || 14 quem Iupiter uictor astris V uictorque Iupiter

astris eum C || intulisset scripsi intulisse C \\ 15 operam B ||

iter Pl || mater P' || 16 k6xXov Catast. icholaon C || 17 notantum

P || kb' Catast. || 18 quod P || tempore Phyton V tempfore phico

P tempore pycho B \\ 20 consilium hahuisse num Merketius prot.

in Ouid. Fast. p. LXXXVIJI cohibuisse dum P conhabuisse

dum B cohibuisse dum eum Breys. || 21 Pan daret Merkelius

panderet C || 22 phitonis P \\ inmanitatis B ||

408 SCHOLIA IN

possint, ut consulte figuras inmutarent in quam quis uellet

seu bestias seu uolucrem piscem pecudem , dum tempus

ad ulciscendum se ostenderet. namque terras relinquere

non dari potestatem inmortalibus, considere autem cum

sceleribus eius indignum deorum potestatis , sed ratione 5

impios poenas pendere diuini consilii. itaque inmortales

mutatis figuris ignoti Typhonis ante oculos crebro uersabantur,

unde adhuc multas bestias pro deis obseruant

coluntque Aegyptii. eo Typhon conuenit et neminem deorum

ibi uidet aduersari sibimet, uacuam terram cognouit 10

dominantibus. arbitratus deos se ueritos fuisse propter

metum dominabatur et inperitus fortunae uarietatem et

periculi instantis magnitudinem. nam post XVIII dies ut

dicitur consilio deum repentino ab dis discerptus. ob id

71 B factum hodieque quoque in Aegypto hos dies XVIII festos 15

perpetuos quodannis institueruut. in quibus diebus siquid

nascitur amplius quam eos dies non uiuit. Python autem

interficitur in templo Aegypti Memphi, ubi mos fuit solio

regio decorari reges qui regna ineunt, ibi enim sacris

initiantur : primum ut dicitur satis religiose tunicatum tauro 20

quem Apim appellant iugum portare, quem deum maximum

Aegyptii existimant. et eum per uicum unum quemque

perducentes, ut labore periti existimentur: ut humanae

1 ut consulte Breys. inconsulte C \\ 2 peeodem B \\ 3

ostendere B \\ 4 inmortatibus Merketius inmortalium C ||

considere Merketius configere C || 6 poenas pendere Merkelius

punire splendore Breysigius poeni sptendore C |l immortales

2? |] 7 ignoti Merkelius ignotis C || tiphonis .P || 8 diis P \\

9 aegypti B || 10 simet B || 12 inparatus ad f. uarietatem

Merketius imperitus f. uarietatis Strozzianus (teste Breys.), sed

'arma uirumque peritus, ex Ausonio (epigr. 137, 1) et ' nit iam

mihi noui \ offerri pote, quin sim peritus, ex Ptauto (Pers. 270)

taudant || uarietate B \\ 14 consilio Merketius consilium C II

a B || discertus B || 15 hodie B \\ 16 quid add. Merketius |j

17 phyton P \\ autem om. P || 18 in templo Apidis tabtonskius

|| 19 decorari Rothius in marg. apogr. cod. B decorati

B || 20 ut corr. in in B || retegiose B || tunigatum B tonicatum

P || 22 aegypti B || et eum (scit. Apim) per uicum

unumquemque perducentes Biich. uicumque unum perducentes

C [| 23 ut hum. nec. scripsi hum. nec. ut C ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 409

necessitatis, crudelius quae sub eis sunt amputantur. deducuntur

a sacerdote Isidis in locum , qui uocatur abuToc

et iure iurando adiguntur neque mensem neque diem intercalaturos

[iurarent] neque festum diem inmutaturos

5 sed CCCLXV peracturos sic ut institutum sit ab antiquis.

deinde alterum illis ius iurandum inponunt sementim per

terram aquamque custodiendam conparandamque. tum

demum diademate inposito potiuntur Aegyp.tiorum regno.

sed ut illo reuertamur unde digressi sumus, igitur dei im-

10 mortales posteaquam Typhonem digna poena adfecerunt

— nam Panis consilio sine turba tumultuque interfecerunt

— Pana astrorum memoria decorauerunt et ei nomen

Aegipana inposuerunt, quod cum ceteri se in bestias

conuertissent, Pan se in capram transfigurasset, oppidum-

15 que magnificum in Aegypto aedificauerunt idque Panopolin

nominauerunt. <CAPRICORNVS habet stellas in

singulis cornibus singulas, in naso I claram, in capite II, 72 B

sub collo I, in pectore II, in pede priore I, summo pede

*** I, in dorso VII, in uentre V, in cauda II claras. sunt

20 in summa XXIIII.>

1 abutantur B || deducunturque B || 2 sacerdoti B || Isidis

(uel Apidis) Iablonskius eius dei Bucheterus eisidis C || uocatur

dbuToc Hauptius notatur adyios (yio in ras. B) C |J 3

mensem Rothius mentem C || intercalaturos se neque Rothius

intercalandum iurarent quem in C ]] 4 inmutaturo B \\ 5 sit

Mommsenus Chronol. p. 259 ita C || 6 alterum ittis ius Merketius

proleg. fast. Ouid. p. LXXXVIIII et Biich. aliter itlius

C {| inponunt Merketius imponis B inponis P || sementim

Mommsenus statim C statum Merketius || 7 que Mommsenus qui

C || 8 deumum P || 9 dii Bp \\ immortales B \\ 10 digna

Wdljftinus sed ideo C |] affecerunt P \\ 11 nam Panis scripsi

quamque C II interficerunt B \\ (quamquam — interfecerunt

detet Biich.) || 12 Pana Merketius sca C \\ 13 Aegipana Heinsii

apogr. aegyptii pana (pana post pana add. m. sec. in B) C ||

ceteris si P I] 14 pan sa B || 15 aegyptum P || ibique P || 16

capricornis B || 17 in naso I om. Catast. || 18 ini TpaxnXou

Y' Cat. || 19 excidisse posteriore uel tate atiquid significaui:

om. Catast. \\

410 SCHOLIA IN

Kt cum terrorcsj it» 201

<Hic SAGITTAKIVS, quem quam plures CENTAVRVM

putant, alii negant, quod quadrupedes esse non uideatur,

sed stans bipes sagittetur, neque centaurus ullus

sagittis usus est. hic autem homo equinis pedibus est et

caudam habet ueluti Satyri. hic dicitur Crotus Euschemus

Musarum nutricis filius, ut Sositheus tragoediographus

refert, inhabitasse Helicona atque Sagittarium uenatu

uitam exigere [aetatis]. qui inter Musas saepius moratus

plausu cantus earum distinguebat, id est ad pedem manibus

plaudebat quae arriderent. hunc Musae beneficio louis

astris intulere. cuius artes inter mortales mansere plausus

et sagittari. sub hoc sita est NAVIS. habet SAGITTARIVS

stellas XIII et nauis VII.> Nigidius de Croto eadem dicit,

sed non conuersatum multis, sed cum illae cantus chorosque

celebrarent, hunc procul abditum repentino plausu

ad pedem ferientem oblectabat canentes. ob hoc ei ab Ioue

inmortali memoria earum rogatu datum, quod [et] esset

nutricis earum filius, Oceani nepos. alii eum Chironem

esse dixerunt Saturni et Philyrae filium, quod iustissimus

maximeque pius atque hospitalis esset, a quo Aesculapius

medicina , Achilles cithara, in astrologia Hercules, ****

2 Catast. p. 258, 3—28

2 Sagittarius V sagitta C |] 3 quadrupe B || uideatur B uideantur

P || 5 aequiuis C \\ 6 €iicpr|ur|c Catast. || 7 tragoedio

diographus C \\ 8 refer C || atque V adqui C|| uenatu V uena

C || 9 exiger etatis (deinde tatis del. in B) C (aetatis deleui) || 10

earum Breys. eorum C || 11 quae arriderent scripsi quem alii

timerent C quod alii imitarentur Schaub. propter Catasterismi

uerba SGcv dpuJvTec toOtov koiI oi dXXoi STrpaTTov t6 afiT6 |[

12 inter om. P || mortalis B \\ 13 sagittarii P || 14 XIII] 1b'

Catast. || Croto scripsi Crotone C || 15 ille C \\ chorus qui B corosque

P|l 17 post oblectahat uacat spat. 10 titt. in B || ob V

ab C|| 18 immortali B \\ et post quod add. C om. V \\ 19 eum

scripsi cum C \\ cyronem P \\ 20 dixerunt scripsi dicerent C \\

filore corr. pr. m. in filire in P || quod addidi || iustissimos corr.

pr. m. in iustissimus P || 21 pius scripsi ptus C ]] aescolapius

P || 22 medicana ante corr. pr. m. P \\ cythara B J| astralogia P \\

herculis B || nomen herois excidisse significaui ||

CAESARIS GERMANICI AEATEA 411

litteras didicisse dicantur. propterea deorum numero

nidetur esse relatus. Sagittarius habet stellas in ca- 73 B

pite II, in acumine sagittae II, in dextro anconel, in

manu I, in uentre I claram, in dorso II, in cauda I, in

5 genu priore I: fiunt summa XI. in summo pede I, in

posteriore genu I: fiunt XIII. NAVIS autem VII stellae

retiquae sub crure simites sunt posteriorum, quae non

ostenduntur, quod Centaurus duplex sit.>

Vnguibus innocuis] u. 318

10 <Haec esse dicitur SAGITTA Apollinis, qua Cyclopes

interfecit eos, qui louis fulmen fecerunt, quod eo telo

Aesculapius filius eius a Ioue esset interfectus. quam sagittam

astris inlatam memoriam uirtutis suae reliquisse.

habet stellasIIII: in summo I, in medio I, ultra II in fundo

15 sagittae.

AQVILA haec est, quae Ganymedem rapuit in caelum

Ioui ministrum. est enim ea et signum Iouis, quod

sola auium solis radiis non terreatur. namque ita est

spectans ad orientem pennis tensis. Aglaosthenes dicit

20 louem cum ex Naxo aduersus Titanas [cum] proficisceretur

et sacrificium faceret, aquilam ei in auspicio appa- 74 B

ruisse, quam bono omine acceptam tutelae suae subiecisse.

habet stellas IIII. ex eis media clara est.>

10 Catast. p. 259, 1— 13 || 16 Catast. p. 259, 14 — 260, 2

1 dedicisse B didicissse P\\ 3 Ini tOu t6£ou ($', iitt Tfjc

did&oc 0' Catast. II anchone P || 5 summa pede B \\ in posteriore

genu om. Catast. || 6 nauis autem VII (VII ex VIII corr. pr. m.

in P semper corr. in VII B) stetlas sub crure I posteriorum qui

non ostenduntur quod centaurus duplex sit C relique uero

septem subtus crura simites quidem illis suut posterioribus

quae non ostenduntur quod centaurus duplei (omisso sit) V:

Breysigium fere in explendo loco secutus sum J] 10 qua scripsi

quae C\\ 11 interficit B |.| fulmem B \\ 12 aesculepius B aescolepius

P || 13 relinquisse B \\ 16 ganimedem B gamnimedem

P || 19 aglosthenis C corr. uutgo (Alghostenes V) \\ 20 natu

Pl || cum add. P \\ 22 omine uulgo animo P homine B || tutelle

B ]| 23 his B ieius P || KaTd to uicov dnaupov a' Catast. \\

412 SCHOLIA IN

Sidera quae mundo] u. 324

<Hic causam talem habet cur astris sit inlatus. Neptunus

cum Amphitritem deligeret [diligeret] uxorem quam

haberet, et illa intellexisset, confugiit ad Atlantidem, ut

suam uirginitatem custodiret. quae cum se occulissets

Neptunus misit qui eam raperent , inter quos et DELPHIINVM.

qui cum circa insulas Atlantides rimaretur, repperit

eam nuntiauitque Neptuno. quam ille persuasionibus

ad suam perduxit uoluntatem delphinoque maximos

honores in mari tribuit, quem in astris intulit consecra- 10

uitque et ipse in manu sua habere instituit ut Artemidorus

refert. habet stellas VIIH indeque musicum signum dici-

75#tur quod numero Musarum stellas habet: in ore /, in

Xocpia II, in uentris pinnulis III, in dorso I, in cauda II. >

Tela caput magnisque] u. 331 15

<Hunc Hesiodus ait Neptuni et Euryales filium, cui

donum datum, ut supra fluctus ambularet ueluti super

terram. qui cum Chio uenisset, Meropen Oenopionis filiam

conpressit. quem Oenopion ob iniuriam excaecauit et

finibus suis expulit. ipse cum Lemnum uenisset, Vulcaniso

auxilio usus dedit ei Cedaliona qui eum ferret. quo cum

ad ortus solis uenisset, a Sole dicuntur ei lumina restituta

2 Catast. p. 260, 3— 19 || 16 Catast. p. 260, 23 — 261, 22

2 hinc Bl ]] quur B |l austris .P |l 3 deligeret scripsi diligeret

C ditigeret add. P j] uxorem om. P |] quem B || 4 confugit

B || 6 Neptunus V niltus C || raperet P peterent B |]

delphimum P delfhinum B || 7 cirea scripsi urcas P urca

B |] 7 Athlantis V plantides C |] 8 nunciauitque P || 9 detphino

P ]] maximas B \\ 10 in P et B || consecrauitque Breysigius

procreauitque C ]| 11 artemmidorus C ]| 12 in libris

quos de amore fecit post refert ddd. Heinsius (cf. Breysigius

Phitot. XIII p. 662) ex Catast. \\ ducitur B \\ 13 stetlam B

stelt || abet P \\ unam pott ore add. V || 14 Xoqnijt Catast.

folia B et a pr. m. corr. ex filia P solio uulgo folio V || 16

Euripides P euripyles B Euryales V || 18 chio C || filiam bis

scriptum in B || 19 excecauit B || 20 expulsit B || Vulcani

Kiessling. Vulcan C || 21 Cedaliona Breysigius caballum ClI

quo scripsi qui C || 22 ortus B hortus P || et corr. in a B ||

luminaria P ||

CAESARIS GEEMAKICI ARATEA 413

esse. uersus ad Oenopionem, qui cum a ciuibus terram

absconderetur , Orion desperata eius inuentione Cretam

est profectus. ibi cum inmodicum uenaretur et ab Diana

et Latona corriperetur , ait se nullam feram in terris

5 relicturum. Tellus indignata scorpionem extulit inmani 76B

magnitudine qui poenas magniloquentiae eius exigeret.

Orionem ob uirtutem louis astris intulit. idem rogatu

Dianae et Latonae scorpionem caelo inter astra XII locaaii.

y quorum contra magnitudinem stellae quoque eorum

10 amplissimae sunt. ceterique auctores de eis haec proferunt.

Aristomachus ait Hyriea quendam Thebis uoto petisse

ut filium haberet. penes quem Iouis et Mercurius

et Neptunus in hospitio deuenerunt inperaueruntque ei

hostiam deiceret uti filius nasceretur. cuius pelle [bouis]

15 detracta dei in eam urinam fecere iussuqueMercurii terra

obruta unde supra dictus sit natus, quem Oriona appellauerunt.

inlationem astris * * t * *. similem originem refert

Hesiodus. hic Latine Iugula appellatur, quem ad

modum et apparet stellis figuratus VIII. <ORION habet

20 stellas in capite III claras, in singulis umeris singulas claras,

dextro cubito I obscuram, in ipsa manu I, in bal- „

teo III, in enchiridio III claras, in genibus singulas

1 oenepionem Pl || cibus a pr. m. corr. in ciuibus P \\

2 Orion scripsi Opion C Oenopion K|| disperata P\\ uentione

C corr. V (| Creta C corr. V || 3 immodicum P || ueneraretur

P\\ ad B || Diana et scripsi Dianae C \\ 4 feras Pl ||

5 intulit P || inmani scripsi intali C || 6 magnitudinem P || 7

Orionem om, P \\ 8 latone B || inajter P || astris B ]| 10 eis

haec scripsi eisdem C praeferunt aristhomachus B || Hyriea

scripsi uid. Munck. myth. p. 407 caubrisa C J| 13 ospitio B

hospitio P || deuenirent P \\ inparaueruntque C \\ 14 ostiam B \)

pelte bouis P bouis pelle addita de ante pelle B bouis deteui

|| 15 di P || mercuri B || 16 obrupta P || ductus Pl || orion

C || apellauerunt B || 17 inlatione in B || tacunam indicaui (inlatus

a Ioue astris Breys.) || originem corr. in origenem B II

18 iugala B \\ 19 figuratus scripsi figuratis C Y' oVaupotic Cat. \\

post orion add. Horion B \\ 20 humeris P (J 21 dextro humero

P || obscuram deest in Catast. (obscu B) ]| eTr , dKpac Xelp0c

tast. |] 22 enchiridio scripsi echiridion C || Y' d|aaupouc Catast. \\

414 SCHOLIA IN

claras, in pedibus singulis singntas: fiunt XVII. > et

iugumll. et temo II singulas claras: omnes reliquaeX stellae

obscuriores fiunt stellae XVII. aeternae balteus eius

et gladius esse existimantur.

Cum tetigit solis] u. 336

<Hunc dicunt custodem datum Europae una cum

dracone, quae utraque postea Minos accepit. eadem postea

ob medicinam Procridi muneri ab eo data, quae postea

Cephalus utraque possedit uir Procridis. quem Cephalus

ad Thebas adduxisset ad uulpem, quae Thebanorum agros

infestabat. huic enim cani fuit fatum ne ab ullo posset

interfici. item fuit et uulpi. lupiter uulpem in lapidem

conuertit, canem in caelo astris intulit.> cuius exortus

origine continetur tali, ut Amphion tragoediarum scriptor

refert. cum subito hominibus segetes delinquerent, ilico

missus legatus canis ad Oporam. cum uidit eo tempore

tempestiuam esse, adamauit. qui cum flagraret amore nec

posset frui, magis asperius urebatur. at homines calamitate

accepta deos adiutores inuocare coeperunt. tunc

Aquilo misit filios adulescentes qui Oporam cani trade- :

rent. ipse flatu suo canis ardorem sedauit. qui flatus

etaesiae dicuntur. amoris autem memoria remansit eo

tempore quo est dTrUjpa, quo homines aestu mori fre-

5 Catast. p. 261, 23 — 262, 12

1 singulis P singulas B |] singulas addidi ex V (in quo in

singulis pedibus singulas) || XVI B || 2 et iugum scripsi ut iuga

C II teraos B || 6 eurupae P |] uno B1 \\ 8 Procridi V Procride

C II 9 caphalus B || possederitp possiderit BP possedit quem

Cephalus ad Thebas scripsi quem cum ad Thebas P quemcumque

a thebas (thabas i?1) B |J 10 uulpemque P\\ 11 possit P\\

12 uulpis C uutpi ^]| 13 in astris B \\ 14 orige P |f amphiam

C || 15 subito hominibus segetes delinquerent, ilico Breysigius

sub hominibus stetlae relinquerent locum C || 16 Oporam Meineckius

dolorem corr. in doloram B dotoram P Auroram Schaubachius

|| 17 temptatiuam Pl |{ amore V amorem C |] 18 ad 0

corr. Schaubachius || calamitatem P |] 19 accepti C corr. V\\

adnitores et corr. a pr. in adiutores et P \\ 20 adolescentes P ||

operam C || 22 amoris V moris C || 23 est opera P opera est

B ]J quo homines aestu mori frequentissimum scripsi id est

pomatio eseu moriri feruentissimum C ||

CAESAEIS GERMANICI ARATEA 415

quentissimum. quae autem est stella in capite eius ISIS

dicitur, quam quidam Sirium dicunt ab ardore <alii autem

hanc esse dicunt Orionis canem eumque omnibus feris

inmitem fuisse cum Orione sideribus collocatum. habet

5 stellas f XX. sed CANIS habet stellam in lingua) I quam

CANICVLAM appellamus claram <in armis singulis sin- 78 3

gulas obscuras, in pectore II, in pede priore III, in uentre

II, in sinistro femore I, in extremo pede claram I, in

cauda IIII : fiunt f XX.> situm signum inter hiemalem tro- so B

10 picum et arcticum subterraneum qui austratis notius

uocatur. [quae est in lingua eius CANICVLA dicitur.]

Sic utrumque oritur] u. 342

(Uic dicitur Orionis canem fugere uenantis.> nam

cum oportebat eum uenatorem finxisse, uoluerunt etiam

15 significare qua de causa. itaque LEPOREM eius ad pedes

fugientem finxerunt, <quem non nulli a Mercurio constitutnm

dixerunt eique datum praeter cetera genera animalium

ut ***** * alios haberet in uentre.> qui autem

ab hac causa dissentiunt negant [oportere] tam nobilem

1 stelt P || 2 quidem B || syrium C corr. uutgo \\ ardore scripsi

(cl. schot. Ap. Rhod. II 517 Ceipioc fjToi Trapd tr|v Zeav Zeipioc

Kai ceipioc) odore C |] 4 immitem B || 5 stett P || 6 claras ante

corr. pr. m. P || eTtt Trjc YXi^TTr|c add. Catast. || 7 priore bisscriptum

sed atterum inductum in P|| 9 extremo pB dextro P||

claram om. Catast. || eTri oeHioO uo&6c add. Catast. || 9 iY'

Cat. || hiemate (hyemalem P) tropico et arctico (artico P)

subterraneo (subterreano P) C hiemalem tropicum et articum

subterraneum V quae Schaubachius ita expticat ' canis signum

situm est inter tropicum Capricorni, qui est hiemalis, et circutum

antarcticum qui est australis. subterraneus autem uocaiur circulus

quod ilta sidera definit quae proposita aliqua poti altitudine numquam

ex horizonte emergunt. at Canis sidus usque ad circutum

potarem fere, qui Romae est, ut ueteres definiunt, quamquam ex

ambiguo ocutorum iudicio extenditur, || 10-qui austratis uocatur V

quod notium (nocium P) uocatur C || quae — dicitur (dicur

B) deleui || 15 qua scripsi aliqua C || taporem Pl || ei B |] 16

figientem B || 17 eique ex Hygino Breysigius isque C || praeter

cetera ex Hygino Breysigius propter (praeter B) lepora

C || 18 excidisse alios parere significauit Breysigius ut alios Bp

ut tios P |] 19 oportere det. Breysigius ||

41G SCHOLIA IN

tamque magnum uenatorem , de quo ante in scorpione diximus

signo et postea in ipsius figura dicemus, oportere

fingi leporem uenari. Callimachum quoque accusari quod

cum Dianae scriberet laudes, eam leporino sanguine gaudere

et eos uenari dixerit. itaque Oriona cum tauro de- 5

certantem fecerunt, leporis autem hanchistoriammemoriae

prodiderunt. apud antiquos insula Lero nullum leporem

fuisse sed ex eorum ciuitate adulescentulum quendam

studio Veneris inductum ab exterae gentis finibus leporem

feminam praegnantem adtutisse et ad eius partum diligen- w

tissime quae opus essent administrasse. itaque cum peperisset,

compluris eius ciuitatis ad studium incidisse et partem

pretio partem beneficio mercatos [esse] omnes lepores

alere coepisse. ita non longo interuallo tantam magnitudinem

leporum procreatam, ut insula ab eis occupata uide- is

retur. quibus cum nihil uacaretur, in semine eorum

inpetu facto insulam calamitas adflixit. totius consilium

ciuitatis fuit ut [ex] eos ex insula abigerent. itaque postea

Ieporis figuram in astris contulissent ut homines meminissent

nihil esse tam his exoptandum in uita, quin si 20

81 B insolenter utantur , plus doloris ex eo quam Iaetitiae

1 magnum B magnam p magne P R de om. P || scorpione

P || 2 dicimus P et corr. in dicemus B || oportere corr. in

oportare B || 3 fingi ex Hygino add. Breys. || callimacum p

caltimatum P || accusari Schaub. accusare P accussare B || 4

scribet B || eius P eum B corr. uulgo || leporine P^ || gauderi

P || 5 eos scripsi deos C || 6 memoria P storiam P || 7 aput

B || 8 aduliscentulum B \\ 9 Veneris scripsi generis C || inductum

ex Hygino add. Breys. \\ exteris C corr. Breysigius ||

10 pregnantem B || adtulisse ex Hygino add. Breys. || 13 partem

pretio benefitio (beneficio B) C partim precio partim beneficio

V || esse deteui || laebores corr. ex labores B || 14

coepisse Breys. cepisset P coepisset B || tamtam P \\ 15 leborum

B \\ ut P ita B ]] 16 uacaretur scripsi daretur C || 17

impetu corr. in impetus B || adfu> P1 \\ 18 fuit ut eos ex insula

scripsi uti ex eos ex (ex add. pr. m. sup. tin, in P) singula C

uti uix eos ex insula Breys. || 19 constituisse Breys. ex Hygino

|| 20 esse tam et quin et ex eo add. ex Hygino Breys. \\

21 plus Breys. ex Hyqino ius C||

CAESARIS GERMANICI AEATEA 417

capere posterius cogantur. <stellas habet in oculis singulas,

in corpore IF> in extrema cauda I <in posterioribus

pedibus singulis singulas. fiunt VII.>

Vt cum decurrens] u. 347

5 <Haec beneficio Mineruae astris inlata quaeque prima

nauis ab ea fabricata dicitur et uocalis fuisse exemplar

posteris nauibus futura. quam non totam caelo figurauit

sed a gubernaculis usque ad malum animi aequitatem

nautis factura. habet stellas XXVI, in puppe IIII, in cata- S2B

10 stroma V, in malo summo III, sub carina V, summa XVII.>

Diuerso posita] u. 359

<Haec est cui Andromeda proposita erat. quam Perseus

interfecit. cuius ut memoria actus maneret ab Ioue

astris inlatus. habet stellas XIH. in cauda claras duas, et 83 B

15 a cauda usque ad flexus eius V, sub uentre VI. fiunt XHI.>

Planxere ignotis] u. 366

<Huius initium ad pedem Orionis sinistrum est, qui

kcit3 "ApccTov ERIDANVS uocatur sed nullum exemplum

praeuertens. aliis placet aequius istum NILVM appellari. 84 B

20 piscium unus a meridie fuit et subest etiam eius stella,

quae CANOPVS appellatur. qui contingit gubernaculis

Argo , qua nullum sidus inferius reparet. ob quod terre-

5 Catast. p. 262, 21—263, 6 || 12 Catast. p. 263, 7—14

17 Catast. p. 263, 15—25

1 oculis] iLtiujv Catast. || eTrt toO ciuuaToc T ' Catast. II

3 singulas a pr. m. corr. in singulis in P |] 5 quaequae B J|

6 fribricata ante corr. pr. m. P \\ 7 futuram P \\ 8 a add.

Breysigius \\ animi aequitatem nautis factura Breysigius animi

aequitas nauis futura C \\ 9 numerus contra sequentia ex Catast.

desumptus, qui tamen kZ' \\ 6cp, evl trr|baXiuj e' Kal iTtl Tt|i €T£pui

b' add. Catast. \\ catasrema P catasroma B ]] 12 praeposita

P || quem C quod correxi \\ 14 XIIII P || caudali B \\

claras * II B \\ P' duaupoik Catast. \\ atr6 bt tf\c oOpac toO

KupTU^naToc <?Uic toO keveUivoc e' Catast. || 15 XIIII P ||

17 pedem scripsi ex Cat. tede C || 18 cata Aratum C || heridanus

P || 18 oObe|u(av be dTribetSiv Trepl aOToO qjepei || 19

aequius istum scripsi aequi usum C || 20 piscium unus scripsi

piscem (piceni B) munus C || etiam scripsi enim C 1] stelt P II

21 canobus B \\ contigit P || 22 qua scripsi quod C || sydus P [|

MARTIANTIS CAPELLA 27

418 SCHOLIA IN

stris uocatur. habet stellas primo flexu III, secundo III,

in tertio suque ad nouissimum septem, quae dicuntur ora

Nili. summa stellae tredecim.>

Inflmus Hydrochoeus] m. 382

<Hic est qui MAIOR PISCIS uocatur , quem dicunt 5

85 B Aquarii fusionem urna ebibere. hic prima memoria Kara

Boi|ufJukn,v fuisse fertur , in quod Derceto decidens in piscem

est transfigurata. quam Syriam deam nominauerunt.

huius dicuntur et priores pisces duo ex genere esse. quos

omnes ob eam quod Veneris esset filia honorauerunt et 10

in caelum retulerunt eaque regione pisces religose colunt,

aureos argenteosque sacrant in templis. habet stellas XII.>

[haec sunt astra siue signa quae planetae appellantur.]

Oceanum occasu] u. 396

<Hoc est , in quo dei primum coniurationem fece- i5

runt, cum Iouis contra Saturnum fecit. quod memo-

86 B riae non solum astris inlatum, sed etiam hominibus hoc

habere instituerunt, quod et in agonibus [sed] et in ludis

quinquenualibus coronae habetur ut foederis testem adhiberent,

itemque uates per hoc per ignem futura re-20

sponderent, et in symposiis domibusque consecrarunt. habet

stellas IIII , duas in carbonibus et in base II.)>

5 Catast. p. 263, 26—264, 6 || 15 Catast. p. 264, 8—15

1 eTrt Tf}c KecpaXf|c a' add. Catast. \\ 3 stelt P ]] 5 PISCIS

ex Cat. addidi || 6 urnae B \\ KATA^CANBICI infoisse C corr. ex

Cat. Schaub. || 7 in quod Derceto decidens in piscem pariim

uulgo partim Schaub. quod faceus C || 8 quam V quem C \\ Syriam

deam Heynius ex Cat. Syri deum C || 10 honorauerunt scripsi

honorati erunt C \\ ea quae B || 11 colunt aureos scripsi coluntur

eos C || 12 sacrant in scripsi sacrantis C \\ XXII P || 13 haec —

appellantur det. Schaub. || quae planta appettantur Grotius || 15

dii V diei C || cum iurationem P || fecer B || 16 icTpdreUcev

Catast. feit P fecit B hellum fecit Schaubachius \\ 18 in add.

pr. m. in P \\ sed deleui |] 19 quinq. malihus P quinqueniunalibus

£ II cornae b |] federis C \\ 20 hoc Breys. quos C \\ futura V fura

C || 21 simposis P symposis B || domibusquae B |] consacrarunt

B \\ 22 auasin B || Breys. ex schotio quodam Arateis

Latinis in codicibus Paris. et Brux. addito (uid. progr. Posnan.

1805 p. 10) ita totum locum restitebat quod memoriae causa non

CAESABIS GERMANICI ARATEA 419

Inde per ingentes] u. 417

< Hic est CHIRON. qui dicitur Saturni et Philyrae 87 B

filius. habitauit Pelium montem. inter homines aequissimus.

magister Aesculapii et Achillis aliorumque heroum.

cuius hospitio Hercules usus ex pharetra delapsa sagitta

Chironis pedem uulnerauit, quo exutus inmortalitate ab

Iove astris inlatus. in manu fert quod 0HPION appellatur.

situs contra Argo. habet stellas CENTAVRVS in singulis

umeris singulas, et in cubitis singulas, in pectore

IIII, in reliquo corpore X, in pedibus II, in ueste VI, in

thyrso IIII, in bestiola quam tenet in manu X, in capite V,

ipsius in manu II: fiunt LIII.> 88 B

Hic primos ortus] u. 429

<Hoc signum commune est quod est factum £vapYec.

oratus est autem coruus ab ApolHne sacrificium facturo

deis reddendam aquam adferre de lacu quodam, quod fuit

castum, antequam uinum ostenderetur. qui cum uidisset

[et] ad fontem ficus grossos arbores habentes, uolans consedit

in eis donec maturae fierent. post paucos dies peracto

sacro ille ficus comedit. cum sensisset se peccasse,

2 Catast. p. 264, 16—265, 17 II 14 Catast. p. 265, 18 —

266, 15

solum astris inlatum sed etiam homines hoc iu symposiis domibusque

habere instituerunt et consecrarunt quod et in agonibus

[id est in ludis quinquennalibus] qui coronas tribuunt

ut foederis testem adhibent. itemque uates in hoc per ignem

iurantes responsa dant || 2 phylyrae B phylirae P || 4 aescolapii

P II aliorumque heroum scripsi ct. p. 410, 21 auctorque eorum

C ]| 5 hospicio P || pheretra PBl || 6 exueus P ]| immortalitatis

P || 7 therion C || 8 setus P || aliter steltae enumerantur in

Cat. || singulis om. B || 9 humeris P || in cubitis binas B ||

10 uesti B || 11 thyso P H IIII orion bestolo quem B || 12

immo XXXXVII || 14 tvapyic ex Cat. scripsi arcis C (quod

est fictum dKUpov Merketius l. l. p. LXXXX) || 15 oratus

Merketius honoratus C [| Apollini C |f sacrificium facturo Merkelius

sacrificio facto C || 16 deis reddendam aquam Merketius

de his respondenda (respendenda ante corr. pr. m. P) C \\

17 castuni P || 18 et deteuit Merkelius \\ mature B \\ 19 peracto

sacro Merketius peractos agro et C \\

27*

420 SCHOLIA IN

eripit ex eo fonte anguem. attulit cum ipso cratere dicens

ebibisse quae fuerit in fontem aquam. re cognita Apollo

coruo inter homines poenam ad paucum tempus dedit sitim

, ut Aristoteles dicit in eo libro qui de bestiis scribitur>

item Isidorus in naturalibus id est physicis memoriae s

tradidit <ut ipse peccatis poenas daret. quem postea astris

intulit. cratera autem cum qua medio posuit angue, caudam

autem anguis in medio coruum rostro adpetentem

89B neque posse iuxta ascendere ut bibat. habet ANGVIS

stellas in rostro III, claras in prima flexura VI, una ob- io

scura. ex eis ad ultimum in secunda flexUra III, in tertia

IIII, in quarta II, in quinta usque ad caudam VIII

claras: fiunt XXVII. CORVI in cauda I spectans occasus.

qui habet in acie stellam I claram, in pennis II, in

cauda II, in pedibus singulas, ad ungues II, fiunt VIII. i5

paulum ultra prima flexura crater situs est inclinatus ad

genua VIRGINIS. habet in labris stellas, obscuras duas in

medio III, in fundo II, fiunt X. stellas in angulis XII.

Coruus autem , qui est ad ultimam eius caudam spectans

occasum, habet stellas IIII. Crater> in primo Coruus et 20

Anguis <positus ad genu Virginis habet stellas X.>

Sub gemmis Procyon fulgenti sidere lucet] u. 433

<Hic PRIOR dicitur. qui oritur priusquam MAIOR

23 Catast. p. 266, 16—25

1 erepit B || fonte anguem Merketius fontem (fonte B)

aquam C || dicent Bl || 2 ebibisse quae fuerit in fontem aquam

scripsi ex Catast. excidisse quod fuerit in fontem aqua C excidisse

quod fuerit ih fontem anguis Merketius || 3 pro inter

homines (hominibus B) Merk. coni. in certo mense sed schotiasta

hac catasterismi uerba expressit T14i |u4v KipoiKi 4v Toic

dv6piiiiroic ^itiTiniov £6r|Kev ikov6v ... [| 4 (aristotiles P)

G. Rosii Aristotetis pseud. p. 338 sq. et p. 345 sq. \\ besteis B ||

5 idem P [| phisicis C \\ 6 paenas P || 7 cetera P [| 8 in medio

om. B || coruo P || 9 accedere corr. in accendere B |] 13 corui

in cauda I scripsi coruus in cauda C |J 14 stelt P \\ aciem B ||

2

claras B || pinnas B |] 15 singulis P || unguis B \\ II addidi \\ 17

II om. B || 18 in add. uulgo \\ 19 cauda B \\ 20 IIII P .UII- B \\

an in imo ? || 23 dicitur om. B || prius addidi \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 421

CANIS, qui ORIONIS CANIS dicitur eique tributum quod

studio uenandi est deditus, ob quod ursa ei proxime apparet

et aliae bestiae. habet stellas III. cuius prior est et

eidem paret ut CANIS MAIOR. ideo et PROCYON uocatur

5 quod ante maiorem oriatur. haec quae sunt [stellae] duodecim

signa Sol circulo, quarum f sola appellatur, in XII

mensibus *** quod et ipsae duodecim sint.>

Quique aliae stellae diuersa lege curantur

et proprio motu mundo contraria uolunt

10 curriculo exceduntque loco etuestigia mutant] u. 437 sq.

<De quinque stellis quas PLANETAS uocant ob adsiduos

earum motus * * * quinque deis adsignauerunt/> de

his hae non quae Heraclides Ponticus refert Prometheo

pulcherrimum fictum hominem. quem cum occulisset **

15 ****** et cupido et uitia. ut indicasset misit Mercurium

qui eum tamquam ad inmortalitatem uocaret, qui non ante

adnuit quam potione accepta caelo receptus honoratus.

<(Iouis est stella Phaenon, secundus Pbaethon , qui cognominatus

dicitur ab Solis filio) Phaethonte qui post fulminis

20 ictum caelo receptus. hanc stellam qnidam Saturni dicunt.

<tertium sidus Martis, qui Pyrois uocatur.> nam

propter maximum ignem caloremque putatur iuxta Vene-

11 Catast. p. 5267, 1—14

2 studium B || est scripsi et C || ei proxime apparet scripsi

et proxima paret C || 3 aliae bestia B alia bestia P correxit

Schaub. || priorem et B || 4 pares C || prochyon C || 5 maiorem

oriatur scripsi maiorem oria C || stetlae om. P || XII scripsi ab

b ob BP || 6 signa sol scripsi signorum C || circula Pl || an qui

ZuooicikcJc appetlatur ? || 7 uidetur excidisse percurrit || ipse XII

P ]] 11 quae C quod correxi \\ 12 tacunam indicaui: in Cat. idem

fecit Heynius || deis scripsi dies C || 13 an Eratosthenes pro hae

non scribendum? || 14 factum ante corr. B || 15 excidere poterant

Iuppiter uirginem fingi iussit quae hominibus afferret

thecam in qua inerant || uitia scripsi uitio C || 17 annuit P \\

18 stelt B |f phenon C || secundum P || ph&ton P phethon

B || cognominatur P || 19 phethone B phetone P || qui addidi ||

fluminis P || 21 sydus P |J pirois P || nam propter maximum

scripsi nomnaximum P non maximum B \\ 22 catoremque

scripsi coloiri qui B colorique P ||

422 SCHOLIA IN CAES. GERM. ARATEA

rem situs. hac ex causa petisse, quod Venerem ipse [Vulcanus]

haberet uxorem, missi de sideribns ei esset iunctus.

Pyrois dicitur a suo feruore et celeritate. <quartum sidus

Veneris, Phosphoros colore aureo, maior omnibus sideribus.

quemHesperum etPhosphorum esse dicunt.^ est au- 5

tem pes f et caput. ob amorem ex -j- apice rapuit et cum eo

concubuit. ex hoc caelo honoratus ex utrisque eius partibus

PHOSPHORVS et HESPERVS uocatur. <quintum sidusMERCVRIVS

(uocaturStilbon) est quidem pusillum sed

clarum : Mercurio adtributum quod isprius constituit orbem 10

caeli et stellarum et horarum. Stilbo uocatur hac ex causa.

Ostenditur autem inter circulos caeli unus qui

lacteus uocatur, quod albis nubibus [uocatur] denotetur

circuitus eius, quod Iuno tac effudisse dicitur cum audisset

Herculem filium suum non esse.> alii dicunt per Sa- 15

turnum factum cum *** [in] lapidem ei pro Ioue attulit

dicens hoc esse [et] quod peperisset, quem cum ob naturam

Saturnus non crederet eam peperisse, mamillis elatis

expressisse et ostendisse lactem iratam: effusum est

lacte: facta est circuli albi species. 20

12 Catast. p. 267, 15—23

1 ficus P ]| Vulcanus deteui || 2 pro missi requiritur ut

3 phyrois deleta h B || quartus P \\ sydus P || 4 Cosphoros P

aureo scripsi auro P iro corr. in airo B || syderibus P || 5 Cos

phorum P || tale atiquid uidetur subesse est Aurorae et Cephali

fitius. ob amorem Aphrodite rapuit aliter narrat Hyginus p.417 ||

6 pes om. P\\ capud B \\ apyceranuit et B || 7 honoratus caelo

B || eius scripsi eis B om. P]\ 8 phosphoros B Cosphoros P || sydus

P || uocatur stilboni uocatur quem/1 || 9 quidem pusillum

scripsi quem post illum C || 10 attributum P || his P || 12 ostenditur

autem usque ad finem bis posita in C \\ circulos om. priore toco

C || 13 nibibus pr. I. P1 \\ uocatur om. posteriore loco C II 14 circutus

pr. t.B || lac addidi || effusisse pr. l. C\\ dicaturi? || circum

audisse pr. l. cun audisset post. l. B \\ 15 suum filium utroque l.

B || per Saturnum post. l.C ope saturno pr.t.P opem saturno ;);'.

I. B ]| 16 in om. post. l. C || ei] post. l. otsoP otsB || 17 esse post.

I. P ea se post. l. B est pr. l. C || et om. post. l. C || quem cum

scripsi qui C || ob pr. l. C or post. l. C || 18 iam perisse pr. l. P iam

peperisse pr. l. B \\ elatus pr. 1. C || 19 lactem iratam scripsi

tacte mirate C (mirata post. l. miratae pr. l. B) \\ 20 lacte facta

est om. P et pr. l. B \\ circulis pr. l. B \\

INDEX

RERVM ET NOMIMVM

A 59, 34. 60, 3.

A litterae pronuntiatio 63, 14

usus in fine vocabulorum

58, 17 sq.

transitus in alias

vocales 57, 33 sq.

coniunctio eum atiis

vocalibus 58,

15 sq. et 33 sq.

A littera nomina finita 70, 7

A terminatorum uerborum

personarum quantitas 73,2

abacus 254, 1

abacus 254, 18

Abaeneria 217, 10

Abdera 224, 15

Abderitae senis alimma 30, 15

abdicatio filii 156, 3 sq.

abdicatiuum proloquium 124,

27. 127, 1

ab inter se collidentibus argumenta

189, 18

ab isdem litteris incipientia

uerba 171, 22

ablatiui pluralis pronominum

quantitas 72, 31

ablatiui pluralis quantitas 72,

11 sq.

ablatiui singularis quantitas

72, 1 sq.

ablatiui singularis pronominum

quantitas 72, 27

abollae 295, 28

absis 329, 19 et 25. 330, 3

absoluta qualitas 149, 4 species

89, 19 sq.

abusio 169, 17

Abydos 225, 3

Abyla 210, 14

Academia 140, 2

Acarnania 220, 14. 221, 11

accentus. 65, 15 sq. 68, 10 sq.

accidens definitur 104, 20 sq.

158, 25

accusatiui pluralis pronominum

quantitas 72, 29

accusatiui pluralis quantitas

72, 14 sq.

accusatiui singularis pronominum

quantitas 72, 25

accusatiui singularis quantitas

71, 20

aceruus in syllogismis 98, 16

Achaia 220, 14. 222, 2

Acheron 221, 3

Acherusius specus 238, 9

Achiltis insula 227, 18

Acone 238, 8

aconitum 238, 9

de actione quatitas 148, 24 sq.

Acroceraunii montes 220, 11

et 17

Acroceraunium promunturium

207, 11. 219, 22. 220, 9

Acrocorinthos 222, 7

Acta deorum 19, 12

Acte 222, 1

Actiacum litus 348, 20

actio 148, 24. 182, 15 sq.

Actium 221, 4

actiuum Grammaticae officium

56, 30

424 INDEX

actiuum uerbi genus 87, 15

acumen soni 350, 19. 354,

2 sq. 356, 23

acutus accentus 65, 24 sq.

angulus 247, 18

ad aliquid argumenta 189, 16

adamas 22, 18

adclamatio 184, 27

addictus 145, 19

addubitatio 174, 20

Adiabene 239, 6

adiectio in rhetorica 191, 10

Adiris 229, 17

admissum 148, 7 sq.

admonitio 191, 13

Adon 48, 31

Adrastia 19, 5

adquisitus tonus 349, 17. 354,

lOsq. 358, 28. 361, 17 et 28

Adria urbs 224, 22

Adriaticum mare 215, 10

Adrumetus 231, 9

adsimite 157, 28

adsocium 98, 11

adstructio oratoris 151, 32.

154, 2. 157, 7

aduerbiorum in fine quantitas

73, 24 sq.

S. Aebutius 176, 10

Aegeum pelagus 207, 9. 221,

18. 225, 9

Aegialos 222, 3

Aegilios 217, 7

Aegipanes 233, 3

Aegipani 229, 25

Aegusa 219, 6

Aegyptia auis 47, 2

Aegyptii 39, 25. 44, 12. 301,

22. 346, 26

Aegyptiorum litterae 39, 22

commenta28, 17

rupes 99, 34

Aegyptium mare 234, 2

Aegyptus 44, 13. 200, 9. 232,

6 et 9. 233. 7 et 11

Aemonia 222, 15

Aeneas 58, 17. 213, 22

inter deos retatus 26, 27

aenigma redimiculi Philotogiae

40, 30 sq.

Aeotiae 219, 8

Aeolis 237, 2

Aeolius tropus 351, 20

Aeotus 219, 10

aequale rhythmicum genus

366, 8 sq. et 27 sq.

aequalia diastemata 357,

17 sq.

aequatitas 272, 22

aequicrurium trigonum 248, 11

aequidistantes 303, 28

aequitaterum trigonum 248,

8 et 16 sq. 254, 3

aequ noctiatis circulus 304,

8 sq. 306, 18 sq.

aequinoctiatis nox 325, 22

aequiuocum quid sit 107, 19 sq.

aequo 88, 19

aer 42, 20. aer 70, 22

Iuno 21, 31 sq.

Aeschines 140, 19

Aesculapius 3, 1

Aesopus 189, 14

aestas 325, 8 et 15 sq.

aestimator 145, 21 et 30 sq.

151, 24

aestuarium 229, 15

aetates hominum quattuor

260, 3

Aeternitas 4, 6

aether Iuppiter 43, 2

Mineruae adtributus

16, 30 sq. 194, 15

aetheria Iuno 45, 31

aetherius fomes 194, 4

aetherii fulgores 302, 24

Aethiopes 233, 12

Aethiopia 209, 19. 233, 18.

243, 24

Aethiopicum mare 244, 25

Aethiopicus oceanus 208, 3

aethra 138, 3

aethrae circulus 194, 10

Aethusa 219, 5

Aetna 218, 20

Aetoli 221, 7

INDEX 425

Aetolia 220, 14. 221, 10 sq.

Afer 375 extr. adnot.

affectus 1n persuadendo quo

modo. ab oratore adhibendi

sint 164, 27 sq.

Africa (regio proprie sic dicta)

230, 17.

Africa 210, 1 et 14 et 27.

214, 22. 218, 14. 219, 3.

229, 8 et 12 et 21. 231,

11. 232, 8 et 13. 233, 6.

326, 1.

Africae mensura 244, 23 sq.

Africanus 254 13 adnot.

Africanus uid. Scipio

Africum mare 217, 12

Aganippe 222, 13

Agathyrsi 227, 21

aggerat 61, 29

aggestiones 46, 15

agoge musica 360, 2 sq.

rhythmica 364, 12

Agrippa 212, 15 et 17. 213, 7

Agrypnia 30, 27. 41, 23

Agytlina 215, 5

ai et ae tn datiuo 65, 10

Aiax 58, 16. 15'6, 23

aientia 102,21. 118,13. 120,

9. 122, 30.

AL titteris flnita nomina 70, 11

Alani 227, 14

Alexander Magnus 201, 1.

209, 9. 223,5. 234,3. 239,

17 et 22. 240, 23. 242, 20.

347, 9

Alexandrea 232, 8. 234, 3.

245, i

Alexandrea Sogdianorum 239,

23

Alexandria 200, 14. 201, 14.

208, 4. 310, 4. 348, 8

aliena, rebus uerba adduntur

108, 3 sq.

atiena uerba 167, 27 sq.

attegoria 169, 1

aloga diastemata 357, 11

alogi numeri 373, 1 pedes

365, 24

Alpes 207, 12. 213, 6 et 9 et

17. 214, 4 et 17. 215, 4

et 8

t Alpianus 201, 4

Attarium 312, 4 et 9

alternatae litterae 50, 21

alucinari 167, 19

AM terminatarum uerborum

personarum quantitas 73, 11

Amaxobii 227, 14

Amazones 228, 16. 347, 7

Amazonica pelta 214, 15

ambages 162, 11

ambigua 162, 2

ambifarium t nital 47, 22

ambo 76, 28

Ambracius sinus 221, 1 et 6

amissio 189, 18

Ammon 48,31. cf. etiam Hammon

Ammonis oraculum 231, 21

Amnes 138, 8

amnes caetitus defluentes 7,

3 sq.

amor geminus -41, 21

Amphiaraus 44, 24 sq.

amphibolia 152, 2 sq.

Amphion 339, 2 et 16

amphimacer 172, 7

Ampsaga 230,10eU3. 231,12

AN littera finita nomina 70, 16

anacamptos modulatio 360,

5 sq.

anacephalaeosis 192, 9 sq.

anadiptosis 178, 26

analogia 75, 11 sq,

analogiae numerorum 265, 3 sq.

anatogicus numerus 260, 21

anapaestus 172, 8 et 17. 368,

4eU9s<7.369, 18

oVTro ndZovoc 369, 3

&tz, £Adccovoc 369, 4

Anaxagoras 199, 23

Andromeda 234, 9. 306, 13.

309, 26. 311, 15e<20. 312,

8 et 10

angeticus populus 51, 16

Angetus 43, 20

42G INDEX

angnlus planus 247 , 10 sq.

directilineus 247, 18. directus

247, 16. obtusus247,

18. acutus 247, 18

anguli 250, 25 sq.

Anima Entelechiae filia 4, 2

animae partes tres 259, 21.

simulacrum 41, 9

animae puriores uti maneant

43, 45 sq.

beatorum ueterum

51, 16 sq.

fontibus emanantes

346, 12

animalia musica adducuntnr

339, 6 sq.

animantium diuisiones 104,

1 sq. 260, 17

animi conceptiones communes

253, 26

Anio 76, 25

annus lunaris 321, 20 sq.

solaris 324, 5 sq.

magnus 322, 21

anomala 96, 6 sq.

an sit 144, 7

Antaeus 229, 13 et 11.

Antandrus 225, 8. 226, 8

antarcticae terrae 200, 12

antarcticus circulus 304,

14 sq. 707, 5 sq.

ab antecedentibus argumenta

157, 20. 161, 7 sq.

Antenor 216, 10

ante rem argumenta 189, isq.

t antezeugmenon 180, 16

Anthropophagi 227, 21. 240, 8

anthypophora 192, 8

antiae 47, 21

Antianum mare 217, 9

Antianus ager 217, 9

anticategoria 155, 17

Antilibanus 235, 14

Antiochia 235, 17. 238, 21

Antiochus 209, 3. 239, 18

Antipater uid Caelius

antipodes 204, 16 sq. 325, 16

Antipolis 216, 25

antisagoge 175, 12

antisigma 61, 2

antistes nictans 2, 2

antistitium 39, 2. 333, 21

antistrophe 179, 12

antithesis 367, 25

antitheton 177, 13

Antonius 156, 30

Aones 346, 26

Aonidum uertex 33, 2

apamia 237, 3

Apeltes 196, 24

apex 98, 19

Aphrodisia 242, 2

Aphrodite 4, 20

Apis 232, 6

apocatastasis 264, 26

apocatastaticus numerus pentas

260, 11

apodictica fides 157, 1. schemata

249, 19 sq. cognitio

in geometria 246, 7

apodictici tropi 250, 14

Apollinis oraculum Delphicum

221,15. portus 221, 12.

promunturium 230, 18

Apollo cf. Phoebus Delius

Pythius Auricomus Sagittarius

Vulnificus Ctarius

Lauripotens 5, 8. 6, 26.

10, 19. 11, 2. 12, 12. 17,

12. 141, 1. 221, 4. 237, 5

Apollo Clarius 237, 11

Didymaeus 240, 3.

Musagetes 14, 16

pestis auctor 9, 5

auricomus 6, 29

eius cognomina 6,

31 sq.

uaticinia 5, 16

aues 334, 7

certamen cum Marsya

237, 4

ei coruus sacer 140,

29 sq. 334, 7

ei copulata Mantice

4, 1

Apollineus axis 11, 27

INDEX 427

Apollonia 231, 24

Apottonia Palaestinae 235, 4

apologi (argumenta) 189, 14

apologus Aesopi 189, 14

apostrophe 174, 17

apotheosis 40, 13

appetitus mortis 224, 3

Appius Claudius 64, 4

appulsus melicus 6, 15

iaprugnus 49, 23

Apronius 180, 11

Apuli 214, 13

(Apulia 214, 11 sq.)

(aqua rerum principium 51,22)

in lustratione 41, 9

Aquarii cratere fluens

310, 1

Aquarius 306, 30. 310, 2.

312, 5. 313, 9.

Aquila 306, 25. 308, 2. 309,

27. 311, 8. 312, 4

Aquili 45, 13

aquilo 228, 1. 309, 21

aquilonia signa 309, 21 sq.

Aquitania 228, 19

AR litteris finita nomina 70,

19

Ara 310, 1

arae Herculis Liberi Alexandri

M. 239, 24. 241, 1

Arabia 200, 17. 201, 2. 209,

14 et 16, 234, 8 et 14 sq.

234, 21. 235, 3

Arabici halatus 52, 8

Arabicus sinus 209, 7 et 10.

242, 1

Aracynthus 221, 11

aratri curui puer 48, 30

arbor nauis 47, 30

arca 58, 1

Arcadia 44, 18. 343, 16

Arcadica ratio 142, 8

Arcadicum sapere 195, 30

Arcadicus 142, 8

Arcas 4, 32. 11, 15. 245, 22

Arcesilas 51, 27

Archimedea manus 198, 7

Archimedes 51, 21. 198, 18.

318, 4

eius sphaera 198,

7

Architectonica 332, 32

archiuum superum 19, 10

in arcibus templa Mineruae

195, 3

arcticus circulus 304,4. 305,24

Arctoa conuersio 200, 8

lumina 204, 15

Arctophytax 307, 20.

Arcturus 200, 20. 309, 23.

310, 20

arcula 58, 1

arcus Dictynnae 46, 12

Ardea 215, 22

Arethusa 222, 13

Argaeus mons 239, 3

Argfletum 68, 16

Argiona Iani uxor 3, 4

Argo 307, 1. 308, 4. 309,

29. 311, 14. 312, 3

Argolis 220, 15

argumenta 156, 32. 157, 8 sq.

158, 33 sq. 188, 23 sq.

argumentatio 188, 22. 166, 14.

184, 4

argumentum 185, 17

a nota uel etymologia

159,14

;i partet58,28sy.

a maiore ad minus

159, 3

a scripto 163,

9 sq.

ab auctoritate

163, 13 sq.

Argyrea 241, 15

Ariadne 309, 24. 311, 2 et 22

Aries 305, 3. 306, 19 et 21

e<26. 307, 16 et 28. 312, 9.

313, 14. 324, 15 sq. 325, 14.

Arimaspi 227, 22

Arimphaei 228, 13

Arinis uxor 155, 26

Arion 339, 2

Arionia chelys 339, 22

428 INDEX

Aristoteles 51, 24. 258, 14.

98, 13. 101, 14

Aristotelicus 101, 14

Aristoxenus 51, 20. 346, 21

Arithmetica 16, 22. 246, 6 et

12, 254, 14 adnot. 254, 15.

257,1. 296,4 adnot. 364,18

arma eloquentiae 138, 23

armata Minerua 194, 3

Armenia 201, 6. 227, 16. 234,

20. 236, 22.

Armeniae ambae 238, 18.

portae 236, 13

Armenia maior 238, 22 sq.

Armipotens 255, 4

aroma 31, 25. 41, 4. 42, 3.

52, 6

Arpi 216, 10.

arradere 196, 19

arrhythma tempora 365, 5

arrhythmon 364, 10

arrigere aures 171, 16

Arsia 220, 7

Arsinoe 232,3. 234,12. Cyrenaicae

231, 23

Arsinoita 233, 22

arsis 364, 4. 365, 17. 367, 1

Artabrum promunturium 206,

19

Artemidorus 206, 15e<t7. 207,

14. 208, 10. 234, 1

Artes 39, 28

a Mercurio inuentae

14, 30

Mineruae curae 194, 21

e Graecia Romam migrarunt

195, 11

artia diastemata 357, 15

articuli 59, 15. 61, 22 et 31.

62, 25

uerborum 118, 1

quaestionum 187, 30

artificiatia argumenta 189,

2 sq.

artificiosa dispositio 166, lisq.

as 82, 3 sq.

AS titteris finita nomina 70,

25

ascensus figura 180, 3

Asclepiades medicus 347, 19

et 27

Asia 210, 1 et 26. 225, 1 et

3 et 5. 226, 16. 228, 13.

233, 7. 237, 18. 238, 19

Asiae longitudo 239, 5

mensura 244, 24 sqr.

Asia (minor) 236, 19

Asiatica iuris dictio 236, 6

Asiaticum mare 236, 18

asomatus profatus 54, 17

asperae 170, 12 sq.

aspiratio 62, 4

assecutor 338, 18

assertio 33, 30. 48,8. 149,1.

56, 21. 185, 15. 200, 1

assertum 149, 3. 201, 21.

202, 15. 203, 13

assimile uid. adsimite

associus uid. adsocium

assuttus Cupidinis 297, 19

assumptio 133, 7 sq.

assumptiua qualitas" 149, 5

eius partes 149,

12 sq.

Assyria 234, 21. 243, 15

Assyrii 239, 6

astra 303, 25

Astraea 301, 3

Astraeus 303, 25

astrificus peplus 197, '27

astriger thatamus 332, 11

astrigera sedes 299, 17

astrigeri dei 25, 1

astrigerum caelum 49, 5.

296, 2

astriloqua puella 300, 5

astrituci diui 332, 17

astrisonus 341, 4

astrites gemma 22, 5

Astrologia 296, 4 adnot.

astronomi officium 57, 3

Astronomia 197, 2. 331 adnot.

Asturum conuentus 212, 11

Astypalaea 207, 2

asymmetri tineae 251, 23

INDEX ' 429

Athanasia 39, 5 et 23. 40,

11. 41, 5 et 24

Athenae 99, 10. 101, 21.

139, 14 et 34. 140, 8. 222,

10 et 12. 301, 25

Athos 223, 16

Atlantes 232, 17

Atlantiades 15, 26. 255, 15.

332, 24

Atlanticum titus 228, 19

mare 232, 9

profundum 210, 2

Attanticus oceanus 211, 8 et

23. 229, 8

Attantides 47, 13

Atlas 229, 16

atomos 42, 18. 51, 22. 364, 16

(atramentum) 55, 16

Atropos 19, 8

Attagenus sinus 240, 12

attentus auditor 184, 7

Attica 54, 30. 100, 1 et 29.

222, 11. 225, 23. 226, 3.

Atticae creagrae 374, 13

Attice 220, 15. 222, 7

Attici 44, 14

Atticissare 198, 25

Attis 48, 30

Attius 67, 28

Auchetae 227, 19

ab auctoritate argumentum

163, 13 sq.

audacter 97, 9

auditores 182,17. 184, 2 sq.

auditorum genera 145, 15 sq.

Aues 231, 10

aues augurales 4, 12. 12. 4

Augilae 232, 23

augurates alites 12, 4

augurata omina 43, 7

Augustus 208, 22.

aulica dulcedo 338, 7

suauitas 348, 1

Aulis 226, 6

Aulocrene 237, 5

Aulus uid. Hirtius

aurata uox 139, 29

aurata arena 211, 19

auratus amnis (Sol) 7, 11

auri flamma 198, 1

aurigo 7, 27

auricomus Apollo 6, 29

Aurora 31, 28. 52, 26. 337, 5

Ausoniafe scholae 101, 16

Ausonium mare 219, 15

Ausonius = Latinus 101, 16

auspicia 26, 18. 61, 15. 200,

17. 307, 16

australis circulus 304, 14.

309, 5 et 7

austrina signa 309, 19

Autoclus 216, 3

Autumnus 22, 16

axioma scholicum 98, 9

axis caeli uel mundi 50, 11.

228, 2. 263, 19. 303, 8

azoni dei 18, 26

B littera 60, 18

Babylonia 234, 18. 236, 1.

243, 14 sq.

Bacchici soni 371, 22

bacchii unde dicti 371, 22.

bacchius 372, 23

ab iambo 370, 12.

371, 2

a trochaeo 370, 10

et 19

duplex a trochaeo

371, 7

duplex ab iambo

371, 9

medius 371, 1

Bacchus 298, 22. 371, 23

Hymenaeipatert,13

Bactra 239, 21

Baetica 211, 9 et 16. 212,

2. 229, 9

Baetis 326, 3

Bagrada 231, 2

balantes 345, 4

Balarides 218, 1

Baleares 216, 19

barbarica toca 226, 13

barbaricae formae 97, 18

barbiton 340, 19

multiforme 342, 7.

430

Barbyta 242, 6

t bardi 224, 3

Bargilus 235, 15

beatorum animae 51, 17

Bebrycia 238, 2

bello praeest Minerua 194, 14

Belus Iuppiter 243, 20

bene 97, 6

Beneuentum 216, 10

Beotia 220, 15 cf. Boetia

Berenice 231, 23

Berenices crinis 200, 10

Bessi 224, 5

bibtiothecalis copia 40, 9

bilanx libra 47, 50

binarius numerus 259, 24 sq.

bipedale 109, 27. 113, 29

bipedia 104, 14 .

birrus 107, 25

Ms 73, 25

bis ex omnibus 357, 7 et 2T

bis diapason diastema' 357,

27 sq.

Bithynia 237, 19. 238, 3

Bithynijs 2.38, 3

Blascorum insula 216, 22

Blemmyae 233, 1

Boetia 221,16. 225,21. 226,3

Boeotia uid. Beotia 220, 15

Boetiae 222, 12

bonitas uocis 182, 23 sq.

Bootes 27, 10. 299, 22. 307,

21. 309, 23. 311, iet&et

17. 312, 12

Boreas 214, 11

Borysthenes 227, 18 et 20

Bosphorus 238, 7

Bosporos 226, 23

Bosporus 227, 4 sq.

Bostar 155, 26

Bracarum conuentus 212, 11

Bracata Galtia 213, 5

bratteae auri 340, 6

bratteatae comae 22, 20

breues syllabas continuare

vetitum 171, 25

Brittania 200, 28. 201, 15.

228, 20. 326, 8

Bromiales 297, 14

Bromius 100, 8. 137, 13

332, 23

brumalis circulus 304, 12 $q.

306, 27 sq.

brumalis dies 314, 1 sq.

nox 314, 3 sq.

Brundisium 207, 11

Bruttium 214, 1 et 9

Butta regia 230, 16

Buthrotum 221, 1

Byblius Adon 48, 31

byssus 31, 16

Bysacium 231, 6

Byzantium 224, 19

C tittera 59, 31. 60, 31

C terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 21

caballus Gorgoneus 33, 1

C terminata nomina 71, 13

cacemphaton 171, 14

cacumina = accentus 68, 14

(Cadmus 26, 27)

caduceus (5, 12. 36, 34)

A. Caecina 176, 9

Caeciniana 176 7

Caeculus 216, 8

Caetius 155, 22

Caetius 165, 24

Caelius Antipater 209, 17

Caetulum 310, 1

Caesar 146, 2, 155. 12. 160,

7 et 9. 174, 15

Caesaraugustanus conuentus

212, 11

Caesarea 230, 8 et 11

Caesarea (Mazaca) 239, 2

Caesariensis Mauretania 229,

10

caesum in oraiione 176, 15

catami 346, 25. 347, 8

calcei Iouis 19, 28

Iunonis 20, 15

Solis 22, 27

ex papyro 31, 23

Caleon 221, 13

caligosus 296, 12

Calidonia silua 229, 1

INDEX 431

Calliope 1, 17. 12, 24. 32,

31. 40, 1. 58, 28. 332, 4

Calirrhoe 222, 11. 235, 10

Catlode 218, 2

Calpe 210, 14

Calydon 221, 8

calymma 20, 1

Camariua 219, 3

Camena 1, 3. 33, 4. 53, 7.

54, 23. 343, 7

camera 197, 12

Campania 201, 5. 213, 28.

215, 15

Campasantes 232, 23

Canaria 244, 11

Cancer 22, 8. 305, 5. 307,

29. 308, 6. 311, 1. 312,

20. 315, 6. 324, 11. 325,

7 et 10 et 15 et 17 et 23.

327, 10. 330, 4

candicare 256, 18

canicula 307, 1. 309, 28.

311, 6 et 10 et 13 et 26

cannulae 55, 6

Canopicum ostium 232, 11.

233, 16. 234, 4.

Canopus urbs 232, 11

Canopus 200, 10 et 14. 205,

22. 232, 11. 233,8. 241,

28. 299, 24. 310, 3

cantica 348, 13

cantilena 362, 14 sq. perfecta

364, 2

Capella 27, 6. 53, 5. 193,

24 adnot. 98, 3 adnot. 254,

13 adnot. 296,4adnot. 298,

30. 374, 23 extr. adnot.

caperatus 167, 20

Caphareus promunturium 226,

1

Capotes 235, 20

Cappadocia 207, 9. 238, 17

et 23. 239, 5

Capra 309, 13. 312, 2

Capraria 216, 20. 217, 7.

244, 10

Capreae 217, 12

Capricornus 306, 28 sq. 308,

3. 312, 1 et 22 sq. 313, 8.

315, 7. 325, 13 et 17. 327,

10. 329, 26

caprigenum tergus 55, 8

capsae 174, 6

captentulae 136, 27

Capua 214, 18.

Caralis 207, 4

Caralitanum promunturium

217, 23

Carambis 208, 6. 238, 13

carbasina uolumina 39, 19

Carbyle 242, 5

Caria 237, 1 et 9 et 15

Carmania 242, 23. 243, 1

Carmentis 44, 18

Carneades 98, 17

caro 76, 24

Carpathium mare 207, 3.

236, 18

Carpi 231, 4

Cartenna 230, 7

Carthaginensis 375 extr. adnot.

Carthaginensis conuentus212,

10

Carthaginiensis 354, 13 adnot.

Carthago 231, 3 et 16. 232, .

10. 326, 1

Carthago noua 211, 13. 212,

17. 216, 19

Carystos 226, 7

Casius mons 235, 18

Caspiae Portae 236, 13

Caspium mare 209, 2. 228,

16. 239, 7. 240, 6

Cassandra 169, 27

Cassiepea 308, 20. 309, 25.

311, 21.

Castalius fons 221, 16

Castor 81, 14

Castores 51, 3. (23,21) 51,13

Castoris 81, 14

castratus 168, 15

Castulo 212, 6 et 19

Catabathmon 232, 4

catachresis 169, 16

Catamitus 103, 13

432 INI

categoriae Aristotelis 98, 12.

deeem 102, 1 sq. 109, 17 sq.

Catilina 70, 8. 162, 22. 165,

27. 176. 21

Catitlus 215, 5

Catina 218, 22

Cato 146, 1. 155, 11. 181, 2.

231 2

Catullus 56, 22

Caucasei montes 239, 7

Caucasius Taurus 243, 11.

Caucasus 236, 13

a causa argumenta 189, 5

causae natura 155, 14 sq.

ductus 155, 28 sq.

causarum genera 145, 21 sq.

153, 19

causatio 150, 28. 153, 19

causatiua uis 258, 11

causatiuum litis 156, 21 sq.

a cansis argumenta 157, 22.

161, 27 sq.

cauilta 137, 1

Caycus 237, 17

cautio 347, 27

Cecaumenae 8, 25

Cecropiae cathedrae 295, 26

Cecropidae 137, 12. 332, 14

Cecropius 295, 25

Cecrops 100, 29

Cedro perlita papyrus 39, 19

Celaene 237, 3

Celeritas filia Solis 18, 8

Centaurus 307, 2 et 23 et 25.

309, 16 et 29. 311, 18 et 24.

312 1 et 5 et 7 et 9

centrale circuli 249, 9

centron mundi 302, 21

teltus mundi 317, 2

centrum 253, 19

Cepheus 306, 3. 309, 25.

311, 16 et 20 et 27. 310, 21

cera 181, 27

fago ittita 55, 16

Ceras chryseon 224, 19

Cerauniorum lumen 20, 6

ceraunos 22, 6

Ceres 17,11. 18,6. 24,5. 71,5

Ceraunius Caucasus 236, 15

cernentia 118, 12 sq.

cerritus 167, 19

certamina gallorum 47, 8

cerua Lunae sacra 46, 16

cerui fistulis capiuntur 348, 7

Ceteus 311, 16

Cethegus 66, 24

Cetus 306, 30. 307, 26. 809,

29. 312, 13 et 15

Chalcida 226, 6

Chaldaea 236, 2

gens 243, 14

miracula 41, 8

Chaones 220, 18

Chaonia 220, 19

chaos 341, 29

charis 331, 13

charites 38, 24

Charybdis 168, 24. 215, 13

Chelae 310, 10

chelys 14, 33. 340, 19. 342,4

Arionia 339, 22

Iouis enneaphthongos

19, 22

Latoia 53, 4

Pindarea 33, 5

Cherronesus 225, 4. 226, 12

Chimaera 236, 16

chirographum 163, 10

chius 208, 5. 225, 7

chlamys 3, 16. 374, 19

chordacistae 346, 29

chprdae 359, 12

chorii 373, 1

chroma modulandi genus 459,

16 sq. 362, 9

chromatica diastemata 357, 15

chromatice 349, 9. 363, 2

chromaticus Iropus 354, 19 e/

23. 359, 16 sq. 363, 2

Chrysea 241, 15

Chrysippus 98, 16

Cicero 106,3. 140,3. 141,23.

142, 26. 148, 24. 155, 11.

159,16. 165,26. 167,4e*22.

174, 18. 175, 9e/14. 177, 15.

180,3. 183,16. 187,28.188,16

INDEX 433

Cicones 224, 7 240, 15

cicuta 345, 2. 343, 16

geminata 340, 3

Cilicia 234, 21. 236, 3 et 4.

238, 20.

Cimbricum promunturium 208,

24

Cimmerii 228, 16

Cimmerium latus 227, 5

Cimmerius lacus 227,3. 238,14

cinnama 326, 26

Cinxia Iuno 42, 10

circa rem argumenta 189, 11

et 15

Circeia habitatio 215, 16

circi organici 33, 19

circuitus terrae 205, 26 sq.

circuli mundi 303, 6 sq.

planetarum 317 sq.

eorum spatia uel iniercapedines

49,30. 302,

18. 308, 25 sq.

Solis 324, 9 sq.

circutorum caelestium interstitia

308, 25 sq.

circulus 247, 20

circulus integer 249, 7 sq.

circumstans modulatio 360,

6 sq.

circumferentia 249, 8 sq. et 16

perseptem circumstantias argumenta

189, 7

cirrati 97, 26

Cirrha 33, 3. 221, 13

Cirrhaei recessus 6, 4

Cirta 230, 15

cithara 346,24. 347,5. 348,2e<9

Ctarius 9, 4. 13, 11. 14, 22.

98, 3. 237, 11

Claudius imperator. 61, 2

Appius 64, 4

ctauis 83, 17

clausulae 171, 10 sq.

qnos pedes admiitant

172, 1 sq.

Cleonaei rictus 23, 25

clepsydrae 314, 7 sq. 318,

25 sq.

MARTIANUS CAPELLA

cliens 185, 4

climata 318, 13 sq.

octo 325, 29 sq.

caeli quattuor 29, 12

climax 180, 3

Clio 12, 24. 34, 7

Clodianae insidiae 149, 9

Clodius 144, 3. 147, 21. 148,

23. 149, 15. 175, 11

Clotho 19, 8

Cluentius 166,29e<31. 174,22

Cluniensis conuentus 212, 11

Ctypea 231, 4

Cnidus 61, 22. 208, 4

Coene 219, 5

coercitio 216, 14

Colchica fiducia 30, 17

colon 176, 12 et 28

Colophon 237, 11

color 247, 7. 359, 18

orationis 156, 18

cotorabilis tropus 354, 20 sq.-

colorare uocem 183, 2

Colnbraria 216, 19

Columbaria 217, 8

coluri circuli caetestes 304,

19 sq. 307, 12 sq. .

comma 172, 24

Commagene 234, 20. 238, 18

comminuere caput 24, 15

commotio auditorum quot

modis fiat 164, 27 sq.

commune genus uerbi 87 20 sq.

communio nominis 179, 24.

communis sytlaba 69, 9 sq.

comoedia 189, 13

comparatio 149, 29 sq. (=compensatio)

a comparatione argumenta

157, 22. 162, 11 sq.

comparatiua qualitas 147,

28 sq.

compensatio = comparatio

149, 29 sq.

(complexio 179, 17)

complexiua coniunctio 67, 26

composita spatia 357, 8

28

434 INDEX

compositi iuter se numeri

282, 20 sq.

compositi per se numeri 268,

9 sq. inter se 268, 10 sq.

compositionis praecepta 169,

22 sq.

compositiua qualitas 356, 1

concentus (sphaerarum) 6, 25

conceptio 181, 7

conceptiones animi communes

253, 26

conceptus 139, 23

concessio 149, 13. 187, 8

191, 11

couchae 337, 11. 343, 8

conciliatio 157, 2

concitiatio animorum quot

fiat modis 164, 1 sq.

(conclusio 129, 15 sq.)

per confessionem propositio

187, 9 sq.

Concordia 41, 32. 258, 18

condicionatis syttogismus 102,

26. 132, 29 sq.

conditores urbium 215, 21 sq.

confinis conclusio 129, 11.

250, 23

confirmatio 183, 30. 188, 24

conflictus 147, 11. 152, 24.

153, 30

conexio fig. 179, 17

coniectura 144, 7. 147, 18

coniecturalis uirga 4, 12

coniugata uid. a coniugatis

a coniugatione argumenta

189, 22

coniugatio uerborum 87, 14

coniugationes tres 88, 3 sq.

coniugationum indeclinando

formaetrigintasex88, 22 sq.

coniugatio prima 89, 9 sq.

secunda 90, 17 sq.

tertia correpta 91,

18 sq.

tertia producta92,

8 sq.

a coniugatis argumenta 157,

20. 159, 20. 189, 23

coniugia sacra 2, 12

coniunctarum tertia 350, 5

coniunctarum extenta 350, 6

ultima 350, 7

a coniunctis argumenta 157,

20. 161, 2 sq. 189, 20.

190, 2

coniunctionum quantitas 74,

19 sq.

conp cett. uid. comp

conquestio 192, 22

Consentes dei 17, 22

a consequentibus argumenta

157, 20. 161, 11 sq. 189, 20

consili 78, 27

consistoriumtouis 19,4. 24,18

consonantes litterae 57, 25.

59, 50

constitutiones 143, 31

constitutiones (= status principales)

153, 18 sq.

consul 159, 16

consutares Romulei 196, 13

a consummatione argumenta

189, 11

Consura 219, 5

Consus 18, 16

contentio 183, 22

continua quantitas 113, 20

uox 353, 5

contradictor 151, 5

contraria 118, 8 iq.

contrariae leges 152, 20

a contrario argumenta 157,

20. 160, 21 sq. 189, 15

controuersia definitiua 148, 6

controversiae detiberatiui et

demonstratiui generis 153,

21 sq.

conuenientia diastemata 357,

14

conuersio districta in atiquem

174, 17. 179, 12

in dialectica 116,

12. 124, 30

rhetorica 174, 17.

179, 12

musica 364,3 1

INDEX 435

compositi per se irameri 280,

20 sq.

conuenientia 357, 22

conuentus iuridici 212, 3 et 10

conus 253, 8 et 13

copiose ornateque dicere 167,8

copulae 367, 15

copulatio fig. 178, 15

per copulam 371, 12

Cora 215, 4

corax 140, 25

Coraxicus Caucasus 236, 15

Corcyra 207, 11. 225, 10

cordacistae 346, 29

Cordubensis conuentus 212,4

Corinthus 221, 24

Cornetiae 160, 11

Cornelius 144, 8. 166, 20.

174, 23. 209, 15 et 19

cornibus 77, 17

corniculata Luna 262, 18

cbrnu = cornui 77, 13

cornubus 77, 15

cornuis 77, 21

Corona 310, 25. 311, 2 et 7

et 17 et 22

corporatio 259, 4

Corsica 214, 24. 216, 25 sq.

217, 13

cortina 334, 6

Coruinus 141, 3

Coruus 306, 23. 309,28. 334,7

Cous 208, 5

crassitudo numerorum 270,

25 sq.

Crataeis 215, 12

Crater 306, 23. 309, 27. 311,

13. 312, 7

creagrae Atticae 374, 12

crepidae 5, 30. 197, 6

crepitacula4,24. 340,9. 348,11

Creta 225, 12 et 15

Cretensis Thales 348, 2

Cretes 225, 15. 347, 5

cretieus 372, 14. 373, 15

crinalis spicus 337, 13

criniti sapientes 338, 23

crispa inflexio 168, 8

cristae cum apruguis dentibus

49, 23

tergeminae 194, 13

critici 56, 29

crocodilus 47, 30

crocus 4, 10. 237, 9 337, 10

Croesiae gazae 196, 6 >

Crotona 220, 1

crystallus 22, 18

CS littera a Claudio inuenta

61, 2

Ctesiphon 243, 22

cubi 266, 7 et 14

cubitatis mensura 301, 9

cubus 253, 9 et 13, 263, 20.

264, 1 et 3 et 9 sq.

culleus 153, 1

Cumae 44, 23. 180, 15

Cumaea Sibytta 44, 20

Cumanum antrum 5, 22

cumulus 331, 17

cunabula 198, 15

Cuniculariae 217, 14

Cupido 5, 3. 41, 33. 297,

20. 299, 5. 337, 13. 338,

18. 343, 24

cupressus Situani 138, 12

Curetes 225, 15

Curetis 225, 16

curiales Iouis 26, 30

curiae 140, 5

Curiatius 65, 27

Curitis Iuno 42, 16

cursor Mercurius 11, 27

cursu ueloces Trogodytae

244, 1

cursus astrorum 27,5. 32,25.

48, 15. 301, 11

Curubis 231, 5

Cybebe 264, 11

Cybele [3, 3]

Cybeleia tympana 46, 12

Cyctades 226, 8

Cyclops 69, 11 sq.

cyclicae disciplinae 374, 17

cycni Hyperborei 348, 9

cycnus 334, 7

Cycnus 311, 11 et 15. 312, 4

- 28*

436 INDEX

Cygnus 306,12. 308,1. 309,25

cytindrus 253, 8 et 13

cylindrus gemmaus 198, 29

Cyllenides 336, 10

Cyllenius 3, 8. 4, 29. 5, 1.

6, 24 et 33. 8, 13. 11, 1.

12, 24. 13, 6. 14, 19 et

23 et 26. 15, 24. 16, 9 et

27. 18, 12 et 26. 28, 2 sq.

29, 11. 46, 17 sq. 51, 12 sq.

52, 19. 54, 29. 100, 5.

141, 4. 193, 3. 198, 23.

245, 27. 255, 2. 260, 4.

296, 16. 302, 8. 63, 5

Cynos sema 225, 5

Cynthia 341, 17

Cypris 1, 11. 3, 18. 14, 24.

198, 2. 338, 17

Cypros 236, 4

Cyprns 207, 2

Cyrenaica 244, 24

Cyrenaica regio 231, 21

Cyrene 231, 22 et 24. 325, 31

Cyrnos 217, 1

Cythere 343, 6

Cytherea 245, 20

Cythorus 238, 15

D titterae pronuntiatio 63, 19

Daci 227, 13

dactylica 366, 7 sq.

dactyticum genus 368, 1

dactylicus 369, 3

• per iambum 373,10

in bacchio incidens

extrochaeo

373, 11

per bacchium ex

iambo 373, 12

per chorium 373,

13 sq.

dactylus 172, 8. 368,3. 369,16

Daedalus 196, 25. 215, 4

Damascene 234, 17

Damon 347, 22

Danae 215, 22

Danuuius 227, 11

Dardani 223, 12

Dardanus 215, 4

Darius 226, 24

datiui pluralis pronominum

quantitas 72, 31

pluralis quantitas 72,

10 sq.

singularis pronomimim

quantitas 72, 23 sq.

singularis quantitas71,

18

deCani 50, 6

Decapolis 235, 12

decas 264, 21 sq. 265, 24.

266, 9 et 10 et 13.

declaratiua pars sententiae

102, 14. 123, 21. 135, 25 sq.

declinatio nominum 75,25 sq.

nocabutorum (h. e.

translata significatio)

167, 28 sq.

decreta publica ad lyram recitata

347, 16

decussare 51, 5. 304, 27

dedicatiua pars sententiae

124, 26 sq.

deducti numeri 372,. 16

defectiua 88, 23

defectus Lunae 323, 2 sq.

Solis 318, 9 sq.

definitio 247, 19. deftniivr

105, 8

a definitione argumenta 189,9

definitiua controuersia 148, 6

deformatio 175, 7

dei 42, 27 sq. (cf. deorum)

aerii ctt. 301, 2

t= astra 36, 9. 301, 19

azoni 18, 26

duodecim 17,- 8. 342, 18

fatales 300, 27

minores (45, 24. 138, 8.

257,6. 301,2. 338,23)

nouensides 17, 27

_ pubtici 18, 23

ruricolae ctt. 332, 16

septem residui 17, 13

tetlustres 257, 6

tres 50, 25

num fato regantur 13, 28

INDEX 437

deieratio Pythagorae 29, 13

Deiotarus 164,6

Deliaca cithara 346, 23

Deliacus 16, 6. 138, 14

fatus 11, 9

delibera-tiui generis controuersiae

153, 21 sq.

deliberator 145, 18 et 29 sq.

deliquia solis 200, 26

Delius 4,11. 6,27. 11,16. 12,5.

13, 3. 14, 13. 51, 12. 64, 21.

98, 1. 99, 4. 300, 22. 332,

32. 333,27. 342,25. 345,28

Delos 5", 28. 71, 22. 226, 8

Delphi 346, 23

delphini 348, 12

Delphinus 309,26. 311, 11

Delphos 221, 14

Delta 233, 15 et 22 et 26.

Deltoton 307, 17. 309, 25.

312, 11

Demipho 179, 3 sq.

Democritus 51, 23. 224, 17.

uid. etiam Abderites

Demodamas 240, 3

demonstratiui generis controuersiae

153,21. 154, 24 sq.

Demosthenes 140, 4

dendrites gemma 22, 13

denominatiue 117, 20

Denseletae 224, 5

dentes quando emergant 263,

10

deorum concilium (senatus)

14, 9. 16, 29. 21,

7. 27, 2. 296, 6.

342, 16

(uulgus)17,15. 138,5

domus siue mansiones

17, 20 sq.

mater Arithmetica

257, 21

itinera 301, 11

stemmata 39, 26

deponens 87, 15

depositio uocis 365, 17

deprecatio 150, 28 sq.

depulsio 144, 17. 157, 9

de re quatitas 148, 20 sq.

descriptio 175, 7

detractio figura 181, 3

deus unus 258, 11

Deuterus 27, 6

di pro dei 96, 6

diadema 4, 5. 31, 17

Iunonis 30, 2

Neptuni 23, 5

DiabOrysthenis 318, 16. 326,

7 et 18

Diahellespontu 326, 17

Dialectica 99, 2. 101, 6 et 20.

137, 21 adnot. 98, 3 adnot.

250, 15

Dialexandrias 325, 31. 326, 14

Diameroes 318, 13. 325, 30.

326, 11

diametri regula 358, 12.

diameter Solis 328, 5

diametros 247, 24 sq.

Diana 17, 11 Susia 242, 5

Dianium 217, 8

diapason 262, 2. 355, 20.

357, 25 sq.

in caelo 49, 31

diapente diastema 29, 20. 357.

24 sq.

diaporesis 174, 20

Diarrhiphaeon 327, 1

Diarrhodu 318, 15 sq. 320,

2 et 15

Diarrhomes 326, 4 et 16

diastemata 357, 3 sq.

diastematica 353, 12

Diasyenes 325, 31. 326, 13

diasyrmos 175, 16

diatessaron diastema 29, 18.

357, 23 sq.

diatonica diastemata 357, 15

modulatio 361, 27

diatonicae notae tetrachordorum

360, 13

diatonon modulandi genus

359, 15 sq.

diatonos 362, 10.

melopoeia 363, 3

diatonus tropus 354, 24

438 INDEX

diatyposis 175, 7

Dicaearchus 199, 15

dichronon in rhythmo 368, 27

Dictynnae arcus 46, 12

Dictynnaeus mons 225, 20

Dido 159, 29

Didymaeus Apollo 240, 4

Didyme 219, 13

dierum mensura maxima minimaque

325, 27 sq.

dierum noctiumque spatia inaequalia

313, 18 sq.

dies brumalis 314, 1 sq. nox

314, 3 sq.

dies septem 262, 24

semenstres 228, 4

dies solstitiatis 313, 30 sq.

diesis 349, 4. 351, 2. 357, 5.

357,20s?. 360, 15S?. 360,24.

364, 18

a differentia argumenta 157,

20. 160, 15 sq. 189, 7

differentia definitur 103, 27 sq.

158, 19

digitis computandi ratio 28, 18

256, 29

coercetur numerus 265,

31

digitus 356, 14

digressio 186, 13

diiambus 373, 2

dilophos ales 47, 8

diluuialis consternatioj301, 24

diluuium 223, 20

diminutio 83, 21

Diomedes 72, 1, 216, 10. 221,

9. 224, 16

Diomediaci equi 224, 15

Dione 31, 29. 255, 13. 337,27.

338, 19. 343, 3 et 12 et 21.

344, 8 et 29

Dionysus 44, 11

(Dioscuri 23, 21)

diphthongi 69, 7

diptasion rhythmicum genus

366, 18

diplasi regula 358, 12

diplasium 367, 23

[dipondius 261, 19 sq.~\

directae liueae 247, 1

directiangulum trigonum 248,

16 sq.

directilineus angulus 247, 13

directus angulus 247, 16

Dis 2, 28. 45, 22. 48, 29

Disciplinae 39, 29

sobriae 53, 1

infamulitio Mercurii 14,

30

disciplinae cyclicae 374, 17

Discordia 17, 30

discrepantia diastemata 357,

14

discreta quantitas 113, 20

disdiapason diastema 358, 17

disemus 366, 27 sq. 369, 13.

367, 22 et 26 sq. 368, 7 sq.

disiuncta spatia 357, 8

disiunctio 134, 2

disiunctum fig. 180, 11

dispensare 299, 2

dispositiottt,26. 143,20. 166,

8 sq.

a dissimili argumenta 189, 15

dissimilitudo 160, 14

dissona sacra 48, 29. 50, 20

dissuasor 154, 1

dissyllaba 66, 12. 172, 26 sq.

distantia 349, 4

distermina 249, 15

dithyramb icamodulatio362,23

t dithyrambus 172, 9

ditrochaeus 172, 3

diuersitas legum quarum interpretatio

coltiditur 152, 24

diuidere quo modo debeamus 106,

8 sq.

diuisarum diatonns 359, 5

diuisarum tertia 350 , 9. 355,

19 sq. 359, 3

extenta 350, 10 ultima

350, 11.

diuisio 107, 1 sq.

terrae 209, 23 sq.

diuisores 161, 25

Dmolus 61, 28

INDEX 439

dochmiacae numerorum species

372, 11

dochmius 172, 5

Dodonaeus Iuppiter 220, 20

domiduca Iuno 42, 10 [17, 19

domus deorum per Zodiacum

Doriae gazae 196, 6

Doricus 101, 11

Doris 220, 16

Dorium melos 49, 22

Dorius 363, 4.

tropus 351, 22

Dorylaus 237, 14

dotalia mancipia 31, 1

dotis conferendae dies 335, 17

reciprocum 333, 7

dotem dicere 335, 21

draco 21, 12. 229, 15

Draco 27, 11. 305, 28. 306, 2

et 7 et 10 et 16. 307, 20 et

32. 309, 22. 310, 23

Drinius 220, 7

Dryopes 220, 19

dubia forma materiae 184, 32

res 157, 9. 158, 1

ductus causae 155, 28. quinque

155, 30 sq. quo modo

reperiantur 156, 21 sq.

duo 76, 28

duodecim radii solis 48, 21

horae 22, 22

numina 17, 8. 342, 18

duplae iuucturae 6, 19

duplex rhythmicum genus 366,

8 sq.

duplicatio 268, 16

duplices litterae 68, 31

dyas 246, 15. 258, 24 sq. 265,

20

Dyrrhachium 224, 20

dysprophoron 170, 11

E 59, 33. 60, 3 et 26. 63, 21

E terminatarum uerborumpersonarum

quantitas 73, 3

E littera finita nomina 58, 27

sq. 70,8

transitus in alias uocales

57, 33. 58, 1 sq.

E cum aliis uocalibus sociata

58, 22 sq. et 34 sq.

in eadem desinentiauerbat71,

23

eadem pluribus uerbis significatio

fig. 179, 27

ebeneus 23, 7

ebrios musica sanat 347, 22

Ebusus 216, 18

eccentros solaris circuli terra

314, 29

tellus 329, 15. 330, 5

tellus orbium planetarum317,

lsq.

ecthlipsis 65, 14

edentulus 119, 10

Edonia 223, 9

Edonii 223, 9

ab effectis argumenta 157,22.

162, 4 sq.

egersimon 341, 1

EI 69, 7

eia 58, 27

EL litteris finita nomina

70, 12

elatio 368, 20 sq. 369, 28 sq.

Etectrides 229, 3

elegiacus pentameter 173, 12

uersus 171, 6

elementa 302, 12 sq.

elementorum numerus 260, 2.

302, 12 sq.

praesules 18, 27. 51,

15

concordia 1, 7

transfusio 263, 2

fluctus 302, 19

elementa narrationis 186, 5

elephanti 230, 4. 241, 18.

348, 9

eleuatio 175, 16

Eleusina lampas 46, 11

Elissa 375, 4

Etissos 229, 13

eliquo 88, 19

ellipsis 181, 3

elocutio 88, 22. 143, 21.

166, 32

440 INDEX

elocutionis figurae 175, 23 sq.

eloquentia 158, 2. 167, 2

eloqui 102, 12

eloquium 122, 24

Emathia 223, 10

empyris mundus 50, 16

EN Htteris finita nomina 70,

17

enarmonia diesis 349, 6, 357,

5. 360, 19

enarmonia diastemata 357, 14

enarmonion modutandi genus

359, 14 sq.

enarmonios 349, 6. 362, 9

melopoeia 363, 2

enarmonius tropus 354, 23

encliticae 67, 21 sq.

(Endymion 344, 31)

Enetosa 238, 11

Engonasis 306, 3. 309, 24

enneaphthongos chetys 19,22

enneas 264, 12 sq. 265, 24

Ennianum distichon 17, 10

enodis arundo 328, 29

enrhythma tempora 365, 2

enrhythmon 364, 10

Entelechia 4, 2. 51, 25

enumeratio 192, 18

Enusis 217, 23

eo 94, 9

Eoum mare 240, 16

Eous oceanus 206, 24. 240, 6

epanalepsis 178, 20

epanaphora 179, 8

Ephiatta 138, 8

'epibatos paeon 372, 7

Epicrene 222, 12

Epicurus 51, 25

epicycti circuli 327, 16

epilogus 192, 18 sq. et 27

Epimelia 41, 22

Epirotis 223, 12

epistularis Iouis 334, 19

epithema 55, 17

epitritus 351, 4. 358, 2. 366,

9 sq.

iambus 370, 22

trochaeus 371, 3

Epiros 220, 14 et 17. 214, 22.

219, 22

epogdoi ratio 358, 20

equarum fetura 211, 25

equi solis 13, 4

Diomedis 224, 15

Equus 306, 13

ER Iitteris finita nomina 70,

21

Eratine 338, 17

Erato 12, 21. 34, 20

Eratosthenes 201, 25. 202, 6.

302, 5. 318, 4

erebus 259, 12. 339, 4

ergastica schemata 249, 18 sq. .

ergo 67, 20

Ericusa 219, 14

Eridanus 215, 4. 309, 28. 310,

5. 311, 5 et 12 et 16

Erigone 46, 33

errantes soni 356, 10

erotema 174, 25

Erythras rex 234, 9

Erythraea Sibylla 44, 20 sq.

Erythraeum mare 234, 9

E8 litteris finita nomina 70,

27

Esseni 235, 10

etesiae 240, 19

ethica fides 157, 1

Etruria 41, 7. 213, 22

Etrusci 46, 26. 342, 18.

etymotogia 157, 18

ab etymol. argumentat59, 14

EV 69, 7

Euan 297, 2

Euandria classis 216, 6

Euboea 225, 21

Eucherius 27, 6

Euclides 198, 19. 254, 5 sq.

Eudoxus 209, 16

ab euentu argumenta 189, 21

Eumenides 41, 7

Euonymos 219, 14

Eupatoria 238, 15

Euphrates 207,8. 234,19.235,

1. 235, 19 et 22 et 24. 238, 22.

243, 19

INDEX 441

Europa 210, 1 et 12 et 14. 210,

25. 210, 29. 211, 3. 220,11.

219,22. 214,10. 219,15. 225,

1. 225, 3 sq. 226, 14 et 16.

227, 8. 228, 20. 244, 22 sq.

eurus 58, 27

Eurydice 339, 5

Euterpe 12, 21. 35, 18. 70, 9

euthia modulatio 360, 5 sq.

euthygrammum genus 249, 4

exacta species 90, 1 sq.

exaequatum 177, 18

excellentium diatonos 359, 9

tertia 350, 13

extenta 350, 14

ultima 350, 15

excurrentia diastemata 357,

17 sq.

exemptum (argumenta) 189, 12

exitium Saturni 8, 32

exordium 184, 6 sq.

expletiuae coniunctiones 67,27

exsecutio 188,' 11

exta. fissiculare 43, 6

extenta 354, 24

extenta principalium 350, 1

359, 4

mediarum 350, 4

coniunctarum 350, 6

extenuare 184, 15

extimi ambitus murus 50, 17

caeli contextio] 301, 1

extra causam 166, 4

extramundanus 15,25. 340,27

deus 50, 14

exulis interfector 152, 30 sq.

exuuiae Iouis 19, 11

Philologiae 31, 11

F 59, 31. 61, 18

litterae pronuntiatio 63, 22

pro cp 88, 15

semiuocalis 59, 22

cum aliis sociata 59, 22 sq.

P. Fabius 188, 18

fabricator deus 259, 19

fabula 185, 16

(argumenta) 189, 13

face 94, 7

facere et pati 102, 9. 110,

11. 117, 16

faciliter 97, 7

Facundia 46, 27

Fama 6, 11. 19, 3. 27, 17

Fanae 45, 26

Fantuae 45, 26

Fatuae 45, 26

Fatui 45, 26

fastigare syllabam 64, 15

fastigium 64, 31. 65, 15 sq.

68, 13

fata 18, 20. 24, 18. 108, 21.

259, 11

fatales diui 300, 27

Fatum 13, 27. 162, 5. 194, 4

pubticum 21, 6.

Fauni 138, 8. 45, 25 '

Faunus 338, 30

Fauonius 212, 1. 240, 17

Fauor 18, 8

Fauores 17, 23.

fax Leucotheae 31, 4

febris 347, 27

Februa Iuno 42, 8

feles 46, 15. 47, 30

Felix 27, 6. 53, 6. 193, 24

adnot. 98, 3 adnot. 195, 22.

296, 4 adnot. 298, 30. 254,

13 adnot. 374, 23. 375 extr.

adnot. uid. etiam Martianus

et Securus

feminei modi 362, 16

femur 60, 24

ferula 55, 8

fescennina 343, 2. 337, 25

Ficaria 217, 23

fictio uerborum 167, 28 sq.

Fides 41, 32

fides 346, 23. 348, 12

fides quot modis fiat 156, 34

sq.

fidicina 79, 15

[figura] 97, 21

figurae 364, 4

figura elocutionis 177, 4 et in

primis 177, 11 sq.

figurae elocutionum 175, 1'Asq.

442 INDEX

figura sententiae 177, 4 sq.

figurae sententiarum (quarum

nomina uid. in indice Graeco)

174, 13 sq.

finalium sytlabarum quantitas

70, 5 sq.

fines minimi 277, 5 sq.

finis i44, 8

finitiua quaestio de scripti

ambiguitate 153, 9

finitor 305, 21. 308, 22

firmatio 157, 11

fistula 338, 29. 348, 7 et 11.

346, 27

fixa sidera 309, 10 sq. 315, 25

flagellum 345, 10

Ftora 331, 18

flos ignis 50, 29. 194, 24

fluctigenae diui 332, 16

fluctuantes segetes 108, 9 et 15

Fluonia Iuno 42, 7

Ftuuius 312, 15

fomes sensificus 48, 7

Fonteius 179, 14. 201, 4

Fontes 45, 25

Fons 17, 27

fons Gorgonei caballi 33, 1

lucis aetheriae 48, 1

animarum 346, 12

fontana uirgo 50, 27

fontigenae Musae 195, 8. 340, 1 ,

for 88, 18. 96, 29

forma 247, 19

a forma uel specie argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

forma materiae 184, 28 sq.

formae 107, 2 sq.

siue species 103, 21 sq.

numerorum 265, 3 sq.

conctusionum 129,25*5.

coniugationum 88, 22sq.

iu geometria 247, 26sq.

Formiae 215, 19

Formianus ager 217, 9

fortis uiri praemium 151, 2

(Fortitudo 38, 5)

Fortuna 18, tf

Fortunarum poputus 6, 7 et

13. 7, 16 et 30. 8, 3 et 10

Fortunatae insutae 244, 6

Fossae 217, 15

framea Martis 138, 16

fratres Iouis 23, 2

Fratres septem montes 230,3

Fraus 18, 10

fraus 84, 32

freni 171, 18

frontes caeli quattuor 260, 2

Fronto 140, 21

frugi 59, 4

frumenti inuentio 44, 13

fuat 64, 15

fulgurum iaetus 4, 13

fulmina 43, 9. 334, 21

Iunoni quoque tribuuntur

20, 12

Fura 45, 14

Furina 45, 14

G 59, 31. 61, 33. 63, 23

Gades 206, 14 et 18. 207, 5.

207,14. 208,20.214,8.212,7

Gaditana refugia 209, 17

Gaditanum fretum 210, 3. 211,

9. 244, 18

litus 209, 6

ostium 210,5. 228,

12.

Gaditanus conuentus 212, 4

[Galata 217, 23]

Galatea 343, 8

Gatatia 236, 7. 237,7. 238,11

Galaxeas 305, 12 sq.

Galaxias- 27, 3. 308, 8

Galenus 66, 2 sq.

Galaxius 50, 33

Galitaea 235, 7

gallarum gummeosque oommixtus

76, 13

Galli 238, 1

Gallia 179, 15s?. 200, 11. 207,

12. 216, 21. 229, 7. 326, 7

Galliae 208, 20. 212, 25. 220,

12. 326, 5

longitudo 213, 6

latitudo 213, 8

INDEX 443

Gallicae regiones 213, 3

Gatlicum mare 211, 22

Gallus fluuius 238, 1

Gamphasantes 272, 23

Ganges 206, 23. 207, 8. 240,

22. 241, 1

Garamantes 231, 18. 232, 22

Gargaphie 222, 13

Gautos 219, 3

Gebenna 213, 2

Geloni 227, 21

Gemini 13, 8. 22, 9. 306, 16.

312, 14. 313, 16. 314, 16.

315, 6. 321, 17

gemmae 20, 2. 139, 4

duodecim in cor6na

Sotis 22, 2 sq.

in Hispania 211, 5

gemmare uites dicuntur 108,

15. 168, 5

a genere argumenta 157, 20.

159, 27 sq. 189, 6

genera uerbi 87, 14 sq.

generatis omnium praesul 43,

12

genesis 258, 25

Genethliace 56, 6. 333, 29

genetiui pluralis pronominum

quantitas 72, 30

sing. pronominum quantitas

72, 22 sq.

singutaris quantitas 71,

" 15

Genii 45, 30

genitatia Osiridis reperta

37, 3

genius 18, 7 et 9. 25, 24. 43,

13 sq.

Iunonis 18, 15

genibus 77, 17

genu = genui 77, 13

genubus 77, 15

genuis 77, 20

genus nominum 75, 22 sq.

definitur 103, 3 sq. 158,

10 sq.

per genus transitus in musicis

362, 9

geometres 57, 4

Geometria 198, 30. 199,8. 245,

27. 254, 7. 254, 13 adnot.

266, 9

geometrica 364, 17

Gerastum promunturium 226, 1

Germania 208,22. 209, 20. 227,

10. 227, 14. 228, 11. 326, 7

et 8

gestamina signorum caelestium

309, 12 sq.

gestus 183, 17 sq.

Getae 224, 10. 227, 13

Gigantes 223, 19

git 86, 3

glandes cantu translatae 348,

14

glutinum 79, 21

Gnatho 161, 20

gnomon 197, 2. 201,10. 202,3

gnomonica supputatio 201,25

Gorditanum promunturium

217, 22

Gorgades 244, 3

Gorgo 100, 7. 332, 3.

Gdrgones 244, 4

Gorgoneus cabatlus 33, 1

Gracchi 140, 21

Gracchus 160, 10

(Tiberius) 149, 19.

162, 19. 163, 14

gracilis modulatio 350, 20

Gradiuus 2, 29. 23, 18. 51, 14.

138, 16

Graeca nomina 68, 1

Graeci 216, 20 passim

Graecia 44, 16. 139, 16. 214,

12. 215, 3. 218, 12. '220, 4.

220, 17. 222, 6. 222, 17. 301,

26

Graecia magna 219, 17

Graecus Graeci passim

Graecus 222, 16

Graia discretio 45, 11

Graii 303, 26. 310, 11

Graius 101, 17. 102, 5. 139,34.

101, 1 et 4. 141 , 2.

195, 11. 302, 4

444 INDEX

Graius uersus 9, 9

GrammatiCe 64, 2. 97, 14. 98,

1. 98, 3 adnot. 100,24. 101,

23. 167, 6

grammatici 168, 6

grammaticum animal 105,16sy.

Gratia trina 1, 16. 331, 13

Gratiae uid. Charites

Gratiae 259, 11. 338, 21

Gratiarum germanitas 259, 11

grauis acc. 65, 17. 66, 9 et 18.

68, 11

grauitas soni 350, 18. 354, 2

sq. 356, 23

GS 6i, 4

gubernator genius 43^ 15

gummi 76, 13

gurgulio 167,' 23

gymnasia 302, 26. 331, 9.

336, 9

Gymnasiae insulae 260, 20

H aspirationis nota 62,4. 63,

7 et 24

pronuntiatio 63, 24

ui consonantis 69, 14

habitationes deorum 17, lGsq.

habitio 189, 18

habitus 102, 9. 110, 9. 111,

32. 118, 12. 119, 6.

et amissio 189, 18

Haedi 309, 14. 312, 2

Haemus 221, 1. 223, 14. 224, 8

Hammon 44, 8 cf. Ammon

Hannibal 238, 6

Hannibalis castra 215,1.219,18

Hanno 209, 12

Harmonia 375 adnot. 262, 4.

331 adnot. 334, 27. 336', 3.

339, 29. 340, 5. 345, 20. 353,

14. 374, 4.'.

Harmoniae genera tria 352, 13

sq.

harmonica 373, 25

(Harpocrates 24, 28. 257, 8)

haruspicium 43, 6

hasta 138, 15

Mineruae 194, 18

Portuni trifida 138, 15

hebdomas 263, 12

Hebrus 224, 6

(Hecate 259, 12)

hecatontas 265, 28. 266, 9 et

11

Hectoris 81, 14

Hecuba 225, 6

Helena 160, 12

(Helena 344, 11)

Helice 200, 17

Helicon 5, 28. 221, 17

heliotropios 22, 14

Helladica facultas 198, 24

hellebori remedium 98, 17

Hellas 222, 6

Hellen 222, 17

Hellenes 222, 17

Heltespontus 220, 12. 224, 22.

226, 1. 226, 14 et 17. 227, 1

326, 6

hemicyclium 203, 26. 247, 26.

214, 7

hemiolia diesis 360, 17

hemiolia 349, 12

hemiolia nota tetrachordorum

360, 12

hemiolia ratio 358, 5

hemiolios 262, 2

hemiolium 367, 23

rhythmicum genus 366,

8 sq.

hemisphaeria 203, 24. 324, 24

hemithei 43, 32. 44, 26

hemitonia 360, 24. 361, 26.

362, 2 sq. .

hemitonium 349, 3

hendecasyllabus 171, 7

Henetosa uid. Enetosa

Heniochus 306, 15. 309, 14.

309, 26. 311, 26. 312, 2

heptas 262, 7 sq. 265, 22

heptasemus 367, 5

Hera 42, 16 terra 44, 27

Heraclea 238, 8

Heracleopolis 233, 21

Heraclitus 24, 8. 51, 22

Heras lutra 218, 2

[Herculanium 215, 23]

INDEX 445

Hercules 23, 23. 44, 5. 51, 13

138, 14. 215, 23. 217,

16 et 22. 223, 9. 229,

12. 229, 14. 233, 5.

239, 24. 241, 10. 242.

10. 257, 6

Herculis columnae 206, 13.

209,5. 210, 15

Herculis oppidum 233, 21

Herculeus labor 210, 16

Hermagoras 144, 11. 148, 28

Hermaphroditus 14, 24

Hermes quadratus 29, 11

Hermione 223, 17

Hermionea urbs 352, 12

Hermus 237, 14

heroes 44,. 26. 338, 23 et 30.

374, 4

heroicum comma 173, 29

heroicus uersus 170, 26

Herophila Sibylla 44, 20

Herophilus 348, 3

Hesperia 200, 8

Hesperidum horti 229, 14.

232, 1

Hesperidum insulae 244, 5

Hesperis 225, 14

Hesperu ceras 244, 4

Hesperus 336, 27

hexagona 249, 3

(hexameter) 171, 4

hexas 262,11. 260, 21 sq.

hexasemus 367, 13

Hiberi boues 215, 24

populi 228, 12

Hiberus 210, 4

hiems 22, 19

(hieroglyphiasigna) 39, 24. 47,

2 sq. 325, 12 et 17

Hieronesus 219, 5

Hierosolyma 235, 9

Himantopodes 233, 4

Himeros 338, 18

Hipparchus 302, 6. 304, 28.

322, 9

Hippocrene 222, 13

Hippo Diarrhytos 231, 1

regius 230, 16

Hippotensis filia Sibylla 44,

22

Hipponensis sinus 230, 20

hircipes 338, 28

Hirtius 162, 8

Hispania 207, 13. 208,20. 209,

19. 211,4. 211,24

eius longitudo 212, 6

latitudo 212,8

Hispania conuentus 212,3 sq.

212, 18

eius ciuitates 212,

12 sq. 229, 7.

230, 6

Hispanae naues 209, 11-

Hispaniense Rhodani ostium

213 12

Hister 227, 10 et 15

historia 185, 15 sq.

histriones 183, 9

hiulcae 170, 15 sq.

Homerus 51, 19. 226, 10. 237,

12 cf. Maeonius

eius sepulcrum 226,

10

homo animal risibile 105, 6

definitur 105, 11

absolutus 263, 7

hominis partes 263, 16 sq.

partus 263, 7 sq.

homoeoprophoron 170, 8 sq.

homoeoptoton 178, 4

homoeoteleuton 178, 8

honesta forma materiae 184, 29

horae diei noctisque 262, 5

earum ductus 202, 2

Horatius qui sororem trucidauit

149, 16

horizon 203,2. 305,21. 308,22

horologia 201, 9. 203, 3

hortatiuus modus 88, 1

Hortensius 142, 29. 183, 19

t hospita Iuno 18, 15

deorum nutrixque 23,

12

humanae hostiae 213, 15

humida lunae natura 46, 9

humilis forma materiae 184, 32

446 INDEX

Hyacinthus63, 5. gemma22, 13

hydatis gemma 22, 18

hydrautae 32, 10. 347, 1

hydri marini 242, 25

Hydruntum 220, 2

Hydrus 306, 23. 309, 27. 311,

9. 311, 13. 311, 18, 311,24.

312, 5 sq. '

Hytas 238, 4

Hymen 136, 18. 342, 29

Hymenaeus 1, 11 et 19. 2, 7.

336, 20. 337, 25

hymeneia 331, 7

Hypaea 216, 24

Hypanis 227, 20. 240, 23

hypate 349, 17 sq.

hypatoides melopoeia 363, 3

modulatio 362, 20 sq.

Hyperhorei 228, 2. 228, 14.

240, 12

Hyperborea tux 299, 22

Hyperborei cycni 348, 9

hypophora 192, 2 sq.

Hyrcania 228, 18

Hyrcanius Caucasas 236, 15

I 59, 25. 60, 3 et 27. 63, 25.

68, 32

finita nomina 70, 9

I litterae pronuntiatio 63, 25

I terminatarum uerborum personarum

quantitas 73, 4

in fine uocabuti 59, 8 sq.

in uocatiuo uocabutorum in

ius 84, 16

pro ii in genetivo secundae

dectinationis 78, 27 sg.

transitus in alias uocales

57, 34 sq. 58, 2 sq.

usus pro duplici 59, 2 sq.

cum aliis uocalibus sociata

58, 22 sq.

iambica 366, 8 sq.

iambici numeri 369, 25 sq.

iambus 172, 17. 172, 26 sq.

370, 16. 372, 20. 372, 21.

369, 28

iambus unde dictus 371, 14 sg.

a bacchio 370, 24

iambus dactylicus 372, 15

medius 371, 11 i*

a trochaeo 370, 23

Ianiculum 215, 22

ianitores terrestres 18, 24

Ianus 3, 4. 17, 23. 19, 1. 58,

16. 215, 22. 264, 26

Iapyges 215, 14

Iapyx 215, 14

Iarso 212, 21

iaspis gemma 22, 11

Iastius tropus 351, 19

Iatrice 56, 6

Iaxartes uid. Laxates

Iberica manus 218, 7

Iberus fluuius 211, 7

ibi 58, 6

Ibis 47, 2 et 9

Ichnusa 217, 17

Ichthyophagi 242, 20. 244, 1

Icosium 230, 8

Idaeus mons 225, 20

idea mundi 20, 29

idealis 258, 10

forma 259, 20

prudentia 303, 17

Idumaea 235, 5

iecur concupiscentiae sedes

58, 27

Igilgili 230, 10

Igilium 217, 7

ignea animalia 104, 9

ignis in lustratione 41, 8

arcanus 340, 25

etementum 51, 22. 263, 2

triangutus 194, 15

eius flos 50, 29. 194, 24

igniti lapides 22, 4

ignotus deus 48, 6. 50, 14

IL litteris finita nomina 70, 12

Itium 69, 26. 237, 15

ittuc 73, 25

Illyricum 214, 22. 220, 10.

220, 7

tllyrii 223, 13

im in accusatiuo singulari 83, 16

imago (argumenta) 189, 13

INDEX 447

immortalitatis poculum 14, 20.

39, 8. 50, 28

impares nnmeri 267, 2 sq.

imperatiuus modus 87,30. 89,19

imperi 78, 28

impressio 175, 16

Inarime 217, 10

inartificialia argumenta 190,8

(incantationes) 347, 18 sq.

348, 14

inchoatiua species 89, 22 sq.

uerba 88, 24

incidentes narrationes 185, 30

sq.

incidentes quaestiunculae 187,

26

incidentes status (= legales)

144, 1 sq. 153, 17.

incomposita rhythmica 367, 11

incompositi inter se numeri

268, 10s?. 281,

7 sq.

per se numeri

268, 8 sq. 280,

15s?.291,15sj.

incorporea 246, 3 sq. (303, 7 sq.)

indefinitum 102, 21. 124, 17.

126, 8

Indi 209, 20. 241, 16

India 200, 20. 206, 13. 206, 24.

240, 16. 240,15 et 21. 241,22

Indici elephanti 241, 19.348, 10

Indica prudentia 31, 14

Indicus mons 6, 3

Indicum mare 209, 1

indicatiuus modus 87, 30

indignatio 192, 19

indiuiduum 106, 8 sq.

perinductionem propositio 187,

5 sq.

inductio contraria 175, 13

Indus 240, 22. 243, 10

inerrantia signa 309,10. 322,

19

infamis in femina 156, 14

infinibitis pater 50, 24

infinita quaestio 142, 27

infirmatio rationis 157, 9

inflexus accentus 65, 24. 68, 12

ingeni 78, 27

ingenium mundi 194, 5

iniunctum fig. 180, 17

ab initio argumenta 189, 10

Innuba (Patlas) 254, 18

Ino 76, 33 sq.

inpares numeri eorumque natura

278, 16 sq. uid. impares

inperfecti numeri 269, 25 sq.

inpersonalis modus 87, 32

inpete 341, 11

iurationabiles pedes 365, 24

in re argumenta 189, 6 sq.

insecabile tempus 364, 23

insinuatio 184, 23 sq. 184, 34sy.

insolentia uerba uitandat68, 3

instructa propositio 191, 14

(instrumenta musica 328, 20

Sq.)

insutae unde dictae 216, 15

natantes 348, 16

fortunatae 244, 6

intellegentia extramundana

340, 27

Intemperiae 45, 14

intentio 144, 16. 157, 9

uocis 353, 22. 354, 2.

356, 22

intercalationes 321, 27

interiectionum quantitas 74,

33 sq.

interiectus 308, 29

interrogatio 174, 25

interstitia circulorum caelestium

308, 25 sq.

interstitium 253, 20

interualla corporum caelestium

46 , 5 sq.

in musica357,3sy.

inuentio 143, 19

inuersio 191, 16

inuidia 165, 9 sq.

IOtitteris terminata uerba 91,

33

Io 76, 33 sq. 215, 3

Iocus 245, 20

Ionia 237, 1. 237, 10

448 INDEX.

ionicus a maiore 369, 12 sq.

a minore 369, 14

minor 174, 1

dTr6 uciZovoc 372, 23

Ionium 69, 22. 221, 6 et 18. 215,2.

Iordanes 235, 7

iotacismus 170, 6

iota rectum 355, 6. 360, 22.

361, 19

Iouiale concilium 299, 3

decretum 16, 29

sidus 49, 11 et 16

Iouialia orsa 336, 17

praecepta 14, 28

Iouialis 137, 17

maiestas 197, 10

circulus 12, 21

domus 51, 2 '

uertex 16, 1

Vulcanus 17, 5

uigor 333, 16

Iouis 17, 12

IR titteris finita nomina 70, 22

ira 165, 25 sq.

(Iris) 20, 6. 334, 18

ironia 174, 13. 177, 8

irrationabiles numeri 372, 24 sq.

IS terminata nomina 71, 5

ischias 347, 29

Iseus 48, 27

Isidorus 206, 16. 208, 10

Isis 3, 5. 44, 13

Ismaros 339, 9

isocolon 177, 18

Isocrates 140, 20

Issa 214, 25

Issicus sinus 206, 25

Isthmos221, 21e*23. 222,2«5-.

Istri 214, 13

Istria 214, 21

Italia 44, 16. 200, 12. 213, 5.

213, 19. 214, 25. (eius circuitus

214, 26 sq.) 215, 3.

215, 11. 218, 13. 219, 8. 219

16 et 19. 220, 2 et 5. 238,

12. 347, 11

Italicum solum 214, 20

iteratio fig. 178, 17

Iterduca Iuno 42, 10

Ithacesiae 218, 4

itiner 335, 5 (nam uutgatam sit

itiner retinere debebam)

Iuba 233, 24

Iudaea 234, 16. 235, 6 sq.

iudex 145, 17 et 26 sq.

iudicabile (t6 Kpiv6uevov) 151,

15 sq.

iudicatio 155, 17

legalis eiusque species

sex 152, 1 sq.

iudicatum 189, 21

iudicialis narratio 185, 19

a iudicato argumenta 189, 21

iugarius 375, 5

iuge colloquium 353, 6

Iugurtha 58, 18

Iulia 70, 8

Iulius 72, 16

Iuliae 71, 17

iunctura syllabarum 64,32. 65,4

musicae 6, 19

Iuno 2, 27. 4, 7. 8, 34. 13, 11

et 21. 14, 18. 15, 8 et

24. 17, 11 et 26. 19,

28. 21, 31. 23, 25. 26,

33. 42, 3 sq. 51, 8.

258, 27. 263, 22. 332,

10. 337, 1

aer 15, 27. 20, 8. 22.

1. 42, 17

dyas 258, 27. 263, 26

eius mansio 17, 26

eius cognomina 42, 5sq.

aetheria 45, 31

pronuba 13, 22. 245, 23.

332, 10

regina 16, 32

Sospita 18, 14

Iunonia 244, 9

Iuppiter cf. Tonans Iouis 2,

20 et 23. 8, 30. 10, 8 et 17.

11, 23. 14, 14. 15, 24. 16, 3

et 6 et 25 et 33. 17, 6 et 8

et 16 et 24 et 30 sq. 18, 7

sq. 19, 2 sq. 21, 3 sq. 23.

2 sq. 24, 18 sq. 26, 20 sq.

INDEX 449

27, 3 et 17. 28, 16. 32, 36.

38, 11. 42, 5. 43, 2. 46, 2.

47, 13. 49, 7. 51, 1 «?. 52,

1 sq. 97, 15. 101, 2. 139, 8.

140, 15. 141, 9 et 12. 142,

5. 194, 10. 195, 27. 198, 9.

199, 5. 241, 12. 254, 11.

256, 29. 257, 2 et 4. 257, 20.

258, 9 et 20. 315, 21. 321, 5.

334, 27. 339, 15. 340, 23.

341, 2 et 4. 345, 15. 349,

19. 374, 7. 64, 20 uid. Iouialis

Iuppiter Belus 243, 20

Dodonaeus 220, 20

Secundauus 17, 28

Iuppiter uxorius 2, 28

eius filia Aeternitas

4, 5

«<e«a317,12. 318,1«?.

eius circutus 319,

22 sq. 329, 28. eius

cursus 330, 1 sq.

Iura 213, 3

iuridicialis qualitas 148, Slsq.

iuris prisci adsertor 335, 19

iusiurandum 190, 9

Pythagoricum 29, 13

Iustitia 37, 34

K 62, 9. 63,8 et 26

kapita 62, 11

kalendae 62, 11

kalumnia 62, 11

L litterae pronuntiatio 59, 26

littera 62, 2 et 13 et 22 et

32. 63, 27. 61, 16

eius pronuntiatio 59, 26

nota musica 355, 8

labdacismus 170, 3 sq.

LaborPhitologiae alumnus41,

17

LabyrintheusDaedalus 196, 25

lac uid. lact

Lacaena 344, 11

Lacedaemonii 347, 5 et 10

Lachesis 19, 18. 334, 1

Lacinium promunturium 219,

21. 214, 16

UARTIANUS CAFELLA

Laconia 220, 15

Laconica 207, 3

Laconicum mare 207, 10

Iact 86, 4. 62, 24

lacte 86, 7

lactea Luua 197, 29

Lacteus circulus 305, 12 sq.

fluuius 7, 7. 50, 32

Laestrygones 215, 19

laetae segetes 108, 5

lampas Eleusina 46, 11

lana herbarum felicium 31, 13

instar serici 229, 23

lanitium uestimentum 44, 9

tanugo quae sericum creat

240, 9

Lapidarii campi 215, 24

Lapithae 222, 19

Lar caelestis 19, 18

f cunctalis 18, 16

militaris [17, 26] 18, 4

Lares 17, 23. 43, 26. 45, 8

Laruae 45, 9

Lasus 352, 12

Latialiter 102, 6

Latiaris 54, 31. 101, 5 et 10

Latiariter 139, 2. 195, 11.

198, 24. 246, 26

Latinus passim. cf. etiam Latiaris

Bomuleus

latitudinis partes per quas

Luna commeat 321, 29

latitudo terrae 207, 17 sq.

Latium 48, 19. 57, 27. 67,

27. 213, 24. 215, 22

Latmiadeum carmen 344, 31.

61, 16 sq.

Latoia 342, 23

chelys 53, 4-

Latoides 54, 25

Latoius 8, 17. 334, 26

laudatiuum orattonis genus

146, 6 sq.

Laurens = Latinus 101, 18

Lauripotens Apolto 11, 3

laus 84, 32

Laxates 240, 2

(Leda 344, 10)

29

450 INDEX

legales status (=: incidentes)

153, 17

leges ad lyram recitatae 347, 16-

Lemaunus lacus 213, 9

Lemnius 4, 17

faber 332, 18

Lemures 45, 1

Leo 22, 8. 306, 11. 311, 6.

329, 21

leo in naui solari 47, 30

Leptis 231, 9. 232, 2

magna 231, 19

Lepus 306, 30. 309, 28. 311, 9.

312, 24

Lesius 152, 10

Lethaea littora 32, 5

Lethon 232, 2

Leucaethiopes 232, 14

Leucas 207, 11

Leucasia 218, 2

Leueopetra 214, 16

Leucotheae fax 31, 4

Leucothea insuta 217, 12

libamina 259, 15

Libanus 235, 14

libentia 297, 17

Liber 18, 10. 51, 12. 211, 17.

223, 8. 239, 24. 240, 21.

241, 11. 242, 15

Libs 229, 12

Libethris 223, 1

Libra 306, 19 et 24. 307, 23.

310, 9 et 11. 311, 14. 313, 1.

321, 13. 322, 5. 324, 15 sq.

325, 10. 330, 12

librariae superum 19, 10

librorum genera 39, 17

Liburni 214, 13

Liburnia 214, 20

Libya 48, 31. 229, 12. 233, 20

Libyphoenices 231,-6

Libyssa 238, 5

oppidum 301, 4

Ligeris 83, 17

Ligures 213, 21. 215, 5

Liguria 215, 24

Ligusticum mare 216, 25

Lilybaeum 207, 4. 218, 14 et

17. 219, 4

limma 6, 21

linea 250, 25. 266, 5 et 11

.. lineae 246 , 7 sq. et 28 sq.

247, 1 sq. 251, 14 sq. pr|Tai

251, 15 sq. dXoYot 251, 20 sq.

linealiter 308, 9

lineares ductus 196,18

lini usum monstrauitIsis44,14

Linus 51, 18

Lipara 219, 9

litis causatiuum 156, 21 sq.

litterae animantium effigies 39,

22. XVIII. 63,2e<9

iugatae 50, 21

duplices 68, 31 sq.

earum natura 57, 3

et 16 sq. et 24" sq.

litterarum formatio 63, 14 sq.

titteratus et litteratura 56, 18

sq. 57, 7 sq. 64, 22

litterator et litteratus56,21sy.

57, 8 sq.

liturgi 50, 7

Liuius 185, 16

toci quid sit 110, 4. 117, 25

communes 164, 22

memoriae 181, 22

a loco argumenta 189, 5

Locris 220, 14 et 16

logica diastemata 357, 11

longa syllaba 65, 30 sq. 68,

19 sq.

Lollius 176, 19 sq.

longaeuorum chori 45, 23

natio 242, 7

longitudo terrae 206, 12 sq.

Lopadusa 219, 5

Lueanum latus 214, 1

Lucanus 83, 12

Lucensis conuentus 212, 11

lucerna 2, 10. 35, 8. 167, 25.

374, 10

Lucetia 42, 7

Lucifer 198, 3. 329, 6

Lucitius 65, 8

Lucina 42, 6

INDEX 451

lucis fons in sole 48, 1

diua secundae 344, 32

Lucretius uid. ind. auct.

lucusa cum non luceat 108, 21

sacer 232, 2

lumina orationist39,3. 167,12

Luna 22, 7. 45, 3. 197, 29,

315,23. 316,4 et 16 sq.

317, 24

dea 334, 29. 335, 16.

336, 23

eius circulus 318, 7 sq.

forma 262, 17 sq. 319,

2 sq. 321, 7 sq.

eius annus 321, 25

meatus 320, 6 sq. 321,

29 sq. 322, 7 sq.

eius defectus 323, 10 sq.

328, 24

Luna laborat 348, 14

tertia 194, 11

lunata Italia 214, 1

Lusitania 211, 16. 326, 5

lux aetheria 48, 1

libertatis 168, 19

luxurialis 186, 22

luxuriant segetes 168^, 15

Lyaeus 298, 4

Lybia 210, 13

Lybicae ferae 230, 2

Lybicum latus 210, 4

Lycaei modi 343, 15

Lycaonia 236, 6. 236,20. 237, 7.

238, 20

lychnis gemma 22, 5

lychnus 167, 25

Lycia 5, 28. 207, 2. 236, 8.

236, 16. 237, 8

Lyde 298, .6

Lydia 348, 16

Lydius 360, 22. 361, 19. 363,4

Marsyas 346, 25

modus 355, 6 sq.

tonus 362, 13

tropus 351, 18

Lymphae 17, 27

lymphaticns 300, 13. 348, 1

Lynsa siluestris 18, 3

Lyra 309, 25. 310, 25. 311,

lyra 347, 16

11 et 27

Lysias 140, 20

M littera 60, 6 et 18. 61, 21.

62, 21 et 23. 63,

1 et 28. 65, 2

ea finita nomina 70,

14 .

Macaronesos 225, 16

Macedones 209, 2

Macedonia 220, 17. 223, 4 et 9.

326, 4

Macomades 231, 10

Maeander 237, 6

Maedia 220, 22

Sp. Maelius 176, 4

Maenaliae pinus 343, 14

Maeonia 237, 12

Maeonius Homerus 2, 18

Maeotica palus 209, 4

Maeotis 208, 7. 211, 2. 226, 15.

227, 3. 233, 10. 244, 19.

244, 22. 326, 9

Maeotius lacus 244, 21

Maesia 220, 21

magis et minus 111, 13. 113,

1. 115, 28 sq. 117, 18 et 27

Magnesia 32, 33. 223, 1. 220, 17

Maia (3, 10) 14, 6

a maiore ad minus (argumentum)

159, 3. 189, 8. 189, 19

a maiorum comparatione argumenta

157, 23. 162, 11 sq.

Maiugena 9, 18. 11, 2. 16, 5.

25, 19. 51, 18. 52, 14. 56, 9.

136, 14. 256, 10

Malaca 230, 6

male 97, 6

Maleus mons 200, 22. 241, 5

mamma 170, 2

Mana 45, 13

mando 95, 27

Mancinus 66, 24, 149, 20

manes 18, 18 et 21. 44, 28.

45, 3 sq. 348, 14

Mania mater 45, 14

Maniae 45, 10

29*

452

INDEX

Mantice 3, 27. 10, 26

Mantuanus uates 51, 19

Mantuona 45, 13

manuatus 116, 21

manubiae Iouis 334, 21

manus oratoris 183, 22

Mareotis 232, 6 et 20

Mareoticum ostium 234, 5

Maretonium uid. Paretonium.

margaritae 241, 20

Margiane 239, 13

Mariandyni 346, 25

sinus 238, 8

Marmarides 232, 5

Marmensi filia Sibylla 44, 22

Maronea regio 224, 14

Mars 17,11 et 26. 18,9. 264, 15.

cf. Gradiuus

stelta 318, 22. 317, 11

cf. Martis

Marsica natio 100, 12

praestigiatrix 137, 15

Marsieae petrae 100, 15

Marsyas 235,20. 237,4. 346,25

Martia gens 54, 32

Martianus 1, 1. 27, 6. 53, 5.

193, 24 adnot. 98, 3 adnot.

254, 13 adnot. 296, 4 adnot.

331 adnot. 374, 10. 375 extr.

adnot. cf. etiam Minneus Felix

Capella

Martis circulus 318, 1. 319,

21 sq. 321, 5. 332, 21

curia 374, 22

cursus 329, 14 sq.

Martius circulus 12, 22

mas 82, 3 sq.

Masada 235, 11

Masinissa 230, 14

Massalioticum Rhodani ostium

213, 13

mater Mania 45, 14

a materia argumenta

189, 5

materiae forma 184, 28 sq.

matricida 153, 2

Mauretania Caesariensis 229,

10

Mauretania 230, 12. 233, 24.

244, 7. 209, 13

Maxula 231, 4

Mazaca 239, 2

meatus siderum 4. 13

Media 239, 6. 242, 9. uid. Maedia

media 360, 22. 361, 8. 361, 22.

358, 28

exceltentium 359, 9

modulatio 355, 3

mediarum extenta 359, 8. 361,

20

principalis 354, 26

Medica penutata 56, 9

Medicina 332, 32

medietas 44, 25. 303, 21

Medii montes 240, 10

meditunia 262, 19

Medioximi 43, 22

medium mundi 302, 21

Medusa 195, 1

Medusaei crines 100,-27

Megara 348, 20

Megaris 217, 11. 220, 15.

222, 8 .

Meta 82, 16

Meles 237, 13

melica 336, 7

melicae astructiones 348,27«}.

Melior uid. Securus

Melita 219, 3. 239, 1

melodiae 340, 20. 346, 1

melopoeia 362, 17 sq. 373, 24

metos 342, 15. 359 , 23. 362,

18 sq. 363, 5. 373, 26 sq.

Melpomene 12 , 22. 33 , 25.

. 331, 15

membra numerorum 295,21 sq.

uitalia 263, 15

membrum (kwXov) 176, -13

Membriona 244, 9

Memmius 178, 17

Memrion 70, 19. 237, 15

memoria 143, 23

memoriae praecepta 181, 9 sq.

Memphis 54, 27. 48, 28

Memphita 233, 22

INDEX 453

Memphitica regina 3, 5

Memphiticus mensis 47, 10

Menelais Alexandriae regio

233, 20

menses 48, 22

mensores 202, 7

mensnra numerorum inter se

incompositorum 283,

21 sq.

per se incompositorum

285, 7 sq.

minima 287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

mentis fons 48, 7

uox 50, 20

mentium cultores 18, 28

Mercuriale foedus 36, 13

officium 257, 21

Mercuriales 344, 28. 336, 3

Mercuriates ministrae 54, 25

ministra 196, 15

uirga 5, 12. 12, 3.

36, 34. 47, 5

Mercurii circulus 46, 18. 327,

14 sq.

ortus 328, 4 sq.

occasus $28, 11 sq.

promunturium 230,

19. 231, 5

Mercurius 8, 16. 9, 10 sq. 11,

22. 12, 8 et 12.

17, 12. 38, 16.

53, 5. 315, 23.

316, 29. uid. etiam

Cyttenius Maiugena

Arcas

Stetla317,16et23sq.

meridianus Oceanus 209, 7

Meroe 200, 18. 201, 8. 202, 6.

208, 4. 245, 1

Merus mons 241, 12

Mese 216, 23 .'

mese 359, 1

mesoides modulatio 362, 20 sq.

363, 4

Mesopotamia 234, 18. 235, 24.

243, 15

Messalla 60, 29

Messenia 220, 14

messes cantu transeunt 348, 14

Messua 231, 4

Mestus 224, 5

metae horarum 203, 1

Metapinum Rhodani ostiumiVA,

12

metaplasmus 97, 20

Metapontum 216, 11

Metaurus 219, 7

Metellus 66, 28

Metina 216, 21

meto 93, 15

metonymia 169, 15

metrica 352 19

metrum 363, 28

metus 165, 17 sq.

Mezentius 70, 2

Midinum sapere 195, 30

mihi 72, 24

Milesiae deliciae 28, 7

Milesius 152, 10

Miletos 237, 10

milites Iouis 17, 16

milte 266, 9

Milo 143, 8. 144, 4. 145, 8.

147, 19 et 24. 148, 23. 149,

8 et 15. 165, 23. 166, 17.

175, 9 sq. 180, 3

Miloniana 176, 3

Minerua 17, 11 e( 29. 97, 16.

262, 14, cf. etiam Patlas

Tritonia Tritonida

minima numerorum mensura

287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

a minore ad maius argumenta

189, 8. 189, 19

a minorum comparatione argumenta

157, 23. 162, 18 sq.

Minneus 27, 6. 53, 5. 193, 24

adnot. 98, 3 adnot. 254, 13

adnot. 296, 4 adnot. 331 adnot.

375 extr. adnot.

minium 211, 5

miraculum 44, 4

miscilla satura 374, 11

miseratio 164, 29 sq. 192, 19

454 INDEX

Mithras 48, 29

Mithridates 238, 15

Mitylene 208, 5

mixtum numerorum genus 373,

iO sq.

mobilis angulus 251, 2

modi uerbi 87, 18 sq.

a modo argumenta 189, 5

modulandi genera 354, 24.

359, 11 sq.

genus 362, 17 sq.

modulantium transitus 362, 7

modulatio 362, 19 sq. 363, 16

quaternaria temporum

364, 29

per modulationem transitus

in musicis 362, 14

moduli 346, 2

Moesi 237, 17

Moesia 237, 9

molossus 173, 21 sq. 220, 20

momenta recisionis 364, 17

monas 246, 12. 257, 26 sq.

265, 5 sq. 265, 19. 266, 3.

266, 9 st 15. 346, 11. 364, 18

monauliter 338, 20

monile 58, 28

monilia 58, 21

monochronon tempus 368 , 21

sq.

monoptota 60,10. 76,12. 85,8

monosyIlaba66,8sy. 172, 12«;.

Mopsus 44, 25

morbos pellit musica347,26»j.

morticinum 31, 24

mortis appetitus 224, 3

motus diiferentiae 260, 26

Mulciber 18, 3. 332, 18

Mulcifer 8, 17. 195, 25. cf.

etiam Lemnius -

multiplicatio 273, 5 sq.

a muttiplici appellatione argumenta

189, 9

mundana perfectio 259, 18

mundus 302, 12 sq.

unus 258, 12

intellectualis et sensibilis

50, 22 sq.

mundus ei pentas tribuitur

260, 6

Musa 343, 28. 374, 17

Musae 9, 18. 12, 8 et 16. 32,

7 et32. 37,24. 38, 26 et 29.

39, 31. 41, 26. 51, 10 et 30.

52, 4 et 10. 53, 4. 65, 7.

69, 22. 72, 8. 195, 9. 264,

19. 340, 1. 344, 21. 347, 7

Musice 97, 27. 65, 20

mutae litterae (57, 21.) 61,

12 sq. 63, 6

(muta cum liquida 67, 16)

Mycdonia 238, 2

Mygdonia 223, 10. 237, 8

Mycdonius mons 223, 15

Myriandros urbs 206, 25

Myrtoum mare 226, 7. 222, 10

mytacismus 70, 16. 170, 1 sq.

N 60, 7 et 22 et 33. 62, 14

et 24. 63, 29. 65, 2

60, 14. 61, 21

littera terminata nomina

74, 2. 79, 12

naeniae 347, 3

S. Naeuius 188, 2

Napaeae 138, 8. 337, 9

Nar 70, 20

Narbonensis prouincia 213, 3

narratio 157, 5. 185, 14 sq.

eiusgenerat85, lisq.

laudes 185, 22 sq.

narrationis elementa 186, 5

narrationes ipsius causae 185,

29 sq.

Nasamones 232, 5

natura causae 155, 14 sq.

naturalis dispositio 166, 12 sq.

nauis totius naturae cursum

moderans 47, 26

Nauis 309, 29

Naulochus uid. Autoclus

Naxos 226, 10

Neapolis Itatiae 216, 7

Mauritaniae 231, 5

Neapolitanus ager 217, 11

necessitas 163, 18

negantia 102, 21. 120, 9

INDEX 455

negotialis qualitas 149, 1 sq.

assertio 185, 15

negotium 159, 19

Nemesis 24, 11

Nepos 209 15

Neptunus 17, 12. 18, 15

cf. Portunus

Nereus 10, 10. 341, 24

Nerio [Nerina] Martis uxor

2, 29

Nerina chelys 343, 7

nete coniunctarum 361, 8

diuisarum 359, 6

excettentium 361, 24

separatarum 361, 10

netoides melopoeia 363, 4

modutatio 362, 20 sq.

Neuerita 18, 16

Neuri 227, 20

neutralia uerba 88, 4

Nicia 82, 16

Nicomedia 238, 5

Nicopotitana ciuitas 221, 6

Nigritae 232, 14

Niger 232, 16

Niliaca sistra 46, 11

Nilis lacus 233, 25

Niloticae fruticiscollema 55,17

Nitus 26, 27. 48, 28. 210, 26 s q.

232, 11 et 16. 233, 13 sq.

233, 21 sq. 234, 1. 245, 1

Niphates 236, 13

Nisus uid. Nixus et Engonasin

Niuarta 244, 10

Nixus 309, 24. 310, 23. 311, 8.

311, 17. 311, 23. 311, 27,

uid. etiam Engonasin

Nobilis uid. Seruius

noctium accessus defectusque

325, 19 sq.

dierumque spatia inaequatia

313, 18 sq.

Nocturnus [17, 23] 18, 14

Nomades 230, 14

nomi Aegypti 233, 19

nominatiui pluratis pronominum

quantitas

72, 28

nominatiui pluralis quantitas

72, 4 sq.

singularis pronominum

quantitas

72, 20 sq.

a nomine argumenta 189, 9

nominum quantitas 70, 6 sq.

Nortia 24, 12

noscibilis 115, 13

nota 247, 22 sq. 266, 9. musica

360, 21 sq.

a nota uet etymologia argumentum

159, 14

notae tetrachordorum 360,

10 sq.

nouanda uerba 167, 27 sq.

nouenaria reguta 28, 24

nouenarius numerus 29, 6.

259, 14. 264, 12 sq. 282,

22 sq.

Nouensides dei 17, 27

Nox 27, 9

nubo uid. obnubo

Nuceria 180, 15

Numa 18, 29

Numeraria 296, 2

numeri 246, 2 sq.

conpositi inconpositi

permixti 367, 9 sq.

in musicis 363, 13 sq.

numerorum genera 268, 9 sq.

269, 24 sq. 270,

15 sq.

natura 272, 8 sq.

uirtutes 29, 1 Sq.

numerus 373, 26

quid sit 265, 3 sq.

Numidae 230, 14

Numidia 230, 13. 231, 11

nunquis 60, 9

nutrix deorum 23, 12. 52, 5

Iouis 21, 21

Nymphae 45, 26. 225, 14

Nympharum cubile 242, 22

insulae 348, 16

Nysa 241, 11

O 60, 22. 61, 1. 63, 30

456 INDEX

O transitus in aliasuocales^,

34 sq. 58, 6 iq.

cum aliis uocatibus sociata

58, 35. 59, 7 sq.

littera finita nomina 70, 10

terminatarum uerborum

personarum quantitas

73, 5 sq.

Oaxis uid. Oxus

obYiqnicircuH caelestes 305, 7sq.

casus 86, 22

ohnubo obnuberis 299, 10

obscura forma materiae 184, 33

obscuratio solis 323, 4 sq.

obtusus angulus 247, 18

occasiuae regiones 200, 28

occasus siderum 312, 16 sq.

duplex 328 11

occultationes planetarum 330, '

19 sq.

Oceanus 198, 2. 208, 18 sq.

202, 27. 203, 28. 209, 4 et 8.

210, 2 et 12. 210, 21. 213, 2.

232, 10. 227, 15. 228, 19.

229, 8. 229, 20. 241, 9

Oceanus Scythicus 228, 17

septentrionalis 211,

23. 228, 11

attanticus 211, 23

occiduus 211, 23

uespertinus 207, 13

octas 262, 12. 263, 26. 265, 22

octasemus 370, 2

M. Octauius 162, 13

octonarius numerus 263, 20

oculi Btemmyarum in pectore

233, 2

ocutorum motus 183, 12

oculus mundanus 48, 9

odium 165, 5 sq.

odor legum 168, 19

Odrysiae niues 224, 6

OE 69, 7

Oeagrius citharista 2, 17

Oeanthe 221, 12

Oeensis ciuitas 231, 19

Oenotrides 218, 3

Oeonistice 334, 4

Oeta 222, 15

ofticia naturatia 260, 24

officium Grammaticae 56, 26

Ogtasa 217, 5

oisus 59, 1

OLlitteris finita nomina70,13

Olisipone'211, 20

oliuae munera 194, 20

oliuum 195, 22

Olium caput 54, 31

Olympias 223, 7

Otympus 34, 3. 42, 21. 48, 9,

68, 3. 194, 9. 222, 18

omina 35, 14

augurata 43, 7

omne definitur 105, 30 sq.

ON titteris finita nomina70, 18

Opertanei 17, 23

. Ophiuchns 306, 12 et 25. 309,

15 et 26. 311, 3 et 8 et 27

et 23. 312, 12

Opigena 42, 14

opinabitis corporatio dyas

259, 4

opposita et contraria 102, 10

118, 6 sq.

Ops 3, 2 cf. etiam Cybele

optatiuus modus 87, 31

optimatis 82, 1

optimitas 112, 28

Oputentia louis 17, 29

OR titteris finita nomina70,23

terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 11

oracula 163, 18

Ammonis 231, 21

ApoltinisClarii 237,11

oratio 57, 11. 176, 28

orationis partes 183, 26 sq.

orbatio 119, 6

Orbiliae 65, 10

orbis terrarnm mensura 244,

17 sq.

Orcades 229, 2

Orestes 149, 15. 223, 17

Orestis 223, 17

organa 340, 21

organica uox 348, 10

INDEX 457

organica suauitas 32, 14

OYiens 200, 2

Orion 306, 22. 309, 28 et 29.

311, 5 et 22 et 26. 312, 13

et 15

ornate et copiose dicere 167,8

Orontes 235, 17

ortus siderum 312, 16 sq.

Orpheus 51, 20. 224, 12. 339,1.

348, 6, cf. etiam Oeagrius

et Thracium carmen

orthius 370, 1

unde dictus 371, 19

orthographae 19, 9

ortus et occasus 311, 1 sq.

solis 324, 8 sq.

OS litteris terminata nomina

71, 6

os 84, 5

Osiris 3, 5. 37, 1. 44, 12. 48,

28. 54, 27

Ossa 222, 19

Ostracine 235, 2

Othrys 222, 19

onilia tergora 39, 20

Oxus 239,-20

Ozolei 221, 11

P 59, 31. 60, 30. 61, 2 et 18.

62, 11. 63, 31

litterae pronuntiatio 63, 31 .

pabula superum 341, 25

Pachynum 218, 11 et 17

Pactolus 237, 10

Padus 215, 3

Paedia 256, 12

paeon 372, 15

bidYinoc 372, 1 sq.

im$m6c 272, 2 sq.

primus 172, 4

qvarfns 172, 5

paeones 365, 21

paeonica 366, 8

paeonicum genus 371 , 24 sq.

Paeonia 223, 13

Paestana rosaria 215, 14

Paestanum 218, 2

Pataestina 234, 16. 235, 4

palaestrae 195, 23

Pales 18, 7. 138, 8

Secundanus 18, 10

Palibotra 241, 4

(Palladium 31, 9) '

Pallas 3, 25. 15, 30. 16, 14. 19,

17. 52, 2 et 11. 56, 8. 64,

21. 71, 20. 100,17. 136, 13.

141, 4. 142, 8. 194, 3. 255,

10. 257, 2. 262, 16. 296, 14.

333, 27. 340, 5. 345, 28,

cf. etiam Minerua

Palladia censura 299, 4

paltiati 51, 29. 101, 1. 137,

12. 140, 8

paltium 99, 10. 196, 11

Pallor 18, 18

Palmaria 217, 9

Palmyra 235, 21

Pamphylia 236, 5 et 8

Pan 343, 17

Panda uid. Paranda

Pandataria 21-7, 10

Pandea gens 241, 9

pandura 338, 28. 346, 26

Panedrii montes 238, 23

Pangaeus 224, 5

Paniades fons 235, 8

Panthera 309, 16

Paphia 336, 19. 340, 10

Paphie 245, 6

Paphlagonia 223, 13. 236, 20.

238, 10 "

Papia Poppaeaque lex 52, 15

papyrus textilis 31, 23

cedro pertita 39, 19

Paradisus 236, 7

Paraetonium 232, 6 sq.

paragoga 168, 6

paratlelae 248, 24

paratleli circuli caelestes 303,

28

paramesos 359, 2

Paralitanus portus 200, 20

Paranda 239, 22

paramese 360, 22

paranete 355, 11

parasitus 161, 18

Parcae 2, 6. 13, 27. 108, 20

458 INDEX

parcs numeri 267, 1 sq.

eorumque natura278,13

«?.

a pari argumenta 189, 15

a parium comparatioue argumenta

157, 23. 162, 25 sq.

Parmenides 99, 34

Parnasia rupes 6, 2

Parnasus mons 10, 7. 221, 15

paronomasia 178, 12

Parrhasiae ferae 341, 20

aparte argumentum 158,28«^.

189, 6

ex parte totum usurpare in

translatis uerbis 169, 13 sq.

partes 107, 3 sq.

definiuntur 106, 6

hominis 263, 16 sq.

numeri 269, 15. 272,

8. 273, 9

orationis 183, 26 sq.

Parthenope 216, 6

Parthi 235, 23. 243, 23

Parthia 235, 21. 243, 9

Parthicum nomen 242, 3

regnum 243, 8

Parthyene 206, 24

participiorum in fine quantitas

74, 6 sq.

partiendidifferentiaet06,25sy.

partitio 107, 1 sq. 187, 17 sq.

partus hominis 263, 7 sq.

septimanus 29,30. 263,6

passibiles quantitates 112, 3

passiones 112, 14

passiuum 87, 15 sq.

Patara 207, 2

Patauium 216, 10

pater ignotus 48, 6 (50, 13)

pathetica fides 157, 1

facuttas 164, 21

pati et facere 102, 10. 110,

11. 117, 16

Pauor 18, 18

Pediculi 214, 12

Pegasus 311, 12

Pegasus 306, 26. 309, 26. 311,

15, 312, 6

Pegasea uoi 340, 1

Pegaseus gurges 375, 8

Pelasgi 215, 5. 374, 12

PeHgni 214, 13

Pelignus 300, 17

Pelius 222, 18. et 20

Peloponnensus 218, 11. 221,

10. 221, 17. 326, 2

Peloponnesus 207, 10

Pelorias 218, 13

Pelorus 218, 16

pelta Amazonia 214, 15

petuis 83, 17

Petusiacum.ostium 234, 8

Pelusium 235, 3

Penates 17, 22

Iouis 17, 2

pentachorda 361, 14 sq.

pentagona 249, 3

pentameter 173, 13

Pentapolitana regio 231, 21

pentas 260, 6 sq. 265, 21

pentasemus 367, 4

penultima syllaba 65, 26 sq.

chorda 355, 11

peplum 139, 1

aetheris 196,28. 197,27

Aurorae 31, 27

Paltadis 16, 15

peragratio mundana 327, 13

percontatiuus modus 87, 33

percussionis sonus 264, 18

perdiu pernoxque 35, 9

perendinatio 335, 9

perfecti numeri 269, 24 sq.

a perfectione argumenta 189,

10

perfectis ampliores numeri

269, 24 sq.

Pergamum 237, 1|

Periergia 30, 23. 41, 27

periodus 367, 15 et 29. 370, 13

per periodum 370, 13. 371, 6

et 12. 372, 5

Peripatetici 316, 10

peripheres modulatio 360, Gsq.

peripheria 247, 22 sq.

perissa diastemata 357, 15 sq.

INDEX 459

Permesiacus gurges 300, 8

peroratio 192, 24

perpendicularis 247, 17

perpendiculatus 200, 13

perpetuus raodus = infinitiuus

87, 31

Persae 223, 17. 242, 27. 243, 1

Perseus 234, 9. 306, 14. 307,

18. 309, 25. 312, 3. 312, 10

Persicus limes 240, 5

sinus 242, 27

Persida 243, 9

Persis 226, 18

perseuerantes soni 356, 6

a persona argumenta 189, 4

pes quid sit eorumque genera

365, 15 sq.

pedes quibus clausulae ornandae

172, 1 sq.

pestilentiae auctor Apollo

9, 5

Phaenon 315, 21. 330, 7

Phaethon 315, 22. 342, 25

Phaethontiae Mifsae 344, 21

phiilaecius 171, 7

Phalarium proinunturium 225,

10

pharmacopola 100, 12

Pharusi 233, 5

Phaselis 236, 5

Phasi senis ritus 41, 10

Philippica prima 156, 29

Phlegra 138, 7. 223, 19

Phlegraei campi 215, 15

Philippus 223, 6

Phitologia 10, 22 sq. 14, 29.

15, 11 et 18. 16, 8. 18, 1.

27, 19. 29, 7. 30, 30. 31, 21.

38, 20. 40, 15 et 21. 41, 4

et 25. 42, 1. 46, 28. 48, 3.

50, 3. 52, 4. 53, 5. 193, 5.

195, 28

Philosophia 26, 31. 195, 26.

256, 30

philosophorum discrepantia

51, 21 sq.

habitus 196,

10

Phocis 220, 14 et 16. 221, 13

Phoebea lumina 341, 14

Phoebei meatus 299, 25

Phoebeum uocabulum 342, 22

Phoebus 6, 2 e( 28. 8, 16.

9, 21. 11, 25. 12, 1 et 8 et

30. 14, 16. 26, 2. 27, 9. 48,

26. 52, 18. 141, 8. 296, 18.

333, 28. 340, 4. 342, 23

Phoenicia 234, 17. 235, 14.

235, 16

Phaenicusa 219, 14

Phorcus 343, 9

phrenetici 347, 18

Phronesis Philotogiae mater

31, 8 et 21. 333, 18

Phosphoros 31, 5. 32, 1. 315,

22. 328, 20. 336, 28

Phrygia 207, 9. 236, 20. 237,

3. 237, 6. 237, 14

Sibylla 44, 20

Phrygius phthongus 49, 11.

351, 21

pubeda 340, 2

tonus 362, 13

tropus 351, 21

Phthiotis 220, 16 .

phthongus 353, 20 sq.

physici 302, 15. 320, 8

Picentes 214, 1

piceus hiatus 8, 9 puer 257, 8

pictai 65, 11

Pieria 223, 10

Pitumnus 44, 16

Pindarea chelys 33, 5

Pindus 220, 19. 222, 19

Pintonis 217, 15

pisces crepitu detinentur 348,8

Pisces 312, 6

Piscis austrinus 309, 29. 311,

2 et 7. 312, 8

Pisidia 237,' 8. 238, 20

Piso 163, 2. 183, 16

Pithecusa 217, 11

Pitho 338, 20 uid. etiam Suada

Pityussae 216, 17

ptanaris 246, 23

plana schemata 249, 11

460

INDEX

Ptanasia 217, 5

planetarum cursus 327, 12 sq.

motus in ortum

316, 7

harmonia 12, 14

occultationes 330,

19 sq.

orbes 315 , 14 sq.

316 extr. sq.

singulorum singulaeMusae

12,20

plani numeri 270, 15 sq. -

planities formaeque eius (in

numeris) 271, 5 sq.

planontes 315, 19

Plato 36, 1. 50, 27. 51, 21.

100,2. 101,13. 142,12.

296, 12

eius mysteria 50, 27

plaudo 57, 34

plaustrum uid. plostrum

Plaustrum 205, 11. 335, 4

ptebs deorum 138, 19

plectron 343, 1

pleonasmus 180, 21

Plinius 140, 21

Pliades 3, 11. 47, 13

ploce 360, 2 sq.

plostrum 57, 34

plumbum Saturno tribuitur

8, 22

plurati numero carentia 80,10

pluriuocum quid sit 107, 29 sq.

plusquamperfecti numeri 269,

27

Pluto 18, 2. 45, 1 {et 21) cf.

Dis

pocnlum immortalitatis 14, 20

39, 8. 40, 28

podica tempora 365, 14

Poeni 211, 13

poetae in caelum recepti51,19

poetarum lieentia 80, 8

iudicatio 101, 30

Poetice 168, 9 ' .

poli 303, 29 sq.

Pollux 61, 10

Potycletus 196, 24

Polydorus 224, 18

polygonum 247, 29 sq.

Polymnia 12, 20. 33, 13

polyptotum 179, 20

polypleura 249, 2

polysigma 170, 7

Pompeii 215, 23

Pompeiopolis 238, 16

Cn. Pompeius 71, 19. 163, 15.

165, 24

Pomponiana- 216, 24

pone 67, 20

Pontiae 217, 9

Pontica Armenia 237, 1

ponticum mare 326, 7

Pontus 208, 6. 220, 21. 220,

22. 224,11. 227, 7. 233,8s?.

, 237, 19. 238, 6. 238, 13.

239, 11 sq.

Poppaea uid. Papia

Populona Iuno 42, 15

poputus angelicus 51, 16

deorum 17, 15

obsequentium 46, 23

potestatum 18, 29

Portae Armeniae 236, 13

Caspiae 236, 13

Portunus 138, 15

positio sytlabam tongam facit

66, 3 sq. 28, 23 sq.

74, 20

in rhythmo 368, 5 sq.

possibilitas 44, 24. 101, 16.

210, 19. 263, 12

post rem argumenta 189, 21

postes unguere 42, 12

potentia 251, 24

potestates &nai KCti felc tm-

Koiva 50, 28

potestatum populus 18,29. 50,

24

diuersitates 42, 27

potnia 62, 24

a praecedenti argumenta 189,

19

Praediatus 17, 25

praedicationes decem 117, 29

INDEX 461

praedicatiuus svllogismus 102,

26. 129, 16

praegnatis 82, 1

praeiudicia 190, 8

Pracneste 216, 7

Praenestes 216, 8

praepositiones 24, 27

praepositionum quantitas 74,

27 sq.

praescriptio 148, 29

legis 166, 29

Praestes 43, 13

praestites Manium 45, 12

praeteritio 174, 15

per praeteritionem propositio

187, 12 sq.

praetor et praedo 178, 14

Praetoria Augusta 214, 17

preces ter repetuntur 259, 15

Priapus 255, 14

Prienia sententia 299, 10

primigenia louis natura257,20

primi numeri 265, 9 sq. 268, 11

principales status 143, 30 sq.

144, 6 sq.

principalis mediarum 350, 2.

359,5. 361,6 et 17

principalium 349,

18. 354, 15 sq.

359, 2. 361, 5.

362, 10

principalium extenta 361, 18

prineipium 184, 22 sq.

prisma 253, 12

priuatio 154, 30

proceleusmatici 368, 3 sq.

proceleusmaticus 369, 13 et 19

Prochyta 217, 10

proconsul 78, 7 sq.

Procyon 309,28. 311,10. 312,3

prodigia 43, 5

productio uocis 354, 3

profatus = categoriae 98, 12

a profectu argumenta 189, 10

a progressione argumenta 189, -

10

proloquium 102, 19. 122, 7sq.

124, 15

promissiuus modus 87, 32

Pronoe 3, 28

prouominum accentus duplex

66, 28

quantitas 72, 20

sq.

Pronuba 41, 31. 245, 23. 332,

10. 337, 16

pronuntiatio 143, 24. 182, 16«?.

prooemium 183, 31

prope aequatum fig. 178, 1

Propontis 210, 29 sq. 224, 22.

226, 22

proportio =a anatogia, 75, 10

proportio numerorum 291, 20

sq.

propositio 186, 17 sq.

propria 167, 15

a proprio argumenta 189, 9

proprium definitur 104, 24 sq.

158, 23

proruptio undarum 210, 11

Proserpina 23, 11

Luna 45, 3

prosiciae 5, 17

prosodiaci numeri 372, 19

Prote 216, 33

Prudentia 37, 32

Prusias ciuitas 238, 3

PS 61, 2

psaltae 346, 29

Psylli 231, 18

Ptolemaeus 62, 13. 175, 14.

202, 7. 302, 6. 310, 3

Ptolemaida 231, 24

Ptolemais 232, 4. 235, 14 _

pubeda 13, 17. 340, 2

publici dei 18, 23

Pudicitia 41, 32. (24, 5)

puer aratri 48, 30

piceus 257, 8

Punica nomina 77, 32

puniceus fulgor 21, 25

Punicum imperium 209, 12

punctum 246, 25 et 27. 247,

23. 364, 18

Pupput 231, 9

purgatio 150, 15 sq.

4G2 INDEX

purpureus 31,4. 52,25. 341,15

Pygmaei 241, 8

Pytii 216, 11

pyramis 253, 8 et 12

Pyrenaei 207, 12

Pyrenaeus 211, 15. 212, 19 et

22 et 25

pyrrhichius (172, 18) 173, 1 sq.

365, 20. 369, 19. 372, 20

Pyriphlegethon 45, 19. 49, 8

Pyrois 49, 7. 315, 22. 329, 14

pyropus 22, 27

Pythagoras 36, 2. 51, 23. 205,

24. 257, 9. 296, 11. 328, 21.

346, 21 uid. etiam Samius

Pythagorae deieratio 29,. 13

Pythagorei 346, 17

Pytheas Massiliensis 201 , 20

Pythius Apollo 5, 25. 9, 16.

Q 60, 31. 62, 15. 88, 19. 63,

7 et 32

quadrangulum 271, 16 et 22

quadrati numeri 266, 5 et 13

quadratum 271, 14 sq.

quadratus numerus 260, 4

deus 260, 5

Mercurius 29, 11

quadrifida 360, 9

quadriga elementarum 48, 24

quadrilaterum 248, 24

quadriplicatio 268, 24

quadrisemus 368, 19 sq.

quaesitum 175, 1

quaestio finita 142, 24 sq.

(=uu66ecic) infinita

142, 27 sq.

de scripto 152, 27 sq.

scriptionalis 152, 15

finitiua de scripti

ambiguitate 153, 9

quaestionum duplex species

143, 29 sq.

genera 190, 22

sq.

quaestiunculae mcidentes 187,

26

quale sit 144, 9

qualitas 109, 22 sq. 144, 9.

147, 19. 148, 18 sq.

168, 1

absoluta 149, 4

assumptiua 149, 5

assumptiuae partes

149, 12 sq.

de actione 148,24sy.

de Te 148, 20 «q.

iuridicialis 148, 31 sq.

negotialis 149, 1 sq.

153, 25 sq.

= status incidentes

150, 31 sq.

a qualitate argumenta 190, 1

quatitates passibites 112, 3

qualitatum species 111, 25 sq.

quantitas 109, 26 sq.

discreta 113, 20

continua 113, 20 sq.

a quantitate argumenta 190, 1

quaternio 277, 22 sq. 283>

25 sq. 294, 9 sq. 295, 19

que 67, 26

qui 58, 6

tongum 72, 22

quis 58, 5

quod sit 144, 8

quinaria symphonia 351, 7

quinarius numerus 260, 6 sq.

265 21 sq.

quinta substantia 302, 23

Quintiana 187, 29

P. Quintius 187, 18

Quirinatis eques 140, 3

Quirinus 17, 25. 18, 9

Quirites 62, 18

R 60, 21 et 34. 61, 16 sq.

62, 2 et 12 et 24. 63, 33.

67, 16

semiuocalis 60, 21. 67, 16

littera terminata nomina

74, 2. 80, 5

eius pronuntiatio 63, 33

rabulatio 196, 1

radii Solis duodecim 48, 20

rariora diastemata 357, 20 sq.

ratio 157, 9

INDEX 463

ratio: eius infirmatio 157, 9

membrorum in numeris

273, 9 sq. 274, 27 sq.

ratiocinatio 128, 28

eius formae 134,

20 sq.

rationabilia diastemata357, 11

rationales status 151, 32.

184, 3

rationes 272, 21 sq. 273, 26

a re argumenta 189, 5

Eeatinus ager 214, 27

reciproeum dotis 333, 9

recisionls momenta 364, 17

recordatiua species 89, 26 sq.

recta modutatio 360, 5 sq.

redditio fig. 179, 5

redimicuti aenigma 40, 30

redimitus puer 24, 28

reduplicatio fig. 178, 26

reges coniuges Iuppiter etluno

16, 33

regina Memphitica Isis 3, 5

regiones decem 204, 3

Regulus 140, 21

rei 83, 7

relatio 149, 14 sq. fig. 179, 9

retatiua qualitas 147, 28

ratio 157, 24

relatiuum 109, 28. 114, 16 sq.

remissio 354,- 2

remotio 149, 18 sq.

repensatrix 335, 17

repetitio fig. 178, 20

replicatio numerorum 273, 8sq.

reprehensionis praecepta 190,

15 sq.

a repugnantibus argumenta

157, 22. 161, 16 sq.

res dubia 158, 1

resolutio uid. solutio

retrogradatio 328, 13

reuertens modulatio 360, 6 sq.

reuolutio 346, 9

Ehegini 215, 17

Rhegium 214, 18

Rhenus 213, 2

Rhodanus 213, 9. 216, 21

Ehodope 220, 22. 223, 15

Rhodus 208, 4

Ehoebus 116, 5

Ehetorica 138, 1 adnot. 142,10.

193- 24 adnot.

eius officium 142, 17

finis 142, 18

materies 142, 21

officii partes 143,

14 sq.

rhythmi 363, 9 sq.

inconpositi 371, 24 sq.

per coniunctionem372,

5

per periodon copulati

decem et octo371, 13

rhythmica genera 366, 7 sq.

rhythmice 363, 25

rhythmizomenon 363, 18 sq.

rhythmoide tempora 365, 7

rhythmoides 364, 8 et 10

rhythmopoeia 373, 24

rhythmus 374, 2

ricinium 4, 9

rien 79, 19

Eipaei montes 227, 22. 228,

10. 236, 11. 326, 9

Eiphaei uid. supra

risus homini proprius 104, 26

107,17. 125,30- 158,24

Iouis 8, 30

Eoma 110, 4. 207, 12. 213, 20.

213, 25

Eomana uox 67, 17

Eomanus passim

Eomuleus 26, 27. 54, 31. 56,

17. 57, 26. 101, 4. 101, 12.

139, 14. 140, 24. 141, 2.

196, 12. 198, 26. 200, 1

Eosciana 142, 26

. Eoscius 142, 27. 144, 8. 155,

23

rotunda tempora 365, 9

rotunditas terrae 208,-18

Eubrum mare 234, 8 sq. 242,

26. 243, 11

Eullus 179, 19 sq.

rupes Parnasia 6, 2

4G4 INDEX

rupes Aegyptia 99, 34

ruricolae diui 332, 16

Rusgoniae 230, 9

Ruspae 231, 10

Rusucurus 230, 9

S 60, 22. 61, 19. 62, 13. 63,

34. 64, 2. 69, 16

an tittera sit quaeritur 60, 28

syttabam communem reddit

69, 16 sq.

pronuntiatio 63, 34

terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 12 sq.

in fine 60, 35

Sabaei 35, 12

Sabrata 231, 10

sacramenta nuptialia 32, 8

sacrilegium 148, 11 sq,

sacrum promunturium 206, 19

sacsa 61, 3

Sagaris 237, 20. 238, 7

Sagitta 307, 2. 308, 2. 309,27.

311, 11. 312, 4

sagittarius 311, 25. 313, 4.

314, 17. 315, 7. 321, 13

sagittarius Apollo 6, 31

Satdae 230, 9

Saltentini 214, 12

Sallustius 59, 28. 65, 26. 67, 5

saltatio brachiorum 266, 1

Salus 17, 23

Saluator 168, 3

Samaria 235, 5

sambuci 346, 29

Samius (Pythagoras) 28, 23.

51, 23. 328, 21

Samothrace 226, 12

Samus 208, 5

Sancus 18, 19

Sandaliotes 217, 17

Sardinia 207, 4. 214, 23. 217,

13 et 15. 230, 18

Sardus 217, 16

Sarmatae 207, 20. 227, 13.

224, 10

Sarmatia 228, 5

Sarpedon 236, 13

Satura 2, 9. 195, 21.' 298, 28.

299, 12. 300, 6 sq. et 21

miscitla 374, 11

Saturni cursus et ortus ctt.

330, 7 sq.

Saturnia 256, 11

falx 193, 19

Saturninus 144, 9

Saturnius circulus 12, 20

Saturnus 8, 32. 18, 22. 215, 22,

138, 17

deorum creator49,20

senior 3, 3

eius circulus 314,

23 sq.

eius falx 138, 16.

193, 19

mansio 18, 22

coniunx 21, 15

gressu tardus 21 ,70

Latii conditor 215,22

stellaS15,2l. 316, iet

14. 317, 13. 3)8,

1 sq. 321, 6

Satyri 45, 25. 229, 25. 233, 2

Satyrus 298, 23. 299, 6

saxum fldicinans 348, 20

scalprum 55, 3

scaphia 202, 1

Seauriana 143, 6

Scaurus 60, 31. 155, 25

schema 97, 20. 364, 22

schemata 246, 22. 250, 16 sq.

364, 4

ergastica 249, 18 sq.

plana 249, 11

apodictica 249, 19

sq.

scholicum axioma 98, 9

P. Scipio 162, 19

Scipio Africanus 163, 13

Scipiones 211, 12

Scironia saxa 222, 9

scopae 301, 27

Scorpio 308, 20. 324, 17. 311,

19. 830, 11

Scorpius 307, 2. 310, 8 et 10.

313, 2. 321, 13

INDEX 465

scriptionalis quaestio 152, 15

ascripto argumentumt63, 9sq.

de scripto quaestio ('quae dicitur

syltogismus,) 152, 27

scripturat46,29.151,33. 163,7

scrobis 83, 12

Scytla 215, 13

Scyltaeum 215, 12

mare 339, 25

Scythae 224, 10

Scythia 200, 11. 238,21. 228,5

Scythica plaga 208, 25

Scythici montes 240, 22

Scythicum litus 227, 12

Scythicus Caucasus 236, 15

oceanus 228, 17.

240, 5

sinus 227, 2

Scythis 240, 5

scythis gemma 20, 3. 22, 11

sectio 253, i2

secundae heatitatis numina

43, 4

Secundanus Iuppiter 17, 28

Pates 18, 10

secundi numeri 268, 11

Securus ftjelior Fetix 27, 6

sedecim caeli partes 17, 20

Seditio 17, 31

musica sedatur347, 21

segetes laetae 108, 5

luxuriant 168, 15

seiunctio 191, 12

Seleucia 235, 1 et 23. 243, 21

Seleucus 209, 3. 239, 19

semanticus unde dictus 371,19

semanticus trochaeus-370, 6

semenstres dies 228, 4

semicirculus 249, 12

semidei 44, 1. 338, 28 "

semina rerum 1, 5

Semiramis 239, 2

semiuocales 63, 6

semones 44, 1

Semproniae teges 160, 11

senarius numerus 260, 21 sq.

seuatus consultum deorum 16,

31. 26, 32. 195, 27

. MARTIANCS CAPBLLA

senio 280, 7. 291, 11

sensus quinque 260, 16

sententia scripturae 152, 16

separatarum tetrachordum et

soni 361, 4 sq.

sepia 55, 6

septenarius numerus29, 27. 16,

23. 262, 7 sq.

septem triones 299, 21

septentrio 205, 21

septentrionalis circulus 304,

4 sq. 305, 24 s q.

septentriones 241, 25. 309, 20

septimani partus 263, 6

septimo radiati dei 50, 26

Serapis 48, 28

Seres sericum 240, 9

sermocinatio 183, 22

sermonis uitia 97, 18 sq.

sero 57, 2 -

serpens caudam deuorans 21,

12

cantu rumpitur348,13

serpentibus habitantur desertaSyrtis231,17

Caspiae portae

239, 10

uescuntur Trogodytae

232, 21

serpens 309, 15. 311, 3 et 8

serpentarius 312, 14 uid. etiam

Ophiuchus

sertum dominandi 23, 5

Seruius Nobilis 201, 2

sesquialterae iuncturae 6, 19

Sestos 225, 3

Sethus pro Zetho 62, 28

sexis 85, 8 [278, 2]

sibi 72, 25

Sibyltae 5, 22. 44, 19

Sicania Sicanus 218, 5 sq.

Sicca 230, 15

Sicitia 146, 19. 160, 1. 164, 10,

201, 3. 207, 4. 214, 24. 215,

17. 218, 5 et 19. 219,7. 230,

19. 326 3

Sicuii 162, 12. 164, 11

Siculum fretum 219, 2

30

460 INDEX

sidera 303, 25. 58, 11

flammantia 43, 28

eorum cursus 43, 8

sidera inerrantia 309, 10 sq.

siderei cursus 32, 25. 301, 11

siderum ortus et occasus 312,

26 sq.

Sigas 230, 6

Sigeum 208, 5. 225, 5

sigma iacens 360, 23

signifer circutus 305, 7 sq.

308, 9 sq. uid. Zodiacus

signum 246, 14 et 26. 253,

17 sq. 266, 3

sit 60, 4

Silenus 297, 2. 300, 14

Siluanus 138, 12. 193, 19. 338,

29

siluicolae diui 257, 6

silua Apoltinis 6, 26

Siluani 45, 25

siluri pisces 244, 13

simite casibus fig. 178, 4

a simiti argumenta 157,20. 160,

12 sq. 189, 12 sq.

simili modo determinatum fig.

178, 8

Simonides 181, 16

simplicia tempora 365, 14

simulacrum animae 41, 9

simulatio 174, 13

sinapi 76, 13

singularitas 268, 14 sq. 281,

25 sq. 291, 5 sq.

singuli 96, 26 sq.

singulus 96, 25

Sinonia 217, 9

Sipytus 237, 12

siquis 58, 5

Siren 60, 20. 216, 6. 218, 3

Sirenarum scoputi 215, 14

Sirius 29, 13

sistra Niliaca 46, 11

Sithonia gens 224, 11

sitis 83, 18

situs 102, 9. 110, 9. 117, 20

partium 113, 23

smaragdineus 19, 23

gmaragdus 22, 10

Sminthius 60, 8

Smyrna 237, 12

Smyrnaei campi 237, 13

soccus 33, 27

Socrates 100, 2

Sogdiani 239, 22

Sot 12, 22. 13,5. 18,8. 21,24.

31, 5. 48, 19. 313, 19.

314, 14 sq. 315, 4 sq. etl2.

315, 23. 316, 4 et 25 sq.

317, 8 sq. et 18 sq. 318,

9 sq. 320, 10 sq. 321,

8 sq. et 17 sq. 322, 1 sq.

232, 18.

eius cursus 324, 5 sq.

eius fitia Vuxrl 4, 2

Celeritas 18, 8

radii 6, 29 insula 242, 21

motus geminus 324, 5 sq.

obscuratio 323, 4 sq.

solida schemata 253, 3 sq.

solidi numeri 269, 16 sq.

solters 59, 28

Sotoe 55, 23

soloecismi 97, 18

sotstitialis dies 313, 30 sq.

circulus 304, 6 sq.

306, 6 sq.

solstitium 304, 7

solus 85, 1 sq.

solutum figura 180, 7

somnia 43, 5

somnus 163, 19

soni 349, 2 et lisq. 353, ISsq.

363, 6. 374, 3

quot sint 354, 9

sonorum diuersitates 356, 21 sq.

sonus 364, 20 = accent. 68,14

sonus diuisarum 355, 21

Sophene 234, 19

Sophia 3, 21. 4, 15. 10, 27

s\>phismata 136, 26

stoica 98, 14

sordida uerba 167, 21

sorites 34, 11. 136, 28

sors 24, 11

Sosantiii 140, 21

INDEX 467

Boter 168, 3 \

spatia eirculornm 305, 23 sq.

spatiorum perceptio 356, 23

spatium 364, 20

a specie argumenta 189; 7

vel forma argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

species definitur 158, 16

species quattuor 268, 8

species siue formae 103, 21 sq.

spectatiua 56, 30

specua 77, 6

speculum Sophiae 4, 14

spei 83, 7

spes 165, 22 sq.

sphaera 197, 16. 253, 9 sq.

Archimedis 51, 21,

198, 7

mundi imago 20, 29

caelestis 49,29. 50,10

solida 196, 27

sphaera aenea 303, 9

sphaera 253, 9 et 14

sphaerae 264, 20

sphaerarum concentus 6, 25.

12, 15. 46, U 340, 19

Sperchium promunturium 224,

13

Sphenis frons 206, 18

spissa diastemata 357, 19 sq.

spissus sonus 355," 29 sq.

spondei 368, 4

spondeus (172, 19). 172, 27 sq.

347, 24. 369, 6 maior 369, 7

Sporades 226, 9

stadium 206, 4

stantes soni 356, 6

statarii soni 356, 9

status incidentes 144, 1 sq.

147, 13«?. 151, 15 sq.

150, 31 sq.

legales (= incidentes)

153, 17

a quibus causa nascitur

(=principales=constitutiones

) 153, 18 sq.

principales 143, 30 sq.

144, 6 sq.

status quo modo inueniantur

153, 28 sq. 154, 24.«?.

quot sint 147, 4 sq.

stelae deorum stemmata continentes

39, 26

stellae 303, 24

stemmata deorum 39, 26

sterceratus apud ueteres 85,

21

stercus senatus 168, 26 -

Stichades 216, 22

Stilbon 12, 1. 315, 23. 327,

14 et 20

stitus 202, 2

ad scribendum 19, 13

Stimuta 331, 19

[Stipa insula 217, 4]

Stoica sophismata 98, 9

Stoici 35, 10

Strongyle 219, 10

Strymon 223, 14. 224, 4. 339,

. 10

Suada 331, 18

Juno 2, 26 [13, 25]

sua rebus uerba sunt 108, 1«?.

subdimidius 274, 18 sq.

subiectiua protoquii pars 102,

13. 123,20. 130,3

particula 125, 14

subiectiuus modus 87, 34

subiectum definitur 108, 31 sq.

de subiecto 109, 3 sq. in

suhiecto 109, 8 sq.

suhmedia 361, 10

subprincipalis 354, 17. 362,

11

mediarum 350,

3. ' 354, 28.

359, 7.

principalium

349, 19. 359,

3.

subquartus 274, 19 sq.

substantia 102, 7 sq. 108,31*?.

116, 2 sq.

prima definitur 109,

17«?.

secunda 109, 18 sq.

30*

4(38

subtertius 274, 19 sq.

succentus 6, 19 ei 25

Suliense promunturium217,23

Summanes 45, 12

Summanus 45, 2

sumptum 102, 24. 128, 11

superdimidius 274, 10 et 13

superficies246, 17ez26.247,6ij.

(superparticularis numerus

274, 9)

(superpartiens numerus 274,

27)

superquartus 274, 11 sq.

supertertius 274, 11 sq.

surdis tuba medetur 347, 28

Surrentum 217, 11

Sulla 160, 11

Susa 242, 5

Susia Diana 242, 5

Sybaritae 347, 11

Syene 202, 6. 245, 1

syllaba 64, 29 sq. 364, 20

sytlabarum quantitas68,20sy.

iunctura 64, 32

syllogismus (= de scripto

quaestio) 102, 25. 128, 28.

152, 27

Symbolice 334, 2

Symmachia 44, 22

symperasma 102, 25. 129, 11.

250, 19

symphonia 347, 18

perfecta 355, 16

symphoniae tres 29, 3 et 16.

350, 22 sq.

Symplegades 239, 13

synatoephe 65, 13

syneches proceleusmaticus

368, 10

synonymia 179, 24

? sypnum 44, 7. 62, 14

Syria 206,25. 234,15. 235, 6 et

l&et 19 et 21. 236, 3. 238,21

syrma rhetoricum 34, 8

Syrtes 231, 14

Syrtis 232, 1 et 5

minor 231, 11. 231, 15.

maior 231, 16 sq.

Syrus quidam 41, 9. 46, 13

systaltici tropi 373, 25

systema 356, 25. 363, 5

systema diapason 355, 20

systema quid sit 358, 23 sq.

quot sint 358, 26 sq.

per systema transitus 362, 10-

syzygiae 372, 22

T 60, 35. 61, 21. 62, 13 et 30.

63, 25

T terminata nom. 71,13; uerbi

pers- quantitas 73, 20

Tabraca 230, 16

tabulae 162, 8 et 11. 190, 9

nuptiales 52, 15

Tacape 231, 10

Taenarus 207, 3

Tages 44, 7. 213, 23

Tagus 211, 19. 326, 5

Tanais 208r 7. 210, 26. 240, 2.

339 11

Tanaquil 60, 3. 70, 13. § 294

Taprobane 241, 18

.Tapsiis 231, 10

Tarraco 212, 21

Tarraconensis conuent. 212,10

Tarraconensis urbs 211, 11

Tartarea claustra 20, 26

nox 27, 7

Tartarei recessus 10, 8

Tartarus 15, 13. 36, 13

tasis 353, 22

Taurica 228, 5

Taurominium 218, 22

Taurus 152, 5. 234, 19. 236, 9.

238,19.312,11.306,

22. 313, 14. 324, 17.

stelta 335, 4

Caucasius 243, 11

tautologia 179, 27

Telmesus 236, 17

Tellurus 18, 6

tellus uid. terra

centron mundi 317, 2

eceentros 325, 4. 329, 15

eccentros orbium planetarum

317, 1 sq.

Tellus 12, 11. 19, 24

INDEX 469

tellustres diui 257, 6

telum 58, 10. 153, 14

Temperantia 38, 2

temperatio 14, 2

temperiem dat Sol 48, 14

t empora anni quattuor 22,16«;.

tempora ortuum occasuumque

312, 16 sq.

in rhythmicis 364, 16 sq.

a tempore argumenta 189, 5 ,

temporis quid sit 110, 5. 117,

^25

Tenae 231, 10

Tenedos 225, 6

Tenedus 208, 5

tenor 155, 29

tenuatum metallum 340, 7

ter 73, 25

Terentia 65, 9

Terentius 179, 2 uid. Varro

terminus 247, 19

ternarius numerus 28, 3. 259, 8

Terpsichore 12, 23. 35, 5

Terpsis 338, 18

Terra Vulcani filia 18, 6

hera (44, 27) cf. tetlus

terra circumnauigabilis 208,

18 sq.

sotaris circuli eccentros

314, 29

inmobitis 202, 14

media 197, 21. 202, 13

302, 13 sq.

terrae circuitus 205, 26 sq.

longitudo 206, 12 sq.

318, 5 sq.

circulus 201, 23 sq.

dimensio 244, 18 sq.

diuisio 209, 23 sq.

forma 199, 11 sq.

latitudo 207, 17 sq.

longitudo 206, 12

locus 201,22. 202, 12«?.

partes (zonae) 203, Ibsq.

rotunditas 208, 18

Terracina 215, 16

terrea uis 40, 26

terreus ortus 26, 10

tertia diuisarum 361, 22

excellentium 359, 7

tessera 271, 13 et 17. 294,

26 sq.

testamentum 163, 11

testimonia 157, 14. 163, 14.

190, 10

testudines 242, 19

tetartemoria 349, 3

diesis 360, 14

tetrachordon 340, 19. 360, 27 sq.

352, 6 sq. 354, 12 sq. 355,

1 sq. 362, 1 genera 354, 11

tetrachordum excellentium

355, 23

tetragonum 247, 29 sq. 248, 15

tetraptasi ratio 358, 19

tetrapleura 249, 2

tetras 259, 23 sq. 265, 21

tetrasemus 367, 12 et 22 et 27

368, 6. 370, 1

Teutrana ciuitas 237, 17

Teutrania 237, 16

Thales 51, 22. 348, 2

Thalia 12, 28. 36, 17

Thaumantias Iris 20, 6

Thebae 26, 17. 44,12. 339,20

Themis 46, 33

Theode 244, 9

Theodorus Byzantius 186, 3

Theophrastus 346, 17. 347, 29

theorema 264, 5

theoremata'57, 5. 250, 24 sj.

Therasia 219, 9

[Thermacides 277, 11]

Theseus 71, 22

thesis 364, 4. 365, 17. 367, 1

Thessalia 220, 16. 222, 16 et

18. 222, 22. 223, 2. 226, 4

Thraces 220, 22

Thracia 220, 17. 223, 14. 224,

18. 227, 3. 237, 20. 326, 6

Thracium latus 227, 5

Thracius limes 223, 11

Thracius (Orpheus) 348, 6

Thrax 339, 4

Threicium carmen 33, 7

thripes deorum 45, 15

470 INDEX

Thucydides 218, 5

Thyte 201, 19. 208, 11

Tiberiana ostia 213, 24

Tiberina ostia 217, 8

Tiberius.«irf. Gracohus

Tiberis 83, 17

tibi 72, 25

tibia 338, 30. 346, 24. 347, 6.

347, 29. 348, 18

tibicina 79, 15

tibicines 347, 11 et 24

Tibur 215, 5

Tigris 234, 19. 236, 1. 243, 10

Timaeus 296, 12

Tingi 229, 10

Tingitana prouincia 230, 4

Tisias 140, 27

Titan 70, 17. 197, 28

Ttepolemus 62, 23

Tmolus 62, 23. 237, 9

Tonans (Iuppiter) 5, 6. 11, 16.

13, 9 et 16. 17, 3ei!9. 19, 11.

23, 16. 34, 22. 36, 11 et 22.

54, 10. 136, 30. 138, 18. 194,

5. 256, 15. 337, 1. 345, 18

tonat orator 139, 7. 141, 30

toni 360, 19 sq.

toniaea nota tetrachord.ZGO, 13

toreuma 58, 20

per tonum transitus in musicis

362, 13

tonus 349, tsy.^accent. 68,14

a toto argumenta 189, 6

totum definitur 105, 21 sq.

totus 85, 1 sq.

trabeatus 139, 33

tractatus 158, 33

negotii 154, 6

tractus materiae 352, 19

tragica modutatio 362, 21

transactio 163, 11

transaustrinus 205, 12

transfusio elementorum 263,2

transitus modulantium 362, 7

translata uerba 168, 11 sq.

translatio 145, 11. i48, 29

translatum 167,^4. - 168, 11

transmotio (ueTdcTacic) 175,19

transuersi ortus 312, 17

tressis 85, 8

triangulares amfractus 196, 19

numeri 271, 6 sq.

triangulum 271, 14

triangutus ignis 194, 15

trias-265, 20. 259, 8 sq.

tribunos appettare num seruo

ticeat 145, 9

trigarium 259, 22. 334, 11

trigonum 247, 29 sq.

aequilaterum 254, 3

trigonus accentus 33, 19

Trinacria 198, 6. 218, 6

Triones 200, 16. 299, 21

triplasia ratio 358, 16

triplicatio 29, 2. 268, 16

Triptotemus 44, 13

triptota nomina 80, 12

tripudia hymeneia 38, 27

tripus 334, 5 e<9

trisemus 367, 2

trisulcae lucis fulgor 334, 21

trisyllaba 66, 19 sq.

in clausutis 173,19 sq.

tritemoria 349, 8

diesis 360, 16

Tritonia 4, 8. 16, 32, 255, 12.

262 9

Tritonida 100, 7. 333, 17. 346,

24

Tritonis 256, 30. 336, 22.

337, 27

triumfo 88, 16

Troas 237, 6. 237, 16

a trochaeo bacchius 370, lOsq.

trochaeus 172 , 13. 173, 3 sq.

369, 29. 370, 17.

373, 7. 372, 21

ab iambo 370, 18

medius 372, 10

semanticus 370, 6

unde dictus 371, 17

trochaeides 373, 6

Trogodytae 200, 9. 227, 14.

232, 20. 243, 24

Troia 62, 24. 69, 1 et 6

INDEX

471

Troiani 160, 12 Sibylla 44, 22

Troianum secretum 31, 19

tropi 97, 20. 249, 20 sq.

in musica 354, 9. 362,

28 sq. 373, 23

quindecim 351, 18 sq.

tropica mela 362, 26

tu tongum 72, 21

tuba 347, 12. 347, 28

Tubnsubtus 230, 10

Tuttiana castra 193, 21

turbo 77, 2

turpis forma materiae 184, 31

turris 83, 17

tussis 83, 18

tutela 58, 7

tutetator genius 43, 18

tutor 58, 7

Tyehe 24, 12

Tydeus 221, 9

Tyte 229, 4

tympanum Cybeleium 46, 12

in manu Iunonis

20, 13

eius bombus 38, 30

Typhon 48, 29

tyranni iuterfectio 145, 2."

153, 3

Tyrida oppidum 224, 14

V 59, 25. 61, 1 et 6. 62, 11 sq.

64, 1

V littera finita nomtna 70, 10

V terminatorum uerborum

quantitas 73, 10

transitus in alias uoc. 58,

1 sq.

cum atiis sociata 59, 2

uagi soni 356, 10

Valitudo 18, 17

M. Terentius Varro 101, 10 et

14. 171, 2. 196, 12. 214, 23.

227, 7 (303, 24) 348, 17

Varus 213, 6

uas quo modo dectin. 79, 9 sq.

uasa horoscopa 201, 9

uaticinia 43, 5

ubera Iunonis 8, 34

ubi 58, 6

in Dialectica 117,25. 142,

22

ue 67, 25

Vedius 41, 6. 45, 21

Veientanus 58, 27

Veiouis 18, 23. 45, 22

Velia 218, 3

Velonensis ciuitas 229, 9

uenarum indicia 363, 24

Veneria 217, 8

yenerium aurum 12, 24

Veneris circulus 327, 16. 328,

20 sq.

oppidum 236, 4

Veneti 238, 12

Venus 17, 11. 41, 20. 47, 19s?.

54, 32. 245, 20 et 25. 255, 10

et 26. 256, 6. 260, 29. 262,

3. 297, 13. 331, 7. 332, 27.

337 , 9 et 18 uide etiam

Aphrodite Paphie

Venus stetla 317, 16 et 22 sq.

315, 22. 316, 29

uer 22, 6. 325, 14

eius deus 12, 12

Veris fructus 18, 14

uerba ad duas coniugationes

pertinentia 95, 26

uerba singulis casibus iunguntur

85, 29 s q.

sua et aliena 108, 1 et

11

noua facere 117, 3

uerborum quantitas 72, 33 sq.

exoletorum usust67,

18

genera 87, 14

modi 87, 28

nouatio 167, 27

Vergiliae 241, 26

Vergilius 51, 19. 167, 25 c/l

etiam Mantuanus uates et

index auctorum

ueritas ex non existentibus

50, 29

uernum tempus 325, 14

472 INDEX

Verres 146, 16. 150, 7. 162, 13.

165, 7. 166, 23. 179, 10 sq.

Verrinae 155, 25. 176, 22.

uersiculi euitandi 170, 22 sq.

uersus numerorum 264, 24.

265, 19

WBrua 77, 6

uertex cum petaso 47, 3

Vesper 200, 3. 329, 7

Vesperugo 329, 7 -

Vesta 17, 11. 21, 20. 46, 1.

deorum nutrix 52, 5

Vesulus 215, 4

uetusta uerba 167, 18

Vibo 218, 4

Vibonensis ager 215, 7

uinolentia 163, 20

uirago 262, 16

uir fortis 151, 2 sq.

uirga memor 36, 34

uirgo 58, 8 caet. 307, 22. 310,

9. 311, 10. 312, 26.

330, 3.

fontana 50, 27

uirilis cantitena 362, 16

uitalia membra 263, 15

Virtus 4, 33. 5, 7 et 14. 6, 24

et 33. 8, 12 et 16. 9, 8. 10,.

19. 11,22. 12,3

uirus 85, 10

uitia quattuor 260, 3

uitiligines linguarum 55, 22

uitium inuentio 44, 11

VL litteris finita nomina 70,

13

Vtixes 156, 23. 211, 20. 216,

8. 218, 4. 225, 11

ultima coniunctarum 350, 7.

355, 12. 361, 21

sylt. cum accentu 67,18

ultima excetlentium 359, 10

ultramundanus pater 48, 10

umbilicus 193, 11

Italiae 214, 27

umbra tunae 318, 9

terrae 196, 30

Veneris 329, 8

Vmbracius mons 31, 15

Vmbri 213, 24

uniuersale 102, 20

proloquium 124, 17

sq.

uniuocum quid sit 107, 24 sq.

unus 85, 1 sq.

Vnxia Iuno 42, 10

VO litteris terminata uerba

92, 19

uocales 57, 12 sq. sex 63, 6

uocatiui pluralis quantitas 72,

4 sq.

uocatiui singularis quantitas

71, 23 sq. '

uocatiui singularis pronominum

quantitas 72,

26

uocatiuus 71, 23 sq.

in i 84, 12 sq.

uoces 57, 21

uolo 58, 8

Voluptas 245, 11. 255, 1 et 18

et 26. 256, 6. 331, 10. 332,

15. 338, 21

uomitio Philologiae 39, 15

uox 182, 20 sq. 353, 5 sq.

VRtitteris finita nomina 70,23

Vrania4, 14. 12, 19. 32, 18.

40, 1.

Vranie 301, 4

Vrcitanus finis 211, 11

Vrgo 217, 6

urna Adrastiae 19, 5

urnulae Phoebi 8, 18

Vrsa minor 307, 32

VS litteris terminata nomina

71, 10

Vtica 231, 2

utilitatis publicae cultores 18,

28

Vulcaniae 219, 9

Vulcanus 17, 12. 18, 7

Iouialis 17, 5

Lemnius 4, 17

Terrae pater 18, 6

uulgus deorum 17, 25. 138, 5

uulnera musicae ope curata

347, 27

INDEX 473

imlnificus Apollo 6, 31

Vutsci 213, 28

uultus 188, 8 sq.

X 60, 22. 63, 8. 64, 2. 68, 31

duplex 60, 22. 61, 4. 63, 8

in fine uocabuli 86, 8

pronuntiatio 64, 2

Xanthus 61, 8

Xenocrates 348, 2

Xerxes 223,17. 226,18. 226,24

Ya non nullis reiecta 57, 26

uocalis 63, 4

pronuntiatio 64, 3

Tpanis 242, 23

Z Graeca 62, 26

duplex 62, 30

dentes mortui imitatur 64, 5

Z 62, 6ei!26. 63,9. 64,4. 68,

32. 70, 2

Z syllabas communes reddit

70, 2

Zacynthos 70, 3

Zeno 51, 27

zeta iacens 360, 23

Zethus 62, 28

Zeugitana regio 230, 17

Zeugma Euphratis 235, 2

Zmyrna 63, 2

Zodiaca -hospitia 5, 9

Zodiacus 3, 11. 305, 1. 305,

7«?. 308,9 sq. 310,

6. 321,30. 327,10

tractus 17, 18

Zonae 264, 19

terrae 203, 15 sq.

INDEX GRAECYS IN MARTIANYM

dYaOot koI kokoI baiuovec

45, 11

d/fWYn 360, 2. 364, 12

deiSujoc 40, 31

,AOrivr) 194, 24

dKepceK6ur|c 9,. 11

dKpovuKTioc ortus 328, 4

dXoYoc 251, 9 et 12 et 15 et

19 et 20. 252, 2—15

ducpiBoXia 152, 3

duqjtKupToc 262, 20. 320, 26

[ducpiTrXeupoc 248, 23]

dvajiiiBdZujv cuvbccuoc 324, 2

dvaYKaia quaestio 191, 3

dvdYpacpoc 249, 22. 250, 1

dvabiTrXujac 178, 26

dvaiTioc 140, 12 sq. 330, 17

dvdKauitToc 360, 5

dvaKEcpaXaiuicic 192, 9

dvaXoYia 291, 20 sq.

dvdXoYoc 251, 11

dvdXuac 191, 10

dvacTpoc 303, 3

dveac 354, 4

dvTcZeuYucvov 180, 16

dvTeicaYujYri 175, 12

dvTibir|Yr|ac 186, 4

dvTiOeac 367, 25

dvTiOeTov 177, 13

dvTiKOTr|Yopia 155, 17

dvTiTrobec 204, 16 sq. 325, 16

dvTicT-pocpr| 179, 12

dvTicppaac 108, 22

dvTixOovec 204,. 10

dvToiKoi 204, 8 et 22

dTraOric 43, 2

dTra£ Kai bic eitfKoiva 50, 28

dTr^eXdccovoc anapaestus 369, 4

dTrepYacTiK6v 352, 14 sq.

dTrobeiKTiK6c 157, 1. 246, 7.

249, 18 sq.

dTr6bei£ic 250, 19 '

diroOeujac 40, 13. 50, 31

dTroKaTdcraac 264r 26

dTr6 ueiZovoc anapaestus369, 3

ionicus 372, 23

dTrocTpocpr| 174, 15

dTroTour| dXoYoc 252, 10 tq.

dltTUjTov 58, 30

dTcuKvoc 356, 4 sq.

dppueuoc 364, 10. 365, 2

dpTia 357, 15

dpTidKic dpTia et Ttepiccd

267, 10 sq.

dcuuueTpoc 251, 23. 252, 1

dcuvbeTov 180, 7

dcuvOeTa 357, 9

dauuaToc 54, 17

dcpopicu6c 191, 12

BapOTruKvoc 355, 28 sq.

B6peioc 323, 24

YXauKunric 194, 24

YpduuaTa 56, 15

TpauuaTiKrl 56, 14

YpauuaTicTiKri 56, 19

TpauuaTobibdcKaXoc 56, 25

Ypauur| 56, 15. 246, 29

bar|uuiv 43, 22

baiuovec 42, 24. 43, 21. 45, 11

befvujac 192, 19

AriXoc 71, 9

bidYuioc paeon 372, 1 et 6 et

13 sq.

biatpecic 190, 5

INDEX GKAECVS IN MARTIANVM 475

6iciueTpoc 249, 14

6icY Ttacuiv 351, 13

Tt€vTe 351, 7

Teccdpwv 350, 23

(btavoiac figurae 161, 10 sq.)

6iaTt6priac 174, 20

6iacupu6c 175, 16

6tdT0U0c 262, 19. 320, 26

bidTOvoc 355, 11. 359, 14

cuvriuuevujv ctt. 350,

6 sq.

cuaTUTrujac 175, 7

6idcpujvoi 356, 18

otcZeuYuevov 180, 11

6te£euYuevujv TpiTri ctt. 350,

9 sq.

oiecic 351, 2

6iopicu6c 250, 18

buvduei cuu.ueTpoc 251, 25

buvau.evr| dXoYoc 252, 8 sq.

6uibeKdebpoc 253, 15

e 58, 23

gYYpacpoc 249, 22. 250, 3

fe^epciuov 1, 6

6ibik6v 352, 14 sq.

eiKocdebpoc 253, 15

6iu.apu.evri 19, 18

eipouevr| Xe?ic 175, 27

eipujveia 174, 13

4XdTTUiv o:XoYoc 252, 13

e^eoc 192, 20

eXiKoeibetc lineae 247, 3 Luna

322, 11

IXX.euyic 181, 3

evapu6vioc 354, 19. 355, 10.

359, 13

tiayf€\TiK6v 852, 14 sq.

eTtavdXr|ujic 178, 20

eTtavacpopd 179, 8

eittBaT6c paeon 372, 2 et 7

eTtiKoiva uid. Snxal

eTtiXr|ilJic 373, 19

emuepicu6c 192, 15. 341, 1

einudpia 272, 18

eTt(Ttebov 246, 23

eT«Taac 354, 1

efciTerapToc 274, 12

eTt(TpiToc 274, 11

eiriqpdveia 246, 27. 247, 7

eitTdc 194, 11

ep|ur|veuTiK6v 352, 15

€Tepou.r|Kric 248, 17. 271, 9

eTuu.oXoYi'a 157, 18. 159, 14

euOeTai 247, 1

euGuYpauuoc 247, 9. 248, 2

et 5 et 13

fl 58, 23

f\Qoc in musica 357, 1

r^uieeoi 43, 32

f|ui6Xioc 274, 11

iauBiZeiv 371, 14

l&i6Tr|Tec 353, 27

ic6KUiXov 177, 18

ic6itXeupoc 248, 8

icocKe\r)c 249, 9

ic6Tr|c 251, 8 sq. 272, 22

KdOeToc 247, 17

Kaip6v YvujOi 299, 11 .

Kau.TruXoYpau.uoc 248, 3. 249, 6

KauTtOXr| tinea 247, 3

KaTa&ir|Yriac 186, 5

kot' dvTicppaav 108, 22

KaTacKeur| 250, 18

KripuKeTov 100, 5

Ko(u.r)ac 374, 7

K6uua 176, 12

KpiKUiTr) 303, 9

t6 Kptvouevov 151, 15 sq.

kukXiko( tineae 247, 2

KUKXocpopr|TiK6v kOuo 302, 26

KOua 302, 22

kujXov 176, 12 et 28

Xfyqjic 352, 21

XiXavoeibr|c 356, 12 sq.

X6yw 5, 19

uetZujv dXoYoc 252, 8

ueXoitoiia 352r 21

ueai 350, 4

u.ecr) 252, 2 et eK &uo uicujv

(SXoYoc 252, 5 sq.

uec6TruKvoc 355, 29 sq.

uecujv bidTovoc 350, 3

ueTdcraac 175, 19

ur|voei5r|c 262, 18. 320, 23

uikt6v 248, 5. 249, 11

uiEtc 373, 22

47G INDEX GEAECVS

uov6kuiXoc Tteploboc 176, 27

uupta 265, 30

vrirri cuvriuuevujv ctt. 350, 7

vouik6c 362, 24

v6tioc cuvoboc 325, 1

voOc 25, 25. 37, 20. 194, 8

E 61, 3

oTktoc 192, 20 ""

6KTdebpoc 253, 15

6uaXu>v plenitado 29, 28

6uoioXoYtKd 362, 26

6u.oi6iTtujtov 178, 4

6uOtOTdXCUTOV 178, 8

6u6Xoyoc 251, 10 sq.

6u.6cpujvoi 356, 17

iK buo 6voudTujv c5Xoyoc 252,

3 sq.

6voc Xupac 299, 11

6£uTtukvoc 356, 3

6pYaviK6v 353, 1

6piZujv 305, 21. 308, 22

Ttaibeia 196, 5

TtaXtXXoYia 178, 17

itavc^Xrivoc 321, 1

irapdYujYa 168, 8

Ttapabtr|Yr|cic 186, 4

TtapdXetuJtc 174, 15

- itapdXXaEic 323, 22 sq.

itapauecri 350, 8

Ttapduecoc 355, 17

TtapeKBactc 186, 13

TtapcuBoXtK6c 249, 23. 250, 7

udptcov 178, 1

uapovouada 178, 12

TrapuTtdTr| uTtdTujv 349, 19

uecwv 350, 2

TtapuTtaToetbr^c 356, 12

ueptYpacpoc 249, 23. 250, 5

Ttepfoboc 176, 5 %et 27

TrepiTtXeui 365, 9 sq.

TteptccdKtc SpTiot et Ttepiccoi

267, 6 sq.

Ttepicpepeia 247, 22

TtXeovacu6c 180, 21

TtXripoceXrivoc 262, 21

TtAoKri 178, 14. 352, 21

Ttoia 365, 27

Ttot6Tr|Tec 168, 1

TtoXXaTtXdcioc 272, 17

TtoXuTtXeupoc 248, 6

itoXuTtTUJTOv 179, 20

TtpobirlYr|cic 186, 4

Ttpor|Youuevri quaestio 191, 1

irp66ectc 250, 18

TtpocaTt6boctc 179, 5

TtpoceupeTtK6c 249, 24. 250, 10

TtpocXauBavouevr} 352, 5

itpocXauBav6uevoc 349, 16.

358, 28

irpocuibfa 65, 16. 68, 15

TtuOuiiv 277, 11

Trucua 175, 1

pr|T6c 251, 14 sq. et 17 et 20

pouBoeibric 248, 21 [et 23]

p6uPoc 248, 18

oiueTov 246, 25

cKaXr|v6c 248, 12

CTtovbai 369, 21

cTepe6v 246, 24. 253, 4

cTpoYYuXa 365, 8

cuZu-fia 88, 3. 189, 22. 367,

16. 372, 5

cuXXoyicuoc 128, 28

cuuueTpoc 251, 22 et 24 sg.

cuuirepacua 129, 11. 250, 19

cuu.TtXoKtf| 179, 16

cuvGera 190, 3

cuvriuuevwv TptTri cett. 350,

5—7

cuvbecuoc dvaBtBdZujv 324, 3

cuvoboc 323, 23 sq. .

cuvUivuua 179, 25

cuctotik6c 249, 21 et 25

TaTteivujua TaTtetvouuevr| et

utpouuevri Luna 322, 25 sq.

Tdctc 353, 23

TauToXoYta 179, 27

T^Xeioi numeri 269, 25 sq.

TeTpdTrXeupoc 248 6 et 13

TeTpdc 29, 13

TunuaTiK6c 249, 22 et 24

TpaTteZiov 248, 24

TpiitXeupoc 248, 6 sq.

Tplrri 350, 12

uuvoXoYeTv 2, 3

IN MARTIANVM 477

GTtdTr| {iTtdTUjV 349, 17 uectuv

350, 1

viirdtTiuv btdTovoc 349, 20

imeitiuepetc 272, 19

uTtepat6Xioc 351, 21

{i-Tcepbujpioc 351, 22

inrepPoXaiujv TplTTl cett. 350,

12 sq.

inreptdcTioc 351, 20

inrepXubioc 351, 18

uTtepTeXeiot numeri 269, 25 sq.

iiTtepcppuYioc 351, 22 sq.

{moai6Xioc 351, 20 sq.

6irobiriYricic 186, 4

imobujpioc 351, 22 sq.

6Tt66ecic 142, 30

iiitotdcnoc 351, 19 sq.

6Tcokpitik6v 353, 2

inroXu&ioc 351, 19 sq.

OTroTtoXXaitXdcioc 272, 18

vjTCoTeXeioi numeri 269, 26 sq.

6TCoTeTapToc 274, 19

vjTt6TpiToc 274, 19

iiTtocppuYioc 351, 21 sq.

iicpr|ui6Xioc 274, 18

Otpoc 6n>ou|uevr| Luna 322, 23

TaTteivouuevri 322, 24

cPiXaivwv 72, 10

Xprjcic 373, 21

Xpiliua 359, 14

XpuiuaTiK6c 354, 19. 355, 10

Xwpfa 253, 2

V 61, 3

fuxn 4, 4 et 31. 10, 28

ujbik6v 353, 2

INDEX AYCTORVM

Attins in Pelopidis 67, 27

Caesaris Aniicato duobus uotuminibus

conscriptus 155,

12

Catullus 14, 9. 56, 22

Cicero: libri rhetorici

Brutus § 303. 183, 20

de Inuentione 1, 10.

126, 15. 143, 31

Orator § 20. 168, 10

§ 93 sq. 169, 15

- § 215. 172, 2

de Oratore III. § 164.

168, 25

Topica II, 46. 160, 15

Orationes

' Caeciniana § 1. 176, 7

p. Caelio § 80. 165, 24

in Catil.

I § 2. 170, 26

I § 3. 162, 19 et 22.

178, 19

I § 9. 165, 27

I § 19. 169, 14

I § 31. 160, 13

III § 2. 162, 26

IIII § 11. 165, 20

p.Ctuentio§ 96. 171,22

p.CornelioII, 1.174,23

p.Deiotaro§ 15.161,22

de domo s.§24. 169, 2

§13. 176,19

p.Fonteio 4,8. 179,14

p. Ligario § 1. 174,15

§ 11. 172, 21

de lege agraria

II § 22. 179, 18

II § 86. 180, 13

Cicero: Miloniana 151, 18

§ 1. 176, 14

§ 2. 170, 19

§ 10. 169, 20

ib. 172, 14

§ 54. 175, 9

§ 44. 161, 8

§ 61. 180, 3

§ 72. 176, 3

Mureniana § 25 sq. 175,

18

Philippicae

I 17. 162, 8

1 18: 160, 7 et 10

II 55. 160, 12

II 101. 168, 9

III 14. 161,1

inPisonem §10. 163,2

§14. 183,16

§ 20. 169, 5

p. Quintio §36. 187,18

p.EoscioAm.§86. 161,4

§ 11. 164,3

§72.173,23

Scauriana 143, 6

p. Sestio § 19. 183, 16

p.Tultio§ 10,21. 167,23.

188, 16

' diu.inCaecil.§2.164,9

§51. 174,5

I § 42. 165, 7

I § 47. 165, 18

I, 109. 161, 14

I, 122. 167, 24

I, 127. 162, 12

Verrinae II, 8. 159, 31

II, 26. 162,1.179,10

INDEX AVCTORVM 479

Cicero: VerrinaeII,27. 176,22

II, 154. 168, 4

III, 214. 160, 17

III § 7. 165, 10

III § 9. 165, 13

III § 28. 180, 10

III § 43. 171, 8

1111 § 29. 170, 14

IIII § 110. 171, 5

V § 118. 165, 1

V § 160. 168, 19

V § 162. 171, 12

V § 163. 168, 20

Philosophica

Acad. I § 25. 168, 1

II § 122. 171, 2

Tuscul. V 29. 168, 10

Fragm. Or. 34 Or. 161,

25

p. 468 Or. (1) 178, 16

de rege Atex. 3, 4.

175, 15

(uutgo fragm.Scaur.)

177, 16

incerta 171, 1 et 6

172, 14

178, 16

Ennius ann. 63. 17, 11

ann. 113. 170, 10

ann. 455. 67, 27

Homerus II. XI 654. 140, 12

Horatius carm. I, 4, 4. 168, 8

ignotus poeta 170, 5

|Xicimus 65, 10]

Eucanus 8, 576. 83, 12

Lucilius 65, 9

Lucretius 65, 10

II 476. 85, 10

Martiatis II 41. 300, 20

Satlustius fragm. Hist.lihlIII.

172, 18

Serenus Sammonicus 171, 26

Terentianus Maurus 1103. 69,

17

Terentius Adelphi I, 1 , 30.

162, 17.

III, 3, 6. 95, 20

Andria I, 1, 83. 162,

24

I, 1, 115. 160, 23

V, 4, 31. 171, 16

Hecyra I, 1, 1. 171,

20

Phormio II, 3, 5.

179, 3

Vergilius eclog. II, 22. 86, 5

II 23. 73, 8

VIII 93. 73, 8

VIIII 11, 94,

32

Aeneidosl, 105.169,

14

I, 430. 168, 7

543. 96, 19

726. 167, 25

H, 1. 24, 29

413. 171, 16

664. 69, 1 et 28

m, 183. 169, 27

211. 69, 22

270. 70, 3

647. 69, 11

689. 69, 11

IIII, 13. 162, 10

22. 69, 28

314, 162, 4

V, 261. 69, 26

866. 169, 26

VII, 335. 162, 15

485. 95, 16

524. 69, 24

VIIII, 607. 69, 14

X, 394. 69, 20

493. 69, 14

XI, 7. 69, 2

308. 69, 17

XII, 36. 168, 7

181. 69, 7

572. 69, 20.

INDEX

IN SCHOLIASTEN GERMANICI

AcbiUes 410, 22. 419, 4

iS&utoc 409, 2

Aegiochus 395, 14

Aegipan 407, 9. 409, 13

Aegyptii 408, 9. 408, 21. 409,

12

eorum reges quibus

caerimouiis regnum

ineant 408,

19 sq.

Aegyptus 402, 1. 407, 19. 408,

15. 408, 18. 400, 15

Aeolus 400, 4

aequinoctialis circulus 390, 20

drip 380, 5

aer 379, 13

Aeschylus 403, 7. 405, 2

Aesclapius 385, 1

Aescutapius 396, 3. 410, 21.

411, 12. 419, 4 uid. etiam

Aesctapius Asclepius

aestiuus circulus 398, 9

aether 379, 13

Aethiopes 398, 10

Africa 401, 8

Agenor 396, 1

agitator 394, 20. 395, 10 et 14

Agitator 395, 18

Aglaosthenes 411, 19

Naxiacorum auctor

382, 9

agones 418, 18

alujpai 389, 9

Alcyone 397, 14. 404, 8

Alexandria 401, 15

Amalthea 395, 1 et 6 s q.

amaxa 397, 4 et 7

Ambrosia 396, 13

Ammon 401, 12 uid. etiam

Hammon

Amphion 390, 10. 414, 14

Amphis comicus 381, 12

Amphitrite 412, 2. 412, 3

Andromeda 398, 10. 398, 22.

399, 8 et 20. 417, 12

anguis 419, 1 et 7 sq. et 21

Anguis 385, 6

animae inmortalitas 381, 1

anima hominum similis Joui

380, 17

annus Aegyptiorum 409, 5

?Aphrodite 422, 6

Apis 408, 21

Apotlo 385, 2. 404, 14 et 16.

404, 22. 406, 13 sq. 411, 10.

419, 15. 420, 2

Aquarius 405, 23. 406, 2. 407,

3r 418, 6

Aquila 411, 16

Aquilo 414, 20

(Ara 418, 15 sq.)

"ApaToc 417, 18

Aratus 379, 6. 379, 16 (u. 223).

380, 6. 382, 14. 399, 22

Arcades 381, 20

Arcadia 381, 8. 393, 22

Arcas Caltistus filius 381, 12.

381, 19. 387, 2

arctos 397, 4 sq.

Arcturus 387, 18. 389, 13

Argo 417, 22. 419, 8

Argos 399, 13

INDEX IN SCHOL. GERM. 481

Ariadne 384, 13

Ariadnes Corona 384, 8

aries 401, 2. 401, 17

Aries 400, 16. 401, 6. 401, 19

et 25

Aristaeus 406, 12 et 15. 407, 2

Aristomachus 413, 11

Aristoteles de bestiis 420, 4

Artemidorus 412, 11

Asclepius 385, 12 sq.

Asini 392, 11. 393, 7 et 14

Asterope 404, 9 et idem uocabutum

restituere debebam p.

397, 15

Atargatis 388, 7

Athenaeus Pherecydes 396, 11

Athenienses 390, 7

uirgines 389, 9

Atheniensis Erigone 388, 19

Atlantis 412, 4

Alantides 398, 4. 404, 15

insulae 412, 7

Atlas 383, 5. 397, 10. 404, 4

Attica 405, 10

Attice 388, 25

auguria 380, 15

aureum saeculum 388, 2

Auriga 394, 16. 395, 23

?Aurora 422, 6

Bacchae 405, 2

Belterophon 399, 24

Berenice 394, 15

bestiae ab Aegyptiis cultae

408, 8

Bisthonii 386, 3

bonorum causa Iuppiter 381,4

Bootes 387, 12

Borius piscis 402, 7 et 9

Cadmus 397, 7

Caltimachus 416, 3

Calliope 404, 17

Callisto 381, 14. 387, 2

Camenae 379, 5

Cancer390, 13. 392, 5. 393,

5 sq. et 12

Canicula 406, 25. 415, 6 et 11

Canis 389, 16 et 18. 414, 11.

415, 5 et 13. 420, 23 sq.

MARTIANUS CAPELLA

Canis maior 421, 4

Canopus 417, 21

capella 395, 3

capra 394, 23. 395, 2. 395, 12

et 16

Capricornus 407, 9 et 17. 409,

16

Cassiopia 399, 2

Castor 390, 5. 391, 2

catastroma 417, 9

causa natalis Iuppiter 380, 20

Cedalion 412, 21

Celaeno 397, 14. 404, 8

Centaurus 400, 8. 410, 2 e<4.

411, 8. 419, 8

Cephalus 414, 9

? Cephalus 422, 6

Cepheus 398, 13

Ceres 388, 6

Cetus 398, 22

(Cetus 417, 12 sq.)

Chetae 386, 22

Chios 386, 1

Chiron400, 1. 400, 8. 410, 19.

419, 2 et6

Chius 412, 18

circutus aequinoctiatis 390, 20

aestiuus 398, 9

lacteus 422, 13 sq.

septentrionatis 398, 7

tropicus 398, 9

tropicus aequinoctialis

390, 20

Claua 384, 6

clima septentrionale 398, 18

Colchi 400, 18. 401, 2

Corona Ariadnes 384, 8. 384,

18

coronae 418, 19

Coronis 396, 15

coruus 419, 15. 420, 3 et 8 et

13 et 19 sq.

crater 420, 1 et 7 et 20

Crates comicus 379 , 6 et 11.

379, 19

Cratinus 405, 11

Creta 382, 11. 396, 5. 413, 2

Cretensis 382, 14

31

482 INDEX IN

T: "-qK?

qui Cretica conscripsit 384, 12

crines Berenices 394, 14

Crotus 410, 6 et 14

Curetes 395, 7

Idaei 382, 13

Cyclopes 411, 10

Cygnus 405, 9

Cynosura 382, 10. 382, 13ef 14

tocus 382, 12

Cyrena 406, 14

Cyrenae 406, 15

Danae 403, 4

Dardanus 397, 12. 404, 7

defuncti ab Aesculapio inuitam

reuocati 385, 4

dei 379, 8. 384, 9. 393, 1.

397, 11. 418, 15

Samothraces 390, 22

Delphinus 412, 6 et 9

Derceto 418, 7

Deucation 406, 2 et 10

dextra monstra 380, 15

Dia insula 384, 9

Diodorus 380, 17

Diana 381, 13 et 15. 382, 5.

386, 2 et 11 sq. 400, 7. 413,

3 et 8. 416, 4

DodonaeuB luppiter 392, 14

Dodonides nymphae 396, 12

Draco Hesperidum hortorum

custos 383, 5

duodecim signa401,23. 402,23

Etectra 397, 12. 404, 6

Engonasin 383, 13 sq.

Epimenides 407, 12

Eratosthenes 396, 7. 401 , 3.

421, 13 (?)

Erichthonius 394, 17. 394, 22

Eridanus 417, 18

Erigone 388, 19. 389, 2 et 7

etaesiae 414, 22

Eudora 396, 15

EOepYiTiooc Berenices crines

394, 15

Euphrates 402, 13

Euripides 39 4, 21. 398, 9. 399,

14. 400, 1

Europa 396, 1 sq. 414, 6

Euryale 412, 16

Eurydice 404, 20

Eurystheus 391, 19. 393, 25 '

Euschemo 410, 6

festiAegyptiorum dies 408, 16

Fortuna 388; 7 -

fusio Aquarii 418, 6

Ganymedes 405, 20. 411, 16

Gemini 390, 9 et 12. 391, 2 et

15

gigantes 383, 8

gigantes 393, 1

Gtaucus 397, 16

Gorgo 403, 5 et 15 et 18

Gorgones 403, 8

Gorgoneum caput 395, 11

Graece 389, 11. 406, 12

Graeci 392, 11

gymnici tudi 394, 6

haedi 394, 24

Haedi 395, 16 et 22

Hammon 401, 16 uid. etiam

Anunon

Helena 405, 12

Helice 382, 14

Helicon 410, 8

Helle 400, 17 et 20

Hellespontus 400, 20

Heractea Panyasidis 383, 15

Heraclides Pontieus 421, 13

Hercules 382, 23. 383, 6. 383,

7 et 17 sq. et 21. 383, 9.

391, 5. 391, 14 et 18. 392,

6 sq. 393, 19 et 21 et 25.

410, 22. 419, 5. 422, 15

t Herodotus 379, 19

heroes 419, 4

Hesiodus 379, 19. 381, 8. 387,

21. 394, 18. 412, 16. 413, 18

'Hdoboc 400, 19

Hesperidum horti 382, 22

Hesperus 422, 5 et 8

hiemalis tropicus circulus

390, 20

Hippocrene 399, 23

"IutToc 379, 17

i

SCHOLIASTEN GERMANICI 483

Homems 379,3 et 13 (T 357).

387, 12

homines ex Iouis genere 381, 1

Horae 384, 11

horti Hesperidum 382, 22

Hyades 396, 11. 396, 17 et 21.

397, 1 et 3 et 6 et 8 et 20

Hyas 396, 22

Hydra 392, 6

Hydrochaeus 406, 2. 418, 4

Hymettus 389, 5

Hyrceus 397, 14 404, 8. 413,

11

Iasides 398, 6

Iason 391, 5

Icarius 388, 19 et 23 et 25.

-389, 1 et 7 et 13 et 16

Ida 407, 13

Idaeae nymphae 382, 10

Idaei Curetes 382, 13

ignis 418, 20

inaurata pellis 391, 5

inmortalitas animae 381, 1

Io 396, 8

Iouis 396, 16. 413, 7 et 12.

418, 16

Isidorus in naturalibus id est

physicis 420, 5

Isis 409, 2. 415, 1

'Ictoi Cretae oppidum 382, 11

Iugula 413, 18

Iuno 382, 23. 383, 2 et 4. 391,

20. 392, 5 et 9. 392, 13. 393,

21 sq. 394, 4. 396, 15. 422,

14

Inppiter 379, 2 et 4 et 5. 380,

11 et 13. 381, 13.

381 , 20. 382, 6. 382,

10. 383, 2. 383, 7 et

18. 385, 2sq. 385, 21.

386, 14. 386, 2. 387,

2 sq. et 10. 387, 21.

389, 7. 390, 8.- 391,

10. 391, 20. 392, 3.

392, 23. 393, 17. 394,

23 sq. 395, 2 et 7.

395, 24. 396, 1 et b

sq. et 10. 397, 12.

401, 3 et 26. 402, 18

et 21 et 23. 405, 4 et

9 et 13. 406, 7 et 21.

407, 12-e< 14. 409, 11

et 17. 411, 11 et 17

et 20. 414, 12. 417,

13. 419, 7. 421, 18.

422, 16 cf. Iouis

Iuppiter aer 379, 19. 380, 5

et 9 sq.

Ammon 401, 12

bonorum omniuin

causa 381, 4

caetum 379, 12 et 14

Callistum uitiauit

381, 10

causa natalis 380,20

Dodonaens 392, 14

deorum princeps

379, 9

fabulosus 379, 10

380, 18

tenis aduersus delicta

381, 2

Lycaeus 381, 18

naturatis 379, 10 sq.

parens omnium 381,

5

planeta 421, 18

spiritus qui per materiam

manat380,

16

Iouis nutrices 382, 14

nutrix Cynosura 382, 10

Iustitia 387, 22. 388, 9

Labyrinthus 384, 15

Lacedaemon 397, 13. 404, 7

lacteus circulus 422, 13 sq.

Laernius fons 392, 6

laoe 406, 12

Latine 389, 10. 413, 18

Latona 413, 4 et 8

Lemnus 412, 20

lenis Iuppiter 381, 2

Leo 384, 19. 393, 21

lepores 416, 13 sq.

Lepus 415, 15. 416, 3 et 6 et

19

*

31*

484 INDEX IN

Leros 416, 7

Leabii montes 405, 3

Lesbos 394, 15

Liber 384, 8. 384, 12. 388, 20.

389, 7.. 392, 12. 393, 1. 396,

17. 401, 8 et 10 sq. 404, 22.

405, 1

Liberi nutrices 396, 12

Libra 386, 21

tudi gymnici 394, 6

tudi quinquennales 418, 18

Luna 393, 21

Lycaon 381, 8 et 18 '

Lycaei Iouis templum 381, 18

Lycaeus mons 387, 9

Lycaon 387, 5

Lycurgus 396, 15

Lycus 397, 15. 404, 9

Lyra 404, 13. 405, 4

Maia 397, 13. 404, 7

maior Piscis 402, 5

Mars 421, 21

Medusa 403, 12

Melanippe 400, 1

Memphis 408, 18

Mercurius 395, 15. 397, 13.

404, 7. 397, 15. 404, 9. 402,

18. 403, 6. 404, 14. 413, 12

et 15. 415, 16. 421, 15. 422,

9 sq.

Merope 397, 15. 404, 9. 412, 18

t Mihidymon 393, 24

mimus 379, 7

Minerva 383, 8. 394, 21. 398,

12. 399, 10. 403, 12 sq, 417, 5

Minos 384, 12. 414, 7

Molorchus 393, 25

monstra dextra 380, 15

Musae 379, 2. 404, 13. 410, 9

et 11. 412, 13

Musarum nutrix 410, 7

Musaeus 394, 24. 396, 19.

405,4

Myrtilus 395, 14. 397, 6

mysteria 391, 1

natalis causa Iuppiter 380, 20

nauigatio 387, 25

Nauis 410, 13. 411, 6. 417, hsq.

Naxiaca Aglaosthenis 382, 9

Naxos 384, 16. 411, 20

Nebula 400, 18

Nemea 393, 23. 394, 6

Nemese 405, 11

Neptunus 392, 4. 395, 24. 397,

13. 398, 21. 400, 20. 404, 8.

406, 21. 412, 2 et 6 et 8 et 16.

413, 13

Nereides 398, 21

Nicostratus 382, 11

Nigidius 385, 22. 388, 8. 390,

21. 393, 20. 396, 7. 401, 6.

402, 12. 406, 1. 407, 17.

410, 14

Nilus 402, 2. 417, 19

Nisaeus 386, 3

Nixus 383, 13 sq.

notia sidera 390, 21

Notius piscis 402, 8 et 10

nubes 393, 8

' nuntius ' mimus 379, 8

nuptiae Liberi et Ariadnes

384, 9

Iouis et Iunonis

383, 2

nutrices Iouis 382, 14

Liberi 396, 12

nutrix Ionis Cynosura 382, 10

Musarum 410, 7 <

nymphae Dodonides 396, 12

Oceanus 396, 20. 405, 18. 410,

19

Oenochous 405, 21

Oenomaus 395, 15. 397, 15.

404, 9

Oenopion 412, 18 sq. 413, 1

ovoi 39.J, 12. 393, 12

Ophiuehus 384, 21

Opora 414, 16 et 20

oTrwpa 414, 23

Orion 385, 19 et 21 et 23. 386,

7 et 13. 413, 2 et 7 et 16 et

19. 415, 3 sq. et 13 et 15.

416, 5. 417, 17

Orionis canis 421, 1

Orpheus 404, 16. 406, 15

oscilla 389, 10 et 12

SCHOLIASTEN GEBMANICI 485

Ouidius 381, 22

Pan 407, 21. 409. 11 sq. et 14

Panathenaea 394, 19

Pangaeus mons 404, 23

Panopolis 409, 15

Panyasis 383, 15. 392, 8

parens omnium Iuppiter381,5

Pegasus 399, 23

Petinaeusmons 386, 1 et 10

Pelius 400, 2 et 4. 419, 3

peltis inaurata 391, 5

Perseus 398, 11. 399, 10 et

12 sq. 403, 4 etdetll. 417,

12

Phaenomena 379, 4

Phaenon 421, 18

Phaeo 396, 15

Phaesula-396, 13

Phaethon 421, 18 sq.

Pherecydes 383, 2

Athenaeus 396, 11

cp<*pec8ai 389, 11

Philemon comicus 380, 1

Phitiscus 392, 15

Phityra 410, 20. 419, 2

Phoenice uelVrsa minor382,4

Phosphorus 422, 4 sq. et 8

Phrixus 400, 17. 401, 1

Pisandrus Ehodius 393, 20

pisces 402, 6 et 12. 403, 1.

417, 20. 418, 5 sq.

Piscis borius 402, 7 e(9

Piscis maior 402, 5

notius 402, 8 et 10

planetae [418, 13]. 421, 11 sq.

Ptiades 396, 22 et 24. 397, 9.

404, 4

pluuiales Pliades 396, 18

Pottux 390, 5. 391, 2

polus 382, 18

Potydectes 403, 5

PoJyxo.396, 15

Praesepium 393, 7 et 13

Priapus 392, 21 sq.

Procris 414, 8 sq.

Procyon 420, 23. 421, 4

Prometheus 421, 13

Trpditouc 390, 19

irpoTpufTlTrip 389, 23

Pyrois 421, 21. 422, 3

Pyrrha 406, 4 et 10

reges Aegyptiorum quibus caerimoniis

regnum ineant 408,

19 sq.

Rhamnus 405, 10

Ehea 394, 24

Ehodius Pisandrus 393, 20

saeculum aureum 388, 2

Sagitta 411, 10

Sagittarius 410, 2 et 8 et 13.

411, 2

Samothraces dei 390, 22

Saturnus 410, 20. 418, 16. 419,

2. 421, 20. 422, 18

Satyri 393, 2. 410, 6

Scorpio 384, 22. 385, 23. 386,

16. 413, 5 et 8. 416, 1

Septentrionale clima 398, 18

Septentrionalis circulus 398, 7

Septentriones 383, 9. 397, 4.

384, 20

Seriphus 403, 5

Serpens 385, 11 et 14

sidera 379, 13,

notia 390, 21

Sidon 396, 1

Sidonia 396, 2

signa duodecim 401, 23. 402,

23. 421, 6

Sirius 386, 23. 415, 2

Sisypho 397, 16

Sisyphus 404, 10

Sot394, 18. 395, 3. 404, 22.

405, 1. 412, 22. 421, 6. 421,

19

Sophocles 398, 20

Sophron 379, 7

Sositheus 410, 7

Spica 390, 2

spiritus qui per materiam manat

Iuppiter 380, 16

Sterope uid. Asterope

Stilbon 422, 9 et 11

Stoici 380, 16

symposia 418, 21

Syri 403, 1

486 INDEX IN SCHOL. GERM.

Syria dea 402, 15. 418, 8

Taurus 395, 25. 397, 9. 397,

18. 401, 5. 401, 22. 407, 19

Taygete 397, 13. 404, 7

Telchines 382, 13

Tellus 413, 5

templum Iouis Lycaei 381, 18

Terra 383, 3. 387, 25. 395, 5

testudo 404, 14

Thebae 396, 15. 413, 11. 414,

10

Thebani 414, 10

Themis 387, 21. 395, 1

Gnpiov 419, 7

Theseus 384, 15. 391, 14

Thessalus Deucalion 406, 3

Thia 396, 20

Thyene 396, 15

Titanes 395, 4 et 10. 411, 20

Titani 407, 13

Tripus 390, 12

tropicus circulus 398, 9

tropicus hiematis circulus

390, 20

Tyndaridae 391, 2

Typhon, 407, 18 et 22. 408,

!e(9e< 17. 409, 10

uates 418, 20

Venus 384, 11. 416, 9. 422, 4.

418, 10. 421, 22. 422, 1

[Vesta 379, 8]

uiae omnes in Iouem conueniunt

380, 20

uinum 388, 20

uirgines Athenienses 389, 9

Virgo 387, 20. 388, 8. 389, 20.

420, 17 et 21

ursa 387, 11

Vrsa 381, 21 et 22

minor uelPhoenice 382, 4

Vrsae duae 382, 8

Vulcanus 384, 14. 393, 2. 394,

21. 403, 7. 412, 20. 422, 1

Vulpes 414, 12

Zenodotus Aetolus 380, 17

Zethus 390, 10

Zeiic 379, 15 et 18. 380, 5

,10* 6'II— ,60t 91OS—

,SOt 61 — ,90* 'T ,iOt 8—8

,SOt 6IT—

,tot 8161— 13 15 — ,SOt I

,tOt tII—

,SOt t — ,tOt 8

,sot ysi—

,TOt 55 — ,SOt 8

,OOt IT — ,TOt 9 1» 61SS—

,668 TS — 'OOt ST

,668 61—6

,868 OS — ,668 I

,868 IIT—

,968 '8—1 ,168 81 — ,868 S

,*6S II — ,S68 SI ;» 61SS—

,868- 91OS— lt68 I81—

,S68 SS — ,868 SI

,568 81—9 .

,068 9—9 >3 6—8 t» IT6T—

,068 8

,188 IS — ,888 -8 ,688 05 —

,188 '8—1 61—81

,S88 '55—91 ,988 85—91

,t88 SS — ,S88 SI

,t88 05—1

,888 81 — ,^88 9

,588 15 — ,888 IT

,188 85 — ,588 61

,188 9T55—

,188 8ST—

uauo)joi{og

'ISS IT — ,8Q5 S

,9SS SI — ,IS5 OT

,9S5 Itt—

,SS5 ISS—

,tSS tt15—

,8S5 81 — ,t85 ST

,8S5 t51—

,585 81 — ,885 8

,SSS 8II—

,185 8 — ,SS5 5

,098 55 — ,ISS L

,085 II15—

,6tS 61 — ,OSS 01

,6t5 81—3

,it5 IT — ,8t3 65

,9tS 15 — ,It5 01

,9tS 05—9

,8t5 55 — ,9t5 9

,9t5 01 1» 81T5—

,ttS 91 — ,9t5 8

,ttS 05—8

,8tS tt — ,tt5 5

,5t5 IS — ,8t3 81

*5t5 95—91

,TtS 55 — ,5t5 91

,Tt5 91—9

,ots t — ,its s

,685 8 — ,OtS 8

,685 T8—

mruouiS)J9}SV}VQ

KAaoi-oAV v txsyiiohos HAaojLdaaoxa

488 TARVLA

Catasterismorum

258, 3—28

259, 1—13

259, 14 — 260, 2

260, 3—19

260, 23 — 261, 22

261, 23 — 262, 12

262, 21 — 263, 6

263, 7—14

263, 15—25

263, 26 — 264, 6

264, 8—15

264, 16 — 265, 17

265, 18 — 266, 15

266, 16—25

267, 1—14

267, 15—23

410,

411,

411,

412,

412,

414,

415,

417,

417,

417,

418,

418,

419,

419,

420,

421,

422,

422,

Seholiorum

2—14. 411, 2—8

10— 15

16—23

2—14

16 — 413,9 et 19 — 414,1

6 — 13. 415, 2—9

13 et 16—18. 417, 1—3

6—10

12—15

17 — 418, 3

5—12

15—22

2— 12

14 — 420, 4 et 6—21

23 — 421, 7

11— 12 et 18 et 21

3—5 et 8—11

12— 20

II

Nigidii haec sunt (cf. Breysigius de N. F. Berol 1854)

385, 22 — 386, 16

388, 8—18 possedit

390, 20 sed in medio —, 391 14 exhibeant

393, 20 — 394, 7

395, 24 — 396, 7

401, 6—19

402, 12 — 403, 2

406, 1 — 407, 3

407, 17 — 409, 16

410, 14 — 411, 2 relatus

III

Ex JHygini auctore excerpsit haec

Uygini poet. Astron.

II, 1 p. 356 Munck. sed ut ait

Amphis — 357 eam Diana

conuertit

. 357 non nulli etiam dixerunt

— in ursam eam convertisse

.

Scholiorum

381, 12—16

381, 22 Ovidius — scribit

AVCTORVM 489

Hygini poet. Asiron.

361 non nutli etiam — 362

ad sidera perlatum

II, 6 p. 369 de hoc etiam Panyasis

in Heraclea dicit

II, 5- p. 367 sed ut ait qui

Cretica seq.

II, 4 p. 362 non nulti hunc —

365 et ipsos morbo affectos

II, 24 p. 400 Eratosthenes seq.

II, 21 p. 394 quod eius prior

pars — 397 habent honorem

II, 34 p. 407 Aristomachus seq.

II, 33 p. 406—407

Scholiorum

383, 6—9

383, 15 ut refert Panyasis

Heractea

384, 11—14 dedisse et 16—17

388, 19 sunt qui aliter — 389,

20 portat

394, 14—15

396, 8 — 397, 17

413, 11 Aristomachus —

16 appellauerunt

415, 13 — 417, 1 (cf. Breysigius

t. l. p. 8)

IIII

De prooemio schotiorum (380, 2 — 381, 6) ex scholiis Araieis

(p. 49 Bekk.) et capitulo Trept 4Er|Yr|ceuJc uitae Arati (Vranolog.

Petauii pfc 271 et Arat. ed. Buhle II p. 433) excerpto

accurate dixit Breysigius (progr.se/iol.Posnaniense 1865,p.lsq.)

V

Ipsius schotiastae haec uidentur

382, 19—20

- 383, 16 magnitudinis — fuisse

387, 23-24

?387, 25 — 388, 2

390, 19 duodecim autem signa haec sunt

392, 12 Graeci — dicunt

?399, 1

399, 22

404, 20—21

413, 9 quorum — 10 proferunt

420, 5

420, 20

VI

Praeter minores atiquot particulas (413, 17 inlationem — 19

figuratus VIII; 415, 9— 11) supersunt quae aut egregie fallor

aul ipsi quoque Nigidio debenlur haec

490 TABVLA AVCTORVM

387, 8—13

390, 5. 6—8. 9—11

391, 14 sunt qui dicunt — 392, 4

392, 13—25

414, 13 — 415, 2

415, 18 — 417, 1

421, 13—17

421, 21 nam — 422, 3

422, 5 est — 8 uocatur

422, 16 alii — 22

I

i