de-nuptiis-philologiae-et-mercurii-1836-1

MARTIAN. I

MINEI FELICIS

€ A F Sä Sä Mí

AFRI CARTHAGINIENSIS,

LIBRI IVOVEM.

PARS PRIOR.

Apiid Francisciim Varren trapp, Jibrariiim Dfocno - Francofurtcnscm , hi quoqtic U. F. Horm

libri venales prostaut:

Palaeographia critica, Vol. I — FV in 4'°- prct. 20 due. aur.

Bilder nnd Schriften der Vorzeit, В. I — П. » 5 » »

MARTIA14I

MINEI FELIGIS

CAPELLAE,

A FR I CARTHAGB4ENSIS,

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBITS

LIBRI NOVE M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM ROTIS

DON. VULCAI4H, HUG. GROTO, CASP. DARTHÎI, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENH,

CORI4. VOIfGKn, P. DONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, IIEISR. SUSII,

MARC. MEIROMII ALIORUMQUE

PARTIM II4TEGRI9 PARTI» 8ELECTI8

ET COMMENTARIO PERPETUO

EDIDIT

HASSUS CASSE1XAI4US.

— 1111411111111111111 i ШИШИ II I 111 II 1 1 НИЩИ!

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

PROSTAT APUD FRAIVCISCÜM V ARRE N TRAP P.

ÎBIBLIOTHECA

I REGIA

ШСЖГАСЕ 1ÍS IS.

VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSIMO,

MAGÍ4I DLVCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVINCIAE RHENANAE IINFERIORI PRAEFECTO,

9. P. D.

CAROLUS FRIDERICUS HERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

En redit ad Te heredem soceri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod illum absolvere dira nécessitas non est passa, Tu tarnen pro insigni

Tua pictate et munificentia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti interiret,

quod ille vel deberé se posteritati exislimasset, vel gratam olirn

posteritatcm sibi acceptum referre voluissct. Quaravis enim dudum praeclarissimis

libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter со m m end avérât,

verum etiam famae acternitati abunde consuluerat, ipse tarnen sibi ncutiquam

satisfecissc videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio în pbiloîogfcrum

manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

elaborandis postcrioribus Palaeographiac Criticae partibus cognovisset adamasaetque

*), utilissiraum scriptorem a Grotii inde aetate fere neglectura jacere

identidem querebatur, neque melius sc validissimaiu senectutem otiumque

omnium rerum affluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos intcgrae

restarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigorcm, quern rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis términos Koppius retinuerat, nosti constantiam, ne dicam pertinaciain,

qua quidquid apud animum constituisset exsequi solebat, neque in

hac editione paranda sibi dcfuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secum volutabat, quidquid

ageret, ad Martianum suura referebat, schedas suas vel peregre proficisccns

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime erogaverat, negasses, vel ego operam meani, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrectassem. Quamquam longe diversa utri usque

nostrum causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti ,

ego haud scio an ne illud quidcm satis praestiterim, quod vivo Koppio recepcram,

nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti radones sic ferebant,

nee rae recusante videbam qui tantuin laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effceisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorum annorum intercapedincm

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere mcum erat, patrocinium aliis relinquo,

licet rationis reddendae officium nee Koppii nee meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illias obitum orancm hanc curam nicae

k) Ipsius» Judicium exstat in palaeogr. Т. Hf, p. 272.

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

digaum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pietate atque obscrvantia

prosecutus sim, minime deceat eo in negotio destituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil proper

modum majoris momenti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsius ore perceperim, neque universam tantum instituti

formam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque ctiam gravioribus quaestionibus

consilia mecuni contulerit, ipsasque adeo Schedas, quas commentandi

causa festinante cálamo conscripsisset, pcrlustrandas mihi commiserit judiciumque

meum de iis candidissime efflagitarit. Quod tarnen ne jactandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

meum nomen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo ilium faciliorem

fuisse in audiendis quam in sequendis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

institutis suis deterreri, ita hoc in negotio baud scio an eadem prorsus res,

quapropter ille et operam meam et judicium qualecunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis mèis minus quam equidem vellem uteretur. Etenim,

ut statim in praefationis limine ingenue profiteer, quod etiam non diccnte me

quivis barum literarum gnarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum, inprimis Graecae,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque exegeticae legibus omnino

instructus, ncque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatem negotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

sunmio honoris fastigio constitutus inter gravissima muñera principumque con

silia transegisset, prope quinquagenarius demum turbarum civilium perpetuaeque

rerum omnium conversionis pertaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac ne tum quidem in una earum parte constiterit, sed totum

eruditionis orbem mente sua coinprehcnderit, dumque et orientalibus Uteris

I *

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam benignissimi

ingenii facúltate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potuerit. Multa lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae mole obruerelur,

ut omnes suas copias in numéralo haberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; earn denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem contraxerat,

ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tarnen perspicuitate

et ilumine orationis ne philologis quidem doctissimis cederet; at vero radones,

quas vel in explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historiéis

aut inythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumenlis conjunctum erat,

ut vetustiores potius auctores, inprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editione adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extremum ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit

annos Drakenborchiorum , Burraannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta essent, sive rccte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset integris servatis

nominibusque adjectis complecti voluit; neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriplore omnium difficillimo

cernebatur, verum etiam aliorum commentaries, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationcs Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii specimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in transcursu

de Martiano annotasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas iinitabatur editiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plcrumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

ut interna quoque commentarii indoles eorum potissimum ingenium rcferret,

unde materiam operi petiisset; quos etsi minime contemnendos auctores dixerim,

hodie tamcn satis constat et in docta farragine coaccrvanda haud raro modum

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta nunc fieri

soleat factitasse, et in reprehendendis aliorum scntentis justo interdum acerbiores

fuisse, ncque efficcre potui, ut Koppir annolatio his nacvis omnino careretj

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi induisisse

videretur, scd omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium periret.

Una tantum in re et ipsos illos Batavos acerrime reprchendebat ab eorumque

auctoritatibus et exemplis longissime discessit, sed ut simul etiam omnes phi—

lologiae rationcs susque deque haberct, in lectione inquam conformanda atquc

dijudicanda, quo in negotio ita pleruinque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte interdum praeclarissimas

funderct, tarnen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pejus et

angue mctucbat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine extcrrti

auctoritale corrigere audebat; quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innumerabilium

librariorum inscitia corruptissimum ad nos pcrvenisse constat, sie

certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterenturr

respueret, correctiones tarnen, quae ipso sententiae tenore interna cum necessitate

confirmarentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum pronunciandive divcrsitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatione emendabat, qua ipsa in re haud

scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiani peccata essent; alias contra mutationes, licet sens us evidentissime

flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno aliquo códice exstare vidisset,

saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingeren t nec

vi ,

fînem audaciac usquam invenircnt. Sed hac in causa nee ego valde ei repugnabam,

satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad vetcres libros

emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorum

errores esse quam nostras; sed multo aegrius ferebam, quod nec librorum

scriptorura copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judiciisque oranino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante cum usurpatos invenerim, oculis Tuis subjiciam.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 80o mentionem

invenies, accuratiorem tamen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

accipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrât, qui

num scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis coinmemoratus ; quas praeter hunc

anpeilet membranas. ($. 858) óptimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominat Basileensem (§. 810. 860. 931),

Lugdunensem ($. 644. 860. 931), Veicetinum ($. 644. 772. 860. 951), baud

scio an nihil nisi editiones sint antiquissiinac Vicentina (1499), Basilecnsis

(1552)', et Lugdunensis (lo59), quod num recte conjecerim, ii quibus harum

ipsarum copia est existimenL.

5) Codex Liudenbrogii sive ut Grotius eum appellare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex , cujus lectiones ad duos priores libros ex bibliotheca

Bcrnensi publicavit Walthardus (<$. 51. 56, ñeque alius esse videtur quern

Walthardum in medium protulissc ad §. 19 annotatuin est).

5) Barthii codiçes in Adversariorum libris et commcntariis ad Statium

identidem adhibiti. Si non plurcs, duos certc fuisse colligas ex iis quae ad

§. 21. 152. 570 leguntur; unum tarnen prae ceteris extollit membranaccum

($. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes ($. 20), quem et cascum Iibrum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit.

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbis utar II),

cujus ex Miscellancis ejus leetiones passim Koppius repetiit.

7) Bondami cxcerpta, quibus Ше in Variis Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appelíat (§. 644), ut Mediceos innuerc videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima cxemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissiini Leidcnses, quorum passim mentio exstat in

notis Oudcndorpii ad Appulejum, Munckcri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Hcmsterhusii quoque (ad §. 903), ñeque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Grouovius in loco ad ^. 903 allato. Quinqué commemorantur

in nota ad §. 29, quo tarnen numero baud scio an etiam un us alterve sequentium

contineatur.

10) Libri manuscripti qui in Wessclingii Itinerariis commemorantur

($. 645. 668. 669).

11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 903).

12) Codex a Zinzerlingio Iaudatus in loco ad §. 2 allato.

13) Scriveriani duo a Meibom io ad librum de Música usurpati, quorum

tamcn altcrum etiam in primo libro (<$. 37) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres, ad §. 651 et 659 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collcgii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.

Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum Iibrorum usu destitute; plurima tarnen culpa ipsorum virorum doctorum

erit, quos constat illa aetate codicum notas neutiquam tanta cum

diligentia distinxisse, quantam hodie philologi adhibere soient. Ñeque Koppius,

ut plerumque .illos imitabatur, vel dc iis codicibus, quorum primus ipse

leetiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

vni

annotationibus per comraentarium dispersis cognoscere liceat; quodsi de nonnullis

saltern accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro illustrissimo

atque emditissimo, Magoi Ducis Hassiae consiliario áulico et bibliothecae

Darmstattensis praefecto, quem quum olim Koppii in usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide §. 27 et 195), statim postquam a

Te certior factus cram, nihil quod ad praefationem aliquam vel prolegomena

pertinerct in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codicibus

a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas. spcm meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiara accepi, hi sunt, omnes, ut ille

affirmât, mcmbranacei:

1) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, characteribus minusculis

scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hibcrniao

numero 1597 insignitus.

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

num. 3413 art. 5, duos tantum priores libros complectens.

3) Mertonianus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. L 2. (colleg. et aul. cod. p. 25) numero 758 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. 15).

4) Britannicus musei regii (§. 92 exlr. 151) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo Britannico (IV voll. fol.

1808—12, cujus tarnen collatio sub libri tertii principium substitit.

5) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlejo editioni Grotianae adscriptas

invenit Federus hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cantab. 500 annorum";

unde colligit eum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 3 num. 2434

sive publ. 254 insignitus sit, non qui ibidem p. 138 num. 1458 sive coll.

S. Bencd. 181 exstet antiquissimus, quem equidem Wassii potius codicem supra

commenioratum esse existimo.

6) Denique Darmstattensis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

branaceus, cujus haec descriptio legitur in Cat. codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon, p. 158: „Cod. 193 alt. 1(H lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

duo de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdcra libri VII de artibus liberalibus,

glossae etc. liber sec. IX dignus." Monet tarnen Federus hunc titulum

in códice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genere Cartaginensis fuit, studuit autem primo" etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonia liber nonus explicit

féliciter" addita insuper tabula inscripta: „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum", simili ut videtur illi

quam Koppius p. 726 ex códice Monacensi exhibuit; praeterea non noni sed

dccimi potius seculi manum videri contendit; recentiorem tamen esse non

posse ipsum Koppium colligere memini ex nota Tironiawa in glossa ad §. ii>2

conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii contulerat; reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur, hi sunt:

7) Dresdebsis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen

ultra secundum lnrutn mentionem non inveni.

8) Hugianuj celeberrimi professons Friburgensis, pariter ut videtur in

fine secundi libri cesinens.

9) BasileensB, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

10) Reichenaiensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utilitatis эег totum opus praebuit

11) Ettenheimniinsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,

octavum tantum librim continens.

12) Monacense¿, qui septem numero commemorantur, sed ut unus

tantum eorum (C) toum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistât; verum et reliquorum

collationem ion ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem ran tantum in posterioribus eorum mentio exstat ($. 731.

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

sextum et septimum librum saepius adhibetur.

13) Guelferbytanus , cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis (§. 7) Koppius in venerat, unde et Cortii variantes interdum appellavit

(§. 8. 45): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quum frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob earn ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustae

auctoritalis speciem prac se fe ant, licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, haud profecto exiguo apparatu instructum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etii facile arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot sécula unicus fere vcteris disciplinae fons erat, multis exemplaribus

tlivulgatus esse videtur, tarnen si antiquae et bonae notaß codices fuerunt,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hae ipsa de quaestione,

quae in re critica factitanda primaria est, i m perfect um tantum etmutilum

nobis judicium reliquit, utque nonnulla, quae ce codicüm suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tarnen quivis commentarium ejus lectitans intelliget, pari perumque auctoritate

omnes apud eum fuisse, nee ponderanda modo verum intedum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantun lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris continereUr, illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tauen, si ita videretur,

haud raro ex unies manuscripti auctoritate lectionem reliquorum omnium .

silentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdim fieri nemo negat,

temerarium tarnen esse omnes concèdent, nisi singulorun virtutes aecuratissimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum distimeris, praesertim quum

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis évitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulerimus, his quasi paterno quodara amore faveamus

corumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quaraquam

ne horum quidera, quos sua ipse manu tractasset, lectiones oumcs enotavit,

sed eas tantum, quas vel in usura suum aliquo modo convertere vellet,

vcl quarum enotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis identidem

adiiionente me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem cxhibcret,

quam inter inanes philologorum paleas refcrebat; quid quod earum

quoquc, quae in Grotianae editionis margine memoratu baud raro dignissimae

leguntur, plus quam dimidiara partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligentius exscriptas invenios, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expressorum

librorum non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedúnt, uno tantum anteriorum vocabulo eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una eademque

illorum omnium lectio sit, quam Grotius demum quocunque modo

iramutaverit; quod longe secus esse vel ex duarum praefationum comparatione

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae cditioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chaeregatum divina Providentia episcopum

Catharensem, ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admirado: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

„boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martian us, quem

„impressorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando soient esse dili-

„gentissimi, ut quippiam no vi, quo magnopere detinent mortales, aucupa-

„rentar, nemo ad hunc usque diem attentavcrit imprimere; at sumpto Minei

„Capellae códice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic

„mendosuni compcri, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

П *

XII

„Itaque ego quoque rei difficultate territus pene rctraxi pcdem . . . nisi me

„polissimum generosa prudentia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam faniiliarissimis cohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi et in veram leclionem redigi posse dicerem,

„nunquam destiterunt, donee me ut hoc gravissimum et formidandum onus

„suseiperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo-

„numentis, undé Martianum fuisse mutuatum arbiträrer, novem ejus Vo

lumina pro viribus emendarem. Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligcnti leetione apud gravissimos auctorcs

„comperimus; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda, quibus major

„in Encyclopaedia cruditio majusque supererit ocium" etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in editione Basileensi

1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis sui disputât: „Arreptis in manus tarn excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Bélgico

„conquisieram , dedi operam ut cum ab innumeris iisque foedissimis mendis

„repurgarem prislinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; hac

„autem in parte cam rationem tenui, ut ne temeré quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus àvTiyçà<poiq et errore ex ignorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Ñeque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tarnen potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel-

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quem

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tarnen eumque

„vitiosum textum retiñere malunt, et variis lectionibus margines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui In Martiano Capclla eundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codicum fidem, quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim manu exaratos clarissimus vir et juvandae rei literariae studiosissimus

„Basilius Auerbachius J. C. suppeditavit, emenda vi, et scholiis partim vc-

„teribus partim meis illustra vi, nc verborum scabrities atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, multos ut hactenus ab ejus lectione dcterreret." Et haec quidem

in itinere auctumnali, quum unum diem Erlangac versarer, ex illius biblio—

thecae copiis festinante!* exscripsi, ulterius comparando progredi nec tunc

poteram nec nunc licet, quum praeter ipsas Grotianae editionis plagulas

resectas, quales t3rpographo Koppius tradidcrat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exemplariura vel similitudine vel discrepantia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Vulcaniana expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Grotianus

textus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auctorem habeant, in primis autem pleraeque variantium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

se, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius códice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plcrumque

in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnât corrigitque,

ut facile appareat novam ilium recensionem nec voluisse nec dare potuisse.

Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

hanc editionem ad nostrae actatis rationes criticas severe exigat falsave specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim

tantum inter typothetae speci mina corrigenda unam alteram ve lectionem ad

paucorum codicum fidem temeré mutatam reslituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quem vel earn ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunqu©

haberet sibi non philologorum scholis debuerit. At enim vero si quis ex bono

et aequo ilium existimaverit, facile intelliget, haud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse : multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuissent, multa menda aperuisse, quae nemo ad hanc.

XIV

usque aetatem odoratus esset, multis vel solo interpretandi acumine s en sum

reddidisse, quibus viri docti violentissima remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime superasse. Quorum Walthardus

(Bernae 1763. 8.) et Goczius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adju mentis instructi leviter modo et inconcinne

emcndatos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetition! rhetorum Pithoeanorum

a se institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui

librum nonum subjecerat antiquac musicae auctoribus septem a se editi-s

(Amst. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppiuni

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antecessit

(Lugd. Bat. 1Й99. 8.), quatuordecim annorum puer, quam vis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoque summo J. J. Scaligero, tan tac

molis operi neutiquam par fuerat, praetcreaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typographi operam tarn negligenter rexerat, ut et aliis

mendis foedissimis et in primis eo interpunctionis genere Martiani oratio inquinaretur,

quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderet; quo

tarnen ipso argumento luculcntissime apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adeo majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur ; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, eoque defectu tarn parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo^ admonuerit. Нас autem in re nc

Koppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia corrcctoris munus tradiderat,

quanta potui diligentia curavi, nec nisi paucis in locis, quorum mentioncm

in margine subjeci *), ita pcccatum esse coniido, ut sensus turbaretur.

*) P. 254, Hn. 15 leg. sequentutn pro sequentem. — P. 381, Jin. 2 leg. fies prefecto, decipuîa

si adstntxeris. — P. 609, lin. 12 leg. vjforêraçtov. — P. 624, lin. nit. leg. si metirelur, repertum

.iVf esset, quod requisitum est¡ nunc non meiitur. — P. 710, -lin. Iii leg. spumigenae.

Unum tantum doleo me non ut par erat efficere potuisse, orthographiae constantiam,

quam ut omnino Koppium parum curasse supra raonui, ita nec in

constituenda lectiono diligenter scrvaverat, ut haud raro dubius haererem,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel practcrmissura ab eo

existimaren) ; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem rêvera vacillasse

hoc in genere intellexissem , unam certe rationem et meum qualecunque arbitrium

sequerer, quamquam eodem tempore alia graviora ingruebant, quae

ab his minutiis curam meam intèrdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba fccerim, quae ad Koppii operam recle existimandam

pertinerent, jam eo ventum esse intelligo, >ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meam operam jactem , quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

commentario reliquo virorum doctorum gregi interponcrem , sed ut et Tibi et

lectoribus rationem reddam eorum, quae mo vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuum amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem con

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum mullisque aliis

negotiis districtum suscipere coegit. Licet cnim initio illud tantum socero Tuo

recepissem, ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, mox

tarnen inter ipsam operam intelligebam, non ita comparatas esse Koppii Schedas,

ut integrae typothetae manibus committi possentj quas etsi vivus ipse mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tarnen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat earn in form am redigcre,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore responderent nec quidquam aut

abundaret aut deesset ; im mo collectaneorùm farraginem haud raro alienis

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex aliqua lectione annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posuerat, in Uni

versum autem, ut senes soient, tara profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tamen plus sed fortasse etiam minus ad illustrandum

хм

scriptorem contulisset. Nee ipse renuebat, quo minus hie illic aliquid reciderem

vel praetermissum supplerem, meminique, quum novissime ad nos viseret,

insignem cjusraodi mutationem, quam in specihiine typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamen quum donee ipse viveret inter corrigendas

tantuni plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro eliain mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrológico ex multo inde tempore aecuratius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem, quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argument's

multum delectaretur vel liberalium artium historian! apud antiquos data opera

cognovisset, vel eam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriàe Koppium ad hos quoque libros illustrandos contulisse;

nemo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigidissimos

auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

músicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita contulerit,

ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte eum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen

postremo taedio rei captus schedas suas quales erant prelo committere con

stituerai. Quapropter dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo funestissimo casu nobis erepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi eam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in cam formam redigerem, quae tan ti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamen pietas, qua defuncti manes prosequebar, tale officium detrectare non

XVII

patiebatur. Nam si ab integro res instituenda fuisset, multos alios viros doctos

huic negotio administrando longe magis idóneos fore inlelligebam; Koppii vero

rationes neminem, melius quam me notas habere persuasum erat, quas ctsi

neutiquam omncs probarem, tamen religiosissiirie servandas arbitrabar, ne,

<juod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

sebedarum formam passim refinxerim, alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim, nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tamen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitisse Koppium animadverterem ; de meo pauca tantum ex veteribus plerumque

scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

essent, ill um tamen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpretatione

Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hic inprimis nominandus est Mythographorum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus edidit, tertius, quem nunc probabiliter

Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenios, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hie eum data opera commemorandum duxij fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere constituerai^ sed hoc quidem consilium abjeci ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii mérito nunc ctiam facilior

nostris hominibus aditus ad eos pateat; mentione tamen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus Inter

pretern Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum comxnentarii

ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), speeimina saltern, quae

illic exstant, lecloribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.

. «

*) Conf. Frid. Jacobs in Zimmermann! ami. discipl. antlqn. 1831. n. 152.

**) Conf. Montfancon bibl. T. I, p. 02 b; Fabr. bibl. med. aeyi T. VI, p. 187; Brucken bist.

pbUos. т. m, p. 640.

xvin

Ccterum lion dubito quin me quoque in hoc genere multa praetcrierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea

quidem tantum ei temporis impenderé potuerim, quantum rei difhcultas postularet.

Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, florentissinia

uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestîgiuin hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua coudonabis;

praeterea autem tot crant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum muñere professorio conjuncta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa cssent huic pietatis officio postposucrim, plerumque

tarnen nonnisi feriatos dies ei impendendos habuerim; quod quantam festinationem

urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et specimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis cxistimabit. Omnino ex ea operis forma, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiöse venditern, sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorcm, ue aut ab editore ipso, sene

emérito, cxspectcnt, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propositum

operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in commentario

efFecisse, nemo proferto infîtiabitur; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas anpellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim vere pueriles cssent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invcnisset, sua ex penu integram

ac perpetuam annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

acquaverit, tarnen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumquc ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cenXIX

sendus est. Nam quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologis tum inprimis in antecessoribus suis reprehcaderat, quod haud raro

cxpeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illuslrarcnt,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis ccrte in locis, praesertim

carminibus, quorum interdum per aifectatam scriptoris doctrinam tumoremque

dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jueundiusve legi posait; ñeque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua eruditione vero locutionis vel sentontiae fonte aperto

lucem atque perspieuitatem aífudit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilita^e maxime aftinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxilium voeavit, neque imitatorcs ejus, ut Fulgentium Saxonemque Grammaticum,

comparare neglexit; quo in genere licet, si philologue fuisset,

aliquanto accuratius versari potucrit, studia tarnen viri ne in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possuntj ipsum autoin liberalium

diseiplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustravit atque auxit, ut, quem in Im cm olim hi

libri ab auetore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco exspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auetoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editionem operis tamdiu exspectatam etiam amplius remorari

nolui, praesertiur quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judicandum

fore, quam socero Tuo placuerit; qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, pretium ejus hinc iiide certe ni mis

extulit majoremque ejus quam rêvera fuisse videtur eruditionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris diclo aliquam similitudinem

habere animadvertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vçl optimis

auetoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est dc fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus differamj unum hoc data occasione

moncho, quia ñeque a Koppio neque ah alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum pctiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in

Diabetica (§. 535), in Geometría ($.578), et *) in Astronomía (§. 8i7), verum

ctiam ex iis ubi ab ipso discedit; nam quod in extremi libri limine (§. 89i)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspectu remo vet, aperte contra

Varroncm dictum est, qui quum non de Septem sed de novem diseiplinis

librum edidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis Septem adjecisec

videtur; quae si recto observa vi , fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tarnen aliquas principie eruditionis Romanae reliquias lucrcmur. Facile tamen

patiar alios viros doctos, qui m agis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam, quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videorj de operis ipsius laudibus meritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxi; quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quiçunque praeterea iramortale illius nomen justa existi madone proscquuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne

dehonestasse judicatura fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario vn. Kaiend. Apr.

MDCCCXXXV.

*) Quam cmra ibi ctymologíam proponit steflamm a stand», et ipsam Varronîs esse Popina

(p. 203 cd. Bip.) ex Casaiodoro annotavit.

M A R Т I А N I

С А

MINEIFELICIS

Р Е L L А Е,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGUE ET MERCURII

LIBER I.

Tu quem psallcntem thalamis, quem matre Camoena

Progenitura pcrhibent, copula sacra, deum:

Tu quem] Satura, Martiaui amlca, Los versus

cauit in laudem Hymenaci, qui est deus nuptiarum,

id est, naturalium conceptionum. Glossa (in

cod. Monacensi B, aliisque) — Istam quidem interpretationeui

Vulcanius, Grotius, Goezius, omnes

reccpernnt, quamvis facile perspicerc potuissent,

non Saturam bosce versus pronuntiasse ; sed ipsum

Martianum, patrem nimirum quinquagenarium, poé

tico spiritu afflatom, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis reprcliendatur.

psallentem] Ki&açiÇovrcc'- p saliere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christiania

' freqncntatum. Goez. — Cave credas! Utuntur

hoc verbo Sallustius, Iforatius, Quinctilianus, G ci

llas, Macrobius, alii, et iterum noster infra (§. 924).

matre] Claudianus XXX, 31. Hymcnacum Musa

progenitum etiam facit :

»Ilunc Musa genitum legit Cytherea ducemque

Praefecit thalamis; nullum junxisse cubile

Hoc sine, пес primas fas est attollere tacdas. «

Goez. — Correxi lios versus non accurate cxscriptos.

Alii Urania (Catull. 61, 2; Nonn. Dio

nys. 55. pag. 825 Falk. $ Claudian. epithalam. Pal

ladia et Sercnac 51), aiii Terpsicliorc (Proel, ар.

Phot p. 524 Ilocsch.), alii Çalliopc , alii ipsa Ve

nere na tu m Hymcnaeum ferunt Sunt adeo , qui a

mortalibus genus cum duxisse perhibeant (Serv. ad

Acn. 1, Gol. Lutat ad Stat. alii). Patrem tarnen

Bacchum expressis noster verbis nominat. Rcctc

quidem: Ilymenacus enim a Séneca (Med. 110)

appel! atur

»Candida TJiyrsigeri proies generosa Lyaei. •

Çamoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios Iloratiî (in carm. sec. 02) hace:

— — — »aeeeptusque novem Camoenis.»

copula sacra] Ita »copulam sacram deûm» dixit,

ut Valerius Soranus, sive alius quispiam vetustis-

^-aimus poeta » Saturnia sancta dearum. Quod est

Graccanicum illud plurimoram poëtaruin diet -freácov.

Sacra deum copula, dûs Spsis venerabilis. Hincquc

2 Martiani Capellae lib. I. §. i.

Semina qui arcanis stringens puguantia vinclis ,

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vícibus, mundumque maritas:

in ICtorum libris copula , cum sacra res sit, quae sive initia, rcrum adbuc mixta esse videantur (conf.

nimiruiii inviolabili foedere conjugioque bomiucs jnn- Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sequ.)

gat , pro ipso concubitu , consummate conjugia, pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis: contraria sibi elementa, quae discordem concordiam

• Si cnim ex aflectu omucs introducuntur nuptiae, Ovidii concinnant, quam plurimi poëtae ab eo mu

et niliil impium, nec legibus contrarium in tali tuo sumtam celcbrarunt. Влптн. (adv. p. 961) —

copula exspcetamus , quare praedictas nuptias inbibendas

cxistimcmus ?« Hinc copulare est conjungerc

nuptias , ratoquc foedere par hominum colligare.

Imperator Gordianue c. 8 cjusdem titnli:

■ In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de cujus conjunetione tractatiir. « Et copulari , ma

trimonio conjiingi с. 23 cjusdem. Et ab cadem mente

• dextras copulare» dixit in Aiiliilaria Plautus, quia

manum tradcrc cuipiam apud vetcres sancta erat

lirmaqiic amicitiac sponsio. Barth, (advers. p. 594.)

Пасс Ule : sed sibi non constat vir doctissimus.

Ohlitiis enim bujus interpretationis cundem 3Iartiani

locum paulo inferías (p. 961) sic explicare studet:

»Copulaia dcûm dicit, cujus auspiciis connectitur

corpus terrestris molie coelcsti animo, quae duo

deum constituere sapientes vetemm pbysici tradidere

: vide Occllum et Plíníiim libro 2. « — Equidcm

baud sane perspicio cur mysteria quacrat Bartliius

in verbis, quae nilùl habent dubitationîs. Sed in

errorem inductus esse vidctiir prava in libris editis

scriptionc vocis detim cum circumflcxo. JXon enim

pluralis, sed singularis est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucrctio cor

puscule, in quae corpora quaevis resolvanttir. Claudiauus

(48, 1): »Quisquis sollicita mundum rationc

eccutus Semina rimatur rerum.« Goez. — Distin

guí t nostcr infra (§. 1 7) inter semina rcrum et ele

menta, ita ut elementa jam separata, semina autem,

Pcrmulta de dissonis bic ex aritbmetica ct música

afferri possent; sedpraestat, inferiori loco (§. 209)

bac de re ubcriiis agerc. Ovidii versus, quos innuit

Bartbius, bi sunt (met. 1, 8):

»iVec t/uidauam nisi pondus iners , congestaque

codent

Non bene junctarum discordia semina rcrum. »

At magis ctiam buc faciunt Horatii (cp. 1, 12, 19)

bi versus:

» Quid velit et possit rerum concordia discors :

Empedochs an Stertinium deliret acumen?

vinclis] Vincula sunt nuptiae vcl conjugium.

Juvcncus libro 4 :

»Hujus germano rursits sociabile vinclum

Debcri , generis pereat tie portio lapsi.*

Barth, (p. 961).

dissona] Discrepantia; ut infra (§.92): «Que

que elementa ligct dissona nexio.« Atquc bac de

re conféras velim Lucrctium (5, 441), et Scnecam

(natural, quaest 7 , 27 , p. 808 Lips.) , et О vidium

(in fast. 1, 10S).

nexa] Conjugium aut rem adeo indicat potius

coneubinariam. ApulejuS libro 2: »ct a nexu quidem

venéreo hospitis tempera. « Barth, (p. 1242).

—Itcrum altius petit vir doctus , quod ex antecedentibus

manifestum est »necti ab bymenaco pug

nantia. «

elementa] Fingitur Ilymenacus connubio eleMartiani

Capellae lib. I. §. i.

Atque auram mentis corporibus socias:

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

uta junxisse, quantumvis contraria eornm vis esset

Ita Seneca (natur. qnaest 7, 27. p. 808 Lips.):

•Nonne vides quam contraria inter se elementa sint?

gravia et levîa sunt , ñ-igida et calida , Lumida et

sicca. Tota liujiis mundi concordia ex discordions

constat.* Id pcrspcxit ctiam Lactantius (2, 12).

E poctis pracscrtim Manilius (1, i41) rem tangit,

*et sicut Ovidios (met. 1, 18) chaos ex Hcsiodi

tLcogonia (1 16) descrihens canit:

»Obstabatque aliis aliud: quia corpore in uno

Frígida pugnabant calidis, humentia siccis ;*

ita Glaudianus (Mall, consul. 73) coram rcconciliationcnj

— —» — — «rursnmque receptis

Nectit amicitiis quidquid discordia solvit.* %

Cnde ct Hymcnacus (ap. Statium silv. 1, 2, 183):

»ipsum in coiniubia terrae

Aethera, cum pluviis rarescuni nubila , solvo.*

ct auctor Pcrvigilii Veneris т. 39 :

»Cras erit quo primus aether copulavit nuptias.«

E Graecorum etiam philosophis Empcdocles (ap.

Diog. Lacrt. 8, 7. p. 338 Mcib.) statuerat, quatuor

dementis accederé то veïxoç ct rr¡v ipú.iav. At

is e dissidio potius clcmentorum contendcrat oriri

mundum, per amicitiam autcm in pristinam conditionem

zbv 6<palçov (conf. Marc. Antonin. 12, 3.

p. 116. Gat) redire. Multo magia ad nostri sententiam

facit, qnod illico post Chaos Amorс m ortum

cumque dcorum omnium antiquissimum esse vetercs

affirmant, Ilcsiodus, Acusilaus, Parmcnides, Platoque

(sympos. p. 178, Tim. p. 47 Stepli.)} Aristo

teles (de mundo ö. ct metapb. 1, 4) Sextusque Empiricus

(9. adv. Phys. 7 p. 349 Fabr.). De pltysica

ratioue discrepantia ncclcndi confer praeterca Eryximacbum

medieum apudPlatoncm (sympos. p, 186.

187) addeque Stobacum (In eel. 1, 42, 2. p. 687

Heer, ct nostrum (§. 912). Ex eodem Platonc Appulejus

(de dogm. Plat. 1, 173. p. 194 Oud.) de

dementis :» quae quum inordinate permixtaque essent,

ab illo aedificatorc mundi, dco, ad ordinem numeris

et mensuris* in ambitum deducía sunt. • Idcmque

(de mundo p. 534 Oud.): contrariorum per se na

tura flectitur , ct ex dissonis fit unus idcmque concentns.

— — Sic totius uiuudi suoruin instantia

initiorum inter se impares conventus pari nec dis

cordante concentu natura veluti musicam temperavit.

Vainque liumidis arida — confondit, unumque ex

omnibus ct ex uno omnia juxta Ilcraclitum constituit

« cet

vicibus] Mutua vice. Valcrianus sermone primo,

alii. Il vu ru. (p. 961.) — Ellipsis est vocis alternis.

maritas] Maritarc dicuntur qui foccundum aliquid

faciunt Victor Massilicnsis 1. 1 Geneseos :

»Fons scatet et diti prolem virtule inaritat.«

Alcimus Avitus 1. 1 :

nLymfa raaritavit sitientis viscera terrae.*

Iloratius epodo 2:

»— — adulta vitiuni propagine

Allas marital populos.*

Barth, (p. 961).

auram mentis] Sic Flaccus de cadem ratione

dixit : » dîvinae particulam aurae. « Grot. — Addc

huic Iloratii (sat. 2, 2, 79) loco Virgilii (Aen. 6,

746) de purgationc animae versus:

» Concretam exemit labem, purumque reliquit

Aetherium sensum atque aurai simplicis ignem.*

foedere complacito] Glaudianus (51, 33) »Tuo

primae libantur foedere noctes« Goez. — Focdus

pro conjugio a nostro accipi plurcs docebunt inferi

ores loci (§. 25. 51. 91).

1 *

4 Martiani Capellae lib. I. §. I.

Sexus concilians, et sub amore fidem:

О Hjmenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

sexus] Qui Aristotclcm (de mundo о) legcrit, omnia exstiterit. Ita cnim et Ovidius (her. 4, 16 i):

non diibitabit hune ante oculos fuisse nostro : adeo »Nobilitas sub amore jacet« (conf. palaeogr. crit III

congruit cum eo, vel in hoc ipso cligendo exemplo. §.150). Vcrumtatnen totum locum iteruin confèrent!

concilions] Grotius quidem concilias ; sed illud, mihi videtur , a nostro Amorem socium dari Hymcquod

rcccpi, praeter Barthii (adv. p. 961) ct Vossii naeo in conciliandis elementis secum pugnan tibus.

(Arntz. misc. p. 197) codices, Cantabrigiensis quo- Ita cnim Quinctüianus (in declam. 14. p. 159. cd.

que, Britannicus, Basilcensis, et qui ad Norim- Oxon.) Amorem depinxit, »quasi per cum rerum

bergensis libri marginem notati sunt, habent. naturae sacra primordia totiusque mundi elementa

* amore \ Dc Amore, dco inaxitno (conf. Oppian. crevcrint, qui teneat nunc figatque rixantia et de

de venat. 2, 411, et Ilugium in libro vernáculo ser- contrariis pugnantibusque seminibus molcm perpemonc

scripto »de mytlio« p. 190. 191), quera tuac socictatis animarit.« Quod Quinctiliauo »soavvccTcózaTOV

ct [¿¿y LÓTOV poëtac appellant Gracci cietas perpetua«, hoc nostro »fides« est.

(Atlicnaeus 12, p. S99. 600 Casaiib.) nosterque decens] Veneris atque Gratiaruin epitheton Hy-

(§.720) »piierum /lertYem«, equidem alio loco (pa- menaeo Gratiarum consanguíneo atlribuitur, quod

lacogr. crit. III §. 150) dissent i. Cui quum Chaos illam graliatn pulcritudinem non nunquam cornil auolim

adjungerctur (v. superiorem not), verisimile tcm eique adhacrentem, quae facilius sensibus atest,

ab antiquissimo jam tempore adscriptam fuisse que animo percipitur, quam verbis exprimí possit,

potestatcm elementa ligandi, et yá/xcov -âedfWVÇ, désignât. Horat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »tesicut

ex llcsiodo (theog. 125) addit Oppianus (in que decens Venus« ■— »Gratiac decentes.« Gobz.

halicut. 4, 25). Mcmoratu dignum est, similia Or- — Sed noster infra non Venerem tantum (§.905)'

pheum docuisse, adeo nt noster cum ante oculos sed et Floram (§. 888) , ct »scicntiac fontem«, quin

habuisse videatur. IVamquc ab initio Argonautico- Claudianiis ctiam (cons. 6 Honor. 557) »aerein«

rum (12) ¡lie habet: decentem appel la t, ¡ta ut restringí vix possit hoc

:'Aq%cÙov ¡lev Лдыта XA' OYE à/xéyaçrov epitheton ad unum alterumve.

avayv.TjV Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Clau-

K«t XPÚN0N, og e¿ó%cv6ev ârteiçeOloc- diano (51, 51): »Hunc musa genitum legit Cythe-

6w V<p OÀXOÏÇ rea ducemque Praepostdt thalamis« GnoT. — Horat.

Ai&èça, xat dupvij rteçicortéa xvôçov'EPQ- L. i. od. 14: »curaque non levis.« Et Catullus (in

TA, cet.

Adde eundem eadem repetentem paulo inferáis (4 19).

fidem] Ambigua est sententia. Intclligi cnim

potest »llyincnactiiii per nuptias fidem adderc conjugalenti:

«i«b cnim saepc pro in usurpatur. Alii

locum forsan malucrint explicare »inferioris condinupt.

Jul. et Manlii 61 seq.):

Nil potest sine te Venus,

Fama auod bona comprobel ,

Commodi capere; at potest

Te volente: ijuis huic fleo

Compararier ausit? —

tionis fidem esse quam amorem« , quippe qui ante Goez. — Scd verba composuit noster ad illud VirMartiani

Capcllae lib. I. §. i.

Hinc tibi nam flagrans ore cupido micat:

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cantare ad thalaraos seu genitricis habes,

Comeré verniferis florentia limina sertis

gilii (Acn. 10, 157): Veneris justissima tur»

quociii» confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumque

publica ciira.« Noniiiiis Kyprogcnciac etymon, quia

in Cypro genita fucrit, ädert Ilesiodus (theog. 199);

adde H Vinnum in Vcnercm (2), qui Homero adscribitor,

et Pindarum pluribus locis.

■micat] Ore micare Cupidincm Hymenaeo dixit,

phrasi toties ab Aristacncto et aliis sQCOTixoig ex

presse. Vide quae pluriinis in secunda editionc

Musaci notamus. Barth, (p. 9G1) — Minime Cu

pidincm intelligo dcum, sed cupiditatc flagrare Ilymenacum.

Certc noster quum multa, tum et hace

a Claiidiano miituatus est, apud quem (in cpitbal.

Pall, et Celer, -il) Ilynienaci etiam »dulce micant

oculi.« Appulcjus (met. 6. p. 401 Oud.) » rosas

micare и dicit, et noster infra (§. S8S) »flammam

micare.*

seu tibi] Scusus est: »Scu placuisse choreas

hahes Bacchi (is enim saltationibus pracest, unde

quisquís illc est Orpbicorum auctor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canil : — од

те sxstç Aoevv>6e %oqsvtÚ : v. pr. in hymn. v. 9)

— seu cantare ad thalainos babes matris Calliopes,

v,cl (ut alü volunt)Uraniac. G пот. — Baccbiim Pro

pertins quoque (2, 23, 94) »ebori patrem« appel

le t, et »medium in eo esse« (2, 23, 94) fingit (v.

Burmann, ad b. 1.). Píoti practerca sunt Tibidli (2,

1, SS) versus :

» Agrícola et minio suffusus , Bacche , rnbenti

Trimus inexperta duxit ab arte choros.»

Atquc apud cundem (1, 7, 58) idem deus

• Movit et ad certos nescia membra modos.*

choreas] Scribcndiim » placuisse choréis. « Bacebum

eborearum choragum vel unus Anacrcon docere

abunde possit, ad quem vises. Barth, (p. 9G1).

— De Baccho eborago nemo est qui dubitet (couf.

Tibull. 1, 7, 58 et 2, 1, SC. Casaubon. de sat.

poës. insert, in Cren. musaco p. 28). Cur auteiu

Martianus scribere non debucrit »tibi placuisse cho

reas «, causam ñeque doeuit Bartbius, neque docere

potuit. Vulgatam igitur servavi lectionem, quam et

a Baclieto (sur les epitres d'Ovide L p. 156) approbatam

esse video.

comeré] Cluudiauus (de nupt Honor. 202) :

» Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige; tu geminas, Concordia, necte coronas.*

Apud Ovidium (fast S, 219) quoque

»Protinus arripiunt Chaíñtes nectuntaue coronas.*

Itaquc noster infra (§. 888) :

» Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decern trina tmxia cum Charité est.*

Attainen et Baccbo serta placuisse Ovidius (fast. S,

54S) canit:

«Bacchus amat flores: Baccho placuisse coronal»

Ex Ariadnaeo sidere nosse potes. «

Idcmque aliis locis (trist 1, 6, 2):

»Derne meis hederas, Bacckica serta, с omis.*

et (S, 5, 5) de poctis Baccbum eclebrantibns :

«Festaque odoratis innectunt témpora sertis.»

Vciicri item cum comitibus tribuí t Cypriornm auctor

(ap. Athen. IS, p. 672 £ Casaub.) :

'H de 6vv ciyupLrtbXoißi ipiXo¡i[iEidr¡g ' Atpoodirrj

ПЛе£а(1ёг>7] ôretpàvovç evcoâeag, äv&ea yaírt g,

"Au xetpakalÓLV e-âevro deal Хмаоохоцдеума.

G Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Seil consanguíneo Gratia trina dédit:

Connubium divûm componens Calliopea

verniferis] In Msto libro offend i vernificis. Quod

sane verum est. Nam yerna faceré ostia videntur

addítac. Is mos multis a nobis ct aliis alibi traditus

est Bahth (p. 961). — NonBongarsii tantum, sed

Vossii etiam codex (Arntzen. misc. p. 197), Darmstattcnsis

ct tres с Monaccnsibus (CD. E.) vernificis

quidcm babcnt, scd in aliis vulgata lectio exstat,

qnam rctinui, siquidem Graecum saçotQStprjÇ ea

cxprimitur, ct nostcr alio loco (§. 570) simili figura

» vcrnicomae olí vac « ntitur. Vcrnifera adjectivum

est, pariter atque serta, ct substantivum corona

per cllipsin omissum.

limina] Limina sponsi, quibns nova ingrederetur

nupta, sortis ornari sólita fuisse, testes sunt

Catullus (64 epitb. Pclci et Tbct. 284) de floribus

caucus :

»Hos indistinctis plexos lulit ipse corollis

Queis permulsa domus jи cundo risit odore.«

atque Hieroclcs, qui (ap. Stobacum scrm. 65.

p. 414 Gcsn.) »-&vQcaç хатебте/греушд* scribit

bxvoawov cevri yvvaixôç érteigáyovóiv.* De

i nngendis postiliiis vide nostrum infra (§. 149).

consanguíneo] Consanguine! sunt ófiOrtccTQWi,

ut Cbaritcs et Hymcnaeus; utriiiequc cnini pater

Daccbus. Alii tarnen Gratiis patrem adscribunt Jovcm.

De matre ctiam discordia, aliis Autonocn, aliis

Eurvmedusam vocantibus. Grot. — Consanguincus

fratrem notât ex altero paren tum solo. Vide Anianum,

Alarici consiliarium, ad sentcntias Pauli, Cujaeium

observ. libro 11. cap. 26. Baiitu. (advers.

p. 961). — Alio etiam modo Uymcnacus Gratiarum

consanguincus dici potcrat Is en i in quum Baccbi

fllius esset, Baccbusquc pariter atque Gratiae

patrem babercnt Jovcm (Cornut N. D. 15. p. 161.

Gal. Tbeognid. sentent. 15), barum Ule consan

guincus omnino erat Sufficit cnim sanguine con

nexes esse, ut illo nomine insigniri possint (I. 1

§. penult, de suis et legit bcrcd.). Baccbo placeré

cboreas Euripides canit apnd Strabonem (10. p. 470

Casaub.).

Gratia trina] Hoc est »tria concessit, vultum,r

vocem et gestum.« Gloss, ap. Vixcak. — Gratiam

trinam dixit ut infra L. IX : » Suada decens trina anxia

cum Charit с est« Quid non nugaiiiini glossatores!

Grot. — IVeutiquam sic legitur infra (§. 888), ubi

Grotius versus confudit, siquidem »Flora lierons «

primum legitur, et d rinde «Лес Suada« cet. Pcrperam

quoque critici (ap. Fulgcntium p. 15 Минск.)

ternas viragincs in tet lernas mutaturi crant, quod

proferto non froissent, si fontem cognovissent , e

quo Fulgcntius bauscrat Martianum cnim imitaturns

erat, id quod nidio negotio perspicient, qui

utrumque locum comparaverint. Scd noster ipse ante

orulos babuisse videtur Claudiani illud (in land.

Ser. 88) :

»Ternaque te nu dis inneclens Gratia membris.*

Similiter Sidonius (carm. 11, 113. p. 367 Sinn.):

»J/t'c triplex uno comitatur Gratia nextt «;

pro quo nodum pos nit Нога tins (od. 3, 21, 22).

connubium] Ubique in Mes. per Л simplex ex

primitiir. Goez. — Cave credas. Malum igitur fa

ctum , quod Goezius falsam in quibusdam codieibup

scribendi rationem in contextum reeepit, idque con

tra roumaine m, quam scquimBr, Icctioncm.

Calliopea] Musarum baec princeps est, quam

Ilcsiodus (tbeog. 79) rtQOipsQEÖtcayv àrtaôèoev,

Plato (Pliaedr. p. 259 Steph.) rtQe6ßvTC(T7jV, alins

Movöcov JtQOfiaraysriv (Mcm. de l'acad. des inscr.

Лт. p. 185) appcllat, aliusque (antbol. Gr. 1,

67, 29) ipsi Uraniae nnteponit ; cuiquc Mosebus

Martiani Capellae lib. I. $. 2. 7

Carminis auspicio te probat annucre.

Duín crebrius istos Hymenaei versículos, nescio quid inopinum intactum- 2

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu-

(¡<L 3 , 73) , Hesiodura imitatus , xo yùvxeçov Dum] Proferto minim , ab omnibus interpreti

er¿¿ил tribuit; quam e Latinis etiam Lucretius (G, bus, et Grotio et novissimo Goezio, versus ¡llos

93) »requiem bominum, diviimque voluptatem«, Saturae adscribí, quiim quinquagenarius Martianus

Ovidius (fast 5*, 80) »primam sui cJiori« dixit, Virgi- ipse »istos cano« dicat Fefellerunt nempe cos

lius (Aen. 9, 525) pro Musis omnibus ponit versai verba, quae paulo post scquimtur, »satura commi-

«Vos, о Calliope, precor, aspirate canenti« ; nisccns.«

Iloratius (od. 3, 4, 2) »rcginam«, ac Plntarcbus nescio quid inopinum] ' Saepe Cicero verbis »ne-

(in orat vit p. 801 ct sympos. 9, 15 p. 743) rcgum scio quid» usus est; pro Aredia 7: »nescio quid

comitem appcllat ApolJinaris Sidonius autem cpi- praeclarum: idemque (orat partit 21) inopinata

tbalamium canens (carm. 14, 6) Calliopen etiam in- esse dixit admirabilia ; paritcrquc Iloratius (od. 5,

TOcat, codemque verbo, quo noster, probare utitur. 1, 2) carmina lauda turns »non prius oa audita«

pnnuere] Verbornm in hisce versibiis constructio praedicat Nescio quid igitnr ncutiquam cum coneorumque

interpreta tio sic facienda esse milii vide tur: temtu dictum, sed de grandi conamiuc, quod et

• О ! tu , copula sacra, Ib menace, quem pcrliibcnt verbum moliri innuit Hace quidem Martianus pater ;

deurn tbalamis psallcntem, maire Camoena genitum, sed prorsus contrarium sentit interveniens filius.

qui semina mundi pugiiantia vinculis arcanis strin- Huic enim adscribenda sunt quae sequuntnr, et

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici- sic quidem verba construenda: »Martianus (filius),

bus (mutua vice) cnim elementa ligas, mundumque non perferens verticem (patris) capillis albicantibus

maritas, atque auram mentis corporibus socias, foc- respersum incrementisque lustralibus decuriatum

dere complacito, sub quo natura jugatur, sexus ineptias aggarrirc, interven! t diccns:quid istud mi

concilians, ct sub amorc fidem. O! Ilymenaec paler« cet

decena, qui Cypridis maxima cura es : bine cnim tibi capillis] Ordinem tantum verbornm, ex Hiigiano

cupido flagrans ore micat , scu placuissc tibi choreas, códice et in КЬго IVorimbcrgensi ad margincm noquod

(quia) Baccbns pater (tuns) est, scu cantare tata Icctionc, mutavi. Forsan in Priapciis (77,2)

ad thalamus genitricis (a Venere) babes, scu li- noster legerat:

mina floren tia sertis vcrnifcris comeré, consangui- »meumque cants

nco (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiac dedc- Cum barba caput albicet capillis.«

runt) 5 Calliopea connubium diviiin componens pro- Paritcr Saxo Grammaticus (6. p. 116) qui Martianum

bat, tc annucre auspicio carminis.« (She cborcae imitandum sacpius, ut Stcpbanius docuit, sibi protilii

placeant, quia Baccbns pater tuus est; sive posucrat, »Albicet« scripsit »quanquam scuio ca

can tare ad (halamos a Venere matre, sive I i mi на pill us.«

sertis coronare a Graliis consangiiincis tuis babeas : incrementisque lustralibus decuriatum] IIoc est

Calliope omnino approbabit, quod annuis auspicio quinquagenarium, qui jam decern lustra pcregcrim.

carmiiiis). Vulc. — Lustrab'a ccrtum est a multitudine lustro8

Martiani Capcllae lib. I. §. 2.

stralibus dccuriatum, nugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus interrum

dící, incrementa vero decuriata dcciirîam lustrorum

non possunt significare, alîoqui quînquaginta

tantum annos natus sit senex , qui altcrum tantum

aevi penc vult confecisse videri (?). Eruditus, sed

duri eloquiï, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vacantem ex officii* municipalilius et urbanis

in sua sibi patria dicit, emeritum volcns cruditionis

qiiadam inexspectatae ostentationc dicere. Scio Tertulliano

ejusdem gentis scriptori decurialem numerum

denarium esse c. 57 de anima; undc multiplicata

per cundem lustra hic caperc possis, sed tum iiuinaiiis

numerus exeat (?). Et non video quomodo

illiul, quod modo diximus, non sit melius: ¡ta nulla

alia opus crit exaetione. Barth, (p. 409). — Ргае-

stat prefecto Vulcanii explicatio ; siquidem decuriatus

dici ncquit curiae ¡minimi's, quem excuriatum

potius dixere Romani (Лоп. Marcel!, p. 56 cd. Par.

1614). Ycrbum autem decuriare quum signified

in decurias conscribei'e (Cic. pro domo s. f. ibique

Mannt, p. 74. Graev.), hoc loco cum antecedentibus

incrementis lustralihus conjungendum esse videtur,

ut sit »in decuriam inercmentorum lustralium

conscrjptus « , Li\io miles invalidas dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 55) verbis: »decern lustris peractis«

quinquagenarmm se tum fuisse significat. Seneca

(de brev. vit 4) : »Âudics plerosquc dicentes — —

sexagcsùnus annus ab officii* me dimittet«; cl l'U

ni 11s Secundus (in epist. 4, 25, 4) »leges majorem

annis LX otio reddunt«

ineptias] In aliis libris legitur ineptias , in aliis

nugulas. Ego vix dubito veram lectionem esse nugales

ineptias. Diminutivum enim illud tam prolixe

operi minime congruum. Barth, (advers. p. 409.

974) — Quidam libri habent nugulas ineptias, quod

quis defenderé possit Sed aliam mentem mihi praeit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum hoc

(.apella vocabulum nec possum ab со non profectum

credere. Agelliiis idem usurpât 1 Aoct. 2 : » Scd

thco.rcmatibus tantum nugalibus dilatrantes, objurgationc

justa incessivit. « Idem: »et alia quaedam nugalia

proferebant « Zinzeiul. (critic, juven. promuls.

19, 59 in Schminck. synt crit p. 227.) — Vossianus

codex nugulas ineptas: sed cum etiaiii alii

in ineptias conspirent, paruin abest, quin cuín

Baribio legendum censeam nugales ineptias. Arntz.

(mise. p. 197) — Ineptias Bongarsius; Bodianus

vero et Viilcanius minus commode ineptas habent

Goez. — Hugianus codex perperam inertias habet

pro ineptias. Mihi qu'idem , quamvis ratio a Bartliio

prolata rcjicienda sit (qiiandoqiiidcm prolixum opus

Martianus lili us nonduni audierat, sed paucos tan

tum versículos) , Zinzcrlingii codex sufGcit, ut cum

со faciain. Acccdit, quod Barmstattcnsis ctiain a

prima manu candein lectionem habuit Vox nugalis

praeterca non seiucl a Gcllio usurpatur. Et quamvis

inaximi etiam poëtac Martialis (9, 1,5), Catullus

(1, 4), et fortassis Horatius quoque (sat 1, 9, 2)

versus sitos inodesliae causa nugas appellent; hoc

tarnen loco nddituiii vocabulum ineptias illa m excludit

interpretatiouem. Proferto enim patrem in versibus

Ulis rcprclicndit filins , quippe qui niliil seatiut

magni in eis, sed migas ineptas potius, quae

non deccant scncsccntcm patrem. Minime igitur

voces » mígales ineptiae « hic bono sensn accipi pos

sunt, id quod л ¡dit jam Fulgcntiiis, qui nostrum

imita turns (myth. 1. p. 5 M unci;. ) ill or urn loco

vcrborum scribit: »dum tibi riigosam sulci* anilibus

ordiar fabulam.« Scd utro nunc modo legere mil

iums , sivc cum Zinzerlingio , sivc cum Grotio,

cujus lectionem Basileensis ctiaiu codex pracbet;

sensus mancbit idem.

aggarrire\ An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capcllae lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu nictantis antistitis, priusquam fores aditumque reserarie,

compositu hoc verbo usus fiicrít dubítaTeram. Quum infra u tit ur: »qulcsccrc cupientem connivere non per

rero scrioris aevi scriptoribus proprium fuerit, prae- ferat« Grot. — Nietens antistee est matutinis lioris

posit i о nil) и s augerc verba (§. 43 not.) ; Ipsum Ulud ad aperienda populo fana o culis semisomnibus с ti am

reppcri in glossario Latino - Galileo (a p. Adelung in prodiens. Barth, (advers. p. 974). — Populum ad

glosear. man. I. p. 132) explicatum »jalnglcr«, quod, sacra obcunda imitant is. Sacerdotes enlm bomlnee

nisi a Latino garriré luccm acclperet , nemo , puto, ad cacrcmonias eclebrandas carminibus ct quovls

itelligeret

tnferuenii] Intervcnire Martiannm non corpore,

sed sermone autumat. Estquc intervenire medium

se dare rebus dissonls aut alloqui nondum compo

sais. Tertulllanus libro de paticntia cap. 11 : »quia

modo alllcerc solcbant Nonius Marcellus : »Nie tare

oculorum significantiam esse denotariint vctcrcs.

Plautus Asinaria: Ñeque ilia ulli liomiui nutet, ni

etet, adnuat. « Gor.z. — Quodsi fontcin animadvcrtisscnt

viri doctl, e quo nostcr bauslt (v. not ad

qua ex parte aut crrorlbus nostris, aut Mali insldiis, vocem aditum) , melius eum intellexlsscnt Ccrtc

aut admonitlonibus domlni intervenimus, ejus officii qui nictantem Martianum s op iturn cxplicaturi sunt,

magna mcrces, felicitas scilicet* Symmacbus libro

7. epist о G : »Ut quldquid culpac aut err oris incurrit,

contra il! ¡us meritum meo digncris int erven tu i

relaxare. « Barth, (advers. p. 974).

quid is lud] Pari ter Appulejus (met 1. p. 29

Oud.) : »Quid istud mi Sócrates?*

longius a vero aberrant Namqne qui spiritu poético

afflatus versus déclamât, sopitus dici ncquit Evolvendus

potins Fes tu s erat, qui » nielare « ait »oeulorum

aliommque membrorura nisu sacpe ali<piid

conari.« Atque boc ctiam loco varictatem non solum

gcstuum sed miitationcm quoque vultus dénotât, sipater]

Martianus Alius enlm, ut supra observa- quidem ab antistite oculos modo demitti, modo spargî,

Martianus dicere voluit; id quod ad ca, quae

sequuntur, docco. Quod reliquum est, ex Hugiano

códice varians lectio »instantia« notanda quidem est 5

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane acdituornm est, non

vimus, Martianum patrem interpellât, eui deinde

pater respondet, filiumque praemissa fabula de nuptiis

Pbilologlae et Mercurii bonis instituit artíbus.

Similiter Cicero librum de officlis, quamvis omnibus

и tile m , filio soli se tradldisse finxerat Accedí t quod

Martianus in extremo totius operis (§. 1000) (ilium adltus reserare tcmplorum. Et quis afErmabit,

iter и m alloquitur boc versa:

» Secute ¡tu (/is nate iy nos ce lectitans.*

Vide igitur , quam absurda ad finem secundi llbri in

Darmstattensi códice baec sit glossa addita: «Sátira

narravit eui dam patri banc fabellam, quam idem

pater Mar llano renarravit «

nictantis] Evigilantls. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorât, non ¿uto Tovwxtoç, ut glossae vo- atro carbone notanda est cansa eliam propter quam

lunt, sed a ni vendo, undc connivere: quo verbo Bartbius locum cmendanduin esse censuit

scripsisse aeditur ntis bominem, qui quidvls admittat,

modo ne commuai sensu verborum plane lucideque

loquatur? Lucretius lib. 6: .

«Cuneta cadaveribus coelestux* templa ntanebant

Hospitibus loca quae complerant aediturnieis. «

Barth, (adv. p. 409). — Bartbius mavult aedituentis

me invito. Arntze:». (misc. p. 197) — Prefecto

10 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

viMvoXoyelçl Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint,

aditumque] Malit fortasse quia adytumque: et

sane de antistite sermo. Grot. — Non placet, cum

»fores aditumque« mihi Martianus junxissc videatur

tamquam synonyma, quod liujus acvi scriptoribus

familiäre est et consuetum. Arntzen. (misc. p. 497 f.)

— Adytum, quod Msta habent et Gro lins probat.

Infra bis »adytorum fastigiis.« Goez. — In millo,

quotquot vidi, códice hoc loco legitur adytumque,

sed in omnibus const ans lectio est, quam reccpi.

Locum profecto facile intelligent, quiVirgiliuin contulcriut.

Illc enim Sihyllac Gumanae tcmpluin dcscribens

(Aen. 6, 41 sequ.) fuisse ci canil »aditus

centum, ostia centum«, pcrgitque :

* Ventum erat ad Unten, cum Virgo : poseeré fata

Tempus, ait. Dens, ecce Deus ! Cut talia fanti

¿inte fores, subito non voltus , non color units.

Non comlae mausere comae, sed pectus anhelmn,

Et rabie fera corda tument — —

• — Cessas in vota precesque ,

Tros, ait, Aenea ? Cessas ? ñeque enim ante de

hiscent ,

Attonitae magna ora domus.»

Omnia igitur apud nostrum hoc loco bene se habent,

modo probe eum intelligas. Verbum ctiam nielare,

de quo supra, ex Ulis Virgilii verbis »non vol tu s,

son color unus« explicar! potest. Pariter militantem

muadum« idem poeta (bucol. 4, 50) (licit, ob adventam

nimirum numinis. Adde Lucanum (5, 212, 214),

Seuecam (Agauícinn. 704) Lucianum (lov. trag. 50.

VL p. 259 Bip.) cet

reseraris] In editís reserares, quod correxit с

eodice suo Grotius. Concinunt Basileensis et Darmstattensis;

ac sie emendatum etiam vidi ad mai'gincin

libri Norimbergensis.

VfivoAoyeic] Grotius edidit yvpvo/loyLÇeiç.

—• In Gracca bac voce non inepte alii lihri mutant

yccfWAoylÇsiÇ. IVam cum in templis nuptiarmn sacra

confièrent, et hic de Hymcnaeo cantitet; utrique

loco verbum convenire debet, quod utriusque rcspectu

dicitur. Il un u. (adv. p. 409) — Tô yvfivo-

AoyLÇeiV quid sapiat întelligo. Qtioniam tarnen va

ria lectionc margini appicta codicum diversa voluntas

subnota tur, ego qnoque, quam ex nos tro lcctionciu

commentus sum, non ahsnrdiorcm forte, in medium

daboHPraefert casca scriptura /j,oi%0/.oylÇeiç: quod

ut portentosum puto, ita verum mihi persuadée uv-

%oXoyLÇeiÇ Gapellac exaratum. Sane menti au

ctoris vix quicqiiam aptius in liiccm postiii prodîturumputo,

glossis lidcjubcntil>us: [iv%Oçè èocoTEQOÇ

TOitoç. Barth (p. 974) — rvfivoÀoyiÇeiç retînet

Vossianus codex. Aicytz. (mise. p. 197). Fluctuât

hic plane lectio. Alii, et inprimis Baptista Pius,

hahent litcpis Latinis gumnologisseis et huknologeis.

Sed yccfloÀoyLÇsiÇ , ut sibi sensus constarct, Bongarsius

amplcctchatiu*. Nil enim nisi incras nuptias

hac nugulac ineptiae resultant Goez. — Ncmpc

non Icgcrat vir doctus quae ah illis interpretibus jam

allata crant. Scd magis reprehendendum , quod in

tcxttim receptum ah eo istud yatuoÀoyiÇeiv , ver

bum inaudittim! Barthium vides cum lectionc flu

ctuante fluctuare et ipsum, quern quas in testimo

nium advocat glossas cave credas in codicibus lcgisse.

Exscripsit enim cas с Vulcanii thesauro (p.

545) , quem ne laudarct, consulto cavil. Non magis

igitur glossac illac adjuvant, quam quodlihct aliud

lexicon Graecum. Quaproptcr Icctioncni omnium

simplicissimam et sensui maxime accommodatam vuvoXoyeïç

in textum recepi. In alio enim libro (palacogr.

crit. Ш §. 376 scq.) uberius de variante disserui

orthographia, et ne insueta se morari sinant in

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 526)

literain Gamma saepe pro spiritu adhihitan? esse

Martiani Capellae lib. 1. §. 2. II

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis sysçoipov noscens

(p.S26j add. Heyn, ad Apollodor. p. 266) docui, id PYMION, in alio (E) ErPYAIYON, in Slio

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in (G) ET0PYMY01S , in Basilccnsi ЕГЕР1-

Icx.Gr.). Jam vero in codicibus Monacensibus (B.D.) MION, in Darmstattensi HTHPIMIS2N. Atqne

scriptum legitur rYMNOAOrid licebat igitur interpretes si audicris veteres , vix doctior abibis.

"¿fiVOAoysi ç substituera , quoniam, ut saepc dixi, Corrupta cnim hace fa-ad unt : »Egerimion, L e.

л ariaiii scribendi rationem minime curo , atque I ct rcsurrcctionem vcl ascensionem vel niutationcm.

EI inviccin poni (QuinctiL 1, 7, 15 p. 181 Spald.) Egcrimio Graecum vcrbum, i. e. surgo. Est cnim

non nisi orthographiât! prorsus rudes ignorant (v. Egerimion liher apud Graccos de apotheosi « $

palaeogr. mea §.277 not. EI). quod sic explanat alius (E): »est liber, in quo

tie] Lege cum Ms. пае, et dele interrogation]« refcrtur, qualitcr homines divi facti sint. « Quam

notas. Grot. — Rectel In aliis bibliothccac Lei- quidem explica lioncin facile apparet ab apotheosi

densis ineinbranis extat non tu, teste Mum-hero Philologiae desumtam esse ab hominibus Graead

Fulgentii Virg. cont. p. 742 cd. Stavcrcn. Id si cae linguae adeo ignaris, ut ne iy sicco quidem

placcat, non accipiendum est pro nonne , dc quo vcrbum recte scribere potnerinL Contra bonae frugis

usu dixi pluribus in specim. observ. c. 3. Arntz. plcnissima Grotii nota haec est: » EysiQO[lvr¡[lSLOV

(misc. p. 198). — Bodianus et Vulcanius haben t vox no Ilia. Ms. sysgvfuov. L. èyèpotfwv, vox nota

ne: male! Goez. — Cur male? Prefecto perinde vel ex libro IX, ubi ait: Tunc èyèçOtfWV ineffacst

litro modo legas, siquidem ab optimis scriptori- hile virgo concludens. SdioliaslesTheoci-ithríon'í лг-

bus Cicerone et Sallustio pro Gracco val ponitur даХац'шута \úv adsxais6^SQuç,xà as oq&qux

ne, фlod alii scribunt пае, prout Graccam diph- a xai TCQOÖuyoQtvsrai ôtsySQTina. Et ea quidem

thongum alii uteris AE , alii simplici E (§. 905. quae scholiastcs ■¡ш.хау.оцщп.ка , a Capella xoLnot.)

redderc malucrunt (Palaeogr. crit IV. p. S28). (ITJÔlç appcllantur, ut Meursius nostcr docuit,

Infra apud nostrum (§. 32) i te rum ne repcries codem quae vero ¡lie ôuySQVtxà , a Capella sysçOifiov

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment, dici ego animadverti: nisi quis mal it dici Egcrsiad

Cic. cpp. ad Att. 6. 1. T. L p. 173 Graev.) negat mon, utVarro in fragmento*: »voeis suscitabulum canante

Laurentii Vallae témpora apud Latinos diph- tantiumquc gallus gallinaceus. « llucusqnc Grotius,

thongo scriptum пае inveniri (conf. ct Garaton. ad cujus conjecturam a Goezio in contextura receptam

Cic. pro Mil. p. 260 Orcll. Kritz ad SallusL Catil. esse ut olim iuiprobaveram , ita nunc probo, postp.

276 seiju.). Sic in Afranii fragmentis (poet. seen, quam in illo, quem Grotius laudat, loco (§. 911),

П. p. 167. 188 Both«) editor temeré пае posuit pro ctsi omnes editi, praeter Grotianam editioncm, in

ne, quod reetc legitur apudlVonium (p. 246 Merc), qua egersimon legitur, corruptum illud egerimion

tyÉQÓlflOv] Li Grotiana editione pariter atque exhibcant, in Monacensi tamen códice (С) scriptum

in anterioribus legitur sysiQoyLvr\\tsiov. Libri.au- ipse vidi egersymon , levi vocalium mutatione, in

tcm scripti verbum mirificc variatum exhibent. Gro- Darmstattensi vero rectius egersimon. Quum igitur

lius in suo legit sySQVfUOV, Bongarsins egiraemion. ex inferiori hoc loco appareat, corrnmpi vocem Шат

Enuidem in Monacensibus (В. С D.) inveni ЕГЕ- m ege,-imion potuissc, emeudandi autem locum

. 2 *

12 Martiani Capellae lib. I. $.2.

crcperum sapis? nec liquet Hymcnaeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vero concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoris loco ratio certc

óptima sit; Grotiauam ill am opiuioucm pluris quam

meram conjecturam faciendam esse censui.

creperum] Idcntidcm (§. 116. 805) hac voce

noster usus est Significatío quidem nota (Symmacli.

epist 1, 13); sed inprimis IVonius (p. 15

solium multitiidinis refertur. Vid. Gcsner. ad Claud.

p. su -.

—— edissere causeas

Laetitiae: cui pompa toro tam clara resultct?«

»Dornas tota lauris obsita, taedis lucida, constrepebat

Hymcnacum. « Goez. — Claudiaui locus est

Merc.) de vario vocis usu conferendus. Totius loci in epitbalamio (SO), quod ante oculos babuissc

sensus liic esse videtur : Martianus patcr filiuni corrigens

: » profecto insipis, iuquit, qui excitantes versus,

quos proocmií loco deelamavi, audisti, et nihilominus

fingis te ignorare praeclarum opus, quod moliar.

praelibante] In manu exarato códice legitur perlibante.

Ego adverbium praelibanter ansam crrori

dedidisse opinor, quod finxit more suo pecudalis, Ht

fa te tur ipsemet per risum eloqiiii , senex. Ilymcnaco

disposita sunt iu gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus inipcriimi toto opere cclebrans

tangit ipsomet in exordio. Barth, (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianiis etiam codex, pro quo

Bartbius nulla necessitate praelibanter. An.vi z. (misc.

198). — Musaeo vocatur уацобтоЛод аууеЛш-

Xrjç. Goez.

resultare] Resonare, succinerc. Infra: »Idqnc

deditum mundo loquax triviatim dissultarct huinanitas

« ; boc est rumoribus atque canticis diflVrrct.

Sic capiendura boc verbum initio Gyclopaediac , si

diis placet, Alani ab Iusulis:

» Ut sibi juncta magis naturae dona résultent

Et proprium donet donis mixtura favorem

Cudit opus, per quod operi concluditur omni.»

Qui scriptor ¡ngenü non absurdi cum aliis aequa.

libus vel tempore, vel studio, plane eloqnentiam

suam ad Martianum conformavit Barth, (advero.

tianum mihi quoque verisimile fit. Scd restrictum

illius vocis usum neutiquam probo, quandoquidem

vel unus Appulcjus contrarinm docerc potest, verbum

nempe resultare saepius usurpari ubi sonus ne cogitari

quidem posait Scribit enim (apoL p. 424

Outl.) : » radii in speculum incidentes résultant»;

(metam. p. 213): »paulatiin terra résultat» maga

nimirum evolarc tentans; (p. 552): »Pegasus in altuin

adusque coelum résultat.» Translatum sensim ad

alium sensum hoc verbum esse ex Franco- Gallico

résulter patet. Glossae Yiudocinenses (ap. Gang.)

resultare explicant » similîtudincm referre. « Apud

nostrum infra (§. 11) tarnen verbo resultare omnino

resonare denotatur, verum non ut bic cum aecusaudí

casa junctum, cujus construction» exemple

praebent iteriim Appulejus (met. 5. p. 332 Oud.)

verbis »saxa cautcsquc pa rile in sonum resultarent « ;

et Calpurnius (Ecl. 4, 5. in Burm. poët. min. I. p.

620) versu:

» Carminajam dudum, non quae nemorale résultent.*

Atquc sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

mina suppleri debet.

scaturiginis vena] Fulgcntius (p. 13), scilicet

ne in Martiaiio exscribendo manifeste dcprcbcndcretur,

»poeticam pruriginem« substituid

profluxerint] Ita codd. Dresdensis, Darmstattensis,

Rcicbcnauensis ct Britannicus : Vulgata perp.

409). — Resultare paene unice ad strepitum et fluxerint. Vcrborum ordo hic est : Si vero properus

Martiani Capollac lib. I. §. 2. 13

inquirís, fabellam tibi, quam olim Satura comminisccns hicraali pervigilio niarcescentes

mccum lucernas cdocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. Quum 3

perscrutator inquirís, (с) cujus scatiirjginis vena pro- monuit Goczius,

fiuxerint concepta (Lace) cet Perscrutator pro Grotii

saittator varians lectio est ad Jibri Aoriuibergcnsis

margine in annotate, quam in textum recepi.

satura conuniniscens] Martiani genus scribendi

satyricon est, non invectivum, sed opus niiecellnm;

ideoque Satyram librum suum, et in principio, et

in Geometría, et in Astronomie xaxà rtQOÓcortoítoüccv

loquentem inducit. Grot.— 91artianu s Saturam

(eîc cniin in Metis exprünitur, v. Cortius ad

Sallust. p. 549 etBuncmann ad Lactantium p. 159.)

quasi deam sibi familiärem illud Ilynicnaeum car

mine eclebrantem inducit. Inde » Satura comminisccns

mecum edoeuit« Goez. — Quod ad vocis ortho

graphiant et scripta satyrica atlinet, conferautnr Vossius

(in etym.), Ccllarius (in orthogr. i 768. 8. p. 349.),

Casaubonus (in Crenii musaco p. 1 sequ.), Pctroniî

interpretes (Burin, p. i sequ.), Fidgcntius Martiani

simia (myth. I. p. 22 Munck.) , Turnebus (in advers.

26, 54), Hemdorf (ad Horat sat 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat praef.). Sed qnamvis recte Grotius

advertcrit, Saturam loquentem aMartiano non seinel

indnei, id lioc ctiam loco factum esse mihi quidem

neutiquam est persuasum. Poética potius licentia

inest in verbis «Satura comminisccns fabulam marcescentes

mccum lucernas cdocuit« Ncc magis Sa

tura Martianuin edoeuit, quam lucernas. Ceterum

jure Grotius contendit Martiani Saturam opus misccllum

esse. Eo enim sensu et Paulus apud Fcstum

» Satura « inquit » et eibi genus dicitur ex variis re

bus conditum, et lex multis alüs conferta legibus, et

genus carininis, ubi de multis rebus disputatur. «

lucernas] Pluribus hoc symbolum locis Martianas

usurpavit (§. 124. 219. 996); quod avide аг-

ripiens Fulgentius (myth. 1. p. 597 Stav.), ut jam

», »nocturna« inquit »praesule lu

cerna fabulam coin men tu s sum. « Omnium fere, quae

noctli (îebant, consciaui vetercs venerabantur luccrnam

(Aristopii. Concion. ab init, Lucian. Catapl. T.

5. p. 209 Bip.) , undc Graecorum provcrbiuin » Xr¡-

xvOov sive Av%vov oÇeiv. Libanius (in vita Demostli.

p. 4. v. 15 Bcisk): »0vâè xàç vvxxaç èxâ-

■&SVÔEV, àXXà duTCovûxo jîqoç <pcoç Jtsçï kôyovç.

"O&ev xai Ilv^éaç бхсолхсоу fcprj, Tovç

Xôyovç roi ¿¡7¡[¿o6-&évovg Xv%vcûv àrtô£eiv

ov o Ar¡no6$ivr¡q ссбхешд ayut xai rtixQcoç ■

Oída, Mtprj, oxi Xvrtoo бе Xv%vov xaicov.« Et

Cinna (ар. Isidor, ctyui. 6, 1 2, p. 259 Arev.).

»Haec tibi tratéis nuiltnm invijjilata lucernis

Carmina — — —

Causam vero cur tautopere amarint banc allcgoríam

scriptures, Epichannus (ар. Cormit 14. p. 161 Gal.)

prodit liiscc verbis : » s ï xè XL Çrjxeiç 6o<pbv, xr¡ ç

vvxxoç èvô-V[l7]xéov.« Omnia enim praeclara,

Cornu tus addit, melius noctu, quam die, cogitando

reperiuntur. Quapropter Propertius » extremas « niemorat

» lucernas «5 et Juvenal i s (1, 51) Venusinac

lucernac nomine Horatianas lucubrationcs insignivit

Utrumquc junxit Ausonius epigrammate (4) quod

fastis pracmisit, versibus:

»Sil tutts hic fructus, vigilatas accipe noctes,

Obsequitur studio nostra lucerna tu о. •<

Undc et Gellius librum suum Noctes inscripsit Atticas.

Arnobius denique (4. p. 144) lucernarum

moderatricem Minervam appellat ipsam.

prolixitas] Scnsus idem est, qui in Arnobii (L

1. p. 158 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fastidium

audientiac pariât. « Multo elegantius cadem Vir

gilina (georg. 1, 177) exprimit versa:

• Aï refugis, tenuesque piget cognoscere curas.'

14 Martiani Capellae lib. I. §. 3.

inter deos fièrent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ,ac nepotum dulcium aetherea multitude- inter se quodam coelicolarum

complexu ac foedere potirentur, praesertimque potissimos connubialis

bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humaiiitas,

sacra conjugia] Apud Graccos quoquc ¿eçoL

yáflOl deorum crant conjugia, in primis Jo vis ct

Junonis, quatenus my stir с et symbolice explicare

¡Und solcbant (conf. Casaub. ad Athen. G, 10. p. 426

f. Valckcn. ad Thcocr. Adon.p. 564, ibique lauda!.

Wernsdorf. excurs. il ad pervig. Ven. T. 3. p. 558.

Lobcck. Aglaopliam. Künigsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter sacra Junonis teste Lactantio (1, 17)

nuptiarum ritu celcbrabautnr , quae et ipsa ¿sooi

уацос appellate sunt: unde etiam oi yccfwvvreç

XOiovtít rw Au, xai tij Hçoc ieçovç ya/xovg

(Lcxic. rhetor, post Phot Porsoni p. 670. 29). Platoni

tarnen (de R. P. 5. p. 458 f. de legg. 8. p. 841

Stcph.) hae nuptiae nil nisi sanctae , id est rite institutac

et inviolabiles esse videntur. De Cereris

nuptiis v. Serv. ad Virg. gcorg. I. 344.

procreationcsque] Grotius ediderat quidem procreationis;

addita tamen nota: »Lcgcndiim ct distinguendum:

Cum inter deos ficrcnt sacra conju

gia, procreationes undique numerosae.« — Atque

it» codex etiam Dresdensis habet. Sed e variis lectionibue

, quas Bondam (p. 52) attulit, mcliorcm in

textum rccepi, qua non solum procreationesque le

gitur, sed etiam paulo post in verbis et inter deleta

copula est, quae etiam a codicibusMonacensi (E) ct

Hugiano uhest. Goczius quidem substituit indequc,

additque » ad maniiscriptorum ßdem « 5 sed falsus est.

In aullo cnim indeque legitur.

praeclues] Vox est illius acvi. Glossae nostrae:

»praeclues , pracnobiles « , et alibi: »praecluibus,

h о no s t is. " Et glossa Isidori: »clttis nobilis, cluior

nobilior, praecluis valde clarus ct Ínclitas. Grot.

— Saepissime (§. 24. 537. 429. 566. 897. 906)

hoc vocabulo utitur nostcr. ¡\equc quasi ex Graeca

Latinaque lingua compositum forte damnandum; siquidem

Plautus totics jam verbo cluere utitur. Attamen

Latinum ejusdem stirpis esse , cujus Graecum

nXv£tv} negare nolim.

adjectio] Mss. adlectio. TertuU. : »adlcctio explorata.

« Goez. — Vcllem dixissct in quibus librie

scriptie adlectio Icgalur, quam pravam ego lectionem

in millo reperi. Multo igitur minus in textum rccipienda

erat. Scnsus est: »Amplcxibus quidem gaudebant

dii, sed bcatissimi fiebant accedente connu

bio. « Adjectio connubialis cnim hypallagc est, quam

(iguram noster sacpe usurpât.

debil um] Ediderat Grotius, sicut erat in ante

eum edit is, deditum, hac tamen addita nota: »Sic in

Rhetorica: »Deditaque lient quae vetustas practerit.«

Sed sane malim diditum ct didita. Didcrc cnim est

dispergerc. Glossa: Dide ôuïôoç, [iÈqlÇe. Virgilius:

»tua terris didita fama«, ct alibi: »Diditur

hie subito Trojana per agmina rumor.« Glossa Isi

dori : » Diditum , percrcbratum , divulgatum. « Grot.

— Rcpctiit Goezins , et quod magis reprehendendum

, In textum reccpit vcrbum , quod nullo in

códice legitur. Equidem Dresdensis et Hugiani codicum

auctoritate substituí debitum. Scnsus cst:»nc

carcrct miindns diis varii et multiplicis generis, qui

cum implerent.« Totum cnim mundum plenum esse

deornm et semideorum recepta erat opinio (conf.

§. 150 seq.). Pro mundo Claudiaiius , quern nostcr

saepc imitai us est, posucrat naturam biscc (rapt.

Proserp. 2, 570) vcrsibus :

Martiani Capel] ae lib. I. §. 3. 13

poëtaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecntientisque Maeonii suaviloquam

scuectutera , épica vulgo lyricaque pagina consonaren!;: tfec aliquid

»Jam felix oritur proles: jam laeta futuros Oeaqriiim\ l'hitjiiç Euagrium legitur. — Dc Or-

Exspectat natura déos. Nova numina rebus pheo sermo, qui Oefigri filius. Hyginus dc Argo-

Addile et optatos Cereri proferte nepotes.« nautis loquens: »Gcleusma dixit Orpheus Oeagri

Undc infra (§. 52) Jovi consuluit Apollo ut conce- filius.« Grot. — Euagrium uomen focdissime corderet

nuptias Mercurio , quibiis proferret iicpotuin ruptum muta in Oeagrium. Goez. — Equidcm non

numerum ad culmen polorum. Id fpiod probans dc- miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium ¡Ho noinde

Jupiter jussit (§. 95) : »jungantur paribus auspi- m¡ne intellcctum. Graecum nomen enim Oïayçoç

eus, et nostris cumulent astra nepotibus.« Gui vero est: ot, aufcm et ev pronuntiatione confundebanfur,

nostra lectio non placebit, is saue vulgatam contra Hndc EvàyÇLOÇ idem est qui OiâyçiOÇ. Quid?

Grotium tueri poterit e Donati quidem verbis : »Dare q„0d xccT£V%r¡6ac scripserc pro xctTOL%7]6aç (Odeest

quod répétas, dedere est ad perpctuum.« Sed rici diss. p. 27). Quoniam igltur variantem orthogradebilum

rectius esse mihi quidem с Martialis (4, 1, phiam interpres ego haud euro, minime dubit.-niOe-

9) verbis » debita terris » persuasum est. agrium in contextum rccipcrc, ne Euagrius iinpcritis

triviatimj In triviis enim populi confabulabantur. fucum iâcerct. Confer praeterea de со Diodorum

Musaeus: ТХйбба yàç ccv&çcojtbiv (pûoxègTO- (4, 25), et Apollodorum (1, 9, 16).

[toç, èv as 6ccúftf¡"E(>yov, ortSQTeXêsiTiç, ¿vi caecutientis\ Solemne scriptoribus sequioris ac-

TQLOÔOÎ6iv àxovet. Catullus: »Omnibus in triviis tatis fuisse videtur, Homcrum a caecitate denomivnlgctur

fabula passim«: adcoque inibi etiam car- narc. Tcrtullianus : »quod clausis vel in totum Ifoniiua

cani sólita. Maro : » — Tune in triviis indocte mericis oculis liquet « — Goez. — Rcpctit ¡11 ml

solebas stridenti miserum stipula dispcrdcrc carmen«: Humeri epitbeton nostcr infra (§. 19).

quo alludit Capclla. GnoT. — Addc Horatium (ad consentirent] Etsi vulgafa lectio non incptum

Pison. 245), Appulejum (in mctam. 1. p. 28 Oud.), sensum fundat, tarnen vestigiis vcteris scripturae,

ct confer omnino doclissimum Luciani (de historiae Bongarsio probatae, »Euagrius (I. Oeagrius) cithaconscribcndac

rationc с 16 c\(r. p. 118) Interpretern rista«, aquaplane editi aberrarunt, ut insistamus,

C. F. llcriuannum. Scnsus iufra (§. 96 f.) idem est tarn nexus, quam etiam genius, ut ita dieam, Martiani

vcrborum »per compita.« su adere videntur. Praeeipuî poctae , iidemque grandissultaret]

Glossa:»dissuItarct, divulgaret.« Sic daevi pontífices, Oeagrius et Horneras, id in lyricis

»nuptias resultare« et » sonitu rcsultabant « dixit. Go. et epic-is carminibus sequcbantur, quod humanita»

— Inter utnimque vcrbum distiiiguendum potius erit. de diis dcabusque triviatim dissultavcrat, i. c. divul-

De verbo resuHare conféras vclùn quae modo (ad gavcrat Orpheus et Hörnern* vetcres illos dc diis.

§. 2) ohscrvavi et quae infra (§. 11) observo. Dis- deabusqiic et coram connubüs mytbos, quasi divis

«//(i/t (era, quoVirgilius (Aen. 8, 240 ct 12,925) nil us sibi traditos, carminibus suis intexnerunt, ct

liti'lur, vcrbum est intransitivum, unde apud nostrum bis grandacvis , cana vctiistatc venerandis pontifi-

(§.5) post verba »debitum mundo« supplendum vide- cibus in testimonium vocatis promt ¡or fides accessit,

tur «esse.« Scholiastes Euripidis in Alcest 967: ITqûÎtoç '0q~

|ß Marti ani Capellac lib. I. $.3. *

dulcius Jovi inter acthereas voluptates una conjuge loquercntur : hisque accederct

promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontífices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa implacabilis' hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid illc ex promta scntentia Parcarum pugillo asservante dicta verit,

tpsvç (MOÖtrjQLa -&£Cûv rtaoadideoxev, o&ev xaï пес aliquid dulcius] Spcctarc vide tur ad famo-

■ддубш'ьа то ¡wdxrjQtov xaZeitai,, arto xov sum illum Jovis cum Junonc congressuni (IL 14,

Ooaxog 'Ooqjéeoç, xai âXXcoç xaï rtovt]Xr¡g ум)

HCWTîÇ r¡v ó Ooipsvç. Et Fulgentius *(fab. 14),

gai fabulas suas inaximani partem e Graeeis Latinisque

scholiastis compilasse videtur i »Orpheus, Oeagri

et Calliopes iUusae filias, Thrax urbe Flcvia,

quae est in Olympo monte, ad flumcu Enipeum,

mantis cilharista. « Goez. — Ad ista omnia non

202 sequ.), in quo figmciito Homerum uon temerc

reprehcndit Plato (de R. P. 5, p. 590 Stcpb.).

una conjuge] Alii una cum conjuge, sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum, qui sensum non

eeperat, neque viderat, conjungendum esse cum

» poetaeque« verbum »loquerenlur.« Scnsus est:

» IVilJovi dulcius una conjuge«, sive: »Jovi una conpossum

non animadvertere, mixta esse a docto inter- jux dulcissima.« Ita Cicero (Brut, в): »rem unam

prête antecedentia, et subsequentia , et, ut Шс

exiret scnsus, totum oratiouis ordincra mutatum.

Praetcrca non erat, quod Bongarsium, qui solus

■»Euagrius citharista« primo casu legit, sequeretur,

quum reliqui omnes quartum casum babeant, veriorque

sententia sit, »praeeipuos poetas secutos esse

cxeraplnm Orpbei et Homeri.« Sed quam Goczius

vnlt dictio: »poctac sequuntur quod bumanitas dissultat

», a neminc intclligcretur. Majorem vero video

esse omnium difficillimam « , et (in Vcrr. 1 ab init.)

»quod unura ad invidiam vestri ordinis minuendam

maxime pertinebat.«

quum quid] Lege »cum quod.« Sensum perspicc

et laudabis. Grot. Ego vero neutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afcr noster magis latine locutus

est, quam correduras cum Grotius. Quid

cnim positum hie est pro aliquid, ut apud Scnccam

(de b*a 2, 0): »num quis irascilur« cet. atque apud

diflicultatem, quam ne verbo quidem attigerunt docti ipsum Ciccronem legeris »quo quis versutior« cet.

Uli virL Tot enim a Martiano praemissa nulla sequi

vide tur conclusio. Iucipit nempe a »Quum«, cui

addidit subjunctives modos » fièrent — potirentur —

dissnltaret — consonarent — loquercntur — accederet

« — atque ex ltisce omnibus nihil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quem si,

mutata interpunetione , uti correctam cam supra vi

des, statueris ineipere apodosin a verbis (§. 5): »hac

îgitur fama«, quibus resumserit orationem, multis

iusertis intcrriiptam.

(olHc. 2, 9) et (ibid. 3, 10) »Dixerit quis«j qua

propter falsi sunt gramma t ¡ti, qui contendunt non

nisi antcccdcntibns particulis ne vcl si poni posse

quis pro aliquis. Mcliora jam statuit Ramshorn

(§. 160). IVostcr certe hujus rci non ignarus fuit.

Scribit enim (§. 530) »Sat erit cui* pro alicui.

provenire] Infinitum modum hune, pariter atque

illum, qui sequitur, removeré, penderé arbitror

ab antecedente voce » testimonium. «

Parcarum pugillo]Scr\'mB (ad Yirg. Aen. 1, 22) :

»una loqnitur, inquit, altera scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. $. 4. 17

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removeré. Ncc solum superum 4

regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum , idqae Portuno,

dcducit. « Scribcntis Рагсае cffigiem olím (in palaeogr.

mea crit. Ш. S. 527) lectorum осalie subject.

removeré] Adeo uxorius est Júpiter, ut vota,

quae jam, quainvis pingui honoratus hostia, praefraetc

denegarcrat, et ut solemni modo irrita esse

declararet, Parcis abolcnda commiserat, delinítus

conjugis suae osculis et amplexibus revocet et rata

esse jubcat. Goez. — IVon erat quod adderet vir

doctus verba «irrita, abolcnda, et revocare.» Parcae

cnun «lovis erant scribac, notabantque omnia,

«piac fieri ille jubebat (§. 89).

uxorium] Uxorias est iiimiam deditas conjiigi.

Glossarium Pliiloxeni: »Uxorius, yvvaiy.Ofmvrjç,

yvvcaxoxQarovfievoç ; nxoriosus, ¿ rr¡v idíav

yvvalxcc <ptZ(úv.* Virgilius : »pulcramquc uxorius

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam carum

lacèrent, alioqui quod minus faecrent. Ita Martianus.

Et Iloratius :» sinistra labitur ripa Jove non probante

uxorius amnis.i Alioquin contra Jovcm

facturus. Quarc adbuc in ca sum sententia, scribendura

iu Pbiloxcno : 6 Trjv yvvalxa Xiav <piXeov.

Sccus qui osculans bic aeeipit Eusta. Swartius nostcr,

cum quo tarnen non pugnavero. In alio glossario

ywai/xavT/ ç pariter uxorius exponitur. Влвтн.

(adv. p. 277). — Poctarum loci laudati sunt Ho

ra tii in odis (1, 2, 19) et Virgil ä in Acncide (4,

266). Apud nostrum igitur Jupiter uxorius est,

unde infra (§. 50) Apollo dicit, no tum sibi esse,

quod in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas.

Alio sensu L. Afranius apud ÏVonium (p. 28) virion

mulicrosnm, et f'emmam (p. 21) virosam appellaL

Sic inteüigendus videtur Apulejus : »Et Portunus

caerulis barbis híspidos et gravis piscoso sinn Salacia,

auriga parvulns Dclphini Palacmon.« IVamque apertissimc

sejungit Portunnm aPalaemonc, et Salaciac

jungit. Alibi aliter inteüigo : »Neptunus cum Salacia,

et Portunus cum omni choro IVereidum.« Pro nobis

est Tullius, qui de natura deorum disserens ait:

»Datum igitur est IVeptuno alterum« (mal im alteri,

in qua opinionc postea et Lambinum esse comperi)

»ut volant, fratri maritimnm omne regnum, nomenque

produetum ut Portunus a portu, Pïcptunns a

nando paulum primis Uteris immutatis.« Et quis

neget de IVeptuno sensissc Virgiliuin, cum canit:

— *imis sub ßuetibus audiit omnis

IVereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo

Et pater ipse manu magna Portunus euntem

Impulit* — —

Et ut iu bis quidem locis IVeptuno Palaemonís noattribuitur,

ita vicissim vidcatur Neptuni nomen

Palaemoni ab Ausonio assignatum, qui:

»Jsthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.*

Verum, nt dico, videtur, nam locus bic etiamnum

vereor nc in mendo eubet, et pro Neptuno, Portuno

restituendum sit Grot. — Grotium quamvis Heyn,

ad Acn. 5, 241 in Ulis Virgilii versibus explicatis

reprehéndate apud nostrum Portunus omuino est

Ncptunus.

(rradivumj Unde hoc nomen Gorall us ad Al

bino vanum (cleg. 1, 23. p. 7 not) explicare studet

hisce verbis: »Existbnarhn gradi in cascorom Latinorum

sermone significasse interdum idem ас fre-

Portuno] Portunus , deus portuum, ipse est Ne- quentativum grassari, hoc est, latrocinium exerptnnus.

Gi-oss. D. — Cognomen hoc non solum cere.« Quae quidem observado satis placet: quem-

Palacmoni, sed et IVeptuno tributum, ut hic et libro admodum cnim Minerva praedatrix cognominatur,

quinto: »Portuni trifidam suspirans flagitat hastam.« ita ct ilars praedator dici potest

18 Martiani Capellae lib. I. $. 4.

certumque esse Gradivum Nerienis Nerinae conjugis amore torrcri; Aesculapio

quoque non dispar afFectio, sirailique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Deae hujus Mavortiae meminerunt Ennius,

Plantas, Imbrex, Agellius grammaticus, et

Cn. Gellius Lietoricas antiquas, quem tamen (at

et hoc obiter dicam) Agellii nomine citare videtar

Nonius in voce Bobo. Dicta ceterum baec dea a

voce Sabina, quae fortitudinem dénotât, a qua et

Nerones. Glossa: Nero avÔQeioç- Grot. — Concinit

cum bisce Goezius. Sed bi docuissent vcllem,

enr Nerieiùs Nerinae noster scripserit? Nerio enim,

siveiVeria, vel Neaera, erat Mavortiae conjugis nomen

(Licio. Imbrex ap. Gellium 15, 22. p. 180

Conr. Gellii in annal, locum a Grotio laudatum reperies

in append, ad Cortii Sallust p. 33) ; Ncrinus

autem est a Nereus, nt a mare marinus. Undc

Marlianus infra (§. 915) Nerinam cbclyn dixit pro

marinam. Sed rix credo nostrum illius origincm

«lacere voluisse a Nereo. Porphyrioncm potias in

mente babuisse videtar, cujus ad Horatii carmina

annotât ioncin banc Gyraldus (op. L p. 390) aflert:

»A llinerva Mars victus est, ct obtenta virginitatc

Minerva Nerine est appellate (vel potius Neri

eue).« Utrumqnc igitnr nomen conjunxisse noster

videtar. Praesidium с с rte baec conjectura habet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni conjugi duo

pariter tribuuntur nomina. Nerina igitur, sive Ncriene

Minerva est, non Galatea, nt Scaliger (ad

Orpb. p. 28o. n. 8 Gcsn.) sibi persuascrat , qui et

Nerienis cognomine Martern appellari affirmât Sed

aflert auctorem, saspicorque banc meram

vii i docti conjecturam e G cilio ctMartiano perperam

intellectis captain. Minervain igitur amore

proseen tus Mars erat, sed earn ipsam conjugem non

habuit, quae Bel lona potius erat (Augustin, de civ.

dei 6, 10). Sed, ut nibil in obscurissimo boc loco

praeteream, in Basileensi códice legitur Nerienis

Neriae, addita glossa: ■ filia Neriae.« Temeré eliain

Burmannas (in antbolog. Lat. L p. 57 not) correctaras

erat Stephanum et veterem editionem Romanam,

quae in epigrammate copulam et inter nomina Nerienes

ac Minervae omisit

Ope conjuga] Lege et distingue: »Aesculapio

qaoque non dispar aflectio, similiqne persuasione

transduci. Ope conjuga Cybelcqiie permulsum moen

seniorem deorum. «

pctie , ut

nonnunquam Arnobius. Scripsit TçLfisÔTÇU. Voccm

illam » conjuga* apud Madaurenscm invenías. Cybeleu

et Opem eandem esse quis ignorât? Ceterum

animadvertas et hic et alibi saepius sensam non

satis cobaerere. Sed пес illud rcticendum, et '.

sio meo, et mihi in mentem venisse,

hie forsan legi posse »Ope consiva« vel »Consivia.«

A ide si lubet Varroncm, Festem, Macrobium: festoram

Opecoasivorum mentio iu calendario vcteri.

Grot. — Ego nibil praeter interpuagendi rationcm

mutare ausim. .Ceterum ávccAÓAov&ov Hygino,

Fnlgcatio, et nostro ctiam Martiano familiäre nemi

nem morabitur. Goez. — Omnino servanda Marti

ani verba erant: qnamvis enim Ops Consivia appellarctur

veluti Janus Consivius; indc neutiquam sequitar

Martianum bocee cognomen scripsisse. Neqne

interpunctio mntanda erat, nt mox videbitur. »Oj>etn

appellamus« sunt verba Macrobii (in Saturn. 1, IS)

•quod ipslus auxilio vita constet.« Quae qui legerit

satis mirari nequihit Plucbctium qui (in hist, cocli

1, 2, 38) deae boc nomen ab Hebraco vocabulo,

quod putrescere signified, derivare potucrit!

permulsa] Ita in omnibus libris, tarn editis,

Martiani Capellae lib. I. §. 4. 19

hoc comma interpungi, quemadmodum Goezius et G ro

tins jusserant. 1ЧиШ cním usai antccedentinm emen

dado est, si ea admissa obscuriora reddnntm*, quae

sequuntur. Verba quidem melius coliacrerent, ai

Saturnum ab uxorc permulsum esse Martianus séri

ât vero non scrípsit: qnare interpretis ofest,

verba scripta, quoad fieri potest, iuter-

Intelligo igitur »moestissimum deorum seuiorem

« permulcendo uxorcm minus fieri moestum.

Quumque hoc tantum modo obscura illa explicar!

»similique persuacsL

Moestissimum deillum

seniorem deorum esse Saturnum с Seryü

(0, 525) patet verbis: »Ops terra est, uxor

Saturai, quam Graeci Rbeam vocant.«

tifiecs in sacclln Vnlupîae sacrum L-eiunt, quam Verrius

Flaccus Angeroneam dici ait, quod angores

acanimorum sollicitudincm propitíata depcllat.« Goez.

— Cf. monumenta Montf. ant. expl. i p. 559. Cause!

mus. П. 35. Cayl. receuil П. 79. Ш. 44. IV. 72.

Grao ii tbes. IV. 1 785. Sed ncuttquam Angcroniam

in textum recipere debebat Goczius, ct s!c acnigma

in aenigmatis locum substituere. Лето cnim veterum

unquam Jan! aut uxorem aut amícam dixit Angeroniam,

pracscrtñn quum Opern, Saturn! conjugem

modo nominaverit noster. Reinsii etiara tcmeritas

hic elucet corrnmpentís semper fere с sola conjec

tura scriptores. Nihil enim mutandum erat, siquidem

Argiona est Juno, quae inde ab Homeri aetatc

(П. 4, 8) cognomen nacta erat rr/ç 'AçyeLtjÇ

(Herodot. 1, 51. 6, 81. Strabo 5. p. 215. 9. p. 413.

Casaubon. Jamblich. Vit. Pythag. 14 £ p. 49). Arri

vant appellant Cicero (N. D. 1 , 29 f.) ct Virgilius

(Aen. 5, 547). Gentile autem Argiona pro vulgar!

Argia, sivc Ar¡iva, Martianus e Gracco lAgysieóvr¡

(v. Antimach. ap. Steph. Byzant p. 102) matuatus

est. At plurcs forsan ignora v crin t , quid Jano

cum Junonc fuerit commune ? Istia haec igitur revocamus

in memoriam : Junoni ccrtc cujusvis menais

imtmm sacrum erat (Laurentius Lyd. 3, 7. p. 98

7] &eoç ßovXrjq ка\ Roeth.) secundum illud Ovidii (fast. 1, 55):

Sane Aruobius Juturnam

*VinAicat Ausonias Junonis cura Calendas.*

Quin Junonem ctiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor, etym. 8, 11, 69 Arc v.). Janus vero

Junoni! cognominc gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 ct 15) non solum Januari!, sed om

nium mensium ingrcssus tencbat. Facile igitur perspicitur,

quo pacto nostcr diccrc potnerit Jan! Juno

nem esse amicam. At vero ne sic quidem dixit:

sed »Janum miratiim esse utraquc facie Argionam«,

quod idem est atquc in unoquoque anno. Confer

moestissimum] Ilujus Saturai dei effigiem praebent

mnnumenta (ap. Montf. L p. 19. Passer, in lu

cero. L 9 sequ. Stosch. dact tab. 14. 45. Raspe

tab. 14. Spon. rechcrch. 69. Coper, apotli. Нот.

44. Graev. Ibes. ХП p. 1045. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VI 39).

Argionam] An Angeronam, cujus meminitVarro

et Festns? an potius Ageroniam, cujus Augustinus?

Glossa vetus :

MfttçtûVt L Ageronia.

Jani uxorem facit, non Angeronam vcl Ageroniam.

Grot. ■— Locos baud dubie est mendosos , пес pla

cet Angeronam repon! cum viro magno. Heins, (ad

Ovid, met 14, 554. p.. 962 Burm.). — Nomen alias

mihi non est lectum, ncc dubito mendosum esse. Ca

stiga vi certc pluríma ex ingenio (l!), ct si vacaret

singula examiuare , nulla esset pl a gell a , in qua non

errores possem exhibere commisses. Heixs. (in

Bnrm. syll. cpîst. Ш. p. 460). — Bond, et Vulcanius

Argionam , Bongarsius Argonanu »Feriac sunt

(Macrob. saturn. 1, 10) dlvae Angcroniae, cui pon- Aurelium Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

20 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt marito dépendisse

Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nuuquam eum contenta sit in venire.

utraque] Passive dixerat Ovidius (fast i, 9S): Cup male? Immo melius сем seo. Infi ni I i cnim modi

— »anctpiti mirandus imagine Janus* jam ccssaverant, qunm praccedat > Janus mirai nr.-

partialis autem (10, 28, 0): Unde rectius »dicunt dépendisse», quam si nullum

»Et fora tot numeras, Jane, auot ora gcris.« additum esset verbum finitum. Sed ne sic quidein

Romae enim p о si tu s erat inter duo fora. Adde Li- vox dependeré i n tell i gi tur, nisi adjeceris »lacrymas«,

vium (I j 19, 8), Florum (1, 2, ct 4, 12), Entropium id quod e codicibus adjectam vidi а docto

m ~~—'

(9, 2), Aelium Lampridium (in Commodo An to- viro in libri Noiimbcrgcnsis margine et in textum

niño 10), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio recepL

20), et Ilerodianum (1, 10). Ccterum permultac marito] Alii tarnen de filio narrant, ut Lactambujiis

dei in monumentie ad Ii ne supersnnt effigies tins: » Is id is Aegyptia sacra sont, quatenus filium

(v. Montfauc. L p. 25. Passer, in lucern. I, 0. Cbonl. parvulum vel perdiderit, vel invenerit Nam primo

de rclig. Roman, p. 11 et 13. Cuper in Ilarpocr. sacerdotes ejus deglabrato corpore sua

р. 204). dunt, lamentantur, eicut ipsa, . , ,

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad fecerat Dcinde puer producitur quasi inventus et

Macrob. in somn. Scip. L. 2. c. 16). Уолск. — Non in lactitiam Indus ille muta tur, ideo Lucanus: » —

tanti baec animadversio est, ut vulgaris mu tanda nunquam satis quaesitus Osiris.* Quo in loco duo

sit lectio. veniunt animadvertenda : primo quod carmen Ovireginam]

In pluribus Iapidum titulis (ap. G rut dianum Lucano a t tribuí t; dcinde quod, cum alii de

83, 12 et 13) Isis appellatur regina, ct ab Appulcjo marito Osiride narrent, ille de puero edisserat Utram-

(metam. 11 p. 753 Oud.) «regina coeli«, siquidem que, nisi fallor, scntcntitfm conjungit Arnobiue:

sol coeli erat rex. Sunt etiam in permultis monu- »Aetbiopicis solibus Isis furva maerens pcrditum

mentis Isidis effigies (ap. Caus. tbesaur. I, 2. Casai, filium, ct mcmbratim conjugem lancinatum.« Vi

de rit 07. 72. 74 et 85. Stoscb. dactyl. L 3. 8. dendns ct Plutarcbus in libro de Isidc. Grot. —

11. П. 52. 00. 02. 04. 00. 70. 101. Spanb. num. Addc Scrvium (ad Acn. 0, 154). Ex

I. 302. 089. Cuper. Harp. 35. 40. 47. 51. 70. notandus Casalius (de Aeg. ritib. p. 81 f.), qui La-

109. Choul. relig. Rom. 272. Schlacg. num. Hadr. ctantium incaute exscripsit errore non animad verso.

13. 02. 88. 137. 187. Montf. L ad p. 311. IL 271. Memphiticam] Pro Aegypliacam. Paritcr noster

Suppl. П. 35. sequ. Reger DDL 500 Raspe tab. V. infra (§.2î5)Mcmpbin ponil pro Acgypto, et (§.178)

п. 521. 525. tab. VU 277. 280. 524. 527. Mensa Mempbilicum mensem pro Aegyptiaco.

Ieiaca 54 et tab. L n. 4. 8. 9. Gorl. П. 46G. 408. nunquam cum] Lege: »nunquam cum non tenta

470. 075. Wilde genun. tab. 5. Cbifflct 112. Au- sit invenire.« Nam sensus cxigit — Vonck. (spec,

gnstin. gemm. L 1. 08. П. 4. Cayl. L 4. 5. DX 9. crit p. 78. Ejusd. lect Lat p. 54). — Voncltii sci-

IV. 4. 0. 10. 25. 125. VI. 25. VII. 9. Spon. re- licet sensus, qui non idem est Martian!. Lucanus

cbercb. 405. Mann. Oxon. I. tab. 42. n. 71). (8, 855) Isidem allocutus cccinit:

tantum] Alii »tantum dicunt« Male! Goez. — »JJ< quem lu plangens liominem testons Osirin.*

Martiani Capellae lib. II §. ï>. 21

Нас igitur fama, bisque deorum altérais araoribus commotus concitatusque 5

Cyllenius, simulque quod cunctorum affectiones et tbalaraos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater ilium

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Plei'adum numero salutaret, impu-

Prudentius (c. Symm. 1 , 830) meminit

»Zsidis amission semper plangentis Osirim.*

Sed hand dobie noster ad illud respcxit Ovidil (met.

9, 692): »nunquam satis quacsitus Osiris. « Utcrqne

autem, et Ovidiiis, et Martianus, procul du

bio sacra ilia Aegyptiorum notissima , Osiridis à<pavUífiov

et evçeÔcv, in mente habnere. QuodsiVonckius

festa illa quotannis rcpetita non ignorassct,

et legisset, tarn lnetnm ob deperditum Osirin , quam

gaodium ob invention , singulis annis renovata esse

(Orphei Argon. 52. Plutarcb. de Iside p. 369. Serv.

ad Aen. 4 , 609), prefecto corrigendi pruritum sup*

prcssisset Suo igitur critico doctior noster, et jam

ante eum Minucius Felix, qui (21, 7) de Aegyptiis:

»nee desinunt« scribit »annis omnibus vcl perderé

quod inveniunt, те! invenire quod perdant « Tcrtulliaiius

etiam (adv. Marcion. 1 , 13) : »Sic et Osi

ris quod semper sepeiitur, et in vivido tjuaeritur,

et cum gandió inveniturt reciprocaran, frugum, et

vividorum elementorum, et recidivi

commotus] E diderat Grotius »motus concitusque

« -, pro qnibus e codicibus Vossiano (v. Voss,

ad Mclam p. 47. Aratzen. misc. p. 198), Hugiano

et ad librum IVorimbergensem notatis substituí sulectionem.

Cyllenius] Quantopere in dictione variationcm

amct, maxime e mutationc propriorum nominum

viderc licet. Eundem enim Merciirium per

mutais nominibus appellat, ut Arcadis (§. 7. 54.

70S), Atlantiadis (§.58. 726. 889) nempe nepotis

(Uorat. od. 1, 10, 1), Majugcaac (§.59.

92. 211. 217. 228. 422 f.), Tboytb (§. 102), et

saepissimc Cyllenii (§. 54. 59. 100. 111. 210. 214.

218. 225. 238. 550. 563. 587. 705. 723. 754.

815), quod qnidem cognomen vcl ab Arcadiac monte

Cyllcnc duducendum (Strabo 8- p. 588 Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Aen- 8, 159), vel uterque et

deus, et mens a Cyllene, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), somen accepit Alia apud Festmn (p. 110

Dacer.) e* Servium (ad Acn. 8. 158) de со repcrics.

ajfectiones et thalamos] Tarn furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum peref pluribus] ¿Vuptiae enim sine mutuo

verborum commercio fieri ncqueunt. Vixcan. —

]>*iigae ! Scnsns potius est : dum plurium deorum,

non solius Jovis, dicto audiens est, qui inde ab

Aristotclc (rbcL 2, 24) xoivoç éçfiijç appellator,

et commune profondis et superîs numen erat (Claudian.

Proserp. 1, 88 ; add. uostr. §. 126 et Macrob.

Saturnal. 1 , 19) , occasionem saepc nactus est de

orum advertendi amores. Erat enim Mcrcurius , ut

verbis Iloratü (od. 1, 10, 18) utar,

nsuperis deorum Grains et bnis.»

' mater] IVimiruin Maja, qnod nomen Aegyptiacnm

esse Нлт ((j nanti tas) Iliigiiis (in myth. p. 276)

conteiidit. Absurda de hoc nomine Plucbct (bist,

coeli 1 , 2, 39) profert

Zodiaca] Pro Zodiactca leg. vel Zodiacea, vel

si hoc mavis , cum paire meo hoc pacto : » cum an

nua percgrinationc Zodiaci earn* cet. Grot. Qua an

notation deceptus Goczius cdidit Zodiacea addiditquc

alios habere Zodiactea, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet , et Zodiacea aeque vitiosnm ac

22 Marti ani Capellae lib. I. §. Ь.

lerat, praesertimque quod palaestra crebrisque discursibus exercitum Corpus

lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine reuidebat.

Ac jara pubentes gcnae seminudum eura incederc, chlamydcque

Zodiaelea. Zodiacus cnim jam est adjectivnm (£&)-

ôtaxoç, r¡, ov. Manetb. apotcl. 4, 168) qua pro

pter ab eo aliud adjectivum formar! ncquît. Mar

ianus л cram sci'ibcndi rationem baud ignorans aliis

loci s semper rede »zodiacum tractum (§. 44), zo

diac um cyclum (§. 824), zodiaca bospitia (§. 8)«

scribit : quumquc critica ars jubeat e scriptorc ipso

ejus vel librarioruui errata corrigere, baud dubitavi

Zodiaca rep on ere, quamvis si aempcr zodiacleus

scriptum esset, boc cum Flori (2, 9), Frontonis

(D. p. 540 Maji), Solini, Isidori, aliorum seríorís

aevi scriptorum Syriaticus comparare beeret Paulo

post pro saluiarat mcborem lectionem salularet rcecpi

e Daxmstattonsi , Vossianoque ( Arntz. misc.

p. 198) et Ulis codicibus, e quibus variantes suas

ad libri IVorimbcrgcnsis margincm annotavit anonymus

quidam.

Pleiadum\ ÜÁrjiááeg Gracco nomine appellantur.

Isidoras (etymol. 3, 71, 13. p. 162 Arev.):

» a pluralitatc dictac, quia pluralitatcm Graeci itkeiórt¡

xa appellant Sunt autem stcllae septcm ante

genua Tauri, ex quibus sex videntur: nam latet

ana. Has Latin! VergUias dicunt, a temporie significatione,

quod est ver, quando exoriuntnr. Nam

occasu euo luemcm, ortn aestatein primaeque na

vigations tenipus ostendunt. « Transierunt baec

e Romanis in Germanica calendaría ca quae Ru

nenkalender appellant, quorumque antiquitatcm im

peril! n'unis exlollunt, siquidem nc disccrnere qnidcra

possunt literas Gotbicas a Runis, id quod ct

Sbermgbamo (p. 217. 231. 257. 258. 245. 244.

283 — 287. 545. 3S8) vitio verlimus. In loco

autem Pleïadibus assignando variant auctores (Gellias

15, 9). Geminas (in apparent c. 2. p. 43)

Pleiades esse docct sex Stellas in dorso Tauri, nempc

in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 3, 20 p. 439

Munck.) , in fronte autem quinqué nominar! Ilyadcs.

Adde Apollodorum (3, 4, 3). Quod reliquum

est, de Maja, Mcrcurii matre, noster infra (§. 32.

180) iterum agit

lacertosis] Lacerti emincntia musculorum. Colum.

»Feminibus lacertosis.« Glossac toros humeras

exponunt. GnOT. — Virgilios de cquo » quod toris

animosum pectus. « Gloss. В. — Sen. Here. fur.

C24: »agnosco toros bumerosque« ct Val. Fl асе.

»conspicuusqnc toris Hercules.« Goez. ■— Hune

Martiani locum ita knitatus est Lactantiue de opificio

dei cap. 10 : » Valida et substricta nervis ad

fortitudinem braebia, toris insignibus extentum lacertorum

ingens robur.« Pricaeus (ad Appui, apol.

V. III. p. 467. Oud.) — Immo versa vice Lactantium

Martianus imitatur. Gerte bunc multo juniorem

Ule imitar! non potuit! Sed in Príapeis etiam le

gere licet (36, 2):

» Phoebus сотовые , Hercules lacertosus.*

Conf. praeterca inferiorem locum (§. 84 et not).

juvenalis] Grotius: juvenilis : sed nos tram le

ctionem boc loco et infra (§.36) e libris scriptis

Letdensibus suppeditat Ondendorp (ad Appnlej. I.

p. 723), et concinit Darmstattensis codex.

renidebat] Lcgcndum renilebat. Pmc. (ad Appui.

Ш. p. 467 Oud.) — Cave corrigas verbum, quo

noster quam saepissime utitar (§. 17. 67. 76. 208.

581. 727. 728), quodque apud óptimos eodem

sensu leg'itur scriptorcs, atqne mul loties repetitur

a Catullo (39 per tot). Nec perspicio cur Pricaeus

Martiani Capelïae lib. I. §. í>.

indutum parva invelatumque cetera humeromm cacumen obnubere sine

magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere

renitebat praeferat: scnsus enim idem erit, ntrum

iegeris (v. vir doctos ad App. L 108 Oad. ) Renidens

cnlm placet ob Lilaritatem , renitens ob nitorem.

Prias Cicero (de fin. 1 , 8) expressit verbis

»leniter arridens. «

pubentes] Ita Voesianns codex pro Grotiano pu

bescentes. Pubentes vero malim, at *pubentes berbae

« apad Virgüium Aen. 4, 514. Adde Jaiiium

de coma с. 4. p. 405. Amt (misc. 198) — Ita

et codices Hugianas, Reiebenauensis, Basileensis,

et Darmstattcusis, variansque lectio in IVorimbcrgensi

libro ad marginem annotata.

chlamyde indutuni\ Sic Appulejus de codem

Mercurio: »adest luculentus puer, uudus nisi qnod

cpltebica eblamydc sinistrum tegebat bumerum.«

Hic enim mos epbebis, unde ê<pa@ixà tibiara

Tbeoerito (ut docte collegit Meursius meus) et

èftOJftlâeç. Lucilium bine intellige: »Inde parcetato

chlamidcs.« Hajus rei excmpla aliquot in an»

tiquissimis manuscriptis Gcrmanici figuris , quaa

brevi edemus. Grot. — De cblamyde ephebica cf.

Locella ad Xcnopb. Ephes. p. 157. Jacobs ad An«

tbolog. gr. I. 1. p. 24$ Anécdota Hemsterbusiana

p. 219 ed. Gccl. Adde ad Appulejum (Op. L

p. 737) notas, et Ovidium (met 2, 733).Cblamys

practerea veatimentum erat peregrinantinm (Plauti

Pseud. 4, 2, 8. Mtercat 5, 2, 71), quod deorum

nnntio omnino conveniebat. Zocga apnd Hugiiim

(mytb. 269 not) Hermetis nomen Acgyptiacum

esse docet EP-ME quod vertit »Veritas«, unde

tradente Plutarcbo (de Iside 28) acclamatio illa

in festo die: yXvxv r¡ aXr¡-&sux.

invelatumtjue] Distingue »invelatumque cetera

bumerorum, cacumen obnubere« cet Vorrat, (spec,

crit p. 78) — Prefecto id agere videtnr iste criticus,

ut totum corrumpat Martiani opus. Absit certe

ut sic distinguamus I Risum enim Veneris movcbat,

quod »parva cblamys bumerorum tantum cacumina

obnuberet«, cetera autem (pudenda praesertim) nuda

essent Et sane in permultis Mercurii imaginibus

bumeros tantum tectos fuisse cblamyde (Montfauc.

ant expl. L tab. 68. 74. 75. 76. Agostin. dial,

p. 172. Bcgcr spicü. p. 139. Velseri op. p. 307.

Fabrctti inser. p. 432. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. Ш. 43. Cboul relig. Rom. p. 140. 141. Spon

recberch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent I, 70 sequ.) videre licet. Quarum

imaginuin unam a Causeo (mns. Rom. I. 47)

vulgatam, ut ad manus sit,

Quod reliquum est, vcrborum in Hugiano códice

ordinem »magno Cypridie risu« praetulL Altiorcm

praeterea in bac Actione eensum capere sibi visue

est Jobannes Sarisberiensis (metalog. 4, 29. p. 909),

quem vide.

24 Martiani Capellae lib. I. $. 6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuneta

mérito longae deliberations alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit interner atiorque cunctis pulchriorque

virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto arnica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, earn in Palladis in

juriant non placuit coaptari. Non dispar ilium formae desiderabilis grataque

pellcre coelibatum] L e. exuerc. Pariter Ovidius sororis ejus] Mercuri! nimirum , Minervae.

(nictain. 2. 838) : collactea] Yossianus codex collactanea : sed idem

»Pell с moram, soliloque celer delabere cursu.« est; quamvis Cornelius Pronto, teste Ausonio Popindustria]

Grotius habebat »industriar dignitate«: ma (p. il 6), n'unis subtiliter statuer! I » coUactaneum

ad quae Vonckius (p. 79): »lege: pro iulustri ea iisdem maminis, collucteum aiitem uno codemquc

dignitate. Dignitas notât corporis stain ram et for- lactc cducatum esse.« Certe promiscué usurpan tur

mac pulchritudincm (Nepos iu Eumenc с XI).«— collactancus et collacteus, non solum in libris (Ju-

Hacc ille : sed cessât conjectura, siquidem e códice venal. 6, 507, si lectio vera 5 Brisson. de verb. sign.

Drcsdcnsi verain restituimus lectionem. b. v. Hygin. fab. 224. et Munch, p. 292) 5 sed in

cuneta mérito] Eleganter conjicio cunctamento. lapidum ctiam inscriptionibus (Reines, p. 555, n.

Grot. — Pcrquam eleganter Grotius cunctamento 16 ct aliae p. 556 landatae). Noster ctiam infra

conjiciebat. Goez. — Sed íi u vil Grotius istam vo- (§. 111) eadem utitur voce , quare nihil mutandum.

cem, quae Latinis auribus inaudita est Quare sa

tins duco Martmni verba retiñere , qnac sic intelligo:

»Mercurios cuneta, quae sint longac deliberationis,

mérito pondérât examinatque.«

innubas] Hiñe est, quod Mincrvam, cui innuptae

cognomen erat (Virg. Aen. 2, 51, Athenaeus 5, 20),

eaiu protegeré dicat

coaptari] Usitatius forte et melius cooptan'. Sic

alternat] Glossa Isidori: »alternanti, diu cogi- et libro scenndo lubens legerim: »quae adbuc mort

an ti. 'i Grot. — Alternare cum quarto casn signi- talis adversus viin superam in praesidium eooptarat*

ficat faceré ut alterna (¡m res compareat. Ita Ovi- et infra in line libri primi »in deorum numerum co

dais: »alternare fidem*) et »alternare vices« dixit, aptcnlur« in MS. fuit cooptentur. Grot. — Cooptan

Similiter Justinos (56, 4, 1. p. 627 Gron.): »Re- babent Grotius ct Bongarsius: Bodianus vero со-

gni mutatio inter novos reges al tornaba tur.« Et aptari. Goez. — Ñeque Grotius cooptan babet,

certe Mcrcurius modo.de bac, modo de illa du- sed conjecit tantum. ñeque Bongarsius, ñeque ullns

cenda cogitabat delibcrabatquc. ex omnibus codicibus id cxlübct, ct quamvis in

nam] Deleatur nam. Walthard. — Pcrperam Dresdens! pro coaptari legatur cooptare sibi , idem

alii nam addunt. Goez. — Praeter Grotianum tamen vcrbum non mutatur. Eo minus ctiam uniomncs

etiam codices Monaccnses, Dresdensis, alii, formis lectio a Goezio corrigenda erat, quo ccrtiue

exhibent nam, nee sine causa conjunctio hace ad- nostcr codem verbo infra (§. 141) utitur, et quo

«lit;« est; nam verbum alternat, sivc altcroatio facilius intclligi poterat. Siguificat enim apte con

tinue explicatur. jüngere, quo sensu Augustinus, Ilicronymus, PruMartiani

Capellac üb. I. ;$, 6. 2ö

luculentas in Manticen quoque succenderat. Nam et nobiliias generis illain, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commendadentius

(psychom. 557) et Sarisberiensis (de nugls filiarum.« Zuvzeiil. (promale. 19. in Schmini-k. svnt.

curial. 3, 10) alüqiie codem verbo utuntur. Namque crit p. 337). — Gerte erravit Grotius jubens Procompositum

id ad analogiam est rov> coaeauare, noea legere : unde miror Goezium vel in textum requod

optimis scriptoribus Ciceroni et SaUustio jam eepisse malam ilJam lectionem. Non cnim Tloóvout

usitatum fuit: ñeque absurda sententia: Meri-nriiis filia erat rijç M.avTivjr¡c , sed contra haec illiua

e rationibus praemissís noluit, ut Sophia» sibi со- filia. Et non solum in editis ante Grotium Pronoës

aptaretur, qnemadmodum marito uxor coaptanda est legebatur , sed in melioribus etiam libris scriptis

grataque luculentas] Lege »non dispar ill um legitur vcl Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 02. Ouformae

dcsiderabilis gratiaeque luculentas«, aut dend. ad Appulej. I. p. 97), Tel Pronoees (Bon-

» forma dcsiderabilis grataque Juventus. Vokck. dam in var. lecL p. 52. Arntzen. mise. p. 198.

(p. 79) — MavTixT] divinatio est, quam licet per 199), et recle quidem ad exemplum Graeci Uqoprosopopocïam

mulierem finxeris, juventutem tarnen voLrjÇ' modo ne vulgari sensu Graecam voeem

ei vix alius quisquam tribucrit Ñeque apud Afar- pro Providentia (v. §. 32 not.) acccpcris, sed spetianum

legitur, sed »formae desiderabilis grataque ciali potiue, quo cauta sive provida cirenmspectio

luculentas«, quod uouicn siibstantivum, quamvis est. Id quod ex eo patet, quod üpóvoca mater

non nisi apud nostrum legatur, non magis tamen dicitiir MavTixrjç sive divinationis, cujus providum

«[nam luculentitas , quo ejusdem aevi scriptorcs perspieacis prudentiae imjenium tantopere placuit

utuntur, barbar um est. Si quis omnia, quae Mar- Mercurio.

tiano propria sunt, c.vpungcre vellet, prefecto non majorem filiarum] Edidit Grotius :» quippc Probunc,

sed semet ipsum ille legere t. Atque scri- noë major est filiarum.« — Lege .ex MS. »quippe

ptorcm Yclcrcm intactum servare, omnino criticis Pronoës majorem filiarum. • A nobilitate generis

prima lex esto. commendat, majorem natu esse Providentiae filia-

Manticen] MavTiXTjv antea Mavixr¡ v dictam rum, scilicet ex tribus, quae sunt : cognitio practeriesse

docct Plato (Pbaedr. p. 244 Stcpb.) qui qui- torum, praesentium, et futurorum. Major ideo, quia

dem divinationcm non male a furore ducit Eadem majoris prudentiae futura praescire, quam nosse

Mantice infra (§. 25) redit, nomine etiam Svfi- praeterita.« Zinzerl. (1. с. p. 227 Schminck.) —

ßoAtXTJg (§. 894). De ea conferendus Cicero (de Au с tore cod. MS. meciim legendum esse non dulegg.

2, 13). bitabis: »Pronoees majorem filiarum« Bondam. (var.

Pronoees] Lege cum Ms. Pronoea. Pronoea lcct. p. 52). — Vossianus codex Pronoës, quod

cnim dea. Tullías de dus agens: »ñeque anum fa- unice verum est, nisi malles «Pronoës majorem

tidicam Stoicorum Jtçovouxv. Meminit et glossa- filiarum.« Pronoae ex alio códice Leidensi malcbat

rium ab Henrico Stephane editum titulo de deabust Munckcr. ad Hygin. fab. 24, qui praeterea osteù-

» Providentia, jtQÔvoux.* Innuit banc Capclla lib. dit, major hic poni pro superlativo, de quo usu

secundo: »Zeno ducebat feminam providentem.« vide et vir. doct. ad Liv. 5, 20. Aiurrz. (mise.

GaoT. — Lege ex MS. »quippe Pronoës majorem p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§.121. 180.

26 Martiani Capell a e lib. I. $. 7.

bat ingenium. Sed ipsis diebus forte itnmensi amoris impatientia, ultro jtiveneni

7 secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltern Entelechiae aC Solis filiam po-

891. 919 f.) et dl Davisrám (ad Cic de div. 1, 31 n. ecribi debcat, multie jam disputatum est Ego sane

в. p. 71). Enallage vel Graecismus est (Wurm, in то Endclechia amplector. Sic ipsom animiun tvdt-

Dinarch. p. 142), qno noeter non solum infra (§. 121) X¿%eucv appellat novo nomine, quasi quandam

verbis »decentiorque coelitum« utitur; sed saepc continuatam motioncm et pcrenncm. Cic. Davis, in

Martianus positivum etiam cum secundo caen jun- ejusd. Quacst TuscnL p. 2», 4. Goez. — V»

ctum pro superlativo ponit(§. 54. 88. 659), quem credo hoc* Ciceronis (Tuse 1, 10) loco illius vocis

grammatici »supcrlativum comparationis« vocant Co* ortbographiam probari posse. Non enim certa lectio

dicîbus supra laudatis adde Dresdensem, in quo est; siquidem Ernesti (in dar. Cic. Grace.) potins

• Pt onoeès majorem filiarum « legimus. Quod reliquum 'EvTeAé%eia legît ipsumque Davisium interprètent

est, Zinzerlingîus »majorem filiarum* non pro natn reprehendit Sed u tro modo voeem scrîpseris, recte

maxima, sed potius pro praestantissima accepit feccris. Quamvis enim Lucîanus (jud. rocaL 10)

providum per.ipicacioris] »Praevidum perspica- contendat, scribeudum esse èvôsXé%eucv , Corintiorisc

¡ta ms. Leid. Goez. — Haud scío cur pro thius tarnen doeuit attice èvreXè%eiav usurpari

bona malam substituere volucrit leetionem. Ггае- (Maitt diaL ab init lit T). Addc iusuper quae

Naekc (ad Fragm. Cboerili p. 175) ad diversum Tocia

sensum respiciens disputât Quo autem modo Ari

stotelem Martianue intellexerit , ex inferiori loco

nim vox inaudita est,

, et apta sane huic loco (Cic div. 2, 57. Liv.

25 , 36). Sed perspicacioris e

reeepi, quod in Hugiano códice corrupta vox prospicaris

illius etiam vestigia prodit

(§. 735) patet, ubi tradit » quatuor

tum esse addendum, videlicet mundum.« Quam

Ii expresses verbis attribuerai. Male etiam

Goezius ad bunc locum aflert Cîccroncm; qui ex

Entdecktem quintum interpretatur cleü

um, animam igitnr mundi ipsam; quum potius

nostcr bominis animam filiam esse (v. Pytkag. ap.

Cic in 14. D. 1, 11. et Piaton, in РЫ1. p. 30

impatientia] Eodcm sensu Appulcjus (mctam. 2, quidem sententiam popularis ejus Arnobius (2. p.48)

p. 106): «Lacinia remota impatientiam Veneris Fotidi

meae nions Irans« cet

est secuta] Certe melius boc quam Grotianuni

consecuta с Basilcensi códice reeepi ; sed paulo post

copulativum et e varîantibus in libro i

inserendum non duxi.

Entelechiae] Attingit hic Psyches fabulam, de Stepb.) Entdecbiae, sive animae mundi, doccat.

E sua enim sentcntía Sol pater est, mater anima

mundi, cui continuatns ac perennis adscribí tur

motus. Pariter boni m filiae, xîjç lPv%ijg, motionem

circuíarem esse IVeo - Platonid docebant (Plu

tarch, de aniin. procréât p. 1013. Jamblich, myster.

Acg. 7, 2. Hermes ар. Stobaeum ed. 1 , 52 , 5.

qna Apulejum legimus et Fdg

runt de ea et Saturantius et Arîstopliantes. Alludit

autem hic ad definitionem Aristotclicam ~фк%т}

I6rw èvreXèxeia r¡ лдытг) бсо[taro ç <pv6ixov

£cút¡v ##0VTOÇ dvvâfisi. Sic infra: »Aristoteles

per codi quoque (1. obiter quaeque ex códice Veio)

culmina Entelechiam scrupulosius require- p. 807 Heer.), quod ipsnm Alcmaeon, Pythagorae

bat« GaoT.—- Utrum Endelechia, an Entdecbia auditor (Diog. Lacrt 8, 83. p. 542 Meibom.) jam

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 27

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaque deorum sit educata cura.

Nam ipsi ^vzri natali die dii ad conviviura corrogati multa coutulerant Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti ejus

statuerat (add. Arist ap. Stob. 1, 52, 28, p. 871

Hecr.), animamijtie esse numerum seee movcntcm

Xeaocratcs, Platonîs discipulus, docuerat (МасгоЬ.

somn. Scip. 1, 14. Quinctil. 5, 14, 10. p. 397

Spald.) Unde et Cicero (Tuse. 1, 66): »mens est

pracdita motu sempiterno« scribit Et alio loco:

»iiiintjuam animus agitationc et motu тасиив esse

potest« (de divin. 2, 128) et (Tuse 1, 23): »Sen

tit animus sc moveri, quod quum sentit, una sentit,

se tí sua, non aliena, moveri.« Adde Appulcjum

(de dogm. Piaton. p. 190 Oud.) Atque Solis etiam

filiam Celeritatem esse noster infra (§. 50) fingit

Animam mundi autem olim (in paL crit §. 487)

repraesentavi tarn e gemma , quam ex Aegyptiorum

■nonumentis, quorum quidem icones bic subjeei:

comgati] Vera hace lectio est Sic enim et in

fra: »sed de tertia regione unum placuit corrogari.«

Item : » corrogantur ex próxima transcursis domibns

conjugum regum Ceres« cet. Grot. — Confer in

feriora (§. 49. 52. 131. 225).

contulerant] De donis natalitîis eive ôjtTTjçioiç

apud antiques egregie egit Stanlcjus ad Aescbyl.

Eumcn. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit nostro Hcsiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.):

ZcoÔs de «ai побрщбе &eà yXavxûrtiç

'A&rivTj,

'Afupi dé oi Xâouéç те -freai »ai Jtôrvia

Ilstâcà

"Oqiwvç XQVÓtiovs U&e6<xv XQ°*' сщ<р\ dé

zr¡v ye

ri2p«t xaMíxofwi 6xè<pov crv&eóiv eiapivoi-

6tv,

'Ev áfaca oi бщ^еббь âiâxTOQOç 'Açyeupcv

rrjç

Wevôeâ d'aifivXiovc те Xôyovç *aí irtíxXo-

JtOV 7¡&OC ,¡

Tev£e x. r. X. ■ ■ ,!

Praeterea Hermetis locum comparasse juvabit (Stob,

cd. 1. 52. 40, p. 947 Heer.) de beneficiU a sin

gulis diis in animam bumanam collalis.

quod\ Codex Voasianus: quam, sine dubio ex

ipsa Capellae manu. Similia enim Graecorum neu

tra fuerunt etiam primae declinationU apud Latinos

Feminina. Vid. Voss. art. gramm. IV. 20. Ашчта.

(misc. p. 199). — Haud suffieiens baec causa mihi

visa est, ut vulgatam miliarem lectioncm.

Aeternitati] De ejus symbolica ct poética descriptionc

alio loco (in palaeogr. crit. IV §. 701)

Martiani Capellae lib. I. §. 7.

«»>

apposuit. Juno quoquc ex purgatioris auri splendente vena addiderat crinibus

sociale vinculum. Tritonia etiam interula, resoluto ricinio, strophioque flam

egi. Prosopopoeia antem liic adbibetur, qua doccatnr

»aeternitatem donnm dei esse.« Neque sua

tantum auctoritatc noster personam Aeternitatis induxit,

quandoquldem et in marmorc (Grut. 32, 9)

legitur: »Actcrnitati sacrum.«

honoratiori] MS. refert oneratiori. Grot. — Aeternitati

munuscuUs deorum quasi onustae. Nullus

duhitavî manuscrípto Bongarsü (?) adjutus liane lcctioncm

prae vulgata honoratiori, et, quam nonnulli

habent, ornatiori, in tcxtum recipere. Goez.

— Sed male id factum. Priiniim eniin oneratior

non diflert ab honoratior nisi scribendi ratione. Qui

enim plures legerint libros scriptae, non ignorabunt

litera m II ab alus addi, ab aliis omitti soleré, quum

verum elementara esse multi negarent (palaeogr.

crit. I. §.311, p. 268). Undc in lapidum titulis

(Reines, p. 183. n. 163) »astiferorum« legitur pro

»hastiferorom«, et apud Ovidium (art. am. 3, 411)

et Virgilium ubique »ederae«; et contra apud e lin

dem ahenum , quod alii scribunt aenum. Sed

operae pretium est bac de re disputantes legere

Gellium (2, 3) et Quinctilianum (1, 5, 19. p. 101

Spald.) ridentemque etiam Catullum (epigr. 84).

Deinde confundit Goezius Aeternitatcm cum Psyche.

Non illam donis onustam esse noster scripsit, sed

banc. Et certe diadema, quo ornata Aeternitas

erat, ad epitbeton honoratior commode referri po

test. Honoratior autem Jovis filia fuit, quia rcHquarum

nulla earn aetate praccederc polerat. Quod

reliquum est, omnes perspicient de animae aeternitate

doctrinam significan, praesertim qui divinaverint,

cur Marlianus Psychen EntelecMae dixerit

filiam. Plato enim , animae immortalitatem doetnrus

(Pbaedr. p. 245 Steph.) argumentum ab со sum-,

serat, quod semper se ipsam anima movere t.

interula] Eadem hac voce inter alios utitor

Tertullianus. Huic opponitur superaria, êjtévdv-

TlÇ, glossae. Utitur Martianns bac voce adjective,

sic libro nono: »Quin etiam interulos gaudens dissol

vere nexus.« Grot. — Sub tunica habebatur et

àfiéÔcoç corpori insidebat, atque ¿jfi yvfivov,

ut vocant Graeci. Linteae autem erant intcrulac ct

nostris camisas rcspoiulebant. Conf. Salmasiuin ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. — Conferantur practcrea

quae ad Appulcjum (Florid. П. p. 33. Oud.)

observarunt viri docti, inprimis autem Böttiger in

Sabina T. H, p. 113.

ricinio] Spinula, qua feminarum crines resolvuntur.

Vixc. — Festus : »ricinium pallium nnilicbre

quadratiim.« Goez. — Non sunt baec Fcsti

verba (v. recinium et rica) , ас si omnia legcris

a duodceim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 23) usque ad novissima témpora a divcrsis

scriptoribus (Fest. v. recin. et neu, Varro L. L.

lib. 4. p. m. 37. Non. Alare, с. 14. п. 16 ct п. 23.

p. 789. 790. Gotholr. Scrv. ad Acn. 1 , 282. Isid.

etym. 19, 25. 4. Salinas, ad Vopisc. Aurcl. 45.

Pitisc. b. v. et abundans scr. copia ab со laudatornm

J Herald, ad Arnob. VI. 209 p. 256 ; Gracv.

thesaur. IV. 1480. VI. 1063. Winckclm. hist. art.

6, 1 , 32. Marini fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

mus. Pio-Clein. éd. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta;

incertus tamen abibis. Ex glossario Arahico-Latino

Vulcanius (p. 709) haec afiert: »Ricinus verticum

vocatus est, quod rejectum de toga in verticem«;

sed absurde nos ilia (in not. p. 106) conïgcre et

legere jnbet »Ricinis vermis ita vocatus est«! De

mimis 7-iciniatis cf. Osanni Anal. crit. p. 77.

fiammarum instar] Transposita sic verba codd.

Basilcensis ct Darmstattensis prachucrunt.

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 29

marum instar e coceo atque ipso sacri pectoris ac prudentis araiculo virginem

virgo contexit. Delius quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem

conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jactus, atque ipsius meatus

coeli siderumque monstrabat. Uranie autera praenitens speculum, quod inter

e coceo] E purpura Intensions et végétions luminis.

Goez. — Lego: strophioque instar flainmariun

coccco. Sushis (in Gurlitt. animadvers. 4.

p. 8) — In Guelferbytanis Cortius, ct in Vossiano

Arntzenius (misc. p. 210) legerant »e croco«, quod

modo rubrum, modo puniceum côgnominat Ovidîus

(fast, i, 317. 342). Gerte nil ¡lu m fulgcnteuique

colorcm a nostro hic designari ex inferiori loco

(§. 140) patet. Susii autem conjectura nullius fiileitor

codicia lectionc. Quodsi quis verb um omissum

esse mecum posuerit, facile supplere potent tinctum

aut simile aliquid, ñeque opus erit vulgatam leclionem

contra manuscriptorum fidem mut are, id quod

Arntzenius quoque eensisse videtur. Nobilius crocum

in Coryco monte nascebatur, unde nomen fortasse

ductum esse Salmasius (ad Solin. 38) conjicit.

ramale] In monumentls cliam antiquis id manu

tenet Apollo (Guper apoth. Horn p. 250), quo divinandi

potestatem transferre in Psychen hic fingitur.

Transpositorum enim verborum sensus est: De

lius quoque Apollo, quippe qui ramale laure

um gestitabat, per banc divînatrîcem conjecturalemque

virgam Uli (Psychae) volucres (augúrales)

ас fulgurum jactus, ac meatus ipsius coeli siderum

que monstrabat.

gestitabat] Ita pro Grotiano gestitat e codicibus

Dresdensi et Cantabrigiensi reposui. Hugianus qui- *

dem dat gerebat; sed parum interest utrum eligas.

volucres illi] Lege »volucris lingua s , fulgurum

jactus.« Voisck. — Absurda corree tío: »Apollo

monstrabat volucris linguae«! Contra si nude vo

lucres legeris, de earum volata etiam cogitare poteris,

siquidem dc augural! arte Lie sermo est.

Accuratius infra (§. 10) »volucrum divers! meatus

et oscinum linguae« dicuntur. Secundum augúrale in

enim disciplinam aves vatidicae , quas Gracci %QT]-

OTIjqLovç oçvï&aç appellabant, vel oscines erant,

quae ore, vel praepetes, quae volatu futura significabant

(Serv. ad Aen. 3 , 361).

fulgurum jactus] Hos eleganter Lucanus (7, 197)

»tela Jovis praesaga* vocat. Similiter Pliuius (2,

20 f.): »ignes praescita scann afferentes*: qui et

doctrinan! deinde ipsam (2, 54) exponit. Conferendi

praetcrea Cicero (dc div. 2, 18 scqu.), Seneca

(nat. qu. 1, 1. p. 683. 2, 52. p. 711 Lips.), ct noster

infra (§. 551). Paulo post e Darmstattensi códice

reposui ataue pro ac.

meatus] Ita et Yirgilius (Acn. 6, 850), Plinius,

Manilius, et Appnlejus (I. 807 Oud.) »sidertim

meatus« dicunt. Infra (§. 813) noster meacula

scripsit.

Vranie] In MS. erat »monstrabatur Aniae.«

Lege cum pat re »monstrabat: Uranie« nominandi

casu. ¡Nam et in libro secundo in MS. est »Uraniae

Calliopequc« pro »Uranie.« Grot. — Ita et Ovidius

(fast. 5, 55.) Vranie scripsit j neque tamen

mirum, quiiiu litera Eta modo Latina litera E, modo

diphthongo AE redderetur, libraries posteriorem

intcrdiiin orthograpbiam usurpasse. Praetereo Goczitun,

qui ne Grotiiim quidem intellexit. Cortius

certe »Uraniae« in Guclferbytano códice se Icgisse

ad margincm libri Lipsiensis adnotavit Ceterum

erunt fortasse, qui e speculi dono colligere velint,

hancce Uraniam esse Venerem coeleetem, quam veri

30 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaría ejus adytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet exquircre, clementi benignitate largita est. Lemnius quoque faber illi

insopibilcs perennitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque coeca

opprimeretur, incendit. Omnes vero illccebras circa sensus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam ct unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, ct melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

niembraque vinciri honoratiouis celsae affectationc persuaserat. Tunc crcpinon

sit simile, diis immixtam esse Musam: mihi Apollo noscere nosmet ipsos.« Speculi autem similitarnen

haec aliter intcllígenda esse videntur. Specu- tadine baud raro ntantar veteres in describenda coglum

enim in adytis Uraniac a Sophia defixum fuisse nitione sui; cf. Wyttenbach ad Plut. Mon. p. i S3,

dicitur, quo ad pfaUosopbiam revocamur. Notum originem] Animas enim ex as tris in corpora

e Platone (Pbacdr. p. 339 Stcph.) Craniam Musam bumana descenderé veteran erat opinio (v. notas

a philosophie maxime celebratam fuisse, cujus rei ad §. 165 et 169, et Pal. crit. IV. §.739). Hinc

causa facile perspicitur, modo perpendamus, ipsam Psycbcn noster fingit ex Uraniae speculo potuiss*

banc Musam aslronomiae praecssc, Psychen autem discere originem suam.

sive aniinam secundum Piatonis doctrinam visibili Lemnius faber] Vnlcani cognomen ab Ilomeri

harmonía in eoelo conspecta admoneri, ut in usum fabula originem trabens (Heraclid. in Galeí opuse,

mentis suae concertât quae in coelo perspexerit p. 443. Cic. Pf. D. 3, 38. Tusc. 3, 10. Virgil.

(Tim. p. 47 Stepb. Cf. Plutarch, de an. proer. f. Ovid. cet). Sed quamvís ignobtli Uto nomine utap.

1030. Diog. Lacrt 3, 33 ibique a Bfeibomio tur noster, e rcliquis tarnen patet, »um ad Pb»-

laudatos Senecam , Pbaedrum , Appulejum). Qua- tonem respexisse , qni (Crat. p. 407 Stcpb.) Vtilpropter

etiam in Juvenalis (11, 37) verbis: canum "litpaiÖTOV quasi hrminis praesidem esse

— — »e coelo descendit Tvcö-&L ÖeavTov* vocatam docet.

pins inesse arbitrer, quam docti ejus interpretes Uli insopibiles] Ita Basilcensis et Darmstattensis

viderunt. Gerte speculum, quod Sophia in adytis codices multo melius, quam insopänüs illi apud

Uraniae defixerat, illud est, quo semet ipsam Grouum.

cognoscere Psyche j übe tur. Infra (§. 346) etiam halatu] Suavibue delectari odoribus: namque

noster » inter omnia animalia« ait »naturam solis codein sensu bac voce noster infra ntitur (§. 215):

hominibus ad se cognoscendum rationari permisisse.« »Arabkis laetahantur balatibus.« Martianuui Veneri

Scripserat enim Cicero (de fin. 5, 16): »Intrandura in primis trihuisse hunc appetitum ex eo patet,

est igitur in rerum naturam, ct penitus, quid ea quod Veneris adeo steUae (§. 14) virtutem adscripostulet,

pervidendnm. Aliter enim nosmet ipsos psit ■odore ct balata UliciendL« Infra (§. 83) de

nossc non possumus. Quod praeeeptum, quia ma- Veneris ipsius »fragrantissimis Spiritus halatibus«

jus erat, quam ut ab bomine videretur, ideirco agit,

assignatum est Deo. Jubct igitur nos Pythius crepitacula] Eadem quae crepnndia. Arnobius:

Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 31

taculat innitusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quicsccnti. Praeter

ca ne ullum tcmpus sine illeccbris oblcctameutisquc decurreret, pruritui sub-

• Et ut ad Silentium pavidi nn trieb motibus ere* rium, а Шпегта prudentiam, ab Apolline virtntem

pero.» Grot. — (V. §. 927). Cave putee soils

Afris scriptoríbus banc vocem ueiUtain esse: bonae

enim notae est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella , Quinctîlianus.

quU] Utitur saepissime hoc vocabulo Martianus

pro (fuibus , quod, quanquam novum non sit, sacpeи

muero tarnen non advertenti sensum turbat

Guot. — Confer. Cortium (ad Saliust in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met 4. p. 290), Vir

gil ium , alios.

induceret] Grotius, Goezius, et ve«

imnes babebant: somnium duceret i

sed meliorem nostram lectionem Monaceuses suppeditarunt

codices (В. С D. Б.), Vossianus praeterea

(Arntzen. p. 199), Reicbenauensis, Bodlcianus pri

mus, et Britannic us. Darmstattcnsis somnum dupruritui—

voluptatem\ Cod. Шоп. £ voluniatem,

male. Stimm tarnen ne verbum quidem ad illustrandum

locum a doctis interpretibus allatum esse, qui

facile obscoenitatis crimen incurrere possit Certe

Bartbius (in advers. p. 1551) inde affirmabat »scal-

|>crc pruritui« libidinosum verbum esse. Id quod

■ego. Be anima enim sexmo est, quae Psyches

personam induit; cujus quum duae partes sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat Pbaedr. p. 246 Stcph.; Tim. Locr. de anima

mundi p. 100; Aristid. Quinctil. de Musita 2. p. 103

Bleib.-, Euseb. pracp. ev. 15. 60. p. 851; Max.

Тут. П, p. 289 Reisk.), hactcnus melior pars oruata

est: primum enim a Jove aetcrnitatem accepit,

deinde a Junone mutuae aocictatis desidca

Volcano potcstatem in tenebris lucem pcrspkiendi;

sequitur nunc dcterior, quae a Venere accepisse

dicitur variae luxuriae cultum deliciarumque om

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; paritcr

atquc Astrologi (cf. MacroЬ. ad somn. Scip. L 12)

■ desiderii motum, quod èrti&Vflt]Ttxov vocatur,

in Veneris orbe produci« docebant Huic autcm

animae parti in into corpore sedem assigna bant veteres

, quo nomine saepe médius inter pectus et

crura venter eignificatur. Sic Appulejus (dc dogm.

Plat. p. 207 Oud.) ait »cupidinem atque appetitus,

mentis portionem, infernas abdominis

, ut popinas quasdam et la triaarum la-

, diversoria nequitiae atque luxuriae«; Claudianus

autem (TV7. Cons. Hon. v. 248):

»At tibi cuneta petens, nil collatura cupido

In jécur et tractuí irnos compulsa recessit.»

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato

docuerat in Tiinaeo, cujus locum Cicero (Tuse. 1.

10) ita latine convertit, ut »cupiditatem subter praecordia

locatam esse« diceret (cf. et Theocrit 11.

16; Horat od. 1. 25. 15, epist 1. 18. 12; Pers.

5. 120, pluraque apud Fabric. adScxtEmp. p. 452,

Valckcnaer. ad Eurip. Ilippol. 1070, et Jacobs, ad

Achill. Tat p. 870). Haue igitur circa partem

Venus animae »pruritui subscalpentem apposuerat

voluptatem.« Subscalpere pro simplici scalpere di

ctum est ex scriptorum illine actatis more verb.i

supervacaneis praepositionibus augendi (c£ not. ad

§. 2 et 43). Scalpere autcm pruritum dici Plinius

testis est (hist nat 9. 45. 68). Eodcm redit apud

Scnecam (Epist 92, p. 585 Lips.) »titillatio cor

poris«; cf. et Ciccr. de Finibr 1. 11: »si ea sola

52 Martmni Capellae lib. I. $. 7.

scalpcntem circa ima corporis apposuerat voluptatcm. Sed vehiculum ëi atquc

volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,

licet ctiam auri compedibus illigatam memoria praegravarit. His igitur ïr^v

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coclestium collatione deco

rat am, in connubium Arcas superiorum cassus optabat. Sed earn virtus,, ut

volvptas esset, quae quasi tilillaret sensns, nt ita

dicam«, et Ansonii (epigr. 108. 15) тегЬа:

»Titillata brevi auum jam sub fine voluptas

Fervet';

omnium vero maxime Lac pertinet alius Plinii Jocus

(11. 37. 77): »ie eadem membrana (diapbragmatc)

praecipna liilaritatis sedes, quod titiUatu intelligitur

alarum, ad quas subit j non âlibi tenuiore cute

l.umana, ideo scabendi dulcedine ibi próxima.*

celeritate] Grotius cum reliquis ediderat velocítate

: sed lectionem practuli codicnm Bongarsii,

Ilugiani, Basilccusis, Darmstattensis,

plurimorum (B. C. D. Б. G.) et ad libri

gensis margincin notati, quamvis parum referat

utruin legeris. Argutior tamen grammaticus Agraetius

(apud Gothofr. 1549) »velocitatem pedum ac corporum

« esse contendit; mceleritatem animorum atque

factormn«; quod e Cicerone (Tuse. 4, 15) sumsisse

videtur. Certc boc quidem loco dc PsycLes

facultatibus eermonem esse patet.

etiam] Ante omnia hoc erat restitoendum pro

Grotiano cant, quod typographorum mendo adscribo

comparatis libris prius editis.

auri] Corruptam lectionem out, pro auri , jam

Grotius repudia vit «Aach wenn er (?) mit goldnen

Ketten gefesselt würde ; so könnte er doch

nur durch die Schnelligkeit der Gedanken eingeholt

werden.« Götz. — Ingenue fateor me non intelligere

doctum Interpretern, bene vero Martianum.

apud Gellium (13, 8) Medixerit

hoc versa:

» Usus тне genuit , mater peperit jutmwm ,

Sophiam vocant me Graji , vos Sapicnliam* ,

Martianus tarnen hoc loco sic intcUigendos eel:

»qtiamvis cogitationum celeritas et

praegravata et impedita fuit« Ccterum Grotianana

lectionem auri compedibus confirmant codd. Monacenses

(В. C. E.), Bodlejani, Cantabrigiensis , Mertonianus,

Hugianus, Vossianus (Arntzen. misc.

p. 199), Keicb

Casus vero cassus. Sic in MS. libro nono »casae

duleedinis« et lib. VI »dispendiaque lini casum de

vorante Mulcibcro. < Casus itaque (nisi quis a careo

deducat) praeteriti temporis partieipium est a cado,

nt »Sol occasus.« Cadere vero est ajtoToyxcrvew,

spe, cadere causa. Est ergo casus, vel

cassus аЯотг>х<&У , superiorum casus,

Taiv rtQOTSQCtw àrtOTV%(ôv. Gbot. — Hugianus

codex cassus exhibcL De qua voce confer no (ata

ad Appulcjum (L p. 561. П. p. 79. Ш. ind.) et

Appuicj um ipsum (met. 6. p. 435 Oud.), Gellium

(10, 15) et ad eum Baudelotium (util d. voyag. L

p. 394). Quae, quamvis plcrumqne cum sexto

casa construatnr, interdum tamen cum secundo

etiam construeta legitnr (Cic. Arat. 369). Expianator

paulo post (§. 8) a nostro verbo frustranlur.

Atquc adeo vera baec mihi visa sont, nt ne Bar

pro cassus habet,

Martiani Capcllae lib. I. §. 7. .53

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis ncxibus

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libértate 8

ctiam victriccm, unde ct nomcn indómita vis Graeca

intcrprctaüonc.« Nimirum ¿uto rov â tuci dec

fUfÇeo. Virgilio (Леи. 6, 552) vocatnr »Tartari

porta ingens sojidoque adamante coluinnae« cet.

Cupidine] De anima bumana insatiabili cupi

dine construía veteres pcrmnlta artis opera edidcrunl,

(¡uibos captiva Psyche repraesentator, vclu

ti in liac gemina, qnam (ex Agostini geuiui. 150,

ЗЫГео ct Montf. I. taL. 122) Lie subjeci :

auctoritate permoverer ut a vnlgata lectione recé

dèrent. Quamvis с aim Ule (advers. p. 1236) addat

vcrissiniam sai codicis lectionem esse , quae

claram ct perspicuam faciat sentcntiam; muí tum

tarnen abest ut praedicata illa claritas mibi arrideat.

Virtus\ Romanis cnim dea erat (Varro de L.

L. 4, 46. Cic. IV. D. 2, 23 et 31; de legib. 2,

П. Liv.27, 25; 29, 11 f. Valer. Max. 1, 1. P.

Victor reg. urb. 1. Jnvcn. 1 , 115. Sil. It al. 15, 22.

40 ct 69. Plaut. Amph. prolog. Claudian. in Ruf.

1, 52. LactaiiL 1, 20. Augustin, in civ. del 4,

20. 22. 24 ct 5, 12. et 7. 3. Arnob. 4, p. 127)

in lapidom ctiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 5. 102,

4. 106, 6. 456, 5).

sua societate] Quippc anima humana a virtu tis

lis] Manilius (1, 921)

catenae* dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

»adamanteum jugum«: sed illa adjectiví forma ab

optimis usurpa tur scrip tori hu s. Adamante firmissima

qnaeqae denotantnr: ande Ovîdius (met. 15,

813):

»Jnvenies illic inclusa adamante perenni

fata tui generis*

(Adde с und. trist. 4,6, 14, et Нога t. od. 3, 24,

5). Paritcr apud Claudianum etiam (bell. GOd.

202) ■ Jo vis voces adamante notavit Atropos. «

Addc Proper tinm (3, 9, 9. 4, 11, 4), P indar uni

(Pytli. 4, 125), Platonem (de R. P. 10. p. 616.

Stcph.), Sophoclcm (ap. Stob, in eel. 1, 6, 11.

p. 175 Heer.), Apollodornm (1,1, 5. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Barthium (in ad

vers, p. 351). Unde et Plinins (57, 4, 5) »adamaulcm

duritia enarrabilem esse docct, igniumqu*

de libértale sortis] Nunqnam placebat Grotiana

lectio »deliberalae.« Vix enim iutelligitur quid sit

sortem deliberare. Opportune igitur Hugianus co

dex nostram nobis praebuit lectionem. Sors enim

pro electione sive optione accipienda, quam sibi

nullam esse demum viderat Mcrcurius. Erunt fortassc

qui Grotii lectionem dcfensiiri putent deliberatam

sortem esse cam , quae ex delibcrationc pro-

Martiani Capellae lib. I. §. 8.

sortis blandimcntà frustrantur* пес facile quaepiam praeterea, quae congrua

parilitate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam deberé decernere, aut fas

ab ejus congresaibus aberrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem nuuquam

abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun-

9 que locorum frater esset, adiretur. Ac tunc volatilem virgam , uti seciim

dit, qiicmadmodmn in gcnethliaca aut vitae generis (§. 5) noster dixit, quod hie perneare. Nequc Merelcctione

a Platone animis iraposita: sed ñeque in curius reliquorum planetarum in Zodiaco domicilia

Mcrciirium Ьаес quadrare possunt, ncquc praemetari dici potest, quippc quae fixa eint, et

cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astro

nomía itinera sua pracme tata esse dici tur. De Мег-

curii autem isto officio nihil apud vctercs legitur.

Satine itaque duxi vulgatam retiñere lectioncm.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): »Mcrcurii sidus

modo ante Solía exortum, modo post occasum splcndens,

nunquam ab со viginti tribus partibus remotior

(remotius? aut supplendus Mercurios). • Ptolemaeus

(tctrabibl. 1, 18) Mcrcurium nunquam plue,

quam per unius sign! spatium, a Sole abesse con-

Eadem tradit Hyginus (astr. 4, 16. p. 48îi.

;.) additque: »modo noetc prima, modo

ad Solis nxortus cum íncipere apparcre, ' i

quam etiam perpctuum aignis quatuor esse

Sole : redeuntem autem cum Sole non amplius esse,

quam tertiam partem signr.« Cicero (I%T. D. 2, 20)

»nunquam eum a Sole« dicit »discedere longius

■nine stgni intervalle, tum antevertentem , tum

suisequentem. « Sed conféras veliin infra (§. 25 et

880) nostrum et quae ibi a nobis sunt observata.

ас] E Darmstattemi, Cantabrigiensi, Britancum

verbis, quae sequuntur » amplius deliberandum «

eonveniuuL

praeterea] Pro edito praeter earn reposui illud

non solum Monacensium codicum (G. D. E.) auctoritatc,

sed Grotiani etiam, Hugiani, Basilecnsis,

Darmstattensis , Gantabrigtcusis et Britannici.

sine Apollinis consilio] Arnobius (5. p. 123)

de düs : »de matrimonio Ule consulitur, hic mode

las incommoditatibus praestat«, cet.

ab ejus] Apollo et Mcrcurius adeo juneti mcmorantur,

ut eis communem Olympiae fuisse aram

Pausanias (5, 14, 6) referat. Gonf. et Scholiast

Pindar. (Olymp. 5. 8.) Paritcr Mcgalopoli, Arcadiac

urbe , templi Mercurio cum Apolline Musisque com

munis ruinas Pausanias (8. 52. 1) vidit. Apcrtc

etiam Claudianus (laud. Stilich. 2, 440) Cylleniiiin

Phoebi comitcm appellat. Quae quidem omnia astronomiac

originem deberé videntur (Plato Epinom.

p. 987 Steph.).

permeantem] Sed Muneker с suo Lcidensi codice

restituit lectioncm Martiani ingenio , ut mihi

videtiir , accommodatam praemetantem. Zodiaca ho

spitia , quae .(sic I) Mercurius incumbit et in quibns

pracmetatur. Goez. — Licet frustra locum apud

Munckerum quaesiverim, aunt tarnen codices, qui

a vulgata aberrcnt. At vero cur ntellor vox sit prae

metantem, equidem non pcrspicio. Peraarare

nico, Ilugiano códice, atquc e Gortii variantibns

hoc rcccpi pro Grotiano at , quod mirabar, quum

anteriores jam editiones multo melius ac habe

rent.

volatilem] Caduccnm, xrjQVXSlov. Libro sc-

» Cujus vigentis virga Dirum stupct veae

Martiani СареИае lib. J. $. 9. 35

mundi penRa permearo aethereosquo reccssus irrumpere parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pcdibus talaría nectit a urea, et nunc in

fanis, qui bus aut vaticinia obliquis fimdebantur ambagibus, aut dcnudata

pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

num.* G:-.ot. —• A TÍrga vero caduceum distinguere obliquis] Exempta enppeditant Cicero (tic div.

videtur Apul. met 1. X: »adest lucutentus puer — 2, î>6) et Amniianus (23. p. 2G3 Lind.). Ad Vircaducciun

et virga Mercorium indicaban!. • g»l»i locum (Aen. 6, 99) de Cuuiaca Sibylla сапен-

G OEZ. — Plura olim (in pataeogr. crit IV. T. ind.) tis «horrendas ambages» noster respe xissc videtur.

de Lac vk-ga attulL Confer nostrum infra (§. 12G). Graecc Ло£а, nnde Ao£iccç Apollo.

penita] Substantivo hoc utitur noster ct infra denudata] Ita pro detmntiata Humanos codex:

{§. COO). Nihili lectio in códice Dresdens! est pe- quemadmoduin Vonckius (spec. crit. p. 144) legere

renita. In glossis, quae nomine Isidori veniunt jam malebat, licet vulgarem ctiam lectionem defendí

(ар. Yutean. 692) »Penita« explleantur ■ aula regia.« posse Arntzcnius (misc. p. 200) recte monuerit,

Martian о penita sunt mundi intima. modo vocem de nun I in la quarto plural is casu acceceleritatc]

Ita Mo пасе us es (B.C. D. E.) , Hugia* péris. , .д

nus, Reichcnauensis , Darmstattcnsis , Basileeusis, fissiculatis] Ita melius legitur quam physicu-

Britanniens, Cantabrigieusis, ct ad marginen» libri latís. De fissiculatione videsis lector quae acute col -

Norimbergensis notata lectio, quam et aupra (§. 7) J|çgcrc vbá, ill. JL Scaliger, j£ P.( iÇobVlus- ad Apule-

Continuata enim est allegaría,, . ; jum, cui cad«rn haec yo^ usurpafa. Dicta est fisside

more permittit] Fallor an egregio qonjeej eulatio a fisso in extia, cume ineininit Cicero de

« demere permittit. « GnoT. — Rcprebendendum щ observa tione haruspicum: »a»t quomodo est collata

bac conjectura, quod demere sive auferre hoc loco joter Jps^, Дпае pars ininiicj^ quae .pars familiarís

verba minus sunt apta, quo capero, sunvere, pre* esset, qupd /ksfim^eric^im , quod eommodum

henderé, potius desideraremns. Qunjnque. in omiù- aljquod (1. aUquji^^ostendcreU.^et «tibi- Ycj^jfá

bas codicibus legatur de mfff, malim quam 90г. ша^дс, .Enropa'c, Sen^Sc^lJ^ro placet).p/iyikMquac

vere scripta sunt retiñere, ,p)t adveíb«9 Ifff ^<t^?Ç^i^{^,$nlf4^ff,Çar^\} <pv6LX£vetv,

urbane aive çmmter explicare, ut opjflosUum, ^itY^j ^иоД yejfiua vjdetur : aie nescîo^çfnis dixit musieare

giliano (Ann, $ ,. ,2ЦЗЬ ,» ejj^( д|пг^..«'.0,9е^ re- !mÍKai¥ .^®?fß W'ííf*» co"¥r?í°*

pugnabo, ai. quia ■■mU^^ttn^^^fá,.jfífkf ^ЩъМЛЧг-^^Ш^ШЧ^^^^ à4°fr,

rem esse Mercurio virto^m duccrç', paritcr alqu« ftoftcufatprj ;augur pataram in., ^xtís animan tiiun

apud Lucianum (in bis. accus, p. 56, Bip.) Ше quacrens^« Grot, r^p Vhysicujatis male. Fuit aulem

Justitiam duxerit ^ __ .>,„,•,_;,-., fkmbAfil!!? Vl^ №$ln*™ e%t\^h

pcdibus] Utitur scilicet Jpsia Virgil^ (.Ven. 4, Раг''1о,,^нТ^пЬ'' U* a''ePa hostes, altera

239) verbis : »pedibus talaría nectit Aurea« : bicquc ad sacrificantcm ceneque «micos peiiinere^. ConC

Ilomcrum (odysa. 5, 44) imitaturus erat Afialim Ernest, clav. Cic. fisswn. et Salmas, ad Sol. p. 91.

de bis cgit LE Vossius Mytftoi, Briefe p. H 9 seqq. Gopz. — Multa dç hoc yerbo tlabunt Stcphaniua

S *

56 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

solitus sortitus excederé, vel logia personare, sagaci eum invcstigatione disquirunt.

10 Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 42), Arntzenias (in misc. p. 199) ct viri nal. 3, 2), et Taubmannam ad Plan tum (Mosteil.

docti ad anthologiam Latinan» (Burm. П. p. 506) ct 3, 5, 3. p. 562. Pocn. 2, 8. p. 877), Dacead

Appulcjum (П. p. 134. Ш. p. 669 Oud.). Lo- riom ad Festum (p. 387) , Elmcnhorstium ad Ar

cus, quem e glossis Isidori affert Grotius, neque nobium (p. 187), Saubcrtum de sacrifieiis (c. 20.

apud Vulcanium , neque in edltis ab Are vallo re- p. 486) , Brissonîum de formulîs (p. 22. al. 24).

peritur. Sed scriptum etiam a quibiisdam fuisse De omni boc divinandi genere pulebros lege verphysiculare

satis prubatum est, siquidem non Mar- sus Tibulli (1, 8, 3): "

tiani solum libri plurimi sic scriptum verbum ex- «Лес mihi sunt sortes, пес conseta fibra deorttm ;

bibcut, sed Appulcji etiam et Saxonis grauunatici Praecinit euentus пес mihi cantus avis." ' ,

libri. Quirn» vero codex Monacensis (G), Bodlcja- solitus] Id ante sortitus rcctc supplent codices

nus primus ct sccundus , Hugianus , Basilecnsis, Monaccnscs (B. D. E.) ; siquidem hoc vcrbum cum

Darmstattcnsis, Cantabrigiensis, Britannicusque fisi- infinitivis excederé et personare conjungendum est

eulatis babeant, et infra quoquc (§. 151) pro physi- excederé] Bulcngerus (de sort. 1, 7. in Gracv.

eulunt in Guelferbytanis esse fessiculant Cortius ad tbes. V. 396) legere nos jubet exedere. Quid hie volibri

Lipsiensis marginein anno ta verity ad Appuie- lucrit hoc verbo, non perspicio ; ct vercor ne ille

juin dcniqiie (П. p. 134) viri docti observarînt, in pariter ac Grotius glossa induct!, quae sortitus

verastissimis Martian! Майя esse flssietdarej hoc íntcrprc'Utúr divinûKones , hanc voeem pro nomine

ego ut magis riotum'in' texium' гесерь" '* 0 ' " 4 substantivo"^ tinned pro sortîtione acccpcrint, quum

prosiciis\ Prosiciorum apud Fcstum Arnobium- pártic'ipinm potius hoc loco sit a sortior. In mimi

que mcntio. Glossa t »Prosclc c&ôô$li!>ïcc*\. 'Pro- bus cniin locis Mercurii fratcr (Apollo) quaes! tus

sicîàc. Prosceta dícuntur Macro'^in bavidoyovici : erat, qnibus solitus excederé (cxiic) sortitus. SorîVntgari

tbsta^poré Èum^virgis prosecta feviint. <¿ titum ' P^fliium intelligc eum, qui ex Ulis locis ex-

FWco Argoriauticis1:'— »jßrÖsertaquc partim 'Pee- cedens rc'sponsa* dat ct с ventura derionciat. Ita et

tora.» Lucano: »Laví' calido prosecta 'cerebro. t«' a Virgilio (Aen. 3, 376) rcx dcorum »sortiri fata«

Statio:>;— v»dbi' adverso " dederant prosecta To- die! tur, cujus poctac versus IHartianum in sequennanti

* Ovidio 'IKeltísi: — »groscela sub 'aéUiere tZbus'qnoqúc (§. 10) -ante oculos habttissc patebít.

pontë'* <(}ui et àïibi : »fcnposuii prósetfà! caTcntiftui logia] Aóyut огксМа sunt pedestri sermone

aris.« Prosicies extóruin 'fli edila7,'uJnt %Q7¡6fiol carmine. Videtur äutem тох

mensam porriecre'«', et 'l-ucilio'f' »CaCiiam' inqnft hie aliqua dcesSc, nt sít » logia personare solcbant«,

nullum neque' ams' ' prosîc^cm uTlám.i In"Sdlino níái »persoharc« et ante »execssere« legas, atít si

emendatiores coaíces prosîcïas baient:' ninnulli Veró quid aptius. Grot. — Cessât hoc, postquam с со-

porricias a porriciendo ,'' ' qiï'od vocabuliun mult! dicibns DIonaccnsibus supra inscrui »solitus.* Un Je

usurpan^ Varro , Arnóoius, "Vírgilius, alii.' 'Слот autem priora habeat juvenis doctus hand scio. Ccrte

_ Qnibus hace non suífieiuiit, adeant Ovidiuin contrarium discimns ab Aristophane, qui (cquit 120.

(in metamorph. 15, 136)^ МйсгоЬшш (in Satur- 121) /.ôyiov et хд^бцбд promiscué usurpât.

Martiani Capellae lib. I. §. 10. 57

admodum foliis vittisque semivulsis, quas in Cumano antro post Sibyllam

tinearum morsus cariesque carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aéreos

etiam tractus, quibus formare solitus ct volucrum diversos meatus, et oscinum

Jinguas, et praepetis omina pennae, frustra in cassuinque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dedignabatur Augur Pytliius minlauri]

In lauri foliis sólita erat Sibylla sua re

scriben:. VixcAJí. — Ad Virgilium nempe

rcspexit doctas înterpres (Àcn. 3, 445). Hlartianus

autem non bunc, sed alium ejusdem poctac locum

(5, 560) ante ocelos babuit, ubi Clarii lauri

nicmorantiir. De Apolline ciiim investigando agitiir,

non de Sibylla. Potcrat aoster etiam Claudiani (de

rapt. Proserp. 1, 109) verba »Ycnturi pracscia

Iaurus« in mente babcrc.

arentis] Arcus idem quod áridos. Cicero (ap.

Macrob. in somn. Scip. i, 4): »laureis arescentibus«

dicit de iis quae arcrc incipiunt Qauinquc laurus

vaticinandi virtutcm rcpraescntet, facile intelligitur,

lauro árente significan oracida evanesccntia. Unde

Propertíus (2, 21, 36):

m Et facet exlincto laurus adusta foco.*

et Statius (Tbcb. 8, 202):

»ipsaeque volent arescere laurus.*

Voce autem ipsa utitur alio vcrsu (2, 12, öl) Propertius

• Ac veluti folia arcntcs liquere corollas.*

vittisque semivulsis] Alii vitibusque. Goez. —

Prior lectio , quam codices etiam Menacenses (C.

et D.), Basilecnsis, Darmstattcnsis , Ilugianusquc

Laben t, omnino praeferenda erat, quum oraculorum

reliquiae boc loco recenscantnr , vittacquc désignent

Interpretern. Ita Virgilius (Acn. 3, 370), loco Шо,

quem totum ante oculos babuissc Martianum dixi,

de vate:

eExarat paceni divom vittasque resolvit.*

AddcLucanum (5, 143 ct 170), Scnccam (inAgam.

702), alios. Semivulsum nt apud Ovidium (met. 7,

344) semilacer, ct Claudianum (in consul. Prob i

109) semirulae.

Cumano antrci] In templo ApoIIinis, quod erat

prope Cumas, Campaniac civitatcm, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vixc.

tinearum morsus cariesque] Utrumqnc noster

viderat conjungi ab Ausonio (epigr. 34) boc vcrsu:

»&" tineas cariemque pati te charla necesse est.«

oscinum] Cum Cicerone (div. 1, S3) subtilius

distinguit noster alites inter et osciucs (conf. Fest,

p. 515 Dae.). Dc utroque avium fatidicarum ge

nere consulc Bulengcrium (dc augur, c. 4. in Gracv.

tbesaur. У. p. 413). Omne autem boc divinationis

genus complectitur Manilius (4, 915) verbis:

»I'ecudum mortes aviumqne attendere cant us. x

praepetis] Virgil. Acn. 3, 560: »Et volucrum lin

guae et praepetis omina репное. « Vokck.— Jamque

manifestum est Marti anum bunc Virgilü locnm ante

oculos babuissc. Dc voce praepes léxica vulgaria

respondent; sed consulcre opcrac prctium erit

Spanbcmiiim ad Calliinacbum (p. 628), virosquc

doctos ad Appulcjum (I. 140. Ш. 86. Oud.) et

Poinponium Laetuin dc saccrdotiis Roman, c. 5 (ap.

Clausing, in jur. publ. I. p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia sacrificiorum.

Monenda cnim dicuntur sacrificia, per quae dii nionentur,

ut succurrant mortalibus. Vixcají. — 3Iiror

Grotium et Goczium, qui absurda haec a Vulcanio

с glossa bausta repcticrint Dii cnim monent, non

moncntur. Monere boc loco est »pracdiccrc res

58 Martiani Capellae lib. I. $. 10.

cupari. Item eum in Hclicona, Dclon, Lyciumquc sectantur. Sed alibi

lauros primores arentesque hederas, alibi cariante m tripodem crepidasque

futuras. « (Cic. de barusp. 25. Virg. Aen. 8 , 336. linciu sex mensibus apud Lycios , et sex apnd

georg. 1, 353. Tibull. 1, 6, SO). Voce contamen Delon response dédisse.«

praeter Martianum nemo, quod sciam, nisi popularis

ejus, Tertullianus (in carm. с Marcion. 1, 1.

4, 4. et S, i) utitur. Hngíanus quidem codex habet

cunctamine; sed contamen e verbo contaminare fa

cile intclligitur , de qno docte nnper disputavit,

nec nostro ncglccto, Grauer tus ín Analectis p. 118

sqq. Dixit igitur noster »deserta omnia fuisse loca,

quibus Apollo solitus esset oracula ederc, quia

offensus fucrit lurjiibus et ínbonestis quaestionibus,

ad quas ut responderet et ел entura praediccrct po

stulare ansí essent improbi. Nonne Plutarcbi de

oraculorum defeetu librum Martianus legisse tibí

videbitur, si quae Planetiades ibi (p. 413) disserît,

in memoriam revocan cris ? »Hoc enim, inquit,

disputandum vobis propono, cur non jam dudum

ab edendis oracnlis animura Apollo avortent, aut

ei Hcrcides vel dcorum alius tripodem sustulerit,

opplctum obsecnis et impiis quacstionibus , quas

dco proponuut, alü cuín tanquam sopliistam ten

tantes, alii de thesauris, Lcreditatibus , incestisve

nuptüs sciscitanlcs.« Addc Ciccronem (de divin.

2, 57) et Juvcnalem (в, 555), in prinús autem

Lucan. 5. 1 1 1 :

— •— 1Л0И tillo sécula dono

Nostra curent majore détint, quam Delphica sedes

Quod siluit , postqnam reges timuere futura

Et supcros' vetuere loqui* cet.

Olim Christo nascente conticuisse oracula jactabant,

sed. cf. Dalacum de orac. II. p. 425 soqq.

Lyciumquc] Lege Lyciamque, ut jam visum

fuit ill. viro Nie. Ileinsio, qui ad calcem libri sui

sie emendandum monucral. Firmat, quem tarnen

Heinsius non adscripsit, Diaro (Acn. 4, 143):

» Qualis ubi hybernam Lyciam Xanthique fluenta

Deserit ac Delum maternam invisit ¿ipollo.

Ubi id ex Apollonio transsumsisse notant interpretes.

Voí4ck. (spec. er. p. 144) — Conjectura prefecto

baud conteinnenda foret , nisi ei omnium librorum

lectio repugnare t. Et certc ante quam corriges

legas vclim bosce Papinii Statu (Tbeb. 1, 69G)

versus:

»Phoebe parens, seu te Lyciae Patarea nivosis

Exercent dumcla jugis« — —

atque alio in loco (sylv. 1,2, 222), quo Latoo

vatum pa tri (Apolliui) assignat

» Lycios montes.«

Supplcri igitur со magis post Lycium liccbit montem

apud nostrum, quo certius mons ctiam supplendus

apud Virgilium (georg. 3, 314) est in verbis

»summa Lycci.« Ipsius Apollinis cognomen Ly-

... J

cium fuisse nemo ignorât (Macrob. Saturnal. 1, 17)!

primores] Vetcrcs et per ve tus tas. Vixcan.

arentesque hederas] MS. erantes, puto errantes,

trti&ETOV consuetum. GnoT. — Quamvís vox errantes

in nulle códice legatur, in textum tarnen

earn recepit Goezius, Virgilium, puto, secutas (ecl.

4. 19). Ego vero a corrigendo script ore abborreo, roadedignabatur]

Unus Britaniiicus meliorcm banc *¡mc, quum aliquo modo lectio defendi potest. Potest

Icctioncm pro dedignalur suppcditavit teste Federo autem ut supra, ubi ct »lanri arentis« memincrat.

nostro. Namque hederás Apollinis vestigia prodere, nemo

Delon] Servius (ad Aen. G, 38) docet »Apol- ignorât, quum poctac iis coronarentur (Ilor. carm.

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 39

«tu murcidas, praesagiorumque interlitam mcmoriam repererunt. Tandem 11

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudet Farnasia rupes; licet inde

quoquc ad Indici montis secretum obumbratumquc scopulum nube perpetua

1, i, 29; epist. 1, 3, 25. Ovid, met 5, 558;

fast 5 , 79. Yirg. ecL 8, 15) notumque illud :

•iVimc ederae sine honore jacent.«

(Ovid, art am. 5, 411). Sed quid mulla? dens

ipse ab Aescbylo ó xt66ei)Ç 'AjfôZÀcov appella tar,

ut i Macrobiiis (Sat. 1, 18) jam observa\it

erepidasque] Potcrit quidem tripodis basis intclligi

eo magis, quod ex Ilcrodoto (9, 81) jam

constat, с spoliis, quae Persis devictis Gracci eollegerant,

Apolliui aureum tripodem dedicatum fuisse

insistentem triplici serpenti acuco, ita at ad Graecam

voeem KÇTjJtlç bic rcspiciendum sit: malim

tamon per crepidas calecamcuta vulgari

tclligcrc. Yidcntur euim deum consulturi non nisi

certo quodam babitu ornatuquc admissi, iisquc cab

ecorum ctiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

ocularem babemus testcm Pausaniam , qui Tropbonii

Fama] Prosopopoeia , ut apud Yirgilium (Aen.

9, 475), Ovidium (met. 12, 45), Valcrium FJaccum

(2, 117) et Glaiidianum (cons. Prob, et Ol.

54; laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hie Virgilii (ecL 6 , 29) iternm

ad vcrbum exscripsit vcrsum:

»Aec tantum Phoebo gaudet Pamasia rupes.*

rupes] IVon Virgilios tantum, sed Lucanus (5,

77 et 164) ctiam rupis nomine montcm ilium insignivit,

qui a Strabonc (9, p. 410 Casaub.) Л£~

TQcoôrjÇ esse dicitur, enjusque poctac (Ovid. met.

1, 515. 2, 221. Pers. prol. 2. Lucan. 5, 72) gevcrticem

celebrarunt.

obumbratumifue scopulum] Nysam intclligit, Indiac

montcm, ubi feruntur Liberi crcpundia esse.

Vulc. — IVysa nomen quidem nrbis est, mous

autem propc Nysam Stents appellator (Curtius 8,

narrans, inter vestimenta, qui- 10, 12. Arrian, exp. Alex. 5, 1. p. 540 Rapb.).

bus induti esse debcrcnt adituri (9, 59, 4 f.), recenset

*krtixwQiaS y<QT¡JtíóaQ. « Quidni igitur calceamcntis

ctiam oraculorum vestigia significare voluissc

Martianum dicamus?

situ] ItaVirgil ios (Aen. 7, 440) et Statius (Tbcb.

7, 745) »silu victa« dixerant; et Florus (2, 5):

• ne rubigincm ас situm arma sentirent» Ovidios

(e Pont 1, 5, 8) »situ iners« scripsit Ideinqiic

(in fast 4, 928) »inquinet arma situs « optât.

murcidas] Murcidas pro marcidas veteres. G loss.

— Addc Augustinum (civ. dei 4, 16), qui Poinponium

excitaus scribit: »murcidus est nimis desidiosus

et inactuosus. « Solus Ilugii codex marcidas

ex Ь ¡bet. Infra (§. 999) iterum murcidum scribitur

Verum Valerius Maximal (6, 9. ext 5) marcidum

habet

a igitur Vulcanio erat, quid Apollini

cum hoc monte, qui Iovi sacratue erat, vcl cum

urbe illa, qua Bacclii continebantur incunabula, com

mune fucrit IVon enim de bisce diis, sed de Apol

line Martîanus agit Parnassum quidem Apollini

cum Baccbo communem fuisse (SopbocL Autig. v.

1110. Eurip. Jon. v. ü6o; Pbocniss. v. 227. Pau

san. 10, 52, 5. Lucan. 5, 75. Catull. 64, 591.

Macrob. Sat. 1 , 18) Nysamquc Baccbo sacra lain

(§. 695) non ignoramus ; sed de Indiac monte nemo,

quod sciam, idem docuit, neque docerc potiiit

Acccdit et alia difliciiltas. Docebant enim (Serv.

ad Aen. 4, 155) »Apollinem biemalibus sex mensibus

continuis a Delo abesse.« Quo igitur pacto

Martianns fingere potuit, Virtutem et Mcrcurium,

licet coinpcrtum baberent, »ad Indici monlis secreta

40 Martiani Capellac lib. I. §. ii.

posterius migrasse perhibcbant, tarnen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati

specus loquacia antra conveniunt. Illic autem circumstabat in ordincm quidquid

imminet seculorum, fortunae urbium nationumquc omnium regum ac

Mum migrasse«, niliiloniiiuis Delum pctiissc? Nemo secunda manu insertum ante Cirrhaeos est ad;

sane explanare id potent, nisi ad illud placitum qua tarnen emendatione non opus erat, quia vcrbum

coiifugerit, quo affirmabatur, Solem Libcrumqiic Pa- convenire cum quarto casu construí potest,

trcin cundem fuisse (v. Palaeogr. crit. Ш. §. 465, ubi in ordinem] Dcsunt baec in nonnullis cditiotollc

mendum in nomine). Quo quidcra pósito liuic nibus. In Monacensibus autem membranis pliiribus

Martiani loco с Macrobio (Sat. 1, 18) lux a (Terri (В. С D. E.) legitur in ordine, in uno (G) im

posse mini vidctur, quippe qui »in sacris« inquit ordinem, quod, quum melius sit, rctinui. Pendct

»baec rcligiosi arcani obscrvatio tenctur, tit Sol, enim ab imminet. »Quod imminet in ordincm scquum

in supero, id est diurno hemisphaerio est, culoruin« intclh'go »quae e ventura shit labentibus

Apollo vocitetur; quum in infero, id est nocturno, tot scculis scsc excipicntibus. «

Dionysus, id est Liber Pater babcatur.« fortunae urbium] Ilaud dubio Marlianus Ovimitp-

asse] Solem qnnm homines aniinadvcrtcrcnt dii (met l о , 260) verba in mente babuit baec :

semper locum imitare , baud minim est poetas (Sil. »sic ad ferrum venislis ab auro

5, 204) Apollincm finxissc migrantem, Dclpbicum Sécula: sic toties versa es fortuna locorum.*

praesertim (Artemid. oncirperit 2, 55. p. 126 Ri- Interpunctîonc cliam separanda illa erant ab iis,

galt.). Lepidc bac de re Lucianus (in bis accusât. 7. quae praccedunt

p. 48 Bip.) agit nalionumque] Malim »urbium regionumque

perhibebant] InGmac latinitatis scriptoribus ma- omnium, regum, ac totius populi videbantur. «

xime frcqncntata loquendi ratio. Fulgenlius : »licet Forte et pro regum reponendum fucrit rerum. Sua-

Pctroniana subit Albutia.« Macrob. (Sat I, 11): dent quae babet p. 7: »Hi igitur cursus discoloris

»licet ex libértate in servitutem venum ierat.» amnes praedictas rerum nationumquc fortunas im-

Spart Adrian, (с. 16): »»mues professorcs et bono- mensis primo siuibus amliicbant« Sed et ibi pracravit

et di vîtes fecit, licet cos quacstionibiis sem- feram »regum, nationumquc « : dixit au torn »nation um

per agilavit.v Cor.z. — Et Appnlcjiim addere po- fortunas«, quod hic »totius populi.« Ut ex üs

tuisset, et Ainmianum Marccllinum, et Solinum adeo nihil nostrac emendationis mérito déroge tur.

(57), et Macrob ii alium locum (somn. Scip. 1, 19 Л'олск.— Ex omnibus libris script ¡s nnus Yossianus

p. 101 Zcun.), et inprimis corpus juris Romani. codex (Arntz. p. 200) habet regionum; sed in ejus

Cirrhaeos] Cirrhcos , alii Chirrheos. Gor.z. — gratiam rcliquorum lectionem eo minus mutari velim,

Hand dubia orthographia est A Cirrba enim Cir- quo certius inferiori loco (§. 15), a Vonchio laurbacus.

Atquc hisec recessibus Dclplii siguificantur. dato, vox nationum rcpclitur. Inepta "practerca ciucn-

Confcr infra (§. 119. 651) »oppidum Cirrba«, cm datio esset illa rerum pro regum, siquidem populi

Delphi adjacent. Apollincm ctiam tpsum cognominc et regum, minime rerum, sihi opponuntnr. Hic

Cirrhaei appcllatum esse Gyraldus qnidem affirmât, «ûm de varia fortuna agitar urbium et nationum,

sed unllo laudato auctorc. In BasUcensi códice a tam regibus, quam populis imminente. Atqne legisse

Martiani Capellae lib. I. ¡J. 11. 41

totius populi. Vidcbantur aliae transact! cursus cmenso spatio fugientes; consistebant

aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atquc ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis iucredibilis

haberetur aura. Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,

mili! videtur Martianus, quum ilia fingeret, Sallustíum

pLilosophum (de diis et mundo 9. p. 2(>2

Gal.) similiter ita disputantem : » Quemadmodum

Providentia et fatum sunt nationum et urbium, ita

et singulorum bominum; ita et fortuna, de qua

nunc agcre orationis scries postulat. Diversa igitur

ас praeter exspectationein accidentia in bonam par

tem dirigens vis deornm fortuna cxistimatur ; ideoquc

urbes pracscrtim banc dcam Jionoribus afficcre

addcect« Longa serie Seneca (consolât. С seqq.

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locoriimque futa

rcccnsct, concluditque : »Ita fato placuit, nullius

rei codein loco stare fortunam.«

aliae] In cditis legitur: »Aliae transact! cursus

cmenso fugientes consistebant Aliae sub conspectu

adveniebantque quam plures.« Locus omnino mendosus

est: in qnibusdam legitur »cmenso spatio«

scntcntia faciliori. Hcinsius: »aliae aevi transacto

spatio.« Vonckins: »aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu.« Ar

bitrer Lie factum esse, quod in principio capitis

mo nui, ut a ma gis tro vel discipulis quaedam fuerint

addita, dum in scbolis praclegebantur, quae

tamen nequáquam sunt ipsius Martiani. Yeram

Martiani manum arbitrer pracferrc quantivis prctii

Vossianum codicem : »Aliae consistebant sub con

spectu, adventabant quam plures«; ut dc duobus

loquatur Capella, et qui jam consistèrent et

qui advenirent. Aiurrz. (misc. p. 200). — At

si teste Arntzenio sunt, qui post emenso liabcant

spatio, quae quidem vox in Monaccnsibus

(B. D.) etiam addita est, omnia facile intclliguntur,

modo solam interpunctionem mutaveris, nt feci.

Tria enim témpora tribus illis commatibus denotantur:

Vidcbantur fugientes — consistebant aliae

— adveniebantque quam plures«; praelerilum vi

delicet, praesens et instatis. Id quod pulclu-ius

vcriusque omnino quam si cuín Arntzenio duas

tantum temporis partes statucre volueris. »Ошпс

enim tempiis« Martiano ipso docente (§. 105. 733.

805) »tribus varietur vicibus.«

disparata] Legcbatur ante disperata, quod Vulcanius

cxplicabat negata, Grotius autem esse putabat

desperat a , quemadmodum codices etiam Monacenses

(B. C. D.), Darmstattcnsis ct Britannicus

pracbent Quum vero iu Basilccnsi legissem dis

parata, quod Vonckins (p. 144) oliui л olebat, Loe

practuli, nt verba »nonnullis eminus vanescebat

disparata prolixitas« explicanda esscnt »nonnullis

procul remota erat oiunis stabil! tas. « Sacpius no

sier etiam verbo disparare utitur (§. 24. 25. 525.

714), pariter atquc Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique fere imitalur (Stcpban. ad Sax. p. 21). »Di

sparal um autem«, Cicero (invent 1, 28) inquit, »est

id quod ab aliqua re per Oppositionen! negation»

scparatur. «

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui mox nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitac of

ficio transcunt, Vi'Lc.

motusque] III ml que , quod Grotius ad margi

nen» rejecit, omnino legendum e codicibus etiam

Basilccnsi et Monaccnsi (C). In aliis Monacensibus

(B. D.) priora verba »Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ca posui.

Martiani Capellac lib. I. §. II.

motusquc nemorum etiam susurrantibus flabris, canora raodulatio mélico

quodam crcpitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina

periudeque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ас

propinquum ramis adclinibus faerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris,nec non etiam sesquitcrtiis, scsqui

modulatio] Lege modulatione. Vonck. (spec. cr.

p. 144) — Elegantem Vonckii conjcctnram firmat

codex Vossit, et scnsns postulat Ultima syllaba,

ut sacpc fit, absorpta est ab initio scqucntis.

Abntz. (misc. p. 200) — Miror utrumqtic , maxime

Arntzcnium , qui elegantem appellarc potuerit discipuli

sui cmcndationem. Namquc criticorum error

indc provenit, quod vocem motus cum scqucntibus

eonjunxcrunt, licet ad pracccdcntia pertincat, id

quod annexa partícula que satis docet (v. not. pracccd.).

Quaproptcr baud video, cur longe plurimorum

codicum lectionem corrigera debeanius, praescrtim

quum darum et aptissimiim illa bunc praebcat

sensum: «Inter enim bacc spectacula fortunammquc

cursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam nemorum, (inter haec inr*uam) susurrantibus

flajms canora modulado mélico quodam appulsu crepitabat.

Ita non solum » sistrum crepitans « Propcrtius

(5, 9, 45) dixit 5 eed Virgilius, quem nostcr bie

imitator, (Aen. G, 209) pariter de arbore áurea

cecinit t

»Sic lent crepitabant bractea vento.»

Pro vento noster reposuit flabris.

mélico appulsu] Música collisionc. Vulc. — Lege

apptausu. Vojtck. (sp. crit. p. 145). — Cave corrigas!

est enim vox música atquc intra leges (§.27)

ш pulsus modulations «, et (§. 28) «graves pulsus«j

apud Ovidium etiam (fast. 5, 667) »lyrac pulsum.%

Vetcrea de música scrr>torcs distinguebant inter

vocem bumanam, et tr¡v XQOVÖiv, quae manibus

fiebat (v. not ad §. 120). Hanc igitur

in nemore illo noster ramorum appulsu fieri recte

dicit, neque corrumpenda hace dictio critica, si diis

placet, arte erat

perindeque] Valde, multum. Vixc. — Cave

crcdas! Ccrtc infra (§. 34) Vulcanius perindeque

explicare »valde, multum« non potuisset. Ñeque

paribus interuallis interpretan id adverbinm ei licet,

qui illa imparia esse deberé non ignorât. Eijuidcm

intelligi posse ita arbitrer, ut respiciat culmen,

nimirum »in culmen distenta « quibus acutum fieri

sonum pluribus persuasum erat (§. 28 not.).

rauca] Ilypallagc pro gravis raucitas. Vete. —

De tali sono Catullus (64, 264) :

» Mullís raucisonos efflabant cornua bombos.*

Ilinc infra (§. 28) Lunam, quae proximo

est , ait » graves

nare. « Rationem alibi (palaeogr. crit 111. §. 256.

p. 50î>) exposai. Sed adde Nicoinacbum. in harinon.

man. 1, 2, 5. p. 6 Mcib.) qui »a Lunari« inqnit

»motu ^ qui omnium infimus est, et terrae próxi

mas, acutissimus dictas est nete (veázrj). Etenún

vècitov idem est quod itifimum.»

ratis] Ratis liic adjectivum est, ne fc fallan t

glossae substantivum putantes. Grot. — Succcntus

nimirum pro rata et apta portione per annexa barmoniam

efliciunt.

sesquialteris] Sesquiáltera proportio in aritbmctica,

diapente vocatur in inusiea: limma Graccc

semitо ni am, cujus media pars diesis dicitar. Octa

vie vel sesquioctavis sive vrtoyôoovç, i. e.

octavis. Gloss, (cod. Monac. С). Omnino

Martiani Capellae lib. t §. ii. 45

octavis etiam sine discretione juncturis, licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia pars est diesis (Sext. Emp. 6, 47. p. 366

Fabr.). Yitruvius (5, 4. p. 136 Bip.):» Diesis autem

est ton! pars quart a: ¡ta in licmitonio duo dieses

sunt collocatae. « PI ura dabunt scriptores rei musicae

a Meibomio editi , et Boeckbius (in Daubii

et Creuzcri studiis Ш. p. 65). Sed boc loco adeundus

potins Boetbius , qui (in arithm. 1, 23; op.

t p. 1312) rem dilucide sic exponit: » Supcrparticularis

est numerus ad alteram comparâtes , quotiens

liabet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris babeat mcdictatem, vocatur sesquialter:

si vero tertiana partem, sesquitertius : si тего

i , vocatur sesquiquartus , et si quintam, vosesquiquintus.

Atque bis omnibus in infini

tum quoque superparticularium forma progreditur. •

Tbeo Smyrnaeus (ap. Tcnnul. p. 141 ad Jambl. in

rVicom. arithm.): èrtifiôoioç dê'èÔxt Xbyoq, oxav

6 fieLÇcûv Ôqoç cirta£ е%г) xov èXccvxova xaï

(iOQLOV ¿V XL ZOV èXcCXXOVOÇ. Ad qnae Tcnnulius:

» Notandum ¡xoqlov ab arithmetics die! de

superparticulari, (xèçTj de superpartiente. « Confer

nostrum infra (§. 757. 759). Haud dubíe Maria

nus illa e Cicerone desumsit, qui ipse sua a Pia

tone (de an. mundi p. 36 Stcph.) habet. Ciceronis

enim verba (de univ. 8) hace sunt: »Sesquialteiis

tntem intervallie, et sesquitertiis , et sesquioctavis

snmptis ex bis coUigationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervallo sesqnitertia omnia cxplebat,

qmrm particnlam singulorum relinqneret« cet. Ma

crobias (s. Sc. L 1) graccis vocabulis utitur» cpitritns,

hemiolius, epogdous.« De origine vocis tesqui

egit Jul. Caesar Scaligcr in pott. 2. 26.

sesquioctavis] Ita non solnm varians lectio in

libri Norimbcrgcnsis margine notata, sed codices

etiam Yossianns (Arntz. misc. p. 200) et Ilugiauus

habent pro octavis apud Giotium,

facile corrigcre potuisset , si fontem cognovissct, e

qno noster bansit.

sine discretione juncturis] Sine intervalle consonantiis.

Yulc.

limmata] Recta est scriptum. Liquet ex Plntarcbo:

AeZfifia xeov Xßrjfiäxeov âviôeov ovxcov

xo ïXaxxov ôxi xov rjfuôècoç àitoXùxei. Glossa:

» Limmata hemitonia. « Gbot. — Minus accurate!

A Platonc ejusmodi intervallum jam hemitonium

appcllatum fuisse observât quidcin Macrobius (in

soinn. Scip. 2, 1. f.), sed moncnte Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum complere

non possint: quaproptcr Macrobius etiam semitonium

définit »sonum tono minorem«, eni adstipulatur

Boeckbius (in Daubü et Grenz, stud. ГП. p. 60

§. 11). IVeque enim ita aeeipiendum esse addit Ma

crobios, ut dîmidiatus tonus pntctnr, quia nee se

mi v oralis in Uteris pro mcdietate vocalis accipienda.

Addc igitur alium Plutarchi locum (de animac proer.

p. 1017. £). Plurhni Martiani codices perpcram

Innata scriptum exhibent; melius duo Mon

(С. G.) lymmata: Y enim saepe pro El poni

(in palaeogr. crit. IY. p. 543) docui. Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Scalig. poët. 1. 59).

In códice Monaecnsi E glossa baec legitur:

» Quinqué músicas consonantias exsequitiu*.

Duplis snccentibns, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonie. Qnod enim in arithmetica duplum

, in música vocatur diapason. Est dupla proportio,

ut minoribus utamur numeris , duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voculam

dupla eni qnantitatc snperat, sive in extensione

acuminis, sive in remissione gravitatis.« — Et ad

voce. : ac sesquialteris etc. : » Sexqualtera proportio in

arithmetica diapente vocatur in música. Sexqnallcr

autem numerus est, quando major numerus minorem

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

Ita fiebat, ut ncmus illud harmoniam totam superumque carmen modulatione

12 congrua person aret. Quod quidem exponente Cyllcnio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenirc.

Nee mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum cocli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

13 et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circumhabct

in se totum nuinerum, insupcr ct ejus me- piosius dc ea alibi (pal. cr. Ш. §. 256. 259) cgi.

die tal cm 5 ut sunt tres ad duo. Diapente vero sym- Plato (R P. 10. p. 617 Stcpb.) Sircnum ope earn

plionia est, quando vox voculam totam sui praecedit pcrfici finxerat, vocibus, ut videtur, Seiovv et

quantitatc ct insupcr eupcratae vocis medietatae (!) 6siga ludens, ut nexum inter orbes coclestes simul

sive in acuminc , sivc in gravitate. — Scxquilertia cxprimerct. Pj thagoram earn andivissc fabulantur

propositio est in aritbmetica, .quae in música dici- Pytliagorici (Janibl. in vil. ejus 15. p. 55 Kiist.).

tur diatessaron symphooia. Est autcm scsquitcrtia Cetcrum codicum Darmstattensis , Reichenaucnsis,

proportio, quando major numerus babel in sc mi- Basilccnsis ct Bongarsii lectio edidicit omnino menorem

ct ejns tertiam partem, ut sunt IV ad III. lior est, quam quod editum erat edicit.

Diatessaron symphonia est, quando vox vocem tota succentibus] Aliis succentor erat, qui cantori

superat sui quantitatc et ejus insupcr partem in respondebat (Burmann syll. epist Ш. p. 461), conacuminc,

ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous Center, qui consonaba! (Cang. voce Succentus):

in aritbmetica, tonus dicitur in música. Est autcm sic eborus ci qui praccincbat (Aristot. de mundo

epogdous, quando major numerus habet in se mi- 6). Nostro etiam succentus sunt, qui consonant,

norcm et ejus octavam partem, ut IX ad VIH. — id quod ex addito verbo convenire patct.

Semitonia lima (lege leimma vel limma) graecc. Se- itu rata modificatione] Lege » aetbercac modifimitonium

cur media pars diesis dicitur. Hace omnia cationi.« Vonck. ALsit ista correctio! Bene se Im

poética in ncmorc Apollinis flnguntur fuisse, quia bet rata modificatione: vide supra »ratis succentibus.

ipse est moderator musicae coclestis. « esse] Grotius cdiderat est, quod non cohacrcbat

ncmus illud] Dixerat etiam Arnobius (L. 3. cum rcliquis. Ncquc probandum erat esse dicitur,

p. 112): »Sunt in sidereis motibus (al. monlibus) quod Arntzcniue (misc. p. 200) substituerai. Siieilvae,

sunt lustra, sunt nemora« cet. pcriorcm igitur lectionem, solamque veram, с comodulatione

congrua] E codicihus Monaccnsibus dicibus DIonaccnsibus (G. D. E. G.), Darmstattcnsi,

B. D. E.) et Dresdens! banc lectionem rcccpi pro Basilccnsi, Reicbcnaucnsi ct Hugiaiio substituí,

со quod lcgebatur » modulationum congruentia.« illic] E codicil) us Monaccusibus (B. G. D. E.)

etiam in coelo] Conf. Hcraclid. allcg. Horn. cd. boc rcccpi. Grotius babebat Ule.

Gal. p. 425. Cic. somn. Scip. et Macrob. Goez. — Auricomus] Ita cniin Valerius Flaccus (4, 92)

Permulti de spbacrarum harmonía laudari possunt Latine 5 Graecc Macrobius sed Lalinis Uteris (Sat

scriptores (Cie. divin. 1, 5. 14. D. 5, 11. Max. Ту. 1, 17) Gbrysocomcs (%Qv6oxófM¡c).

ñus П. p. 206. 207. Rcisk. conf. nostr. §. 27> Co- nam Solis] Vide ad haec Macrobium. Gaoi. —

Martiani Capellae lib. I. §. 13. 4o

actum que flammantibus velut auratam caesariem rutili vefticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoquc Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta

penetrare. Demonstrabat praeterea Virtuti Cyllenius amncs quosdam eoelitus do- 14

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad cum ipsum, quem reperire

curae est, pervenirent. Verum cosdem amncs diversicolor fluentorum discrepantium

unda raptabat. Quippe primus diffusions ас prolixi ambitus gurges liventis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

Intcrius alius lactis instar candidaeque lucis milis per omnia quietusque

Saturnalia «licit (1 , 1 7). Hi radii fucrc duodeni,

Sous ad cxcniplum, sicul Virgilius (Леи. 12, 1C5)

Milt, de rege Latino caucus:

»см» témpora circum

Aurali bis sex radiis fulgenlia c'uujunl

Solis avi specimen.«

Sagittarius] JXaevius (ap. Macro». Sat. 6, 5):

»Deindc pollens sagittis inclytus arquitcnens sanctusqiic

Delphis prognatus Py thins Apollo. » Maxiunis

Tyrius (10, 8. T.I. p. 182 Rcisk.): »Euvi-

7ци xai Tov 'ArtóAAcovog, xo$ótr¡g ó &eoç xcà

HOVÖLY-OQ' XCÙ ipiAcô (X£V CtVTOV TTjV acflOVUCV,

<poßov>fjUXL de xr¡v To£eiav.« (Add. Burra, ad

Propcrt. p. 814. et Ainmiaiiiiiii 19, p. 119 Lind.).

Virtuti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in

codicihus Darmstattensi , Monaccnsi (D), Ilugiano,

ct in lihri IVoriinbergensis variantihus.

amnes quosdam] Septem infclligit planetas. Ita

dicuntur, quia in modum amnium lubrico quodam

llexu periódico volvuntur. Divcrsicolores sunt, id

quod Plinius dicit. Gloss, (cod. Monac. E) — Isid.

orig. (1. 14, 27): »Amnis fluvius est ncuiorc ac

frondibus rcdiinitus , ct ex ipsa araocnitate amnis

vocatur.« Л on inepte igitur a Martiano planetac sub

amnium imagine describuntur. Radii eniiu с stcllis

emicantes non incommode cum fluminc comparan

possunt. Goez. — IVcquc commode, ut mihi quidcin

vidctur. Non enim planetae ipsi, sed eorum cur

sus fluviis sunt similes ct Mercurio transcundi crani

comitantc eum Virtute. Hoc pacto explicar! ctiam

potest iipriini diiTusior ac prolixus ambitus«, quod

non nisi ad circuí um, quem meando eflicit, spec tar г

potest. Ас ne quid dubites, adi fontem e quo no

sier hausit (Plat. Tim. p. 56 f. Steph. et de R. P.

10. p. 610. 617). Ubi contra gurgitis nomine utitur

Martianus, ibi planctam ipsum intclligit.

eoelitus] Nc quid omitlam, codd. Darmetat tcusis

ct Hugianus quodam cetu habent; ct paido post

pro ad eum exhibent ad deum, pro curae deinde

cura; pro fluentorum denique Hugianus fluetUium.

diversicolor] Latinum non est. Sed de scripturae

sinccritate dubito. Ri им. (ad Ovid. met. il,

611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Martianum

cursan , non totum legit. (Vide infra §. 67. 811)

primus] Saturnus innuitur. Goez. — Planetae

potius cursus: non enim Saturnus ipse aiubitu est.

diiTusior 5 sed cursus, ut dixi, longior, uudc ipse

tardior esse videtur (§. 70. 855.Vitruv. 9. p. 264.

266 Rip. Lucian. Astrol. 21. p. 225. Rip. Paiacogr.

mea crit. HI. §. 252).

interius alius] Jupiter. »Deinde est hominum

generi prosperas et salutaris Ше fulgor, qui dicitur

Jo vis« (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propcrtius (A, 1,

105) hunc planctam feliccm appellat. Sed lege Mar46

Martiani Capellae lib. I. $. 14.

motu undas volvebat argénteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

festinaque rapiditate praecipites fragososque cureus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui hune sequebatur, auratus ac fulgidus et flam m is coruscantibus

rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis

intcrmixtis, quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ille

tianum ipsum, cujas verbis optima ejus fit inter

pretado. Infra enim (§. 196) » temperament! esse

salubreni«, ct inferius »stcllam Jovis salutarem esse

ad omnia « scribit (Adde palacogr. crit HI. §. 241.

297). Cum lacte autcm comparationem repctitam

mox (§. 18) deprchendes, ubi bujne planetae cursum

lacteum fluvium appcllat, et infra (§. 209) Jovi

ipsi lacteum subscllium tribuit Clarum enim со-

lorem planeta habet. Confer praetcrca Scnccam (in

Oed. 493), virosque doctos adAppulejum (I. p. 62.

Ouriend.) et infra (§. 17) nostrum.

alius lactis instar] Ita melius transposita verba

sunt in Hugiano et Darmstattcnsi códice.

tertius} »Tum rntilus, horribilisque terris, quem

Martern dicitis.« Cic. soma. Scip. Goez. — Planetam

bunc Claudianus (tert. cons. Honor. 166)

кflammam nocentem Gradivi « appcllat. Sed pluribus

docui (pal. er. 1. c.) noxium cum babitum rubrumque

ei colorem tributum esse, unde et infra (§. 82)

Marti ipsi noster speciem »rubri juvenis« tribuit:

unde ct Cbaldaeis ejus Stella D**IKB audit ab BTM

rubrum esse. Similiter Plato de со (Epin. p. 987

Stepb.) »rtävrcov de tovtcov ovtog égv&QÓranimio]

Rejcctam banc ad marginem a Grolîo

lectionem practuli edito minio, quia ruber color

proximo scquitur.

rubroque] Ita pro Grotiano rubeoque babent

codices Monaccnscs (C. E. G), Basilcensis, Darme

t a I tensi s , Britannicus, et Canlabrigicnsis ; Vossianus

etiam, teste Arntzcnio (misc. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignant esse voccm rubeus

observct, ego tarnen practuli illorum codicnm le

ctionem ; quia ipse Martianus pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas\ E variantibus libri IVorimbergensis

lectionibus melius visiun est, qnam vulgaris

lectio festiuata.

fragososque] Grotius fragrososquc , varians in

libro Norimbergcnsi adscripta lectio propine ad ve

rum fragus*sque , codices Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigiensie, Basilcensis, Darinstattensis

et Monacenses (D. G.) optimc fragososque. Sic

Valer. Fl. Argon. 2. 198:

— — nnimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tonitru pater auget honores.

auratus ac fulgidus\ Facile hoc epitbeto Solis

cursus agnoscitur. Infra etiam (§. 75) Sol ipse cognominatur

» auratus •< ct inferius (§. 183) »fulgor

dicitur splcndcntis Olympi«, cujus caput (§. 188)

• лпгм Itimina ferat.« Catullns (63, 39) »oris aurei

Solcm« appcUat. Vidimus ct supra (§. 12 f.) cog

nomen auricomi (%()v6oy.0tuov) ci tribui. E coloribus

denique aurum buic planetae sacrum fuisse

alibi (Pal. crit. Ш. §. 282. 292. 311) decui.

moderatio] Lege «quantum pensabat moderatio

tcmpcratai', aut n quantum pensata moderatio tem

peraba!. « VoTfCK. — Neuf ram vcram esse lectionem

jam с codicibus patet in libri IVorimbcrgensis mar

gine laudatis, in quibus lcgitnr » temperabatur. «

Docuisset potius vcllcm criticus ille, quomodo tota

íntcllígcnda sit pcriodusj siquidem verba sic amMartiani

Capellae lib. L §. 14. 47

e plane tarum con

ut Vocant, varias et hominum et nationum (§. Ii)

fata praedicendi. Sed fortunarum nomine melius

noster utitur quam fatorum. Manil'ius certe sortent

fortunae semper dicit. Confirmabitur denique nostra

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille coneistens

populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus iilexerat, alias

lenis undae canori permulsere modulatus. Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec deerant, qui cad cm foveri

abluique lympha ac sc in illam jacere cupiebant. Praeterea duo restrictiorcs

sinu ambituque parvo raptabantur interius: quorum uterque pro aliorum vicinia

pienda sunt: »Qui sequebatur, auratus ac fulgidos e planctarum concursa et sígnorum constellalionc,

erat et flammis coruscantibus rutilabat: scd divcrsitatc

fiuminum, quibus u trinque conjunctus erat,

quibusdatn rivulis intermixtis, (quantum ncccssc

erat), temperabatur.« Posteriora facilia ; Solis cniin

vis in temperantia cernitur (§. 18); unde et infra interpretatio infra (§. 15).

deerant] Sic Monacenses (В. C. D. E.), Darmstattensis,

Basilecnsis, Reicbenaucnsis , Drcsdcnsis,

Brilaunicus, Bodlcjanus primus, Cautahrigiensis,

et teste Arntzcnio (p. 201) Vossianiis. Pariter

paulo inferius vetcres jam editiones praeferebant

cupiebant. Utrumque et in margine G ro lia пас- videmue

adscriptura.

restrictiorcs sinu, ambituque] Ita Vossianiis codev

(Arntzcn. p. 201) ct IVorimbcrgensis liber.

Mcreurii cnim et Lunae cursus breviores, et ideo

circuí i, quos faciunt, minores sunt quam coruin,

quos liactcnus recensuít; unde ct interiores dicuntur.

Illud ac, quod apud Grotium ante sinn iusertnm

, in Darmstattcnsi códice a prima manu quidem

scriptum sed postea deletum est.

pro alionan] De Luna , quae lucem a Sole accipit,

verba facile intelliguntur, dilBcilius de Mer

curio: sed vide no (am, quae sequi tur, ct consult

Plinium, qui (2, 18): »colorcs« inquit »ratio altitudinum

tempérât, siquidem carina similitudincm

trabunt, in quarum acra venere subeundo, tingitque

appropinquautes utralibet alieni meatus circulas.»

Ab [lie ein: и! i üdem Plinío sunt, qui nos tro, ni

supra (§. 14) aflirmavi, aniñes.

(§. 186) noster cum alloquitur: «dans solus amicam

Tcinpcricm superis«; et (§.34) Plioebum placíditatem

afierre solitum« dicit (conf. Auson. cel. 308.

p. 404 Delph.). Sed in prioribus quid voluerit

»rivulis Ulis intermixtis«, nemo intcrprctum cxplanavit

Equidem primum conjiciebam nubes sub iis

latere. Nubila cnim minuunt aestum ct interdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist 3, 8, 51):

Si numeres anno soles et nubila tolo«,

et Iritum illud »post nubila Phoebus. « At vero se

cundas curia adliibitis et totius loci eontextu рег-

penso nunc Zodiaci signa, maxime ad sortem for

tunae facientia, intelligo (Manil. 5, 87 seqq.). Ver

bis denique »diversitate fiuminum atrinque conjunctus

« Uli cursus, qui Soli sunt vicini, mihi videntur

denotari.

interior] Veneris planeta. Gloss. — Confirmant

quae de ejus odore et de balatu scquuntur, quibuseum

conferenda, quae supra (§. 7) observavimus.

electro purior] Imitatur VirgUium qui ct ipse

(georg. 3, 322) : electro purior amnis.

fortunarum] Omnia, quae scquuntur, mUii per

suadent, ad aslrologiam verba Ula referenda et cum

Propertio (4,1, 104 seqq.) artem descriptam esse

48 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

et confinio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis admixtione

traxere. Nam alter nimia celeritate festinus, ac plerumque con

sistons relabensque ferebatur; alius vero quandam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

lo Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rcrum hominumque fortunas immeneis

primo sinibus ambicbant. Turn diversa undarum violensque rapiditas

mutabilis admixtione] Dc Luna, quae luce aliena

lucct, itcrum apcrta ratio est De Mercurio autem

consnlcndus Ptolemaeus (te trab, i, 4), comparand!-

que Manilii (1, 870. secund. cod. Gemlac.) hi versus:

— »siciit Cyllenius orbis

Et Venus, accenso cum ducit Vespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rwsumque revisunt.*

traxere] Pro traxerat e Basileensi códice.

nam] LegoijVim: de qua confusionc videndus cl.

Drahcnboreh ad Sil. Ital. 9, 242. Vojcck. (spec. cr.

p. 145). — Non est, quod Drackenborchium consulamus.

Dennis enim sexecnties partículas illas

confusas fuisse, neutiquam inde cogí tur, istud hoc

ctîam loco esse factum. Immo servandum »nam*

est, siquidem utriusque amnis mntabilitas, modo

praedicata, nunc explicatar.

consisten.*] Lego concidens. Уояск. — Im raо

toHsistens. Vide quam perverso modo critici, verum

seiisum ignorantes, falsam lectori lectionem obtrndant.

IVuIiuin tili! remanebit dnbium lectis duobus

inferioribus locis (§. 2ö. 280), ubi idem Mercurius

»remorata statione consistens» appcllatur.

alius vero] Luna. »In iníimo orbe Luna radiis

Solls acecnsa convertitur« (Cic.) Goez.

undarum] ЛЬ antíquissimis temporibus persuasum

hominibus erat, Solis igne et Lunae bumore

omnia ali. Ilinc Plinius (2. 9) non solum »Lnnae

maculas non aliad esse« doeet, »quam terrae ra

ptas bumore sordes«; sed vim ctíam ei adscribit

»bumorem, quem Solis radii absumant, augendi.

« Quocum conferre licet Porphyrium (de

antro nymph. 11, p. 12) aliosquc re cent ¡ores. Pto

lemaeus cnim (tctrabibl. 1, 4): » major«, ioquit,

»Lnnae vis est humectandi: est enim terrae propior,

a qua vapor humidus ab imo usque ad earn adscendit

«; et paulo superius (e. 2) »Solem« ait »calefacerc,

Lunam humectare. Pariter Macrobios (soma.

Sc. 1, 19) scribit: i' Luna aërie et aquae faex ha

betur; omnium enim physicorum assertionc con

stat, calorem humorc nutriri«, et Airman lyricus

apud eundem (Saturn. 7, 16) Rorem Arris et Ln

nae (ilium appcllat. Inde ctíam in lapidum titulis

(Grut. inscr. 59, 8) Diana undarum appellatur

regina. A poëtls antem Luna cognominatur roscida

(Virg. georg. 5, 557. Sil. 1, 576. Claudian. 5

consul. Stil. 288. Burra, audio!. Lat. 5, 5, T. 2.

p. 501) et roriflua (catalect 2, 14. ap. Burin, o,

46, 14. p. 527); nostcr denique, eicnti hoc loco

»cunctis earn seminibus fluentorum

ita infra (§. 165) »snb Luna circa if

culum acrem ex halatu madorcquc it

esse» addit (conf. §. 169).

hominumque] Ita Hugianus codex pro Grotiano

nationumque; ct certe hoc loco melius rebus opponuntur

homines, quam nationes, quae supra

(§. 11) cum re gib us sunt conjunctac.

sinibus] Dresdcnsis et in libro Norimbcrgensi

varians lectio adscripta, Monacenses quoquc (B ct £)

male cum antcrioribus cditionibus dant finibus.

Martiahi СареПав НЬМ^§. îb\ 49

singulas quasque pcrvadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfunderet

fluvio, et quam ille exerdtam longa collisione vexaverat, alter aut ripäe

reddcret, aut amne mersaret. Non tarnen fortunas omues illi sanguineus aut

caeruleüs involutes gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vértice subvehebat. Aliquando etiam su

blimates atque fluetu elatiore suspensas in illum cruentae similitudinis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

tum] Rcposul hoc pro tunc, Huyaai et Reichenaucnsis

codicia auetoritatc.

aut amne mersaret] Plutarclins (de facie Lnn.

p. 943), animarum e corporibus egredientium fortu

nam describens, »multas«, iuquit, extrudit, acstnandoque

projicit, jamjam Lunam subiré affe

ctantes: nonnullae etiam, quae jam eo pervenerunt,

subversae conspiciuntur tanquam in profundum dcvolutae.

« V,

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgile

rapiebat. Alovit gurgite corrigentes <pgû(>cç üla

»gurgites sanguineus aut caeruleüs » quam rbetores,

ni tailor, хат' èrtctvodov appellant. Grot. — Vossianus

codex pari ter atque ille Grotii: »Non tarnen

fortunas omnes Uli sanguineus aut caeruleüs involutas

gurgites rapiebant.« Аантв. (misc. p. 201). — Nonne

igitur mircmur Walthardum ct Goezium cdidissc:

»non tarnen fortunas omncs illi sanguineus aut caeruleos

involutas gnrgites rapiebant« — sententia

quam nemo nnquam intelliget? Scilicet non adverternnt,

sola typograpliorum incuria apud Grotium

»sanguíneos aut caeruleos legi, id quod hnjus tam

nota addita, quam priores omncs editioncs, Tlngianus

praeterca codex et Darmstattensis manifesto docent.

Sed clarus nunc son su s est, modo observes

voeem »involutas«, Martiani more tranepositam, ad

»fortunas omnes» pertinere.

praenitens] Codices Monaccnscs (B.C. D.E. G.),

Ilugianus, Reiehenaueneis, Bodlejanus prunus, Bri

tanniens, Cantabrigiciieis , Vossianus, aliique (Oudendorp.

ad Appulej. I. p. C2) pro Grotiano renitens

liabcnt praenitens, quod practuli, tum ob

antecedentem lactis colorem, tum ob subsequent

verbum subvehebat.

vértice] Vertex vel vortex, turbo, ôîvoç.Gkot.

Yirgüius (Aen. 1, 117) :

-г- »et rapidus varal aequore vortex.«

Qiiinctilianns : »Vertex est conterta in se aqua, vel

qtùdqiiid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Unde et Appnlèjus (de mundo p. 317

Ond.): »Turbo aulenr dicitur, qui repentinis flabris

prosilit atque universa perturbât. Vertex ille est

те!, uti dicitur, Dine.«

' ^sUbHmatas] Ita Grotîus jam'conjeeerat; Walt«

hard и s ex manuscriptis attulit. Concinunt Bodleja

nus codex secundus, Mcrtouianus, Ilugianus, Basilecnsis

ct Darmstattensis.

cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis »ni

mio rnbroquc igné rulilans« significaverat. Sensus

est: »c Jovis benigni planetae radiis ш malignorum

Mavt! s ct Saturai noxium conspectum rclabuntur.«

vorandas] Licet permnlti codices Monacenses

(B.C. D.E. G.), Dresdensis, Darmstattensis, Rciebenauensis,

Bodlejanus primus, Britannicus et

Martiani Capellae lib. I. §. 16.

¡gitur perraixtione fluviorum illo fortunafum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite

16 feríala. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite transmearet,

licet earn magno fragore colliserint, tarnen opprimere nequiverunt.

Tandem trans fluvios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur, cum

Virtutc Mcrcurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigicneis, Hugianue, nec

(p. 201) Vossiaaus, dent vorandum; Grotii

lectio praeferenda est, siquidem non ad

boc adjectivam, sed ad fortunas spectat.

agebatur] Nemo profecto haec probe intelligct,

nisi aliquam saltern astrologicarum artium notitiam

sibi comparaverit. Ante omnia enim notandum quod

Manilius (3, 86) bisce Tersibus tradit:

» Ordo ducem sequitur donee venit orbis in orbem

Has autetn focies rerum per signa locatas ,

In quibus omnis erit fortunae condita summa,

Vt quumjam stellae Septem laeduntve juvantve;

Cardinibusque niovet divina potentia mundum :

Sic felix aut triste venit per singula fatum,

Talis et illius sors est speranda negotl*

Deinde tenendum, quamvis Septem illorum planctarum

alii benefici, alii malefic! eint (Pal. cr. Ш.

8. 241), eorum naturam tarnen vicinitate aliorum

mutari, qualitatemque naturalem per eos , qui con

traria ipsis obstant, infirman (Ptolcm. tetrab. 2, 8).

Quibus praemissis nunc intelligitur » discolores planetarum

amnes « planotarum esse cursus , a quibus

pendcat fortunae sors, prout banc aliquis pertraxerit,

vel in alius cureum duxerit, qui earn vcl

serv are, vel perderé posait Non enim Martern planetam

(gurgitcm sanguinenm), ant Saturnum (caeruleum

gurgitcm) fortunas omnes involutas rapere, sed

plerumque Jovis (lactei) cursum eas tueri, quamvis

sic levatae aliqnando tamcn in Martis (cruentae si-

(lividum)

Hoc igitur modo sortes fortunae cursibus planetarum

aliis alios trailseuntibus agitari. Vidcbie apud

Orpbicum (hymn. 6, 5) istam jam legi supcrstitionem.

nequiverunt] Ita

Cantabrigiensis et Hugianus codex pro

nun quiverunt.* Damnat hie

cas artes, quibus Virtus, Mercurii comes, terreri

non potuerit Vide et Senecam (ep. 88. p. 566.

567 Lips.).

Latoium conspicantur] Grotius conspicati. Bongars.

Latonium conspicantur. Goez. — Ycrbi i

quidem melius in Darinstattensi pariter et ',

códice; sed nomen Latotus Ovidio usitatum rctineri

potest. Similiter enim > Latoïa Diana (§. 914),

Latoïa proles, Latoïa stirps, Latoïs, Latoidac,

Latoidee« legem. Quin noster etiam infra (§. 897)

idem Hl ml Apollinis

urnulas] Urnulac bac Pboebi

tatis Homericis doliis originem debent, et ex

imitatione effictae sunt (II. Й. 327 — 34) Goez. —

Immo conf. Orpbicum bymnum in ApoUinem т. 20:

Tlâvxa rtôXov xçLvaç xçiveiç ßur&Qi\m<yva

tpvXa,

'AqiiovIq xeçâôaç rtayxèôiuov àvâçâôt ftoî-

Qav,

MLÇaç %eificùvoç ôéçeôç т' l6ov àfbpoTèçoUSt.

Nam hic quoque anni témpora innuit noster. Férrea

Martiani Capellae lib. L §. 16. 51

atgue altérais inspcctionibus enudare, quae diversa specie metallisque formatae

erant. Nam una ex ferro, quantum conjici potuit, duriore: alia ex argeuti fulgentiore

materie: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur: at vero propior

dco perlucentis vitri salo renidebat. Singulae autem rerum quaedam semina

elementaque gestabant. Nam flam m a flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan

I , coi иишсш r Hfcam vertex y сл. l|n

flagrantier anhelat, aestatem continet Argéntea,

quae dicihir risus Jouis , eoeli temperie renidens,

auctumnum comprehendlt Plúmbea, Saturni exitii

nomine insignita, et plena undosae hiemis atqne

algidi frigoris, ipsam continet hiemem

deniqne et salo resplendenti similis, quae

acris scminibus referta , quîbus Jnnonis uberibus

nomen inditum, ver complcetitur.

erant] Omissum hoc apud Grotinm с Dresdensi

códice supplerL

plumbi] E metallis boc Saturno planetae nno

ore omncs tribuunt (Pal. cr. Ш. §. 382. 392).

robore] In Vossiano códice prima manus dedit

fulvi robore; quid illud robore sîbî relit non perspicio

, ñeque perspexit Heinsius , qui ad Gronovium

epist. 372 Syll. Burm. Т. Ш. p. 460 cmendahat

rodet e vel rodo. Id si placea t, fulvo posset

legi. Anxrz. (misc. p. 201) — Hand placet De

urna cnîm sermo est, qnae в liventis plumbi fusili

robori* similis videbatur. Plumbo Saturnos planeta

et liicms denotantur. Atque fusilium vasorum aeneorum

noster infra (§. 860) meminit Robar ad-

(fidit memor Horatii verborum »robur et aes triplex*

pro »robur acris « quae sane praefcrenda est interprctatio

illi, qua robur pro arbore circa pectus

accipcrc volant.

talo renidebat] Infra » urnam sali resplendentis«

dixit MS. tarnen hie habet salare nidebat, et in

libro Germ, vernantis aetkrae salore renidebat, pro

colore, ut sit »salor« sed satins est diex

Grot. — Quods! altius inquisiveris , cor

nam ita designaverit , videbis salore ct salo marc,

quod viride est, intelligi (§. 581 not); unde ipso

Marlianus (§. 643) dictas esse narrât ínsulas quasi

in salo; eum autem coloren» urnae, qua ver coutinerctur,

óptimo jure tribuit Legerat quidem Bar

th! us (ad Stat Ш. p. 100) hoc loco salore pro salo;

sed ñeque in cditis, ñeque in codicibns, banc lectionem

deprchendi , neque vulgari melior est

elementaque] Cave quatuor illa intclligas ignem,

a crem, aquam, et terrain, siquideiu hace nunquasi

cum dlis Ulis , solo excepto Volcano , conciliabis.

Sed acris elementa secundum diversas tempestates

in mente habnissc vidctur. Flamma itaquc flagran

tierem tempestatem Vulcano, quia ignis ipse est,

tribuit; screnum coelnm Jovi, quia pro actherc

sumitur; perfrigidam tempestatem Saturno, quasi

frigidissimo planetae ; fructiferum bnmorem Junoni,

quia haec dea абг est inferior.

cecaumenis] MS. »ipsis cecaumenis.* Cecanmeni

fontes (?) ambus ti, xexccVflêvoi. Quemad -

modum Hyginus zonam torridam duxX€Kav¡livr¡v

appellari tcstatur. GnoT. — Solinus (c. 32): Aegyptium

limitem, qua ad Biacecaninenen tendit. «

— Graecorum est dtaxsxavflivrj. Strabo lib.

ХУЛ: tcöv de rtçoç zrj duxxsxavfièvn rtvsç

xal ctâeot vofiiÇovTat, et alibi passim. — Mar

tianus Capella Cccaumenen vocat duobus (?) locis.

Servius: »Garamantes populi inter Lîbyam et Afrijuxta

Cccaumenen. t Sic vocatur etAcroni ve-

7 *

. Martiani Cap ell ас lib. I. §. 17.

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi

dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia

et vernantis coeli temperie renidebat: banc dicebant Bisum Jovis* Ilia

vero metalli gravioris plena undosae bieinis atque algid i frigoris, nec non etiam

tcri interpret! Horatii. Tbeopbylactns de ISilo: dux igitur fulgentia, sive scrcnnin, quod folget, Jo vi

yciQ rrjç Kexavftévrjç blovta Xiav tpatii Tta&é- plane tac noster tribuit, quüd idem aetruin infra

■фабдса. Diodorus, a quo accepit, dux yàg rrjç (§. 197) dielt »fulyenlibus blandisque viLratum can-

Harax^TtaVfièvrjÇ. Sic et Catacecaumene regio doribus.» Lude ne codices quidem Monacenscs

in Maeouia ab adustione vocata. Salmas, (ad Sol. (В. D. £.) secutas sum, qui fulgida pro ftdgentia

p. 473. pr. edit.). . , exhibent, sed vulgarem et Martiani diction! magia

Mulciferi] Quasi mulcens ferrum. Gloss. — conformera lcctioncm rctinui.

Ignis aërius, quasi mulcens imbrem. Cum cnim temperte] Hace ipsa qualitas jam Jovcin designubes

altiora petierint, resolvuntur in pluvias. Vixc. nat planetam (v. infra §. 196).

— Gerte melior scholiastes ille interpres fait, fíisum fcis] Finx.it hoc urnae nomcn ex !До

quippe qui cum Festo concinat: Yulcanius nimirum Yirgilii (Acn. 1, 2i>i): ,v.;( |

ad ilium potius deuin respicerc debebat, qui, ut

Ciceronis (IV. D. 3, 22) verbis utar, Lemni fabri

cae praefuiL Martianus forsan, quam aliis locis

(§. 48. 576. 889) Mulciber scribal, hie consulto,

Festi etymologiam amplexus, Mulcifer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomcn acccderet,

quamquam et boc sensu Mulciber! nomine utuntur

(Macrob. Saturnal. 6, 5).

ftdgentia] Lege: »Serena fulgera«, vel praefcr:

» serena ful gen tique vernantis coeli temperie.* Vonck.

(spec, crit p. 79) — Profecto Yonckius non is est,

cujus ad arbitrions substituamus lectionem,

in null о vel edito vel scripto exstet libro. Itanc

ditum ist! erat adjectivi serenus ncutrum pro sub

stantivo posit um? Nonne legerat Yirgilii (georg. 1,

395) »aperta serena*? nonne SU!! (5. 88): »caligo

nitido resoluta sereno «? Utinam critic!, quibus

tantus secandi pruritus est, scriptori, in quem incidunt,

loti prias noscendo operam darent! Marenim

ipse infra (§. 74) eadem locutionc utiverbls:

»candentibua sercuis enituit.« Serena

»Olli subridens hominum sat or atque deorum

Yultu quo coelum tempesfatesque serena t. «

De sereno boc Jove infra (§. 67) plura leges.

hiemis atque] Ita Glaudianus (teil, consul. Ho

nor. 168):»Algent! qua zona riget Saturnia tract u. *

Lucanus (10, 203): »Frigida Saturai glacics, et

zona nivalis ccssiL« Yirgilius (georg. 1, 536) »frigidam

Satura! stellam» dicit, repetitquc boc Plinius

(18, 2â, 57) afiirmatquc alio- loco (2, 6, 8)

»Saturn! sidus gelidae ас rigentis esse naturae.*

Pariter Yitruvius (9, 1) eandera stellam »vehemen

ter frigidam esse« doect. Ptolemacus denique (tetrabibl.

1, 4 et 18) cara »natura frigidam et calor! con

trariara « dicit. Sed noster ipse infra (§. 197), cun

tiera planetam »deorum rigidissiiniim ercatorcra in

álgido baerentem prulnisque nivalibus« appcllat,

aboque loco (§. 70) »¡psius canitiem pruinosis nivibus

candicantem« memorat. Quid mirum ex qua

tuor anni teinpestatibas hiemem с! bic tribu!?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices habent

Monacenscs (B. C. E.) , Hogianus , Darnistat

Martiani Capellae lib. I. §. 18. 53

pruinarura : haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali rcsplendcntis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris totius seminibus erat referta: hanc Junonis

Ubera mcmorabant. Ex his igitur urnis deus altern atira, quantum dispositis 18

sat erat, hauriebat. Nam quotics orbi complacito vitalis spiritus salubres ministrabat

auras, ex ilia argenti dementia aëris hausti permiscens semina tempcrabat.

Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri

tensîs, Bodlejanus primus, Britanniens et Canta- (2, 59): »Solls natura«, înqnît, » temperando inte!-

brigiensis, quod praefercnduin esse videbatur, quia 1 igitur anno.* Similiter Ovidius (met i , 770) Sopaulo

post Apollo ex hac urna • torpentis frigoris lern laudat, »qui temperet orbem.* Et Ciceroni

altera

», i| uwii if«9uccu3i9 наш |rracjH:i., " "

nenda erit,

praecedenti laudavi,

placebit. m •• ..."

exitium] Lege Saturni exsilîum. Vouch, (spec, erit

p. 79) — Ncutiquainl Nomen tarn

tianus quidem urnae Uli non dedit.

de Saturno nibil compertum habuit,

cum pulsum fuisse, nihil de exitiaU bujus plane tac

vi (v. palaeogr. nieam III. §. 241) unquam audivit! mente Alexandrine XoLiuxàç vôôovç r¡XÍ(ú àva-

(ap. Alacrob. in somn. Se. 2, 5) »dux est, et prin

ceps, et moderator luminum rcliquorum.« In Acgyptiaci

quoque obelisci inscriptionis explicatione,

quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis ser

va vit, Sol ter appcllatur deÔJtÔTrjç ovçavov et

%QOVCiiV. Sed constat slbî nos ter tam inferioribus

(§. 34. 18G), quam superioribus locis (§. 14).

pcstem\ Res est nota ex Humeri Hiadis primo.

Quod vero Apollinem pestilentiae auctorcm i'acit,

ex Aegyptiorum disciplina id habet, qui teste CIc-

IVeque Porphyrium (ap. Euseb. in praçp. ey. p. 257)

legit, qui -лащ v cctaçrtov ei tribnit ; ñeque poëtas,

с quibus Orpheus (Argon. 424) Kçôvov aivoXèrr¡

V appcllat, Lucanus (1, 6ö2) »Saturni stellam

noce ntem « , Appulejus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.)

•peruicioeam«, Virgilius (georg. i., 336) »frigidem «

cet IVcquc lapidum títulos novit, in quibus (Douât.

Tl&èa6uv. Conféra tur Munckerus ad Ilyginum

p. 213. He ra elides s no more super bac re philo*

sopbatur. Goez. — Heraclidis verba melius leguntur

in Galci opusculis (p. 418). Clemcntis Alexandrini

locus est stromal. Y. (p. 367). Apud Munekerum

autem nihil repcries, et vereor ne voce pestis, qua

loco laudato minime о ÀOt/lôç sigiiiGcatur, sed for*

suppl. I. p. 53) »Saturnus deus malus* dichur; ne- mido, terror, Goezius deccptus fucrit. Ccterum

que, quod omnium pessimum est, censor istc Mar

tian u in ipsum, quem corrigendum sibi sumsit, per*

legit. Quod si fecisset et majori diligentia, quam

secandi pruritu, pracditus fuisse t, sane inferior!

loco (§. 197) cundem nostrum observasse t »de e.vitiaUs

Saturni horro re « agent em! Hoc igitur loco

»Saturni planctac exitium* idem illud est..;,, ..■

temperabat] Plinius cnim dc tempestatibus agcus

Apollinem non tantum iinmitterc, sed

sedare pestilentiam veteribns persuasum fucrit (Pau

san. 1, 3, 5 et 10, II, 4. Horat carm. 1, 21 f.)

etiam noster utrumque înnuere videtur, Solls tam

beneficia, quam damna ; atquc in ils describeudis

omnino ante oculos habuit Macrobium (Sat. 1 , 17

et 20). Confer et superiorcin locum (§. 15).

aeri\ Ita с codicibus Basileensi , Rcickenanensi

ö4 Marti ani Capcllae Hb. L $. 19.

similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligent

19 dum meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus ad mónita, magisque

quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poëtae Grajum

versum Mercurio comprobante commémorât:

Фо1@од âxeçdexôfirjç Xoipov vetpèXtjv artegimei.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accéderont,

admonebat. Subdendae tarnen Clario fidibus personanti, atquc inter serta

20 laurigera infularum lubrico implcxoque crine redimito. Talia conscrentes ut

procul Pythius ad ventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Britannico reposai pro Grotiano aëris. Id enim protalit, Latiuis quîdem scripta literie leguntur

ei lcgeris, sensas contrarius exibit, siquidem fla- » akersekomes « et »aparukei« pro quibus Grotius

grans aestas et terpens frigor mixta salutarem dant edidit %pv6oxóur¡g et ал? ïqvxsv. Quam vero

temperie m, ncatiquam noxiuin mortalibus тепепит. lectio illa, quam recepi, eadem sit, quae apud

cogebat] Basileensis ablegabat , non male. Lncianum (in Alex. 36. T. 5. p. 97 Bip.) legitur,

salutares] E codicibns Monacensibus (B. C. D. Horneras autem banc vers иm non habest; verisi-

E.), qnamvis salutaris auras quilibet ctiam intel- mile est, Marlianum ex ¡lio bausiese.

Jexisset, e literarum I et E confusione. ejus] Intellige pestis. Quippe tov Xotuov àXeÇtr

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius ediderat tpâçfiaxov babebatur, ut ait Lucianus, alle versus,

cacci, explicaus liaec verba de Homero, addensqne: quo januis inscripto arceri pestem domibus arbi*

■ sie supra eaecutientem Maeonidcm dixit, et Tertullianus

Homéricos ocnlos pro cacéis libro de pal.

lio.« — Haec Ule: sed о lim (in palaeogr. crit. Ш.

§. CI) jam observavi apnd Homcrum frustra ilium

versum qnaeri, licet Walthardns (p. 85) eum He

sse contenderit. Me qnidem baud fugit, plulaudari

ejus versus, qui non in omni editione

subdendae] In

Intclligendae enim voce» sunt,

imagini subseribantur. - •

fidibus personanti] Hoc est placido , conditis

sagittis. De Apolline Servius (ad Aen. 3, 138):

• Hic contra, ei citharam t eneat, mitis est. Un de

(Quinctil. 8, 11, 40. p. 335 Spald.); Horathiss Condito mitis placidusquc telo, Suppliueque

ignoro enndem poëtam cancre pestem, quam ces audi pucros Apollo.« Confer et Maximum Ту-

Phoebus immiserit, sedatam (B. a. 47Î): verum rium loco supra (§. 13 not) inserto,

illo neutiqnam ntitur versa. Opportune igitur Ha- conspexit] Manuscriptus codex bonae antiquiorisgianus

codex lectionem pracbuit «Graeci poëtae «, que notac, quam о unies, nt puto, bactcnus colquam

e causis in nota sequen ti expositis lnbcns lati , babet praespexit. Quod ordiuem rei videtur

recepi. argutins concipcrc. Praespexit cnim nondum aliis

ахедбехоцуд] Ita codex Britanniens et Canta- videndum сое tum; quid vellet idem primis ex adbrigiensis.

In eo, quem Walthardus in medium spectibus velnt antea notum recognoviL Miro modo

Martiani Capellae lib. I. $.20. 55

recognovit, throno quo insidcbat exsurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium propcrare viderentur, ratis tarnen incessibus raovebautur.

Ac tunc germano in participatum opcris consessumque susccpto,

prior orsus est Phoebus:

in bac período sint opposite. Conféras velim anno,

tationem, qnae seqoitor. Praeterea quem

Goezius tribucrit verbis »in officium fari«

puto , quiequaiu perepiciet. Codex Britanniens male

etíam »propc faceré*, et illud »prope fari», qnod in

Rciclienauensi erat, a prima manu jam corrcctum

vidi

ralis] Grotius ediderat salis bac addita nota:

Distinguo: »quae licet in Majugenae officium pro

perere viderentur satis i tarnen incessibus movebanttir.

« Inccssus sunt graves grandesque passus.

— Bartliius, ut modo vidimus, legit suis; quae

qiiidcm lectio melior erat Grotiana, qua adverbio

satis incommodus adsignatur locus: sed ргасГего

ralis, quod Cortius in Guelferbytano códice iuvenil,

recte interpretante glossa: »definitis.* Concínnis

enim et aptis, vel minus Latine proportionales in

cessibus moveri Musas dixit noster, ut mitigaret

vcrbum, quo antea usus erat, properare. Perpcram,

ut mibi quidem vi de tur, rat um apud Ciceronem

(14. D. 2, 37 ct 38) interpretantur cerium ct mt>

mulabile. Batum a rear quidem est, sed eo sensu

Apollinis ingerit Вапта. (advere,

p. 934). — Equidem unius codicie variantis auctoritatem

non tanti facio, ut vulgarem mutari le

ctioпеш velim; pracsertim quum melior etiaiu bacc

mihi vide a tur. Non enim opus erat adüere verba

»primis adspectibus « , si ante adspectus jam praespexerat

Apollo adventus causam.

e] Veram lectionem, nemini adbuc vi-

»quae licet in Majugenae officium properari videbantur,

suis tarnen incessibus movebantur.« Haee

totidem literis scripture est casci libri. Suos qui

dem iuccssus Musarum , dicit , ad nnmerum et baraliis

nominibus tali :

Lcgcbam ante ex

»statis incessibus«, quod statutis velut et ordinariis

notât, undc peccare ne unus quidem velit. Sed

manuscript! lectio tollit dubium omne. Ex illo vero,

qnod priori loeo disjunctas voces oflendo, scribendum

puto »quae licet in Majugenae officium prope

rapi videbantur. • Tantus amor, tanta veneratio

Mercurü, ut prope rapi aliena vi videantur Musae

ad ejus officium. Nihil ntraque lectione boc loco

dignius. Barth, (in adv. p. 934). — Lectionem

• prope fari«, quam Grotius jam in margine notaverat,

e libro suo Mnncberiis rcposuit Yulgatac

Nihil magis nostro frequentatnm , quam fori, fatus,

profata cet Goez. — Equidem, quamvis Bodlejanus

primus et Cantabrigiensis prope fori babeant,

vulgatam tarnen rctinui lectionem, arbitratus neque

Barthium, ncquc Goczium intcllcxissc , quae sibi

quo rationem ineo , computo, sîgnîficat. Germani

dicunt berechnet, id quod glossa habet: definitum.

Vitruvius (5, i): »Proportio est ratae partis membrornm

in omni opere, totiusque commodulatio.«

Píe vero dubites Martianum boc loco ratis scripsisse»

inferiores confer locos, ubi noster: ratis modis

(§.41), ratum ailentium (§. 117), rata congruentia

(§. 909), ct supra: rati sucecntus (§. 11), rala modificatio

(§. 12) identidem usurpât, et ubi vocabulo

ratio computationem intelligit (§. 104 — 107).

56 Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Anxia quum trepidis mitat sententia rebus,

Fluctuât incertis aut sors ignota futuris,

Consultât mortale genus, quodque indiga veri •'■!

Cura facit (labium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] СопГсг pulchcrrimos Iloratii (oil. 5, 29, vit, quod probum est? Consul! et Àrntzcnius quo-

29) versus:

»Pvudens futuri temporis exitton

Caliginosa node prctnit deus ,

Ridetque si mortalis ultra

Fas trépidât «

Undc et noster supra: (§-5) »bominum votis tre

pida curartim ambagc snspeusis.«

nutat sententia] Similiter Scdidius (1 , 22 ö) :

»quocunque trahit sententia nutu.«

Et Minucias Felix (12 , 2): »nutat sententia, ut

sit nobis ambigendum.« Sed ipse Cicero (de fin.

2, 2) »nutare Epicurum« dixit. Seneca (in Agam.

704): »Incerta nutant lumina.«

rebus] Res argumenta concludcndi notant, quasi

tu ratioues argumciitandi dicas. Julianus J. C. (1.

Sl ad 1. Aquil.): «multa aiitem jure civili contra

que (misc. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

índícativus, qui »alias mortalibus , alias dina consultandi

Apollinis causas esse« significat: Ulis, quia

futura ignorent, bis, siquando ipsa voluntas non

constet Tice quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste babcat atque, Hugianus proque ; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas: » genus

mortale et quod cura reddit dubiiim. «

indiga] Sic lcgcndiim opinor ex Vossiano CO'

dice ct alus. Indaga, quod editnm, léxica tuentur

boc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praefcrant, camque magia usitatam, nihil inde antoritatis

depromi potest , ut Latina chítate boc vocabulum

doncmus, praccipue boc loco, cum ct

syllabac quantités répugnât. »Cnra veri indiga«

est, quae veritate caret atqiic verum perspicerc

rationem disputandi pro utilitatc communi recepta ncquit. Ааятш. (misc. 201. 202). — Legerat inesse

innumerabilibus rebus probari potest* Claudianus

(1. 2. Stilic):

— — »quam quam nulHs mihi cognita rebus

Fabula, vix tanto risit de crimine rumor.«

Barth, (advers. p. 1241) — At vero ista viri docti

observatio nihili boc loco esse mihi videtur.

consultât] Sententia est, dcos per divinitatem

snam opus non habere, ut anxium animiun babcant

rcrum administrandarum eventibus; bominibus conditionc

mortalitatis id cxpctcrc. Scribcndum itaque

»consultet« cet In MS. uno lacuna est, undc suspicamur

то quodque menriostim ctiam esse. Vel

sane quod quia exponetur, ut fatiget reponendum

putes. ¡Nos tarnen nihil amplius sollicitamus. Влптп.

(advers. p. 1241) — Sed cur nihUo secius sollicitadiga

etiam Barthiiis (advers. p. 1241), candemque

lectionem, quam Grotius tan tum in margine notavit,

pracbent codices Monacenses (C.B. E.G.), Bodlcjanus,

Britannicus, Cantabrigicnsis, Hugianus, Basilccnsis,

Barmstattcnsis ct Rcicbenanensis. Sen

tentia cadem in Scnecac (Hereul. fur. 183) versibus:

»At gens hominum fertur rapidis

Obvia fatis, incerta sui;*

et apud Virgilium (Acn. 10, SOI):

»Nescia mens hominum fati sorlisque futurae.«

cura facit dubium] Hypallage : neqnc

facit dubietatem, nt ita dieam, sed dubietas

Vnc. — Hoc quidem loco non opus est

bypallagcn. Aperte enim mortale genus dixerat,

quod dubium redditur

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

At praescire deis vacuum

praescire] Ita etiam Axnobius, Martiani popu

laría, (3. p. iiä) »deos non cssc« demons trat,

• qui ventura praedicere inscitia nesciant« Adde

quae hujus disputât discipulns (Lactant 1, 11) 5 quo

rum uterque scilicet sua e Ciceronis de divinatione

libro habet.

deis] Grotii liber: »A.t nobis praescire vacuum. »

— In eo , quo nos usi^ eumns t * At praescire deis

facile est.« Quod ut a glossa esse non dubito,

ita puto varietatem lectionis scriptae hoc faceré,

ut Capella aliter quam in utroque nunc sit scripsisse

credendus sit Lege: »At praescire deis factum

est« Acute ita, nec dubitem quin теге; non turbant

scquentia quoquc, cum excipíat deus iste se

non de perfecta praescientia jam loqui. Confirmât

belle quod sequitur : .— »cunetatio nulla est.«

Влиты, (advers. p. 847) — Viro docto equidem assentirí

nequeo (v. notas, quae sequuntur): sed lectíonem

deis probo. Licet сaim non Grotii tantuni

codex, sed Vossii etiam (Arntzen. mise. p. 202),

Bongarsii, Hugiï, Drcsdensis, Basilecnsis, Darmstattensis

et Monacenscs (B. D.E. G.) babeant nobis;

metrum tamen poscit deis.

vacuum est] De dûs ita Ovidios 1 — »Quicqnid

superí voluerc, peractum est« An leges melius

in Capella ad junctures veterum literariim: — »prae

scire deis actum est.« Влптп. — Vacuum est glossas

interpretari concessum est scribit Grotius, idemque

testatur Munckerus ad Fulgentii mythol. L

p. 596 ad. Stavcr., ubi plura de boc significatu.

— Versus constat, si vaeuuni fit bisyllabum, et

ita posterior syliaba cliditur. Vacuum expono per

inutile, temerarium, el vanumi vid. Barth, ad Claudian.

in Rufin. 1 , 15. quem locum notasse etiam

Tidco vVopkensium in observ. misc. 7, 2. p. 205 $

adde cundem ad Sedul. 4, 117. Quae et ratio est,

est, cunetatio nulla est; ,

quod librarü frequenter liane vocera cum vanus

confundan t, ut ibi ostendi, cademque siguificatio

est in Gracco y.evôç. Aelian. var. 2, 12: slç xevbv,

ôlà xevrjç (Bos ad epist 1. ad ThessaL 5, 5);

y.sveav%ésç apud Homer. D. ■&. 230 Scholia ex«

ponunt per xevà xa) [láraux xav%tú[iGvoi. Adde

Prie, ad epist 1. ad Timoth. 6, 20. Eodcm sensu

dwexevrjg Hesychio restituit Munckerus ad Anton.

Liber, с. 6. p. 49. Scnteutîa ita Martiani haec est:

» Consulte t mortale genus in rebus dubiis, et spe

incerta, jnobis tamen temerarium est ca praescire,

quae Iiis in rebus incertis futura sunt« Egrcgie

conspirât Minucius Felix Octav. p. 59: »Ut neque

quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, neque

quae infra terrain profunda demersa sunt, aut scire

sit datum, aut scrutari permissum, aut stuprari

[lege : sciscitari] rcligiosnm — coelum ipsum et ipsa

sidera audaci cupiditalc transcendióme. « Armtzkn.

(misc. p. 203).' -— llaud equidem nego , íta ¡ntelli

gi vocera vacuum posse, immo deberé aliis in locis;

sed boc Martiani locó in sensum mentemque docti

sane Arntzenii intrarc nequeo, quin potius glossac

veteri subscribo. Concessum nimirum euilibet est

rem oeciiparc possessore vacuum (Justin. 19, 3, в.

31, 3, 2. Cic. de orat. 3, 31),l«umque hoc loco

verum verbi vacuum sensum esse, ex Ulis quae infra

leguntur » s upe ris praescire datum* omnino colligo.

Pari sensu Fulgcntius (myth. p. 2 Munch.) vocem

usurpavit : » Vacat potentibus opprimere , — miseria

flere.* Neque serioris tantum aevi scriptoribns Ulam

locutionem usitatam fuisse testis est Sallustins

(fragm. hist 1. p. 93 S Cort) seribens: «sûnultatcs

ехсгесге ifncuum fuit« Quem imitatur Tacit. «ñnaL

14, 28: »ante vacuum id solutuinque poena fucrat«;

et hist. 2. 38 : »aemulis urbibus excisis securas opes

conenpiscer« vacuum fiiit« u =1

58 Martiani Capellae lib. 'I. §.2i.

Quod superi voluere, licet; de pecfore fixis

Praeoptare caret; si quid placet, atque necesse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,

pectore] Ita Cantabrigiensis codicie auctorltatc

reposai pro Grotiano pectora. De interpretatione

liujus periodi tot sensus reperiee, qnot capita. Vulcanias

quuin, ut apad Grotium est, pectora Iegeret,

verba sic colligebat et explicabat: »Licet carea t

(inane atipe inutile sit) praeoptare (bominum) pe

ctora dc fixis (de üs quae immutabili modo disposita

sunt), tamen quod (diis) placet nccessc est nt

fiat« Contra Bartbius (in advers. p. 847), pro

¿cet substituons liquet, sensum liunc esse vol nit:

m Liquet quod voluere dii, pectora de plací (is sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent.« Von«

chins autem (sp. cr. p. 80) legi jussit:

»Quod superi voluere licet: de pectore fixis

Praeoptare caret si quod placet atque necesse est.*

Arntzenius denique (misc. p. 205) to'tum locum ita

disliiigiicndum arbitrabatur :

— — *vel spes incerta fatiijal ;

At nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

. -:■ est,

Quod superi voluere, licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

yj est* -> г .-

Sciitenlia, inquit, est: »Nulla est cunctatio coram,

quae superis placucrc, licet sint ex iis , quae quis

pectore suo fixit, atque propositi t. Non opus aliquis

babet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit Cur enim id optare t, quod ex rei

necessitate fieri debcrct?« Пасе ¡He 5 mihi vero

in Universum verborum sensus Jiic esse vide tur:

iiFuturoruin ignaros homines anxia quuin cura fatigat,

ii quidein consultant; nos autem pracscimus. Quod

superi voluere, licet; ncque.cis opus est praeoptare

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid enim placet

(superis), statim (ut fiat) necesse est.« Singulorum

rationcs suis locis reddidi. n,...

praeoptare carei\ Infinitivas praeoptare Gracco

more est pro substantivo. Similia cxempla pete ex

notis ad Livium (57,55, o et 40, 47, o); copióse

Vechncrus (Ilcllcnol. L. i. P. 2. c. 10). Акта,

(misc. p. 205 f.) — Addas velim Horatium (od. 1,

2, 8. 1, 25, 9), Ciccroncm (Tuscul. 1, 26), Virgilium

(Acn. 1, 527), Quinctilianum (9, 5, 9.p. 435)

et Scioppium (in gramm. pbilosopb. p. 15 Herz.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non solum

enim Hugianus et Monaccnscs codices (С. G.)

meliorem illam lectionem pracbent; sed in aliis

ctiain libris script i s sic legi, ad margiiiem Norimbergensis

libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim, exemplis a Nonio in

medium datis. »Simitl ut quid placet id fieri ctiain

nccessc cat.« Scntcntia similis apiiil Ciccroncm 5

dc nat. dcorum: »Nibil est quod deus efficerc non

possit ct quidein sine labore nil о.« Ovidius (inctam.

8, 622): »quicquid superi voluere, pcractum est«

Capella vero suis expressit de Venere verba Appuleji

libr. 4: »Eccc jam profundi maris ado resedit

vórtice et ipsam quod incipit vclle statim, quasi

pridem pracccpcrit, non moratur marinum obsequium.

« De atque cxcinpla babes apud Gellium

libr. 10. c. 29, Palmerium Spicilcgüs, L. Carioncm

Emondat. L. 2. с 12; quae indicare juvat,

non recoqnerc. Вллтн. (advtíre. p. 848. 1241.) —

De par ticula atque plora dabit Burmannus ad Pbacdr.

1 , 16. Voxck. (spec, critic, p. 80). — Pliira et

Parcus in lexico crit. p. 125, ct Drak. ad Liv. 27,21.

Martiani Capellac lib. I. $. 21.

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

Y elle capis socium, faciunt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo т,

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui nec tartáreos claustra oceultare recessus,

Nec Jovis arbitrium rutilan tia fulmina possunt; k I

consilium] Cicero (de orat 1,45) scríbit: »Pytliine

Apollo apud Ennium sc cum esse dicít unde sibi si

uon populi ct reges, at опшез sui cives consilium to tum aurcum Woweri de polymatbia librum.

rcriun gnara, et, nt cum Horatio loquar,

Jovis admisse. Goez. — De Pliilologiae

exspectani

ermm incerli: ijuos ego mea ope ел

certos compotesque consilt

Dimitió, ut ne res temeré tractent túrbidas.*

coetu] Scriptum Loe pro »coetus.» Vulcan. —

Lege »cui tu.» Barth, (advers. p. 033. 97ö. 1242).

— Lege »coe/i.« Vonck. (spec. crit. p. 14ö). —^

Ego л ero: lege quod scriptum vides! Constóos

velle] Ita et infra (§.32): »Tuumque velle est cuijn omnium librorum lectio pracbet coetwr quae

ante praescientias. « JVotissünum illud Pcrsii (5, 53)«

» Veile suum cuitfue est. «

addita] Grotius abdita. — Nonnullae

ptura. Goez. — Nempe abdita. Cur

dixit Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab

dita me locum prorsus non intclligcre. Vox addita

contra ad ca, quae praecedunt: »ab omni velle

capis socium* spectat Yocabulum mens liic majue

aliquid quam velle sive voluntatem significat, ct

»faecre mentem« idem est ac »darc mentem.« Ad

dita igitur sie intclligo, ut spectet ad superiora:

• nondum firmam esse voluntatem 5 nunc, si quid

ci a consulto addereiur, cam firmar!. « Quod deest,

supplcri Iloratii (cpisL 2,2, 6) versu potest:

» Verbis quae limido quoque possent addere

ctiain codex adita,

Darmstattcnsis abdita prae bent.

est igitur] A principio vcrsuum ad bunc usque

pracfatus est Apollo: nunc laude» Pliilologiae agsi

aliquo saltim modo defendí potest, mutandi

causa nulla crit Potest autem. IVamqae »cui fulgent

[cm est ас si dixeris »cui folget si-

.« Accedit quod infra (§. 90) nos ter

»coctum sidcrciini« simili fere modo dixit. Sensu*

autem est »quac calJet astronomiam. «

claustra] Habet incmbranaccus codex flaustra;

unde со veni, ut Capellam putavcrim /lustra a mari

ad Erebi tranquillitatcm dclorsisse. Barth, (advers.

p. 033). — Ut banc suam vir doctus conjecturam

defendat, ad Feelum provocat et TcrtuUianum (de

раШо), quae omnia apud ipsum legas licet Ego

eniin constautcm omnium librorum lectionem tueor.

Quidni telaudi tartáreos recessus « dicerc potuerit,

с quibus nemini concessus erat reditúe ? Pliilologiae

igitur ne tartarei quidem recessus claustris occidtari

possunt Vide quantum spatium Hesiodus (in

tbcog. 724 seqq.) a coelo ad terram atque a terra

ad tartarum usque finxit!

possunt] Scribendum » fulmina possit.* Invitis

cnim diis superna cognosci a mortalibns non rarogreditur.

Vixc. -— Quod prisci generis sit, omnium ajunt

( p. 1241). —

8 *

60 Martiani Capellae lib. I. §. 22.

Fluctigena spectans qualis sub gurgitc Nereus,

Quaeque tuos norit fratrum per regna recursus;

Per vigil immodico penetrans arcana labore,

Quae possit docta totum pracvertere cura,

Quod superis praescire datum; quin crebrius in nos

Jus habet illa déos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superûm tentare potestas,

repugnan- fratrum] Fratres sun

qua; si aut, quod potius rcor,

viam ingrcssus cssct. «Ful

mina rutilantia non possunt occultarc Joris arbitrium

« vel simplicitcr: » fulmina deterrerc non pos

sunt a noscendo Jovc«, vcl paulo ohscurius sig

nifient: »nec ful milium portent a posse latere Philologiam,

quin ea explieet.«

qualis sub] Rescribcndiim : quod alit sub. Bene,

puto. Nam et intima maris penetrare Iiumanam eu»

ríositatem autumat. Quod et ipsiim contra deorum

Toluntatem fieri autumabant antiqui. Pedo Albino«

novanus :

»Di revotant , rerumque vêtant eognoscere fínem

Mortales oculos ; aliena quid aequora remis

Et sacras turbamus aquas, divumque quietas

Turbamus sedes? « —

Barth, (advere, p. 933. 1242). — Correctione

certe non opus est, licet duae eint lectiones, al

tera quali (praeter Grob et Darmstattcnsis codex),

altera qualis (in Drcsdensi cod.). Illud si legeris,

de loco explicabis, quo maris deus degat, quem

et ipsnm nosecre Philologia íingitur. Hace contra

si тега lectio est, ad ipsum marc spectat 5 Nercum

enim mare sire aequor significare testes fere

omncs sunt poëtac. »Qualis igitur sit sub gurgitc

Nereus« Philologia m scire quum affirmatur, hoc

¡ta explicandum erit: »et altissimorum in

git um natura m ab ca esse explora tarn.«

tres fratres,

ter, IVeptumis, Dis, per quorum régna instar veredarii

quotidie sursum et deorsum currit Mercurius.

Barth, (advere, p. 933). — Vox tuos non ad fratres

per tine l, sed ad recursus, Mercurii n'uni rum, male

ius, quum

de bujus dei nuntii, sit

(§. S not.).

immodico] In libro est indómito, quod ego magnopere

reducendum censeo; infatigato quippe ca

partem bene saepe ab auctoribus

(advers. p. 933 f.). —

labore] I ta infra (§. 39) Pbuoiogiac «mees

labor* memoratur. Confer etiam quae ad yerba pervigilia

labórala (§. 37) observamue.

praeuerterc] Hoc est anticipare, prinsqne seien -

tia ad sequi, quam is, de quo

Et prac versa vigil montre sensa. «

Alioquin praevertere , praeponere. Tcrtullianus (de

pallio): »An aliter mutavit Anacharsis cum regno

Scytbiae pbilosopbiam praevertit.* Barth, (advers.

p. 934). <

»}<

(§. 37 f.) cum hoc conferre, ubi illa

logiae in deos

Martiani Capellae lib. I. §. 23. 61

Invito seit posse Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulât parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tam excellentis Virginie 25

suasum videt esse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum ducerct dignitatc,

nomen tarnen ejus inquirit. Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

nihil, seit posse] Ita infra » sciât esse« dixit. Grot.— quod ad magiam spectet,

i tel ligo: »Pliilologia se posse seit, quod

invito Jove nulla superum potcstas tentare possit «

Similiter solus Apollo Jovis noverat consilia, quae

praeter cum nullus scire potcrat (Ilomcri hymn,

in Mercur. S54).

ut stent \ Ego vitium in distinctiuncula pnto,

et sens um esse: »Ut ardua magno constent, p er

sten t, conseil tiant , altcrutruin ex Lis mereri con

jugium Mercuriale in landatissima virginc.« Влптп-

(advers. p. 954). — In distinctionc mutanda Barthium

sccutus punctum, quod susttdi post magno,

reposai post Jove. Etenim ut concessive dictum est

pro licet , ut Cic. de div. 1, 6; Tusc. 1, 59 cet.

alterutrum] Alterutrum, peni tins intuenti, utrumque

Capellae Martianismo quodam dc Africa

notât. Ambos cumulât, hoc est concliidit, parilem

conjugem mcruisse. Quodsi penitissime videas, vi-

. » mutuo « sonare. Ardua magnis cu-

. Eo exemple sermonis Tcrtullianus (apol.

C. 39): nYidc, inquit, ut invicem se diligant, ipsi

enim invicem odcruut; ct ut pro alterutro mori sint

parati, ipsi enim ad occidendum alterutrum paratiores

erunt« Qui ipse ct cumulandi verbo ita usus,

sed loco nobis memoria jam elapso. Влип, (advers.

p. 954). Parilis jiigalis est Jtfcrcurius, quo non

indignam Philologiam sponsam vcl ob alterutrum

mcritum magiac et astronomiac, atraque enim in

ea commendavit modo, rctiir, quod junctis ambabus

nunc ilia cumulât. Влптп. (p. 1212). — In

pracmissis quidc

legitur; sed ad i

rcspcxit, ubi vide (§.57 f.) quae notamos.

cumulât] Äuget Scnsus est: alter alteráis consortio

beatus, atque cxtollitur Mcrcurius Philologiac,

et Philologie Mcrcurii. Vulc. — Sed cdoccri

potius ab interprete maluissem, quo pacto infinitas

modus meruisse cum rcliquis verbis jung' possit:

quod mild quidem fieri non posse vide tur, nisi cumu

lai interprctemur »u trique honori est meruisse a cet.

jugalem] Conjugem. Aliis locis (§. 51. 59) Jli

nonem appellat jugalem, sed хат' l£o%r¡v, quippe

deam pronubam. — Cetcrnm verborom ordo in bis

versibus bic esse vide tur: »Est igitur virgo prisci

generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent eidero

coctu, cui nec possunt claustra occultarc recessus

tartáreos, nec fulmina rutila arbitrium Jovis; spectans

fluctigena qualis (sit) sab gargite Nereus |

quacquc novit tuos (Mercori) recursos per regno

(trium) fratrem (Jovis, Neptun! et Plutonis); quae

pcrvigil immodico labore penetrans arcana potest

docta cura Uttum , quod saperia praescire datum,

pracvcrtcrc; quin crebrias etiam in nos (dcos) jus

habet illa, urgens deos in jussa coactos (§. 57. f.),

et seit (se) posse quod nulla potcstas superum in

vito Jove tentare queaL Licet igitur ardua maguo

(prctio) stent, u trique tarnen bonorificam erit, si

(alteram sibi) parilem conjugem merucrit«

foedus] Sic infra (§. 51) »pignoris (filü) pro

foederc.« Focdns simpliciter pro conjugio. Grot.

Marliajii Capellae lib. I. $. 23.

de ingénito rigore descendons etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commémorât, et laudatao illius Mantices patronam, in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam 4?v>zv* incultam

ac ferino more versantem apud banc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchritudinis

ornatusque gestaret, ex Philologiac sibi cultibus arrogarit: quae ei

tantum affectionis impenderit, ut earn semper immortalem faceré laborarit

Nihil igitur immorandum, quura impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Majugena:

Cerium est, Lauripotens decusque divum,

concutitur] Ilacc quidem alacritate concassa ,

alia apud Petronium (c. 18) »gemilibus largis con

çus sa. «

aüipianlo] Perpcram codex Britanniens a manu

priori habebat аКупапАо.

descerníais] Grotius С MS. reposuit Aisredens,

cum in vnlgatis descendais legeretur. Cicero: »Ennio

delect or, ait quispiam, quod non diste dit a tummuni

more Tcrborum.« Goez. — Vulgatum deseenpiger

gerendorum sciat esse Cyllenius, sed acceptis

— respondit« ccL IVuIIum vitium bic suboluisse

Grotio equidem miror. Si cnîr

advertas et antcccdcntia , de veritate

euggerit codex, non dubitabis.

cum MS. » quippe cum impigrum gerendorum sciat

(Virtus ncinpc) esse Cyllenium.« Волплм (лаг. lect.

p. 55). — At vero ita legens apodosin forsan

cxspectcs, quae nulla sequitur. Unde Dresdens!»

deus, quod in plurimis etiam codicibus legi, reti- ctiam codicie auctoritatc istud

uui. Descender* cnim Virtus de ingénito

(severitate) omnino dici potest ; licet Cicero eo

loco, quem Goczius affert, seribere non potucrit

a descenderé a more vcrbovum.« De alia omnino

re alia usurpantur verba.

cliam corpore] Agroctius (ap. Widcmann. de pr.

senu. p. 110 et Putsch, p. 2271): «Gaudium animi

lactitia est, exsultatio membrorum atque factorum.«

patronam] IVutrieein. Goez. —- Лоппс dilucida

vox patrotin est? Cur igitur ad aliuin sens inn cam

dctorqueamus ?

ferine more] Confer Ciceroncm (de inv. 1, 2).

immortalem] A Philologie anünac iinmortalitatem

demonstratam esse contendit Hos igitur Phi

losophie imbutos fuisse sequitur.

impigrum] Editum a Grotio: » quippe cum imfjuippe

cxpunM.

feudi quidem ho*

posse non ignoro ;

claráis est, qunm

mus destituti?

certum est] Sensns hujus carminis hie est:

Mcrcurius Apollinem seque ipsum ail iisdem patribns

oriundum, eademqne a Stirpe venire , probari luculentcr

posse ex perpetuo voluntatnm ntrinsquc con

sensu. Niunquam vero magis, quam quum in praescnti

negolio tarn apte inter se de ducenda in uxorcm

Philol ogia ambo convenían t. Qu ос i re a se ait

luhcntcm equidem pariturum monitis, et conjugem

domum ducturum, modo Apollo, quem in mann

sua habcat, cocptis favcre Jovcm, parcntcm communem,

faciat. « Barth, (advers. p. 955). — De

metro glossa in codicibus Monaccnsibus (В. E.):

Martiani Capellae lib. I. §. 24. 65

Nostrum ex conüguis venire pectus,

Et quidquid sociura cicre numen

Junctus compererim probare reruin:

Sed nunquam mage velle disparamus,

» Metram Plialcutinm (L Phalaecium) Pcufametrum, 9*c explicare Conor-: nEt quidquid rcriim (omnc

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Tro- quod) junctus (pgo Mercurios) socium numen (Apol

cbaeis.1 . lincm) cicrc compererim, (me) probare (certum est). «

et quidquid] Moram facit TO quidquid , quod Manifestum enim infinitos illos modos omncs peninterpretaberis

omne, quidvis. Delude minus obviuiu dere a «certum esto quod in carminis initio legit nr.

• est, propcrantibus certe, quid то ci'ere sibi velit, Ciere autcm significat annuntiare, vcl ctiam suadere.

et distinctio vulgo recepta. To cicre cieris cape, sed nunquam] Quintus hie versus omncm senet

expone: »Et quidquid rem m to cieris, ego numen tcntiam intcrcludit^ contra enim pronuntiat ac dccompercrim

probare junctus.« Vcl adco jonctos jun- beat. Scntentia enim est, nunquam in rc aliqua

duras consensus que sonnt; ita scntentia sit :» Quid- tarn consensisse pectora h orum fratrum, quam in

quid socium numen cieris, junctus rcrum compere- istoc matrimonial! judicio. Error autcm omnis in

rim probare.« Hoc est barmoniam ct consonantiam, verbo disparamus latct, quod ad sensum et stisi

ita diccre licet. Utcunquc bacc sint, milii taiucn lum Martiani disjungendum, inque plane confralegcndom

etiam contra libros cum hac distinctione rium ducendum. Lege: »Sed nunquam mage vcllc

istud comma sic vidctur: sic paramus.« Quam veram puto Capellae scripta-

»Et quidquid socium cierc numen: Mm5 deque ea prolixe verba faceré extra propo-

Nonc jus compererim probare verum.« situm sit. Parare, quod pariare alioqiû, in nsu

üt prior versus óptimo sensn adbaercat primîe du- veterum fuisse notât compositum disparare. Si enim

obus carminis istius. Sic quidquid valet quidvis: in quaquam, in vocum censione habet auctoritatcin

alter ca Icctionc interprete non eget Praeivit vero, logicorum scntentia, privationcm supponcro, ut tcchne

quid in armum alieni tollamus, MS. liber, in nice loquamur, babitum. A manuscripto miror bic

qno diserte verum legitur. Barth, (advers. p. 935). niliil m u tari. Barth, (advers. p. 93í>) — Hace Ше

— Scribcndum: loco laudato: audi niuic enndem inferiori loco sibi

» Est quidquid socium ciere numen ipsum rcpngnantcm: — Nihil in bis versibtis ma-

Junctos compererim probare verum.« tandum, licet intricatitie suo more ganniat. IVun-

Graecismus est: » quidquid est cicre numen» , quid- quam, ait, amplius dissentimus, quam nt alter

quid contingit. Compererim propter versuni con- alterum interroget 5 statim yero ut interrogatio

jnnctivns grammaticorum modus pro indicativo est* facta est, consentimus; tunc enim périt prior vo-

Barth. flL c. p. 1 242). — Vide quam iuccrtae con- luntas altcrins , ct ambigcrc de adsensn nefas arjecturae

siut, scilicet ab uno eodemque auctore bitramur. Bartu. (adversar, pag. 1243) —— Mibi

divcrsac ad unum ' cundemque locum propositad qnidem Bartbins, фlod pace ejus Manium dictum

Ego vero verba ad manuscriptorum fidem retenta sit, gannirc ipse vidctur. Versäum enim obsenritas

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum m an ere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Ниле quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, périt voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Areas in tbalamos venire jussus.

Sed tu Délie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus, .

Instes, nam solitus cicre pectus,

ex ambigua tantum verb! disparamus relatione oritur,

cl intcrpretis est subjectnm quaercre, de quo hoc

dicatur. Quod si ad Mereurium ct ApoIIinem junctos

referre volueris, totius orationis prorsus con

trarius sensus evadet Sed de Mercurio tantum,

qui nunc loquitur, ¡11 ud disparamus со magia intclligerc

licet, quo certius id quod sequitnr »motte-

MW« etiam de Mercurio solo dici notait. Contextúa

îgitur orationis banc postulat interpreta tioncm: »Sed

■nllo unquam tempore magie disparo (ainovco) vcllc

memn, et nunquam magia lubct parère jussis,

quam quum Deliaco obedire oráculo cura et arbitrio

ApoUinis moncor.«

hune] Id est Apollinem. Vulc. — IVon placet,

quia proxime praccedit faths, baud Apollo. Guelferbytanus

quidem codex pro hune habet nunc , ct

sic legere Bartlûus (p. 1242) etiam jussit Sed mi

gatam retinui lectionem, quia perspicua est. Fatus

enini qnartae declinalionis oraculum est (v. §. 124

et not praeced.), unde Prudcntius (apoth. 594):

h Promite secretos fatus*; et Apollinaris Sidonius

(epist. 9, 15. p. 276 Sirm.) » ficta fatu* pro »falsis

o rae lilis « scripsit. Quin apud Ciccroncm ctiam (de

divinat. 1, 31) »fori fatus« pro »oracula fundere«

Cassandra dicit. Loci apud nostrum sensus est:

»quippc nefas putamus hune (fatum) ambiguum

(credere). « Ambigua enim oracula vulgo babita esse

notum est

peni] In membranis: »Et quaecunque fuerit perit

voluntas»; ut suspicio uos subcat «pracit« Capcllac

rclictum. Quaecunque fuit antea, pracit ista vo

luntas. Barth, (advers. p. 936) — Vide quam

male nostrum, quem interpretar! aggredinntar, habcant

critici. Marlianus omuino reetc sibique constans

scripscratj sed censor cogère cum conatur,

ut absurda proférât.

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

eas (Mcrcurius) in tbalamos venire (ab Apolline)

jussus officio decentiore praecluibus (§. 3) profatis

(nobili oráculo) libens paret. « Drcsdcnsis quidem

codex praefatis exhibet; sed melior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potestatem referenda.

eiere] Ciere pectus, ut supra » numen «, сом-

moveré et duecre sonat Sic in quinto carmine

hujus libri: »IVe vulgata ciant ' corda doloribus.«

Barth, (adv. p. 936).

Martiani Capcllae lib. I. §. 24. 65

Et praeversa vigil monerc sensa:

Ilium contribuas faverc jussis,

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Hace dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovem 25

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis arcanus.

Ille mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instanti concederé,

sed tibi solitus aperire. Addo quod vos non convenit disparan, et licet hic

praeversa monere sensa] Lege : movere. In al

tero viri doct! códice erat perversa; sed praeversa

melius. Vo!4CK. (sp. crit p. 145). — Quodsi in

olio códice movere legcretur, equidem perversa

praetulerim. In nullo vero Icgitnr, quaproptcr prae

versa retinco. IVara » praeversa monere sensa « Martïano

est »de praeproperis (v. Acn. 1, 721) sivc

praecipitibus sensibus monere «, idem quod pracproperc

arbitrantem corrigere.

favere] MS. favere. Sed ego vulgat&m scripturam

mancre se tneri allnsione ad versum sextain

arbitrar. Barth, (adv. p. 937). — Illic de Mercurio,

bic autem de Jove sermo est, undc praetnli favere,

quod praeter Bongarsianum Hugii etiam codex exhibet

et Darmstattensis.

et coeptis] Jubet qnidem Barthins (ad Stat

Tbcb. 6. p. 492) reponerc ut pro et; sed correctione

non opus est, siquidem facile intelligitur ,

Mcrcurium Apollini dixisse : » facias — ilia — et

(tunc) sacra fulserit voluntas» ; nimirnm si ilia feceris.

sacra] Confírmate et sacrata velut Jovem cnim

pracesee sanciendi foederibus cujuscunqne generis,

ad caque peculiari quodam fulmine uti, constans

doctrina scriptorum. Barth, (advers. p. 937). —

ISisi sacrum epitbeton tantum sit, quod principibua

et eoram actis adscribí solitum erat, cujus rci

multa in Corpore juris prostant cxempla.

consiliorum conscius] Hace ex Homero (hymn.

in Merc. 553) vcl Virgilii bisce versibus (Aen. 3,

230):

»Accipite ergo, animis atque haec mea pißte dicta.

Quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phocbm

Apollo ,

Praedixit« cet.

instanti] Б Dresdcnsi códice pro Grotiano in

stante, quod variant! litcrae E pronunliationi origincm

debuit.

aperire] Ita Ilngianus codex. Supple e snpcriori

versu mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mcrcurius »interpres meac mentis « audit. Quoniain

autcm vulgaris lectio habet »tibi sectus», hace vox

variis doctorum virornm conjecturis , quae nune

seqnuntur, ansam praebuit : »Seetus, ductus et eloquía.

Verba enrni quasi quaedam semitac sunt antmi.

Hinc et sectas dicimus philosophorum. « Vixc. —

»Sectns id est eloqnia.« Goez. — nSectus lege

setisus.« Vojíck. (sp. cr. p. 80) — Qnodsi etiam

Vonckius hic hariolando locum esse statuerai, non

tamen talcm conjectoram proferre debebat, qua e

sex Uteris duae essent mutandae, ¡mino ne anana

quidem mutare opus fuisset, si cognitum habuissef,

P form am aliquando quam simillimam fuisse litcrae

S. Exemplo sint figurae in Palaeogr. crit. I. p. 106 Г.

vcl alia in novo op. dipl. tab. 29. Facile, igitur fícri

potuisse consentaneum est, ut ab incautis librariis

sectus pro pectus legerctur. Sed ista non nisi eo

Martiani Capellae lib. I. §. 25.

cursor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata stationc con

sistons captetur, demumque festinat prae verteré; tarnen dum consequitur,

ita libratus antevenit, ut- cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Una

igitur vestrum Jo vein pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et

consilío protuli, ut ostendcrem, quam pervers« s

istc ¡ntcrprctandi per conjecturas modus sit, quarum

aliac aliis semper meliores , certae nullac slat ;

quarum si quam in textum rcceperis, cam delcas

necessc erit, sicubi codex forte repertns fíicrit, cujus

lectio defendí possit.

non convenit] ReicLcnauensis , Basilcensis ct

Darmstattensis mintjtunn pro non habcnL

cursor] Confer Lucani (1, 662):

»motuque celer Cyllenius haeret.»

et in Priapeis (76, 10) versum, quo sacrata esse

dicitur »Cyllenc céleri deo nivosa.» Vocem cursor

Cornelius IVepos etiam hoc sensu (in Miltiadc 4)

usurpavit Idem Graecis ôçOflSVÇ erat Plura de

cursoribas Pignoráis (de serv. p. 147 cd. 1613)

remorata slatione] Remoratur interdum

rius planeta post Solcm, id quod infra (§. 880)

darías docctur. Adde Lucani bos versus (10, 201):

»Sol témpora dividit amii,

Mutat node diem, radiisque potentibus ostra

Ire velat, cunusque vagos slatione moratur«;

quos vcrisimile est nostrum in mente habuissc.

consistais] Ad bunc locum glossa codicis Monacensis

(£) observât: »radiis cnim Salía сопбхпа

stare vide tur immobilis et tunc stationaiius dicitur.*

Cf. pal. cr. ИХ §. 283, ubi etiam de Merciirü no*

mine Movífiov dissent!. Conferator praeterea no-

¿ter duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Bongarsius legebat captetur, quod

etiam Grotius in margine annotavit. Sed nihil mutandum.

Goez. — Hand quidem ignoro , a noslro

voccm licet tam cum indicativo quam cum subjun

ctive jungi (§. 11); attamcn hoc loco, quo subjunctivus

vincatur proximo praecedit, vix credi

potest cum со indicativum capiat, quern Grotius

cdidit, junctum fuisse. Praetuli igitur antcriorum

cditionum Icctioncm captetur, ct demumque pro

Grotiano demum, praesertim postquam vocem fe

stinat pro festínala etiam rcstitueram codicum

Dresdcusis ct Darmstattensis auctoritatc.

libratus] Male Itlonaccnsis (E) liberatus. Vide

infra (§. 880 not.).

Cessim] Retro. Sic infra lib. Yin.

Cessimqvc formidantes

Abeunt pedes tremare.

Apulcjus: Et lagcna juxta orificio cessim dehis

cente patescit Justinas in Epitome Pompeji: Aut

si hoc partim est, itc cessim, inhíbele remos et

a bello dLscedite. Glossa: Cessim, gradatim. Ulitur

hac voce AJphcnus J. C. bis in lege »Si ex plagis«

sexta a fine ff. ad 1. Aquiliam. Grot. — Adde

omnino Stcphanium (ad Saxoncm p. 163) ct doctos,

qui cx со hauscrunt, viro s ad Appulejtim (Op. P.

I. p. 126 Oud.).

occupari] Pracccdi a Sole. Vlxc. —, Jutclligo

»Jungi cum Sole quippe cum assccuto. « Cicero qui

dem (de univ. 9) scribit: » caque conversione, quam

inter se babent Lucifer, Mercurius, Sol , alii alios

vincunt, vicissimque vinctmtur* ; sed hoc loco

ouinis oratio Mercurii cum Apolline conjunctionem

postulare videtur, undc etiam lectionem oecupart,

quam Cortius affert, ncgligendam, et vulgari inhacrendum

duxi.

Martiani Capcllac lib. I. §. 25.

Phoebeo connivens splendori succumbat, et cum Stilbonte incedens, connubiorum

copulis allubescat. His dictis, Virtus praecedentis officio ac Mercurialis

virgae perflatione coneussa, in coelum itura sustollitur. Augúrales

vero alites ante currum Delio conatiterunt, uti quis vellet vectus ascendereL

Nam futura plerumque conform ans, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talari bus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Muconnivens]

Male Cortius conhibens et codices Augurales] CygnL Catalect Pith.:

Cantabrigiensis afqne Britanniens cohibáis: melius *Jam dimitte tuos , Paean o Delphice , cygnos:

Bodlejanus conibens. В enim pro V seriptam eos non Dignior haec nox est, quae tua templa colat.-

morabitur, qui palaeograpbiam meam (Ш. §. 578, Goez. — Sed Virtus quam comes sit, magis placet

597, 410, 416 — 418) legerint Eleganter anibi- Ciccronem advocare, qui (Tese 1, 50) de Socralc

"" ' t : »Itatrue commémorât , ut cygni , qui nou

prac splendore Solis , sed quod ab со

i; qqod i-ti caper

olim cohibáis reposuerunt

1 Sfilbonte] Mercurio. Eratosthenes : TtiiiJtXO ç tov

Eouov 6vlXß(üv, /л.илоо; xai fuy.çoç. Cic de

(L И. 55): Infra lia ne (stellam Marti.-)

esL Ea 6tl/.3cov appellatur a Graebem,

neque a Sole longius unqnam unius signi in

fero alio disecdit, tum antcrertens, tum subséquent.

Conf. Fulgent myth. 1. 1, 35. Goez. — Magis cum

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 485).

•/] FareaL Gloss. — Quamris hoc rcrbo

itur, hand tarnen scio an nemo ante

Appulejum eo sensu, quo Marlianus (§.51. 181.

726. 915), id usurpaTtrit Appulejus (met 9. p. 598

Oud.) . aquam aflubescere* pro desiderare dixit

Mercnrialis virgae] Vide de eaHomcrum (hymn.

526. seqq.) Goez. — ConE superiorem

(§. 9) et inferiores (§. 126. 176).

coneussa] Sensus est: »Poetquam haec dixerat

Virtus praecedentis (Mercurii) in officio

censura Hcrcurialis rirgae (§. 9) pcrflatu

tollitur.

r, z .

in morte boni sit, cum can tu et voluptatc

morían tur, sic omnibus bonis et doelis esse facien

dum.* Adde Ilugium (in myth. p. 281).

Delio] In libri ftorimbergensis margine adnotata

lectio erat Delium, quam et Vo

habere Arntzenius (mise p. 20o) ti HI 1 mm .

re tur ad currum : quae lectio primo qui Jem adspectn

placcbat ; sed qu um ex iis , quae sequuntur, Phoebi (

sive Delii ipsins nomen praornissum fuisse utique

appareat, vulgarem

pro ' a J nutum vel

defendí tarnen potest ex dativi,

modi, natura, quo facto facile intelligitur ita periodns:

» Augúrales alites constiterunt Delio (ad nutum

et arbitrium ejus paratii uti quîs (ut si iis) rectus

esse relict ascendcret. • Basileensis ut pro uti, quod,

licet parum intersit, tamen clarius est

concitatus] РПЬЗ in bis quod quis jure desi

derare possit: vide tamen, mini placeat codicis

no -tri lectio: «Petaso autem ac talaribus concitatus

coepit praeire Solent Mercurius. • Ita »Vcr praeire

Martiani Capellae lib. I. §.27.

sarum pedisequus adhaerensque comitatus candenti canoraque alite vehebatur.

27 Tunc vero conspiceres totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspexerat sub volare Mcrcurium, et АроШпс

couspicato aeria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi orbesque

septemplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concinebant,

ac sono ultra solitum dulciore. quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidcm singulatim circulis quibusque mctatis, ubi suae pulsum moduaestatcm

« dicitar auctori de Aetna p. 18; » corsa servat »quod praesit sationibns.« Fortasse ab eo

feras praeire« dixit Adamus Brcmensie с. 251. Veris dei nomen invenit, quod menee Majo, quo

Bondam. (var. Icct p. 5 5. 54). — Vulgo enim con- ver incipit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch, iu

citalis. Parum quidcm interest; quoniam autem Hu- ГЧиша p. 72. Qiiaest. Rom. p. 885; add. Macrob.

gianus quoquc codex Solent et concitus pro con- Saturn. 1, 12. Ceusorin. de die nat 22, 12. Laur.

citatus exhibet, Bondamum sccutus sum. Lyd. mensc Majo 53. p. 244 Roctb.); licet praepediseauus]

Basilecusis uno S, quae melior siderc huic mensi Apollincm non ignorcm (Pal.

scribendi ratio est, quam Grotiana geminato. Notât crit IV. §. 324). Gerte nostcr utriusque dci vires

banc vocem Quinctilianus (1, 5, 68. p. 155 Spald.) diecernit, Mcrcurii in tcrram, Apollinis in acrem.

ntpote ex ambabus corruptis conflatam. Confer dc Apud Ovidium (met 2, 27) Ver novum dcae pcrpcdUequis

Pignorium (de servis p. 212) nostrumquc sonam sustinct, eademquc dea ab Appulcjo (met

inferioribqe locis (§. 59. 111. 146). 10. p. 744. 745 Oud.) celcbratur. Martianus infra

luminata] Aliis lumina; forte luminabat voce (§. 52 £) Veris fructus nomine deum inducit

Capellae usitata. Gloss, luminata, decorata. Grot. temperies] Ita a Cicerone (in soma. Scip. s. de

Atque ex glossa jam patet, olim luminata ledum R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

fuisse; sed acccdit plurimorum codicum fides : lumi- et lemperatio« dicitur. Ita saperiori loco (§. 18)

nata exstat in Basilcensi, Cantabrigiensi et Bod- nostcr Pboebum «acris semina temperare, ita infra

lejano altero, quod Federo acceptum refero, in (§. 54) » enm placiditatem afierre eolitnm cese < scribit

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 205) docct, septemplices orbes] Planctac, quorum nunc tanin

Monaccnsi (G), quod ipse legi. Addc, si tanti git harmoníam. Ubcrius cam explicat Aristides

est, virorum doctorum annotationes in Vcllcjum Quinctilianus (de música 5. p. 145 Mcibomii). IVi-

Paterculum (P. Burmanui ed. 2. Lugd. Bat 1744. comacbus praeterea (in barm, manuali 2. p. 57.

p. 278). Meib.) »Quotquot« inquit »abusi sunt scptein sonoverts

deum] Ad bacc Remigias monacbas An- ram consonantia ut naturali, non hoc sumscre ab

tesidorensis : »quod et ipse fertur pracesse seminibus orbibus, sed ab ipsis univers

niarís et terrae, et ipse est dictas Favonius.« Quem dulate constituas, quos etûun solos ex

locum vide apud Alcxandrum (in tab. Hcliaca p. 85), vocales et sonabiles appellamus. « In gemm

qui multis defenderé stqdet banc Martiani opinio- (ар. Wild. п. 165) quinqué Planetae effinguutur.

Vulcanius ctiam Mercurium ita appellari ob- sinaulatim] Grotius habet hoc loco singiUatim,

Martiaui Capellae lib. I. §. 28.

lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphacram per

exlimam concinit, quae acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturnium ciret

infra (§. 707) sigillatim. Codices Monaccnscs

(А. В. C. D. Б. G.), Basileensis , ct Darmstattensis

singillalim, Hugianus codex sigillatim. Alios autcm

esse libros scriptos , qui singulatim praebeaut , a

л iris doctis (ad Appulcj. met. 7. p. 501 Oud. add.

Т. П. p. 57) accepimus: quuraque vera hace scriptio

sit ct noster ea infra (§. 525) ctiam utatur,

banc reposai. Nee movemur Lis , qui Ciceroni (dc

inv. 1, 50) sigillatim obtruserunt: Leidcnsis cnim

codex omnino rectius singulatim habet, paritcr

atquc Coclins Antipatcr apud Nonium (v. Cortii

app. ad Sallas t. p. 59).

suae modulationis] Statuit cnim esse snam cai

que Masac affioitatem in modulalionc (cantu) cum

coclestis harmonise genere aliquo; Macrobii nuni

ram (in soma. Sc. 2, 5) dc Musis in orbibus coelcstibas

scntentiam amplificans. Adde hunc Martian!

locum iie, quae Ilugius (in myth. p. 255) disscruit.

Atqne ante Martianum popularía ejus Araobius (5.

p. 112) jam scripscrat: »In coclo cantator et psallitur,

at intervalla ct números vocum novem coo

pérant scitulae ac modulcntur sórores.» Similiter

in opúsculo de música coclcsti, quod Isidoro olim

tribucbatur (Op. VU p. 25 Arc v.) legitur: »Philosopbi

Blusas novem finxerunt, qui a terra usque

ad coelum novem consonan tias dcprchcndcrunt,

quae homini naturaliter Ínsitas invenerunt « Explieat

intervalla ilia a terra usque ad summum

Censorinus (de die nat. 15). Cui adde

(in Daubii et Creuz. stud. Ш. p. 90-

91). Plato autcm (de R. P. 10. p. 617 Steph.)

coiUbet orbi JlstQÍ¡va tribuit, voccm ((pbjvr¡v)

апаш edentem.

Urania] Ei in primis sphacram cxtimam tri-

-4), Graecum nominis etymon sccutus. Ausonius

(Eid. 20):

» Uranie coeK motus el aslra scrutatur. «

Unde et astruin capiti ejus apponitur in numis

(Bcgcr thesaur. Brandenb. П. p. 57G. not. -1).

extimam] E somnio Scipionis (Macrob. 1, 17)

cxplicandus hie locus, ubi Ciceronis hace sunt

verba: »Novem tibi orbibus vel potius gl obi s conncxa

sunt omnia, quorum unus est coclestis ejftimus

, qui rcliquos omncs complcctitur , summits

ipse dcus arcens ct continens ccteros , in quo sunt

infixi Uli ' qui ' voh untur stcllarum cursus senipiternL

« Unde patet sphacram extimam cam esse,

quae aplanes vocata Stellas fixas complcctitur. Unde

planetas Manilius (1, 804) sidera appcllat,

»Оияе coelum lerramque inter volitantia pendent.*

Appulcj us queque (in dogm. Plat. p. 205 Oud.)

àrtXavè6t primum ordinem esse ait.

concinit] Lege concipit. Eruditi viri unus codex

habebat concinnat, alter concinat, otrumquc male.

Толок, (sp. crit. 145) — Nullus autcm concipit

habet, quod in critici tantum cerebro conceptum.

Sed vide quam periculosa omnis corrcctio sit, quae a

codicum auctoritate destituatur. Scilicet concinit illud

bene se habet, postquam ab Arntzcnio (misc. p. 20."»)

ct ex libro IVorimbcrgensi didicimus, esse codices,

in quibus »mundi sphaeram per extimam« legatur.

acuto] Hominum enim opinio fercbat, sphaeras,

quo magis rcmotae a terra essent, eo acutiorem

sonum ederc (Pal. exit Ш. §. 256). Ccternm, quod

insertum apud Grotium est sonora dele vi: abest

enim rectius ab Hugiano códice.

Polymnia] Ita Gracci v. c. Hcsiodus ct Dio

donte (4, 7)j Latini poetae plerumque Polyhymnia

buit, quae proprie coelum appellator (Macrob. 2, scribont, llora tius, YirgUius, Ovidius, Martial!*,

70 Martíani Capellae lib. L §. 28.

culum tcnuit; Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium modulatur; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venéreo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium; Clio citimum

circulum; hoc eet, in luna collocavit hospitium, quae quidem graves pulsus

modis raucioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oncris atque ctiam subvolandi alumna stagna peticrat, Thalia dcrclicta in

29 ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aéreos jam Phoebus exierat,

quum subito ejus vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadem mundani splendoris accenditurj fiuntque vo-

Aiisonius, cet. Atta mon in Anthol. lat. 1, p. 51 Scip. §. 3) Lunam elicit »ultimum a coelo, cit imam

* Burin, legitima: terris. «

» Fieetitur in varios facilesque Polymnia tnotus.« raucioribus] Vide quae supra (§. 11) observar!.

Saturnium] Planetas recensens hoc quidem loco Thalia] In attribuendis buic Musac »florentibus

a supremo incipit: infra (§. 1G9) ab Ínfimo. Co- campis« allusit Martianus ad voeem dàXXuv, campióse

de eorum ordinc olim (in pal. crit. Ш. §. 282. 4ue 80,am !n terr» 'elictam esse pari rationc finxit,

аом\ -i:„„„,.„: —„„. —*.a:u..„ лл,—i ..„.:»..„ nf„„:i:„Q qua in numis (Bcger thea. 284) disserai, quem versibus complectitur Manilius 1ua Brandcnb. П. p. 576.

(1, 805) sidera noiuinans

»Saturni, Jovis, et Martis , Solisque ; sub Ulis

Mercurios Venerem inter agit Lunamque locatus.*

medium] Ausonius (Eid. 20 f.):

» In medio residetis complectitur omnia Phoebus. «

n. 6) aratrum ei, astrum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuí tur. Sic apud Plutarcbum (symp. 9, 14. p. 714.

745) Dionysius Mclitensis »IVos« inquit »agricolae

Thaliam nobis vindicamus^ plantarum et seminum

gcrminantium (hoc est -fraXkeiv) curam ci adscribentes

«, et paulo post (p. 746): *Mov6cti dé eiastro]

Alii auro. Aurum et almi pro sidere 6iv ¿^co dtpaiçaiç , (lia ôè rbv tCeql yrjv sïdixit

; hic vero assignate aurum Venereum? 'A- Xr¡%e rörtov.« Confer et Virgilium (eel. 6, 2).

ipQOÓÍTT} eniin xÇVÔij, et Lucifer Stella Veneriss vüta] qu¡ bactenus Apollo fuit Delius, ad cocsed

et infra »aurato Phosphoron auro.« An et hic i„m appr0pinqnans nnnc in Solcm convertitur,

astro mavis? Giwt. — Malo. Primum enim Venus qUapr0ptcr omnia ejus mutantur insignia. Male

Planeta et Lucifer hoc quidem loco confundí non apnd Grotium Icgitur immutari; lectionem igitur

debent: deindc aurum a nostro tribuitnr Soli (§. 14. pPaetuli codicum Dresdensis , Guelfcrbytani, Darm-

66. 75. 188), interdnm quidem Vcneri deae , Pia- etattcnsis, Monacensium (B. C. D. E. G.), Bon

neta« nnnqnam (Palaeogr. crit III. §.292); denique garsü, Hugiani, Vossiani, et quinqué codicum

astro Icgitur in códice quodam in libri IVorimber- Leidcnsium, in quibus legitur: ei vitta crinalis

gensis margine laudato , acqne ас in Vossiano immututur. (Coiif. Arntzen. in misc. p. 205). Basi-

(Arnlzcn. misc. p. 203). leensis pracbet ejus pro «, sed parum refcrt ntro

citimum circulum] Proximum. Cicero ' (in somn. modo legas.

Martiani Capcllac lib. I. §. 29. 71

lucres, qui curru Delium subvehebanfr, anheli flammis lucis alípedes. Atquc

idem pallio rutilante ас reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit;

Cyllcnius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. Atque ita meta- 30

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

invecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonantis palatium petivcrunt. Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio

patrem Junonis haerentem, quam novcrat suffragari plurimum ac favere

connubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, in cujus arbitrio positam

mariti noverat voluntatem, ita mitis aiFatur:

Possem minore ambigens fiducia 51

Solum Tonantem pignoris pro food ere

clarus emicuit] Conferencias hoc loco Homerl

hymnus in Apolliuem (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss, (cod. Monac. E) —

Sive Dioscuri, Jovis filii. Seite nostcr Apollinem

et Mcrcuriiim transeúntes hoc Zodiac! signum fingit,

propter fratcrni amoris similitodinem , in quo

proprietalem LUius spectari mox significat Scd

snbest praetcrea 'causa ab astrologie petita, siquídem

Mcrcurii planetae primum domicilium Gemini

sunt (Palaeogr. crit. IV. §. 282). Isidorus (ctym.

5, 71, 23. p. 165. Arev.) scribit: »Castorem et

Polluceni post mortem inter notissima sitiera constituerunt,

quod signum Gemini dicunt.« Jamblicluis

(in vita Pythag. 28 p. 131 Kiist) docet >>Castoribus

rerum omnium barmoniam celebrar!. «

postquam inlrogressi] Totum Virgilii (Aen. 1,

520) inseruit vcrsum:

t Tostquam introgressi et coram data copia

fandi.*

possem] Iluic carmini adscriptnm in glossa MoiKtcensis

codicia (E) legitur: »Metrum Jambus senarium.

anheli] Sic Virgilius (georg. 1 , 230) :

»Nosque ubi primus equis oriens adflavit anlielis*

et Ovidius (met 13. 418):

»Deserel ante dies et in alto Phoebus anhelos

Aequore tintjet equos« cet.

flammis] Lege flammantis lucis, ut p. 17 flainmantem

coronam, et p. 58 substantiac flammantis,

ut legendnm monuL Voncx. (sp. crit. p. 145) —

At vero ex со, quod vox aliqua planes apud

scriptorem quendam legitur, minime sequi tur, e an

dern ubique apud eum legi deberé. Contra, quoniam

flammantis in nullo , quod sciam , Martiani

libro hoc loco legitur , retinenduin censeo , qnod

in omnibus est, flammis, praesertim quum nosier

Ovidii (met 2, 152) versus:

* Interen volucres Pyroeis , Eotis, et Aethon,

Solis equi, quart us que Phleaon, hinnitibus auras

Flammiferis implent«

ante oculos babuissc vidcatur, ct pro flammiferis

posuissc flammis lucis (flammis igneis). Conslruo:

• qui hucusque volucres crant , fiunt nunc alipedes

flammis igneis anheli. « Eosdcm alipedes infra

(§. 190) Soli itcrum tribuit

72 Martiani Capellae lib. I. §. 31.

Bupacda vixdum vol paterna contremcus

Praecepta adiré, ni jugata coclitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divûm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

Bupaeda] Puheda. Sic libro nono » Phrygiom

pubedam« dixit, uti nos cmendamus. Glossac Isidori

«: Pubcda, vel Pubeta, adolcscens. « Glossa

nostra: »Piibeda, juvenis sine pube.« Et alibi: »Pu

bcda, adultns.« Grot. — Sane bubeda inveni in vcteribus

membranis Capellae. Festus (in bulimam):

»Ilinc est, quod grandes pucros bupaedas appellant*

Muvck. (ad Fulgent p. 10¿>). — In codicibus Monacensibus

quibusdam (C. et G.) legitur pubeda ,

in Basilecnsi bttbeda. Apod Walthardum variât

lectio , siquidem Bongarsium Icgissc bupaeda obser

vât. Tanta scriptionîs divcrsitas inde orta esse vidctur,

quod alii voeem, Latinam pntantes, a pube

derivarent; alii, Gracci ßovftaig non ignari,

bine faccrcnt bupaeda , sîcut moncnte Mnnckero a

perdix fecerunt perdica, ab Arcas Arcada, ab

Atlas Atlanta, a tripus trípoda, omnia nominandi

casu, quod improbat Quiuctilianus (1, 5, 62. p. 129

Spald.). Sed noster (§. 350. 893. 924) ctiain Tri

tonida (pro Tritonis) casu recto scripsit. Restât at

quaeramus , cur Apollo ipse eibi hoc nomen imposucrit?

Si quid video lusit Marlianus in verbis

Phoebus et ephebus , quum nonnullos etiam ab hoc

illud nomen duxisse ex Isidoro (etym. 8, 11, S4

p. 38C Arcv.) palcat, et certe imberbis illc esset

moneret] Grotius moveret ; Walthardus ex Bongarsü

lectione et Curtius cx alia moneret, sicut et

codices babent Darmstattcnsis , Rciclicnaucnsis et

Basilecusis. Cantabrigiensis quidem praebet ma

ueret } sed haud dubius praetuli moneret ; de

enim senao est (conf. §. 10).

nexio] Martiaui popularis (Arnobius 5. p. löC)

bac voce utitnr. Priores Imjus carminie versus sie

construendi esse videntur atque explicandi: »1

adire (adircni) vixdum bupacda vel paten

mens praeeepta (vixdum pubes et patris adbuc metucns

mouita) minor! ambigens liducia solum Tonantem

(ininori quidem fiducia Jovem solum) pro

foederc pignoris (de concedendis ipsius flüo nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

jnneti) omen pararent prosperum , tabensque divum

nexio (coranique blandior complcxus) nunc

moneret (de prospero successu). •

Junone] Vide an e tribus liiscc versibus vorbornm

ordo sic possit restituí: »Quis deorum nolct

rogare thalamos Junonc conscia, quum cadem fu

tura prónuba, quaeque (et ca sit quae) prefecto

suflragabitur.« Tide etiam paulo post (§. 34): »nu

ptiis Juno non sólita refraga ri. « Satis enim nota

Juuo Prónuba est vel с poëtis (Virg. Acn. 4, 1C6.

Ovid. her. 2,4. 4, 136. 6, 43. Claudian. epist.

2, S4), с nostra (§. 70S. 905) et с Plutarcho (qu.

Rom. p. 264).

conscia] Conscntanca et favente. Vilc. — Hausisse

Mart, boc videttir vel exOvidii (her. 12, 87):

*Conscia sit Juno, sacris praefecta maritis* ;

vel e Maronis (Acu. 4, 116):

»et conscius aether connubiis.«

jugalis] Alio quidem loco (§. 22) noster hae

voce simpliciter conjugem intcllexit, boc vero et

inferius (§. 59) eam eminentiori sensu usurpa vit,

Scrviique verborura memor fuit, qui ad Acn. 4.

Martiani Capellae lib. I. §. 51. 7Л

Nolet deorum? quum futura prónuba

Eadeiti profecto quaequc suffragabitur.

Jugalis ergo blanda nutus praestrue

Nostrisque suada quo allubescat nisibus.

Te nunc parentcm principemque maximum

Fatumque nostrum, quippc Parcarum chorus

16) obscrvavcrat : »unde etiara Jnno jugalis dlcitur.« ab init. p. 264); nude dixcrit fortasse aliquis, Ju-

Latinc cnun prónuba ct juga, Greece f-wyi^ (Nonn, pitcr et Juno quum jam nominati sînt, Suadam a

15. p. 805 Fa!k.) sivc Çvyia, àrcb vov Çsvyvxrvat, nostro nunc addL Ego vero cam hoc loco non pro

TO -&t¡Xv rw afaóeví (Dion. Hal. rèxvri, Opp. EL dea accipiciidain esse existimo, sed innni iterum

p. 35 Sylb.) appcllabatur , quam vocem Appulejiis (per appositioncm) Junonis persuadendi vim, a Mar

ket. 6. p. 589 Oud.) Latinis eliam Uteris scriptam tiano ci supra (§. 5) jam tribu tain. »íl£í.i9<y «, inexbibct

quit Cicero (in Brat. 15), » quam vocat Graeci —-

nutus] Voluntas, arhitrium, satis notum, et paulo banc Suadam appellavit Ennius : ejus autcm Cethepost

icujusque nutu« nimirum Jovis (v. Нот. П. 1, gum mcdullam fuisse Tult, ut, quam dcam in Pe-

524); sed Junoni Sfartianns dum tribuit nutus, Virgilii

(Acn. 7, 592) verba • unfit Junonis cunt res«

respexisse mihi videtur.

suada\ E macula: suade. Ut nostris votis faveat

persuade Jovi, at tu jungas símul tuam quoqiic

Toluntatcm. Suadcrc avtl pcrsuadcrc superioribus

riclis labris scripsit Eupolis scssitavhse , hujus hie

mcdullam nostrum oratorcm fuisse dixcrit.« Suada

igitur, ncglccta prosopopoeia, eadem est, quae

suatlela; et orationis nexus postulat, ut banc per

suadendi virtutem Junonis esse intcrprctcmtir, sicut

inferiori loco (§. 888) Veneris. Quod rcliquum est,

libris notatum. Barth, (adv. p. 1242) — Vellern perperam ab Oudendorpio post suada intcrpunctionis

suade. Grot. — E manuscripts plurimis rcponcndum

» suada quo allubescat nisibus.« Ofdens, (ad

Appulcj. L p. 114) — Lege suade, vcl suadeas

dissyllabum : et ita aliquotics aliis (?). Sic apud Corlppum

emendabat Bartbius 1. 21 adv. c. 2: »Hoc

mihi da de fonte bibam, tu pabula praebcas.« Legi (ur

Talgo i »tu pabula pracbens« quod ct retiñere nil

prohibet. Vonck. (sp. cr. p. 145. 146) — IVcc quidqnam

probibet retiñere suada, quod et Vossianus

codex (ap. Arnfzcn. in mise. p. 205 f.) exhibet.

luuno omnibus lis est praeferendum , quae titubans

criticuB nec Martianum intellîgens docerc voluit.

Quinqué qnidem nuptiarum fucrunt dii: Jupiter,

Juno, Venus, Tludco, et Diana (Plutarch, qu. Вот.

Signum positum esse, quiennque sensum ceperit,

videbit. Allubescat denique pro Grotiano lubeseat

praeter Leidenses codices ctiam Drcsdensis et Bcichenauensis

pracbcnL

te nune\ Verbum ad banc aJtOÖTQOuyfjV pertinens

si qnacsiveris, multa esse inserta videbis,

et infra demum deposco hue pertincre. Anteceden*

tern autcm periodum sic construe: » Jugalis (Juno

ÇvyLrj) ergo blanda (blandiens, permulcens) nutus

(ecntcntiam de hac re) pracstrue (praeíare): et quo

(et ut) suada (suada quae es, sivc persuasio tua)

nisibus nostris allubescat (conducat); te none —

Jovem — deposco « cet.

fatumquej Seneca (nat. qu. 2, 36): »Quid enim

74 Martiani Capcllae lib. I. $.32.

Humana pensât, tuqu<

inteUigis fatum? Existimo nécessitatern reran om

nium actionumque, quam nulla vis rampa t. « De

Ciceronis verborum »praeter naturam praeterqne

fatum* sensu confératur GelHus (15, i).

Parcarum chorus] Díale! Lege potius colus.

Hkms. (ad Ovid. Heroid. 12, 3. p. 156 Burm.) —

An trium recte dicatur chorus dubito. Томск, (sp.

crít. 146). — Scilicet vulgari tantum opinioni inliacsit

vir doctus, ignorans fortasse a multie scriptoribns

Parcarum numerum omnino majorem statuL

(Mem. de l'acad. des inscr. V. p. 36). Sed ut tres

tantum exstiterint, nonne absurde reprebenditur

poeta, praesertim qui quinto sceulo exennte scripsit,

in eo quod tres cboram posse efficere síbi

persuasit? Demus et Ilcinsium ct Vonckium me

lius voce colum usuros fuisse, non illos tarnen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri omnee

tarn stripti, quam editi, chorum babeut. Ignora

ban! praeterea critici isti chorum etiam de tribus

dici, id quod non solum ab Appulejo discerc ltcebat,

qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Veneris comi

tate »Gratiarum chorum* recenset , sed a Seneca

ctiam, qui (de beacf. 1, 3. p. 265 Lips.) item »Gra

tiaram chorum* dixit, postquam ternarii сarum nu

men paulo ante expresáis verbis mcminerat ; ct

prefecto bi Horner! jam (Odyss. 18, 195) auctoritate

nitcbantur.

humana] Distinguit Martianns bominum fata ae

deorum j haee in Jovi s , illa in Parcarum potestatc

esse statuit. Parcas jam Orpbicus (hymn. 58. 18)

xavToâoreiçaç, oupaïQeriôaç, \hvjtoZ6iv ccváy-

%n¡v alloquitur, pariterqur Horneras (II. 6. 488) :

Moïçav, inquít , ovrivá <ргци rtEipvyfièvov è'fiftevtu

àvôpcov. ünde -Seneca tragiens (Oed. 580) :

»Fatis agimur; cedite fatis }

Лол sollte Пае possunt cvrae

! sortem coelitum;

Mutare rati stamina fusi.

Quidquid patimur mortale genus ,

Quidquid faeimus , venit ex alto

Servatque sua decreta colus

Lachesis —

Non illa deo vertisse licet ,

Quae пела suis currunt causis.*

Ne superos quidem » férrea veterum decreta sorornm

« rumpere posse Ovidius cecinit (met. 15, 780),

Homerum scilicet secutus, qui ipsum Jovem ne

filii quidem sut mortem avertere potuisse tradiderat

(II. 16. 441); pariterque Lucretius (5,510) »nee

sanctum numen fati protollcrc fines posse « affir

mât, Silins vero (15, 857) «null i divùm mutabile

fatum* praedicat Addc Grace! poëtae versum

(apud Ciccr. de divin. 2. 10) :

»Quod fore paratum est, id summum exsuperat

Jovem*

et Anton. Liber. (19, p. 225 Verb.) Quanqnam

Pausanias (1. 40. 5) »Fata parère Jovi« ait, quem

indc »Moeragetae* nomen invenisse alio loco (8. 57.

l)testatur ; ipsique Stoici, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22) , » fatum quidem rebus congrucre pntarent

— apud principia et nexus naturalium cau

saran» «, illud ipsum tarnen divinitus constitutum

esse docuerunt. Seneca certe (de prov. 5. p. 141

Lips.): »ille ipse, inquit, omnium conditor et rector

scripsit quidem fata, sed sequitur.«, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 45, p. 716) confirmât;

Bocthius autem (consol. 4, 6; Opp. p. 1084) с

»Dcus providentia quidem singulariter stabilitcrque

facienda disponit, fato vero bacc ipsa quae disponit,

mullipliciter ac tcmporaliter administrât*

Addc Statii versus (Tbeb. 1, 212):

»Jncipit ex alto, grave et immulabile Sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata seqnnntur«;

Martiani CapcHae lib. I. §. 32. 75

Tuumque velle est ante praescientias;

Ac mente gestas, quidquid instabil deis:

Cujusquc nutu gignitur nécessitas,

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), ubi,

postquam Jupiter di cere coepit,

» voces adamante notabat

if et Lacheáis jungebat s tarnt ti

est interpretes (p. 318 Burm.) i

e. Distinguit enîm poeta inter diias Par

eas , quaruni priori officium tribuit Jovis dicta excipiendi

(v. §. во) , alter! stamina dictis conformia jun

gend! ; Jovis igitur dicto audientes erant Digna

prallere a est quae conferatur philosopbica distïnctio

de Fati duplici natura apud Aristidem Quinctilianom

(de música 3, p. 160 — 162 Bleib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato di

cetur, quam pridem contendit Augustini interpres

Vires (de ci vit dei, 7, 11; p. 641), tam nuperrime

Eduardus Rcinboldus Lange (EinL in das Stud. d.

(riech. Mythol. Berl. 1833, p. 100 sqq.)

coelitum] Hoc quoque multis quacsitum est an

tiquitus, utrum a fa tie dii regcrcntur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superior! in

nota egimus; sed ne deo quidem ipsi ttjv Jtertpú)[

iévr¡v iwîçav âXeeivetv licere Herodoti est

eentcntia (1, 91), quod idem de Jove jactat Prome

theus Aeschyleus (v. 517) et ipse confitetur apud

Ovidium (met 9. 433):

■ Fas etiam, quoque hoc animo meliore feratis,

Me quoque fata regunt*

et Sidonium Apollinarem (7. 123, p. 334 Sinn.)

«Fatum, quo cuneta reguntur,

Quoque ego, non licuit frangí.»

Adde Lucianum (Jov. confut 7, p. 207 Bip.), Arnobium

(3, p. 112), bujusqite discipnlum Lactantinm

(1, 11), qui *fata esse, quibus dii omnes,

et ipse Jupiter pareat« ex vulgi opinion* tradit. A

coqtraria tarnen parte stat non Jamblicbus modo,

qui (de myst Acgypt 8. 7, p. 162): ovô' avrolç

■&eoïç, inquit, rr¡v sLnaçfièvTjv ccvT¡\pa¡juv, ovç

<àç XvxriQaç Tr¡4 etfuxçfxêvTjç fv те iepoiç xai

$oàvotÇ ■&£QccrtSV>OfJ.ev (conf. et Porphyr, ар. Stobaeumin

ecl. 1. 52, 49; p. 1028 Heeren.); verum

ctiam, quem certe noster legerat, Clandianus, qui

Jovem iuduxit dcos boc versu alloquentcm (gigant.

51):

»Coeli progenies, nulUsque obnoxia fatis.»

quidquid instabil] Orpliiciis (hymn. 58, 13) i

èrtei y оба yíyvsrat тцлху

Molça те xai dibç oide vôoç êtajttwràç

'àjtavxa.

et Pacuvins (ap. Gell. 1, 14 p. 211 Conr.):

•Nam si, quae eveniura sunt, provideant;

Aequiparent Jovi.»

nutu] Ex Homcri versibus (H. a, 527)

— — *ov yàg ¿fien/ rtaXivàyQsrov, ovâ1

àftaTTjXôv,

Ovó* àxeXevzrjTov, о rt xev xeqxtZr} хата-

V£V6(0. «

Confer Horatinm (od. 3 , 1 , 8) de imperio Jo via

tulisse Hugium (in myth. p. 241). Quanquam Fortunae

quoque talis nutus tribuitur apud Appulcjum

(met 7, p. 146): »alulait Fortunae nutus bilarior«,

et (10. p. 227): »1

nécessitas] Trismegietas apud Appulejum (de

deor. T. 2. p. 323 Bip.): »0 Asclcpî, ea est né

cessités omnium, quae geruntur, semper sibi eatenatis

nexibus viñeta. Race itaque est aut effectrix

rerum, aut summus deus, aut ab ipso, deo qui м

10 *

7G Martiani Capellae lib. I. §. 52.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes —

Te ne igitur illo quo benignus numinc es

Deposco, coeli blanda temperatio

Piúmque culmen, jure qui divûm pater,

cumins effectua est dens, ant omnium coclestium

tcrrenarumque rerum firmata divinis legibus disci

plina. Haec itaque si(iaQ(xèvrj est nécessitas, —

nécessitas vero cogit ad eûcctum (ea) quae ex illius

primordiis pendent, я

alligat] Substituí liane lcctionem, quam editi

libri ad marginen» babent, quibuscuin e scriptis

ctiaiu Ilugianus, Dresdcnsis, testeque Arntzenio

(mise. p. 206) Vossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium cuim Jovis non involvit, sed alligat, sive

immutabilia reddit, futura.

decretio] Dresdcnsis quidem codex babet diseretio,

ut pro electionc sit, quae a libero pende t

arbitrio: sed vulgatam rctinui lectionem. Construe:

»cujus decretio alligat futura. a

ins fat que quidquid] Lege: instare quidquid.

Vo>"ck. (sp. cr. p. 80) — Hóceme est vcrsiim in

terpretar! obscurum? Gerte non mngis întclligeretur

bac admisse emendationc, quae prorsus igitur est

inutilis. Equidem, quid voluerit noster, non nisî

boc pacto explicare ausim: »Omne quad velle sive

jubere potes, etiarusi sera demum eventurum videatur,

tarnen protinus jam inst at.* Ita utrumqoe

sibi opposuerat Claudianns (in Eut гор. 2, 53) scribens:

»serumque quod inslat credilur.« Ita et Se

neca (de benef. 4, 52. p. 325 Lips.) de dûs: »Nota

est enim Ulis rerum per manus suas ittirarum -seicatia,

in aperto semper est: nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, Ulis provint veniunt ac

familimia.* Addc Ciceronem (de divin. 1, 56).

Te ne] Lege ted aut le te. Grot Partícula

ne Tacat: le deposco. \vlc. — Lego te fe.VoNCK. (sp.

cri t. p. 146) — IVihU prefecto fácil lus, quam lege

semper seribere, ubi scripti scnsiim non capónos.

Píos vero communem lectionem nctitiquam molamos,

sed s y liabas tantum separamos , ut ne sit, quod

alii пае scribunt (v. §. 2); quemadmodum apud

Plautum (in Trinununo 3, 2, 8): »tu ne* et (in

Curad. 1.2.49): »tibi ne* cet

quo] Darmstatteusis codex quidem causale quod

pracbet; sed praefero vulgatam lectionem. Jovem

enim, ut ceteros deos, modo tristem et sevemm,

modo blandum et bcnignuin Angebaut. Hoc igitur

loco invocatur quo numinc benignus esse ercdebatur.

tetnperalio] Ibi glossa : Alludit ad Jovis planetae

naturam, qui est tcmpcratissiinus. « GnoT. —

De Jove planeta quidem superior (§. 17) et inferior

locus (§. 196) couferendi sont. j sed boc loco non

de planeta, verum de Jove ipso scrino est, und»

Martianum potius suspicor respexisse ad Iloratü

(cario. 1, 12, 14) bos versus:

— — — »qui res Iwmimtm ae de orn m

Qui mare ас terras, variisque mundum

Temporal horis.m

pium] Blandum glossac. Libro sextot »Moxqtir

imitata pium láctea luna dicin.« Grot. — DuTidcie

glossac Grot ¡o s debebat: nnnquam enim pius et Ыап-

dus aequivoca fueron t. Loco eliain, quem laudat

(§. 585), dies pro Sole, Lunac fratre, positus est,

qui pius sit erga sororem; bic autem Jupiter pius

erga prolcm appellator.

Martiani Capellae lib. I. $. 52. 77

Concede proli quo nepotum provehat

Numerum, supernis astra quem vibrant polis; .м

Majae tuuraque flagitat pignus sacrum, .

Thalamis jugetur virginis doctissimae.

Sed te parentis cura si stringit pia: 33

Par est deorum convoces coetum potons,

Connubium ipsa sanciens cum con juge:

Quo prolis exstent lege supera nuptiae,

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hie postquam Delius conquievit, con versus ad conjugem Jupiter, quid 34

ejus voluntas liabcret, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo

concede proli] Ita distinguo ex patrie sententia. ab initio, deorum cecbiit concilium. Secuta poetabanc

notara, ñeque di- rum turba est, Euripides (HcJ. v. 878), Lucilius (I.

slinctioncin video ullam, nisi in vcrsu sequente p. 18G Bip.), Virgilius (Acn. 19), Ovidius (met. I,

post vocero supcrnia, quae tarnen tollenda. Sie 467), Statius (Theb. 1, 108) Claudianus (Proserp.

cnim locum intelligc: »O pium culmen (pie Jupi- S, G) ,> Apollinaris Sidonius (cam. 7, 58 sequ.

tcr deorum summe), qui jure divùm pater (es), p. 551 Sinn.) cet, quos sao more ridet inter ,

concede prob", quo (ut, §. 24) numerum nepotum Graocos Lucienne (dcor. еопсП. T. IX Bip. p. 191.

provebat (augeat), quern (numerum) astra vibrant Jup. trag. VI. p. 228. 229. 259); inter Latinos

polis snpcrnis.0 Seneca (apocoloc. p. 825 Lips.). Marlianus certe,

vibrant] » Numerum astra vibrant « poetice di- ut ex sequentibus liquet, eandern, quae Ilomactum

est pro indicant, fulgorîbus nempe suis. Tot noriim erat, dûs tribuit rem publicara, adeo ut ad

epotes, quot astra in polis supernis. Poli normam. ctiam legum Bomanarum ipsos vîvcre fia

nt, uude locutio geret (conf. §.218). Quod rcliquum est, in mar-

» inter polos reeipi«, ut in illo Rutilü (hin. 48): moribus, quae supcrsnnt, legimus tam »co

¡¡Inter sidéreos Roma recepta polos. « suma quam » concilium deorum « (Grut. inscr. 2,

(Palacogr. crit. Ш. §. 285). Ц. 12).

sed te parentis] Transponcndae hae voces »scd primo] Ediderat Grotius: aprimo quod « qui

si te« postulante carminis ratione ct MS. GnoT. — pjaciditatcm afferre solitus Pboebus oraba t quique

Concinunt quidem cum Grotiano codex Basilccn- ctiam a se cju«dem filias eruditas ad pare »tum quosis,

Hugianus, et illc in libro IVorimbcrgcnsi lau- que conspectum feccrat subvolarc.« Miror anteccsdatus

j sed minime carminis ratio islam postulat serum nicorum nulluni opcrac prctium duxisse, corlectioncm,

quaproptcr servavi vulgatam. rupto huic loco aliquantulum lucis afierre I Etcnint

coetum deorum] Primus Homcrus, quarto Ib'adis quamvis mclior nunc procedat lectio , postquam

78 Martiani Capellae lib. I. $.34,

quod cam qui placiditatem efiEcrre solitus Phoebua orabat, quique ctiam a

se ejusdem filiä» crucKia« ad parcntum quoque con*pectum fecerat subvolaro;

dchinc nuptiis Juno non sólita refragari, tunc etiam Cyllenium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindequc et matris

gratiam confcrebat; accrcscebat votis, quod multa earn Clarius conciliatione

devinxerat — faciendum profecto acceleranduraque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactatus illecebris Kermaphrodito fratrcm gignere succensus optaret.

35 Stimulabat paululum Jovem, ne uxoris Cyllenius fotibua repigratus somnocodicis

Drcsdcnsis ope earn pro ei reposai; tota

t«men periodus muí tum obscuritatis Labet Equîdcm

verba sie construo: «primo quod earn (Junonem)

Phoebus orabat, qni placiditatem afierre solitos,

quique (Phoebus) ejusdem (Junonis) filias (Musas)

a sc (Phocbo) eruditas ad parentum (Jovis et Ja*

nonis) conspectum subyolare fecerat.« In sequen»

tibiis singula explicare studebo.

filias] Ejusdem Junonis filias Diusas ; quarum

.licet vulgo Mncmosyna mater etatuerctur, lamen

quum Maemosynam latine Monctam interpretarentur

(Liv. in Odyss. ap. Prise. 6 init. Hygin. pracf.

p. 10 Munch.), Junonem etiam in

r, quam Monetae

eruditas] Ab Apolline nimirnm, qui lyram

manu tenet , quique Musagctes appellabatur (Orph.

hymn. 53, 6. Diodor. i, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 32. p. 227 Gal. Aristid. in orat.

pro Rhet contra Plat Ш. p. 10. Macrob. soma.

Sc. 2, 3).

conspectuvn] Mnsae enim, ut supra vidimus

(§. 26), in comitatu Phocbi in coclum adseenderant

Juno] Vide supra (§. 51). finie enim (Virg.

Aen. 4, SO) »vincla jugalia enrae«, datquc (Stat.

Silv. 1. 2. 230) o Juno verenda vínola.»

ubcribus] Lactatum a Junone Mcrcurium esse

tradunt Hyginus (astr. 2, 43. p. 418) ct Albricns

(с. XI. ap. Munch. П. p. 313). Lac autem Junonis

Nonnus (33. p. 882 Falk) appel Ja t Uçàv фа&а-

fuyya TtQor¡yr)TeLQav oXvfurov. De póculo im

mortalitatis v. infra (§. 141).

s] Nutricís, quae Planto » mater quae mam-

— Non solum Plautus, sed

(Aen. 8, G31) voeabiilo matris

hoc sensu usos est Ccrte Mcrcurium Juno ma

terno amore, quasi ipsa ejus fiicrit mater, prose

cute est.

Hermaphrodite] Ausonius (epigr. 100):

» Mercurio genitore satus, genetrice Cy there,

Hominis ut mixti , sic corporis Hermaphroditua

Concretus sc.vu4 —

Fabulant expoiumt idem Ausonius (epigr. 69. 101),

Ovidius (met 4, 288) et Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Roeth.). Adde anthologiam Graecam

(4, 12, 42 Doseh.). Imaginent quoque vider*

licet in monumcnlis anttqufa (apnd Augustin. in

gemma К 18. Cayl. IEL 28. 20. Pignor. magn.

mat p. 1 ; in musco Florent Ш. 40. 4L Spon.

rfcehcrch. 121. mise. 8).

stimulabat] Stimidantcm cave Junoncm intelligas.

Jovem potins cura stimulabat, id quod ex

iis patct quae sequuntur. Cic. ad Att. 13. 28: »abiit

illud, quod tum mi

Martiani Capellae lib. I. $. 55.

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacationc foriatus discursarc

sub pracceptis Jovialibus denegaret. Nam ilium jam pridem, ait, 36

Philologiae sentio araore torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam *

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aurataque chely ac

doctis fidibus personare. Addo quod cejebrat mirabile praestigium elegantiamque

pingendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirât.

repigratus] De verbo repigrare non Appulejo Sed nota haec ex Ilomcrî hymno in Мегеппщц.

tantum et nostra, sed Saxoni etiam grammatico Instramenti hujus musici descriptionem dedit Bufamiliari

adi Stepbanium (ad Lüne p. 151). rette (in Idem, de l'Acad. X. p. 217).

vacatione] Alü libri script! vocatione habent, doctis fidibus] Enallage pro «personare fidibus

qnod ad margíncm tarn jXoriinbcrgcnsis , quam Iii- doctum«, ut infra (§. 124) »peritis luccrnis« scripsiensis

libri adnotatum legi. Scd fllud melius: bit. Similîa sont »falx docta « apud Propcrtîam (2,

vacationem significat a nuntii dísenrrentís officio, IS, 12), »docta prece« apud Iloratium (epist 2,

quo aspirare posset Mcrcurius, si in patria familias 1, 55), et «docta manu« apud Ovidium (art am.

s ta tum pervenisset i, 518. fast 3, 832. 6, 792).

auamplures] Grotius quamplurimas ; scd prae- addo] Exponitnr nunc illa Mereurii virtus, quam

s tat illud, quod e codieibus Reichenaucnsi, Darm- Aegyptiornm quoque Mercurio Dio dorn s (1, 16)

Stettens! et Dasilccnsi recepL trlbuit bis quidem verbis: »rrjç EVQV&niaç ум\

disciplinas] Нае Septem Шае sunt artes, quae rijç rtEûl то бсоца rtQeJtov6r¡s лЛабеыд, Cítlínfra

Philologiae in donum nuptiale (§. 113 not) ¡uÁ^-d^vai.*

conferí Mcrcurius, quaeque Septem libris postcrio- praestigium] Insueta baec vocis forma in glossa

ribus traduntur. Graeco - Latina rtçoxâZvfifia (Vulcan, thee. utr.

barbito] Haud scmel a nostra mcmoratur (§.910. ling. p. 591) et in onomástico (ар. ennd. p. 117)

913) hoc instrumentum musicum (Euripid. Alecst yorjreLa explicate! s in glossa au fem Dasilccnsi

345. Atbenaeus 14. p. 655. 656 Casaub. Pollux ad Martianum »miraculum, quod praestringit* , so-

4, 56. Horat od. 1, 1, 34 et 3, 26, 4. Ovid, be- lemni praestringendi ct praestinguendi confusionc,

roid. 15, 8. Stephan, ad Saxon, p. 87. Hcskin in (cf- Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Bion. p. 27 ed. Oxon.), quod alii ab Anacreonte Otto ad eund.de senect 42 p. 109). Ceterum Sarisinvcutmn

(Allien. 4. 77), vctustum alii barbarum- beriensis (nug. cur. 1, 9. p. 35) ш praestigium*,

qne origine (Strab. 10. p. 471 Casaub. Athen. 4. inquit, »Mercurius dicitur invenisse — fuitque ma-

80) praedicant goriim peritissimus« cet

сЫу] Mcrciuinm Ovidius (fast. 5 , 667) alio- pingendi] Galenus (Protrept. 3) Mcrcurium dicil

»Lac te Igrae puisu«, at que enndem appcllat Xôyov áe6jt¿Tr¡v èçyccZtjV ôè xé%V7¡g ártá6r¡<:,

(od. 1, 10, 6) »curvae Igrae parentem.* et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

8Э Martiani Capellae lib. I. §. 56.

Totum certc complacitum est, quidquid comit decorem juvcnalium gratiarum.

8ö igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulissc,

ne in thalamum primae va affectione fcstinans, quum discurrendum cssct, totis

57 noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Juno : Atquin, ait,

ejusdem convenit virginis subiré vinculum', quae ilium etiam quiesccre cupicntcm

connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asscrat pervigilia laborata ct lucubrationum perennium nescire pallorcm?

fingit -. próximos deo liberalium artium profcssores, vel certc Icgerat quae Graccns Ule poeta (in anquos

seqmmtur pic tores , statuarii et id genus ;

bos dcniqne alii omncs, qui artes aliquas exer

cent. IlàvTêç dè, înquit, ftçoç rov -&sov àrto-

/SXértovÔL xotvàv, tejí Лад* avrov Jtçoçrâyfiart

ft£i$Ófie\'Oi (conf. Woweri polymath, с. 15

§. 20, pag. 157). Quanquam Séneca (epîst 88.

p. 567 Lips.): »I4on addueor« inquit »nt in numernm

liberalium artium pictorcs recîpiam, non magis

quam st a tua ríos, aut marmorarios, aut ce teros luxuriac

ministros.* •

Signifex] Cortius in Guelfcrbytano códice legit

signifer et ita etiam in Hugîano scriptum vidi 5 sed

boc librariorum errori tribuendum esse facile apparet.

Nostra quoque lectio corrigenda visa est Outhol.

4,7) eiç àyâXfiara Çcôcov larga profiidit

manu.

juvenalium] Grotius juvenalem, alii juvenilem,

codex Drcsdcnsis juveniUum; Oudcndorpius autem

(ad Appulej. I. 725) ex libris scriptis Lcidcnsibus

ut supra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsius

ctiam apud Walthardum, Britanniens practerea,

Cantabrigicnsis ct Barmstattcusis codices babent.

idcirco] Ba Bciclicnaucnsis codex. Aurcs certe

offen dit icetreo , quod Grotius edidit. '

repigrior] Grotius ediderat quidem repigritior,

emendavit autem repigratior. Quem qui sequi voluerit,

praesidium liabebit in voce repigralus, qua

superius (§. 54) noster utitur; tarnen quum hoc

deudorpîo (ad Appui. П. p. 95), qui duobus verbis loco in nullo códice legatur, equidem repigrior,

sublatis legi vult : »quum vivos etiam vultus aeri

aut marmori sîgnifcx inspirât sed vide, an sic

forsan 6%OT£lvoç 'noster intclligi possit: »Quum

signifex Mercurius acris aut marmoris animator

■vivos ctiam vultus inspirât» (nempe aeri ct mar

mori, quod facîllime supplebitur). Bixerat ct Appulejus

(met. 11. p. 789 Oud.) » simulacra spirantia* ,

et Martialis (7, 84, 2):

»Spirat ef arguta pida tabella manu.*

Cctcrura vcl male imitatus est noster duos Tirgilii

(Acn. 6, 849) versus hos:

»jExcudent alii spirantia mollius acra,

Credo equidem vivos -lucent de Marmore vultus«;

quod Yossianus codex pracbet (Arntzcnius misc.

p. 20G) substituí, quandoquîdcm compositum hoc

e simplici pigrior defendí ct cxplicari potest quasi

с diligent! dcinde pigrior factus. Basilccnsie que

que codex a prima manu quidem repigritior habebat,

sed coiTcctum postea et repositum est repigrior.

anomalum] Inacqualem. Anómala dicuntur

signa, quando pro latitudine Zodiaci vagantur nec

lincam naturalem sui cursus pcragunt. Vulcan, et

ab со Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorât

(conf. §. 525), in genere nimirum declinane a re

gula , hic dccliiians ab officio.

pervigilia] »Laborata pervigilia« primo adspeetu

Martiani Capellae lib. I. §. 57. 81

Quae autem noctibus universis coelum, fréta , tartarumque discutere, ac deorum

omnium sedes curiosae indaginis pcrscrutationc transiré, quae texlum

mundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallele, vel obliqua decussata

polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

offensioncm pracbcnt At si figurarurn memincris,

quibus nosier studiosissime utitur, vidcbis hypallagcn

pro » a perviyili Philologie laborata.« Ita enim supra

(§. 22) de ea dixerat: »Pervi¡/ il ¡mmodlco penetrans

arcana labore «5 et infra (§. 124) » vigil ejus cura«,

atque (§. 39) incessabilis labor memora tur, dcinde

etiam (§. 143) per prosopopocîam Labor Pbilologiae

»pedisequus cjusquc alumnus « dicitur. Alios si pcrlustrare

volucris poetas, vidcbis Ovidinm (trist. 2,

11) » vigila torum laborum« dixisse, ас Claudianum,

qui saepe Martiano exemple fuit, (bell. Get. 360)

»pervigil labor. « Sed quid multa? Stalins (Tbcb.

1, 341) sicut nostcr »laborata vita« scripsit, Yirgilius

(Acn. 1, 659) »laboratae vestes «, Quinctilianns

(2, 5. 6. p. 269 Spald.) »hboratam studio

actionem* etc.

pallorem] Legissc vi de tur bu ne Persii (¿>, 62)

vcrsum :

•At te noctumis juvat inpallcsccrc chartis.*

coelum, fréta] Ita Hermes (in Stob. eel. 1, 80,

8. p. 769 Heer.) : »Homo siqnidem animal est (li

est cum terrenis brutis, sed cum diis

comparandus. Quin uno, si audendum

est verum fateri, homo veras vel coelicolis est

praestantior, vel saltern pari sorte potítur. IVullus

enim coclitom descendit ad terram, cocli limit em

deserens; bomo autem ascendit ad coelum, illudfugit,

quae ima sunt, quacve

mnia diligenter inquirit, quodest,

terram quidem baud dimiltcns in

coelum attollitur; tain ampia est humanae naturae

discutere] An discurrere , quia subnectit trans

iré ? Grot. — Pracstat recepta lectio , quae etiam

vctcrum librorum auctoritatc firmatur. Discutere

est cogitando inquirere. Goez. — Posterius probo

non obstante Darmstattcnsis codicia lectione dis

currere.

texlum mundi] Id est jancturam sivc machinam.

Vox. — Similiter Appulcjns (de dco Socr.

p. 140 Oud.) ■ texte corporum« scripsit.

obliqua] Locus mccastor luxates. Sic sano: »ob

lique decussatos polos et climata.« Decttssare pro dividere

nsitatum BhrtianO. Climata tum ex sensu, tum

cx MS. lituris restitue. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tarnen bic vetus: agnoscit enim cum glossa

Isidori, in qua invento : »Polose, alte. Polosas,

altas. « Grot. — Quod saepe animadverti críticos, qui

locum, quem non intclligunt, sanaré sibi videntur,

auctorcm non semper totum ante oculos habere;

boc ctiran in Grotió nunc repreb'endendum est.

Equidem nihil muto; nam si quid video, ex astronomía,

quae infra (libro octavo) docctnr, satis buic

loco lucis aflulgct. Philologiam enim soleré noster

dicit numerare circulorum volumina vel orbiculata

paralíela (circuli sunt parallel! de quibus §. 817),

vel obliqua (circuli obliqui §. 825), decussata (cir

culi , qui colluris decussantur §. 823), polos (v.

§.815. 816. 817), limmata (spatia inter circuios

§. 857), axiumque vertigines (§. 813. 816. quib,

add. §. 201). Grotii igitur in códice Шагав, e qui

bus locum, mibi quidem non obscurum, emendaturns

erat, neutíquam curo.

decussata] Sic scripsi pro decusata, quia Mar

82 Martiani Capellae lib. I. §. 37.

nmltitudine пшпегаге, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectionc consuevit,

quoties deos super ejusdem coactione instantiaque conquestos, quum

.cos concubiae aut intern pestae noctis silentio quiesccntes ad se venire inaudita

tunas ipse infra (§. 208) recte decussare. Cortins

ad marginan libri Pioriinbcrgensis legit: «obliqua

decnssat polos elimat« Coi

verbonun etiam sensns, siqnidem ilia

ipsa Pbilologiae nentiquam tribuí potoit, sed reí

tantum eognitio. Decussalio autem est cruris instar

persecatio, onde agrimensoribas lapis

satos est, qui cruce signatus: licet bi

decussis confondant. Plura de bac тосе

galtius (ad rei agrar. aucL p. 500 Goes.) et Cangius

(ad voc. Decuria). Martianus igitur hoc loco

direct ioncm descripsit, qua circuí i Uli sese persecent

(con f. et not ad §. 83). Atque pro enormi

sua eruditione forean ad Platonem etiam respexit,

qui (in Tim. p. 36 Stcph.)

pro alle Tel prope polos conf.

Cangiam.

limmala] I.imma Macrobios quidem (soma. Scip.

2, 1, f.) cxplicat semitonium: sed

est inter orbes coelestes, siqnidem et

mitonios pro spatiis usurpât (§. 169. 171. 181.

182. 194. 196 — 198). Sed cont superiorem notam

(ad §. H). . • . .

Plulologia] Sic, non Pbilologiae legendnm esse

patct e codicibus Monacensibus (CD. E.G.), Britannico,

Bodlcjano primo, Hugiano, et teste Arntzenio

(misc. p. 206) etiam Yossiano.

gracilenta affectionc] Sic scripsi e cod. Dresd.

pro Grotiano adfixionc. Intell ige tantam Pbilologiae

affectionem , ut gracilis inde (acta esset Paulo

de ejus viyiUis et lucubrationum

perennium pallore scrmo erat. Tales figura с nostra

Sic infra (§. 140), postquam ii

cies* (conf. §. 109 et Yellejum Paterealum 1, 17,

2. p. 114 ibique Burm.)

coactione] Unde supra (§. 22) de Philologia :

»Jus- habet is ta deos urgens in jussa coactos. «

:] Gratia» constantia; Cortina in

legit

codices Dresdensem, Cantabrigiensem, Basileensem,

atque Bongarsii, qui omnes instantiaque babent:

itaque correctum etiam in Britannico ac

censi (Gj.

concubiae] Quod jam

tensis, Bongarsianus , vetustissimus Scriverii (ap.

Oudend. ad Appulej. L p. 151), et Yossianus (ap.

Arntzen. in misc. p. 206). Dc лосе conferendus

(p. 91). Diet enim divisio docente

1,5) baec erat: »1

licinium, inde conticuum quum et galli

deinde diluculum , inde mane , deinde de mane ad

meridiem, hoe est ad medium diei, inde jam voeator

tempos occiduum , et mox suprema tempestas,

i, et inde

ad majorem sibi de

тесе

Tersos. Eadem fere apud Appulejom (metarn. 2.

p. 151 Oud.) reperiea.

Martiani Capollae lib. I. §. 38. 85

quadam obsecratione compelleret? Tam vero abcst, ut sub hac possit pi- 5s

grescere intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadera suscitatisque permis

extramundanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differ antur

nuptiae, quum pro sola Atlantiadae solertia duos per vigiles repromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jo vi, acclinatis ejus 59

auribus intimaret, de quodam purgations vibratiorisque luminis loco allapsa

(6, p. 38 Gal.), sive ut JambllcLas (8, 8, p. 165)

dißerantur nuptiae] Ita codex Dresdensîs. Apud

Grotium тот nuptiae negligeuter omisse, quum

tarnen in antcrioribus editionibus exstarct.

Atlantiadae] G rotins edidit AthlantiAae , quod

corrigendum erat e Martiano ipso (§. 720).

pervigiles] Ita reposui Monacensium codicum

(B. D. E.) anctoritate pro Grotiano vigiles. Philologia

etiam supra (§. 22) »pervigil immodico penetrans

arcana labore» diccbatur.

elatiori] Stale in Vossiano códice (Arntzcn.

misc. p. 206) ct in libro IVorimbergensi legitur

alacriori. Junonc enim clatior Jupiter, id quod

paulo post repetit. Ovidius (met. 1, 178) dc Jove:

■ Celsior ipse loco, sceptroque innixus eburno.*

Augustinus (de civ. dei 4, 10) » Jo vein esse aethcrcm,

Junoncm aërem, junctos quidcm, sed alteram

superius, alteram inferáis. « (Conf. §. 66 not.).

intimaret] Vox est postcriorum secuiorum. GnoT.

— Non noster tantnm saepissime ea utitur (§. 319.

587. 724. 727. 743 f. 867. 963) sed Ammianus

etiam, Solinus, Prudeutius, Arnobius, Tcrtnllianus,

alii (conf. Eimenborst, ad Arnob. p. 172. et

doet. interpr. Spartiani ad Pesc. IVigr. 7, et ad

Capitol. Ver. 1).

purgatiorí] E Diodoro haec bausisse videter.

Die enim (1 , 12) aërem (melius actbercm) Athe

na m appellatam Jovisque filiam ct virginem putatam

esse tradit, ideo quod âër suapte natura corobsecratione]

Barthius (advers. p. 1242) de ma

gia intelligit, sed diversis modie interpretan hoc

verb um possum us. Poetas fors an noster in nuit, qui

deos Mnsasque saepe ad vo cant, ut sibi adesse velint.

At solutae etiam orationis auctores deos in

auxilium rocasse testis nobis Varro est (de И. R.

1, 1,4 et 7. p. 144 Gesn.). Prae terca qui mythes tra

ctant philologi semper deos in sccnam producunt.

tam] Unus tantum codex Slonaccnsis (D) tarnen

praebet, Hugianus jam, nullus

Nihil tarnen mutare ausus sum.

intricari] Retardan. Tricae enim

pedimenta gressuum. Vulcan. — Vide Nonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f.) » intricari Chrysippus«

dicitur, id est, la quels se se implicare.

permis] Respexisse videtur Graecum títeoovv

et àviiJïxeçovv, quod, utBcckius ait (ad Aristoph.

Aves 1444), proprie est alas adder e , sed tropice

excitare allquem ad agendum, ad suscipiendum aliquid.

Respexit etiam forsitan Platonem (Phaedr.

p. 251 Steph.).

extramundanas] Uno verbo. Sic et alibi, et

ullramundanus. Usitata baec Afris. Grot. — Confer

inferiora (§. 185. 910) et Appulejum (L p. 204

Oud.). E I\eo - Platonicorum doctrina baec expli

ca nd a snnt, si eut et infra (§. 202) dens ill с « em

perico mando gaudens. Latine enim rcddit Grae

cum vf(SQxÓ6(UOV , quo Jamblichus et Sallustius

philosophus utuntur duo deorum genera distinguentes:

vrteçxo6(iiovç et èyxoôfiiovç , ut

11*

84 Martiani Capcllae lib. I. §. 39.

sen si m Pallas corusca descendit, atquc il

siipervolans tandem constitit sublimiore

Jupiter, ut jugali elatior adhacrebat,

exorsus est: O virgo nostri pars melior,

ruptioni non obnoxias sit et summum uni versi mundi

locnm occupe t ; undc ctiam fabulam orîginem traxisse,

с Jo vis vértice il lam na tarn esse (S trab. 14.

p. 655. 667 ; 16. p. 744). Clarius ctiam Augusti

nus (4, 10) Minervam aetberis partem superiorem

tenerc, ideoquc a poctis originen» ejus dc Jovis

capitc esse fictam (add. с und. 7, 16). IVostro eadem

• Celsior una Jove flammantis circulus aetbrae«

(§. 568) appcllatur. Seneca (de ira 5, 6. p. 44

Lips.): »Pars superior mundi et ordinatior ac propinqua

sideribus ncc in nubcm cogitar, пес in

nubcm cogitar, пес in tempesta tern impel Ii tur, пес

Ycrsatur in tarbinem: omni tamultu caret, inferiora

fulminant «

allapsa] Legerat illud Ovidii (met. 5, 101) t

» superas dclapsa per auras

Pallas adest.«

Sed et allabi Yirtutcm et Voluptatcm ad Scipionem

finxerat S Iii us (15, 21).

Pallas] Ut trias complcretur, Minerva addenda

erat. Vc teres enim solebant Jovem, Junonem et

Minervam jüngere (Pausan. 10, 5, 1. Cic. in Verr.

5, 14. Liv. 6, 16. Dio Cass. p. 655 Reim. Dion.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid. fast. 5, 231. Maerob.

Sat 3, 4. et inscript, ар. Fuchs, in hist. Mogunt. I.

20). «Prudentes Etrnscae disciplinae ajunt«, inqnit

Servias (ad. Acn. 1. 422), »apud conditores Etruscarum

urbium non patatas justas urbes fuisse in

quibus non tres portae essent dedicatae et votivac,

et tot templa, Jovis, Junonis, Miner vac. « Sic

Roma с ctiam in Capitolio (cf. с und. ad Aen. 2, 22 ö),

ubi ad Jovis cpulum ipse in lectura,; Juno autem

ta ut videbatur vertici Joviali inhaerere,

quodam annixa suggestu. Quam quum

dc proximo contiguoque suspexit, sie

opportune votis intermixta Majugenae,

et Minerva iu sellas invitabantur (Valer. Max. 2,

de matrim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (regionc

8) retulit: »Iu templo Jovis optimi maximi

erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Minervae,

lacvum Junonis.« »Nec defuerunt, Arnobius

(3. p. 123) inquit, »qui scriberent, Jovem, Juno

nem, Minervamquc penales existera, sine quibus

vivere ас мрете nequeamus, et qui penitus nos

regant calore ас spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

cadem Macrobius (1. laud.) cxplanat. Tcrtullianus

(ad nation. 2, 12) с Varronc repetit, autiquissiuios

bos esse dcorum. Adde Valcrium Maximum (5, 10.

p. 317 Torr.).

vertici Joviali] Arnobius (3. p. 118, add. 4.

p. 137) »Minervam actberium verticem esse« scribit

» ct summitatis ipsius summam. « Macrobius (Saturn.

3, 4) iisdem fere verbis »Minervam summum aetbe

ris esse cacumen* tradit, alioquc loco (1, 17 f.):

»Porpbyrius testatum, inquit, »Minervam esse virtutem

Solis, quae humauis mentibus prudentiam

subniinistrct Nam ideo bacc dca Jovis capitc prognata

mcmoratur, id est, de summa acthcris parte

edita, unde origo Solis est.« Unde Ovidios (fast.

6, 427) »aetheream dçarn» earn appcllat. Addc

Cornulum (20. p. 185. Gal.). Eodem spectat in

proximc ecqucntibus »sublimior suggest us actlicr

cnim summum omnium, quern deus, ut Ovidios

ait (met 1. 67):

—: — »superimposuit liquidum et gravitate carentem

Aethera, пес quidquam terretute faecis habentem.»

est] Supplcvi boc с Darmstattcnsi códice.

Martiani Capellae lib. I. §. 39. 85

quae sive Deliacis vocibus permnlsa descendis, sive absque te Jovis non

erat formare consilium, seu consensus noster ne- mutilus videretur approperas:

noveris tamen Philologiae Cyllcnium nuptias postulare. Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

inccssabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pediscquis.

Par est igitur ipsa praesertim décernas, quidquid de ejus connubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto subniissior, ac virginalis pudoris rubore 40

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

par* melior] Quippe Jovis e capite pro gnat a.

Sie Platoni (Crat. p. 407 Stepb.) nomcn 'A&ijvij,

quasi T] Seovóf], -&tia vór¡6ig erat. Observât Faber

(ad Apollodor. p. 164): »quod de nativitate Palladia

ad oram fluvii Tritonis scribunt nugae sunt. Tqltco

vox est Aeolica, quae caput significabat.« Scboliastcs

Aristopbanis (iVubb. 985) id firmabit. Et

quamvis Jloratius (carm. 1, 12, 19) secundum post

Jovcm ci tribuat locum, noster tameu infra (§. 567.

SG8) сажи »Ingenium mundi, prüden tiam s acra m

Tonantis i appel la t, quae sit »celsior nna Jovc.«

Ovïdius etymon Hominis captae (capitae) ita (in

fast. 3, 837) investigate

» Nomînis in dubio causa est: capitale vocamus

Ingenium sotters: ingeniosa dea est.

An quia de capitis fertur sine maire paterni

Verlice cum clypeo prosiluisse suo.

Ende alü etiam (Cornutus 20 p. 184 Gal. et Ful

gent my Iii. 2,2) Ittinervam ideo de Jovis vértice

natam esse dicant, quia ingenium positura sit in

cerebro. Valerius Flaccns (4, 542) cam Jovis appellat

optimum prolem. Practerca ad dictionem quod

attinct, in mcmoriam nobis rcvocantnr illa Virgilü

(gcorg. 2, 40) »famae pars maxuma nostrae«, vel

sen i s illius apnd Galium (1, 5): »periit pars maxima

nostri«, vel Rutil ä (i tin. 493): »nostrae pars maxima

Adde Juvcnalem (15, 133).

consilium} Minerva cnim ipsa apnd Hoinemm

(Od. 5, 298) »èyco <У' èv tCÖ,6l \leoï6i, inqnit,

MfjXL те xP.touuc« — Atlicnis au lern Antipbon

(orat. pro Cborcuta c. 45) tradit: »èv avTco тф

ßovXevrriQico Jiàç ßovXaiov tecù 'A&rtvâç ßov-

Xa'utç ¿egóv ¿6tc aal eióióvreg oi ßovXevtaX

JtQOÇ£V%OVTCtt,.* Memoratu digna practerca sunt,

quae ex Orphici recentioris enjusdam doctrina Sui

das (b. v. p. 740) trad if, nempe » summum ne I herein

omnium antiquissîmum esse, quo rupto lumen terrain

illustrasse, quod nominari ßov/.^v, <p(OÇ , Ç(û?]V.«

mutilus] Vossianns codex inutilis s qnod non

spernendum est. An;vTz. (misc. p. 206) — Mibi tameu

praefcrenda esse vulgaris lectio vidctur. Modo enim

dixcrat, Palladcm partem Jovis esse meliorem;

bac igitur parte deficiente totum mutilum esse sequcbatur.

inces.uihiUs] I. c. continiins. Fulgcntius: »pnblicae

incessabiliter vexantur actiones.« Et Capeila

libro nono: n S up erum incessabiliter pectorum arcana

tcnlicrunt. « GOEZ.

peplo] De Palladia peplo passim auetorcs, et

Servius ad illud Aeneidos (1, 480):

»Crinibtis Iliades passis peplumque ferebant.*

De peplo Minervae apnd Atbenienses conf. Meura,

leett Att II. 12 et Bocckliius de trag. gr. prhic.

p. 192. Jam apud Homernm (II. 6, 273) peplum

88 Martiani Capellae lib. I. §. 40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consiilitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis officia manere cuperet semper intactam. Dedignabatur

praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut neque de ulla commixtionc progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithmetica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum

Minervae offcrtur. At ibi vestís est, ut plerumque

apud autiquos ; nostcr pro velo accipcre vide tur, ut

band scio an ctiam Clandianns (de nupt Hon. 125):

»Et crines festina ligat , peplumque fluentem

Allevat et blando spirantem numine cestón

Cingitur« cet.

Arithmetical Arithmetica teste èrttàç Palladi

comparator , quod ex nullo numero duplicate con.

flata sit, neque ex ea duplicata nascatur numerus,

qui sit intra decadem, quemadmodum Pallas omnis

copulae virilis ipsa expers est , et sine copula pro

créate. Sic infra ad Palladem:

n'ErtTaç in numeris»

et in Arillim. ad Heptada : > Quae quod naturae opera

sine focturarum contagione conformaris , inter deos

Tritoniae virginis vocabulum possedisti. « Macrobios

de Hcptada: »Hiiîc autem numero, hoc est septe

nario (Glossema), adeo opinio virginitatis inolevit,

ut Pallas quoque vocitetur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda erant, ea in palacograpliia

critica jam congessi (P. HL §. 244—2S7).

Conferendus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem neque gignere, neque gigni scptenarius

numerus dicitur, de primo numerorum ordine ¡ntelligendum

est, quern primum vcrsum noster (§. 243

seqq.) appellat, in quo null us est numerus, cujus

multîplicatione septenarius gignatur quemve multi

plicando ex se gignat

ipsa procreare] Edith »ipsa procreari*^ Dres

dens» codex »ipsam procreare* г plurimi autem co

dices, Leidensis (Munck. ad Hygin. p. 19), Monacenses

(B. CD. E.G.), Basilccnsis, Darmstattensis,

Britannicus, Cantabrigiensis , ct ¡lie ctiam, quo

Cortius usus est, »ipsa procreare.» Peudet niniirum

primus casus ipsa a verbo monstretur.

ac tunc] Pro Grotiano at tunc, Basilccnsis,

Guelfcrbytanus, Darmstattensis, Reichenauensis , et

qui ad IVorimbergensis libri margiuem laudator.

septem radiorum] Нас corona perfecta scicntia

septem arlium designatur. Pallas autem summae

sapientiae figuram tenet: Pbilologia typus est rationis:

Mercurius symbolum sermonis. Plerumquc

ergo dum pbilosopbi postbabita rationc cultui ser

monis insistunt et minus inquirendae veritatis Stu

dium gérant, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quaequc solct rationis curam, non verborum gercre,

fugerc vidctbr. Qua fugiente corona septem radio

rum apcritur, quia, quum sapientia verborum ornatum

ncgligit, septem liberal ¡um artium scicntia de

monstratio*. Non ergo detrectat Pallas nuptias 31crcuriî

et Pbilologiae ; sed interesse récusât , quia

sapientes debent quidem facundiae et eloquentiac

studere, plus tauien inquirendae veritati opcrain

dare. Voie — Verum vidisse virum doctum affirmarc

nolim: quamquam Lauren this Lydus (menso

Apr. 46 p. 222 Roetli.): è as 6rèfpavoç теЛеи>-

X7]XOÇ delyflá SÓZI. Hoc solum cerium, nuiueriiin

septenarium a nostro tarn Minervae quam virginitati

(§. 738), pudori igilur virginal!, tribuí. Praeterea non

reticendum, in Virginis, signi coelcstis, veste itidem

septem esse Stellas (Hygin. astr. 3, 24. p. 44i>.

Muncl;.)ct in concilio deorum a Luciano (IS. p. 192)

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

coronam soli vaga virginitas renudavit, ne futurarum causis et copulis interesset.

Quia tamen ejus optaverat Jupiter cxegeratque consilium, suaclct

deos m aritos dearumque grandacvas in haec decernenda conduci. Quippe

convenirc Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor coclitum

ejus vincla sanciret. Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque nupturam deo convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadente 41

Tritonia, regum conjugum uterque consentit. Ac mox Jovis scriba pracctiam

fingi scptem quaesitores (eítiyV(¿llOvac) с vis infra (§. 96. 67G) Icgantnr, lioc tamen loco

majoribus deis eligendos. omnes libri, fain cdili, quam script!, super haben t.

renudavit] Pariter Claudianns Minervam »Gor- Quo magis Goczium in eo reprchendimus , quod

gonos ora revelare* (de raptu Pros. 2, 205) et in textnm intrusit superi, praescrtim quum altera

■ practentas aperire cristas« (223) finxit. Attamen et constans lectio nullo ncgotio defendí posait, modo

vide ne potins pracgnanter dictum sit pro »delraxit, illud super pro adverbio accipiamus. Primum enim

deposuit coronam « , adeo ut nudum ejus caput appa- agitur de eo quod fieri Joviali decreto debeat, dcreret

neque corona virginalis deliberationibus de inde vero additur, quid insuper senatus cousnlto

matrimonio interesset. confirman neccsse sit Super enim pro insuper vel

futurarum] Sc. nuptiarum. Vulc. — Lege fu- ab optimis scriptoribus poní testis est Ovidius (met.

turorum aut futurarum rerum. Grot. — Sed re- 12, 206):

eepta vetcrum cditiouum lectio non sollicitanda est: — »Dederatque super, ne saucius ullis

subintelligendum enim nuptiarum. Gocz. yulneribus fieri ferrove occumbere posset.*

maritos] In MS. deos maris, optime. Grot. — regum] Hie rex (uterque) poni pro rege et re-

Haud approbandum. Licet enim Grotio facile con- gina reete monct Muneker. ad llygin. fab. 139; adde

cedamus, e neglect a pronuntiationc litcrae E scribi notas ad Livium I. 29. INotaiulum vero, quod in

potuisse maris pro mares , nexus tamen orationis, Vossiano iilud conjugum , ut sacpe , scribitur conquandoquidem

de matrimonio agitur, vocem maritos jugium. Akxtz. (misc. p. 206) — Jupiter niminun

poseeré vidctur, quam rcliqui omnes libri babent. ßaÖiAevc (Pausan. 9, 59, 5. 4. Arrian. 5, 5. p. 187.

Temeré igitur Goezius ticos maris in context um Raph.) sive rcx (Virg. Cir. 520. Aen. 2, 648, 10.

recepit 112. Ovid. fast. 3, 554. Sil. 5, 217) appcllabat. •,

coetu deorum] Suaserat id (§. 35) jam Apollo, pariter alqiic Juno regina (Acn. 1 , 46. 7, 575.

super] Hoc est de consulto senatus. Pbroncsis 620. Ovid. 6, 57. Sil. 7, 78. Plaut Cist 2, 1, 57.

enim, mater Pbilologiae, mortalis fingitur fuisse, Cic. inVerr. 5, 72. Liv. 5, 21. 27, 57. Arnob. 4.

ideoquc et Pbilologia mortalis. \vvc. — Legcndum p. 144. Victor nrb. region. 15) id quod in lapidum

»superi S. C« Infra enim sic loquitur, et in Geo- etiamtitulis observatur (Grut 4, 7. 8, 12. 5, 3—6.

rnctria »coclcstis S. C.« dixit. Grot.— bta quam- 7, 1 seqq. 24, 6. 7. 25, 8. 1063, 4. 1065, 4,

88 Martiani Capellae lib. I. $. 41.

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque senatores

deorum, qui penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari sccretum coeleste non pertulit, ex со quod omnia pariter

42 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc ctiam

8. 7. Fachs Mog. I. p. 6. 11. 20. 22. 25. 2C. 50. deos esse censet quos loquimur, пес eorum nume-

II. p. 1. 252. 206. 408 j conf. infra §. 68). rum, пес nomina sciri. líos Consentes et CompHscriba]

Constat Parcas esse exceptrices et ar- ces Elrusci ajunt et nominant.« Iidem esse videncarias

Jovis. Vulcan. — E sequentibus boc quidem tur qnos Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 715 Lips.)

patet; sed scrïba Lie eingolari numero profertur; »deos superiores et involutes* vocal,

nisi ita accipcrc volumus, ut supra (ad §. 5 in eis] Ita omnes ferc,. Basilcensis, Darmstatnota)

legimus de Paréis: »una sci'ibit.* Ceterum tensis, Monacenses (В. C. D. E.), Bodlejanu3 pri-

Grotius, licet observasset lectionem in voce scriba mus, Britanuicus , Cantabrigicnsis, et in margine a

variare, edidit tarnen scribae, et sic cum aliis Arn- Gro tio laudali codices. Male vulgo ejus.

tzenius quoquc (mise. p. 207 f.) legit; Oudcndor- cottsensione] Meniinit Arnobius deorum Conplus

contra (ad Appulcj. L p. 202) e códice prac- gentium et alii. Hue forte pcrtinct antiqua inscriptio

bet scriba aequc ac Hugianus codex, quod со ша- Spolctana: » Consentie deorum Mariana Sozomene

gis praetuli, quo ccrtius infra (§. 705) similiter imperio fecit. « Grot. — Ipsis »Diis Conscntibus«

lcgitiir •Geometría praecipitur. • Eadcm verborum duas dicatas invenios apud Grutcrum (p. 5). Quos

constructio est in jubetur ct jtissitur apud Catonem Martianus a consensione appellatos censet , alii a

(de R. R. 24, 1. p. 32 Gcsn.). consulendo (Voss. Erymol. L lat. p. 154), alii quasi

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu 6wôvteç a cum et esse, nt praesentes a prae ct

nomen illud accipias, quo res divina peuatibus ab esse; cf. MüJleri Etrusc. T. II, p. 81, qui Arnobii

bominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii quoquc loco (Ш. extr.) utitur. Praetcrea observansuiit

intimi. Iuterpretatio petenda ex hisce Arnobii ¿ajUi Martianum Consentes distinguere a »bis senis

(L. 3. p. 123) verbis est: »Nigidius — exponit, collcgis Jovis«, quos plerique ipso illo nomine in

disciplinas Etruscas sequens, genera esse Pcnatium signiunt.

quatuor, et esse Jovis ex his alios, alios Píeptuni, Fulcanum Jovialem] Haud scio an praeter

inferiorum tertios, mortalium bominum quartos; Martianum nemo quisquam ejus memincrit. Sed

incxplicabilc nescio quid dicena. « Sed vide Cam- facile intclligitur distinguí hune deum ab illo sine

déni praelcct. acad. p. 694 sequ. et Müllcri Etrusc. pâtre nato, de quo infra (§. 87). Jovialis eniin

П, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur Vulcanus patre Jove (Homeri Ц. 1, 578. Apollodor.

in prima coeli regione. 1, 3, 6. CornuL p. 181 Gai.) sive Aethcre (Cic.

5ecreiwn»] Haec quoque ex Arnobio explicanda, N. D. 5, 21), qui idem est, procreatus erat. Cogcujus

verba (L. 5. p. 123) liacc sunt: »Varro, qui nomen practerca illud aliis ctiam diis tribuitar;

sunt introrsus atque in intimis penetralibus coeli, ita Joviana Venerem (Grut inscr. 59 , 8) , Joviale-^

Martiani CapcUae lib. I. §. 42. 89

ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Jo vis, qui bisscni cum codem

Touante numerantur, quosque distichon complectitur Ennianum:

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,

Mercurius, Jo vi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.

Gcnium (Arnob. 3. p. 123. 125) et Jo vi um Herculem

(Grut. 18, 4) inscriptionee prod un t

rogarentur] Invitarentur, advocarentur, propric

ad соепаш. Apulcj. met Lib. 1 : Rogat te inquit.

GnoT.

bissen! cum eodem]

У. 1. 4)t

»Si undeeim deos praeter

Jupiter f

tt Ovidios (met. 6, 72):

»Bis sex coelestes medio Jove sedibus altis

Лиgusta gravitate sedent» — —

Plato tjuotjuc (in Pbaedro p. 246 Steph.) Jove pri

mo nominate addit »reo derttxat 6xquzlc\ -Oeiov

re нас ôcufwvcov xurà 'évâexcc fiéçr) xexo6(ir¡-

[iiv7].m Infra noster itcriim (§. 914) »bissena no

mina « landat caque Hetruscorum esse observât,

qui quidem locus eorum tlicologiam illustrans probe

notandus. Aegyptiorum duodecim deorom jam racminit

Herodotus (2, 4) , in quibns tamen Hcrcnlem

(Aegyptiacum) fuisse (2, 45) dicit Graccorum duo

decim deos memorant Plato (de legib. 5. p. 745

Steph.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pindarus

(Olymp. 11, SI), Strabo (13. p. 605. 622

Casaub.), et Pausanias (1, 3, 2. 1, 40, 2. et 8,

25, 3). Quibnscum conferre licet Plinium (35, 10,

36). Sed memora tu onmino digna sunt, qnibus

Sallustius philosopbus duodecim illos distingué.

Sic enim docet (e. 6. p. 254 Gai): »mundum efficiunt

Jupiter, Neptunus, Vulcanns ; animant Ceres,

Juno , Diana; adaptant Apollo, Venus, Mercurius ;

custodiunt Vesta, Pallas, Mars.«

Ceres] In Vossiano legitnr Ceresque: sed male

illud que intrusum est a librario nesciente primam

in Diana reetc produci, ut doeuit Heinsius (ad

Ovidii met. 8, 555) ubi eadem ratione pcccatiiin

est Ашга. (misc. p. 208) — E

ut Plautus (Epidic. origine prima syllaba producenda ;

origincm qui ignorarunt, compileront, ut in

inultis aliis , praeter Vossianum , codicibus , Bongarsii,

Britannico, Cantabrigiensi , Guclferbytano,

Basilccnsi et Dresdens! fecerunt

JovC] Alii Jupiter. Quo factum est, ut

liastac ad liosoe versus bacsitando

modo legendum esset ut vc

staret. Ita glossa Menacenais (E) legi vult Neptunus,

additque «aliter scandi non potest « Vulcaniue

autem baec adnotat: »Sciolus aliquis reposuit

Jupiter, omnemque versus rationem sustulit. Le

gendum itaque est Jovis, sed nominandi casu, ut

ve teres id nomeh nsurpabant In scansione autem

eliditur ultima litera S , more Enniano , et constat

versus.« Laudare ctiam poterat Lucilium (v. Corail,

ad Albinovan. eleg. 1', 23. p. 7). Edidit quidem

G rotins Jupiter; sed codicem, quo usus est, babuisse

Jovis ex addita colligo nota, qua scripsit:

»Jovis. Citantur bi versus et ab Apulcjo. Nominativum

Jovis inter recentiores et Hyginus usurpât «

Unde patet illud Jupiter vitio vcl amanuensis vel

typograpbi tribuendum esse: quod tamen non ad-

V ertit Waltbardus in repetita Martiani editione.

OnupbriusPanvinius (de lud. Circens. 2, 2. in Graer.

tbesaur. X. p. 355) et Vossius (v.

Lat. L p. 1) apud nostrum

90 Martiani Capel! ae lib. I. §. 45.

45 Item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post hos quamplures

alii pro suis gradibus coelites, àc deorura omnis populus absque

probe obscrvarunt. Nam ita otiam Appulejns (de

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Martiano

sacpe exscriptum esse quilibet videbit, qui utrumque

legcrit. Sed multo ctiam magis scire rcfert,

quo pacto Ennuis ipse vcrsum ilium scripserit

Пипе JovP scripsissc Ludovicus VÎTes (ad Augu

stin, de civ. dei4, 25) testatur, cujus auctoritas

eo major esse debet, quo ccrtius constat (vid. ad

Aug. 2, 21. et Fabric, bibl. Lat. 4, 1. p. 29 Era.)

Ennii en in editioncm molitum esse. Omnibus igitur

illis perpensie со adductus sum, ut JovP in te \ tum

rcciperem. (Conf. Cup. in Harpocr. p. G9. Reines,

inscr. p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss, idolol. 1, 14.

Montf. antiiju. cxpl. pracf. p. 94 et T. I. p. 3S.

Casal, de ritib. p. 100).

septem residui] Ilabebat Grotius »Item ex bis

septem residui.« Unde animadvertebat : »quoinodo

septem , " quum duodecim nominarit ? At quinqué

jiracscutcs jam crant, Jupiter, Juno, Mercurius,

Apollo, Pallas. Septem igitur alii advoca ti, et

magna turba , quae isto numero non erat comprehensa.

« Ingeniosa omnino hace est explanatio, quam

lamen glossae debebat Grotius, Grotioque Goczius.

Nmilominus snperiorem praefero lectioucm,

quam Cortina ex lîbris scriptis Guelferbytanis prodidit,

ct ф1асит Monaccnses (C ctE), Britanni

ens, Cantabrigicnsis, et Bodlcjanus primus concinunt,

nisi quod bî particulam et omittunt, quo

pammper, aut nihil, a superior! différant Obstat

certe Grotianac explication! illud item, quo inmu

tar, praeter duodecim jam nominatos, Septem ctiam

residuos qnosdam esse convocatos. Neque Grotius,

ñeque Goczius, fontem detexerunt, e quo Martianus

sua hauscrat Beos enim Maximus Tyrins (17?

12. p. 337 Rcisk.) ôçaTovç et àtpavelç distinxit,

quorum priores Appulcjus (de dco Socr. p. 119.

121 Oud.), с Piatonis doctrina, Solem, Lnnam ct

quinqué vagas dicit, posteriores autein dcos con

sentes, quos considerare non datum sit. Ita et Ovidius

(trist 4, 4, 20) de dûs :

»Quorum lúe aspicitur, creditur Ule (lens. a

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Planctac, siqiddem hoc loco alios vult haberi So

lem, Lunam, Saturnum, Jovem, Martern, Venercm,

ct Mercurium, planetas conspicuos ; alios Apollincm,

Dianam, Saturnum, Jovem, Martern, Vcnerem,

et Mercurium, deos vor¡TOV>(¡. Supcriori

ctiam loco (§. 29) ad cocliim adscendentes Apollincm

ct Mercurium , Шиш in solem , hune in planctam

transinutari finxcrat; et inferiori (§. 741 f.)

septem dûs apertc planetas désignai. Bistingucndi

igitur hi a veris diis. Atque hoc paelo locum sane

Müllcro ctiam (E Ir use. BI. p. 84) obscurum equidem

interpretor. * Ipse Cicero (de N. В. 5, 20) »Solem«

inquit »dcuin esse Lunamquc, quorum altcrum Apollincm

Graeci, alteram Bianam putaut.« Addc Appnlcjum

(de dogm. Plat. p. 205, et de deo Socrat

p. 127 Oud.).

omnis] Meliorcm banc lectioncm с libro Norimbcrgensi,

Hugiano códice, Vossiano (Arntzcn.

misc. p. 208), et execrptis Bondami (lect var. p. 54)

recepi. Grotius babebat omnium, llosce dcos Lucianus

(Jup. trag. p. 251 Bip.) lepidc, ut assolet,

V(Ovv[WVÇ appcllat, et àvurtJ.TjQOWVTctç ¡wvov

xi]V éxx¿T¡6l(fVt. Ovidius (met. 1, 175. 595} fast

5, 20) aliiquc (Sencc. epist. 110. Martial. 8, SO,

5. Prudent, c. Symm. 1 , 27) plebem sivc de plebe

deos nuncupant Statio (Theb. 1, 20 o) sunt

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 91

impertinentibus convocandi. Nec mora: milites Jovis per diversas coeli regiones 44

approperant: quippe discretis plurimum locis dcorum singuli mansitabant, et

licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibus titularint,

in aliis tarnen habitaculis commauebant. Nam in sexdecim discerní di- 4o

—> » turba vagorum

Semideûm, et snmmis eognati nubibus amnes ,

Et compressa metu servantes murmura venti.»

Claudiano (rapt. Proserp. 5. 15)

— — »plebejo stat cetera more juvenilis

Mille amnes. Liquiàis incumbunt patribus udae

Kajades et taciti miranlur sidera JFauni.*

■ Queлdam dcorum«, Arnobius (3. p. 301) inquit,

^»populuin plebejae multitudinis faciuuLa Qui quidem

populas Graccie dctifièvcoi' дтщо$ est (Spanhem,

ad Callim. p. 00).

absque impertinentibus] Excerpta nostra manuscripto>

rum -. » absque discordantïbus impertinentibus.«

Per impertinentes cos iiitclligo, quibus certas quasdam

ab causas dcorum concilio adessc, Jovisque

in conspectum advenu-c, denegatum fuerat, qnales

sunt praeter alios Manes, quos ideo pag. sequ. rcfutatos

dicit »quod hi in conspectum Joris non

poterant advenirc. « Bondam (misc. p. 54) — Quam-

Tjs vir doctas vocem discordantes defenderé studeat,

et copulativam post earn inscrere jttheat, ego tarnen

nil nisi glosscma esse illud discordantibus censco,

praesertim qcram a reliquia omnibus libris id cxsulcL

Pracstat igitur legere, ut in vulgata est, idque

explicare »praeteritis üs, qui со non pertinerent.«

Apod solum Martianuin boc dtiabue praepositionibus

aactum verbum legi , sed quamquam talis praepositionum

cumulatio seriori maxime acvo iuvaluit,

ltgimus tánica apud óptimos etiam scriptores »irrevocaLilis,

impervius«, et similia, quin apud Vírgilinm

ctiam impertetrittis (vide Quinctiliau. 1, 5, GS.

p. 132, ibique Spaldingium).

milites Jovis] itcriun nobler infra (§. 03) herum

mentionem fecit, atque ego alio loco (pa), crit DX

§. 480. ГУ §. 095) boc militum genus comparavi

cum illo aatrorum officio apud Graccos (Max. Tyr.

19, 0 f. p. 53 Beish.) ct nVQV apud Ilcbraeos.

approperant] Apud Glaudianuin (rapt. Pros. 3,

3) Iridis boc negotium est, dens ad concilium vocarc

, n.-imque

»T!la colóralo Zephyros praelapsa volatu

Piumina conclamat pelagi, Nymphasque morantes

Jncrcpat, et fluvios humentibus evocat antris.

Ancipiles trepidique ruuut* cet.

animalibus] Zodiaci signa innuit, in quibus dc

orum planctarum mansiones sunt, quas alio loco

(in palaeogr. crit Ш. §. 282 et 505) uberius ex

plicará, et qiünam planetac bina babcant domicilia

demonstravi (conf. Scrv. ad Virg. georg. 1, 55).

sexdecim] Ex Etrusca disciplina. Cicero (div.

2, 18): »coclum in XVI partes diviserunt Etrusci.«

GnoT. — CC Serv. ad Acn. 8, 427. Clarius Plinius

(2, 54): »In sedecim partes coelum — diviscrc

Tbusei. Prima est a septentrionibus ad acquinoctialcm

exortum , secunda ad meridiem tertia ad аеч

quinoctialcm occasum, quarta obtinct quod rcJiquum

est ab occasu ad septentriones. lías iternm in quateruas

diviscrc partes, ex quibus octo ab exortii

sinistras, totidem с contrario appellavcrc dextras.«

Locus hic prae ceteris notaiidus. Addo e rccentïoribus

Mtilleruin (in Etrusc. IL 127 sequ.) eo libentius,

quo facilius in sequentibus interpretado ejus '

cum mea, si forte crraveriin, conferri possit.

discerní dicitur] Ita ex Hngiano, Cantabrigienei,

Britannico, Darmstattensi et Monacensi (C) reposui

pro discernilur,

12 *

92 Martiani Capellae lib. I. $.45.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere memorantur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ас Lares, Janus, Opertanei,

46 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili-

Salus] Eadcm haec dea Romanis quae Graecis rcmoti.i Vvlc. — Hi dii qui sint ex octavo liquet,

Hygea (Martial. 11, 61, C) sive Hygia (Plin. 34, ubi ait: »quo miraculo stupefacti aërii, terrestres,

8, 19. 35, 11, 40). In Salutis haec tcmplis re- marïnique divi, et si quos clausa tell u ris operiunt.*

ligiosc colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37. Mcmînit Plinius sacrorum opertancorum. Grot. —

Taciti annal. IS, S3 et 74. 12, 23. Cic. de leg. Plin. 10, 56. Valer. Place. 2, 440:

2, 11. N. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6. — »sacrisque metum servemus opertis.*

Macrob. Saturn. 1 , 16 ct 20. Fest т. S ilutar. Goez. — Sacra baec buc non pertinere recte censet

Orid. fast. 3, 822. Kaiend. die V Kai. Apr. Tcrcnt Müllems (Etrusc. П. p. 131). *m

Ilec. 3, 2, 3)^ et saepe ctiam in lapidum titulia Nocturnusque] MWünnruut Plautus, Papiniue^

(G rut. 68, 12. 100, 1. 2. 118) ct in numis com- alii. Grot. — Bis quidem indneitur a no s tro idem

paret (Rasch, lex. num.4, 1. p. 1564. 1609 sequ.)- del nomcn; sed quum in omnibus tarn editis quam

De ejus symbolis alibi egi (in palacogr. crit ГУ scriptis libris legatur, repctitum expungere non

§.816 f.). Conferatur praeterca Bossii commcntatio audeo, sed distinguendum potius inter utrumqu«

de dea Salutis (in Woltereck. elect, numar.). arbitrer. Ucsperum, quern Plautns (Amph. 1, 1,

Lares] Dios hoc loco intclligo, quibus Romae 116) et Statins (Tbcb. 6 , 240) a Grotio laudati

tcmplum erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quiquc innuunt, hoc loco intelligi vix posse arbitror. Viin

marmoribus (Grut. inscr. 106, 4. Donat. 46, 5) dctur enim Martianus Nocturnum vel IVocturninum,

Lares publici appcllantur. Addc Appulcjum (dogm. deum noctis, voluisse, de quo consulendus Taub-

Plat p. 206 Oud.) et inferiorem notam (ad §. 54). mannus (ad Plautum p. 28 ibique Varro). Student

Janus] Legcbantur apud Grotium inter bunc et certe banc intcrprctationem paulo ante memorati

Opertaneos »Favores*, quos omittendos esse censui, opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (Hequia

infra ter (§. 48. 50. 55) Favor legi tur, et siod. tbcog. 123. Orpb. hymn. 2. Pausan. 5, 18,

quia a codicibus Monacensibus (B. D. E.) rectius, 1. 10, 38. 3), quam et Latini poctae celebrant

ut puto, vox Fatores prorsus abest Volcbat qui- (Virg. Aen. 6, 390. 7, 138. 331. 12, 846. 860.

dem Vonckius (sp. crit p. 80) Sopores pro Favores Ovid. met. 8 , 82. 1 1 , 607 ; fast. 1 , 455. Stat

réponerc, audaci sane conjectura: sed quamvis Theb. 1, 498. Sencc. Here. fur. 705. Manil. 5, 60.

"Sopor, consanguineus Leti« (Virg. Aen. 6, 278. Claudian. bell. Gild. 213), quibus adde Ciceronem

Sen. Here. fur. 690. Stat Tbeb. 12, 508. Claud. (IV. D. 3, 17) et Hygiuum (pr. p. 1). Alius ejusdem

Rufin. 2, 325. Prop. 1, 3, 45) nobis baud ignotus nominis dcus infra (§. 60) mcmoratur.

sit, Martianus tarnen male finxisset plures, quum praediatus] Utitur bac voce Madaurensis philounus

tantum Sopor esse posset. sopbus Floridorum IV. Glossa: Praediatus, dives.

Opertanei] Id est »obscuri eta scientia humana Grot. Scnsus est: Jupiter sedem et domiciliant

Martiani Capellae lib. I. §. 46 93

taris. Juno ibi quoque domicilium poesidebat: Fons etiam, Lymphae, Diîque

Novensiles. Sed de tertia regione unurn placuit corrogari. Nam Jovis Sccun- 47

ubique habet Sed parum abfult, quin correcturi

praediatus critici (ad Appui. II. p. 102 Ond.) praeditus

rcponerent Quod in Vossiano códice scquitar

hereditarius merum glossema esse videtnr. Sed

corrigenda erat apud Grotium P majuscule et dclenda

ante earn distinctio. Mulleras tarnen (1. с.

p. 1 89) peculiarem denm arbitrator, cujus nomen forlim

Jhraebiatum scribendnm esse conjecit; temeré.

Quirinus] In excusís cxemplaríbus est: » Quirinns

Mare Laris militaría.» Vetus codex Labet: »Qui

rinus Mars, Mars militaris. • Ita duo Martes slat:

Onus pacificus dictus Quirinus, qui in urbe tempi um

habebat; alter, qui bellis pracerat et extra urbem

templum habebat. Учи, — Forte »Quirinus, Lar

tutelarle, t Vorrat, (sp. crit. p. 146. Arntz. mise. p.

808) — Nonne autem omnes Lares sunt tutelares?

A códice Dresdcnsi omnino cxsulant verba »Laris

militaris.« In alüs manu scriptis, ad margine m libri

Norimbcrgensis laudatis , legi tur » Lar militaris. «

Quae quum ita sint, eqnidem codicis, quoVulcanius

usus est, lectionem praetuti, tum quod infra (§. 50)

legi tur: »nam Mars Quirinus et Genius * superius

(hoc videlicet loco) sunt postulat! «; tum quod »Lar

militaris« hic legi neqnit, quum infra (§. 48) adeitetur,

quamvis Grotius vim ei inferre et militaris

in familiaris transmutare ten te t, non perpendens

tali potius in singulis domtbus, quam in coelo lo

cum esse. Recte igitur Goczius Yulcanianam le

ctionem in textum reeepit, siquidem Quirin» nomine

rignificatur deus Romanis peculiaris (Lac tant. 1, IS)

rive Romulus (Fest v. Curis. Ovid. fast. 2, 473.

Plutarch, in Romulo p. 56. Arnob. 1. p. 24); Mi

litaris autem Mars non solum in lapidum titulis

(Gmt 58, 4) legitur, sed probe etiam distinguitur

a Milicbio Marte (ар. Nonn, in Dionys. 5, 94) vel

Pacífero vel Pacatorc in numis (v. Rasche lex.

5, 1. p. 302). Addc Scrvium (ad Aen. 1, 282) qui:

»Mars« inquit »quum saevit, Gradivus dicitur,

quum tranquil] us est, Quirinus.«

Fons] Fou lis dei meminit Yarro: item Cicero

1П. de natura deorum: »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica dedicavit « Et de legibus П: »Eodcmque

ritu in со sepulchro, quod ad Fontis aras re

gem nostrum Лишат comb tum aeeepimus«; in quo

loco legeudum meo quidem judicio »in со sepul

chre, quod proeul ad Fontis aras regem« cet

Festorum fontinalium uti apud auetores, ita et in

calendario veteri mentio. Grot. — Loéis foudatis

adde Ovidium (fast. 3 , 300. 4 , 759) , Arnobium

(3. p. 117), et inscriptioncs apud G ruter и m (57, 3.

94/4.6. 121. 1072, 7). E Guclferbytanis Cortius

quidem Fors legit pro Fons ¡ sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur.

Lymphae] Lympha idem quod nympba aut aqua.

Infra (§.928) »Lympliarum insulac« scribit ргоЛут-

pharum. Antiquam hanc orthographiam esse Festus

et Servius (ad Aen. 7, 577) docent Inter rusti

co nun deos Lympha quoque invocatnr (Varro de

R. R. 1 , 1. p. 144. Gcsn.). Rcposuit quidem Gyraldus

(Op. p. 15) apud nostrum »Nymphac«; sed

sine causa, nisi ex libri alieujus auetoritate id fecent.

Namquc in Iapidis quodam titulo etiam legitur

Lympheis (Murat L p. 298, 1), in alio Lymphae

et ЛутрЛое (Grater. inscr. 95 , 1). Nee solum Ovidius

quam saepissime Lympha pro Nympba scripsit ;

sed Phacdrus etiam (1, 4, 5)1 »Lympharum in

speculo« pro »in aqua« posuit;" pari ter atque Horatius

(od. 5, 15, 16) et Propertius (5, 14, 4)

voce nympha pro aqua utuntnr.

Pfovensiles] Vidcndus Arnobius sub finem libri

94 Martiani Capcllae lib. I. §. 47.

dani, et Jo vis Opulentiae, Miner vaeque domus illic sunt constitutae. Sed

orancs circa ipsum Jovem fuerant in praesenti. Discordiam vero ас Seditionem

tertiî advcrsus Paganos. Grot. — In códice Dres

dens! lcgitur vJovensiles» cum glossa absurda si

qua alia: » Jovensalcs , hoc est saltatorcs Jinis!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 25) a Sabinis repetit No- -

Tcnsiles. Apud Livium (8, 9) invocat pontifex divos

JSTovensiles. Quare temeré Scaligerns (ad Orph.

liymn. 75, 2. p. 285. n. 15 Gcsn.), ut archaismum

affeetaret, pro Musis Novensilcs posuit. Scd de

natura borum deorum ctiam si omnes legeris di

verse dispnt infes (Serv ad Aen. 7, 678. Amob. 5.

p. 122 sequ. Canter, ad eund. p. 14. Elmenborst.

ad cum p. 124. Salinas, ad Spartiani Adrian, c.

14. Voss, ctyin. т. Novem. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. II. p. 84), ¡neertus nibilominus abibis.

Hoc solum с Varronc et Livio elueet, deos illos

indigetibns opponi, nndc a novus potitis, quam a

novem vox , modo Latinam putemus , • derivari pos

ait. De novenario numero dubitarc Mulleras quoque

vide tur.

Secundani Jovis] A seeundis et felicibus sncccssibns.

Yixc. — Dubito num verum viderit. Mihi

Martianus consulto usus esse videtnr voce Secun-

Ami, nc ambigua Secundi pro prosperi aeeiperetur.

Ila infra (§. öl) etiam Seeundanus Pales lcgitur.

Gerte с tribus fralribus Jovi próximas IVcptunus

erat, tertius Pluto. Qnumquc Pluto Jupiter Stygius

audiat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid. fast. 5, 418),

quid mirum Ncptuno nomen inditum esse Joris

secundani? Sed lege bosee Statu (Acb. 1, 48)

versus:

»dextramque seeundi

Quod superest complexa Jovis«

qui sane IVcptunus erat. Obstat tarnen, fatcor,

quod inferior! loco (§. 54) IVeptunns vulgari hoc

nomine adcitatiir. Cujus quidem rcitcratae adeitationis

causam nondum perspicio , nisi eum duplici

officio, in mari nimirum et lacubus funetum esse

ponamus, quippe qui ca de causa a Gatullo (31, 5)

ctiam IVcptunus uterque appellatus sit. Mulleras

(p. 129. 159) ñeque Sccundanum Jovem ñeque

Seciindaniim Palem explieuit, quod] dolcmus.

Jovis Opulentiae] Qnemadmodum Genius Jovialis

Cnpcllac et Arnobio dicitur, itemqne Junonis

Genius; sie forte Jovis Opulentiae dici videtur.

An verum est, quod citatur a Gyraldo »Jovis

opulent! a , tum quod Secundani pracecssit, tum

quod Gracci Aia jTÀovôlov et rtXr¡6u)V dixerint?

Gkot. — Lege Junonis Opulentiae. Vo>ck. (sp. crit

p. 80) — Apagcl Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) d'ia rtAov6iOV quem eundem

esse oensco, qui Ilcrmcti Trismegisto (cf. Asclep.

ap. Gyrald. p. 19») est Jupiter Plutonius.

E Pausania certe nostcr sali» defenditur. Mulleras

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae convertcre

in Opulentiam Jovis.

Discordiam] Frcqucns bujus dcae fit mentio

(v. Homcri II. 4, 440. 18, 555. Hesiod. theogon.

226. sent. Here. 148. 156. Pausan. 5, 19, 1.

Pbocylid. poem. 71. Ennii annal, apud Serv. ad

Aen. 7. 622. Virgil. Aen. 6, 280 et 8, 702. Scnce.

Here. fur. 95. Val. Flacc. 2, 204. Stat. Thcb.

5, 74. Pctron. с. 124. p. 595. Biirm. Claudia».

in Ruf. 1 , 50. Ilygin. fab. pr. p. 1 et fab. 92 p. 147

Munck. Fulgent, myth. 5 , 7. p. 119. Arnob. lib. 5.

p. 115.). Ilcsiodo auetore Noctis erat filia: cur

autem ad nuptias non corroganda fucrit, facile perspicient,

qui meminerint, quantas bacc de« turbas

dederit in nuptiis Pelci et Tbetidis ; quam quidem

fabellam explicare stnduit Sallustius philosophas

(4. p. 249 Gab).

Martiani Capollae lib. I. §. 47. 95

quis ad sacras nuptias corrogarit, praesertim quum ipsae Philologiae semper

fuerint inimicae? De eadem igitur regionc solus Pluton, quod patruus sponsi

est, couvocatur. Tunc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, ucc non etiam -18

militaris, Favorque ex quarta regione venerunt. Corrogantur ex próxima 49

Scditioncm] Nec Martianus hanc per prosopopociam

primus finxiL Ccrtc Ovidius (met. 12, 61)

ansam fiction! pracbuit. Pro coiTogaret rcposui

Drcsdcnsis codicis auctoritate corrogarit.

praesertim] Lectioncm »praesertim. quam ipsae.

(Discordia et Scdîtîo) Philologiac« с Monacensibus

(В. С. D. Е.) in textum recepi. Grotius praesertim-

цие : Basilecnsis ct Yossianus (Arntz. mise. p. 208)

fuerunl: Rcichcnaucnsis ipsi.

patruus sponsi] Mcrcurii videlicet, qui Jo vis,

Plutonis Gatris, erat (il lus.

Lgnsa] An non Lyinpha? cujus me m Suit Varro

Lib. 1. с. 1. de re rustica. Ñeque te movent,

quod supra dixcrit »Lympbae«; multa cuiin bic

deorum vocabula aliquotiens rcpetita. Grot. — Unus

quidem Cantabrigicnsis codex Grotii conjccturaiu

firmare vidcturj ecd in textum banc lectioncm re

ciñere rquidem non ausus sum, quum cpitbeton

silvestris sit additnm et in codicibus Monacensibus

(C. D. £. G.) , qui cum Basilecnsi Linsa exbibent,

glossa sane antiqua banc *bestiarum deamu iutcrpretetur,

quo adducor ut crcdam, scboliastam a

Graeco Avy$ nomcn re pe Iiis sc. С on firm a tur baec

conjectura Yossiano códice, in quo Lynxa (Arntz.

misc. p. 208) ct Hugiano , in quo Linxia legitur.

Multos ccrte noster » silvícolas « divos statuit, nominibus

tarnen corum praetcritis. Ccrtc Humerus

(bymn. 17, 24) Pani, qui sil ves ter sane deus erat,

hjneis pel lern tribuit. Jure igitur, donoc ccrtiora

repcriantur, vu 1 gat a servanda lectio est.

Mulcifer] Ex Fcsti etymo a mulcendo ferro pe

tita, quod Martianus approbassc vidctur. Paulo

aim post appellat Yulcanum (§. 49) alio profecto

sensu. Hoc contra loco ilium notare vi'ctur, qui

infra (§. 889) »Lcmnius fabrilium tantum opcrum

eollcrs« cognominatur.

Lar coelestis] Frustra banc alibi quacsivi. Quoniam

autcm pcrmulti crant Lares (§. 54 not.), potcrat

noster loco nobis jam ignoto Coelestcm Larem

dcprebcndcrc, vcl poética licentia fingere. QuHmqne

Lares ct Genii saepc confundantur (infia §. 54

not.), Coelestis ille Lar forsan idem est, qui in

lapidum titulis (ap. Grut 109, 8. 602, 4) Coeli

Genius audit.

militaris] Forsan »ncc non et familiarisa GnoT.

— Cum Grotîo legciidum familiaris. Vo.-чск. (sp.

critic, pag. 146) — Familiaris , quod mihi sesc

probarct, si auctoritate librorum firmarctur. Goez.

— Sed oblitus vir doctiis erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lar militaris repositum fuisse Mars milii

taris, hoc igitur loco Larem militarem rctineri posse.

Haud enim video, cur Lar militaris fiiigi nequiverit,

quum vcl Jovem militarem (ap. Appulcjum

de mundo p. 371 Oud.) fictum fuisse legamus, ct

Lar ctiam hostilis (Alexand. gem'dier. 3. p. 142)

ct permarinus (Liv. 40, 52) , quorum uterque non

nisi militaris esse potuit, repcriantur. Meram Grotîî

conjecturam Müllems (p. 130) recipere non debehat.

Favorque] Favores quidem tajii fortunae quam

fati celebrantur a poëtis (Lucan. 5, 696. 7, 705,

8, 21) ; sed deum hoc nomine landatum nondum

observavi ; . quin ipsam ctiam voeem favor novara

esse credebat Cicero (Quincjil. 8, 3, 34. p. 259

Spald.). At si quis ex ingenio aliud reponerc ñamen

96 . Martiani Capellae lib. I. §. 49.

transcursis domibus conjugum regum, Ceres, Tcllurus, Terraeque pater Vul-

50 canus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Celeritate, Solis

^oluerit, nil tamen proficict, siquidem, at locam

taceam supcriorcm (§.45), ubi abesse poterat Favor,

non hic solum, sed bis practerca (§. 50. 55) redit

Tellurite] Vulgaris bacc lectio , quam unías

Drcsdcnsis codicie auctoritatc in TcUus motare eo

minus ausns sum, quo plurcs dii ancipitis generis

sunt, maxime autcin Terra, de qua Varro apud

Augustinnm (civ. dei 7, 23): »una cademque Terra

habet geminara vim, ct tnasculinam , quod semina

rrodncat, ct femininam, quod recipiat atquc nntriat:

unde a vi feminac dictam esse Tellurem, a vi masculi

Telhanonein. « Tclluiuo igitur idem esse vidctur,

qui a nostro Tcllurus dicitur. Servias (ad Аса. i,

169) inter Tellurem ct Terram banc esse differcntiam

statuit, ut Terra ipsum sit elcmcntum, Tcllus

vero dea ; cujus effigies in monumcntis exstat antiquis

(ap. Murat I, 52. Gracv. X. 623. Choul. 118.

M. A. V. IV. 33. Bie 37, IS. et in Museo Florent

ГУ. 43. 44.) Cf. practerca egregias ejus lau

des apud Statiuin (Thcb. 8. 303).

f'ulcanus] Non faber ille , qucui modo nomine

Mulciferi, et supra (§. 7) Lcmnii induxit; scd ignis

(Accius ap. Macrob. Saturn. 6 , S) , unde Terrae

patrcm cum nominal Ovidium (met. IS, 239 scqu.)

et Stoicos (ap. Cic. N. D. 2, 24) sccutus primum

eleinentum (§. 758) ignem dicit, e quo air, aqua,

terra. Paritcr Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae pa

trcm ignem, matrem aquam nuncupat, et paulo post

(p. 25) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictus.«

Ploribns bac de re alio disscrui loco (in palacogr.

IV. §. 069).

Genius] Principalis forsan, qui inter Dcos se

lectos refcrtur (Augustin, de cir. dei 7, 2) et pars

wniversi dieitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

nes, p. 183, n. 1C5), parjter atque apud August!-

num (7, 13) deum aetemalem , L

nibus (Reines, p. 245. n. 293) Genium aetemalem

appellatum legimus. Sed silentio baud praetereunda

in códice Hugicno lectio unius pro Genius, quae

quidem aliter defend! acquit, nisi ab et unius

ma hoc incipiamus, vocemque ad Jovis

quod tamcn minus placebit Cetcrum dc Geniis in

primis disscruerunt Bartbius (ad Rutil. 328 Alm.

sire in advers. p. 2448 scqu.), Marinius (fratr. .

An al. П. 569), Datbcus (dc Geniis vet. in Martini

tbesauro diss. П. p. 60), Baudclotius (util, dee

voyag. p. 218), Graevius (in tbesaur. VI. p. 328

sequ.), Moutfauconius (in ant cxpl. I. p. 516), Lindenbrogius

(ad Censor, de die nat. c. 3).

Pales] Ilia she dea, sivc deus (Sen-, ad georg.

5, 1. Müller Etrusc. II. p. 88), in cujus honorem

antiquissima festa Palilia eclcbrata, et a quo cert*

distiaguendus alius vide tur, qui paulo post (§. 51)

cognominc Secundani appellatur. Quo autem pacte

Jovis filius dicatur, juxta cum ignarissimis ignore

(v. tamen Arnobium 3. p. 113. 123, 123, et Mül

lerum p. 89).

Favor] Vide snpra (§. 47). In Cantabrigiensi

códice pro Favor semper Fabor legitur ex sólita

illarum litcrarum pcrmutatione. Quodsi Labor inde

legcrcmus (conf. §. 143), ejusdem vocabuli itcrationem

vitarcraus.

Celeritate] Gyraldus (p. 13) vult Celebritate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo vcterum

poëtarum (Gell. 12, 11) Temporis filia dicta est

(cf. et Plutqu. Rom. 12, p. 266), ita Celeritas Soils,

cujus » conversions , ut ait Cicero (Tusc. qn. i,

28) celeritas tanta , quanta cogitari non possit.«

Unde Arge venatrix, quum cervum ecqucretur, cervo

dixissc fertur : »Tu licet Solis cursum sequaris,

Martiani Capellae lib. I. §. 50.

filia, ex sexta poscimini. Nam Mars, Quirinus et Genius superius sunt

postulati. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex séptima. Fraudem 51

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. Octava vero transcurritur, quoniam ex eadem 52

cuncti superius corrogati, sol usque ex illa Veris fructus adhibetur. Junonis 53

te consequam (Hygln. fab. 203); noster an

tera infra (§. 76) pennata Ipsi vestigia tribuit In

Zoroastri etiam oraculis (162) tcc%vç tjèXloç

dicitar.

Secundanus Pales] Ut supra Secundanum Jovem

dixit Palis masculi merainit Arnobius: Genium Jo

vialem , ait, et Palem, sed non illam

quam vulgaritas accipit, sed masculin!

generis uiinistrum Joris ас villicum. Et Serrina •

Pales autem, ut diximus, dea est pabuli, quam

alii Vcstam, alii matrem deiim voluerant Папе

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

quos Varro, masculino. Grot. — Loci a Grotio

negligent er laudati sunt apud Arnobium libro tertio

(p. 123 5 cont 113, 125) ct apud Serrium ad ge

órgica (3, 1). Plerique certe Romanorum scriptorcs

Palem feminin! generis ajunt (Tirg. georg. 3, 1 ; eel.

5, 35*. Ovid, fast 4, 722. 729. 776. Tibull. 1, 1,

14. 2, 5, 28. Columella 10, 4. Floras 1, 20 f.),

sed Servi! verba nullam admittunt dubitationem. Co

pulan! et ante Pales Gyraldus habet, eaque ad libri

Pioriiubcrgcnsis margincm, с Vossiano Portasse codice

(Arntzen. misc. p. 208) addita est; in Drcsdensi

etiam Palesque, quod idem, legi tur: ego vero

vulgarem sceutus sum lectionem, siquidem noincn

Secundanus solum rix quísqnam interpretan poterit

Iste contra Pales eo magis superior! (§. 50) oppositus

esse videtur, quod infra (§. 425) Pales inter

déos minores refertur, qui itaque idem Secunda

nus esse potest

Fraudem] Graccis haec 'Artáti], filia erat No

ctis (Iles, tbeog. 225), eadcmque a Romani

Fraudia nomine memoratur (Cic. IV. D. 3, 1 7) vel

Laverna dicta eat (Horat ep'ist. 1 , 16, 60) quae

fraudibus praecsset (Arnob. 4. p. 143; add. Camden

praelcct. acad. p. 673. 677. 678).

quoque] Vulgo qttippe. Illud, quod jam Vonckius

conjecerat (sp. crit. p. 80), conscntiente códice

Bodlejano primo recepi.

Cyllenio] Ita Arnobius (TV. p. 143) quoque »Larernam

cum Mercurio simal fraudibus praesidcre

furtivis« tradidcrat Conf. Horatium (od. 1, 10, 7).

Veris fructus] Adeo obscuras iste deus est, ut

praeter Martianum nemo ejus meminerit Alius Ve

ris deus est, quem Mercurium esse noster supra

(§. 27) docnerat. Ver ab Ovidio (met 2, 27) ct

Appulejo (met. p. 744. 745) etiam per prosopopoelam

quasi numen inducitur. Cujus fructus qunm

flores sint, Flora intclllgi possit, quippe quae » se

Veré semper fruí « apud Ovidium (fast. 5, 207) praedicct

Sed mascullnum genus iuterprctationcm banc

rcspult. Vide igitur an ex Etruscorum antiquitatibus

¡He forsan explicar! possit? Certe apud Laurentium

Lydum (Mensc Febr. 20 p. 170 Rocth.)

Anysins docct » <¡>e/3qovov rov катах-dóviov

civcci rrj 6ov6xo>v tpeovjj, xccl &eçctJtev£6&at

rtçoç rcüv AovJiEQxcöv vrtsQ èJtidôôecoç zcov

xaQJtOJV. « Subterrancum dicit , eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tarnen, ut Martian!

verbis (§. 81) iitar, »frogem exposcentibus tribult«

Ita ct Fcbruus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus cresecre possint, id (piod praesertim in

■arriad»

98 Martiani Capellae lib. I. §. 54.

54 vero hospitae Genius accitus ex nona. Neptune autem, Lar omnium cun

UHs regionibus jam Februario mense fieri constat,

Veris fructus a Martiano appellari certe potuit.

Sed meliorcm fortasse explicationcm lcgeremus, si

earn nobiscum communicarc placuisset Müllero (lo

Etrusc. П. p. 130).

hospitae] Lege sospitae. Ejus frcquens apud

atictores mentio. Cultam innuit Cicero cum pcllc

caprina, basta, scutulo, ас répandis calceolis. Mcminit

aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Laiiiivinis fuisse communcm. Moiiilus sum

ab auiico, asscntiri P. Colvium. Notandum autem

hie, quod dcorum Genii meinorantur , ut in ilia

tabula antiqua: »Genio minimis fontis. Ser. mon.

Cbrjscros Cacsarís nostri lib. Gangala. « Et in alia :

•Fontis Agiuees Genio В. P. Occilui P. S. T«

Alexis Aqncegus. V. S. L. M.« Grot. — Adco

placuit hace Grotii conjectura Goczio, ut non so

lum fuisse Jiinoncm [Sospitam loéis e Cicerone (IV.

D. 1, 50) et Livio (8, 14) demonstrare!; sed in

contextum ctiam recipi Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calcem cditionis suae jubcrct. INullus

codex Sospitae babct, unus tantum (Arntz. misc.

p. 208) hospitio, quam tarnen spernendam esse lectionem

patet. Servavi equidem communcm, quam

glosais antiqniorem esse liquet, quod bae illustrationis

causa addnnt: »quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent viri docti illud hospita, sive

hospitaliSf sive hospitus commune fere dcorum fuisse

epitbeton (Pollux 1, 23. p. IS) atquc bospitalium

dcorum a Romanis scriptoribus saepc mentionem fieri

et tarn Ycnerem (Cic. pro Cocl. 21) quam Mincrvam

(Pausan. 5, 11 f.) et Jovem (Id. 1. с. Horn. Odyss.

9, 271. Ovid. met. 10, 224. Cic. de fin. 3, 20;

pro Dejotaro 6; ad Quint, fr. 2, 12. Appulcj. de

mundo p. 357; met 3. p. 224. 7. p. 477 Oud.

conf. Virg. Aen. 1. 751) hospitales dici, Martiano

ccrte rcniam dédissent Junonem simili cognominc

decorandi; praescrtim si apud eundem nostrum

(§. 81) legisscnt, IVeptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Diis quoquc suos Genios adscribí e

monumentis patet (Reines, p. 122. n. 83. Marin!

fratr. Arv. П. p. 568 ; add. notam ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis coinpugnantia rerum,

quia ignis aquae répugnât, et terrae gravitas

levitati aëris. Gloss. — Vidctur Larem cunctalem,

oaí[iova ítáyxocvov, familiar! opponere. Sic alibi

»et generalis omnium pracsul, et specialis singulis

mortalibus Genius admovetur.« Vide quae ad Onomacritum.

Grot. — Locus nostri laudatus a Grotio

libro secundo (§. 152) leg! tur: verumque est

Genios ас Larcs saepenumero pro iisdem aeeipi

(Minucius Felix 5. Censorin. 5, 2. Lactant. 2, 14.

Appulcj. de deo Socr. p. 1 32 Oud.) ; cf. Lud. Vive«

(ad Augustin. 7, 15), Fabrcttus (inscr. p. 72), Montfaueonius

(ant. expl. I. p. 516. 520). Et licet re

pugnare vidcantur quidam lapidum tituli (ap. Gra

ter. 106, 3. 107, 7. Boissard. IV. 157) dedicati

»Genio Lamm Augustorum« ; in iis tarnen Larcs

pro domibus aeeipiendi sunt, mide iidem ctiain

Genii focorum ab Arnobio (4. p. 150) dicti sunt.

Alia contra inscriptio (ap. Biancb. in mann. Crem,

p. 31. a): »Félicitât!, Lari viali, et Genio loci«

ill am Gen i or um et Lamm confusionem probare videtur.

Qu! enim in bac atque apud Piaulum (incrcat.

5,2, 24) est »Lar vialis«, idem in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 247. n. 299) »Genius viaruniu

audit Quodsi igitur confusos a veteribus

esse Lares et Genios statucris, minime Martianum

inducentem Larem universalem miraberis. Etcnün

non solum varios et multipliées fuisse Lares ex antiquitate

cognovimiis , utpotc Agrcstcm , qui ctiam

Martiani Capellae lib. I. §. o4. 99

ctalis , ac Nevería, tuque Сопзе ex decima convenistis. Venit ex altera 5o

Raralia, Compítales, Domésticos, qui et Familiares,

Grandales, Hostiles, Militares, Permanaes, Ргае-

etiteâ, Públicos, Salu tares, Viales; sed etiam innnmeros

Genios fictos fuisse notnm est, adeo nt

Prudcntius (c. S л min. 2, 444) scribcret :

» cur Genium Romae mihi fingitis unum,

Qutan partis, domibus , thermis, stabnlis, soleatis

Adsignare suos Genios: perqué omnia membra

Vrbis, perqué locos, Geniorum milita multa

Fingere, ne propria vacet angulus ullus rib

щ umbra ?«

Sic Serving (ad Acn. 5, 85 et 95): »IVullus enim

locas sine Genio est« et Festus: »Alii, inquit, Geniuin

esse putavcrunt unios cujusque loci deum.«

Quibuscum conspirant etiam monumenta, in quibus

multifaria obvia sunt genera Geniorum, utpote

Acternalis, Boni, Caclii montis, Centuriac, Ci

vitatis, Cobortis, Coloniac, Exercitus, Fontis,

Gubernatorie, Ilistoriae, Ilorreoriun, Jovialis, Jovie,

Jovis Stygii, Junonis, Larum Angus tur inn,

Loci? Magni, Dlnnicipii, Pacifcri, Plutonis, Populi,

Priap! , Principie, Publici , Romani populi, Saucti,

Senatus, Somni, Tbeatri, Tlicsanrorum , Viarum.

Vide igitor, an Cunctalis Lar forsan ill с sit Ge

nius antiqnissimus à Variolic (ap. Augustin. 7, 5)

inter déos selectos relatus, qui in lapidis ctiam

titulo (ар. Reines, p. 183. 165) nomine Genii dei

decoratur, et quem praepositum esse statuebant ac

vim Labere omnium rerum gignendamm (Augustin.

7, 13). Cunctalis enim a cunctus derivandum, non

a ctmctari.

ac Neverita] Dea timorie vcl revcrcntiae. Vülo.

— Alii pleriquc libri Nerita. Forsan Nerina pro

Депо, ut Gcllius I. 13. с 21, тс1 Nerine pro

Nereides, ut opportune IVeptuno jungantur. Glossa

tarnen »Neverita, revcrentiae dea.« Grot.-— Glossa

lectioncm Neverita firmare videtur. Goez. — Sed no*

men inauditum neque idem, qnod reverential Audaciores

qnam ego, pro Neverita fortasse Reveritam

substituissent ; ct tale quid jam Vulcanius in mente

babnissc videtur. Nee deum tantum Timoris fuisse

VirgUius (Aen. 9, 719), Clandianus (in Ruf. 1,

34) et Augustinus (episL 44) testantur, quem Lacedaemonios

coluisse Plutarcbus (in Cleom. p. 808)

docct; sed feminini etiam generis dcam Paventiain

apud Augiistinum (civ. dei 4, 11) invcnie~. Qunmque

Plutarcbus monucrit, ubi mo tum, ibi etiam

rev erentiam esse, et Servius (ad Acn. 7, 327) tradidcrit

» F'enerationis Plutoncin patrcm esse«; probaveris

deam ab Ovidio (fast. 5, 23) Reverentiam

dictum eandem a nostra quoque appellarL Attameu

vulgatam non ausim mutare lectioncm.

ConseJ Consum a IVeptuno distinguit; non vero

Ausonius, qui canit: »Turn Jovis et Consi gcrmanus

Tar taren s Dis.« Item: »Cacuida convertît pro

les Saturnia Census.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius: sed et Livius et Plutarcbus

Consualia noniinant festa, quae celebrata, ni fallor,

vigésimo primo Augusti, itcrnmque décimo quinto

Dcccmbris. Pro Capclla glossa vestue : » Conso reo

ты Tr¡Q "l6idoç« GnoT. — Conse haben t priores

editioncs et multi e libris scriptis, codices etiam

Monaccnscs quatuor (B. C. D. £.). Alii exhibent

Cosse, qnod facile intelliges, modo breviatac scriptionis

vocum qualis consul cet mcminerls. Fortassis

ad cundem deum etiam referenda inscriptio est

»Cososo deo« dedicate, licet Rcinesius (p. 121

n. 84) locale numen intclligat Quoniam autem

scriptorcs veteres omnes Consum appellant, hoc aomen

omnino erat praeferendum. Consiliorum deum

fuisse perbibent (Varro L. L. 5. p. m. 54. Festus

voce Consualia. Dionys. Halic 2. p. 100 Sylb.

13 *

100 Martiani Capellae lib. I. $. S5.

Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatis; quippe hi in conet

ab eo sua habcns PlntarcL. in Romulo p. 2j.

Augustin. 4, 11. Amol». 3. p. 113. Add. Ovid. fast.

3, 199.Tcrtull. ad nat. 2, 11} de spcctacul. 5).

Inprimis notatn digna inscriptio est, quam in circo

effossam Tertullianus prodit, hiijus quideui tcnoris:

• Consus consilio, Mars duello, Lares comido (vel

at Salmasius ad Solin. vult » eolio « al. » Coilo «

Mull. Etr. П. 94. n. 31.) potentes.« Plurimi quidem

IVcptunum cquestrem ciindcin quem Consum

esse affirmant (Liv. 1, 9. Serv. ad Aen. 8, 636.

Auson. Eid. 12. inonosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Ascon.

in Cic. Veil". 1, 10. Dieron, in vita Hilar, c. 16) 5

DionYsius autem llalicarnassensis tradit, alia opiiiionc

statui »ludos quidem équestres IVeptuno fieri:

a ram vero subterrancam positam Genio cuidam,

cujus nomen proferre nefas sit, âaifiovL асрцтео,

occultorum consiliorum duci et custodi.«

Fortuna] Difficile dictu est quacnam hie intclligi

debcat , sed verisimiliter antiquissima , quippe

cni jam Servius Tullius fanum prope Tiberim extra

nrbcm dedicaverit (Varro de L. L. 5. p. 55 f.),

et cujus in honorem qnotannis festum cclebratiim

fucrit (Ovid. fast. 6, 773), vel ea, quae dicta est

publica Fortuna (Ovid. fast. 4, 376. P. Victor in

nrb. regione 6.) sivc populi Fortuna potent is, cujus

festum IV Kai. Jun. in Kalendario (Burm. ad Ovid.

fast. p. 262) notatur.

Valitudo] Quamvis bonam .intelligendam esse,

quae saepe Hygieac vel Saluds deac nomine invenitur,

conjeceris, supra tamen (§. 45) Salus dea

jam adeitata erat. Restât igitur ut ad duplicem verbi

voleo sensum respicicns Martianus Valitudinetn dc-

&m, quasi validant, finxerit pro illa, quae nomine

J'alentiue apud scriptorcs (Solin. ab init. c. 1)

pariter atque in mannoribus (Grut. 2, 12) legitur.

Pastor] Gyraldus citat: «Favorque, Pavore (pro

Pastor) et Manibus refutatis.« Probe: nisi forte

Pallore scripserit Martianus, quod propius abest

a vctcri sen invetera ta scriptura. Et Pallerem, et

Pavorem, déos fuisse, nemo est qui nesciat Grot.

— Quo ex códice Gyraldus lectionem illam habuerit,

incertum est: equidem in millo earn reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectionem inveteratam

esse fatetur; quapropter nibil ausus sum ma

tare ; praesertim qunm pastor illc Nomius esse possit

, non quidem legislator (Cic. IV. D. 3 , 23) , sed

arto Trjç vo¡jLÍjc, ut Servius ad bosce Virgîlii (ia

Georg. 3, 1) versus, ad quos respexisse Martianus

vide tur, cognomen illud interpretatur :

»Te auoque, magna Pales, et te, memorando,

canemus,

Pastor ab Amphryso.*

Attamcn non repugnabo si quis Pana malucrit intelligere,

quippe quem Ilomcrus ctiam vÔ[UOV

■&£OV appellant (add. Pausan. 8,38, 8). Quin

ctiam fatcor illud que voci Favor adjunetum Gyraldianae

lectioni favere. Cuique mc audaciori licebit

in textum rccipcrc »Pavore et Manibus refutatis.«

Ego vero judicium inciim suspendo.

Manibus refutatis] Id est: düs inferis repulsis.

"Vi LC. — Male , si quid video. Déos enim inferos,

Plutonem, Vejo vein, neutiquam repulsos sed potins

adeitatos fuisse ex ipso Martiano liquet (§. 47. 39).

Manibus autem, Appulejo teste (de dco Socrat.

p. 153 Oudcnd.), non nisi » honoris gratia dei vocabulum

additum est«, quum incertum sit, »quae

cuique corum sort ido с vendit, utrum Lar sit an

Larva« quippe, inquit, »tantum cos dcos appellant,

qui ex codem numero juste ac prudeuter vitae

curriculo gubernato, pro numinc postea ab hominibus

proditi, fanis et caerimoniis vulgo advertuntur.«

Anceps igitur Manium appcllatio est, quia incertum

Martiani Capellae lib. I. §. 56. 101

Г- l. . '

spectum Jovis non poterant advenire. Ex duodécima Sancus tantummodo 56

evocatur. Fata vero ex altera postulantur. Ceteri quippe illic dii Manmm 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequcnter acciti. 58

Vejovis, ac dii pubbci ter quino ex limite convocantúi\ Ex última regione 59 00

■••• :- ■-•••. .{■:,..■■ .•■ .

cet, boni an mail 1111 sint futurî. Undc idem Appulejus

(florid, p. 57 Oud.) Pytbagoram ait a Brachmanis

in India didicisse »qoot partes animi, qnot

vices vîtac, quae dits Manihus pro mérito suo cuiqne

tormenta vcl praemia.« De nomine ipso conf.

Millier (Etrusc. П, p. 05).

non poterant] Cur manes a Jovîs conspecta

removeantur, haec est cansa, quia Jupiter aether

(§. 67. 149. 150) тс! certe superior acr est,

Manes autem in inferiori tantum acre versantur

Sancus] Deus, qui sancit et confirmât res.

Vclc. e glossis. — Hercules Sabinorum. Sic Arnobius

: »At Hercules Sanctus deus.« Sanctus

enini, Sangus, et Sancus idem sunL Grot. —

Male Arnobii locum (L. 4. pag. 145) bue refert

Grotius; melius Goezius Ovidium (fast 6, 215)

et Tcrtullianiun (ad nation. 2, 9 f.) laudat; sed

nberiores adiré poterat fontes (Liv. 8, 20. 32, 1.

Fest y. Pracdia. Dion. Halicarn. L II. p. 113; IV.

p. 257 Sylb. Su. Ital. 8, 422. Propcrt 4, 10,

74. Lactant. 1 , 15. Augustin, de civ. dei 18, 10

ibique Vir. Tarro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.

Grut. inscr. 96, 5 — 8,- et prae omnibus Aid. Manut

in Grut. lampade IV p. 173). Evocatur pro

àevocalur с Dresdens! códice, reposui.

Fata] De Fatis, sive Paréis (Gell. 3, 16),

docte disserendo otium nobis fecit Spanhemius (numism.

H. p. 639 sequ.). Ile rum iterumque corum

mentioncm facit noster (§. 89. 560. 733.).

ceteri] Scnsus est, ex altera, nimirum quae

duodecimam sequeretur, tertU deciuu regione non

nisi Fata postulate esse, qitum reliqiii in ea Dii

Maniuin csscnt, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 55) noster dixerat. Innumerae legiintur

inscriptiones »Dis Manibus« dicatae, id quod

probe advertit Prudent! us (c. Symin. 1,402; add;

superior ad §. 5 not.). Graeci VJto%&ovíovc eos

vocant (Apollodor. 3, 10, 2 £) sive жата^ао-

viovç (Strab. 5, p. 244; 7, p. 277). Probe Manes

a Superis distinguit Virgilius (Aen. 10, 54; 12,

646. 647). :i, , ...

ел*] Omiserat banc particulam Grotius, quam

e codicibus Alonacensibus (11. D.E.) supplevi.

ejusque coelestis Juno] Quia Saturn! erat (ilia:

undc notisaimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 463. 5, 330; fast. 5, 235. 6, 507. Vîrg.

Aen. 1, 23 cet. SUius 2, 527. 3, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) cliam et

in lapidum titulis (Grut. 89, 3) legitur. Coelestis

autem cognomlnatur, ut ab Inferna (Virg. Aen. 6,

Д38), Averna (Ovid. met. 14, 114. SU. 15, 601),

sive Stugia (Stat. Theb. 4. 526. Appulej. met 11.

p. 763 Oud.) distingua tur.

Vejovis] Meminernnt ejus Cicero (IV. D. 3, 24)j

P.Victor (urb. Rom. reg. 8), et Plinius (H. N. 16, 40,

79). Quantopcre autem in describendo eo dissen

tient ve teres, ex со patet, quod alü (Gell. 5, 12)

eum nocentcm ct sagittis armatum, alii (Fest. v.

Vesculi p. 589 Dae. Ovid. fast. 5, 450. 457.

440) juvenem ct inermem dicunt, mirorque doctos

Ovidii interpretes, qui banc contradictionem nc

verbo quidem attigerint ; unde omnino Gronovius

ad Gcllium (p. 402 Conr.) conferendns. Sed apcrte

102 Martiani Capellae lib. L §. 60.

61 Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl-

Martianns infra (§. 167) »Vejoycm, Vcdîum, Ditem

et Plutonem unum cundemquc esse« docet,

pracsidiumque Labet non solum in monumentis a

Gronovio allât is, eed in devovendi etiam formula

a Macrobio (Sat. 5, 9) prodita, cujus prima yerba

sunt: «Dis. Pater. Vejo vis. Manes. «

publici] »Dcoe públicos* Tarro (ар. Augustin.

7, 17) esse ait eos, »quibus Romani aedes dedi

caveré, quosqnc pluribus signis ornatos notavere.«

Eosdcm inscriptiones ctiain produnt adbuc exstantce

(Grut. inscr. 10G, 2, 5).

Noclurnus] Dudnm IVocturni meminerat. Hie

¡taque loco non suo quantocius crit dejiciendus.

Lege: »Ex ultima regione Forctilus, aut Foriculus.

« Vide Angustinum de civ. del L. 4. c. 8 et

L. 6. c. 7; nisi malueris »Yortummis« aut »Portumntis.

« Vide Festum bac voce. Vohck. (sp. criU

p. 80). — Gerte illud viri docti »nisi malueris*

centics repetí potest. Equidem malo pro non scri

pta habere ejusmodi conjecturas nullis argumentis

fultas. Diversue quidem Noeturnus hic a superior!

(§. 45) esse videtnr: quinam autem sit non liquet.

Videant alii num forsan loco Uli (Ovidii de art.

am. 1, 567):

•Pfycteliumque palrem nocturnaqne sacra precave*

lucem deberé posait?

*Tanitoresque\ Janitorcm aulae coelestis quidem

Janum (Ovid. fast. 1, 1, 139) Orcique janitorem

Cerberum (Virg. Aen. 8, 296) novimus; terrestres

autem alibi ncquidquam quaeeivimus. Si quid video,

Martianus popularium suorum scripta ante ocidos

babuit, vel Tertulliani, qui (de idolol. IS): »Cardeam

« doeet »a cardinibus appellatam , Forculum

a foribus, Limcntintim a limine*; Tel Arnobii,

qni (1. 4. p. 132) Romanorum ridet opinionem »Limentinnm

ct Limam cnstodiam liminum gerere et

Janitorum officia sustinerc.« Sed accuratius Au

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domiii suae ponit ostiariiun, ct quia Lomo est,

omnino non sufficit. Tres igitur deoe posuerunt,

Forculum foribus , Cardcam cardini, Limentinnm

limini.* Confer Ovidium (fast. 6, 127). Hos igitur

noster uno terrestrium Janitorum nomine compre*

beudisse videtur.

Ахлпоз\ Qui intra zonas, sire sedecim bas

regiones non habitant. Vrac.— Azonorum meminit

Servias ad illud Virgilii:

»in medio focos et dis communions aras.*

■DU, inquit, communes sunt, ut aliqui dicunt,

Mars, Bcllona, Victoria, quod bi in bello u tri

que parti possunt favere* ut autem altioris scien

tial homîmboa placet, dû communes sunt, qui

aÇcûVOl dicuntur, id est, qui cocli certas non

babent zonas. ■ In catalectis babes. Grot. — Meerviam

intelligcs, si verba (ad Acn. 12, 118)

ea, quae Grotius omisit,

pserat enini:"»qui cocli certas non

eed gencraliter a cunctis coluntur: ubique enim

cos esse manifestum est; nt Mater dcùm, cujus

potestas in omnibus zonis est.« Curiosius PseUus

in brevi expositione dogmatum Clialdaicorum (in

Gallaei Sibyllin, orac. append, p. Ill) inquit:

r>a.Çoyvoi sunt dii, qui zónam non babent, ut Sarapis,

Dionysus, sive Bacchus ; Osiridis item бsiga

quasi ad geiiiorum series catenae more connexa,

ct Apollinis , appcllantur azoni dii, quod ex

pedite potestate- sua in zonis nluntur et supra

déos conspicuos coUocati sunt« (add. Stanleyum

in Clerici op. philos. 1,2, 7 $ et Cleric, in indice).

commonente] Grotius commovente edidit, noMartiani

Capellae lib. I. §. 62. 105

lenio convocantur. Tunc elementorum praesules, atque utilitatis publicae 62

mentiumque cultores, omnisque populus potestatum, quîs Numac multus

successor indicatur; qui confestim omncs imperio Jo vis convocati, in aulam

stramque lcctioncm, quam et Basilcensis Labet, ad

margincin rejecit; male!

elementorum praesules] Eosdcm, quos inf. (§. 21 1)

> elementorum praesides « appellatos cum angclis

auimieque beatorum eoclatos Mercurii comités fingit.

Diodorus quidem (1, 12) elementa ab Aegyptiis

pro dus habita esse docet; et Minucias Felix (19,

12) Zenonem interpreta« ait » Junonem aera, Jo vein

coelum, Neptunum mare, ignem Vulcanum , ct cete

ros similiter vulgi déos elementa esse monstrare.t

Quod etiam Empcdoclem statuissc, divcrsis tarnen

dcorum nominibus cuique elemento adscriptis, Di

ogenes Lacrtius (8, 76. p. 538 Meib.) tradit. Con£

Stobaenm (in eel. 1. 3. p. 67 Heer. 1, 11, 11

p. 289. 1, 52, 40. p. 973 f.). Attamcn mirum vidcri

potest, boscc deos, qui jam aderan t, a nostro

iter um in sceiiam duci, nisi cos dupliccm personam

sustinuisse et eo fere modo elementorum praesides

appellatos esse dicamus, quo Cicero (in Verr. 5,

72) Mercurium »jiivcututis praesidem« dixit, qnantumris

majus etiam buic deo incumberet officium.

De dementis confer et notam inferiorem (ad §. 758).

mentiumque cultores] Similiter Persius (5. 63):

»Cultor enim es juvenum«;

philosophes enim intelligo, quos infra (§. 211. 215)

etiam inter »beatorum vetcrum animas, quae cocli

templa mcruerint« rcfert, quosquc Virgilius (Aen.

6, 665) in elysio collocat:

» Invenías out qui vitam excoluere per, artes.*

Confer et Ciceroncm, qui (pro Rabir. 10) parités

dixcrat »viro rum sapientissimonim mentes sibi vi

der! ex hominum vita ad dcorum rcligioncm et snnctimoniam

domigrasse, seque pro illorum fama, glo

ria, memoria, non accus ас pro patriis unis atque

delubris propugnandum putarc« (couf. infra §. 94).

Ceterum mensiumque pro mentiumque in códice

Cantabrigiensi exstare ca tantum de causa observo,

ut attentes críticos faciam ad corruptam tantopere

ex sola pronuntíatioiic seribendí rationem, de qua

diligenter (in palacogr. V. III) interpretes, sed surdis

interdum auribus praeditos, admonui.

indicator] Ita in plerisque excmplarihus, ctiam

manuscriptis. Unus yero habet indicat cum interrogatione,

ut sit sensus: »IVec Numa, qui cum Egeria

nympha eongrediebatur, nec quisquam ejus suc

cessor potest indicare nomina omnium illorum coelestium

potestatum.« Vixc. — Locus est nodosns:

forte an sic enodandus: »cum quis IV urna, muítusque

successor. Inde atque confestim «; rcl si

mavis »TuHusquc successor« non pugnabo: successit

enim Numae Tullus Hostilius, sed hoc longius abscedit

G нот. — IVeque Vulcaiùus, ñeque Grotius

locum iiitcllcxit. Potestaies quas dicit ipsi reges et

imperatorcs sunt Romanoruin, in deorum numerum

reeepti; quorum tarnen primus Romulus Quiriui

nomine supra (§. 46. 50) jam indicates hoc loco

praeteriri a Martiano potuit. Quinam reliqui eint,

definiré uoster non audet, ideoque mullos tantum

JVumae successores nominat. »Deum«, Cicero (de

IV. D. 3, 15) inquit, »habent Romulum nostri

aliosque complures, quos quasi novos et adscrtptitios

cives in coelum receptos putant«; et alio loco

(de legib. 2, 8. p. 100 Davis.): »Divos et eos, qui

coelcstcs semper habiti , colunto ct olios, quos endo

со el о merit« loeavemnt, Hcrculem, Liberum, Aeeculapium,

Castorem, Polluccm, Quirinum.* Hi

enim omnes initio mortales crant. Claudianus igitur

(bell. Gild. 131) in Universum:

104 Martiani Capellae lib. I. §. 63.

63 coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc Janus in limine, militesque

Jovis ante fores regias constiterunt, ingressuros ctiam cunctos nominatim vo-

64 cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam femina, quae

»Moerent indigetes , et si quos Roma recepit

Ant dedit ipsa deos«

(Adde Minuc. Fcliccm 6, 2). Quod antem ad ¡4umam

attinet, notissluia res est, deorum cultas fun

damenta ab eo jacta fuisse (Florus 1,2. Quinctil.

5, 7, 18. p. 555 Spald.), undc Prudentius (perist.

в, 443):

»Fiai fidelis Romulus

Et ipse jam credat IVuma«

quasi maximum CLristiauae religionis triumpbum

canit. Arnobius ctiam (2. p. 50) »IVumae regis

superstitionum « meminit; neque est cur boc Mar

tiani loco corruptum Nuraac nomen esse cum Fabricio

(in bibl. Lat. Ш, p. 222 Em.) censeamus.

coelitum] E Basileensi códice sic reposui pro

coelitem in editis, quamvis boc, quod paulo post

scqnitur (§. 64), ctiam legi posse alii censuerint.

convibrantibus] Ita pro cum vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guclferbytanus ctiam codex teste Gortio, practercaquc

Hugianus, Basileensis, Britanniens, Cantabrigiensis,

et Bodlcjanus primus babent Sensns

est: »Sidera recipere cum applansn animas eorum

qui coelum meruerint« (§. 94, 211). In as tri э с ni m

dû (§. 95, £ 97.). Undc locutio Martiano familiaris

»propositum in sidera tendere« (§. 95) sive »proposit

um sidcrcae cupidi talis« (§. 94). Mortales cnim

coeli ascensione digni inter Stellas recipiebantur

(Hygin. fab. 224. p. 291 Jttunck.).

limine] Hoc suuiu officium pro fitctnr ipse Ja

nus verbis »code s lis janitor au lac (Ovid, fast 1,

159) qui limina servo« (1, 175). Ita et Virgilius

(Aen. 7, 610): r:.!,. ■• -i vcl .Ы: « .

»nee cus tos absistit limine Janus.«

Fama] Prorsus contraria Valerius Flaccus de

Fama hace canit (2, 217):

»Quam pater omnipotent diana atque indigna

canenlem

Spargentemque me lus placidis regionibus arcet

Aelheriis.»

Atque alii etiam poctae (Virgilius 4, 175. Ovid,

met 12, 45) in malain partem cam accipiunt Clandianus

quidem (Stilicb. 248) idem Famae officium,

quod noster canit; ejus tamen versus non ut Bur»

mannus, sed boc modo legas vclim atque distinguas:

s Пасс dum Roma refert, jam Fama loquacious

ales

Pervolat oeeanum Unguis , et mille citatos

Festinare jubet proceres*

male cnim vir doctissimus »aus loquacibus« edidit,

licet ales Mcrcurius, ales Amor, cet minime inanditi

sint; at alas diecre loquaces Claudiano pre

fecto indigna figura erat.

praceon ans] Gl ossa: »Praecono xrjçv66ù).* Utitur

et Cyprianus lib. 1 adv. Démet uti mihi indi

cium fecit Meursius meus. Gloss. Isidori: »Prae

cono, praefor, loquor.« Grot. — Finxisse Jiaec

vide tur Martianus ad nomenculatorum officii simitudincm,

quos praeconum ctiam nomine appellatos

esse Iapidum tituli decent (Grut 626 , 1 , 3. 4.

1116, 6). Conferre praetcrea opcrae prctium crit

Horatium (epist 1, 6. 50) et Juvenalcni (sat 1, 97):

»Ule tamen faciem prius inspirit, et trépidât, ne

Suppositus venias, ас falso nominé poseas.

■ Agnitus accipies: jubet a praecone vocari* cet.

Plura dabit Pignor. (de eerv. p. 144 sequ. ed. 1623).

Martiani Capellae lib. I. $. 64. 105

Adrastia dicebatur, urnara coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe dccidcntes sphaeras peplo

inflexi pectoris E^iacfi¿vr¡. Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen- 65

Adrastia] G£ praeclarum locum Ammiani Mar» torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex

Cellini (14, 11, p. 65 GronoT.): »ultrix facinorum volubili« in Hugiano códice culpa, ut videtur, liunpiorum,

bonorumque praemiatrix Adrastea, quam brarii desiderantur, eorumque loco absurdum hoc

TOcabulo duplici ctiam Nemesin appcllamus; jus glossema insert uni est: »Sortee enim propter huquoddam

sublime numinis efficacis, bumanarum men- шалаш impotcntiam repertac sunt, quia per se netium

opinione lunari circulo supcrpositum , те1, nt sciebant bomines quid essct, vel quid vitandum

definiunt alii, substantial is tutela generali potentia foret.«

partilibus prnosidens fatis; quam tbeologi vcteres sphaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

Engentes Jnstitiae filiam ex abdita quadam actcr- Vclc. — Vix arbitrer. Cf. descriptionem Fati, quod

nítate tradunt dcspcctarc terrena. Hace, inquit, ut Graeci HertQCù^ièvTjv sive ELfJLaQuavrjv vocant, ex

regina causarum ct arbitra rcrum ac disceptatrix Cbrysippi Stoici scntcntia apud Gellium (6. 2):

urnam sortium tempérât, accidentium vices alternans, »Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et in*

vol unta tumquc nostrarum exorsa interdum alio quam dcclinabilis series rerum ct catena', volvens semctquo

contenderant cxitu tcrminans multipliées actus ipsa sese et impllcans per vetemos consequentiae

permutando convoi vi t ; cademque necessitatis inso- or dines , ex quibus apta connexaqne est « Adde

lubili retinaculo mortalitatis vinciens fas tu s tumen- Cic. dc div. 1, i>;>, 125 ; ct Euseb. Praep. cvang.

tes incassum, et incrementorum detrimentorumque 15, 15, p. 818.

momenta vcrsans nunc erectas mentium cervices peplo inflexi pectoris] Hypallage pro inflexo

opprimit et cnervat« , cet. Plura de Adrastea peplo pectori.« Vixc. — Etcnim ut orbes peplo

dabit Spanbcim. ad GaUim. b. Apoll, v. 107; Wyt- excipi possent, hoc inflexum esse debebat

tenbacb. ad Plut de sera num. vind. p. 107 et ad EifiaQfievrj] In cditis libris Imarmine legitur,

Plat. Pbaed. p. 251, et Blomfield. ad AcschyL in manu scriplis Dritannico, Cantabrigiensi , Bod-

Prometb. v. 972. Eandem esse cum Fato et Ne- lejano primo , Monacensihus (В. С. Б.) Imarmene,

cessitate Aristoteles confirmât (de mundo с. 7 et in Hugiano perperam in marmore. Glossa Mona

in Stobaei eclogis 1. 6. 22, p. 190 Heeren.), quarc censis (E) addit: »Ymarmene quasi proprium feparum

abest, quin ex ipso Platonc bausisse no- minac, quae boc faciebat Intcrprctatur (sie) autem

strum arbitrer, qui (Rcpubl. 10, p. 016 Steph.) ex Graeco Ymarmene chronu senecJies, temperie

fusiim (ctTpaXTOv), quo totius mundi forma expri- continuatio.« In Bod lejano ctiam códice glossa admitur,

iv'Aváyxt¡gyóva6t бхскфЕб&си, ait; sicut diti »Lunaris dea, quia mené Luna dir i tur«; et

etiam Apollonius Rbodius (Argon. 5. 135) simile ш Britannico: »firma memoria.« Quas absurdas ш-

artificium, quo orbium codes tium cursus signifi- terpre tat iones cum in finem commémore, ut palam

cantur, ab Adrastea dono datum Jovi canit Urna fiat, nihil fere ab istis scboliastis disci posse (§. 2.

vero est unde sortes exeunt; qualcm Minoi quo- not). Eí(KtQpúvr¡v autem Latinis uteris scriptam

que tribuit Virgilius (Aen. G. 432). Imarminen nemo mirabitur; pariter certe Ovidius

406 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae supcrûm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernèrent, magistratus in acta coelestiumque consulfcum

66 stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(met 14, 89) et Lucanus (5. 101) Inarimen scribunt

pro ElvaçLfiy (conf. Palaeogr. crit IV, p. 534).

Aspirationem aotem modo demi modo add! supra

jam monui (§. 7).

Atroposaue] Lege de Lac Parca Claudiaiii (de

bello Gild. 201) versus:

»Iret adliuc in verba dolor, nisi Jupiter alto

Coepisset solio. Voces adamante notabat

Atropos , et Ijochesis jtingebat stamina dictis. «

Scribentis equidem (in palaeogr. crit. Ш. §. 527)

banc olim exhibid effigiem:

0rthographae\ Ita praeter Lcideusem codícem

(jtfunck. ad Fulgent, p. 40) codices

censes, Guclferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

mus , Basilcensis, Rcicbenauensis, Darmstattensís,

ct Dresdcnsis, librique editi antiquiores: veramque

banc lee (¡o ne m esse glossa testatur, qua explicantur

»rectae script rires. « Ortbograpbac igitur ad tria

illa Parcarum nomina referendum. Cassiodorus etiam

(de inst div. pracf.iii Г.) adjective orthoyraphus utitar.

librariae] Dcfenditur Martianus marmore antique

(in mus. Pio-Clcm. cd. Mcdiol. T. V. tab. 34), in

quo Parcarum una, Clotbo, fiugitur utraque manu

volumen gestans. Confer inferiorem locum (§. 89).

archiuiaue] Alii »arebium.« Capclla »arebivum«

scripserit. Consonus est huic loco ¡He Ovidii:

. — » intres licet ipsa sororum

Tecta trium, cernes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularía ferro.*

Tabularia Nasoni, quae Marti a no archiva. G пот. ——

Acque est quod archium reponamus. Voce archivum

jam ante Alartianum non solum popularis ejus

Te rt ni Пап us (apol. 19), sed alii etiam (v. Duker.

de latinitate ICtor. p. 444) usi sunt

exuviis] Ita Octavius (Sueton. Aug. c. 94) in

somuo vidit "(ilium mortal! specie ampliorem cum

fulmine et sceptro exuviisaue Jovis Opt Max. ae

radia ta corona.»

indusiari] Utitur sensu eodem Capella libio

fecundo, et Apulejus: »Pulchre indusiatus adules-

Ghot.

vertici] Descriptione mundi per verticcm Jovis

pars mundi, id est sphaera coclestis, intclligitur;

per coronam Zodiacus; per rutilans vela

Martiani Capellae lib. t $. 66. 107

serti flamm antem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus ocuhs interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrcctiore corripuit: laeva enneaphthongon

men splendor aetberis. Vestís candida supcriorem

aerem, hyalin!, id est vitrei, amictus perspicuitatem

aérie désignant; per vibratos ignium intelliguntur

stcllae. Vulc.

contegitgue] Velamen boc Jovis

Winckelmannum (mo num. n. il) et Viscontium (in

museo Pio-Clement. V. tab. 2 edit. Mediol.) adeant.

An riciniatus Jupiter, de quo Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondum liquet. At non Jovi tantum, sed

Saturno ctiam (§. 70) et Juno ni caput tectum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquis dits, mortalibusque

in deorum numcrum rcceptis, hoc commune

fuisse, ita ut divinitatis esset nota, uberius demonstravit

Cupcrus (apotb. Houicri p. 202 sequ.).

Quid? quod omncs umbras sive animas veletas a

veteribus pictas esse multa testantur monuments

(Graev. tbesaur. ant Rom. ХП. Tab. 10. Museum

Pio-Clem. IV. tab. 35. V. tab. 18).

ex posticis] Libro П. de lectica loquens: » Po

stica (ita lego ex MS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta Bustulere maneipia.« Grot. — Intcllige partibus;

illud enim adjectîvnm est, et male Grotius

(§. 145) eorrexit e MS. suo postica, siqnidem posticam,

scilicet partem, noster voluit.

texueratj Arnobius (3.p. 1 19) > «Vestís indigent

(dü) tegmine, ut virgo Tritonia curióse iis stamen

neat, et pro qualitate temporis, aut trilices tuni

cas, aut de sérico et sine onere imponat.« Addc

Oppianum (de piscat. 2, 33.) Sed magie ad Apol

linaris Sidonii bosce versus (carm. 15, 126$ p. 378

Sinn.) noster respexisse videfur:

*At parte ex alia textrino prima Minervae

Palla Jovis rutilât «

Nam altior verbis sensus inest, quam si ea de tcxtautum

arte explicare volueris. Pallas enim

39. 568), qui rutilante hic velamine

significalur.

dehinc] Sive dein, ut in Guclferb. Gortius legit.

hialinos] Junoni ctiam (§. 67) »hyalinem vestem

« tribuit, quoniam actber pariter atqne aër lutransmittit.

Romanorun

sunt , nt

(Silin s 4, 347. 7, 413), pariterque Martialis (12.

3. 15) aquam ob perspicuitatem vitream appcllavit.

Golorem si intelligcre malucris, ille erit, ut Ovidii

verbis (met. 5, 48; art am. 3, 173) utar, »aëris

qiium eine nnbibiis est.«

duos globosos] I4on duo, nt Grotius, sed duos

cditiones anteriores, llugianus et Cantabrigiensis

codices habent, licet parum intersit. Duobus gl obis,

ni fallor, Solem et Lunam denotare voluit, auro

ilium (§. 73. 188), electro banc. Electrnm hoe

qnoquc loco, ut Hcynius ad Virgil, georg. 3,

522, mctallum, non succinum intclligendum puto,

quia illud splendore nobilius, qiianquam adultéralo;

aurum enim, eui quinta argent! porfío inesset,

ejectrum appellatum esse Plinius testatur (33. 4),

quod Xevxov %Qv6cv Herodotus dixit (1. 50).

Conf. doctam Buttmanni disscrtationem (in Mythologo

T. II, p. 337 scqu.).

enneaphthongon chelijn] Ut éweáxOQÓa apud

Athenaeum (14 p. 636). Нас lyra regimen harmo-

14*

108 Martiani Capellae lib. I. $. 66.

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos antera smaragdineae fluctu yiriditatis

herbosos vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis intcrtextae oculataeque fpallae, ex qua multicoloribus notulis variata

niac codes (is designa tur; novem autem ei chordas

tribuit, quia supra (§. 28) liarmoniam illain ex

Septem planetie cum spbacra aplane et terra con

stare dixerat Conf. Euclid, in in trod. harm. p. 19.

Mcib. et S trab. 13. p. 618 Casan!). Ilugiumquc

in libro de myth. p. 185. 184, inprimis autem

Bocckbium in Creuzeri Stud. T. Ill, p. 89 scqu.

calceos] Ex hac calccorum descriptione quilibet

terrain agnovisset, ctiamsi Martianus non addidisset

a Tellure eos annexes esse. Sapit poética baec

descriptio opinio nein antiquissimam, dei sede m a

coelo indc usque ad terram pertinerc, quam ideo

dixerunt » suppedaneum pedum ejus«, Serapisque,

deorum maximus, in cpigrammatc Graeco, a Ma

crobio (Sat 1, 20) nobis servato, ipse de se praedicat:

»Tata de [Wt rtôâeç eióL*

smaragdineae] Duo smaragdinae. Vonck. (sp.

crit p. 147) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster u tit or, Vcnantius etiam Fortuna tus (8, в,

18) habet .Martian us M

viriditatis herbosos* dixit, quia

tribuitur viridis (praeter Plinium vide

in carm. de Phoenice 155).

viriditatis] Grotiue viriditati: nostra m lectiocodices

praebent Dresdensis, Basileensis, Darm-

Bodlejanus, Britanniens, Cantabrigicnsis,

t, et teste Cortio Guelferbytanus.

t] Grotiue annexuit. Sed illud, qnod

reliquis verbis conformius est, e codicibus Mona*

sibus (B.D. E.G.) recepL

insidebat] Lege: infigebat autem et pavonum

intertcxtae et oculatac , ex qua pictura notulis

multicoloribus variata vernabat.« Palla cnim аш-

plioris vestimenti genus est, quod noster,

fra (§. 71) Terrae herbidam pallam tribuit,

veslibus supra descriptis addit, cique cum insidere

fingit Testes enim ita etiam usúrpalas esse Pollux

(7, 51 5 p. 722) doeuit

oculataeque pallae] Coclum significat, stellis

distinetum, cadem figura qua infra (§. 811) Astronomiam

»quandam gemmatam nec minus tolis artubus

decenter oeuleam* finxit, Argi ni mir um fabulam

respiciens, de quo Macrobius (Saturn. 1.

19): »Argum , quem i mint per ambitum capitis

multorum oculorum luminibus ornatum — sed sub

hujuscemodi fabula Argus est coclum s (ell arum

luce distinetum, quibus messe quaedam species

coelestium videatur oculorum.« Plura dabit C. Fr.

Hcrmannus ad Lucian. de bist scr. p. 75. Pavonis

autem e pennis textam eam pallam ait eandem ob

, quia Argi occisi oculps, Ovidio teste

(met. 1. 722), «Tuno excepit volucrisque suae pen

nis collocavit, et gemmis caudam stellantibus im

pievit 5 quapropter et Marlialis (14. 85. 2):

»Nunc Junonis avis, sed prius Argus erat* ,

et Gallus poeta (de duab. soror. fragm. 15):

• Quum quatit et caudam Junonius explicat ales,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.*

Pro notulis Voncbü conjeetnram (spec, crit p. 147)

fioribus aut floscnlis retulisse taedet

variata] MS. varie grata; lege variegata.

G 11 от. — MS. varie al a, variegrata , fors an variecet

Vohck. (spec, crit p. 147) — Minime 1 gâtai Oudexd. (ad Appui. T. I. p. 785. II. p. 296)

caperc ncquinat, qui hic — Postremum in textum quidem recepit Goezios;

cet: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis ego vero prius rctinui, siquidem in

Martiani Capellac lib. I. §.67. 109

picture vernabat. Sub calcéis vero fuscinam deprimebat. Hujus suggcstui 67

subditos Junonis consessus , baud indecenter ornatos. Ipsa vero tecto capite

lácteo quodam calumníate praenitebat, cui gemmis insitom diadema pretiosis:

nam neque Scythidis virecta, nec Cerauniorum vibrans fulguransquc lumen,

si códice variegata legi tur, et ex corrupta

qaorundam scriptura constantem in reliquis lectionem

corrígere nefas est; praesertim hoc loco, quo

noeter eodem jure utitur , quo Appulcjus popularía

ejus, apiid quem legimus (de mundo p. 296): »coloribus

varia tur», vel Catullus, qui (64, 50) » ve

stís priscís hominum varíala figuris- per bypallagen

ecripserat.

fuscinam] Bongarsios fuscinam, male! Subintelligcndum

sine dubio nutre. Infima Latinítas fuscinnm

pro fusco, ut aurinum pro áureo, et mar*

i pro marmóreo dixit. Goez. — Prefecto

erat, quod corruptum Martíano fuscinum obtruderet

vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Drcsdensis etiam, Basílcensis, Iiugianus,

Britaunicus, Guclfcrbytanus, et Monacenses (CetE)

Labent, atque antiquam banc Icctionem esse glo

(E) teetat ur, qua »fuscina , sire tridente,

signiGcari« probe anaotatur, quae praeterca notíssima

res est (cf. Cic. nat. dcor. i. 56).

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

in Hugiano códice, Britanaico, Cantabrígicnsi, Basileensi

et Darmstattcnsi.

calummate] Galummate. Lege vel calymtnate,

G pro С positum; vox est Graeca xáAvfifia. Grot.

— Quoniam autem Lcidensis codex (v. Appui. П.

p. 560 not. Oud.) recte babet Latinis quidem litem

scriptum calummate, banc lectionem in textum rceepi.

Sed liberum ut sit arbitrium iis, qui maluerint

chlamyde legere, bic addo lectionem clámide,

quam Cortius e Guclferbytano códice adnotavit

gemmis] Поливе (in Dionys. 1. 52 ; p.

mis ctiam pretiosis ornatam Junonis coronam pluribus

descripsit vcrsibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita ctiam

Salmasius (ad Solin. p. 195 cd. 1629). Sed legere

debebant viri docti nostrum paulo inferius (§. 75),

ubi: »gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera, Jaspis tcrtia vocabatum; quo patet a

tiano minime Smaragdum et Scytbidem pro

cademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita babent vctcres mcmbranae bibliotbecac

Leidensis; non vireta, ut cdiderunt. Festus:

»Dumecta antiqui quasi dumiccta appellabant, quae

nos dumeta. « Idem : * Yes I ¡eos frutecía densa dicta

a similitudinc vestís. « Lac Ian t. Argument. Mctam.

1, cap. 5: » Frutecía syl varum. « Ma reell in. 1. 14:

» Frutecía prensando vel du mos.« Yirg. Aen. 6:

» Amocna virecta.* Моск. (ad Fulg. p. 12). — Addere

poterat Sedulium (57), qui Yirgilium imitât us

est. Codices etiam Dresdeneis, Britannicus, Cantabrigiensis,

Hugianus, Basileensis, Beicbcnaucnsis,

Darmstatteusis, et Monacenses (В. D. £. G.) virecta

babent.

Cerauniorum] Claudianus:

»Pyrenaeisque sub antris

Ignea fulmineae legere Ceraunia nymphac

Ita et boc loco Cerannii color с pyropo: quarc

manifesto Ccraunium inter ardentes et ígnitas gem

mas rctulerc contra veterum sententiam, quitus

Plinius ntitur auctoribus. Salmas, (p. 27S) — Cc

raunium recentiorcs ecrîptores carbunculum vocaruut.

Ter lull.: »Ceraoniis gemmis non ideo substantia

ígnita est, quod coruscent rutUato robore. « Goez.

110 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

nee flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divae vultus assidua perlucens gratia, fratri consimilis, nisi quod ille

immutabili laotitia renidebat, haec commutationmn assiduarmn nubilo crebrius

turbidabatur. Nam vestis ejus hyalina, sed peplum fuerat caliginosum , quod

flucticolor] Idem est color, quem melius dcscripsit

Hartialis (4, 6i, 7) versu:

»Duasaue similes fluctibus tnaris gemmas.*

Sed amat nostcr composita bujus geaeris adjective,

ut: multicolores (§. G6 f.), multigenum, multiangulum

(§. 158), mullifidum (§. 117. 227), multividum

(§. 109), multinodum (§.423), diversicolor

(§. 14. 15. 67. 811). Aliorum scriptoruin similia

collcgit Burmannus (ad Ovid. met. 11,611; p. 794).

Tltaumantias] Iris Thaamantis filia, Junonis

ancilla (Hesiod. tlicog. 265. 266; Plat. Tlicact.

p. 1 55 Stcpli.). Familiar! hoc Romanis etiam poctis

(Virg. Acn. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

14, 845. Val. Flacc. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

5, 1; add. Cic. IV. D. 3, 20) nomine satis docetur

Junonis diademate modo descripto areum denotari

coclestcm. Jris cnim (Virg. Acn. 4, 701)

»Mille trahens varios adverso Sole colores.«

Add. Ovid. Mctam. 6, 65. 11. 589. Claud, rapt.

Pros. 2 , 98. Sen. nat. qu. 1 , 3 , et Appiilcj. de

mundo p. 325 Oudcnd.

laetitia\ Differentiae causa, quae inter Jovis ct

Junonis naturam statuitur, haec est: ilium pro

ac there, hanc pro acre veteres habuerunt (Cic. 14.

D. 1, 15.2, 25 et 26; acad. quaest. 4, 41. Ma

cros. Saturnal. 3, 4. Porphyr, ар. Eiisch. in pracp.

cv. 3, 4, 11; p: 108 Vig. Serv. ad Virg. Georg.

2, 325; Aen. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

philos. 11. p. 514 Bfunck. Sallust. p'uilos. 6. p. 255.

Cornut. 3. p. 143. Vita Homeri p. 525 Gal. Arnob.

3. p. H 8) , undo nostcr infra (§. 149) Juno -

ncm aëriam appcllat. Atqui acr interdam turbidus,

aether contra purior est ct serenus. »Pars cnim«,

ut Senecae (de ira 5, 6. p. 44 Lips.) verbis autar,

»superior mundi et ordinatior ct propinquior siderihus,

nee in nubem cogitur, nee in tempes tatem

impellitur, nee versatur in turbinem.« Ilinc Horatio

(carm. 3, 10, 8) Jupiter »puro numine« est;

Claudiano (tert. cons. Honor. 167) placidus , ct

Marliuli (5, 6, 9 ct 9, 25, 3) serenus audit.

Lucerna etiam fictilis (ap. Passer. 1. tab. 53) totque

lapidum tituli dicati Jovi sereno (G rut. 23, 1.

77, 6. 1009, 9. Gud. inscr. 4, 4. et 8, 5), pariter

atque Jovi Serenatori (Gud. 3, 8 et 9; 4, 1. 2.

5. 5 et 6), quod quidem ejus cognomen baud

latuit Appulcjiim, qui (de mundo p. 371 Oud.)

cum Serenatorem et simicalem nominavit: quo spectant

ct Graeca ejus cognomina cù&QÎOV (Aristot.

de miind. 7. Straho 1 init. p. 5 f. Casaubon.) et

peúUxiov (Orph.hymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pausan. 1, 37, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut. 11.

p. 154 Gal. Grut. inscr. p. 210). Inde apud Homcrum

ilia: Zevç ai&éçi vaicov (П, 2, 412) et

avd-èça ftai ¿Iwç avyaç. Atque noster etiam

supra (§. 17) »Jovis risum« celcbrarat. Simili modo

Acgyptii Seneca teste (natur. quaest. 3, 14. p. 727

Lips.) » aërem marem judicant , qua ventus est , feminam,

qua ncbulosus ct incrs. « Quod sequitur

vcrbnm renidebat, modo splendere (§. 15. 17. 27.

208. 581. 728.), modo, ut hoc loco ct apud Macrobium

(in Saturn. 1, 11) , subridere signiiicat.

turbidabatur] Hoc vcrbum nostcr cum Saxone,

Martiani Capellae lib. I. §. 67. - Hi

tarn en, si appulsu cujusque luminis tangeietur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subjecta

roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Soliiio , et Apollinari Sidonio commune Label.

Male in Britannico et Cantabrigiensi praesens lcgitur

turbidatur, quum renidebat praccedat.

caliginosum] Dcnsuin aërem et in nubes conversum

désignât , qui natura ipsa obscuras , nisi

Solis radiis illuslrctur. Vulc. — Omniuo rcctius

Caliginosum , quam caligosum, quod hoc loco Ilasileensis

, Darmstattensis , Britanniens et Cantabrigiensis

babent. Sed banc etiam adjectivi formam

я serioris aevi scriptoribus usurpatain fuisse non

solum Cangius docet, sed apud nostrum etiam

(§. 805) tarn in editis, quam in libris scriptis

legitur.

quod /«me»] Ita Guelferbytanus , Britannicus,

Cantabrigicnsis, aliiquc, et vetcrcs practerca cditiones:

undc apparct illud »quo tamen« apud Grotium

non nisi tvpograpliorum crrori adscribendum, quern

errorem non animadvertentes Walthardus ct Goeeius

sccuti suum feccrunt.

cujtisaue\ Ita Hugianus eodcx, Basilccnsis,

Darmstattensis , Drcsdcusis , Monacenses (G. (■ .),

aliique (Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 556) pro cujusdam

in editis.

fulmen] Bongarsius et Vulcanius : fiumen. Goez.

— Rcctc vulgarem retinuit lectioncm: absurda

enim est altera, quam Basileensis et Cautabrigicnsis

exhibent. ¡Ne fingi quidem potest aliquis fiumen

dextra tenens. Fulmen contra bene tribnitnr Junoni,

quae ipsa apud Flaccum (i, 116) hoc jaciendi

potcstatcm sibi attribuit verbis:

» Jam jam ego et inviti torsissem conjugis igncm*,

Unde et Argoliearum matrum ad earn preces (Stat.

Thcb. 10, 69), ut velit in Tbcbas excutere ful

men. Effigies ejus dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Ncomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intcllige, quae Junoni

pariter atquc Jovi adscribuntiir. Ipsa enim

Juno apud Yirgilium (Леи. 4, 122): »et tonilru

coelum omnc ciebo« inquit; unde et Seneca (Me

dea 59) Jovcin et Junonem » sceptriferos tenantes«

appcllat; atque nostcr tympanum ci tribuit, cujus

sono terreri Philologiam finxit (conf. §. 197), imitatus

О vallum, qui (fast. 4, 189) de Gybeleîo etiam

tympano: »Sed me sunns aeris acuti Terret.*

tympanum sustinens'] lia transposita haec verba

in codicibus Britannico, Cantabrigiensi, ct Darnistattensi.

im«] Imtis certe aër, terrae proximus, quandoquc

roscidus. Forsan ct terrain ipsam significare

volait, secundum illud Lucretii (1, 251) :

»Postremo pereunt imbres, ubi eos paler Aether

In grcmium matris Terrai' praccipitavit. «

Id quod posteriores poctae Yirgilius aliiquc fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Hand supervacancam banc voculam

inscrui codieum Drcsdcnsis, Darmslattensisj Cantalirigicnsis

, Britanuici, alioruinquc (Bondam таг.

lect. p. 55) auctoritatc.

solea] Prudcntius (apoth. 456): »soleas Juno nie

lamberé.« ¡4ostcr quum inferiora arris cum Junonis

calcéis comparasset, Ínfima ncccssc erat solcae

assimilait; , quam cum Noctis nigredine comparât.

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem di versicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tanquam nihil ha-

68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidéreo positara quandam sphaeram caelatam varietate

multiplici conspicantur, quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

lit nihil abesset, quidquid ab omni crcditur natura contineri. Illic coelum

omne, aér, fréta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartárea. Urbes

etiam, compita, cunctorumque species animantium, *tam in specie, quam

in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam videhatur

ideaque mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quem

Nam quo inferior acr, со obsenrior. Voce nigredo

infra itcrum ntitnr (§. 157) licet barbara sit(Sciopp.

pr. phil. p. 56 Hcrz.).

zona] Inconstantcm medii aëris naturam zona

descrilicre viilctur, qua modo perlucidue, modo

nobilns est.

obliquabat] Bongarsius quidem cum BasUcensi

dat ablegabat, Darmstattensis abligabat, Ilugianus

alegabat, Guclferbytanus teste Cortio et Bodlcjanus

primus obligabat; sed vulgatam retinui lectioncra,

siquidem verbuin obliquare sensum Labet variandi,

qui oiiiiiino aptus liuic loco est

discolorum] IVon semel Lac adjectivi forma utitur

noster (§. 71. 528) et praeter cum Appulejue

etiam et Prudentius.

uterque regum] Omissa apnd Grotium bacc ver

ba e codicibus Drcsdcnsi ct Uugiano supplcvi.

coelum omne] Sic transposita sunt verba in Basileensi,

Reicbcnauensi, Britannico, Cantabrigiensi,

ct Hngiano códice.

cunctorumque] Codices Cantabrigiensi s , Bri

tanniens, Ilugianus, Leidcnsis (Oudend. ad Appulej.

T. I. p. 152. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v.

71) pariter atque anteriores cditioncs babent cunctarumque;

sed pracstat Grotiana lectio } siquidem

non de bestiis solis noster loqui videtur.

ideaque] IXullus dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexerit, quales in Pbacdro potissimum

(p. 246 Steph.) descripsit ¡lie non intclligendi so

lum, sed etiam dicendi gravissimus auctor et magistcr

(Cic. orator. 5); eolorem tarnen duxisse vi

detur e chjpeo illo, quem Horneras lînxit a Vulcano

fabricatum (Iliad. XVIII, 478 sequ.).

pede ire] Locus monstrosus: favcat Hercules

monstrorum Averrnncus. Lege »pedae rcformantis

speculo.« Nam re etiam in MS. voci formantis

adhaeret. Sensus bic: »Relucebant, inquit, in spe

culo quasi vestigiorum (id cnim peda teste Fcsto)

veram formam refercntinm. « Forte baec cadem vox

Pctronio restituenda, nbi vulgo legi tur:

— »manifesta prius vestigia lusit ,

Deceptique pedes«

(f. inquam pedas). Grot. — Нас conjectura fré

tas Goezins Martiani texium foedissime corrupit.

Quamvis cnim locus obscuras sit, tamen si ad con

jecturas confugieudum est, non solam Grolianam,

Martiani Capcllae Hb. I. §. 68. ИЗ

augeri, quem deprimí, quem nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere> quam beare: quam

vastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque dcorum senatum jussit admitti» i {

Quamvis intus, quos innominabiles sacra vis testatur, intrarent, tarnen etiam

primatibus divûm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ас remorator incedit: glaucoque amictu tectus

sed innúmeras admittit conjecturas. Atque lenior

certc medcla fuerit, ubi petite i. с. paediae , jtatr

deiaç, legeris, quo nomine noster identidem gcomctriam

appellat (§. 378. 728) ; geometricis cnim rationibus

descriptam esse sphaeram, qualem Jupiter

manu teneat, darum est. Scd hoc speciminis tantum

causa attuli, ut appareat nihil facilius esse

quam mutatis Uteris ex ingenio conjecturas fundere,

guales Sardos venales aliquando Ruhnkenius appellavit

alium alio nequiorem (v. Wyttcnhach >it

Rulink. p. 221); vulgatam integram servavi, licet

rcticere non possim, codiccm Reichcnauensem exhibere

pidei reformantis, unde orthographia tantuin

mutata Apollinis nomen Pythei indagar! possit.

Minime hoc spernendum , quo pósito Lie sensus

exit satis congruus: »In Lac sphaera quid singiili,

quid populi agitarent, speculo Pythei reformantis

relucebat« ЛтсгЬит euim compositum reformare

more istoriim scriptorum (v. not ad §. 73. 84. 102.

160. 576; add. Frcinsh. ad Justin, in ind. Gronov.)

usurpatur, quemadmodum apud Appulejum (met. 2.

p. 130 Oud.) Fotis »in epeciem Veneris reformata*

legitur.

fictor] Figulus, jíXa6xr¡q. Cic. »Rcliquos dcos

ea facie novimne , qua pictures , fictoresque yolucrunt.

« Et alii saepe ita usi. Grot. — Ncmpe voeem

tantum explicaturns Grotius erat, neutiquam

Marliani locum.

arbitrarius] Ita Jupiter cognominatur (Euseh.

praep. er. 1 , 7, 10. p. 37 f. Macrob. soinn. Sc.

2, 2). In quodam etiam lapidis titulo (Gud. 7, 5)

legitur: »Jovi optumo maxumo Arbilratori. « Quin

tempi uiu etiam Jovis Arbitrai oris in décima iirbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Graev. Uicsauro

IV p. 1313).

uterque] Jupiter et Juno. Ita cnim supra (§.41)

verbis »regum conjugum uterque« paulo clarius

designantur.

sator eorum] Ad Saturnum alludit nomen, qui

mira (§. 197) »dcorum rigidissimus creator* audit.

Sed satoris nomine отпет etiam gentis alicujus

auetorem significará Ule apud Silium (9, 294) »sator

Quirinus« doeet Pro eorum Holmius (in Crcnii

analect. p. 598) et Barthius (ad Stat Theb. 5.

p. 226) legi jubent deorum; frustra.

(jressihus] Jam Piatoni (Epinom. p. 978 Stepb.)

Saturni stclla ceteris tardior. IVicomachus (in harm,

man. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) »a motu Saturni« scribit,

»qui longissime a nobis abest, gravissuuus in

duc ítaóóv consonantia sonus hypatc est appellatus:

vrtarov yàg то ccvcóraTov* (conf. nostr.

§. 197. 965). Unde et Ausonius (in ed. de sign.

coeL extr.):

»Celsior his Satumus, tardior omnibus astris.*

Claudianus quoque (in laud. Stilich. 2, 459) »pigram

Saturni scinitam« per hypallagen dixit (cou£ §. 855).

114 Martiani Cap ell ae lib. I. $. 70.

caput. Praetendebat dextra flammivomum quendam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quamvis foccunda

circumfusaque partubus , tarnen floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemraarum metallorumque census, atque omnium

72 proventus frugesque sationum larga admodum ubertate fercbantur. Huic Vesta

teetus caput] Graecismus, ut apud Livium (27, pruinosis nivibus] Pariter infra (§. 197) Philo -

37) »virgincs longam indntae vestem«, Martiale m logia Saturai planetae

(о, 14, 6) •caput teetus «, Ov idiom (met 5, 51) catur »deorum rigidissimum

■indutus chlamydem Tyriam « , (14, 262) » pall am

indnta nitentcm«, Horatiam (ер. 1, 17, 28) »quidlibet

indutus«, Virgilium (Aen. 2, 275) »eiuvias

indutus« (11, 480) » ocul os dejecta decoros», (Cir.

206) «dulcí devinctus lumina somno«,et

(1. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis.« Appellat

Rufianas (p. 248 Rnhnk.) » figurant per accusati-

Tum.« Atque apud nostrum iterum iufra (§. 114)

tobtectaque Tultum rirgo« legi tur. Saturaum autem

relato pinxernnt capite ; quapropter Servius (ad

Aen. 3, 407) observât: » Sciendum sacrificantes

diis omnibus caput velare consuetos, excepto Sa

turno, ne numinis imitatio esse videretur«} atque

eadem tradit Macrobios (Saturnal. 1, 10).

draconem] Pluríbus de boc symbolo acteraitatis

alio loco (palaeogr. crit. Ш. v. indic. p. 493) disbaerentem

pruinisque nivalibus.*

puer] Perquam docte , ut assolet, Coperas (in

Harpocrate p. 103) de boc loco disputât, cui taquod

et senis et pueri forma describí potest, prout

antiquum vel recens intelligitur. Ceterum ille etiam

scripsí pro etiam ille e codicibus Brítannico ct

Darmstattensí.

grandaeva'] Mutuatus est boc epitbeton a Silio

(16, 124):

«Al grandaeva deúm praenoscens omina mater.*

(Conf. et not. ad §. 4).

tomen floridam] Alioquin euim non matronae

sed meretrices pictas floridasque vestes, ¿v&tva,

gestabant, quod docte probat Welclserus (in proleg.

Graecis ivuxvxôç dictus, quia, *d Thcogn. p. LXXXVIII). seruL Tellurem vero is orposteaquam

Sol duodecim Zodiaci signa pera gra

vit, in se ipsum quasi redit, vel ut Virgilius (georg.

2, 402) ait,

• In se sua per vestigia volvitur annus.*

Aenigmatis, quod se quitur, de anni numero Solu

tionen! ibidem (pal. crit. Ш, §.252) proposai. Ante

nomine codex Dresdcnsis addit sui, glossa in Basilecnsi

5uo , sed abest a reliquis tarn editis

scriptis.

na tus deceba t, quem e Virgilio (CoL 69)

bausit nos 1er:

•Florida quum tettus gemmant is pic ta per herbat

Vere notât dulci distîneta coloribos arva.

In sequentibos pro contexuerat compiares

(, quod

larga ubertate] Festas: »Opis«, inquit,

«st conjux Saturai, per quam voluerunt

Martiani Capellae lib. I. $. 72. Ш

quae etiam coaeva ejus fuer at, adhaerebat. Quae quod nutrix Jo vis ipsius,

suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 73

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui

significare, quia omnes opes L amano generi

trürait« Orphico (hymn. 13, 11) baec dea jam erat

Eiçijvrjv магауотба 6vv svpXßoig xreá-

хебби

Satarn. 1, 10)

et Opalia celebrar!,

tarn frugum , quam fructuum

esse credantur; ¡taque omni jam foetu agrorum co

acto ab bominibns bos deos coli — Satnrnnmqne

a satu dictum, terrain Opern, enjoa ope bumanae

praebeant, atque ita ctiam in Reichenauensi, Darmstattensi,

Hugianoque códice exstet, atque Casa

bas (de prof. rit. 3. p. Ill) pariter olim legcrit

Sed iternm itcrumque observavi permnlta apud

if quae ipse (p. 344)

instantes nnndinas Francofurtensea

adliaerehat] Multi enim Vestam eandem quam

Terrain pu tabant (CornuL 38. p. 206 Gal.). Unde

Oridins (fast в, 460):

.Et Teliae Ve

porroque (в, 267):

»Vesta еаЛет est quae T«

utrique;

Significant sedem Terra Focusque suam.>

Eadem dоси erat Euripides (in frigia. 178 e Ma-

«ob. Sat 1, 33) versibus:

»Hat y ala u^rto ' ¿Óziav dé <foí 6o<poi

Bçotcûv y.u?.üí6Lv, r¡[úvrp> ¿v ai&èçu*

Sed confer oranino Astium ad Plat.

(p. 247 Steph.) et eandem in Cratylo (p. 401 £

StepL).

nutrix Jovis] Ennius (ap. Laetant. 1, 14) »Jovem

«, »cribit, »clam abscondunt dantqne enm Vestae

(17. p. 319 Mnnck). Cicero (de aniv. 10): » Jam

yero (deus) terram, altricem ii о stram — enstodem

antiqnissimam deornm Tolnit esse eornm, qui intra

coelum gignerentur« (con£ not ad §. 93).

osculari] Ausculari Manuscriptas. Vide Festum:

dicebant antiqui pro osculari. G«от. —

(in gr. philos, p. 206 Herz.): «Transit

AU in O productam more antique, nt lotus pro

lautus , plostrum pro platistrum , cotes pro coûtes:

sicut etiam contra pro О — AU, nt austrum pro

ostrum, ausculum pro osculum, frequentiesimeque

a] Quae ab Oridio (ber. 18, 61) àea

Datar, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

• candida Luna* est.

sorore\ Martialis (9, 33, S), et saepe Oridins

(met 3 , 330 j fast 3, 109. 117; ber. 11, 43)

Lunam sororem Pbocbi appellat Plaribns verbis

alii, at Seneca (Oed. 234):

• Sóror que fruiri semper oceurrens tuo.*

Virgilios (georg. 1, 396):

»fratris radiis obnoxia Luna.»

Silins (8, 173): •

wLunaquc fraterno lustrabit lumine terras *

et porro (16, 35):

»ut Phoebe siellas, ut fratris lamina Phoeben. «

Adde Propertinm (2, 23, 52), Parmenidem (ap.

in qu. Rom. 75. p.282), Cornelium Se-

15 *

Ив Martiani Capellae lib. Í. §. 75.

propinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et rosulenti

splendoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminavit.

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi nitoris lumine caligavit;

sphaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti spcculo cognati lu-

74 minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

75 speculo cognato gemmarura luce resplendens, candentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodccim flammis ignitorum

тегпт (in Aetna 256) , et inferiorem locum (§. 77.

not.). 1

puniceus fulgor] Auroram désignât, quae infra

(§. 116. 219) uberius describitor. IVondum enim

ingrcssus erat Sol, sed »ingreesui propinquabat «

SimU'tbus fere verbis RutUins (itin. 1, 277):

§Roscida punicco fulse: с crepúsculo coelo*

candemqne Appnlejus (met. 5. init.) «punicantibus

phaleris* inducit Rosulentum praeter nostrum

Prudcntius quoquc dixit. .

obstupefactis] Forte obscurefaetis. Уолск. (sp

crit. p. 147) — Melius sic scripsisset Sfartianus, non

tarnen scripsit, id quod librorum exempta doccnt,

neque audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitur: '»calcabat pouti terga unáis ipsis

stupentibus. «

luminavit] E Darmstattensi et Basileensi codicibna

pro illuminavit. Non Appnlejo modo illud,

sed Martiano ctiam (§. 27. 729. 901) usitatum est

lumine] In codicibus a Grotio in margine laudatis

pariter atque in quatuor Monaeensibus (C. D.

Б. G.), Basileensi, Darmstattensi, Bodlejano primo,

et Cantabrigiensi legitur numine, quo receptó vcrborum

laminare et lumen repetítio eyitaretur; sed

t¡x apta h nie loco тох numen esse potest, (paprop

1er vulgatam servavi.

spluterae] Ilic locus pessime ab exscriptoribns

execptus repctitis pracscrtim vocibns. Lego: »Spbaerae

vero orbesque, quos d extra sustinebat, reful

sere 5 Luna autem diversicoloris illustris ornatibus

ac varia velut spcculo cognati luminís geinmarnm

luce resplendens « cet Sic infra »quem juxta Lü

nern (ita lego) leni quodani teneroque vnltu ex

fraterna fulgorem lampada reeumebat« Gbot. —

Nec Grotius locum intellexit, nec Goczius, qui

summa cum levitate conjecturam ejus in ordinem

reeepit De Junone enim sermo est, minime de

Luna. Hanc enim aflicere Solis ingresen

poterat, quia siinul cum eo advenerat. Jove

sive aethere tacto Solis splcndorc Junenem sive

aërem paritcr affici neecsse erat. Practcrca e descriptione

quoque Juno agnoscitur; quam ut bic

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§.67)

zona diversicolore ornaverat. Tautologie autem mi

nus jam offendet, postquam iteratum luminis ante

gemmarum cxpunxi auetoritate codicum Monacensium

(C et G), Dresdensis, Britannici, Cantabrigiensis,

Bodlcjani primi, Darmstattensis , Hugiaui,

aliorumque a Waltbardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive; sic supra:

»Serena fulgentia.« Juvcnalis:

— — »velut hoc dilata sereno.*

Grot. — (Conf. §. 17. 196 not).

corona] Albricus de Sole: » coronan) vero ca

Martiani Capellae lib. I. $. 75. ' 117

la pid um fulgurabat. Quippe tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

ct Ccraunos, quae ejus effigiem rcverendam a cognitione conspicientium vibrantibus

radiorum fulgoribus occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una. Scythis altera, Jaspis tertia voca

pite gestabat Apollo duodceim lapidam pretiosoram.<

GnoT. — IVameri rationem nostcr ipse infra

(§. 188) cxponit, Solent bisce rersibus alloqucns:

»Bis senis perhibent caput aurea lumimt ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis

horas. «

Gemшаги m enitn numerus a Solis radüe translatas

est, qui plcrumque daodecim in carminibus memorantur

(Virg. Aen. 12, 165). Intcrdnm ctiain dcodeeim

radii in monumentis antiqnis (Palaeogr. crit-

Ш. §. 296. Caylns V. tab. 2. n. 4. Passer, lucern.

I. tab. 89) pinguntur.

ignitorum] Ad Stellas àZZrjyoçLÇei. Anaxagoras

cnün sidera Ígnitos lapides vocabat: sic lib.

D: »eademque saxa Stellas appelions « , ut in MS.

meo legitnr: quamquaiu поп гсргоЬеш, imo praeferam

illam lectionem quae in vulgatis, slelas, id

est columnas. Et in Geometría: » interstinetum cy-

.« GnoT. — Pro

ignotorum babent; seil male,

ц (de laud. Stil. 2, 92)

alii

banc versum:

»Et vario lapidum distinct as igne coronas.

Unde simal patet ignitum hoc quidem loco nihil

splcndorem. De Ariadnes

», omnino astra intelligere

fulgurabat] Sic Dresdensis, Reicbenanensis ct

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Quater ternas recenset gemmas, ut anni

et menses indicentur. Erant pro

fuerant reposui с Basileensi códice. In fronte autern

ponit gemmae aestatem représentantes , quia

tum vires Solis maximae; siuiulquc, nt videtur,

quia non Acgyptiorum modo (Porphyr, antr. nymph.

2-4 , pag. 22 Goens.) verum Athcniensium ctiam

Olyiupicusqae annus a solstitio aestivo initium

docebat.

Lychnis] Mar t¡ anus Solis coro nam duodceim

ge m ni arum quadripertito online describens eandem

cum Tcrtulliano (de spectac. 9 f.), Isidoro (etym.

18, 41, 1. p. 402 Arcv.), et Corippo (de laudib.

Justini 1. 1 ) colornm rationcm secutus est Dat

siquidem aestati Lychnitem, Astritem, Ceraunon,

ignei coloris gemmas , quacque ideirco a lucerna,

ab astro, a fulmine nomen sumserc. Alexjíd. (tab.

Ilcliac. p. 69).

vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimirum gemmae) defendí possit ; practuli tamca

illam, quam codices habent Darmstattensís , Hugianus,

et teste Cortío Guelfcrbytanus.

Cancrí] Zodiaci signa intcllígcnda esse apparct,

et quidem ca, quae acstivis mensibus, Junio, Julio,

Augusto, pracsiderc ex tabula mea (palaeogr. crít.

III. §. 320) dieces. Cancro Macrobíus ctiam (Satura.

1. 17) acstatem denotar! docet (conf. Hygín. astron.

1, 7, p. 352 ct 4, S, p. 467 Munck.)

ex utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scy

this Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Hy

acinthes IVovembri, Dendrites Octobri, Helio tropius

Septcmbri. Smaragdis Ovidius quoque (met.

2. 24) Phoebi solium lucerc finxit.

118 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lumina cortíscatus fronti quaedam

intcrioris su a vitas resplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

utrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Auctumnus

muñere contulisse. Posterior autcm pars coronae Hydatide, Adamante,

inter quorum] Totum banc locum partim es

conjectura, partim ex variantibus lectionibus et MS.

sic restitua s » inter quarum virorem et foeta mari

lumina coruscans fronti quaedam interior! suavitas

resplendebat Hyacinthos, Dendritis etiam« cet. Hyacintborum

mentionem babes apud Marceilum in responsis,

cujus fragmentum citatur de auro arg. L

Seja ab berede §. 1. Sed et apud Plinium et in

Apocalypsi. Dendritidos gemmae meminit Pliniua.

Forte tarnen bic foeta passive dixerit pro nata.

Grot. — Quamvis obscuras locus sit, boc tarnen

сertum est, sequentes auetumni gemmas bue referrí

non deberé, quod Grotius opinatus esse.videtorj

concidunt igitur jam earn ob causam ejus conjecturae,

quitus omnino abstinendum erat in loco

tarn corrupto, ut quam plurimac paritcr pateant corrigendi

viae. Sed ne codices qnidem multum subsidii

praebent IVeque enim per abesse potest,

licet in solo Reichenancnsi id invencrim; neque

fonti pro fronti ex Darmstattensi , Rcichenauensi,

et Guclferbytano reponcre ausim. Unum illud feci,

ut pro Grotiano coruscat e Bongarsü et Darmstat

tensi códice recipcrem coruscatus, quod sive pro

nominativo partícípü absoluto, sive pro genitivo

Substantiv! verbalis acccperis, aliquatenus certc

cum reliquis coibit

virorem] Virides gemmae verno tcmpori adscribit

: Smaragdura scilicet, Scytlùdem et Jaspídcm.

Smaragd! color viridis notus omnibus ; de Scytbide

patet ex codem Martiano, qui alibi »Scythidis virecta

« nominatj — dilution colore sunt Jaspidcs.

Аишто. (tab. Heliac. p. 68). — » Virides Smaragdeloríeos

* dixit Claudianne (land. Stil. 2. 89), nt

Lucretius (2, 804):

» Inter caeruleum virideis mustere Smaragdos. •

Viror Appulejo et serioribns idem est quod viriditas,

eodeinque pertine t mari foeta}

viride, undc infra (§. 78) IVept

per inundatione viridior« dicitur.

Auelumnus] Auctumni gemmae in Solis corona

dienntur a Martiano Hyacintbns, Dendrites, He

liotropios. Hyacintbum cocrulei

tur Isidoras, violacei Plinius,

At Solinns c. 33 id

i, quia ea gemma vitiis non

parce obnoxia; pingi enim nitore coeruleo, qunm

inculpabilis est. Flucticolor ab eodem Martiano

alibi dicitur. Heliotropios

ccum prac se fcrt eolorem

ctumt vulgo dicitur Diaspro. Quia sit

color, haud facile invenio. Scio qnandam bujusce

gemmae speciem ab eodem Plinio appellari albam,

ac, ni judicii fallor, varietatcm, quae Auctumno as-

Signatur, indicare voluit variis bisce gemmis Mar

ianus. Potiorem tamcn locum coeruleo dedit eolori,

qui purpureo aflinis j ac Auctnmnns ipse appellatur

ab Horatio «purpureo varius colore.* Ad

livorem utcrque vergit. Ахелмк (tab. Hel. p. 69).—

Hyacinth! tria genera descripsit Marbodacus (17.

p. 12 Gorl.).

coronae] Perpcram corona apud Grotium. Meliorem

lectionem codices babent Reicbenauensis,

Martiani Capellae lib. I. §. 7b. 119

et Crystallo lapidibus alligaba^ur. Hos enim Hiems undosa genuerat. Ipsius

vero divi auro tinctatn caesariem comasque crederes bractcatas. Facie autem 76

Darmstat teusis, Dresdens!», . Bongarsii et HagiL апго curant imbractcari « ; et libro 17: • facie imí-

Coronae enim pars lapidibus alligabatur. tamentum in figura aereum, itidem auro imbractea-

Hydatide] Hydatis, seu Hydratis (ut alü legunt) tum> vc,ut *bunda«-ti flamma candentU.. Ita Si

ab aqua nomen babct. Estne ca, quae Plinio et

Isidoro Enbydros dicitur? Die candidam esse per*

bibet; bic ita loquitur libro 16 orig. c. 13: »En*

hydros ab aqua vocata, exundat enim aquam, ita

ut clausam in ea putes fontanam scaturiginem«,

quae yerba ex Solino desumpsit extremo cap. 40.

Alkakd. (1. L p. 68).

hos enim] Yonckius (in spec, erit p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuissc cas

gemmas Iiiems dicitur, quia ex aqua videntur esse

congelatae, quam speciem prae se ferunt crystallL

Unde Propertius (4, 3, 52) » Crystal! um aquosaw

appellat; Claudianus autem mu) tie epigrammatibus

lusit in crystallum, quorum unum subjeci :

bSollers lusit hiems imperfectoque rigore

Nobilior vivis gemma tumescit aquis»;

quo poëta Gracca epigrammata (antbol. 4, 18, 2

doiúus libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar- et

1. 8. ср. 8 «gestatorias bractcatas.« Martianus Ca*

pella » comas bractcatas.« Stefh. (ad Saxon, p. 174)

— Addcre poterat » malum bracteis inauratum«

apud Appulcjum (met. 10. p. 737 Oud.), »auri

hracteas apud Plinium (33, 3, 19), et »auri coruscantis

bracteas« apud nostrum (§. 009). In la*

pidum quoque inscriptionibns ( Gmt. 1074, 12)

bracteariorum et inauratorum mentio fit.

Firmicus (astron. 8, 16). Per

(epist 115. p. 652 Lips.) braeteatam

félicitaient appellat earn, quae videatur tan*

tum felicitas esse.

facie] Albr. de Sole: »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, nunc facie puerilis, nunc ju

venil! j semper imberbis, nunc autem in cana di-

Tcrsitate apparcntis.* Macrobine : »Item Liberi pa*

tris simulacra partim puerili aetatc, partim juveet

3) imitatus esse videtur. Plura dabunt Plinios fingUnt, praetcrea barbate specie, senili quo-

(37. 2. 9) et Seneca (nat qu. 3. 25 С p. 735 qUC> ut¡ Graeci ejus quem Ваббадеа, item quem

Lips.> Probe igitur noster eausali particula emm BçUÎéa appellant, et ut in Campania Neopolitani

est, qno magie pateret, cur posterior coronae celebrant 'Htfwva cognominantes. « Grot. — Tree

Ulis insígnita esset gemmis. Sicut enim prio- ann; tempestates Martianum significare censet Ges

tein aeetati tribucrat, ita posteriorem biemi ad- nerne (ad Orph. p. 229) ; nec pluribus olim annum

signavit constitissc alio loco (palaeogr. criL §. 668. 771)

bractcatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim docuL Attamen magis propensus sum ad recipicnbonorum;

quamquam de música seu harmonía sermo) dam earn interpretationem, quam Cupcrus (in Har*

comebatur.« Grot. pocr. p. 76) dedit, videri nempc Martianum tem-

:ujuscunque metalli. pus matutinum, meridiem, et vesperam designare,

Bracteatus, bractea obduttus. Apud Scnccam epist. quibus Solis vis ac potcstas valde immutetur. Quae

41 »leo bracteatus« dicitur ornatus bractea. Ilaud conjectura etiam iis confirmatur, quae de Sole

secus atque Ammianus Marccllinus libr. 14: » statuas oriente ad sequentia observo.

120 Martiani Capellae lib. I. §. 76.

mox ut ingressus est, pueri renitcntis, inccssu medio iuvenis anheli, in fine

senis apparcbat occidui: licet duodecim nonnullis formas convcrtere crederctur.

Corpus autem ejus flammeum tolum, pennata vestigia, pallium coccineum, sed

77 auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeuin coruscantem, dextcra

in incessu] Ita Basilecnsis codex, Barmstattensis,

et Bongarsii. Omissum in cditis est in.

duodecim] Singulis horis illi forte rolcbant,

qui in formas duodecim converti eiim censucrnnt;

nisi potins duodecim Zodiac! signa sint intelligcnda,

quia actates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad anni témpora idem refcrt. Nam postqnam docucrat

Liberi patris simulacrum partim pueril! ac

ta te, partim juvenil i, practerca barbata specie scnilique

ore effictum fuisse, addit: »Hae autem actatum

diversitates ad Solcm referuntur, ut parvulus

videatur byemali solstitio, qualcm Acgyptii pro

férant ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die veluti parvus et infans rideatur: exinde autem

procedentibus augmentis aeqninoctio vernali similiter

«tque adolcsccntis adipiscitnr vires, figuraque jnvenis

ornatur; postea statuitur ejus actas plení

sima effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum sui consequitur augmentant. Exinde per

düninntiones dierum velut scncsccuti quarta forma

deus figura tur. « Cüpeh. (Ilarpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis docte disputaverit vir egregius, ad

denda tarnen baec esse videntur: Porpbyrius (in

epist ad Anebon. ap. Jimbl. atque etiam ap. Euscb.

praep. cv. i», в. p. 198) de Acgyptiis quaerit: »quae

tandem ratio exeogitari potest, quod eundem Solem

commémorant vel ex limo emergentem, vel loto insidere,

vel navigio provebi, vel singulis horis formam

commutare, ac varios per singula Zodiaci signa vultus

induecre?« Ad quae respondet Jamblicbus (myst.

7, 5. p. 1S2 Gal.): »Solem secundum Zodiacum

figurari et formas matare xa#' wçav rolç ду/шбе

áuc6r¡[iaívú>v.* Adde quae Orpheus apud Macro*

bium (Sat. 1, 18) de bac Solls commutationc canit

Eundem singulis horis mutari Solis faciem credidisse

ex iis patet, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli

sacro narrât »insigni miraculis convenientibus na

turae Solis« qui »per singulas horas mu tare colores*

affirmetur (conf. Palacogr. crit Ш, §. 506, ubi

add. Xcnoph. mera. Socr. 4. 3. 4).

pennata vestigia] Corromperé et hunc Martiani

locum tcntabat Yoncfcíus substituens (in spec. crit.

p. 147) »per rula (ant stat à) vestigia. « Licet cnún

alii alas Soli a tcrgo aflixcrint (Palacogr. crit. IV.

§. 770. Cupcr. Ilarpocr. p. 34); in quadam tarnen

patera (in Causci musco Rom. 3, 19, 5. Gracvii

thesaur. V. 320) Apollo sivc Sol cjusmodi pennatis

pedibus pictus est Adde nostrum infra (§.

378. 579). Vestigia autem dici pro pedibus con

firmât Barthius (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat aurom. Haec idc* annotamus,

ne quis diversitatc colorum ad corrigen

dum aliquid movcatnr, nt videmus nihil non sibi

iadulgerc homines otiosos , lauream ex quovis ми-

staceo auaerentes. Влитп. (advers. p. 361).

clypeum] Hone Soli Ovidius qnoqne tribnit

(met IS. 192):

tlpse dei clypcus, terra учит tollitur ima,

Mane ruhet «

пес qui Abraxan in gemrais mecum pro Sole aecipiunt

(pal. crit. Ш. §. 124, 460, 566; IV. 697),

hoc attribntum mirabuntur. Etiam in nuroo Chalcidis

Syriae (Vaillant, num. Gr. Commod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra clypeum ct Lastam tenens;

Martiani Capellae lib. I. §. 77. 121

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodam teneroque vultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat. Post 78

hos admissi fratres Jovis, quorum alter marítima semper inundatione viridior,

alius lucífuga inumbratione pallescens. In capite uterque doininandi sertum 79

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque 80

spumarum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gígnuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

ejusdemqne Cartarius (imagíni del deí, Venet. 1580,

p. 62) una cum lyra ct sagittls meminit ex Servil

loco (ad cel. 5. 66), ubi tarnen in vulgatis exemplaríbus

gryphen vcl gryphenaeum legimus.

facem] Cereri quidem, Dianac luciferae, Baccho,

Cupidini, Hymenaco, Hecatae ct Furiia faces

tribu! notissima res est: rarae au te ш Solls imagi

nes sunt, in quibus, ut in Probi nomo (Rasche

lex. ГУ". 2. p. 15 SI ), facem gcrit. Alias collegit

I. Fr. Meyer in commentatîone de diis ao deabus

ôaôovzoiç (Francof. ad M. 1790) p. 18 scqu.

Luna] Ita codices Britanniens, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Ilugianus reetc habent, non Lunain.

De alieno ejus lamine confer Plutarchum (de

placitis pbilosopb. 2, 28. p. 891; de facie Lunae

p. 929), Macrobium (in somn. Scip. 1, 19. p. 101

Zcun.) et superiorcm notam (ad §. 75).

lampade] Ita codices Monacenses (B. G. D.

Б. G.), Britannien», Cantabrigiensis, Darmstat

tensis, Basilcensis, Ilugianus, et teste Cortio Guelferbytanus

pro lampada , quamquam lampada pro

lampas etiam in usn fuisse constat. Lampadem

Solls jam supra (§. 29) noster dixit, ut ПюеЬеат

lampadem Virgilius (Aen. 5. 657).

caniciei ] Sic Darmstattensis omnino rcctius

quam Grotins, qui caniciem cdidit. Concolorum

pro concolor dixit ct infra (§. 659 f.).

ebeneum] Grotius habet hebenum, codex Diesdensis

hebeneum, Darmstattensis, Britanniens et

Cantabrigiensis ebenum, sed praetuli lectionem,

Honacenscs (B. D. Б.) snppeditarunt.

anc voccm alibi frustra quaesiveris, rix t

ab ebeno adjcctivi

certe placet, quam ebeninus (in vita S. Dunstani

ap. Cangium). Conf. notae inferiores (156. 225).

furvescens] Aliam lectionem fervescens с Guelferbytano

Cortius aftert; sed ebennm et nox cum

bac lectionc vix conciliar

furvescens, ut candido Neptun! <

stattensi a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed corrcctum furvescens.

ex terra] Hand supervacánea mihi visa hace

verba sunt, quae ex Hugiano códice insérai. De

Plutone enim sermo est, de quo Cicero ÇS. D. 2,

26): »Diti patri — qui Dives ut apnd Graecos

UÀovtcov, quia et rccidant omnia in terras, ct

oriantur с terris.*

opulentüs] Phurnutus : IIXovTeov âs ёхЛу&Г],

дш го JtávT(úv ovzùw <р-&аохап> , firjdev eîvctt

o fLr¡ rsXevralov eiç avxov xctráyerai xai

avTov xrijfjía yivexai. GnoT. — Locum Cornuti

rcperies in Gal ci opusculis (p. 145). Sed opcrac

pretium crit Romanum conferre poctam (Claudian.

de raptu Proserp. 1, 20) canentem:

122 Martiani Capellae lib. I. §. 81.

81 corporis renudatus, ac despuens dividas oppressione quaesitas. Verum utrique

diversa conjux: nam hie nudus omnium nulricem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem cxposcentibus

tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimam.

82 Dehinc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvénis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur. Alter suavis et comis,

»Di, quibus innumerum vacui fumulanlur Avertit

Vulgus iners, opibus quorum donatur avarls

Quidquid in orbe perito

Confer Platouem (in Crat p. 403 Steph.), Diodoruui

(ö, 49 ct 77), scholiasten ad Aristophanem

(Plut. 757), Oyidium (met. 1, 140), et Phaedrnm

(4, 11, .1). Posidonius quoquc apud Strabonem

(5. p. 147) alt, »non tant um terram esse divitcm,

sed infra terrain etiam opes esse conditas, quippc

non Hadcm, sed Plutonem ibi habitare.«

despuens] Britaauicus quidem codex, Cantabrigiensîs,

Basilccusis , et Monaccnsiuin unus (G),

Gnelferbytanus etiam teste Cortio dispuens habent;

sed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattcnsis

et Ilugianus pracbent, omni no melior est, quandoquidem

mare naufragorum bona despuit ad litus.

verum] Codex Ilugianus fueratj male. Opponuntur

enim haec antecedentibns, ubi IVeptnnum

pariler ac Plutonem diadema gestare dixcrat, quamvis

diversum; conjuges autem omnino diversas

utrumquc habere ait.

hospitam] IVeptuni conjux alüs Amphitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellator; quaruiu ccquam

Martianus intellexerit , non decern;» ш; illud tainen

perspicuum est nostram pariler atque illas maris

Tel aquae personam gcrcre , quam nutricert onnium

ait eodem sensu quo Thaies antequ. cum

Horneros

'Í2xeavóv te &eoi>vyív£6iv y.aï fiTjrèça Trj&vv

(Plat. Theact. p. 1У2; Oatyl. p. 402 Steph.);

Tcthys enim Platon! (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. 11) Salacia. Hospitam autem deorum appcllat,

quia sidéra dcos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu reciperc hospitiumque ils praeberc videtur.

gratulantem ] Verbo gratula ri noster pro luetari

sive gaudere (§. 107 f. 693 f.) utitur: sed hoc

loco laetißcantem significare videtur.

centesimam] Fulgcntius: •Proserpinam vero quasi

segetem voluerunt, id est terram (lege terrae) radicibns

proserpentem , quae et éxctZTj Graece di

et tur; ¿yMTOv enim Graecc centum sunt, et ideo

hoc Uli nomen imponunt quia ccntuplicatum Ceres

(melius esset seges) proférât fruetum.« Ovidius:

»Obrue versuta Ccrvalia semina terra,

Quae tibi cum magno f'oenore reddat ager.«

Capclla alibi: »cujus satio centesimo messis incre

mento foencratur. « GnoT. — Isidor. orig. 14, i»:

»Glcbis ita praepiuguis, ut jacto ibi semine incre

mento paene centesimo fruges nascantur.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guclferbytanus codex, et

teste Federo Britanniens, Bodlejanus primus, et

Cantabrigicnsis, Monacenses praeterea (В. С. E. G.),

Ilugianus et Basileensis habent, sell, partem 5 vulgo

centesima, quod pro accusative plurali nentrius ge

neris habuisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenis rubens.» De

Marte, Jovis filio, sermo est, cujus Planctae etiam

tribui ilium eolorem supra (§. 14) vidimus.

silitor] Sic antiquiorcs editiones omnes, pariler

atque codd. Basileensis et Darmstattcnsis; apudGro

Martiani Capellae lib. I. §. 82. 125

falcem dextra, laevaque gestans crátera somnificum, ac pronua in pétulantiam

ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 83

hos duorum una qaidem germanaque faciès; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat, Dehinc quidam roboris inauditi et expaveudis semper 84

tium est sitior , typographorum incuria, nt vidctur j

quam tamcu sólita cum negligentia Wallhardus et

Goezius se cuti sunt Accu rat iure s certe fucrunt

Appuleji (met 1. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem* Plutonem interpretati

sunt, qui ncutiquam Jo vis erat filius! Facile ctiam

ex addito yerbo ¡jradiebatur Martern Gradivttm agnoscere

potuisscut »Sangninem sitirc« non modo

Martiani popularía Arnobius (I, p. 13), sed ctiam

Cicero (Phil. 5, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad caput Cyri abscissuin:

»Sa tía te sanguine, quem sitisti.« Martern autcm

simili cognomine invocat Orphiciis (hymn. 64, v. 4):

ai\utxi cn>ÔQO<pôva> %aÍQú>v\

comis] Corrcctum quidem in codicihus Bodlcjano

primo et miisci liritannici comes; sed ab imprudentis

cujnsdam manu. Comis cnim oppositus

est sanguinis sititori, et infra (§. 431) Bacchus

»facetior« dicitur deortim, qucmadinodum apud Virgilium

(Aen. 1, 734) »laetitiae dator«, et in cpigrammate

Graeco (2, 47, tili. p. Ulli de Bosch.)

èyeç6tyéX(oç.

falcem devint] In MS. »faciem«: vide an »facein

«, de Baccbo enim sermo, cujus in festis faces

usitatac, unde Al6w6oç Лацлтуд itemque ¡pavÔTjjpiOÇ

dictus. Falcem tarnen ferri potest pro со

quo vineae putantur. Si vero Albricum scquiraur,

cui semper quam conforinissimus Martinnus. quod

ex diligent! colla tione facile patet, vidcatur » racemum

« legendum. Grot. — Faccm (Bacebo) tribuit

Martianus Gapclla: »alter suavis ct comis facem

(aliae tamen edit iones falcem, quae non male Вас-

cho convenit, exhibent) dextra — gestans.« Clper.

(in Harp. p. 93) — Facem Grotius ct Cupcrus

legi jubent. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba doccnt; neque in text um

rccipere debebat facem. Omnem dubitationem removent

Tibulli (1. 4. 7) versus:

»Sie ego: turn Bacchi respondet rustica proles,

sirmatus curva sic mihi falce deus«;

Osiridi quoque idem (1. 7. 34) falcem tribuit, vineaticam

nimirum sive vinitoriam, cujus saepe incntio

fit apud rei rusticac scriptores (Gato r. r. 11.

4j Varro 1. 22. 5 ; Colum. 4. 25). Vinisalorem

Dionysum appellat Accius (apud Macrob. Sat. 6. 5).

olacis] Vcrbum est insolens, nunc evod(lOV

(ut libro secundo »accrram olaccm«), nunc ôvçoâflOV

(ut hie) si gni (leans. Glossa Isidori: »Olax,

olidus. « Grot. — Similes in AX desincntes voces,

vigilax, mentax, crepax, loquax, Bartbius (advere,

p. 1648) collegit. Martiani popularle (Arnob. 3.

p. 119[) cundem Baccbum similiter »faeculeutac

bilaritatis datorem« appel lavera t.

madoribus] Codex quidem Cantabrigicnsis »odoríbus

«; sed praetuli vulgatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis gressibus inccdcntcm siguiflcaret

opacae noctis] Primam voccm с Hugiano códice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castoriim morte

(Dom. Odyss. 11, 502; Virg. Acn. 6, 121. Ovid.

fast. S , 717. Sil. 9, 293. Lactant 1, 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guclfcrbytano.

Edit exstirpandis , sed » adversítates exstirpare •

quis dixerit? Cave tarnen ita aeeipias, quasi ex-

16*

124 Martiani Capellae lib. I. $, 84.

adversitatibus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

So Juno cernebat. Quin inter eos decernentes feminae: quarum una virgo ferep

ave rit Hercules adversitates ; scd ipsas dixit ex pa- ctiam accipi pos sit, ut apnd Ammianum est (30. 9)

vendas, utpote máximas, sacvissimas, ad quas ta- »limibus oculis. « Multi quidem codices a vulgari

men ille bene praeparatus accesserit Pro praepa- bac lectio ne recédant et sublimis substituant, ut

ratus Dresdensis codex habet1 paralas, sed [пае- Leidensis (Mündt, ad Hyg. p. 71 s. 83 Star.),

tuli compositum, quo noster saepe pro simplici Basilecnsis, Darmstattensis, Bodlejanus, Dresdcnutitur.

sis, Ilugianus, et inter Monacenses duo (С et G);

lacertos] Lacertos um et torosum Hcrcnlem a unde et Goezius sublimis edidit; sed nemo ignorât

poëtis appellari, Burmannas (ad Ovid. V. П. p. quanto Herculcm odio prosecuta sit Juno et quan-

102a) pluribus doeuit exemplis. topere ei inviderit (Hcsiod. tbcog. 315. O vid. her.

rictusque Cleonaeos] Infra quidem rictus leonis 9, 8, 11; met. 9, 256. 260), ita ut novercae nodixit;

sed alio, ni fallor, modo, quam bic rictus men meruerit (Sil. 2, 478. 3, 91); quae quum mi-

Cleonaeos, a leone Cleonaeo, qui et INemaeus, ram Ilcrculis speciem videret, prorecto melius licujus

exuviis о V ab at Hercules. An ergo amictus? mis cerneré dici a Martian o potuit, quam sublimis,

an rictus est èrttôxvviov , ut est in glossario? quod nibili hoc loco et admodum frigidum cogno-

'Ertlßicvviov vero generaliori significatu pellis su- men fuisse t

perpendens, quasi ÈJtLÔxvXiOV, ut volunt etymolo- quin inter] Si quis literarum transpositioni et

gici. Grot. — Cleonaeos rictus qui a gloria deri- audaciori conjecturae locus, legerem: »Sequuntur

vaut, пас Uli suae in hoc genere litterarum incu- cos decentes feminae. « Sequuntur ex clcntentorum

riosi sunt. Est enim leo Ше dictas a loco Cleo- fieta&éÓet. Decentes vero eo modo, quo saepe

naeus, in quo ab Hercule devictus est. Valerius 'u SIS. descendentes pro decentes, conscendentes

Пассия lib. 1: pro concedentes invenimue, quod et ego sacpe in

— »Cleonaeo jam témpora clausus lUatu Martiani colla tionc expertus sum. Grot. — In libris

Alcides* — scriptis nihil reperi, quod interprcti adjumento esse

Vestitus cnim pellis leonina erat Herculi. Lucanne possit, nisi quod Darmstattensis codex quin pro

lib. 4:

•Ше Cleonaci projecit ter¡a leonis,

Antaeus Libyci.«

Aus o n i a s Eidyll. 19:

'Prima Cleonaei tolérala

Idem lib. 5 epigr. 73 :

»Rura Cleonaeo nunquam temerata leone.*

quis, quod in editis legi tur, multo melius habet.

Quamvis cnim inter codices Monacenses tres (В.

D. Б.) ante quis copulativam et addant; non minus

tarnen obscuras manet locus, qui licet corrupt us,

vario certe modo emendar! potest. Quaproptcr ni

hil praeterea in contextu mutandum duxi, donce

codices forte reperiantur meliora nos edocentes.

Ejusdcm memiucrunt Claudianns 1 in Rufin. et Ceterum decernentes pro certantibus accipio. Diana

Papinius. Bartu. (adv. p. 1236 et li>08). enim et Venus prorsus sibi sunt contrariac. Ita

limis] Se. oculis, ut apud Terentium (Eunuch, armis decernere dicit Vellcjns Paterculus (2, 118.

3. 3. 53): »ego Um is specto«; licet pro nominativo p. 560 Burm.) pari ter ut Virgilius (Acn. 12, 709)

• Martiani Capellae lib. I. §. So. 125

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, ct attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolentem,

et osculis lamberé, et contingere corpore, ejusque velles cupidiue su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

tarnen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum 86

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam 87

'Cerneré ferro« scripsit, et Lucretius (5, 395) »bel

lum magnis de rebus ínter se cerneré certant. «

generationum omnium] Venerem intcllige earn,

quam Gcuitrieem a Romanis appcllatam esse, tarn

scriptorcs vetercs teetutor (Dio Cass. 49. p. 599.

Reim. Appianus II. p. 470 Steph. Macrob. Saturn.

1, 12. Plin. 7, 5, 39. 8, 41, 64. 55, 4, 9. 35, 12,

45. Sueton. in Caes. с. Gl. 78 ct 84), quam

lapidum titnli (Grut. 225, 3. 1012, 3. Murator.

58, 4 ct 5. Gud. 39, 5) ct numi (т. Rascbc П,

1. p. 1558. V, 2. p. 897). Egregio describitur

prae ceteris ab Ovidio (fast. 4, 95) aliisquc poctis

(am Latinis (Lucret. ab init. Stat. eilv. 1, 2, 182.

Sencc. Hippol. 469), quam Graecia (Stobacus in

eel. 1, 10. p. 268 seqn. Heer.).

roste] Rosam, scribit Pausanias, Veneri esse

cum myrto consecratam et Amorum in earn domiiiii

me minit Anacreon. Barth, (advere, p. 1256).

vinctis] Grotius vinculatis: codex Dresdens!*

junctis: Guclferbytanus, Britanniens, Cantabrigien-

ш, Monacenses (C. G.) Basileensis, Darmstattensis

ct Bongarsianus melius vinctis, quod rccepi.

decussatim] Codices Monacenses duo (C et E),

Rcicbcnauensis, Darmstattensis, et Britanniens uno

S scribunt, fortasse quia a decus dériveront, ut

esset decenter sive ornate (Cang. b. v. et voce decussare);

Martiano tamen significare nexionem cru

ris instar factam ad iuûtationem siguí X ex supe

rior! loco apparet (§. 57, ubi conf. notam nostram

et Baldum ad Vilruv. p. 55).

fragrantissimis] Ita teste Cortio iii Guclfcrbytanis,

quod, quia redolentem eequitur, praefero

lectioni, quam Hiigianus , Darmstattensis, ct Monacenses

(C. D. E. G.) pracbent, flagrantissimis. Servius

enim (ad Acn. 1, 456) subtiliter distinguene:

nquolicns incendium«, inquit, «significa tur, quod

flatu alitor, a flamma per L dicimns flagrat; quotiens

odor, qui fi-acta specie major est, per R

dicimus fragrat« (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibiquc Burm.).

pudicitiae] Conf. Propertii (2. 23. 89) versus :

*Ipsa Venus, tjuamvis corrupta libídine Mariis,

J\'um minus in coelo semper honesta fuit?*

Duas Veneres coluisse vetercs, alteram coclestcm,

sive Uraniam, alteram Vulgivagam s.iTctvtfîy/iOv, notum

est (Plat Conv. p. 180. 185 Stepb.), quarum

priorem bic signiGcari apparet Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Verticordiam (Pausan.

9, 16, 2. Jul. Obscqu. dc prodig. 97), quo facilius,

ut Valcrii Maximi (8, 15, 12) verbis utar, »virginum

mulicrumque mentes ad pudicitiam convertcrentur

« (conf. Ovid, in fast 4, 160 et nostrum

infra §. 144).

grata Ceres] Corlius in Guclferbytnnis legit:

»Gratiac et Ceres«; sed minus placet. Grata enim

Ceres dicitur ob beneficia in humanuni collate genns.

126 Martiani Capellae lib. I. §. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius, totius mundi

88 ab Heraclito dictus est deinorator. Tunc eliam omnium gárrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, Jcvitate peruix desultoria gestiebat. Quam

alumnaque] Orphicus (Lymn. 39, 2, 3) »Ee/Xinj

Агщщтед — ítXovrodózeiQa — jtavrodôteiça.*

Et apiid Diodorum (1, 12) dicitur: »I~Vjr [lijteç

TCavxoiv Лгцгутео JtXovroäoTeiga.« Alumna

cnim non solum quae al ¡tur, sed etiam quae alít,

est. lia Italiaiii »terrarum alumnam« díeit PHnius

(5, S. СопГ. et viros doct ad Appulcj. II. p. 446.

IIL p. 425. Oud.).

Junonius] Guclferbytanus quidem codex teste

Gortio »Junonis« habet. Sed melius dixit Martianus

Junouium, videlicet Junone matre natuin. Unde

Ovidio (met. 4, i 73) quoque Vuleanus audit » Ju

nonius « (conf. Ilcsiod. theog. 927. Lucían, de sacrif.

p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Munch.).

demorator\ Id est retentor et ligator, sive for

mater totius mundi. Gloss, (cod. Mouacens. IÍ.). —

Nihil enim in rerum natura sine igne constat. Unde

et Ileraclitus ex igne constare omnia asscrcbat.

VlXO. — Lege devorator. Rerum enim ortum et interitum

ad ignem refercbat Ileraclitus, nnde earn

infra arderé fingit. Interitus meminit divinas Ari

stoteles, phys. acroamatum lib. II: atçrtEQ HgcocAei'

rôç (pr¡6iv aitavTa y'ivt6&ai Лоте rtvç. De

ortu ínnuit Yarro, ubi ígnem ab ingenendo dérivât

Utrumque refert Gicero lib. Ш. de nat. deor. Grot.

— Democrator , ita lego pro demorator Tel devo

rator, quod malcbat Grotius tum admodum adolescens.

IVam Gleauthcs apud Ciccronem FV. 41 acad.

quaest Solcm dixit dominari et rerum potiri. Fabric.

(bibl. Gr. I. p. 802) — Goeziue Grotio adstipulatus,

in textum, quod pejus erat, recepit devorator.

Potcrant quidem alium Martiani locum (§. í»76) ubi

«devorante Mulcibero« legitur, in usum euum converlere

coqne conjecturam illam firmare ; ego tarnen

assentior со ma gis gl os sac et Yulcanio, quo certius

compertum babeo, nullum ex omnibus codi«

cibus a vulgari lectione roeedere. Quid? quod seriori

aevo demorare dicebant pro regere, id quod

verba docent chronic! IVovalicensie (ар. Can g.): »Demoravit

abbatiam suam decern anuos cum omni

modera tí one acqua.a Grotius quidem Ciceroncm

laudat; sed со potius loco cum (TV. D. 2, IS) inspicere

de be bat, quo С lean this verba referuntur.

quîppe qui distinxissc dicitur » inter îgnem, qui

adhibeaiur ad usina atquc ad victum, et eum qui

corporibus animantium contineatur. « Dlum »consuintorcm

omnium < esse contendit: bunc contra

»vitalein et salutarcm omnia conservare, alcre, augère,

et sustincre«; un de Martianus quoque Jo

vialem Vulcanium , nt vide tur, opposait Uli Lemnio

et fabrili (§. 42).

desultoria\ Ausonius enim (epigr. 137):

«Fortuna nuntptam sis tit in eodem statu;

Semper movetur, variât, et mutât vices.*

»Et ita diflert« ut in vita Pytbagorac (ap. Pbotium

cod. 249. p. 1318 Schott) legitur, »a Fortana

Fatum, quod boc serie quadam et ordinate, firmoque

progressa fit, in Fortuna antem înest ar-

Ы Irani aliquid (то avTOfiazov xai то eoç èrv-

%£v).* Adde Porphyrium (in rita Pyth. p. 61

Kust) et Maximum Tyrium (I. p. 200 Ileisk.);

inprimis antem Appulcjum (de dogm. Platon, p. 206

Oud.): » Plato nec sane omnia referenda esse ad

vim Fati put at, sed aliquid in nobis , et in Fortuna

esse non nihil : et Fortunae quidem impróvidos ca

sus ignoran a nobis fatetur. Instabile cnim quiddam

et ineurrens intercederé soleré, quae consilio fucrint

et meditationc suseepta, quod non patiatur, medi

Martiani Capellae lib. L §. 88. 127

alii Sortem asserunt, Nemesimque nonnulli, Tychenque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore tolius orbis ornamenta por

tabat, et aliis imperticns repentitiis motibus confercbat, rapiens his comas

teta ad fi nein pervenire.« Optíml item vcrissimi- Alia ab bis Nursia, Volsinensium dea, cujus LLque

sunt Pedonis Albinovani (elcg. 1. 370) versus: viae. Utriusqne Tertullianns'. De IVortia Juvenalis:

»Fortuna arbitriis tempus dispensât iniquis ; >. si ÎXortia Tbusco favisset« GnoT. — Adde lapides

Illa rapit juveties , susiinet illa senes; buic deac inscriptos (ар. Reines, p. 167 п. 131.

Quaque ruit, furibunda ruit, totumque per orbem Fabrclt p. 742. п. 307. Don. p. 52. п. 150). Sed

Fulminât et caecis caeca triumphal equis.* falsum esse Grotitim in eo, quod diversam a IVorgestiebat]

Reposuit Goezius gestibat, qoia in tia deam esse Volsinensiuni Nursiam contendit, ex

uno códice Leidensi sic legi Munckerus (ad Ful

gent, p. 16) adnotaverat. Sed qunm reliqui ct omnes

editi meliorcm ortbograpbiam babean t, et Martianus,

quamvis Afer, rectius etiam scribcre potuerit,

baud scio cur pravum recto sub.stituamus ?

Sortem] Fortunaui , ob casum sortis incertain,

sic appcllari vel ex reliquis nominibtis acquivocis

patet. In Plane tis sunt sortium loci, ¡Neníeseos in

Saturno, Tv%7]Ç in Luna (Manil. astron. 5, 96.

Palacogr. crit. Hf. §. 282). Sed Graecum nostcr

forsan in mente babuit yicf^eÖLV , quippe nomen

rtaga TO Aay%ávsiv (Diogenian. ар. Euscb. in

praep. er. p. 263 Vig.) dictum, sive àrto zov

rrj tcatà xXrjQovç Xr¡^£t, zà artodtdojxeva éxc<~

бтео rtçoçeoMévai (Cornut. 13. p. 156 Gal.). A

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 5) babebat, unam

e Parcis Fortunam esse, eamque sororibus potcstate

antccellere. Ceterum in lapidis cujusdam ti

tulo (Grut. 73, 8) Fortuna cum Rbamnnsia conjungitur,

i. e. Nemesi, ut in alio quoquc claria ver

bis legimus (Grut. 80. 1): »Deae IVemesi sive For

tunad, quem certe non erat cur Boxhornius (ad

Plut qu. Rom. 13 in Graev. tbes. V. 942) a (juasi

dubitante scriptum diceret Quid solum mibi inter

utramque interesse videretur, alio loco (Palacogr.

crit. Ш, §. 527) exposui.

Noriiam] Fortuna Tbuscie. Meminit Livius.

bisce inscriptionis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver

bis: »Nortia te veneror lare cretus Yulsiniensi.«

(Add. Drakcnb. ad Liv. 7, 37) Cetcrum ct IVursiam

pro Nartum scribi potuissc quis neget? (Vide

Burmanuum in antbol. Lat. I. p. 57 ct add. Müller

in Etrusc. П. p. 54).

aliis impertiens] G rotins impartiens, quod quum

minus nsitatum sit, ilia m form a m e со die i bus Monacensibus

(В. C. D. E. G.) , Reicbcnaucnsi, Basilcensi,

Darmstattensi, Gantabrigiensi et Britannico

rcposui. Si mil lima iis, quae Martianus scribit, in

Ccbctis tabula (p. 170 ed. 1646) bacc sunt: »Vagatur

Fortuna et aliis, quod babent, rapit, aliisque

largitur; iisdemque rursus statim eripit, quae dedit,

caque aliis donat tcmcrc ct inconstantcr. «

Undo Ovidius (trist 5, 8, 15):

»Passibus ambiguis Fortuna volubilis errate

Et porro (3, 7, 41):

»Nempe dat id cuicunque Übet Fortuna rapitque,

Irus et est subito qui modo Croesus erat.»

Paritcr ab Horatio dicitur (Od. 3. 29. 50) :

•Lu dum insolentem ludere pertinax,

Nunc mihi, nunc alii benigna «;

et alibi (1. 33. 2):

»Praesens vel imo tollere de gradu

Mortale corpus vel superbos

Verteré funeribus Uiumphos.*

128 Martiani Capellae lib. I. $. 89.

puellariter, caput illis virga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita

89 ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexerat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgavcrat, quoniam faceré improvisa non poterat, suis tarnen

90 operibus arrogabat. Post hanc vulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro mcriti ordine residere. Tuncque subsellia flammacaput

comminuens] Vix hoc iiitclligcs, nisi ad (Toll, ad Longin. p. 252. Hcmsterli. ad Lucían. I.

capitis deminulioucm respexeris, со quidcm scnsn, p. 465 Bip. Dcmostb. adv. Mid. p. 537 llcisk.

quo in jure Romano status in pejus mutatus dicitur. ibique Taylor. Thomas Magist v. èftï xoççrjç).

Simili modo Fortunae facta Vellejus Patcrculus Fata] Ita pro Grotiano facta codices Reiche-

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) descrihit: »Quippe ita nauensis, Dresdens», Leidcnsis (№inck. ad Fulg.

sc res habet, ut plcrumque, qui fortunam muta- p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Hugianus, et Moturus

est deus, consilia corrumpat efficiatque, quod nacenses (B. D. E. G.), hahent, moxquc pro submiserrinium

est, ut quod aeeidit, etiam mérito ас- notari Britannicus, Cantabrigiensis, Monaccnscs

eidisse videatur et casus in eulpam transeat.« Ipsa (С. D. E. G.) Hugianus, Basileensis, Darmstallcuautem

locutio Plautina (Mcnaechm. 5. 2. 104. Rud. sis , et Guelferbytanus subnotare. Vidctur noster

4. 4. 74). Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 59 Arntz.) imitacomplicalisqtie

in condyles] Ita Saxo gramma- tus esse, ubi lcgitur:»Deo fertintur adsistcre Fata

iicus: » complicate in condylos digitis.« Domitius cum tabula.* (Confer §. 65.).

ad Martialem V. epigr. 80: »Condylus« inquit »in quae farta] Ita clarius Leidcnsis (Arntzcn. ad

musicis dicitur digitorum curvatura usque ad dimi- paneg. I. p. 42 £) et Dresdens« omissam apud

dium orbem.« Catholicon Fr. Job. de Janua in Grotium voeem facta exhibent.

тосе Condylus: »A Condo« ait »dicitur condylus, corripuit] Descriptione aliquid corripere estîd

est nodus, et praecipuc qui apparel in articu- « festinan ter dcscribcntcni aliquid perstringere. «

lis digitorum pugno clause, quo solemus quando- devenere] Pro Grotiano devenere Hugianus

que capita puerorum percutere.« Adde Jul. Poilu- quid cm codex exhibet dû venere: sed vulgatam cetccem

VIH. cap. 7. Hesychius: HovovXi^H, хоЯа- risque communem lectionem non ausus sum matare.

<pLÇst. KovdvXoç, ereçôv ri xov aoXâ<pov. nunc] Ita codices Darmstattensis, Cantabri-

Stephan. (ad Saxon, p. 25). — KôvdvXoç diflfert giensis, et teste Cortio Guelferbytanus omnino

a colapho со quod hic expansa inanus palma, in- melius quam Grotius, qui tune edidit.

teriori manus parte, ille exteriori et articulis digi- pro tneriti online] Ita supra (§. 41) etiam coetorum

infligitur, ideoque probrosior est habitus, licolas adrocatos esse legünus »pro suo ordine ас

Martíani Capellae lib. I. §. 90. 129

• ft

banda coetum suscepere sidereum. Verum quidam redimitus puer ad os

compresso digito salutari silentiüm commonebat.

Conticuere omnes, intentiquc ora tenebant.

Tunc Jupiter coepit: :; : i. !.' • 91

rati* modis.* Claudianus (de rapt. Proserp. 3, 9),

postquam deos memoraverat iii consilio considere

a Jove jussos esse, addit: • 1 i

«Лес confusus honos. Coelestibus online sedes

Tractum

Qui Ыс Aegyptius, idem infra (§. 729) nostra

piceus est puer (ab Aegyptiorum nempe colore)

Nec non et senibus fluviis

Gloria. Plebejo slat celera

Pari ter О vidi us (met. 1, 171):

»Dextra laevatpie deorutn

Alria nobilium valvis celebrantur apertis.

Plebs habitant diversa locis. A fronte potentes

Coelicolae , clarique suos posuere penates. «

Quos quidem exemple sîbi surasissc Sidoniom illico

advertes, si carmen ejus (7, 38. p.. 551 Sirm.)

leger is. . i.-...,

residere\ Eodem Statius modo (Theb. 1, 305)

fuigit Jovem stellanti locatum solio additquc:

■ *nec p rot i ti us au s i

Coelicolae , veniam donee pater ipse sedendi

Tranquilla jubet esse manu.«

ad os compresso digito] Gestus est Harpocratis,

de quo pluribns disserni in palaeograpbia crítica

(P. Ш et ГУ). Ridicula est glossac interpretatio

de Cupidine puero. Ipsum redimili epitbeton Acgyptium

significare videtur, conf. Lucían. IVavig. 3

(p. 157 T. VIH. Bip.). Graecum ei nomen a 6iyäv

petitum Ausonius tribuit, taciturnitatem bisce versibns

describen» (epist 2i>. 27): ...

* Tu y élut Oebaliis habites taciturnus Amydis ,

Aul tua Sigalion Aegyptius oscula signet,

Obnixum Pauline taces.*

(74, 3 et 103, 4) ad tacitnrnum bunc alludit

puerum. Eundem Ovidins (met. 9, 696) inn ni t

versu:

«Quique premit vocem digitoque silentia suadet.*

inique (de civ. dei 18, 5) »in omni-

«, scribit, »ubi celebrantur Isis et

Serapis, erat ctiam simulacrum, quod digito labiis

impresso admonere viderctur, ut silentium fieret.«

Saht taris antem digitus médius est, qui alioquin

infamis; conf. interpr. ad Persii sat. 2. 55.

conlicuere] Notissimue versus est Virgil ii (Aen.

2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potins imitatus est,

qui de Jove (met. 1. 205) ita: : •; ,-.(:

»qui postquam voce manuque , ,.,

Murmura compressit , temiere silentia cuneti*;

et Statium (Theb. 1. 211): ..»•- .:...■'!!.

»Postquam jussa qnies sUuitque extertitus orbis,

Ineipit ex alto* cet s .

coepit] Hugianus codex ait- In Alonaccnsibus

(B.D. E.) ante versus, qui sequuntur, baec leguntur

annotata: »Metrum dact tetramet. catalecticum. «

In glossa autem: »Metr. dactilicum (sic) tetramctrum

catalecticum constat ex spondco et dact. catalecto

et duobus dactilie.« Est vero potius Choriambicum

Asclepiadeum minus, quale apud Uoratium

in oda prima, ita tarnen, ut Marianus majore;

etei non inaudita Kcentw (conf. Hermann, clem,

doctr. metr. П. 56. 14. p. 454) dactylo quoque

in baei usus sit versunn» 5i, 37, 38, quod in

130 Martiani Capellae lib. I. §. 91.

ííi nostra, astrigeri, nota benignitas

Conferre arbitrium cogeret intimum,

Et quidquid tácito velle fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa meis promere ductibus,

Nee quisquam illicitis tollere nisibus

Coacertans cuperet jussa deûm patris.

<t и

erroreni glossatores induxiese vîd«tar. Cetcrum in Goezius : nam si nnqnam , sane tunc dormitabat

tota hac oratione Ovidii (met 9, 243) imitationem, Grotius, quum ista scrtberct Ubi, quacso, in illis

quod supra jam monui, agnosces. Ycrsibus quidqnam legitur de vindicta, de femina

astrigei i \ Simili ratione Martianus infra (§. 889) quadam, de scrimis Joris? Quam quidem femideos

astritucos appellat, terrcstribus oppositos. Quod nam si forte Philologiam intcllcxcrit, quae Jo vis

Bartbius (ad Stat. Tbeb. Т. Ш. p. 860) ex uno scrinia expilasset, Jo vein huic favere potius, (¡наш

códice substituera jubet astriregis , вес cum Lati- infestum esse, omnia decent Vide ne non sit ncnitatc,

nee cum metro convenire vide tur, eoque cesse corrigere communcm omnium iibroriun lcctiomagis

ista displicet corrcctio, quo saepius noster ncm! Immo bene sc babet il lud »пес quisqiiam.«

(§. 195 f. 802. 808) voce astriger usus est, in- Similis de Jove locus apud Ovidium (met. 9, 2;>5)

timamquc cum astris divorum statuit conjunctioncm est, ubi ¡lie, poetquam Ilcrculis apothcosin decre-

(§. 95 f. 97. 512). ■ « < verat, idquc rcliquis diis annuntiavcrat, lactabilc

conferre arbitrium] »Consilia conferre« Tcren- eis fore boc factum quidem confidit, sed addit :

tius (licautont. 5, 1, 04), »soHicitudincs« Cicero »íí quia tarnen Hercule, si guis

(ad familiar. 6, 21), »sermones aut eoneilia« idem» Forte deo doliturus erit, ilala praemia nolet:

(Phffipp. 2, 15), et prorsua ut hoc beo, Coelius

(ad Cic. epist. 8, 15) »omnia intima conferre« vi

delicet communicare. Arbitrium- autein pro decreto

p'osuit noster. - " •••■.'''■

Sed mentisse dari seiet; invitiisquc probabit;*

Junoncm scilicet denotans (v. §. 84 f.).

detim patris] Qui apud Platones» (Tim. p. il

Stcpb.) deorum patris ad doos verba Iegerit, videnromere]

Non est eloqui, ut aliis in locis, sed bit nota hace fuisse Martiauo. Sensus loci hic est:

qeasi e penu in lucem proferre. I\am itoXXôôv Ta- »Pîisi benignitas mea, omnibus nota, me impelleret

uiaç Zsvç iv OZvilrfco (Eur. Med. 1415). ad cómmunicandam vobiscum animi mei sententiain,

nee quisguam] MS. ne quiequam. Forte nc quia- et nisi libitum esset mihi de us, quae etsi silentio

quam. Sensus bic: »Possem equidem talem de bac- premerem, rata tarnen per ipsam nicani voluntafcinina

vindietam sumere, ut nemo posthac ten- tem forent, ad vos referre; possem prefecto meis

tare 'audere* deörum patrie (id est: mea) scrinia: unius auspieüs meoque imperio fixa atque iiumutabised

seinötis trietibns nos; ad lactiora cenvertamus. lia effiecre : nee quisquan» auderet nefario conatu pa-

Grot. — Prefecto non «rat, quod baec sua faecret tris deorum jussa suseepto cci'tamine irrita redder«:. •

Martiani Capellae lib. I, §. di.7 r

131

Sed tristis melius censio clauditur,

Atque infanda pTemit sensa silentium,

Ne vulgata ciant corda doloribus;

At quam laeta patrem promcre gaudia

Et certo deceat foedere pignora

Palam perpetuus jungere nutibus:

Cassum est nolle loqui sensa decentia.

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,

Conferre Studium est vota propaginia.

Aequum quippe puto foedere coelitum

Quae sectanda forent orsa probarier.

Nostis Majugenam pignoris inclyti

cetisio] Pro со, quod quis censct, id est

I, qnemadmodum Symmachus voce cetisio utitur

(epiet. i , 5). Atqae ita jam Plautus (rod. S,

1, 9), quam via cum quadam ambiguitatc, »censionem

faceré <■ dixit pro eensere.

viiljjnta ciant] Drcsdensis codex pro ciant habet

quod non coliaeret cum voce doloribus.

cire pro ciere rarior, attamen usúrpate a

Columella (C, 5, 1) est Basilcensis cieant Labet.

Quod au lern dicit: me vulgata ciant corda dolori

bus, « IiypaUagc est pro: cordibus dolores. Claráis

(3, 292) »qua ciet borrón

n] Quae cx Guelferbytanis

tius fassttm t et paulo ante auin fanda ,

vulgo taceam moustra sunt lectionis . neqne, quod

in pluribus Sfonacensibus (В. C. D. G.), et in alio

(E) ex correctura exstat, cieant, metrum patitur.

Totius Joci sensus bic est: »Tristem quidera sentcntiam

silentio premere pracstat, quacque clam

esse debent continere, ne, ubi in vulgus exicrint,

ánimos dolore atque anxietate perturbent : sed quum

patrem deccat gaudia sua in medium proferre et

liberos legitimis nuptüs jungere, vanum foret

cere consilia decentia. Vobiscum igitur, dii, qui

grata mild cstie propinquttate juneti, communicarc

studeo filii vota. Acquum enim arbitrar consenso

in ipso initio appro bar! viain, quae

dii, ut est in Alonaccnsi (G).

babebant di. In Darmstatlensi correotum divi.

pignoris invlyti] A principio hujas venus оUm

Icgebatur »IVostri« in cujus locum ex соdiets Dresreposui

»Mastis«, id quod legenun

Barthius (adv. p. 13-43)

et postea Vonckius (in spec, eritic. p. 81). Scd

quod bic pro pignoris inclyti reponere queque jubebat

pignus id inebftum, hoc in textum reeiper«

non ausus sum, siquidem altera, quam dedi, conorani

um librornm lectio est, ipsius ctiam

Dresdcnsis. Yidetnr '.

vel versus causa vel

litatis vocant, in mente habuisse, ct qucmadmodum

dieimue «virum magni ingenii«, dixisse »Ma-

17*

152 Martiani - Capellae lib. I. $ 92.

In nostris mérito degerê sènsibub:i!!l '■•• '■ J » y'<-

Quae nee frustra mihi est ínsita ■ caritas ,

Ut suevit patria stringere pectora.

Nam nostra ille fides, sérmo, benignitas,

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis honos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest noscerc sidéra ;

Quae mensura polis, quanta profunditas,

jtigenam pignons înclyti«; licet semper oLscuram tarn Mercurius, quam Genius Tagctis patcr, Jovc

esse elocutionem non negem. Addit Bartbius: erat proereatus (Fest, in fragin. p. 90 Dac). Scd

»Pignoris inclgti Graecismus est, vice pignoris, re aecuratius examinât» poilus ad illam Genii sigvirtutc

id merentis, vivere in nostris sensibns.« nificationem respexissc nostrum arbitrer, qua daldegere

sensibus] Dcgcre in sensibus intimum ¡juov etiam interpres веп аууеЛос e Platonis (symp.

amorem notât, ut in oculis, in corde, in intimis p. 202 Stepb.) est sententia (conf. §. 153. Iö4

sensibus alii dieunt. Animo insitum Paulinns in car- ibique not.). Quae qnidem notio apprime cum

mine ad IVicetani valcdictorio , quod nomine Scxti Mercurio, Jovis nnntio, convenit. Cetcrum in Darm-

IVaUlis Felicis citat Bcda. Barth, (advers. p. 1243). stattensi códice versus bíc, duoque sequentes trans

termo] Scrmoncm cum «licit, Xôyov ex sacris posit! sunt.

Uteris notât; unde conjectari licet Cbristianitate fida recursio] Memoriam notât, quam sibi esse

ùnbutum fuisse Martianum. Barth, (adv. p. 1243). Mercurium ait Jupiter. Barth, (advers. p. 1243) —

— Miramur doctissimi sane viri absurdum banc IVuntii potins fidelitatem ultro citroque discurrentis

interpretationem ; sermone profecto nihil nisi nuntii significar! arbitrer, qui quoeanque a Jove ablegatus

sive interpretis officium bic designatur. sit, semper tamen ad cundem redeat.

Genius] Ycteres cuique fere dco suinu tribue- hie solus] Observes vclim, Mercurii landein

runt Genium. Ita superior! Joco (§. 53) Junonis simillimam esse ill!, qua infra (§. 118) Philologia

bospitae Genium memoravit. Ita non solum Mi- celcbratnr.

nueras Felix (29, 7) Jovis Genii meminit; scd in kic vibrato] Manilius (1, 30 Bip. 36 Scalig.):

vetustísima etiam inscriptionc (Murât. o87, 1 f.) »Tu princeps auctorque sacri, Cgilenie , tanti:

ejusdem fit mentio. E penatibus Jovis fuisse Jo- Per te jam coelum interins , jam sidéra nota» cet.

vialcm Genium Gacsius (ap. Aruob. 3. p. 123) af- Ovidil quoque versus hue pertinent (fast 1. 297):

fii ma!, a (que conspicitur (ap. Monif. in ant. expl. »Felices ánimos, quibus haec cognoscere primis

I. tab. lii) ejus effigies cum cornu copiac adstantis Jnque domos superas scandere cura fuit.»

subjecta inscriptionc: Genio. Quacritur igitur num Ccterum vibrari astra (licit, quae supra (§ 52) ipsa

forsan Mercurius idem Jovis Genius fucrit. Ccrtc vibrare scripserat, poetice.

Martiani Capellac lib. I. $.92.

Qualis sit numerus marmoris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa ligct dissona nexio,

Perqué hunc ipse pater foedera sancio —

Sed forsan pietas sola recenseat,

Quae parens probitas muñera pensitet;

Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubi um proprium quis mage vindicet.

Ilium connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

marmoris] Ita noster saepe (§. Ö84. 659. 908)

pro mare voce marmor utitor parîter atque alii

poëtae (conf. Sedal. 1, 124 ibique a viris doctis

notata). ■ _

haustibus] Fingit enim mare haurire aqnam.

Sensus esse vide tor: »qoibus legibus vel qua ratione

fiant fluxus et refluxus.«

et quantos] Profeeto intellectu dilEcillimus est

hic versos, quapropter omnes etiam hie silent inlidcm

intelligo: »quantos sinus faciat

.< In praecedentibus enim disseruerat de aquac

quanti tate, quam capiat mare: in Loe vcrsu ejus

perscquitur irmptiones in terram. Cardines enim

saepe pro ostiis poni nemo ignorât; et ad vocem

upplcnda vox est

(met 1, 13)

parens probitas] Probitas, quae parct, poetice

pro probo, qui dicto audiens est, ut scuipcr erat

terrarum porrexerat Amphilrite.*

perqué Aune] Intelligo: »et per quem.« Mer

carías enim ргассо, vel potius fctialis, xijgv£, est,

per quem Jupiter foedera sancit mortalium.

famuli] Intellige: qui

aatecedat, semper tarnen in sortem

(§. 2ö). Atque simili rationc Jovis honoribus servit,

quae fida ejus recursio est, dc qua supra.

patruis] Sic recte Grotius pro patrius, quod

erat. Adjcclivum est, ut apud Ho-

(od. 3. 12) npalruae verbera linguae «; re

ferendum autcm ad Plutoucm, cui pariter atque

ipsi Jovi Mereurius servit

suadent emeritis] Ita pro Grotiano »suadentcm

mentis* rectius codices Monaccnses (B.D.) et Dresdensis.

Corruit igitur et Vaackü (in spec. erit.

p. 81) correctio, qua suda ntem legere jubet. Sen

sus est: »Suadent sécula (témpora), postquani eme

riti sunt labores (Mcrcurii)« cet.;

thalamo] Thalamos praebent tarn quinqué libri

scripti Leidenses (Oudcnd. ad Appulej. I. p. 384),

quam Dresdcnsis, Monaccnsis (C), Cantabrigicnsis*

134 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

93 At virgo placuit docta quidem nimis

Et com par studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumque et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunac ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier,

Quae occultant advtis sacra latentibus.

Jungantur paribus, nam decet, auspicîs,

musei Britanuici et Bongarsii; sed vulgata lectio

praeferenda esse \idetur. Sensus enim est: »Mcrcurii

robur, quo jam pracditus est, flagitat, ut

detur thalamo.« Addition sc. esse pro addi ad

modum Gracci aoristi dictum est.

cunae] Verba intricate, sensus planus : non

ob id Mercurio Pbilologiam denegaudain, quod terris

nata sil, cum idem et dus accident. Lcgendum

forte :

»Cuna« ergo officiant quoi nihil? edite

censendum superi: quique« cet.

Grot. — Editae gignendi casus est, quod seboliastes

piiseus uon potuit iutclligerc quamvis in omnia

se verteos. Ut nativitas illi niLil obsit, quae cum

deo jungend» est, consilium in medium dandnm

censet. Dcos non natos esse sapíentiores censebant.

Lucanus lib. 8:

«si nutnina nasci

Credimus, nut quemquam fas est coepisse deorum.

Bartu. (advere, p. 1243) — Pion genitivus sed dativus

casus est editae, neqnc qnidqiiam intricatnm,

nïsi verboriim ordo, quem tarnen reetc jam Bar-

«hius enuclenvit. quo pro wf accipiens; cunas tantum

melius ad conditionem nascendi mortalcm quam

ad ipsam nativitatem rctuleris; natum enim vel

Jovcm ipsum veteres credebant, ejusque сипая cé

lébrât Ovidins (fast. 5. 312). Quod restât, pro edi

tae Cortáis in Guelferbytanis invenit deditac, sed

vulgata sana.

quique crepundia] Sensns est: »Qui re coli ti»

tcneri (liaberi) in terris vestra crepundia i. e. nutrimenta

puerilia vel munuscula s. blandimenta,

quae a nutricibus ¡nfantulis vagientibus cxbibentur,

quae sc. crepundia, occultant sacra, i. c. templa

ad wis latentibus b. e. in scerctiori eorum parte.

Vucan. — Cicero (Tuse. 1, 13) »mysteriis ini

tiates non latere« ait »ipsos majorum gentium deos

e terra in coelum prefectos esse.« Лоп tarnen solam

mysteriorum doctrinam, sed testimonia queque et

nionunicnta nativitatis et pueritiae eorum significare

Martianus videtur, qualia reliquiarum instar in adytis

templorum scrvabantur, ut v. с ovnm Ledae apud

Spartanos (Paus. 3. 1С. 1). Cf. Lobeck. Aglaopbam.

p. 52.

auspicîs] Ita pro auspiciis scribe versus causa.

Sic in libri line jnrgîs pro jurgiis. Grot. — Ita

etiam Bcicbcnauensis codex. Lnitatur nosier AppuMartiani

Capcllae lib. I. §. 94. 135

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postguam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in !

suffragium concitatur, acclamantquc cuncti fieri protinus oportcre, adjiciuntque

sententiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio ct maximum

culmen meritorum iogeniumque in appetitum coelitem propositumque sidereae

cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos

lejum apud quem (met 6. p. 426 Oud.) Jupiter

Venerem aJlocutus: »nee tu«, inquit, > filia quidquam

contristare; ncc prosapiae tantae tuae statuiqiic de

mortal! mctuas. Jam faxo nuptias non

cet. De deorum conjugio impari plura

l IVounum (10. p. 276 Fabr.). Verba autcni

aoster sumsit e Virgilio (Aen. 4, 103) ubi Juno

Veneri dicit: » paribus regamus aitspiciis» , alio licet

scusu. Auspicia enim boc loco initia sire originem

arbitrar, licet с tian» ad dignitatem et

referri poesint, quae in magietratibus

orum auspiciorum jure ccrnebatur.

astra] In as tris enim déos habitare, quin ipsa

etiam deos esse cum Pytbagora (Diog. Lacrt. 8,

27. p. 509 Meib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibiquc

not). Extremorum sex rersuum igitur sensus bic

esse videtur: »Quo niiiil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) editac (genitae, ncmpe Pbilologiac)

officiant, censendum (vobis) superi, quiquc (ct qui)

recolkis (recordamini) crepundia vestra (natalitiomysteria)

sacra (Uçà) adj lis latcntibus occul-

. Jungan tur (igitur uterque), nam decet, pariauspiciis,

et cumulent astra nostris (Jovis)

(conf. §. 93. 97. 123., 1Ö3. not. 811.

813 f. et Platon, de leg. Ю. p. 899 Steph. Cic.

de divin. 1, 10. Davis, ad Mas. Tyr. 17, 5. p. 517

et 17, 12. pag. 377). Macrobius (Sat. 1, 23)-.

•deovç dicunt aidera et Stellas àrto TOV i?£tív,

id est Toé^tiv, quod semper ii

Cato adsedit senati decretum fit, sicuti Ule

ccnsucraL «

acclamantque] Imperatorum demum actate, ut

videtur, per acclaniationcm senatus consulta facta

sunt (Plin. epist. 4, 9. Capitolio, in Max. et Balb.

2. Brisson. de forinul. 2, 66. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 15, 21) ita:

• Servilio assentior et hoe mnplius censeo. «

coelitem] In Monaccnsibus (В. D. E.) et Basi-

Iccnsi legitur coelitum. Utrumque rectum quideni;

sed praestat vulgata lectio, quandoquidem diiEcilior

sivc audacior potius et Martiani ingcuio aplior,

praesertim quum statim eadem figura »sidercani

cupiditatem« subjungat pro »siderum cupiditatc«,

more antique fere, sicut Accius (ap. Cic. 14. P..

5, 26) »familiäre parricidium« dixit pro »familiaris

alicujus paricidio.a Sidera autcm vitam coclcsteiu

significant, ut Pedo Albinovaniis (eleg. 5. 27):

m Vive diu, mi care senex , pete sidera sero.*

in deorum] Ita in lapide quodam scpulcrali (iu

Velsen op. p. 418) legimus: »animula in deorum

numerum recepta." Alia excmpla invenios apud

Diodorum (5, 06. 4, 24), Quinctilianum (3, 7, 5

ct 9. p. 549 Spald.) cet.

cooptentur] Adco ut vcrc Persacus, Zcnonis

auditor, apud Ciccroncm lib. 1 de natura deorum

dicat »cos esse hábitos deos, a quibua magna u ti

bias ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles ct salutarcs deorum esse vocabulis nuncused

postquam] Sallustiua (CatiL 53): »Postquam patas-, ct Minucias Felix : alicujus muncris vcl artis

156 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quoe postea astris

doctrinac nomcn inseruit, designad coelitcs 'noïninentur, ut post membra

corpórea deorum fièrent curiales. His quoque anímente Jove, jubetur quaedam

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc supcri senatus

rcpertorcm vencratam fuisse unamqnamquc natiout

civcm bonae memoriae. Clper. (apotb. Uop.

3) — Vide pulcliros Horatii (od. 5. 2, 21)

versus :

» Virtus recludens immeritis mori

Coelum, negala tentât iter via.«

Animas deas alioqnens (ap. Stob. cel. 1, 52, 40.

p. 857 Пссг.) edicit: »Si pauca fuerint vestra cri

mina, carnis relicta compage coelum rursus amplectemini.

« Confer et nostrum nderioribos locis (§.

155. 145). In editis a Grotto coaptentnr quidam

legitur; sed in notis (ad §. 6) obscrvavit librum

scriptum Loe loco Labere cooptentur, et Labet ctiam

Reicbenauensis. In Basileensi et Darmstattenei ta

rnen vidi scriptum esse coaptentw.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (т. §. 62

not.): »si quos Roma reeepit aut dedit ipsa deos.«

[Vilo dcorum generationes assignâtes esse testatur

Eusebius (praep. evang. 5, 5. p. 89; add. Arnob.

L. 4, p. 155), nominatimque ex eo orti ferebantur

Vulcanus (Cic. 14. D. 3. 22. Diogcn. Laertius

prooem. 1, p. 2 Bleib.), Dionysus (Cic. N. D. 5,

25 •■) Laur. Lydus mense Mart. 38, p. 199 Roetbcr.),

Mercurios (cf. cund. mense Apr. 44, p. 215), Her

cules (ibid. 46, p. 225), aliL Haud tarnen scio

an nostro loco Nilus omnüio pro Acgypto pósitos

sit, îta ut Acgyptiaci du, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, intclligantur, qui scro tanto m a Graecis Romanisque

deornm in ordinem reeepti sunt.

TJiebae] Ilcrculem intclligo, quem Thebarum

alumnnm Pacatas (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.)

appellat, et Baccbum, Cadmi nepotem, quem Ho«

ratius quoque (Od. 3. 3. 13) Ulis addit, qui quam

mortales nati cssent, constantia et virtute enisi

arces Ígneas attigerint; forsitan etiam ipsum Cadmum,

quem non berois tantum (Paus. 3. 15. 6),

sed divino etiam bonore cultum fuisse quidam vo-

Junt (v. Müllerum in Orcbomeno p. 216 et 466),

neget licet Lobcobius (in Aglaopbam. П. p. 1253)-

Aeneas] De Aenca dco indigete (§. 62) con

sole Livium (1, 2 f.) et Virgilinm (Aen. 12, 794)

Ovidiumque (met 14, 585 — 608) ас Tibiillum

(2,5, 44). De Romulo Horatius (ep. 2. 1. 5):

» Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa 7'ccepti*;

adde Varron. de L. L. 4. 31. Cic. N. D. 2. 24;

3. 155 Tiisc. 1. 12.Minuc. Felic. 23, 2. Tertullian.

ad nat. 2. 9 cet. . ' ■,|- '

post membra] Per ellipsin, pro »post membra

eorporca exuta.« Ita infra (§. 162) »post vi tarn«

nempe »peractam« et (§. 155) »post membrorum

пехота nempe «dissolu tum.«

cutióles] Glossa Isidori: »Arcopagitac, curia

les.» Curialiiim vocabolum Plauto usitatum, sed

et juris consultis. Grot. — Curiales Romanis iidem

crant qui Graecis <pçuz6çiÇ , interdum etiam qui

drjfiórai, (v. Cic. offic. 2, 18 f.). Namqoe in

tpQaXQiav, Tel in âr/fXOV aliquem qui reeipiebantur,

apud Atbcnienses aliosque participes civitatis

juris optimi fiebant (Platner Beytr. zur Kenntn. d.

Att. a p. 143— 152. 188— 201): onde deorum

curiales fieri erudite dieit Martianus eos, qui in deorom

numerumcom pari et aequabili jure rcciperentur

Philosophia] Ita meliores libri scripti, Mona

Martiani Capellae lib. I §. 97. 137

consultum aeneis incisura tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptialia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Jovis habitacenses

(B.C. D.E.), Drcsdensis, Bodlejanne prigarsii.

Quibus tarnen etsi destituti

mînns vulgatam lectionem correxissemus e Martiano

quiJem ipso, qui infra (§. 576) per Pbilosopbiam

ait Jovcm coelestis consultum senatus tabulamque

Tulgasse (add. §. 151).

senatus consultum] Prorsus contrariant (ар. Senec.

in apocoL p. 836 Lips.) sententiam dicit Janus:

■ nc quis post bone diem dcus fiat ex bis, qui

àoovçrjç wtQrtbv sôov6tv.«

aeneis] Morcm incidendi aeneis tabulis leges

antiquissimum fuisse e Platone (in Minoe p. 320.

Stcpb. add. Apollinar. Sidon. cpist 5, 3 £ p. 131

Siriu.) patct. Apud Romanos aenearum tabularum

шит Anco Martio fuisse recentiorem colligi e Dionysio

Halicarnassensi (1. 3. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas acri in

cisas fuisse LítÍus (3, 57 f.) tradit, quamyis alii

Tolucrint, ebúrneas eas fuisse (L 2. §. 4. de orig.

jar.). Foedus etiam Gartbagiuicnse aeri incisnm fuisse

Polj bins (3, 26) referí. Atqne in acs incisarum

tabularum мере mentio fit (1. 8 ad L Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Philipp. 3, 12;

iu СаШ. 3, 8. Tacit, annal. 11, 14 £ Plin. 34,

9. Plin. Sccund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar-

Sneton. Vcsp. 8. Serv. ad Acn. 6, 622. Ovid. met.

1 , 92). Undc leges quoque convivales Saturai

jussu in acs incisas lepide finxit Lncîauus (Cronosol.

f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab aere igitur aerarii

nomen locus iuvenil pubHcus quo leges condebantur

(Sueton. Caes. 28) sire defcrebantur (Tacit. 3,

51). Ita Macrobios quoque (Sat. 1, 13) legis memink

in columna aerea incisae. Quod autem in

specie ad SCta attinet, famo.sum illud de Вa celia -

nalibus cocrccndis Yicnnae exstat, cujus literarutn

ductus publicarunt Matth. Aegyptius ct post earn

Drakenborchius (in suppl. ad Liv.), ut Hcracleenscs

(a Mazoch. expl.) tabulas, aliasquc taccam.

compito] Per compita idem est, quod supra

(§. 3) dixerat »trivtatim.«

condicit] »Condiccrc« praeter vulgares significationcs

est » denim tiare. • Livius: »Quarum rerum,

litium , cansaran , condixit Pater Patratus P. B.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinorum. «

Tribonianus in instit. Tit. de actionibus: »Condiccre

cnim (in quit) est antiqua lingua dennntiarc. « Glos«

sarium: »Condico бгптаббоцса fierà rtaçayysXLaÇ.

Glossae: »Condicit, împerat, praeeipit.«

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, decenio. « Grot.

— Conf. quae contra Scioppinm monuerunt virí

docti (in Bnrm. antholog. Lat. L p. 502) ct Gronov.

ad Plaut. (Stich. 3. 1.28).

habitationem ] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Yidendus Ovidiue. GПОТ. — Atque pessimam

banc lecïionem Goezius non dubitavit, expnneta

meliori, in textum rccîperc! Quamvi s cnim

Britannici codices omnes, Monacensium unus (C),

Hugianus et Darmstattcnsis perversam illam babent

lectionem, quam in Basileensi tamen a secunda

mann correctam vidi; nemo certe »palatia faceré

arbitrationem* Latine dici posse putabit. Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

158 Martiani Capellae lib. I. $. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenient. His igitur actis solio rex

ipscsurrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursuáque repeüvit.

repetit de Galaxia scribens: »erat autein ibi Jel

vialis domus.M De eo О vidi um ctiam conferre operae

pretium erit in vers il) us (met. 1, 1G8 eequ.):

»Est via sublimis coelo manifesta sereno:

Láctea nomen habet, candare notabilis ipso.

Нас iter est superis ad magni tccta Tohanlis ;

et paulo inferítie (I7S):-

Hie laeus est, quern, si verbis audacia de tur,

Ilaud timeam magni dixisse palatia codi. «

De Galaxia ipso cf. Cic. eomn. Scip. apud Macrob.

I. 4. f.; Arbtot meteor. 1. 8j Plutarch, dc plac.

phil. 3. 1, p. 892.

cwsusquc\ Lege curasque. Vo>ck. (spec, crit

p. 81) — Abstinuisset hac conjectura cri lie us temerarius,

si meminkset ticos apud Martianuin sidera

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepe memorant. Ita Claudîanus (Prob, et Ol. 9)

ad Solemi

— « Saepe soles duetoribus Ulis

Instaurare vims et cursibus addere nomen.«

Ad eundem noster (§. 186):

шКям medium tu curris iter coercens

Sidera sacra deum, quum legem cursibus addis.t

liijic tarn Phoebum, quam Mercurium in coclum

adscendentes in Solcin ilium, bunc in Planctam

convertí (§. 29) finxit, et infra (§. 897)

ipso deorum coctu transcursionis officii

Astronomiam autem (§. 813) deorum meacula non

tacerc, licet impudentis sit dits suos cursus edisscrere

docereque velle dcos, quod faciant (§. 813).

M AR T I A N I

MINEI FELICIS

CAPE L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE N U P T I I S

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LIBER IL

öcd purum astrifîcis coelum scandebat habenis

Nox revocans merso fulgentia sidéra Phoebo.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;

Nox] Multornm poëtarum, Virgilii, Statu, Silii

Italien, aliorum habemus noctis descriptiones 5 sed

profecto non ultimum hace nostri occupât locum.

Fulgentius quidem (p. 23 Минек.) imitan cum re

luit, verum male huic opera successît.

ynerso] »Merso Phoebo « de Solis occasn noster,

quemadmodum Statius (Tbeb. 1 , 344) de ortu ct

Aurora »rcpercusso Phoebo« canit.

succendit] Corrigendum succedit. Inepte vulgo

editnr succendit. Sacpius alibi »succedo, succido,

succendo, accedo, acromion sunt pcrmutnta. Oude>'d.

(ad Caesar, p. 9ii). — I4um forsan et Lucanns (2,

413) corrigendns, qui scrips! t-.

»Succendit Phaethon flaijrantibtis aetliera loris*?

Adeo futiles sacpe sunt criticorum emendationes,

|)raesertim corura, qui non totum ante oculos habent

auctorem , verum cursim tantum sivc saliendo

menda vel errores venant ur. Infra (§. 808) noster:

millic bis septan solilus servare triones

Plaustro Hyperborea rcsplendet luce Bootes.»

Booten cum plaustris Ovitlius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctophylax (Cie. 14. D. 3.

42 f.), quia plaustra sire triones ursarum quoque

tigura fingebantur (Arat. Phaenom. r. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (>". D. 2, 42):

verba:

bTorvu^ Draco serpit subter* — —•

Quapropter spernendam arbitrer emendationem torto,

& riris doctis (llurmann. anthol. Lat. 1. p. 183)

propositante praesertim quum hace notio jam in

spiris contincatur. Pro Draconi nonnulli codices

Dracone habent, sed parnm interest

18*

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans splendebat ia arrais

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

Multiplied ambitum redimitur lumiue sertum.

Virginie interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecla boatu.

Denique ipsa compertis superûm decretis, adultaque jam nocte Philologia

pervigilans, multa secum ingenti cura anxia retractabat. Ingrediendum

primo senatum deûm, Jovisque subcundos inpraemeditata visione conspectus,

auratis] Hunc Oríonem esse ex descriptione

apparet. Graeci eum 6zvyvov (anthol. 2, 47, 18.

p. S 10 BoscL.) appellant; Virgtlius (Acn. 3, S 17)

tum auro Oriona«; Ovidiiis modo (art am.

2, S6) ensigerum, modo cum Lucano (1, 6ßS)

ensiferum (fast. 4, 588), canitque (met. 13, 294)

»nitldumquc Ononis ensem. « Isidoras (etym. 5,

71, 11. p. 1G2 Arcv.) scribit: •Hune Latiiii Jmtfulam

Tocant, qnod Bit armatus , et gladio et

luce terribilis.» Exitialc signum esse jam

(II. 22, 29) cecimt

aestifero] Sumsît a Virgilio (georg. 2, 555).

Ferventem appellat Cornelius Severus (Actn. 599.)

Isidoras (etym. 5, 71, 14 et IS. p. 163 Агет.):

■ Canícula Stella, quae et Sirius dicitur, aestivis

mensibus in medio centro coeli est: et dum Sol

ad eum ascenderit, conjuneta cum Sole duplicatur

ealor. — Sirius vocatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris lucere vidcatur.«

Plura de Sirio »Iiis Iocis (in palaeogr. Ш. et infra

ad §. 640)dixi; adde Arat. 32G cum intpp. Trahi

eum ab Oriooe dixit, quia Lune proxime ecquitur.

ambitum] Píe tc forsan turbet producta media

syllaba, lege virgrtim doctorum notas ad illum Ovidii

(met. 1, 57) versuta:

»Jussit et ambitae circumdare litora terrae.»

sertum] De Ariadnes bac corona Juno apud

Senccam in Hercule furente conqucritur:

— »ne qua pars prohro vacet

ßfundus puellae serta Gnossiacae gerit.*

Goez. — Potuerat Martianus etiam Ovidii (fast. S,

343) versus respicere:

» Bacchus amat flores: Baccho placuisse coronanx

Ex Ariadneo sidere nosse potes.*

Addc met 4, 15} fast 5. 439. Arnob. Ö. p. 176.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud ad,

quod apud Grotium praemissum erat (Oudend. ad

Appui. I. p. 691). Omissnm id etiam est in Britannico,

Cantabrigicnsi, et Ilugiano. In Darmstattensi

supcrnc repcritnr impositum. Sed supcrvacaneum

est, quia »perlabitur aures « idem est quod

• labitur per aures. a

boatii] Famatn pracconis officio functam in

palatio Jovis supra (§. 65) vidimus. Eodem igitiir

jure noster ei tribuere potuit boatum, quo Appui,

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) »praeconis boa

tum* scripserat Musse boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 1(21) tribuit, utl pbilosopborum

etiam in coelo reboatum infcrlus (§. 213 f.) com

Martiani Capcllae lib. II. §. 100. 141

exsiliendumque sibi in superam coelitum sortcm. Dcinde ipsi sociandam esse

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tarnen vix eum post unctionem

palaestricam recurrentem, dum flores ipsa decerperet, praelectis quibusdam

herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis conduceret

amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam divcrsitatis

delicias Milesias, historiasque mortalium, postquam supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo conducatnc

connubium, atque aetherei verticis pcnnala rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emcndavi Grotianum optaret с libro

¡Vorimbergcnsi, Botllcjano primo, Ilugiano et Darmcodicibug.

Sed anteriores cdîtioncs nieliobanc

lectioneni jam pracbuerant

eum] IVeutiquam, ut iu edil is, cum, sed eum

fere codices tam Grotii, qnam Monteensea

(CD. E. G.), Darmstattensis , Basilccnsts, Dresdensis,

Hngianns, Britanniens, Bodlcjanus primus,

Cantabrigiensis , aliique ad marginem libri IVorimbergensis,

et in notis a Appui cj um (L p. 219 Oud.)

hudati. Nonne igítur miremur novissimos editores

Waltbardum et Goczium dédisse cum, quin etiam

tptum!

palaestricam] Unctus et nodos placuit scilicet

PLilologiac. Ovidius (beroid. 16, 149):

'More tuae tjentis nitida dum nuda palaestra

Ludis et es nudis femina mixta viris.'

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mcrcurius

(cf. Herat, od. 1 , 10, 4 et ad cum Mitschernek,

cui adde Pausan. 4, 32, 1. Diodor. 5, 75.

Stat Theb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prudent,

iu Symmacb. 2, 519. Con£ ctiam nostr. superiori

loco §. 5 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulejus: At ego tibi sermone isto

Hilesio varias fabulas conferam. Respexit ad bunc

Capellae locum, quisquís Ше Teterum glossarura

ait: »MUesiae, amatoriac.« Goот. —

Confer. Erasmus in proverbio: Donii Milesia. Götz.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 415), sed omnes fabulas removeré voluisse

nostrum arbitrer, quasi indignas deorum

majeetate. Mythos enim cum Ulis conjungit, addens

verba »mortaliumque historias. « Cctcrum delicias,

non delitias in codicUras Monacensibus (B. C. D.

E. G.) legitur.

non cassa] Servios ad illud Virgilii (Acn. 12,

780):

•Dixit opemque dei non cassa in vota voeavit*

explieat »non ad inania vota poscit auxilium.«

formidabat] Permulti codices, Reicbenauensis,

Darmstattensis, Hugianus, Britanniens, Cantabrigiensis,

Bodlejanus primus, et Monacenses (B. D. E.)

babent praesens formidat.

conducalne connubium] De sponsalibus contra

hendi auspiees etiam auguria captasse pluribus

exponit Burmannus Secondas (ad Claudian. p. 5G

not 83).

aetherei verticis] Id est Mercurü. Goez. —

Quo autem pacto Mcrcurius audirc potest aetberius

vertex? anteilige potius »in aetherco vértice pennatam

rapiditatem« ; bac enim Bfercurius denotatur.

— Pro pennata Bodlejanus codex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest; sed illud, quod

Basilcensis et Darmstattensis etiam babent, retinui,

Martiani Capellae lib. II. §. 102.

102 copuletur, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suum,

Cyllcniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nec

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nascenti ab ipso Jove siderca nuncupatione compactant, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas assevcrat) in

digitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae

numeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia ct supra (§. 76) noster pennata scripBerat, et

infra (§. 379) liujus scriptionis rationcm aflert.

numero] Pro numeris, per numéros. De hoc

cabalae genere pluribas оlim (in palaeograpli. III.

§. 142 scqu. 227) cgi. Addc cxcmplum ex Artemidoro

(oneirocrit. 2, 75. p. 158$ 5, 34. p. 178

Rigalt).

nomen suum] ФсЛоЛоу1а, enjus nominis nu

merus est secundum literas Graccaiiicae DCCXXIV.

Grot.

Cyllcniique vocabulum] VocaLulum hoc admodum

torsit ineptos glossatores. IVos 0cov& esse

inrcnimus, quod Mcrcurii apod Acgyptios nomen

nemo nesciL ITujus numcri juxta Graccos charactercs

MCCXYHI. Giiot.— Tenendum antem 0cov&

tanr Mercurii quam primi mensis nomen apud Aegyptios

fuisse (Cic. 1^4. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. IV

§• 604).

dígitos] Satis nota haec coroputandi ratio est

(Wowcri polyin. c. 7. p. 58 sequ. Fabricii bibL

Lat. Т. Ш. p. 385 Em. Berglcr ad Alciphr. p. 108

et inferior ad §. 745 not.) Maxime etiam celcbrata

erat statua viri digitis computantis cxsculpta ab

Eubolide (Plin. 34, 8, 29) pariter atque Jani

statua (v. Pal. crit. Ш. §. 230. 236. 454). Atque

infra (§. 729) Arithmetic!! codem computandi modo

utitur. Adde Appulcjnm (de mag. p. 579 Ond.)

Nec tantum números, sed ctiam literas digitis sig

nifícalas esse, Isidorus (clym. 1, 26 f. p. 42 Arc v.)

démonstratif.

terminum] Litera The ta, qua no

exprimitur. Primus

meas est, quia in hoc numero monades deet

ah eo decades incipinnt. Infra (§. 745)

»primus«, inquit, »versus est a monade nsque ad

enueadem.« Terminum autcm numeri scripsit pro

numerorum, ut saepe singular! scriptorcs ntuntur

pro plural i (Palacogr. crit Ш. §. 232. Spartian.

Adrian, c. 7.).

dehinc] S2 est DCCC. Ogdoae autem primas

cuhus. GnoT. — Sed ogdoas non est Omega: debebat

(«rotins ad sequcntem rcgulam novenariam

respicere, secundum quam numerus Ule 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret eubus

(§. 740).

soliditate] Cubi natura hac voce exprimitur,

»siquidem», ut Maerobii (in somn. Scip. 1, 6) >erbis

utar, »a paribus bis Li ni, qui sunt quatuor,

superficiem faciunt: bis bina bis, quae sunt octo,

corpus solidum fingunt.«

cuhí] Yulgo eybica dominus. Grotii codex ha

bet cubi ac dominus , legi autem ille jubet ac domibus,

quia » fanis« praeecsserit: Goezius domibus

in textum reeipere ansus est. Ego vero nihil mu/

Martiani Capellae lib. II. §. 102. 145

mortalitatis assererc prudens Samius aestimavit, in locum piopmum sumit, ac

eic mille ducenti decern et octo numeri cffulserunt. Qnos per novenariam 103

Undum esse censui (in pahcogr. erit. Ш. §. 227), IVanique тосс illa humanuni genus notari ex alio

siquidem accepta partícula ас pro tanquam sensus loco (§. 108) patct, quo scribit: a intra latebras

planus est: »eubi soliditas (ara) quae in fanis tan- uteri séptimo mense absoluta mortaütas« (add. §.

quam dominus (ipse) adora tur. « У it ni vi us ením 625. 899). Aperte ctiam Arnobius (1. p. 6) ver-

(3, 1) «aras ad normam debere esse quadrates « bis «miseranda mortalités* nil nisi miser um homimonct

Fortasse ctiam de cippis Hcrmac quadratie num genus denotare voluit. Atquc GclHus (15, 28)

cogitavif. Lcctionem nostram praeterca jam defenderat hnne vocis nsum. Adde Ciccronem

codex, in quo »cybi ac« (N. D. 3, 36), Liviam (1, 2), Senccam (de de

ment. 1, 5), aliosque permultos, Virgilium, Ovidium,

Lucanum, Curtium, Plinium, Qtiinctilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius et

Walthardiis jam notaverant. In Monaccnslbus ipse

vidi, tum estimavit (in В et D), quod Darras la ttensis

etiam cxliibct, tum aestimavit (in C- et E)^

.pjod praeter bosee Monaccnses etiam Ilasilccueis ,

Rcichcnaucnsis, Britannicus, Cantabrigicnsis, ae

Bodlejauus primus babent Verumtamcn, quod in

editis est, existimavit ctiam defend! potest; ueque

ignotum est a scriptoribus eaepe compoaita u*nrpari

pro simplieibus (§. 68. 75. 160).

quos per] Quod dicit taie cet : soient Magi,

ubi quid ex nominibus scrutantur, collectam ex

nominum numero suminulam per enncada dividere,

subtrahendo earn quo ties licet, turn numcrum qui

erit superfluus nominis ipsius numerum arbitrantur.

yidc etiam si Iubet Agrippain dc occulta

fundi notum est (v. §.25. 102. 582. 608). Sensum Philosophie, diligentem prefecto Martiani lectorcm.

illastrant Lactantii (6, 3) verba haec: »Dicunt enim Grot. — Bene, modo recte intelligas Grotium.

liumanac vitae enrsum Y literac esse similem, quod Minime enim numerum innuit ilium, qui invenitur

nnusqulsqne hominnm, quum primae adolcscentiae priori numero per no vera diviso; is enim e Merlimen

attigcrit, et in eum locum vencrit, partes curii numero esset 135|- et e Philologiac 80|■■•

obi se via findit in ambas, haereat nutabnndus sed eum vult, qui perfecta divisionc novenario

»c nesciat, in quam se partem potius incline t« cet" minor per no vein amplius dividi ncquit, quern [tie

mortalitatis] Alii libri script!, a Cortio in libro nunc numeri fracti indlcem appellamus, ut supra

Lipsiensi notati, babent immorlalitatis sed male, numerum 5 in Mcrcurii, et 4 in Philologiac nobivium]

Editi vim,- ad quod Grotius: »MS.

viuium. Literam Y innuit, dc qua babes in catalcctis

» Litera Pythagorae discrimine secta bicorni

Humanae vitae speciem praeferre videlnr.«

Exstat hoc dlstlchon In Anthologia Burmauni La

tina (II. p. 416). Sed adde Ausonii (Idyll, de mo-

Bosyllab. 9) luinc vcrsum :

• Pytlutgorae bivitim ramis pateo ambiguis Y*

qui magis nostro rcspoudet. Confer practcrea Persium

(3, 56), Servium (ad Aen. 6. 156), atquc ex

eo Isidorum (etym. 1 , 1 7. p. 5 Arev.) , graphicamque

descriptionem apod Athenaeum (10, 20.

p. 454. Cas.) et Strabonem (13. p. 597 Cas.).

Vivium in Beichcnauensi quoquc códice exstat,

qaapropter bivium scribere, orthographia tantum

i, non dubitavi; nam В et Y sacpius conm

144 V, Martiani Capellac lib. II. §. 105.

regulara distribjieji& iriinuensque per monades decadibus subrogatas, in ter-

104 tium numerum perita restrinxit. Suum quoque vocabulum per septingentos

viginti quatuor numéros explicatum, in quaternarium duxit, qui uterque

10o numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio principium,

medium, finemque dispensât, profecto pcrfectus est; quippe lineam

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit. Nam longitudinc promine.

Sed Lane viom, quam G rotins iniit, Маг- et Macrobius ex una eodemqne fonte hausisse vitianus

non indieaverat, ut statim apparebît dentar: hic enim (somn. Scip. 1, в), postquam

novenaviam regulam] Ilujus regulae, quod sciam, de septenarii numeri partions et praestantia egerat,

praeter nostrum nemo nisi Tarro (de L. L. 8, IS. addit: »unde YergUius, nullius diseiplinae expers,

p. 131 ed. Lugd. 1563) mentionem facit. Recentio- plene et per omnia beatos exprimere volens ait:

res cam appellant, Galli »la preuve de neuf«, Ger- O! terque quaterque beati.«

mani »die Neuner -Probe.« Sed horum simplicior

via est, qua ad eandern, quem Martianus, finem

perveniunt Exemplo sit Pbilologiac nominis nu

merus 724, in quo probatio boc modo instituitur:

7 et f et 4 = 13; У autem = 1-j^. Лumcri

fracti igitur index 4 est. Multo morosiorem viam

Teteras ingressi sunt. Martianus enim numéros

jubet »per novenariam regulam distribucre, minuereque

per monades decadibus subrogandas (eubstitnendas)

et sie in monadem perlte restringere.« Id

quod alia, quam bac ratione, fieri vix potest:

724 se 700 et 20 et 4.

Rcsolvcndi 700 in 7

20 — 2

4—4

Fiunt 13

Rcsolvcndi itcrnm, quia

13 — 10 ct 3, 10 in 1

3 — 5

Fit 4

Copiosius haec in palacograpbia critica (Ш. §. 228)

(jiiod ratio] Quum nostro ratio sacpe сотри-

tatio sit (§. IOS not.), illud »quotl ratio» pro

»quia ratio (sive computatio) accipiendum est

Nostra certe melior lectio est quam »quem ratio*

in Drcsdcnsi códice.

profecto] Ita Dasilecnsis et Bongarsii codex.

Edit! babebant pro certo. Ternarii numeri banc lan

dein répétât infra (§. 733); addc Aristidem Quinctilianum

(de música 3, p. 120 Me Lb.) ct Jambliebum

(de vita Pytbag. 28, p. 128 Küst). Pytbagoricum

dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): xa&arteg yàç <pa6i xal ol ILo-d-ayé-

QELOi, to Jtctv xai Ta rtctvra Tolq tqiÓÍv wql-

бтаь' TeAevTrj yàç aaï fièôov nal àç^V rov

àçi&fiov ï%u Tov rtavrôç. Plura de ternaria

numero alio loco congessí (in Palacogr. crit. ML).

longiludine] Grotiana baec lectio est. Mona*

censes vero (В. D. E.) et Guclfcrby tanus , quem

Cortius laudat, praeter longitudinem profundi tatemque

с tin m latitudinem addunt; male me quidem

judice. I\on enim de solídis sermonem esse a voce

» frontes « patct, qua significan cxposui. tur figurarum in piano

uterque митеш] Ternarius nimirum et qua- cxtremi fines. Superficies autcm qnum profunditate

ternarius. Ornala, quae proxime sequuntur, noster carcat, profunditas quidem a nostro omittenda erat

Martiani Capellae lib. II. $. Ш. 145

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

nvßov gignit. Tres autem symphonias quis ignorât in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia 106

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet fcmineis numeris aestimetur,

absoluta tarnen ratione perficitur. Nam quaternarius suis partibus complet

et addenda potins latitude (§. 707. 709). Non ab- (2, 47. 48, 4 f.): « Mares « inquit »existimantur

simîlem confusíonem videbis apud Stobacum (in ecL imparí numero. • Ciarias Macrobius (in eomn. Sc.

1, 52. p. 865 Heer.). 1, G): «impar numerus mas, et par femina vocatriplicatio]

Primo adspectu error hic latere ri- tur: itcin arithmetic! imparem patris, et parem

detur. Numeri enim ternarii triplicatio prima ex matri s appcllationc vencrantur. « Exemple dabît

est 3 X 3 = 9, qui novenarius qua- Plutarchus (de Isid. p. 365) in triangularibus et

est, sed cubus dici nequit Pariter quadratis figuris. Adde cundem in quaestionibns

Ausonü (Idyll, il, 2. 3) versus:

»vel ter tria multiplicanli

»Imparibus navies ternis contexere cubum*

Scaligero (epist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui

putassc suspicatur » ter tria esse eubum« , pus tribus partibus constat, praeterito, praesenti,

Romanis (p. 270. 280) et Buthcrum (in Stobaci

eclogis i. 2. 5, p. 12 Heeren.).

tribus] Confer inferiores locos (§. К89. 753.

895). Seneca (epist.. 124. p. 675 Lips.): »Temposteríorís

scilicet versus verbis » no vies ternis «

iieglectis. Clarius primum ex imparibus cub um

Gellius (1, 20) descripsit hisce verbis: «In numcris

etiam similiter TtvßoQ dicitur, quum omnc

latus ejusdem numeri aequabilitcr in sese solvitur,

sicuti fit quum ter terna dicuntur: atque idem ipse

numerus triplicatur.« Triplicatio igitur apud nostrum

sic intclligenda est ut numerus ter sccum ipse

multipliée tur, quo facto sane cubus cxibit. Addc

Aristidcm Quine til ianum (de música 5, pag. 154

Meibom.)

symphonias] Diapason, hemiolion, diatcssaron.

GnoT. — Vide Slartianiim ipsum infra (§. 733,

935 sequ.).

attributus] Darmstattcnsis , Britannicus, Cantabrigiensis

addunt est. Notum illud Virgilii (cel.

8, 75): «¡Numero deus imparc gaudet.« Et Plinius

et futuro.. Adde Homernm (in Liad. 1, 70) et

Plutarckum (de Ei p. 381).

seminarium ] Stobacus (in eclog. phys. T. I.

p. 22 Hecr.): HXr¡qr¡ ôs xai xéXeiov áít¿<pr¡ve

xov rtSQiXTOv, '6xi fuyvvfisvôç xe rtgoç xov

açxiov ael itouïxau jteoutQaxeiv xóv è$ àfiipoîv

jtsQiTxov, avxtú ds tráXiv ôvvxi&èpevoç

yewä xov äoxiov. (Conf. §. 756. 741).

rationis] Cave ne forsan orationis substitaere

relie, liatio hoc loco, et in multis alíis (§. 105

f. 106 sequ. et т. not. ad §. 102) Martiano cet

Et recte idem, qui mercatorum deus,

tiam dens appellari potuit Fcfcllevirofl

doctos glossae. Ceterum Bodlcjanus

codex pro rite melius habet recte, quod reeepi.

femineis] Paribus. V. supra.

perficitur] Computatione (т. uot. ad §. 102 et

146 Martiani Capellae lib. II. $. 106.

decadis ipsius potcstatem, idcoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllcnius, cui anni témpora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.

107 An aliud illa senis dejeratio, qui \ш xr\v тетрада non tacuit, confitetur, nisi

tins nobis siippcditavit Concinunt Monaccnsis (C)

et Basileensis, confirmantqne banc lection с m Ga

dern verba infra (§. 734) repctita.

coeli climata] Hoc est mundi partes, sen cocli

frontes, ut dicitur in Aritbmetica. IVam alias cli

mata Matbcmaticis sunt octo, at infra Labet in

Astronomía. Sacpc sane auctor noster teebnicis

vocabulis abutitur, ut in Astronomía et M и sica П-

(jiicbit. Grot.

fia T?¡v] Matbcn tetradem vel Matben tetrada

scrípsisse putabam Martiannm vel pro Matbeseos qua

driga ex Aritbmetica, Geometría, Astrologia, Mu sica,

quam m Aritbmetica unitatl, Música binario, Geo

metría trinarío, Spbaeríca seu Astrologia qualcrnario

comparator, ut legimus èv &eoXoyov[iévoiç

Trjç àQi&firjTixijçi vel sane pro doctrina de quaternario,

quam docte explicavit Dcmocrítus, quem

bic senis dii (¡ta cnim lego, non dei) appelle tíone

indígitat, ut infra Abderítae senis: /uá&r¡v antem

dixisse pro fiáxhjÓiv. Hesychius : ¡xa&ag, fia-dr¡-

6ecoç. Sed jam Mece conjecturís relictis eo pedíbus

¡n illustríssími Scaligerí sententíam et per senem

dium Pythagoram intclligo, et lego ¡iá Tr¡v

rergáda: sic in aureis carminibns babemus:

Nal (là Tov áfisréga \pox? ftaoadávra те-

Toaxxvv,

Tlayàv àevàov <pv6ea>ç

ad quern locum vide Ilieroclem. Grot. — Cni volupe

est varias easque inter se maxime diversas

de bac Pytbagorica tetracty sententias cognoscerc,

cum ablegamus ad Bruckerí bistor. pbilos. T. L

p. 1055 et ad prolegom. Jablonskii ad panth. Acgyp

t. p. H9 sequ. Goez. — Melius versum, quem

Grotius adjecit, edidit Boeckliius (in Daub, et Crcuz.

103) enim perficitur numerus in nomine Philologiae,

et invenitur quaternarius , qui omnino est

perfectus (§. 734).

nam quaternarius] Optime bue facit auctor

Tbeologumcnorum qui ait: xijv декада v.t' av-

Ttjç (тетдадод) ецш xoïç vrtôrtoo6&ev Óvy-

MOQV<pov6&ai. Ita enim ibi legendum ut in Epigrammatîs

Graecis: xoovipov\ievoç eiç ëv àoidflôç.

Sed et Hierocles: Trjç ôè dexàôoç ôvvafiiç

i) Terçàç, rtço yàç Tijç хата ôûÇoôov те-

AeiÔTTjToçTrjç гд dexàôir\v(ù\xèvr]ç tiç теЛеш-

ttjç èv Trj TeTçâdi deageltat, хата yàç 6vv-

&e6uv Trjç àrte fiovàâoç éeoç Terçàâoç dexàç

то rtäv u\)qol6[iu yíverat' à yàç xai ß xaï

y xai & Tt)v dexàda cet Avva\uv potestatem

dixit Capelle, Arnobius Graecum nomen servavît,

ut emendavit amicus meus J. Meursius, communi

(vere dicam) auctorum omnium bono natas. Huo

facit locos Шс ex Aritbmetica: »Decasque plena

bis quatuor numeris gradatim plicitis integrator,

id est ano, duobue, tribus, quatuor. « Grot. —

Omnino conferenda bic Mcnrsii commentatío de denario

Pytbagoreo (in Gronov. tbesauro T. IX).

Cyllenius] Bepctit haec infra (§. 734) verbis:

•Шс numeras quadratus ipsi Gyllenio deputator,

quod quadratus deas solas babeatur.« Artcmidorns

(2, 43. p. 135. Big.) tradit »quadratum Mcrenriom

in somnio visum, si barbatus fucrit, solis

pbilologis conducere.« Sed inprimis conferendi Plutarcbas

(symp. 9, 3. p. 738) ct Macrobias (Saturn.

1, 19), qui quadratum ad Hermas, dei statuas,

referont; pariterque Laurentius Lydus (die Mere

p. CO Boetli.).

quatuor] Vocem quatuor e Goelferbytanis CorMartiani

Capellae lib. II. §. 107. ■ 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secundum, triadcmque

ipsumque bis binum tenet, quis collation i bus symphoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

in musicis. Item intra eum jacent tres ad duos, quae bemiolios forma est,

symphoniamquc secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque 108

stud. Ш. p. 54) qui omnino Lie conferendue. Laudati

etiam scriptores pronos оmiseront Macrobiuni,

quapropter non gravabor locum (e somn. Scip. 1,

6) Lie inscrere. »Quaternarium«, ait, »Pythagorei,

quem zsrçaxtvv vocant, adeo quasi ad pcrfectioncm

animi pertinentem inter arcana vencrantur,

ut ex eo ct jurisjnrandi religionem sibi fecerint:

» Ov ¡xa rov àixerèça ■фо^ф лададота тв-

TçaxTvv.

Juro tibi per eum, qui dal animât uostrae quatcrnarium

numerum.« Hactenus Macrobius, qui тег-

sum ilium a Plutarcho (pi ас. pbilos. 1 , 3. p. 877)

babnisse videtur. Addc Jatnblicbum (in vita Pytbag.

28. p. 127), Porpbyrium (in ead. p. 29),

Sextum Empiricum (7. adv. logic. 94), et Stobacum

(in cel. 1, 11, 12. p. 302 Heer.). Jam

vero ad nostrum ut redeamus et veram lcetioncm

ut eruamus, pro retQaxtvv in Darmstattensi codice

quum legator tetraden, et rcetius in Cantabrigiensi

tetrada, non dubitavi xeTQÔda recipere.

Ad reliqua verba quod attinct, tam libri editî,

quam manu scripti omnes, excepto uno Reicbenauensi,

senis dei ratio exbibebant; sed jam

(in denar. Pytb. 6. in Gronov. tbesauro) et

nymus ad marginem libri jNorimbergensis conjecerant

dejeratio, quod quum Шо códice

vidissem, ambabus ma nib us amplcxus sum. Senem

autcm Pytbagoram appellat, ut Ovidius (trist. 3.

3. 62) »Sannum senem. «

intra 1 Lege ex Lcidensi códice cum editis a

me collato » intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsuui bis binum tenet. Mikck. (ad Fulgent, p. 128)

— Cum MS. legas: »Quippe intra sc unum, se

cundum, triadcmque, ipsumque bis binum tenet «,

nisi Munckcrianam lectionem praeferendam judicavcris.

Вояпаж. (var. lect. p. 56). Vulgo ipsutn.

collationibus] Hoc in uno códice pro collocalionibus

, ct rcetius, i. e. proportionibus. Vclcak.

— Codices etiam Reicbcnauensis, Darmstattensis,

Basilecnsis, Hugianus, Britannicus, Cantabrigiensis,

et Bodlcjanus primus collationibus exhibent,

ас probatur insupcr Lace lectio inferioribus verbis

•uno duobus collato« (conf. et §. 954). De sympboniis

conf. superiorem notam (ad §. 11).

perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

in codicibus Cantabrigicnsi, Britannico, Bodlejano

primo, et DarmstattensL In antiquis est in musicis

perlübetur.

gratulatur] Laetatur, gaudet. Ita et supra

(§.81) et infra ;(§. 693 f.) noster hoc verbo utitur.

Donatus (ap. Widern, de proprietate sermonie

p. 112): »Gratuhmur in rebus laetis; gratias agi-

19 *

148 Martiani Capellae lib. П. $. 108.

consociat, et trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus r ationis

superae perfectio est, sicut ctiam ófiaXcov illa docet plenitudo. An aliud fatalis

tcmperamenti cursus, siderumque circuli motusquc tcstantur, intraque latebras

mus beneficiis acceptiez gratíficamur, rem gratara (in Daub, et Crenz. stud. Ш. p. 54). IUos autem

facientes.« números Martianus ó¡xa/.ovq appellat, qnoniam

heptadem] De generali circa hunc numerum ab ntra4ue P^e similis progrcssio aniinadvcrtitiir,

eupcrstitione plura verba feci in palaeograpLia (DX ■*г*а.ив et¡am m primum cubum desinit; ilia ex

§. 237. IV. p. 494). Ccterum in boc commate nuibwi- baec ex imoaribus. Constrnendum:

»sicut

non eemel Grotium corrcxi, reponen» nempe trias

pro tría, sociata pro consociata, ct facit pro fecit.

Trias omnes codices babent; sociata Britanniens,

Basilecnsis et Monaccnscs (B. C. D. E. G.) ; facit

praeter anteriores editioncs ctiam Hngianns, Britannicus

et Monaccnsium plnrimi. Cuneta autem

simul Darmstatteneis ct Beicbcnaucnsis pracbent.

bpuxXow] Planarum figurarum. Vir.c. — E glos

ais obscuram banc Interpretationen» mutuatus est

vir doctus. Qui si fo ntcm adiisset ipsum, e quo

Martianus hausit, meliorcm, opinor, attulissct. Macrobium

enim anta o culo s noster habuit, e Platonis

doctrina locum in somnio ScipionU expticantem

de »septenis о с tie s sol is am frac t iL us. < De

septcnarii igitur numcri praestantia disputans baec

addit: »IVam primo omnium boc numero anima

mundana generata est, sicut Timacus Platonis cdocuit.

Monade enim in vértice locata, terni numcri

ab cadcin ex utraquc parte fluxerunt, ab bac pares,

ab illa impares : id est :

™ Л ш

HDL / \ IX.

m / \ xxvn.

et ex bis numcris facta contextio gencrationem

animac imperio creator is cflecit.« Hactcuus Macrobias

Plutarcbum (de anim. procréât pag. 1017) secntusj

cui adde doctaux Boeckbii commcntationem

paribus, imparibus. ctiam ilia ôfutXcôv plenitudo docet.«

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. 1, C):

» Plenitudo numerorum«, inquit, »est coram, qui

aut corpus efficient, aut vim obtineant vinculorunu*

Pcrgit dcinde: »Supcrest, ut septenarium quoque

numerum plenum jure vocitandum ratio in medio

constitnta persuadeat.« Et pluribus nunc cxponit

argumenta, e quibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperament! cursus] Constellationis.

Yac. — Iteram nobis ademadas Macrobius est,

qui (1, 5), ut somnium explicaret Scipionis, e

Cicerone baec illius verba attulit: »Nom quum «etat

tua septenos осties sells amfractus rcditusque converterit,

duoque bi numeri, quorum uterquc plenus

alter altera de causa babetur, circuitu naturali

summam tibi fatalem confecerint. « — Quam summam

fatalem hic Cicero dixcrat, Martianus fatale

appellat temperamcntum, annum nimirum 56, sum

mam numerorum 7X8. Explicat enin

crobius (e. 6 f.) : » Quum aetas tua

et sextum annum complcverit, quae summa tibi

fatalis erit«, cet. Hoc unum ad illustrandum Ciceronem,

quod a doctis interpretibus omissum,

addendum esse videtur, illitui ipsum aetatis gradum

ab Hippocratc, teste Censorino (14. 3),

tum e climacteriis vitac annum dictum esse (c

GeU. 3, 10).

siderumque circuli] Infra (§. 738) :

sunt circuli et tot planctac. «

Martiani Capellae lib. II. §. 108. 149

uteri séptimo шеше absoluta mortalitas? Dchinc quod trias triplicata no vera

numéros facit, quaternarius autera per дмЛабип/ geminatus octo reddit. Novcm

vero ad octo epogdoi numeri efficiunt junctionem, tantumque pensât in numeris,

quantum symphouia diapason in melicis, quae tonon facit, qui est consonae

unitatis continua modulatio. Ex quo nihil est quod discrepct aut rcsullct

in medio, consentancaque congruit jugitate. Ergo praedictorum nominum 109

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium lactabunda alio

mentis fluctu multivida concitavit. Nam nihil différons animo, decori, formae

uteri] Macrobius » menee séptimo maturarí par

tum« scripseraL Adde Censorinum (7, 2), Gellium

(3, 10), alios, et nostrum ¡afra (§. 738).

ÓltcXcUÍlov] Infra (§. 934): »ex ratione diplasia,

hoc est dupli.it Macrobias (soum. Sc. 2, 1) latine

• duplarem numerum« dicit. Cantabrigicnsis dva-

JtXaÓLOVy Britanniens et Darmstattcnsis дш itXa-

6lov ¡ sine sensu.

epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e sex

numeris, e quibus soni nascantur, banc esse do

ce t, qui intra se babcat minorem et insuper ejus

octavam partem, ut novcm et octo, quia in novein

et octo sint et insuper octava pars eorum sive

unum.f Infra (§. 935) noster etiam Latine »epog

doi rationem* scribit. Atquc hoc loco in Bodlejano,

Britaunico , Cantabrigiensi et Darmstattensi quoque

epogdoi Latinis Uteris exaratum est.

melicis] Dresdensis quidem codex musicis: sed

praestat vulgata lectio. Melos cnim numcris opponitar,

quum música ex utroquc composita sit.

tonon] Macrobius (2, 1) »epogdous«, inquit,

•sonum parit, quern tonon musici voeaverunt.«

Conferendi loci sunt inferiores (§. 736. 930. 931.

938. 960. 971. 993). Топит in Hugiano quidem

et Darmstattensi j sed tonon in Britaunico, Bod

lejano, Basilcensi, et Rcicbenaucnsi legitur.

sociatio copulam] Variât quidem lectio : Guel»

fcrbytanus codex, teste Cor lio , habet i

copiam*$ Rcicbcnaucnsis, Darmstattcnsis,

nions et Cantabrigiciisis sociatio copiant;

si um nnus с op lam (Oud. ad Appnlcj. I. p. 118):

sed vulgatam practuli lectionem. •

connubium] E septenario igitur numero. Alia

aliorum fuit sentcntia. Plutarcbus (quaest Rom.

p. 264) » inter impares* in

maxime congruit nuptiis quinarme:

primus de paribus ¡ ex bis tanquam mare et

miscetur quinarais. « Contra Pytbagorei, docente

eodem (de animae proer. e Tim. p. 1018), Cle

mente Alexandrine (ström, ü. p. ü93 et 6. p. 683),

et Aristide Quinctiliano (3. p. 1Ö2 Meib.) seuarium

vocabant tum conjugium, tum Venerem (Stobaei

eel. phys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex imparl

ternario, qui masculus, et ex pari binario, qui

femiucus, gignerctur: bis enim tría fieri sex. In

со tarnen omncs cum nostro concinunt, ex im

parl numero et pari constare connubium deberé.

Iinparcm enim numerum frcundum esse docebant

(cf. Plutarch, de Ei p. 388. Vita Horn. p. 3Ö9 Gal.).

multivida] Scbellerus in Léxico, coi inaudita

hace vox esset, explicaturus earn conjeeit »valdc

vividam« possc significare. At vero non minus ob150

Martíani Capellae lib. II. $. 109.

ас substantiae coepit formidare согрогеае. Quippe perferendos flamm arum

rocleslium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

110 macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

illa quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam nemorumque congesserat, praeparavik Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura hoc loco ista interpreta tio videtur. Adi potins

Cangium, a pud que m reperîcs

colatam homiaem* л el ■

Et Papias: »Multivida*, scribit, ■

est.* Sed Martian um etiam i p s uni si

solueris (§. 371), videbis cum similiter сошро-

snissc no et пае epitheton »noctividam«, ut de nostra

interpretatioue porro dubitari neqneat.

nihil différons animo] Lcgcndnm puto: >ГЧшЦ

diffidens aid mi decori.« Gbot. — Hanс lectíonem

Goezins in textam reeepit; sed repugnan ti bu s omni

bus, quotquot ex s tant, libris scriptis. Quapropter,

quum mibi legem praescripserim , ut yerba scripta

Servern quantum vis eint obscura, ínterpunctionem

post voeabulum animo insérai. Quo facto ravit, qui Graece

Serene animo* explicare licet »nentiquam

eadens animo*; ut »differre animo* idem sit atque

•secedere animo « sire «deserere animum.* Mcliora

tarnen ab aliis codicibus eispcetamus.

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transpositis

rcrbis »gracilenta petit mac i es* scribit. Cicero

(Brat 91) tgracilitatem et inGrmitatem corporis*

et CantabrigiensL In codicibus Basileensi ct Darma

prima manu reete

5 sed ab inepto critico

cassum. « In Cyrilli glossario (p. 354 Vol

can.) legimns: »ficctaiog, inanis, cossus.* Apud -

Senccam (in Here. 332): »quid cassum times?*

(eonC §§. 7, 91, 100, 376, 805 , 905 et Doederl.

LaL Synon. Ш. p. 101).

:] Ungüentan). Vclcajt. — Ut »Aliptes«

et »

Fcsto. Gbot. — Descendit igitur a graeco àJUL-

<pEiv. Inepta Glossa in códice Basileensi: • AJyruna

incorruptum sonat: Abdcrites scnex Saturnas, qui

Abdcrites vocatar а lapide quem pro «fore devo-

Vide

sint! Abdcrita procul dubio Democritus est philosopbus,

quern senem appellat ut supra (§. 107)

Pythagoram; reliqua sane etiam

suum exspectant.

nemorumque] Foede deprava tu s j

Grotium verbis membrorumque

conjungit, et apud Ovidium (lier. 21, 15) Cydippe Guclfcrhytanns teste Cortio babet

et congesserat ipse vidi in Monacensi (D). >*on

igitur necessaria emend a tio a Vonckio (sp. cr. p. 81)

proposita.

cení iím voces] Numeras finitas pro infinito.Vtxc

adversa valitudine gracilis dieitar (confer. §. 57.

140 £).

non cassum formidabat] I ta pro Grotiano шов

formidat* reposai. Priora duo verba au-

Dresden sis. Guelferbytani , Huci,

Cantabrigiensis, et Monaccnsis (C)

correxi, posterius e duobus Monacensibus (E. G.)

Graeco. Fnlgentios enim (myth. 9. p. 42

Manch.) Proscrpinam, quae et Hecate, hoc nomen

Martiani Capellae lib. П. $. 110. loi

quod adversum ignés superos et deorum coufinia praeparata decoris incuriam

venustatis etiam lamine submovebaL Dcnique revibratu corpori men sis ap

posite irrorati liquoris allinebat unguentam. Sed quum talia virgo componit, 111

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa an sua spontc, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum 112

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

mit ab éwxzov, centum. Colcliidcm antcm

learn Hccatcs filiam fuisse sont qui tradant

adamaiUini cacutninis] Aimulum in tel ligo, quem

amule ti etiam loco adhibitum fuisse non ignoramus

(Pal. criL Ш. §. 38. 60. IV. §. 842).

tptod adversum ] Grotius edidit quid; onde

Vonckíns (sp. criL p- 81) conjeclt quis. Sed in

nullo id códice legitur. Contra Monacenses (B. D.

E.), Gaelferbytanns, et Dresdensis exhibent tptod.

Obscurum igitur Lone locum ¡ta interpret or: >quod

(adamautinum cacumen) ad

(Solis et ardentium stellarum ignés) et

(epem enim nacía erat divinitatis)

(per venusta lis suae lomen) incute

solem.« Eodcm vocabulo infra qnoqne ntitur

§. 1G9 f.) de Luna, eodem sensu quo Ovidios

(her. 18. 77) répercuter* scripsit. Dcnique quod

ad lectionem attinet, ñeque aUiniebat, ñeque Uliniebat,

at Grotius edidit, le gen dum; sed cum

Gaelfcrbytano , Basileensi, Darmstattensi et Monaccusibus

(В. D. EL) allinebat, quod reposai.

tua spontc] Omnino haec Dresdensis et Un

gíani со die um lectio melior est, quam illa in editis,

a qua vox spornte abes t. Exeidit etiam apad

decoris submovebat.« Quamvis enim pulnon

enrabat (§. 112), pulcbra tamcn

u] ScnsttS hie est: *J

», h. e. apto et applicato

irrorati liquoris ex revibratu men

ais.* Apposito corpori, bypallage L e. appositum

ungüentan». Irrorati, L e. ex rore confecti, qui

ros erat ex revibratu menais, L e. ex fulgore Luvocat

Lonae coiementa

accipit et

Vixcaji. — Corpori mensis, Lu

sse. Gbot. — Conf. Maегоb. soma. Sc. 2. 11; Са-

saab. ad Spart CaracalL 7, p. 413. «Revibratu

Luna с corpori unguent um apponere« oon audacias

est quam apud Persium (4. 33) »Cgere in

Martiani interpres Te atoo

non nisi fragmentant novi a С. Lachmanno in spec,

linguae Francic. 1823. 8. edit urn, §. ill usque ad

122 complectens. Ita enim Ше to tum locum ver tit

xplanare sibi visos est: » I'm sí daz ál

(quam talia omnia faciebat) sé ¡jesáh tro

dienest uuíb (pedisequa) periergia. dos tú- chit

(siguificat) studiosa operatrix. fúre tía sórgendiu.

uuánda sí tro giáltera (coacra) unas, uuáz si teta,

sí dánches tara chame (danches tira est »ingratiis«

spontc sua) aide (aut) dára (eo)

föne der o múoter.*

(§• 6)

explicationem ex hac versione,

non perpendens Uli, qui translatants erat vocera

collactea, in mentem non altad venisse voeahulam

Teatonicam quam gialtera, quo illam exprimeret

ostio] Ita pro hostio reposai e

J52 Martiani Capellae lib. II. §. Ш.

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atquc intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululum connivere servandi decoris gratia virginem

non sivisset, quum ipsa haec cuneta, si Philologia injungeret, valeret impler'e.

ИЗ Nam jara multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

codîcc et ex rationibns supra (ad §. 7) allatis.

Quam incertiis fucrit literae H usus, e Guclferbytano

códice palet, in quo, monentc Cortio, legitur

ospicio. Sed praefcrenda omnino superior lectio,

quum rimatim (per rimam) praeccdat, ct Teutóni

cas interprcs habeat: »durch tía nùot tero turón.»

Agrypnia] Dilectum a Philologia mancípium

(§. 145) a vigiliis appcllatum. Male Ilugianus co

dex et Basilecnsis Agrimnia, quod etiam apud

Tcutonicum interpretem legitur, sed apud bunc

profecto librarii errore : reetc enim explicat » daz

chít uigilia. « Joannes Saresbericnsis (mctalog. 4, i 7.

p. 898) bunc locum explications: »est au temo,

înquit, »Pcriergia, quae laborem circuit opería,

ccygvftvLa vigilans diligentia, quae exercitium tem

pérât ne quid nimis.« Quarum definitionum prior

▼erbalis est, acgreque intclligitur. Pei-iergia est

Inepta assiduitas sive curios itas malo quidem sensu

(§. Iii), id quod mferiori loco (§. 1-16) çonfirmatur.

at que] An поп ее quaef Grot. — Minime;

solcranis hic usus ct Graecis ct Romanis, omitiere

post copulara relativa, etiam si alio casu praecesserant.

Sic т. с. Plinhis (epist. 1. 5. 11): »et cui

est cum Cicerone aemulatio, ct contentos non est

cloquentia saecuU nostri.« Vetus ctiam interprcs

Germanice » linde « scripsi t, quod sane at (pie sonat.

excubias] Excubiae cnim ad portas pro summa

eustodia erant. Flaccus lib. 5:

•< Jamque adeo пес porta ducem nee pone morantur

Excubias sortita minus* — —

Thalami ctiam regum excubiis muniebantur vigil urn.

Yirgilius Ceiri:

»Jamaue adeo dulci devinctus lumina somno

Nisus erat, vigilumque procul eustodia primis

Excubias foribus studio jactabat inani.*

Barth, (advers. p. IOS 2). — Sed excubias non

noctu esse factas Servius (ad Aen. 9, 159) docet,

verum vigilias. De Ulis noster. Conferrc licet Pignorium

de servis (p. 221 sequ.). Vertit Teutonicus

interprcs: »ünde intro chemenalun (cubiculum) dero

uuáhto (excubias) flag (nostris pflegte, pro »exercebat.

«).

quum ipsa] Damnât cnim Martianus futilcm il Iura

laborem, quo Philologie ad cálculos revoeaverat

Ulorum nominum literas, siquidem pedisequa ejus

curiosa idem faceré potuisset, heraque conquiescere.

Ita cnim connivere reetc interpretatus est Vulcanius

(conf. Quinctil. 10, 3, 16. p. 150 Spald.

Gell. 2, 1) beneque Goezius superiorem locum

(§. 57) hie in memoriam revoeavit. Teutonicus in

terprcs: »ctcuuaz slàfcn. «

mancipiaque dotalia] Hace sine dubio sunt

Septem artes, Goez. — Dubium sane rao veri possit.

Septem cnim artes a Mercurio in donum nuptiale

oblatac sive per donationem propter nuptias in re

munerationem «lotis factam: dos autem a Philologia

Tel ejus matre constituenda erat Sed Martiannm

omnino dotalium maneipiorum nomine illas discipli

nas, quamvis partim accurate, dénotasse, ex inferiori

loco (§. 803) patet, ubi non Aritlimcticam

tantum, sed rcliquas etiam artes dotales appcllat

feminas. Ita ctiam intcllexit interpres Teutonicus

Martiani Capellae lib. IÍ. §. 113. 153

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperissc. Non sibi quoquc

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; an

Leucothea succendcret facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigilarent

sonipesque Phosphori comeretur. Id genus innúmera, quae curiosis

perscrutationibus aspexerat, astruebat. Verum secretum cubiculi repente 114

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad earn accurrcns

qui »mancipia dotalia « vcrtcrat »uuidemdiuue« ad- notavit Lencotlieam, quae priiis Jno, dclnde Leudidcratquc:

»i7t memo scptem liberales artes.» cotbea Graccis, Romanis aiitcm Matuta niaier vcl

sollertiae] Dotalia enim mancipia, 9Ícut oinnes Albunea, maris dea erat: sed Martianus voluisse

servi (v. Lucian. in vitar, auct. 5 scqu. op. П1. vidctnr, ut Gracca ilia vox Latine vcrtcrctur, qna

p. 82 Bip.), sua acstimabantur habilitate ct scientia. quidem lucente dea designan Àuroram с totius

loci tenore colligitur. Certe maris dcac neque fax,

neque purpureum lumen ailîngi potuit, Auroram

vero putyurare infra (§. 219) nostcr dicit llano

etiam vetus ille inferpres intellexit, enjus vcrsio

haec est: »übe der tágerod sxna fácchelun. únde

Alius apud Iloratiuin (cpist. 2, 2, C) hisce verbis sin scóna lieht inzúndet habe.«

commendatnr:

»Verna ministeriis ad nutus aptus herilis¿

Literulis Graecis imbutits, idoneus arti

Cnilibet* cet.

Pcricrgia igitur sc nosse dicit, nt verbis utar vetcris

interpretis, » Mites qunnnen (quid possent,

i. c. scirent mancipia illa) ióh cléinlistes (sollertiac)

ióh unib zîcrdo (inulicbris ornatus) ióh ánaslóufo

(indumenta quoque).

nescium] Ita MS. Vocem (voce) enim illam

(ilia) passive usi veteres teste Gcllio. Grot. — Add.

Ixritz ad Sallust. Catil. p. 55.

Jovis in palatio] Respcxit nostcr ad illud Plauti

(in Trinum. 1 , 2, 170):

eSciunt id, quod in aurem rex reginae dixeriti

Sciunt quod Juno fabulala est cum Jove.*

Pcriergiac enim hoc sane quam convenit.

Leucothea] Vellern explicassent docti intcrprccs

hoc nomen. IVcutiquam enim noster illam de-

Unde apud Tcrcntium (cuuucb. 5, 2, 25)

venditurus sic laudct:

«Fac periculum in Uteris,

Fac in palaestra, in musicis; quae liberum

Scire aequum est adolescentem sollertem dabo.

remigia] Id est equi. Goez. — Minime vero!

ala» polius intclligc. Sacpissimc poëtae, Virgilios,

Ovidiiis, Propertius, Silius, Lucretius, Appui ejus

bac allcgoria utuntur, camque nostcr infra (§. 811)

etiam repctlt. Qucmadinodum enim Graccorum alii

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 50) et

remos appcllarunt alas (Horn. od. ¿. 124. тр. 272.

Lycophr. 25); ita alii alas dixerunt remos (Acschyl.

Agam. 50). Virgilius utrumque conjungit,

(Acn. 0, 19) »remigium alarum « scribens. Alas

aiitcm Soli tributas fuisse supra (ad §. 70 f.)

ostendi. Vetus ille Teutonicus interpres locum

vcrtit: übe dero sunnun reita inuudgo uuare* (si

Solis auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori comeretur] Interpres Teu

tonicus: » únde des tágosternen ros кaro uniré

ubi vox haro mihi esse videtur paratus.

Phronesis] Cicero (de offic. L 45): *Pru-

до Martiani Capellae lib. II. §, 114.

honorandumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuviae filiae ornatusque detulerat, quis induta deorum sociari

coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dedit,

quod vel ex illa herbarum felicium lana, qua indusiari perhibent Indicae

dentin, quam Graeci <&çôvi]6tv dicunt.« At Plautus

(Truculent 1. 1. GO):

>Su inn notnen опте ex pec tore exmovit meo

Pfironennm. Nam Pbronesis est sapientia.«

Quanquain indistincte Lace vocabula Laud raro

usurpantur, nt apud Platonem quoquc 6o<pia ct

tpçÔvîjÔLÇ, quae Aristoteles demum (etb. в. 3 et

С) accuratiua distinxit. Conf. ct Max. Туг. diss.

12 (T. 1. p. 210. 220 Reisk.) et Meinersium in

Comm. Gott. (T. XV. p. 134 — 131). PrudetUiam

tarnen maluissc Martianuin docent sequentia (§. ili>).

Teutonicus interpres nomen illud prorsus ontisit

scribens: » Tô gîeng ín állcs babes (ad verbum:

»omni praeeipitatione«) íro muoter.« Quod restât,

pro Grotiano irrumpit с Rcicbcnaucnsi, Darmstattensi,

Hugiano, ct monente Cortio e Guelferbytanis

codicîbus reposui irrttpit.

poëmatum] IV un solum codices Monaccnscs

(D. G. D. Б. G), Rcicbcnaucnsis, Basilccnsis, et IIugianus,

sed alii eliain testibiis Vulcanío, Grotio ct

Waltharto vocem illam boematum efferunt scriptam ;

ct de auxilio vocem olira intcllectara fuisse, vetus

interpres Teutónicas test a tur verbis: и ságc ta si íro.

uuáz si uuárnungo geinácbot babeta.« Poëmata

insuper, í. e. carmina, omnino ab boc loco aliena

sunt; quae nisi alio modo ad ea quae modo facta

erant, referre potucris, videndum с rit ne olim

0oi¡^r¡fic(Twv scriptum fuerjt.

fulgidum\ Lege: »lactis instar (tibidum«; tit

p. 36: »perlucida inanitatc albidoque bumore. «

Vomck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi

vestcin a male sedóle critico fingt sinas! Doctior

utique Martianus non ignorabat ornatae sponsae

pcplum fuisse luteum. »Lntei coloris « PI ¡ni us (21,

8, 22) inqiiit, «video bonorein antiquíssinium in

nuptialibus /laminéis totum feininis concessum. « Ilude

vestiinentum sponsac sive peplum flammeum dicebatur

(Fes tu s v. flam. p. 149 Dae. Martial. 11.

78, 3. 12, 42, 5. Catull. 61, 8. Pctron. 20.

Juvcn. 10, 334 ct infra §. 338 f. 905). Quod

luteum fuisse Lucani docerc potcrant versus (2,

360):

»Non timidum nuptae leviter lectura pudorem

Lutea démisses velarunt flammea vullus.«

Qnumque fulgeat ruber color, Ovidius utrumque

conjunxit dc sponsa canens (Iicroid. 21, 162):

»Et tralñtur multo splcndida palla croco. «

Atque baec omnia ignorabat criticus, qui quuin

lactis eolorem esse albidum compertum baberct, bac

soliunuiodo de causa Martianum correcturns erat

IVonne autem llora tins (od. 4, 10) olores ipso s

purpúreos dixit? ni mini ш quia fulgct color pur

pureas; ct Al bino van us (in obit. Mace. 2, 62):

»Bracbia purpurea candidiora nive« eanit. Vera

igitur baec explicatio est, licet versio bujus loci

Teutónica baec sit: »Sí gáb iro una I zeliche (dedit

ci vestem simnl) dáz ist tiu inuuertiga ratio (quo

siguificatur interna ratio) wide uberslöufe (et pc

plum) skfnháftez (lucens, fulgidum) ébenuuízez

milche (aeque albidum atque lac) dáz ist tiu scàni

iro bonestatis únde iro sapientiae (boc est pulcbritudo

ejus bonestatis et ejus sapientiae).«

Indicae \ Indi liuteorum pracstantia celebra ti.

Plin. L. 12. c. 11. Grot. •— Plinius de arboribus

Martiani Capellae lib. II. §. 114. 155

Indiae lanifcris L. 8. c. 10 Lace habet: » Feront

cotonei malí amplitudinc cucúrbitas, quae maturitate

ruptae ostcuJunt laniiginís pilas, cx quibus

restes pretioso linteo faciunt. Goez.« — Rcliqui,

qnos vir doctus aflert, loci, ad Ac gyp tum spectant,

minime ad Indiam. Sed antiquior Herodotus silentio

non transeundus erat, qui (3, 10G) »in India

ait arbor.es agrestes pro frnctu lanam edcrc pulcbritudiiie

ct rcliqua virtutc ovinaui supcrantem,

et vestimenlis Indos cx bis arboribus uti.« Plura

prudentiac vates accolasque montis Umbracii, ct quantum usus ejus telluris

apportât ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua gajleata

osus, quod vetercs pro usus dixisse temeré sane

Vulcanius contendit Jam Grotius vcl usus legi

jusserat, vel oisus, quod Mart ¡ano teste (§. 236)

pro ¡lio usurpaba tur ; priiis lamen quia in Codice

manuscript о exstat, practulL Vêtus interpres ver tit :

»so is. tar in laude sito ist (iiti id in terra mos est)

tar der flùhs uuáhsct (ubi liiiuiu erescit) tér bissus

hèizet (qui byssus appcllatur). it>J

candentis] I4nptiales «¡noque hcroum vestes albac

eraut. Лопни* üb. 35:

Hard to 6ov &cÓq?]mx Ótdrjgeov, ottl %oq£VU

'Eçyàuov aßgoxizcov, ore KvrtQLÔi fdóye-

гаи, "Aor¡q

EÏLUCTL XLOvécú Jt£JtVMX6(ltVOÇ

Vide ctiain Heliodorum lib. 3 in pompîs. Влптн.

(ad\crs. p. iOöi). — De beroibus apud nostrum

null us est sermo, ct verbis candere, cantlescere

ctiain splendorem significan nemo ignorât. Melius

certe cx codem JVonno versum paulo inferiorem

(»xat Xuvico« cet. p. 876 Falk.) adduxissct. ., :

netibus] Sic codices onirics praeter Britaimienm,

qui perperain bissine tibi, et Cantabrigícn*

sem, qui nectibus habet. Johannes de Jauua (in

glossario Lat. Gall. Sangcnn.) net us reddit file ment

(v. Cang. h. v.). Teuton, interpres vertit: »úndc uuas

iz ûzer bíssinemo gárne (et erat id с byssino filo).

medialis] Vox a Solino usurpata ct inf. (§. 849)

ctiain obvia, ad quam Tcutonicus interpres micro

mittun g! mino (gemma?) ih méino diu gagen (versus)

mi tierno ende stüont« (inquam, dico, quae versus

medium iiicrat).

galeata] Ycrsio Teutónica: »eïn gehélmot tierna

(galeata virgo) gefúre hullotiu (proceden» volata)

samo só das. pilde getan uuás (velu ti effigies facta

667. 695) ct apud Strabonem (13. p. 713.

719 Casanb.) reperics. Adde Arrian. Ind. p. 179 5

Philostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Pollue. Onoinast.

7. 75, impie primis egregiam I. R. Forsten

de Bysso commenta tionem (Lond. 1776. 8).

votes] Brachmanes, quos Strabo (1. c.) refert

indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 582)

veste, lino ex arboribus facto. Adde Appulcjum

(in flor. p. 21 et 57 Oud.) et Curtium

(8, 9, 31). Tcutonicus interpres pro vates usurpât

biscofa.

Umbracii] Lege umbral i. Sic supra: »Indici

montis scerctum obumbratumque scopulum.« Nysam

innuit Grot. — Umbracii jam vêtus interpres Teutonicus

legit: »Dáz sie uuólton uuízcn gcuuórhtez

iiuéscn (texta) ûzer déro uuóllo (e lana) déro tíurron

ebrí utero ( prctiosariiin berbarum) mit tero

síh fcárcuuent (quacum parant) tie frúolen biscofa

in india (sapientes vates in India) únde die ánasidelinga

umbrátil (ct accolac Umbrátil) $ quare

codicum omnium lectioncm matare non ausns sum;

pracscrlim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiac

gentes Umbriilas queque commemoret.

Usus] Sic scripsi ex códice Monacensi (C) pro

20*

136 Martiani Capellae lib. II. §. 115.

quaedám obtcctaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re-

US eplendiiit. At ciugulum , quó pectus annecterct, sibi prudens mater exsolvit

et, ne Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

ejus membra pollueret morticinum. Acerra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis oncrantur.

trat) tero trojdniscun tóugeni (Trojani mysteri!)«

(conf. §. 567). Virgo sccrcti Trojani instar Pallas

est, virgini talis syhibolum, ncque quidquam prae

ter doctrinae ostentationem stylique variationem in

mente habuissc videtur Martianns, quum Palladii

Trojani potissimum mentionem faceret; nisi forte

hoc voluit, antiquissima illa rigidaque specie Minervae

imaginem insculptam fuisse, qua Palladium

in gemmis antiquis conspietmus (cf. Lcvezow über

den Raul) des Palladiums auf den geschnittenen

Steinen des Altcrthums, Braunschweig 1801. 4).

fnepte vero Vulcanius ex glossa: »solcbant enim

Trojani reges in suo diademate Jaspidcm gemmam

gestare, cui insculptum erat Palladium i. c. simu

lacrum Palladist j licet bujiis explicationis vestigia

jam apud Teutonicnm interpretem exstent: »Des

kelihnisse triiogen die troiánisken chuninga» cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Mcziriac

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 sequ.). Pro vultum

legitur quidem in Darmstattcnsi , Bodlcjano,

Britanaico, et Cantabrigiensi vultu, sed practuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not.).

cingulum] Hoc etiam inter nubentis virginis

ornatus reetc numeratur. Ovidius (met. 12, 215):

•Ecce canunt Hgmenaeon, el ignibus alna fu-

(ар. Augustin. 4, 11), et Clandianus (6 consul,

lion. 525) cum Martiano cingulum. Unde infra

(§. 149) Junonis pronubac cognomen Cinxiae. Interpres

Tcutouicus » fa s ci am pcctoralem« scripsit

bac explicationc addita: «mit téro sih frôuuun iu

zîerton. tin caritatem bezeichenet.« Unde banc cinguli

signifîcationcm hauscrit ignoro. »Quo pectus*

per hypallagcn dictum est pro » quod pectori. t

Darmstattensis addit ejus.

ipsius] Recte Grotius e MS. addidit hot testis,

quod ex vulgatis editionibus cxsulat. Goes. —

Dresdcnsis quoque codex adjectivum honestis exhibcL

Nomen Phronesis autem secundo casu accipiendum,

quae omnino legitima forma esse videlur

(conf. Heinrich, ad Cic. pro Flacco p. 95).

morticinum] Impuri cnim fiebant morticinum

tangentes (Diog. Laert. in Pythag. 8. p. 588. Theophr.

cbar. c. 16 aliis 17. Jamblicb. myst 6, 1.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingcre

liccbat Flamini diali (Gell. 10, 15); ncquc vidcrc

quidem censori condenti lustrum (Dio Cassius

54, 28. p. 759 Reim.). Quid quod dc Diadocho fabitlatur

Marbodaeus (dc gemm. 58 p. 24 Gorl.):

•Sed si defuncto avis forsitan applied Шит,

Protinus asserilur sólitas omitiere vires:

Namque sacer lapis est , et quae mors sternit

Cinctaquc adest virgo matrum nurumque

Ad Homcri (Od. 11, 244) cxemplum Catullus (2, Vocem ipsam explicat Varro (de L. L. 6, 48) vcr-

13. ct 67, 28) zonam et cum Ovidio (bcroid. 2, bis: »dieimtts scortea ea, quae ex corio et pellibus

116) zonulam vocat: Festue autem (p. 78), Varro sunt facta. Inde in aliquot sacris ac sacellis senMartiani

Capcllae lib. II. §. 116. 157

Et jam tunc roseo subtexcre sidera peplo

Coopérât ambrosium promens Aurora pudorera:

116

ptum habemus : ne quid scortcnm adLiLcatur, ideo

ne morticinum quid adsiL« Ovidios (in fastis 1,

629) cadem canit vcrsibus:

»Scortea non Uli fas est inferre sacello ,

Ne violent puros exanimata focos.»

Sed ad calceos quod attinct с corio faetoe, Fcstus

(p. 246) et Paulus referunt: »Mortuae peeudis

corio calceos fieri Flaminicís nefas Labebatur, quoniam

sua morte extincta omnia funesta acsliuiabaninr.

« Et Servius (ad Aen. 4, 518): »Sane Flaminícac

non liecbat ñeque calceos ñeque soleas

morticinas habere. Dlorticina autem dicuntur, quae

de pecudíbus sua suante mortuis fichant. « Accedit

quod Philologia inter déos recipienda erat, quibus quo magis patcat, medio, quod vocant, aevo ja

Fulgcntius Capcllam iinitari videtur:

— ntwx stellato nmndum circumlila pcplo

Caerula rorigeris pigrescere jusserat alis.«

Goez. — Vide Burmanniim (in antliol. Lat. П.

p. 552), nosque supra (ad §. 40).

ambrosium] Hanc vocem Bongarsius e suo, ct

Corítiis с Guclfcrbytano códice substitnit lectioni

Grotianae Ambronum , quae in Darmstattcnsi que

que códice exstat. Quam, ctsi perrersam, antíquam

tarnen esse, ridicula, ut saepe, glossa tes latur

hace: » Ambroncs gens est in oriente homines

devorans.« Quacum quia concinit antiquissiina versio

Teutónica, non pîgct cam hic trausscriberc,

mortuos adspiccre non licebat Teutónica hujiis loci

versio hace est: »nîo iro lide (ne ejus membra)

íelit stirbiges (aliquid morticini) nebeuuúlle (pollucret).

Der binez (papyrus) pezéicltenet immortalitatem.

uuánda er го дгйопе ist.»

acerra] Horatio (od. 5, 8, 2) »acerra turis

plena « est Ovidius (fast. 4. 954) »cum meri patera

turis acerram« jungitj alio loco (met. 15, 705)

»eustodem turis« vocat; et ex Ponto (4,8, 59):

•Лес quae de parva dis pauper libat acerra

Tura minus grandi quam data lance valent.»

Sed doctissimum adi Cuperum, qui (apoth. Horn,

p. 74) rem copiosius tractat, allata etiam imagine,

quales complurcs viderc licet apud alios (Graev.

thesaur. V. 516 ad tab. 8. Choul. rclig. Roman,

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur apud

nostrum Philologia (§. 142. 149. 215).

et J«m] Dividendum sie Grotianum etiam lectio

doeet in Basileensi et Dresdcnsi códice.

peplo] Id est velamine. Infra etiam L, VI:

»Aetheris astrißco lumina multa peplo.*

non intellectual fuisse Martianum. Vetus eniin Ule

interprcs: » Irbáronda (promène) día únera (pudorem)

déro man ézon (anthropophagoruiii). « lia niminim

vertit »Ambronum«, illustrationis causa addens:

»Cibus heizet graece brosis (ßgcööig). deinnan

sint ambrones kenámot. Die héizent бык antropofagi.

duz chit (hoc significat) commessores

hominum. inscithia (sejungendae voces) gesczzene.

Sie ézent náhtes. tés sie sih táges seamen mugen

(quod intcrdiu faceré cos forsan pudet)« cet Colons

ambrosii Appulejus ctiam (met. 10. p. 758 Oud. )

mcminit, eive purpureum vel pulchcrrimum signi

ficare volucrit, sive divinum. Quaproptcr missum

facio Barthium (ail vers. p. 545), quern sibi nc

constare qnidem (p. 9C6) videbis.

pudorem] Lacvius vetus poëta (ар. Gell. 19,

7) Auroram pudoricolorem cognominavcrat (conf.

§. 219). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

pudoris« eundem désignât colorcm. Itaque jam Plautus

(Captiv. 5. 2. 9): »At ego faciam ut pudcat;

nam in ruborem te totum dabo.t

1Ö8 Martiani Capellae lib. II. $. 116.

Quum creperum lux alma micat gcmmata decore, •

Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tcnero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

Lánguida mordaces quum puisant pectora curac,

Et fugit expulsus Lethaca ad littora somnus.

117 Ecce ante fores quidam dulcís sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio с Testigüe et lituris » herbae gemmantes luce recenti*

manuscript! : et alio loco (5 462):

»Cum creperum lux alma micat, gcmmata Diane » Aurea quum primum gemmanteis rore per

Cum nitet aurato, ei cum fulgit Phosphorits auro.*

Grot. — Arbitrer repon! commodiun posse:

»Cum creperum lux alma micat gemmata decorem

Cum nitet aurato vilet cum Phosphorus astro. «

Primo versui corriimpcndo fuisse vide tur micandi

verbum active posituiu, qualia poctis non sunt

iasolentia. JXilere vero ct vilere siinul Pliosplionim

quam elegantísimo dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatim exstinguitur, ita ut non nunquam intcrsplcndcat

, et nitcat etiam tum cum vilerc incipit:

facilis lapsus fit ct vilet in pcriutitatis cjusdem

potestatis Uteris. Hace pro veris non л enditamus,

sed otium conjectationibus verisimilibus solamur.

Baktii. — Emcndat Rcincsíus (epist. ad

Daum. 55) »aurato fulgcsccns Phosphorus ostro.»

jLaimsN. (ad paneg. vet. П. p. 753) — Librorum

lectioncm pro more meo rctinui. Creperum núcete

elcgantissime dictum est de luce oriente quasi

trémula, quae incerto adliuc debilique fulgorc nondirm

omnia satis ¡Ilustrare possit, sed hic illic

tantum calígines noctis perrumpat ac solvat. Con

structs cadem, quae apud Horatium (Od. 1. 22.

25) » dulce riderc.« Gemmalam vero appellat vel

propter scintillas lucis passim dispersas, vel pro

pter rorem et pruinam , ut apud Lucretiuin est

(2. 519):

prtmum gemmanti

herbat

Matutina rubent radiait lumina solis.»

glaciatur] Versio teutónica: »So der grauuo

rifo (quum cana pruina) uuirt án dentó éccheroden

tóuue (fit in tcnero rore). Glaciari hoc loco idem

est ас coire. Colt certe ros tempore matutino

(conf. §. 75. not.).

matutina] Gravis hic, ut saepe, Capellae in

quantitatibus syllabarum error, nisi copnlativam et

ad priorem versum retraitas. GnoT. — Versio Teu

tónica : » linde diu scáf (et oves ) ûz ándia uuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigá ernuégent

(ovüia coneutiunt).« In toto hoc Martian! non

inelegant! carmine ante oculos fuisse e! videntur

"Virgilii (cul. 42) ilia:

blgneus aetltereas jam Sol penetrarat in arcis,

Cnndidaque aurato quatiebat lumina curru;

Crinibus ct roséis tenebras Aurora fugarat ;

Propulit e stabulis ad pabula laeta capellas

Pastor cet.

Ccterum partîculam et, quae in versus initio ante

matutina posita fucrat, flagilantc metro ad finem

antccedentis remis!.

Lethaea] Sic de umbris Propcrtins (4. 7. 91):

»Lucejubent leges Lethaea ad stagna revertí. «

cíeftir] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §. 117. 159

Musarum convenientiurn chorus impéndeos nuptialibus sacramentis modulationis

doctae tinnilibus concinebat. Nam nec tibia rum mêla, nec ex ful i h as sonitus,

nec hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blanda m collata canlum

ac modificato fine compactum voci virginum complement spatio ratum fecere

silentinm. Ac tunc omnis ille chorus canoris vocibus dulcique modulatu praevcrtit

omnes orgánicas sua vitales, et cum sacrae nuineris cautilcnae haec dicta

profunduntur:

Scande coeli templa virgo

giiicm a Grotio nótala varians habet lectio, sed

codices etiani Bodlcjaiius, Cantabrigicnsis, Darmstattensis,

Hugianus, aliiqne permnlti (Oudend. ad

Appulcj. I. p. ö2ö. Bondam lect. var. p. 57) ex

hibent. »Sonum cnini eiere« dictum a vctcribns

esse Bondam с Vcllcjo Patcrcnlo (1 , 4) docuit.

Infra (§. 918) »cantus eiere* nsurpat nosier.

JHusarum] Fabulant nostcr imitator, qua Ma

sas Ilarnioniac nuptias célébrasse (Pausan. О, 12,

5. Theogii. lo, IG) finxerunt. Ita et Appulcjus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptiis Musas induxit «canora voce personantes.*

sacramentis] Foederihus; со nimiriim sensu,

quo Petronilla et Appulejus vocem usurpant. Tcutonice

redditum: »zeeroti dien uuihen brullouften«

(in honorem sacrorum sponsalium).

plenitudo] Ad banc vocem Teutonicus interpres:

»Dar negemángta (in eis nec decrat) suégelsánges

(calamorum cantus) näh séitsánges (nec chordarum

cantus) nóh tero follegliclii (nec plena similitude)

dero örgenlulun (hydraulicoruni sonoruin). « De hgdraidis

exstat docta coinmcntatio Mcistcri (in nov.

comm. вое Gott. T. II, p. 159).

complementi spatio] Hoc est donee voces virgiuiim

complercntur. Vi lc. — Inserta nimiriim mú

sica inter verba permiitatis vieibus; eive succedentibus

in locum vocalium verborum musicis instru

menté. Eodeiu ctiam sensu locum intellexit velus

interpres, modo bene cepcrim haec ejus verba:

»zemezliafligemo ûzliize (moderato spatio) getáten

sie sament stilli dero mrigedo sänge (fecerunt conjiinctim

silenlium inter virginum cantum) ihn sie

óuh taz erfùUoton (donee ctîam id explebant). Zeérst

süngen diu música instrumenta, dura nâh sihigen

selben die musac.« (primo canchan L música in

strumenta, deinde canebant Musae ipsae). Itatum

silentium est aptum, concînnum, sive, ut barbara

voce utar, proport ionatum. Y. supra (§. 11) »rati

succentus«, (§. 12) »rata modilicatio«, (§. 41) »ratis

inoilis « cet.

orgánicas suavitates] Dresdcnsis qiiidcni codex

harmonicas habet: sed vulgarem practnli Icrtioncm.

Л iva cnini vox pai'itcr harmonica dici potest, seil

Uli opponitur orgánica. Ita etiaiu vetus interpres:

»ünde dô úheruuant ire gesèmine (chorus) dilti día

órgalichun síiou (suavitatcm). beidiu (utroque) i ó h

indéro hítreisti dero síimmon (tum puritatc earum

vocum) ióh indéro lústsami dero unís un (tum suavitatc

earnm modulationum). In antecedent! bus omnis

Ule scripsi pro Ule omnis e códice Basilcensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

suuin idioma licuit, ita hace vertit: » linde méterlicho

(ad niel rum accommodate) süngen sin dism

■werft »Ntt far Úf (scande) (fem« ^irgo) in Л|-

IGO Martiaiii Capellae lib. II. §. 117.

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

118 Tunc Urania, ceteris paululum rcticentibus, coepit:

Sidéreos coctus et culmina sacra polorum

Nil jam conjiciens numine fisa vide.

mclishe séldá (in coelcslia habitacula). geristig pist psichorc, Erato, Calliope, Urania, Polymnia.«

lii (apta es) sólchemo geJrileiche (ad tale genus). Lucîani autem scliojiastcs (ad imag. 16. T. VI.

Dîn suer iuppiter heizet tih funden (jubet te petere) p. 20 Bip.) boc cas recenset online: »Clio. Thaûber

die holten stérnen.« Confer Cnorrii de con- lia, Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato,

secralione dissertationem (reçus, in Martini thesauro Polymnia, Urania, Calliope.« Fulgcntius denique

Т. П. p. l\l scqu.). In codicibus Monacensibus (myth. 1, 14. p. 47—49 Munch.) sic: »Clio, Eu-

(B et С) et Basilccnsi glossa addita est haec: terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter*

»Metrum Trochaicum tctramctrnm alternis enrrens psichorc, Urania, Calliope.« Units restât Apolloversibus;

recipit Trochaeum et Spondeum ; unusver- dorus (1, 5, 1), cui plurimum fidci t rib no, primum

sus recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.« quia metro non impeditus erat, dcindc quia Calliotunc]

Musarum, quae nunc scquuntiir, ordo pen omnibus jure (§. 1. n.) antcponit. Ordo autcm

alius ac supra (§. 28) describitnr et prorsus arbi- hie est: »Calliope, Clio, Melpomene , Euterpe,

trarius esse videlur. IVequc est quod mircmur, si- Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia.«

quidem illc apud veteres non magis certus erat. ceteris] Imitatur Homcruin, qui sacpius (B. a.

Novcm enim Musarum primi meminerunt poëtae, 605: Odyss. со. 60; hymn, in Apoll. £89) de

quibus metri servandi potior causa erat. Ita Ilesio- Musis: ccfieißoßsvat отСь хаЛу. Adde Hugium

dus (theog. 77. et ap. Diod. 4, 7) et Orpheus (in myth. p. 222).

(hymn. 75) hune earum ordinem statucrunt: »Clio, sidéreos] In affingenda huic Musae astronomiac

Eutcrpc, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato, scientia omnes fere consentiunt, quippc cui sen-

Polvmnia, Urania, Calliope«; quem sequuntur epi- tcnliae vel nominis etymon ansam praebcat. Obsergrammatis

Latini (Burm. 1, 75) anetor et Cornu- ves eliain velim similem in hoc carmine laudem

tus (14. p. 1Ö8. 150 Gal.). Alium ordinem servat Philologiac tribui, quam snperiori loco Mercurio.

Graecum epigramma (1, 67, 25 de Bosch.) hunc: At que de illa ctiam nosier (§. 22) dixerat: »cui

»Terpsichore, Erato, Eulerpc, Thalia, Calliope, fulgent sidcia eoelii.«

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia).« Alium re- conjiciens] Probe conjecturis in postcrnm locum

«erics in utriusquc linguae cpigrammatibns (Anth. Gr. esse negat, quandoquidem Philologie, diva facta,

1, 67, 22. Lai. 1, 74), nimirum: »Calliope, Clio, jam ipsum verum visura sit. Fisa idem quod fréta,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polym- igitur certa, secura. Monacenses (В. D. E.) male

nía, Urania, Thalia«; alium apud Ausonium (Id. fida. — Tciitonicus interprcs ita haec reddit: wide

20): »Clio, Melpomene, Thalia, Euterpe, Ter- sih tia himelishun manigi (coclestcm multitudinem)

Martiani Capellae lib. II. $. 118.

Olim disquirens nexos quid torqucat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

Quae circos textura liget, quae ncxio claudat,

Ambiat et quantos órbita curva globos:

Sidéreos cursus quid cogat quidve retardet:

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomcs et quanta re vol vat,

únde die húhina derо himelgíbelo (et altitudinem

coclestium fasligiorum) únzuiueligiu (nil dubitans)

únde báldiu (et audax) föne dero góteheite (duce

numinc) Dca uuérdendo (dea futura) uuirdest tú

dés alles huis (fies hnjus omnis certa), tés tu fore

uuäre Unguis (cujus ante eras incerta).«

dabis] Duorum horum vers и m antiqua versio

Laec est: *Tû uuáre ér fragende (eras olim perquirens)

uudz tie zesámine háfteilten ringa dero

planetarum úmbe uuárbti (quid nexos circos circumvertat).

mí unirdet táz tn seiba scáffunga

tüost tro férten (nunc net, ut ipsa dirigas eorum

itinera). ч Sed displieet haec interpretado, quum

dare causas pro docere aeeipiam, eo magis quod

in posterioribus etiam libris deos ipsos arte gram

matica, dialéctica, cetcrisque disciplinis instituí leginius.

Praetcrea Herum noster verbo dare u ti tur

pro docere inferiori loco (§.125), ubi efaciendi sensum

frustra eí obtrudere conaberis. A'iillum denique

mihi remansit dubium, postquam Scnecac (cons. ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) haec verba Icgcram: » Parens

tuus Marcia illic nepotem suum, qiiamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum siderum meatus docet.»

quae circos] Rccte Teutonicus interpres verba

construxit a voce áspides incipiens: »Td gesiliest

tir sélba (aspícis ipsa) só dú ddra chúmest (quum

illue advenís) unió getan gefíuhte die ringa binde

(quae facta textura circo* ligat) uuélich nústa

sie úmbe hábee (quae ansula cos círcumclet)

da ultima spera. dáz chit caelestis spera. úmbe

habet tie andere (siquidem ultima spbaera, boc est

coelcstis spbaera, ambit rcliquas), únde uuto minige

dero éngeron der uuitero ring úmbehábe (et

quot minorum major circus ambiat). Uuáz tero pla

netarum ferte iágoe (quid planetarum itinera acceleret)

uuáz sie ónh lézze (quid eos etiam retardet)

dáx, tuot tin chráft tero súnnun (hoc eflicit vis Solis).

Si gibet in èinuuèder spdot aide tuâla (dat eis

aut ecleritatem, aut moram) únde uués shímo den

manen getûe uudhsen únde sainen (et cujus splendor

Lunam faciat crcscerc et tabescerc). « Quae quo cla

rine cxplicarct interpres hace addidit: »So er férrost

hat föne déro súnnun (qnando longius obit a Sole)

só mag st in under steinen (potest Sol Lunam in

feráis ¡Ilustrare) he diu ist er dünne fid (quare est

tum plena) só er aber bi iro gai (si totem cam

comitatur) uuánda si in dánne obenan únaskínet

(quoniam Sol Lunam tune superius illustrât) pedía

ist er donne uuáncr únseren óugon (ideo videtur

Luna tune dcbilior nostris oculis). «

(jais] Grotius ediderat qui, пес sine codicum

auctorítatc, quod quamvis ferri possit et saepe ista

Tocábala promiscué usurpentur (Herald, ad Arnob.

p. lei.Bubnk ad Rnfinian. p. 201 not); hoc tameu

loco e Dresdcnsi códice reposai nuis, quo melius

respondeat antecedent! versui.

quanta] Lege: qnando. Vonck. (sp. crit p. 81).

Martiani Capellac lib. II. §. 118.

Quae sit cura deis vel modus, aspicics.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto focderc.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

119 Tuuc Calliope: •

Semper complacitis arnica Musis,

•— Minime! Objecto carere non possumus. Quanta tio libri (§. 1) jam

dictum est pro quot , nt apud Claudianum (rapt ci tribuit pocticam (v. scbol. ad Luciani iinag. M

Pros. 2. 508): p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) beroica

»Conveniunt animae, quantas truculentior Auster inprimis carmina; quociim coueinit Graccum apud

Decutit arboribus frondes» cet. Thipcrnm (apoth. Horn. p. 20) epigramma. In Her.

Sic etiam Teutonicus interpres accepit: »Uuclih ciilancusibiis monumentis (tab. 9.) ejus imagiiii ad

mitir den himmel erliehte (quis fomee sive ignis scriptum legtmus КАЛ/ИОПН ПОШМЛ. Coreoelum

îlluminct) uuélez âne dero sûnnun? (ad- notas (14. p. 160 Gai.) pracesse cam dicit rheto-

Ex artibus nosler

ditum li oc illustrationîs causa videtur) tunde uuio

mânige stérnen sî uuidere getribe.* Illustration!«

causa addit interpres: «Ddz tilot si die planetas sâ si

sie retrógrados mdchot«; finemque reddit bis verbis:

»Tdr sihest tu (ibi perspicis) uuio getan dero gâta

fliht s( (qualia dcorumjussa sint) únde uuélih scáfiro

rihtenne* si(etqualis effectua corum ordinationis eît).«

aspicics] Totum igitur bujus Musae carmen sic

mtelligo: »0 Pbilologia supersede tandem conjericae

exornatae. Fulgcntius (myth. 1, i\. p. 49

Munch.) ad solum nomen respicieus, optimam ci vocem

attribuit. Metrum glossa Moiiaccnsis (E) appel*

lat » Pbalaecium. « Accuratius in Basileensi glossa

additur: constat spondco, dactylo et tribus troebacis.

semper complacitis] Priores bujus carminis ver

ni ita explicat Teutonicus interpres: ¡>Díc brúnnen

magnesiae hdbent lih ketrénehet (fontes Magncsiae

prachnerunt tibi potum) tu hólda dierna dien

«taris: inspice jam sidéreos coetus ipsos et sacra dir gelichetén nuisis (tu arnica virgo bis tibi comculmina

polorum. Olim disquirebas, quid tor que ret

orbes nexos: nunc pracsiil ipsa causas docebis sidereorum

cursuum. Adspietes quae textura círculos líget,

et quae nexio cos dandat, quantosque globos ór

bita curva ambiat; quid sit, quod sidéreos cursus cogat

vel retardet ; quis radius Lu nam flammet vel minu

at ; quis Tomes coelum stellet et quanta (sc. sidéra)

revolvat; quae denique in bis omnibus cura vcl mo

dus a dûs adhibcatur.« Similia apud Propcrtiuin

(5, 3, 47) legerc poteris. Metrum est clegiacnm.

Calliope] Musarum principen! banc dici, ab iniplacitis

Musís). Magnesia ist in tbcsalia (Magne

est in Tbcssalia). Dar ist libe tros fous (ibi est

Libetbros fons) ûmbe den mánitje poëtac sizzent

(ad quem multi poctae sedent) samo so die nóte

sin poctae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinclién (qui cx со bibunt). Vuànda óuh tú pbi

lologia musicam chánst (quoniam etiam tu Pbilo

logia musicam calles) pediu skínet (ideo vídetur) táz

tú libetron getnínchen hábest (te с Libetbro bibisse)

únde der brúnno dès rósses pegasi dáz úzer démo

blùote uuárd gorgonae hábet tili ketrénehet s. sa

Martiani Capellac lib. II. §. 119. 165

Cui Magnesia poculura flucnta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidura virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrha:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment lien poëtis (et fons equi Pcgasi, qui e san

guine ficbat Gorgonis, potum tibi praebuit una

tum Iiis poëtis) Pegasus chit fama (Pegasus signi

fica t famam?) uuánda poëtac sint samo si (qnoniam

poëtac sunt cum ea. Quaeritur utrum rccte legerlt

editor samo si, an potius scriptum sit famoñ?) bediu

chit тан (ideo dicitur) sie getrúnchen haben

ties prtínnen (eos bibísee ex fonte) dén pegasus

üier dero crdo sláog mit sinemo fügte (quem Pe

gasus с terra erucrat suo pede).«

Magnesia] Lege Permcssia ex vestigiis (!) ma

nuscripts GnoT. — Sane Pcrniessiis Musis sacer erat:

aed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 654) :

»Magnesia, cujus fons Libcthrls poëtici haustus

nomine eclebratus. « Libetlira urbs quid ein in Вое-

otia (Pausan. 9, 50, 5) ibique Libethrins fons cum

Musarum cultu situs erat, Heliconi contiguus et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Müllcri Orcbomen.

p. 581); non tarnen solum fuisse testis est Solinus,

e quo totam fere geographiam noster exscripsit

(c. 8. f.): »Sed ne transeamus praesidium poetaram,

fons Libctbrius et ipse Magnesiae est.« Adde

•t Plinium (4, Í), IG) et Spanbcmium ad Callimaohum

(Iiymn. in Ccr. 25. p. 682).

caballi] Imitatiis est illos Pcrsii (ab init) versus:

• Лес fonte labra prolui caballino:

Лес in bieipiti somniasse Parnasso

Memini, ut repente sic poëta prodirem.*

Confer et Prop. (3, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

corollis] Scriptum in editis erat choraulis. —

Puto eoraulis pro corollis, quamquam nee alteram

omnino reprobem: est enim yox usitata isti secuta.

Grot. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotü

conjecturam confirmant codices Rcicbcnauensis, Bri

tanniens, et Cantabrigicnsis, quo s secutiis sum;

in Guclferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

lue omnino corollis, sive coronis (v. Beroald. ad

Appulcj. T. H. p. 79 Oud.) aptior locus est, quam

choraulis. Teutonicus interpres vocem substitait

» poëtis « sic scribens: » Tir s tat obenan gelóuber

(tibí etat in siiuimo virens) aon. (Aonidum) gezier

ter mit poëtis (ornatue poëtis).

frondet] Britanniens quidcm codex fondit babet,

i, e. fmidii; quod etsi minime absonum sit (cf. Cic.

Tuscnl. 5. 13), tarnen reciñere nolui, quia violât

cum parante jüngere praestat. Similiter noster infra

(§. 917): » calamos parante Mosa.«

violas] Ovidios de antiqnorum tempornm srmplicitatc

(fast. 1, 345):

wSi quis erat, faclis prati de flore coreáis

Out posset violas adhiere, dives erat.»

Qnainquam bas etiam inter flores coronarios in

pretio fuisse e Theopbrasto apud Athenaeum (15.

p. 680 Casaub.) patct; ipsisque Musis caras videmua

apud Thcognidem (cleg. 250):

'AyXaà fwvóátúv âcoça ioÓTetpávcov.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinis pérge

dir gágene blíiomen hábentemo (Apollinis monti ob

vios flores babenti tibi).« At non montem, sed

oppidum fuisse Cirrham prope Delpbos vulgo notum

est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vêtus mterpree vertit : » 2VÍ i

21 *

164 Martiani Capellae lib. II. §. 119.

Et seis Pindaream chelyn refcrre;

Te dictante fides sacrumque plectrum

Movit Threïcium sonare carmen.

O lux nostra , sacros probare cantus

Sucsce, atque organicis beare circis.

tero poetaran» carmina mit súozen metria (agnoscU

poctarum carmina cum suavibns metris).»

cbelyn] Teutónicas: »Dû chánst heanteron citharam

pindari musici (potes imitan (?) citharam

Pindari musici).«

tnovit] Malim novit. Gp.ot. — Offendcbatur Grotius,

ni fallor, insolcnti dícendi genere: »movit

plectrum Threïcium sonare carmen. « Sed Lace insolcntîa

ci in Martiano non imponerc debebat, quum

commode explican posait »movit plectrum, ut Threï

cium soiiarct carmen.* Ilorat. i. od. 24. Phaedr. 5.

fab. IG. Goez. — Rccte! Graccismns enim est,

(ЬбХЕ cum infinito modo, nostro satis familiarisa

ita infra (§. 123) »rötet circulus anni claudere secla«

pro »ut claudat sécula *; ita IVepos (in Phoc. i,

3) »hortatur aeeipere«, Horatius (Od. i. 2. 8):

»egit wscre montes* cet. (Addc Rufinian. p. 2ö8

Ruhnk.). Hand tarnen inGcior, me maluisse codicem

reperire, in quo Grotianum illud novit legeretur.

Vertit vetus interpres: »Dir irdénchentero chán

der séito únde dáz ziterfin singen intraciskun (tibi

excogitante possunt fides et plectrum cancre Thre

ïcium) dáz chit also Orpheus sang fóne tracia (id

est qucmadmodnm Orpheus canchal e Thracia).«

Martiani sentcntiam ill us trahit Plutarchus (de mú

sica p. 1132 Г.): »Orpheus autem neminem videtur

imitatas : nemo enim tune natas praeter poetas,

qui facerent ea, quae ad tibias canerentur: horum

autem cum opere Orphicum nihil habet simile. «

Biuc nostcr »Pltilologiam« ait «dictasse Orphicum

quod primuai ad fides sonaverit.«

/мл*] Tcutonicus: я unser óuga habe in geuuóneheite

unser heilig sang ze lobenne (noster ocule

sucsce nostrum sacrum cantum laudare).»

circis] Proprie circi sunt symphoniac, quae ad

eandem ratioucm mclodiac recurrunt. Wxc. — Sumsit

hace vir doctus с vctcrihus glossis. Tcutonicus

interpres, postquam verba »atque organicis beare

circis« verterat »rinde mart kesnligot fóne órganisien

« , ubcriorem banc explanationem adjecit: »das

chit sänglichen ringen (hoc est cantihus in orbem).

Also dánne ring án demo sänge uuirt (quandoquidem

orbis in cantu efficítur) sé iz io uuidere eruuindet

zedéro sélbun stete dar iz äna fleug (quum is

rursus redit ad eundem locum quo ineipiebat). Heue

únde sing о sapientia (Ilabe et canta : O ! sapienliA)

só findest tu diu sélbun líttun án demo a. diu zi

erest unas an demo o (reperis eosdem sonos [eundem

sonum] in A, qui primum erat in O) dér s6 getáno

perhiodus. dáz chit circuitus. heizet colon (¡ta

composita periodus, hoc est circuitus, appellator

colon), übe daz uuórt tor Hz hát s6 ih tir ná xeígota

(si dictio ibi finit, ut tibi demonstraban]) übe

neist so heuet er comma (si paene; tunc appcllatur

comma).* — Sed ut ad circos illos redeat oratio,

Cicero (Brut. 19) carminum • quae in ера-

lis a singulis con vi ws can ti taha и tur.» Tot um nunc

bujus Miisac carmen sic construendum esse puto:

»Tu Philologia Musís complací tis semper amica,

cui Magnesia fluenta et fons Gorgonei cahalli poculum

tnlit, cui vertex Aonidum virens frondet corollis,

violas parante Cirrhaj ta seis

Martiani Capcllae lib. II. §. 119. 165

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac sic Polymnîa :

Tandem laboris fructus acthram fulgidam

Divûmque sedes ас Jovis consortia

Provecta carpís inditoquc numinc,

120

dulcíbus mola vatum ct Píndaream chclyn refcrrcj

te dictante carmen Thrcïcium movit lides sacrumqnc

plectrum sonare. O! lux nostra, suesce probare

sacros cantas atque beare (est inipcratlvus) circis

organicis.«

Folymnia] Inter tot varías de bujus Musac arte

disputaciones plurimi tarnen ci trlbuunt vcl mimos

(Auson. Id. 20, 9. sive anth. Lat. 1, 74. Antb.

Gr. 1, 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam OQ%Tj6lV alii appellant (scbol.

ad Lucían, de imag. 16. VL p. 20 Bip.); vcl memo

randa facultatcm sive memoriam (Plutarch, sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent myth. 1, 14. p. 48 Munch.).

Utrique rcspondet ejus effigies (Antiqu. Ilercul. II.

tab. 7) quae orí adhibito digito silentium profitctur,

at intclligatur earn gestibus verba supplerc. Unile

»horcistarum loquacissimas manus« meinorat Cassiodorus

(1. c), quaruui inventionem Polymniac tri

buí t, L e. oqxi¡6t¿úv, saltatorum, quorum artem

non in pedibus modo, verum ctiam in manibus

toi oque corpore concinne movendis spectatam esse

constat (Cf. Böttiger. Sabina L p. 317). Unde in

Latino epigrammate (1 , 73 Burm.) de ea :

*Flectitur in faciles variosque Polymnia motus«

dicitnr; Graccus autem poëta (autb. 1, 67, 23

de Bosch), licet reliqaarum Musarum singula no

mina referre t, hujus tamen retîcuit, pro со autem

extremum hoc posuit distichon:

Siyco <p&eyyo[ièv7)Ç JtaZafirjç &eX$itpçova

ftaZfiov

NevfiaXi tpcûvij6a6av àuayyèXXovra 6îcoftijv.

In nostri tamen carmine de omnibus ¡Urs nihil reperitur.

De rhythmo enini agitur, atquc de iis quae

meutern parare possint ad alta culmina. Carminis

metnim in códice Monaccnsi (E) glossa définit:

»Jambicum senarium yponacticnm constat trimetro

ac catalecto«, melius tamen Jambicum senarium

simpliciter diveris.

tandem] Non ad verbum interpres vertit : > An

stéte (statira illico) infáJiest tú zelóne. dinero ar

beite, den seinen /limine/ (aeeipis in praemium tui

laboris pulchrum coclum) únde dero góto gesáze

(et deorum sedes) unde día sippa iouis (ct cognatioaem

Jovís) faz tu sin тага um'rdcst (ut fias

ejus nurus).«

indkoque numine] Dicit Polymniam carpere

divùm sedes et consortia Jovis ; itaque vix dubitem,

quin Marisanus scripscrit inditoquc, quod exhibel

Yossianus codex. Arntz. (misc. p. 208 f.). —

Lapsus est vir doctus in adscribendo Musae, quod

de Philologie dicitur. Sed lectio haud dubia est,

eiquidem non Cortius tantum in Guclfcrbytano pre

im Martiani Capcllae lib. II. §. 120.

Cruenta dud um quae jugare rhythmica'

Ac dispari mixta suela regula,

Мох quid jaecnte, quid jugata linea

inclytoque legit inditoque; verum sie ctiam scriptum

in Basüeensi et Darmstattcnsi ipse vidi. Concinit

practerea Teutónica versio hisce verbis: »Jana úf

Icrfäorlin (illuc snpra vecta) únde gótheit infáhentiu

(et dmnitalcm aeeipiens).« Confer practerea in

supcriori loco (§. 118) verba mumiue fisa.*

cruenta] IVova ct imperfecta carmina, ut croen-

Iaun pro novo (iicatur, tracta metapbora a foctibus

animalium , qni crucnti nascuntnr. Vixc. — Q"'d

lúe cruenta rhythmica sibi vclint, baud facile quisquam

expediverit, nisi atlendat ad Graecum vcrbnm

y.QOVO), ct quod forinatur inde. Ipscmct anteniiam

boc incidcrct, dudum tcntavcrain »inclytoqiic

numinc favente«î ** prorsus infclicitcr, ut

postea coraperi. Cctcrum anliquiorcs etiam usos

quandoqiic Graccis vocabulis, quae tamcn Latinis

notabant Uteris , jam olim observavít Maretas 1.

var. lect. c. 3. Lucretio durateus equus dicitur

pro ligne о , с media Graccia. V. An g. Politian.

ebserv. et emend, cap. S. Vonck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guclfcrbytanis legit creante; sed

nihil hoc pacto efficitur. IVeque Vonchii placet explicatio

, quae non mihi tantum obscura est, sed

■psi etiam auctori erat, quîppe qui ne verteré

qni (I cm potiicrit voccm cruenta a xQOVSiv dedtictam.

Fortassis cruenta poetice a pugna petitum boc loco

aigniíicat boslilia, infensa, dissona. Ccrte rhythmo

proprium est, quae dissona sunt suaviter jüngere.

Cum Vulcanio tarnen concinit versio: »Dil dir iu

(t genuin uuare niuuiu carmina zemáchonne (quum

in olim saeta eras nova carmina condere)« ct cruentum

ct crudttm cognala inter sc esso videntur.

mixta] Cortius abesse a Guclferbytano códice

baoc vocea» observât. Sed retiueodam suadent tum

rcliqni omnes, tum versio antiqua: i/óA lemisgliu

(ctiam mixta) mit misselichero únde únébenmázero

regula (ad variam et disparis metri regulan»).» Coi

illustrationis causa adilit interpres: »XJuio mánige

feilte dir tí diu misselichi dero niumon (quam mul

tiplex tibi sit va rie tas canticorum) inter mág taz

kezellen (quis poterit hoc enumerare)?» Verum an

viderit vetos interpres adhuc ambigi potest; Ari

stide* tamcn Quinctilianns (ар. Meibom, rci musicser.

p. 55) distinguit inter tria genera 1) rbythmum

babentia, 2) rbythmo carentia, et 5) rhythm! speciem

babentia, quae tum rbythmum babean t, tum

eo careant. Pari modo sibi opponent videtur Mar

ianus rcgulam rhythmieam et dispare m, quarum

iitraquc cruenta jugare Pliilologiam soleré ait; pror

sus ut Cicero (de orat. 5. 44 ct 45) versus certn

lege alligatos disparibus numeris opponit; atque

noster infra (§. 97S Г.) de pedibus disserens: » alios*

inqiiit »alogos boc est irrationabiles nominamus,

qnorumque ratio nulla praestatur, sed incondite

quaedam compositio profertur.« Mixta, ut nunc

producta ultima in versu positum est, ad rcgulam.

referendum crit; vide tamcn nc melius pro accu

sative casu habeatur, quod facillime per transposetioncm

effici possit

mox quid] Velus interpres hace de geometría

intcHigit, qua in intcrprclationc vix acquiescerc licet.

Vcrtit cnim : » Unde uuáz trisvósi macho (et quid

ler-eonjectum faciat). mit strúcehentemo réize tilt

dien stton (per rectam lineam in lalcribus) únde

gefáogtemo án dien órlen (ct per jugatam in cuspidinibus,

id est in angulis). Ac ne du bite 9 de liorum

verborum sensu addit: »Ddz ist also si cháde

(boc est ac si diceret) Dû ehúre in geometría (tu

Marliani Capcllae lib. II. §. 120. 167

Trigonus recurvct circulusquc torqueat;

Mel os probare, ас tonos et crusinata,

Artesque cunetas sólita, quaeque coclitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

qnaerc în geometría) uuío drí réina gréhte (quomodo

tres lineae rectae) an dien órten (in apicibus)

sih cluhsente (se contingentes) trïangulum machont

(triangiilum facîant). Vnde uuàz ter ring umbe bie

ge (et quid circiilus incurvet). dáz chit, uuío ál

úmhe gebógener réiz ten ring máchoe (hoc est

quomodo omnís incurvata linea circulum faciat). «

Scd л aide dubito quin hypallagen in Martian! ver

bis »quid trigonus recurvct circulusque torqueat«

intcllexcrit. Atque minim prefecto videri posset,

si Martianus, quo loco de poësi tantum et música

loquitur, geometriam eis immiseuisset! Praeterea

jacentem lineam minus accurate rectum interpres

vertit, qnum omnia linca, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectac opponatur. Sine

alla autciu diflicultate de quantitatis et accentua

signis intclliges quae ad rem metricam rhythmicamque

quam proximo pertinent. СГ. modo Priscianum

(de accentibus p. 855): »Quid est longa linea? nota

ж sinistra in dextram partem ducta, ita: — 5 quid

est brevis linea? nota jacens similiter, scd panda,

eicut pars inferior circuli, ita: w «J et Isidorum

(etym. 1. 17. 29; Ш. p. 29 Arcv.): «nota brevis

inferior semicirculus w, nota longa I jacens est >■*.«

Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex est«,

inquit, »linca jaecns super literam aequalitcr ducta. «

Eandcm notam, quam alii grammatici ctiam accen

tum longum appellavcrunt (Diomcd. p. 429. Donat.

p. 1742. Щах. Victor, p. 1945) nostro »jacenlem

lineam * esse quivis videbit; nee dubito quin circu

lum quo que lorlum (nam ita bacc per hypallagen

accipienda) omoea mccum pro nota brcvitatis habituri

sint. Restât trigonus jugata linen reeurvalus,

quem tarnen et ipsum facili negutio iiitelligcn ar

cén hi m esse circumflexum , cujus bacc furnia: A

jam antiquitus satis usitata fuit.

crusmata] Martialis 6, 71:

»Edere lascivos ad Лaclica cru smut a gestas,

Et Gaditanis ludere docta modis.«

Goez. — Teutónico interpreti crusmata sunt ehordarum

pulsus. lia eniin octavum bujus carminis

versum vertit: » Quóniu zeschiesenne (suc ta cligcrc)

die untaba des sánges (anihitum cantus) únde din

uuísá (et melos) únde die rûorà dero séiton (et

pulsus chordaruin). «

mentem\ Ita e Drcsdcnsi códice reposui pro

mente, quam tarnen antiquam esse lcctioncm Teu

tónica versio docet haec : » Vnde alle liste zescldesenne

(ct omnes artes cligcrc) unde ál dáz himel

sázen machón mugen (et omne quod coeli incolae

efnecre possint) mît tro hóhcn sinne (cum corunt

alta mente). «

alia] Dixerit forsan aliqnis, voce m coclitum

minime hisec verbis jungendam esse; scd ad men

tem pertinerc. At vereor ne erraturus sit Plutarchum

potins nos ter legisse vidclur, qui (symp. 9,

14. p. 746) Polymniam cupiditati dincendi (<piXo-

(ia&£¿), quae animo inest, pracesse doect. Atque

sic mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

alta coclitum culmina. Totius carminis constructio

et sententia haec est: »Tandem provecta inditoqu«

numinc carpís laboris fructus, acthram fulgid ai»,

divùmque sedes ас Jovis consortia. Quae dud um

suela ca cruenta jugare ad regulato ibythmicam et

163 Martiani Capellac Üb. II. $. 120.

121

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere*

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Tune Melpomene:

Sueta cothurnatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et reboare tua tulimus quae carmina cura

mixta ad disparcm (те! j si mavis, »ad regulam

rhytLmicam et rnixtam disparcm«) tum sólita esj

quid tcI jaecute vel jugata linea trigonus reciirvet

cireulusque torqucat, melosque probare ac tonos

et trasmata artesque cunetas et ca, quae mentcm

parare possunt ad alta coclitum culmina. «

Melpomene] Huic Musae utrumque spectaculi

genus, tarn tragoediam, quam comoediam noster

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat.

Si) de quibusdani artificibus scenicis scripserat,

in utroque genere eos placnisse. Sed rectius ii,

qui Mclpomcnac tragoediam tantum tribuunt (Hor.

od. i, 24, 2 et 3. Ovid, art am. 3, 1, Ii. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. i, 73. p. 5i Burm. Scho

liast, ad Lucian. iinag. 16. T. VI. p. 20 Bip.), b

monumcntis etiam Hcrculanensibus ejus i ma gin i

•ubscriptum legimus : MEAIIOMENH TPATS2-

dIAN. Quod Mitscbcrlicbius (ad Hor. od. 4. 3. 1)

omnino lyricam ci pocsin tribuit, etymologiac potius

(a fiéZrtSÓ&ai) quam usui vcterum convenit. Mouacensis

glossa (E) mctrum définit: »dimetrum Jambicmn

Exametrum (sic) Dactilicum junetum.« Ba-

•ileensis autem »metrum Heroicum, cui subjunctum

est diinctrnm Jambicum.i Mclrici dicunt Pythiambicum

primum (Пог. epod. i4 et IS).

euela] Tcutoniciis interpres: TU bist quón (tu

•$ sueta) in Kenia zesingenne diu sáng tero ge.

sedohton tragicoram mit coturnis.« Et postqnam

cxplicavcrat , qm eint coll|urni et quae sit scene,

pergit : » Vnde ana haben dáz kescúhe déro comicoruiu

(et indutam esse calccorum' genere comicorum).<

Familiäre poctis erat, calceorum gencribns

diversa carminara genera denotare. Ita Apollinaria

Sidonius (epist. 8, Ii. p. 233 Sir т.):

» Soceos ferre cave, пес ut solebat

laxo pes natet alius in cothurno.

Sed talcs crepidas ligare cura

Quales Harjmlicc.« — — •—>

Virgilium (Acn. i, 5 i 7) vel Propcrlium (2, 2o,

41) noster ante oculos babuisse videtur: intclligit

igitur calceos leves, quales Tbaliac conven iuut,

uudc a nona bac sororum se reprcbensnm esse

partialis (8, 3, 9) finxit: Quinctilianus autem (10,

2, 22. p. 130 Spald.): »Nam comocdia поп cothurnis

assurgit, ncc contra tragoedia socculo ingreditur.«

reboare] Ita Petronius Afraniue (in Burm. antbol.

Lat. Т. 1 p. SI):

»3Ielpotnene rcboans tragicis ferveseit ïambis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

« Melpomene trágico proclamât moesta boato. «

Addc quae copióse de hoc verbo disseruit Macrobins

(in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus autem (таг.

4, SI. p. 72 Garn.) discrimen inter tragoediam et

comoediam demonst ral unis ita distingué ; »Tragoedia

Martiani Capellae lib. II. §. 121. 169

Melo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque assertio nostri,

Tenore versa carminis.

Nam thalamum redimiré juvat, tu serta probato]

Tuis placeré ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiprque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex voris vastitate nominatur: quae coucavis repercussionibus

roborata talcm sonum videtur efficere,

ut paene ab bomine (non) credafur exirc. Eiigitur

antem in hirrinos pedes, quia si qnís inter pasto

res tali voce placuisset, capri muñere donabatur. «

Saepe tarnen in voce boare Graeci tautum verbi

ßoäbi sensus respiciendus est. Unde Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 254 Sirm.): »Et nunc

inflat epos tragoediarum. « Tcutonicua interpres ¡líos

Melpomenae vertit versus : » Unde singen diu sáng.

Ни Huir fóne dir trûogen (et cantare carmina, quae

nos a te accepimus): dine trûttm (tuae amicac) sûozemo

singe únsih lúcehentemo (suavi cantu, nos al-

Lcicnte) únde scundentemo (et incitante) daz uuír siu

trúogin únde gehielten (ut ea ferremus et servaremus)

« Posteriora verba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse videris.

assertio nostrí\ Facundia nostra. Vulc. — E

glossa, quae consona est cum versionc Teutónica,

malam banc explicationem sumsit vir doctus. Me

lius potuit edoceri ex inferioribus locis, quibus

(§. 924) Minervain > nostri comitem«, Gram-

(§. 229 f.) eum, qui banc artem calleat,

»assertorem no s tri« appellat (conf. Gell. 20, 6.

Non. Marc. p. 496 Merc. Serv. ad Acn. 2, S93).

Assertio autem est, quam quia sibi vindicat, ut

Sole m quoque noster (§. 185) »:

appellat

versa] Per bypallagen dictum pro verso L e.

mulato carminis tenorc. Omnis locus ita construendus:

»Ego, quae bueusque consueveram tragocdias

comoediasque depromere весам, et melo rhyth

mico favente reboarc carmina, quae tua cura tulimus

(i. e. accepimus), nunc carminis argumento

mutato ad bymenaeum tibi canendum me converto.«

Tcutonicus interpres sic: «Nú singo ih tir máged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit témo dúnse des

sanges (cum extenta serie carminis) uuánda dû <jútin

uuorten bist (quippe diva facta es) unsér tróst

(nostrum solatium) únde unser zún да (ас nostra

facundia)"} qui vocem versa oinnino ncglc visse

videtur.

maritali Olympo] Loco nimirum, quem mari tus

inbabitat. Hypallagen probe intellexit interpres

vertens: »Tinen brüte stüol lüstet mih zezterene

mit sänge (tuum tbalamum libet mihi ornare cum

cantu). die zierda là dû líchin diñen siten (ornatum

da placeré tuis moribus). Uuerd máozist tú

sin dinemo himelisken charle mercurio (digna sis

tuo с o ele s ti manto Mercurio).*

decentiorque] Compara ti vu m pro superlativo a

nostro poni, supra (§. 6) observa vi. Agnoscit etiain

170 Martiani Capellae lib. П. $. 122.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrraate,

Atque reum rábido absolvere pectore,

Quae nunc sonsa ligans hórrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem,

Sollers docticanis ludere sensibus:

vetus interpres vcrtcns: »únde ollero hímmel fróuuon

zimigósta (et omnium coelestíum feminarnm

dcccntissima). «

Clio] Si verum quaesiveris videbis banc Musam

praefuissc historiae. Ita Herculanensia (2, tab. 2);

ita sebolion ad Luciani imagines (16. p. 20 Bip.);

ita et Ausoniiis (Idyll. 20, i) aliique (antbol. Gr.

de Boscb 1, 67, 23; anthol. Bon. Lat. 1, 73.

p. SI). Alii historiara Polymniae, nostrae lauda'

times tribunnt, etymon secuti (Plutarchus in аут

ре*. 9, 14. p. 746; cf. et CornuL 14. p. 158

Gai.). Pîoeter disputantem tantum inducit contra

inanes Pbilologiac laboree , quibus ad illud usqae

tempos rhetoricam, dialecticam, et grammaticam tractaverit,

altiora mox et veriora in coelo visura.

Metrum bujus carminia explicant glossac in Mouacensibus

(В. C. E.) et in Basilecnsi códice:

»Dactylicum pentametrum catalecticum« : est vero

Asclepiadcum primum (Hör. od. 1, 1. 3, 30).

syrmate] Ambagibus, circuitionc, sive circum

scripta elocutionc. Syrmata tragoedorum erant ve

stimenta, undc hoc vocabulum inflatum dicendi

genus, ampullas et sesqnipcdalia verba (Horat. ad

Piaon. 97) desigual. Sic Martialis (4. 49. 8):

»A nostris procul est

Musa пес insano synnate nostra

et alio loco (12. 95. 4):

» Atítasti longum tu quoque syrma tibi.*

rábido] Pejus in Guelferbytaiiis rápido legerat

Cortius. De forensi enim orationis genere sermo

est. Quo autem melius locum intelligas, conféras

velim in totius libri fine (§. 998) versus:

» Indocta rabidum quem videre sectda

Jurgis caninos blateratus penderé.»

Festes (p. 419 Dac): »Rabidus a rabie, qui morbus

caninus est.« Sed et Seneca (Ilercul. fur. 172)

» rabiosa fori jurgia« scripsit. Sensus igitur est:

rhetor reum rábido (forensi) pectorc ita défendit,

ut absolvatur. Eodem pertinet то 6<poÔQOV et

XaQ%aQOV (v. G. Fr. Hermann, ad Lucían, de bist,

ser. p. 261). Prae terca conferre licet Graecum epigramma

(2, 46, 14 p. SOI Bosch.) et Propertium,

qui (3, 6, 11) nrabidam linguam« scripserat.

cumuli] Ciceronem nostcr vidctur ante oculos

habuissc, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si uecesse

sit, Latino verbo acervaletn liccat appcllare*

(conf. acad. qu. 2, 16 et 29. Horat. cpist. 2. 1.

47. Pers. sat. 6. extr. Sext. Empir. adv. log. 7,

Martiani Capellae lib. II. §. 122.

Nunc stellata poli conspice limina,

Et candore sacro actheris utere:

Quem vero pretium est noscere lumine.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato: 125

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 527). »Nunc Erutos nam tu nomen amoris hohes*

Umina] Guelferbytanus quidem codex, teste Cor- (conf. eund. 2, 425 et Apolloniain Rhod. 3 ab

tio, et Dresdensis lumiua exhibent; quoniam autem init.) , quem quidem amorem Cornutns (14. p. 1S9

canentibus Musis Pbilologia non nisi in limine apo- Gal.) in philosophiam detorquet Monumcnta Ilcrtbeoscos

erat, vulgatam lectionem со magie retinui, culanensia (2. tab. 6) banc Musam appellant psalquo

propius тех lumine sequitur. Limen coeli noster triam , quibuscum epigrammata Graeca (1 , 67, 25.

etiam supra (§. G5) dixerat. p. 257 Boscb) et Latina (1, 75. p. 51 Burm.)

pretium est] Scilicet »tuorum labornm.« Vulc. pariter ac Plutarclius (in symp. 9, 15. p. 745) et

Equidem pro »operae pretium est« iutelligo. Ausonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apud

Ipse Tacitus (ana. 1, 57): «Germánico pretium nostrum cadem Musa de mundi et rcriun naturafuit

convertere agmen.« Hum cognitione disserit, quo itcrum patct, Marhunine]

Verborum in bo с carmine ordo satis tianum ad id, quod cuique Musae pcculiare est,

intricatus ita struendus mihi quidem videtur: »Tu minime spectasse. De metro glossae Monacenses

(Pbilologia!), quae sellers cs rbetorico syrmatc clan- (Ц. E.) et Basileenses: »Metrum anapesticum cagere

reumque rábido pectore absolvere, quae nunc talecticum constat tribus anapestis et syliaba.» Est

borrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus igitur Parocmiacum sire Anapaesticum dimetrum cacumuli

aggerans, nunc (sc. sollers es) quid regida talecticum.

gramniatica stringere, quid fandi ordinem ambiguis artibus] Caput cum dandi casa Tcrcntiana di

conterat, sensibus docticanis luderc; conspice nunc etio (Andr. 2, G, 27. Adclpb. 4, 2, 29: add.

limina stellata poli et utcre candore sacro aetheris, Propert. 2, 18, 86). Quid caput boc modo signiquem

pretinm est vero lumine noscere.« Verba licet, docet Quinctilianus (5, 11, 27. p. 627 Spald.).

»lumine vero* с Lucano (9, 11) вотяк. Possit tarnen etiam pro compellatione accipi, ut

Erato] E Grace! nominis significations buic jam apud Ilomerum (В. 281) TevXQS tpiXrj xe<paAij.

Plato (Pbacdr. p. 549 Bip.), amatoria tribucrat; Tonantis] Egrcgie bic Jupiter epitbeto xeçavsecntns

Ovidios (art. am. 2, 16): viov (Orph. hymn. 18) sive Tonantis (Sil. 15, 20.

22 *

172 Martiani Capellae lib. П. §. 125.

Mérito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus:

Sacra fulmina cur rutilescant:

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo nubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine nimbis

Revocet nitidissima verna,

Rotet omnia circulus anni

16, 234. O vid. fast. 6, 54G) ornatur, quia illico

de fulminum natura disquiritur.

repertus] Hngianus ct Cantabrigiensie codices

repertis babent, quod primo aspectu placet; sed

praestat vulgata lectio, qua pristini Pbilologiac

labores praemiis futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjectorisque faciendis bactenus aegre

paullatimque repcrire studoerit, jam sponte ipsi

patere, meritoque ei subdi orbem, quem dudum

sibi ratiocinando quasi vindicaverit.

sacra fulmina] Vel Propertium (5, 3, 47 sequ.)

imitatus est, vel Ovidium, qui (met. 15, 69) de

Pythagora canit investigante:

»Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rescripsi e Guclferbytanis

monente Cortio; idque eo magis, quod de

naturali fulminum causa bic, sicut apud Ovidium.

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, e quibus

conjecturalem divinatiouem fieri supra (§. 7)

dixerat. Adde Senecam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

Lips.) et lloratium (in epist. 1, 12, 16).

madores] Ita scrip si e Ofonacensibus libris (В.

D. E.) pro madorem. Totius loci sensus bic est:

»quid agat madores i. e. pluvias per aperta i. c. per

epatia coelestia, nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus rcpletis atque lurgcntibus.« pipería

sensu Virgilius dixit (georg. 1. 393):

»iVec minus ex imbri soles ct aperta serena

Prospicere et certis poteris cognoscere signis.«

rötet] Com reliquia baec non bene cobaerere,

nemo non videt; nam quum proprium sibi subjectum

babeat verbum rötet, illud quid in antece

dentib us referri bue non posse vide tur; tarnen quum

omnes libri in lectione concinant, qua constructio

manifesto ab antcccdcntibus pendet, nibil restât,

nisi ut quid accipiamus pro quid sit quod, pariter

nt Virgilios eo usus est, quern in toto hujus Mueac

carmine noster ante oculos babuisse vidctur

(georg. 2, 475):

»Me vero primum dulces ante omnia Musae,

Quorum sacra fero ingenti percussus amove ,

Accipiant, eoelique vias et sidera monstrent:

Defectus Solis varios, Lunaeque labores;

Unde tremor terris ? qua vi maria alta tumescent t

Objicibus ruptis , rursusque in se ipsa résidant?

Quid tant um Océano properent se tin guère Soles

Hiberni, vel quae tordis mora noctibus obstet?«

Ad scntentiam carminis Claudiani quoque locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope accedit Totum iiuitandum

sibi proposuisse vidctur Boctbius (dc

sol. pbilos. I, p. 913 op. Basil.).

Martiani Capellae lib. II. $.123. 175

Properantia claudere secla.

Quid habent rationis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac tuuc Terpsichore:

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers peperit ingenium labosquc,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris namque onerata chartis

claudere secla] Similiter Lucanns (i, 73): vel potina duobus cboriambis cum ordinc logaoe-

» Sécula tot mundi suprema coegerit hora.v dico, quale apud Ausonium quoquc babcmus in

finitus modus positus pro »nt claudat« pari ter ut Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

supra (§. 119): »Thrclcium sonare carmen. « Monacensis (E) et Basilecnsís: » Clioriambicum ca-

Terpsichore] Gratulans hace Musa Philologiae talecticum constat ex duobus cboriambis et tribus

simul de sacris, divinationc, et angurüs dissent, trocbacis et syllaba«, unice ex prava primi versus

Plato (Pbaedr. p. 259 Stepb.) »in choris earn cc- scrip tura profectum est

lebrari« dixerat, quare antiqua monumenta Her- peritis lucernis] Hypallage. Vulc. — Ita ab inicnlanensia

(T. 2. tab. 5) et Latinum ep i gramma tio (§. 2) » Satura nice um lucernas edoeuit« dixe-

(1, 75. p. 51 Burra.) lyram ei tribuunt, Ausonius rat; et alibi (§. 36) »doctis fidibus.« Pariter Mar-

(Id. SO, 3) citharam, quae eodem redit; Graecum tialis «indocta falce « (6, 73, I),

vero epigramma (1, 67, 22 de Boscb) tibias. cura vigil] Dresdcnsis quidem codex » vigil

laetor] Ita lege cum MS. Nihilominus peccat cura«; sed banc metrum respuit lectionem.

bic versus, ni ita transposes vocibus legas: perdía] Ita et Appulejus (met 5. p. 329 Oud.)

»Laetori honoris meritis conspicis astra virgo.» »perdia et pernox.« Gellius (2, 1) et Symmacbus

Gbot. — Praeter Basilccnsem etiam Darmstatten- (epist 1, 53): »perdius atque pernox.« Onomasti

iis, Bodlcjanus, Cantabrigiensis et Britanniens со- con Graeco- Latinum (ap. Vulcan, p. 108): «per

dices laetor babent, non laeta, ut in editis legitur. dius rtavr}[x.eçoç-« Adde Adelungium (in gloss.

I'm etérea verba »astra virgo conspicis« etiam in man. b. v.).

Cantabrigicnsi transposita sunt, sed non ut vo'uerat onerata] Forte operata. Vox enim baec solem-

Grotius, quem tarnen secutus sum. Metrum enim nis de rebus sacris, ut et faceré, et Graeeis ¿>e

earniinis constat cboriambis tribus et ampbibracby, Çsiv. Juvenalis:

17í

Martiani Capellae lib. II. $. Ш.

■

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhclis docilis fomitibus tulisti.

»Et mahi ti uis operatur (esta lucernis.* tarnen nobîscum cgit, quod illam, quam codex

Propcrtíus: pracbet, lectionem prodidit, siquidem unicc vera

"Cynthia jam nodes est opérala decent. « est Ac proferto ei cam intellcxisset, ncutiquam

EtLivîus»operalisupcrstîtîonibus<i dixit; et Horatius: emendatione sua locum per se obscurum intcllectu

■ Unico gaudens mult er marito etiam difficiliorem reddidisset Debebat tantummodo

Prodeat justis operata diuis.« Latiuis Graecas substituera literas, quo facto

Virgilius qnoquc: 6vcóuxL i. e. sloico, legisset. Consulto enim Mar-

»Sacra refer Cereri laetis operatus in arvis.« tianus formam banc insuetam бтша$, Ôzcôaxoç

Hoc autem со arbitrer quia addit »sacris«, ut et (Athenacus 13. p. 563 Casanb. Junii adag. 1, 75)

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro di- more suo elegit, quo magis exerecret discípulos

vis rcferunt. Sed aptissime ad bunc locum Ovîdius : suos, quos tamen non solos, sed dcinde etiam inter-

»Nunc hederae sine honore jacent , operataque prates vexavit. Лето cnïm adliuc locum cxplanavit.

doctis tulisti] Supra (§.21 ct 121) jam monui, ferre

Cura vigil Musis nomen inerlis habet.» nostro saepe esse »aeeipere« sive »discerc.« To-

Et Valerius: »Intcgerrimi viri sane tita tern usibus et tam etiam periodum, vcrburum online restitute,

eacris opera tarn.« Grot. — Quodsi unus saltern ex sic jam intelligcra mihi vidcor: »Semper anbelis

omnibus codicibus operata habcret, Grotio forsan ac- fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quidcede

rein. Scd ad unum omnes dant oner ala , quae quid agentes (hostiam maclantcs) dant (patcfaigittir

lectio certa mcertae conjecturae utiquc prac- ciunt) Stoico praescia futuris (quae noscuntur,

ferenda, pracscrtim quum bonus exeat ex ca sensus, antequam fiant). « Ridebat paritcr Cicero Stoicos

ut libris onusta ct quasi sepulta Pbilologia cogitctur. (divin. 2, 9): »Ita quoquo sc vertcrint Stoici, jaccat

agentes] tigere speclatim verbum solemne erat neccsse est omnis coram sollertia. Sí cnim id,

dc iis, qui hostias mactabant (v. Brisson. de for- quod eventurum est, vcl hoc modo vcl Шо potest

muí. 1. 18, p. 11), qua de re notus Ovidü ver- CYcnire, fortuna valet pliirimum — Sin autem

sue est (fast. 1, 322): ccrtum est, quid quaque de re quoque tempore

»Semper Agon с rogos, пес nisi jussus agis.» futurum sit: quid est quod me adjuvent barnspi-

Atquc hoc sensu agentes hic intelligendos arbitrar, ccs« cet. Porro idem alio loco (1, 52): »Уоп

IVain postquam egerant, cxta denuntiabant , sive placet Stoicis singulis jrrorum fissis — intéresse

ex iis futura pracdiccbant. deum; ncque cnim deorum est, neque diis digstoaci]

In editis qnidem reperitur stoasi; sed nam — — sed ita a principio

in Grotiano códice fuisse stoaci hace ejus nota m und um. ut certis rebus certa signa

docet: »Sloaci lege Stoici. Fuerunt cnun ii rrjÇ rent, alia in extis, alia in avibus« cet.

fmvXLVifjÇ propugna tore s acerrimi. Vide Tullium pcrspcxit Tcrtnllianus veram Stoicorum scntcntiam,

libro 1 de divinatione.u Hace Grotiiis, qui quam- quum credidissc cos (in carm. contra Marcion. 1,

л is perperam suum corrccturus erat codîccm, bene 1, 12) scribat, dernn

Martiani Capellae lib. II. §. 124. 17,4

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis,

Omina vel cerja ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

» posse videri

Extorum inspirits resaue exspectare futuras.»

Sabaeorum] Plinlus (12, 40 ab init.) »regio

tarifera Sabaeomm.« Virgilius (gcorg. 1, 57):

• India mittit ebur , molles sua tura Sahaci.«

rapidis aris] Pro rápido sive flammante ignc

in aris, per liypallagcn. Porro edat Lie pro sig

nified. De praesagüs cn'un sermo est.

fumida] Ñeque boc dirinationis genus noster

silentio praeterirc Toluit. Namque e fund et flam-

тпае directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 45. p. 291 Reim.). Inprimis Senecam (Oedíp.

501 sequ.) Marlianus legisse vide tur, со quidem

loco, quo Tiresiac filia, lucia inopi, refert:

»Jam tura sacris coeUtum ingessi focis*;

et ad qnaestionem:

»Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Et summam in auras fttsus explieuit comam,

An latera circa serpit incerlus viae

Et fluctuante túrbidas fumo labat?*

respoudet:

» Discors fovilla, genitor, horresco intuens,

Ambitque densus regium fumus caput.«

E quibus coecus UIc attouitus ultra esse* colligit.

Virgo perite

Cetcrum ipse Seneca uonnisi imitatus est Sopboelem

(Antig. 1005), ubi locus claseicus est de sacris

illie ецлщосд (adde ct Stat Tbcb. 10. 599 et

Valcben. ad Eurip. Phocn. 1261).

omina] Male in Grotiana editionc et anterior!«

bns legitur omnia, quod corrcxi с Yossiano (Arntz.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattcnsi , Guelfcrbytano

ct Bodlcjano codicibus. In Basilecnsi scri

ptum vidi oiïîa, quo colligi potest, nnde natas

fucrit error.

fatibus] »Fatus intrepid! « opponontñr angurnm

ct baruspicum trepidation! et bacsítation!, quariiiu

cfiata Pbilologia scicntia sua antcvertcre dicitur.

Antevortere est praevenire : ¡ta Tacitus (annal. 13,

50): »damnationem veneno anteverterc. «

Euterpe] Haie Ufante, quae apud nostrum dc

pbilosopltiae mysteriis apertis disputât, Uoratius

(od. 1, 1, 33),»arbiton sive lyrica carmina, Grcccum

epigramma (1 , 67, 25 de Bosch) pariter atque

Latinum (1, 73. p. 50 Burm.) tibias, ítem

Ausonius (Id. 20, 4) »dulciloquos calamos « tribuît,

conformís sebolio ad Lucianum (de imag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monacensis (B): »Metrum dactylicum

bimctrum«j addît Basilcensis: »Adonium

acatalccticum.« Ояшшо Adoníacum est.

176 Martiani Capellae lib. II. §. 125.

Praevia sortis,

Quae potuisti

Scandere coelum,

Sacraque castis

Dogmata ferre,

Noscere semet

Quîs valuere,

Quisque videntes

Lumine claro ¡

Numina fati

Et geniorum

Cerneré vultus;'

Quaeque Platonis

Pythagoraeque

Esse dedisti

praevia] E Dresdens! códice restituí advcrblum

periie pro adjective, quod Grotius edidcrat, pcritae.

Quo facto priores versus sic nunc intelligo:

»Virgo quae perite praevia sortis scandere potuisti

coelum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumquc, quo nunc ipsi ascendendum est,

saepe jam antea mente studiisque pLilosophicis appetiit

indeque praeclara dogmata mortalibus retulit.

quisque] Sic in MS. non quique. Repctendum

àrto xoivov valuere. Grot.

lumine claro] Ita Seneca (cp. 79. p. 534 Lips.)

dc statu animi post mortem: »Tunc animus noster

habehit, quod gratulctur sibi, quum emissus Ids tenebris,

in quibus volutatur, non tenui visu clara

prospexit, sed totum diem admiserit, et reddltus

coelo suo fuerit, quum rcccperit locum, quem occupaverit

sorte nascendi. Sursum vocant ilium initia

sua.« Ita etiam ad Marciam (25 p. 128) bujus filium

mortuum -nunc nova luce gaudere scripsit.

numina fati] Cortius quidem in Guelferbytano

numine legcrat; verum omnino melior vulgata lectio

est. Videre numina fati est nosse fatum inttans;

mca quidem sententia. Numen cnim a poëtis etiam

pro oráculo ponitur (Virg. Acn. 2, 123. 3, 359.

5G0).

cerneré vultus] Cuique bomini suum esse Gcnium

nota veterum opinio. Qui quum a mortalium

adspectu rcmoti esscnt, a pbilosopbis tamen Pbilologia

didicit corum vultus cerneré. Respcxit uimirum

noster ad Socratcm.

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 118). Construe:

»Quaeque dedisti (docuisti) Platonis Pythagoraeque

meutes esse sidera«; id est, fulgcrc nunc in coclo

(confer notam quae scquitur). Eo inagis autem

banc iuterprctationem omni praefcro alii, quod

Martiani Capellae lib. IL §. 12$. 177

Sidéra mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cerneré justi

Numina coeli;

Jure senatum

Scande Ton antis,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter noster de Pbilologia dixerat:

• quae potuisti dogmata ferre.«

sidera\ »Stellas divinis anímalas mentibus esse«

Cicero jam dixerat (ilacrob. sonin. Scip. i , 1-î)-

Atque supra (§. 94) noster »déos adjecisse sentcntiac

Jovis, ut deinceps mortales, quos vitae insignis

clatio et maximum culmen mcritornm ingeniumque in

appctilum coelitum propositumque sidereae cupiditatis

extulisset, in deorum numerum cooptarentur«

(conf. Sil. 3, 44. 10, 578. 13, 358). Aristoteles

(ad Alcxandr. de mundo 2) expresáis verbis divina

corpora inquit astra appcllari. £t Pythagoras (in

aur. carni. 70):

"Hv «P ¿лоЯе'сфис бсо[ш êç at9-iç> èZev&e-

QOV sZ&tjç,

"E66sai à&avctToç &eoç, а/г/Здотос, ovx en

bvrftbq.

Manilius (astron. 4, 887. 888):

»An dubium est habitare deum sub pectore no*

slro }

In voelumque redire animas coeloque venire?»

tu quel ^*ro q,tacquc- Elocutio similis Uli est

apud Tercntium (Adclph. 3, 2, 8)i

• Quem ñeque fides ñeque jusjurandum ñeque

ilium misericordia

fíepressit. •

Propios etiam accedit illud Pcrsii (sat 1. 74):

» Quem trepida ante boves dietatorem induit

uxor.

Et tua aratra domum lietor fu/if.«

nube remota] Marius Victor (in Barth, advers.

p. 1307):

»Atque ideo augustos homini fas сотрете fructus

Noluit esse deus , ne mentis nube remota

Immittant in coelum oculos.« —

justi] Cave hanc voeem cum serpiente coeli

conjungas; verbum potins, quod desideratur, in

voce justi inest, id quod Grotius jam iiitcllcxit.

Similiter Martialis (5, 16, 13 et 5, 79, 1) »dixti*

et »sutTexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Tcrentiu9 non semel (Adclpb.

3, 9, 1. Eun. 5, I, 15) ul i fur. Aequo tc movcat

cum dandi casu verbum jubere construi, pracsertim

apud istius aevi scriptores (conf. Hygin. fab. 33.

Barth, advers. p. 1659), quum aegre sc torserint

viri docti, ut a Cicerone (Att. 9, 13. p. 725 Gracv.)

hanc constructioncm removerent.

178 Martiani Capellae lib. II. §. 12o.

126

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia:

• Beata virgo tantis

Quae siderum choréis

Thalamum capis jugalem,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse divi

jungi] Verboram itaque ordo' in Loe En torpes phia (Orph. Iiyinn. 59, 3. et 7 i», 8. Pindar. Ol.

carmine sic restitnendus esse videlur: »Virgo! quae

potuisti praevia sortis perite scandere cocliiin et

ferre dogmata sacra castis, quibus semet nos*

cere, qnibiisquc videntes lumine claro cerneré va

luer« nomina fati et vultus Geniorum: quaeque

mentes Piatonis Pythagoracque sidera esse dedisti

(docuisti): quaeque jtissisli caducos mortalesque

nube remota cerneré lumina coeli; jure senatum

Tonantis scande} quam unam decet jungi foedere

Mercurial! (boc est: Mercurio nnbere).«

Thalia] Metrum in boc carmine glossae Mona*

censes (В. E.) et Basilccusis observant esse Jambicum

Anacreonticum et constare dimetro catalcctico

et reeipere aliquando in principio Anapacstum.

Est omnino Anacreonticum sive Jambicum diinctrum

catalcctum cum anacrusi interdum anapaestica.

De praestantia bujus Musae Seneca (de benef. 1,

5. p. 265 Lips.) scribit: »Eccc Tbalia apud Hesioduui

Cbaris est. apud Homcrum Musa.« Apud

illwiu Musa qnidera OàXsLU (Tbeog. 77), Cbaris

autem 0aXír¡ (908) scribitur; sed variât orthogra-

14, 21. Plutarcb. de pbilos. disput. p. 778. Pausanias

9, 35, 1). Quin ab Homero ctiam Ncreidum

una Tbaliae nomine appcllalur, quod repetunt

Virgilius, Ovidius, Macrobius et Hyginus.

Tbaliam Musam comoediae praesidem declarant nionumenta

Hcrculancusia (2 tab. 5), seboliastes Luciani,

epigrammataque tarn Gracca (1 , G7, 75 de

Bosch) quam Latina (1, 73. p. 51 Burm.); Ausonius

(Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

sed laseivam quoque appcllat. Quaproptcr de pcculiari

ejus arte noster nihil hoc loco aftert, sed

cam tantum inducit Iaudibus cxtoUentcm Mercurium

et Philologiam. Martialis banc Musam snam dicit

(epigr. 10, 19, 5), paritcr atque Ovidius (amor.

3, 1, в) Elegiac nomine earn appel laus.

nwus adderis] Habet banc dictionem e Statu

(Achill. 1, 655) yersu:

»Quid defies magno minis addita ponto?'

ad quem Barthium confer (T. III. p. 1704).

ас cujus] Ac pro at, quod in cditis est, supe

ditar un t codices Drcsdcnsis, Darmstattensis , GnelMartiani

Capellae lib. II. $. 126. 179

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum superna tranat

Fréta, Tartar um recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorcm ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrigicnsis, corrcxitrjue с suo

códice etiam Grotias.

qui solus astra] IVituntur Iiaec auctoritatc Manllii,

apml quem (i, 50. Scalig. 1, 56) legeris:

»Tri princeps auclorque sacri, Cyllenie, tanti;

Per te jam coclum interius , jam sidéra nota.»

Constructio hace: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit.« Pinna pro penna e Britannico rcposui.

perrexit] Rcposui perexit. Grot. — At vero

inaudita Ьаессе vox, lectio contra, quam corree turus

erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.« IVotissimus verbi pergere lue usus est

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libra

habent, sed scripti cliam, quapropter reprebendendi

sunt Walthardus et Goczius, quod temeré Grotium

secuti perexit edidernnt

/reto] Ejus cnim officium ad inferos pariter atqnc

ad superos speetat (conf. quae dixi in palaeogr.

crit. IV. §. 740). Horatio (od. 1, 10 f.) est •su

peró deorum gratas et irnw.«

almi potens] Ita non Bongarsii solum codex,

seil Monaccnscs etiam (B. D. E.) dant pro altipotens,

ac divisa voce legendum esse almi potens

jam Grotius viderat. Construenda autem hoc modo

verba sunt: »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

rcm ciere.« Similiter fere Ovidios (fast. 5, 665)

Mercurium alloqnitnri

»Paris et armorum superis imisque deorum

Arbiter, alato qui pede carpís iter.*

memorem virgam] Cadncenm, quern ideo me

morcm vocat, quia per enm memoriam facit (nam

sermo ad memoriam rcducit), vel memorem pro memorabilem.

Vulc. — Horatius (od. 1, 15, 12) »me

morem notam.« Ovidius (ex Ponto (2, 7, 55):

»memorem versum.«

qui fata] Sen sus est: »qui (Mercurios) separat,

i. e. discernit, gravan fata, i. с. témpora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repertis genital ¡bus

sationibus. Nam Osiris vinearum cultum reperit.

Vixc. — SIS. facta. Et exponunt glossae: inventa

Qtiridos. Ea autem sunt vites. Giiot. — Vix credo

25*

180

Martianí Capel] ae lib. П. §. 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quera seit pater deorura;

in hisce acquicsccndum esse. Demonstrare ante omnia

docti interpretes debebant , quid Mercurio cum Osiride

commune fuerit. Equidem quiun viderim Martiannm

(§. 95. 102. 137. 192. 193. 274. 550.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non ígnarum fuisse,

basée antiquitates boc loco neutiquam praetermittendas

esse censeo. Ex üs igitur repeto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mercurium (Pal. crit. IY §. 7G4)

et Isidis Osiridisque comitem (Diodor. 1 , 87).

Deindc Osiridis membra, quae a Typboue fuerint

dispersa, Anubidis auxilio ab Iside reperta fuisse

(conf. §. 4) solis exceptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 25. Plutarcbns dc Is. p. 558). Deniquc Ae

gyptiorum Osiridcm Graecoruin etiam fuisse Baccbum

(v. infra not. ad §. 158). Qu ¡bus si G гае-

cam addideris fictionem, qua Baccbum pucrum a

Mercurio in coelum fuisse deportatum tradiderunt

(Paus. 3, 18, 7 et 5, 17, 1. Apollodor. 5, 4, 3)

cujus rei imago in gemmis saepe obvia bacc est:

alîquam certe inter eo9 animadvertes rclationem (cf.

Palaeogr. crit. Ш. §. 218). Jam vero quinqué borum

versuum verba ita construo: »Qui (Mcrcuriiis)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

dcorum seit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sive Osiridis modo nicmoravi. Succidens

dicitur, nt mea fert opinio, non a caedere,

ut reliqui volunt interpretes, sed a caderc. Cccidit

enim sive succubuit Osiris in bello contra Typhonem.

Haec autcm fata separare dicitur Mercurius,

id est, ut mea fert opinio, cum ncminc commun!-

care, reticcrc, donee genitalibus quoquc tandem

aliquando repcrtis in integrum rcstitutus illc satio

nibus rursus adjuvante Mercurio praeessc possit.

Minime enim mihi ignorasse videtur Marlianus, esse

qui »Liberum patrem in membra discci-ptiim et frustis

scpultis rursus unum et integrum emersisse«

docerent (Macrob. soma. Scip. 1. 12).

sationibus] Sationcs non vitium tant um verum

etiam frugum intelligi possunt; cf. Tibull. 1, 7,'29:

«Primus aratru manu sollerti fecit Osiris

El teneram ferro sollicitavit humum. ш

Addc Diodoriim (1, 14 et 18 f.).

gravari] Non ea sententia lúe accipiendum est,

qua deponentis locum fere obtinct curaque accusativo

casu junctum significat recusare , detrectare ;

sed passive pro onerari aliqua rc, ut apud Lucanum

(G. 517):

»Ttrribilis Stggio faciès pallore grava tur «;

igitur boc loco translate de muñere vel provincia

Mercurio cum Osiridc injuncta.

Martiani Capellae lib. II. §. 126. 181

Cui lacteam papillam ; ,

Gaudens dcdit novercaj

Cujus vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gemellum.

Est doctus ille divûm,

Sed doctior puolla:

Nunc nunc bcantur artes,

Quas sic sacratis ambo,

Ut dent meare coejo,

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad aethram

cui lacteam] Sic stipra: »Dehme nuptiis Juno

non s о Ii tu re fragari, tum ctiaui Cyllcnium diligebat,

quotl ejus ubcribus poculum immortalitatis Lauscrat.«

Vide Ilyginum. Grot.

venenum] Jurgia et contentiones. Vwxan. —

Laudare vir doctus poterat Isidori Lace (etyni. 8,

H, 47. Ш. p. 584 Arev.) verba: »Mercurius

virgam teaet, qua serpentes dividit, id est, ve

nena.» Qui taiucu, quum Servii scrinia expilasse

saepenumero deprebendatur, depravato cxeinplo

paritcr atque noster usus esse videtur. Apud Scrvium

cuiiu (ad Acn. 4, 242) ad verbum leguntur

quae Isidoras exscripsit, praeter vocem venenum,

pro qua legitur: »bellantes dividit«; qnod miror

ab Arevallo ad illum Isidori locum non esse aunotatum.

Confirmatur etiam lectio »bellantes* iis,

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munck. sire

p. 459 Stav.) de caduceo scribit: »quem manu tenens

Mercurius, quum proficisccrctur in Arcadiam,

et vidisset duos dracones iuter sc conjuneto cor«

pore alium alium adpetere, ut qui dimicare inter

sc vidèrent ur, virgulain inier utrumque subjeeit;

itaque disecsserunt«: noster tarnen locus eatis explieatur,

ubi recogítamus veneno serpentes làeile

significan. Notissimum praeterca est, a Mereurio

%Qv6oQ§âitiÔL Circcn a veneficiis probibitaui esse

(Horn. Odyss. л. 877. Ovid. met. 14, 29Д). Addc

quae Bartbius (in adv. p. 1255) observât.

orbem facit gemellum] Quo loquente ornais

contentio dividit nr. IVam per geminos orbes îndicttt

duos serpentes, qui sunt in caduceo. Vqjcc. —

Pro fanti in Guelfeib j tanis teste Curtió legitur fut i,

quod idem in Reicbcnauensi qiiidcin scriptum , sed

corrcctum est fanti, et pracstat omnino vulgata.

Mercurio enim adscribitnr, cujus faiidi virtuti ni

hil possit obsistcrc. De dialéctica hic serinoncin esse

pal am fict inferiorem legen ti locum (§. 550).

nunc] Alterum nunc, quod sequitur in cditis,

abesse a manuscripto Guclferbytano Cortiuö testatur

(ad Sallust. p. 140 not.).

182 Martiani Capellae lib. II. §, 126.

Pia subvolare vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis im a complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per acvum :

Vos disciplinas omnes

Et nos sacrate Musas.

127 Dum haec igitur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, intcrserunt,

vicissimque mela dulcía geminantur, ecce quaedam matronac sobrio decore

laudabiles, nee conquisitis figmentis circa faciem vultuosae, verum simpliçi

quadam comitate praenitentes , in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectionc cautissima, et omnia rerum vigili distin-

128 ctione discriminaos, dicebatur Prudcntia vocitari. Hujus germana sua cunctis

nus] ]\ovç, qnod Latinîs literie etiain Martiani gravi, severo: attamen hoc sane loco totas verbo*

popular!* (Tcrtull. adv. Valent. 7 et 9) scripsit; mm contextúe docct sobrio et simpliçi Ulud opponi,

Graccis Servius (ad Acn. в, 749) , quem vide, et affectatnm potins significare. Hinc Bartliius (in

Appnlejus (de dogma t. Platon, p. 220 Oud.) »prima advers. p. 1 94) : »Capellae« inquit »alia rationc vulltona

esse« scribit »deum summum, mentemque tuosus est, qui vu It um fuco tinxit« Rccte quid em :

illam, quam vovv Plato voect.« Intima pro ums sed male in glossario Latino - bárbaro (in Lndevr.

Ii abet codex Dre s deu sis. reliqu. MS. Ш, p. 117) idem Barthins ad cundera

gloria] Grotins et Monaccnses codices pluriml Martiani locum adnotat: »Vultuosus pulcrum cum

(B. C. D. E. G.) glorias babentj sed vulgarem gravitate decorum denotat«, quod omnino falsum

retinui lectionem, sextnm casum intclligcns, ut quia negationem omisit Apud nostrum enim Icgitur

•it »cum gloria.* пес vultuosae, quo significari пес affectatae Cicero

et] Ita pro Grotiano ac Hugianus et Menacen- (orat. 18) nos docet.

ees (В. В. E.); qnod recepi, ne identidem ab ea- omnia] Ita pro Grotiano omnium reposui auctodem

voce versus inciperent. ritate non solum priorum editionum, sed etiam codisolicanae]

Vox a solus et cano ficta , invita licet cum Barmetattensis, Bresdensis, Hugiani et Cau-

Minerva. Nequc cam inteUigerem , nisi oppositnm tabrigiensis.

esset concinentes.' Prudcntia] In nnmis quidem lemma »Prudcnvultuosae]

Male profecto banc vocem explicant tia Angustorum« legitur (Rasche lexic. num. IV. 1.

hoc quidem loco viri doeti (ad Appulej. in ind. p. p. 325); sed dcae nomine illa ncqne in lapidum

723) contendentes vultuosum idem esse qnod triste, titulis ñeque apud scriptores mibi unquam oceurrit

Baud qnidem negó id alias usurpari pro serio, Qua de re acerbe Jurenalis (14, 315):

Martiani Capellae lib. II. $. 128. 185

attribuons, nullumque eo, quo non merebatur, afficieus Justitiac ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia couteratis rauneribus atque abstinentia praedicanda,

ex morum temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima

ac tolcrandis omnibus adversis semper infracta, subcundis etiain laboribus

rium, et justifiai* fjuatcrnarium. Qua cum dislributionc

alios tamen uon oonsentîrc oHm (in palaeogr.

crit. Ш. §. 752) jam observa vi (conf. et nostrum

732). Sed Aristides Ше (1. с. p. 139. 140) musices

etiam syslcmata cum quatuor virtutibus conferre

non dubitavit Cctcrum prudentiam Appulcjus

(de dogm. Platon, p. 228 Oud.), nostro prorsus

similis il lam vh lutein dixit »quae rationc sit nixa,

spectatricem ct dijudicalriccm omnium rcruin. «

sua cunctis attrtbuens\ Ulpianum nostcr babuit

auctorein, qui (in 1. 10 pr. de justit. et jure) »Ju

stitia«, inqiiit, »est constans ct perpetua voluntas

jus suutn cuique trilmendi.* Similiter Cicero (de

¡nvent. 2, 03; IV. D. 3, 15) ct Gellius (14, 4.

p. 12-4 Cour.). Confer ct nostrum infra (§. 752).

Justitiae] Ab antiquissimis temporibns bacc in

deorum numerum relata est (Orpb. hymn. 61. Pînd.

01. 13, 7. 7, 52. Pyth. 8, 1. Diodor. 1, 96 f.

Anthol. Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 14. 5, 6,

8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 249.

Virg. georg. 2, 474. SU. 2, 486. Claudian. in

Ruf. 1, 56. 556); unde et Jovi assidens ficta (Ar

rian, cxp. Alex. 4, 9, 9; p. 281 Rapb.) ejusque

effigies tam a scriptoribus descripta (D amase, ар.

Phot 242 p. 1055), quam ab artißeibus in munis

exsculpta est (Rasche lex. num. 2, 2. p. 1241 sequ.

7, 2. p. 287).

infracta] Quae frangi non potest. Minime igitur

G oral lu s (ad Albinovan. eleg. 1, 554 not. p. 77)

contendere de beba t, infractum necessario signifi

care fractum, siquidem ambiguus hujiis vocabuli sensus

est 3Iox quod post verbum subcundis legitcr

» Nullum numen habes si sit Prudentia ,* nos le

Nos facimus Fortuna deam.»

In quilín s pracivit ei Mcnander (ap. Stobaeum in

cd. 1, 7, 1. p. 194 Hccr.) canens:

• Tx>xq xvßeQvä Лепта, xax>xr¡v xai tpQÈvaç

¿leí xai jtQovotav xr¡i &eov xuXeïv fióvrjv.*

Acccdit quod Prudcntiae partes Minerva semper

sus tine t. Sed ñeque id Martianus egit, ut novas

deas fingeret; verum per prosopopocïam tantum qua

tuor illas matronas induxit, quibus principales л irtutes

significaret, quas philosophî statucrant nunquam

negligendas (Plato in Phacd. p. 69 ; de R. P.

4. p. 427 et 455 Steph. Appulcjus de dogm. Plat

p. 220 Oud. Aristotel. rhetor. 1,5 et 9. Diog.

Lacrt. 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meib. Polus

in Gal. opuse, p. 702. Macrob. in soma. Scip. 1, 8;

conf. et Cebctis tab. p. 207. ed. 1646; Ammianns

25, p. 515 Lind.; cf. praesertim Obscrv. Italiens.

T. 9. Obs. 6. p. 161 sequ.). Virlutcs illac , quas

cardinales appellant, Ciceroni (de finib. 1, 16. 5,

15 ct 25; de orat 2, 84; invent 2, 55. 54) sunt

prudentia, justitia, temperantia, et fortitude, ut

ex disputatione ctïam de dei virtutibus ÇS. D. 5,

15. Tusc. quacst 5, 8 et 1 7) colligi potest. Quinctilianus

(12, 2, 17. p. 524 Spahl.) eas hoc re

cense t online: » justitia, fortitudo, abstinentia, tem

perantia«; Seneca (ер. 90 f. p. 581 Lips.): »justi

tia, prudentia, temperantia, fortitude. « Aristides

vero Quinctilianus (de música int Meibom, ser.

mus. p. 155) eas e mente, ut videtor, Pythagorae

cum numeris comparans, prudcntiae unitatem adscribit,

fortitudini binarium, temperantiac ternaÍ84

Martiani Capellae lib. II. §. 150.

robore quoquc corporis praeparala, Virium vocabulum possidebat. Hae in

amplexum ej'us osculumque deferuntur, atque earn quum intra cubiculum

eouspicerent, per omnia trcpidantein et velut lucifugam haesitationibus torpentem,

pectus ejus faciemque tractautes in conspectura omnium et publicam

151 venire facicni compulerunt. Post has ingrcssa quaedam gravis crinitaque

femina, ct ex со, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad earn omni studio

affcctuque cucurrit: quippe qnadam fiducia eompertorum ipsa cidem scandendum

coelum fuerat augurata, ct nunc ad earn in nuptias corrogandam ab

132 ipso transmissa Majugena. Praetcrea tres puellae vultu decorequc parili ac

etiam, pleonasm! spccicm rcfcrt; ncquc tamcn omit

iere ausua sum, licet codices esse, a quibus exsu>

let, Bouiiam (var. lect. p. 57) doceat

femina] Philosophiam banc esse patcbit, si cam

aliis apud nostrum locis(§.96. 576) bunc contnleris.

ascensum] Ab Aegyptüs jam recepta senten«

firium] Virluti vcl Fortiludini, quam illo tía erat, fieri posse, ut mortales etiam homines

nomine noster significa t, divinos tributos esse lio- in coclnm ascenderent (Diodor. Sic. i, 13). Idem

nores, tarn scriptorcs testantur (Varro L. L. 4, 46. et Gracci docebant (Pausan. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

Plaut. Anipbitr. prol. 42. Liv. 27, 25. 29, 11 f. ct inter Romanos pracsertim Cicero ÇS. D. 2, 24.

Cic. N. D. 2, 23. 31. 3, 36. dc leg. 2, 11. Va- 3, 19; de legib. 2, 8), quem plaribus locis sclcrius

Maximus 1, 1. Sil. 5, 126. 15, 22. 40.

60. Claudian. in Ruf. 1, 52. Victor, urb. region. 1. Ju

venal. 1, 115. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 5. Anlbol.

cutus est noster (§. 94 seqn. et 145).

cucurrit] Melius boe, quam concunit in cditis,

rcccpi с Basilccnsi ct Hugiano códice.

augúrala] PUilologi enim pbilosopbiac opc im-

Gr. de Bosch 3, 14, 6 ct 7), quam lapidum ti- niortalitatcm animac sibi visi sunt invenire.

tuli (Grut. inscr. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 436, ac] Optimo duae mcmbranae aequa venustatc.

3), in quibus et Virium nomen, nequc solum »Vi Barth, (ad Stat. Thcb. 2, 286 ; T. 2. p. 439). —

divinac« Icgitur inscriptum (Grut. 94, 5), sed etiam Dclct Vossianus codex illud ac, atque bine arbi-

. Viribus sacrum» (89, 9. 1011, 1). tro r confirmari scripturam, quam ex membranis

Але] E códice Hugiano banc voccm inscrui, produxit Bar thins, quainque omnino veram puto,

quae nexus causa vix abesse poterat. Cantabrigieasis

pro ca habet itaque.

compulerunt] E codieibus Britannico , Cantanisi

quis mallet nvullu decoro, aequa venus tatet ,

ut illud parili ex glossa irrepscrit, qua qnis in

margine aequa per parili exposucrit, dc qua sigbrtgiensi,

Hugiano, Darmstattcnsi ct Bongarsiano nificationc dixi ad Scdulium 1. 17. Ar?ttz. (in mise.

fioc reposai Nainquc »venire compitiere « auribas

minus est aeeeptum.

p. 209). — Cautior ego lectioneni servavi vulgatam.

Aequa glosscma est vocis parili.

Martiani Capcllae lib. II. §. Í32. Ш

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis redimilac,

ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminât glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprelicnditj videlicet prima, ut

— laetos oculis afflarct honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe iliac Cha

ntes dicebantur, ct quid quid apprehenderant vcnustabant. Quae quidcm víp¿-

gincm postquam luminc replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

manus] Graeca hace eonstrnetlo est: » sertis re

ligatae manus «, pro » inanibus religatie. « Ccterum

Gratias inter sc ainplecti non poctac tantum docent,

6cd in gemmie etiam semper ÔvÇvyiac XáçiTeç,

ut eum Euripide (in Ilipp. 1147) scribam,

comparent: cujus rci causas varias affermit vc teres

(Sencc. de beuef. 1, 3. p. 265 Lips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speculis.

—'Floribus. Vixc. — Forte rosarumque stephanis.

Ezèrpavoç Graccis corona, sertum. An ad specu

lis hic quidquam feccrit бЛЕхХоы, quod notât

implico, viderit alius. Sacpius certc Gracca rocabula

Latinorum ad usum formare ct orationi suae

insercre noster adamat Sic supra cruenta. Voxck.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroque ln loco iste

falsus est interpres (conf. §. 120). Ñeque Vulcauius

satisfacit. Equidcm, quum literac I ct £ saepe

тега ncglccta pronuntiationc confundan tur, reposui

spiculis. Sic enira in primo epi grammate a Salmasio

ad Historiae Augustae seriptores exbibito

legitur:

» P'enerunt aliquando rosac : proh veris amoem

Ingenium! una dies ostendit spicule fiorum.*

(y. Bandisü amor. p. 416. cd. 1658).

deosculata! Mos ociilos deoseulandí facile innotcscit,

vel ex único Catnlli loco:

"Jucundum os oailosque basmbor.*

Capclla vero locum aliqiicni singularem circa oculos

désignât, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra nasi suprcmam partem

Lnpciidct GnoT.

ciliorum] In cditis omnibus ita legitnr: et licet

in códice ad margincm libri IVorimbergensis laudato

exstarc dicatur superciliorum , vi de tur tarnen baec

correctio esse insulsi hominis , cui ilia vox ignota

esset. Ccrtc Isidoras (etym. 11, 1, 42. p. 7 Агст.):

» cilia sunt tcgmúia, quibus cooperiuntur oculi, ct

dicta cilia , quod eelent oculos — supercilia dicta,

quia supcrposita sunt eiliis.«

glabella] Non glabellae , ut с MS. Grotius jam

no ta vera t, et confirmant Darmslaltciisis codex virique

docti ad Appulcjuin (1. p. 131 Oud.).

laetos] E Virgilio (Acn. 1, 591). Adde Homeri

(Od. 6, 18):

Xccçîtcûv ало xâZP.oç í^ovóai.

linguae] Dele vi ejus, quod perperam in editis

intrusum legi tur et exsulat a codieibus Monaccnslbus

(B. D. E), Darm s ta (ten si et DrcsdcnsL

lumine] Lege numine. Уолск. (sp. crit. p. 82)

— At vero nolo ! nnmquc in nullo legi tur códice.

Prefecto non Gratiariim erat numine implcrc vir

ginem in coclum aseen s urn m, sed Apotheoscoe,

quae sequitur. Quidni Gratiae, qnas luculentas

noster modo dixerat , lumen ci impertiré poterant ?

186 Martianí Capellae lib. II. §. 133.

135 atquc hymcneïa dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque

tinnitu universa dissultant, cousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectiea interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

134 pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumine

acthereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praeccpit deorum pater hac regali lectiea in coeli palatia subvebaris: quam

quidem nulli fas attrcctare terrigenae, sed nec tibi quidem ante poculum no-

155 strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque pertractat,

ac nescio qua intima plcnitudine distentum magno cum turgore respiciens:

nisi, inquit, hace, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione

Non nomine tantum, verum verbo etîam simili modo et heus] Glossa in códice Basilccnsi ad baec:

¡afra (§. 901) u ti tur seribens: »Ilymcnaeus alacri »Jobanncs Seo tos: heus ubi es? resolvebat.« Quod

(andern vigore luminatus« cet. qoamvis non necease sit, tarnen baue glossae parhymeneia]

Male in antcrioribus editom est hyme- tem inserui, quo ma gis patent quanto in pre tiо

млел. Greece сnbn vfuvnëa scribitur (conf. §. 725). nono jam seculo Martianua fuerit, doctissimosque

tripudia] llora tius (od. i, 4, 6) de iisdein: viros occupant

»Junctaeaut Nymphis Gratiae decente* . • fcctíeo] Pliilologiam lectiea in coelum subvebi

Alterno terrain quatiunt pede» cet. ideo fortasse finxit, quod praeeipuus carum usus

antistitio] Serioris aevi vox est (v. Cangiiim), in cvcliendis mortuis erat (Gell. 10, 3. p. G Com-.),

quam noster etiam infra (§. 893) usurpât qua de re docte dissent Lipsiue (elect 1, 19).

reveriti] Supplcvi sunt, quod teste Arntzenio ante poculum nostrum] Sic transposita verba

(misc. p. 209) in Yossiano códice legitur. sunt In códice Dresdens! et Darinstattensi. Vulgo

mundique custodem] Tangí t bic philosopborum nostrum poculum. Ellipsin videbis simllem Ulis »post

doctrinam, inundum esse sempiternum, quippc cui vi tarn« (§. 162) et »post membra corporca« (§. 95).

Athanasia custos sit. Confer P'atonem (in Tim. cum dicto] Ipso, quo baec dixcrat, tempore,

p. 37 sequ.). . etatim, illico. Ita noster saepe (§. 580. 705. 889)

Athanasiae ] Personam immortalitatis ab alio pariter atque ejus popularis (Appui, met 2, p. 95.

qnoquam, praeter nostrum, inductam fuisse equi. 149; 3. p. 197 Oud.).

dem non memini. Martianus infra (§. 140) Alba- coactissima] E Reichenauensi, Darmstattensi,

nasiam finxit Apotbeoseos esse filiam. Basilccnsi et Hiigiano praetuli banc lectioncm pro

Martian i Capellac lib. II. $. 15o. 187

vomueris forasque diffuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

ilia omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.

Tunc vero illa nausea ас vomitio laborata in omnigenûm copias convertitur 136

literaruin. Cerneré erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro pcrlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati bbri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in editis. Vulcaaius illam jam probaverat,

ct lestiLus С oil! о et Arntzcnío (misc. p. 209)

iU ctiam in Guclfcrbytano et Yossiano legitur.

Kjuimodi airtcm saperlatirorum excmpla permulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius ctiam

ab initio Drcsdcnsis codex »nisi inquit Jiacc« quam

Grotius »nisi baec inquit« habet

vomueris] Vcl Cbrysippi et Carneadis belleborum

(§. 527) in mente babuit nostcr, vcl Cebe»

tía tabulam , ubi (pag. 191) tum demum sanan

errantes docemur »quum repudiata falsi nominis

eruditione veram ingressi viam, purgatricem vim

biberinl, ct mala omnia, quibus urgeantur, ejecerint.*

semper senserat] Ita Monacenses (B. D. E),

Reichenauensis, Darmstattensis, Britannicus, ct teste

Cortio Guclferbytanus , quod utique praefero in

audito Uli Grotiano »persenserat.«

papyro] De ea praeter rei diplomaticac Scripte*

res operac pretiam erit conferre Scheybium (de

tab. Peuting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent,

myth, p. 19); Oudcndorpium (ad Appulej. I. p. G),

Novum opus diplomaticum , alios; et de libris Un

téis inprimis Livium (4, 13 ct 20) et e recentioribus

Camdcuium (in praclcctionibus academ. p. 6i>4),

Sardumqne Ferrarium (de moribus ac ritibue gentium

in Clausing, jur. publ. Rem. T. H. p. 660).

cedro] Omnino scribeudum ex códice Vossiano

»quae cedria pcrlita fueran t. « Cedria glossae interpretantur

resina cedri; atquc bacc scriptura jam

placuit Munekero ad Hygini fab. 138 ct isi epist.

ad Ilciusium torn. Y. syll. Birrm. p. 378. Alia

ad hune locum habet Barthins advers. 35 , 19.

Aiurrzxrr. p. 209. — Optio igitnr inter duas data

est lectiones, quum duo libri (modo diversi eint

Vossianns et Lcidensis a Munckero laudati) habcant

cedria, rcliqui omnes cum editis cedro. Plarimorum

equidem scripturam Veram agnosco, agnovjssentque,

opinor, viri illi docti, si memores fuissent

íllius Iloratiaiii (ad Pisón. 552): »liuenda cedro*.

Constat autera non nisi cximüs scriptis cedriun

adbibitam fuisse: bine Persii (1, 42) «cedro digna

loqai«; bine tristitiac eignnm erat, quod Ovidii ele»

giariim liber »nec cedro notatus« (1, 1, 7) »nee

cedro flavus« (5, 1, 15) erat

fuerat] Sic Basilecusis, Darmstattensis et Reicbenauensis.

In editis fuerant; male, quia ad pa

py ruiu referendum.

carbasinis] Lintea inteliige volumina. Antiqnis-

Buna cuim baec fuisse tot ex Aegyptiorom scpulcris

cruta docent monumenta. Quarc cave cum rccentioribus

quibusdain confundas Jinum cum materia

multo recentiori artificio e carbaso tri to praeparata,

qua nunc utlmnr. Cujus tarnen usus antiquior esse

videtur, quam vulgo creditur, quum Irene Ducena,

Alcxii Comneni conjux, bombyeinae sive COttn«

ncac cbartae ex detritis pamiie confectae memincrit

in Typico suo autographe, ut creditur, quod as*

servatur in bibliotbeca regia Parisicnsi (Montf. palacogr.

Gr. p. 18). De Iiidorum chartis paritcr ac

vestiboa linteis conf. Cnrtium (8, 9, 13).

24 *

188 Martiani Capellae lib. II. §. 137.

137 rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quidam sacra nigrcdinc

colorati, quorum litcrac animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atquc

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademque saxa stelas appellans

138 deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomeret,

complicati] Vulgarem liane lectîoncm practuli

altcri implicili in Vossiano códice (Aretzen. mise,

p. 209), sire implieati, qnod idem est, in Ilugiano,

Ilciclicnaucnsi , Basilccusi, Darms fattens!, Brítannico,

Cantabrigicnsi, pluriinîsque Monacensibus.

IVon enim sermo hic de librorum tegumento est,

sed de plicalis libris, qui voluminibus opponuntnr.

tnulti] Maie Guclferbytanus mull is , ut ad tergoribus

referatur. Mullos libros bic oppositos esse

raris facile perspieitur.

rari] Ad artificiura forte referendum; non cnîm

ad novitatem. Barth, (advers. p. 1G25). — Recle

Martianiis raros dixit libros e pbilyra confectos,

qnia injuria temporis facile coiisiimuntur, quum

teste Plinio (16, 14, 2o) pbilyrac fucrint temiissimae,

id quod palacograpbiae studiosi band semel

observabunt. Absurda apud Grotíum erat ratio scri

bendi phyUira.

animanlium] Britannicus ct Cantabrigicnsís antmanlum,

quod quamris ad idem redeat, Giccro

tarnen (de ortit. 3, 45) animantium scripsit. Nostrum

bicroglypbicas literas innuisse facile perspieitur; in

prímis autem ei in mente fuisse Taciti baec (ann.

11, 14) verba videntur: »Primi per figuras animalium

Aeyyplii sensus mentis effingebant: ct antiquissima

monumenta memoriae bumanac impressa saxis cernuntur.

« De quibus Uteris Appulcjiis (met. Ii«

p. 801 Oud.): »Saccrdos de opertis adyti profert

qnosdam libros, Uteris ignorabilibus praenotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium coneepti scrmanis

compendiosa verba suggerentes, partim nodosis

et in modum rotae tortuosis caprcolatimque

condensis apieibus a curiositatc profanorum

lectione mónita. * Item Ammianus Marcelliuus (17

p. 99; 22. p. 250 Lindcnbr.) Aegyptios ait in

syringibus »volucrum ferarumque genera multa sculpsissc

et animalium species innúmeras mullas, quas

bicroglypbicas literas appcllassc, Latinis iguorabiles.

« Quibus si addideris Macrobiuin (Sat. 1, 21)

et с (¿racéis Pbiloncm Judacum (de л it. Mos. p.

GOG oper.) ct Maximum Tyrium (I. p. 251 Rcisk.),

videbis prim um foiilem ex quo Iiauscrint fuisse Diodorum

(5, 4), qui prac omnibus est consulendus.

adyta] Bongarsius: abdita, male! Lege Arnobiiim

(1. p. 25) rccensentcm »Aegyptiorum ex adytis

remotas disciplinas*; ct Appulejum, qui (melara.

11. p. 801 Oudcndorp.) »operta adyti in Acgypto«

mcmorat.

deorum stemmata] Legerat nos ter apud Ilcrodoluin

(2, 4) »duodeeim deorum nomina ab Ле-

gyptiis primum instituía ct figuras lapidibus inscul

ptas esse.« Contra Isis apud Hcruietcm (in Stob,

celog. 1, 52, 40; p. 977) lloro, de dei dclîuxu

qiiaerenti, respondet: »bunc ortum nolim enarrare,

quandoquidem fas non est, llore magnifiée, seminis

tui iuitium referre, ne deorum yenerationes

postea hominibus innotescant.v Ad hoc rcsponsura

noster reepiciens verbo ctiam defluere infra (§. 752)

uli tur.

praecepit] Vulgar! sensu pro jussit hoc vcrbum

accipi hic non posse ex addito continere patct.

Inlcllige: docuit, quo sensu ct Cicero (Tuse. 5,

Martiani Capcllae lib. II. $. 138. 489

pucllae quam plurcs, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinac, subindc,

quae virgo ex ore effuderat, colligcbant, in suum imaquacquc illarum

neccssarium usura facultatcmquc corripiens. Ipsac etiam Musae, praescrtim

Urania Calliopeque, innúmera gremio congessere volumina. In aliis quippc

distinctae ad touum ac deductae paginae, in aliis circuli lincacque, hemisphaeriaque

cum trigonis ct quadratis, multiangulaeque formae prothcorematum

vcl elcmentorum diversitate formatae. Doliinc pictura animalium membra

multigenûm in unam specicm complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numcrorûm et cantandi quacdam opera praeferebant. Postquam loi)

igitur illam bibliothecalcm eopiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

14) «res humanas praeceptas Labere« et (orat. par

tit. 19) »praeeipiendi genus « dixit

puellae] Ita Galaton Homerum pinxcrat romeo*

tcm, reliquos autem poetas ea, quae illc cvomuissct,

haurientcs (Acl. var. 15, 22). Cetcruin teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano códice non

ut Gro litis edidit, aliae — altcrae, sed bis aliae

legitur, siciit rcscripsi.

deductae] Tenues, ut crassis sint oppositac,

id quod apprimc convenit papyro 1111 Acgyptiacac.

Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud Virgilii (eel. 6, 5) :

»Pascere oportet oves, deductum dicere carmen*

observât: '» deductum pro tenui et subtili eleganter

positum est: sic autcm ct Afranius in Virgine:

Verbis jiauculis rcspondit, tristis voce deducía.

Item apud Cornificium: Deducía mihi voce garricntL

Sed bacc ab illo lluxcrunt, quod Pomponius —

ait: voccm deducás oportet, ut mulieris vidcantur

rerba. Jubc modo afleratur munus; ego voccm

reddam tenuem et timiulam.« Plura de hujus vocis

tarn generaliori quam spccîaliori sensu vide apud

IVonium Marceilum (p. 289 Merc), cui adde Ovi-

(trist. 1, 1, 59 ct ex Ponto 1, ¡i, 15).

circuit] Ad astronouúara cjusque pracsidem L'raniam

bacc spectarc videntur, quemadmodum illae

»ad tonum distinctae et deductae paginae u ad рос-

sin Calliopcnquc.

protheoreinatum] Uniis Mnrtiaiius quod seiam

Graccam banc voceni lalinitatc donavit Usus au

tem ca est ita, ut indicarct, figuras illas qiiidcm

geométricas esse, sed astrónomos eas praecognitas

habere in suum iisum debcrc.

imitalus] Pontanus nostcr imilus legit, aeute

nicbcrculc et eleganter. Sed 3IS. nostcr unituilur

vcl simile quid pracfert, ex quo ego undanlcr 1cgcnduin

esse colligercm. Sic supra: »sed dum talia

virgo undanlcr evoraeret.« Grot. — Imilus est ел:

imo. Ilauc Icctioncm, quae unice vera est (?), rect*

G io lius ex conjectura Pontaiii reposait. Gell. Li

li, 50: »undasque —■ vi imilus commotas.« Goez. —

Sed vide quam falsas vir doctas sit, qui in textum

rccipcret imitus, quod nc Grotius quidcin ausus

erat. Atquc undc compertum habebat, unice vcram

banc esse Icctioncm? Gcllium laudat: nam autcm

cogitar, Martianum codem verbe usum esse, quo

Gcllium? Sed nc Gcllio quidem illud imitus unquam

in mcntcin venisse mihi quidem fit vcrisiniilc-

Duobus quidem Ioeis id critic! ci obtruscrunt, pri11>

0 Martiani Capellac lib. II. $. 159.

confccta Atlianasiac opcm, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Tum

illa: ut refcctior coelura sublimisque cousccndas, hoc tibi accipe sorbillandum.

140 Ac tunc matri Apotlicosi, quae cum ilia forte convencrat, etiam pridem

libros y qui ex Philologiae ore defluxerant, mauu contingens ac dinumcrans

consecrabat, auferens quandam globosam animatamquc rotunditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam. Verum ipsa species ovi interioris coccino

mam loco » Goczio laudato: verum ibi in optima designator, qua ipsa etiam voce nostcr mox utitor:

Gellii editione (p. 252 Conr.) minime imilus, sed sed vide num in rotundo altior forsan sensus lateat,

intus legitur ncc nisi units codex imitus cxhibct. Al- siquidem circulus omnium perfectissima est figura

tcroloco(17, 10. Т. П. p.387)olim Laeo Icgcbantur'' (Quinctil. i, 10, 41. p. 232 Spald.) et spliacrica

»Atquc ille Graecus quidem fontes imitalus ignis ccrte tmn divina, tum aeterna significaba nt, quod

eructare, et Ancre amnis fumi, et flammamm fulva et conditoris cam quoquc figurant esse Plato dixerat

tortuosa Volumina in plagas maris ferre, quasi qnos- (Diogenes Lärt 5, 72. p. 29 Mcih. add. Palaeogr.

i!am igncos aagues, Iticulcntc dixit*, ubi invitis omni- crit. Ш. §. 235. IV. §. 702). itotunditatc igitur

Aus quotquot sunt codicibus critic!, quum locum in- Ша exhausta aelheream veut sine mortis legibus

t eiligere frustra tentassent, aiidaci profecto manu rc- acvunt. I4on enim aeternumtjue , quod Grotius cdiposuerunt

imitus! Illic autciu vcrbiim imitai ил aileo àit, sed cuthereumque in codicibus Monacensibue

iiccessarium est, ut boc sublato totus locus egregia (В. С. D. E. G.), Britannico, Ilugiano et Leiden,

illa, si dis placet, emendationc nunc corruptos eibus (Oudend. ad Appulcj. II. p. 141) cxslat.

compaicat; siquidem Gellius dixerat poctam per «W*J Be ovo, morborum remedio, alio loco

roetaphoram transtulisse cffcclus fontium ad ignes et (Palacogr. er. IV. §.816) verba feci De mystcrio

fumi amnes. Sed ut ad nostrum redeamus Martia- aulcin in со Macrobius (Saturnal. 7, 16) doect:

num, postquam vidcris quam male fundatus Goe- »'u »■«•» Liberi Patris bac venerationc ovum cozius

in Gcllio fucrit, nunc observes vclim, tres ülur, ut ex forma tercti ac penc spbaerali atque

jam esse alíalas conjecturas, primam a Pon (ano, undiqueversum clausa et includente intra sc vitam

sccuudam a Grotio, tertiam a Susio, qui in Gur. mundi simulacrum vocetur.«

litti animad versionum particule quarta (p. 9) legi eoccino] Pro coccino ex Vossiano et alüs revovult

Banimiius.« Quibus quum deineeps multac canduin arbitrer crocinOy quae vox, minus Hbrario

aüae ab iis addi possint, qui alia quam scripta nota, fraudi fuit. Glossae reetc interpretantur per

verba fingere volucrint, unum illud eertum manet, croeeo. Ungucntum crocinum e Plinio jam produxit

uullani carum in textum reeipiendam esse, sed boc Livincius ad Propcrt. Ш. cleg. 10, 22, quam in

solum fatendura, locum vel corrupt um xideri, vel rem plura contulit Spanbcmius ad Callimacb. in

si vera scrip tura sit, a nobis non intclligi. Apollin. v. 38, atquc buc quoquc pertinent, quae

exhausto \ Ita Martianus, qui maxime hypalla* idem notât de varus rebus croco tinctis ad v. 85,

gen amat, pro ■ exhausta et pallida.* quem quoquc locum adbibuit Bnrmann. ad Pctron.

rotvndilatem] Tota quidem descriptione ovum Satyr. 68. Sacpius autcm voces crocus et coccus

Martiani Capellae lib. II. $. 140. 191

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlucida iaanitatc albidoque humore,

interiore tarnen medio solidior apparebat. Quam quum Philologie susciperet,

quoniam post tanti laboris afflictatioues acstusque mentis plurimum sitiebat,

reseratis ejus rotunditatis arcan is , postquam rem dulcissimam compcrit, totani

incunctanter exhausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore:

Et gracilenta périt macies, vis terrea cedit,

Aethcrcumquc venit sine mortis legibus aevum.

Verum diva quum immortalitatis earn poculum cerneret ebibisse, quo e 141

terris illam in coclum pergerc immortalemque factam velut aenigmate rcdimiculi

perdoceret, ex herba quadam rurestri, cui àeiÇcoov vocabulum est,

legnntur confusac. Amrra. (misc. p. 210). — Cum vis Valerius Máximas (2, в, 10) banc opinioncm

Vossiana lectionc concinunt praeter Bongarsii со- dcrideat verbis: » pcrsuasum Labaernnt, animas

dicem Angl ici ctiam et Darmstattensis. Sed parum bominum iinmortales esse. Diccrcm stultos, nisi

interest ub'um legem: quare retinui vulgatam. idem bracea ti, quod palliatus Pythagoras credit.«

gracilenta] Vide supcriorem notam (ad §. 57). pergere] Dcsideratur hoc vcrbum apud Grotium;

JBasileensis quidem »et gracilenta« babet, sed prae- sed legit Arntzcnius (mise. p. 210) in Vossiano et

toit vulgatam. Cortiiis in Guclfcrbytano : exhibent ctiam Britanniens

force] Ante enim apotheosin omne mortale et Basilecnsis. Quod quum in antcrioribus jam

aaferendum erat (Ovid. 13, 950. 14, 605). »Ad editionibus legator, ejus omissionem typographoriiin

deos« Macrobias (Saturn. 5, 7) inquit, »non po- qcgligcntiae adscribimus. In Darmstattcnsi codita

test anima nisi libera ab onere corporis pervenirc.« locus ¡ta legitur: »cam coclum pergere.«

Hiño purificationum remedia, de quibus noster aenigmate redimiculi] Syinbolo. Rcdiraicultint

paulo post (§. 142. 155) agit, ne terrena origo Ыс non yulgari sensu pro collaris ,• sed ut с sequen-

95) impedimento esset quominus in coclum ad- tibus verbis • virginem corona\it« patet, pro corona

aconderet aeeipiendum est

immortalitatis] Manifestum est in apotheoseos àeiÇcoov] Hcrba est, qua Glaucus dens esse

descriptione nosü'um duetum fuisse exemple popula- factus creditor « undc provcrbium: Г/iavxoç <paris^

sui Appuleji (met. 6 p. 426 Oud.), apud quem ycov rtoàv oixel iv даЛаббд. Ea de re sic

Jupiter porrecto ambrosiac póculo, »sunic«, inquit, IVonnue lib. 55:

»Psyche et immortalts esto.* Adde Ovid. (met. 14, ГЛайхе rtoXv6f(eQicov ïxktov 6rço<pàÀiyye

606, 607). A «fore enim remedia impetran posse, xvÀivôcûv,

qaibus homines immortalcs fièrent, communis opinio Et &ê[UÇ, àtQVyètoto Âlrtcàv Y<ev$yi(öva âu~

fuit (Apollod. 1, 6, 1$ 2) 5, 11 et 5, 6, 8), quam- Xà66rjç

192 Martiani Capcllae lib. II. $. Ш.

virgincm coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

snpcrûm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducae mortalisquc substantiac

istaec esse minima memorabat. Quae quidem omnia eidem mater

li2 abstraxit, postquam earn mundana transcendiese studia recognovit. Tunc

Philologia ex aromate praeparato acerraquc propria Athanasiae primitus supplicavit,

matrique ejus gratiam multa litationc pcrsolvit, quod nee Vedium

cum uxore conspexcrit, sicut suadebat Etruria, nee Eumenidas et Chaldaea

dei£ov iyioi ßoravtjv Ccoacxecc, ôeî£ov ¿xeívr¡

rHç лота 6oli 6tofiâre66LV iyevöao mal

ßiov '¿Лх£1С

"Aiißcorov áeváoío xgóvov stvyJ.ov[ievoí

оЯхсЗ.

Слот. — Plinius (2о, 15, 102) Latine Aízoam

nomin.it. Paulo post particulam ut, quam (¡rotins

«misil, с Dresdens! códice post vocem praecipiens

insérai.

superum] Pro superam in editis Drcsdcnsia

codex.

minima] Ia MS. minimanimn, ca forma, qua

magnánima pusillanimaque dieimus. Apte et satis

convenienter sensui. Grot. —- In solo Grotii códice

eic lcgilur; in rcliquis omnibus Tel minima, vcl

minimac, sensusque idem. Ilaud dubio cnim Martiani

sententia hace erat, a diva nunc facta Phi«

lologia contemnenda esse illa remedia quae adhuc

mortalis comparassct (§. 11-4), quippe quae caducae

subs tan tiac niinimaequc csscnt efficaciae.

Athanasiae] Quasi dcac. Sallustius cnim (in

fragm. p. 257 Bip.): »tum Tcnicnti (Metcllo) ture,

quasi deo, snpplicabatur.t

Medium] Vedins est Vejovie, nt Dius Vidius

Jovis filins et sub dio sub Jove. Est autcih Vejovis

Dispater. Gloss. Papiac: Vedius Pluto Tel

Orcus, id est malus divus. Qui locus liberali ju

rent Friderico Tiliobrogac debctur. Exscquitur hie

animarum apud inferos degentium pocnas: sont

autem tríplices: aëreac, aqiicac, igncac, ut notât

Scrvius ad VI. Acncid. et Arnobius: Quid? Plato

idem v celer, in со voluniinc, quod de anímae immortalitatc

composuit, non Achcrontem, non Stygem

et Pyrphlegctontcm nominat, in quibus ani

mas asscrcrat volvi, mcrgi, exuri? Locus autem,

ad quern rcspcxit Arnobius, est circa fiucm Phacdonis,

qui et rteçï it)V%rjç inscribitur. Grot. —

Slolidus profecto Arnobius invcctiis in Platoncm,

qui ipse (in Pbaed. p. 114 Stcph.) fabulas has esse,

ncquc unquam virum sanac mentis cas pro veris

acccnturum esse claris verbis cdixit, seque non nisi

similitiidinis causa cas narrasse tcstatur. Quod rcliqtium

est, erravit etiam Grotius, Marlianum ita

iutcrprctatus , quasi pocnas Philologia cxtimuissct.

Etcnim de lustrationum gencribus tantum scrmo

est, a quibus ipsis Philologia, qucmadinodnin omncs

per pbilosopliiam jam purgati, с Platouis (I. c.) sen

tentia libera erat. Dcniquc nc miram nomiuis Ycdii

ctvmologiam silentio practcrcam, Jaeckcl (dc diis

domesticis Roraanorum p. 45) nomen Gcrmanicum

Wehegolt esse assevcrat!

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. Fabric.

(hibl. Lat. 5. p. 221 Ern.) — Sed quaenam quacritur:

nempc dc ascensione in coelum scrmo est.

Inter plura hac dc re Arnobiue (2. p. 86) refert:

Martiani Capcllae lib. II. $. 142. 193

miracula formidarit, nee igne usserit earn, nee lympha subluerit, nee animae

»a eciolis nonnullis et pliirímnm slbi arrogantibus

(licitar, deo esse se guatos, нес fati obnoxios

legibus; si vitam restrictius egerint, anlam sibi ejus

patere, ac post hominis funetionem , probibente se

nullo , tanquain in sedem referri patriam. Et Magi

spondent, commendaticias babere se preces, quibus

cmollitac nescio quae potestates v¡as faciles praebcant

ad coelum contendentibns subvolarc. Atqac

Etruria librts in Acbcronticis pollicetur, certorum

animalium sanguine numinibus cerlis dato, divinas

animas fieri et ab legibus tnortalitatis educi.* Hace

¡lie, пес fore qncmquain censeo, qui neget Martiano

bunc popularis sai locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte dispulavit Mulleras (Etrasc. H«

p. 27 et 92, n. 42).

Eumenidas] Lucianum (¡n necyom. li. p. 14

Bip.) bic conferre operae prêt ¡uni crit, et Porphyriuin

(¡n Stob. eel. 1, 52, 40. p. 1031 Heer.).

Rccentior quidcui scrîptor, sed ¡Ills placitis oinoino

imbutus, Pscllus (ap. Gallacum ¡n Sïbyll. orac.

append, p. 103): »Subrectores angeü«, »inquit, ani

mas a pruna sui origine attractas ad se evehunt:

contra poenae ultriccs nimirum naturarum nobis

concessarum, et tormenta bumanarum aniinaruui

materialibus ¡lias aflectibus irrctiuut et quasi straufrôlant.

Chaldaea miracnla] Doccbant enim Cbaldaci,

Euraenides sive Furias infernales occurrerc animabus

casque crucîarc. Vulc. — Undc hace habcat,

\ir doctus non prodidit: suspicor tamen vel с Psello

modo allato, vel с Plclhonc, qui ad Zoroastri

oracula (¡n app. ap. Gallacum p. 119) addit: »Poe

nae sive furia« , hoc est dacmones cruciatibus ir~

rogandis praefeeti, ayvxeiqai mortalinm cognominari

possint: quippe quos a vitiis deterritos ad

honesti rectique cupidincm accendant. « Paritcr Phitarchus

(de facie in luna p. 943) de anlmabus:

• impiae poenas flagitiorum luunt, piae lustrationis

causa in aëris purissima parte degunt, deindc qua

si exsilio redeuntes gaudium dégustant.« Macrobius

Ctiam (somn. Scîp. 1, 12 f.): »anima«, inquit, »quum

rursus e corpore, ubi meruerit contagione vhiornm

penitus elimata purgari, ad perennis vitae lueem

restituía in integrum revertitur.« Sapcrc haec Platonîs

placîta quilibct anhnadvertet, qui hune philosophum

(in Phaedonc p. 69) legerit. Haud tamen

silentio praetereunda lectio in Cantabrigicnsi códice,

qu¡ pro íi ro llano ad exhibe t et, caque varia lionc

Eumenides a Chaldacis miraculis sejungit. Quae

si verior lectîo est, ut videtur, quia mox mira

cula cum illa ex oraculis petita interpretationc non

com cuit; equidem, praesertim quum hic de subvehenda

in coelum Pbilologia agatur, de iJlo Chaidaîco

miraculo cogilavi, quod Julianus Imperator

(orat. 5. p. 178 oper.) innuit: »Jam vero si arcana

illa et mystic» perscqul velim, quae circa Septem

radüs insiguen» deum Chaldaeus celebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quaedam

eloquar, et in vulgus maxime ignota, tametsi

bcatis ¡His bominibus, qui theurgicis sacris operantur,

probe sint coguita.«

formidarit] Pro formidavit Ilugianus codex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigicnsis ;

omnino rectius.

usserit] Subiutelligi videtur Vedius cum uxore

quod modo dixerat. Grot. — Procul absit ¡sta

interpretatio. Apotheosis potins, quam Athanasiac

matrem esse (§. 140) sciuius, intcHigcnda est, cui

gratias Pbilologia agit, quod ejus auxilio ipsa neque

— conspexcrit, ñeque — formidarit; ñeque ее

¡Ha usserit, пес subluerit. Verbum illud were adeo

fraudi erat docto juveni, ut ad orciun tantum re

194 Martiani Capcllae lib. П. $. 142.

spiceret Sed quum ignem aqua sequatur, facile

lustrationum et expiationom genera agnoscere potuisset

Virgilii locus (Acn. в, 736) ei fortassis in

mente erat, ubi poëta de mortuoram animis eic

canit:

вNon tarnen omne malum miseris , пес funditus

omnes

Corporeae excedunt pesies penitusrjue nectsse est

Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum

Supplicia expendunt. Aliae panduntur inanis

Suspensae ad ventos: alüs sub gurgite vasto

Infeetum eluitur scelus, aut exuritur ignL<

Sed multum abesse, ut omnes animae poenis afficiantur,

jam e PI atone (de R. P. 10. p. 615 Stepb.)

liquet Aliac enim lustrari tantum credebantur, cupientes

quidem ipsae (Juvenal. 2, 156. Bfacrob.

somn. Scip. 2, 17 £): aliat praemiis etiam ornar!.

Dcindc, quod inprñnis Grotiue observare debebat,

non mortuorum tantum apud inferos animas, sed

in superis etiam auris viventes lustratos esse poctae

finxerunt. De solo igne Tibullus (1, 2, 61):

»Et me lustravit taedis « —«

de omni genere Ovidius (met. 7, 261):

»Terque Servern flamma, ter aqua, ter sulfure

lustrat.»

Similiter Propertius (4, 8, 86) s

» Terque meum tetigit sulfuris igne caput. ■

Quоaiam autem Martianus ea expositurus eral,

quae aptam atque babilem Pbilologiam redderent

ad impetrandam apotbeosin, yerbum were rite adbibuit

Ita Triptolemi Ceres (Ovid, fast 4, 553):

» corpus vivente fa villa a

Obruit, humanum purget ut ignis emus.*

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 5, 2), idemque

Aclulli ab biijua matre factum Apollonius (Ar

gon. -4» 869) et Apollodorus (3, 13, 5 sequ.) ratulcrant

IVeque НегеаДеа divus fieri potoit ante.

quam omnia bumana , quae a matre babebat , flammarum

vi consumta erant (Liv. 36, 50. Ovid, met

9, 251. Senec. Here. Oet. 1966), ncque semideorum

alius quisquam (Dion. Halic. 7. p. 478 Sylb.).

Indus quoque Calanus (ap. Ciccr. de div. 1, 23):

»0 praeelarum disccssum e vita*, exclamât, »quam

ut Hereidi contigit, mortali corporc cremate , in

lucem animus excesserit!« Pborcum denique filiam

•nam suscitasse, postquam ejus corpus taedis conibussisset,

Lycophron (48) fingit. Sed ut fincm faciamus

buic dc lustrationibus disputation!, juvabit

praestantium etiam pbilosopborum sententiam addere,

maxime Scnecae, qui (consol, ad Marc. 25.

p. 128 Lips.): »Proinde non est«, inqnit, »quod

ad sepalcrum Ali! curras: pessima ejus et ipsi mo>

lestissima ist!« jacent, ossa cineresque; non magis

illius partes, quam vestes aliaque tegumeuta corporum.

Integer Ule nibilque in terris rclinquens

fugit et totus execssit, paullumquc supra nos commoratus,

dum expurgatur et inhaerentia vitia situmque

omnem mortalis aevi exculit; deinde ad

excelsa sublatus inter felices ciirrit animas.» Quibuscum

permulta alia veterum conferri possint te

stimonia, ut Plutarcbi (de facie in Luna p. 943),

Aristophanis (in Pace v. 696 ibique Cbristianus),

Pselli (ad Cbald. orac. ap. Gallaeum in app. p. 103),

SOU (10, 578) cet

earn] Omissam apud Grotium banc vocem ex

anterioribus restituí editionibus.

hjmpha] De lustratione et expiatione per aquam

confer praeter locos modo laudatos Virgilium (Acn.

6, 229), Scnecam (Here. fur. 1526), et Ovidium

(met 13, 950. 14, 601 ; fast 4, 790), qui etiam

(fast 5, 681):

»Ablue praeteriti perjuria iemporis, inquit,

»Abtue praeterita pérfida verba die.*

animae simulacrum^ Animam ipsam quum mente

complccti, docente Cicerone (Tuse. 1, 16), bomines

Martiani Capellao lib. II. §. 142.

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, вес Phasi senis ritu Charontis

acquireet, varia excogitarunt, nt similitudine quadam

vel signo aliquo locnm saltem describereat,

obi eedem fixent, quo melius arctam ejus cnm

corpore conjnnctionem expHcarcnt« ffinc quidam

corpus anïmae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

5, 4 et 5 p. 259. 240 Reisk.), sive Testern (Lucret.

2, в 13), sire velamentum (Senec. in epist. 92.

p. 585 Lips.) dixcrunt Plato (in Crat. p. 400 Stepfa.)

in corpore quasi in claustro illam inclnsam, ct alio

loco (Pliaed. p. 82) corpus ejus carccrem esse dixit,

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. 1 , 10)

et Hermes (in Stob. eel. 1, 52, 45 p. 1003 Hcer.)

repetunt Cbaldaea oracula (293), Antoninus Impe

rator (11, 38 f.) ct Cicero (in Tuse. I, 22 f.) animae

corpus appellant vasj Seneca animi pondus

ct pocnam (epist. 65 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49) J пес domum esse Loe corpus, scd bospitium

(Senec. epist. 120. p. 664). Ceternm non tarn corpus

b. 1. animac simulacrum appellari arbitrer,

Bed quod Horneras appellavit elâcûÀOV,, quod cre

mate corpore ad inferos descendat (Odyss. X. 205

et 475 ; Diad. xp. 72 ct 104)j id quod more suo

ridet Lucianns (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Optimus bujns placiti

intcrpres Servius crit, qui Martiani temporibua

in omnium manibus erat (ad Aen. 4, 654) : • Tri

bus constamus: anima, quae superna est, et orí*

gincm suam petit; corpore, qnod in tcrram defecit;

umbra, quam Lucretius sic définit: «supra spoliatus

lamine a er.« Ergo umbra ai ex corpore creatur,

sine dubio périt cum со, пес est quidquam rcliquum

ex bomine, quod inferos petat Sed deprebenderunt

esse quoddam simulacrum, quod ad nostri

corporis cfligiem Actum inferos petat. — Et

simulacra esse baec etiara eorum, qui

per apotheosin dü facti sunt.« Ut apud nostrum

igitur Pbilologia. Videtur autem sua Servius e

Cbaldaeorum placitis, quae et Zoroastro adscribuntur,

bausissoj in quibus sïôeoXov PIctho (apud

Gallaeum in appendice pag. 87) explicat »eam

animae partem, quae quum bruta sit Ct ration!»

expers, cum parte rational! conjuncta ab ipsiua

véhicula dependat — ncquc nnquam deponere ani

mant euum sibi adjunetüm vehicuhim.« Ad Roma

nos poëtas deinde transiisse illud animae nom en

Ovidius docct, qui (met 10, 14) Orpheum descen

diese eanit

•Peraue leves populos simulacraquc funeta sepulcris.

Praesertim ex Epicúrea echóla Lucretii bos versus

1, 121) subjungere juvat:

г Et si praeterra tarnen esse Acherusia templa

Ennius aeternis exponit versibus edenst

Quo neque permanent animae, nec/ue corpora

nostra ;

Seâ quaedam simulacra meáis pallentia miris*, cet.

Porpbyrius (in Stob. elog. 1, 52, 46. p. 1015.

1053. 1041. Heer.) Homerum sec. tus ca appcllavit

» simulacra vita carentia.« Homero enim «unt

»tyv%cà eïâcûZa y,a¡xbvxcov. »

Syri cujusdam] Pberccydem innuit, qui animae

imraortalitatem docucrat. GnoT. — Ac certe Phereeydes

ille erat, cujus memincrunt Apollodorus ct

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tuse. 1, 16 f.)

et Appulejus (flor. 2, 15. p. 57 Oud.), qni cum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Veramcnimvcro

Martianus dogma de animae immortalitatc hic in

mente habere non potuit, quandoquidem de Sa

tantum quae patienda eint animabus disscrit. Gra

tina praeter** perpauca de Pherccyde cognita habuisse

videtur, id quod neutiquam miramur, quum

25 *

196 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

rari fontes sint, e quihus ea possiat Lanriri iique

ue doctissimis quidem viris uoti. Ita Salmasium,

qui in monstre eruditiouia (ad Solin. p. 840 ed.

pr.) multa de Phcrecyde verba fecit, fugerat tarnen

insigáis apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Rcisk.) locus : ita Bruckcrus (lust, philos. I. p. 986

scqu.) qui liunc quidem novcrat, Gclsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 303. 304 Spenc.) illius iutcrprctcm,

qui ipsi otnniiio adeundus erat, prorsus iguoravit.

ЛЬ hoc autcm solo discimus, Phcrecydem dixissc

»infra terrain portionem esse tartaream, eamque

custodiri a Borcae prole, Harpyiis ct Thyclla, quo

Jupiter ableget eos qui peccavcrint.« Si quis igilur

verba »animae simulacrum secundum dogma Syri

cujusdam« de Phcrecyde intelligere voluerit, babebit

in novissimis Ulis Celsi verbis, quo se tucatur.

Quoniam autem semper dubia ас inccrta ista manct

intcrpretatio, aliain licebit conjecturam proferre. IVeque

cnim ncccssc est, ut omnium antiquissimum

pliilosoplium Syrium a Martiano intellcctum esse

crcdamus. Erant с Nco-Platonicis plures, nimirum

et Porpbyrius, ct Jamblichus, ex bacreticis Saturninus

(Epiph. 1, 2, 23. p. 62 scqu. Pctavii.

Mosheim hist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 4o), qui, quiun putarcnt animain tcrrenis cor

poris sordihus impedii'i, quo minus all ¡us eveheretur

(Cic. divin. 1, 32. 49. SO. S7. Stob, eclog. 1,

3, 38. p. 98 Hccr. Jul. Firm. math. 1 , 2. p. m.

5. Philostr. heroic, p. 638 Morcll.) scilicet с Platonie

(Phaed. p. (il* et 67 Steph.) locis male intcllectis,

statuebant, cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae matericm alere posscnt, abstinenduin,

quo tcnuior et agilior anima redderctur adquc

adscensum in coelum aptior. Jamblichus sane

e Coelc-Syria oriundus crat$ ct Porpbyrius, sive

cum Batancotcm Judaeum sivc Tyrium Phoenicem,

quod vero similius est, dixeris, paritcr Syrus appellari

potuit (Palaeogr. critic. Ш. §. 111. 470);

quapropter non erat, quod Bruchero (П. p. 237)

ilia rcgionum nomina scrupulum injicercnt Saturninus

denique baud dubie Antiochcusis fuit. Quod

quidem philosophorum placitum quum ad antiquis

simum expiationutn et lustrationum usuin proximo

acccdcrct, plura eorum genera hie inseruit Martianus,

quo pulchriorcm lictioni suae colorem induceret.

Phasi] Qui doccbat immortalitatcm adiri non

posse nisi post mortem. Vulcan. — Patet banc intcrpretationem

non nisi ex ipsis Martiani verbis sumtarn

esse: sencm ilium, cujus id placitum fucrit,

ccrte Vulcanius aeque ac nos iguoravit; ncc video.,

quo pacto verba Phasi et senis jüngere potucrit,

nisi fortasse per conti actionem Phasi pro Phasii

dictum esse acceperit. Manct tamen admodum ob

scuras hic Martiani locus, cui frustra etiam in codicibus

an vil i um quaesivi, quippe qui cum editis

conveniant, nisi quod Hugianue codex post vocem

ac « is addat cujusdam, et Guelferbytanus, teste

Gortio, pro Charontis exhibeat Achcrotitis. Sencx

autem ille quum nomine non appclletur, divinatione

indagandus est. Phasis igitur quum Medcam Colchicam

nobis in memoriam revoect, vide ne Pclias

intelligendus sit, quem a filiabus Mcdcae artibus

deceptis per spem reviviscendi intcrfectum et discerptum

esse constat, quo facto iliac patris immor

talitatcm Charontis manibus involutam mortis au

spicio consccraruut. Quumquc immortalitas , quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum incipiat;

gaudet Philologia, sc eertiori ct brcviori via earn

adeptam esse. Verum cnim vero omnia haec neutiquam

со consilio proluli, ut in eis acquicscere

debeant viri docti, sed ut meliorcm potius, si qua

est, obscurissimi loci intcrprctationcm suppediten?.

Charontis] Bidet haec Juvenalis (2, ISO) vereibus

Martiani Capellae lib. II. §. 143. 197

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit. Interca con- 143

sccndere jussa lecticam, quae in suggestu máximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

implendam alamnum suum dilectum prae ceteris eonvocavit, quo innixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen earn sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Quippc consociato sibi quodam puero reni- 144

denti, qui ncc voluptuariae Veneris filius erat, et tarnen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvelicre moliuntur. Nam posticam Epimelia ,14¿>

et Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeccperat,

• Et pont um , et Stygio ranas in y urgíte nigras

Atque una transiré vadwn tot milita cgmba

Лее pueri credunt , nisi qui nondum aere lar

vantur. V

(Conf Orpbei Argon. 1138).'

consessionis] In suggestu nimirnm máximo. Ncutiquam

ením aliorum emendatíoncm • <

curo. Quae sequuntur satis

ñoñis laborem. •

Labor] De Pbilologiae laborious mullas quidem

est noster (§. 22. 57. 39. i 24) ас probe eos fon

dât (conf. Lucían, in bis accus. 20. p. 73 Bip.):

sed boc loco per prosopopoeiam com indneit quem

ITesiodus (tbeog. 226) Eridis, Cicero (Л. D. 5, 17)

Noctis et Erebi filiura et denm dixit, quemque

VirgUius (Acn. G, 277) quasi malum daemonem

finxit Cicero et lam (Tuse. qn. 2, 13) et Plantas

(Cure 2, 1, 4 et Pseud. 2,5, 20) laborem con

férant cum dolore ex ambiguo Graecae roéis sensu.

voluptuariae] Hand dubie Platoncm in mente

babebat Martianus (§. 83 not). Appulejus (apol.

p. 412 Oud.) voluptariam illam rtcevdr¡[LOV Latine

vulgariam vertit, et noster »lascivirc еаш« (infra

§. 703) dicit.

r] Non Ше qnidem Iascívus, de quo

(§. 148) Cupidinia nomine agit. Gcminum

pbilosopbi (PlaL symp. p. 180 Stcpb.) finxcrunt

Amorem (conf. Lucían, encom. Demos th. 15. p. 145.

Bip. Widcmann de propr. serra, p. 62. Gcsner. ad

Orph. p. 7. Cupcr. observ. 132), tresque adeo di

stingué Appulejus (de dogm. Plat. 2. 510 p. 259

Oud.), quorum >nnus sit divinus cum incorrupta

mente, alter degeneris an! mi et corruptissiinac то-

luptatis, tertius ex utroque mixtus mediocria ingenii

et cupidinis modicae.« Hoc loco de eo sermo est,

quo via ad sapientiam invenida- (Plat. p. 204 seqn.

209). De formosis antera calonibus lecticam fercutibus

vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

postica] Pro posticam ia editis с Grotii manuscriptо

correxi. Fugit baec lectio et Waltbarduni,

et Goczium, quia non ad bunc, sed ad alium locum

(§. 66) Grotius earn prodiderat. Conduit cum Grotiano

Darmstattcnsis codex.

Epimelia] Fie tum mancipii nomen e Gracco

IrttykXua , diligentia. De altero, quod Agrypnia

dicitur, s upe ri o re m (§. 112) confer locum.

virginis] Virgini apnd Grotium correxi e codicibus

Monacensibus (B. E. G), Vossiano ( Amtz.

Martiani Capcllae lib. II. §. 145.

ut uterquc sexus cum. Philologia coelum posset ascenderé. Praecedit illico

eouscendcntem Musarum concinentium pompa, et praedictarum comitum ve-

146 nerabilis multitudo. Periergia vero aliis comitata pedisequis dotalibusquc

mancipiis curióse universa pcrscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

147 ad culmiua arcis aeriac comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ecce

ad venire subito deorum Prónuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

148 Pudicitiaque praccurrunt. Nam Cupido corporcae voluptatis illex, licet cam

misc. p. 210), Guelfcrbytano ct HugUao; quamvis

dandi casus ctiam defendí possit, si cum dilecta

eonjungatur.

mancipia] Lccticarii servi appcllabantur, qui

lecticam portabant, quo s quatuor numero noster

fin git ; sed modo majorem, modo minorem fuisse

ñi docti observarunt (Lips, in elect L с. Pignor.

de serv. p. 140. cd. 1613).

curióse] UeçuQyia Quînctiliano (8, 5 5 p. 460

Ohr.) »supervactia illa operositas est, quae vitiosa;

quemadmodum a diligenti curiosas , et a rcligionc

soperstitio distat. ■ Donatus (ар. Widern, de propr.

sermon, p. 63) »curiosi, inquit, pariter quidem ac

studiosi cognoscendi cupidi sunt ; verum Uli ca que

que, quae nihil ad sc attinent, scire cupiunt.« Addc

GelKum (11, Ю). Exempla Wowcrus (polymath.

10. p. 89) afTcrt, scriptoresque Scnccam, Suclontum,

alios laudat, qui frivolas doctorum liominum

qnacstiones jam riscrant. Qnarum omnium maxime

ridiculariim a nostris tlicologis prolatarum cxcmpla

alio in libro ( vcrnacida lingua inscripto : Bilder

it. Schrift. II. §. 103. p. 167) attuli. Sed coronidis

loco juvabit de tali curioso philologo Juvenalie

liosce legere versus (7, 251):

nUt legat historias, auetores noverit omnes

Tanqnam ungues digitosque su os : ut forte rogalus

Dum. petit aut ihermas, uut Phoebi balnea, dicat

Лм/nVcm Anchisae, nomen palriamque novercae

Archemorit dicat quoi Acesles vixerit

Quot Siculi Phrygibus vini donaverit urnas.»

Concordia] Quae Graecis OfWVOUC (Pausan.

5, 14, 6) dea, hace Romanis Concordia dicta di

vin is colebatur bonoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. If. D. 2, 23. 5, 18. Plin. 2, 7, 5.

Ovid, fast 1, 639. 3, 881. 6, 91. 637. Stat silv.

1,2, 240. Diet Cret 1, 15 f. p. 10 Delph. P.

Victor nrb. reg. 8. Calendar, mensc Jan. Claudian<

nupt. Honor. 205. in Ruf. 1 , 52. Augustin, de civ.

dei 5, 2d. Arnob. 4. p. 127). Sacpc ctiam in lapidum

titnlis (Grut. 100, 0 — 10. 119. 519, 5. 6.

1017, a), saepissime in nnmia rcperitur (v. Rascbe

in lex. I. 2. p. 757. suppl. L p. 1895 sequ.). At

que infra (§. 751 f.) noster e numeris monadcin

Concordiae a quibusdam tributam esse refert

Fides] Dea Romanorum notissiina (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarch. IVuma p. 70. Cic.

N. D. 2, 25. 51. 5, 18. 50. de leg. 2, 11. Virg.

Acn. 1, 292. Catull. 50, 11. Juven. 1, 113. Victor

nrb. reg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 525.

542. 6, 468. Claudian. in Rufin. 1, 55$ cons.

Mall. 171), quam CIcmentiae sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 50) appcllat. Saepc in lapidiim titulis

(Grat 99, 7. 8. 10) ct in numis (Rasche lex.

num. 2. 1. p. 1042) laudatur.

Cupido] Qua ratione liunc ab Л m ore púdico

distinxerit, modo (ad §. 144) vidimus. Discrimen

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 199

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est intéresse. At ubi 149

in conspectum nubentis diva pcrvcnit, atque, ut mos virginis erat, litavít

aromatis, deam talibus deprecabatur: Juno pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coclcste tribuerit, et nos a juvando Junonem, unde et Jovcm

dicimus, nominemus; sive te Lucinam, quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncupari; nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

inter ntrumquc persequitur Máximas Tyrius;(27. 4. Gentis Achaemeniue rilu, seu praestat Osirin

TV 2, p. 39 Reisk.). Fntgiferum, seu« cet.'

litavít] Donatus (ар. Widern, de propriet scrm. Quibuscum omnino comparandus Martiani populan*

p. 210): »Sacriucarc est veniam petere, litare vero (Appui, met. 6, p. 588 Oud.) in Psyches ad Jupropitiarc

et vol um impetrare.« Unde Plautus (in nonem et (H. p. 755. 762) in Lucii ad Isidcm prc-

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istuc unquam factum c!b,IS' Servius qnoqae (ad Aen. 1, 8): »Juno, inquit,

eet, tum me Jupiter faciat, ut semper sacruficeni, multa Labet nomina«, et (ad Acn. IV): »Jupiter

nee unquam litem. « omnipotens, seu quo alio nomine appcllari volueris»,

aromatis] In editis erat aromatibus, quod cor. 4uo de шоге unum eu^emque deurn multis nomirexi

e Reichcnauensi ac Darmstattensi codieibus et B'bu9 MVOcandi conferre licet nostrum inferió» loco

ex ipso ctiam auctore, qui (§. 215) sextum casum (§' 192)> Spanl'emium (ad Callim. l.ymn. in Dian.

cum popularibus suis (Oudend. ad Appui. I. p. 540) 7> P" 129)' Stanlcjum (ad Acsch. Agam. 168} Pre

nt supra formavit. meíh- 3' 2i0)' Aristopli. in Plut. p. Hl; et qua«

j i r- /iv тк о ап\ чт /л JPSC 0,!m attu'> (m palaeogr. er. Ш. 8. 114).

a juvando] Cicero (14. D. 2, 26). Varro (de * vio s J

L. L. 4. p. in. 22): »Quae ideo vide tur a Latinis

Juno Luciua dicta, quod terrain, ut pliysici dicunt,

juvat et lucet. « Addc Fulgentium (myth. 2, 5. p. 69

Munclt.).

et Jovem] Praeter Ciceronem (L e. 25) "Varro

(L. L. 4, 58) »quia omnes juvat «, ct Gellius (5,

12): »Jovcm Latini vetercs a juvando appellavcre.«

Adde Servium (ad Aen. 1, 47) ct Isidorum (elyin.

8, 11, 54. p. 582 Arev.).

sive te] Ita Horatius (in carm. sccul. 15):

»Sive tu Lucina probas vocuri* cet

ct alio loco (in sat. 2, 6, 20) i

»Matutine pater, seu Jane libentius audis.*

Ita Statius (Theb. 1, 717):

— — — »seu te roseum Titana vocari

Lucinam] JVotum hoc deae cognomen apud

omnes (v. not scqu.) legiturquc tam in lapidum titulis

(Grut. 24, 16. 690, 5. 1009, 12. 1010, 1),

quam in numis (Hasehe lex. 2, 2. p. 1154), quo

quidem cognomine Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Ao%ía (Artemidor. oneirocrit.

2, 55. p. 125 Rigalt.).

auod lucem] Idem etymon a plerisque approbatur

(Paus. 7, 25, 5. Cic. N. D. 2, 27. Feat. т.

supcrcil. Tertull. de anima 57), licet alii a luco

nomen deducán t (Pb'n. 16, 44, 85) vcl dubii sint

in emenda ejus origine (Ovid, fast 2, 449. 450.

6, 59. Catull. 54, 12. 16). Templum bajos deae

in quinta erat urbis regione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Luce t ¡us, sic Juno

Lucelia dicitur ; at et Lucina, quod tarnen noanulli

200 Martiani Capcllae lib. Ц. $. 149.

mihi poseeré non necesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducara et Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribuunt. Grot. — Utraque hoc cognomine Februam] Fcbraam forte Februatam. Grot. —

gaudet, siquidem docente Cicerone (14. D. 2, 27) Quasi non notissimum esset adjectivum febrmui

•Lima a lucendo cadem est Lucina j ¡tuque, ut apud Sicut enim lustrationum potens deus Februus ap-

Graecos Dianam, camquc Luciferam, sic apud pellabatur (Macrob. Saturn. 1, 13) ct Pluto со Jem

nostros Jinwnem Lucinam in pariendo invocant.« nomine audiebat (Isidor, etym. 3, 53, 4. p. 223.

Sed a iicniiiic praeter nostrum, quod sciam, Lucelia Are v.); ita nostcr Junonem potcrat dicere denin

dicta esl ; sieut Lucetii nomen Virgilius (Acn. 9, Februam.

370) moncnte Servio semel tantum usurpavit, quam* intemerata sexu] Voccm construxit cum sexto

quam hoc Salü jam cancbant (adde Festum p. 207 casu ad analogiam vocabuli integer. Intemerata

Dac. et Gell. 3, 12). Lie ad virginitatem spectat, quemadmodum Virginuneupari]

Alii quidem codices, Britanniens, Uns (Acn. 11, 384) к Diana a cecinerat »virginitatis

Cantabrigiensis, Guelferbytanus et Vossianus (ap. amo rom Intemerata colit.«

Arntz. p. 210) nuneupare; sed eodem redit sensus. Iterducam] De bis nomin ¡bus multa Angustí*

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi« nus de civitate dei, Fcstus et alü. Grot. — Iterces

vulgo quoque male Fluvioniam référant, quod ducam etiam ex Vossiano mallm. Vide Brisson.

Mcursium vidisse, ut vidi, non invidL Festus: de form. p. 49 (30). Interdueam tamen praefeit

»Fluoniam Junonem mnlieres tolebant, quod earn Bartb. ad Stat. IV. Tbcb. 324. p. 1158. Arntz.

sanguinis iluorcm in conceptu retiñere putabant« (misc. p. 210) — Grotius quamquam Interdueam

G nor. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit edidit, ad margincm tamen alteram lectionem adje-

Fluuutm; auctoritate Festi apud Grotium malim cit, quam с codic'ibus etiam Monaccnsibus (C. G),

Fluoniam, eamquc in rem faciunt quae habet Au- Britannico, Bc¡cbcnaucnsi, et Darmstattensi baud

gustinus de civ. dei VU 4. Amt*, (misc. p. 210) sine causa reccpi 5 quum proxime sequaturi »ut

— iSiliil ibi repcries. Cctcrum non Festi, sed со- corum et itinera protegas.«

«l¡cis auctoritate Grotius hoc nomen rcposuit, pro Domiducam] Addit nut in optatas domos duras.*

quo Tertullianus tamen (ad nation. 2, II) Flu- Nomen, praeter Augustinum (7, 5), Ter tu Ilia mi я

vionam habet. Glossa in Darmstattensi códice in- etiam (ad nation. 2, 11) profert Quid? quod deum

serta cam interpretatur »den m 11 и oris. • etiam Domitlucum Augustinus (6, 9) mem ora t.

Fcbrualem] Fcstus dc Junone Februata loquens Unxiam] Ab ungere, ut mox patcbit. Idem

sit: quam alii Febmalem, Romani Februlim vo»

caut. Mcminit ct Arnobius. G no т. — Arnobius no

mine Fchrualis non utitur, sed (5. p. 118) Februdcae

nomen Arnobius bis profert (5. p. 113 et 7.

p. 227).

Cinxiam] Valde discrepant in htijus no

its, pro quo alii FebruKs reposuerunt (Herald, ad lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensis,

Am. p. 147). «f»£/3por¿rav tamen nal Фе(Здоъ- Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciniam,

äkeß Laurentius Lydus (p. 172 Rocth.) mensis Fe- Cinlhiam, Cynthiam habent. Unus Britanniens Cinbruarii

pracsidem appcllat xiam suppeditavit , quod reccpi, quia cum Festo

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut ear um et itinera protegas, et in

opta tas domos ducas, et quuin postes ungant, faustuin omen affigas et cingulum

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protcxeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes; hic ego te Aëriam potius ab aeris regno nun

(p. 79 Dac.) et Arnobio (3. p. 115. 119) concinit

Sed neutiqiiam contemnenda lectio Cynthia, quam

in codicibus Monacensibus (B. D) observavi, si»

quidem Cynthia Diana erat, quae saepe cnm Junone

confundí tur, et jiv6l£cúVf¡ eandem ob can*

ват appel I aba tur (Orpb. hymn. 35, 5. Hesychius

pag. 512 ihiquc nota). Cinxia antem defenditur

e Martiano ipso, qui (§. 113) аромат cingulo ornari

trad id iL

ungant] Apad Grotiam, cosque qui banc se

cati sunt, Waltliardum et Goexium, legitur tmgent,

quod futurum boc loco nihili esse quilibet

pcrspicere potest Equidcm conjunctivi praesens e

códice Cantabrigiensi recepi, quia boc modo causa

exprimí videtur boni ominis. De bujus unctionis

usu conferrc licet Lucretium (4, 1172), Plinium

(28, 9, 37), Arnobium (3. p. HS), et bidornm

(etym. 9, 7, 12. p. 453 Arcv.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Aen. 4, 458) habet (addc si tanti est,

palacogr. meam crit. DL §. 57). De limine sertis

ornando noster supra (§. 1) cgit

Opigenam] Grotius Sotigenam, sed bac nota

addita: »Lege Opigenam. Fcstiis: »Opigenam Junoncm

matronae colebant, quod cam opem in partu

laborantibus ferre credebant« Nomen recte ponit,

sed non verat veriloquinm; dicta cnim Opigena a

matre Ope. In Arnobio quoque pro Ossipagina

Opigena legendum; quanquain Mcursius noster Ops,

Opigena legat, quod vix probo.« Videtur Yossianus

codex, qui banc lectionem, teste Arntzenio (mise,

p. 210), habet, a Grotío jam inspectus fuisse:

quod ad nomen autem attinet, Ovidius (fast 6, 285)

etymon suppeditavit reren:

»Ex Ope Junoпет memorant Cereremque erratas

Semine Saturni: tertia Vesta fuit.*

in bello] Britannicus quidem codex inbecillo

exhibet; sed imbecUli prefecto ista lectio est Opi

genam prccantiir, quia bello opes quacruntur.

Populonam] Ita libri omnes praeter Reichenauensem,

qui Poplonam exhibet Populoniam alii

sjcribnnt (Macrob. Saturnal. 3, 11. Augustin, de

civ. dei в, 10. Arnob. 3. p. 118), sed eodem re

dit, quia semper a populo erit quasi popularis, quod

Martianum quoque voliiissc addita vox plebes ostendit.

Curitim] Qiiamvis de bujus cognominis origine

in prorsus diversas abeant sententias scriptorea

(Cuperi observ. 2, 2. p. 155), ex additis tamcn a

Martiano verbis » memorare debent bellantes « patct,

ad illud etymon emu rcspexisse, quo a curi, hasta,

Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plutarch,

qu. Rom. 8G p. 285. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

Sat 1 , 9. Müller in Etrusc. II. p. 45). Dionysio

etiam Halicarnassensi (2. p. 114 Sylb.) ea HvQitLa

audit; in lapidis denique titulo (Glut 308, 1) hoc

cognomen Quiritis scribitur.

Aëriam] MS. Легат, forte Heram. "Hçav enún

àrto Tov àéooç dérivant pbilosophi. Grot. — MS.

oíTcruut, ut fortasse Heram legendum sit.

t: 7¡ r¡oa, r¡ Tiç i6xiv ar¡Q. Goez. —

Cave corriges. Primnm enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus ille ct Yossianus (Arntz. mise,

p. 210) Aeran» habent; rcliqui rectius Aëriam.

Martiani Capellae lib. II. §. 149.

cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec aëria latitudo, atque atomis

perlucentes concurrentibus campi animantium gérant, quid ve hie dicatur nutninum

subvolare. Non enim de humilitate aeris illius quaero, qui volucribus

permeatur, quem Olympi montis cacumen exccdit, qui vix decern stadiorum

altitudine eublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

130 ttsgl evâai[wviug lectitans intellexeram conspicari. Hie Juno conscendentis precibus

non repugnans, earn secum in arces ducit aerias, atque exhinc multar urn

Dcínde ne Aera qnidem legi potest Hera. Porro

plures deae cognomen Aeriae gemnt, lit Iris (Vir

gil. Aen. 9, 803), quia in acre est; Minerva,

quae proprie acr superior (Diodor. i, 12). »Act

gutem«, Cicero (14. D. 2, 26) inquit, » inter mare

et coclum Jnnonis nomine consecratur.« Sed vide

qnae euperius (§. 67. 74) a me sunt obsérvala.

Seqnentia quoque verba »ab aëris regno nuncupa

tion' et paulo post » aëria latitudo« nullam admittunt

dubitationem, quin Acriam legendum sit, mi

nime Aeram aut Herani. Dcniquc optimus liujus

loci interpres consnlendns Tcrtullianus, qui (adv.

1, 13) »Juuonem« ait »explicatam esse

I, secundum sonum Gracci vocabuli*, niniirum

"Hça. Quibus omnibus perpensis satius duxi

vnlgatam retiñere lectioncm.

auid haec] In Guelferbytanis teste Cortio legitur

générant pro gérant, sed pracstat vulgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

aëris UKus] Pugnare inter sc videntur vetercs

in determinandis actberie et aëris finibns, quin po-

Mae etiam minus accurate actliercm appellant, qui

aër est (Virgil, georg. 1, 406. 409), et

(ap. Varr. de L. L. 4, 37) «Tovem àeça, qui

aether pro prie est Sed verum facile perspicient, qui

duplicem utrinsque conditionem specttrverint Prinaum

entm proximum terrae aërem separat noster a

euperiore, «jai Junoni tribuitur (Cic N. D. 2, 26.

Sallust. pililos. 6. p. 255 Gal. Macrob. Somn. Se.

1, 17 ; Satura. 3, 4. After, pbilos. 11. p. 314

Минск.); deindc aether acre superior Jo ri assig

nats (Cic. 1, IS et 2, 26. Virg. georg. 2, 323.

Macrob. 1. c.Augustin. de civ. dei 4, 10); summas

vero Minervae (v. not. ad §. 39).

volucribus ] Augustinus (de genes! contra Ma

nien. Op. 1. p. 567): »Olympus ruons excessit al

titudine sua totum is tum aërem humidum in quo

aves volant »

decern stadiorum] Ita et cpigrainma apud Plu

tarch и m (in Paulo Acmil. p. 263) :

Tl?,r¡qr¡ fisv декада Ózadicov fiíav, avrciç

«яг' avvrj

JJXé-âçov тетдалёдю Xartó[uvov fieyé&ei.

et jam] Melius sic Basileensis codex, quam

at jam apud Grotium aliosque.

rteçi svdaifwvlaç] Lege: rtegi daifiôvcov.

GaoT. — Id Goczius in textum recepit , licet millo

in códice legator¿ nec quidquam mntari opus sit.

Philologie enim in coeli regiones ascendens ct circumspiciens

rcminiscitur eorum, quae sacpe Jteçï

evôatfioviaç, de felicitate vel heatitiidine Ulis rcgionibus

propria legcrat.

arces aërias ] Has Junoni Ovidins (met 13,

859) tribuit Macrobius (Saturnal. 1 , IS) «To

arbitrant esse docet

Capellae lib. II. $. ISO.

diversitates edocet potostatum. lili, inquit, quos ignitae substantiae flamman

tisque suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superior is ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

itti inquit] Hoc loco et ad ea quae sequuntnr,

(de огас. de£ p. 4 1 S) compara»-

deinde circa Lunam aèremque dacmonibns,. Blum

ut dûs alîquando et daemo

Hesiodus pure et distincte primas quatuor genera

praeditorum ratione exposait: priraum deos, deiade

genios, post heroes, deniqne hommes; atque hinc distinctionis

doctrinam iustitiiiti nter semideos et heroes. «

ej Flammatisque (in editis)

error, sed qui forte non advertent! sensuiu

Lego cum manuscript* »flammantisque.« Grot. ■—

IVon igitur e conjectura Grotius hoc notaverat, eicut

(misc. p. 210) temeré scribit; ñeque

(sp. crit. p. 82)

id quod ante etim ¡ta

scriptum jam monstratum erat! Sed qnis finis esset

laboris, st omnem criticorum socordiam notare vellemus!

Cctcrum códices tarn JMonacenses (B. C. D.

E. G) flammantisque exhibent, quam Basileensis,

Darmstattcnsis, et testibus Cortio et Arntzenio

Guclferbytanus et Yossianas.

aethere] Darmstattensis »aetheris» non male,

ita ut cum » ambitu« conjungendum sit, et respiciat

ad »extimi ambitus mumm«, de quo infra

(§. 202); recte tarn vulgatam retinebimue, quum

aether non tarn formam et ambitum,

riim et elcmentum supremi circuí'

Aristot. de coelo Hb. 4 et 2).

usque solarem circulum] Eusebius (praep. evang.

4, 5, 5. p. 114) Graccormn theologiam exponens,

düe assignat coelum cum aethere ad Lunam , locum

(«

(conf. Stob, in eel. 1, 23, 1. p. 487.

1, 52, 41. p. 983. 1, 32, 61. p. 1077. 1083).

E Romanis primus Varro apud Augustinum (eivit.

dei 7, 6) doeuit »mundum dividí in duas partes,

coelum et terram: et coelum bifariam in aethera

et aöra; terram vero in aquam et humum. E quiîëra,

terquatuor

animarum esse plenas, in aethere et aërc

immortalium, in aqua et terra mortalium: a summo

autem circuitn cocli usque ad circulum Lunae aethereas

animas esse astra ac Stellas, easque сое*

iodo intelligi esse, sed etiam vi*

vero gyruni et njunborum ac ven*

cacumina aereas esse animas, sed cas amnae«

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios.» Hace Augustinus: quem si cum nostro com

parar cris, videbis hune subtilius etiam tarn acris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristotelis

propius accederé sententiam. Quatuor enim statuit

partes. Primam aetherem usque ad Solcm

(§. 130): secundam a Sole usque ad Lunam (§.131):

tertiana а Luna in terram portionem superiorem

(§. 156): quartam denique a Luna in terram por-

(§. 160).

;] Praeter Martianum ejus etiam po

pulan» (met 6, p. 412. 10. p. 739 Oud.) hoc verbo

usus est.

пес admodum] De hac re quid disputatum sit

supra (§. 32) exposuimue.

26*

204 Martiani Capellae lib. IT. $. 150.

eos mortalium curar um vota sollicitant, cwratotçque perhibentur. Illic Jovcm

151 regnarc certissimum est. At intra Solis racatum usque lunarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tarnen vaticinia

somniaque ас prodigia compon untur. Hace haruspicio exta fissiculant adino

censes (G et G) Bongarsü, Hugü, Mase! Britan

nic! , Cantabrigicnsis et Guelferbytanus habest

beatitatis] Beatitudinis Hugianus, Drcsdensis ct

Monacenses (B. C. £. G) : sed utroqire Cicero utitur.

supports] Id cet inférions reí ininoris. Vulcan.

— Explicanduni potius »prope parís. « Hoc .cnim

sensu nou Appulejus tantum (met. G. p. 427 Oud.)

sed Cicero etiatn (Brut. 7) bac voce usus est

potentiae] Darmstattensis codex substantias

vaticinia] Post Platoncm, qui (in symp. p. 202 $

Epinom. p. 985 Stepb.) gencralitcr agit de daemomini

interpretandi muñere, Diogenes Laertius (8,

52. p. 514 Bleib.) e Pythagoreis docet • totorn ae

ren plenum esse animarum, casque et dacmoncs

et heroes existiman $ ab bis bominibus immitti somnia

signaque tarn morbi quam bonae valitudinis.

— Ad eos ctiam referri lustrationes vcl cxpiationes,

divinationem omnia generis, vaticinia ct ce

tera bujus generis. « De provinciis singulorum daein

eis producendis vide Appulejum (dc deo

p. 154 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra dc fissiciilationc

dixi, ct confer bunc locum cum со qui est in

libro Apiileji de dco Socratís, ubi plcraquc eadem

repcrias. Grot. — Goezius nonnnlla ex Appuleji

loco (Op. H. p. 152 scqu. Oud.) inseruit, dc quo

pluribus olirn (in palaeogr. mea HI. §. 92 scqu.) dis

puta vi. Sed potius ad fontem, unde sua Appulcjns

bausit, accederé interpretes debebant. Nobilissimus

enim Piatonis (conviv. p. 202 Stepb.) locus

est, ubi docet »omnem daemonum naturam

àrta&eiç] Sensu 9 est: dcos cjusmodi cuna,

bus homines crucientur, liberos esse. lAitct&rjÇ

expers est cupiditatum et ab omni animi perturbatione

liber. Plato (Pbileb. p. 55. S -ph.) jam

docuerat, absurdum esse si quia deos vcl gaud ere

reí contristar! crcdat. Quocum apprime convenit

eagacissimus Ule Epicureus (Lucret. 1, 57) vcrsibus:

eOmnis enim per se divúm natura necesse 'st

cum pace frualur,

ab nostris rebus , sejunetaaue longe ;

Дат privata dolore omni, privata periclis ,

ïpsa suis pollens opibus, nihil indiga nos tri

iVec bene promer it is capitur , пес tangitur ira.»

(add. 2, 1092. 5, 85. 175. 6, 57). I ta et Socrates

(ap. Xenoph. in memoran. 1, 6, 10) » nulla

re indigere divinum esec« dixerat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist 7, 12), quern Epicure 11 in fa

ctum miratur, seribit: »Quoraodo autem tibi placcbit,

Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovcm

ira tum esse nemiiii posse ?« Epicurum enim dixisse,

alio loco (in Pison. 25) ait, »deos ñeque propitios

cuiqnani cese ñeque iratos«, sed »beatos potius, пес

habere negotii quidquam, пес exbibere alteri« (de Л.

D. i , 17). Addc Diog. Laert. (10, 77. p. 654 et

10, 159 p. 661 Meib.), Lactantium (de ira der 4),

Se necam (de belief. 4, 4), Horatium (sat 1, 5. 101),

Appulejum (de dco Socr. p. 124. 150. 152. OutL>

intra Solis meatum] Quae de diis memorat, exposuit

Lipsius Physiol. Stoic, lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codicem Vossianum male apud

Capcllam exbibere a infra Solis meatum.« Aupitz.

(misc. p. 211). —. Jnfra pro- intra codices MonaMartiani

Capellae lib. II. $. Ш. 20o

ignorant!» in re nova miratíonem fácil. « Cornelius

Fronto (IL p. 468 Maj.): «In. ostento raritas admirationem

facit.« Appulejua (de deo Socrat p.

129 U mi.): «Raritas conciliât ipsa rebus admi

ra tionem.«

generalis] Quuin vario sensu vox Genius ас-

eipi posait (Vives ad Augustin, de civ. dei 7, 13);

liaud equidem ausim , qnis generalis

nentia quaedam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumque euim quaerentes admonout, vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaría novitate. Sed quoniam unicuique superiorum deorutn singuli lo2

quique deserviunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius admovetur, quem

tuta bac totum compleri connectivité. Per banc vaticinium

omne procederé, sacerdotumque diligcntîam

circa sacrificia expiationesque et incantationes

et divinationem omnem atque magicani.« Huic loco

adde alium (in Epinoin. p. 984 Stcpb.) quo »daemonesa

ait »in media regione aëris, interpretadonie

gratia, esse collocatos« et paulo post (p. 98»):

»Dii summi et daemones, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt; medii.eniin, qui animati sunt, tum

ad terrain , tum ad coelum levi motu ferontur»;

at omittam quae boc etiam loco de somniis et vaticiniis

repclüt. Plora infra (ad §. 154).

fulminis] Sed Jovem ipsum boc pacto omina

misuse fingunt non solum poëtac, ut Ovidius (fast.

3, 369):

• Ter tonuit sine nube deus, tria fulgnra misit»;

sed pbilosepbi etiam (Sen. nat. quaest. 2, 32. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendere statueront,

quos jure ridet Seneca (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaría] Rccte; non »ostentatoria«, ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adjeciivum

illud usurpât et MacrobiuS (Sat. 2, 16; 3,

7) pro lostenti vim babente, vel docente.* Ad to

tum locum conferenda haec Ciceronis (IV. D. 2, 5)

verba sunt: »Praedictiones vero et praesensiones

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi hominibus

ea quae sint, oslendî, monstrari , portendí,

praedici? ex quo illa ostenta, monstra, portento,

prodigia.«

novitate] Ansam iterum Cicero praebuit, qui

(div. 2, 22) de iisdem ostentis: »causaruin enim

¡He sit. Potent tarnen ere di is, quem Augustinus

(7, 16) partem universi dixit (conf. supra §. 49).

Poterit et Fortuna intelligi, quam qui caccam et

arbilrariam esse negarunt, daiflOVa , Genium, ap

pelleront Jamblicbus (ap. Stob, in eclog. p. 402):

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Daemoncin.

Si enim altior rerum ordo cansa ercntiium,

Dens a nobis vocatur (qnemadmodiim Martianus

§. 150 » cansarum latentium arcana); si naturales

causae , Daemon. «

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 250) numerantur ter decics mille:

TqÏç yaQ (ivQLoi eïôiv èrti %dovi rtovfoßo-

Teipr¡

^Ад-ávaxoL Zr¡vóg <pvZaxeç &vr¡xütv ccv&çeô-

TC(ÚV.

Quibuscum confer ejiisdcm poëtac superiores ver

sus (121), Platonemque (in Tim. p. 40 Stcpb. ш

Tbcag. p. 128. de R. P. 5. p. 468), Mcnandrum

(in Stob, eclog. 1, 6, 4. p. 168 Hecr.) et Sextant

Empiricum (9, 86. p. 571 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 13) Genium dicit esse «unixts

cujusque aniinum rationalem« qu'ibus ad

Martiani Capellae lib. II. $•

etiam Praestitcm, quod praesit gerundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Gënio, quum generalis poscitur, supplieatur, ы unusquisque gubernatori proprio

dépendit obsequiara, ldeoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

genitus fuerit, mox eidem copulatur. Hie lutelator fidissim usque germanus

ánimos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

latur (Ammïan. Marc 20, 5. p. 267. 22, 11.

p. 333. 23, 1. p. 381. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelcct. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in cditis Rcicbenauensis,

Basileensis, Darms ta t tensis , Canta*

brîgiensis, Britanniens, Bongarsiique codex.

gubernatori] Affert Montfauconius (antiqu. I.

p. 318) inscript iones Genio gubernatori , et Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gu.

bernaculo significar-! alio monstravi loco (palacogr.

exit. L §. 695 — 697).

genitus] In hoc vocis etymo a gignendo dnctae

pleriqne conveniunt (Fest v. Gcnium p. 161 Dae.

Censorin. de die nat. 3. Appiilejus de dco Socrat.

p. 151 Ood. Isidor, etym. 8, 11, 88. p.391 Arev.

Conf. Müller. Etrusc. IL p. 89 n. 21).

omnium] Legendnm fortassis hominum pro

omnium. Nam de Geniis sermo est. Susrts (in

Gurlitt. amm. 4. p. 9). — Profccto non opus correcüone

erat, siqnidcm Sushis facile siipplcrc poterat

hominum. Sed melius ctiam Martianiis

omnium, quia non liominibiis tantum, sed

eliam su i erant Genii (§. 55. 92), quin et

(Porphyr, de abstin. 2, 38. p. 1 72 Rbocr.).

cogitationum] Seneca (epist. 41. Op. p. 453 Lips.)

Gcnium respexissc vide tur. Ultcrius deinde pbiloeophando

progressus est Seneca (de quo т. not

ad §. 153). Locum inter Lunam terramque interjectum

Pliitarchue etiam (de orac. defect p. 416)

Genu's assignat: quos pluies esse quam homines

riinius (2, 7) refert.

РгаешШет] Pracstcs, rtçoÔxàtljç, JtçàfJMXOÇ*

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitcm nomi

nal, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

quod aedibus juacs tarent. Stephan, (ad Saxon, p.

34 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestiiis

cognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

et in lapidum etiam titnlis (Grut. 22, 1. 1065, 2)

¡lio nomine honoratur (v. et infra §. 164

s] E Fcsto, qui (p. 161 Dac):

leum, qui vim obtineret ve

rum omnium gerendarum.* Licet dnbium videri

possit, uum тега Fest i verba nunc legan tur. Quid

euim illa cum Genio commune habent? Verier vi

detur seriplio Varronis (ap. Augustin, de civ. dei

7, 13): Genius deus, »qui pracpositus est ас vim

ballet omnium rerom gignendarum.« Atqiic ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 391 Arcv.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi hic Genius celebratur

non modo in munis (Montf. ant. expl. L

p.318. Spanh.nnm. I. p. 147. Rasche II. 1. p.1364)

et iiiseriptionibus (Grut. 8, 3. 1006, 5); sed etiam

templi, ubi colebatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. 50, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui ,j;a9 Genius publient appel-

: м

: nostrorum

tus (Rud. proleg.) Arcturum finxit bon

mores , pietatem , et fidem pariter ae perjuri*

Jovi denuntiantem. Lucianus (Necyom. 11. T. III.

Martiani Capcllac .lib. II. §. li>4.

annuntíat potestad, etiam Angelus poterit nuncupari. Hos omnes Graeci âai- 154

twvaç dicuiit, àrto rox> дагципад eivat: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omnes minus lucidae splcndentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. 14 cc tarnen ita sunt corpulenti, ut bominum capiantur obtutu.

Hie ergo Lares, hie post membrorum nexum degunt animae puriores, quae \1ю

p. 15 Bip.) ipeu corporum umbras apod inferos

tccusarc hommes rcfert, quippe quae, ntpote eo-

(Ol. 2, 107) tcI Platonem (]

p. 107. Phacdr. p. 249 Stcph.) ante ocnlos habuit,

cujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus

(de deo Socr. p. i So Oud.): » Plato autumat sinn

vita agenda testes ct

■int arbltri ишшиш ИШ ПЛИ! «tiuriuu ,

eogitatorum. At ubi vita edita rcineaudnm sit, eundem

ilium, qui nobis praeditus fuerit, raptare illico

et trauere ad judicem atque illic in causa dicunda

assisterc: si qua commentiatur redargucre; si qua

vera dicat, asseverare : prorsus illius testimonio fern

Angelus] Cave credas boc nomine, quo

significatur, non nisi С bris (¡arios scriptores usos

esse. Usus est с Romanis jam Labco, e Graecis

Arístides (or. eiç 'A¿h¡vccv) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ар. Lactant 1, 7). Porpbyrins

quoquc (de abstin. 2, 58. p. 173 Rboer.

Isagog. ad Arietotclem 3) hue refcrri potest, dutyyiXXovxaç

inter deos ct homines memorans. Sed

eadem, quae Marti a nus, ante eum jam Plutarcbus

(de orac. def. p. 417) scripserat. Par Iter Pbilo Ju-

(de somniis Op. p. 586):

optimaeque, quae altius

piunt, aspernatae terre s tria, m "mis trac om nipo len

tis, tanquam magni regis aures et oculi videntes

Has Genios pbilosopbi, Angelot

sacrae literae vocant (ô âi Uçoç Xôyoç àyyk*

Àovç 6ÏCÛ-&E yuxXtlv) nomine aptissimo: suut cuim

internuntiac , patris mandata perferentes ad filîos

et ad ill um vicissim preces filiorum.« Confer Ho

mer! hymn um in Mercuriuin (569), et Orphicum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Reisk.),

Origencm (c. Ccls.), Plinium Secundum (paneg. 32,

5. p. 657 Cellar.), ac si lubct quae alibi (in palaeogr.

crit HL §. 92. 93) de illis nimtiis ex

posai.

àrto rov] Vulgaris baec ctymologia est (Plato

in Cratyl. p. 398 Stcph. Isidor, etym. 8, 11, 15.

p. 378 Arev.) a qua differt ilia Lennepii (in etym.).

Medioximos] Quasi medios próximos inter deos

et homines discurrentcs. Volcan. — Appulejus

(dogin. Plat p. 204 Oud.) »esse

ait, »qui sui rationc ct loco ct pot estate diis

mis sint minores, bominum natura majores.«

conspicis] Pro conspicitis in editis non Grotianus

tantum codex, scd Reichenauensis, etiam Basilccnsis,

et Darms (u( ten sis lia ben t.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Stepb.) dae

mon cs ait, quamvis prope nos sint, conspici ta

rnen non posse.

Lares] Manes intclligit illos, quos infra (§.162),

si vitae prioris adjuti fuerint boncstate, dicit in

vertí.

t] Intcllige: eolutum, sive:

•post animas a membrorum nexn solutas.* Non

pocnitebit eontulisse baec Gracca Maximi Tyrii

(15, 6. T. L p. 278 Reisk): •èjtuôctv âè àrto208

Martiani Capellae lib. II. §. 155.

plerumquc, si meritorum excellentia subvehantur, etiam circulum Solis ac

lüß flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram , quidxâfirj

та vsvça zavrl, xai то rtvsvfut, xat,

та àXXa та шбяео xaXcoôia, è£ <ov Técoç

rCQo6coQ[u6ro щ tyOXQ го Ócófia, 1° V*v

ètp&âoi} ка1 хата ßv-&ov (р%ето, avzrj âè

¿(py éavTrjç èxvrjÇafiévT} 6vv¿xei те avzr¡v xai

ÎÔQVtai. «

deguni] Opcrae prctium erit Ые e Díonyaio

Halicarnassensi (8. p. 522 Sylb.) mairie ad Marcium

(ilium haec insererc verba: »Si quia locas est,

qui humanas animas a corpore solutas recipiat,

meara non subtcrraneus caliginosnsque capiet —

nec eampi, quos Lctliacos Dominant; sed sublimis

et purus aether, in quo ajunt dûs genitos fortuna»

tarn et beatain vitam degere.« (Confer ар. Diog.

Laert 3, 44 p. 189 Meib. epigr. in Platonem et

rum infra §. 211). Sed ipsi Aristoteli visum

(ар. Cic divin. 1, 25) Icgiinus, animum, quum

e corpora egrcdiatur, domum reverteré. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam » vigere et vivera animum post

mortem, quum corpora excesserit« docet; et (Tuse. 1,

11) » posee ánimos, quum e corporibus excesserint,

in coclum quasi in domicilíum suum pervenirc.«

Alium Ciccronis (de consolatione) locum Lactantius

(3, 19) aflert, ubi Ule » castos animos« ait

■levi quodam et facili lapsu ad déos, id est, ad

naturam sibi síniilcm, pervolare.« Couferendus praeferca

nobilissimus Ciccronis (de amic. 4) locus, cui

addc Senccam, qui (ср. 79. p. 535 Lips.) animo

gratulatnr, »qutun emissus his tenebris et radditus

coelo suo fuerit, quum receperit locum quern occnpavit

sorte nasccudi. Sursum vocant ilium initia

sua.« Undc ctiam (cp. 86. p. 555) Scipionis Afri

can! • animum in coclum, ex quo erat, rediisse«

persuasum habebat, et pluribus locis (ep. 92 et

120; consol, ad Helv. e. 6.) praeeepta eadem repetit,

quae ei cum Platonicorum Trj eiç Та бсоцата

xa&ôôtà et ccvôâcû communia crant. E poëtis conferendus

inprimis Virgilius (georg. 1 , 226).

auae plerumque] Successive enim dignitatis gra«

dibits animas ascenderé deceban t veteгее. Sextua

Empiricus (9, 1 adv. pbys. 71 sequ. p. 508 Fabric.)

• animas, inquit, ne suspicari quidem licet quod

deorsum ferantur. Nam quum sint subtiles, et non

minus îgneae, quam acreae, sua levitate

feruntnr in loca superiora. — Quum itaqu<

Solis tabernaculum positae fucrint, habitant

qui est sub Luna, et hinc propter puritatem acris

accipiunt majus tempus ad permanendum: et utuntur

alimento convenienti, nempe exhalatione ex

terra ut cetera astra; nec habent in iis locis quod

eas sit dissoluturum. Si ergo permanent animas,

fiunt ejusdem naturae cum daemonibus.« Hand ali

ter Julius Firmicus (niathes. 1, 3 p. 7 ed. 1533)

scribit: »Quis dubitat quod per Stellas terrenis

corporibus divinus illc animus necessitate cujusdam

legis infunditur, cui descensus per orbcm Solis

tribuitur; per orbcm

sus.* Pariter Manes et

in Luna per aquam, dcinde in Sole per ignem

purgari docebant (Slosh, hist. Chr. ante Const sec.

3. §. 49 not 3. p. 862. ibique Augustin, baer.

с 46>

a lunari circulo] Plutarchus (dc fac. in

p. 943): » Omnia anima, ubi primum e

exiit, fall lege ad tempus vagatur ea in rcgione quae

terram et Lunam interjaeet« ¿üacrobius (soinn. Scip.

1, 11): »Immutabilem quidem partem a spbacra,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaria exor

dium; mutabilem vero a Luna ad terras usqwe

dixerunt: et vivere animas dum in

Martiani Capcllae lib. II. $. 158. 209

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunarô

interfusa medidas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos rjfu&éovç dicunt, quosque Latine Semones aut Semideos convenit me

morare. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex scmpiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo io7

consistant; mon antem quam ad partem ccciderint

permutationis capacem: atque ideo inter Lunam

tcrrasquc locum mortis et inferorum vocari, ipsamquc

Lunam vitae esse mortisque conlinium et ani

mas inde in terrain fluentes morí, inde ad supera

meantes in vitam revertí, non immerito existimatum

est. A Luna enim deorsum natura incipit cadueornm.

« (Conf. palacogr. crit. IV. §. 759 et Occllum

Lucanum de univ. natura p. 516. 529 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium с Chaldacorum

piacitis dispcrtit Psellus (ad Cliald. orac. ap.

Gallacum in app. p. 91): »animam curriculo vitac

iiumanae finito ad regioncm, quae supra Lunam

est, redire, cique sorte assignai! locum undique

luminosum. Nam qui subtcr Lunam locus, eum

undique tenebricosum esse: lunarem vero alternalim

lucidum et obscurum. — Graccorum contra doctri

nara animam faceré interitus ncsciam camque us

que ad elementa sub Luna sita cxtollcre.«

Semideos] Vide de iis Ovidium (met. i, 192.

14, 875; lier. 4, 49; in lb. 80), Statural (Theb.

5 , 518. 5 , 575. в, 111. 9, 576. Ach. 1, 71.

2, 565), Rutilium (1, 565), Faliscum (cyncg.

65), Scrvium (ad Acn. 1, 196), Ausonium (Id.

11, 21). Pro Tjiudiovç infra (§. 160) Latinis

Uteris bemitheos scripsit regionemque aliam indicavit,

in qua vcrscntur. Confer Ilcsiodum (op. 159), Diodorum

(4, 85) ct Lycophroncni (511). Inprimú

autcm hi Lucani (9, 6) versus mcmorandi:

» Quodque patet terras inter Lunaeqve

Semidei Manes habitant, quos ígnea

Innocuos vita patientes aetheris imi

Fecit et aeternos animam collegit in orbes.*

De Scmonîbus locus classicus est apud Fulgcntium

(in serm. ant p. 172 Munch.).

mundi commoda] Apud Acgyptios Strabo (1.

p. 24 Casaub.) tradît divinis bonoribus cultos cese

cos, qui aliquid utile excogitassent, et (17. p. 822)

ab Aethiopibiis deum haberi cum qui benefecerit.

E Graccis Pcrsacus, Zcnonis auditor, eos esse

dixit hábitos déos, a quibus magna utilitas ad

vitac cultum csset inventa (Cic. N. D. 1, 15 ct 42).

Ex bominibos enim dcos factos, unde Dionysius

llalicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarchus (in

plac. philos. 1, 6. p. 880) » semideorum « ajunt

«animas, relictis corporibus, in coclos ascendiese

— Hereolis , Acsculapü , Castorum , Ilclcnac ,

Panos ct nliorum innumerorum. « Quibus mox plures

addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§.62)

ct (§. 94) Jovis quoque bac de re decretum.

his animus] Quae uneis inclusa sunt, Ciceroni

(ар. Macrob. in somn. Scip. 1 , 14) debentur, ñe

que reperiuntnr in codicibus Basilccnsi, Darmstattensi,

et Dresdens!. Intrusa ca esse с glossa stiqua

eo magie videntur, quo ccrtius male sc babevent

commata sese excipientía »Iii animas « ct »Mi

animus. « Ccterum nota est differentia inter animnm

et animam. Hie est quo sapimus, haec qua vivimus,

,nt ait Nonius (dc differ, verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplia, quae in medium proferí, ad-

210 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

fidem fecero coelestiura, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis

dcrc poterat illud Romuli (Dion. Halicarn. 2. p. 119

Sylb.). Alios etiam, qui cum prodigiis nati, reccnsucrat

Apollinaris Sidonius (carm. 2, i(K> scqu.

p. 292 Sirm.).

fidem fectre] Et statim subjungit Herculis

plum , ita of verba ilia habuisse vidcatur a Claudiano

(seu qnis alius sit poëta) qui laudes Her

culis canens hune sic alloquitur (15. p. 396 Bip.):

•Fecisti de patre fidem. «

geminatae noctis] Seneca: »Roscidae noctis ge

mina vit Loras« de cadem Herculis genitura. Grot.

— Graeci quidcm scriptores triplicatam fuisse noctem

acribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lncian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. ст. 2,

2, 2. p. 54. Orph. Argon. 118), unde TQieÓrtégov

XéoVtoç; nomine insignitur a Lycopbrone (33) et

àZeÇlxaxoç TÇl6iXr}VOÇ appellatur a Pallada (antb.

Gr. 1, 38, 9, 3. p. 168 Bosch.): sed Remanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

18, 25). Et qnamquam vcrbum geminare ctiam

multiplicare significare poterit, id quod e voce tergeminus

eive trigeminus patct, sintquc practerca

qui numerum non definiant (Plaut. Ampb. prol. 113.

1 16 y adde tamen 158. Sencc. Again. 816. Ovid.

Hcroid. 9, 9); aliis tamcn locis, ut ¡lio a Grotio

laudato (Sen. Again. 805) numerum cxprcsscrunt,

nt Ovidius (amor. 1, 13. 45):

»Ipse deûm genitor, ne te tarn saepe viderei,

Commisit nodes in sua vota duas«

(conf. Sencc. de brev. vit 16. p. 228 Lips. Hie-

»onyin. alios). Servios contra (ad Aen. 8, 103)

cum Graecis facit: atque Arnobius (4. p. 145) et

Cíemeos (protrept. p. 20) tribus non content! vel

пол em fingunt

Tayes\ Cicero: »Tages quidam dicitor in agro

Tarquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altiua

esset impressus, exstitisse repente et enm affatus esse

qui arabat Is autem Tages , ut in libris est Etru9-

corum, puerili specie dicitur vient, sed senili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuisset

bubulcus, clamoremque majorem cura admiratione

edidisset, concnrsnm esse factum, totamque

brevi tempore Etruriam convenisse: tum illum

plura locntum multis audientibus, qui omnia ejus

verba execperint literisque

autem orationem fuisse earn, qua

cipliná contincretur. « Ovidius:

êJIaud aliter stupuit , quam quum Turrhenut

arator

Fatalem glebam motis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Suntere mox hominis terraeque omitiere formam,

Oraque Venturis aperire recentia fatis.

Jndigenae dixere Tagem: qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Citât Planciadcs libros ejus

inscriptos. Sed et Servías. Quoniam

sgpnum hic mendosam esse,' et ex grammatica bue

translatant, idque manifeetis JMS. libri indiens liquet,

ex locis hic laudatis lubens Icgerim: et ritum sta

tim genti, haruspicinamque monstravit, vel si ma

vis haruspiciumque. Et sane alterutrum fuerit,

quod vel ex intervalle, quod in MS. est, verum

esse colligo. Grot. — Lacanam in MS. suo testaiur

fuisse Grotius. IVos priscum codicem possidemus

qui ab bac scriptura пес unguem latum rece»

dit Quid vero illud sgpnum sit doccri enpimns.

Legendam arbitrer »et ritum statim genti

Ivita

Martiani Capellae lib. II. $. 157. 211

emicuit et ritum statim gentis eypnumque monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimenta lanitio, ас sitientibus undam fontis exhibuit.

ficus vox. Tertnllianus lib. L in Marcionem: »D¡-

vum posse videri Extorum inspirits, resque exspectare

futuras. « Влита, (in advers. p. 1233) —

Vid, de Tagcte Cicero de divin. 2, 23 et Ovid,

metamorpb. 1. XV. 555 (I. 355). Servios ad Aen.

VIH, 398 et Scholiastes Statii ad HU Tbeb.

516 (?) Tagetem ínter scriptores artis aruspicinae

numeran t, cum quibus etiam plane consentiunt Fulgentius

et asidoras. Goez.— Addere poterat Festona

(p. 337 Dae), Ammianum (21 pr. p. 193 Lind.),

Censorinum (de die natal. 4 f.), Statium (silv. 3,

2, 1), Lncaniun (1, 657), Columellam (10, 513),

alíosqiie. Sed magia sollíciti sumos de vocis txjpnum

interpretatione. Glossa quidem esse dicit » op

pidum Hispaniac, quod infra dicatur Sipponc,

sed facile perspicitur scholiastem prorsus nihil bic

intcllcxisse multumque sudasse , ut istam sal (fin

daret Interpretationen]. Variantes igitur in codicibus

lectíones perlustravi. Sed ¡n Monacensibus nihil rcperi,

nisi quod in nonnullie I, in pluribus Y in voce

ilia erat. Ñeque ex Anglicis aliquid accepi memo

ra tu dignum. In Dresdcnsi quidem substituitur supi;

sed e judicum numero Tagetem fuisse

audierit. Quod autem in Guclferbytano Cortius

pro eypnumtfue legit exitumtpie , initio quidem

mihi arrisit, comparatis nimirum liiscc Censorini

(17, 6) verbis: »Quare in Tuséis bistorüs, quae

octavo eorum seculo scripta sunt, ut Varro testa

tor, et quot numero sécula ei genti data sint et

fransactorum singula quanta fucrint, quibusvc Osten

ds eorum exitus désignât! sint, continetur.« Verumtamen

neque in has acquievi explicatione. Postqnam

enim videram eandem vocem sypnumt iiademque

litcris scripta m infira (§. 254) a

peti, statim mihi persuasi, banc unie

lectionem, ñeque culpandum Martianum de ea in

antiquissimis ritibus recensendis adhibita, sed nos»

met ipsos in illius vocis ignoratione reprehenden»

dos esse. Docucrat enim jam Gellius (13, %

p. 148 Conr.) »Romanos pro Gracco vrtvoç primum

dixisse sypnus , e quo sensim enatum sont*

nus.» Liquet igitur vaticinia per somnia, de qui

bus noster paulo ante (§. 151) cgerat, intelligenda

esse, additumque verbum monstravit eminentiori

sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mül

lerum quoque (Etrusc. II. p. 25 n. 16) persuasum ba

beo, si alterum Martiani locum et Gellium inspe xieeet,

non haruspicium substituturum fuisse.

ЛттапЛ Duas bic fabulas de Jove tangit, quarum

una ab Hcrodoto lib. II. refertur, quae narrât

Jovem Ilcrculi apparuisse in pelle arictina: altera

notior, qua refertur Ilammonem sitientem Libe

rum, quum exercitum per Africam duceret, ad

fontem deduxissc. Grot. — Vide Herodotum (4,

181), Pausaniam (8, 32, 1), Macrobium (Sat.

1 , 21) , et Stavercnum (ad mythograph. pag. 953.

957. 960). ïrcquuns ejus cognomen »corniger

Ammon« (Lucanus 5, 292. Siiius 3, 10. 14

572. Claudian. 4 Cons. Honor. 143. Ovid. met. 3,

17. 15, 309) ejusque cum cornibus picta imago

(Pal crit. IV. §. 600).

vestimenta lanitio] Linitium scribendum arbitra,

mur. Amroonis enim mystcria non lanam, sed finum

vestitui quaerebant. Siiius Itálicos libro Ш.

Punicorum (v. 24):

»velantur corpora lino.*

Barth, (advere, p. 1255). — Sed errat vir doctos:

primum enim non de Ammonis sacerdotibua illic

sermо est, sed de Ilcrculis Gaditaui, quod Drabenboreb

(ad Sil. Italic, p. 125) jam animadvertk:

27 *

Martianí Capellae .lib. II. §. 158.

Iö8 Quid loquar eos> qui primi mortalibus usum rerum majoraquo commoda

praestiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum

vini usumque compericns; frumentum Isis in Aegypto, Triptolemus

deinde, ctiam sí (ex Hcrodoti 2, 81 loco) demu9

non nisi lineis yestimentis in mysterüs Ammonis

locum fuisse, satis tarnen notus est latior vocis

lanae usus, adeo ut sérica ctiam lanitia dicantur

(Plin. 6, 17, 90), omnisque nendi texendique агэ

Loe Tocabulo contineatur; postremo non de vestitu

in mysterüs, sed de pelle arietina noster loquitur,

qua teetns Ашшоп apparucrit. Profecto igitur non

erat, qood inusitatum verbum linititim criticus ille

Marliano obtruderet. Quod rcliquum est, Cortius quidem

In Guelferbytano legit vestimentum pro veslimento

et sie etiam in Darmstattensi legitur; sed

vulgaris praeferenda lectio est.

qui primi] Lactantius (1, 18): » Artes quoque

suis inveutoribus immortalitatcm peperisse dienntur,

nt Acscnlapio medicina, Vulcano fabrica.» Adde

Oppianum (in piscat. 2, 15 sequ.) et Lucretium

(5. 13)':

» Confer enim divina aHorum antimta reperta,

Namque Ceres fertur fruyes, Liberque liquoris

Vitiyeni laticem mortalibus iitstituisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solemn! errorcl

Мглг.к. (ad Fulgent p. 90 a). — IVibil muto. Arnobius

(5. p. 176) Baccbum appcllat r> Nysium et

Scmcleium Liberum.« Ipse Cicero (pro Flacco 25),

si plurimorum codicum lectionem spectavcris, no

mina »Evium, Nysium, Baccbum, Liberum« jungit.

Et profecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove ct ]\Tysa compositum (Dio

dor. 4, 2; alii), non possunt Dionysum scriberc-

A iVysa enim gentile est Nysius, posscssivuin Nyseïi*

s sive Nysaeus (Steph. Byz. p. 500), nunquam

flfysus. Sed qui sola consuctudiuc ducti rationes

non exquirunt, illico clamant et errorem ее repe

risse gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut magie

usitatum, scribo; sed eos ctiam defendo, qui Dionysium

praefcrunt.

Osiris] Eundcm cnim hune fuisse quem Grace*

Bomaniquc Dionysum et Baccbum appcllarint,

multis jam demonstravi (in Pal. crit. III. §. 4C5.

IV. §.641. 643. 646. Add. Auson. epigr. 29 ct

50). Scd ipsi etiam Osiridi bederae inrentionem

tribnerunt scriptores tam Graeci (Diodo». 1, 17)

quam Latin! (TibuU. 1, 7, 35). Heyne (ad Apollodor.

5, 5. p. 571) de Dionyso: »primam notionem

«, inquit, »ei fuisse symbolicam et ex oriente

profectam neme dubitet; satis quoque constat naturam

ejus vim yenerandi ab initio fuisse declaratam

notionc in personam scu deum conversa."

frumentum Isis] Isis Aegyptios terrain eoleie

doeuit (Diodor. 1. 14. Isidor, etym. 8, 11, 84),

unde cum Cercre confusa in Aegypto est (Apollodorus

2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura de eo cupis, confer Diodorum(

l, 18), Pansaniam(I, 14, 1 — 3. 1, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, 5, 2), Antbologiam

Graecam (2, 47, 24 de Boscb), Stra

bonem (16. p. 750 Casaub.), Оvidi um (fast. 4,

550; met. 5, 646. 653; trist. 3, 8, 1; с Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 3. p. 103. 5.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 380; fab. 147.

p. 216. f. 277. p. 536. Munck.), Fulgcntium (myth. 1.

p. 10 Mnnck.), Servium (ad georg. 1, 19. 163; Aen.

1 , 323). Pictus etiam in gemmîs comparct (Winckelman.

catal. p. 70. not 239 sequ. Rasp. 1888

eequ.).

Capellae lib. П. $. io&. 213

apud Atticos docucre. Eademque bis lini usum sementemque monstravit.

Comminuendac frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclcpio Graccia mcdicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi 4SQ

usum et praescientiam procreati, ut Gar mentis in Arcadia ab eíTuso per raticinia

carmine mcmorata; Sibylla vel Erjthrea, quaeque Cumaea est, vel

Uni ■] et Isiact linígeri.

wQui ¡¡rege linigero circumdatur et grege calvo.

Grot. — Acgyptii vero etiam lancac Testis inreotionem

Isídi tribucrunt, utpote quae Mercurio do

cente prima lanam nere, et Testera ex ea texere

inToncriL G OEZ. — »>'¡]¡ regis filiam et textrinae

artis inagistram« Julius Finnicua (de error, prof,

relig.) Isidera appellat; quod praeterea Goezius do

cet, mc latejsse ingenue fatcor; quae enim de ca

comperta ЬаЬеЬаш omnia pridem (in palaeogr. crit.

IV. §. 595) exposai.

niiimno] Ylde de hoc deo Varroncm (ap. Non.

MarcelL 12. n. 56. p. 328 Merc), Yirgiliuni (Aen.

10, 76. 619), Minacium Felicem (25, 8), Scrvium

(ad Aen. 9, 4 et 10, 76), Augustinum (de civ. dei

6, 9) et Gruternm (in ioser. 96, 4).

assignat] Ita pro Grotiano

ises (Münch, ad Fulgent, p. 44) et

Vossianus ( Arntz. misc. p. 211), quamy is

ine exemple Ule verbi signare usas sit

Carmentis] Eyandri mater >'icostrala, alio no

mme Carmenta voeabatur, aliis tamen Carmentis.

Oridins :

ratem dociae

Egerat»

Idem:

• Carmentis porlac dexlro est via próxima Jano-ш

Et forte rectius, si etymologîcis credimus, qui r '

t, quod carerct fatí

dica. Gbot. — îVominis etymon prodîdit Ovidio»

(fast 1, 467):

»Jpsa топе, quae потен habes a carmipe ductum.

•

Qnod et Graecorum nonnulli (Dionys, llalie. I. p. 24

Sylh. Plutarch, in Romul. p. 51; quaest. Rom. 55.

p. 278) comprohant Strabo (5. p. 250 f. Casanb.)

simpliciter iiaç\iivxiv earn appellat Aedcm habuit

in regione octava (cf. Victor, urb. reg. 8).

Sibglla] Dc nominis etymo Varro (apud Lactaut

1. 6) ita statuit, »6u>vç déos, non deovç,

et consilium non ßovXijV sed ßv/.rtv appcllarî

Acolico genere sermonis; itaqnc Sibyllam dictam

esse quasi ^toj3ov/.T¡v.* Alia attulerant Salmading

(ad Solin. p. 80 ed. a. 1629), Fabricius (in ЫЫ.

Gr. t, p. 171 — 174; edit. HarL I, p. 229 sequ.),

et Perizonius (ad Aelian. таг. hist 12. 55. 5), qui

nonuít, tandem feminas fatidicas omnes hoc

appcllatas esse, sieut et Staveren fin mythograph.

p. 952) pluribus demonstra vit Primant

tamen omuiumque antîquissimam ab yifris пошел

accepisse refert Pausanias (10. 12), unde fortasse

Ildes accedit Hydio, qui (de relig. Persar. c. 52,

p. 591 sequ. ed. 1700) reliqnis omnibus originaspretis,

e тосе Phoenicia nbttV, spica,

licat adqnc firginis in Zodiaco sign urn refert.

Cumaea] Pro Сшпеа Munckerus ad llyginum

fah. 228 e códice Lcidensi profert Cgmea, idque

etiam exhibet Vossianus, ñeque illud maie. Vide

notam ad Livium 58, 59, et quem Drackenborchius

excitât Heinsinm ad Val. Flacc. i, 5. Ad214

. Martiani Capellae lib. TL $. IS9.

Phrygia: quas non decern, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, Herophilam

Trojanam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata. Ex hac divinandi possibilitate

datur Ccllarius ortbogr. Lat. p. 6. Ahntze*. (misc.

p. 211) — At vero Virgilius (Aen. 6, 98):

»Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla « cet.

Fabulam ipsam ubcríus exponit Ovidios (met. 14,

121). Nomen habet a Cumis, Campaniac oppido,

qnod Graecis Cyme (conf. Cluver. Ital. ant. 4. 2.

8 J Peregrin, de Campania felice in Graev. ct Bonn.

TJies. antiqn. Ital. T. IX, P. 2; diss. П. c. IS),

•icut Erythraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 64S

Casaub.), quas tarnen pleriqne inter se distinguunt

(vid. Solin. c. 2} Pausan. 10. 12. 4, Ct not. quae

■equitur).

decern] Sic Tcrbi cansa Scholiasta Platonis (p.

60 Rubnken.) ct Lactantius (1. 6), qui Yarronem

•ccutus primant cnumcrat fuisse de Persis, secun

dara Libyeam, tcrtiam Delphida, quartam Ct'mme-

Ham in Italia, quintam Erythraeam, scxtam Sa-

МММ», septimam Cumaeam nomine ¿imaltheam,

qnae ab aliis Demophile rcl He-rophile nominetur;

octavam Hellesponticam , nonam Phryyiam , decimam

Tiburiem. Paulo aliter Aclianus (rar. bist. 12.

55): EißvZZac rèrxaçeç, t¡ 'Eov&gaLa, r¡ Sa-

уйм, r¡ AíyvrtTÍa, r¡ Haodiuvi] ' oí dé <pa6i умХ

ïteoat, e£, wç eivat ràç rtâôaç ôéxa, oxv eïvut

xaï xt¡v Kviicùav xaï rijv 'IôvôaLav,

tlerophilam] liane noster Trojanam appcllat,

Lactantius Cumaeam, Plutarcbus (Pytb. orac. p.

401), Solinus (c. 2) aliique (Suidas П, p. 77)

Erythraeam; cum nostro conspirare vide lar Раи-

sanias (10. 12), ita tarnen ut et ipse Erythraeos

«fnoque sibi illam vindicare dicat (áfi<pi607¡TOv6l

yào zf/ç 'HootplArjç ядодьцотата EXXrjvuv).

Trojanam] Eandem quam modo Phryyiam

dîxerat, etsi Lactantius earn, quam Hellespontiam

dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

oppidum Gergithium«, a Phrygia distinxit; qnod Ue

dem fere verbis Suidas repetit

Marmensi filiam] Qnod eam Marmcssi vcl Mar

mensi (saepe enim veteres pro ss duplicata ne pe

nchant, et sic «antecessor' Graecis àvTLXtvÔiOQ

dictus) filiam ait, quum in vico ita nominato nalam

alii tradant, simile est ei quod JMclctcm quidam

Homcri patrem dicant, alii ad Mcletis fluminis ri

pas natu m. Grot. — Mermessi Salraasius ad Solía,

p. 92 pro válgalo Marmensi reponî jubet G ora.

— Variât nomen, quod alii Mermessum, alii (Panean.

10. 12) Marpessum scribunt, ut satîue sit

noslram lectioncm tiicrî, quam oinnes librî retinent

Grotiusque abunde défendisse videtur. Accedit quod

hominis nostro voeabulum est, non oppidi, ut pierisque,

nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

Marmenso oriundam. Cet cru m Tîbullus (2. S. 07)

distinxit Mermessiam ab Ilcrophilc :

Quidquid Amalthca , quidquid Mermessia dixit,

Ilcrophilc Phoebo yralaque quod monuit $

Stcphanus au (cm Byzantins (s. v.) Mermessum Erythracae

Sibyilac patriam fecit (cf. et Clero. Alex,

ström. 1, p. 323).

Symmachia] Venns qnidem hoc nomine nota

(Pausan. 8, 9, 3), de Sibylla autem Symmachia non

babeo quod dieam. Erythra pro Grotiano Erythrea

lcgerunt Cortius in Guclfcrbytano , Arntzenius in

Vossiano (v. mise. p. 211), ct ipse legi in Darjnstattensî

et Basilecnsi. Patris quoque nomen in

Darmstattensi non Jlyppolensis sed Hipotensis ecribitur,

nnde Hippotensis restituí.

possibilitate] Pro potestate. Voce illa вопия

Latina saepe atiter nostar (§. 333. C2i». 739).

Martianí Capcllae lib. IL $. 160. 215

Amphiaraus Mopsusquc celebrati. A medietate vero aëris usque in montium 160

terraeque conñnia Hemithci Heroesque versantur, qui ex eo quod Heram

terrain veteres dixerunt, Heroes nuncupate Ibiquo Manes, id est, corpori

ЛтрЫагаиз] Conferri possunt de hoc vate

Apollodorus (3, 6, 2), Pausanias(l, 34), Cicero

(IV. D. 2. 5; de dir. 1, 40 ; de leg. 2, 13), Propcrtius

(2, 23, 39), Statius (Thcb. i , 399 ¡bique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 19S Munck.), Appulejus

(de dco Socr. p. 154 Oud.) , et de ejus

oráculo quondam admodum celebri Strabo (9. p.

399. 404. 1С p. 762 Casaub.) et Valerius Maximus

(8, 15. ext. 3). Mopsus plerumque cum eo

conjiuigitur (Stat. Tbcb. 3. 521), licet longe alia

in regione ejus oraculum cerneretur (Strab. 14,

p. 068 Casaub. Plut, de dcf. oracnl. p. 454).

Htroesque] Fere codem modo Augustinus (7. 6)

• inter Lunae gyrum« ait »et nimborum et ventornm

cacnmina aërîas esse animas, sed cas animo non

oculis viderî et vocari Heroas et Lares et Genios.*

Parí confusionc ctiam Varro apud Arnobium (5,

p. 124) bacsitans »nunc aërios deos, nunc Heroas,

nunc antiquorum sententiam sequens Lares appellat,

quasi qnosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu ctiam îlle apud Dionysium

IlaHcarnasscnsem (4,. p. 207 Sylb.) jear' oixlav

TjQCûÇ iutelligcndus esse videtur. IVoster tamen Ge

nios et Heroes in assignandis sedibus dis tin xi t,

Graecoe secutus, qui Euscbio teste (praep. evang.

4, 3, 5; p. 141) daemonibus locum tertium, quartum

Hcroibus assignabant, et coelcstcs deos in

primis, deinde daemoncs bonos, tertio loco Heroum

animas colebant (conf. cund. 5, 4, 3; p. 182, et

15, 45; p. 845. Plul. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Satura. 1. 25). Primarius locus

de Hcroibus est apud Ilcsiodum (s. x. ij. 161):

'Avôqcov TjQcôcûv &eiov yévoç, oï xaÀéovrca

'Hfii&eot trçoTêçT) yevefi %ax> ànÛQOva

.и yalav.

Undc Catullus (epithal. Pel. et Thct т. 25):

O nimia óptalo seclorum tempore nati

Heroes, sálvete, Deúm genus!*

(conf. et v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et malí Heroes fingebantur, nocturnis oceursionibu*

perniciosi (Aristoph. Av. 1490), qualis erat Lybas

Ule ab Euthymo demum Temesa cxpulsus (Pausan.

6, 6, 5 et 4); quapropter in iiumo Hadrian! (Spanh.

II, p. 556) consulto additur: 'Avrlvooç 7¡QtVf

ccyudóq. . „

Herum ] Ab Hebraica etymologia, ad quam

ctiam Germanica terrae appcllatio props accedit.

Vulcan. — Bene MS. Eram. Veteres autcm intelligc

Graccos. Ulis cnim k'pa terra est. Vetea

tarnen Isidor! gloseariumt Hera, terra. Grot. —

Grotius praefcrt Eram, idquc firmat Vossianus

codex. Abntz. (misc. p. 211) — Codices quidem

Rcichenauensis , Borgianus ct teste Cortio Guclfcrbytanus

Eram habcht; verum non ab Hebraico

yTN, ut Vulcanius Yult, sed a Syriaco yvt Grae

cum eça dcduccndiiin. Suidas etiam (p. 849) : *"Еда

7] ytj « : Hcsychius autem (p. 1648) »'H(>a« scribit,

ubi mutato spiritu Juno intelligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eu пр. fragra.

с Sexto Empírico advers. mathem. 10, 515. Virg.

georg. 2, 525. 526. Macrob. Satura. 5, A). Att

eignis practerea locus apud Isidorum (ctym. 8, 11,

98. p. 593 Arev.) hujus est argumenti: »Ilcroas

dicunt a Junone traxissc nomeu; Graecc cnim Juno

7¡QT] (sic) appellator, ct ideo nescío quis filins ejus

secundum Graecorum fabulam r¡Qú)Q luit пцаси-

216 Martiani Capellae lib. IL $. 161.

161 humano praesules attributi, qui parentum seminibus manaverunt. Dcnique

haec omnia aeris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui ctiam

Summanus dicitiir, quasi summus Manium, Hie Luna, quae huic acri prac~

patas, hoc videlicet relut mysticum significante fa- rita Pyth. p. 60 Kfist.) Plutarchumqne, qui (d*

bala, quod аёг Junoni deputetur, ubi vol un t He- plac. pbilos. '2, 4; p. 886) ex Aristotele refer?

roas habitare. Quo nomine appellant alicujus me- .partem muudi infra Lunam affectionihus esse

riti animas defunctorum, quae! àr^wuç , id est obnoxiam, in qua parte etiam terrestria suas pa

riros aërios, et cuelo dignos propter sapientiam et tiantur mutationes.«

fortitudinem.« Plato tarnen (in Crat pag. 398 Plutonis] Nemo nescit a mythologicie aërie

Steph.) Hcroum generationem àltà TOV êçcotoç partem crassiorem Plutoni altribui. Phurnutus, quam

dérivât. de Jove, Junone', Neptunoquc dixisset, siibjungit:

dixerunt] Vossianus edixerunt, quod ctiam с àde%<poç dl avTcöv xai ó aôrjç etvai Xèyexai

membranis Lcidensibus protulit Muncfccr. ad Fui- yxù èôziv, 6 rta%V(ieçé6TccToç xai Лдобуеюта-

gent. myth. 1. p. 621, ubi ex Graecis et Latinis toç àrjo. Grot..— Repetit hace Geezius. Sed qulplura

cumulan tur exemple, in quibus compositum nam in hac acris regione commorentur, hoc erat

pro eimplici ponitur. Eodem fere sensu verbum explicandum. Praeter eos enim, quos in scqiienhoc

pro indicare et proloqiii adliiberi no ta vit Gro- tibus noster memorat, Plutarcbus (de facie Lu пае

novias ad Liv. 50, 4. Aic.tz. (mise. p. 211. 212). p. 945): »Animac« inquit »in regione terrain inter

Darmstattensis edixere babet. et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibo»

ibique] Isidorus (etyni. 8, 11, 100. p. 593. tempos praescriptum. Impîae enim et intemperan-

394) » Manes « inquit »dicuntur dii mortuorum, tes poenas flagitiornm luunt; piac certum tcmpns,

quorum potestatem inter Lunam et terram asserunt.« quantum ad lustrandum et corporis utpote mala«

De Manibus plura supra (ad §. 85) nionuimus. causae pollutiones abolendum sufficit, in aëris pn-

IYomen corum noster a mat: are derivandum eenset, rissima parte degunt, quam prata Plutonis (Xeiquam

originationcm quamvis absurdem tarnen an- fuovaç âdov) appellant. « PscIIus tarnen in brevi

tiquam esse non PIutarcLus modo tes ta tur, qui dogmatum Cbaldaeorum expositioae (ар. Gallaeum

(quaest. Rom. У2, p. 277) Genetae Manne voca- in app. p. 111. 112) »Plutonem sive infernóme

luilum ait pvöiv Tivà xai yévsôlV, r¡ faèovôav inquit »in varias partes dividunt, cumque modo

yèveôiv significare , verum etiam Fcstus (p. 222 deum appellant ordinis illius , qui circa terrain

Нас.) licet alia relatione: »quod per omnia ас- eortem suam obtinuit, modo regioncm sublunarem,

thejrea terrcnaque manare credcrentur.t modo medias inter actberium et mat erial сш muaaëcts

a Luna dißusio] Generatim Cicero (ap. dum partes obcuntem.*

Macrob. somn. Scip. 1, 17): » infra autem Lunam ¡Sutnmanus] Augustinus (4, 25): » Romani venihil

est nisi mortale et caducum, praeter ánimos teres ncscio quem Summanum, cui nocturna folntuncre

deorum bominnm geueri datos. Supra Lu- mina tribuerunt, colucrunt — et vix invenitur qtii

и am. sunt aeterna omnia. « Adde Porpbyrium (in Summani nomcn, quod audiri jam non potest, se

Martiani Capellae lib. II. $. 162. 217

est, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- 162

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lémures. Qui si vitae

prioris adjuti fuerint honéstate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae. Manes 165

saltern legisse mcminerit.« Legerat

Ovidü (fast 6, 731) versum:

»lieddita, quisquís is est, Summano te

runtur. «

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse alt.

Sed male Augustinus ne legi quidem illud scribit.

Legitur sane non solum in lapidum titulis (Gruter.

121, 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jun.);

sed apnd moltos etiam scriptores (Liv. 52, 29.

Cic. div. 1, 10. Plin. 2, i>2, 55. 29, 4. 14. Fest

т. Dium p. 125. Plaut. Bacch. 4, 8, 54; Curcul.

5, 1, 45 — 48. Arnob. 5. p. 125. 5. p. 185. 6.

p. 191.). Adde Summanaba liba (apud Fest. p. 545).

praeest] Omnino rectius, quam aliornm propter

est. Non enim solum eodicum auctoritate ilia lectio

nititur, ut Grotiani, Basilecnsis, Darinstattensis,

Hugiani, Monaceusium (C. D. E. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigiensis , ReicLenauensis ; sed

fons etiam apcrtus est, e quo noster hausit, siquidem

Varro (ap. Aug. de civ. dei 4, 10) » ter

rain Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proserpinae. « Causam cur quidam propior est scripserint,

in ridiculo etymo quaerendam esse arbitror,

quasi illius deae ïiomen a proserpere ducendum

esset. Sed banc opinionem jam Cicero (IV. D. %

27) refutavit, neqne de etymo apud Martianum

boc quidem loco quaestio erat. De Lunae cum

Proserpina antiquissima collationc vide Orpbicum

(hymn. 70). • :

corporibus delectantur] Communis fere omnibus

philosophie baec de animae hiunanae aifectione

propensîone sentcntia fuit. Philo Judacus (de

somn. Op. p. 586): » Animarum aliae

illigandae corporibus mortalibus quotquot

sunt terrae animantioresque corporum. Aliae

redeunt separatae denuo post praefinitos a natura

términos : et ex his aliae ante actae vitae desiderio

rursum ad earn recurrunt.« Adde Platonem (in

Phaed. p. 108 Steph.), ct Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 et 17). Recentior etiam scriptor Claudianus

Mamertus (ар. Boeckh. in Pliilolao p. 177

f.) baec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus: a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporalem vitam.«

Ceterum pro hisdem, quod Grotius edidit, co

dices Cantabrigiensis, Reichenauensie, et Darmstattensis

melius praebent itsdem, quod recepL

Lémures] Hos Manium genus esse recte dixit,

idque ex Ovidio (fast. 5, 456) etiam patet. Quae

enim de Manibus hie fabarum ope ejiciendis canit,

cadem Varro (ap. Non. 2, 515) dc Lemuribus*

Prac reliquia (Horat. epist. 2, 2, 209. Pers. 5,

185. Augustin. 9, 11) qui Lémures memorant,

hoc loco conferendus Appulejus est (dc deo Socrat.

p. 152 Oud.).

Larvae] Profecto vel Platonem ipsum (in Phaed.

p. 81 Steph.) ante oculos habuit noster, vel po

pulärem su um Appnlejum (deo Socrat p. 155 Oud.)

dc Lemuribus scribentem: »qui Lar vero ob ad«

versa vitae mérita nullis bonis sedibus incerta vagatione

ecu quodam exsilio pnnitur, inane terricu-

1 amentum bonis hominibus, ceterum noxium mahs>

218 Martiani Capellae lib. II. §. 163.

igitur hic tam boni quam truces sunt constitua, quos àyaàovç %aï xaxovç

164 ôaijiovaç memorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumque

praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura

id genus pleriqne Larvas perhibent« (add. Isidor,

etym. 8, il, 101. p. 394 Arcv.). Larva Straboni

(1. p. 19 f. Casaub.) est *r¡ fWQfwZwtrj« , recentioribus

«daifjLÓviov eldcoXov.* Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse vide tur.

Maniac] Festus- (p. 225 Dae): «Manias, inquit,

quas nutrices minitantur pueris parvulis, esse di

cunt Larvas, id est Manes, quos deos deasque

putabant, quosquc ab inferís ad superos emanare

credebant« (add. Strab. 1. е.). Graecis Maniac erant

Furiae (Pausan. 8, 54, 1). De Mania, Lariuin

niatre, confer inferiorem locum (§. 164).

Submaues] Vulgo Sumanes; tarnen jam Grotius

haec annotavit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut üs opponantur praestites, quos subjungit,

quorum etiam supra raeminit Capeila «5 Voseius

autem, teste Arntzenio (misc. p. 212), marginî

haec adlevcrat: »Legendum Submanes, аЛО Trjç

(tccvtjç, id est Luna, quum eos in iuGiua aëris regione

Martianus commcmoret, et (làvrjv vocitet

eorum praestitcm. Каш jam fere ad Lunam pcrventum

erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lunari

ingressa circulnm virgo. « Eandcm Vossii notam

Cortius libro etiam Lipsíensi adscripsit: et

quamvîs duo tantum, quod sciam, códices Darmstattensis

et Bodlejanus Submanes exliibeant, Britannicus

et Cantabrigiensis autem Summanes habeant ;

illud tamen recepi, Grotii nimirum, minime Vossii

rationibus motus. Hune enim malus abstulit error,

pfumqne Luna ñeque praestitum plurali nomine

appellari poterat, neque in sequentibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed » Lunarem circulnm «; nçc

deniqee locus Ule cum snperiori jungi potest, li

quidem bíc Juno Philologiam praesentem adhuc

docet, posteriori autem loco haec jam profecta erat

et a Junonc prorsus sejuncta.

praestites] Meminit Plutarchus problematis et

Ovidios :

» Praestitibus Sfajae Laribus videre Calendae

Aram constituí parvaaue signa deum.«

Grot. — Versus hi in fastis sunt (S, 129); sed

memoratu dignior erat alius (154), ubi poëta et

nomen praestitum explicat:

в Quod pracstant oculis omnia tufa suis.*

Plutarchus (qu. Rom. 50. p. 276) de Laribus quaerit,

iôiooç JtQULÔritaç (proprie praestites) quos(

appcllat. De Genio praestite vide quae supra (§.

152) monuimus.

Manuana] IVoroen ignoro, nisi quod cognatio

cum Manium vocabulo in prorata est Variât etiam

scriptura , siquidem e Monacensibus unus (C) Manuona

habet; alii (B. D. E) Montuona; Dresdensis,

Reichcnaucnsis, Darinstattcnsis, Britanniens,

Cantabrigiensisquc Mantuana; Gyraldus (op. pag.

214) Mantnona; Vossianus codex (Arntzen. misc.

p. 212) Manuina; Basileensis denique Montuani.

Aquilos] IVigros. Gloss. Aquilum fiéXav fûÇ

Xovx'lXXloç. Gloss. Isidor!: Aquilum fu scum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 5: a Siquidem

quum facitis atquc informatis deos, hos crinitos cffingitis,

alios laeves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, cacsios», cet. Male est in vcteri glossario

Papiae: Aquili species daemonum-, qui in similitudine

aquarum (?) apparent Grot. — »Aquilarum

apparent* in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectius. Sed non praetereundus est Festus (p. 34

Martiani Capellae lib. II. §. 164. 219

Furinaqne et mater Mania, Intempcriaeque, et alii triptes divorum degunt

Circa ipsum vero terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu 165

ibiqae а Dacerio laudatus Flautas (Rud. 2, 4). Cul

adde aJium Plauti locam (Poea. 5, 2, 152), Snetonium

(August 79), Saxonemque Grammaticum

duobus locis et ad eum Stcphaninm (p. 66 n. 49) 5

inprimis autcm Plinium (2, 7, 5. p. 72), quem ad

vcrbum exscripsit Arnoblus (3 p. 108) a Grotio

laudatus, nisi quod, ubi Ule alri coloria dixit, hic

aquilos substituit.

Fura Furinaque] Furinae festa Furiuaiia, ut

ait Varro ct Fcstus: saccrdos Furiualis. Dcae meminit

Cicero. Pro Fura vero Furia legendum puto;

utitiir numero singulari saepe Tullius. Grot. — De

luco Furinae con f. Ciceronem (de Pí. D. 3. 18) et

Aurelium Victorcm (dc viris illustr. 65). Forinam

. quoque dictam esse vnlt Ursinus (ap. Crcuz. ad

Cicer. 1. I.); tamcn dubito num hue refcram Fori-

Harum Geiiitim in lapide (ар. Grater, 9. 5). Furin-

P. Victor in quarta décima regione urbis Romae.

De Maniis vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

confer Müllerum (El ruse. U. p. 101).

Intemperiaeque] Duae sunt vim babentes per

intcmperantiam nocendi, quas Gato jubet sacrifi

cio propelli. Hinc pbrasis »intemperiis agi«, usitata

Plauto et alus. Grot. — Vocis intetnperiae quum

latior et angiistior notio sit, nt nostrum intelligamus,

omnino Plauti locus (Au). 4, 4, IS) adscribendus

esse videtur: »Larvae bunc atquc intemperiae

insaniaeque agitant senem. • Larvis igitur adnumerat

intemperias, ct quamvis spccialiori etiam

sensu vox accipi possit, boc'tamen loco universe

positam censeo pro iis, quos llcsiodus (theog. 217)

VTjZsoJtoLvovç appcllat.

triptes] Lege thripes. Одгф est id quod mini

mum est in quaquc re, unde et in avium genere

naque cum gemino 14 exhibent codices Britannicus, \}çiïp minima est, et in vermium specie: sed et

Cantabrigiensis, Basileeusis , et Reichenauensis.

Mania] Varro ct Macrobios »Lariam

volunt, alii »aviam.a Constat certe aliquam ex

fnriali genere deam fuisse. Gloss. «Mania, /¿avia.*

Gloss. Isidori: nFormidinum imagines.» Grot. —

Verbis baud dubiis Macrobios (Saturnal. 1, 7) et

Varro (L. L.. 8, 11) Arnobiusque (3- p- 124) Ma

níala esse »matrem Larium« affirmant, unde et

noster earn matrem appcllat. Ac si Festus (v. Ma

niac p. 223 Dae.) eandem »Maniarum avian* matremve

« esse tradit, id tantum inde colligo, quorundam

e sententia a Mania fuisse Lares, a Laribus

Manias, illius Maniac ncptes. Atque Larium

haec 'mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48)

Lara sivc Larunda, Latina ctiam Muta est appel

late (Ovid. fast. 2, 599. Lactant. 1, 20. Auson.

idyll, monosyll. de diis 9). Man! ¡fe sacelli

homines vilissimi hoc nomine appellantur. Vide

Hcsychium. lAezovç ^çiJtTovç Óqoúv, proverbium

est, quo utimur quum demonstrare volumiis in ejus

potestatcm aliquem venisse, qui ei occinat illud

Hcsiodicum :

"E%et vv 6s itoXXbv âçsicov.

Pater tarnen cryptas malebat, àiïO XOV xQVJtTstV,

pro iis , quos supra operianeos dixit. Grot. — In

códice Vossiano glossac exponunt per illusores a

verbo tçLjîTù}, illudo. Arntz. (misc. p. 212). —

Eq-iidcm banc praefero explica tionem: dixerat no

ster •Intemperiae aliique triptes divorum«, unde

colligitur triptes genus esse Intemperiarum , quales

illae sunt, quibus omnis agricolarum spes elnditur,

unde solemnes liorum dc avertendis vel prohibendis

Intemperiis preces (ар. Catón, de R. R. 141.

p. 105 Gesn.) legimus; verbi causa Robigo, quae

28 *

220 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

166 aestu1 collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlegethonta

sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Pluton:

Ovidio quidcm (fast. 4, 911) dea est. Praeterea

teste Psello (Stanley pbilos. orient, in Clcrici op.

philos. 1,-2, 16) Chaldaei statuerant daemoncs,

acrios et terrestres, qui animis bominum illuderent.

— Observa dcnique a Basileensi códice vocem triptes

prorsns abesse.

madoreque] Varianten! quulein lectionem с Guelferbytano

affert Cortius »odoreque infcrto«; sed no

stra multo mclior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roeth.) de circulo Luuari »pervenirc

ad cum«, ait, »omnis materiae excremcntum.

« Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 754 Lips.): »aër

qno propior est terris, boc crassior, quo editior

et longius a terrarnm colluvic recessit, hoc sincerior

puriorque est.« Conféras hic quae Plato (in

Phaed. p. 110 Steph.) de terra dixit. Hinc et Ci-,

cero (Tuse. 1, 19) de animo, »qui si permanet

incorruptas suiqiic similis, necesse est ut penetret

et dividat omne coelum hoc, in quo nubes,

imbres Tcntiqne coguntur: quod et bumidum et caliginosum

est propter exlmlationes terrae. Quam

regionem quum superávit animus naturamque sui

similem contigit et agnovit, junctus ex anima te

nu! et ex ardore Solls temperate ignibus insistit

et finem altius se efferendi facit.« Pariter Sextus

Empiricus (9. p. 568 Fabric.) »animas«, inqnit,

«ne suspicari quidem licet, quod deorsum ferantur.

Nam quum sint subtiles, et non minus igneae,

quam aëreae, sua levitate magîs feruntur in loca

superiora. — Quum igitur extra Solis tabernaculum

positae fuerint, habitant locum, qui est sub

Luna, et hinc propter puritatem aërie accipinnt

majus tempus ad permanendum et utuntur alimento

conveuienti, nempe exhalatione ex terra, ut cetera

astra, nec habent in iis locis, quod eas sit dissoluturum.

« Atque eadem apud Jamblichum (in Stohaei

eclog. 1, 52, 55. p. 907 Hecr.), Porphyrium

(antr. nympb. 12. p. 12 Gocns.), alios (Stob.

1. с. 1, 52, 42 p. 1001) legere licet. Vctustissimorum

Aegyptiorum banc opînionem jam fuisse

Jablonsky (in pantheo p. 50) nos docuit.

Pyriphleyethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Grot. — Et adde

Ciceronem (de N. D. 3, 17). Quoniam autem »pocticae

adumbrationis« noster meminit, ncque ad

Arnobium neque ad Ciceronem cum respexisse verisimile

est, sed potius ad Homcrum (Odyss. «.

315). Latini poëtae versus causa non poterant

toto nomine nti, quapropter Phlegethon tantuin

usurpant (Silius 15, 564. Statius Thcb. 4, 523.

Virgil. Aen. 6, 265. 551. Seneca Oedip. 162.

Thyeet 1019. Agam. 748).

impietas\ An non impietatis? Grot. — Minime;

neque assequor, quid G rot ¡o in mentem fuerit,

quum vocabula antecedentia •volutata colliditur

animarum « sine nominativo Substantiv! intelligi

omnino non possint! Multo tarnen pejus Vonckius

(spec. crit. p. 82), qui quum perspicerct Grotianam

conjecturam per sc stare non posse , alteram addidit,

atque » anima eorum« pro eo quod in omni

bus libris exstat » animarum « legi jussit! Pessima

utique intcrpretandi ratio est, scriptoris locum, quem

capiamus, funditus evcrtcre! Nihil igitur muordinem

sic restitue: «Hinc

Martiani Capellae lib. II. §. 167.

221

quem etiam Ditem Vejovcmque dixere. Ipsam quoque terram, qua honiinibus

in via est, referciunt longacvorum. chori, qui habitant silvas, nemora,

lucos, lacus, fontes, ас Eluvios, appellanturque Panes, Fauni, Fones, Satyri,

qne sollertia poëticae adumbratíonie (sollerlium poctarum

adombratio) allnsit tractom Pyriphlcgethonta,

atque animarum, quas Vedlns adjudicarit (ipsi niminun

Phlegethonti), impictas (id est animae irapiae)

perenni strcpitu in eo volutata colliditor. t

idem Pluton] Ita codex Hugianus et Monaccnsis

(B). Alius (E) > Pintón idem* habet Utrumque

melius quam Grotianuui: »Id est Pluton.« Ncc

sic uecesse erit, cum Grotio glossema statuere.

terrant] JXullus dubito iis, quae nunc sequuntur,

ausam praebuisse Ovidii versus, ubi Jo vis baec

refer t (met. 1, 192) verba:

»Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nymphae

Faunique Satyrique et monticolae Sylvani :

Quos quoniam coeli nondum diynamur honore ,

Quas dedimus certe terras habitare sinamus.*

Quibuscum plures etiam ejusmodi deos idem poëta

(Ibis 81) al loquitur:

*Vos quoque plebs superúm Fauni Satyrique

Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideumque genus.*

(Adde insupcr metam. 6, 392).

qua hominibus] Vulgatae "quae hominibus«

praetuli illam lectionem quam plurimi praebent co

dices, Monacensium quatuor (В. С. D. E), Vossianus

(Arntz. misc. p. 212), Darmstattcnsis , Britannicus,

Cantabrigiensis , et Bongarsianus. Rem

ipsam tetigerat jam Accius apud Jüfacrobiuin (Sat. 6,

5) versu:

»Et nunc silvícola? ignota invisentes loca.*

Panes] Discerncndi nimirum a Pane, qui inter

máximos refertur deos, bi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumquc (Ovid, fast 1, 397 ; ber. 4, 171;

met 14, 658) juncti.

Fauni] Ad huuc Ennii vers um, quem Cicero

(div. 1, SO) laudat,

»Fersibu* quos olim Fauni, vatesque canebant*

Varro (L. L. 6, 22) observât: »Fauni dei Latínorum,

ita ut Faunus et Fauna sint; hos versibus,

quos Tocant Saturnios, in silvestribus loéis 1raditum

est solitos fori: a quo fundo Faunos dittos. «

(Add. Aur. Vict or. gent. 4. Lact an?. 1 , 1 о et

Pomp. Laet. de sacerdot. 1. in Clausing, jur. publ.

I. p. 87). Quemadmodum Varro obscurum eis in

silvestribus loci s domicilium adsignat, ita Plinius

(30, 10, 24) inter nocturnos deos Faunos refert

Cicero denique (N. D. 3, 6 f.) »Faunum quid sit

omnino se nescire fatetur.« (Conf. Gerhard del

dio Fauno e dei suoi seguaci. Rom. 1825).

Fones] Lege »Fontes.* Citât tarnen С y raid us

» Fines *, quod non improbo, si pro te nui ais accipias.

Per » Fines jura tum« refert Livius hac for

mula: »Audi Jupiter, audite Fines , audiat Fus.«

Glossa tarnen Isidor! : »Fones, dû silvestres.* Grot.

Varians lectio est Foni: sed Saluiasius (ad Soliu.

p. 414) scriptum rcfert IIôvoç pro Ilàvoç, additque:

»inde Latinum Fonus, et ve teri more scribendi

Faunus.* Equidem non repugnarem si quis

variantem lectionem Foni, quam Grotius ad margincm

rejecit, prac tul erit. Certe melius id esse

censemus, quam G roí ¡i uti conjectura, quae nul

lius codicis auetoritate firmata est

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de Satyrica poesi 1, 2; v. Crenü mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

222 Martiam Capellae lib. II. §. 167.

Silvani, Nymphac, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Fanae, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare. Hi omnes post prolixum aevum

Ad quae Barthiiis (in advers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam aotamo. Sed et ал-

tiquiores ita dicebant Glossae veteres: Fatnus

atque Faunas' fuisse ex infcriori loco (§. 667 ibique

noL) colligi potest. Itidem de locis, ubi ecbo

auditur, Lucretius (4, 384):

*Haec loca caprípedes Satyros Nymphasque lenere

Fini ti mi fu (¡lint , et Faunos esse loquuntur.*

Fatui] Meminit hujus nominis in feminine inter

alios Arnobius, masculin! Serví us, qui Inuum Fatnum

Fatuellum dictum ait: utriusqnc Donatus ad

illitd Tereatii »Fatuus est, insulsus, tardus* : fa.

tuus, inquit, inepta loquens, a fando fatuus dicitur.

Inde Fauni Fatui et Nymphae Fatuac. Grot.

— Vulgi supers titioncm testatur Plinius , dum (27,

12, 83) berbae meminit, qua Fatui a mtilieribus

Fatuaeque] Gabinius Bassus apud Lactantium

(1 , 22) »Fauni in Latió sororem et conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribns fata canere

consucvissct, ut Fannus viris« (add. Cic. de divin,

1 , 4 Ii. HO). Bonam deam autem Macrobias (Sat.

1, 12) Fatnam a fando dictam scribit.

Fantuae] Fantua : ut Mana Mantua, sic Fauna

vcl Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refert Fenta, forte sit Fantua vel Fcntua. Grot.—

Nomon ipsum reperies apud Saxonem Grammaticnm

2, p. 22 Stepb.). Scd juvabit totum locum, quia

fere eadem, quae nostcr, habet, adscribere:

• Trux Lemurum chorus advehitur, praecepsque

per auras

Cursitat, et vastos edit ad astra sonos.

Accedunt Fauni Salyris Panumque caterva

Munibus admixta militât ore fero.

Sylvanis coëunt Aquili Larvaeque nocentes

Cutn Lamiis callan participare student.

Saltu libran! ur Furíae, glomerantur eisdem

Larvae, qua» Simiis Fantua juncia premit.»

quasi Fantuus a fando, quia Fannie oracula edebat •

(Conf. Aur. Viel, de orig. gent 4. ibique Ennium).

■ vel etiam] Sic vulgo et apud Grotinm, sed fortasse

e Cantabrigiensi reponendum sive. Ccrtc enim

noster ejusdem nominis non nisi diversam pronuntiationem

notaturus erat, ut etymon vocis fanum

adderet, quod a divinando, sive fandis eventuris

deduxit, secutns Varronem (de L. L. S, 14 sequ.),

Servium (ad Aen. 7, 47)- et Frontonem (ap. Daccr.

ad Fest v. Fanum p. 143).

prolixum aevum] Ergo hi dii non immortales,

sed longaevi, ut et ipse Capclla nominat. Et hac

ratione forte Virgilius dixit:

»Sylvins Alhanum tua posthuma proles,

Quem tibi lonyaevo serum Lavinia conjux

Educet siluis.«

Lonyaevo est indigeti jam facto (?). Jdcm ferme

testatur anetor epigrammatis de aetatc animalium

de Nymphis, quum prius de Phocnicc dixisset

»Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo .

Nymphae Hamadnjades quarum lonyissima vita

est. «

Ubi perpetuo improprio dlcitnr. Grot. — E Graccis

Pansanias (10, 31 f.) »Nymphast ait »annos qnidem

vivere innumcrabiles, non tarnen esse mortis

immunes.« Piatonis (in Epîn. p. 982 Stepb.) doctrinam

de animalibus Iongaevam vitam degentibus haec

sapinnt. Atque conferre praeterca operae pretium

ei-it Plutarchum (de oracul. defectu p. 415) adducentem

Ilesiodi versus, qui alibi frustra quaeruntur.

Epigramnia, quod Grotîus citât, in anthologia La

tina Burmanni (IL p. 422) reperies.

Martiani Capellae lib. II. <$. 167.

moriuntur ut homines, sed tarnen et pracsciendi et incursandi et noccndi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc 168

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Juno aetherea seu Vesta est;

ut jam immortali divaeque praccipit dicens : jam sede in concilio Jovis dilecta ;

demumque de acerra virginis partem sumit. Tunc portitores divae correpta 169

lectica magno earn molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex niillia

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex phthontua

adhuc] Tuns, inquit, о Philologie, Genius

▼el potiiis (si ita dlcere licet) tua Genia, r¡ 6ov

ôccLfuov (femínae ením Nymphae mulieribus attributac,

ut masculis Genii) ínter priores Genios lo

cum liabebit. Te vero ego jubeo in ipso dcoriim

concilio locum habere. ConCundit autem Junoncm

cum Vesta , quod et alii faciunt. Grot. — Multa

hic sunt monenda. Primum, quod ad lectionem

attinet, perperam in editis consistet Iegitur, quod

e Cantabrigieusi códice, .qui omnino melius con

sistit exhibe t, corre xi. Deinde corrupit G rotins

lectionem, edens eccum: femininum enim »Juno

aetherea« proxime sequitur, unde anteriores ctiam

editiones , pariter atque codices , eccam habent.

Exhibent illae ctiam »m concillo», ubi partícula in

a Grotio ncgligenter est omissa. Quod vero ad interpretationem

, errat Grotiue dearum confusionem

arguens. Juno enim neutiquam dicit, se Vestam et

Philologiae Junonem (Geuium) esse; sed de Vesta

loquitur, quem Genium muliebrem Junonem dici

neque ipse Grotiue ignoravit, multiquc praeterea

testantur tarn scriptores (Dionys. Halicarn. 3. p. J 59

Sylb. Tibull. 3, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin.

2, 7, 5. Senec. epist. 110. p. 640 Lips.) quam

lapidum titnfi (Grut. 24, 1—5. 25, 11. 410, 5.

1065, 6. 1159, 2. Fabrett. p. 73. 74. Donat.

suppl. ad Murat. 12, 1. 7. 11. 13. 15. 5. 7. 8.

10. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Pio-ClemenL L p. 172.

173. ed. Mediol. Chiaram. p. 68. De Vita annal.

Bener. I. p. 101. not. Montfauc. antiqu. I. p. 317.

Turneb. adversar. 16, 19). Appulcjus tarnen (de deo

Socrat. p. 152 Oud.) muliebrem Genium maluit Gei\

Bene distîii vit Junonem aetheream ab

ca, quae hactenus Philologiam edocnerat, quamque

supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hanc aelheream

autem Vestam dicit, quia aether ignis acque

ac Vesta habebatur. Macrobins (in Saturnal. 3, 4)

ad Virgilii versum:

»Junonis mat/пае primum prece numen adora»

observât: »Eodem nomine appcllavit et Vestam,

quam de numero Penatium aut certe comitem eorum

est.«

dilecta] In editis legi tur directa¡ sed recepi

illud e códice Hugiano. Totam nunc locum

sic intelligendum esse equidem persuasum habeo,

ut Juno aëria Philologiae dicat: » Inter Genios (de

qulbus modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhuc mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ccce earn)! Juno

aetherea seu Vesta (ipsa) est, tibiquc utpote jam

immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis sede.«

tonum primum] Coelorum distantiam per tonos

me ti un tur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4:

■ A Lunac circulo abest circulus

224 Martiani Capellae lib. П. §. 1G9.

gis complevere coelestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam teuerumque

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja-

170 culati fulgoris radios re vibrare. In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

quo loco Mercurïî sídus vehitur« cet. quae îbi quaere:

nam admodum ad horumlocorum explicationem conducunt.

Glossac Capellae ad voccm Limmata: » Cir

cuí! caelcstes música rationc vel tono vel seniitonio

comprehenduntur.« Vide Macrob. ad somn. Scip.

Grot. — Quodsi ita Hyginus, prefecto male scripsisset.

Scripsit potius (poet. astr. 4. p. 485 Munck.):

■ Ab hoc (Lunae) circulo attest circulus semitonio,

quo Mereurii eidus vehitur.« Ac sic demum men

sura cum illa Martiani convenit, qui »tono com

pleto a terra in Lunarem circulum progressant*

Philologiam fingit, ltinc ad Mercurium (§. 171) hemitonium

permeantem. Sed memini accuratius me

banc rem olim tractarc (in philolog. crit. HL §. 283),

et demonstrare tonos non solum sonos, sed etiam

întervalla significare, multumque interesse inter

metiendi rationem. Licet en im non negem distantiam

inter corpora coelestia primum música ratione

aestimatam fuisse, postea tarnen matbematicorum

iiitcrvcntu factum esse arbitrer, ut geométrica ratio

cum illa confunderetur, immo pracvalerct; PHnium

tarnen cum magno Boeckbîo (in Daub, et Creuz.

stud. HL p. 89) ignorantiae in música arte accusare

nolim. Magis enim ille sobrius geómetras, quemadmodum

opus suum posccbat, secutus, întervalla

correxi t, licet ficttonis ex harmonía non ignaras

videri vellet. Sed praeter Plinium (2, 21 ct 22)

de distantiis planctarum confer Macrobinm (ad somn.

(Scip. 2. 3 extr.) et llyginum de limitib. p. 171

Goes.), cujus tabnlam in Monacensi ctiam códice

D fol. 4S b ante Martianum depictam vidL

viginti sex] Unus e codicibus Moi

nos tro (§. 610) 123 passuum est Quibus igitur

numeris multiplieatis tonus vel 15,750000, vcl

15,373000 passuum crit Sed Hugianus codex

multo minorem numeram praebet, quippe qui cen

tum omit tat.

tencrunujue corpus] Lunam enim »aetheream

terram« physici voeaverunt, docente Macrobio (somn.

Scip. 1, 11 ct 19). Ac sic etiam Acgyptii (Proel,

in Timacuni 1. p. 43). Hörem aëris et Lunae iiliuin

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi I Debet banc compara I ionem popular!

suo (Appulej. met. 11. p. 737 Oud.), qui ct ipse

»plana m rotunditatcm in modnm speculi Lunae ar

gumentum* appcllaverat.

adjaculati] Delenda erat, quae apud Grotium praecedebat,

partícula et auctoritate codicum Britannic!,

Cautabrigicnsis, Darmstattcnsis, ct Ilugian!. Yidct

enim Philologie globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris rcvibrare (conf.

§. 110). Ye rhum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpavit Significa tur eo, Lunam

splendorem suum extrinsccus acciperc.

in eo] Omnia mystcria in Luna esse reposita

docet. Vere etiam Plinius (2, 9, 6): ■> Omnium adviucit

novissimum sidus terrisque faiuiet

in tenebrarum rcmedium a natura

repcrtum, Lunae. Multiform! haec ambage torsil

ingenia contemplant iinn.« Dicto fidem faciunt in

autiquissimis temporibus pronuntiata ab Jobo (31,

26) verba, Latrniique herois fabclla. De Li luco

Martiani Capellae lib. II. $. 170. 225

arcusque Dictynnae, tympanaque Cybeleïa videbantur. Triformis ctiam discolorque

vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornígera

et áspera videretur aggestionibus, opportuna tarnen et fêlera et cervara, et conctiam

pastare Plutarclius (sen quisquís Iibri dc fluminibus

anctor fuerit) scribit, supcrstitiosum hunc

solam Lunam veneratum esse profundaque nocte

ejus mysteria eclebrasse.

sistra] Plutarchus (de Is. p. 376): »Sistri su

perior! parte rotund! conspectus admonct de qua

tuor corporibus quae concutiuntur. IVam quae pars

mundi ortui ct obitui est obnoxia, ca con tinetur

globo Lunae, inque ea omnia moventur ac mutantur

rationc quatuor elemcntorum, ignis puta,

terrae, aquae, et acris. « (Conferre licet Appui,

met. p. 759 Oud. ct Baccbini de sistris dissertationem,

Traj. ad Rh. 1696. 4 praetcreaque Fabrctt!

Inscr. p. 467. 488).

Eleusinaque lampas] Sic Eleuêinam Cererem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. GnoT. — Non Arnobius

tanttun, sed melior ctiam scriptor, Minucius

Felix (21, 1), Ccrerem solo Eleusinae cognomine

denotavit

Cybeleta] De Cybeleïis cerimonüs sivc mystcriis

vide Apollodoruin (5, 5, i).

triformis] Arnobius (3. p. 119): »I4on indocti

rîri, ncque quod induxcrit libido garrientes, Dianam,

Ccrerem, Lunain, caput esse unius dei tri

vial! germanitate pronuntiant: neque ut sunt trinac

dissimilitudines nominnin , personarum differentiae

tres esse: Lunam bis omnibus vocari, atque in ejus

vocamen r el ¡quorum Seriem coacervatam esse cognominum

« (v. Prudent, in Symmach. I, 365). Addc

illud Ovidii (her. 13, 79):

• Per triplieis vultus arcanatjue sacra Dianae*

et (met. 7, 49):

«per sacra triformis « —

et Horath' (od. 3, 22, 4):

»diva triformis«

Graecis: Bçifito то'цюофод (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericum , ut ct alibi, a vertendo,

то xvxXoipoQovfievov. Grot.

áspera] In IMS. videtur fuisse »et sphaerica

crederetur. « Grot. — Male. Aspera tmim agyestionibus

videbatur Luna. Sic enim, non eyestionibus,

legendum esse me docuerunt codices Menaceпаев

(В. С. D. Е) et Darmstattensis. Unde ctiam lectionem

»parum áspera « in Hugiano códice sprevi. Lu

nae enim superficies omnino áspera nobis quoqtie

videtur (conf. Plutarch, de facie in Luna).

feiern] Felis Lunae (quae hic cum Diana, Cerere

Cybeleque confunditur) sacra eo, quod narratur

se ad Lunae conversiones mutare, mirabili

ÔVfJUta&eict, qualem aclurus, scu felis mas, cum

Sole habet Sed et felis apud Acgyptios Isidi sacrata.

Isis autem Luna est Ghot. — Felis Lunae

teste Plutarcho dicatur ÔLCi TO rtOtxLÀOv xcù Wyxovqybv

xai yovtfiov TOV &7¡gíov, et eo quod

narretur se ad Lunae conversiones mirabili 6v[Xitu-

■д-eía mntarc. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Cerere, Cybeleque confudit, ut Grotio

visum est; sed mysteria tantum harum dearum

omnia in Luna reposita esse finxit. Quod ad Plu

tarch! locum (dc Isidc p. 376) attinet, ex eo praecedentia

verba non praetercunda erant, quae hace

sunt: »Curvauiini sistri in vértice infigunt feiern

humana facie. « Humanam ci esse faciem noster

qiiidcm non dixit, neque dicerc potuit, sí sistra,

quae feiern in superior! parte repracsentant (v. Bacchln.

dc sistr. p. 16. Montfaiic. ant. cxpl. DL tab.

226 Martiani Capellae lib. П. $. 171.

J71 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam

conscenderat, ad CyUenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

172 ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus lactabundus occurrit. Inter

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervenit. Sed mirabatur

ilia obsequentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci dicebant

ipsi deo nuptam fuisse Cyllcnio, nulla prorsus invidia titillata, vir-

175 ginem complexa constrinxerat. Hace autem Facundia, nam illi hoc erat vocabulum,

in Philologiae penatibus se ortam educatamque memorabat, noc

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

117. Cassai, de profanis ritibus Aegyptiomm 24,

p. 77. Gaussei mus. Rom. 3. tab. 15 seqn. Begcr

thesaur. 1П, p. 599. Sallengre tliesaur. II. p. 1589)

ante ocuJos Labuit. Quod reliquum est, Ovidius

quoque deos fingens Typbonetn fugientes et in

animaba sesc transmutantes (met. 5, 550) »latuit«

inquit,

»Feie sóror Pboebi, nivea Saturnia vacca.»

Adde Apollodorum (1, 6, 5), et Hugii librum ver

nácula lingua scriptum (Mythos p. 75 et 171), cui

tarnen concederé nequeo, nomen ßfestis nihil! esse

et apud vetere s ouines corrigendum, quia in tota

lingua Aegyptiaca frustra qtiaeratiir. Omnino enim

(Scholtz lexic. p. 61) nischti significat magna.

cervam] Haec Dianac sacra, quae cum Luna

eadem; bine sXa<pr]ß0Xog, äXatptjßoXia, iXatpia,

iXa<puxLa dicta, sed et èXXoipôvoç , еЯЛос enim

antitjuis eXaajot- Grot.

bis binas] Cortius quidem e Guelferbytano affert

bis senas. Verum non de mensibus sermo est;

sed de Lunac conversionibus , quare vulgaris lectio

praeferenda. Confer Aratum (780).

medio] IntcUige spatio, vel tono (§. 169).

Illico enim hob explicat voce hemitonio. Addc hnn<:

locum Hugio (in myth. p. 208).

populus] Ita (§. 45) populum de or urn , (§. 62)

populum potestatum , (§. 211) populum angclicum,

(§. 750) populum astrorum dixit. Paritcr Saxo

Gramma tiens (12. p. 225 Stepb.) divitum populum

scripsit, et Pli л ins (2, 7, S) populum coelitum.

Syrus quidam] Codex quidem Monaccnsis (G)

lectionem Cirus pracbet; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magis intclligimus ca, quae Marli;, л us

referí. Мох pro in numero Britannicus habet in

medio, quod certc cum verbo constituta melius

cobacret; sed in tantis tencbris nihil mirlare praestat.

Facundia] Hanc a Philologia cducatam cur dicat

facile intelligitur. Ubi autem ab Etruscis dictum

fucrit Cyllcnio earn denuptam fuisse, omnino me ta

tet. Deum Horatius (od. 1, 10, 1) alloquitiir »Mercurí,

facunda nepos Atlantis«, Orphicus (hymn. 27,

4) »Xöyov -dvTjTolÓL JtQCKprjxa.* Atquc notissima

res est, Mercurium, ut Macrobii (Sat. 1, 12)

verbis utar, »vocis et sermonis potentem« fuisse.

alumna] Simili modo Varro (apud Jftonium pag.

245 Mere.) »canam veritatem Atticae philosopbiae

Martiani Capellae lib. II. §. 174.

et pabulum multis praebuerit disciplinis. Venit etiam quaedam decens ac 174

pudicissima puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

hebeno pinacem argumentis talibus afFerebat. Erat in medio avis Acgyptia, 175

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum 176

(3, 10, 9. p. 234 Spald.) evolvere, ubi de vario

bnjus vocis sensu dissent Paulo inferius Martianus

(§. 177) verbis: »spornt cognosccret argumen

tum« ipse déclarât, Mercurii symbol um esse intelligendum.

Alio etiam loco (§. 433) corvum dicit

Apollinis esse argumentum. Pariter Appulejus (met.

11. p. 737 Oud.) dixerat planam rotunditatem ar

gumentum esse Luuae. Haud male Forcellinus (in

léxico) idem interdum esse ait, quod G alii vocent

armes parlantes, Plinii excmplo usus, qui (bist,

nat. 36, 5, 4) de Sauro et Batracbo architects

loqueos »etiamnum in colnmnarum spinis insculpta

nominum eoriun argumenta« ait, Iacertam nimirnm

atque ranam. Cclcrum hieroghjpMca signa esse, quae

sequuntur, quivis videbit, ignoscctque, si non totam

eorum vim indagare bucusquc licuit.

Ibis] Haec enim avis Mercurio sacra apud Aegyptios.

Plato in Pbaed. "Hxov6a Totvvv, ftsol

NavxQciriv xijç Aiyvrtrov ysvèÔ&cu tcov èxel

jtaXctuov rivà &ecúv, ov xai то ogvsov то

ieçov ó drj xakovóiv i'ßtv ctvTco âs övo(ia Tío

âaifiovi eívai Qevd-. Grot. — Lege Qoovd, quemadmodum

Clemens Alexandrinus (strom. 1. p. 303)

apud Platoncm jam Iugerat Quam quidem lectioncm

multo iiicliorcm esse ipsa tcstantur quae adhuc

supersunt monument* (Palacogr. crit IV. §. 603),

id quod contra tennes ct valde infirmas Osanni ob

jeciones evici (v. Allgcm. Schulzeit. 1828. II. 82.

p. 663). Sed ut ad Ibidem cjusque cum Mercurio

conjunetionem oratio redeat, praeter ea, quae Aelianus

(in hist animal. 10, 29) vis lectu dig

и dixit Quanquam ibi dubium esse po

test, utrum sit ea quae alat, an ea quae alatur;

nostra loco certc active accipiendum est de ea quae

nluerit; ut apud S ilium (9, 332):

«lumen alumnae

Hannibalcm Libyae pelli florentibus ami is. «

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monacenscs (G. 1). E), Britannicus, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et teste Cortio Guelferbytanus :

causa enim praelationis et approbationis exprimitnr.

Themis] Quae Latinis Justifia. Tbeinidem,

Astraeam et Erigonem unam eandemque diversis

tantum nominibus esse appellatam, recte dixit

sccutus veteres (Virgil, eel. 4, 6; georg. 2, 474.

Ovid, met 1, 130. 7, 767; fast. 1, 249. Catull.

68, 133. Juvenal. 6, 19. Arat. 132. 133. Manil.

4, 83. 194. 344. Ну gin. fab. 130; astron. 2, 23.

p. 401 Munck. Minuc. Fel. 21, 16).

spicas] Attributes nimirum virgini coelesti sive

Erigouae (Cic. N. D. 2, 42 f. Hygiu. astron. 3,

24. p. 444 Munck. Macrob. Sat. 1 , 21).

pinacem] Quum anteriores cditioncs omnesque

libri scripti voccm Latinis illis Uteris exaratam

praebeant; a Grotio tantum Graecas literas substi

tutes fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

ct arguta, unde Quinctilianus : »In picturis quoque

argumentosa opera vocamus ingeniosa.* Ovidius:

— »Longo caelaverat argumento «

Grot. — Alium debebat apud Quinctilianum locum

29*

Martiani Capellae lib. П. §. 176.

videbatur, quod quidem serpentis gemini lambcbat implcxio. Subter quaedam

praenitcns virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus finis cxstabat.

177 Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra. Sed dilofon alitem,

tulit, plura dabit Strabo (17, p. 823 Casaub.), in

ane primis Ovidii (met 5, 351) Lie versus notandus

erit:

»Pisce Venus latuit , Cyllenius Ibidis

(add. Apollodor. 1, 6, 3. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verb. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Mund;, lforapoU.

1 , 10 f.).

peloso] De Mercurii pennis, galcro, virga, galio

vide Fulgent, mytbologicon Lib. L et Albricuni de

Mercurio. Grot.

auratum] Auream virgam Mercurii jam cog

nomen ejus xçvÔÔQQCCTtiç testatur (conf. Homer.

L. in Mere. 527. Apollodor. 3, 10, 2. Orpb. Ar

gon. 135. Horat Od. 1, 10, 19. CornuL IG, in

Gal. opuse, p. 165). Martial is quoque (7, 74, 2)

rum alloquitur:

»Aurea cut torto virga dracone viret.«

Sed nostro loco caput tantum auratum, reliqua

diversis coloribus no tu ta, quibus diversa mundi

régna, codi, maris, et Orci, significan vidcntiir;

his enim omnibus pariter serviré Mercurius supra

dicebatur (§. 126).

testudo] Haec ctiam inter Mercurii symbola

referenda. E testudine enim lyra a Mercurio primum

est conTccta (Horat. Epod. 13, 7. Od. 3, 11,

3) unde hie »curvae lyrae parens« (Id. 1, 10, 5)

appellatur. Deinde lyra ilia in coelum est translata

(Hygin. poet. astr. 2, 7. Pftcomach. barm. 2. p. 29

Meib. Arat 266 — 274), quarc Ciceroni (in Arat.

581 et 465) »fides Cyllcnia« est, quae Arato

(596) Xvgr¡ KvXÁr¡vaLr¡.

пера] Genus est scorpii , qui fertur filios suos

devorare: uno in setis dorso ejus inbaerente atque

facultates suas per liixnm prodigit. Per testudinem

autem, nepam, et capream id siguificatur: qucinadmodum

testudo undiquc durissimo tergore munitur,

ita sermonem rbetoris deberé omni ex parte

cirenmspectum esse atque instar scorpii adversarinm

ecleriter fcrire. Per capream vclocitas sermonis

significatur. Yvlc. — Quot quantaeque nugae ! ¡4ec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) liiinc locum intellexit,

ncpam pro scorpio accipiene. Ambiguam

omnino vocem esse Festus (p. 275) testatur verbis :

я nepa Afrorum lingua sidus, quod Cancer appel

latur, vcl, ut quidam volunt, Scorpins.« Clarus

tamcn apud Plautum vocis sensus ex boc versu

exit (Cas. 2, 8, 7):

» Recessim cedam ad parietem, imitabor пером. «

Quam autem Cancri tutelaris dcus Mercurius ha

bitus esset, quid mirum minilantem nepam inter alia

ejus symbola a nostro relatam esse? Quid mirum,

quum in gemmis çtiam cancer, caduceus et arica

juncti (ар. Passer, in geinni. astrif. I. tab. 154)

compareant?

capra] Sic Monacenscs (B. D. E) pro vulg. ea*

prea, cstque altcrum Mercurii symbolum. Arictcm

enim fidclem Mercurii comitem fuisse alio loco

(palacogr. crit. Ш. §. 280) ubcrius demonstravi.

dilofon] Dilopbon alitem, ibin, quasi

<piVf quod formidinem serpentibus incutiat. Vulg.

— De gallo, quem diXotpOV nominat Capeila, bicristatum,

vide Fulgcntii mytbologicon Lib. 1. et

Albricum de Mercurio. Grot. — Omnino melior

baec Grolii explicatio est, quam Vulcanii. Alitem,

non aliteti, Britanniens etiain et Cantabrigicnsis

pracbent Dc Mercurii gallo permulta olim (in pal.

cvadcutc. Hinc et nepos dicitur, qui crit. IV. §. 874) e vetcrum scriptis moi

Martiani Capellac lib. II. §. 178. 229

quae sit oscinum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabcllam quum 179

ingestam sibi conspiceret virgo venerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tarnen non ausa est sine supplicatione transiré. Tunc etiam candidior Atlantidam 180

que attuli, ibiquc cluas etiam gemmas intcrprc- mistocles primus Athenis fecissc fcrtur. Adde Plitatas

sum, quas lectorum oculls hie subjeci. nium (bist. nat. 10, 21, 24), Luciannm (de gj ni

nas. 37. VII. p. 199 Bip.), Pliitarcbum (Lycurg.

p. 52; dc stoic, repugn, p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), gemmasque (Mus. Flor. 2, 91,

•>. Licet, gemm. p. 235. Rossi gemni. ant. П. 22G

eequ. Montf. ant V, tab. 47). Sed vocabula »mitior

oscinum« apud nostrum quid sibi vclint, jure quae-

газ ntircrisquc interpretes, qui quum singula verba

passim expliccnt, in obscuris scntentiis provinciam

suain turpiter destituant Ego, qua tenus possum,

explico: » pulsaba t (incitabat, manu vol pede) in

certaminis tentamenta, quae inter oscines mitior

sit (id est, ut ccrtamine experirctur, utra ccrtan-

(ium oscinum ignavior atque dcbilior esset).

mensis] Incertos in hoc mensis nomine expli

cando jam vidimus viros doctos et inter se pug

nantes (Jablonsk. in pan tli. 5, 5; p. 102. Georg.

. in praef. ad fragm. evang. Job. p. 140), ncque

minim; Jablonskius enim locum, quo nititur, PJutarchi

(symp. 9, 3; p. 738) nondum satis explicaverat,

et Georgius de literie Aegyptiacis prorsiis

incerta proferí. Vide potius llugium nostrum (myth,

p. 183 not.). Verisimilliina G rotii est scntentia,

qui ad pi ¡mum Aegyptiorum mensem, qui ab connu

Mercurio Ocovx) nomen accepit, Martiaiium alin

dere arbitrator (§. 102 not.). Quanquam in tantis

tenebris certam opinionem concipere nec licet пес

übet.

certaminis] Pugnaces gallos gallináceos esse jam ingestam] Quamvis codices Monacenees (С. D.

antiquitas novit adeoque publica illurum certamina E. G), Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britanniens,

instituit, quod Aeliauo teste (var. bist. 2, 28) Tbc- Bodlejanus, Ilugianus, et Vossianus pro conspiceret

230 Martiani Capellae lib. II. §. 180.

Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nec

in nurus officio sine bilance libra apparcrc dignata est. Quam virgo venerata,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

Labeaut cognosceret , praetulî tarnen vulgatam 1cctionem

со magis, qnod hoc verbum proxime scqnitar.

Ingestam pro adspiciendam те! contemplandam

sibi datam dixit.

candidior] Majam dicit Atlantis filiam, Mcrcurii

matrem, quam Virgilios qaoqne candidam appellat

(Aon. 8, 138). Comparativo nostcr pro superlativo

Tsos est (§'6. i 21), eodem sensu quo Ovidius

(fast. Г>, 85) canit:

«Quorum Maja suas forma superasse sórores

Traditur. «

pignorisque] Pro pignorisque, qnod G rotins

edidit, Vossianus pignerisque , idquc etiam ex cod.

Leid, profert Munckcr. ad Fulgent, mythol. I. 27,

idquc eo probat, quia Afri saepius archaismos adfectare

soleant Grammatici quidem voluerunt pignera

rcrum esse , pignora vero filiorum et adfcctionuni

; sed doctos banc distinctionem spcrnere rectc

notât Drackenb. ad Liv. Ш. 38 $ adde Burmann. ad

anthol. vet. cpigr. П. 26 et quae ad tit. ff. dc

pign. action, passim notare soient. Arntz. (misc.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisque«; sed hoc

cum reliquis verbis ncque jungi potest, ñeque ex

plican.

culmina] Pignora pro libáis dici notum est

(§. 25. 32. 91. 92). Pignus igitur hoc loco est

Mcrcurius, Majac filius, cujus illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus filii

auctoritatc et splcndore quam Jovis toro insignitcr

aucta esset Culmen cnim translate scnau accipiendum,

ut apud Claudianum (6 cons. Honor. 64):

•Inclinât populo regale modestia culmen.*

Л ide tarnen , ne aliqnid etiam astrologicae ambiguitatis

bis verbis subsit. Atlantidee enim inter

Stellas quoquc numerabantur (Virgil, georg. 1, 221),

commun! nomine Pleiades sive VergUiae appellatae.

bilance] Veram banc lectionem nemo est qui

ignorct: alii tamcn codices blance referont, et exponiint

Gloss, nostrac blanda, quibus suffragatur

Gloss. П. St. Blanx svTjfrrjÇ. Grot. — Suis glossis

suffragari glossam Stepbani annotât Grotius, sed

falsiis in со cstj legendum: »Blax cibyi^j? ç « , hoc

est stultus. Мглск. (ad Fulgent p. 165). — Quamvis

in "Vossiano códice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobus Bfonacensibus (D.E) etiam Icgatur blance,

atque in alio Monacensi (C) paritcr ac in Darmstattensi,

Cautabrigiersi, Britannico, ct Bodlcjano blancae,

omnino tamcn vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae origincm traxerunt ex со, quod inter

pretes causam ignorar mit, cur librae hic mentionem

faciat noster. Qua in re admodum obscura quum

solis conjecturis loens sit, baud pudet meas exponcre.

Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) »mense

Majo mercatorcs omnes Majae pariter Mercurioque

•acrificasse. < Mercurii igitur matcr, eadcmquc mercatorum

dea, non dignata est (noluit) sine libra

appnrere ; in uurus nempe officio. Ceterum pro

Grotiano ne с Bodlcjano et Monacensi (C) reposni

nec, quod omnino praeferendum, quin etiam sub

stituí adeo nercsse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legentos, locum intcJligere potucrint, prorsus

non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. Grot. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio cnim Benno

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque a

poëtis ignipotens Vulcanus, ensepotens Mars, belli

Martiani Capellae lib. П. $.181.

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur asccnsus, et usque in Veneris 181

circuí urn hemitonio transvolatur , ipsaque Venere, quae nuptiis allubesccbat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibctur intuita, quod admodum

pulchra tarnen antias draconibus circumflexa crcbroquc capillitio vulsa,

ambifariumque nital secum congressa mitificat. Mox Studium in solarem ela- 182

potentes Mars et Pallas, nemorum et silvatum pa

tens Diana, frugum potent Ceres, Мапгыгп potent

Trivia , Umbrarum potens Pluton,

Masa, nutrís potent IVeptunns,

statunujne potent Aeolus, lauri potent Apollo,

uteri potent Lucina, et a Macrobio (Saturn. 1, 12)

Mcrcurius ipse termonis potent appcllatur. Accedit

quod Gracce etiam idem y.eoÔeôoç (▼. Lucían, in

Tunone 41. Hesych. L p. 1204) audit.

honorata\ Editi orata. Cortius in Guelferbytanis

legit órnala. Meliorem leetionem e Cantabrigieusi

et Basileensi substituí. »Quantum decebat«

ideo adjectom videtur, ne Pbilologia Veneri n¡-

miom dedita censerctur.

antiat] Cincinuos dependentes prope aurículas.

Isidor. "Увьсал. — Vide de bac voce Fcstum et

Isidurum. Ulitur et Appulejus. Gloss. H. St. xôfiai,

dut tùjv xoora<pùjv xçefjucfievai yvveu-

%LL(av. Gloss. Isidori: »Antiae, capilli emissi. л cl

capilli iiuos mulleres próximos in capíte eomponout.«

Gbot. — Appuleji locus in Floridis (1, 3. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter aeeepit J. Sco.

tas, qui а. 87ö obiit, at ex bac glossa codicis

Basilcensis videmns: »Locus iste corruptos est scriptorum

л ¡tío et ideo a nonnnllis prave expósitas ;

J. Seo tas i la sentit: ipsa Venus admodum pulchra

erat, tarnen antiat L e. contraria ridebatur Pbilologiae

»; quasi a Graeco àvzioç descendal!

nital\ Varíaos in margine lectio praebet amital,

ad quod rerbnm Grotius baec annotat: «Multom de

boc laborari, ас needom verum comperi, sed adbuc

bacreoj in quibasdam codieibus Nisam legitar,

ande conjeci Misant, quem Isidis filium nominal

Onomacritus in iniliis Orpbicis et ambifariom facit,

ait enim: "Aûôêva xai &t¡Ávv Óifpvf.

Postea тего in bistoriis Indicis inveni coli apud

Indos deum nomine simida, cujus effigiem, et qnidem

monstrosam, vidi ipse ex India allatam: La

be bat ill с non binas manos more nostro, sed quateruas,

undc non inunerilo possit ambifan

л cl Amital (consona enim baec sont )

Sane constat, mágica pleraquc ex Indico fonte

deducía.» — Sed mera baec somnia esse G rot ¡i

manifestum est. Potait quidem noster ante oculos

habere banc Martial!* (o, 57, 8) vers um :

*Quae crine vie it Baetici aregis veil us,

Rlienitjue nodos aureamque nitelam« ;

sed buuc non ma gis quam Martiani locum mtellexisse

videntur interpretes, qui de »micis pul \ cris anri repertis

in arena et ramentis aureis, quibus conspersam

comam illuminassent* cogitarnnt, qaum de

flavicomis potins Germanis poêta egerit, nemoque

ignoret, flavum crinem parlier atque flavom anrom

dicî. Altai deoique noster pro nitela u- играл it,

quod Appuleji et Solioi interpretes pro tplendido

accipinnt, me antem judice apud utrumquc cliam

pro flavo colore accipi potest. Doccrc autem noster

volait «minime fidendam esse palchritndini Veneris

ambiguae, cojos coma serpent ib us circumflexa sit*

mox Studium] Rcctius forte excerpta nostra:

• Mox Studium in solarem elaborare ci гейш , qoippe

sescuplo fatiga bat ur adscensu.« Aliis id extulitp. 4í:

2Г>2 Martiani Capellae lib. lit §. 182.

borare cireulum, quippe sescuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

1&> habebatur. Ibi quandam navim, totius naturae cursum diversa cupiditate

moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, bcatis circumactani

mcrcibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con

»maxhnis conatibiis sescuplo ilinerc evcbi.« Bo>n.

var. lect. p. 58) — Mclior certe baec lectio est, quam

apud Grotium laborare ct deinde faligabat ascensum;

eed pro circum с Moiiaccnsi (G) ct Cantabrigiensi

cireulum etiam rcposui.

tonus ac dimidius] Legcndum puto: Tonus di

midius. Hyginus: »Sol abest ab Héspero medietatc

toni.« GnoT. — Dormitavit Grotius, ncquc erat

quod Goczius hoc somnio textum corruuipcrct.

Kcquitur nostcr Plinium ct Ccnsorinum, quorum

Hie (last. nat. 2, 20. s. 22) » Pythagoras « inquit

»e\ música ratioue appellat tonum, quantum absit

a terra Luna; ab ca ad Mercurium spatii ejus dimidium

et ab eo ad Venerem fere tantundem; a

qua ad Solcm sesquiplum* ; alter autem (de die nat.

c. 13) » bine ad Фи)б<ро()СП> , quae est Veneris

stclla, fere tantundem, id est, aliud r¡[iLTÓvicn> •■

indü porro ad Solem ter tantum, quasi tonum et

dimidium ; ¡taque Solis astrum abesse a terra tonos

tres ас dimidium, quod vocatur âuc rtèvTE-* Alia

tarnen ratio est Plutarchi (de auimac proer. p. 1028),

alia alioriiin (v. pabeogr. Ш, §. 288).

f 6t quandam] Lcctioneiu, quam с Guclferbytano

códice prodidit Cortius, reeepi. Grotius enim

ediderat cursibus, cunetaque , atque et ante beat is,

quae copula a Britaiinico, Cantabrigicnsi, Rcichenauensi,

ct Darmstatlcnsi abest.

moderantem] Jam blieb us (dc myst. 7, 2. p. 151):

• Ubi in symbolis deus tanquam nauis rector est,

id ostendit potestatcm tnvndi gubematriccm. Sicut

euim gubcrnator пал is adstat clavo, eodem modo

ct Sol mundi totius temonem regit.« Confercndus

boc loco omnino Apollonius Tyancus est (apud

Pbilostr. 3, 11. p. 143 f. Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Scptcm fratres in prora navis

sedentes significant bebdomadae dies. Leo acslatcm;

Crocodilus bicmcm. Yvi.c. — Septem bebdomadae

dies indicat mystice ut solct. Nautas autem vocat

quia etiam Soli et Lunac navigia uti currus tribuuntur.

Vide Plutarch, dc plac. pbil. Lib. 2, c. 10

GnoT. — In hoc Plutarchi loco illud non roperies,

sed in commcntationc dc Isidc (p. 364). De dûs

Acgyptiorum in navigiis constitutis pluribus olim

cgi (in palaeogr. nit. HI. §. 238. IV. §. 695) pcrmul

Usque imaginibus e gemmis sclcctis (HI. §. 507-

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illnstravi. Errat

autem cum Vulcanio Grotius, hebdomadis septem

dies intclligcns. Istos cnim Martianus ccrtc non

dixissct totius naturae navem regere; sed intelli

gent pottos Sol ct Luna cum rcliquis quinqué

planctis. Quae sequuntur apud Grotium verba

«germani tarnen suique consiiniles* emeudavi. E

Vossiano cnim códice (Arntz. misc. p. 213) vocem

addidi juris , sed vocabuliim tarnen , quod a Can.

tabrigiensi abest, cxpnnxi. Sut juris planetas esse

ex sno cuique proprio cursu dixit. Voce germani

autem. qua ct Plato (Epin. p. 986 Steph.) plane

tas signifîcat, ccôeXtpovç cos appcllans, nihil aliud

quam illam corum similitudincm innuere voluit,

qua scptcm bac stcllac semper contrariuni rcliquis

omnibus cursum pcragerent. Adde Hugium (in myth,

p. 254. 255. 256).

Martiani Capellac lib. II. §. I8i. 253

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, lconis in arbore, crocodili

in extimo videbatur. In eadem vero rate fons quidam lucis aethereae, arcanisque

fluoribus manans, in totius mundi lumioa fandebatur. Quo viso Philologia

consurgens, totaque veneratione supplicans, ac paululum connivens

oculis, dciim talibus deprecatur:

Ignoti vis celsa patris, vel prima propago,

felis] Miror Grotinm , Walthardum ct Goczium,

qui felix ederc potucrint. Ñeque cuim solum

in antcrioribus Martiani cditionibus (v. Lugdun. a.

1539) in margine varians lectio felis, quam reeepi,

adnotata erat; sed felis ctiam legerant Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cupcrus

(in Ilarp. p. 15), Montfaucon (in ant. suppl. 2.

p. 185). Certe igitur melior cligi debebat lectio.

Felis autem bic Lunae symbolum est, quemadmodum

supra (§. 170) a nostro jam traditum erat.

Transposita ctiam interpunetione , quae falsa aptid

Grotium ct rcccntiorcs editores est, recte Maria

nus feiern sire Lunam in prora collocavit; lconem

sive Solem (Pal. crit. III. §. 298. 305. IV.

§. 705. 716) in summa navis arbore. Alias dü

tutelares in navis prora collocabantur (v. Lips, ad

Sen. ср. 76 p. 525).

leonis] Lconcm Soli sacratum paucissimi igno

rant, quod oculorum fervore et radiis ci possit non

imincrito comparari. Affert et alias rationes Macrobius

Lib. 1. с. 21 Sat. GnoT. — Plu ra qui cnpît

evolvat palacograpliiain incam (TV. §. 705. 716),

Ilugiumque nostrum (in mytb. p. 172), ubi de leonis

et aquac vocabulîs dissent; quibns adde Moysis

nomen a Salmasio (in cpistol. p. 132) Acgyptiacac

linguae vindicatum.

crocodili] Crocodilus Serapidi sacer, id est Soli.

Serapis cniin idem cum Sole, ut ex oráculo ci

attribute coniprobatur. Vide Macrob. c. 20. lib. 1.

Sat. GnoT. — Hoc quidem non nego ; verum qno»

niam leoncm, Solis symbolum, in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulcbrior Martiani fictio

erit, si mecum conjeceris, cum bausissc с Cle

mente Alexandrine, qui (str. 5. p. 566) e quorundam

sententia docet, «crocodilo significan lern»

pus a Sole gcnitum.a Unde 565 dentés, anni

nempe dicrum numernm, lniic animali adfinxernnt

(Achill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.).

fous lucis] Ileraclihis Solcm »fontem coclcstis

lucis« nominat (Macrob. somn. Sc. 1, 20), Plato

(de R. P. 6. p. 508 Stcpb.) »lucis auetorem« (v.

§. 185), Orpbicus (liymn. 7) ovQccviov <peoç. In

sacra denique precationc eum allocuti sunt fjXlS

Коб/ЛОТЗ <pcôç (Macrob. Saturn. 1, 23).

connivens oculis] Alii connibens, et bine aIii

oculos contra MSS. vetustissimos exbibuerc. Oi>

DEiTO. (ad Appnl. I. p. 44). — Non hoc solum correxi,

sed paulo post ctiam с Gantabrigiensi, Darmstattensi,

Reichenau ensi, et Hugiano reposui depre

catur pro deprecabatur.

ignoti] Lucretius (5, 149):

»Tenuis enim natura deüm longetfue remota

Sensibus a noslris animi vix mente videtur.«

IVco-Platonici , quod oliin jam observavi (palaeogr.

crit. III. §. 126), sibi perenaserant , bominibus innotcsccrc

tantum bujus mundi ercatorem, ex factis

nirairum ipsius; eo autem longe antiquiorem esse

{tov JtQCOTOV vovv) deum siiprcmum, quem ipsia

234 Martiani Capellae lib. П. $. 185.

Fomes sensificus, mentis fons, lucis origo,

Regnum naturae, deus atque assertio divûm,

Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundanum fas est cui cerneré patrem,

Et magnum spectare deum; cui circulus Aethrae

Paret, et immensis moderaris raptibus orbes.

Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Tempcriem superis, compellens atque coërcens

Sidera sacra deum, quum legem cursibus addis.

Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus rationc probetur;

186

187

semper obscurant et ignotum manere necesse sit

(Euscb. praep. cv. Ii, 10, 18. p. 539), sive, ut

Ciceronis verbis utar (14. D. 1, 14, f.), deum Шага,

quem mente noscamns nusquam apparentent. Praeterea

conferre licet cum boc carmine epigramma

Latinum in Solls laudem (in Burm. antbol. Lat. 5, .

f. T. 2 p. 295).

vet] Vel ego arbitrer nimis ignavum, nequc

dubíto Sol reítituendum , cum recta cum Pbilologia

alloquatur. Babth. (adv. p. S 17) — Ego vero con

tra sentio. Non intcllexit censor verum ¡llius particnlae

scnsum. IVon vim solum, sed, quod majiis

est, primant propaginem patris Solem. esse docte

scripsit Martianus, Platonem secutus, qui (Rep. 6,

p. 509) Solem summi Boni progeniem dixcrat.

oculus] Im oca tur ab Orphico (bymn. 7) Sol:

aicoviov 0[i[ia, et ad quaestioncm »quid sit Sol?«

Enictetus pliilosopbus respondct »Mundi oculus«

(Fabric, bibl. Gr. 13. p. 557), ct Atbeniensis sopbista

(p. 566) »OvQccviog 0(p-&aX[WÇ*, pariterque

Ovidius (metam. 4, 235) dc Sole:

шШе ego sum, dixit, qui longum metior annum,

Omnia qui video, per quern videt omnia lellus,

Mundi oculus«

ullramundanum] Graecus pbilosopbus (Sallust.

6. in Gal. opuse, p. 253 f.) eum VfteQxóÓ/UOV

dixerat, quam vocem primus Appulejus (dogm. Plat,

p. 204 Oud.) Latine vertit, ultramundanum patrem

summumque deum appellans.

temperiem] De Apolline aërem temperante vide

supra (§. 18). Hic Solem laudat stcllarum ducem

(Orph. bymn. 7 et 33), qui Ciceroni (de re publ.

4. p. 128 Zell.) est »dux et princeps et moderator

luminum reí ¡quorum, mens mundi et temperatio»,

Ovidio (met. 1, 770) «qui tempérât orbem.« Ante

ocnlos autem nostcr babuissc videtur Macrobium

(in somn. Sc. 1, 20) ad illum Ciceronis locum (conf.

§. 14. 18. 34. 183).

sidera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortalibus

negata. Barth, (adv. p. i 242). — Vereor ne

plus tribucrit vir doctus verbis, quam in äs latet.

Astra enim quum noster semper fere cum diis conjungat

(§. 97), sidera sacra deúm nil aliud est

quam sacri dii.

Martiani Capellae lib. II. §. 187. 255

Nonne ас principio gcminum tu das tetrachordon ?

Solem te Latium vocitat, quod solas honore

Post patrem sis lucís apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput áurea luiuina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis horas.

Quatuor alípedes dicunt te flectere haben is,

Quod solus domites quam dant elementa qua'drigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet,

Hinc Phoebum pcrhibent prodentem occulta futuri,

Vel quia dissolvis nocturna admissa; Iseum

188

189

190

191

VC principio] Ita anteriores editiones , inque se

da», quorum atrumqne restituí. Grotins

hoc et dans substítuit adnotans: »Lege a principio.

Comparât Solcm mese in mnsicis. Gemina autem

tetrachorda sunt tres planetae utrinque et ipse utrinque

quart! suppléas vicem, in primo tetrachordo

ultimus, in ultimo primus. « Sed quamvis recte gctetrachordon

explica verit (conf. tarnen et

in Creuz. stud. Ш, p. 88), emendatio

non adeo certa est, ut in textum recipi pos

ait, quum plcriquc codices in vulgata consentient.

Unus ex omnibus Monacensis (G) hie pro hac ha

bet^ quam qui recepcrit lectionem profecto non contcmnendam,

certe non omni externa auctoritate de

stitutes crit. Dos etiam in Darmstattensi, Cantabrigiensi,

et teste Cortio in Guelferbytano legitur.

solus] Latin! nominis etymon, quod multi sic

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero IV. D.

2, 27. Fulgent mj tb. 1, il. p. 43 Munck. Macrob.

Somn. Sc. 1, 20; Saturnal, i, 17).

patrem] Шит nimirum ignotum, de quo supra

(§. 185). Nihil vidit in boc loco Barthius, qui (adv.

p. S i 7. 2084) Christ! patrem intelligit!

bis tenis] Val. Flacc. 1. Ш. (lege 4) 92 :

»Sol auricomis (lege mus) ingentibus (l. eingtntibus)

horis

jubar, et bisscno sidere textam

Lorieam induitur*

Bisscno autem dicit, quia duodecim signis via Solis,

quem zodiacum appellamns, distribuitur. Goez. —

Dc radiis Solis corumque numero causisque conlocum

(§. 75) ibique oblucet]

Pro lucet omnino scribendum luce. »Cae

rula luce retegere« est tenebras luce depellere.

Испек, (ad Fulg. p. 43) — Ne unus quidem codex

viro docto adstipulatnr, eoque minus a) ¡quid mutare

audco, quod varians lectio in margine veterum

editionum adscripta est licet. Quantum igitur pos

sum, explico: «Nam tenebras prohibens retegis quod

cacrulain lucem prodit«, ut caerula htcere dictum

sit ut supra (§. 116)« creperum micarc.«

Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Macrobius

lib. 1, omnes deos ad Solem rcferri, Apollincm,

Serapim, Osirim, Mithram Persarum, Ditem

patrem, Typhonem, Atyn, Adonin, Ammonem,

Triptolemum, et hic Liberum patrem. Obiter alludit

ad nomcu Avaiov àrto rov ZvSiV,

30*

236 Marliani Capellac lib. II. $. 191.

Te Serapira Nilus, Memphis veneratur Osirim, .

Dissona sacra Mithram, Ditcmque ferumque Typhonem;

192 Attis pulcher item, curvi et puer almus aratri,

referí, quod Sol occulta dissolvat tenebrasquc dlssipet

Scd dc deorum Lac confusioue plura collegimus

ad Onomacritum. Grot. — Ipse Vossius in

margine conjeccrat Lyaettm. Arntz. (misc. p. 215)

— Ccrte et Grotlus non Lycaeum, nti Goczius in

caute reposuit, éed Lyaeum voluit. IVec taincn

probo. Isens enint Isitlis filius appcllari codeni jure

potuit, quo (§. 87) Vulcanus Junoiiius dictus erat;

quod autcui ex conjunctione cum autecedentibus

Grotius argumcnluiu rcpcliit, in tanta constructio

ns ambiguitatc nibil contra codicum auctoritatem

efficcre potest. Possit adeo ipsum vocabuli etymon

ad nocturna admissa refcrri, si Maitianuin cum

Plutarcho (de Iside p. 551) Isidis nonicn ab Ï6i]fu

dérivasse statuamus; inulto tarnen melius dissolvendi

illud officium ad Phoebi somen referemus,

quum <poiß<xCco ctiam purgare vcl verrere signi

fied. Cctcruin Jseum pro Isaeum с Basilccnsi có

dice reposoinnis, quia Graccc ïôeïoç est. Glossa

Monacensis (D) explieat juslum, aequum, ut dc

1бсо cogitasse videatur!

Serapim] De magnifico bujus dei in Aegypto

templo vide Ammianum (22, 12). Imitatus est noster

variando unius cjusdcmquc dei nomina pcrmultos

alios scriptores (Stat. Theb. 1, 717. Appulcj.

met. 11. p. 753 Oud. Auson. epigr. 29 et 50.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus

bujus ipsius oracula ansaui dederunt (Macrob. Satnrn.

1, 18. Euscb. praep. cv. 5, 4, 15. p. 125.

Laur. Lyd. p. 42 Roetb.). Accusât quidem Goc

zius (Grotium secutus) Martianum de correpta me

dia in nomine Scrapie; sed corripnit earn jara

antiquior Prudcntius Ulo versu (c. Symm. 2, 531):

»Nil potuit Scrapie « cet. Et omnino operac pretium

erit audire Hicronymum de Bosch, qui (in anlbob

Gr. T. 4. p. 297. 298. 418) observât, in nominibus

propriis a veteribus candem syllabam modo corripi,

modo produci, quarc nugas agerc, qui in Batavia

an secunda corripienda, an producenda sit, tantoperc

laborent. Atque eadem Prîscianus jam docucrat

(dc accent p. 814) scribens: «In peregrinis

verbis, et barbaris nominibus, vcl interjectionibus,

nulli sunt cci'ti accentue. Idcoquc in potestate

uniuscujusque consistunt, ut quo necessarium videat

sic in metro ponat«

dissona] Barbara. Sic supra »dissonans discrepantia

nationum«, et alibi » secundum dissonas

natiancs.« Gaot. — Пасс enim primitiva vocabuli

ßägßaQog significado est, undc jam apud Ilomcrum

Kâçsç ßaQßaQCipodvot, (II. ß. 8G7), quo

idem deelaratur quod alibi (Odyss. a. 182; y.

302; o. 452) locutionc cíX/m&qooi, äv&Qcortoi.

MÀthràm ] Solcin mithram appellari liquet ex

bac inscriptionc Latina: »Soli Mithrae« et illa

Graeca: .Н/Ш2 MI0PA ANlIOETn*, aliisque

centum similibus. Grot. — Res est notissima vcl

e Nouno, Strabonc, Justino martyre, Porphyrie,

Statio, Curtió, Claudiano, aliis. (Conf. Palaeogr.

cri t. Ш. §. 106. 509. 481. Hyde de relig. Pcrs.

Eichhorn de deo invicto Mithra, et Camdcnum

in praclcctionibus academicis p. 177). Literas in

nomine Méi&çaç numerum 3C5, nimirum anni

dicrum contincre, olim (loco citato §. 454) jam

monui.

¿ittis] Sic pro Atys e ATossiano scribe, quod

ctiam placuit Munchcro ad Fulgent mytbol. 3, 5,

Martiani Capellae lib. II. §.

Am mon et areritis Libyes, ac Byblius Adon.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbia.

Salve vera deûin facies vultusque paterne,

et recto qaîdem, quum i ta priori longa semper роё-

tis dicatur, judice Schradcro Obs. 1, 5, ubi et

hanc einendationem' a Munekero instîtiitam probat

Аалтг. (mise. p. 215). Salmasins quoque (ad Solin.

p. 51) Alxjn nomen Lydum, Cybeles autem

amasium Attidem scribendum cense t, itaque corrigit

Arnobium (1. V), ubi de Attidc pro Sole ha

bende itidem sermo est. Confer tarnen et Doeringium

(ad CatuII. 63) et interpp. ad Persium (1, 95).

ptier] Quicunque Virgilium (georg. 1 , 19) legerit,

sane videbit cum a nostro exscriptum fuisse.

Scd difficilior quacstio est, quinam fucrit »alnius

¡lie puer aratri?« Etenim ipse Virgilius obscurus

est adeo, ut vel Heyne cum non inlcllcxcrit, puerum

intcrpretatus Triptolemum, qui a Martiano hoc

loco designari non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine veniat. Viam potius nobis apcrit Scrvius,

ad Virgilii locum observans: » Alii Triptolemum,

alii Osirin volunt.« Atquc posterius rectius esse

e poëtis colligitur. Tibullus (1, 7, 29):

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram fen-o soflicitavit humum.*

Idem Rutilius (itin. 1, 75): " •'■

tvinique repertor

Et qui primus humo pressit aratra puer.« :*

Bacchnm enim et Osirin eundem deum fuisse non

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palacogr. crit. IV. §. 645. 661). Hinc mihi quidem

persuasum Virgilium a nostro melius intellectum

esse, quam ab Heynio, cujas înterpretatio et

со laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

conjunctioncm deorum cum Triptolemo semideo.

Sed in roce puer hacsisse videtur, qua tamen neque

ipse Virgilius (in cul. 23. 56), ñeque Cicero

(Phil. 4, 1) тс! . Cacsarcm Augustum appcJIare

dubitarunt Erraret igitur similiter- qui pucri aratri

nomine inductus Tage (cm intclligcrc л eilet. IV сто

enim unquam hunc pro Sole accipi lcgcrit. Cur»

vum aratrum similiter dixit Lucretius (5, 951.

6, 1251). '■ ».

Ammonj Peccat Capelle in legem pedariam, nt

ct supra Serapim media corrcpta dixit. Cur ant cm

Sol Amnion dicatur , ex Nonio doccbimus in not¡9<

Onomacriticis. Grot. — Macrobius (Saturn. 1, 21)'

»Ilammoncm« in quit »Sole m oceideutem Libyes -

existimant«: et ego de Amnione copiosius plu ri bus

que loéis (in palacogr. crit. T. III. §. 123. 281. 481.-

T. IV. §. 600. 669. 670) cgi. De metro equidem

nostrum in nota ad qomen Serapim modo defendió

Ac profecto antiquissimorum ctiam poctarum ncgligcntiam

non minus accusandam esse Afhcnacu»

(14. p. 652 Casaub.) multis ostendit exemplis.

Adon] Pariter Theocritus (Syracus. 145) Solera

intellcxit bis versibus:

"IXa&i vvv, <piX 'lâdcovt, Kai èç vean1 «?—

■&vp7¡Óaig.

Kai vvv Tjv&eç Adcûvt, Kai Ókk' cupíxtf

• „..i .■ ■ <piXoç ygsiç.

In primis autem Macrobios (Sat. 1 , 21) totus in

eo erat ut demonstraret Adoniu Solem esse.

.salve vera] Sumsisse videtur ex hemistichio hoc-

Virgilü (Aen. 8, 301):

»Salue vera Jovisjproles.*

Mox miror Walthardum ct Goeziura. edidisse pa~

teniae, quod omni sensu caret Scilicet non anim

ad vert erunt, in erratis a Grotto istud mend um cor

Martiani Capellae lib. П. $. 193.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformât sacrum mentis cognomen et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumquc sacro sub nomine noscere coelum.

194 His auditis deorum sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

195 Fyrois circulus immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

196 circulo visus Pyriphlegethon amnis ad infera demeare. Quo transgresse (ñeque

rectnm fuisse,

quod scrîberentl

sacrum] Vulg. sacrum rumen, cognomen et

omen, sed hace annotant docti interpretes: MS.

■sacrum mentis cognomen. « Est autem hoc nomen,

qnod diligent! indagatione inven!, 1ПГЕ> quod

mentis affectum placidum dénotât, cstqne rçiyçàfi-

¡JUXXOV et numerorum 608. I4isi quis FICE malit.

Id enim nomen BaccLo tanquam humidae naturae

domino tribuit Plutarcbus. Ego tarnen altcriue malim,

quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apollinem rj'Cov dici quis est qui ignoret?

Grot. — Versiculum ipso suo sono borridum rectius

forte codex HS. hunc in modum refert:

• Conformât mentis sacrum cognomen et omen.*

Et ita etiam codex a Grotio adhibitus, quem Ti

tian summum egregíe (!) hace illustrantem vide in

notis. Aliam longe viam in ¡Ilustrando boc loco

ingressus est Bartliíus (adr. XÏ. c. 3. p. 5 17) qui

Gapellam Cbristianum esse bine colligit, rectene

an secus ipse viderit. Borro, (таг. lect p. 58) —

Scribendum omnino » mentis cognomen*, quod in

suis codicibus invenernnt Grotius et Bondamius et

in Vossiano exstat Aiwrz. (misc. p. 213) — Addcre

licet e Monacensibus plores, Hngianum, Ba-

«ileensem, Darmstattensem, Britannicum et Cantabrigienscm.

Ceterom at non nego nugas egisse

Barthium, ita et egregîe errasse Grotium et Bondamium

patet, quo s Acgyptiacum Solis nomen ФРН

omnino latuerat (v. Palaeogr. meam crit. III. §. 229.

IV. §. 588). Quod autem bic mentis cognomen di*

cit, hoc ex superior! loco (§. 185) illustrandum,

ubi Solem mentis fontem appellat

mentes] Grotius mentis. — Vcl legendum est

■pater mentis», id est mundi, vcl »da pater men*

tes.» Vote — Cessât, quia Bodlcjanus codex exbibet

mentes , atquc ipsum mentis pro accusative

pluralis numcri accipi potest. Scnsus est: »Da patcf

mihi animum, ut concr ascenderé coelum.« IYam

sic intelligenda dictio est »dare mentem.« Confer

¡llura Horalii (in ер. 2, 2, 36) versumi

» Verbis, quae tímido quoque possent addere

mentem. «

nomine] Lege numine. Vonck. — Equidem ver

horn , quod in omnibus tarn editis quam scriptis

libris exstat, corrigerc non ausus sum, praesertim

quurn vox cognomen praecedat.

auditis] Grotius audita, quod corre xi e variant!

lectione apud Walthardum et e

et Cantabrigiensis circulo praebent, sed

rois primus sit casus', male.

infera] Ita pro Grotiano infra babent Monacenses

(С. D. E), Beichenaucnsis, Basilensis, Darmstattensis,

Guelferbytanus leste Cortio, Britsnni.

Martiani Capellae lib. II. $. 196.

enim labor fuerat, hemitonii interjecta transcurrere) in Jovialis sidcris pcrvenerc

fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat temperamenti

vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex calidis humidisquc commixtionibus candens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans acl deorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ac parili in- 197

terjectione sublimis, deorum rigidissimum creatorem in álgido inhaerentem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis meló Dorio tinniebat. Sed ipsi praesuli nunc draconis facies, nunc

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque cxitialis

cas et Cantabrigiensis teste Federo, quapropter

Laad dubias meliorem lectionem in textam recepL

netjue enim labor] E Virgilii (Aen. 1 1 , 084) :

«ñeque enim labor. «

phthongo] Qnodsi Plum (2, 22, 20) verba: *Sa-

Dorio moveri phthongo, Jovem Phrygio«

, videbis omissum esse Phrygio. Phlhonsonns

est (§. 959) qui varietur, unde

paulo post (§. 197) Saturno Dorium melos adscribit.

Quumqne liqucat Martianum sua e Plinio bausisse,

ex eo etiam sapplere quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem hoc ipso loco in Darm-

•tattensi códice verbom quoddam crasum esse. Nicomacbns

(in harmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.)

Jovi eonum adscripsit parhypales.

temperamenti] Peculiarem banc liujus planetae

notara fuisse, supra (§. 17 et 32) vidimus, et infra

(§. 885) legemus. Confirmant earn tam pliilosophi,

quam poëtae. Etenim ex Saturno et Alarte tempetari

ilium interjectum et Cicero (14. D. 2, 46 f.)

et Plinius (2, 8) et Aristides Quinctilianus (de

música p. 148 Meibom.) docent, repetitqne idem

Ptolcmaeus (tetrab. 1, 4); Yitruvius autem (9, 1.

p. 267. Bip.) » tempera! Lssimos« eí effectue

Adde palaeogr. crit. Ш. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis eß"ulgentia

víbrala meliorem reeepi, quam Basilecnsie

codex et teste Cortio Guelferbytanae membranae

habent, »fulgentibus blandisque vibralum cando

ribus.«

coelitem] Cantabrigiensis соеIitum, unde cen

sus exit idem.

álgido] Yirgilius (ge org. 1, 336):

» Frígida Saturni sese quo Stella receptet.*

inhaerentem] Haerentem (¡i-otitis; inhaerentem

e varas lectionibus Bondam (p. 58), quamvis

intersit. Sed paulo post pro circumvenire e .

stattensi, Bcichenauensi, Basilcensi, et

bytano omnino rectius circumire recepi.

Dorio] Gravissimo sonó. Vilc. — Confer Milichium

(ad Plinü librum second, p. 167) et llarduinum

(ad Plin. 2, 22, 20. not 11).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. Ita clare Vossíanus,

atque certc vox ea Capellae est res ti tuend л.

quum In inagis notara a librario sit mulata. Hausit

240 Martiani Capellae lib. II. §. 197.

saeviebat horrore; cm tamen potestas pro circi granditate major ac praelata

ceteris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intolerancia

198 congressione virgo diffngit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ас dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

199 ambitum pervenitur. Sicque sex tonorum conscensionibus et stadiorum defecta

lassitudine fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissiaae с Solino, qui cap. 32 »aprugnis dentibusa

dixit, ut in quibusdam editionibus Icgîtur,

quod tamcn iu Vcneliana ann. 1498 , quae penes

mc est, mu latum quoque in aprinis eodem crrore.

Salmasius edidit apmgineis sane Latinis dici aprugineus,

apruginns ct aprugnus idem notavit exercitat.

Plin. p. 574. Arjitz. (misc. p. 313). — Correximus,

quia -in códice illo aprugnis legitnr; quamvis

aprimis baud deterior vox sit a Varrone et

Pliaio usurpata. Prefecto sicut а caper est caprinus,

ita ab aper dici potest aprinus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano legendnm

exitialis. Litera S absorpfa est a scqucnti

voce, licet non novum fucrit Latinis ctiam clcgantioribas,

qui duo adjectiva uni substantivo adponant.

Cicero pro Milonc: »propter multa pracclara

mérita. « Drackenborcb ad Liv. 1 , 1 4 , et ex poëtis

excmplorum segetem congessit elegantîssimus Brouklius.

ad Tibull. 3 , 3 , , 22. Ñeque id Graecorum

poëtis ignotum, unde 0ебцо1$ àXvroïç ày gibet;

reetc defendí posse apud Acschyl. Promcth. vínct.

v. 154 vidit II. Stepbanus. Атечтг. (misc. p. 214)

— be Saturno cxitiali confer supcriora (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographorum errori

adscribendum esse videtur, quum anteriores omîtes

editioncs meliorem proférant lectionem, quam Grotium

mutare voluissc non arbitranuir.

harpis] Ediderat Grotius arpis, qnapropter coactus

erat Lancee add с re noten: »Lcgo harpis et

explico falcibus, Ha enim sonat vox Graeca: eat

enini aQjtrj ÓQErtávrj. Falces autem Saturno atlribuit

antiquitas, ut omnis auctornm tarn Graecorum,

quam Latinorum , turba testatur. DIavult tamcn

illustriss. Scaliger pro músico instrumento accipere,

pracserlim quum bombis sequatur, motos

inter alia isto Fortunat! loco:

» Romanis que lyra tibi piando barbaras harpa.»

Nomen Loe eliamnuin Gallis et Bcígis usitatum.«

Grot. — Equidcm Grotio potius, quam Scaligero

adstipulor: hand enim video, quo pacto Philologia

músico instrumento perterrita dici potuerit. A Thracibus

agrtiqv, incurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alcxandriríus (ström. 1. p. 307) docet.

Persei ctiam falccm addfzavrivTjv èxçrtrtv poctac

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apolliuar. Sidon.

carm. 7 p. 307 Sirm.). Ab harpis etiam milites

quidam Larpigeri olim dicti (v. Cang.). Cetcrum

aspirationem adderc non dubitavi e rationibus supra

(§. 7 net.) expositis.

bombisque] Sono graviori (Varro R. R. 3, 16,

52), yeluti tympani (§. 67). Catullus (64, 264):

»Maltis raucisonos efjlabant cornna bombos. «

sescuplo] »Tempora tria ad dito sescuplum faciunt

« (Quinctil. 9, 4, 47. p. 556).

coelestis ] Reichcnauensis et Grotianus codex

pracbent coelitís, quod non minus probum est

(v. §. 62 not.). . ■

defecta] Ita pro Grotiano defessa codices Monacenses

(B. C. D. E. G), Rciehenaucnsis, Basilecnsis,

Darmstattensis, Bodlejanus, Britanniens, CanMartiani

Capellae lib. П. $. 199. 244

adverterent consonare, perfectione absolutae modulations post labores má

ximos recrcati , paululum conquierunL Ipsa quoque Philologia lectica desiliens, 200

quum immensos luminis campos aethereaeque tranquillitatis verna conspiceret^

ac nunc tot diversitates cerneret formasque dccanorum, tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: viderctque praeterea fulgentes crebrorum siderum

globos et. circulorum alterna illigalione texturas; ipsain vero, quae 201

ambitum coërcet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque e|

axem ex codi summ i täte vibratum profundam transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molcm raachinamquc torqueri; tanti opcris tantaeque rationis 202

patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum notitia secessisse, quoniam

extramundanas latitudines euin transscendisse cognovcrat, empyrio quodam

tabrigiensis, Bongarsii, igitur plurimi. Tarnen etiam ipsam vero] Describit post coelos planetartuo

defessa defendí per bypallagen potest. et àitZavèayv astrorum primnm mobile cum primo

dcsiliens\ Нос е codicibus Groüano, Basileensi, mo to re. GnoT. — Supple ex anteccdentibus *quum

Darmstattcnsî , Britannico, Bodlcjano, et Guelfer» videret* et refer vibratum ad axem, ad e unique

bytano substituí pro dissiliens, quod male se ha- etiam, quod acquit ur, ab ipso.

bet in cditis. noscens] Grotius pro eo, quod in libris lege*

immensos ] Philologiam astrorum multitudinem batur, non sciens reponi voluit non nesciens, quae

admirantern codem fere modo noster depinxit, quo tamen emendatio neccssaria non est, postquam Cor-

Lucanus dc Pompejo diyo facto (9, 11) cecinerat: tius in Guclfcrbytano legit noscens.

»Uliс postquam se lamine vero secessisse] Vossianus: «se cessissc«» non male.

hnplevit, stellasque vagas miratus ct astra Vulgatum tamen secessisse tucrí posset frequens

Fixa polis vidit , quanta sub nocte jacerei pronomiuis se ellipsis, cujus excmpla dedi ad Se-

Nostra dies.« dul. 4, 80. Aimtz. (mise. p. 214). — Cur desidedecanorum]

Vide quae dc iis corumque nomi- ret vir doctus pronomen se, prorsns ignoro. Certa

nibus Aegyptiacis in palaeographia critica (T. BU. Afartianus nihil aliud quam Píeo-Platonicam doctri-

§. 520. 528. 550. 552) diepntari; quibus adde nam exponere voluit, qua paler Ule ignotus sum-

Hermctcm (ap. Stob, in eclog. 1, 22, 9. p. 469 mus dens est (palaeogr. crit. Ш. §. 126), quem

Ileer.V. adeo ignotum esse dicit, nt ab ipsa deorum noliturgos]

Aeitovçyovç. Ministri sunt publici títia secesserit; adeo ut dii ipsi eum non noscerent

Graeco vocabulo. Grot. — Plura dabit Salmasius Conferrc licet Jamblichum (de myst. 8, 2. p. 158

(de ann. climact p. 522. 79G). Absurda si qua Gal.).

alia ad hunc Martiani locum in códice Monaccnsi (£) latitudines] Grotius quidem beatitudines ; sed

legitnr glossa: »quasi letargi, resoluteres laboris!« Hugianj codicie lectioncm eo libcntíua recepi, qno

242 Martiani Capellae lib. П. $. 202.

intcllectualique mundo gaudentcm, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

203 gcnibus ac tota mentis acie coartata diu silentio deprecatur; veterumque

titu vocabula quaedam voce mentis inclamans. secundum dissonas nationes

«ertius et supra (§. 38) eadcm legebantur. Hoc

autcm códice olim nondum inspecte, prins (in

Palacogr. mea III. §. 131) acgre faune Hartum

locum intelligcbam.

extimi ambitus] »Coclam ipsum« inqnit Cicero

(dir. 3, 43) »quod extremum atqnc ultimum mundi

est.« Ulterius progredi Philologiac non licebat, sed

sola mente deum supremum atque ignotum, quippc

qui extra mundnm esset, persequebatur. Plato

faune locum (in Phaedr. p, 247 Stcph.) vjteçovçâvwv

róífov áppcllnt.

murum] Aut Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 337.

Réisk.) «oiov zeï%oç« ante ocnlos habuít, aut

Lucre tium, qui pariter pluribus loéis (1, 74 j 3,

372. 435) »moenia mundi« s ta luit.

silentio deprecatur] Aegyptios jam Porpliyrius

(de antro nymph. 27. p. 25) refert Öeßo^evoVQ

vrto 6uortr¡ -deov ág%r¡v zcov ¿kcov e%ovra •■ ct

Jambliclius de mystcriis Aegyptiorum (8, 3. p. 159

Gal.): o ói¡ xai dtà 6vyr¡q (¿óvr¡g -deQarteverat.

Pulcberrima etiam Plinii Secundi (in panegyr. 5 f.

p. 615 Cellar.) hace est sententía: » Animad verto

cnim etiam déos ipsos non tam aecuratis adoran*

tium precibus, quam innocentia et sanctitate leetari:

gratiorcmque existiman, qui delubris eorum

furam castamque mentem, quam qui meditatum

»armen intulerit.« (Conf. et not. quae sequitur).

voce mentis] Quod audiri nequit, sed sola percîpitur

mentç. Ita et Manilius dc felici alicujus geaitiu-

a, ut vocant, faosce composuit Tersos (4, 198):

-~ » causas viresque dabit perquirere remm

Atque oeulos mentis, quae possit cerneré cuneta

Quamvi* occultis naturae condita causis.»

Seneca etiam (nat. qu. 7, 31. p. 810 Lips.) de dea

inquit: »effugit oeulos, cogitatione visendus est*

Unde quosdam a voce ad inarticulatos sonos transiissc

tcstatur Nicomachus (manual, music. 2. p. 37

Meib.) scribens: »Indc est, quod Therini (mavult

Meibomius Tyrrheni) sibilis inarticulatisque strcpitibus

numen iiivocant. « Ovidius quoque dc Pythagoras

» fir fuit hic ortu Samius«

(metam. 15, 60) canit,

шйаие licet coeli regione remotos

Mente dcos adiit et quae natura negabat

Visibus human is, oculis ea pectoris hausit.*

Quibus adde Jamblicbum (de vit. Pyth. p. 45 Käst.)

Expressis autem verbis Seneca (de benef. 2, 1.

p. 274): »adeo, inquit, dcos, quibus bonestissime

supplicamus, tacite malumus ct intra nosmet ipsos

precari.« Ccrtc с Piatonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Stepli.) doctrina: »deum sola mente videri«,

Nco-Platonici dogmata sua »dc patre ignoto sola

mente invocando» (v. Palacogr. crit. III. §. 131)

bausissc videntur. Pulcberrima baec Ausonii (in

ephemer.) est oratio:

»Omnipotens solo mentis mihi cognite cultu,

Ignórate malis et nulli ignole piorum:

Principio extremoque carens, antiquior aevo,

Quod fuit aut veniet, cujus formamque modumque

Nec mens complecti poterit , nee lingua profari*

cet

Adde Hermetis Trismegisti dialogum, qui falso ad

scribítur Appulejo (in edit Bip. T. П. p. 299 С

seqn.).

dissonas nationes] Vario sensu dissonum noster

Martiani Capellae lib. II. $. 203.

numcris varia, sono ignota, jugatis altcrnatisque literis inspirata, veneraturque

verbis intellectualis mundi praesulcs déos eorumque ministros, scnsibilis sphaerae

potestatibus venerandos, universumque totum infinibilis patris profunditate

coèrcitum: poscitque quosdam tres déos, aliosque diei noctisque séptimo ra- 204

diát, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), dissona

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

sonant suavitatetn (§. 912) cet. Hoc autem loco

iU usurpât, ut Livius (1, 18) subjeetos JNumae

Pompilio populos scribit esse » gentes sermone et

moribus dissonas ч vel Silius (16, 19): »tot dis

sona lingua agmina« et (5, 221) »dissona Unguis

castrai; vel Claudianus (laud. Stilich. 1, 152): »nee

tantís dissona liuguis turba. « Adde Solinum (31).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 366) Circe

» Ignotosque déos ignoto carmine adorât.»

alternatisque] Locum olim (in palaeogr. crit. П1.

§. 254) explicavi, literasque esse docui septcm

Tócales Graccas, quas alternâtes dixit, quum quo

libet versu repetitarum ordo mutatus sit i

ABU í O Y Si

E H I O Y Si A

H I O *Y Si AE

1 О Y Si AE H

О Y Si AE H 1

Y Si A E H J О

Si AE H 1 О Y

Addc quae alio etiam loco (Ш. §. 260) annotavi,

cum observa tionibus doctissimi no s tri Hugii (in

mytb. p. 218 et 220).

verbis] Vide quemadmodum distinguât intcllemuudi

deos a pâtre illo ignoto, extramuadeo.

Elos verbis, bunc solis literis sensu

carentibus adorar! (conf. Stanlejum 1, 2, 11 et 12

in Cleric! op. pililos. T. 2) dicit.

tres deos] Tres temporum varietates, praesens,

praeteritum ac futurum. Gloss, (cod. Monac Б). —

Vidctur bíc ad sacrosanetae Trinitatis absconditum

profanis myetcrium alindere, an ludere? Grot. ——

IVeque boc neque illud Martianum voluissc mihi

quidem persuasum est. Magis enim, quam ist! in

terpretes, Ule Nco-Platoniea pbilosopbia imbutue

erat, cjusque dogmata baud ignorabat. Quos inter

IVumenius (ffeçi à^Ht&ov in Euseb. praep. ст. 11,

10, 18. p. 557 Yig.) baec tradit: »Primus Ule deus,

ut est in semet ipso, simplex est, sibique undcquaque

cobacrens et individuus. Deus etiam secun

dum ас tertius unus est« cet Qui plura cupiat adeat

Euscbium ipsum, et PI о tin um, qui (спи, 5, 1, 1)

»sunt tres* inquit, » hypostases: unus seu bonum,

mens ecu intellectus, et anima mundi; nee de hie

uisi implorato dei auxilio et sedata mente loquendurai

cet. Pariter Cyrillus (с. Julian. 1. p. 34) e

mente Porpbyrii, opinionem Piatonis exponentis,

doeet dei substantiam ad tres procederé, esse verum

supremum deum optimum, post ipsum et alterum

creatorem seu opificem, terlium porro mundi

mam. *

séptimo] An ad sabatba Judacorum, ad quae

— »Cui séptima quaeque fuit lux ignava»

an ad diem xvçiaxrjv Chtistianorum ? Grot. —

Lege Ausonii eclogam dc nominibus septem die-

(372. 5. p. 413 Delphin.), ubi »radiatus Sol«

liem babet primum et supremum, qui bebdomadle

est septimue. »Dici autem noctisque deos«

dicit, quia Sol interdiu, rcliqui planctae, qui diebus

nomina sua dederunt, noctu conspiciuntur. Plhnetae

ab Appulejo etiam (de deo Socr. p. 121

31 *

244 Martiani Capellae lib. II. §. 20&

205 diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis

260 quoque mysteria attag xai âiç krù%owa potestates. His diutissime florem ignis

Oud.) radiantes dii appellant nr. Quod reliqnum

est, confer inferiorem locum (§. 738).

fontanam] Id est fontem et origincm vitac, quod

nihil est aliud quam deus. Vulcan. — Profecto liacc

omnia caecis sunt circumfusa tenebris. Forte tameu

(si qnis in loco tam intrieato conjecturac locus)

legend um videatur fontanam uriginem, ut Sol em

intelligamus, quem fontem acthcrci ignis nominal

Martianus, ct profecto tale quid requïritur, et forte

hoe ipsum, si uriginem pro ignc accipiae, nam

enbjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

Tide an origincm malis. Sed sane quia hie magis

de primo mo tore, quam de Sole sermo, vide an

hanc fontanam virginem dc Entelcchia veils intclligcre.

Grot. — Mcam dc hoc loco scntcntiam jam

dudum (in palacograph. crit IV. §. 77G) apcrui.

Sed pracstabit verba ipsa hie eubjungcrc: »Data

enim opera Martianus omncm reconditam philosophorum

doctrinam fabcllac suae insérait: quarc vcreor

ut unquam nostrum sint intcllcctnri , nisi qui

illis placitis probe imbuti fucrint. Sane hi Cbaldaicorum

oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt :

Aairjç iv Xayóóiv 'EKATHE âpexijç rtèXs

ПНГН,

"Evôov öXrj ßi(ivov6a, то TIAPQENON ov

rtçouïôa.

Píec praetermíttendum Psellí ad hos versus echo»

lion (p. 99 Gallad), qui »Cbaldaci«, inquit, »Hecaten

deae loco Laben t, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omnium potent lamm.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

n sinistris fontem bonorum sive virtutnm: ajuntque

animarum quidem fontem ad propagationem esse

prodivem, virtutum vero fontem intra propriae eseentiae

limites ¡cocrcitum manerc, virginis intactac

instar in corrupt um, cam que, quam habet,

firmitatem et immobilitatem ab implacabilinin polentiarum

facidtatc adeptum esse ct virginal! zona accinetum.

« Fons autem illc animarum baud dublé

e Piatonis cratcre (in Tim. p. 41 Stepb.) est sumtus.

Hace igitur Martiani illa fontana virgo est.

Omníno alio, quam ego, modo nostrum interpre

ta tur Joannes Sarisbcricnsis (in metalog. 4, 56;

p. 921), quem vide.

аЛа$ xai âiç] Ridicula est glossa in códice

Basilcensi: »pater til i us super omnia«; sed facilîiis

est dicta quid non significent, mer! toque miramur

Grolium, qui nihil ad corum illustrationem annotavît.

Quum tarnen Platonis illa arcana appellct,

veri simillimum est placitum illud rcspîci, quod non

quîdem ¡n libris, sed in seerctiori discipidorum

coetu, Pytbagorcos eecutus Plato proposuerat, de

monade et infinita dyade rcrum omnium principiis,

qui bus inter se mixlis qnum reliqua omnia, tum

maxime ternarius omnia conq)lcctcns oriatur. Conf.

Arlst idem Quinctiliaunm (in Meibom, ser. r. mus.

p. 121): »Ao%r¡v rfjç x¿n> bXcov 6v(Kpa)viaç

xai 7toir¡Tvx,rtv alxiav èXoyLÇovxo oi rtaXaiot.

Jlávxa yào ylvEÓ&ccL âià xrjç eiç ev аоцо-

viaç Ôvvexôfieva. Trjv âs âvââa y.arù xr¡v

vXr¡v exaxxov, èvavxiôxrjxoç ov6av jtçcôxrjv

i¡L<pavxiY,7¡v: Toiââa âh xo 6x>[iJtav ènàXovv,

èvavxtôxrjxi xai fieóóxrjxi rtèjtXrjQCùfièvov,* inque

primis Simplicium (ad Aristo t. Physic, f. 104.

В), quem egregio explicavit Brandis (dc perd. Ari

etot, libris p. 33 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis pnrissimns,

nnde divinitati proximus putabatur, ut anima, quae

diviuac originis est. Yide quae dc fontana >irginc

Martiani Capellae lib. II. §. 20G. 24£f

atquc illam exsistentem ex non cxsistentibus veritatem toto pectorc dcprecata,

turn visa se cerneré аяо&ёыбм sacraque meraisse. Quippc quidam candores 207

lactei fluminis tracto slcllis cfflammantibus defluebant. Lactabunda igitur gra- 208

tesque testata iter in Galaxeum fleelit, ubi senatum deûm a Jove noverat

congregatum. Erat autem ibi Jovialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fuJgorcm sidcrum vin*

ceret, et novitatc situs signiferum circulum decussaret; praeterea tanto splendore

renidebat, ut argenti crederetur fabrícala materia. Ibi septa caudentia,

culmenque septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupiter cum Junone 209

modo adstruximns. Sacpe JtVQOÇ civ&oç in Chai- licet acterna sint, ab hominihus famen scro tandale!

s memoratur oraculis ( v. 21. 85. 155. 122. tum intclligunlur, nec nisi multo labore ex terres! ri -

ap. Gallacum de Sibül. orac. in app.). Iufra (§. 571) bus ct caducis, quae non exsistentia, fiyj ovra,

Palladem queque ex Jovis capitc prognatam et pu- Platónico sensu appellate poterat, per abstractioriseima

virginitate praeditam floran ignis appcllat. nem et inductioncm invenitintur.

Шпс etiam cxplicandum est, quod ignein furatus se cerneré] Male Grotius secernerc, qaod qui-

Promctlieus (ар. Claudian. 4 cons. Hon. 250) dicitur libet videbit, qui verba construxcrit : »visa est Pbi-

»Sinceram patrio mentent furatus Olympo.* lologia cerneré, se ¿JtoáécoÓiv meruisse.«

non exsistentibus] Valde diflieilis quacstio est, defluebant] Stcllarum trajectioncm dcscribit. Lnquam

veritatem exsistentem ex non exsistentibus cretins (2, 209):

Martianus significare volucrit. Plerisque veterum »Non cadere in terram Stellas et sidera cernís?*

Tidebatur, ut apud Pcrsium est (5, 81), »gigni Veterum bac de re opiniones collcgit Stobaeiis

De nihilo nihil, in nihilum nil posse revertí* , (in eclog. 1, 28, I. p. 580 Heer.) et Ammianu«

yd ut Lucretius ait (i, 151): (25. p. 309 Lind.); praesertim etiam Seneca (na-

»Nuüam rem e nihilo gigni diviniltis une/uam« tur. quaest. 1, 1. p. C84 Lips.), ubi: »Stultisidque

»commune pbysicorum omnium placitum« (то siinum est« inquit, » existimare, aut Stellas decidere

y.owov rtávTCOV Tcöv (pvóíxcov dóyfuc) Aristo- aut transsilire, aut aliquid Ulis au fern et abradi:

teles (Pbysic. 1, 4; de gencr. ct corrupt. 1, 3. nam si hoc fuisset, jam defuissent.«

p. 499. a) appcllat. (Addc ОссГ. p. 51 i Gal. An- Galaxeum] Nimirum circulum; de cujus natura

tonin. imp. 4, 4 ct 5, 13; Democritum, Diogcncm disputarunt philosophi (v. Ai'istot. mctcorol. 1, 8.

ApoHoniatein , Epicurum ap. Lacrt. p. 575. 578. Stob, eclog. 1, 28, 1. p. 572 Hccr.). Sacpe no-

619; auctorem de mund. ineorr. in Philon. op. ster ejus meininit (§i 27. 209. 82G. 855).

p. 939). Sed non pbysico, sed metaphysico sensu septatum] MS. sectatnm. Sic in Gramm, resec-

Jlartianus hic loquitur; quapropter veri simillimum lationem pro resectione posuit. Videtur autciu hic

est veritatem cxsîslcntcm ab со dici divinam natu- Capclla coelum crystallinum (ut vocant patres Chriram

vel quod PJato ait xà OVTCOÇ ovxa, quae stiani) describere, quemadmodum supra cmpyreiua

24(5 Martiani Capellae lib. II. $. 209.

omnibusquo divis in suggcstu máximo ас subselliis lactcis rcsidcns sponsalc«

pracstolatur advcntus; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mcla dulcia

210 cantilcnis virginc adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules ctiam, uterque

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllcnii

211 adhacrebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcherrima

multitudo, aniinacquc praeterea beatorum veterum, quae jam coeli templa

212 mcruerant, gressus Majugenae scquebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

descripsit: ait cnim: »limbia nîvalibns albicabant.«

G нот. — Cum finit ¡ano códice tarn Ilugianus,

quam Bodlcjanus, Darmstattensis, ct Rcicbcnauensis

compound : Basilecnsis aulcm septulum pracbct.

Atquc parum interest utro modo legas. Haud

dubio cnim ¡He seríalos vol septatus locus Jovis

domus (§. 97) in lácteo circulo erat.

tit] Omissam banc parüculam с Basilecnsî codice

supplcvi.

dissonis \ Conccntus cnim, Seneca teste (cpist.

84, p. 550 Lips.), fit e.r dissonis -y node Ovidius

(met. 10, 145) de Orpbco:

»Ut satis impulsas lentavil pollice chordae ,

Et sensit varios, quamvis diversa sonaren t,

Concordare modos» cet

Pythagorci jam definivcrant musicam contrariorum

compositionem aptam (Tcnnnl. с Tlicon. pr. ad Jamblicb.

in Nicom. aril Inn. p. 175), dLisimiliumaue

concordiam, ut ait Quinctilianus (.1, 10, 12; p.

216), (xQflOviav vocabant; quos secutus Aristote

les (de mundo 5), dum de concordia per contraria

disserit: » música я, inquit, »acutis ct gravibns sonis,

longisquc et brevibus una permixtis in divers

«s vocîbus, unum ex illis ronron tum absolvit

(àrteréZe6ev ÚQfiovUtv).* Addc Afaximum Tyriiim

(I, p. 271 Reisk.) et Macrobium (Saturn. L in

praef.), qui Seneca in ad verbum fere exscripsit.

Ipse denique nostcr infra (§. 910) de Música clypeum

gestante scribit: «Denique mox ingressa at

quc (statim) ejusdera orbis sonuerc conccntus,

cuneta illa, quae diss mía suavitas commendarat,

vclut mutcsccntia tacnerunt. «

Hercules] Rectc bunc dcum adhacsisse Cyllcnii

officio (licit. Adco cnim júnelos eos cogitavit ant!-

quitas, ut una cademque bas! llcrmcraclcs bodicque

conspiciatur, addita ba« inscriptionc: EPMA-

НГАНЛЕ0С (D'Orvill. Sicula p. 575. Torrcmuzza

CI. 7. n. 17). Nee Mercurio soli (Unrat. Od. 1,

10, 3) sed utriquc dco palaestrae cura crédita

fuit (Palacogr. er. IV. §. 801). Eodcm denique

cariuinc uterque eclebrabatur (An tito Jog. Gr. 1, 38,

4. p. 1G5 de Bosrli.).

ben l от m] Similiter lentes ¡a nus (ар. Bart Ii. Ш

advers. p. 1557):

»subIhnes animae coeleslia templa

Sidereasque colttnt sedes, mundoaue feruntur.*

Harum animaruui sedis nostcr supra (§. 155) jam

mentionem feecrat.

Linmn\ De Lino ct Orpbco mnsicis paritcr ae

sapientibns vide Quinctilianum (1, 10, 9; p. 215).

1. i и um » divino carmine pastorem« appelle t Yirgilius

(Ed. G, 67), ubi Heyniu9 baec annotavit:

Martiani Capellao lib. II. §. 212. 247

vatem redimitos canentesque conspicercs; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platonom Archimedcmque sphaeras áureas devolvcntes. Ardebat 215

Hcraclitus; udus Thaïes, circunií'usus atoniis Democritus vidcbatur. Sa mi us Py-

I, s aj) га (4, 56) cum Orpkeo junctuin, mcmorat,

nomcn inter vctustissimac memoriae vates

darum, senatum 11 lu il partim fama ас mythis, par

tim carmiuibus, quae ejus esse ferebantur.« Pluribus

dc eo cgcrunt Burette (Mem. de l'Acad. d.

bscr. X, p. 195), Bode (de Orpli. poeta p. 77—79),

Ambroscbius (diss, dc Lino, Bcrolini 1829), et

Welckerus (Allgcm. Schulzeit. 1830, n. 2 — 5).

Statuam ejus prope Musarum lucum in monte Hclicone

Pausanias vidit ibiquc quotannis ei parcntatum

esse refert (9, 29, 3).

Orpheum] Dc eo omnia congessit Bode (de Orphco

poctarum Graccorum antiqnissimo, Gottingac

1824). »Dcorum in numeruni consecratum« unus

ALbricus pliilosopbus (18, p. 320 Munck.) tradidit.

siristoxenum] Pcripatcticum, quem tamen non

solum pliilosophum, sed et musicum (§. 923) in

siguen» fuisse, plures testantur scriptorcs (Aristoph.

•cliol. ad ran. 1337. Suidas p. 327. Cic. dc finib.

3, 19. Gell. 4, 11). Confeicnda omnino est Mahnu*

diatribe (Amstclod. 1793 et in Schaferi tbesauro

■ritico moyo , T. I).

sphaeras ] Nota sunt, quae Plato de natura

■pbacrac et de orbibus coclcstibus pluribus lot-is

exposait; de Archimedis autem spbacra artificiosa

uoster iafra (§. 385) agit

ardebat] Ignem enim rertira principium esse

Hcraclitus doccbat (Diog. Lacrt. 9, 7 ibiquc Mcib.

Plutarch, de plac. philos. 1 , 3. p. 877. Cic. N. D.

3, 14. Vitruv. 2, 2 et 8 pracf. Arnob. 2. p. 48).

sccuti Stoici (Plutarch, de stoic, p. 1077)

ipsum dcum esse docebant (Euseb. in praep.

er. 15, 1С. p. 810). Hcraclitum тега acri sed

justo judicio pcrstrinxit Lucretius (1 , 639 seqn.

693. 783). Conf. et infra (§. 738).

udus Thaïes] Qui aquam esse rcrum initium

statuit (Aristot. mctaph. 1, 3. Diogenes Lacrt 1,

27. Cic. 14. D. 1, 10; acad. qu. 2, 37. Lactant

1, 5. Auson. sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 et 8

pracf. Mimic. Felix 19, 5. Plutarch, plac. philos.

1 , 3. p. 875. Apollinar. Sidon. carm. 15, 82 et

89. p. 376. Arnob. 2. p. 48 et ipse Scneea nat.

qu. 13. p. 727 Lips.). Sed confer omnino obser

vations Hallcnscs (2. p. 417 scqu.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 3, 17; de ira

dei 10) et Diogcnc Lacrtio (9, 50) primus Leucippus

illam dc atomis docrinam Democrito tradidit.

Excepcrunt cam dcindc Epicurus ct qui hunc scctati

sunt (Liieret. 1, 54. 56. Cic. dc finib. 1, 6. Plu

tarch, placit. philos, p. 877 f. 878. Scnec. nat. qu.

5, 2. p. 759 Lips. Minuc. Fel. 19, 9. Macrob.

soinn. Scip. 1, ¿4. Lucían, vitar, auct. 13. p. 95.

Bip.). Dc Arcesilao etiam Apollinaris Sidonius

(carm. 15, 94. p. 377 Sirm.):

»Tost hos Arcesilas divina mente paratam

Conjicit hanc molem , confeclam parlibus Ulis,

Quas átomos vocat ipse leves. «

Posidonius autem (ap. Strabonem 16. p. 757 Casaub.)

contendit antiquum de atomis dogma Moschi

esse, viri Sidonii, qui ante res Trojanas

florucrit .

Pythagoras] Quo pacto arithmcticas harmouiae

proportioncs invencrit, multi tradidcre scriptores,

quos laudavil Bru eherus in praeclaro rao opere

(hist philos. I. p. 1057).

Ü8 Martiani Capellae lib. II. §. 213.

thagoras coelcstes quosdam números replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelcchiam scrupulosius requirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno ducebat feminam providentem;

Arccsilas collum intuens columbinum; multusque praeterea palliatorum poreplicabat]

Ubi de nuincris sermo est, noster

»Jeromquc (§. 749. 757. 739. 760. 764) verbo

replicare utilur pro » analogiam inter numéros exquirere.*

Pliitarchus (plac. philos, p. 876) 6vfi~

(¿EToLaç «licit, et nosier infra (§. 764), multiplicationem

a replicatione distinguons, »replication, inqnit,

a maxima rationc incipit et subinde ad mi

nores minoresquc transit.« Porpbyrius (rtsoi arto-

XV Я е(1фЬ>^(Ог> p. 50) Pytbagorae meutern bis

quidem verbis exponit: »oí yovv TIv&ayoQELOi,

rteol tovç ccqi\}[xovç xaï ràç уоащшс ÓrtovdâÇovreÇy

èrti го rtXsov toiç S-eolç àrtrjQ-

%ovro.* Unde Aritbmctica infra (§. 730) Jovem

cum monade comparans, »tuae«, inquit, »primigeniae

naturae fontem Jupiter recognosce. u Hoc

tamen loco verbum replicare etiam simpliciter pro

repetere sive resolvere accipi poterit. Ita enim Symmacbus

(epist. 6, 51) »nota replicare» pro »repctere

quae nota sunt« scripsit.

Aristoteles} »Pcripatcticoriim princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platone, baud scio an

rcctc dixerim principein pbilosopborum« (Cic. dc

(¡nib. 5, 3).

Kntelechiam] Confer Plutarcbum (plac. pbiios.

I, 3. p. 878), Macrobium (somn. Scip. 1, 14), Jnklinum

Märtyrern (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

1686), Tcrtullianum (dc anim. 52), inque primis

superior cm locum (§. 7) ibique notata.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(% 119) disputavimus ; rosas autcin omnium ma

xime adbibcri ad convivía sólitas esse quam plurimi

rclerum loci doceut. Ovidius (fast. 5, 355):

»Tempora sutilibns cinguntur tota coronis,

Et Intel injecta splemlida mensa rosa»;

Iloratius (od. 1. 56. 16):

»Neu ilesint epulis rosac,

Neu vivax opium , neu breve liliumt;

plura dabit Fulvius Ursinos (in append, ad Ciacconium

dc triclinio p. 265 sequ.). Unde apparet

vilain voliiptuariam el dclicatam significan, quam

Epicurus inprimis commendasse dicitur, licet ¡in

mérito, quum ea, quam ¡He iincin bonorum conslituit,

r¡dovr¡, ncutiquam tain pravo et abjecte

sensu accipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de linibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum ctiam Seneca (dc vita

beat. 15, p. 259) rcctc intcllcxit. Marliannm com

mune in opinioncm seen tum esse decent sequential

vide tamen nc llores illi simul ct hortos significcnt,

quos in dcliciis Epicurum babuissc constat (Cic.

14. D. 1. 55; de leg. 1. 21. Propert. 3, 20, 26-

Jareo. 15, 122. 14, 519. Stat. silv. 1, 5, 94).

providentem] Signifient rtQOVOUXV sivc Provldentiam,

qua mnndum rcgi Stoici docebant (conf.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogcn. Lacrt. 7, 158,

ct superiores notas ad §. 6 et 52).

j4rcesilas\ Idem pbilosopbus, qui et Arcesüaus

ab aliis, inter quos Lacrtius in ejus vita. In Mi

nutie , ubi textus habet Arccsilas, MS. Arccsilaus

refert, in Arnobio pro Arccsilao MS. Arcesila, ut

ex excerptis Scaligcri monet Mcursius meus. Hic

¡Ile quem ignorantiac magistrum vocat Lactantius,

ct quem Cicero omnem fnnditus pbilosopbiac rationem

ait sustulisse. Doccbat enim axaza/lijipUtv,

Martiani Capellae lib. II. §. 215.

pul us studiis discrepantibus dissonabat; qui quidem omncs inter Musarnm

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve- 214

nientc igitur introgressoque Cyllenio omuis illc deorum senatus veneratus

verticem ingredientis exsurgit Ipso Jupiter eum propter suum consessura,

Pallade a dextra sociata, medium collocavit. Nec longo interjectu ipsa quoque 2Io

mliihjuc certo scírí posse asscrebat (mcminit hujus

Aristoteles in mctapliysicis) utcbaturque

cti, et colli columbini (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid vide tur,

quam rêvera est Hue alludit Capelle. Grot. —

Ciceronis locus in academicis quaestionibus est

(4, 23). Sed ante bunc jam Lucretius (2, 800)

bac de re: _

»Pluma coluMbarum quo pacto in sole videtur,

Quae sita cervices circum collumque coronal:

Kamque alias fit , uti rubro sit clara Pyropo,

Interdum quodam sensu fit, uli videatur

Inter coerulenm virideis miscere smaragdos.*

Addc buic Senecam (nat qu. 1 , 5. p. 687 Lips, ct

cpist 71 p. 512), et Apolliuarciu Sidonium (carm.

13,89. p. 377 Sinn.). Certe Cicero (de div. 2, 119)

edixerat: » Nihil tam absurde dici potest quod non

dicatar ab aliquo philosophorum.« Quod reliquum

est, non rccordatus est Grotius, qnod ipse Socrates

suevcrat dicere: » scire se nihil praeter hoc ipsum,

quod nihil scire t« (Diog. Laçrt 2, 52. Cic. acad.

paUiatorum] Id est philosophorum Grtecôrum,

ut ex ¡nferioribus locis (223. 528. 555. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graecae

pertinehat; R<

eo ntebantur, qui Gt

literarum notitiam affectabant, ut т. с. Seneca rhetor

(controv. 4, 29, p. 255 Elzer.) oratores commémo

rât, »qui quum Latine declamaverant, toga posita,

sumpto pallio quasi persona mutata redibant et

Graece declamábanlo; inquc primi* philosophi eo

insignes erant, qui diutius quam alii vcterem cultus

simplicitatem servarent (conf. Valer. Maxim. 2,

6, 10 ibique Vorst, n. G5 p. 178 Torr.; Apollinar.

Sidon. cpist. 9. U, p. 2G5 Sirm. , et in Universum

Salmasium ad TertulL de pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) nos ter:

• Vi nulli sea leant dissona litibus.»

Ridct discrepantes de rernm prineipiis opiniones ,

quem philosophorum dissensum alii multi pariter

reprehenderunt (Max. Туг. 52, 2. T. 2. p. 119

Iteisk. Vit ntv. 2, 2. et 8 prae£ TertulL de anira.

52 ct adv. Marc. 1, 15. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

so mu. Sc. 1, i\. Sidon. carm. 2, 156 sequ. p. 294.

Sirm. Mi пи c. Fei. 19. Plutarch, de plac. philos. I.

p. 874 seqn. Ensch, praep. cv. 1, 5. p. 22 sequ.

Justin. Mart, ad Gr. Oper. p. 6. Theodor, c. Gr.

de mater. 4. Claudian. consul. Maliii 84 sequ.).

reboatu] Ita codices Cantabrîgiensis et Ungía

nos sane melius pro Grottnno rabulatu. Superior!

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. De

prorsus dissimilibus philosophorum sentestiis lege

et Ciceronem (de divinat 2, 57 et 58).

propter] Codex Cantabrigiensis quidem prope;

sed unum idemqne est, illudque noster saepius

aeque atque Appulejus (v. Oudend. ad cum I.

p. 245), ct quod raajus est, Cicero (pi. D. 3, 22;

de invent 2, 31) adhibuit Paulo inferius, ubi

Grotius interfecta habet, recti us Ungía nu s, DarmsUttensis

et Cantabrigiensis exhibent interjectu.

250 Martiani Capcllae lib. II. §. 215.

Philologia ambita Musis ac raatre pracambula corrogatur. Qua ingrediente,

ас Vesta deûm nutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olaceni aromatis

refundente, omnis ille ordo coelicolûm portiones sibi competentes attribuens

216 Arabicis laetabatur halatibus. Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tarnen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexcrat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgons

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsaliura nomine praeparaverat Majugena, tradcretur, ac demuni

dos a virgine non deesset 5 tuncque tabulas ас Papiam Poppaeamque legem

Vesta] MS. »Vesta deum nutrice« babuit, unde (met. 4 p. 295 Oud.) ibique notata, et adde quae

liquet et pedissequa rescribendum. Attribult autem Quinctilianus (5, il. p. 304) e Cicerone de

Vestae munus tburis distribueudi, quod ca focis usu tabularum in probando matrimonio aflert

arisque sit praefecta. Скот. — Vesta eadem quae

Tcllus, atque baec dcorum mater (Scrv. ad Леи. 7,

156). Pedisequa autem Cortius ctiam с Guclferbytano

nolavit, quarc pro Vestae nutrici et pedissequae,

ut Grotius ediderat, reposui Vesta nutrice

et pedisequa , et с Basilccnsi códice cjusdem pro

eidenique. In Darmstattcnsi a prima manu reetc

scriptum erat nutrice et pedisequa, sed deiude per-

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordiuarüs M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se

cundo. Vide Dioncm. Eadem et Julia dicta , quod

Augustus se in ca ferenda a divi Jiilii coinmcntariis

edoctum proGterctur. Agit liaec lex praeter

alia multa de dote non alienanda, quod caput legis

hue pcrtinet. Grot. — In Vossiano códice est Popeamque

; sine ulla faacsitatione substituendum Popperam

correctum. De Vesta Jovis nutrice plura paeamque. Id jam vidit Grotius, quem secutus est

dabunt Lactantius (1 , 14) ct Albricus philosophus

(17. p. 319 Munck.), qui tarnen rcconditum fubulae

sensum capere non' potiicrunt. Saue purificatur

igne acr, coque fit ut acllier (Jupiter) uutriatur.

Arabicis] Confer ad banc locum Spanbcmium

(de pracst. numism. I. p. 554) ct landatos ab со

auctorcs, qiiibus addc Maximum Tyrium (4, 4. Т. I.

p. 55 Reisk.), Tibullum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Propcrtium

(2, 22, 17. 5, 11, 8), Laxantium (dc

Phocn. 79, 18), ct Sirmondum (ad Apollin. Sidon,

p. 148). Tcrtullianus (apolog. 50) tura Arabieae

arboris lacrymas appcllat.

tabultts] IVnptiaJes nimirum. Confer Brissonium

(dc form. 6, 124. p. 515 518), ct Appulcjum

(?) Burmannus ad Suctouium Claud. 25 ct Wiclingius

lect. juris civil. 2, 52. p. 2G2. Aliquando

autcm bacc nomina a librariis esse confusa ostendi

superius. Aiuvtz. (misc. p. 214). — Vulgo cnim pcrpcram

Pompeamque. Codices quidem Monaccnscs

(В. C. D. E. G), Rcichenaucnsis, Darmstattensis, ct

Bongarsii Popeamque exhibent, cum qiiibus Grotius

ctiam orthograpbiam corrupit, quod Arntzenius non

vidit, ipse tarnen meliorem scriptioncm attulît e fontibus

ipsis, quibus addc Taciturn (bist. 5, 25 et 28 ct

annal. 3, 25) ct confer Augustinum (de legibus

in Gracvii tbesauro II. p. 1241), Dioncmquc (54.

p. 551).

legem] Jam .nipra (§. 96) finxcrat scnatus

Martiani Capellae lib. II. §. 218. • 2ol

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

scssu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exeurgit fratris officium

non detrectans, ас siDgulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tam pulchrae cunctis -quam ornatissimite refulsere.

Transeursa , lector, parte magna fabula, 219

Quae tam morosis implicate ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitens crepusculum;

Ac ni rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et eonvenustans habitu

Surgens fenestras dissccaret lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo rnythos terminatus; íníiunt 220

sultum more Romanorum aeréis tabulis incisum;

imitator nunc Senecam, apnd quem (apocol. Claud,

p. 834 Lips.) lege Cornelia dc sicai'iis in ipso quacritur

orco. Ita Appulcjns с t lain deos non solum

legibus humaras (met. 6. p. 391. 397 Oud.) sob*

jieit, sed Jupiter quoque apud eundera jubct »Mcrcurium

deos omncs ad concionem provocare, ас si

qui coctu coelestium defuissct, in poenatn decern

millium numiim conventnm iri.« Deinde Psyches

et Cupidinis nuptias »legitimus fecit et jure civil*

congruas. •

delecluque] Grotius dilecto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuque л el delectuque, quod ín

aliis est Akttzen. (mise. p. 214). — Dilectuque

exhibent Monaccnscs (B. C. D. £), Basileensis,

Bodlejanus, Cantabrigícnsis , Britannicusque. Delectuque

praebent Reichenaucnsis, Bongarsü etllugii

codex. Utrumque bonum.

innitens] In códice Lugduno - Bat. est: »et in

nitens», unde emendo »et nitens.* Акт. (ad panog,

vet II. p. 7i>i>). — Sed crepuscidura vix nitet.

IVum forte pro inuninens istud innitens scripserit?

Gcminata о nim adjeetiva non curo (§. 197 not.).

crepusculum] Crepusculum, quod jam ins tat,

facit ut lucerna a claritate deficiat et tenui lumine

pal ni let, il arratio nique tam mult is ambagibus impeditac

fincm imponit. Goex. — Confer supra creperum

(§. 11 G).

purpttraret] Confer superiorem (§. 116) Aurorae

descriptionem. Egrcgie Rutilius (itincr. 277):

nlioscida punîceo fuisere crepuscula coelo.*

prhno et] Ita rcctc Basileensis. Male in rcliquis

et editis et omissum est

largiorem] Circuli epithcton, quod omnino me

lius, quam Grotiànum longioretn. Exhibent îllud

Basileensis, Darmstattcnsis, Guclferbytanus, Hugianus,

Britanniens, Cantabrigícnsis, et Bongarsü codex.

ergo] Absunt septem postremi hi versus

32 *

252 Martiani Capellae lib. II. §. 220.

Artes libolli qui sequentcs asserent.

Nam frugc vera omne fictum dimovent,

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, *nec vetabunt ludiera.

Habes quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musac et chelys Latoïa.

a códice Guclferbytano , ncc minim, qtram со codice

non nisi nuptiac contincantur, minime Septem

libri posteriores. Adduntur antem haec: »Mart

Min. Fei. Garth, de nnptíis Pliilol. finis.* Praeterca

quae duobus in aliis codicibus continentur nnptiae,

bas Ule uno tantum complcctitur. In Hngiano codice

spurius insuper bic versus additurs

»Gloria fulgenti Christo sit cunctipotenti.*

terminatus] MS. terminatis. Ergo lege ct dis

tingue: »Nunc ergo my(his terminatis inßunt

Aites libelli qui sequentcs asserent.*

Sensns claras: ait imposito fabulis fine incîpere

libros de septem artibus ad quos transeamus. Grot.

— Sed mythos in omnibus legitur tarn editis quam

manuscriptis, ipsoque Grotiano; quapropter male

reeepit Gratias terminatis. Eijuidem terminatus reposiii

codicum Iteichenauensis , Monaccnsis (C),

Cantabrigicnsis, Britannic! , Borflcjani, et Hugiani

auetoritatc. Alii quidem terminalur praebent; sed

illud melius, quia jam factum est.

inßunt\ Infit saepe; inßunt, quod sciam, non

nisi apud nostrum legitur, quamvis Varroncm dixiase

infio tcstatur Priscianus (8 extr.).

fruye vera] Id est vero ct simplici intellectu.

Vlxcajc. — Vtilitatem veram dicere pracstabat,

qua sequcntes disciplinarum libros nuptiarum com

menta superare Martianus ait. Sobrias Macrobias

quoquc (Saturn. 1. S) fabulas suas appellat.

M A R Т I А N I

С А

MINEI FELICIS

Р ' Е là

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE ARTE

А Е,

GRAMIATICA

LEBER III

Rursum Camoena parvo 221

Grammatica\ Perlecto tertio hoc libro qnílíbct

videbit, minime totam hie propositam esse grammaticam,

sed fragmenta potins quacdam ejus dieciplinac.

Cnjus rci causam perspicere mihi videor.

Primum enim absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum senatu banc ex pon ere

veil с artem, quae nonnisi pueris traditur (§. 263),

undc ctiam JUinervae, Grammaticam interrumpentis,

haec inscrit (§. 326) verba: »quae (omnia) si ab

scholaribus incboamentis in senatum coelitum dueis,

decursac pcritiae gratiam deforroabis. « Dcindc suam

nostcr cncyclopaediam in eoruin tantum gratiam

scribcre poterat, qui primis cjusmodi dementis

jam imbuti essent Alii enim, haec prorsus igno

rantes, Martianum ne hucusquc quidem intellexerint*

Omnino autem practerirc banc primam e septem

artibas qunm nequirct, ca elegisse vide tur, in

quibns vel disscntiret a superioribus

vel clarius se docerc posse putaret.

rtirsum] Sensus bajas carmínis hie est: »Rursus

acciugit se Atusa ad similes fabulas, qualibus

in duobus prioribus libris mythologicas et philosophicas

doctrinas velaverat atque ornaverat, ut delectatione

quoque aliqua difficultas et frigus discendi

compense tur (v. 1 — 10). Gui Alartianus obloquitur,

artes, q#as sobrias modo appellavit, serio

tractandas esse (v. il —16) j sed cavillabunda illa

reponit, omni tarnen oratiouis ornatu carcre Ipsum

non posse; quacritque, quo ordioe artes traditurus

sit (v. 17 — 23). Respondet Martianus, se ipsas

loquentes prodacturum esse (v. 26—29), quo facto

Musa boc Ipsum figmentum esse arguit (v.30—34)

Martianusquc rictus manus dat (т. 33 et 36). Si

milis est Virgilii sententia (In cullce 4):

nOmnis ut historiae per ludum commet ordo

Pfotäiae. ducam voces: licet invidus adsit,

Quisquís erit, culpare jocos Jfusamque paratus:

Pondere vel culicis levior fmnaque feretur.*

2<>4 Martiani Capellaè lib. III. §. 221.

Phaleras parat libello,

Et vult arnica fictis

Commenta ferre primum,

Memorans frigente vero

Nil posse comeré usum,

Vitioque dat poëtae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore.

Atquin prioris ille

Titulus monet libelli,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fan tes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu:

Nil mentiamur, inquit,

piníferas] Primum cquornm , deindc ctiam ho- nius , scnsum ita capics: vel vcrítatcm, quae alioiniuuiu

ornamenta (Barth, advers* p. i i 76), onde quin nuda fingí tur, vestimento aliquo carcre non

factum est, ut mctapliorjcc quoque de iis usurpe- posse, quin frigeat; frigentem autora solo usu nihil

tur, quibus fucum faceré alüs speciemque asciti- amplias ornamenti acciperc.

ti a m reí alien! adderc conemur; ut v. c. phalerata pulsos] G rotins pu is ans , Britanniens et Reiche -

verba apud Tcrentium (Plionu. 3. 2. 15). nanensis pulsas, Cantabrigiensis pulsus, hi отпев

arnica fictis] Manuscriptus habet amicta, quod sine sensu. Recepta ígitur Moiiaccnsis codicis (С)

et rectius. Grot. — Utrumquc bonum sensnm prae- lectione construo: » titulas libelli raonct mythes ab

bet; rectius neutrum dixerim; quare majorem со- ore pulsos, si ve omisses esse.«

dicum numerum sequor. vera fantes] Pariter Cornelius Severas in Aetna

[rigente vero] Id est: exstiueta et cessante ve- (237) »verum professas artes « nunenpat.

rílate. "VuLC. — Produxit primam syllabam secundi jocante rictn] Horatîns (sat. 1, 10, 7): »Risu

pedis Anacreontic,, ut alibi. Sic libro VU: Ma- diducerc uVfNm.« Ovidius (arte am. 3, 283): »Sint

dida detergit or». Grot. — Melius , quam Volca- imidici rictus, sint parvac utrinque lacunae

Martiani Capellae lib. III. $.222. 253

Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum

Nudum dabis jugandis,

Et sic petcot notandis

, ■ In coelitum senatum?

Aut si tacere cultum

Placet, ordo quis probatur?

Certc loquentur iliac

Quidquid ferant docendum,

Habitusquc consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius proinissi es ;

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparan?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Admoverat igilur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 225

jugandis] Id est Mercurio et Philologiae, qui ma- ferant: quod quam grammaticae simul ct metro rctriuiouii

viuculo jungendi sunt; his indecorum fore epondcat, reeepi pro erat in editis.

ait, ei nudac artes dotalitiac tradantur. — Seque utia asomato] Spectare baec videntur ad Stoicoruui

manifesto corrupta; nihil tamen varie ta tis exstat, doctrinam, qui quum omnia alia corpórea dicercnt,

nisi quod Grotius in margine pro in appositit et. Xexrov et tria alia statuebant <x6cófiara (Scxt.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenientia. Emp. adv. pliys. X. 218. p. 670 Fabric).

Vulc. — Vel potius, quae ratio, quae institutio promissi] Sic devius aequi apud SUium(l, S 7),

opcris? undo proiiciscenduin, quomodo progredien- et devia peel ora redi (8, 516).

dum tibi videtur ? IVon in felligo , nisi pro dativo casu subquidguid

ferant] Melius forte : « Quae quid ferat staut ivi fuga aeeipiam, ut sensus sit: » victos a

docendam«: quod ex vestigiis colligo. GnoT. — Camoena fugae (id est cladi) mcae statim sub-

Rcichenaucnsis a prima manu ferat (omissa scilicet jungam fictioncm poëticam, quam illa me continuare

lineóla ГЧ significatura); Mouaccnsis (C) correctam coegit.«

2o6 Martiani Capellae lib. III. §.

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam, quae sc in Memphide

ortam rege adhuc Osirc memorabat, diuque obtcctam latibulis ab ipso rcpertam

educatamque Cyllenio. Quae fcmina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incedere palliatam, tarnen ritu Romuleo propter

Latíale numen et Olium caput propterque Martiani gcntem Venerisque

propaginem senatum dcûm ingrcssa est penulata. Gestabat haec autem teres

JUemphide] Grammatlcam in Aegypto invcntam tcm: »Capitolium dictum, quod bic qnum fundamenta

primus tes la tur Plato (in Phileb. p. 18), quem se- foderentur acdia Jo vis, caput ToU hominis invenquuntur

Cicero (IV. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11, tum dicitur.« Pignor. (de scrv. p. 137 ed. 1613.

14), Plutarchus (quaest sympos. 9, 3, p. 758 d), p. 26G. 1674). — Quonsque tandem corrigendi

Scrvius (ad Aen. 4, 577). pruritus criticos abripict! Nonne multo melius

Cyllenio] Plato inventorcm nuncupat Theutli, Varro, Floras (1, 7), Aurclins Victor (de vir. ¡1-

scd rcstituendum esse Thoyth, id est Aegyptiorum lustr. 9) et Dionysius Halicarnassensis (4. p. 757

Mercurium, alibi jam monui (§. 175 not). Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven-

Attica] Ibi prbna grammaticae fundamenta po- tum, nomcn reticuerunt? Quis est ctiam vcterum,

sita sunt a philosophie , inprimis Platone (Diog. qui id prodat, vel proderc potucrit? Primus om-

Laert. 3, 25, p. 180 Mcib. Dionys. Hal. de com- ninm Arnobius, quarti scculi scrip tor, de eo fabupos.

.p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Clas- latur. Ac ne apud bunc quidem nominis lectio certa

senium dc prim, gramm. gr. p. 3 sequ.); Romae est. Quam vis cnim Stewecbius Toli legat, Haralautem,

teste Suctonio (de ill. gramm. init), diu ne dus tarnen atque edítío, quae Lugduni Batavornm

in usu quidem, nedum in honore ullo erat gram- 1651 prodüt (p. 194), OU praebet. Et certe melius

matica. vox Capüolium с » caput Olium* prodit. Cave igitur

Latíale] Sacpc noster voeibus utitnr LatiaUs, Martianum corriges, qui apud populärem suum Oli

Latíale. Codices Darms tat tensis et Monacensis (C) legens, nt i Iii nomini propius acccderct, Olium

semper alteram L cum II permutant: sed parum scripsit Acccdit quod Scrvius (ad Aen. 8, 345)

interest (Slacrob. Saturn. 1, 6 et 16. Stepb. ad refert: » caput bumannm, quod OU diceretur, in-

Saxon p 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis, ventum esse.« Ncque Grotianus solus, sed Can

modo Latiaris audit (conf. palaeograpb. crit. Ш. tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare fi-

. . . I " ! — n .1 ! t ■ с г. I. /4(1 СЛ11С11

U1UVIU ■ - 1. ....... ■ «. ^ . g ы к

§ 379). denter hoc reposui pro olim in с (litis, quod

Olium caput] MS. Olium caput, credo capita- carebat

Hum. Grot. — Lege »ToU capät.« Nota est nar- penulata] Pariter Augustinus (confess. 1, 16;

ratio de capitc. Toli Vulcentani evoluto ex funda- Op. I, p. 52 Basil.) grammaticos magistros appellat

mentorum sedîbus in colle Tarpejo. Et mihi quidem penulatos. Initio in itincribus tantum penulac ge

ai i .piando placuit, etiam Varrouis locum (de L. L. stabantur, ut v. c. Miio, quum Lanuvium petens

lib. 4) hoc ToU nomine insignirc ad ipsius autoris men* cum nxovc in rheda vcherctur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. §. 223.

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praenitebat. Unde velut medendi sollers magistra curandorum vulnerum in- 224

signia profcrebat. Nam ex eodem scalprum primo vibranti dcmonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, debincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confectus vel sepia putaretur , illato

dlcitor (Cíe. pro Mil. с 10); mox antem in nrbe

quoque, initio, at videtar, a delicatioribus bominibus

facto, qualem Martialis (2, 57) »Alpba penulatorum*

appcllat; sed paulatim adco invaluerunt,

lit togarnm fere in locum succédèrent; unde factum

est, ut nosttr penulatam opponerct palliatae, ut

antiquiorcs togatam. Qua de re jam queritur, quis*

quis dialogum dc oratoribus scripsit (c. 39): «quan

tum bumilitatis pUtamue eloqiicutiae attulisse penulas

illas, quibus adstrie ti et velut iuclusi cum

judicibus fabulamur?« et licet contra consuetudi-

МЯ1 Lampridius dieat Commodum »penulatos jus«

sisse spectatores, non togatos, ad munus convenire

« (in vita Comm. с 16), eo tarnen ipsa con*

método processif ut Gratianus et Tbeodosius imperatores

Senatores juberent » cblamydis terrore de

posito quieta coloborum ас penularum induero ve

stimenta! (cod. Tbcodos. L 14, tit 10, c. 1} T.

V, p. 232 Ritter, cum not Gotbofredi). Diligente?

in banc rem inquisivit Ferrarius (de re vestiaria

T. II, p. 68 sequ.), quern vide.

gestabat\ Ex iis quae nunc scquuntur apparet,

Grammaticam a nostro medici babitu induci. Parité»

Luciauus (cpigr. 23. T. X. p. 45 Bip.):

»"[Ла-&с удащшпщ qwôLÇoe, ÎXa&i fiovöa,

, Фсщцакоу evQoiièvrj*

elephanto] Te tu m pro parte: eburnnm intelligit

(conf. С. Гг. Hormann. ad Lucían, de bistor. ser.

p. 304). A Virgilio (georg. 3, 26) solidus elephantus

dicitur. Ferculum autem boc sive gestamen

îpsum tliecam calamariam vcl grapbiariam signifi

care videtur, quam nuncupat Suetonius (in vita

Claudii c. 35).

proferebat] Ad omnia illa , quibus Grammatica

usa esse fingitur, Jobannes Sarisbcricnsis (metal.

1, 21. p. 778) bacc observât: »Martianus Gram

maticam iuducit cum scalpro et ferula et ungüentaría

pyxide medicorum. Scalpro siquidem oris vitia

purgat, et infantium lïnguas, qui ad artera pbilosopbiae,

ea praelactante, cibante, et ducente, ituri

sunt, radit, dum crudit: et ne barbarismo aut soloecismo

balbutiant, in sermone períbrmat: peccantes

autem castigat ferula; et ungüento bones tatis

et utditatis, quae ex ea provenít, patíentíum raítigat

poenam. Manum quoque ad recte scribendum

reddit idoncam; acuit et visum, ut ci [varies literac

densiores aut velum multipliciter elaboratum obstare

non possit Aperit aurcs, quas tara gravibus,

quam acutis, ¡ramo et cunctis vocibus reddit accommodatas.

« De singulis praeterea conferattir monstrum

eruditionis, Jacobi Martorclli liber de regia tbeca

calamaria (IVcapoli 1 756. 4).

nigello] Hoc est «mero incausto« (encausto)

Vlxcvji» — Jnêaustum Vidcanius dïccrc videtur

atramentum , quod etiam nunc It a] is est inchiostro.

sepia] Ad atramenti alludit materiam. Grot. —

Persius (5, 13):

ч Nigra quod infusa vanescat sepia tympha.*

Confer РНшшп (9, 26, 45. 11, 3, 2. 32, 10,

52. 35, 6, 25); Aristotelem (bist animal. 1, 4),

et Ausonium (epist. 4, 74): [

»JUdmiis ulbam fiJiam ,

Martiani Capellae lib. III. $. 224.

per cannulas eadem resanari. Tunc etiara quod dam mcdicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexatac foelidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quondam

gratissimum gustum vespere multo olivoque laboratum, quo depulsa vocis

22o insuavissimae diritatc canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticae fruticis collemata no-

» No tasque furvae scpiac

Cnidiosque nodos prodidit.*

cannulas] Calamos signifient, quorum ueum

Quinctilianus (10, 3, 51 5 p. 163 Spald.) descripsit

bis verbis: » quoad intinguntur calami, moran (ur

ferulae] Ad férulas sccptra pacdagogorum alludit,

nnde id quod in proverbialem formam abiit:

»Et nos ergo manuin ferulae subduximus«; et illud

Columellae: »Ferulasque min aces. « De fendis diversum

quid a reliquia subindicat Apnlcjus. Alii

enim dc manibns puerorum ferula cacdendis indi

cant: Ule vero ait libro 10 met. »quam altissime

sublato puero ferula nates ejus obverberans«. Grot.

—- Adde apnd Suetonium (de ill. gramm. 9) Domitii

Marsi versnm:

>Si мм Orhilius ferula scuticaque cecidit*

et Martialis (10, 62, 9) Lace:

«Qua vapulavit Marsyas Celenaeus ,

Ferulaequc tristes, sceptra paedagogorum*

alioque loco (14, 80)

»Invisae nimium pueris , grataeque magistris.*

Confcratur etiam Juvenalis (1, 15).

atUiibendum] Varianten! banc lectionem pro admovendum

praetuli, quum et ReicLcnauensis,

tannicus et Cantabrigicnsis cum ea concinant.

caprigenique] Alludit ad scuticas. Grot.

foetidos ructus] Saxo grammatiens (6. p. 107) :

» Indigestara ventris saniem foet ido oris anhelitu ructabatur.

« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

ore foctido teterrimam nobis popínam inbala

vespere] Vigilias signifient, ut olivo

(conf. supra §. 2 et infra §. 576 not.).

diritale] Darmstattensis quidem codex ariditate,

quod Heinsius (ad Sil. 11, 416 Burm.) ctiam praeferebat;

sed vulgatam rclinquere non opns est,

quum dirиm omnino canoro oppositum, sit.

alites nemini ignotae. »Teterrimam с

Cicero (in Vatîu. 3 f.) scripsit.

purgabat] In editis additum erat

Notavit tarnen G rotins: »in MS. meo Laec vox pro

glossemate est, et reetc: si enim baec ad gargarizandum

cssent, utique epitbemata non essent.« —

Abcst ista vox a codicibtis etiam Reicbcnauensi,

Darmstattensi , Monacensi (C), Cantabrigiensi et

Britannico. Posterior codex practerea pro purgabat

exbibet curabat.

cera fago illita] IVotissimae sunt tabulae ceratae

(Guilland. de papyro 3, 41 sequ. Nov. op. dipl.

alii). Earum prae membra ni s praestantiam docet

Quinctilianus (10, 3, 31. p. 162).

et gallarum] Observes velim bodiernam bic atramenti

praeparationem,

equidem non novi.

Martiam Capellae lib. НГ. §. 225. 239

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam intcntioneihqùc procuraret,

tarnen natura sui etiam vigilias inferebat. Protulit quoque limara quandam

artificialiter expolitam, quae octo partibus auratis velut diversis ûexionibus

>, nt Capella hoc libro

rj icuiiuiuu genere dicitur. In genitivo gummeo9

Graecanioc, ct gummis Latine. IVonius Mar

cellus: »Gummi generis neutrius, ut est usu monoptoton.

Tamen feminin! Cinna: AJpinaque gummi ;

ut sit genitivas ejus luijus gummis, ut puppie, febris,

pelvis.* Gnov — Confer infra (§. 291).

Niloticae] A Plinio baec Labet, qui (5, 12, 23)

de papyri scirpis: »texuntur« iuquit »madente tabula

Nili aqua. Turbidus liquor glutinis pracbet viccin« cet.

eoUemata] КоЛЛгщата sunt conglutinamenta.

Grot.

memoriam] In omni scripturae laude id maxime

extollitur, quod rcrum memoria ejus ope servatur.

(Stob. serm. 79. Cicer. partit. 2G). •

epithematis] Quod Celso emplaslrum, id Marcello

Empírico (20 p. 131 Frobcn.) epithema est.

/imam] Lima est cultura operís jam scripti,

qua politur illud, ct in bonestam formara rcdigitur,

vitiosis omnibus dcrasis velut. Iloratius »arte poé

tica», libelle jam Sidonii аето singular!, ne quia

cpistolam esse acrius contendat:

»iVec virtute foret clarisve potentius armis

Quam lingua Lalium, si non oflemleret untan

Quetnque poëtarum limae labor et mora.» —

Cui cidem limatus pro subacto poeta ct quamlibet

cultissimo lib. 1. sat. 10. Martial» lib. 10, ер. 2:

*Nota leges quaedam, sed lima rasarecenti.*

Idem limandi verbo in cam rem usus lib. 6, ер. 64.

Ovidius lib. 1 de Ponto, elegía 6: Г ''

'Scilicet incipiam lima mordacius uti

Vt sub judicium singula verba vocem ?*

Eleganter mm ingenii scriptor Martianus Capelle

tal em Grammaticae limara tradit Barth, (i

1353). — Adde Ausonii (sapient 299, 15. p. 228

Dae):

»Et correcta magis , tpiam condemnata vocabo,

Apponet docti quae mihi lima «vi.«

octo partibus] Quo melius baec intclligas, confer

infra (§. 289) versus:

»Bis quarta fandi quis paratur portio

Vel vulneratur ductus mis integer.*

linde (§. 326) Minerva: »ni fallor«, ínquit, »octo

partes orationis velut incunabula repetitura inti

mare disponía. • Octo partes jam Aristarcbns etatuit

Quinctilianique aetate (1, 4, 20; p. 78 Spald.)

Palacraon, quod fugcrat Isidorum, qui (fctym. 1, 6,

1. p. 13 Arcv.) a Donato demura orationem in

partes octo partitarn esse ecribit.

nexionibus] Quae sunt diversae nexiones iliac?

Mibi videtur ab abbreviatione , solemni librariorum

tcrriculamcnto , erro» natas, et non paulo Capella

dignior vox reponenda pectinationibus , quod vocabulnm

rei ipsi mirnm in modnm conveniens curioso

tali um asserendum scriptori nemo, puto, negabit,

qtri script! codicie penes nos exstantis lectionem

pensionibus andient, quae quidem fundamentam lmjus

correctionis nobis bonum est Barth, (advers.

p. 1355). — Peccat Barthiiis Lie in pluribus. Nam

primum falsa, sed eum multis criticis ei communis,

argnmentatio est: quum alii librarii in legendis ver

bis breviatis errarint, bunc etiam errasse! Error

scilicet sîngulornm nentiquam omninm est, et a

singulis argumentan ad Universum profeeto omnís

vetat lógica. Porro с corrupto in códice suo verbo,

quod viliosum esse ipse agnoscit, corrigorc andet

33*

260 Martiani Capellae lib. III. $. 226.

interstincta vibrabat,'ex qua scabros dentés vitiliginesque linguarum et sordes,

-' quas in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritione purgabat.

227 Haec abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrae supputationis opere

putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare posscnt,

vel prudentissime declinari. Tunc genera rerum, verba etiam curandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus morís est, nomen pro

nomine comiiiutarcnt. Tum morborum modos, témpora, figurasque et sche

mata requirebat, jubebatque alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,

yocem claris Uteris scriptam. Denique in Ulud ееquitor, non debebat a Grotio singular! numero

etiam criticorum vitium, quod persacpe in hoc ipso addi, quum anteriores cditioucs jam contraxerant

libro arguimus, ineldit, ut auctorcm ipsum quibus- haberent, et i ta etiam, quos vidi, libri script!. Iufra

dam tantum locis legcrit, ncutiquam perlegerit. nostcr (§. 526) iterum soloccisuios tangit.

Undc factum est, ut vocera damnarct nostra per- quanti] MS. qua. Grot. — Profecto melior

familiärem, ut supra (§. 51) »tabens divùra nexio», vulgaris lectio. Quanti enim e Gracco ¿6ot pro

ct (§. 92) »quacque elementa liget dissona nexio. ■ quoi quo t explicari potest

Ñeque solus noster bac vocis forma usus est 5 sed dec/mart] Facete metapboram persécutas est,

popularis etiam ejus (Arnob. 5. p. 156) verbis: usus verbis ambiguis, ut bic declinari vitía, quod

»vineulorum Шае injecta sunt nexiones«: ita ut de adversis in vita casibus paritcr ac de nominum

Afris in primis usitata fuisse videatur. IVeqoe sen- in grammatics casibus obliquis intclligi potest

sus uUam mutationem flagitat, quum partes nexae morborum modos] E manuscripto Grotius bane

inter se facile diversae nexiones appellai-i potucrint lectioncm in notis attulit, quam pro vulgata ver-

Soloe] SÔÀOt Straboni et Ptolemaco. All u dit borum reccpi, magis nimirum couvenicntem ad me

ad soloecismmn, qui ea ex urbe originem traxissc tapboram perseqnendam. In códice etiam Reicbcmemoratur.

Grot. — Adde Suidam, et inprimis nauensi sic legitur.

Diogcncm Laertium (I, 51 ibiqu. interpr.), similiter plenitudo obtusior] Id est: magna ingenii tar-

Straboncm (14. p. 665 Casaub.) et Isidorum (ctym. ditas. Vulc — IJypallage pro »plcna liebe tudo.«

1, 55, 2. Op. Ш. p. 52 Arcv.), cujus verba bacc quam plurimum] Píeselo quid bacc sibi velint,

sunt: » Dictas autem soloecismus a Cilicibus: qui ex ui legas: в scandereque quam plurimum, operum

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur, pracpositionibus , aut conjunctionibus participatis •

profecti, quum apud alios commorantes suam et il» (¡ta est in manuscripto) »insistcre.« Alludit, ut

lorum linguam vitiosc inconsequentcrquc confunde- solet, ad partes, quas vocant, octo orationis.

rent, soloecismo nomcu dederunt.« Sed verbum, quod Grot. — Pion vidit Grotius ■ quam plurimum ope

Martiani Capellae lib. III. §. 227. 261

praepositionibus aut conjunctionibus aut participatis insistere, totaque curandos

arte "faligari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callentem

quum deorurn nonnulli Jatricen, alii Gcncthliacen diversis rerum operibus

acstiinarent, addereturque fidei medendi sollertia, quod earn opitulari posse

oris vitiis nec Pallas denegaret ncc ipse Majugena; inconsentaneum tarnen

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et nomcn et officium

suum ac totius expositio artis exquiritur. Tunc ilia, ut familiäre habebat cxponere

percunctata ас docere facile, quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia verecundiaque revelata, sic coepit: Гдацца^шу dicor in Graecia,

quod удаццг} linea, et ygáfiiuita literae nuncupentur, mihiquc sit altributum

litcrarum formas propriis ductibus lineare. Hincque mihi Romulus Litcraturae

rum« ídem esse ас si dixisset »quam plarima ope

ra, n Voluít sane noster «discípulos cogeré, at gra

das (quibus ad fastigia §. 268 pervenitur) percurrerent,

scanderentque quam plu rima opera (poé

tica), et insistèrent praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (partici

pas §. 283 £ 285).«

curatioue] Vcrbi calleo cam sexto casa con

struct plura exemple congessit Stephanius (ad Sax.

p. 87) с Petrouio, Septimio Sereno, Sulpitio, Appulejo,

Ammiano, aliis.

Genethliacen] Haue a Phroncsi educatam et a

Pallade Apollincque landatam noster ioferíoribus

locis (§. 892 — 894) fingit Confer Rcimcrum apud

Mitscherlich. (ad Horat carm. Т. П. ¡i. 696) et He

rat ер. 2, 2, 187.

inconsentaneum] Quia servi plcromque et libertini

vcl Gracci bomincs mcdicinam factitabant

Romae. Conf. Schlacgcri bistoriam litis dc medicorum

conditione (Heimstadt 1740).

revelata] Lectio quidem ad marginem uotata

relévala Labet; sed vulgatam servavi, quoniam vox

satis apta et a Martiani populari (Appulej. met 3,'

p. 188 ct passim) quoque usurpatur. Graecum

ùrtoxaXvrtxeuv idem revelare est. Voluit igitur

noster » veste composite ad dicendum agendumque«

significare (conf. Quine til. 11, 3, 144 scqu. p. 448

— 450 Spald.).

propriis] Intellige »suis cuique literac peculiaribus

« ut alia ab alia discern! possit. Augustinus

(de online 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) rcpertas esse

ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

atque discretis.* Infra (§.232) ad artificiosain Iherarum

formatloncm illos ductus rcfert

Romulus] Utitur boc nomine pro Romanis, ut

Persius (1, 85): »an Romule ceres ?« Quinctilianns

(2, 1, 4. p. 255. 2, 14, 3. p. 540 Spald.) »grammaticen

«, inquit, in Latinum transfercntes literaturam

voeaverunt.«

Lileralurae] Ipsam Grammaticam esse Litera

tura m dicit sensu omniuo latió ri, quam in Lujus

Tocis explicatione , a Cicerone (partit. 26. p. 282

Proust.) data, latet Seneca (epist 88. p. 567

Lips.): »Litcratura* inquit »per quam pucris cíementa

traduutur, non do cet liberales mies, sed

шох praccipiendis locum parat.« Literato} em diflerre

Martiani Capellae lib. III. $. 229.

nomcn adscripsit, quamvis infantem me literationem voluerit nuncupare, sicut

apud Graecos yQamiuaxL6xvnr¡ primitas vocitabar; tunc • et antistitem dédit et

sectatores impubères aggregavit. Itaque assertor nostri nunc literatas dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poëta,

commémorât dicens:

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos ударраход^абхаЛа vocitatur.

a grammalico с serions acv¡ scriptoribne patet (v.

Jul. Capitolini Antoniii. Philosoph. 11. p. 37 Ohr.

Aclium Lamprid. in Commodo Antonino 10. p. 118;

in Alexandra Severo 5. p. 304. Jul. Capitolio, in

Maximino jun. 1. p. 502).

infantem me] Manifesto hoc a Varronc habet,

qui (apud Augustin, de online 2, 12. in op. I.

pag. 342 Bas. ) »grammaticae infantiam literationem

« vocat

ygafifiaTLÖTiHtj] Codices qui Jem Darmstatten

sis, Mona ce it sis (С), Cantabrîgicnsis, et Britan

niens grammatice liabent; sed vulgatam retinni

lcctionem, quacum concinit et Reichenauensis.

Gracca ilia voce ntitnr Sextus Empiricns (1, 2.

p. 225 Fabric.). Plato quoque (in Protag. p. 312

Stepb.) yQa(i¡iaxi6xr¡v appellat grammaticae artis

lndimagistrnm, qui alias yçajJLfmrodidàôxaXoç «ppellabatnr.

Confer omnino Wöwerium (polymath.

C. 4, p. 27 sequ.), I feral dum (Observât. 7, Ч'б;

p. 608), Solanum (ad Lucian. de mere cond. Т. Ш,

p. 523 Bip.) et Classcnium (de prim, gram m. gr.).

sectatores] Distinguit cos Suetonius a discipulis,

scribe ns: »Marens Valerius Prohns non tarn

discípulos, quam sectatores aliquot habuiL IN'unqnam

enim i ta docnit, ut magist ri personam sustineret

« (illustr. gramm. extr.)$ hoc tamen loco iidem

cum discipulis esse videntnr.

liteialus] Suetonius (de ill. gramm; 4): »Ap.

pcllatio grammaticoram Gracca consuetudinc invaluit:

sed initio literati vocabantur. Cornelius quo

que Píepos in libelle, quo distinguit literatum ah

erudito, literatos quidem vulgo appcllari ait eos,

qni aliquid diligenter et acute scicntcrqne possint

aut dicere aut scribere.« Apud nostrum inferiori

loco (§. 231) Grammatical »Sum, inquit, literatura

ipsa quae docco; literatus quem dociiero.« Addit

Suetonius: »Sunt qui literatum a literatore distin

guant, nt Gracci grammaticum a grammatista; et

ilium quidem absolute,, hunc mcdiocritcr doetum

existiment. Orbilium apud majores, ait, qnnm fa

milia alicujus venalis produccretur, non temeré

quem literatum in titulo, sed И1erat orem inscribí solitum

esse, quasi non perfectum literis, sed imbutum.

a Gellius (16, 6) »quempiam lingua^ La

tinee litcratorem« memorat. Unde infra (§. 231)

adverhium etiam literate explicator » quod perite

tracta vcrit, qui a Grammatica edoetns fuerit.« Hanc

literatoris notionem graeca voce facilins, quam La

tina, Aristoteles (categ. de quai. p. 38) ygaßfMxtlxcÔtîçoç

exprimere potuit. Appulejus (in flor,

p. 97 Ond.) de Musarum crateris: »Prima crátera

lileratoris ruditateiu eximit, secunda grammatici« cet.

Catullus quidam] Male se fiabet apud Grotitun

quidem, unde Icctioncm praetuli, quam Monacensis

(C), Britannicus, et Darmstattensis pracbebant Vor

sum reperies in cariu. 14, 9.

Martiani Capcllae lib. III. $. 230.

QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAL

Officium vero meuin tunc fuerat, docte scriberc lcgereque. Nunc etiam 230

illud accessit, ut meura sit erudite intclligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophis criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa. Siquidem impendimus actionem, quuin

quid conscribimus legimusve, sequentium vero spectaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognatione conjuncta

apud Graecos] Ita a Strabone (14. p. 638 philologie. « Conferencia omniiio Lie puIcLerrima

Casaub.) Epicuri pater Ncocles удащлато010<хб- Classcnii commentatio (de priinordiis GrammaL Gr.

xaXoç appcllatur. Confer Diogcncm Laertium (10, Bonn. 1829) et Ilerzogius (ad Sciopp. gruiumaf.

2. p. 604 Meib.), Hcsychium (p. 855 т. удац- pililos, p. 1).

ршхибхщо); add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) ct criticisque] Unde Quinctilianus (1, 4, 5. p. 53

Dionem Cassiiun (28. p. 15. 75, 5. p. 1259 Reim.). Spald.) dc grammaticorum officio: »Nun et scribeudi

quid sit] Inscriptio haec ct quae scquuntur ratio conjuncta cum loquendo est, ct cnarrationem

omtics absunt a codicibus Anglicis, Darmstattensi praccedit emendata lectio, et mixtum bis omnibus

pluribiiscpic aliis. judicium est: quo quidem ita severe sunt uni л éteres

nunc etiam illud] Sextus Empirions (adv. gram- gramma tici, ut non versus modo censoria quadam

mat. 1, 2, 49. p. 226 Fabr.) »duplicem esse« ait virgula notare et libros, qui fabo vidèrent ur щ-

»graraniaticam, aliam quae doceat elementa, artcm script!, tanquam subdititios summovere familia pcrnümiruni

legendi et scribendi; aliam, quae facultas miscrint sibij sed auctorcs alios in ordinem redeprofundior

verse tor in examinanda etiam litcrarum gerint, alios omnino exegcrint numero. « Grammacognitione

ct natura, et in orationis partibns, qnae (icos postmodo appcllatos esse, qui antea crilici

iis consienta Augustinus (de ord. 2, 12. Op. I. audicrint, testatur Dio Chrysostomus (or. 53, p.

p. 342 Bas.), postquain prius grauimaticae officium 553 Morell.). Erant tarnen, qui d ¡fierre criti сum

in tradendis elementis literarum, doctrina verbonun a grammatico coutenderent (Sext. Emp. adv. gramm.

et syllabarum accentibus retulcrat, addit: »potent 1, 3, 79. pag. 233 Fabric. 5 add. Aquil. pag. 141

jam perfecta esse grammatical sed quia ipso no- Buhnb.). Ilinc nostcr etiam infra (§. 158) judicium

mine profiter! se literas clamât, unde ctiam Latine dc caí minibus ct poëmatibus Díalccticac vindica!,

literatura dicitur, factum est, ut quidquid di gnum activa] Aristoteles (nictaph. 5, 1) hace ctiam

memoria literis mandaretur, ad cam necessario per- distingua*, itQaxTLxà nimirum et &£(OQi]Tír.á. Adde

tinerct. Itaquc unum quidem nomen, sed res in- Stobaeum (serm. 59 ed. Gcsneri), Quinctilianuni

finita, multiplex, curarum plenior, quam jueundi- (2, 18, 1. p. 394. 395. 3, 7, 1. p. 543) et 3fatatis

aul veritatis.« Scnccac etiam verba (epist. 108. ximum Tyrium (I. p. 395 sequ. BcisI»-.).

p. 636 Lips.) sunt » quae pbUosopbia fuit, facta est licet] Grotius,ediderat »et licet«; undc Von

26í Martiani Capellae lib. Ш. §. 250.

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae vaieat actitare, et astronomus quaedara facit, ut per ea cognoscat, quae

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Géomètres, quippe formas

theorematura cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QCJOT SINT PARTES EJUS.

231 Partes autem meae sunt quatuor: literae, literaturae, literatus, literate.

Literac sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quern docuero,

literate, quod perito tractaverit, quern informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

cadem utimur, appellatur. His etiam materies admovctur, ut de qua re dicendum

sit aestimemus. Oratio vero ipsa tribus gradibus eruditur, literis,

sy llabis, et verbis.

chins (sp. crit. p. 82) legere jnbet videlicet et pro clant.« Pctroniiis (10. p. 41 Burm.): »tu literas seis

sint indica! i vtim sunt. Sed quum copula et absit et ego aliquid aliud protnittam.* Sic scribebant

a códice Cantabrigiensi, ista rcsectione et corrcctionc (Sen. contr. 4, 29 Hufi Vibii p. 276 Elze. v.) »;>roaon

opus est. Paulo post ex codem códice post tnittere oratorem«, i ta ut illud promit tere Gracco

sicul Ьшегш et in. vrtt6%veï6&ai prorsus responderet (conf. C. Fr.

actor] Non gencraliori sensu banc rocero acci- Hermann ad Lucían, de bist ser. p. 220).

pió, sed pro bistrione, qui discere ante debcat oratio] Quinctilianus (2, 1, 6. p. 256 Spald.):

quam agat. »Rhctorice, îuquit, a grammatica jam pacne posscsastronomus]

Prorsus contrarium Quinctilianus sionc depulsa est.« Addit tamen: о Лес inficiabor,

(2, Д8, 1; p. 395): »Astrologia nullum exigens ex iis aliqnem, qui grammaticen profitent ur, eons-,

actum, sed ipso rci, cujus Studium habet, intellect u qu¿ scíentia progredi posse, nt ad baec quoque

contenta: quarc -0 eco ni■¡tlhi} vocatur.« tradenda safficiat: sed quum id aget, rbetoris officio

pi-omit tit ] Pracbent quidem codices Britanni- fungetur, non suo.« Gorrexi apud nostrum verba?

cus et CanUbrigicnsis paritcr ac Grotianus misil; quae praecedebant : in editis enim legebatur »ex

üarmstaftensis miscet, quemadmodum Grotins 1c- quibus formetur*^ Cantabrigiensis rectius: »ex aua

gere malebat. Verumtamen vulgata lectio, quam formatur oratio.«

retinui, non prava haberi debet, nec desunt exem- literis] Grotins ediderat: »tá est ex literis, sylpla,

quibus rerbum promitterc pro proßteri usur- labis, et едг verbis. « Illud id est dele vi codicum

patiuu sit. Seneca (epist. 88. p. îî6d Lips.): »nc Rciehcnanensis et llr i tan ni ci auctoritate, et illa bina

promittuHl qmdem, ucc hujus rci scientiam аЦе- ел melius Cantabrigiensis omisit, sicut et ego feci.

Martiani Capellae lib. Ш. §. 252. 205

DE NATURA LITERARUM.

Verum in Uteris gemina quaeslio diversatur. Namque aut naturales 232

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in loquendi substantiam

procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus

designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, ex ilia, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum, ilia solis oculis valeat comprehendi.

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 255

(in astron. 2, 7 lio):

— »rudibus pitá is monstralur litera primum

Per fiicicm поте n que suum componitur usus :

Tunc conjuncta suis formatur syllaba nodis.

Hinc verbi structura venit per membra legendi.

Tunc rerum vires atque artis traditur usus,

Perqué pedes proprios nascent ia carmina surgunt,

Singulaque in summa prodest didicisse priora,

Quae nisi constiterint propriis fúndala elementis,

Perdunt, quae propere de détint praccepta magis

tri ,

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.*

aut naturales] Differcntiam banc inter nat úpa

les literas et effectas sic exponit Sarisbericnsís (in

inetalog. i, 12 p. 759): »Literarum nomine tarn

eimplicium vocum figurae, quam elementa, id est

voces figurarum intelliguntur. — Literae, id est Cgurac,

primo vocum indices sunt, deinde rerum,

sunt] Omissum boc auxiliare verbum e Cantaupplcvi.

absentes] Operae pretium crit bic conferre, quae

Nonnus (in Dionys. A. p. 127 *avrào о Лабу Falk.) de Cadmo rcfert:

'EZÂûôl ífcovrjévra ¡cai efupçova дыра яо-

ГЛшббг}С ooyava rev$£v ôfiàâçocc, 6v[i<pvéoç

âs

'Açfwvirjç, 6roi%r¡dov ¿s aCvya 6vÇvya

Tçartxov абнуутою zvrtov xoovtù6axo 6i~

yycqua

scribitur] Britannicus, Reichenau ensis et

Monaccnsis (C) bic et paulo post quae pro qua

exhibent; sed о amino melius in Darms tal ten si, et

in editis qua leges.

voces] Hand dnbias substituí pro Grothino

quae animae per oculorum fenestras opponunt, et vocales illam codicum Darmstattcnsis , Monaccnsis

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur.

Tradit ergo prima elementa scrmonis ars ista, ut

non facilïus queat aliqiiis praeter cam philosophai-!,

quam inter pbilosophos cminere, qui semper caecns

aut surd и s fuit.« Est baec differentia inter 6xoi-

%EÎOV et yoapLfia, quam Amnionitis grammaticus

docet (in Yulcanii tbesaoro liugu. utriusque p. 772).

(C), Cantabrigicusis, et Britannici lectionem; quae

confirmatur practcrea loco e Sarisbcricnsi allato.

per se] Clarius Isidorus (ctym. 1, 4, 3. Op. Ш.

p. 8 Arev.): »dictac vocales, quod per se vocem

implcant et per se syllabam faciant nulla adhaerentc

consonante. Consonantes vocatae, quia per se noh

sonant, sed junctís vocalibus consonant.*

Martiani Capellae lib. Ш. §• 253-

nihil. Nam vocales, quas Graeci septem, Romulus sex, usus posterior

quinqué commémorât, Y velut Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc

produci, nunc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,

nunc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt Modo solao

syllabas formant, nunc consonantes utrinque suscipiunt. Vocalesque nonnullae

modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. Quippe

A plerumque in E transvertitur , nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut area, arcula. Item

E L"tera in primum A reformatur, ut sero, satum; vel in I, ut tnoneo,

monitus; vel in O, ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur, ut siquis, siqua; in E, ut fortis,

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non aliter O litera in A

nam vocales] Hute litcramm díetríbotioncm' apod A plernmqne in E] Confer hoc loco ct in sc-

Platonem (in Oat p. 424 Steph.) et Aristotclcm qucntibus Schnciderum (in elcm. gramm. laL L p. 9.

(poët 20) jam legimus. sequ.).

sex] Addit nimiram qninqne prioribosYa Grae- m O] Ita et Avâôeiç diennt Acgyptionim Oacis

aeeeptum. Infra (§. 2o8): ■ Placet enim mibi Y ses (Stcph. Byz. p. 158. Strabo 2. p. 130. 17.

in vocalium nomeram congregari — sie igitur erit, p. 813, ubi male editum 'Ауабсд et Idvâôscç- V.

at senae fiant vocales.* Casaiib. p. 56). Adde Macrobium (in SaturnaL 1,

Y velut] Non admissam esse in Latino alpha- 4), et Schnciderum (dem. 1. 1. p. 89}

beto banc literam e Quinctiliano liquet, qui (1, 4, о tecto titguriiim j Pomponius: Ofilius ait tu-

9. p. 63 Spald.) »X nostrarum ultimara ■ appellat. gurtum a tecto tanquam tegularium esse dictum,

Priscianus autem (1. p. 8 Basil.) »Y Graecornm «t toga, quod ea tegamur. Citatur tit de verbor.

nominum causa a Romanis ascitum esse« affirmât signif. 1. 180. Forte legendum: tugurium a tego

Et ita Quinctilianum quoque intelügendum e=sc tanquam tegurium. Et sane non dubitarem, nisi

ex eo patet, quod inferiori loco (12, 10, 27 p. et Festus a tecto derivaret; sed an et ille in pari

628) fatetur »Romanos mutuari solitos case a Grae- mendo sit ambigo. GnoT. — Priscianus (1. p. 19)

eis literam Z, quotics eorum nomina sertbenda es- scripsit: »In V (transit) E, tego, tugurium»: sed

sent. Vide infra (§. 261) Y.

mutant] Piara bujus transmutationis exempla nifesto tribuit, quae ideo reeepi, pro »a tego«.

Labes apud Priscianum (1. p. 18 sequ.). Confier praeterea Scioppiuin (in gr. pbilos. p. 194

nuper] Pro nunc. I4um ab aliis illud ita usur- Herz.),

patum sit, band scio. Sed a nostro hoc factum in O] Sic olo , oloe , pro illo, Uli. Conf. Sylessc

videtur taedio repetitarum rocum modo et mmc. bürg (ap. Sciopp. p. 256)

Martiani Capellae lib. III. §. 253. ' 267

transit, ut creo, creavi; vel ia E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, ut

lepus, leporis. Sic igitur transformatae nunc utrinque poterunt copulari,

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,

nuncquc nullas.

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.

Nam A primum utrinque sibi associât V et I literas, nam et aurum 234

et varus dicimus, ct Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere O. Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, peripctasma,

in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graeoarum literarum vim possidet. 23o

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quura producitur,

í¡xa est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumflexura accentum tenet.

lepus leporis] Piara exempla Quinctilianus (1,

4, 16 p. 74 et 1, 7, 36 p. 186 Spald.) affert Vulgo enim dicimus et varus.

Addatar Staveren (in mytbogr. p. 956) , et Sylbur- ex neutro] Haad dabie corrupta lectio et desigias

£ap. Scioppiam p. 354), qui ctiam rursus О dcratnr aliqoid. Tentabam: »Ex altero vero O, ut

pro U poni aaimadvcrtit, ut totela, porporeà, oso- Aonius.« Voitc«. (epec. erit. p. 1-48) — E Cantabrir,

soper, quomque, pairónos, servos, vitiom, giensi supplevi latere ,• in reliquis consonant omucs

•onseront, moritor, piacolom, fortот , fo- Scripsit igitur jjlartianus »>ocalcm A ñeque ante,

ratos, leberom, aedebos, compedebos, noctebos, tibi- neque post se admitiere O«, eciL in cadem syllaba.

cinebos , soperstitebos. Adde, qnod promiscué po- modum] Ita Darmatattensis, pro modi in edifts.

nitor, adulescens et adolescent. 4 Supple, quod anteccdit, finit.

poterunt copulari] Confer Platonem (in sopkista j¡xaesl] Ausonius (Id. 13. 547$ p. 364 Delpb.):

p. 355 Stcph.): 6%sôôv olov xà удс'щ/шга rte- »Hxa quod Aeolidum, quodque e valet, hoc

ftov&ór' av sit] ' xai yàç ¿xeivav xà ¡úv Latíale E

cn>aç[U)6xeî rtov rtçôç аХХщХа, xà âè ÔWaç- Praesto, auod E Latium semper breve, Dórica

fíórxet. vox E.*

dicimus] Transposai hoc verbum auctoritate со- Sextas Empiricus (1, 5, 115. p. 341 Fabr.) сог-

34*

Martiani Capellae lib. III. §. 255.

Hace duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Vejentano,

et in eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile; Feminina etiam,

eéd Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numerum etiam totius generis,

ut quinqué', licet cutrarov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi

236 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; O autem literae copulatur in nomine Jo vis et Oinonc;

oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. Haec aliquaudo vocalis geminam syllabam facit; finitque omnium

reptum Бta ait fieri Epsilon, productum contra bus non minus I cum E, quam E cum I utrinse-

Epsilon fieri Eta. cue juncta sunt.

circumflexum\ Corrigi jubet Vonckius (sp. crit. Oinone] Codex Darmstaltcnsís exliibct Joanne,

• p. 148): »quum — accentum.« Ego vero puto dicere quasi pro Junone dictum; sed quum jam exstef

Toluisse Martianum: »E quando productum Graeco exemplum literae I ante O poaitac, unicc vera est

■ ' rHta assimuletur, tune maxime circuinflcxum ас- vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

centum habere.« • est ratio scribendi Graeca, quum Romani plcrumutroque]

Aliter atque sagacius olim Nigidius que Oenonen dicant (Ovid, beroid. 5, 3), scd alte-

(apud Gell. 19, 14): »I et V semper subditae- ram quoque scripturam certe antiquam esse pro-

E et subit et praeit. Si quis putat praeire V in babunt excmpla a Scbneidcro congesta (clem. I.

Lis verbis, Valerius, Vennonius, Volusius , aut I p. 80).

in bis, jam, jecur, jocum, jucundum, errabit, quod geminam] Ut verbi causa in vocabnlo Graji.

bae literae, quum praceunt, ne vocales quidem Fuerunt adco, qui soli I, ubi consonants partes

sunt.« . ageret, viin geminatam tribucrcnt; cf. Isidor, (etym^

äftTtOtOv] Confundí ínterdum aptota cum mo- 1, 4, 7. op. III. p. 9 Arev.)s »propterea interdum

noptotis Priscianus (S. p. 151) ait; significan autem duplex dicitur, quia qnoticscunquc inter duas то-

proprie aptotis ea verba, »quae nominativum solum cales invenitur, pro duabus consonantibns habetur,

haheant: monoptotis vero ca, quae pro omni casu at Troja. Geminatur enim ibi sonns ejus.« Unde

ana eademque terminatione fungantur.« Sic ct no- patet, quid voluerit Quinctilianus (1, 4, 11. p. 67

ster infra (§.299) fas ct nefas inter aptota refert, Spald.): »sciat cnim (grammaticus), Ciceroni planequam

autem (§. 242) топорtot on nuncupat. cuisse dito maiiamque geminata I scribere: quod si

teneat] G rot i us margini adscripsit: »al. taeniae*, est, junge tur etiam ut coneonans.« Isidoras tarnen hoc

quasi hoc cxemplum esset literae I cum E copu- reprehendit (ctym. 1, 27. 11. Op. III. p. 44 Arcv.)

latae, ex antiqua nimirnm scriptura tcnicj sed ipse verbis: »I litcram inter duas vocales constitutaiu

Bfartianne intellexit exemplis amplius opus non esse, bis scribi quidam existîmabant, nt Troiia, Maiia,

quum supra jam eja et jecore allata cssent, in qui- sed hoc ratio non permittit IVunquam cnim tres

Martiani Capellae lib. III. $. 236. - 269

generum nomcn, ut frugi; numerum itidem omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi, ut novi , memini; imperativi, sali, veni; infinitivi,

jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte 237

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

feminina, ut Juno; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto, laudo; modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo; adverbium,

ut subito; praepositionem, ut pro. V autem litera vocalibus om- 238

nibus utrinque coit, praeter O antelatum. Sola etiam V sui generis litcram

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanus. Finit artículos, ut tu;

nomina neutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit.

DE SEMIVOCALIBUS.

Hactenus de vocalibus. Non enim vocales astruere, sed omnes literas 239*

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exsevocalcs

in una syllaba scribuntur. Sed I litera inter possunt apud nos, incipîamus. Articuhis secundara

duas vocales constituía pro dupla babetur.« (СопГ. notitiam superpositorura demonstrat. Deficit autem

Scbneider. elcm. gramm. 1. p. 277. 231). praepositivis articnlis lingua Latina. Nam pronomen

mí canto] In editis omissum ut Darmstattcnsis lue, quod grammatici in declinationc nominuin loco

snppeditavit praepositivi ponunt articuli, nunquam in oratione

imperativi] Yin' sensum, lege: »modi impera- sensum articuli Labet.« Vidctur tarnen nostcr cum

tivi tantummodo unum finit, ut cedo.« Voivck. aliis grammaticis pronominibus pro articulis abuti.

(spec. crit. p. 82) — Multo lenior medela fuerit se- Infra enim artículos appellat /не, hate, hoc (§.

paratis vocabulis tantum modo. Codex Darmstat- 249), porro Ule, iste (§. 250), quin ctíam auot,

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed nibü со tot (§. 2SC). Isidorus (ctym. 1, 8, 4. Op. Ш. p. 18

proficimus. Arev.): » inter articulum ct pronomen boc interest,

artículos , ut tu] Rectius Macrobios (p. 536 quod artículus tunc est, quum nomini jungitur, ut

Pont sire 702 Zeun.) articulis Latinara linguara Aie sapiens i quum vero non conjungitnr, demoncarere

docet. Quinctilianus item (i, 4. p. 78 Spald.): strativum pronomen est, ut hic, et Aaec, et hoc.

»nostcr sermo«, inquit, л artículos non desiderat, semivocales] Sextus quoque Empiricus (advers.

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae gramm. 1, 5, 102 ; p. 238 Fabr.) semivocales disquidem

posteriora verba bisce illustrantur Prisciani tinguit a mutis, »quippe quae per sc sonnm effi-

(17. p. 568): »Ab eis, quae loco articulonun sumi cere nequeant, quum semivocales contra sonura

270 • Martiani Capellae lib. III. $. 239.

240 quar rationcm. Quippe F litera, quae est semivocalium prima, duas tantummodo

consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus flavus et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi pracferri prohibeat;

241 nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminât nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevenit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei prae*

fcruntur literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo; L autem

iMinquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum et A praefertur, ut alligat, Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinque autem vocales amplcctitur, ct no

mina nonnulla déterminât: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus , ut bidental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,

212 ut semcl. M vero litera tarn in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dcnt, ut R çoïÇov, S Ôtyiwv* cet Ad Je Ser- loco pósito, ut Ule, Metcllus; plenum, quando

TÍum (ар. Pi'isc i, 5), qui: »Sunt« inqult »Septem finit nomina reí syllabas, et quando Labet ante se

semivocales, quae ita proferuntnr, - ut ineboent ab in eadem syllaba aliquam consonan lern, ut Sol,

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L, sylua, flavus, clarus; medium in alüs, ut lectus,

M, >*, R, S, X. Sed X ab I ineboat* keta, tectum,* (Gonf. Schneider clem, gramm. I,

F] Aliter sentit Priscianus (I. 1): »Quum F p. 297). Isidoras etiam (etym. i, 32, 8. p. 52

loco mutac ponatnr, id est P et H sive <p, miror Arcv.): »Labdacismus est« inquit »quoties unum L

banc inter semivocales posuisse artium scriptores. exilius, duo largius proferlnius. Quod contra est:

Nihil enim aliud habet hace litera semivocal», nisi ват unum largius, duo exilius proferrc debemus.«

nomînis prolationcm, quae a vocali iiicipit; sed et A praefertur] Ex antecedentibust »quum ei

hoc potestatem mutarc literae non debuit. Si enim praeferuntur literae « supplendum et bic ei. Et autem

esset semivocalis, necessario tcrminalis Dominum est pro etiam, ita ut sen sus sit: »quum non solum

In ven ire tu r, quod minime reperics; nee ante L vel D, sed etiam A praefertur«, igitur ad.

R in cadem syllaba poni posset, qui Jocus muta- fuiec etiam] Litera nempe L. Delude perperam

rum est d uutaxât « cet. ediderat Grotius itdepidus, inlotue, quod ex antetripliciter

sonat] Confer omni no Prisciani (1. rioribus correxi editionibus.

p. 22) verba: »L triplicem, ut Pli ni o vi de tur, so- solam] Sic scrips! pro »sola M«, quod erat in

num Labet: exilem, quando gemiuatur secundo editis; ea enim observatio ad IV potius quam ad 31

Martiani Capellae lib. Ш. $. 242. 271

N, utMcmnon; subscquitur solam S, ut Sminthcus; mutaturque in N nonnunquam,

ut quum dicimus nunquis. Terminatque neutra, ut aurum et argentura;

item monoptota, ut ncquam; in genere masculino accusativum

simplicem, et duplicem genitivum; item participia, et verba, et adverbia, ut

tractum, legam, cursim; numerum ctiam omnium generum, ut novem, decern.

N autem litera plenior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibiccn; in 245

mediis cxilior, ut mane, damnum. Ex consonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, Ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

earn sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminet. Eadeni

nomina terminantur, masculinum, ut tibicen, femininum Graecum, ut Siren,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utriuque complectitur. De consonan- 244

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquam, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur;

feminina post E et О , ut mulier, sóror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nonnulli literam non putaverunt. Nam Messala quendam sibilum dixit. 245

literam pcrtineret Turbavit fortasse librarlos, quod scrat legi femur, feminis, addens: »Ita enim eo

alias quoquc literas praccedere M videtur, ut in acvo illos sensisse, ut quum nequc rectus fernen,

ambo, ampulla cet; sed quod Ilartlanus vult, syl- ñeque obliquus femoris esset usitatus.«

labas tantum singulas spectat, neque in una ca- vador] Vcrbum nimirum: adverbiorum au lern

demque syllaba alii litcrac praeter ¡4 pracpoul posse exemple decrant, quae Grotius с manuscripto stio

SI certum est. . supplevit. Cantabrigiensis alia addit: »agilitcr, viri-

Smiîitheus ] Apollo (Homer. П. a. 39. Macrob. liter, jugiter.« Quibus с varüs exemplis patet, non

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 3. Strabo, Ste- nullis in locis intcrpolatum nobis traditum esse Marplian.

Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Nostram tianum (add. §.11 not).

lectionem tuentur codices Rcicbenaucnsis et Mo- non pulaverwit] Quia, ut ait Cledonius (p. 1882

nacensis (C). £ Putscb.) »superflua inrenitur, intcrdum ct ipsa

nnnqttis] Gonferendus bic Schnciderus (clem, liqucscit in metro; quia sibilus magis est quam

gramin. I. p. 310). consonans«; adde Priscianum (L.'l, p. 25), qui non

femur\ Et Bi'itanuicus et Cantabrigicnsis banc solum in metro apud vctustissimos vim suam frclectionem

pracbent, quam Grotius conjectura as- quenter amltterc, sed etiam tantam cum aspira lioue

eccutus erat, qui cdiderat quidem fernen, sed jus- banc literam cognationem baberc docct, ut in iis

272 Martiàni Capellae lib. Ш. $. 245.

Quae lamen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et С, Q, T sequentes

amplcctitur, ut Scaurus, squama, Stella. In plures ctiani transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis. Terminât ctiam

masculina et feminina post omnes vocales; neutra post А, О, V, ut vas,

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjccit aut С propter et £

246 Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X aulcm nemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex С et

dictiooibus , quas a G га с ci s Latin! sumserint, saepe »P« et post psalterium »ut C«; dcnique ex prispro

ea ponatur, ut sex, sal cet. eis cdilioitibus restituí scripturam к sacsa«, quae

Messalu] M. Val. Cnrvinus Mcssnla, Ciceronis Martian! sententiae uuice convenit, «ñeque a veterum

et Angustí acqualis, et oratoria arte et grammatica usu prorsus abhorret. Sic in monumentis saepisclarus,

de cujus vita et stadiis doctrinae eruditam sime legimus VICSIT (palacogr. crit. IV, §. 587),

dissertationem scripsit Ludovicus Wiese (Bcrolini inque lapidis cujusdam titulo (ар. Gruter. 544, 4)

1829. 8). Singularcm librum ediderat de litera S, LVCSERVI4T, unde Isidoras ctiam (etym. 1, 4,

quem commémorât Quinctilianus (1, 7, 25 et 58), 14; p. 11 Arev.) »pro X, inquit, scribebant С et

ubi et ill ittl positum fuisse videtur, quod noster ei S, siquidem duplex vocatur«, ipseque Quinctilianus

tribuit, et quod QuinctRianus alio loco (9, 4, 57) (1, 4, 9, p. 65 Spald.) de litera X scribit: »qua

narrât, Mcssalam S litcrain, quotics ultima esset tarnen carere potuimus, s! non qaaesissemus.«

alîaquc cousonantc suseiperetur, subtrabendam cen- Confer, omnino Scbncidcrus (elcm. I, p. 572) et

suisse. nota quae sequitur.

Claudius] De Claudi! novationibus circa litera- duplex] Scioppius (grammat. pbilos. p. 256):

rum formas testes sunt Tacitus (ann. 11, 14), »Annaeus Cornutus de ortliogr. : Varro X literam

Suetonius (Claud. 41), alii; confer omnino Scbnci- esse negat, in quo quid vident nondum deprcbendi

derum (el um. I, p. 6 sequ.). Sed egregie lapsus (ncmpe singulam non esse). Victorinus art. gramm.

est Martianus, qiium Claudium arbitrarctur singulis lib. 1: Latin! voces, quae in X literam incidunt,

literis Graecis binas Romanas substitnissc, ut pro s! in declinatione earum apparcbat G, scribebant

*P esset PS, pro E vero CS, unde tantum illc G et S, ut conjugs, legs. INigidius in libris suis

abfuit, ut, quuin Romani pro £ unam X baberent, X litera non est usus, antiquitatem sequens. Prispro

lp itidem simplex signum Antisigma bac figu- cianus lib. 1 : X dupliccm leco С et S, vel G et S,

ra: X introducerc studeret, quod iisdcm verbis postea a Graecis inventant, assumsimus, ut dux,

testatur Priscianus (I, p. 2o Basil.). duc.is , rex, regis. Cliarisius lib. 1: 3Ierx ; Salluliteras]

Apiid Grotium erat: » propter -ф et £ slius merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Graccas,P»allcrium, saxe-; cquidem с cod. Monac.(C) Festo. — Servius în Aen. 1: Adnixus antiquum

insérai »Utcras ut«, deinde e Darmstat tensi post ut est, ut connixus, qnibus bodic non utimur. Dici

Martiani Capellae lib. III. $. 246. 273

S, ut nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et С, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur, ut Xauthus. Et masculino et feminino omnibus vocalibus

sociatur, ut Ajax, frutcx, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit.

DE MUTIS.

Transacts semivocalibus mutae sunt perquirendae ; quae ideo hoc 247

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. В prima omnibus vocalibus utrinque 248

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Finit nihil, nisi tres praepositiones, ab, ob, sub. С vocales 24Í)

utrinque collaterat, consonantes qiiasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mus enim adnisus et connisus. Et Aen. 8. Galli

Se nones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio

reeepissent, quasi Xenones: quum Graecum £èvoç

signified hospitem. Festus : Senonas Gallos Verrius

ait existiman appellatos, quia novi renerint ex

Transalpina regione, ас prim um appellatos Xenos,

postea Senonas. Cicero in Oratorc: Verba saepe

contrabuntur non usus causa, sed auriiim: quomodo

enim Tester Axilla Altala factus est nisi fuga

literae vastioris? — Ita et sedeeim pro sexdeeim,

sedigitus pro sexdigitus.«

in T] Nemo hunc locum corruptum esse non

judiect. Conjicio: et in CT, ut nox, noctis. Pieque

enim sufficit dicere in T, sed CT. At fungi haec

coujunctim dicta disjunctim ceperc, itaqne cxemplum

deessc arbitrati pro lubitu adjeccrunt, ant

potius transjecerunt , quum forte antea Icgeretur:

»aut ex CS, ut nux, nucis, pix, picis*, quae bina

et alibi conjuncta rcperies. Grot. — Hariolatur

Grotius, ueqne quidqnam mutarc audeo, licet aliquatcnus

favcat illi Priscianus (i , p. 26) : «X du

plex modo pro CS, modo pro GS accipitur, at

apex, apiris, grex, gregisj transit tarnen etiam in

V consonantcm, ut nix, nivis; nec non in CT,

ut nox, noctis.»

ve/од:] Lego: ferox ; sed et postremum istud

»et feminino« glossema sapit; exstirpandum itaquc.

Vonch. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

legendum celox, quia substantivum requiritur; sed

myitis codicibus nihil meto.

moriuntur] Isidoras (ctym. 1, 4, 4. op. Щ, p. 8

Arev.): »si enim eis extrem um vocalis detraxeris

sonum, inclusum litcrac murmur sonabit« Adde

Cledonium (p. 1881 Putscli): »Mutae vero non so

nant, nisi a vocali spiritnm aeeeperint«; quod enim

spiritu caret, moritur.

ut sufficit] Omissum apud Grotium ut supple vi

e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

274 Martiani Capellae lib. III. $. 249.

tectum, crus, Acmon, Cnidus. Finit artículos, quos pronomina vocant, hie,

haec, hoc; et adverbia, ut sic, hue, hie. Sola mutarum antecedentem vo-

200 calem producit, et pro duplici habetur, ut hie, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. Praepouitur R literae in Drusoj M literae nunquam praefertur in

Latinis; in Graecis autem aliquando, ut Dmolus. Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut apponit;

in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit articules

201 neutralis generis, ut illud, istud; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties geminatur,

adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, utgladius; N, ut ignis. In

252 С quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; quae quando vocalibus accedit, ut hospes, heres;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dex-

255 terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis. К vero nunc

quos pronomina] Confer quae supra (ad §. 238) »sîc H litera est, non nota« (conf. et infra §. 258),

annotavimos. Parlier Priscianus (1, 8, 47} p. 44 Krehl.): »H

haec] Vulgatae hoc additum est in Darmstat- literam non esse ostendimus, sed notam aspira tiotensi

códice. nie, quam Graecorum antiquissimi similiter ut La-

DmоIiis] An pro Tmolo monte, an dfliooç le- tini in versa scribebantj nunc eam diviserunt et

geudum? Gbot. dexteram ejus partem supra literam ponentes psiles

aggerat] Ita in editis ; sed Grotius e MS. suo re- notam haben t, sinistram autem contrariae aspiratioposuit

agger, addita nota: »aggerat quura ab aggere nis« (vide notam quae sequitur). Adde Gellium (2,

derivetur, non mutât D in G. Sed agger mutât, 3$ p. 161 С опт.), Isidorum (1, 4, 11 j p. 10

quum ex ad jtço&èÔei et gero componatur. Itaque Are v.), et Appuleji librum de nota aspirationis (ab

ant ita legcndum uti docuimus, aut aggerit, aut Osanno editum a 1826). »Est antem*, inquit Spalaggregat.*

— Nonne autem a verbo aggerere sive dingius (ad Q nine til. 1,4, 9; p. 61), »de H magna

adgerere conjunctivus est aggerat? Addc Quincti- inter grammaticos Putschianos lis, aliis literam eam

lianum (1, 11, 5; p. 237 Spald.). vocantibus, aliis, et plurimis quidem lis negantiquoties

gemitiatur]'InteU.\§e: quae (litera A) ad- bus, cum quibus faceré QuinctUiannm apparet«

jangitur, quoties G geminatur. Nusquam enim G Hox e codicibus Monacensi (С) et Darmstattcnsi

geminaron invenies, quin A praecedaL reposui accedit et heres pro accidit et haeres in

aspirationis notam] Non igitur literam , sient et Grotiana editione.

Quinctilianus distinguit (1, 8, 19; p. 101 Spald.): dexterior] Pars dexterior est f, sinistra i, hace

Martiani Capellae lib. III. §. 2o5. 27í>

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectue С integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P autem convenit utrinque vo- 254

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; L, ut placeré; S, psittacus;

T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminât vero nihil. Q quidam literam 2o5

non putabant, et vincerent, nisi in equo et cquitatu appareret expresse. Haec

levigationis, illa aspirationis nota. Grot. — Isido

ras (ctym. 1, 18, 9; p. 31 Arev.): *Aa6ûa, qnod

interpretatur aspiration obi cnim H pom debet, tali

figura annotatur: I; \f}tXr¡, qnod interpretatur siccitas,

sive purum, id est ubi litera H esse non

debet, tali nota ostenditur: i.* Confer palaeogr.

meam (I. §. 114; p. 91) et in primis Villoieonum

(aneedd. Gr. П, p. 288) et Fischerum (ad Wellen

gramm. Gr. I, p. 259).

nunc nota] Hanc quoque supervacuam esse contendit

Priscianus (loco citato): »quae quamvis« inquit

»scribatur, nullam aliam vim habet quam C«;

quae eadem nostri sententia esse videtnr, qunm

literam G »omnes ejus effectua integrare* hoc est,

omnibus, quae К efficere possit, intcgris exprimendis

sufficere dicat. Confer et Isidoram (1,4, 12;

p. 10), qui: »ideo, inquit, supervacua dicitur, quia

exceptis Ralendis supervacua judicature per С enim

universa exprimimus. « Quinctilianus quoque (1, 4,

9; p. 62 Spalding.) «redundare earn* ait ncc nisi

»quorundam nominum notant esse«, et alio loco

(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis utendum ea

putat nisi quae signified, ctiam nt sola ponatnr;

»hoc, inquit, eo non omisi, quod quidam earn,

quoties A sequatur, necessariam crcdunt, quum

sit С litera quae ad omnes vocales vim roam perferat

« Plora dabit Schneiderus (elem. I, p. 290

seqn.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117).

absque his] Id est praeter haec, nt infra (§.

280 £). Tria Ausonius quoque excipit (Id. de Ii*

ter. 20):

»Haec tribus in Latió tantum addita nominíhus ix«

atque eadem prorsus, quae Martianus, Diomede»

(p.419 Putsch.) affert scribens: »Ii consonans muta

supervacua, qua utimur quand o A correpta sequitur,

ut Kalendae, kaput, kalumnia.n Isidoras au

tem (ctym. 1, 20, 13; p. 44 Arev.): »K literam«

inquit » antiqui praeponebant quotiens A sequebatur,

nt kaput, kanna, kalamus; nunc autem Kalendae

et Karthago per eandem tantum scribuntur, omnia

autem Gratia nomina quacunque sequente vocali

per К scribenda.« Notandum praeterea, pro kapite

apud nostrum margini Grotianae appictum езве iaL

Kapua.«

kalumniae] Calumnia olim per к scribebant, nt

liquet ex eo, quod lex Rhemnia statuit calumniatioribus

inurendam literam К ad infamiam. Gbot. —

De lege Rcmmia vide doctos ad Cic. pro R. Amer. 20.

ut prandere] »Uf« exhibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita codex Monacensis (C). Quartum

casum Martianus posuit, ut ad superiorem locum

(§. 1S7), quem réspice, sese referret IVihili igitur

nota est Grotii edentis Sypnis et conjicientis intclligendam

nrbem esse Achajae, quae Ptolemaeo et

Straboni Jlupvog.

literam non putabant] Isidoras quoque de Q

litera (etym. 1,4, 13): »haec« inquit > prias non

erat, nnde et illa supervacua vocata, quia per С

cuneta veteres scripserunt « Pliira dabit Scioppius

(gramm. philos, p. 230 Herz.) et Schneiderus (eleui-

I, p. 321).

■

35 *

276 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

nunquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem

ex С et V, ideoque duplex et composita dicitur, nec geminatur. Nullam

256 singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concladit,

in conjunctionibus et praepositionibus. PraeceditL, in Tlcpolemo; M, in Traolo;

N, in Potnia; R, in Troja. Finit neutra, caput, sinciput, lact. Artículos

terminât, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem , ut

257 at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo С Graeca utebantur; nam Sethum

equo] Quinctilianus (12, 10, 50; p. 632 Spal

ding.): » Duras « inquit »et illa sallabas fach, quae

ad coiijungcndas deinum subjcctas slbi vocales est

tili Iis, alias supervacua, ut equos ac equum scribimus,

(juii m chain ipsae bae vocales duac cfficiaat

sonum, qualis apud Graccos null us £st, ideoque

scribi illorum Uteris non polest.« v

ex С et V] Unde ipsa quoque ejus figura de

rivar! posset, ut V litera alteri С inserta esset;

niel i us tarnen Quinctilianus (1 , A , 9) cum Graeca

Koppa cam comparât, quae apud il los in numero

tautum mansit; » cujus« inquit » similis effeetu specicque,

nisi quod paulum a nostris obliquatur.«

(Conf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX sequ.).

praepositionibus] Valdc laboral bic líber de grammatica

e distiactionibus, quarum nos nonnullas emendavimus:

quod et bic usu venit, legendum cnim:

»T vocales ex utroque concludit ut in conjunction

nibus et praepositionibus : praccedit L in « etc. Grot.

— Quas praepositiones innuat, difficile dictu est,

nisi ad et apud in T termmavit (conf. Quinctilian.

1, 7, 5). Sed vide supra (§. 2S0).

Ticpolemu ] Tleptolemo quidem codices Darmstattensis

et Mouacensis (C) exbibent, sed vulgaris

scriptío vera est.

lact] Alii lac, alii lacte dicunt; eed profecto

boc avaXoyuxaxw. Ausonins:

» Vox sólita et cundís notissima, si memores lac,

Cur condemnetur, ratio magis ut facial lact?«

Capclla infra: » quidam quum lac die un t adjîciunt T

propter quod facit (1. propterea quod facial) Itictis. «

Grot.

at] Hic ñeque adverbü neque ïnterjectionis excmplum.

L. atat. Neque negarim ctiam adverbü excmplnm

desiderari, ut forsit. Grot. — Favçt conjecturae,

quod in codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi

est utut; sed in re dubia nihil mutare praestat.

Z a Graecis] Quarc banc literam paulo post

(§. 260) a Latinis excludit bidorus (1, 4, 15; Ш.

p. 11 Arev.): » A Graccis« inquit »mutavit Latinitas

Y et Z propter nomina scilicet Gracca. Et bae

apud Romanos usque ad Augusti tempus non scribebantur.

« Addit idem inferior! loco (1, 26, 28.

p. 46): » nam quum jus tilia Z literac sonum ex

primât, tarnen, quia Latinum est, per T scribendum

est.«

С Graeca] Quam absurda baec sunt, ni legas:

С Graeca, hoc est sigma. Ea enim bujus literac

antiqua forma, quod ex quibusvis inscriptionibus

liquet, itemquc ex Macrobio, in quo Bassarea scribitur

DACCAPEA. Dicit Graccos (quamquam Z

litera sit Graecis deducta с fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ca sigma usurpasse ideo

que CH0ON pro ZH60N scripsiesc. Componi

Martiani Capellae lib. Ш. §. 257, 277

dicebant, quem nunc Zetbum dicunt; tarnen haec geminata ab ipsis etiam

habetur. Nam a T et С componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur 258

universis decern et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis abSolvunt.

Placet enim mihi Y in vocalium numerum congregan. Ñeque sine hoc Hyacinthus

aut Cyllcnius poterit annotari. Sic igitur érit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutae duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque 259

erunt Q et К; X autem ut duplex sine clementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis excluditur; decern et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tarnen cum supervacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonitu cou- 260

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

DE FORMATIONE LITERARUM.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus. 261

autem dicit Z cx T ct С те1 S. Grot. — Recte sine dementi cardine] X hie Uteris non annu-

Martianum intcllexit Grotius, sed piara verba fecit, incrat, facit'enim tantum XVffl, has videlicet: A

quam necessc erat, baud scio an sui ipsius typo- BCDEFGILMIVOPRSTVY.

tbetac fraude in duc (us, qui bis G posuit pro C, Itaquc legendum: »X autem ut duplex iu elemcnti

ut nos ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae- cardine non probatur. ■ Error ex repctitis literie,

terea e codicibus Monacensi (C), Reichenauensi, Grot. — Vero similis quidem est haec conjectura;

et Darmstattensi Latinis Uteris scripsi Sethum pro sed lectio in omnibus libris est cadem, in códice

Grotiano cetum, at apud Priscianum qnoque (1, etiam Rcicbenaucnsi et Darmstattensi. Ac fieri po-

8, 49) est: »Scthus pro Zrj-&oç dicentes«, quo test ut locus sic explicctur: X litcram non esse,

notas ille Ampbionis frater (Apollod. 3, 10, i) sig- quia ut duplex, e duabus nimirum composita, sine

nifieari videtur. Conf. ct Scbncid. (clem. p. 379 п.). elementi cardine sit. Iutelligo cardinem quo se ver-

Znvpna] Priscianus quidem (1. p. 33): »Smyr- tit о m ais elementi natura et conditio, quippe quod

na: nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt.« simplex esse debcat.

Sed non solum monumentis noster defenditor (Rube cum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

pbilolog. num. 1. p. 33); verum Lucia ni (in jtid. anterioribus editionibus codicibusqnc Reicbenaucnsi

vocal. L p. 67. Bip.) etiam testimonio. Confer et et Darmstattensi restituí.

Sex. t. Empirien m (adv. math, i, 169; p. 233 Fabr.), de formatione literarum] Eandcm rem tractat

Majum (ad Cic. de R. P. 1, 8), et Odofrcdum Marius Yictorinos (de arte gramm. 1. I, p. 2434

Müllcrum (Goett Anz. 1831. St 36. p. 333). Putsch.), onde ea quae Mortiano vel ¡Ilustrando

278 Martiani Capellae lib. III. $. 261.

В labris per Spiritus impetum reclusis edicimus.

С molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentés innascitur.

E 'spiritus facit lingua paululum pressiore.

vel comparando mserviunt, transscripsimus: » A litera utra сarum prior sit С sea Q sive K, quarum

rictn patulo suspensa ñeque impressa dentibus lin- utramque exprimí faucibus, alteram disiento, altegua

ennnciatur. E rcprchenso modice rictu oris rc- ram producto rictu, manifestum est. H quoque inter

dnctisque introrsum labiis effertnr. I semicluso ore literas otiosam grammatici tradidernnt eamque aspiimpressaquc

sensim lingua dentibus vocem dabit. rationis notant conjiinctis vocalibus praeGci — quae

О ut E geminum vocis sonum pro conditione tern- profundo spiritu, anbelis faucibus, exploso ore fun

pens promit, undc inter nostras vocales rj et со detur. Supcrcst ut septem rcliquas scmisonas, spi-

Graecorum ut supervacuae praetermissae sunt; igi- ritu quoque instrcpentes, ordiue quodam pcrsequatur

* О qui corrcptum cnunciat, nec magno biatu

labra reserabit ct rctrorsum actam linguam tenebit;

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragicum dabit, cujus obserrationis

et in E litera similis paene ratio est.

V litcram quotiens enunciamus, productis et coëîintibus

labris efferemus. — В et P Hterae dispari

inter se' oris officio expriman tur; nam prima exploso

e mediis labiis sono, sequens compresse ore Yclut

introrsum attracto vocis ictu explicatur. С etiam ct

G oris molimine nisuque dissentiunt; nam С re

ducía iutrorsum lingua bine atque bine inter

lares Sorgens haerentcm intra os sonum vocis

exclu dit ; G vim prions pari linguae lapsn palato

suggerens lenius reddit. D ¡tantea et T, quibus,

ut ,ita dixerim, vocis vicinitas quaedam est, lin

guae sublatione et positione distinguuntur; nam

quum summos atque irnos conjunctim dentes su

prema sui parte pulsavcrit, D cxprimit, quotiens

autem sublimata partem qua supcrius dentibus est

origo continget, T sonore vocis explicabit К et Q

superracuo numero Hterarum inserí doctorum pierique

contendunt, scilicet quod С litera barum

officium posait implere — non nihil tarnen est,

mur; e queis F litcram imum labium snpremis im

primentes dentibus, rcflcxa ad palati fastigium lin

gua, leni spiramine proferemus. Scquetur L, quae

validum ncscio quid per partem palati, qua primordium

dentibus superis est, lingua trudente didueto

ore personabit At M impressis invicein la

biis mugitum quendam intra oris specum attractis

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

¡ufa aérente gemino naris et oris spiritu explicabitur.

Scquetur R, quae vibratione vocis ¡u palato lin

guae fastigio fragorcm trcmulis ictibus reddit. Defaine

duae supremae S et X jure jungentur; nam

vicino inter sc sono attracto sibilant rictu, ita

tarnen, si prioris ictus pone dentes excitati ad me

dium lenis agí te tur, sequentis autem crasso spiritu

bispidum sonet, qui per conjunetionem С et S vim

cxprimit « Adde Tcrent. Maurtim (p. 2587 sequ.).

edieimus] Forte elieimus. Sueros (in Gurl. anim.

4, p. 0). — Pîon necessaria est haec conjectura,

adcoque elegantior, quam Martiani etilum deccat.

С molaribus] NI egregio fallor, jam ea bacc

pronunciandi ratio est, quae apud bodiernos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tsch; jure illa reprefaensa

a Scioppio (gramm. pililos, p. 21 6), qui

Capellae lib. III. $. 261. 279

F dentés labrum inferius deprimentes. >

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalât, y

I spiritus prope dentibus pressis. ....

К faucibus palatoque formatur. •- » . ■ t.

L lingua palatoque dulcescit

M labris imprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris spiritu comparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilmn facit dentibus vcrberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

recte doect antiquitus С ctiam ante E et I sonnm nisi ei praeferatur nna e quatuor Uteris P. G. C.

К habuisse. vel F.

F dentés] Quinctilianus (12, 10, 29; p. 630

spiritum] Lege spiritu et in spiritu lingua. Vonck.

Spald.): -Nam et ilia, quae est sexta nostrarum, /_» •, . «e4 „ .,

r ' ' ^ _ ' (8P» cnL 148) — Correctione non opns erat, modo

paenc non humana тосе, reí omnino non тосе •,■ „ «. . ...

r ' criücns verbis recte constrnendis par foisset: scilipotins,

inter discrimina dentinm efflanda est.« Dis- ш >R corpadltuP) CP¡8pantc epWtnm.. pu.

crimen inter F et Graecam ф idem tangit alio loco toncm (щ Craf ^ 42ß £ Steph>) forsan re8pexitj

(1, 4, 44), atque ipse Priscianns, qui alioqnin F qu¡ d¡Mrat ,1¡ngliam m pPOnuncianda hac Шега mn

et Ф confundit (cf. §. 240 not.), »hoc tarnen, in- fmmorarij ^ potius concitai^

quit » scire debemus, quod non fixis labris est pronuncianda

F, qnomodo P et H, atque hoc solum ^ruditur] Variât hic lectio: in editis male Ieinterest.

Confer et Scioppium (gramm. philosoph. 6"Ur *ed »d »narginem notatum extra-

2jg^ ditur, quod reeepi. In Monacensî denique (C) et

. ■ ..i V и чт »-Ii Darmstattcnsi codieibus exhibetur extudilur, quod

dulcescit] Lege suecrescit. Vokck. — Hale! > _ ' "

B. ., substituissem , si lineóla enperimposita potius red-

Itenim ítcrnmque patet a critico JTlartianum neque r r r

, . . n » » r • «а-» ditum fui» set extunditur.

lectum, neque intellcctum esse. Infra enim (§.271)

nostcr naturara literarum L et R mollem esse docet, prominulis] Ita in codieibus antiqnissimis (Ouet

supra (§.241) literam L leniter sonare scripserat, dend. ad Appui. I. p. 142), in Darmstattensi etian»

■

280 Martiani Capellae lib. III. §. 261.

X quidquid С et S formavit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procedit.'

Z vero idcirco Appius Claudius detestatur, quod dentés mortui, dum exprimitur,

imitatur.

262 Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis tcudi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat converses legibus usu,

Et transformatum nomen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, ct pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, juncturas litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari.

et Monacensi (C) legitur pro voce promulis, quam pronuntiatnm imitatur dentés mortui compresses,

babcnt edili. Fabric, (bilil. Lat Ш. p. 21 9 Ern.) —Adde Schnciformavit]

Codex Monacensis (C) formatur, quod dcrum (elcm. I, p. 580) et Scioppiutn (p. 257 Herz.).

jam Grotius tanquam varían tcin lectionem margin! praestricta] Lego perstricta. Sic infra pro peralleverat;

pracstat taiucn vulgata, qua Cet Snomi- curram in MS. est praecurram. Error ex abhrevinativus

est. alione. Grot. — Saepissime hace confundí tcstatiir

Y appressis labris] Dionys. Halicarnassensis (de et Drackenborchius (ad S ilium 1, 558);' nihil tacompos.

vocahb. 18; p. 12 Sylb.): »F~ jteçl avtà men miliare ausus sum, quia haud scio an ah ipsis

Ta %£LÄW 6v6toXt¡c yevofisvrjç â£u>?*ôyov serions aetatis auctoribus non minus quam a li-

Jtviyexai, vxtï Oxevoç ètatlOTU ó r¡%oc- еб- brariis confusa sint

%arov de rtávxwv xb 1, ftsçl Tovç odóvxuc cursanda est] Lege »versande est« vel »signan-

XE yàç r¡ TtQÔxrjOLÇ Xov JtVEV/xxiXOC yivexai.* da.« Vonck. (spec, crit p. 148) — Vulgatam tuetur

dentés mortui] Vir summns Josephus Scaliger Tacitus (Agrie. 2): »cursaturus tarn saeva témpora«,

(p. 115 ad Euscbium) hunc Martiani locum negat ubi vide doctum Interpretern Walchium.

se uncpiam assequi potuissc. Sed Z, juvta Vcrrium fuat] Pro sit per arcluiismiim, quem tarnen non

aliosque grammaticos, componitur ex D et S, in- intellexit, qui in Darmstattensi códice cerrigendo

cipitque a litera D, nti X a litera С. DS itaqne 6uJi9tituit fiat. Paulo ante »ut fastigetur« de aceenMartiani

Capellae lib. IIL $. 262. 281

Hoc igitur subdens nectendura concipit ordo,

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.

Hace quum Grammaticc diecret, eamquc progredi Jupiter Deliusque prae- 263

eiperent, hie Pallas: de junetura syllabarum, inquit, dum haec Literatura deproperat,

partem historicam praetermisit Quo virginis objeetu perterrita:

scio, inquit, mihi pluriina transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superac

beatitatis ineurram ; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus velut senticosae copiae densitate silvescam.

ЛЕ JUNCTÜRA SYLLABARUM.

Syllaba igitur dicta est, quod junetis litcris sonitum simul aeeipientibus 264

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de junetura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu- 263

ralia, duo histórica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquacque syllaba utrum

ex una, an gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulari non possunt, adjeeta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coeant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in Uteris memorata sunt, transcant. Histórica vero illa 266

conjunctio est, quum ex uteris, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Graeci tribus. Lucilius in dativo casu A et E contihns

sive apicibus ¡ntclligendum esse docebunt se- pariter humen, loucem, courato, joussit, joudicare

quentia (§. 268 sequ.). scripserunt (Sciopp. gr. philos, p. 210).

beatilatis] Quinctilianns (8, 3, 52. p. 236 Spald.): Lucilius] Maie Grotius Lucillius. Corrcxi codi-

»apud Cic. beatitas et bealitttdo, quae dura quidem cum Moiiacensis (C) et Dresdensis anctorîtate. Sa-

9cntit esse, vcrumtamen usn putat posse molliri.« tirarum auctorcm intclligcndnm esse npparet e Quini

-amalibus | Ramîs (v. Erasm. et Casaub. ad ctiliano (1, 7, 18 et 10; p. 183 Spald.): »Ai- syl-

Pers. 1, 07. Stephan, ad Saxon, p. 47). labam, cujus secundam nunc E literam ponimus,

¿it numero] Ita Darmstattensîs multo melius varie per A et I eficrebant; quidam semper nt

quam quod in editis lcgitiir »numéros.« Graeci, quidam singulariter tantuin,. quum in da-

Graeci tribus] Nempc fiov. Sed veteres Latini tivum vcl gcnitivuni casum iucidissent, undc pictai

282 Martiani Capcllae lib. III. §. 266.

jungit, dicens: huie Tercntiae, Orbiliae; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

267 et noster Maro, aulaï, pictaï. Item duae juncturae sunt, quum sociamus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synaloephc, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

lígiiv ou^í

mэоп в- DE FASTIGIO.

268 Hactcnus de juncturis, nunc de fastigio videamus, qui locus apud

Graecos rteçi jtQogwduÓv appellatur. Hic in tria discernitur: unaquaeque enim

vestis ct aulai Virgilius amantissimus vetnstatls carminibus

iuscruit. Est in hac quoque parte Lucilii

pracccptum, quod quia pluribus cxplicatur versibus,

si quis parum credat, apud ipsuin in nono requirat

«; ubi quod Spaldiugius annotavit idem fere boc

praeceptum fuisse vidcri ac INigidii Figuli apud Gcllium

(15, 25), Martiani loco confirmatory IVigidius

ccrte ct ipse genitivum per AI, dativuni per AE

scribi jussit. Quanquain dativum quoque per AI

scriptum esse et lapidum tituli et libroriiin vestigia

testantur. Confer Schncidcrum (Form. p. 25).

Lucinius] An Licimusl Gbot. — Si vera haec

lectio, aut Licinium Imbriccin intclligcrcm, poëlam

coinicum, aut Porcium Licinium, quern Wcicbertus

(poët. lat. reliqu. p. 158) juniorem Tcrentii aequalcm

fuisse suspicatur; sed in tantis tenebris

nihil mutarc pracstat; praesertim quum ipse Martianus

boc loco adeo caecntíat, ut quum de da

tivo casu loquatur, genitivi in AI exempla affcrat;

dativum neque apud Lucretiuin ncque apud Virgiliuin

sic terminan constat.

prosa cidem locum dabant (Quinctilian. 9, 4, 56 5

p. 546). Huic antcin ubique adjungitur ecthlipsis,

quum, ut ait Valerius Probus (p. 1440 Putscb.)

»inter se aspcrc concurrcntium syllabarum, interce

dente sola M litera consonante, et vocalcm et consonantem,

quam dixîmus, elidi necesse est"; undc

apparct, apud nostrum quoque scribcnduin fore mox

in ecthlipsi, si certuin esset librariorum, non ipsius

Martiani errorcm esse. Variées lectio nulla

est, nisi quod in Itcichcnaucnsi ct Dariustaltcnsi

pcrpcram eclypsi Icgitur.

jiecl JtçoçMÔicuv] Quinctilîanus (1, 5, 22 ;

p. 105 Spald.): »Diilicilis obscrvatio est per tenores

(quos quidem ab antiquis dictos tonores compcri,

nt videlicet declinato a Graccis verbo, qui rôvovç

dicunt), vel accentus, quas Gracci rfQOÇCûôlccç

vocant, quum acuta et gravis alia pro alia poiiilur,

ut in boc Catnïllus, si acuitur prima; aut gravis

pro ilexa, ut Cethegus, et hie prima acuta: nam

sic media muta tur; aut lleva pro gravi, ut apicc

circu inducía sequen te« cet. Pariter Isidorus (etyni.

1, 18, 1. p. 29 Are v.): »Accentus, qui Gracce

m un»] Ita codices MonacensU (C) et Darm- pro$odia d¡c¡tnr? cx Gracc0 nomen accepit Шш

stattensis pro in unam in editis. Graccc ^¿c ^^ ^ щ ^^ ^^ ^

synaloephe] Synaloephen veteres grammalici di- tus est — Latini babent ct alia nomina. Nain aecebant

quam nostri elisionem (Schneider, clement, centus , ct tonos, et tenores dicunt, quia ibi sonn s

p. 152), ñeque in versibus tantum verum etiam in crescit, et desinit.« Atque bisce antiquior Gellius

Martiani Capellae lib. III. §. 268. 285

syllaba aut gravis est, aut acuta, aut circumflexa, et ut nulla vox sino vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentus, ut quidam putavcrunt, anima vocis, et seminarium

Musices, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque componitur,

ideoque accentus quasi accantus dictusest. Omnis igitur vox Latina, sim- 269

plex sive composite, habet unum sonum, aut acutum, aut circumflexum; duos

autem acutos aut inflexos habere nunquam potest, gravis vero sacpe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallústius; in tertia Curiátiusj

inflexum item in prima, si dicas coêluni; syllaba autem penúltima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flexus autem sonus in ea tantummodo syllaba

consistit quae praecedit ultimam, nee aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tarnen brevis, ut Galènus. At si ultima longa, aut penúltima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tarnen sonus fiet, Galéni,

(13, 6): »Quae Graeci«, inqnit, «rtQOÇWÔiaç di- liil adscripsisse , quem lamen ab со non intellectual

cunt, cas velcrcs docti tum notas vocum, tum mo- fuisse e prorsus falsa interpunctionc palet, qua junxit:

tlcramcnta, turn accentinnculas , tum vociilatioucs »gravis vero sacpe acutum babe!« ! Quam si niiiappcllabiiiit.

u Et paulo inferáis (13, 25): »P. Ni- taveris, ut supra fcciiniis, ct vocem gravis pro quarto

gidius summum tonum ttQOçeoôLccv acutum elicit, pliiralis acccpcrh, quae scriptio Martiano admodum

et, quem accentum nos dicimue , voculalionem ap- familiaris est, sensum demum capíes.

pellat« (v. infra §. 275). De acccntibus in univer- autem penúltima] Groúns cdidlt antepenúltima:

sum praeter reliques grammaticos conferendus est quo facto coactus erat banc addere notam: »Lege

Pruciani liber singularis dc hoc argumento; cquc syllaba autem penúltima; quod vcl ex eo liquet

rcccntioribns Franciscus Ritterus (elcm. grainm. Lat. verum esse quia siibjungit: »sed praecedens ejus

1. II, Bcrol. 1851), licet ejus rationcs probare in ¡d est ab ultima tertia.« Et ita habuit MS. qui ct

omnibus liaiidqiiaquam pussimus. semper pro penúltima репс vUima refert.« Sc Л

accantus] Isidorus (elym. 1, 18, 2; p. 26 Arev.): ¡peius tautum Grotii error erat, siquidem jam antc-

»Acccntus dictus, quod ju.xta cantum sit, sicut riorcs editioncs veram exhibucrant lectioncm, quam

aduerbium, quia juxla verbum est.« Bcda (de arte Darmstattcnsis qnoqnc codex confirmât

inctr. Op. I, 20): »quod ad cantilcnam vocis nos fa- at si ultima] Lege juvante ex parte manuscripto

«iat agnosccre syllabas.« Cicero (orat. 17 f.): »Mira »at si ultima longa natura aut positione longa, li

cit quacdam natura vocis: cujus quídem e tribus cet ultima brevis, acutus sonus fict, ut Galcui,

omnino sonis, inflexo, acuto, gravi, lanta sit ct Camillus.« G»ot. — In editis enîiu legebatur aut,

tam suavis varictas perfecta in cantibus.« cui verus sensus non respondebat, unde in Rciduos

HKiem] Miror Grotium ad hune locum ni- ebenauensi etiam aodicc quod a prima manu scri-

56*

284 Martiani Capellae lib. III. §. 269.

Camilli. Inflexi proprium est hoc, ut nisi longis naturae syllabis non adhacreat;

acutus autem et in longis et in brevibus invenitur. Omnis autem vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiain si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carcnt. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significat, sive brevis sive positione loDga, acuitur, ut dicimus fár, árs; si aulctn

natura longa fucrit, flectctur, ut lux, môs. Disyllabae vero priorem acuunt, vol

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

sóllers, vel alterutra positione longa, ut cóhors. ,Si vero prior syllaba natura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut lùnaj si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut códex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in disyllaba

prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

non dubie gravi accentu pronunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Cátulo; si vero cadem longa est, interest quemadmodum

sit longa. Si enim natura longa est, brevisque ultima, media flectitur,

ut Cethêgus, Mancinus; si vero media longa erit natura, et extrema longa,

media acuetur, ut Catóni, Ciceróni; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catiillus, Catiillo, Metéllus, Mc-

270 téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

ptum erat aut deleta litera media correctum vidi.

Cum nostra autem lectionc omnino concinit Darmstattensis,

nisi quod verba »natura ve/« omisse ent

omnis autem] Quinctilianus (1, ö, 5 i p. iiâ):

•Ea (тегЬа), quae suut syUabae uni us, crunt acuta

aut flexa, ne sit aliqua vox sine acuta. «

ars] Adde ex MS. ors : hoc enim exemplum,

ubi monosyllaba dictio positione longa acuitnr, desideratur.

Grot. — At Loe queque jam in editis

legebator, pariterque in Reicbcnanensi et Darms lat

tenei exstat.

fuerit] Omissum boc e Darmetattensi supple vi.

alterutra] Ita pro altera Grotius e sao códice

docte] An non doclae? Ghot. — Correctione

non oput est: nam in docte etiam extrema longa.

Cethêgus] Eadein ad idem nomen Priscianus

(de accent, p. 856) profert, addito et alio exemplo

vocis pet oso. Quinctiliauus (1, o, 25 ; p. 105

Spahl.) hace: »Si Cetltegus prima acata pronuncias,

media muta tur. Ultima nunquam acuitnr, in disyllabis

prior.«

duplici modo] Ita non Grotianus tantum codex;

sed Monacensis ctiam (C), Reicbcnauensis, et Darnistattensis.

Vulgo modo ouiissum. Quod ad sensum,

pariter Priscianus (pag- 857) pronominnm islius ,

ipsius, iUius penúltimas indifferenter poui af

Martiani Capcllae lib. III. §. 270.

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acuunt, ipsius, illius.

Horum si sccundac breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut óccidit

sol, et occidit hominem; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vero mediae longae, vel acutae vel inflexae; acutae quum longao

ultimac, ut tenebrae, latebrae, manipli. Hace a superioribus quae sunt alia, 271

ut Catiillus, Sallústius, hoc differunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis ct ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duae.

Ideoque factum est, ut media haec nomina, ténebras et látebras, aculo aeren tu

primam syllabam proferrent, at maníplos et fenestras penúltima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve putaverunt,

quia non terminaretur consonante; quidam quia, licet non terminaoccidit]

Clarîus Beda (de arfe metr. Op. I.

p. 29): » Cencido, decido, occido, si ad casum

ribns expnlsis cmendavit. Vo*cb. (spec crit. p. 148).

— At vero nondum »maximus« erat Grohns dum

pertinent, correptam habent ci¡ si ad concisiotiem, ista scriberet; sed puer tantum

produetam.«

mam vero] Legendnm pnto : »Cum vero

longae vcl aentae vel inflexae: Et acutae tum cum

longae ultimae, ut tenebrae, ut latebrae manipli.«

aiyiorum.

Deinde nonne bujus censor Vonekius ipse pliira

temeré expeliere voluit, quia ñeque bic ñeque ¡lie

Martianum intellcxcrat? Videamns igitur nnm verba

scripta retineri possiut ct intelligi. Possunt vero.

Dubito tamen atiquantulum : mendosnm vero esse Nam recte Martianus distinguit nomina quae conlocum

non dubito. Grot. — Ante acutae eniin

antcrioribus

vel; deindc

Grotium tum. Q^iae rcposui, praebuertint codices

Honaccnsis (C) et Daruistatfcnsis.

sonantes babent discretas, nt Catul- lus, Salluslegebatur

out.: apnd Grotium tius, ab iis quorum consonantes separari nequeunf,

ante longae, apud ut »tene- brae, late- brae, man!- pH, et in utroque

genere acccntuum imponendorum rationcm diversam

esse contendit. Paulo aliter, attamen siinihaec

a superioribus] jNescio quo pacto bic to- libus usus exemplis rem tetigit Priscianus (de ac

cès bae irruperint »Catullus, Sallústius*, et illa cent, init) bisce verbis: »Sî penúltima positione

>boc differunt«: non addubito ex glosscmate annata. longa fuerit, vero gravabi-

Lege ergo, bis expnlsis: »Ilaee a superioribus sunt

alia quod iliac consonantes» cet Grot. — Legerîm:

•Hace a superioribus, quae sunt allata, hoc dif

férant* Id certe magis placet, quam violentuin

prorsus inaximi Ougonis Grotii «medium, qui plutur,

ut cttellus, Mctellus. Si vero ex muta et li

quida longa tit versu constat, in oratione mutât ас-

centum, ut latebrae, tenebrae.*

terminaretur] Male Grot ins terminanhtr$ et

paulo post, ubi iterum termimtreiur, reposuit ter28

« Martiani Capcllae lib. III. $. 271.

retur consonante, próxima syllaba inciperet a duobus consonantibus, et quod

natura literarum L et R, quod mollis est, nunc longam, nunc brevem syl-

Iabam efficiat. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

acuto sono terminatur ; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergô et ponè.

272 Contextúe orationis plerumquc adimit aut mutât proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae referuntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hie ante perdidit acutum sonum prioris syllabac: item post muros.

Mutant accentue adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tarnen complexiva

minarentur! Equidcm priores cdîtîones, qrfas illc hoc est quod díxíiuus pone, ergo. Pone ideo dixieonferre

ncglexit, secntus sum, ct Rcichcnaiicnscm mus ne putctiir esse vcrbum imperativi modi pone.

codiccm. Ergó autem diximns, ne putctur esse conjunctioquidam]

Lege: »Quidam meditan« cet. De re nein rationalem, quae est ergo.» (Adde eund. I. 8.

ipsa v. Jiisti Zinzerlingii dissertationem additam Pro- p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial, in oper. I,

mulsidi ejus eriticae. Vonck. (spec. -rit. p. 149). — p. 193) de ambiguis tribus de causis: »acnminc«

Tutcrpungendo eflecisse arbitrer, ne quid difficiil- inqnit, »ainbiguum est quum scrihitur pone, ulriim

fatis rcmancret *b со, quod est pono, an nt dictum: poné sequens;

nulla autem] Quinctilianus (1, 3, 51. p. 110 namque hanc dederat Proserpina legem, incertum

SpaKl.): »Est autem in omni voce utique acuta, est per plaecntcm acuminis locum. « Acccnlum igitur

sed niniqiiam plus una; nee ultima unquam; ideo- in extrema syllaba pcrspicuitatis causa contra rcgnquc

in disvllabis prior.« lam positum communcm hahebaiit pone et ergó;

pané] Errat Lie profecto Martianus, nisi mire scd circumflexum solum ergo, quam diserte ¿>crdepravati

sint codices. De ergo facile concesserim, vius (ad Virg. Acn. 6, G70) tcstatnr »solam esse

soi! pone gravi notandiim ct ultiinain babere bre- particulam, quae babeat in fine circumflexum. « Adde

vem, idcoque circuuiflccti non posse in postrema, Diomcdcm (p. 428) et Franciscum Rittcrum (clem,

quis pucr est qui ignorât? In MS. tamen fuit po- gr. Lnt. p. 56), qui Priscianum regie cmendat.

пае. GnoT. — Erravit utique Martianus , quum rir- ce J Inscrui hoc с Darmstattcnsi códice. Sic ct

cumflexo notandum pone diccrct, cujus ultima bre- Scrvius (ad Acn. 10, 668): »Minores particulac.

v's est; acuto autem, non gravi, ut Grotio placct? ut que, ve , ne, ce, qiioticns jiingnntur aliis parnotatum

esse ex Prisciano apparet, • quern qui lc- tibus, ante se accentum faciunt, qnalislibct sit

gcrit, crroris fontcm apud nostrum facile intclliget: syllaba quae pracccdat, sive brevis sivc longa.«

■ DUtingucndi ratio legem acccntiinin saepc contur- quum tarnen] Habchnnt cdili »cum tarnen com

bat, dum si quis pi-onuneians dicat pone, ergo vel plexiva conjunclione que, ve cum expletiva« cet.

quia, quod apiul I-atinos in ultima syllaba, nisi I actionem, quam recpi , codices Darmstatlciisis ct

discretionis causa, poní non potest accentue, et Monaccnsis (C) mihi praebucriint.

Martiani Capellae lib. III. §. 272. 287

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiúmque augescere vullis",

et „stimulóvc ineum cor" apud Acciuni iu Pelopidis. Nunquani migrabit

acutus sonus de primis syllabi's in postremas, praeter partículas con juncias,

quarum hoc proprium est, acuerc partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciautur , nisi

mancant Graeca. Olympus igitur et Caucasus sicut Latina» proferunlur, quam

acuerc vel flectere debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae in peregrinis vocibus accedimus, nccesse

est tarnen in obliquis casibus acutos sonos in mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoque non alio accentu haec enuncian audimus. Acutus ас- 275

ecutus notatur virgula a sinistra parte in dextram ascendente f, gravis autcm

a sinistra ad dextram descendente!; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexun: ^ . Accentus partim fastigia vocamus, quod literarum capitibus apponantur,

partim cacumina, tonos, vel sonos; Graece ftçoçcpâiaç. Sciendum

etiam uni vocabulo accederé omnes tres accentus posse, ut est Argiletum.

cotnplexivaj Conjunctio «pac [iluta verba com- »¿ludiré est operae pretium, procederé recle,

plectitur, vel potius cotmectit. Apud Gclliuin (10, Qui rem Uomanam Laliumaue augescere vullis.«

29) inscriptio quidem capitis legi tur: »Quod parti- Accii fragment uni non ultra notum est.

cula atque non complexiva tanluui sit« cet Deindc sigma] Haec est figura ca qua nunc in Graecis

autcm: »Alaue partícula a grammaticis quidem con- libris utimur quaquc jam Epiphanius (de pond, et

junclio esse il i citur connexiva, et plerumquc sane mensnr. Op. II, p. 158) usus erat; sed altera quoconjungit

ct connectit verba« cet. Alii ut Isidoras que vcterum tcstimoniis comprobatur, ut Prisciani,

(ctym. 1, 12, 2. p. 21 Arev.) copulativas illas ар- qui (de accentibus p. 853) circumflexum ait esse

pcllant coujiinctiones. »no lam de acuto et gravi lactam« (ergo л), at-

, _ ., - . ... . que Isidori cujus Lace sunt verba (etym. 1, 18,

expletiva I Isidoras de conjiinctionibus (etvm.

. , . .... . * 2; p. 29 Arcv.): »Circumflcxus, quia de acuto et

1, 12, 5): »expletivae« inquit »dictae, quia ex- "

. , ¡n-avi constat; incipiens enim ab acuto in gravcm

plent propositain rem, utputa: si boc non vis, sal- , t t

.,, . с и i • • j- -.« desinit, atiiue ita, dum ascendit et descendit, cirt

«m illud Гас.« ¡Syllabam igitur adjunctam ve Mar-

... . cumflexus clficitur.« In monumentis mioquc accentianus

intclligit. # * *

tus apparent quum Graecis (Biancbi inarm. Crem.

Latiumaue augescere] Ennianum est. Giiot. — tab. X; Ursati moniim. Patav. p. 276. Biagi monum.

Integrum fragmentum ex annalium primo servarunt Gr. p. 225) tum Latiiiis (Lupi Scr. mart. 60. Mas.

Acron et Porphyrion (ad Ног. sat. i, 2, 51): Ycron. 170, 5); quorum de antiquitatc confer et

288 Martianí Capellae lib. III. $. 274.

DE NATURA SYLLABARUM.

274 Memoratum arbitror competenter, quae sint et quemadmodum vertantur

fastigia syllabarum ; nunc earum longitudines intimabo. Unaquaeque enim

syllaba aut brevis egt, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel

275 litera terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, natura et positionc.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penúltima, aut quum monosyllaba unaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujuscunque

verbi composita nec voealem nec acumen mutât. Positione, quum

brevem voealem aut duae consonantes sequuntur, sive in eadem syllaba, sive

276 in sequenti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et Z: aliquando I et С fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item С, ut „hoc erat alma parens." Hae autem

consonantium , vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in code m sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem , licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

277 cano, Trojac" — et item: „fontesque fluviosque voco." Diphthongi autcm

sunt AE, OE, EU,* AU, EI; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Yilloisonum (anecd. gr. П, p. 150 eequ.) et IVori-

йаш (ad Cenotaph. Pisan, diss. 4, p. 488 acqu.).

diphthonga] MS. plerumqne diphthonga, ut siihandiatur

vocali. GnoT. — Equidem subaudio syllaba,

at nominatime sit. Vulgo diphthongo. Isidoras

(ctym. i, 16, 2. p.23Arev.): iDiphthongae syl

lable Gradeo nomine dictae quod in eis binae vo

cales jungantur.o

hoe erat] Eodcm cxemplo (e Virg. Aen. 2, C64)

inferios (§.278) herum utitur; paritcrqne Charisius

(p. 4 Putsch.) Mariusqne Victorinus (p. 2474). Totam

quaestionem erudite tractavit Schneiderus (eíem.

П, p. 666—073).

foutes] Tirgilii (Acn. 12, 181). Alia exempla

congessit Sehncidcrus (clem. 2, p. 691).

diphthongi] Omîssum in editis vocabulum autem

snpplcvi e codicibus Reichenaucnsi et Darmstattensi.

EI] Priscianus (I. p. 30): «I quoque apud an

tiques poet E ponebatar et EI diphthongum faciobat,

quam pro omni I longa scribebant more an

Martiani Capcllae lib. HI. §. 278. 28Э

DE COMMUNIBUS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum 278

correptam vocalem sequitur subjecta consonautibus liquida; est enim longa,

ut „vasto Cyclopis in antro"; brevis, ut „vastosque ab rupe Cyclopas."

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta"; brevis: „quisquis honos

tumuli." Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est. enim longa: „unde spissa coma"; brevis:

„ponite spes sibi quisque." Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminât orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius"; brevis: „hoc caput о cives." Item alter locus, ex diphthongo

fit communis; longa, ut „Musae Aonides"; brevis: „insulae Ionio

in magno."" Quum vocalis cnim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusve praeustis." Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: „о ego infelix quem fugis"; brevis: „sub Ilio alto." Alius

tlquo Graecorum.« Atquc etíam Isidoros quinqué

illas diphthongos (ctym. 1, 16, 3; p. 23 Arcv.) statuit.

Quinctilianus (1, 7, 15; p. 180 Spald.):

»Diutins duravit, nt E et I jungendis cadem ratione

qaa Graeei el uterentur, sed ca casihus numerisque

discreta est« Scioppins (grauini. pililos, p. 200

sequ.): «Eitur: quod est tertiac personae verbum

ab ear. Hic I longa est ас diiorum temporumj

sed Б propemoduni absorbetur. — Plant! сотое-

dia exstat Capteivei inscripta. — Elegantiores imitabantur

Graecos et bittet scu bini codem prorsus

modo quo Uli suum ßivei efferebant, quod epistola

ad Pactum Cicero testatur. — Varro (R. R#

1,2) auetor est, villain quae cx vehillam et veil-,

lam facta vox est, a rustieis vellam efferri solitain,

ergo dnbium non est quin et antiquissinii Romanorum

pronunciare fucrint soliti. Fiaui Uber posterio

res feecriint ex leiber, priore vocali suppressa, quod

contra vetercs dixeraut leber.« Adde Velium Longum

(de ortbogr. p. 2220 Putsch.).

ocio]- Quinqué numeral Charisius (p. 3 Putsch.),

novem Beda (p. 2352) iisdcui fere exemplis usL

Addc Yalcriuui Probuui (p. 1432) et Marium Victoriuum

(p. 2474). Excmpla plcraqne с Virgilio

petita snnt (Aen. 3, 617 et 647. 9, 610. 10,

495. 11, 309. 10, 394. 12, 572. 3, 211. 7,

524. 5, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 3, 270).

ponite] Male Beda: »ponite spes sibi quisque

suas.» Male ctiam libri ante Grotium editi illum

secuti. Sed pejus Grotius: »ponite spes quisque

suas.« Nullus eorum fontem (ap. Virg. Acn. 11,

309) adiit. Optime codices Rcichcnaucnsis , Darinstattensis,

et Monaccnsis (C) ipsa Virgilii verba,

quae edidi, exhibent.

290 Martiani Capellae lib. III. §. 278.

locus, quum pronomen С litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens" ; brcvis: „solus hie inflexit sensus." Alius locus, quum

correptam vocalcm scquitur Z; est enim longa, ut „Mezenti ducis exuvias";

brcvis: „nemorosa Zacynthos." Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas ct canónica forma consistit;

ac prius de nomine retractandum.

DE NOMINE.

279 Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longue

est, ut frugi. О finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mel;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brcvis, ut tectum; licet hujus raro occurrat exemplum,

quia inter vocales M deprehensum velut metacisnii aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis ge

neribus longus est, lien, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

natus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver; in Graecis producitur, ut aer. Ir

terminatus corripitur, tit vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

autem] Lege item. Vonck. (spec. crit. p. 85). — et Rcicbenaucnsis pro longus liabcnt brevis, inepte 5

Vîde ne exciderint aliqna in antcccdcntibas, qui- quamquam duo priores in eodem errorc persévérant

bas oportait certe addi: »in Latinis brcvis«, nt et infra (§.280) ubi pro producitur legunt corripilur^

sedile, monile, singulare, verbale, quibus exemplis occurrat] Sic codex Darmstattensis. Male cditi

Priscianus utitur (p. 817). currat.

о finitus] Exenipla Macrobius (p. 561 Pont aër] Cicero (de N. D. 2, 56): »cui nomen est

752 Zcun.) aficrt с Virgilio. Sed vide Quine-tilia- аёг, Graecum ¡Hud quidem, sed pcrceptiim jam

nnm (7, 9, 15; p. 161 Spald.) et adde nostrum tanicn nsn a nostris: tri tum est enim pro Latino.*

(§. 280). Plinins (2, 5, \): »Proximiim Spiritus, quem Gracci

cornu] Codices Monacensis (C), Darmstattensis, nostrique eodem vocalmlo aera appellant.«

Martiani Capellae lib. lit §. 279. 291

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Es terminatus

in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longue est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultirnam syllabam retinet,

ut quies quietis; nam si earn in I mutaverit, ut miles militis, ant corripuerit,

ut seges segetis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivus

ante ultirnam syllabam non habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo torminatur, ut âyP-oç, rov drjXov.

Vs finitus brevis est, ut doctus; sed longue fit, si genitivus syllaba creverit

et ante ultirnam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. С finitus duo tantum nomina

facit, ut halec, quod producitur, et lac, de cujus declinatione dabitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo similis est, ut sc- 280

natus; aut diphthongum habet, ut Juliae ; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singulars] Addidi hoc e Reichcnaucnsi et Darm- syllable venerit, et media syllaba genitivi producta

statlensi. natura pcrmansit, tunc longa erit, ut nepos, nenam

si] Bcda (de arte mctr. Op. 1. p. 30) paulo potis; si vero correpta, abbreviatur, nt compos,

ebrios: »Brcviatur vero es, si aut E in I mutaverit compatis.*

in genitivo crescentc, ut miles, militis; aut brevem 0¡¡¡¡is^ Rciciienallensis male oris.

habuerit, ut seges, segetis.« - ,„ , « , ,

.,„,,„ . /л.ч • „i „» dnXoc rov âriÀov] exceptis] Codex Monaccnsis (C) pro pes habet »'¡»v* / j Ita non solum codex Mтonacensis

(C), sed antiquiores etiaui editioncs habent

spes; male.

. , t „, . ... „ j / «an. proco quod ncgligenter admisit Grotius Delus, et.

os terminatus J Clarius itcriim JJcda (p. 3UJ: f »

л » i • -r , A.,„;i..r.. *: in nolis dcinum correxit

»Os monosyllabe, si ora significat, producitur: ы

ossa, brcviatur. Quae tamen os syllaba quum in di- ЛнЫШыг] Vide infra (§. 307),

37 *

292 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

in Latinis omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longus est, ut Acnea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminât, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, üt Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. О terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens

nominativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutantur

varictate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris breves sunt,

utfata: in Graecis vero, quum A vel S terminad fuerint, ut rhetores, poemata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminad,, producuntur, ut doctis; si bus, corripiuntur,

ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

moenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas; alias producitur, ut Musas.

terminal] Ita Darmstattensis et Reichcnauensis. pato vocabulo indigemus, neque certain est, utrnm

Grolius absque sensu »tertnitmlur.« Antea pro libreril an Martiani ipsius error sit

Tydide perperam scriptum erat Tilide, quod correxi. at si] Lego : aut si, ct dcleo vocem corripitur

Diomedein intcllige ex Virgilü (Aen. 1 , 97) versa: ex glossa natam. Grot. — At partícula transitant

»0 Danaûm fortissime yentis Tydide.* tantum faceré a Latinis ad Gracca videtur; quare

Philemon] Sic libri omnes praeter Grotium, nihil mutavi.

qui legit Philenon, unde conjectura elicuit <piXoi- veniat] Sic rectius codices Rcicbenauensit ,

vcjvi sed vulgatam rctinu", licet manifestó falsani, Darmstattensis, ct Monaccnsis (C) pro Grotiauo

quia non mere Graeco sed a Latinis quoqne nsur- venit.

Martiani Capellao lib. III. §. 282.

DE PRONOMINE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invcmtur, 282

exceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longue est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut ilium, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est, ut ab

illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiüntur, quum A

fucrint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut

illorum. Dativus ct' ablativus plurales is terminati producuntur; bus fiuiti

corripiüntur.

DE VERBO.

In omnibus verbis, modis, tcmporibus, numeris, personis, conjuga- 283

tionibus haec uniformis est ratio. Quaecunque persona A fucrit Jcrminata,

producitur, ut canta. ' E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. О quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his discrepet.

Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus", et „terra tibi mando." Tarnen monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, fio. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

'terminata verba producuntur, si penúltima litera A vel E fuerit, ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indicativi

modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione pro—

primae conjugalionis] Omissa apud Grotiura Virgilio (ecl. 2, 25), nnde (8, 93) et alteram exsnpplcvi

с Darmstattcnsi et Reiclienauensi codivi- emplnm repetiit.

bus. la primo exemple legendem canto ex ipso a lertia] Lege >a tertia conjugatione producta.«

2*>4 Martiani Capellae lib. III. §. 283,

ducta, ut nutris, audis, et a verbo voló, vis. Si vero V ante S habuerit,

correpta erit, ut nutrimus. T litera terniiiiata corrcpta sunt, ut legit. С imita

producuntur, ut produc. Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tarnen omni ratione dissentiunt.

DE ADVERBIO.

281 Adverbia monosyllaba, ut hue, vcl quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentur, execptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchrc; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparatione deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut hcri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae О finiuntur, a so venientia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortitcr.

Quae S terminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante earn A habuerint.

Quae G finiuntur, producta sunt, ut illuc.

г ^ DE PARTICIPIO.

28í> Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

Tertia producta conjugado íllo aevo quae nobis correpíae ultimac attulít Prîscianiis (15, 2, 10;

quarta. Juvat me manuscript! auctoritas. Grot. — p. 619 Iircli).), qui omnino hune locum de adver-

Acccdunt Rcichenaueneis et Darmstattensis. Utique biorum quantltate doctius tractavit.

mala in editis lectio erat «quarta*, atque c.\ ipso Aeri] Priscianus: »in I quoque desinentia mveauctore

(§. 521) corrigenda. niuntur adverbía, sed pauca primitiva, ut lieri, ubi,

impune] Quod Loe vocabulum deficere in com- ibi; dicitur tarnen et Aere.« Confer Quinctilianum

parationc arbitrator, valde erravit Martianus; im- (1, 7, 22).

punius enim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis- variet] Priscianns! »multa aiitcm ex snpradictis

sime Plautus (Pocnul. i , 3, 2). Alcliorem rationem nominibus ipsa tcrminatione dativi pro adverbiis acMartiani

Capellac lib. III. §. 28o. 2Г»о

excepto praescntis temporis participio, quod genitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablalivus

singularis tantum corripitur, ut amante, legcnte. Nominativus et accusativus

plurales in masculini et feminini generis participas producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut

lectorum. Dativus ct ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus finiti

breviantur.

DE CONJUNCTIONE.

Copulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi 286

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

cxceptis ita et quia, productae sunt, ut propterea et interea; quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si ante

cam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

corrcptas esse constat.

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra 287

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones corrcptas esse non dubium est.

cipiunttir, at falso cet. — Et saepe corripiunt О testas conjnnctioncm in quinqué species dividitar.

terminalem, qnando in adverbia transcunt, ut cito, Copulativae Lae sunt: el, que, ac, atque, at. Dissero,

modo.* junctivac sunt: out, vel, ve, ne, an, neque. Exablatiuus]

Tertiam tantum declinationem respi- pletivae sunt: ywirfem, equidem, saltern, videlicet,

cit, quia in secunda idem est cum dativo. quamquam, quamvis, quoque, enim, aulem, porro,

licet, tamen. Causales: si, tametsi, etsi, .... alioin

masculini] Ita codex Monaccnsis (C) et Darm- . „ „. ,

J v ' quin, praeterea. nationales: tta, xtaque, esximvero,

•tattensis melius quam ex masculini in editis. . M ... «*••-..'

* quia, .... propterea , irtcirco.« Lxplelivas Pnseiaconjunctiones]

Donatus (p. 1763 Pulscb.): »Po- nus (1С, 2, 13) ntincupat completivas.

2M Martiani Capellae lib. Ш. §. 288.

J)E INTERJECTIONE.

288 Interjcctiones longae sunt, si monosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

exemplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Hace

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et diphtbongis.

289 Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

Hie ordo rebus, quiquc disgregabitur

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anómala Dominant,

Bis quarta fandi quis paratur porlio,

Vel vulncratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriûm fastidium.

vel trisyllabae] Ornish hace Grotius, quae tamcn tram leclionem Reicbenaiiensis etiam et Darmstattam

In editis, quam in mannscriptis exetant. tensis praebent.

quique] Grotii codex quisque, male; sensus bis quarta] Id est dimidta. Sensus totius loci

est: ■ hie ordo est probabilis ct qui disgrega- hic esse videtur: » referam primum analogiam, dcbitur.

« índe anómala, quibns dimidia pars scrmonis condicenda]

Expunxi est, quod in editis sequi tur, st at, vel potins integra scrmonis species deturpatur;

codicia Darmstattensis auctoritate, quia metro ad- quale nus et tinius libri angustiae dcornmqne acqua-

Tcrsalur. nimitas patiuntur, qnos seria hodie fastidirc convulijoque]

Edit! habent vulgo ct quaequc, sed sentancum est;« sicut ct infra (§. 52G) subita Ali

jaro Grotius: »melius, inquit, alii codices vultjoque ncrvac interpcllatlonc probatur. Extrema sic condocti,

quae anómala. Vides aliquotiens Capcllam struo: в quantumque fastidium scriorum probare polongas

vocales diphthongosque non eliderc.« Nos- test.»

Martiani Capellae lib. III. §. 290. 297

DE ANALOGÍA.

Analogia est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelaruin. Nam primum omnia nomina Latina duodecim uteris terminantur:

vocalibus quinqué, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminât masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha; pronomina

analogía] 'AvaXoyia est proportio, quae apud qucbantur, et notatnm in sermone, qnid qnoqnc

grammaticos dicitur àva<pooà, i. e. relatio, teste modo caderct. Itaqne non ratione nititur, sed cx-

Ainmonio. Vulcan. — G el I in s (2, 2S): »In Latino cmplo; nee lex est loquendi, sed observatio, nt

sermone sicut et in Gracco alii àvaXoyiav sequen- ipsam analogiam nulla res alia fecerit, quam condam

putaverunt, alii ¿veofucXiav. 'AvaXoyia est suctudo.« Idem paulo ante (1, 6, 12): »Sed mesimilium

similis declinado, quam quidam Latine minerimus non per omnia duci analogiae posse raproportionem

vocant; aveofiaXia est inacqualitas tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet.«

tlcclinationum consuctudinem scquens. Duo autem Latine proportio] Eadem modo in versibus di-

Graeci grammatici illustres Aristarclius et Crates, xerat. Quinctilianus (1, G, 5; p. 139 Spald.):

summa ope ¡lie àvaXoyiav, lúe avcofxaXiav de* »Analogiam proxime ex Graeco transferentes in

fcnsitavit.a Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab Latinum proportionem vocaverunt. « Paritcr Vitruinit.):

»Crates nobilis grammaticus, qui fretns Chry- vius (5, 1) ct Cicero (de univ. 4), qui primum se

sippo homine acutissimo, qui rcliquit sex libros ausum dicit Graccam voccm ita verteré, quamquam

rt£QÍ xijç àveOfiaXiaç, bis libris contra analogiam Varro (de L. L. 9 init.) illius versionis auetor erat,

atque Aristarcbum est nixus; sed ita, nt scripta Dcinde Séneca (ср. 120 p. 665 Lips.): »hoc verindicant

ejus, ut ncutrius videatur perdidisse vo- bum (analogía)«, inquit, »quum Latini grammatici

luntatem. — Hi qui in loquendo partim sequi ju- civitate donavcrint, ego damnandum non puto, пес

bent nos consuctudinem, partim ra tionem, поп tarn in suam civitatem redigendum.« Gellius (15, 9)

discrepant, quod consuetudo et analogia conjunctio- rationem proportionis dicit, quae analogia appcllcrcs

sunt inter sc, quam bi crcdunt: quod est nata tur. Isidorus (etym. 1, 28, 1. Op. HI. p. 47 Arev.)

ex quadam consuctudinc analogia. IVeque anomalía »analogiam Latine proportionem dici« refert quidem

ncque analogia est repudianda« cet. Confer et Sex- sedaddit, sicut noster: »et similium compara tionem.«

turn Empiricum (adv. gramm. 1, 10, 179 sequ.), advena] Atqui advena communis est generis:

qui et ipse us um loquendi maxime respiciendum, utrum ergo avena legendum? an sit hie duaruni

analogiae niillam vim in grammatica esse contenait, vocularum defectus hoc ferme pacto: »A ¡gltiir vo-

Vcrissimum, si quid aliud, Quinctilianus (1, 6, IG calium prima terminât masculina, ut Catilina, Ju.

p. 147 Spald.) docet: »Non cnim, quum primum gurtha; feminina, ut 3Iusa; communia, ut advena«?

fingeren» in- homines, analogia demissa coclo for- Gbot. — In omnibus, tarn editis, quam scriptis

mam loquendi dedil: sed inventa est, postquam lo- libris, eadem est lectio, quare nihil correxL

298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

quoque, ut altera, sola, ilia. Quibus si detrahas A et ius acidas, genitivum singularem

feccris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poema, toreuma, tres casus in utroque nu

mero similes habent; iu genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

Ecorreptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

291 formam servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Hace praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc monili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt dcclinanda,

ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, accusativus

N finiantur. Quae nomina autem E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt ncutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

2£12 sinapis, gummis; quamvis recle dicatur, haec gummis. O litera nullum

nomen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut

Juno, hirundo; aut utrique generi communia, ut homo. Quorum declinationes

in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retinent,

ut unio unionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

sinjulari] Omissnm hoc e Rcichcnaucnsi et nomina] Supplevi hoc e codicibas Rcichcnaucnsi

Darmstattensi supplevl, et paulo post ex üsdem et Darmstattensi, a quibus etiam paulo post copula

reposui possint pro possunt in editis. et ante vocem neutri melius abesL

Graecorum more] Quinctilianus (1, 5, 59; p. 127 I mutant] Exspectasscs in /,* sed Latin! quo-

Spahl.): »Si repcrias grammaticum TCterum amatorcm, que usurpant Lane prolcpsin Graccis admodum faneget

quidquam ex Latina ratione mutandum, quia miliarem, ut mutare construant quasi mutando asquum

sit apnd nos casus ablativus, quem illi non ha- sumere; sic Statius (Theb. 10, 259): «perbent,

parum conveniat, uno casu nostro, quinqué mutât Agyllcus arma triicis IVomii«, et Seneca

Graecisuti.« Omnino cf. Schnciderum (form.I, p.51). (tranq. animi 2): »mutare nondum fessum latus.*

Martiani Capcllae lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum singularem.

Caro autem praeter hanc analogiam ut declinetur, consuetude

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similiura declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

sua etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O litera finiuntur,

ea quae a prima positione in nostram formam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Cicero, Miloj ea vero quae prim am sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in genitivo lus,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetude

hanc Io dicat. Turbo, si nomcn est proprium, ut Cicero declinatur; si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declinatur.

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua. 293

Apud vetcres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declinationes

carent dubitatione. Nam tres casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem de

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam cgerunt; nec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et error! librarii deberi vide tur; sed

invitis libris nihil muto.

positionem] Quod Graeci &t[ia dicunt, Latin!

positionem. Quinctilianus (1, S, CO): iquia hoc

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima

positio in easdem quas Castor literas exit, о

Ion] Scbneidcrus (form. I, p. 300) legi vult

Jtm, /nun, quae utiqne Graeca forma est (conf.

Fisch, ad Well. gr. Gr. I, p. 411).

Turbo] Priscianus (6, 3, 16; p. 228 Krebl):

»Turbo turbînis, quando de vi ventorum Ioquimur;

nam si sit proprium, servat O ¡n genitivo,

bic Turbo, nomcn proprium gladiatoris, T m bonis.

Sic Horatius in secundo scrmonum (2, 3, 310):

»Corpore majorem rides Turbonis in armis

Spiritum* cet.

specua] Sic et pecua Appulejo ct antiquioribns

Grot. — Confer Virgilium (Aen. 7, 5*68) ct Silium

(15, 42S).

in genitivo] Anteriores secntus editiones ¡ta

reposui; nequc liquet cur Grotius duobus illis ver

bis omissus edidcrit »V syllabam jungit« ! Pro singuiares

codices Darmstattcnsis ct DIonaccnsis (C)

exbibent singularis, male.

38 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 293.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus et cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit .in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxumus

dicer etur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tarnen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Fraeterea quaecunque no

mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

2ÍM genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem form

am habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Púnica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrprum, ut mel, fel, quae

hoc differ unt a superiori declinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

composito nomine dici, ut procurator, propugnator; nee quidquam obesse

genuis et cornuis] Sic codices Reichcnaucnsis, quod recepi, et ex codem, Darms tattensique et

Darmstattcnsis, et Monacensis (C), quemadmodum Reichcnauensi sunt pro sint.

Grotius jam suspicatus erat, pro genuus et corntius proconsule] Restituí ex códice Darmstattcnsi

in cditis. Dc re ipsa -vide Schneidcrum (form. I, pro proconsulo, quod jam Grotius intellexerat ferri

p. 330). Cicero ipse (in Aratcis) genus in secundo non posse, bac nota addita: »Lege: tarnen si proconcasu

a genu dixit. suie. De proconsule ct proconsul vide orthographiant

» i -i о. » • i • *«, • Manutii. Glossa: Proconsule, àv&vrtaTOÇ, Pro

tz í syllaba] Sic Rcichenaucnsis , Darmstattcnsis, , ,

et Monacensis (C). Male in editis lcgebatur et. P™'0™' ^^тдащуод. Sic exconsnl et exconsule.

« Plura dabit Augustus Soldan (quaestt.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Gro- de aliquot parlihus proconsul um et propractorum,

tium, meliorcm codieis Monacensis (C) lectionem llano viae 1831, p. 18 scqn.).

Martiani Capellae lib. III. §. 294. 301

I <

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se faceré, ut procuro, pro

pugno ; nam pracpositio périt, proconsulo autem non facit, licet consulo

faciat. Tarnen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptoton erit;

sed propter consuetudincm proconsul dicatur, ut declinari possit, quemadmodum

ilia, quae litera L terminantur, ut vigil, púgil, mugil; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; nam si mugilis esset nominativus,

ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra liniuntur, ut 295

telum, scamnum. Sed hoc animad vertamus, quoniam quae nominal ante ultimam

syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibús, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunquam ; praeterea dativus O litera finitus, in I earn convertit, ut scamno

scamnis ; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecunque

noutra non M litera nominativo íiniuntur, si pluralem recipient, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, nomen

nominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus faceré debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ablativum

singularem, ut a nemore nemorum, capite capitum; sed hoc nomen

nam respiciunt] Ita Gratias lu margine pro non. p. 42 sequ.), et ab altera parte Sverdsjoei Vindiut

lilium] Sic codex Monacensis (C), unde et ciae praeceptî Bentlejani (Rigae 1852. 8).

infra lilii et liliis scripsi. G rotins cxempla hie pror- scamno, scamnis] Lege scamno t scamni. De

sus omisit, infra autem in nominativo casu posuit. genitivo singulari sermo. G лот. — Codices nibil

Impugnat autem Martianus eos, qui bos genitivos variant.

antique more per simplex I proferebant Uli, foil; secundum auae] Lege: » secundtimque haec

qna de quaes tionc inter rccentiores quoque magnae vas vasibus faceré debuit, et in genitivo boruiu

lites exstitcrunt, postquam Bcntlejus (ad Ter. Andr. vasum.« Grot. — Haud perspicio, cur quae bona

2, 1, 20) contenderá*, sub Angustí eenescentis erant correxerit Vasum tauen rcscripsi, quia seaetate

demum mutationem illam factam esse, ut I qucntia postulabant itaque in códice Darmstattensi

geminarent. Conf. in primis Forbiger (de Lucrctii a prima manu scriptum vidcram. De re ipsa conf.

carmine p. 74 scqu.), Huscbbe (de Annio Cimbro Ruddimannuni (inst. gr. Lat. I, p. ill Stallb.).

302 Martiani Capellae lib. Ш. §. 295.

per anomaliam dcclinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. Lra-

296 crctius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi." N litera

terminantur masculina, ut flamen, pectén; communia duobus generibus, ut

tibicen, fidicen, quod frequcntiesimi auctores non probant, nam etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen, flumen, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut lien, ren, quae tamen ipsa quoque

in ceteris at superiora declinantur. Gluten quoque his simile est, licet Sal-

1 us tius glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam Yen singularis

nominativus nec ullus alius a*blativo excepto iu usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alemán, Cephcn,

delphin, Phaethon; ex quibus quae an, en, in terminantur, exemplo superiorum

declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero on finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eandem literam et apud nos producunt,

ut Cicero, Scipio: ea autem, quae ex productione nominativi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus , ut Amphion, Creon, Agamemnon,

admittunt apud nos N literam iu nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

rccipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaethon

297 Phacthontis. R litera praecedente A terminatorum , ut Caesar, lar, far, par,

genitivo] Nempe singularis. Locum tamen apud

Lucrctlum (G, 252) nunc sic legunt reccntiores:

— »rarcmie facit lateramina vasis«

(ed. Parie. 1744; Lips. 1776)*, quamquam vasi in

codicibns tectum esse ex eo colligitnr, quod Wa

kefield vasi cdidit.

tibicen] Priscianus (5, 2, 4): «communia in

casdein literas dcsiniint, in quas ct masculina, ut

/и'с et Ляес advenu, homo, vigil, tibicen, fidicen,

ut quibusdam placet; nam usus eorum feminina in

A terminât, ttbicina, fidicina,*

Sailust lit s] In libris deperditis. Plenins frag

ment um sen a vi t Cbarisius (p. 67 Putscb.) : » quasi

glutino adolcsccbant. «

alius] Intcllige casus singularis numeri. Ablati-

Tum excipit, eo enim usus Ausonius (cp. 1 3, 2) erat.

ЛЕЮ] Ita codices Monacensis (C), Reichenau -

ensis ct Darmstattensis. Grotius addidcrat etiam V;

sed male, quia bac litera Grace! carent, et quam

Martiani Capellae lib. III. §.297. 305

impar, una forma est, nisi quod neutrum in roliquis casibus R litcram geminat,

ut far, farris. Poètarum vero licentia haec nomina pluraliter dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura aestimamus, pluralem numerum

non admittant, ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesares, о Caesares; nec potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V R habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut sua via, faceré parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima 298

quae genitivo casu nullum incrementum admittit, et in I literam mutatur,

ut aper, niger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imber, uter, quae a superioribus hoc diifert,

quod haec in genitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium literis finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non ut prima species apris, sed

fratribus facit, nec secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet. Dicimus enim fratrum, patrum, non ut in tertia utrium, imbrium.

Praeterca tres casus similes habet, hi patres, hos patres, о patres, quum

tís in margine legamos Creun, hoc tamen niliUî non es sed is in accusative habere ccnset (т. §. 298).

est, quum Creon s criba tur, ut paulo post a Mar- Sed de par dub ¡ um est; confer Sehneiderum (form,

tiano ipso. I; p. 358), qui tamen no s tri loci prorsus hum с ш or

farris] Addidi vocem e Darmstattensi códice. fuit. * '

pondere] Fere iisdem verbis Cliarisius (p. 72 apri] Quínctilianus , qui saepe eos ridet, qui

Putscb.): »alia plurali täte carcnt, ut garum, oleum, usu loquendi non con ten ti in rationis scribendi canvinum,

ferrum, panis, frumentutn, et cetera, quae sas curiosius inquirunt, haec (1 , 6, 15$ p. 144

ad pondus, numerum, men sura mque exiguntur.« Spald.) observât: »II Ii autem iidem, quum inter-

Item Priscianus (5, 10,54; p. 202 Krcbl.): »Sei- rogantnr, cur aper apri et pater patris faciat?

endum tamen quod metallorum vcl seminum vel hu- illud nomen simplicitcr positum, hoc ad aliauid esse

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium contendunt Praeterca, quoniam utrumque a Graeco

plcraque semper singularia inveniuntur.« ductum sit, ad earn rationem recurrunt, ut jtatriptota]

Nünirum quae ium in genitivo babean t, XQOÇ patris , xâfCQOV apri faciat«

504 Martiani Capellae lib. III. §. 298.

imber et uter hos inibris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anser,

later, millier, quae a secunda specie hoc differunt, quod ilia cum incremento

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam cgrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

reliquis generibus, id est feminino neutroque. R litera praecedente I una

tantum species est, vir. R litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producun tur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

borum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt ,duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur, ut saturi; se

cunda, quorum genitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autem, quae ur uteris finiuntur, alia retinent V literam,

299 ut sulphur sulphuris, alia in О mutant, ut ebur eboris. S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur, ut Maecenas,

hos imbris] Causam inferius (§. 50G. 508) affert. ris; sulfur autem et guttttr V literam in genitivo

Reliquos grammaticos congessit Scbneiderus (form, servent: idcoqne etiam jeeur et femur controversiam

I p 569 semi.1). fecerunt, quod non minus est liccntiosum, quam

si sulfuri et gultiiri subjicercnt in genitivo literam

Castoris] Quinctilianus (i, 5, 60) de gramma- Q ^¡^^ ^ e88ct eboris et roboris. s;cnt Anticisveterum

amatorihus: »indc Castorem media syl- ^.^ GB;ph0j quj гоЬмг qmdem et ebur, atqnc

laba producta prommciarunt, quia hoc omnibus no- ^.^ marmw fatetar cssc. vcnim fier; „д, ex Lîe

stiis nominibus accidebat« cet Cf. Ritterum (clem. гоЪт,а) ebura> marmura{ Q„0dsi animadverterent

1. Lat. p. 47). Uterarum a/pnitatem , scirent, sic ab eo, quod est

ut sulphur] Confer omnino Quinctiliani (1, 6, robur, roboris fieri, qnomodo ab eo, quod est

22 ; p. 151 Spald.) haec verba: »ebur et robur ita miles, limes, militis, limitis; judex, vindex, judidicta

ac scripta summis auctoribus in О literam se- c¡s f vindicis.* Adde Scioppium (gramm. philos,

cundac syllabae transfcrunt, quia sit robom et ebo- p. 65 not.).

Martiani Capellae lib. ИГ. $. 299. 50o

civitas; aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps. S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assumere debcnt I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominalivo, accusative,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

hace nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis veteres praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminini

et neutri generis est. As et mas quum sint monosyllaba, analogía non tenentur,

sed propria quacdam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas ct nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as 500

exeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olympiadis

et Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneac, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinac, Catilina. Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retineut. Quaedam tarnen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetude servanda

est. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinqué. Prima, quorum 301

faenas] In editis Lenas ; nnde Grotius obser- tensis pro corrupt!*, quae Grotius cdidit, phas et

TAt: »Dubito de hoc loco.» Sed non erat, quod nephas.

dnbitarct, quandoquidem sexcentics AE cum E per- sed Graeca] Ita Darrastattcnsia. Perperam in

uiutatur; Laenas autem gentis Popilliac cognomen editis: » sed Алее Graeca. « Non cnira ad Latina ex

satis est notum. cmpla respicit, sed ad illa quae Graeca in AS terdiffemnt]

Non erat igitur cur Sclincidcrus (form- minantiir.

I, p. 252) Maecenatinm quoque dicendum existí- Mela] In editis erat Medaea, unde Grotius jam

maret, ut in gcntilibus; utruinque cuim genus clare e vestigiis codicis sut conjcccrat Mela, quod ipsttm

noster distinguit in Monaccnsi (C) legitur paritcr atque in Darinfas

el nefas] lia Reicbenaucnsis ct Darmstat- »tatteust ct Reichcnauensi; ex quo ct anterioribu»

306 Martiani Capellae lib. Ш. §. 301.

nomiiiativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivm

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Herculum, prolum. Secunda

species est, quae a supcriore hoc differt, quod genitivum pluralem in iuui

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes, cautes. In qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se babent diffcrcntiam

in declinatione, tarnen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut .Ceres, bipes, merces;

masculina autem exempla non sunt nisi Gracca, ut Chrêmes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedcnte, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam scrvat: videlicet quoniam in nominativo non ut supcriora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, autistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusative in em exit, ablativo in E productam ,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem fac'it; cujus numeri nominativuni

cum prima positione ct vocativo singulari confuudit, dativum et ablativum bus

syllaba finit, ut iacies, dies, spes, acies. Scd consuetudo rei et spei corripuit,

302 fortasse quod monosyllaba sunt. S litera praeeunte I terminatorum alia crescunt

per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, duntaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguam scrobcm

editionibus etiam ¿Vicia reposui pro Nicaea apud syllaba (neinpc dies, diet) I litera finitur, qui gc-

Gi'otium. nitivus etiam dativus (diet) habetur: accusative in

sed gcnilwns\ Male Grotius omisit sed, quam- EM exit (diem), ablativo in E productam (die), cui

vis Га anterîoribus Iegatur. Idem mox, mire lutbent adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

pro habentur. facit ; cujus numeri (pluralis) nominativnm cum priquarta]

Perperam edit! «non differt* quo sen- ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

sns prorsus contrarius falsusqne exit. Quod reposai singulari (dies) eoufundit.

• hoc differt«, codices Monaeeusis (G) et Darmstat- Lucanus] In Pbarsalia 8, 7ííG: *cxi¡pia postiit

tensis praebucrunt. trcpidus scrobc" , ubi Cortius monct Scrvium (ad

ipiinta] Quo melius perspicias quae scquuntur, georg. 2, 50 ct 288) rcprcbendisse scrobtun feiniaddc

cxenqdum ct Litclligc: »quod genitivus ancla niño genere a Lucano prolatum. •Melius« inquit

Martiani Capellac lib. III. $. 502. 307

dixcrit; fcminini et communis, ut canis, juvcnis, quorum declinado liquet.

Secunda species hoc a superiorc differt, quod ablativum in I litera finit, accusativum

in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tibcris; feminina, clavis,

pelvis, turn's, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubitamus

de nominum enunciatione, diminutionem ejus coiisulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E transeunt,

item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter conservant;

in genitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, lapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedentc О 50Г»

terminatorum quum sit parvnm discrimen, una species potest esse; nam quum

omnia in obliquis syllaba crescan.t, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convcrtunt, ut nepos ncpotis,

cusios custodie; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item

neulrum, os oris. In ossibus autem nominativum consuctudo facit os, contra

rationem, quoniain in genitivo R non habet. Sed пес ossum potest dici,

•Priscianus (7, p. 251) utruraque genus admittit,

ul Martianus Capella obiter tantum notât Lucanum.

Sed cum Lucano Ovidius (met. 7, 2Í5) ct Prudentius

{rtEQLÔTEtp. 10, 1011): »nempe sub terrain

scrobc acta.*

Ligá is, Tiberisj Sic с códice Darmslattcnsi scri

ps! pro Liyuris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt

notissimi, licet alter in Gallia plcrumque tiger «ppcllctnr.

— Mos Grolius in margine: »al. sitis, tussis*,

melius fortasse quam vulgo classis, cassis,

(juartun altera ccrtc per crrorem tantum hue irrcpcrc

potuit.

diminutionem] Qninctilianus (1, 6, 6; p. 140

Sjiald.): »Deminutio genus modo detcgit, et ne ah

codem exemple reccdam, funem mascnlinuin esse

funiculus ostendit. Eadcm in verbis qnoque ratio

compara tiouis.« Sed hoc hue non pertînet, quia non

de genere, sed de flexionc vocabuloriim sermo est.

?ícque produennt I sed corripiunt borura diminu

tiva, ut navícula, classicula , tutricula cet. Vide

igitur ne de ablativo casu DIartianus loqnatur, qui

I producta terminctur; fuerunt enim grammatici, qui

cadem vocabula accusativum in IM habere censcrent,

quae ablativum in If et Schneiderum (form. I, p. 20G>

59 *

308 Martiani Capellae lib. III. §. 303.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non adinittunt

304 numero pluralij ergo in monosyllabis analogía non tenetur. S litera praecedente

V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vocativus

E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Maree, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I gcminat,

et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore conscntiunt. Tcrtia species

nominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdem literas producto con

servât, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us

productum agunt, genitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrcmentum syllabae per obliquos casus accipit; ita tarnen ul

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias productam, ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in О mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tarnen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

in prima] In omnino iiisercndum erat codîcîs Priscianum condiscipulum babebunt Eísí hie sua

DarmstaUensis auetoritate. aponte resipuit, at ex libro ejus XVIII арparet,

secunda] De barum specierum differentia aerlter ubi de posscssivorum vocativis praccipiens rectc diet

pugnatum esse inter grammaticos Gcllius (14, 5) fate tur: » O genitor noeter Saturnie maxime divuin«;

refert, quem eonferrc operae pretium crit. Sciop- et »Evandrie fili* et »Telamonie Ajax.« Simili

pius (gramm. pbilosopb. p. 64): »(uomen) proprium certc ratione Délie vocativus est a Delius apud Stu

por IUS (in vocativo) dabit L FalHtur Priscianus, tium. Julius ct Pompejus intcrdum sunt adjectiva,

qui lib. 7 vctcrcs contra banc rcgulam putat Laer- ut Julius ensis, Pompeja domus, ct tunc vocativus

tie dixisse, pro Laërti. Kcc cniin proprium noincn fit ensis Julie; sed quam sint nomina propria, voest

Laertius, sed appcllativum , ut sit Lacrtius II- cativus exit in I, ut Juli.«

lius, Laèrlia proles, Laërtium praedium, pro Laer. produete] Editiones quidem producente; sed

tae. Acciue, opinor, in versa, qaem a Cicerone codices Rcicbcnaucnsis ct DarmstaUensis ct ipsius

usurpatnm Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate Grotii margo produete; (piibus addo producta« pro

evasit Lacrtius.« Recte igitur Jul. Caesar Stella in pronWe in Monaccnsi (C). Quod paulo eliam post

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. Nam legitur productum, ex iisdein codicib us reccpi pro

Frauciscus comes Castrius est idem quod Castri eo, quod manifesto falsum erat apud Grotium procomes.

Qui Stcllam eo nomine rcprebendnnt — duclam.

Martiani Capellae lib. III. $. 304. 309

eint monosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadcm specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. Quinta species pronominum, quae us terininantur,

ut unus, totus, solus, quae hoc modo declinantur: unus unius

uni unum une ab uno ; uni unorum unis unos uni ab unis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hînulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydcu, vocativo Graeco dicere. S 30o

litera I praecedente finita neutra m on op tota sunt, ut tressis, sexis. S litera

praeeedente V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem

non habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum maneat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et genitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemus; ex quibus

quacdam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

nemoris, pecus pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E an

in О mutent, quoniam quae in us syllabam finiunt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet nocere,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercorals. S litera finita nomina praecedentibus N vel R omnia sunt unius 30C

tressis, sexis] Et ita semper utitur Martianus,

at in a ri tli i ne tica »sexis faciunt« et similia. Grot.

— Varro (de lingua Lat 4, p. 47): »ab tribus assibus

tressis et sic proportions usque ad nonussis.»

At »in de il a rio numero », inqnit, ш muíala id est

declinatur, ut decussis , cent assis.

ut vulgus] Quae sequuntur (usque §. 5 Iii) apud

Cassiodorum (dc arte grammatica) fere iisdem ver

bis leguntur; ut verisiinile sit e Martiani Capellae

códice aliqao exscripta esse. Cassiodorum enim mi

nime ea scripsisse quum inde patet, quod ille se

Dona tun» seeuturnm esse ab initio profitettir, tum

quod, ubi Martiani verba incipiunt, nullus cum

antcccdentibus nexus animadvertitur. Minim profecto

nc Benedictinos quidem, alias diligeatiesimoa , in

novissima Cassiodori, sive, ut Uli scribunt, Cassiodorii

cditione id pcrspexisse.

inflexum] I4iniirum non flexum, ita ut ctiatn

genitivus vocis virus enuncictur. Lucrctii (2, 475)

autem verba sunt: »tetri primordia tiiri.«

dubitationem] Ita e Cassiodoro (ed. 1729,

p. 530) et códice Darmstattenei reposui pro dubitatione,

quod in editis erat. Paolo etiam post e

Reicbcnauensi rcstitui {juoniam pro quomodo.

us] £ Cassiodoro (p. 522 ed. a. 1663) banc

lectionem reposui pro absurda in editis mus.

sterceratos] In codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi

paritcrque apud Cassiodorum (p. 530) in*

verso Lace ordiue leguntur, quasi stercoratos antiqoior

forma sit; scd nihil muto.

510 Martiani Capellae lib. III. §. 306.

generis; nisi quae ante S R habent, intcrdiim D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accuâaiivo

omnibus casibiis similiter declinantur. Nam quaedam in urn genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominativo plurali, dant etiam genitivis reliquorum generum cum quibus

507 communia sunt. Г litera neutra tantiim nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non dcclinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestate

novum, non frigore délit"; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

508 niutas excant, ct ideo veteres lacte in nominativo dixerunt. X litera terminatorum

quaedam in genitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V ct M

non praeeunte I, ct ob hoc in E et S accusativo exeunt. Nam in reliquis

ronsentiunt, utpote quum singularitcr omnia in nominativo habcant X, genitivum

in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I dclinianf,

îuljeclaquc M accusativum definiunt implcntque; pluraliter vero dativum ablativumque

bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finilorura una

species videbitur. Huic X literac omnes vocales praeferuntur, ut capax,

frulcx, pernix, atrox, rcdux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

tum] Grotius in margine: »alii tum.« Codex

Moiiaccnsis utramqtie praebet, sed hoc ctsi verum

sil, Alarliani tauten ecntciitiae miniine aptum est.

créant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex

Darmstattcnsis et IWonacensis (C), Cassiodorusque

(p. 550) reeling habent conjunctivuni. Virgilü locus

rst in eclogis (2, 22). De rc ipsa confer superiorem

notam (§. 2ä6), et Priscianum (7, 9, 48; p.

523 Kr.): »lac lactis, qnod quibnsdam placel in

nominativo per apocopam te profeni ; hoc lacte

enirn dicebant antiqui.«

in E] Snpplevi e coditibus Monaccnsi (C) ct

Darmstattcnsi vocnlam in,' quam Grotius omiscrat:

ct ex libris aute eum editis post literam E restituí

»vel I«; licet non sine causa Jiaec Grotius omiserif,

quia ad ca quae Diox de accusativi forinaliouc ex

Martiani Capcllao lib. III. $. 308. 511

producuntur, . quaedam corripiuntur ; quaedam consentiunt in nominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax cnim et rapax, item rex et pumcx, item

nux et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic in prima positione consentiunt, ut discrepent per obliquos. Et illud animadvertendum

est, quaedam ex his X literam in G et quaedam in С per

dcclinationes compellere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

nucis; nam in his, quae non sunt monosyllabe, nonnunquam X litera geni

tivo in С convertitur, ut frutcx fruticis, ferox ferocis facit. Supellcx autem

et senex et nix privilegio quodam contra rationem declinantur, quoniam su

pellcx duabus sy llabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata crescant;

et nix nec in С convertitur ut pix, ncc in G ut rex, sed in V consonans,

quum in vocalcm transiré non possit. In plurali autem genitivo ablativus

tingularis formas vertit; nam in A aut O terminatus in rum exit; E correpta

in um, producta in rum; I terminatus in ium, V terminatus in num.

Dativus ct ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praeccpta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminautur,

quotios in bus, brevi.

ablativo noster subjnngit, minime quadrant, Mar- » ablativos genitivosque plurales pro rarietafc poritianusque

ut atrocum, sic etiam atroce dicerc pro- tionis variari.« Grot.— Formas, non forma, tant

pter analogiam maluissc videtur. priores editiones, quam codices Rclcbenancnsis et

lux] Darmstattensis Лих. Мох enim post sie Da™«*««"!s> « Cassio,îon« multo melius e«b¡-

onus! ejusdem et Monaceusis (C) auctorÜate. bcnf- ErTet Grotius, quod ,¡«1*1,1«, si Prïseîanmn

cum noetro confuleris. Die enira eatlcin,

obliquos] Co,wersos Cic. ÇS. D. 2, Щ appellaf. q(,ac Уе ^ сШм ^ p 23f C({ Вад )

IVominandi casum solum ab obliqui» separat uoster »• « -.• zj > tr c« *

11 verbis: »et gemtivus quittera plnralis fit m omni

rectius quam Donatus (ap. Bcdam Op. i. p. 17), t fi »- • i - . . t

i v * 1 * '» genere all ablativo singulari assnmente rum, ut ab

«ui praeter nominativum etiam vocativua rectum boe T¡ro bornm y¡rormHf шЬ ítac p|atano baruu»

dieit, sejungens utrumque ab obliauis. platanorm«, ab hoe templo borum templomm..

in plurali autem] Lege: »in plurali autem ge- bus] IVon solum Monaccnsis (С) ct Darm s tat tennitivos

et ablativos singularis forma vertit.« Sub- eis, sed Cassiodorus etiam (p. 550) banc svflabam

nectít Líe regulas gcneraliores, qiiarum prima est babent. Male Grotius ibus edidiL

512 Martiani Capellae lib. III. §. 309.

DE GENERIBUS VERBORUM.

309 Decursis nominum regulis aequum est consequentia diccre canonesquc

verborum. Genera verborum sunt quinqué, activum, passivum, neutrum,

commune, et deponens. Activum est, quod in О exit et agendi significationem

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et ñeque agentis

ncquc patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patiatur. Commune et deponens in R exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt signification es, agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potáis osculor te an osculor a te; in deponenti

autcm aut agentis effectue est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est ctiam

impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum onmes

personas çontineat, millam habet certam.

DE MODIS VERBORUM.

510 Verborum autem modi sunt quinqué; sed alii sex, alii Septem, alii

octo, alii novem, pauci decern esse dixerunt. Qui vero quinqué dicunt,

»»escías] Ita Reicbcnauensis codex pro nescio in rem vcl cum percunctatioo decern numcrat. Opliiuc

editis. autem cum nostra comparable Diomcdcm (p. 528),

communi\ Confer Augustinus (Op. i. p. 179) qui postquam cadem quae nostcr verbi genera exet

Bedam (Op. 1. p. 20) j sed prae omnibus Gellium plicavit, modos quoque subjuugit, »quos« inquit

(lî>, 13) »dc verbis inopinatis, quae utroqticvcrsum »quinqué esse omncs fere grammatici conscntiunt.

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur.« Nam qui sex volucrunt, vario judicio alii promissimodi

j Priscianus quoque quinqué modos facit vum, quidam impersonalem coiijungunt; qui Septem,

eosdem quos noster; Glcdonius (p. 189 Putsch.) sex, utrumque prioribus adjiciunt; qui amplios, pereunnoit

tarnen promissivo, quem modum esse negat, etalivum assuinunt; qui novem, cotijunctivum a subsed

impersonali adjeeto ; Charisius (p. 142) Septem j juneiivo séparant; qui decern, eüam adhorlalivum

Servius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut gc- ascribunt.« Undc simul patet, nostra quoque infra

rundivum adjiciat, non pereunetativum; Slaxinius restituendum fore subjimctivum pro subjeetivum, et

denique Yictorinus (p. 1948) hortativo addito no- libri ecripti addicerent.

Martiani CapeHae lib. III. §. 510. 515

hos ajunt: indicativum, imperativum, optativum, conjunctivum, infinitivum,

quem et perpetumn dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivumj qui

scptem, impersonalcm; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,

et a conjunctivo eum séparant ; qui decern, hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit.

DE CONJUGATIONIBUS.

Conjugationes autem, quas Graeci 6vÇvyLaç appellant, tres esse non 511

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quotics finalis syllaba in as exit, prima est;

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positionc ante ultimam literam tres tantuin vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, К et Q, ut libo,

vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vexo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

nee F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

P et H potius scribatur. Praetcrea ab eo quod dicimus faris ct fatur primam verb»

personam volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, ct in

bujusmodi verbis V litera нес vocalis locum, ut est irruo, nee consonantis, ut

est adjuvo, valeat obtinere.

DE FORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex, 512

perpetuum] Sic vcrbi causa Charisius. ulramquc tertiam distinguendi notam ex imperativ!

con-epta] Tcrtiam productam conjuga tioncm can- forma jam altiilcrat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

dem esse, quam nos quartam appellomus, supra Has.) biscc verbis: »Tertia correpta est, quae im-

(§. 285) vidimus. Vcteres cniin omncm conjugation perativum modum in E correptam mittit, ut scribe,

лет, cujus secunda persona praesentis singularis lolle. Tertia producta ex eodem imperativo modo

Uteris IS termina tur, ut curris, audis, tcrtiam di- colligitur. Quum cniin imperativus modus exit in I

xcrunt, quae si corripitur, etiam nobis tertia audit, literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

si л его producilur, nobis quarta est. Faciliorcin nutri* (conf. §. 521).

314 Martiani Capellae lib. III. §. 312.

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praccedonte vocali terminantur, vel praceunte

vocali qualibet, formas habcnt quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptac verba formas habcnt viginti. Sic

quaecunque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis

terminantur, formas habent sex; quae uo, formas habent duas; quae nulla praecedente

vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis terminantur, formas habent quinqué. Quaecunque autem verba cujuscunque

conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedente vocali vel qualibet alia praeccdente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONE.

Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continue Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modum vi syllaba manente productione terminantur, ut commeo cominea

commeavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea comineaban?, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

correptae] In editis erat coiTepta, qnod cor- dicímus, id vclcribus inchoalivum dictum; perferigendum

esse rcctc \idit Grotíus, corrcxiijuc ego dum autem absolutum; ct plusqnamperfcctum ел"-

codicis Reichcnauensis auctoritatc. actum, \cl speciem recordativam. Grot.

inchoativa] IVotabis ¡d quod hodic imperfcctiim item prima] Locus non oumino sanus; níbil

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 51o

conjugado eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperativum

modum ve et ram syllabis M terminât partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea corameabo,

lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vero indicativo modo tempore 514

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent,

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui О

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquampeiTecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tcrtius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta sleti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam dederam

dabo dare correpta litera A contra regulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur.

DE SECUNDA CONJUGATIONE.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona 515

prima eo literis terminantur, ut video vides, moneo mones. Secundae con

jugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad seeundam persotamen

varietatis inveni, nisi quod a codicibiis Ret- finm seeaveram. Cctcrum ut Martianum intelligas,

clicnauensi et Darmstatknsi abest item, in Mona» reputandum est, literam V et consonantis et vocalis

censi (C) autem pro conjugatio legitur conjuga- vim habere, ut ex avi éjecta A remaneat и».

tione. dabam] Supplcvi lioc e codieibns Darmstattcnfenet]

Ita Monaeensis codex dedil pro Grotiana si et 3Ionacensi (C), ut conforme cxemplum esset

lectione habet, cujus tarn crebrae repetitionis tac- antecedent!,

debat. ut video] Supplcvi ut apud G rot ¡um omissuui

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro- tarn ex antcrioribns editionibus, quum с codi-

40*

316 Martiani Capellae lib. III. §. 315.

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mone. Secundae

conjugationis verba infinitivo modo adjecta ad imperativum modum

re syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta

et exacta Septem modis declinantur. Et est primus, qui form am regulae cu

stodia Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manente productione terminatur, ut deleo delevi; plusquampcrfecto autem

adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et О uteris

tcrminatae, transeunt in I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et О in V et I mutantur, ut calco calui, moneo monui, calueram,

monueram. Quartus est, quum E et О in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

О in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

mone monebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

516 Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ul lego

dicibus ReicLcnanensi ct Darmstattensi et Cas- ¡uceo et] Siipplevi haec verba e Darmstattcnsi

siodoro. códice.

Martiani Capellae lib. III. §. 316. 517

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut induo, irruo. Tertiae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praecedente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ca imperativo

modo V et E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum moduin lre. syllaba manente

correptione terminantur, ut lege legere, pete peterc. Tertiae conjugationis verba, 517

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ca

praeteritum pcrfectum et plusquamperfectum sex modis enunciant. Primus est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hic est qui

imperad vi modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta vejcam, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tarnen interdum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta

vero corrcpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo О literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu

inutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fugeram.

Tertius modus est, quum I et О in V et I convertuntur, ut elicio

elicui clicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

gcminum enunciatur, ut percutió pcrcussi percusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationcm syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepercram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo 318

modo tempore praesenti persona prima V et О literis terminantur, ea praeterito

et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba О in I commutant, ut induo indui indueram; secundus,

nut 7] E Darmstattcnsi códice literam I sup- prorsus omittiiator, csfque probabile e Uteris b. c.

plcvi, moxquc scripsi У pro uo in cditis; ct panlo (hoc est) male intcllcctis orta esse.

post .1(1(11(11 alia post nulla. У et О literis] Ita codex Grotii rectius , qnam

hic est] Hace verba iu códice Jlonacensi (C) »O litera« in cditis aliisqne nianiiscriplis.

518 Martiani Capellae lib. III. §. 318.

319 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxeram. Tertiae corroplae

verba, quae indicativo modo tempore pracsenti persona prima O litera nulla

alia vocali praeccdente terminantur, ea indicativo modo tempore practerito

specie absoluta et exacta duodeeim modis declin antur. Et est primus, qui

tertiae conjugationis produetae integram formam sequitur, ut supra ostendimus

iti his verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore

praesenti pciiona prima io uteris terminantur; ut enim est cupio cupivi cüpivreram,

sic peto petivi petiveram. Haec quoque V literam interdum subtral.

unt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum О in I convertitur,

qui primae positionis verbi О literam in I commutât, et praeeuntem

syllabam seu mutata vocali scu perseverante producit; deposita etiam conso-

•

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legeram; eorum autem, quae in consonantem exeunt, cxempla sunt

haec: frango fregi fregeram, fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo lidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut inoio

molui molucram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita О, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praecunte consonante per S geminum pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili corrcptione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Non us, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. Dccimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duodecimus,

qui in formam passivorum resolvitur, ut fido fisus sum, es, est;

e.vewjii] Grotius in margine al. desinunt. sed usus yetustîssimorum messui comprobat.«

mcísm] Priseiamis (8. 11, 09; p. 402 Kr.): per Л' pronunciatur] Mire Monaccnsis (С) cl

»Molo etiam quidam »tessivi , quidam messetn feci. Darmstattensis annunciatur.

Martiani Capcllae lib. III. §. 319. 519

fisus cram, eras, erat. Haec omnia tertiae conjugationis correptae verba 320

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam, pete petebam; exceptis his,

quae I ante O habuerint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum, et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapicbam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,

pete petam, indue induamj exceptis his, quae I ante О habuerint in prima

positioned ea enim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

DE PRODUCTA TERTIA.

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore práe- 321

senti persona prima aut eo literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodisj

aut io, audio audis, nutrió nutrís. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrió nutrí. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativunt#nodum re syllaba mauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima со literis terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adivij exacta autem verba veram, ut adiveram;

face] Quinctilianus (i, 6, 21; p. 150. 151 2): « omnia enim verba in eo desinentia scenndae

Spald.) quidem »insolcntiae esse« censet »abolita sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

atque abrogata ut face ct dice et similia retiñere»; qiiartac tjueo quis ct eo is, et quae ex Iiis comsed

cx optimis scriptoribus Ovidius (c Ponto 2, ponnntur.« Cbarisius quoqiic (p. 150 Pntscb.) eo

2, 64; fast. 5, 690) arcbaismum ilium retinucrat, et quae cx eo composita sunt, ad verba quart! orquarc

ncutiquam cidpandus Martianus est dinis referí, licet alio loco (p. 251) inter corrupta

eo Uteris] Priscianus (super ХЦ versus Acn. ponat, paritcr ut Diomedcs (p. 55i>).

520 Martiani Capellae lib. III. §. 521.

sed consuetudo saepc brevitatcm appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoaliva quoque specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

522 Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io •uteris ter

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinqué

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori , ut nutrió nutrivi

nutriveram, nutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium : „audieras

et fama fuit." Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conjugationis

productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io uteris terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam , ut audiebam,

veniebam, operiebam; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

lit Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta." Secundus

modus est, quum О amissa praecedens syllaba producitur, ut venio

veni venerara. Tertius, quum I et О in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I ct О praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi sarseram, Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

525 vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo uteris terminantur, ea iempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrió nutrí nutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronunciaaudii]

Pro audi in editis, codices Reicbcnau- ut sarcio] Apud Grotium ncglccto ut legilur

ensis, Daimstattcnsis, et Mouaccnsis (C). VirgUii sartio. Emendationem bausi e DarmstattcnsI ct Rcilocus

est in eclogis (9, if). • chenauensi códice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Acn. 1, 485); Grotiue Terentius} In Adclphis (5, 5, 7). Nescio eur

male Tyrus. Grotius transposuit verba jam seibo ; nam qui ante

mittunt] Apparet mutant Irgcndum esse: sed cum Marlianum cdiderant, rcrani lectioncro serinTÍtis

codicibus nihil muto. vavernnt

Martiani Capellae lib. III. §. 525. 521

tionem. Dixit enim: „Seibo jam ubi siet." Indicativo modo tempore prae- 524

senti eorum, quae eo uteris terminantur , sunt verba quae a diverso pracsenti

praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positione duas conjugationes

teneant, ut pando, mando ; faciunt enim pandas et pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor banc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixissc sufficiat. Quae enim his formis conspeeta

fuerint non tencri, pro certo anómala judicanda, quae strictim exigueque

memorabo, ut contra rationem etiam usum quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi 52o

rei dieuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei deberet,

praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bieipitis et trieipitis dicamus, non bieipis aut trieipis?

luxi] ídem cuna longe pluribus utriusque ge- syllabis crescat] DIomcdes (p. 278 Putsch.):

neris, quae hic memorantur, invenios apud Dio- »Genitivus casus singularis aut lot ¡dem svllahis

medcin (p. 5G9 Putsch.), oinisso tarnen pandare, constare debet, quot nominativas ejus — aut una

quod utiqiic rarissinuim est, лес nisi inter techni- syllaba excederé — aliquando etiam duabus syllacos,

ut apud Yitruvium et Plinium, usurpai inn bis accrcscit, ut supellex supelleclilis , iter itineris,

«sse vide tur. anceps aucipitis, praeceps praecipitis.» Rccte tamen

funyor Imtic rem] Qnemadmodum a Planto Scioppius (in graram. philos, p. 65): »Multa in gc-

(Ampli. 2, 2, 197) scriptum legitiir. Plura ejus- nitivo cresccnte videntur irrcgularia, quae non sunt,

modi exemple Prisciauus (17, p. C5C) aller t, cui si antiquam recti ecu nominativi positionem conaddas

Rnddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192). sidercs. I4on quia rectus varios esse potest, debet

322 Martiani Capellae lib. III. §. 32o.

Unde venit, ut aliger, frugifer, accipiter habeant oranes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus , bonior bonissimus non dicamus?

Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeant mcmorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quarc non

dicimus singulus vir, singula mulier, singulum scrinium? Quum venor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

verbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus posilivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit

dcclínatío mutari, ait Serváis. Charisius Hb. I: Om

nia, inquit, in declinatione vocabula non plus una

syllaba crescunt. Rursus ibidem: Ancipes dixerunt

\ctcres cum rationc, ne genitivo aneipüis duabus

videretur eyllabie crcsccrc. Plaut Rud. : Post altrinsecus

est sccuricula aneipes.*

Jupiter] Duos, inquit, casus babet Jupiter, nominativum

et vocativum: sunt tarnen et qui Jupitris

Jupitri Jupitrem dicunt. Grot. — Placuisse hoc

Caesellio Vindici Priscianus (6. p. 1 80 Basil.) tradit,

Qninctilianus autem (1, 6, 2ä; р. 1БЗ Spald.): »quacdam

« Inquit » nomina casibus carent, quaedam a

primis statim positiooibus tota mntantur, nt Jupiter.«

Isidoras item (etym. 1, 7 f. p. 17 Arcv.) böc nomen

inter diptota refert.

similia suit] Ita lcctius in codieibus Reiche -

naucnsi, Darmstattcnsi, et Mouaccusi (C), quam

sunt apnd Grotium.

Virgilius] Aen. i, S45:

bAt apérate déos memores fandi atque nefandi.«

singularis] Attamcn Gcllius »singulo numo« et

»singtdo numero «, Plautus » singulum vestigium «

dixerunt Conf. Б. I. A. Scjfcrtum (latein. Sprach

lehre §. 1570. 2449).

fare] Vide supra (§. 5 H). Fare secunda per

sona iiidicativi esse potest; potest vero ctiam imperativî,

ut apnd Virgilium (Acn. 5, 562): »farc

agc«, idqnc verisiinilius est, quia inde contraria

prorsus ratio cum antecedente volo ciEcitur.

Martiani Capellae lib. III. §.325. 523

in adverbio E, bene et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter non dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faculter dici non

potent? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, binatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innúmera memorare, ni ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro- 326

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloecismorum

causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuneta vitia velut decoris fonte manantía,

bene et male] Causam ita jam docnerat Augu- soloecismus in conjunctis. Vide Aoctorem ad Herenstinus

(gramm. Op. I. p. 183 Bas.): »Adverbia qua- nium (4, 12) et Sarisberienscm (metalog. 1, 18.

Ii tatis in E litcram exeuntia product de bent. Hace p. 771). Quinctilianus (1, 5, 35; p. 114 sequ. 1,

taincn disscntiunt, quae aut in comparativo aut in 6, 45; p. 171) »in soloecismis vitia sermonis esse,

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae non singulorum verborumo contendit; neque Pluah

appellationc non transcunt, ut impune , saepe.* tarcbus (quaest. sympos. 8, 9, 2) banc distinction

Vide ipsum nostrum supra (§. 284). ncm neglexit

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 183 metaplasmos] Isidorus (etym. 1, 55, 1; p. 55

Bas.): »Quae nomina qu alita tie aut qiiantitatis casu Arev.): * Metaplasmos Gracca lingua, Latine transdativo

singular! — in I literam terminantur, in 1er formatio dici tur, qui fit in uno verbo propter metri

syllabam mittun t, ut agili, nobili , audaci, difficili; necessitatem et licentiam poctarum.« Quinctilianus

agilita-, nobiliter, audaciter, dißciliter. Sed ex (1, 8, 14; p. 202 Spald.): »Poetis, quia plerumbis

quacdam per syncopen cupboniae causa dicimus, que metro serviré coguntur, adeo ignoscitur, ut

ut audacter , difficulter, sapienter, conslanter.* Ce- vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominenterum

Vitruvius (2, 1. p. 45 f. Bip.) faciliter scri- tur: metaplasmos enim ct scliematismos et schemata

psit, improbat tarnen Quinctilianus (1, G, 17; p. 148 vocamus.«

Spald.): »Qui audaciter potius quam audacter scri- schemata] Quinctilianus (1, 5, 52; p. 125

bunt diligentia« perversitate, bis permittamus et Spald.)-. »Schemata frequentiora quidem apud poéfacililer

dicerc.« Faculter etiam dictum esse pro tas, sed oratoribus quoque permisse: — sed lioc

adverbio facile Fcstus testatur (p. 141 Dac.), ut quoque, quod schema vocatur, si ab aliqiio per imfacul

pro adjectivo. prudentiam factum erit, soloccismi vitio non carcsoloecismorum]

Barbarismus in singulis verbis, bit. « Parker Isidorus (et jm. 1, 31, 3; p. 53 Arev.),

41 *

524 Martiani Capellae lib. III. §. 326.

quae attestentur aut nescientis errorem, aut affectatam doctioribus venustatein.

Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursae

pcritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, profecto Musices impetu, cujus praevertis

officium, discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris, si

praecipuis memoratis jam te ab in cho am en tor um vulgarium vilitatibus vindicaris.

His germanae verbis cum sponso Delius annuebant, et Grammaticen

ad virginis transiré obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium muñere conferendam Clarius intromisit.

»Soloecismus«, inquit, »apuil poetas schema di- doctioribus pro doctoribus с variante lectlone aiiuil

citur, quo ties necessitate mctri factus invenitur; Grotiuiu ad margincm rejecta.

quuin autem non invenitur nécessitas, permanet soloecismi

culpa.«

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: «schemata«,

inquit, »a quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sunt numero iionaginta et octo; ita tamen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

deflorabis] Ita codices Monaccnsis (C), Rcichenauensis,

Darmstattensis, et margo Gro liana;

Tulgo deformabis.

cirratos] Cirrati grammatici. Pcrsius:

» Ten' cirratoruin centum dictata fuisse

Pro nihilo pendas ? Grot.

numero collecta claudantur: quod et mihi quoque Immo pueri nohilcs grammaticorum discipuli, »madurum

videtur vitia dicere , quae auctorum cxem- tutini cirrata caterva magistri«, utMartialis (9, 50)

plis, et maxime legis diuinae auetoritate firiiiantiir.« ait; ñeque aliter in Pcrsü loco (1, 29) ubi confer

Melius tarnen Seneca (epist. 114; p. 648 Lips.): Casaubonum. Correxi etiam e codicibus meis pra-

»Hoc íuagis miran potes, quod non tantum v¡ liosa, таю scribendi rationem Cirrhatos in cditis.

sed et vitia laudantur. Nam illud semper factum Musices] »Citramusicam grammaticam perfect nn>

est: nullum sine venia placuit ingcniiim. Da milii esse non posse« Quinctilianus(l, 4, 4; p.57Spald.)

qucincunquc vis maguí nominis virum; dicam quid ait, »quiim ci de mctris rhytlimisquc diccndimi eh«;

illi aetas sua ignovcrit, quid in illo sciens dissi- quaruin de nexu confer ciuidcm alio loco (1, 10,

mulavcrit. Quitos dabo, quibus vitia non nocucrint; 17; p. 219) et Plutarchum (de música p. 1131).

quosdani, quibus profuerint. Dabo, inquam, maxi- discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emenmac

famae, et ínter mirandos propósitos, quos si davit vulgatam lectionem discerpseris , quae cum

quis corrigit, dclcLu impetu omuino non convenit; facilis error erat li

ai tes tentur] Pro attestantur rcccpi e Monaccnsi bra riorum, qui discerperis futurum passiv i esse non

(С) et Darmstattensi codicibus; paulo post etiam vidèrent.

hj¿

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPE L L A

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

D I ALECTICA

LIBER IV.

ЖЖаес quoque contortis stringens effamina nodis, 527

. , Qua sine nil sequitur, nilque répugnât item,

In coetum superum veniens primordia fandi

Advehit et scolicum praestruit axioma:

Qua sine] Hoc est: »sine qna, videlicet díale- (4, 1) lcgitur. Sed nihili est excolieum, cni in

etica, nulla fit conscqucntia, niillaque in argumen- códice Monacensis (F) mira hace addita glossa est:

tis controversia.« Per hace cnim duo argumenta a »Excalici dieiinlur quasi extra coléales, id est extra

sequentibus et a repugnantibus to tain dialecticam mundum.» Miseros prefecto discípulos, quibus ita

Milt intelligi. Vulc. a magistris Marlianus in scltolis explicare tin!

advehit] In editis legebatur advenit sine sensu, axioma] Aeceu (uni secutus S2 corripuit, qnod

quod correxi e codîcibus jUonacensihus (C et F). et supra in trigonus fecit, ut et Ausonius: »Trigoscolicum

axioma] Alii excolieum: neu Im ni placet, nom ni linca currit«} et Prndentius in idolum et

Legcndum puto ÖxoXiov а^Ш(ла, Ь. e. obliquant siiuilibiis alus. Скот. — Cicero (Tuse. 1, 7) ce$¿cofuc

sive contrariant propositioncm. Vulc. — Scoiion, Latine vertit pronunciaban; sed alus in loéis tant

obliqnnm, vcl scholicum, scbolare, scholasticum. effatum, tum enuncia! ionem , id quod Menagins (ad

GnoT. — Integrant servavi codicum plcrorumquc Diog. Laert. p. 292) jam observavit. Uberius Ap-

Icctioncm, praesertim quum utraque Grotü expli- pulejus (dogm. Plat. p. 264 Oudend.): »propositio ,

ea tío liabcat quo se comincndct; praefero tarnen ut ait in Tlicacleto Plato, duabus pancissimis orasehàlieum,

quod vocabulum apud Gcllium quoipic tionis partibus const ans, nomine et verbo: ut -.-/»>-

32G Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis meraorani vocem consistere verbis,

Nil normale putans, ni fuat assoeium.

Sed licet ipse modos demum bis* quinqué profatus

Pallens afflictim verset Aristoteles;

Stoica circueant ludantque sophism ata sensus,

Perdita non unquam cornua fronte ferant;

pulejus disserit«, quod aut verum aut falsum est:

et ideo propositio est.« Seneca (ер. 117$ p. 656

Lips.): »alii effatum vocant, alii enunciatum, alii

edictum.« Sed confer et Gelliura (16, 8).

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad marginem

autcm notaverat, alios exhibere verbis; in

uotis denique: »lege, inquit, va-sis cum manuscri

bió. <■ Quum tarnen null us praeterca codex versis

liabcat, rix dubito quia per typothetac lapsum baec

lectio nata sit, eque ipaius, ut arbitrer, Grotii

mcntc dedi verbis.

assoeium] Praeter nostrum Gassiodorus etiam

(variar. 5, 47) Jiac voce usus est: • Salamandra

subtile ac parvum animal, lubricis lumbricis associum.

« IVostri sensus esse videtnr, quod ait Ari

stoteles (de ínterpr. 4), null am vocem per se neque

afirmare, ñeque negare, nisi oratione aliqua

jungatur.

bis quinqué] Tàç xccTTjyoçiaç ínnnit. Grot.—

Confer locos inferiores (§. 540. 5í>5. 561. 582).

pallens] De pal lore philosophoruin Aide doctos

ad Aristophancm (ЛиЬ. 4 lö) et Pcrsium (5, 85).

Adde superiorem locum (§. 57). Afllietim nostro

peculiaris vox esse videtur, ut modo e(¡amina ; Gesncrus

(in thes. s. v.) explicat veliementer.

circueant] CircumveuiauL Vixc. — >'uuiruin do

lose, ut infra (§. 423):

»Quis falsa captos circuit deception

Anteriores editioncs Unbebaut drcumeatil; Grotius

circuerant; nostram lectionem praebuit codex Darmstattensis.

sophismata] Seneca (epist 111,- p. 642 Lips.) :

»Quid vo con tur Latine sophismata quaesisti a me.

M ul ti ten ta venin t ill is nomen imponcre, nullum

liaesit: videlicet quia res ipsa non rccipiebatur a

nobis ncc in usu erat, nomini quoquc repugnatum

est. Aptissimum tamcn videtur mihi, quo Ci

cero usus est: caviliationcs vocat, quibus quisque

sc tradidit, quacstiuuculas quidem vafras nectit.«

De sophismatis stoicorum locus primarius est apud

Lucianum (vit. a net. 21 — 25; T. III. p. 105 sequ.),

ubi confer Solanum , et quos praetcrca laudat Wy ttenbachius

(ad Plut de san. tuenda p. 855).

perdita] JVec unyuam error est mctricus. Alludit

Capclla ad sopbisma Ulud cornuttim: »Quod

nunquam pcrdidisti babes; cornua nunquam perdidisti;

babes ergo cornua.« Bleminit A. Gellius.

G пот. — Non uno tan tum, sed tribus G ell i us locis

(16, 2. 18, 2. 18, 15) ínspiciendus est; practercaque

Diogenes Lacrtius (7, 44; p. 592 Meib.),

qui modo xegarLäa, modo y.sQartvov appellat, et

Lucia и us (dial. mort. 1 ; T. II, p. 150 Bip. et Hei

mo t. 81; T. IV, p. 109). Undc Séneca (epiât. 45):

l' Mul tum illis tempo ris verhör и m ca villa tio cripuit

et captiosae disput aliones, quae acumen irritum

exercent. Nectimus nodos, et ambiguam significa

tion cm verbis illigamiis, deindc dissolviraus. —

Ccteruni qui interrogatur, an cormia habeat , non

Martiani Capellae lib. IV. §. 327. 327

Chrysippus cumulet proprium consumât acervum,

« Carneadesque pa rem vim gerat helleboro;

est tam stultus, ut fronlem snain ten let; ncc rur- yorjelav malunt Cicero: »Captiosissimum genus

sus tam inept us aut hebes, ut non habere se ne- interrogations, quod minime in pbilosopbia proba ri

sciat, quod tu Uli sublilissima collectionc persua- solet, qunm aliquid miniitatim et gradatiin additur

scris.c Consulcudns quoque Angelus Poli lia un s eut demitnr. Soritas bas vocant, qui acervum clH-

(îuisc. 1, 54 in Grut. lamp. T. 1. p. 87). Celemín ciiint uno addito grano : vitíosum sane et eaptiosum

pro пес scripsi но»* e códice Monaccnsi (F), genus. « Quin et alibi Cicero, ut et patres Chris ti-

Chrysippus] Teste Diogcne Laërlio (7, 181; nui, Soritcu cum Pscudomcno conjungit. GnoT. —

p. 478 Mc'ib.) pbilosopbiis in dialéctica ineignis, ut Confer quae supra (§. 122) obsenavî. Persii locum

plcriquc digèrent, si apud dcos usus esset dialecti- (sat; 6 f.) optirae interprétât us est Beroaldus (in

cae, non futuram aliam quam Clirysippeam. Adde Gruteri lamp. I. p. 51 7) et ex со Casaubonus. Plura

Valcrium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca S о rit arum exempta dabunt Plu tardais (in Anton,

ctiam (epist. 104; p. 627 Lips.) »Vivc, inquit, p. 028), Cicero (in acadein. 2, 20 Davis.), Secum

Chrysippo, cum Posidonio. Hi tibi tradent noca (ep. 45. p. 458; 48. p. 464 Lips.), Gellius

divinorum bumanorumque notitiam: bi jubebuut in (18, 13), alü. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Juopere

esse, nee tan tum seile loqui et in oblecta- lianus (1. (Jo de R. I.), quo s G rot i us minus accutionem

audientium verba jactare; sed animum in- rate citat, iisdem prorsus utuntur verbis. Ccterum

durare» cet. Plura dabit Mcnagius (adLaert.7, 170; pro cumulet vide ne tenuissima mutationc reponenp.

358), et qui de vita et doctrina Cbrysippi eru- dum sit cumulo et.

ditam dissertationem scripsit, Baguet (in annal. Car~neadesque\ Erat bic acadeinicus (Cic. Tuse.

acad. Lovan. 1821), quibus adde Petersenum (pbilosopbiac

Cbrysippcac fundamenta, Altonae 1827. 8).

acejuHm] Acervum vocat Soritera. Persius:

» Inventus Chrysippe tut finitor acervi. «

Et supra libro II:

«Soritas cumuli acecssibus aggeratis.«

4, 5. Gell. 17, 14) et novae quidem Acadcmiae

(Cic. de orat. 5, 18. Lucían. Macrob. 20. p. 126

Bip.) conditor. Acadcmicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p.858 Casaub. Cic. de orat. 2, 58 f.)?

valdc laboriosus (Val. Max. 8, 7, 5 ; p. 754. Diog

Lacrt. 4, 62; p. 265 Meib.), ad disputandum in

Sumitur autem plcrumque sorites in partem pejo- utramque partem semper paratas (Cic. de orat. 5,

21. Quinctil. 12, 1, 55. p. 504 Spald.), cujus fccuudia

violenta et rápida (Cic. de orat 5, 28. Macrob.

Saturn. 1 , 5) tanta erat, nt videretur sena-

Romanos non tara pcllcxîssc quam coëgîssc

am sententiam (Aclian. var. 5, 17). Plura da-

Soritcm voçanj, earn esse naturam, ut ad eviden- bit Roulez (in annal, acad. Gandav. 1824).

ter falsa per brevissimas mutatiojics disputatio per- helleboro\ Carncadem et Cbrysippum bcllcboro

du eat nr." Quem locum noil ein sollicitassent virí se pnrgasse, quo acutiorcs et subtil ¡ores mentes

doctissimi, qui vel 6ó<pi6¡.ia vol 6o<pi6tixi¡v vcl eorum reddcreatur, référant Gellius, Pctfonius aliircm

pro sopldsmatc: sic infra:

nPellax soritas cumaue sensim congeris.«

Bene ergo Gloss, vetus: 6(OQÍzr¡g} cavillatio: nec

male praestantissinii juris nostri sacerdotes Ulpiact

Julianus dixcre »cavillationis, quam Graeci

328 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Nullus apex tot prole virûm par accidit unquam,

Nec tibi tarn felix sortis bonos cecidit; .

Inter templa deûm fas est, Diabetica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

328 Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

sed acri adraodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus , cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tainen

deducti per quosdarn conséquentes gradus ita formam totius capitis eirculabant,

ut nihil déesse cerneres, nihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenarumquc vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris im manibus

involutus, in dextera formulae quaedam florcntibus discolora venustate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehensus hamo

ad latentis anguis virosos circuios trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus aflligebat,

dehinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vellet assumere, quibusdam obviis inque

quam pluriini. G пот. — Geliii (17, 15) hace

verba sunt: »Carneades académicas scripturas odversus

stoíci Zenonis libros superior» corporis hellebovo

caudido purgavit, ne quid ex corruptis ¡a

stomaebo bumoribus ad domicilia usque aniuii redundaret

et instantiaui vigorcmque mentis labofactaret

« Addc Plinium (2Й, S, 31) et Valerium Ma

ximum (8, 7, 5$ p. 735 Torr.), quem Martiano

ante oculos fuisse puto, quia nou cum Zenoue,

sed cum ipso Cbrysippo disputaturum Hlud feeissc

Carncadcm re/ertj Lüne eaim acusum habere videntur

nostri verba: Carneadent bcllebori ope Cbry

sippo parent fuisse.

apex J Hoc est fastiglum, iiideque honor vcl

dignatio, niuiirum ut in scnatit divino fari ei licerct.

Pro fortis с Reicbcnauensi ct Darmstattensi

lego sortis, quod mirum in marginem a Gratia relegatum

fuisse; i temque jura pro jure e Reicbenauensi

et Groliano. . m

involutus] Ut noster • gyris involutum«, ita

Saxo Grammaticus (2. p. 20 Stcpb.) • gyris iniplicilum

« serpcutem dixit, pariterque (p. 65) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 528. v 329

terrogatiunculis occupabat, aut latenter in cos anguem serpere stimulabat, donee

nexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa 329

autem femina contractions videbatur corporis habitusque furvi; verum diimalibus

hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicativam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutas de serpentîs »spinosorum dentium acumínc«

loquitur.

interrogatiunculis] Pariter Quinctilianus (7, 5,

14; p. 94 Spald.) »valere in sermone« ait »dialecticam,

ut cons trie tum vinculis suis cum, qui rcsponsurus

sit, vcl tacerc, vel etiam invitum id quod

sit contra fateri cogat.« Item Seneca (cpist. 48.

p. 468 Lips.): »Quid cnim« inquit »aliud agitis,

cjiium cum, quem intcrrogatis , scicntes in fraudem

inducitis, quant ut formula cecidissc vidcatur«, et

alio loco (cp. 82): »totum genus istud exturbandum

judico, quo circumscribi se, qui interrogator,

cxistimat, et ad confessionem pcrductus aliud re

sponded aliud putat.« Cicero quoque (acad. 4, 16)

ct Gcllius (16, 2) »captiosissimum id genus interrogationis*

appellant. Unde factum est, ut £QCOXccv

et övvsQcozäv de omni argumentations et raliocinationis

genere usurparentur (conf. С Fr. liermannum

ad Lucian. de List. scr. p. 120).

strangularet] Iterum banc figuram Saxo (т.

Stcph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

scripsit: » cavillationum nexibus implícalos fallaciarum

laque is strangulabat.»

habitusque furvi] Id est nigri , ut obscuritas

artis signifiée tur. Vixc.

dwnalibus] Id est veprinis spinis. Vixc. ■— Sic

Cicero (acad. 4, 53) »dumeta stoicorum« dicit, ct

Augustinus (contra academ. 22 f.) simili figura usus:

• inter opiiiioiiuin fullacium dumeta froudescit.«

setis] Ita Ovidius (met. 13, 830):

— — »hirtaeque decent in corpore setae.«

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentis spinescere membris

Neque liirta crura vellere.*

Unde Heinsius (ad Ovid. T. 2. p. 046 Burm.) lioe

etiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulcjus (dogm. Platon, p. 266

Oud.): »Dedicativae (propositioncs) sunt, quod dcdicant

aliquid de quopiam; ut: virtus bonum est.*

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 396. 401).

Aristotcli (interpr. 6. ct analyt. post. 1 , 2) dedica

tiva dicitur умтацоибк; et abdicativa àrtôuiaOiç.

obliquam] Id est adversantem, vcl »bliqnam ,

id est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionnm infra posita. GnoT.

licet] Pro со compliires codices liabcnt sed:

moxque Monacenscs (C et F), Reiebenaucnsis, ct

Darmstattensis ос pro ni. Dc univocis ct aequivoeis

vide infra (§. 533 sequ.).

discernere] Stoici cnim, ut Ciccronis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialect ¡cam «lâchant ¡nventam

esse veri et falsi quasi disccptatriccm et judiccni:

ex Posidonii nûuirum défini tiouc, qui statuebat

ôuxXeitTi.xr)V eivat £jti6rr¡[ír¡v àZq&cov xcà

ipevôcov xai ovôerègcûv (Diog. Lacrt 7, 42 cl

62. Sext Ешр. adv. Etb. 11, 187; p. 724 Fabr.).

530 Martiani Capellae lib. IV. $. 550.

350 quid falsumve sit, vclut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniante proposito

551 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumventis pluribus gloriantem

quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo cognoscentis

quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

Aegyptiorum] Omnes cníin artes rcliquis liominlbns

ab Acgyptiis tradltas esse, vc teres sibi per*

suaserant (Herod. 2, 109. Diodor. I, 69. Philon.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupem dicat nescio;

quas in Acgypto admodum raras esse constat.

Parmenidis] Eleatac (Diogen. Laert. 9, 21$ p.

260 Meib.), qui dialecticae primus auctor fuit (Scxt.

Emp. advers. logic. 7, 6; p. 371 Fabr.), cujusquc

nomine dialogus a Platonc insignitus est.

versipellis] Sopbistarum cavillationcui significat

inquc primis Protagorae, qui, ut Scnccae (epist.

88) verbis utar, »ait de omni re in utramque par

tem disputan posse ex aequo, et de bac ipsa, an

omnis res in utramque partem disputabilis sit«,

idemque Gellio teste (S, 3) »pollicebatur sc id doeerc

quanam vcrborum industria causa infirmior fi

elet for (¡or. « AddcDiogencm Laërtium (9, SI sequ.)

ct L. F. Herbstinm (in Petersenii stud, philo], bist.

I iamb. 1832, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialéctica locus primarios

est apud Xenopbontcm (mem. Socr. 4, 5, 12. 4,

6, 1); de Platónica testimonia congessit G. Fr.

Hermannus (ad Lucían, de bist ser. p. 208).

Cyllenius] Legend um Cyllcnii ceryceo, b. e.

caduceo. Nam xr¡QVxeiov Mercurii caduecus est.

Vote. — Emcndatione non opus erat, si Vulcanius

C'jUenium seil, anguem adjective aeeepisset. Cetcrum

pariter Jamblicbus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gcsn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe draeoncs sc inter sc adspicientes.

micatibus] Id est morsibus. Vdlc. — Immo micans

lingua est quae sc crebro ultro citroque movet.

De verbo ipso vide supra (§. 1 not.). Martiano autem

exemple fuisse videntur Silii (6, 222) hi

versus :

в trífido vibrata per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

lambí t. a

Nostrumque rursiis imitatus est Saxo Grammaticns

(2. p. 20 Steph.) scribens de serpente cxspîrantc:

»Crebris lin gii a m micatibus ducens vitam pariter

ac virus cfflavit.«

Tritonia] Reposui hoe adjectivum (§. 7. 725.

738) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscentis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

»Non tristis ab aethere Gorgo.»

Grot. — Quid sibi voliierît Grotius, non intelligo.

Nam Graece quoque tj Годуео scribitur (Paus. S,

12, 2)$ neqne cognoscens, quod in nnllo legitur

códice, necessarium est. Locum sic capio: »quo

niam Gorgo Tritonia gaudio cognoscentis sibilaret«,

ut Gorgo sire aegis flliucrvae, quam Silius quoque

Martiani Capcllae lib. IV. $. 351. 331

est deorum eamque penitus nesciebat, haec aut ex arenis Libyae anhelantis

adducitur, quod et capillitium implexum docet et amicitia venenorum, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione vipérea

et blanda anguium adulatione diligitur; quod ni est, ex illius hami fraude

colligitur, quod circulatrix pcllacissima et metarum Marsicarum incola com-

(9, 443) >sibila horrifias torqucrc serpent ¡ bus n ait,

quasi cognatum sibi draconem in Dialecticae manu

libenter cognovcrit; nnde nec prae gaudio e códice

Monacens! (F) recipiendum duxi, neque cum Heineio

(ad Ovid. art. araandi 2; Т. П, p. 005 Burm.)

ijuodam pro quoniam invitis codicibus rcponere volui,

licet baec conjectura multum habeat, quo sc

commendct.

iiimirum] Locum bunc sic sano: » nimirum (inquit

Bromius, qui facctior est deorum, eamque pe

nitus nesciebat) baec aut« cet Nesciebat est non

cognoscebat. Grot. — Heinsius rcponendum suasit

perspiciebat , absurde: prefecto cnim ignota Вас-

cbo Dialéctica erat.

haec aut] Ita Monaeensis (C) et Reicbenaucnsis,

pro »haec autem* in cd it is.

Libyae] An со alludit, quod Libya serpentibus

Tcneuisque seflteat, unde proverbium: àeï (pègei

XL Ас0Щ tuxxovl An Psyllos attingit, qui ut et

Bfarsi pracsentanenm erant serpentinis morsíbus remédium?

( Gloss. Isidori: »Mars и s incantator ser»

pen tum.« Arnobius: »Adversus ictus noxios, et

venenatos colubrarum morsus remedia saepe conquirimus,

et protegimus laminis, Psyllis, Marsis

vendentibus.« Emendat Auratus: »labiis PsylHs,

Marlis vc dentibus«, quod non improbo. Mem! nit

bis ter Plinius, sed et Gellius lib. IG, cap. 11:

»Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes

filio Murso, prop terca Marsis bominibus, quorum

duntaxat familiae cum extenúa cognationibus (m.

nationibus) nondum etiam permistac corruptaeque

sunt, vi quadam genital! datum ut serpentum vira*

lentorum domitores sint, et incantationibus berbarumque

succis faciant medclarum miracula. Нас

eadem tí praeditos esse viduños, qui Psylli vocantur.

« Mcminit utriusque gentis Solinus. Marsorum

Auctor de medícamine faciei:

«Nec mediae Marsis finduntur canlibus angues.*

Psyllorum Cinna :

»Somniculosam ut Poenus aspidem Psijllus.*

Grot. — Confer palacograpblam meam criticam (Ш,

§. 157), ubi in loco Arnobii (2. p. 05. CO), a

Grotio laudato, criticorum correctioncm refutavi.

pharmacopolam] Ita legcudum esse pro forma

copulam in editis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solin. 52. p. 1050 cd. 1629) similesque aliorum

scriptorum locos attulerat Quem secuti aiu

anctorem tarnen bujns conjecturae reticuerunt. Vol*

gatam quidem lectionem antiquissimam esse glossa

(cod. Monac. F) testator verba illa explicane «per

formam cognata«, nempe Marsicae nation!; sed

mihi sufiecit Beichenaucnsis codicie lectio «formacopulam*

, nt banc vecem in textum recipercm.

pellacissima] Ut significet seductricem subtilissimam.

Vulc. — Sic »pellacis Uli xi invidiam* dixit

Virgilius (Acn. 2, 90>

metarum] Heinsius (1. 1.) audacter, ut assolet,

substitmt petrarum; ego metam pro limite accipio,

ut »metae Marsicae« pro finibus Marsorum dicta*

sint; nisi ipsos montes ejus regionis metas die.

propter figurara posse censucris.

comprobatur] Lege cotnprobatttr. Sic infra: »mera

42*

332 Martiani Capellae lib. IV. $. 332.

532 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum cmergentis inhibuit, raemorans banc admodum

sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

ilia autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

333 tradere earn jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulates orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuationc

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

cam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisque virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem, quidquid nosset illa,

Cecropis atque Attica comprobatur. • Grot. — Edi- ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

derat cnim comprohat, quod codicum Monacen- Grotium tlelcvi, secundum codices Monaccnses (С.

slum (G. F) auctoritate correxL F), Rcichenaucnsem, et Darmstattensem.

quantum decuerat ] IVimius enim riens gravita- acriores] Lege acriorem. GnoT. — Causam non

tem ingenuorum hammam, nedum deorum, decere perspicio, nee quidquam muto, licet Monacensis (C)

non videbatur; qua in re Plato (republ. 3, p. 588 babeat geminas pro germanas i отпев cnim artes

Steph.) acriter reprebendit Homerum, qui (II. i, sororio vinculo inter se contiuentur (§. 581. 706.

599) dixerat: 725).

KÄÖßeÖxoq ô'âç' êvcôçto yèXcoç (шхадеббь virosae] Ita in códice Monacensi (C). Quo sensn

■&£oi6t.* acceperint Grotius ceterique interpretes, quod in

Adde eundem (de legibus 5, p. 732) et Aria tote- editis legi tur, verosae, baud assequor. Virosus aulern

(etbic. ISicom. 4, 8, 10). tem a virus est (Virg. georg. i, 58. Sidon. epist.

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior po- 5, 7. f. p. 137 Sirm. Nemesian. cyneg. 223).

tins, quemadmodum Virgilius illo verbo (Acn. 5, prope] Alibi (§. 214. 663. 705. 729) nostcr

700 et 869. II, 451) de ашто commoto utitur. propter, quemadmodum et Darmstaltcnsis codex et

sobiiam] Id est > honestam. esse.« Vulc. — Mar- margo Grotiana boc loco babet Sed scrvavi lectiotiau

sensum minime cepit vir doctus; si verba пет vulgatam.

qnae sequuntur legisset, sobrium primitivo sensu ipsi divae] Palladem significat, cujus auxilie

accipiendum esse intellcxisset; paritcr cnim bic Pal- Perseus saxificam Medusam intcrfecit. Vulc.

las pungtt Baccbnm atque infra (§. 424) Dialéctica posterai»] Inferiorem. Vwte Quemadmodum

Martiani CapeUae lib. IV. §. 554. 555

Latiali promere praecepit facúltate. Ac mox Dialéctica, quanquam parum 554

digne Latine loqui posse crederetur, tamen promptiore fiducia, rcstrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba form idabilis, sicexorsa:

Ni Varronis mei inter Latíales glorias celebrati mihi erudilio industriaque sup- 555

pcteret, possem femina Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi supcrum pro superior! rcperias. Sensus est:

Jupiter existimaos Graecanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus seientiisque , jussit quidquid

nosset Latina lingua expromcrc. Grot.

viribus] E codicibus iteram Monacensibus (C. F)

Loe recepi, indigne a Grotio in margiuem rejectum,

pro virtutibus, quod vixdum antecesserat.

Latiali] Quantopcrc sudaverit ipse Cicero, nt

Graecorum de pbilosopbia тсгЬа Latine rcdderet,

apud eum (divin. 2, 2) legere licet Seneca (epist.

58$ p. 481 Lips.) » quanta « , scribit, »verborum

nobis paupertas, im o egestas sit, nunquam magie,

quam hodierno die, intellexi.« Paritcr Plinius Se

cundas (epist. 4, 18, 1) »inopiam, vcl poti us, nt

Lucretius ait, cgestatem patrii sermonis« accusât,

et (ер. 6, 29, 4) »nec me praetcrit«, inquit, tnsum

et esse et baberi optimum dicendi magistrum.«

Lucrctii locus (1, 157) hic est:

»2Vec me animi faUit , Grajorum obscura reperta

Di/Jicile illustrate Latinis versibus esse,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerutn novitatem.*

Man ili us quoquc minus Latine a SO scripta bisce

versibus (5, 40) excusat:

»Et si qua externa referentur nomina lingua

Hoc operis , non vatis, erit: non omnia flecti

Possunt , et propria melius sub voce notantur.*

Hinc etiam est, quod noster infra (§. 559 f.)

Dialecticam düs diecre fiugit: »dcbctls quippc insolcntiam

perfcrre scrinonis, qui Grajam disscrtare

Latiali ter compulistis.«

praecepit] Sic codices Monacenses (C. F) et

Darmstattensis rectc pro cepit in cditis.

restrictisque] Varíaos ad marginem lectio apud

Grotium restinclisque , eolemni confusione, de qua

-vide quos laudat G ¡ese (ad Cic. de div. 1, 29}

p. 107).

Varronis] Pïescio quid in mentem vencrit hace

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Ciceronis,

Appulcji, Augustin!, et sexcentorum aliorum dia

lect icorum? Barth, (advere, p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1, 5 et 5) contile tur, Varronem

primum fuisse, cu! debeamus, ut Gracca Latine legi

possint. Idemque Augustinus (civ. dei 6, 2) repetit,

nee minus Appui ejus (apol. p. 490 Oud.) Varro

nem laudat. Rectc igititr noster bunc quasi Latine

loquendi auctorem laudibus extollit. Pariter Cassiodorus

(de artib. 5; p. 550 Gar.), post Aristo telera

e Graecis, Varronem ait с Latinis dialecticam et

rhctoricam in novem disciplinaran! libris tradidisse.

Doricae nationis] Pro Graecae per synecdochara,

ut » Dórica castra « apud Virgilium (Acn. 2, 27) ;

nemo enira со rum, qui dialecticam olim tracta-

Tcrant, verc Doricae stirpis erat

examina] Vulcaniiis agutina significare vult,

inepte J sensus cnim claras: »s¡ mea Romane lo

quendi ratio examine tur. к Seite nimirum Macrobios

(Saturn. 1 pr.): *sub alio ortos coclo linguae Latiuac

venain non adjuvant confitetur.

554 Martiani Capellae lib. IV. §. 555.

admodum rudis aut satis barbara repcriri. Quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latin am

vocem pellcxit industria, ас fandi possibilitatcm per Scholas Ausonias compa-

35G ravit. His îgitur praeceptis parère colluctans лес Grajos deseram ordine dissercndi,

nec Laurentis assertionis eifamina remorabor. Ac prius illud compertum

volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialccticcn, sicut Athcnis sum sólita, nuncupari, meique prorsus

357 juris esse, quidquid artes ccterae proloquuntur. Nam neque ipsam, quam

Piatonis] »Quis dubitet Platonem esse praecipnum,

sîvc acuminc disserendi, sive cloquendi

facúltale divina quadam et Homérica? a Quiuctilianus

(10, 1, Si. p. 66).

Marci] Ita pro sigla M. quae in editis est, perscriptum

hoc nomcn legitur in codicibus Monacensibus

(C. F) ct Darmstattcnsi. Ipsius landes lege

apnd Valcriuni Maximum (8, 7, 3).

prima] Ita ct Lucretius (5, 556) se primant

fuisse gloriatur, qui »natura rcruni ratioque quum

reperta fucrit, posset in patrias verteré voces.»

Ais] Grotius ad marginem posuit hitic, quod

etiam codex Darmstatten sis praebet; Monacensis (C)

hujus, ut ad Varroncra referatur, sed neutro opus.

пес Laurentis] Nec Latine loqni recusabo. Pariter

Silius (1, HO. 16, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romanus utitur. Quod ante m Dialéctica

tum Graccis, tum Romanis verbis sc usuram ait,

Ciceronem Labebat auetorem, qui (divin. 2, 4)

• quamvis sorites Latine acervali dici possit, tarnen«

ait »nihil opus esse, quum, ut ipsa philosopbia

et multa verba Graecorum, sic sorites satis Latino

sermone tritus Sit.«

nondum novare] Cicero ipse pluribns tantum

•verbis diecre poterat »artem bene disserendi ct vera

ас falsa dijudieandi« (orat. 2, 58 )} ñeque quod

4¿uiuctilianus (12, 2, 13; p. 520 Spald.) proposuit

»disputatricem«, ejusmodi erat, nt Lavalescere

usu posset

celerae artes] Sic jap» Plato (rcpubl. 7, p. 554

Stcpb.) dialecticam veluti culmen sive fastigium

{&Qiyxbv) appellat, quippe quae rcliquas doctrinas

euperet absolvatque; Cicero autem (Tusc. 5, 25)

candera ait »per omnes partes sapientiae manare

ct fundi; quae rem definía t, genera dispertiat, scquentia

adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

dijudiect.« Idem alio loco (Fin. 2, 6) »unam dia

lecticam« ait »contincre omnem et perspiciendi, quid

in quaque re sit, scientiam, ct judicandi, quale

quidque sit, et rationc ct via disputandi», adeoque

(Brut. 41, 155) earn appellat artem »quae doccat

rem universam tribuere in partes, latentem expli

care definiendo, obscuram explanare interpretando;

ambigua primum videre delude distinguere; artem

denique omnium maximum, quasi lucem ad ca,

quae confuse ab aliis aut respondcantur aut agantnr. •

Addc Jainblichi hace (ар. Stob. serm. 79 p. 469 f.

Gcsn.): »ovx eÓrtv ovôev ¡xÓqiov yiXoÔotpiaç

Üvev Tov nata dutfexTixr¡v Xóyov ftagayiyvófjisvov

« et Augustinuin (de ord. 2, 15. Op. I. p. 542),

qui dialecticam vocat »diseiplinam disciplinaran! ,

quae doceat docere et disecre, in qua se ipsa ratio

demonstret atqnc aperiat, quae sit, quid vclit, quid

valcat.« Neque Rhetoric* spud nostrum (§. 475)

Martiani Capellae lib. IV. §. 557. 533

aures veátrae probavere, Grammaticam, neque alteram opimi oris praecluem

facúltate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis

posse rationibus explicad quis dubitet? Quippe in ditionc mea jureque con- 538

sistunt sex normae, quis constant coterae disciplinae. Nam prima est dc

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de prob-,

quiorum summa; quintado judicando, quae pcrlinet ad judicationcm poetaran*

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem 359

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

negat Dialccticam sibi subsidio esse; atque Geome

tría quacdam sibi cum ea communia esse fatctur

(§. 716).

praecluem] Lege • opimi oris praecluem facúltate»

cum Meursio meo. Rbetoricam innuit. Grot. — Omnino

ita corrigendum erat, quod editi babebant

• opimioris irae cluem«, cuique Vulcaníus ridiculam

banc explicationem adscripserat: »RJietoricam intclligit,

utpote quae semper in contcntione causarum

Tersatur, ideoque ci basta appingitur, quod in disceptatione

vcrborum perpetuo creditor irasci.« Licet

enim Grotius non dixerit an in códice aliquo baec

lectio exstaret, mibi tarnen ut earn probarem suffecit,

quod in Monacensibus (C. F) legt praecluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 3. 24. 429. 566 f. 807. 906); tunc cuim opi

mioris dividendum tantum erat, ut aptid Gellium

(17, 10) » opima facundia « legitur.

radio ac pulvere] Gcometriam significan patet;

verba praeivit Cicero, qui (Tuse. 5, 25): »buiuilcm

bomuncnlum«, inquit, в a pulvere et radio excitabo«;

Arcbîmcdcm nlmirum, quem apud Livium quoque

(2d, 31) legiinus «formas in pulvere descripsissc.«

ündc infra (§. 725) noster:

•Postquam contieuit prudens permensio terrae,

Jnnuba sollertes curam quae instigat in artes

Sic abacum perstare juhet, sic termine glauco

Pandere pulvereum formare duetibus aequor»;

codein sensu, quo Appulejus (in apol. p. 426 Oudend.)

Aemilianum rusticum appellat, »quia abaco

et pulvisculo sese non dedisset.« Adde Persii (1,

131) »abaco numéros et secto in pulvere metas. «

Radium astronomis tribuit Yirgilius (Aen. 6, 850)

versibus :

coelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dieent*)

sed et geometris alio loco (eel. 3, 41):

»Descripsit radio Шит qui gentibus orbem.*

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

moncrc vix opus crit. Pro liniantem melius Uneantem

scripsissem, sed invitis codicibus nihil muto.

quis dubitet] Abtönt a Darmstattensi códice;

male.

sex normae] Seneca (epist 89; p. 572 Lips.)

in duas partes dialccticam dividit: »in verba et significationcs

, id est in res , quae dicuntur, et t/ocabula,

qnibus dicuntur о , quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogcnem Laertium (7, 42; p. 390

sequ. Mcib.): »rr¡v âiaXsxtixrjv 0uuq£l6&<xl etç

T£ rov fíegi Tcov 6rj(iaLVOß£vcov xcci rrjg q>tovijg

tórtov.* Noster Aristotelicam potius sequitur

rationem.

prima] Continet quae vulgo praedicabilia ct

praedicamenta appcllantur, quaeqne vcl apud Por556

Martiani Capcllao üb. IV. §. 359.

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferre sermonis, qui

340 Grajam dissertare Latialitcr compulistis. Quae ergo rebus verba sua siut, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,

quid faceré, quid pati, quae sibi opposita, ct quot modis sibi opponantur,

541 l;aec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junetum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui declarati vae , quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

542 quatenus sit perfecta sententia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare,, quid indefinitum, quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habcant singula, et quemadmodum

pbyrium in Isagoge de quinqué vocibus, vel apnd

Ariatotelem in Categories leguntur.

definitio] Semper fere in Grotiana editione

(§. 349. 350. 354. 355. 356. 361. 365. 378.

414. 4G5. 475. 710) scribitur diffinilio; boc au

tom loco ct paulo informs (§. 345) legitur definitio.

Eodem redire putat Dausquius (p. 106): »definitio*,

inquit, »antiquius: ncc male diffinitio flnium aut

return finitarum disscparatio. Inconsulte rcpudiatur

a Manulio.« Scd alii distinguunt, ut Varro (ap.

Widern, de propr. scrm. p. 68): »Definitio a di/finitione

differ t, quia definiré est quasi finem dare J

diffinire vero boc est ab ¡lio finiendo ас partiendo

distinguere.» Addc quae ad Vellejum Patcrculum

(1> 40, 2. p. 74 Gron.) obscrvarunt vh-i docti.

quid pati] I„ editis legcbatur: »quid pati, quid

proloquio et quot modis.« Quibus e codicibns Monacensi

(C), Darms tatlcnsi, et Grotiano mcliorem

substituí lectioucm, quae infra (§. 583) confirmatnr.

eloquendo] Пасс apud Aristotclem in libro

fttol BQlirjveuxg traduntur, quem vulgo perperam

nuncupant de interpretatione.

proloquiorum] Proloquio sunt qui Aristolcli (ilc

intcrpr. 5) ârto<pavxixol Xôyoi, scrioribus dialecticis

a^LCOßaxa, quae M. Varroncm alias profala

alias proloquio, appcllasse tcstatur Gcllius (16, 8).

lA^icofxa cnini eodem teste est Xexxbv avxoxeXeç

àrtoqjavxbv oóov ¿y? éavxto, quod Latine sic

reddidit Varro: »Proloquium est sententia, in qua

nibil desideratur.«

et quemadmodum] Omissam particulam et suppic

vi e códice Mouaccnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 515. 557

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 545

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid Syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus Syllogismus, quid conditionalis,

et quid intersit; quot formae sint praedicativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

férant. Hace sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa discurram, primitus

inlimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 544

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur , ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa] Quae pro bisce ver- causa omisit, quum pracsertlm in Rbctorica atqne

bis in editis legebantur » proloquiorum summam« Música melius tractentur.

ea corrcxi tarn e codicibus Monacensibus (C. F), genus est] Tripliccm esse TOeis genus sensnm

Grotiano, Rcicltcnaucnsi et Darmstat tensi, quam e Porphyrins (isag. с. 2) docet; philosopliicnm vero

Martiauo ipso (§. 538). Est autem doctrina de syl- eundem quem noster exposuit. Idem fere apud

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris Cassiodorum (in dial. p. 557 Gar.) legitur. Ciccrotradidit.

nis (orat. 42) liaec defiuitio est: » genus est id,

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant, quod sui similes communionc quadam, specie auct

si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio« i ne- tern différentes duas aut plures complcctitur partes. «

que répugnât MS. Irrnperunt autem bae toccs formae ejus] Sic scrips! с codicibus Reichcnau-

»hujusmodi« ex eo quod infra dicit »et utrum bi ensi et Darmstattensi, pro forma, quia plures nomodi

certum« ob similitudincm vocum vicinarum. minantur. Sunt autem quae Graecis elârj vel iâéai,

Grot. — Ilabebaut cnira editi utrum hujusmodi mox- quas Latine plcrumque species appellari ait Cicero

que quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus (topic. 7), ipse tarnen formas dicere niavult, ne in

Rcichenaucnsi, Darmstattensi, et Monaccnsi (F), mutandis casibus specierum et speciebus dici ncundc

ct paulo post modos reposui pro modis. cesse sit. Utriusque vocabuli eandem vim esse

sufficere] Quintam scxtamquc partem brcvitatis Quinctilianus quoquc (5, 10, 62; p. 263 Spahl.)

338 Martiani Capellae lib. IV. §. 344.

nt hominum genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et

usque eo genus esse potest, donee ejus formas divideus ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et femin as, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si vebs

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quacratur, ejus genus animal

debemus assumerc, quod ei proximum est. Nam si substantia m dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

34«» Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae definitio generis esse dignoscitur.

testator, ct Angustiaos (p. 199) species a quibus- »Die mihi nunauam vidisti tabulant pietam in

dam formas dici ait; quapropfer et noster utroquc

promiscué utitur et forma (§. 539. 543. 347. 532. Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Уmus

334. 361. 474. 477. 486) et specie (§. 343. 398. Adoncum?*

477. 486). Postmodo tarnen inraluit, ut pueri meritoriï, qui

Barbaiis] Ita Plato (politic, p. 262 et Pbileb. corpore quaestum facerent, hoc nomine appellarcnp.

16 Stcpb.) in Barbaros et Graecos Lumanum tur; confer Servium (ad Yirg. ecl. 8, 30).

getius plcruinque dividí ait. participans nomen] Ait species cominunicarc,

donee] Unde Porphyrias (с. 2) individaa no- et de nomine generis, et de essentia sea defiiiitione:

mine zcôv eidixcorärcov designavit. Cetcrum pro deinde subjungit excmplnm in homine, cquo, leonc.

Grotiano formulas ex anterior! bus editionibns, со- Pront ¡taque verba praecedentia innuunt, legend um

ilicibusqae Darmstattensi et lAeichcnauensi reposai hic: » potest et homo, et equus, et leo, animal

formas. dici, quod nomen, ct corpus anima (nisi animae

Catamitum] Intclligc Ganymedem, ut in Fcsto malis, бcofia 4pV%f}ç ft£TÍ%Ov) participans, quae

est, non autem p nerum meritorium, nam indivi- definitio generis esse cognoscitur.« Grot. — Couiduum,

ut vocant, désignât. Grot. — Ganymedem muncm omnium lectionem non mutavi, nisi quod

esse vcl soli Li PUuti (in Men. 1,2, 53) versos e códice Monacensi (C) scrips! dignoscitur pro coeoniprubant.

gnoscitur, et тосеш nomen uncis inclusi, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

DE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficicns ad id, quod susceperis, discrctio, ut si quae- 5fß

ratur, quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animad verteré autem dcbemus, quod quia

multac sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poteriinus alias atque alias differentias invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia feminina; possumus in aetatcs, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia scnilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magna, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversitates,

quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aeria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae souum, quod alia sunt loquentia, alia gemcntia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tarnen et singulas perfectas esse divisiones,

et о nines in singulis invcniri. Nam masculina animalia possunt et ab ortu recentia,

et parva, et gradientia, et terrestria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia recte procèdent. Pliira si copies j apud Por- bis wunde quaestio est« pro »ab со de quo quaepliyrium

in Isagoge (с. 2) omnia dilucide expósita stio est.«

iiiveuies, unde Isidoras quoqne (ctyin. 2^20) bau- masculina] Deleví codicia Monaceneis (i") ausit

Unum addo Senecam (epist. ill): »siugula ctoritate quod apud Gt'otium sequitur et ante alia.

animalia singulas debent babere substantias; ísta juventutis] An »juvenilia «? Grot. — Cur?

omnia unum animum babent. Itaquc singula esse ignea] Sicut salamandra, quam feruut iniiopossunt,

multa esse non possunt. Ego et animal cuam in igoibns vivere. Est geuus serpentis. Gloss.

sum et bomo, non tarnen duos esse dices « cet. (cod. Mon. F) — Confer Hcrmctem (in Stob. eel.

quod quia] Anacolutbon est, quia sequitur in- 1, S2, 41; p. 997 Heer.). De salamandra alio

finitivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit loco (palaeogr. crit. III. §. S25) addita ejus effibaec

Marlianum с Graeco scriptore expressisse, gic cgi. Cetcrum longe alia animalia ad igncum elcapud

quos baec constructio non rara est (confer mcntum refert Plato (Epinom. p. 981 scqn.).

Foertscbii observ. crit. in Lysiae orationcs p. 78). bipedalia] MS. bipedia. Ex boc vocabulo vide-

Pariter ctiam paulo infra (§. 548) oftendimns Gi-ac- tur mibi aliquid deesse post voccm »ignea«, ntpotr

cam constructionem, attractionem videlicet, ¡n vcr- talc quid: Possumus in pedum multitudiuero. quod

43 *

540 Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

quamvis uti licet omnibus, ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum, natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

547 Accidens est, quod non nisi eidem fonnae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

DE PROPRIO.

348 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unamquamque

rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nee ridere quisquam nisi homo potest, nee homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia quadru- (¡sag. 1, 4 et 6) »bomiui proprium esse уеЯабтс-

pedia, alia sepedia, alia (ut de Empusa quidam xóv« dixit; quamquam Lucianos (vit. auct. 26)

fabulantur) unipedia. Grot. — Nihil muto, siquidem inter peripatcticorum argutias refert, cog ctvdpcüomnia

intelliguntur. Ne bipedia quidem repono. Jtog ретЩуеЛабтмог , ovoç ôk ov yeXaÖTixov,

Martianus enim semper bipedale aliis etiam locis ovâe Tstcvaivófisvov, ovôè rtX(OL^ô(X£VOV. Boc-

(§. 563. 572) scripsit. thius (dial. i. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

potest et non] Inserui et с codicibus Monaccnsi- 35) Latine reddidit risihïle, quem in eo reprehenbus

(C et F), Reichcnauensi, et Darmstattcusi. sum a criticis Scaligcr (de caus. L. L. p. 251) de

in homine risus] Quinctilianus (5, 10, S8): fendit, noque Cassiodorus (dialect, p. 541 Gar.)

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut ea voce uti induit; quid quod jam Appulejus (dogm.

homini sermo, risus, aut qnod utique accidit, sed Plat. 3. p. 272) cachinnabile animal homincm nonnon

soli.« Risum homini peculiarem esse omnino cupavit? Neque aliud verbis Ulis dialectic! voluerc,

contendunt et Gracci ct Latini. Julius Pollux (6, quam aptum homincm ad ridendum esse, sivc risus

200) ad Tocem уеХабтмод observât: »ovrea capacem, ut ct Boclhius alio loco (p. 5) pro risiyàg

¿qLÇovtcu rèv av&çwjtov, on fiôvoç é$ bili dixit, imitatus ncinpc Augustinum (in categ. с 7.

àrtccvxcjv TÓv Çcocov уеЯф«: Porphyrius quoque op. I. p. 200).

Martíani Capellae lib. IV. $.348. 511

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere , quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim : leo

ferus est, homo mitis, nec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximusj dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discreverimus.

DE DEFINITION.

Definido est, quum involuta uniuscujusque rei notitia apcrte ac breviter 549

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quamvis enim homo esse animal verum sit, falsum tarnen est, immortalem

aut irrationalem esse. Plus est hoc modo : homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tamen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis homo grammaticus.

Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Addendo

enim mortale separavimus a diisj addcndo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita cum editis Grotine: eed ad mar- et hoc] Sic Monaccnsis (F). In editis male ex hoc.

ginem adscripta lectio praebct differentiam , quam grammaticum] Нас с fiuitio ideo falsa est, quia

et codices Reiclicnaueusis, Darmstattensis, et Mo- genere et proprielate constat, non genere et difnacensis

(F) babent. Quoniam autem snpplcndum ferentiaj qnod postulat Porpbyrius (isagog. 3, 7):

videtur leonis, lectioncm, quae in editis erat, ot те oqoc âitoôlôovTac Ы yévovç ovreç xai

praetuli. tcüv zoiovTcov ôuz<poQù)v. Grammatica enim fadefinitio]

Auctor ad Hercnnium (4, 25): »De- cultas licet propria sit honiiui, tamen non est sifinitio

est quae rei alîcujus proprias amplectitur po- âortotoç ôtatpoçà, ut apud eundem est, cogjteg

testates breviter et absolute.« Cicero (de orat 1, av&QUrtoç litTCOV eîâortouo duttpOQcji ÔUVij-

42): »Est enim definitio carum rcrum, quae sunt vo%6 Trj TOV Aoyixov rtoWT7¡Ti.

ejus rei propriae, quam definiré volumus, brevis mortale] Mortale ait addendum, ut á dus se»

et circumscripta quae da m explication Idem alio loco pare tur. Nam dii animalia Platonicís. Eodem modo

(2, 20) »verbornm« inquit »definitiones, in quíbus Porpbyrius jtepl xaTrjyoQ7¡fíc(tayv: r¡ âs Tov

ñeque abesse quidquam decet ñeque redundare.» \for¡TOV xai á&avárov diuipooà nal r¡ tov

542 Martiani Capellae lib. IV. §. 5Ö0.

DE TOTO.

350 Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

nomen, definitionem nunquam accommodât. Et hoc non nisi in individuis

invenitur, ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et de

finitionem et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem diccre poterimus, aut ipsius defini

tionem singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur ; homo autcm, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

35' | Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

552 Dividere usque eo debemus, donee ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentias ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimue, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

Лоучхох) те xai àXôyov diaiQSTtxaí. Et post: àXX coram definitionem fuisse, quam affert et Sextus

ai /lev tov Xoyvnov nal -&vr¡Tov duc<pooal 6v- Empirions (adv. Log. 7, 269).

tearacai yivovvac tov av&oártov. Grot. - n,tnf/uam] Tame,h quod ¡n ed¡t¡s ргассСиИ,

Mura dabitSpaldingius (ad Qainct 2, 16, 12, p. dclcv; anctor;tate cod¡eis Monaccnsis (F).

569 sequ.). Ipse Qiiinct'dianus (i>, 10, 50): »Homo

est animah, ¡nquit, .non est satis; id enim genu« mme} SubtUius Aristoteles (metapk 4, 26):

est; mortale, etiamsi est species, com aliis tarnen °6b3V ^v W rtoitl V **** ductpOQccv, rtäv

communis ünitio; rationale, nihil supercrit ad de- %«' '¿6túv Ôè ЛОи1> '¿Xov'

monstrandum id quod velis.« Adde cundem alio loco parles] De toto et partibus confer Aristotelcm

(7,5, 15), unde apparet solcinnem banc dialccti- (nictapb. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. §. 3o2. 3i3

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentiae possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpen tia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera faceré, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ei formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si nccesse

fuerit, ad individuum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

fuccre oportet, sed in subtili quadam disputatione. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita 5o5

potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur,

ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rescripsi pro id est с codicibus dam esse, quod Ipsum fieri ctlam in ceteris stati-

Monacensibus (G et F), Reichcnaucnsi, et Darm- bus scire debcaraus, quum accusator id quod nestattensi,

sicut et paulo post subjiciamus pro tub- gemus quacrat a quo sit adiuissum, quod a Gracjicimus

in editis. Grotius yerba »id est dc singulis eis appcllatum txvûxQLÔLÇ. «

formis« glosscma esse censucrat et quidem ineptum; quae si\ Ita codices Monacenscs (C. F), Darmscd

ipse potius Martianus pcrspicuitatis gratia ad- stattensis, et Reichenaiiensis. Male Grotius cum

didisse vidctur; inepti nihil yideo. «Iiis libris editis: »quae sic.* Paulo ante codices

non in omni] iVon semper divisioncm adhiben- habent celerarum pro certarum, quod tarnen redam

esse Curius Fortiu.atianus (p. o7 Pith.) monet, poneré nolui, quia caput et pedes Martianns sig-

»nam ut non omne nomcn omnibus Uteris scribatur, nificare vidctur. Quanqnam possit ferri, si ad re

ite non omnibus locis omucm matcriam dividen- liquonim mcntioncm rcferatur.

544 Martiani Capellae lib. IV. §. 5oi.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

554 Interest autem inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas curriinus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae

in toto sunt, et definitionem nunquam, nomen interdum totius recipere possunt.

Possumus tarnen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut est homo, quern si in adolescentem , senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolesccns,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt et

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

et adolesccns; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

QUID SIT AEQUIVOCUM.-

ooo Aequivocum est, quando multarum rerum unum est nomen, sed non

cadem definido, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinct, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Папе differentum post Ciccroncm (top. ößeovvfiov. Eundem scqunntur Augustinus (op.

7) dociicrat Quinctilianus (S, 10, 63; pag. 264 I. p. 106), Fronto (П. p. 474 Maj.), Boëthius (op.

Spald.). p. 5. 6. 115), Quinctiliamis (8, 2, 13; p. 205

et pro genere] Verba transposui secundum со- Spald.), Cassiodorus (op. p. 558 Gar.), Isidorua

dices Monaccnses (C. F) ct Darmstattcnsem. In cdi- (etym. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet. Romanorum

tis lot inn priori loco positum erat. oratorcs Aristotelis categorías, quae nunc sequunesse

diximus] Sic codices Monacenses (C. F), tur, probe novisse, atque in usum suuni vertiese

Darms tattensis et Rcichcnaucnsis pro dicimus apud testis est Cicero (dc orat. 2, 36 et orat 52).

Grotium. coelestis leo] Signum in Zodiaco, in quo Sol

ae/fuwoewn] Ex Aristotclc (categ. 1) ubi Graece mense Augusto moratur. Glossa (cod. Monac. F).

Martiani Capellae lib. IV. $. 5o6. 543

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomen est 55в

et definitio, ut vestis. Nam et birrus et tunica uomen vestís habent et definitionem

possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelligitur,

quod et nomen et definition em dat formis suis.

. ' ' ■ ' . .■'.'":>*■'■

QUID PLURIVOCUM. ,

Plurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladius; 357

nam et ensis et muero idem significant.

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque etiam propria dicimus, 558

. ut lapis, lignum, et cetera.

QUAE ALIENA.

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem, 5o0

vestís] Idem exemplum apud Isidorum (ctym. % hac voce Vopiscus qui ait: »Donati sunt ab Atre-

26, 5; p. 104 Arev.) legitur. Cassiodorus au tern baticis birri petiti.« Grot. — Inprimis vide Pitboeum

(p. 338 Gar.) Aristotclem secutas lioc substituit: (advers. I, 16 in Grnt. lamp. Т. П. p. 765), qui

• animal, quippe quod tarn Lomo, quam bos.« Boë- multa de voce illa congessit.

tliio (p. S f. et US) «univoca sunt, quae sub eo- plurivocum] Hace sunt qnae nos plerumque sydem

nomine et sub cadem substantia contincntur. a nonyma appcllamus; Boëtbius (p. US) multiv oca

Graece ÖWCOVOfJLa appellantur, nimirum birrus et dicit Ceterum subtilius uostro Quinctilianus in iistunica,

quae pari generis nomine vestes dici pos- dem exemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): »sunt

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putassc autem alia bujus naturae, ut idem pluribus vocibus

vidctur, qui vestem univocum appcllavit. déclarent, ita ut nihil significations , quo potius

birrus] Isidoras idem ponit exemplum. Multa uteris, intcrsit, ut ensis ct gladius; alia, quae

dc birro studiosc collcgit Meursius nostcr in cri- ctiamsi propria rerum aliquarum sint nomina, TQOtico

Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui rtixcoç quasi tarnen ad cundem intellectum ferunait

ßrjQov vestem esse sericam, unde et oXoßrjQai tur, ut ferrum ct muero.*

vestes in códice. In Glossis quae Isidoro attribii- mutuantur] ßlc scripsi e códice Grotii, adstiuntur

legitor »ampbibalum,' birrum villosum.« Utitur púlante secunda manu in Darmstattensi, pro ям-

346 Martiani Capellae lib. IV. §. 559.

vel propter decorcm. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

scgetes. Hie enim quoniara proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

mo veri, dicere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per contrarium,

aut per differcntiam. Per similitudinem, ut sunt, quae in grammaticac

tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam ilia, quae ex. toto partem, aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ut deccnter verborum habeant propinquitatcm.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba dicuntur,

quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

tanlnr in cditis, licet liuic quoquc lection! aliquid

snbesse eoncedam. Quae enim aliena DIartianus

appcllat, nihil aliud sunt quam TQon'Oi in Rheto

ric;!, qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mutat

iones dici Latine poterantj sed pracstat altera,

quae propius ad alieni significationcm accedit Parifer

Quinctilianus (8, 6, 5): » copiant quoquc serjironis

augct permitiendo multiari quae non habet«,

afquc ipse Cicero (orat. 24): » simplex probatur

in propriis usitatisquc verbis, quod aut optimc so

mit aut rem maxime explanat; in alienis aut trans

latant et sumtdm aliunde ut mutuo, aut factum ab

ipso et novum« ; modo tencas nostro loco muluantin-

non deponens sed passivum esse, ut activo

mu tuasset Valerius Maximus u ti tur (3, 4, 2).

propter necessitatem] Fere iisdem exemplis usus

Cicero (dc orat 3, 58) » necessitatem ait metapboras

genuisse, inopia coactam ct angustiis; post

autem dclectationcm jucunditatemque célébrasse;

instituías esse vcrbum .translationes inopiac causa,

frcqucntatas delcctationis. Nam geminare vites , luxuriem

esse in herbis, laetas segetes etiam rústi

cos diccrc.ii Addc Quinctilianum (8, в, в), qui

tribus dc causis nomina transferri ait: »aut quia

necesse sit, aut quia significanlius , aut quia decentius*,

scd gemmam in vitibus et sitire segetes ct ipse

rústicos necessitate dicerc confirmât, undc apparat

male fecisse Grotium qui verba » propter necessita

tem* ante »ut dicimus « iterare ncglexcritj mcliora

nos docuerunt codices Monaccnsis (F), Darmstattensis,

ct Rcicbcnauensis. Darmstattcnsis etiam in

fra pracbuit » propter decorem*, ubi Grotins, secus

ac supra, decorum scripserat.

ul mower:] E Grotiano códice insérai ut, quod

aberat ab cditis.

contra умят] In cditis: contra quod, scd mcliorcm

с codicibus Monaccnsibus (C. F) ct Darmstattenst

substituí lectioncm.

Martiani Capellae lib. IV. §. 360. 347

quum non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici хат'

àvTÎ<pça6iv vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla rationo

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum ñeque ingenio

stolid um lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut nimis aliena proferre. Propriis autem et'similibus

et contrariis uti fas est.

■

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Orane quidquid 361

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tarnen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ci et definitionem

suam et nomen, ut homo. Nam et homo Cicero est, et animal rationale

mortale. Ita ct nomen et definitio, quae est de subjecto, cidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Pareas] Nota etymologia ex Servio (ad Acneid. lucum] liane etymologîam , quae in proverbium

1, 22): »et dictac sunt Parcae кат* ccvTÎ<pça6iv, abiit, jam Qninctilianns novit (1, С, 34): »quia

quod nulli parcant, sicut lucus a non laceado, umbra opacus parum luccat.«

bellum a nulla re bella.* Eandcin eapcre vidctur stibstanlia] Jam ad categorías transit, dc quiinscriptio,

vctus (misc. Lips. nov. 5, p. 57): «cru- bus praeter ipsum summum auctorcm Aristotclcm

deles Parcae, quae ncmini parcant « cet Adde confer Latine loqiientes Quiuctiliannm (3, C, 23;

Isidornm (I, 36, 24 ; p. 65 Arev.), Hicronymum p. 490 scqn. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

(cpist. ad Onas.) inqnc priinis vctcrcs mytliograpbos seqn. Arev.), Cassiodorum, Boctbium cet

(p. 35. 78. 187 Bode): »Tria ctiaiii Fata, quae de hac] Hinc apparet inscriptiones in codicibus

per antipbrasin, quod nulli parcant, Parcas appel- Anglicis pcrpera in omisses (yide ad §.250) reverá

lainns, cidem Plutoni destinamus.« De Fatorum ab ipsiiis Martiani manu profecías esse, quia verba

nomine, quo Parcae in lerdo m apud Romanos si- in ipso contextu ad illas rcferuntur.

gnificantur, confer Spanhcmiiim (de DSU et praest. aut subjectum ] Aristotcli (catcg. 2) baec tria

num. II, p. 639), Oudendorpiuin (ad Locan. 7, 676)^ sunt vrtOxeifiSVOV, УАХ-У VTCOKSifièvOV, ¿V VrtOet

Bormannom (ad Antbol. Lat. II. p. 50 ct 261)- xetiitvco.

44 *

548 Martiani Capellae lib. IV. §. 361.

invenitur. In subjecto est, quod ñeque nomen neque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

362 eo esse intelliguntur , quum id ipse vocari non possit. Aliud est de subjecto,

aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricac

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal 9 secunda; jam in subjecto omnes conséquentes praedicationes esse

365 intelliguntdr, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc intelligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quantitas?

quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intelligi nccesse est. Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et hace utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sunt,

de quibus dicantur, ilia quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, lit Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque nomen] Accuratius Aristoteles (catcg. 5, substantia est, reliquat novem (jualilates, id est,

4): Tbiv ôè ev Vrtox£L[¿éve¡) ovtcov èrti fièv vûv quae substantiae accidunt«

rtXeíózcov ovte TOWOfia ovre ó Xóyoq xartj- at nonnulla] In cditis omissnm erat si, quod

yoQílxai XOV VJïoxetiièvov, én^ èvlwv wxï roxi- e códice Monaccnsi (F) restituí , vocemque inanima

vopuc fiev ovôèv yxoXvet, xaTr¡yooeí6&aL Лоте divisi: intelligo enim »in mente « id est abstracta

rov vrtoxetnévov , tov de Xbyov àâvvarov. videbuntur; concreta enim, sive primae substantiae,

omnes conséquentes] Marius Victorious (p. 160 relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

rhct. Pith,); » Secundum Aristotclcm decern catego- Aristoteles (categ. i>, 21) concedit; quae si in

пае sunt, ш est decern res, in quibus oiuuia, quae subjecto sunt, relativa crunt, si de subjecto, se

in mundo sunt, continental-. Ilarum rcriun una cundae substantiae.

Martiani Capellao lib. IV. §. 363. 340

intelligentiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid

habitus? ut calceatus, armatusj substantia est homo, .et haec illi accidunt.

Quid faceré? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

Substantia est, quae nec in subjecto est inscparabiliter, ñeque de ullo 36i

subjecto praedicatur. Inscparabiliter autem ob hoc definition! adjectura est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tarnen ab eo sepa

ran et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, non tarnen

inseparabiliter; nam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tarnen intelligatur migrare 5 quoniam nec

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

QUID SECUNDA SUBSTANTIA.

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur, 36o

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita codices Monaccnses (C. F) et Rci- ob hoc] Sic scrips! с codicibus Monaccnsibus

chenauensis. Editi morulae, quo diminutivo noa (C. F) pro ad hoe in cditis.

nisi Augustinus seriorcsque scrip tores utuntur. pars primae substatiliae] Aristoteles (catcg. 5,

substantia est] Nimirum prima, Jd quod ex in- 14): xaçaxxèxco de тцшд xà (M¿Qr¡ xwv ov~

scriptione rcpetendum. Et liaec quidem noster ex 6tóv cog iv vfíoxEifjiévoig ovxa xoîg HP.olç,

Avis to felis sen I en ib, cui individuae substantiae pri- \ir\ ЛОТЕ àvayxa6i^côfisv ovx OVÖLag ttvxà

mac sunt, genera et formae sccuudac; aliter om- ipcxÓxsLV eívccC ov yàp ovxco xà ¿v vjfoxsinino

Appulcjus (dogm. Plat. p. 193 Oud.): »Et pri- [lévep èXèyexo côg xà fieorj vrtàgxovxa è'v xivt.

mac quidem substantiae vcl essen I ¡ae primum dciim animal de homine] Nam animal genus est, bomo

esse, et mentem, formasque rcrum, et animant; sc- forma sive species; » qucmadmodum autem, Л ris to -

cundac substantiae omnia, quae inde forman tur, teles (catcg. 5, 7) inqait, primae substantiae ad

qnaeque gignuntur, et quae ab substantiae supe- reliqua omnia se babent, ita qaoquc species generi

rioris cxcmplo origineui ducnnt.o* subjicitur; genera еп1ш de spccicbtis pracdicantur. «

330 Martiani Capellae lib. IV. §. 565.

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero nee de subject» est

substantia, пес intendi пес remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem nemo homine alio magis homo est, et пес ipse unus homo magis eras

crit homo, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, secundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis déclarât; secunda vero habet quaridam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam Individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam euneti sum us huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

рвб quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non reeipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitali, aut vitium virtuti, aut iujustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione , ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tarnen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tarnen Cicero esse non desinit.

magis et mitins] Hoc quoque ex Aristotelc, »§W contrarias] Insérai sibi e códice Monaccnsi

qui (categ. 5, 8):ró sïôoç Tov yévovç (шХ/.ov (F). De re ipsa vide Aristotclcin (3, 18).

ovóla, inquit, ccvTCüv ôè tcôv eiôav ovôèv quadam sui] Forte «sine qnadain sui permuta-

HÜV.OV ereçov éréoov ovóla sÓÚ: et paulo in- tione«, ut hoc dicat quod auctor libii Jtsçi xarr,-

fra (5, 20): âoxel ôè r¡ ovóla y,r¡ srtiôèxso&ai yoçuSv: цаЛсбта ôè ïôiov rïjç ovoiaç ôoxti

• то ¡lâUov ум1 то rjTTOv Яёусо ôè ovx '¿tl elvai то Tavxov xaï ïv ¿coi&ná ov twv ¿vetvovolaç

ovy, ïoxi fxàXÀov nal t¡ttov ovóla — tIcov dvai oexTixóv. Si Tamo, hoc est idem,

TOVTo fítv yào £¡Q7¡TaL OTi sÓTiv — àkX OTl ergo sine quadam sui permutatione. GnoT. — Cau-

¿y,íi6rr¡ ovóla TOV&' '¿Лес ¿ÓtIv ov ¿éyerctl earn correctionis non video ; satie cnim servavit

(UiXP.Ov y,a\ rtxxov x. т. Я. Aristolclis scntenliain in verbis »una cademque«;

Martiani Capellae lib. IV. §. 367. 551

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 367

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur

ut m omnibus perceptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisqué

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Scd in bis aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammati<*e arti operam dederit, in plerisque

tarnen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intel

ligitur. Secunda species est earum qualitatum, quas recte passibles dixerimus 368

ut dulce atque amarum, calidum vcl frigidum; non quod ex his eaedcm

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantem. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tarnen ita, ut quis aliqua repentina causa vcl

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; siquidem

secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit palhdus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosas. Шае igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae 369

noque omnis mut.tionis experts substantia esse dispositio] Hace quoquc ad verbum ex Aristo-

.psc Ar.stotclcs testatum verbis (5, 22): rà [ùv tele (cate,, в, 3 sequ.) l.ausit, q„i ,t alío loca

yac Ы1 rcov ov6uov avra nsraßaXkovra rúr, (meUpb. 4, 19. 20) distinct dcá&socv et UcV

«Ч côcovav щтчя ovôcaç^ ro nota r^v av- »differt ,„»cm, bqnit, habitus a disposition« oo

Trjç turaßo^v dMTiKTivxwèvavTicuv dvai. qnod diuturnior est et firmier«; nuapropler etiam

агегтиг] MS. .dicimur а,ш1е*.< Et ita vulgus in sequentibus e códice Mouaccnsi (F) scripsi Un,

d,alect,corum.GnoT._ Sed anteriores ctiam editio- tum pro tarnen, quod in editis erat

nos banc Labebant lectionem; cur igitur edidit .* possible.] Seriorcs aevi vox, ,M pfUde„ti„s

7,.^ T Cf0dOrOe (PÖ58 **>«*-' (•»•*■ •) « "primis Afri, ut Tcllianus (adv

»Quahtas est, secundum quam (aliqui) cuales di- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) utuntur Gr.eec'

cmur, nt bonus, malus.. Ubi aliaui gWma esse sunt хаОфш*. quas Aristoteles tertio loco 2

VldCt,,r- suit(categ. 6, 8-13).

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 369.

non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intclliguntur,

ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palacstricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti accommodatum

sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum , quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis nomen* unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quarc cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.

Nam ut bon um dicimus a bonitate, nou ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipere possit palaestram, non

habet certum qualitatis nomen, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua-

570 litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum, secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum , rotundum, pulchrum, deforme, et similia.

Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est. Magis autem aliquid candido candidum

dici potest. Et quaestio est in plcrisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quacdam perfecta notio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hie justus quam illc est: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus

hie quam illc est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] IVon sine fructu contulcris Maritim repentino motu frequenter incîdiinus et affectio di-

Victorinum (p. 254 rlict. Pith.): »Ergo natura acci- citur« cet Rem îpsain, sicut et sequentia omnia,

dens res est, quae aptiorem bomincm ad tinum- ex Aristotcle ferс ad verbum expressani esse semel

quodquc facit. Itaquc non orator natura est, sed monuisse eufliciat.

oratorius, id est qui orator eise possit. Verum bas perfecta notio] Et bac ratione j mise on suit i dcqualitatcs

vel diligentia comparât facitque perfectas, finiuut justitiam perpétuant et constantem Toluntact

habitus noininantur; aut in ltas casu quodam ac tem jus suiim cuique tribuendi. GttOT.

Martiani Capellae lib. IV. §. 570. 555

qualitatcs quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qualitas

habet, пес tarnen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraría, nihil

est quadro rotundove contrarium. Videndum est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et simili a.

DE QUANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta, 571

ut numeri et orationes; continua, ut lineae ас tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situm quendam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sj^istram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tarnen, quod

in loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim 572

bipedali tripedalivc contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciât non esse definitam quantitatem.

Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus est; si certum quaesivero, quo majus est? et respondent quod tripedali,

apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intelligere,

unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; ct contra infra apud quem est piya wcl [UXQOV (categ. 4, 11

lego: .i Quantitas non recipit mag is et minus«, non sequ.) morem gessi Grotio, pracscrtim quum stamajus,

(ш/.áov xai rjxrov. Grot. — Editi enim tim identidcm majus scqnatur, pro quo et ipso

libriquc manuscript! magis habent; sed quum ma- alios corrupto mugis exbibere idem in margine uonifestum

sit Martianum hie Aristotelem expressissc, tavit.

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 372.

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

373 Quautitas non recipit majus et minus. Non enim quinqué magis quinqué

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

eras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atqae dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM.

374 Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine patre vel matre, et

37o servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi^Hcissim. Dicuntur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ila, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Hace ita sibi respondent, ut eosdem casus in conversione

custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in conversione

servare. At vero scientia quüm sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiac est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplcvi irt omissum in edi- fcllextt (Farmen, p. 153; sympos. p. 199; republ.

tis e codieibus Monacensibus (C. F) et Darm- 4, p. 438).

stattensi. duplum] Anxi hace e códice Monaccnsi (F);

ahcvjus est] Haec quoqne es Aristotcle (categ. nam in editis tantum erat: »ita qiiorpie diiplnm ad

S); sed prior jam Plato relation^ \¡m accurate in- simplum est.«

Martiani Capellae lib. IV. §. 37o. 55o

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eisdein

casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referun- 376

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul desinunt; ut

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus , quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

nam si noscibilia tollas, notio non erit; at vero si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibile, quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere 377

contraria, sod non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, inimicitiae

amicilia; at vero duplo nihil contrarium, ncque majori vel minori, quia

quisquís ista contraria putaverit, cogitur confiteri unatn eandemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariara; siquidem major minori comparatus

major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evcnire nullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evcnire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

potest esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non. Nam

magis hie amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest propterea,

quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fuerit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed 378

idemque majori] Sic scrips! e codicibus Reí- videtur. Ceterum de íís quae magis et minus recicbenauensi

ct Darmstattensi pro Grotiano itemque. piunt, Plato jam cgit (in Pliilebo p. 24), cui addc

Dc re ipsa vide supcriorcm locum (§. 572). Plutarchum (dc procr. aiiim. p. 1014), Sextum Emmajus

et mimts] Hoc quoque loco ut supra piricum (adv. matbem. 10,271), Porpliyrium (isag.

(§.373) exspectasses magis, sed religio fuit quid- 3, 11), et vitam Pytíiagorac (apud Pbotium in biquam

matare, quia Martianus ipse sibi constare bliotb. n. 249, p. 712).

45*

Зов Martiani Capellae lib. IV. $. 378.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia ct manuatum aliquid

manu manuatum est. Item úngula non primae substantiae úngula, sed alicujus

nam quis] Sic scrips! e códice Monaccnsi (F) specialiter] Id est siâixcôç, quod nos dicímus

pro jam quis, quod ferri non potent, nisi signo in abstracto, ut opponatur individuae. In sequeninterrogationis

post equus pósito, quod et Grotius tibus Grotius, puncto post manus pósito, edidit:

voluisse videtur; scd luce clarius est, quis inde- »secundae ctiam substantiae relative dici non posfiuitc

accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ. sunt«; пес tarnen ipse sibi satisfecit, quippe qui

S, 21): ó yàq Tiç civdocùJtOÇ ov Xèyetai Tivôç hanc notam addiderit: «Нас voces transferendac ct

Tiç àv&QcartOÇ. lîhoebus autein, ut reetc monuit praeponendae infra illis vocibns: quaeritur ergo.

Grotius, Dlezentii cquus est apud Yirgilium (Aen. Aliter tarnen BIS.« Nos e codicibus Monaccnsibiis

10, 861). (C. F), quibus etiam Rciclienauensis a secunda manu

jumentum] Operac crit contulissc Aristotelem: adstipulatur, omnes difiicultatcs remo visse nobis

ovâè ô ßovg Tivôç ßovg, ovâè то t-vXov tivoç videmur.

¿vXov, àXXà tivoç ухгцш Xi-yerai.

manus vero] Exponunt glossac: »Manns non

est secundum relatíonem ad Cîceronem , sed quod

.„i- . , ... ,._ _ , chenauensis, Darmstattensis, ct Monaccnsis uterque.

talis sit, nt a pede aliisque difTerat.« Et hoc cet

mutuà] Sic jam ipse Grotius in notis scribendum

monuit pro mutata, addixcruntque codices Reiqnod

infra dicît: »scd (manus), quia ita affecta est, manuati] Alio sensu Laberium »manuatus est«

manus dicitur, цоц a„0d alicujus sit.,, Gnox. dixisse pro »furatus est. Gellius (16, 7) refert.

Martiani Capellae lib. IV. §. 378. 557

ungulati úngula, quia et ungulatum aliquid úngula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo maneat ilia

relativorum definitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile resistimus

dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa definitio est

uiutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in banc definitionem substantia: quemadmodum servitiis,

excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pennato est, ad nihil referri possit. Sane admonendi sumus, ne 379

nos pudeat verba nova faceré pro necessitate convcrsionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennam, volens earn ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum, ut aures non

ofïendat. Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere notum

conversioni verbum. ■ Item scire oportet eum, qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorât, nec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti aim plum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud iguoras, nec omnino utrum

duplum sit scire potes.

QUID FACERÉ ET PATI.

Faceré et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 380

sí ergo] In his Martianus ipso Aristotcle accu- verba nova] Hoc quoque ex Aristotele (5, 10):

ratior est, apud quern haec tautum legimus (categ. ivioxe ds xcti ¿vofiaxofiocslv l'Ôcoç âvayxaïov,

S, 22): si fùv ovv ¿xaveoç о xcöv rtoôç xi o- èàv цт) xeifievov r¡ ovofia, rtooç о oixelcoç av

ni,6/ioç àïtoôiàoxai, r¡ r«v nàvv> %aAertiöv rj àjfodo-âeLrj m. t. Л. Confer et superiorem notam

xuv àdwcetwv ¿6vi ro ôeïÇai,, ort, ovâsfûa (ad §. 559).

oiCtia xcov rtQÔç Xi XiytXai' si âk ¡a) ¿xaveoç, esse aut] Пасс ex Monacensi (F) dosum si pro

àXX È6xi xà rtQÔç XL oîç xo eivai xavxèv è6xt eimplici est in editis; pariterque paulo snpra ali

ta ïtQOÇ XI rtcôç ÏX£W> tô«>S M QT¡&Úr¡ Xi auod pro aliauid.

jtgoç xavxa. faceré et pati] Confer Arhtotclcm (cat. 7).

S58 Martiani Capel] ae lib. IV. §. 580.

et calefieri, refrigeran. Habent etiam magis et minus, ut raagis et minus

urcrej magis et minus uri.

QUID SITUS.

581 Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sossionc, stare ab statione.

Et quamvis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

íatio tarnen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

582 De illis tribus, quae restant, supradicta cxempla sufficiunt. Quando

cnim dicimus, ut heri, eras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone incident,

facile apparet.

585 Istae sunt decern praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid signified , nondum

tarnen intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decern,

exceptis dun taxât illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut conjunctiones,

et praepositiones, et quidquid tale illi docent.

DE OPPOSITIS.

584 Restât ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In promtu foret conjectura particulis, et pronomína et participa et conjunctíonca et id

sed addita vox quodammodo significa! figúrate .Mar- genus alia, quae gramma tici numeran t, non magie

tianiim loqui, ñeque inepta est mctapliora, quum partes orationis esse, quam navium aplustria et

particiilarum ope singula orationis membra inter se liorainuin pilos, aut certe in universa compage

committantur et cohaercant. Ceterum confer Appu- orationis vice clavorum et picis et glutinis depulcjum

(de dogm. Plat. 1. 5 init.): »Adverbia autem tanda.i

Martiani Capellae lib. IV. §. 384. 5o9

ex adverso videntur obsistere, ut contraria; nee tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relative opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapieutiae; aut ut habitus orbationi, ut cerncntia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputât, Cicero non disputât.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocunque

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut nou corum sint quibus op- 585

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapicntia

ita contraria est, ut non ejusdem sapientiae stultitia sit, sed ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedara contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Nainque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

nccessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inveniantur,

propterea medio non carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita déesse candidum, ut non insit

nigrum, atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in oSii

aut ut contraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sinstattensis,

quam in antcrioribus editionibiis ut de- gulari ntilur infra (§. 591). Cicero, qui duo tanslderetur.

Dc re ipsa vide Aristotelem in Posfprae- turn oppositorum genera novit (de invent. 1 , (¿7),

dicamentis (categ. 8), quibus tota ilia oppositorum id quod ab aliqua re per oppositioucm negation!»

et contrarier um distribiitio ni ti tur, cundcmqnc alio separetur, nt sapere — non sapere, uno vocabnlo

loco (metapbys. 4, 9 et 10). ábparatum appcllat; sed aecuratins ad eum Victo560

Martiani Capellae lib. IV. §. 586.

ca re, cui evenire possunt, alterum eorum necessario insit; ex illo duntaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, qui

dentés habet; edentulum vero non ilium dicimus, qui dentés non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permittit, ut habeat.

3Nam ñeque lapidem recte dicimus edentulum, qui nunquam dentés habet;

ñeque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tarnen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum differt

a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad earn quodammodo refcratur. Л secundo genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia et caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

est, ut corpori animalis sanitas ct imbecillitas; nam alterum eorum semper

est in corpore animalis: haec autera possunt aliquo tempore ci rei, cui

natura inesse possunt, utraque déesse aliquando, ut infans, dum nondum

tern pus est, quo dentés habere possit, ñeque dentatus ñeque edentulus dicitur;

rinus (p. 1S6 Pith.) monet ab Aristotclc duas sub xo (ir¡ %X0V odôvXaç , «aï XVtpXbv ov xo ¡ir¡

disparato species poni, privantia et negantia, quae ï%ov otpiv, àXXa Xo (ir¡ e%ov oXe rtètpvxev

noster qtioque ilium secutus recte distinxit. ÏXEUV X. X. X.

cui opponitui] Haec yerba a Grotio per inca- cernentia] Hoc ejusdem generis est ас supra

riam omissa ex auterioribus editionibus supplevi. „jentia atque apud Sarisberiensem (mctalog. 4, 34;

De relativis vide supra (§. 574). p. 926) carentia. Sed jam Cicero (top. 14) conut

habeat] Lege cum MS.: »ut habcat et ex fm[ audacia dixcrat »conjunctionum negantiam.«

medium necessario] Priorem vocem, quam alieno

illo.« Confix cum lib. categoriaruin. Grot. — Particulac

inserendac causam non video. Aristoteles

... /0 _ч , _ , , , loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclush

simpnciter (8, 9): eoxeqijOxtccl де хоте Áeyofiev

tollere ¡avilis codieibus non ausus sum.

(i7]âa(iâiç vxÚQ%r¡- vcodôv те yàç Xéyofiev ov scrui.

sxccÔtov xùjv xrjç ¿Çecûç ôextmcûv, oxav èv

€û Jtè<pv>v.£v vnláQxeuv r¡ от s rtèurvxsv U%£iv, nam alterum] Nom e códice Monaccnsi (C) inMartiani

Capellae lib. IV. §. 386. 361

et oculi alicujus animantis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

ñeque caeci ñeque videntes dicuntur, et tarnen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul déesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tarnen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,

ut cernentia et caecitas, vel habitus et órbitas. Quartum genus oppositorum 587

est ajentia et negantia, ut Cicero disputât, Cicero non disputât. Haec a superioribus

differunt, quod ilia singulatirn dici possunt, haec non nisi connexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod ilia etiam relative dicuntur; haec

autem non relative; non enim disputans ad non disputantem refertur. Л

contrariis hoc differunt, quod ilia, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vivit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit,

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse

potest. At vero Cicero disputât et Cicero non disputât ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum

est quidem quod disputât, verum tarnen est quod non disputât. Hoc modo

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est. neque

caecus est neque videns. Nee sane moveare, quod videmur jam de proloquiis

aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum.

oppositorum] Sic G roli us nescio unde pro con- allerwn eorum] Lege »alteram verum.« GnoT.

trariorum, quod in auteccdentibus cditionibus erat 5 — In cditis nimirum post alterum legitur vero

recte procul dubio, quum cumin specierum altera qnod tarnen quum a codicibus Monacensibus (G. F)

tantum ad contraria pertincat. et Darmstattensi absit, prorsus omisi; pariter ut mox

aut stultus1] E codicibus Mouaccnsi (C) et Darm- ante »non disputât« voccm Cicero ex auctoritate

stattensi reposui aut — aut, quum vulgo per sun- Darmstattcnsis delcvi, quam nimio perspieuitatis stupliccm

copulam cl senteritiac jungcrentiir. dio librara addidisse videntur.

362 Martiani Capellae lib. IV. $. 388.

DE ELOQUENDO.

588 Nomcn est quod aliquam rem significat, et "per casus flecti potest;

verbum est quod aliquid significat, et per témpora flecti potest; ut Cicero

nomen, disputât verbum. Haec ab invicem separata, non nihil quidem sig

nificant, verum tarnen vel falsum dici non possunt; quum autem fueriut conjuncta,

jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputât, jam dici potest,

Cicero non disputât. Esse autem debet nominativus casus nomiuis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in homineni tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen, etiam

si non dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nee recte dicimus disputas, qui пес audirc

пес intelligere quod dicitur potest; ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tarnen ibi nomen intelligitur. Aliter figúrate utimur sive prima sive secunda

persona, ut aut loqucntem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad cum

389 convertamus orationem, qui ñeque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fucrit non continuo intelligitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

de eloquendo] Jam ad Arlstotelis librum jtenl neola snpcriiulucta oblitcrarctur; sed ¡u codicibus

tQ[ir¡veí<xc se convertit. Quas practcrea huic parti nihil snbsidii est.

títulos G rotins praemisit, quia ab anterioribus edi- de deo] Sic scripsi secundum codices Leidcnses

tionibus absunt, reseidi. ab Oudendorpio (ad Appolej. met p. 511) Iaudatos;

nomen est] Hanc definitionis formam Lausi e vulgo de eo et infra quod pluat, ubi qnod ex iis-

Monacensi (F), cui et Darmstattcnsis adstipulatur, dem dedi qui, Dannstattcnsis qtioque et Monaceunîsî

quod pro all quam male qttam legit. Vulgo sis (F) confirmant, nisi quod Lie male ejus exliiquamlibet

scribebatur, praetercaque ad fincm mise- bet pro est. Jovis vel omnino dei nomen suppleri

rum glosscina addebatur: »vel est quod tam corpus ad verba plucndi, tonandi, et similia, nota res est

quam rem significat.« (confer Schacfcrum ad Lamb. Bosium dc ellips.

tndKcas] Melius erat inducamus, facillimeqnc p. 167). Practcrea possit scripsi pro potest e Mofiei-

i poterat, ut тега hace lectio practcrvisa li- nacensi (C).

Martiani Capellae lib. IV. §. 389. 363

aut falsum, quum non addamus noraen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputât, quum aliquid jam signified, non tarnen verum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quamvis de homine hoc tantum

possit intelligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendùm est nomen.

Et resistit quum dicimus, tertia vcrbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistero potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium 390

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omnes judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Die disputât, quamvis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tarnen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

necessarium esse, sed quid horum sit nescimus. Ubi vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur, non ex nominativo casu impletur sentcntia,

sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sententia

est, si ablativum adjungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sententia est, si aecusalivum adjungas, id est Ciceronem; et sunt

multa alia. Illud tarnen constat, personalia verba non implere sententiam, 591

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae,

verae aut falsae] Darmstattcnsis vere aut false; axioma; ego verbum e verbo tum protensionem ,

non male, nee tarnen ut reeipi neecssc sit. tum rogamentum; familiarius tarnen diectur propo

sant necessario] Sic codices Rcicbcnauensis et sitio.« Unde Cassiodoi-ns (de dialect, p. 540 Gar.):

Darmstattcnsis; edit! etiam. Celemín proloquium »Propositio est oratio verum falstimvc signiGcans.

est quod Graece a£Lú)(ia, de quo vide nos supra Hace enuncialio et proloquium nuncupatur« 5 ct

(§.327) ct Appnlejum loco citato: »Una inter bas Arnobins (S. p. lî>7) de quodam Jovis enunciate:

ad propositum polissima, quae pronunciabilis ap- »imperfecta ailhuc vox est, ncque plena proloquii

pcllatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob- circnmscriptavc sententia.« Collins aiitcm (3, 12)

noxia, quam vocat Sergius effatum, Varro prolo- »proloquium disjunctiyuin« appellat, de quo noster

OMÛim, Cicero enuncia tum f Gracci protasin, turn infra (§. 414).

46 *

564 Martiani Capellae lib. IV. $. 591.

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tarnen aut negari non

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et

non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et ne

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et optativus

modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

592 non; sed pleraque talia sunt, haec ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, necessario

facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accédât, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

395 Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstatteosis, Rei- a/firmari\ Quae vulgo scqucbanlur non passiut,

cbenauensts, et Monaçcnsis alter (F) ; vulgo ordo codicis Monaccnsis (F) auctoritatc delcvi.

inversus. subjeclivaj Yocabula Lace usurpât et Appulcjns

Martiani Capellae lib. IV. $. 393. 565

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputât, si accédât huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accédât Romanus, subjective;

item si accédât prudenter et copióse, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective accedit;

quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accederé; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tarnen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub- 594

jectiva, nomen in declarativa: sed ita verbum in subjective, ut aliquod pronomen

secum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:

qui disputât Cicero est, qui disputât, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronom en facit, banc declarad vam verbum. In hac 39o

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tarnen possunt plenam

faceré sententiam; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 596

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentiae

habent binas, in quantitate et qualitate. Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter ao

cipimus, non necessario universaliter; et quoniam id potissimum enumerandum,

Jteçl éQfirjveiciÇ. GnoT. — Nimirum in libro lau- Aristoteles: sed et Appiilcjus ait, de indefinito lodato

, qui est de Platonis habitudine et doctrina quens : » sed tamen pro particular! semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotélicas potins ratio- quia tutius est id ex ûicerto accipere qnod minus«

nés compositus est quam ad Platónicas, quarc ad Grot. — Alio practerca loco Appiilcjus (II. p. 280

cclecticismum referendus yidetur. Oud.) pariter propositioncm ait indefinitem pro parnecessario

particulariter] Idem tradit diviuus ticulari accipi.

566 Martiani Capellae lib. IV. $. 596.

quod sccurum habet intellectum, indefinitum pro particulari accipitur. Erunt

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquiura,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicalivum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omnis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR.

Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non

cnim, si omnis homo animal est, omne animal homo est. Universale autcm

abdicativum necessario sequitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

non est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

mutum, omne animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet necessariam con

versionem. Non cnim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particularis abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autcm abdicativa et particularis dedicativa

necessario convertuntur , ita tarnen ut facta conversionc in declarativa par

tícula ncgatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae partícula fuit de

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, negatio tarnen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indefinitum pro] Annotatio liacc textu cjicienda. àlto Tivoç. Sic et Appulejus et Cassiodorus. Isî-

GnoT. — Leniorcm incdclam invent in codirc Mo- dorus (ut et nostri) a/Jirmationem negalionemque

nacensi (F), undc et ante quoniam inserui. dicit. Alii confessivam et abnutivam. Grot.

dedicativum] Dedicativum Latini philosoplii xa- conversio] MS. ubique conversatio. GnoT. —

rutpuÖLv, quae secundum Aristo Idem est àïtô- Mcliorcs codices utique conversio.

tpuvôiç xlvoç y.axà Tivoç, nominarunt, ct abdi- declarativa] Pcrperam editum erat dedicativa,

calwam unoipaöw , quae est àrtô<pav6iç Tivoç quem eiroicm со magis miror non aniinadvcrsnni

Martiani Capellae lib. IV. $. 597. 567

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus non ncces- 598

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis altribuuntur, per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

ostendere. Haec autem quinqué sunt jam superius demonstrata, genus-, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt ilia proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium non esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile non est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem non esse

risibile; item: quiddam inanimum, irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo non est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 599

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum partículas indefinitas, etiam negatione

scilicet de loco migrante. Nam particulae indefinitae fiunt hoc modo :

homo, non homo; animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si velim recte con verteré, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

finitae. Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Нас conversione usus est in rhctoricis Cicero: „dcinde

esse a Grotio, quod ex ils, quae scqunntur, ma- negatione de loco migrante.« Nam qmim in alas

nifestus fit. Lcctioncm nostram firmant codices Mo- conversionibus termini locum mutent, negatio nom

nacenses (C. F) et Darmstattensis. mutet, hic et termini convert nu tu r, et ipsa negatio

duo faciunt] Male in editis »duo sunt quae fa- migrât. Grot. — Paritcr in Monaccnsi (F), Rciclieciunt

«', quod nemo non perspiciet. Lectio nostra naueusi, ct Dannstattcnsi recte legitur etiam pro

codicis est Darmstattensis. Duo autem ilia sunt dif- esse, quod erat in editis. De re ipsa accuratius

ferentia et proprium, quum genus, species, et ас- cgit Aristoteles (anal v t. prior. 1 , 40).

cidens conversionem non suseipiant. Cicero] Corrnpit Grotius Ciccronis (de invent.

indefinitas] Lege cum MS. »indefinitas, ctiam I, 10) locum oniissa voce »constitutione« , quam

368 Martiani Capel] ае lib. IV. $. 599.

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con-

400 slitutionis." Item particulars abdicativa potest hoc modo converti ; si enim

quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversiöne observandum est, quod ubi non est ncgatio quum directo proponimus,

ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa ilia prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

401 sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula cxprimatur.

In primo ángulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem ángulo universalis abdicativa; item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicativa, ad angulum reliquuin partiantcriorcs

tarnen editione9 . rccte e fonte ipso Sensim potius ex üs quae sequuntar aacta esse

dabant. videtur a magistris Maitianum cxpouentibus; unde

quod ubi non] Aberat ab editis quod, ct in- fit> nt пеЧис aPlld Boêthinm (Oper. p. 345) omnia

serui с codicibua Darmstattensi et Monacensi (C). Paliter ^gamue. Ceterum hand abs re fucrit Appu-

Ex eodem Monacensi etiam paulo infra reposni ver- ,cj> verba contulisse: »sunt igitur in supcriorc li

ba *non necessario* pro edito «non», sicut in nea dedicativa ct abdicativa, dlcanturquc

margine jam Grotius adscripserat. hae ln*er 8e incongruas, item in inferior! linea sub

„ ,. - . „ „ utraque particulares subnotentur, dicanturque hae

illam aham\ Illam inscrm e codicibus Monainter

se stippares. Deinde ducantur obliquac lineae

angulares, altera pertinens ab universali dedicativa ad

particularcm abdicativam, altera a particular! dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter se et

codices Monacenses (C.F) et Darmstattcnsis habeaut* ... . , ... . ,

4 ' quautitatc ct qualitate contranac alterutrae nomincnqualuor

lineis] Similis tabula exstat apud Ap- tur, quod jam neccsse est altcrutram verana esse;

pulejum (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed sim- quae dicitur perfecta pugna ct integra. At inter sup

plicier; atquc hand scio an ne Martianus quidem pares ct incongruas pugna dividua est; quod inadco

pleuam pcrscripserit, qualcm in cditionibus congruae nunquam quidem fiant simnl verae, intcrejus

videmua. Certc quae uncis inclusi, abstint a dum tarnen simul mcntiuntur; suppares autem mucodicibus

Monaccnsibus (C. F) ct Bcichenaucnsi, tata vice nunquam quidem simul mentiuntur, interimmo

a Darmstattensi tota tabula prorsus abest. dum tarnen fiunt simul verae.«

censibus (G. F), Darmstattensi, ct Rcichenaucnsi.

docendi] Mcliorem antcriorum editionum lectionem

restitui pro Grotiana dicendi, licet ita etiam

Martiani Capollae lib. IV. §. 401. 5(й>

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universali dedicativa

ad particularem abdicativam , et ab universali abdicativa ad parlicularem de

dican vam :

(Simul aflirmari non possunt.) (Simal nrgari possunt.)

Universalis dedicativa. Universalis abdicativa.

(Onnii voluptas bou um est.) (Omnii volapUi bonum non est.)

('Simul nrgari non possont)

Particular!* dedicativa.

(Simal confirman possunt.)

Particularis abdicativa.

(Quaedam voluptas Iwnum est.) (Qaacdam Toluptas ltonum non est.)

Duae igitur superiores simul confirman non possunt, simul negari possunt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae vero inferiores vicissim

simul negari non possunt, simul confirman possunt. Nam non utique

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

utique polest] Expunxi verba, quae in edi- ensîs et Darmstattens¡9 auctoritate. Scnsus enim

fis gcquiintur, negaría Reichenau- est illa duo simul non esse non posse.

370 Martiani Capellae lib. IV. $. 402.

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas bonum esse, et quaedam

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirmari iieque siraul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si particularem

vicissim nomines. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu-

403 ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmât, ncgata non nccessario

earn negat.- Nam si verum est, oinnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas bonum est. At vero si supcriorcm ncgemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmât, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.

In duabus reliquis hoc observabis.

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

404 Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efficere, ct

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

ratione debet innecti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedenda;

405 ct haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione

sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum propterea dici non

negemus] E Darmstattensi et Reichcnauensi ce- (de divin. 2, S3) «mliWm, Appnlejue (dogm.

dicibus pro negem in cditis. Plat. 5, p. 271 Oud.) accept ionem ; accuratius ta-

_ , ... n ... .... . men distinguitur inter propositionem и e. termintim

duahus rehquis] I lie aliquid onussum esse ap-

.... . ... majorent, et assumttonem i. e. minorem, ut apud

parct; nisi plura, certc etiam vel idem; sed in со- -, ,

dicibus nihil video. Ciceroncm (dc invent. 1, 37) et Isidornm (etym. 2,

9, 2); ipsumque adèo nostrum infra (§. 422).

sumtum} Qnod Graeci Хущла dicunt, Cicero iUatio] Ita. et Appulejus, Cassiodorue (p. 333

Martiani Capellae üb. IV. §. 40o. 571

potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concédât, sed eo

invito sequitur, si modo ratione servata fuerit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putemus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si proponamus

ita: omnis voluptas bonum est, plena quidem sententia est, et

sum tum efficitur, si hoc adversarius concédât; quo concesso, adjungenda est

alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sum turn, ex quibus duobus sumtis etiam invito со sequitur, omnis igitur

voluptas utilis est.

QUID SIT SYLLOGISMUS.

Hoc totum , quod constat ex duobus sumtis et illatione, ratiocinatio a 406

nobis, a Graecis 6vXXo^'l6[wç appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessaria perventio. Possunt ergo plura

esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendcre, utilem esse voluptatem, tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omne quod secundum naturam est, bonum est; omne bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plura etiam licere addere, si oportuerit.

Nonnunquam etiam concludimus inferentes non quidem id quod con- 407

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre debemus, nccessario conficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo nccessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, hunquam nocet. Hoc a Graecis 6v/iitéça6[ia

Gar.), alii; Ciceroni (top. 13) nobisquc est condusio, tío est oratio ex ipsa re probabilc aliquid clicicns,

vel etiam (de inv. 1 , 37) complexio. quod cxposituni et per sc cognituin sua sc vi et

ratiocinatio] Cicero, qui voce Syllogismus non ratione confirmo f.«

utitiir, ratiocinationis duas profcrt dcfinitiones. minus a duobus] Lege minus duobus. Grot. —

»Esse enim« ait (dc invent 2, 5) »diligentem et Omnino sic intclligendum ; mntare autem contra

considcratam faciendi aliquid aut non faciendi codicum auctoritatem minime aiisiiii.

excogita tioneni«; sed praestat (I, 34): »ratiocina- 6vnJtèQa6[ia\ Recentior haec vocabuli vis, qua

47*

572 Martiani Capellae lib. IV. $. 407.

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio. Ratiocinatio igitur sive propriam

et suam sive confín em habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedieativum et conditionalem syllogismum.

QUID SIT PRAEDICAtlVUS SYLLOGISMUS.

408 Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo extrinsecus

addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unam inde partem sumtam declarativam, quae se

cundo proloquio facta est subjectiva ; quod proloquium secundum, ut impleret

scntentiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva partícula superioris sumti sequentis efficitur subjectiva aut subjectiva superioris

declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemple Subjectiva superioris lit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogismo distinguitur; apud Aristotelcin enini p. 271 Oud.): »Tres igitur formulae Hunt, quaruiu

nonnisi ipsaiu conclusionem sive illationem signilicat. prima dicatur, финн illa communis partícula in al-

„ . , 0. ,. „ tera suhiecta, in altera declarans est; qui ordo

et conditionalem syllogismum\ sic codices Mo- * _ ...

aacenses (G. F): in editis legitur tantum conditionon

tantum enumeratione sed conclusionum digninale,

at genus snpplendum forct, cui lectioni cla

riorcm praefero illam.

täte contentiis est. Qnippe ultima est formula tertia,

quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

Lac superior est secunda, quae habet conclusiones

sibi nexa] Ita codices Monacensis (C) ct Rei- , j u- •• * . . -j

J v ' universales, sed abdicativas tantum; et ideo sic

cnenauensis; non innexa, ut in editis. .. . . ... ..

' ' prima pollct, quia in omne genus illationum convidemus]

Nonne mîremur Grotium, qui ediderit cl„d;tur.« Itidem Isidorus (etym. 2, 28, 2): »For-

•Tidemus utique non totum quod supra positum mi,iae Categoricorum , id est praedicativorum sylcst

non dictum«, quum anteriores editiones veram, l0g¡sm0rum sunt tres; primae formulae modi sunt

quam nos revocayimus, jam haherent lectionem? n0Tem, et sic porro prorsns ut apud nostrum. Alii

1res formae] Pariter Appnlcjtis (dogm. Plat, quippe quatuor formas feeerunt

Martiani Capellae lib. IV. $. 408. 375

superioris sumti eadem est etiam declarativa sequentis, ut: omnis virtus

bonuin est, et omnis voluptas non est bonum, omnis igitur voluntas non est

virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. In prima forma et universaliter 40Í)

et particulariter, et dedicad ve et abdicative çoncludi potest; in secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam mérito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam. 410

recipiunt intra se certum numerum ; extra quos modos quidquid conelusum.

fuerit, non est temeré concedendum. Recipit autem prima novem modos,

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

Primae formae primus modus est, inquo conficitur ex duobus uni- 4iJ

versalibus dedicativis universale dedicativum directum, ut est: omne justum.

honestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si rcflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

per contrarium] Abdicative. Grot. — Mox post et duae quae ecqnuntiir apud Grotium, angustiores

tertia pro autem scripsi item e codicibus Reiche- sunt quam quae iis confinen tur $ sed quum antiquae

nauensi et Darmstattcnsi. esse vidcantur, mutare nolui.

primae formae] In bisce figuris modisquc syllo- directum] Vereor ne Icgcndnm sit directim, ut

gismorum corundcmqiic exeniplis miran quam con- est apud Appulejum (5, p. 272): » directim autem

Teniant Capelle, Appulejus et Cassiodorus, etiam dico inferri, quum eadem partícula subjecta est

sieubi ab Aristotelc deviant: nam in prima figura tarn in conjugationc quam in ipsa illatione, itemque

omnes ex majore (ut vocant) minorem faciunt, et declarans eadem quum est utrobique; reflexim ™ro,'

contra, quem modum recentiores »Galeni quartam quum hoc fit vice versa«; sed codices nihil variare

figuran» « Dominant. Grot. —. Iuscriptio hujus capitis videntur.

571 Martiani Capelláe lib. IV. §.411.

inferíi: quoddarri igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secundus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et univcrsali abdicativo univer

sale abdicativum directum, ut est^ onine justum honestum, nullum honestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus errim Supra, universale abdicativum posse converti.

Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et univcrsali dedi

cativo particularc dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur scptimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse convertí. QuartUs modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum

non est turpe; rcflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

nullum turpe honestum, omne honestum justum, quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hie reflexione si utaris, alius modus non efficitur, quoniam de utrisque subjectivis

fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex universali abdi

cativo et universali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nullum

octavtu] Qu; j,;c abe99e videntur modi quintus, secundum et tertium. Atque ita ctiam apud Appusextus

et Septimus, modo expositi sunt ad pvimum, lejum (p. 274. 275).

Martiani Capellae lib. IV. $. 412. 57o

turpe honestum, omne justum honestum, nullum igitur turpe justum. Tertius

modus est, in quo conficitur cx particular! dedicativo et universali abdicativo

particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

turpe, quoddam igitur justum non est malum- ■.' :

■. ■*•"■>..■.• ...

DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

•

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa- 413

libus dedicad vis particulare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus

est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est; quoddam justum honestum, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

•Omnes igitur modi certum ordinetn tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est.

item directum] OmUsum apud Grotiuiu item restitni ex ante earn editie.

576 Martiani Capellae lib. IV. §. 414.

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

414 Conditionalis Syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modam: Ponamus

quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis Syllogismus ponitur sic: si

rhctorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autem rhctorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concédât necesse est, utilem esse rhctoricam; quod erat dubium antcquam

propositio et assumtio concederetur. Nihil tarnen in assumtione accessit extrinsecus,

quod est proprium praedicativi syllogismi. Hie primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

415 Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhctorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

416 igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnan tibus, in quo demonstratur,

non posse simul hoc esse et illud non esse, in quo quum fuerit

assumtum unum, aliud necessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhctorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumcntandi mo- ad §. 557 et Spalding, ad Qulnctiliannm 5, 8, Ö;

dis, qui ¡n syllogismo conditional! Lie seee exci- p. 21 S).

piimt, ab antecedentibus, contrariis, repugnant!- и* quum fuerit] Edit! id est, quod corrcxi e

bus, in rhetorica (§. 490 eequ.) agitnr (conf. not eodicibus Monacensibus (C. F).

Martiani Capcllae lib. IV. §. 416. 577

uno argumento possunt confici, et unam rem omnes probare possunt. Nec

interest in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rhetorica

est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc ctiam in duobus aliis experiri licet. Quartus 417

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud necessario

negatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem 418

efficitur, ita üt uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis-, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt alii duo 419

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tarnen per

disjunctionem, sed per negationem. Est ergo sextus modus, in quo demonstratur

non posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius infirmationem , hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assumitur ut in qüinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in- 420

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratiocinandi

vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum; primum

autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et non secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismes Iiypotlicticoe editis. Ccteruin Aristoteles Uteris utitnr in Iiis for

et disjunctives inter se distinguant, ut Marius Vic- mis, nt apnd Appnlejum (do gm. Plat. 3, p. 279

torinus ad Ciceronis rhetoricam (ap. PitL. p. 175), Oud.) legimns: »omne С В; omnc В А; опте

qni docet, quum in propositione sit »si est«, ар- igitur С A«j stoicos autem idem testator pro lipellari

argumentum xcctà 6vvt)[l(l¿VOVj quum vero teris números nsurpare, quod idem Ciceronem (top.

in ilia sit »aut est«, appcllari juxtà ôieÇevyfiévov. 4) fecisse videmus: »si primum, secundum" cet.

junguntur] Mclior haec est Rciclienauensis et пес secundum] Ita melius Rcicbenaaensis codex,

Mouaccnsium (C. F) lectio, quam conjunguntur in quam поп secundum in editis.

378 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.

non autem primum, igitur secundum. Sexti hace: non et primum et secun

dum; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

421 et secundum; non primum autem, igitur secundum. Sciendum tarnen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus , quia utique quod antecedit prius est; secundus

a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

beré sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restât qui sit tertius in

eodcin argumento a repugnantibus ; non enim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergb quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecederé debet,

in quo per confirm ationem assumitur; prior enim est confirmatio negatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirm ationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

422 duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis syllogismi,

ut in una ratiocinalione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialéctica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur dialéctica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declarativam

partem pertinere videbatur, in assumtione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad dcclarativam ; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositionis

subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

fjiii sit Icrlius] Restituí quod incuria Grotius пели intrusiini, cujus пес causa ulla apparcbat ncomiserat

sit, pariterque mo\ possumus scrips! pro que origo Tel in editiouibus vcl in codicibus indapossemns,

infraque cxpunxi sed ante »per disjunction gari poterat.

Martiani Capellac lib. IV. §. 422. 579

sit assumtionis, ut si proposueris sic : omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere videbatur,

in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa propositionis,

quod non venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri

conclusio, hoc est, meditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totum servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae possint

vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerit assumtio.

Talibus insistente Dialéctica, et ad quaedam non minus inextricabilia 425

quam caliginosa pr operante, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressum comprime,

Ne implexa tortos stringat intim atio

Et multinodos perpeti amfractus diu

Hymen recuset; edilum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

dictio] Marins Victorinus (rhetor. Pith. p. 171) substantivnm amfractus. Const riicml um igitur vide

oin dialogis« ait »sermonem esse, non dictionem: tur: »Progressum comprime, ne implexa intiinatio

dictionetn autem esse oratoris in civilihus causis.« stringat amfractus tortos, et Hymen recuse t perin

declarativam] Sic corrigendum с Darmstat- peti amfractus multinodos; i. e. ne ad contortiora

tensi erat quod editi hahent »in declarativa.« Ce- procedas, quae impatientiam Hymenis mo vean t.«

tcrnm hie quofjue nonnulla excidisse videri poterant, perpeti] Lege perpeti. Grot. — In cditis enini

nisi interrogation» signum intcrposuisscm. erat perpetuL Grotii sententiam confirmavit Oudcnservaretur]

Ita omnino legendum с códice Mo» dorpius auctoritate vetustíssimi codicie Leidens»,

nacensi (С) pro servabitur in cditis; parité r que de quo modo dixi.

mox ex altero Monaccnsi (F) possint pro possunt. decenter] Barthius (advers. p. 1S79) e suo coimplexa]

Hoc pro Grotiano inflexa in códice dice docentei- juhet reponere: sed adverbium hoc

optimae notae legi observât Oudendorpius (ad Cae- inauditura ex uno tantum códice contra vulgarem

sarcm p. 107). rcliquorum lectionem Martiano obtrudere eo ningis

tortos] Lege tortus. Grot. — Quid volucrit ju- nefas putanius, quod paulo post etiam Dialecticnc

venís doctus non capto. Equidem refero tortos ad frons deceits appellator.

48 *

580 Martiani Capellae lib. IV. $. 423.

Multo adstruendum contulit volumine.

Sat est profundae frone decens scientiae,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando , nilque ignotum deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quis falsa captos circuit deceptio,

Dum ambage ficta praestruis sopbismata,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellas soritas quumque sensim congeris,

Formasve mendas, comprobat quas Veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirum; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius?

frons] Grotîus in margine apposuit variantem pro Grotiano pellex. Totum locnm sic explico:

lectionem fons, quae et in códice Rcichenancnsi »dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

exstat multunique habet quo se conuuendet; prae- multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

tuli tarnen vulgatam, cujus hie sensus esse videtur: — quumque pellax congerie sensim soritas vel

suificcrc frontem, id est anteriorem partem seien- mendas formas, quas Veritas comprobat. « Mendare

tiae, elementa ejus, quae statim in limine tradan- novo cxemplo dictum est pro corrumpcre, ab eo

tur; penitus intrarc totamque ab omni parte cog- quod est mendum; Martiani enim sentcntia hace

noscere deos nolle. est, Dialccticam, dum sophistarum more cavilletur,

. , P im i i ' • л. cas formas, quae veritati consentaneae eint, adulcaptentulisve]

Llenchos soplusticos innuit bloss. 1 '

_ . . , . , ,. .vi • -i terare et detorquere.

Isidor. :» captcnlula , captio«; et ahm: »muscipula, 1 #

. . . . г . „ ... garriat] Malim qarriant. Et tollenda est distincan

tout nia.» At amico meo Joanm Meursio vide- *

, . .. , ctio ex versa praecedenti. Grot. — Brcvitate ohbatur

legend um captensultsve , item captensula, nt r

. , , _ . „ scurus ipse interines est: quid enim voluerit nemo

ешш а охаЛТСО scaplensula teste í esto, ita a capto ... . .

. _ .. divinabit. Subjectum verbi garriat est nefas fací'

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaplensula subler odores."

ñusque dirum.

cavilla] Sophistics. Vutc. — Idem est quod ca-

Grot. — In vocabulo raro ac prope único codicura ..:п„,- a . m . /i ■ i « < ..ч

i K villatio. Acccpit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, 11).

sola auctoritas esse potest. п , . ., ,

* Kevolvas scu. ammo est idem quod consideres sivc

pellax] Hoc restituí ex anterioribus editionibus recorderis.

Martiani Capellae lib. IV. §. 423. 581

Dudum locuta circulatrix indecens

Fies profecto decipula, ai adstruxeris.

Facessat ergo vcrsilis profunditas,

Rcliquumque tempus liqueris sororibus.

His auditis Diabetica cunctabunda paululum, tamen divae praeccptis paritura 42i

respondit :

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referam jnssa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permitiere culpam,

Ut honoris pretio cedcrct inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum ]

Bromius conciperet contumias nosse doleré,

fies profecto] Distinguo: »circnlatrix indecens

fies profecto decipula si astruxeris. « Exorabula jitdicantium,

et decipula adversantium, et artificia diccntium.

Grot. — Voce decipula praeter nostrum

utuntur et Appulcjus (in flor. p. 87 f. Oud.) ct

Apollinaris Sidonius (ер. 8, 10; p. 232 Sinn.).

vertilit 1 Ita etiam Saxo Gramiuaticus » vertili

qnadam mulationc transponi« scrips! 1 5 et:

»nunc laxo poplite íendor

Versiiis, inque novos converti cérea vultus.»

Stetua^c. (ad Sax. p. 5í>).

respondit] Obscurissimum carmen ¡psoque metro

iónico a minore contortum atque impeditnm sie

intclligo: »Secuta fatus reverendos milii et vene

randos referam jussa pedem , quaeque exorsa cram

dicerc mittam. Quanquam unam veniam dare decuit

jussac, ut Pallas honoris gratia permittcret regerere

ea quae Bacchus supra (§. 331) contumeliose in

me conjeeit, quo intelligcret populum Cecropida

rum bene nosse doleré contumelias, magisque quam

crediderat vipercam uosecre posset, et quam du

dum inertem habitent, Marsica pracstigiatiix fieret«

cet Singula tamen verba praestare minime velim.

Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminine aut

communitcr. Juven.: »Fortissima Tyndaridarum. «

Vide infra in notis ad Sfusicam, ubi de Tritonida

dicara. Cctcruin magniis error in hoc versu: nam

tertiam syllabam in palliatarum corripuit. Cctcrum

»bene palliatas« artes dixit Gracca phrasi evxVTj-

[xÎôeç à%cuoi. Grot. — Bene ad nosse potius re

ferendum crit. De pallio, Graecae doctrinae insigni,

vide superiorem notam (ad §. 213).

contumias] Contumelias et derisiones. Vixc. —

Contumias xatà Gv>yy,ortr¡v pro contumelias. Nisi

sit certumias xsQTOfxiag, ut latumia /lazofiia.

Vulgatam lectionem tuctur Gloss. Isidor!, in qua

invenio: » catumia (1. contumia) contumelia», et alibi:

iconturnia, derisio.« Grot.

nosse doleré] Lege »nosse doleré.» Scnsns totus

hie est: Hoc tamen unum velim mihi Miuervam

permitiere, ut concédât, me pro honore meo aliqua

refcrre, quo Bacchus (qui videlicet Dialccticam irriserit)

discat nos artes etiam tangi ct angi istis

contumelüs, et sentiat magis vipcrinam, quam

382 Martiani Capellae lib. IV. §. 424.

Mage quam crcdidcrat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

Neque me conspiceret somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris.

Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque cam divorum, qui inter

initia deriserant, horruerunt.

lüxcrat. Grot. — Doleré pro dolore, quod in editis

erat, ex Darmstattensi códice reposai.

loca] 3Ialiiu joca. Enndem crrorem in Floridornm

libro 5 animadvertit Stewcchius. Grot. — Vide

Appulcjum (op. П. p. 63 Oud. ibique not.). Attaracn

communis omnium librorum tarn editorum quam

manuscriptorum lectio loca tuetur, quod si revera

a Itfartiano profectum est, metri necessitate dictum

est pro locos. Ñeque enim ¡oca sed loci appellantur

philosophorum ct orator u in argumenta.

sub oris] Ita G ro tü codex omnino melius, quam

edit um »suborsis.*

MARTIANI

MINEI FELICIS

С A P '• В L L А B,

AFRI CARXHAGINIEJNSIS,

RHETORICA

LIBER V.

JLnlcrea sonuere tubae, raucusque per aethram

Canlus, et ignoto coelum clangore remugit;

Turbati expavere dei, vulgusque minorum

Coelicolûm trépidât, causar um et nescia corda

Haerent, et veteris renovantur crimina Phlegrae.

423

Fulgusque] De istia düs minoribus vide quae

supra (§. 45. 167. 257). Inferioribus quoque locis

(§. 810. 90G) corum fit mentio.

luxèrent et] Dû minores tiihariiiu audientes sonitum

raucosquc cantus, res quid sibi velit, nes

cientes, vano timoré afiiciuntur. Omnia plana prae

ter hune vcrsuin. Minime enim renovata sunt cri

mina PIdegrac, sed vanum fuisse metum inox videbant

coelites. Si illnd renovantur exponi posset:

in memoriam deorum redeunt crimina Pblegrac}

niliil mutandum esset. Quod quum negandum sit;

mecum scribe:

»Horrent, ne veteris renoventur crimina Phlc

¡¡rae.«

Auxiliantur in epilogo bujus libri У verba: »pigebit

arma borruisse caelites.« Sueros (în Gurlitti anim.

partie. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at neutiqnam

vera. Itenovari enim memoriae significationem

babere posse abunde probant loci CiceronU

(orat. 2, 48): »ánimos cquitum ad Caepionîs odium

renovabam atque revocábame, et Auctoris ad IIcrennium

(2, 50): »enumeratio est, qua colligimus

— quibus de rebus verba fecerimus, ut renovetur

oratio.« Praetcrca haerent ad nescia corda tain

egregic quadrat, ut mutandi causa nulla apparcat

Phlegrae] Gigantes significat, quos fama erat

e Pblegraeis campis coelum adorlos esse; uiidc

Lucanus (9, 636):

584

Martiani Capellae lib. V. §. 42o.

Tunc Amnes Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidara per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem;

Deliacos poscens arcus, atque Herculis arma,

Portuni trilidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi framcam non ausus poseeré, falcem

— — «coeloque tímente

Olim Plilegraeos stantes serpente Gigantes»,

nostcrque infra (§. 65») Phlegram »Gigantum procliorumque

iinmanium temeritate famosam« appcllat.

Plura dabit Hcynius ad Apollodoram (1, 6, 1;

p. 69 sequ.).

Ephialta] Cave cum Gigante cognominc con

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 25 ; p. 529 Sirm.); noster enim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graecis éipLàXrrjç,

quem Strabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque cjusmodi monstris

pestiferis componit, Servius autem (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui ct Inuus, Faunas, Fatuas dicatur,

cundem esse refert.

Napaeae] Nympharum genus, quod nomen daxit

а vártsóc, saltibus, saepiusque apud poetas

Latinos commcmoratur. Calpurnius (cel. 9, 20):

я Quae colitis silvas Dryades, quaeque antra

Napaeae,

Et quae marmóreo pede Najades uda secan

tes» cet.

Rcdeunt ct infra (§. 903).

cwpresso] Yirgilium (georg. 1, 20) respexit:

»Et teneram ab radiée ferens , Silvane, cupressum.

percitus] Perterritus. De Lnjus vocis usa plura

congessit Oudendorpius (*d Appulcj. I. p. 352).

Belli inertes IVacvius quoque (apud Macrobium 6,

5) silvícolas homines appellavit.

Deliacos poscens] Ita in libri ÎVorimbergcnsis

margine multo melius, quam quod in editis lcgitur

»bei Jaque composcens.« Dcliaci enim arcus sunt

Apollinis ct Dianac. Eandem lectionem jam Ouden

dorpius (ad Appui. I, p. 352) commendaverat ,

ejusque vestigia ctiam Darmstattcnsis codex exbibet

in corrupto » Delinque composcens.«

Portuni] Pro Ncptuno seu elemento aquae.

Ваптн. (adv. p. 1666). — Tridentis mcntio nemi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccue

(Argon. 1, 641):

» quum subito trífida Ncptunus in basta

Cueruleum fundo caput extulit.*

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos ita distinximus. An

tea legebatur

»Gradivi frameam non ausus poseeré falcem,

Satumi bello « cet Javenalis:

»Et Mortis frameam ei Cirrhaei spicula vaiis.*

Grot.

falcem] Conferendue cum ltOC vcrsu alius infcriori

loco (§. 566):

Martiani Capellae lib. V. J. 425, 585

Saturni bello suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectât tela tonantis.

Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quaedam

sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali otput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel coramunire sólita vel adversarios

vulnerare, fulmínea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestís

illi peplo quodam circa humeros involuto Latialiter tegebatur, quod omnium

»Sglvane fulcem quum felis Saturniam.t

Saturni gesfamcn falcem agnoscnnt Fcstus (p. 484

Dac.) et Arnobius (6, p. 209), unde falciferum liic

(3. p. 118) appcllat. Rationen) illius Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (myth. 1, 2; p. 35) vel

in messe ponunt, vel in со, quod tcmpus omnia

mctat, exsccet, incidat.

sublimissimi] Sic ex antiqnioribns editionibns rescripsi

pro sublilissimi t quod cdidit Grotius, licet

¡ta etiam Reicbenauensie codex babea t; subtilitas

cnim Dialccticac, Rhctoricae sublimitas atque ex

celsitas magis convenire videtur.

arma in manibus] Ilaud raro cum armis com

parator vis oratoria, ut a Petronio (5, p. 23 Burm.):

»et ingenlis qnatiat Demoslhenis arma«;

et a Propertio (3, 20, 27; p. G82 Burm.):

»Persequar aut studium linguae , Demosthenis

arma. «

subarmalis] 'Yfico¡úg, cui contraria krt(ù[Ù.Ç,

de qua supra. G нот. — Subarmale vestimentum

subtcr bracbinm rcductum et bumerum tegeus. Barth.

(ad Stat. Thcb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalcm

subuculam« dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 139

Steph.).

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sub

armo scu brachio circa bumerum convoluta et sab

oneta veste antique Latino rita, qualcm et Gabi«

num, vcl certe non dissimilem, alibi descripsimus.

Barth, (ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — Roma

norum restituai in animo babuit, qui togam sex

uliinrum longitudine exserto dextro bracbio supra

laevum bumerum rejicere consucverant. — Porro

ut alius erat cinctus Gabinns, ita bunc habitum

Latiarcm licet cum Capclla nominare. Graccos que

que notandum est palliis scu peplis ita sub Lame

ría redeuntibus usos. Mosebus in divina écloga,

quae Enropa inscribitur:

»KoÁrtcó&r¡ S'wiioiÔi rtèrtXoç ßa&vg Evçtûrteirjç.*

Barth, (advers. p. 1551).

figurarum lumine] Ludit in verbis, quae quam

ecterarum rerum (um etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris et verbornm et sententiarum,

quae Graccis б%7]цата sunt, pluribus iufra (§. 523

sequ. 551 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

solemnis facta est, licet Cicero (Brut 17; de opt.

gen. or. 5; оrat 54) foi-mas dicare malucrit Lu

mina vero easdem saepissime nuneupat, ut ipso

¡lio quem modo laudavimus loco (orat. 54): »ca

quae dicuntur orationis quasi format et lumina,

quae ut dixi Gracci vocant б%т}{ШТач eodemque

in libello (orat. 25): »illam autem concinnitatem,

quae verbornm collocationem illuminât bis luminicus,

quae Gracci quasi aliquos gestas orationis

586 Martiani СареИае lib. V. §. 426.

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; pectus autem

427 exquisitissirais gemmarum coloribus baltcatum. Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

díceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina „jaculari. Nam velut potens rerum omnium regina et impeliere

бората appellant «, multísque aliis ¡n locis (orat. tens, jteçiÔ&svqç, ut et Donatas docet. Sic Li-

39. 68; Brut. 57. 79; de orat. 2, 27; partit. 6 vins »impotentem decern viroram potestatem« dixit:

cet). Stellis quoque comparât (orat. 27) «translata et Capella infra »in invidiam, si cos impotentes

verba atque immutata«, quae orationcm illustrent; esse monstrcmus.a Quinctil. deel. i3 : »Credo cqniqnem

eundem sensnm gemmarum illarum esse cen- dem jndices plerosquc mirari, quod homo tenuis,

seo, quibus nostcr Rbetoricae balteum distinxit; etiam antcquam quod perdidi habebam panper, ausus

etellae quippe et gemmae baud raro cadem vi me- sum judíelo lacesserc divitem, utique vicinum, cumtapborica

usurpantur. Martial is (i>, 11, 5): que notae impotenliae* etc. Gloss. Isidori: »impo-

» Multas in digitis, plures in carmine gemmas tens, interdum potens, pro potentia clams, vel

Inventes* plus quam potens.« Petroniuss

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gelling »iVe curet alto regiam trucem vullu

(14, 4): »vultum ejus sevens atque venerandis ver- Cliensque coenas ne inpotentiam captet*

borum coloribus depinxit« : qui tamen probe dis tin- I. Cliensve , aut:

guendi sunt a colore , de quo infra (§. 471). »Cliensve coenas impotentiam captet.*

balteatum] Grotius ediderat baleatum, nota ta- Лат in V. G. est:

men addita: »lege baltheatum, aut ut alii codices »Cliensque coenas impotentium ne captet*}

subbaltheatum, Glossa Isidori: baltbeat, cingit« repugnante versn. Iloratius »aquiloncm impotentem*

— Equidem meliorcm Rcicbenaucnsis ct Monacensis dixit Simili modo Ulpianns 1. 1 de officio procon-

ralionc reposui. metuant adrcrsus cum advocationem suseiperc.«

fulmina] Peri cl cm ante oculos nostro fuisse Citatur digestís de off. proc. et leg. L 9 ncquidquam

manifestum est, qui Olympius ab orationis vebe- §. 5 advocates, Grot. — Tota haec annotatio quanmcntia

appellabatur. Confer Plutarcbum (in vita tumvis docta superflue est, postquam с codicibus

ejus p. 156) et Quinctilianum (2, 16, 19): » ut non Darmstattcnsi et Monacensi (C) potens rescripsi.

loqui ct orare, sed quod Pcricli contigit fulgurare Sed quod mircre, Grotius ipse hoc ediderat, niet

tonare videaris«, ubi plura Spaldingius (p. 373). hilo tamen sceius in nota semper impotens ante

Sed Demostbenis quoquc Cicero (orat. 70) «vibrare oculos habnit! Profecto indc a tertio libro negligenfulmina

« dixit, ¡psique Ciceroni »verborum fulmina* tior deprebenditur úitcrpres, id qnod non semel

tribucrat Paetus, quod ille in jocum vertit (ad di- animad vcrli. Bartbius quoque vasta eruditione ipsa

vers. 9, 21). confusus modo potens (adv. p. 304), modo impopotens]

Impotens esse vidctur ad invidiam po- tens nostro in loco legit. In códice Reicbcnauensi

Martiani Capellae lib. V. §. 427. 387

quo vellet et unde vellet deducere, et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios etiam vultus sensusque con verteré tarn urbes quam exercitus

proeliantes et quaecunque poterat agraina populorura. Haec etiam

Senatum, rostra, judicia domuisse in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Нас vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

scriptum quidem erat in polenSj Bed a secunda -manu

in expnnctnm.

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816)

• rtet-dù да xr¡v rvgar-vov àvdgcôfioiç ¡w-

V7\V*

dixit, queniqiie rcspexit ct Quinctilianus (1, 12,

18; p. 249): »qui vero imaginent ipsam cloqueiitiae

divina quadam mente conccpcrit, quique ¡Ilam, ut

ait non ignobilis tragicus , re¡finan rerum orationcm

ponet ante oculos« cet. Sed et Cicero (orat. 2, 44)

eundem ut videttir secutus «omnium rerum reginam

orationcm« appellat.

(¡no vellet] Id ipsum erat, quod in suis aeqiialibiis

Cicero desideravit (Brut. 93 Г.): »nemo qui

ad iracundiam magnopere judicem, nemo qui ad

Actum posset adducere; nemo qui animnm ejus,

ffuod unmn est cratoris maxime proprium, quoctinque

res postulare t , impeliere t« (oonf. ct de orat. 3,

14). Est vero bacc vis oratoria, quam âsivôxrjXa

Graeci nuneupant, quamqiie praeeipuam in Dcniosthene

fuisse omnes consentiunt. Vide Vocmelium

(ad Demostb. de pace p. 258), Hermannum (ad Lu

cían, de bist, conscr. p. 263), et A. G. Beckerum

(in interpretatione libelli Dionysii Halicarnassensis

itsQÏ rijç A&eztxijç dr]iw6&êvovç ôuvôxrjxoç

Guclferb. 1829).

Athenis] Atbenas Justinns (5, 9, 9; p. 172

Gronov.) »eloquentiae patriam« dicit Vellcjus Patcrculus

(1, 18): «Una urbs Attica pluribus annis

eloquentiae, quam universa Graecia operibns flo

ruit; adco ut corpora gentis illius separata sint in

alias civitates, ingenia vero Bolls Athcniensium

mûris clausa existimes.» Cicero ipse (Brut. 13) de

eloqiientiae arte: »hoc autem Studium non erat com

mune Gracciae, sed proprium Athenaruin«; et alio

loco (de orat. 14): '» Athenis«, inquit, »summa dicendi

vis ct inventa est et perfecta.«

theatraque] Ibi enim condones populi h aber!

eolebant. Justinas (22, 2, 10) de Agatboclc: »populum

in theatrum ad concionem vocari jubet«;

Tacitus (bist. 2, 80) : »Antiochicnsium theatrum,

ubi ¡Ilis consultare mos est.« Athenis initio quidem

Pnyx comitiis liabcndis destinata erat, nec nisi per

certas occasioncs in theatrum conveniebant (De

mostb. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoque praeter magistratuum elcclioncs rcliqua om

nia in theatro tractarentur (Poll. onom. 8, 152).

miiCMMÄe] Hoc ex ipso ¡lio de Pcricle dicto

apud Aristophancm sum (um esse vide tur (Acharn.

Ö50):

»'Нбхдалх", eßgövxa , Çvvexvxcc xr¡v ЕЛ-

quod et Cicero respexit (orat. 9): »qui si tenui ge

nere utcrctur, nunquam ab Aristophane poëta fulgercj

tonare, permiscere Graeciam dictus esset« ct

Plinius Secnndus (epist 1, 20, 19): »nun cnim

amputate oratio et abscissa, sed lata et magnifica

ct excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbât

ас miscet.4

49 *

388 Martiani Capellae lib. V. $. 428.

excellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium, tam facundae ubertatis .eloquium, tam capacis

memoriae recordationisque thesaurura, qualis disponendi ordo, quam pronunciandi

congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in conceptu;

denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elatione flammatrix;

reddcbatque cunctos in arabigüis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

diacordes , in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, arderé omnia videbantur.

429 Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regnorumque

fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praenitentes, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tarnen novi

inventionis] Jam scquuntur síngulae artís ora- prius etiam Dio Prusacnsis orator, cujus adhuc extoriae

partes oratorisqne virtutcs postmodo latius stant orationes.

cxponendae, none brevi sub conspectu adumbratac. r duo diverso] Demostbcaem significat et Ciceroi,

quos non Plutarcbus modo in vitis parallclis,

• in modicis] Lege »exilis in immodicis. «Yoxck. л . .... ,.л . ,лмЧ »

J " verum etiam ^uinctilianus (10, 1, 10o), Long.-

(spec. er. p. 85). — Ineptissima prefecto correctio! .,, .a4 ... ... . .

4 r r 1 nus (de subi. 12) alnque multi inter se compararu

• J? Jî ЯГ »! ж-1 \ / 1 г

Tria dicendi genera respicit Martianus, quae Graecis

i6%vbv, [iéÓOV, àdQOV, Latinis tenue, me

dium, sublime, lippis illa atque tonsoribus nota,

de quibus sufficiet laudassc Auctorcm ad Ilercnnium

(4, 8), Ciccroncm (orat. 6), Gril ¡ um (7, 14).

Uniun addo Ciccronis locum, qui nostro apprime

convenit (Brut. 29): »is erit igitur cloquens, qui

poterit parva suminisse , módica temperate, magna

graviter diecre«; nisi quod noster módica dixit quae , .. _ . . a 0

6. . .„ loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

Cicero parva, mediocria quae die módica. , . . ,

9) vel quia augur fuerat; nam liorum quoquc traauratae

vocis] Simili modo Joannes episcopus beam fuisse testator Servi us (ad Aen. 7, 188 et 612).

Constantinopolitanus ob eximiam eloqucntiac lau- novi] De Cicerone Sallustius (Catil. 23 f.):

d»m Chrysostomi nomcn inter aequalcs meruit, et »Ea res iiiprimis studia bominum accendit ad convernnt,

nostraque actate Jenischius (Parallele der

beiden grossten Redner des Altertboms, Bcrl. 1801).

circumactus] Pari modo Saxo grammatiens (p.

34 Stepb.): »varüs ferarum pellibus circumactus «

pro circumdatus.

trabeatus] Expectasscs togalus, quod plcrumque

palliato opponitur (vide ad §. 225), sed exquisitius

trabeatum dicit Ciceronem, vel quia eauestri

Martiani Capellae lib. V. §. 429. 389

protectique paupertatis sinu, et quum alterum Qairinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae cxcellentia floruerunt, ut post curiarum

facta irameritasque mortes virtute astra consccnderent," immortalitate

gloriae sécula supcrarent. De uno tarnen, quem Athenarum populus ac palliata 430

snlatum mandandum M. Tollio Ciceroni. Namque

antea plcraque nobilitas invidia aestuabat, et qua»!

pollui consulatum credebant, si earn quamvis egre

gias homo novus adeptus foret a 5 et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervallo propc

memoriae temporumquc nostrorum primnm hominem

novum consulcm fecistis.« Confer Middle tonium (the

life of Cicero I, p. 3). Sed de Demostbene idem

fraudi fuit nostra, quod Juvenali (10, 139), cujus

locum jam Grotius cum nostra comparavit:

л Dis Ule adversis genitus fataque sinistro,

Quern pater ardentía massue fuligine lippus

Л carbone et forcipibus gladiosque parante

Jncude et luteo Vulcano ad rhetora misil»

et Apollinari Sidonio, qui (carm. 2, 186) de De

mostbene :

'sine fine locutus

Fabro progenitus , spreto cui pâtre polita

Eloquiis plus lingua fuit»

parîterque Valerio Maximo, qui (3, 4, ext 2): »quam

matrem Euripides, inquit, aut quem patrem De

mosthenes babuerit, ipsorum seculo ignotum fuit;

altcrius autem matrem olera, alterius patrem cultellos

venditasse, omnium paene doctorum literae

loquuntur« ; nimirum quod patrem ejus legissent

[ia%aiQOrtOLOV fuisse (Plutarch, in vita p. 847.

Lucian. rhetor, pracc. 10, T. VII, p. 229 Bipont),

qnod тега ita potius intclligendum erat, ergastulum

illum habnissc, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim honestissimo loco natus erat, TCûV xakoov

xcti ccycf&cúv, ut ex Thcopompo Plutarchns

tradit, neque acerrimus oratoria adversarius et obtrectator

Acscbines negare audet (adv. Ctcsipb. S4)f

tantasque divilias habuit, ut filio rem familiärem

quatuordecim talcntonun relinqueret (Demosth. adv.

Apbob. p. 814Rcisl:.), quae postea deraum tutorum

ejus fraude aliquantem imminuta est.

protectiqtie] De Cicerone sermo et Demostbene.

Quomodo autem: »protecti paupertatis sinu« dici

possunt? Hoc nihil! , scribe »profecti e paupertatis

sinu.« Respexit ad eorum originem obscuram, quod

et sequentia suadent. Sisas (in Gurlitti anim. part

4. p. 9). — Recordatus non esse videtur vir doctus

illius »procul a Jove, procul a fulmine», neque

egregii bac de rc Iloratii carminis; quibus omnino

vulgarem lectioncm tuemur, donec codex rcperîatnr,

qui cum Susio concinat.

floruerunt\ Grotius ediderat floruerant ; in notîs

autem observât: »Floi-uerit , lege cum MS. floru

erunt.» Ignorabat scilicet quod cdiderat. Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Reichenauensi et Darm«

Stettens! legitnr.

curiarum facta] Lege »duriora fata. Vonck. (sp.

crit p. 149) — Licet apud Grotium varians lectio

fata margin! adscripta sit, in Monaccnsi autem (C)

pro curiarum Icgatur curarum, utrumquc denique

curarum fata in Darmstattcnsi exstet, vulgatam ta

rnen lectioncm servar!, siqnidem curiarum facta

bypallage est pro facta in curiis. Ita supra Rhetorica

pro arbitrio reflexara curiam esse dixerat.

aslra^ De Cicerone Manilius (1, 792):

— »et censu Tullius oris

Emeritus coelum.«

Magnorum virorum animas post mortem inter astra

390 Martiani Capellae Hb. V. $. 430.

agmina sequebantur, haec fama convencrat, quod acerrimus idem et proccllis

indignantis Oceani fremituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

451 fcrebatur: Aeivbq cevr¡Q та#а xev xaí àvaLtun/ сипошхо. Alter vero, quem consularis

purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus

curiam superùm et in Jo vis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: о nos beatos, o rempublicam fortunatam, о praeclaram laudcm

432 consulatus mei. Post hos tarnen in diversis agminibus oratores emeriti, ac

dcosquc ¡inmortales reeipi constans nostrl sententia

est (§. 95. 125).

acerrimus] Idem et Plntarcbns sentit (in vita

ejus p.850): oi fúv ovv ysygafißevoi rwv Xóycov

otL то ai6xt]Qov jtoXv xai rtixQov e%ov6i,

TÍ av Яёуос Ttffj et Homérico versu utitur et ipse

(Diad. 20, 467):

»Ov ytxç Ti yZvxv&vfioç áv7¡Q rjv ovâ' àyavÓ(

pQü)V,

àXX' evrovoç aal ßiaiog jíeqI xàç àfivvaç.»

âsivoç] Hic versus a códice Monaccnsi (C)

omnino abest. In alio códice Grotius in margine

banc lectionem exstare testatur

•¿¡eivog ocvrtQ т« xanà каь ¿vavria svxißö-

XrjÓev.*

Verum lege apud Horocrum (II. Ii, 654).

laurea] Ante oculos babuisse videtur Plinii

verba (hist. nat. 7, 50) quibue Ciceroncm alloquiturt

»salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphum linguacque lauream mé

rite*, nisi cundem cum Plinio rckpcxit Cicerouis

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8;

in Pison. 29):

»Cedant arma togac, concédât laurea linguae*;

de quo etiain Plutarclius (vit. Cic. p. 887). ct Quinetilianos

(11, 1, 24), ñeque invenuste Salcjus

Bassus sea quisquís alius auctor est Pancgyrici in

Piaonem, q„i 91Ш Lucaui nomine venit (35) t

»Sic etiatn magno jam tunc Cicerone vigente

Laurea facunáis cesserunt arma togatis.«

clamare] Adde ex MS. laetior. Grot. — Idem

in Monacensi (C) ct Darmstattcnsi legitur, ñeque reponcre

equidem dubitavi; sed quod ¡n iisdem omissnm

est igitur tollere nolui, donce с tiara est a

códice aliquo abesse comperiam.

o nos] manifestum est rideri Ciccronis jactantiam

suique ostenta tioncm, quae jam antiquitus multis

offensioni fuit, ut Dioni Cassio (38, 12) ct Senecac

(de brevit. vit. 5, p. 492). Quid quod ipse »a

Jove sc in dcorum concilium advocatuin « jactaverat,

teste Quinctiliano (11, 1, 24), qui siraul et ver.

sum Ciccronis affert ex carmine heroico de consulatti

suo, quem noster quoque in sequentibus re

spexit:

•O fortunatam natam me consule Romanía

saepius illum et a Quinctiliano (9, 4, 41) et ab

aliis veteran (Juvenal. 15, 122. Antholog. Burin.

T. I, p. 348) usurpatum.

oratores] De Graecis oratoribus, quos hie no

ster commémorât, Aeschinc, Isocrate, Lysia, long!

esse nolumus, quum omncs ct scriptis ipsorum ,

quae ad nostrum actatem pervenerunt, ct veternm

judiciis, ut Cicerouis, Dionysii Halicarnasscnsis,

Quiuctiliani, Plutarch! , Photii, satis eint cognUi;

laudassc sufficiat doctum Wcstcrmanni librum (Geschicbte

der griechischen Beredsamkeit, Lips. 1855?

Martiani Capellae lib. V. $. 432.

391

prae se ferentes insiguium culmen meritaque linguarun: Acschinem, Isocratem,

Lysiainque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Grapchos, Rcgulum,

Plinium, Frontoncmque. Verum ante cunctos atque ipsam duccm omnium 453

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestans lictoris Romulei

praeccdebat usu, atque in cjusdcm virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 75 scqu. et 115). Sed inter Romanos quod primum

Jcgitur Sosantiorum nomen, prorsus inauditum

est et manifesto corruptum, cujus In locum

vide nc siibstitucndum sit »Crassos, Antonios «5

hi certc ante Ciceronis témpora cloqucntiae Latinac

longe principes fuere, satis superque not! vcl ex

Ciceronis libri de oratore , ubi colloquentium partes

primarias sustincnt, quibus addc qnae erudite Ellendtius

congessit (in succincta eloquentiae Romauae

usque ad Caesares historia, praemissa edition! Bruti,

Rcgimont. 1825, p. 62 — 77). Ibidem (p. 37—46)

testimonia veterum de Gracchis, Tiberio iiimiriim

ct Cajo fratribus invenics, quorum inprimis junior

sumrnis eloquentiae laudibus ab omnibus celcbratur

(Cic. Brut. 33 j de orat. 3, 56; Veil. Patcrc. 2,

9; p. 164 Burm. Plin. Epist. 1, 26, 4. Cell. 16,

3 cel.); fragmenta collcgit Henricns Mcyerus (oratorumRom.

fragmenta, Turici 1832, p. 116—128).

Qui sequilar, ßegulum cave cum vetere ¡lio con

fundas, qui bello Cartbaginicnsi nobilitatus cstj

est Domitiani Augusti acqualis, bomo improbus^

cujus tarnen facundiain et Marlialis (5, 28, 6. 6,

64, 11) prae die at neque Plinius inimicus ejus (epist.

1, 5. 2, 26.4, 2) negare audet (6,2). P/mn minoría

eloquentiae studium ipsa quae exstant scripta ejus

testantur, neque antiquitas vilipendit. Confer Martialcm

(16, 16), Apollinareni Sidonium (epist. 1, 1),

tuque primis Macrobiuui (Saturn. 5, 1): »quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in I

quo Cicero domina tur; breve, in quo Sallustius regnat;

siccum, quod Fronton! adscribitur ; pingue et j

floridum, in quo Plinius Secundas quondam, ct nunc

nulla vctcrum minor nostcr Symmachus luxuriatur.«

Frontonem Grotius suspicari tantum poterat esse

»Antoniui pracccptorcm , cui ob cxcellcntcm eloqucntiam

statua erecta* fuerit (Jul. Capitol. Anto

nia, philos. 2); nunc notior nobis fact us est, postquam

epístolas ejus orationumque fragmenta recens

repcrta identidem Angelus Ulajus evulgavit; unde

licet nostratiura hominum judiciis minus commendatus

sit (vide Rothii librum: über AI. Corn. Frouto

und das Zeitalter der An ton! ne, München 1817, et

¡Niebulirii opuscule p. 526), ¡11 ud tarnen intelligitur,

acqiialibus suis maxime eum probatum fuisse j si

quidem M. A melius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

cum scribit: » vale decus eloquentiae Romanae, amicorum

gloria, fiéya Jtçccyfia, homo jncundissime,

consul amplissime, magister dulcissimc«; neque

discrepa t Ausonii judicium de eo (grat. act 55 )

p. 556 Delph.).

ittsignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper ferc ad verbum imitatur (p. 16 ed.

Steph.): »insignium culmen mciitaque virtu tum«

dixit

corax] AJIudit ad primos rhetores Tisiam (-jus

que discipulum Coracem, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, ajuntque Uli accla

ma tum :

»Kaxov hoqccxoç xaxov coov.*

Mcniinit Cicero, Fabius aliique. Grot. — Gracco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, nt

simul significaret hominem cum, qui primus oin592

Martiani Capellae lib. V. §. 454.

454 feminae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

cunctisque vetustior atque clatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

45o memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum earn quidem

nobilissimam feminam, sed aut Apollinis credidere cognatam, si Graja est,

aut, si Romulea de gente, Corvini. Cui aenigmati illud adjcctum, quod

intrépida et fiduciae promtioris tarn Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patefecit. Denique nonnulli

superûm quum in trcpidatione buccinae praecinentis et admirationc amicitiac

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

ni иm in Sicilia cloqncntiae artcm et pracccpta condidisse

fcrtur, Coraccm Syracusanum Tis tac magistrum;

qui quum plcrumque simul commemorentur,

confer omnino Ciceronem (Brut. 12; de orat.

\, 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 577. 3, 1,

8; p. 421), Sextum Empiricum (adv. matbem. 2,

96; p. 306 Fabr.), et inter recentiorcs Spengeliura

(art. script, p. 23 scqu.) ct Wcstcrmannum (loco

citato p. 35 — 58).

illam ipsam] In editis erat ipsam ilia, pro quo

jam G rotins illam scribendum e AIS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scripsi , codicibus Monacensi

et illam codices exbibnissent, ut structura orationis

melius constare t; sensus enim darns est, non so

lum juniores illos oratores, verum etiaui ipsam illorum

ducem Rhctoricam commune Coracis et Tisiae

pignus, id est filiam dici; siquidem pignora

jam eacpius pro liberie dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 180).

feminam] DIS. vocem primam non babet; sed

pro ea sed. Lege: »cam quidem nobilissimam femi

nam primam, sed aut« etc. GnoT. — Obscura bacc

anuotatio est, quam non intelkxi nisi inspectis

anterioribus editionibus, in quibus Grotianum sed

post vocabulum primam neutiquam legitur, collateqne

códice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest Нас igitur dcleta verba nunc intelliguntur:

■> credidere banc feminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam — aut Corvini gentilcm« niniirum non Messalae

illius, dc quo supra (§. 245), sed vetcris

Valerii, qui a corvo victoriac adjutore Corvi cog

nomen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 15, 5.

Gell. 9, 11. Aur. Victor de vir. illnstr. 29). Apol

lini autem corvum sacrum, quidquid obloquatur Cornutus

(32, p. 221 Gal.), tcstatur Ovidius (met. 5,

329), qui vcl mutatum in corvi figuram deum auctor

est; unde et »Delpbicns ales« appcllatur a

Pctronio (de bello civil! 177), quippe qui auguriis

capiendis maxime idoncus baberctur (Gic. div. 1,

39. Borat, od. 5, 27, 11).

Cgllenii] Mcrcurii cum eloqucntia cognationcm

nnns Horatii versus (od. 1, 10, 1) satis aperit:

»Mercuri facundc nepos Atlantis.* * '

diutius] Lege ocitis. Vouch, (spec. crit. p. 83) —

Nibil mntandum: ctenim ob causae praedictas diu

incerti erant dii minores. Sed pro »in trepidationem

et admirationem» aped Grotium cx anterioribus

Martiani Capellae lib. V.: $. 436. 593

Jove máximo disquircnte, tumultuario quae esset inquirunt. Ac tuuc ilia 436

respectans supcros universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi-*-

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum conventum superae consessionis attestor, nihil magis mihi inconsentancum

atque indecens aestiraari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusaverim mullos, aliosque defendcrirn, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fads promeriti eventus praeconia comparaverim,

nunc apud vos, superi, quís placeré immortalitatis instar ас pretium

videbatur, invita compelior scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Ñeque cnim hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium; nam absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cunctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

ctiam alios habeam qui minutiae praeceptorum et artis intimae commenta

perscripserint; inter utrumque vero columen sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui non solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatis majestate

"tonuerit, verum ctiam ipsius artis praecepta commentus libros quamplures

seculorum nisibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 437

pudor et celebrad quantum puto nominis gloria baec inchoamentorum primordia

dctrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis pracmium proficeret,

quod jubelis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vcl primora, tatnen Jove

»in trepidalione et admiration fatis] Darmstattcnsis codex factis, quo tamen

мел, uti in Darmstattensi quoque est códice. non inagis iiidigemiis quam altera lectionc a Grotio

ас tunc] lia anteriores cdiliones codiccsque in margine notata promeritis pro promeriti.

Darmstattensis et Rciclienaucnsis; male Grotius at. columen] Sic scrips! с codicibue Darmstattensi,

deprecata] Famosissiinum illud Demostbcuis ex- Reicbenauenei, aliisquc apud Oudcndorpium (ad

ordium in orationc pro corona spectare vide tur: Appui. II, p. 74) pro culmen, qnod in Grolii alio-

JtQOûTov pùv TOÏç SV^O¡JMí aáól xai Jtá- ruinquc editiouibus exstabat.

бесед 'А. т. Я. ■• accendat] Hanc lectionem praebuerunt codices

consessionis] Ita codices MonaccnsU (C), Rei- Darmstattensis , Rcichcnaucnsis, et Monaccnsis (C)

clicnaucnsis, et Darmstattcnsis; cdili confessionis , pro Grotiana accédât. Practcrea distiuetiooem rauquod

temeré Grotius in nota repetiit. tavi, puncto post imperante pósito, ne opus esset

594 Martiani Capcllae lib. V. $. 437.

cum superis imperante. Accingar igitur haec aridiora pcrcurrere, minus quidem,

quam publicitus soleo, placitura; quamquam si Pallados aures atquo

Arcadicam rationem benevolae majestalis participant assensio, ne nunc quidem

438 apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem, virtutem alii dixere, alii disciplinam. Artem vero idcirco, quia doceor;

licet Plato huic vocabulo refragetur. Virtutem autcm dicunt, qui mihi

bene dicendi scientiam inesse compererunt. Qui edisci vero dicendi intimam

rationem et percipi posse non nesciunt, fidenter me asserunt disciplinam.

Vonckii conjectura jugiter pro igitur (spec. crit.

p. 83). Primora autem servavi ut elegantius, neglecta

lectionc primordio, quam Grotius in margine posuit.

assensio] Relinxi locum ad codicis Darmstattensis

auctoritatem, cujus tameu lectioucm jam

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso

textil vel antecedentium cditionuni scripturam ne

gligentia dcpravaYcrit 5 cdidcrat cnim Arcadiam ratione

et assensionem, quuni anteriores ccrte ralionem

ct assensione liabercnt. Arcadicam autcm ra

tionem Mercurium esse, qui ipse Xôyoç et 'Eçfiijç

Xôytoç appellabatur, nioncre vis opus est.

quam alii] Utrum ara sit an non rhetorica a

multis quaesitum esse et e Cicerone (de orat. 1,

19. 2, 7) et e Quinctiliano (2, 15) constat, qui

(p. 542 Spald.) : » quidam, inquit, rlietoricen vint tantum,

quidam scientiam, sed non virtutem, quidam

usum, quidam artem quidem, sed a scientia et

virtute dijunctam, quidam etiam pravitatem qu andam

artis, id est xccxote%vLav iioinînaverunt«$

sub tilín 3 sane quam noster, apud quem non satis

apparct, quid inter artem et disciplinam intersit,

nisi banc érti6Tr¡lÁ/r¡v Graecorum, id est scientiam,

illam TÍ%vr¡v esse voluit. Ilacc cnim posteriori

aetate inter se distincta esse, apparet e Sexto Em

pírico (adv. Matbem. 2, 6): ciAXcoç ¡jlbv gevoxoá-

%a'Cx(ú vóficp ctvrï xr¡q r¿^vr¡g, aXXeoç de twv

IltcoIxcov sv 6ó<pco fióvco <pvo[iévr¡v. Ceterum

ante »disciplinam« с códice Monaccnsi (C) pro

Grotiano alteri scripsi alii.

Plato] IVimirum in Gorgia (p. 465 Stepb.), ubi

hace legimus: nr¿%vr¡v de avrrjv ov <pr¡[iL elvai

àXX k\irtaiQÍav, óri ovx £%ei Xóyov ovdèvu-~

èyco de ré%v7¡v ov xaXó, o ccv f¡ àXoyov

Jtgäyfia«, quem deinde locum ccrtatiin expresserunt

Quiuctilianus (2, 15, 25), Appulcjus (dogm.

Plat. p. 251 Oudcnd.), alifj confer ct Âstium (ad

Plat. Pbaedr. p. 550).

virtutem] Sic Crassus apud Ciccronçm (de orat.

5, 14): »est cnim cloqucntia una quaedain de summis

virtulibns; quamquam sunt oinnes virtutes acquales

ct parcs, sed tamen est species alia niagis

alia form osa ct illustris; sicut bacc vis, quae scien

tiam complexa rcriiin sensa mentis ct consilia sic

verbis explicat, ut eos qui audiunt quoeunque incubiiCi-

it possit impeliere.*

bene dicendi] Viilgata liaec est per veterum

Scholas definitio, quae apud Quinctilianum compluribus

locis exslat (2, 15, 54. 5, 10, 54. 7, 5,

12). Ilermagorae deberi videtur Spaldingio (T. I,

p. 5G1), sed ct Xcnocratis fuisse ct Stoicorum

monet ibidem (conf. Sext. Emp. adv. Math. 2, 0$

p. 280 Fabr.).

Martiani Capellae lib. V. §. 439.

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.

Officium vero meum est diccre apposite ad persuadendum ; finis per- 439

suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis

attestor, cujus etiam exemplis me per omues insinuó praeceptionis ductus

consequenter usuram.

UBI ET UNDE.

Materies autem duplex est mihi: ubi et unde fiat oratio. Ubi, quum

ipsius membra aggrcdior quaestionis; unde, quum res inventae verbaque 440

sociantur.

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum na- 441

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ciofficium]

Cicero (de invent 1, 5): »officium au- verba (de invent. 1, 5): «materiam artis cam dicitcm

ejus facultatis videtur esse, diccre apposite ad mus, in qua omnia ars, et ca facultas, quae conpersuadendum;

finis, persuadera dictione. Inter ficitur ex arte, versa t nr. «

officium autem et finem hoc interest, quod in offi- ubi et wide] Marius Yictorinus (ad Cic. de incio

, quid fieri; in fine, quid officio conveniat, con- vent. p. 99 Pith.): »verum quod ait earn dicimus

sideratur«; atqnc iisdem fere verbis alio loco (de ostendit artis omncm materiam in dnobas esse, id

orat. 1, 31) »oratoris officium esse« ait »diccre ad est in со ubi facit aliquid et in со unde facit. Utpersuadendum

accommodate « (addc Quinctil. 2, 15, puta fabri materia est in со ubi facit, id est ferrum

2; p. 545 Spalding.). Eodem redit Aristotelis de- quod tundit; est item fabri materia in eo unde

fiuitio (rhetor. 1, 2): »è6xi <f r¡ 'çTjTOQixr] ôvva- facit, id est malleus quo tundit — sic et materia

(UÇ Jfeçi sxaÖxov Tov &ecoor¡6ac то èvôe%ô- rhetoricae artis potest in eo esse ubi facit, id est

fievov Jtl&aviv.* y* d^lihcr^mcyjile^iinstratione. judicial! ; potest

persuadere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit et in со esse unde facit, id est in argunientis ,

pro persuadendi in editis, addicuntque codices Mo- quaestionibus, et in reliquia materiae necessariis. «

nacensis (C) et Darmstattensis. Ccterum in sequentibus ante auum ipsius sustuli

materies] Pronto (II, p. 481 Maji): »materies*, ut, quod in editis erat, codicis Monacensia (C)

inquit, »animi est, materia arboris; et materies auctoritate.

qualitas ingenii, materia fabris apta»; sed liane quaestio] Inserui autem e codicibns Monacenei

diiTcrentiam minime servari ipsius Ciceronis decent (С) et Darmstattensi. Distinctio ipsa ab Hermagora

50*

396 Martiani Capellae lib. V. $. 441.

ceronis, utrum interfecerit patrem Roscáis; infinita est, quae generaliter

quacrit utrum sit aliquid appetendum, ut an philosophanduin sit in Horteusio

disputatur. In superiore autem crebro assidueque colluctor, atque

cam Graecis placuit vttô&eôtv nominari. Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quuin otium ac disputationes aggrcdior:

licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

repetcnda est, quem Cicero (de invent. I . С ) testatur

«oratoria materiam in causam et

divisissc, et causam qnidem dicere rem quae habeat

in se controversiam ir

autem earn appellare, qnae certarnm personarum

interpositione careat« ; sed ipse postmodo

mal и it (de oral. 2, 10) duo prima genera

пит esse, in qnibns eloqacntia vcrsarctur,

infinitum, alteram cerium, et infinitum

in Hortensie] Cicero (de divin. 2, 1): »coborphiae

stadiom eo libro qui est inscriptos Horten

sias. « Fragmentorum nnmernm band exigaum inrsonarnm

certarum interpositione — auaestionem venios apud Orellium (T. V, P. П, p. 479 seqn.).

otium] ^%oXrtv. Est autem 6%oZrt disputalio.

quae per otium exercetur. Cicero paradosis: »quod

vix in gvmnasiis et in otio stoici probant « Grot.

— Paulo ante restituí e codicibus Monacensi (C),

Reicbcnanensi, et Darmstattenei » tunc л pro Gro

in quo aliquid generatim qnaererctnr, boc modo: tiano • <«»»«,• mallem antem invenissem codicem,

expetendane esset eloquenlia? expetendi bonorcs? qui praeterea in infinita praeberet, certe ablativos

cerium autem, in quo quid in personis, ct in eon- absolutos infinita—vindicantt

st iluta re et definita quaereretur«; eademquc Quine- potest

tib'ani est ratio (5, S, ö ; p. 463), qui: ■ com cuit, thesis] boc testimonio suo Cicero

inqnit, auaestiones esse ant infinitas aut finitas, (orat. 14): » orator, non Ule vulgaris, sed bic exed-

Infinitac snnt quae remotis personis et teiuporibus lens, a propriis personis et temporibiis semper,

ct locis cctcrisqne siroilibus in utramque partem si potest, avocat controversiam; latins enim dc

r, quod Grace! -&s6lv dicunt, Cicero pro- genere quam dc parte disceptarc licet, at quod in

posit urn; finitae antem sunt ex complexu rerum, universo sit probatum, id in parte sit

pcrsonarnm, temporam, cctcrortimqae; bae vsto&é- cesse» 5 baec ipsa enim quaestio »a propriis pcr-

6eiç a Graecis dicantar, causae а nostris.« Adde sonis et temporibus ad universi generis orationem

Augustiuam (princ. rbet. p. 291 Pitb.): »Duo sunt tradacta« codera teste appellatnr \)è6iÇ' Addc

primi et quasi generales civilian! quacstionam modi, eondem alio loco (ibid. 53): »sunt maxime lumînoalter

tli e sis alter hypothesis

eis ; nos priori nomen si Graecum (lege

dare non possumus*, ne posteriori

a Grae-

partes duae, qua

dixi Graeci appellant -&è6iVy et

quam videamur dédisse; quippe controversiam di- (2, 4, 24): »Tlieses autem, quae sumuulur ex re

clinas, quod nomen tara in tbesin quam in bypo- rum comparationc, mire sunt ad exercitationem dicendi

speciosae atque liberes, quae vel ad soadendi

potest caderc. cet.

Martiani Capellae lib. V. $. 441. 597

elatius anhelanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentía ministrará.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ас pro Milone similiter, an mundus

prüden lia gubernctur? Denique e meis sectatoribus quidam acri ad in od um ас

subtilissiiria rationc commoti nullam esse attestantur hypotbesim, quaestioaem

cuneta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestiones poterunt applicari.

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAL

Jam yero partes officii mei quinqué esse non dubium est; nam est in- 442

ventio, dispositio, elocutio, memoria, pronunciado. Judicatio enim, quae a

rant plurimum •, ubi fide Spaldinginm (p. 280).

atdielanli] Pronunciando <

ut apud Persium (1, 14):

• Grunde aliquid (juod

de provideutia loens est. Еа

et Ьас pro illa Cicero ipse qnam saepissinie

Dtitur (acad. 1, 8; de leg. 1, 23; X D. 2,

28 et 72).

cuítela quae] Lege -cunefaque quae* : error ex

. Grot. —

jj CtcerODCm bic qutMjuc шишог)

locU (de о rat. 1 , 57 et Brat. 78) oratori

amentatas hastas tribuerat.

Scatn-iana] Monaccnsis (C) Scaurina, neqae

aliter jam Patricias (ad Cic ora t. fragia. Ш, 2;

p. 1005 G raer.) ара

maliens tuetur (comm. art. Donati p. 108) et aliarum

forraarum analogía, quas Sollerter congessit

Spaldingius (de oratione Xarcelliana in Wolfii .

antiqa. stud. I, p. 4 sequ.).

ubi de Arin is Sardi usure agebatur, quam Scauri

libídine ad mortem comp ulsam esse arguebant (II,

2} p. 260 Orcll.j.

In illa enim oratione (50 seqn.) in-

, |wiKUM quia e

quinqué ] Tot etiam Cicero (i rivent. 1 , 7 ; de

о rat. 1, 31) partes rhetoricae statuit, qnas a Grac

éis toya TOV qt.TOQOÇ vocari Curius Fortunatia-

паз (Pitboci rbetor. p. 58) tradit. Sulpicius Victor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum officia oratoris enumerat

•intcllectionem, inventionem, dispositioncm. «

Plura dabit Quincüliauns (5, 5).

jV«Aca/i\>]~-Çuinclûianns (5, 5, 5): »Iiis adjesextam

partem, ¡ta ut imentioni juquia

deinde judicare. Ego porro

credo cum qui non judieavit Et Cicero quidem in

rhetoricis judicium subjecit inventioni , mihi au tern

adeo tribus primis partibus ridetur esse permixtum

(nam neqae dispositio sine eo neqae eloevtio fuerit),

598 Martiani Capellae lib. V. §. 442.

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non

potcrit rite censeri; licet quid dicendum quidve silcndum sit dispensado ju

dications examinet. Inventio est quaestionum argumentoruinque sagax iovestigatrixque

comprehensio; dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elocutio,

quae arripit verba vol propria vcl translata, quaeque nova facit veteraque

componit; memoria firma rerum vcrborumque custodia est; pronunciado

vocis, motus, gestusque pro rertim vcrborumque dignitatc moderado. Sed ex

his inventioncm certum est esse potissimam, cujus opus est causae quaestioncs

excutcre et argumenta probatu idónea repcrire. • •

DE QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliac

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,

ut pronnncialionem quoquc те! plnrímnm ex eo Spald.) consulucris, videbis liaec a nostra presse

muttiari putem«; quo de loco confer quae dispu- exscripta esse.

Urit Schiitzius (ia optiscul. p. 251 sequ.). esse potissimam] Paritcr Ciceroni (de inv. 1,

inventio] Cicero (inv. 1, 7) inventionem appel- 59): »inventio prima et maxima est pars rhetoricac.«

lat »exeogitationem remm verarum ant vcrisimilinm, quaestionum] Cnriiis Fortnnatianiis (p. G6 Pith.)

quae causam probabilcm reddant«; qnem pleriquc octo quaestionum species ponit: »generalem, spescquuntnr.

Nostram definitionem Pitlioeus (rbctor. cialein; principalcm, incidentem; volnntariam, nep.

556) Isidoro quoquc tribuit, sed in ipso illins ccssariam; accidentem, erraticam.« Vocabulo prinopere

nulla ejus vestigia exstant. Unde nostcr bau- cipalis in simili causa utitur Cicero (de fato 1):

serit, prorsus ignoro, praescrtim propter innsita- »causarum aliac sunt perfectae et principales, aliae

tum vocabulum invesligatrix , quod Graecam ort- adjuvantes et proximac.« Paulo aliter Quinctiliaginein

sapcrc videtur, ut apud Ciceroncin (invent, nus (3, 6, 7): »aliac (quaestioncs) snnt propriae

1, 1. 2. 4) dominatrix, imitatrix , moderamx** causarum, de quibus ferenda sciitentia est, aliae

apud Quinctilianum (2, 18, 21) ymeulrix , i»di- adduclae extrinsccus, aliquid tarnen ad summam

catrix , enunciatrix. causae confercntes, vclut auxilia quaedam.«

verborumque] Ita melius in codrce Monaccnsi constitutiones] Cicero (dc invent. 1, 8): »cam

(deorat. orat. 17), Auctorcm ad Hcrcnn'iim appellamus.« Quinctilianus (3, 6, 2): »qnod nos

(5, H et 18), et Quinctilianum (11,3; pag. 529 slatum, id quidam constilutionem vocant, aliî

Martiani Capellae lib. V. 443. 399

dum argumenta vol scripta refutando in plures causa deducitur quacstiones;

ut sit principalis, utruHi Clodium jure occiderit Miloj incidens, uter utri

insidias comparant. ^ ' •

DE STATIBUS, et UNDE NASCAJNTUJL,

Principales igitur status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit. 441

An sit, conjectura est, ut: an patrem Rosci lis occiderit. Quid sit¿ finis, ut:

an majcstatem minuerit Cornelius. Quale sit, qualitas, ut: an Saturai nus jure

• . ¡

slionem, alii id qnod ex i/uaestione apparcat; The- vim habere atqne id esse quod adversarius crimiodorns

generale caput, id est x€<páXaiOV yevi- netur; aut si neque dé facto ncque de facti appclxcÓtcctov

, ad qnod referantup omnia.*

numero tres] Prorsue cam nostra consentit «lulius

Severianus (p. 507 Pith.), modo verba ejus

cum Capperonerio (ant. rbeL lat. p. 539) sic lt-gas:

• status tres sunt: ubi quod a te factum objicitnr

negas, conjectura est} ubi quid a te factum f uteri*

et negas earn vim nominis habere quam adversarius

criminatur, finis est} at si neque dc facto neque

r, sed ei jure factum contendis,

r.« Praeivit Cicero in iis quae

provectiorc actate scripsit, ot de oratore (1, 51):

»quiilquid iu controversiam veniat, in eo quaeri

soleré aut factumne sit, aut si t>st factum quale

sit, aut ctiam quo nomine vocctur, aut, quod

nonnulli addunt, rectene factum vidcalur« $ et alio

loco (orat. 14): »quidquid est quod iu controversia

aut in contentione vcrsetur, in eo aut sitne aut

quid sit aut quale sit quaeritur; sitne, signis;

quid sit, deünilionibus; quale sit, recti pravique

parlibus«; et omnium explicatiesimc (partit, ora

tor. 29): »in omnibus igitur *

t, ex quibus unus aliquis

i, ad resUtendura; nam aut

ita constituenduui est, ut id quod objieitur factum

ncges, aut illud quod factum fateare neges earn

latione ambigi potest, id quod arguare neges tale

esse quale Hie dicat, ct rectum esse quod feceris

defendas. Ita primus ille status ct

conflictio cum adversario conjectura qiiadam,

scciindus autem definitione atque descriptions aut

inforumtione verbi, tertius aequi et veri et recti et

humani ad ignosceiidiim disputatione tractandiis est«

cet. Д1п ut Cassiodorus (p. 537), Sulpicius Victor

(p. 2o0), Isidorus (2, 5, 2) primum distinguunt sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in ratio

nale л ero genere conjecturant , finem , qualitalem,

iranslationem $ at Iii cum ipso Cicerone juvene (de

invent. 1, 8 scqu.) Hcraiagoram scquuntur, unde

cur Martianus discesscrit, statim cxponctur. De reliquis

reliquorum scutentiis, quarum vix numerus

íuíri potest, cruditissuue disputai Quinctilianue (3,

6, 29 sequ.), quem, qui plura de statibus scire

cupicrit, omnino adeat.

Hoacius] Trium geucrum tria exempta a Cice.

ronis orationibus repetuntur; quarum exstant duac

pro S. Roscio Amerino et pro C. Babirio perduelliuuis

reo, tcrtia pro C. Cornelio intercidit nec

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pediaui argumcntie

scholiisque supcrsunt

majestaiem] Auctor ad Hcrcnnium (2, 12):

400 Martianï Capellae lib. V. §. 444.

necatus sit. Sed ne forsan moveat, quod praetereo quartum statum, quem

Hermagoras invcnit, subtilior ratio est eura non statum, sed partem diccre

445 qualitativ, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intentio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni negatio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus nascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum açtionum acies ordinata consistât. Sed

facile est videre, quid objecto crimini respondeatur ; illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum, ut: hominem occidisti j an nomen facti, ut:

»Majestäten» is minuit qui amplitudincm civitatis

detrimento afTicit« Adde Cicerone m (de invent. 2,

17; de oral. 2, 25. 49; partit. 30), Qoinctilianum

(7, 3, 3G), et Tacitnm (annal. 1, 72).

Saturninas] Eodem exemple utitur Quinctilianus

(5, 11, G). Enm en ¡m occidisse arguebatnr

C. Rabirius (Sucton. Caes. 12. Dio Case. 37, 26).

ijuartum statum] Nimirum translationis (§. 453),

quem vel Cicero (de invent. 1, 11) tribus reliquis

subjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 13) et ipse

ad ifuafitatem transferre videtur (confer eundem et

3, 6, 68).

Hermagoras] Meminerunt ejns et Strabo (13,

p. 621 Casauh.): »'EQ(iayÔQaç ó ràç çrjroçixàç

zé%vccç ÔvyyQc'opaç», et Quinctilianus passim; sed

ut dno ejusdem nominis bomines distingitendi eint,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5, 1, 18) non multo ante Qui ne tilia num. Hermagorac

disciplinant inprimis exponit Aurelius Au*

gustinns (p. 203 ecqu. Pith.). ■*• <■»»

¡><-r intention píii] Ciee r<> (de invent. 1, 8): » con

sintió est prima conflictio cansarum ex depuhione

mtenlionis profecta hoc modo: f'ecisti — non fcei,

aut: jure feci.* Anctor ad Ilcrennium (1, 17 ):

»ex intentione et infitiatione judicatio constituida

hoc modo: intentio: occidisti Ajacem; infitiatio: non

occidi; judicatio: occideritne.« Alteram хата<рсс-

6iv, alteram àrtb<p<x6iv Gracce dici monct Augu

stinus (p. 294) quern confer. Cetcrum reetc Qnictilianus

(5, 9, 1) intentionem et depulsionem ad

judicialis generis officia restrinxit.

depulsio est] Vernum a Gt'otio omissum с codice

Monacensi (С) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topic. 25): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Gracce 6rá6tg dícitur, Latine appellctur status ; in

quo prim и m insistit quasi ad repugnandum

gressa defensio.« Isidoras (orig. 2, 5; 1):

apud rhetorcs ea res dicitur in qua causa consistit,

id est constituiio. Graeci autem statum a contentione

CtaÓiV dicunt; Latini autem non solum ft

pugna per quam cxpugnarent propositioucm adversarii,

Bed quod in eo pars utraque consistit.* Steh

6iç cnim Graece vcl stationem significare potest vel

discordiam; nndc et Quinctilianus (3, 6,4) dubitantcr:

»quae appellatio dicitur docta vel ex c*

quod ibi sit primus causae congressus , vel quod

in hoc caesa consistât.* ■ . • i . ■ .,

Martiani Capellae lib, V. §, 445. 401

homicitlium fecisti; et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectione

si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei nomen

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunquc homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

exsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget; non feci homicidium; utrum "'.*■•

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non

vocetur. Est igitur inlendendum illud quod factum est, ut, si id negaverit

adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis excluserit,

intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 446

sibi vcl oportuisse faceré dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de re,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni faceré licuisset? de actione: an

eervo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat con*

conjectura erit] Sic codices Rcicbenancnsis et non oportuisset. Est enïm aliquid , quod non opor-

I Darmstattcnsis pro Grotiana lectione conjeclurae. teat, etiam si licet: quidquid vero non licet, certe

Supra quoque qnod Grotius excudi vel jusscrat vcl non oportet. «

passus erat liceat pro licet, ex anterioribus edi- addiclo] Quinctilîanus in declaniationc III: »in

tionibus correxi; moi tanicn quod sequitur apud addicto, ac paene servo et vix libero.» Grot, Con»

Grotium nescias corrígele nolui, licet in anterio- fier GeUiiim (20, i extr.): »nisi dissolverent, ad

ribus nescies exstiterit. practorcm vocabantur et ab со, quibus crant judityranni

interfectio] Celcbcrrimum lioc in rbe- cati, addicébantiir , nervo quoque aut compedibus

tomín scholis argumentum, quod ex Liiciani tyran- vinciebantur.« Exempta etiam apud Ciccroncm (de

nicida et ex Latinorum declamationibus, -quae ex- ora t. 2, 63; pro Fîacco 20). DiOerentiam addicti

staut, apparct Adde vel Ciccroncm (de invent. 2, ci servi perspicue expoeuit Quinetilianus (7, 5, 27)

49). Plura dabunt Meursius (Thcin. Attic. 2, 15) uude boc quoque videmus, saepius declamandi ar

el Petitus (leg. Àtt. p. 515 — 316). gumentum ab bujus conditionis ambiguîtate désuni«

licuisse] Cicero (pro Cornclio Balbo 5): »si turn esse (confer et decl. 511); materiam vetustisdenique

aliquîd, qnod non contra ac liceret factum sima Ronianoriini historia praebere poterat.

diccretor, sed contra atque operieret, tarnen esset an habere] Hoc quoque scliolaslicuin argumentum

oiiinis cjiisinodi rcprcbensio a vobis, judices, repu- fuisse vide tur, ansa fortasse ab Aescliinis orationc

dianda. Липе vero quid dicitur? quid ait accusa tor? in ¡Timarclium rcpetita. Apud Planum Yictorintiut

fceisse Pompcjum quod ci faceré non licueritl quod (p. 228 Pilb.) inter alias leges, quibus ejusmodi

gravius est, quam si id factum ab eo diccrct, quod coutrovcrsiac nitcbautur, ctbaccest: »impudicus ne

¡>i

402 Martiani Capcllae lib. V. $. 446.

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,

ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam

cognoscit, propositum habet efficcre aliquid, id est aut damnare aliquem

aut absolvere.

DE GENERIBUS AUDITORUM ET CAUSARUM.

Auditoris autem sunt tria genera: unura ejus qui secundum acquitatcm

aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honéstate vel utilitatc

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectat;

concionetur.« Similis exstat apud M. Seneyam (controv.

V. 35): »für concionc probibcatur. « Ignominiosus

autem Lie est qui Graecis ctTifioç.

auae species] MS. »quae status qualitatis trans

latio nominatur.« Forte «qui status qualitatis trans

latio nominatur.« GnOT. — Omnino non intellcxit

Martianum, qui modo (§. Aii) translalionem statuin

esse negavcrat ct inter qualitatis species fê

taient! Nostrum pro rs и s confirmât Aquila Roinanus

(p. 155 H и h nkeii.).

translatio] Cicero (de invent. 1, 8): »omni s res

. . . aut facti aut nomiuis aut generis aut actionis

conduct qiiacstioncui .... at quum causa ex со

pendet, quod non aut is agere videtur quem opor

tet, aut non cum со quiciim oportet, aut non apnd

quos, quo teuiporc, qua lege, qua poena oportet,

translativa dicitnr constitution quia translationis ct

commutationis actio indigcre videtur. « Eandem pluribus

ox [io suit alio loco (invent. 2, 19), quem nupcr

cgrcgic ut assolct iilustravit Platnerus (progr. de

partib. libror. Cic. rhetor, quae ad jus spect. Marl).

1 829. cap. 2), vir, qui juris scientiam cum insigni

utriusouc linguae peritia ita cumulât, ut Crasso

ПН apud Ciccroncm nou tan tum comparar!, sed

etiaro ftcfjuijicrari mérito possit •Auionis controversiam

« Quinctilianus quoqiic appcllat (5, 15, 8

coll. 7, 5, 1). Graeco vocabulo est (iStâXr^iç

sive [хетабтабед, quam certatim illustrant Curius

Fortunatianus (p. 51 Pith.), Sulpicius Victor (p.

2C2), Augustinus (p. 294); eadem vero in jure

Attico Ладаурсарг/, quae Latinis alias praescriptin ;

u nde Quinctilianus (3, G, 72): »annon praescriptionés,

ctiam in quibus maxime videtur manifesta

translatio, casdem omnes species babent« cet. ubi

vid. Spaldingiiis (p. 527). Addc Mariuoi Victorinnin

(p. 207 Pith.)-. » Translationen» non intclliganitis

formam esse status legalis; praesañptionem vero

eandem appcllari posse ct eandem exceptionem, scd

ab oratoribus«, ubi oratorcs rbctoribus sive tecbnicis

opponuntur. De praescriptione sive r(açuygcupï]

vide eundem Plalnerum (Process und Kla

gen bei den Attibern I, p. 138— 160).

ut sola] Hoc restituí ex ahterioribus editionibus

pro Grotiano et sola. Paritcr infra restituí e/ficere

aliquid pro aliud, codicibus queque Darnistattcnsi

et Rcicbenauensi addicentibus. Sic Cicero (partit. I

3), quern locum sequen tili ns qiioquc adbibcrc possis:

»aut ansciiltator est modo qui audit aut disceptator,

id est rei scntcntiaeqnc moderator; ita

ut aut delcctetur aut statuât aliauid. Statuit autem

Martiani Capellac lib. V. §. 447. 405

tertium genus ejus est qui facti honéstatelo vel turpitudinem libera aestimationc

perpenditj hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt

tria eausarum genera, quae hypothesi contincntur, id est judiciale, delibcrativum,

ct demonstrativum. Sed quum omnes praedictarura rerum auditores 418

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorura.

Nam et judex, cujus officium est damnare reum vel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam, dubitat quo modo utatur

officio; et qui délibérât, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudctur, aestimanti conlemplatione dispensât. Sed quum

in divcrsum baec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

quemadniodum teniporibus variantur. Nam deliberatio futuri tantum tcmporis

conduct quacstionein, ut si delibere* Cato, an se debeat, ne victorem adspiciat

Cacsarom, trucidarc. At vero judiciale genus tarn praeteriti quam futuri nonnunquam

temporis invenitfcr; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur. Lau

de practerítís, ut judex, aut dc futuris, ut senatus.

Sic tria sunt genera, judicii, deliberation^, exornationis,

quae quia in laudationes maxime confertur,

proprium habet jam ex со nomen.«

{tía eausarum genera] Primus liorum auctor,

ut vide tur, Aristoteles fuit (rlietor. 1, 3 et 4),

iccuti sunt Cicero ct plurîmt alii; quae qui de fendun

t, inquit Quinctilianus (3,4, 6), »(ria faciunt

genera awlttorum: unum quod ad deleclalionem

conveniat, alterum quod consilium accipiat, tertium

quod de causis judiect.« Ceterum non video cur

Grotius feminine genere scripserit judicialis , deliberaliua

, demonslraliva ¡ equidem cx antcrioribus

nentrum reposui, ut est apud Ciceronem (dé in

vent. 1, i>).

officii] Lege cum MS. officio. Grot. — Eandem

Icctioncm pracbet quidem Darmstattensis codex:

sed vulgata unicc j: raes tat j dubitant enim dc offi

cio suo, non ut ab со disccdant, sed ut nesciant,

quomodo exscquantur.

turn illud] In editis legebatur tunc — attendimus

— varientur, quae Mouaccnsis codicis (C) auctoritate

correxi.

deliberatio] Eadem n'oster infra (§. 466), unde

simnl videmus deliberativum genus antiqnis rlietoribus

(Cur. Fortun. p. 41. Mar. Victoriu, in Cic.

p. 147. Alcuin. p. 370 Pitb.) ctiam consilii nomine

appellatum esse. Sic Juveualis (1, IS):

»et nos

Consilium dedimus Sullae , privatus ut altum

Donniret«

înprimîs autem Luc pertinent »grandia morituri Catonis

verba л apud Persium (3, 4S), quae rcctc

Koenigius cxplicat »orationem Catonis verbis sublimibus

claboratam, in qua dclibcrabat Cato, utruin

mortem sibi conscisceret an servi tutem pa tere tur. «

Si *

404 Martiani Capellae lib. V. $. 448.

dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem acquitalis imperio, aliud

laudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum. Accedit

quod in judiciali genere ambigú cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

quisque tarn de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultât vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

449 blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se damnandum non esse re

sponded et utrum damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti objectione

nascitur intentio, ut si cidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

manet judicis, aut certe facti nomen, non ipsum crimen intendere. Cavendum

aequo, ne, quum lex ulla vel scriptura in causa*tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascenderé peregrinum; sed illud

potius dicenduiri: murum ascendisti, ut, si negavcrit, non sit pugna de lege,

sed de facto , cui accedit lex ; si confessus ex facto , tunc contra legem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con-

4ö0 tineat quaestionemj hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,

quos status asserui, alios quatuor vel quinqué de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineant, tamen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

novella Mandimentâ] Pancgyricos íntclligas, qnl non potest, quia Ьос ad judicis officium pertinct.

imperatoribus non modo absentibus verum etiam lex te murum] Exemplura boc noster e Cicerone

praescntibus diccbantur. (dc orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 6; p. 142

certe facti] Grotius in margine certi; sed altius Spald.) repetiit.

mendum insidcre vkletur; Tide nclcgendum sit: »non de scripti] Hi sunt quos alios legales appellare

ipsnm crimen aut certe facti nomen intendere.« supra (ad §.444) monni, quorum quinqué species

Spoliasse Siciliam Verrem accus ator intendere po- faciunt casdem quas noster infra (§. 462), ubi pi ига

test, quia in facto positam est; damnandum esse^ de äs monebuntor.

Martiani Capellae lib. V. §. 450. 4Ш

recital legem vel aliquam scripti formam. Id autem, quod probatur, status

est, qui ex primo conflictu semper exsistitj ceterae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendao.

QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR.

..N\.

Sic igitur inveniendi status" facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 4öt

ñeque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occident? in quo statu erit conjectura. Sed quum

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum negatur,

sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium,

sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplex ve

sit. Nam potest unum atque idem factum propter varias causas videri probabilc,

ut hoc idem, quod insidiatorera occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succensum se interemisso

memorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, sed divcrsae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

conflicln] Ciccronie haec тсгЬа sunt (invent. 1, jüngere: »Conjecturae status ex negatione, per

8), quae tamcn Quinctilianus (3, в, 4) reprebendit. quem facíanme sit quaeritur; conjectura appellata,

admissi \ Nimiran facti, pro commissi. Non quia conjieiendo et argumentando ad veritatem ne-

Justinus sotena (43, S; p. 394 Gron.) » admit tere cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

facinus« scripsit; sed Ciceronianum (de fin. i, i) quae ponuntur in cansa non ipsa sunt crimina, sed

etiam est: »quod semcl admissnm coerceri.« criminum signa. Ut si reus sit dires adolcscens,

non occiderit] Optimo Augustinus (p. 294. 393 affectatae tyrannidis, qnod arcem praeteriens fleat.

Pith.): »E duobus, diclo et responso, те1 intentione Non enim quod illam transeat, vel qnod fleat,

et negatione media nasettur quaestio hoc modo: crimen est; sed haec signa sunt, qnare tyranniintentio

est occidisti; negatio non occidi; quaestio dem affectare videatur. Dividitur conjectura per*

an occiderit?» fecta loeis his: probationum expetîtionc, facúltate,

conjectura] Si de veritate fácti quaerítur, con- volúntate, a summo ad imum, aliquando jure abjeetnris

utitur orator (Cic. de invent. 1, 8). Ube- soluto, derivatione, veri simili probatione.«

rius hac de re Sulpicius Victor (in Pith, rhetor. occiderit Milo] Ita filonacensis (C), non occip.

230); cujus verba operac pretium erit hic sob- derat, ut in editis.

406 Martiani Capellac lib. V. §. 4oi.

intentioni non jus facti, sed negatio uominis opponatur, quam vis ncgatio depulsionis

vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum, sed

nomen facti destruitur; ut in hoc: adullerii actio sit j quum repudiata uxore

stupratorem qui rcpudiaverat maritus invenit, accusât adulterii; reus contradicit,

nec factum uegat, sed adulterii nomen cxcludit, et quaeritur quid sit

452 adultcrium, quod est dcfinitivae controversiac. ïgitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque ctiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto cri mini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia de

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuncupandum. In quo

ctiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, scd ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitione tractandum, id est, et

nominis] Sequitur apud Grotium: .ut adulte- G, 58 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

rium non fee! «5 ad quae observât: »Hac quatuor alta] Hone lectïonem jam G ro tins ad margiiiem

voces in meo códice desunt, ctiam in Lugdu- posuit, legiturque in Rciclienauensi , DarmsfaUcnsi,

nensi et Basüecnsi, et sane verisimile est non ct aliis libris scriptis ab Oudcndorpio (ad Appui,

esse bic germina. « Ñeque in anterioribus editioni- I. p. 245) laudatis, pro alia in edítis. Intclligc rebus

Icguntur, quare omisi. conditam, ut apud Virgil i uní (Acn. 1, 209):

definitivae controversial] Cicero (de inv. 2, 17): » píemete altum corde dolorem*;

» Quum est uominis controversia, quia vis vocabuli et »allissima eruditio« apud Plinium Secundum

dcfiiiieiitla verbis est, constitutio definitiva dicitur.« (episL 4, 30, i).

(Add. Quinctil. 7, 3, 11} p. 92 Spahl.). utraque] Utraque dixit adverbiali forma: ut

objecto crimini] Codex quidem Monaccnsis (C) eniin utrinque, quum bine et illine respondit, et

»objectio ci-iininis«; sed perperam, quia pericu- utrobique, quum bic et illic; sie utraque quum bac

lum sequitur, quod in omni criminatione summum et illac. Скот. — Equidcm hoc adjectivum ad noest.

Excinplum, quod additur, de sacrilegio adbt- men definitione refero. De facto enim utraque debuit

et Cicero Çdc invent, 1, 9): »si quis sacrum finit tone , »quid sit sacrilegium, et quid furtum«

cx privato surripuerit, utrum fur an sacrilcgus sit tractandum esse dicit. Cicero ad idem cxcmplum

jiidicaniliis.ii Paulo aliter Quinetilianus (5, 10, observât: »neecssc crít definiré utrumque , quid sit

59): »privatani pecuuiam sustulisti, sed quia de fur, quid sacrilegus« , itaque nee illa lectione opas

templo, non furtum sed sacrilegium est« (adde 3, erif, quam in margine posait Grotius: »in utroque.«

Martiani Capellae üb. V. $. 455. Í07

quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate diccndum, cujus 4o3

multiplex natura divisionem partium primo dcsiderat, ut ea decursa singularum

proprictas explicetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est.

De re, quum ejus facti, qaod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oportcat disceptatur, ut an jure Clodium Milo jugulaverit,

vel an domus Tullio rcstitucnda fuerit. De actione autem, quum quacritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum ; quae pars quoniam juris aequitate

perpenditur, recte earn in species qualitatis sublilius aggregamus, aliam

autem, quam Hermagoras quasi Constitutionen! novam a qualitate distinguere

et translalionem vel praescriptionem vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: practeriti juridicialis, 4o4

futuri negotialis. Qualitas in utroque juris assertio est; in juridiciali naturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asserta versantur. Juridicialis autem dividitur

in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

natura et jure défendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

reperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut faceré deberet, allegat:

ut quum Milo non potest dicere homincin lieuisse jugulari, causam

nunc de qualitate] Vulgo praemíttebatur inserí- quoniam nulla translatio id est praescriptio sine

ptio: »Qualitas est quum qualis sit quaeritur«, Gro- lege potest esse.«

tio tarnen recte notante : »Titulus hic ex Dialéctica a qualitate\ Correxi lecum in editis corrnptnm

hue translatus, sed perperam«; quapropter quum e códice Monacensi (C), tarn a qualitate pro aut

a códice qiioqiie Darmstattensi cam abesse vidis- qualilatem, quam praescriptionem pro perscriptiosein,

omittendam ccusui. Item scribeudo. De praescriptionc supra jam cgî

Hermagoras ] De со supra, jam actum est (ad (ad §.446).

§. 444). Translations cum inventorem ct Cicero juridicialis~\ Restituí vocem praeteriti, quam

appellat (dc invent, i, II) et Qiiinctilianus (3, 6, Grotius iterare neglcxerat, e codicibus Monacensi

60), quanqnam semina ejus quaedam cilra nomcn (C) et Darmstattensi. Praeterea monendum, paulo

ipsum apud Aristotclcm repcriantur (confer Spald. ante pro posterius Groliiim margin! adscripsissc pop.

520). Adde et Curium Fortiinatianum (p. 4S sterior, quod tarnen non placet.

Pith.): «rationales status secundum Hermajoram dividitur] Hace distribu tio apnd Auctorcm ad

quatuor, conjectura, finis, qualitas, ct translatio; Hercnnium(I, IS) et Ciccroncm (dc invent. 1, li.

ted translalionem tantlindem accipimus legalem, 2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum

408 Martiani Capellae lib. V. §. AM.

occidendi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: rclationem, remotionem, comparationem, concessionem.

4oo Relatio est, quum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

436 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Rcmotio

est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab со qui percellitur

removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tarn senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensum est. Áccusatus coutradicit

et crimen objectum removct in quaestorem. In aliud autem removct,

si' morbo tardatus in infortunium suum causam removeat tarditatis. llemoin

omnium manibus versen tur, exscribcre ipsa ne- qui perculit, modo ibi dc accusatore sermo esset ¡

cessariuni non fuit. sed quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Horaassumtivae]

Grotius edidit assumptive sicnt an- tia percellere interfectorcs suos amplius non pos

teriores, corrcxit lamen in notis, adstipulantc nunc crint, cautiiis duxi servare pertulit, quia perferre

códice Rcicbenaiicnsi. Sed practerca vide nc illinc etiam de patiendo dici potest.

pro illic legend um sit. foederis] Numantini, de quo et Cicero (Brut.

relatio] Auctori ^d Hcrennium (1, IS) est 27). Plnra dabit Plutarch us (in vita Tib. Gracchi),

translation nostcr cum Cicerone facit, quocum et Vcllejus (2, i, 3), Appianus (Hispan. 83), alii

Orcstis (de invent. 1, 13) ct Horatii (ibidem 2, 26) Cclcbratiim rbetoribus argumentum fuisse probat

cxeinplum commune habet. Utroque et Quinctilia- QuinctUianus (3, 8, 3. 7, 4, 12).

nus saepissime utitur (3,6, 76. 3, 11,4. 4, allerius vitio] Dclevi auetoritate codieum Darm-

2, 7. S, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prae- stattensis et Monaccusis (C) illud quid, quod scscrtiin

quum ipse Cicero (pro Mil. 3) bujus cau- quitur apnd Grot ■um, siquidem factum praccedit.

sam cum ilia Horatii (apud Livium 1, 26) com- legatus] Huic quoque cxcmplo ansam dedit

paraverit. Cicero (de invent. 2, 29): »cansae remotionis boe

qui percellitur] Reus, ó ÔUûxÔfUVOÇ. Gnoi. nobis exemple sit: Rhodii quosdam legarunt Alhe-

— Percellere idem est quod in capitis discrimen nas. Lcgatis quaestores sumtum, quern oportcbat

addncet e, ut sacpc apud Taciturn (ann. 4, 31. 14, dari, non dedernnt Legati profccti non sunt. Ac-

57-, hist. 2, 54. 3, 36). Eandem ob causam et cusantur.. Sed propius ad nostrum accedit Cnrius

paido supra (§. 455) seribendum esse videri possit Fortnnatiaaus (p. 47 Pitb.). Cetcrum lectionem vul

Martiani Capellae lib. V. $. 456. 400

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicrtur potestatem; àut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen- 4^7

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quuin crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quuui factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecativam pott us admovendum est qualitatcm,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse conteudit, ut Verris

ilia responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensât

utilitatc bencficii. In bao quippe parte facti confossio est, sed immanitatem

objectionis cxcludit allegatio promorendij at in ilia criminis factique una confessio

est, sed aut ab animo separatur, aut purgatione cessante ad humanitatis

miseranda respirât. Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer- 438

nitur, in purgationem et deprecatipnem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tros esse non dubium

est, imprudentiam, casum, necessitatem. Imprudcntia est, quum a voto

scientiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

gatam mutavi e códice Monncensi (С) scribendo cam Cicerone (dc invent. 2, 51 ) dixit concession

fuerit et plectatur pro erit et puniatur in editis. пет, cujusquc partes max (§. 458) lathis cnarrat.

compensationem] Sic Marius Yictorinus (p. 117 » Veni alera etatum« dixit et Servias (ad Aen. 4,

Pith.): » Primo debet diccre feci sed profui, et pro« 523). De re ipsa vide Platncrum (in libello laudato

bare plus se profuissc quam obfuisse; quae est p. 29 sequ.). -

qualitas compensativa , quam ideo Cicero compara- Verris] Rcpetiit ex Cicerone (act. Verrm. П,

tionetn vocat, quod comparetur id quod in crimen 5, 16).

vocatur ad id quod se reus profuisse dicat.« Adde ab animo] Animus hic voluntatem sîgnificat,

eundem (p. 212) et Sulpicium Yietorcm (p. 267. ut apud Quinctilianum (7, 4, 15): «non nunquam

268). Noeter Ciccronem (de invent. 1, 11. 2, 24) maie fecisse nos sed bono animo dieimus.«

sequitar, qui: »comparatio est, inquit, quum alt- tres esse] Ita praeter Ciccronem vetas etiam

quod factum, quod per se ipsum non sit proben- scholiastes ad orationem pro Ligario (edit. Graev.

dum, ex eo cujus id causa factum est defenditur.« Ш. 2; p. 161): estatus venialis per casum, per

Graecc àvvi6ta6iv dici anetor est Quinetilianus imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

(7, 4, 12). . , consistit« Ccterum codicis Monacensis (C) auetoriveniali

specie] lia fuit in MS. Grot. — Lege- täte delcvi id, quod post dubium erat apud Grotium.

batur eniin in editis venialis. Est au tem quam supra til auidam] Restituí ut ex codicibus

410 Martiani Capellae lib. V. $. 458.

in beluam , et hominem delitescentera retibus interemit ; quae pars error di-

?• i citur, atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, obliyio, fatuitas, dementia,

ccteraque, quae errorem admittentia excusant. Casus vero culpain eventus

exonérât, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis incrementis.

Scelus autem necessitate commisit, qui praecepto ducis insontem

bominem jugulavit. Inter quos modos hoc interest, quod imprudentia fallit,

casus prohibet, nécessitas cogit. Deprccatio autem nihil causationis associât,

4o9 sed in exorandi humilitatem precesque suspirat. Gateras qua ostiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didiceriint, sic ut interius dcnionstrationem

formet primae vocis ingestio. Plcrumque cnim secunda vim

intentionis incutict, ut in hoc: Viro forti praemium, quod volet; qui fbrtiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia nullum putat с diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intondit,

licet secundo loco videatur assurgere; cui per depulsioncm vir fortis obstabil

sibus et Darmstattcnsi , quod G rotins omiscrat, U- qui cum] E Laccdacinoniorum lege hoc exemcct

in antcccdentibus cditionibus exstarct. plum in medinm protulcrat Cicero (inv. 2, 31 ct 42).

subduntur] Confer omnino Giceronem (topic. deprccatio] Ea Ciceroni (invent. 2, 34) est »in

16): »Ea qnac fiunt partim sunt ignorata partim qua non defensio facti, sed ignoscendi postulatio

voluntaria 5 ignorata quae fortuna cflccta sunt, vo- continetur«; Quinctiliauo (.'>, 13, 5; p. Зов Spald.)

1 untaría qnac consilio. Nam jacerc tclum voluntatis »qnac est sine nil a specie defensionis. « Confer

est, ferire quem nolucris fortunae. Cadunt etiam cundem inferiori loco (7, 4, 17 ct 18 p. 118) ct

in ignorationem atquc in imprudentilun perturba- Caroiodorum (Op. p. ¿J34 Gar.).

iiones animi, quae quanquam sunt voluntariae, ta- to/turn] Perobscarum boc est nisi cllipsin hie

men habent tantos motus, ut ea quae voluntaria statneris vocis rationem, aut similis. De iueidensunt

aut necessaria intcrdum aut certe ignorata л!- tibus vide supra (§. 445); sed totus locus tantis

dcantur.« Ejusmodi purgationem continent ilia Te- tencbris involutus est, ut ne dc lectione quidem

rcntii (adelpb. 3, 4, 23): statucrc andeam, siquidcin pro ingestio Darmstat-

»Persuasit nox , amor, vinum, adolescentia.* tensis codex habet insert io; id tantum apparct Mar-

Adde Demostbencm (adv. Mid. 11): tçsZç £¿%£ tiannm sibi vclle, in quacstionibns incidentibus

itQOtpûÔELÇ , (ié&r¡v, ÏQCùxa, ayvoiav, dut TO saepc partes mutari ¡ta, ut qui primus intendcrit,

WXTOÇ yxcl 6kÔtovç yeyovivai: et Senccam (cxc. mox depcllendi negotium nanciscatur, intendat aucontrov.

7, 8): »iiox, vinum, error, quid ¡rasccris tem is, cujus proprie secunda vox fiiissct.

pnella? jam non negat.« v¡r0 forti] Vide Scnecac, Qiiinctiliani, Caipnr

Martiani Capcilac lib. V. §. 439. АН

tanquam petitionem praemii quod poposeerat accusanti, praemium; justum esse

contcndens, tanquam si factum aliquod jure tueretur. Itera quaestiones legales, 460

quas tanquain status causis incidere memoravi, principalium quacstionum

iutentionc vol dcpulsione non cadcm regula percensentur, quippe quae in

secunda conflictatione prorumpunt Nam prima qualitati tribuitur; igitw ilia

intentionis ac depulsionis regula in qualitatis pracdicta parte turbatur..'

-• .. .. , . ,<■ • . ■ i >■-... '• »• .i ;:. • ■■» r •> ■ ■ i. ,

DE EXAMINATIONS, ID EST, JUDICIALI GENERE.

Nunc то xQivóusvov, quod Graéci dicunt , corisequcnter assit m am. Nain 461

quum intentio et depulsio statum constitutionemque signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter rationem, neque enim est quod possit

ponderan judicio nisi ipsa ncgatio; in qualitate vero vol fine alio loco quam

status apparet, 'necesse est confessa depulsio facti habeát rationem, quam

item accusator infirmet, et velut secundaria quaestio procreatur per rationem

impugnationemque rationis. Hie illud judicabile posse versari, idque esse quod

Pith.). Cuñas Fortunatianus (p. 39 Pith.) »id de

quo judicantlum est«

judicio] Codex Monaccnsis judical io. Scd judieatio

пои ponderatur, ncgatio ponderatur judicio,

in statu nimirum conjectural! j in reliquis enim ra

tio acccdit.

procreatur] Anteriores editionce habebant »per

confirnmtionem impngnationcinquc rationis« melius

certe quam Grotius cdidit per infirmationem ; sed

vcram lectioncm ex Daruietattenei códice restituisse

mihi videor rationem; indc enim quaestio pr» crcatur,

quod ab altera parte ratio proponitur, áb al*

tera impugn a tur. Ceterum impeditissimum locum

esse non nego, quem ita intclligcndum censeo:

>> ncgatio in qualitate, vel fine, alio quam status

loco apparet: necesse est (ut) confessa depulsio facti

(vel potius depulsio facti confessi, quod reus ipse

non neget, sed alio converterc conctur) habeat raniiqnc

controversias, in quibus saepe banc legem

invenios : erat enim in declamationibus scholasticis

iisitatissima. Alicubi non de uno, sed diiobus pracíniis

(it mentio. Grot.

accitsanti] Sic Monaccnsis (C). Grotins aecusati

cdidit, veriorcm lectioncm ¡n margincm eonjecit.

Construendum: »cui (inarito) tanquam accu

santi petitionem praemü vir fortis obstahit per depnlsionem

(aecusationis) contendens praemium ju

stum esse.«

TO xolvÓ/ievov] Latine judicationetn vertunt

Auctor ad Ilcrennium (1, 16) et Quinctilianus (3,

11, 4. 5, 14, 28. 6, 5, 1 et 3.); Trebatius autcm

jurisconsultus (Quinctil. 3, 11, 18) ct Cicero

(topic. 25) appellant »qua de re agitar»; alioque

loco Cicero (orat. 3G) »in quo quasi certamen est

controversias « Similiter Hermagoras xoivo/J-fiOV

appellavcrat id de quo contenditur (Augustin, р. 2У5

52 *

412 Martiani Capellae lib. V. $. 461.

acstimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status

exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosue, perindeque judicationum

semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione dé

fendeur, ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

quiet№ occiderit. In his igitur ille status potius apparebit, quern orator pro

utilitate defcnsionis sumscrit. Ilia etiam ratio ex oratoris plcrumque adstructione

colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro-

462 bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinqué. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua contincntur, quae

a Graecis ащи$оЛла memoratur, ut ex communione nominis res plerunique

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum habuerat

admodum pretiosum. Verum illi hcres taurum, hoc est bovem dedit,

quia fecit nomcn amphibolum quacstionem. Item ex nominum distinctionc

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milesium, hercdemque constituens sic locutus est: heres esto mi

lesi; qua distinctionis ambagc certamen exortum, dum heres esto mi distinguit

qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

tioaem, quam ítem (vicissim) accusator inGrmct, et ßoXoÄoyiat ego vero codices secutas sum Reídle»

(iode) velut secundaria qnacstio proereatur« cet nauensem et Monacensem (С), qui cum Cicerone

velut rationales] Sic codices Darmstattcnsis, (ad div. 7, 52), Auctorc ad Hcrenniuin (2, 11),

Bcichcnauensis, et Monacensis (C)j Grolius male Quinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spaid.), et Isidoro

»velut rationes », ut paulo ante au tem pro etiam, (etym. 1, 54, 15} p. 84 Arev.) faciunt.

quod restituí ex anterioribus editionibus codicibus- distinguit] Inde apparet tum, quum testamenque

dictis. tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie noquinaue]

Hae sunt quas de scripto controver- tata, noque verba ínter se divisa, ñeque nomina

мае Cicero appellat, quarum prima est ex ambi- propria initialibus Uteris distincte fuisse. Excmpla

guo (de invent. 2, 40 et 41), altera ex scripto et similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

sententia (42 — 48), tertia e contrariis legibus de rebus dubiis, et in 1. 50 de testant, tutela); sed

(49), quarta ex ratiocinationc (50), quinta %3t de- quod nos ter de Lesio aut Mileslo berede attulit,

fisiitione (51). a Curio Fortunatiano (p. 52 Pitb.) mutuatus esse

ссцун0оЯш] Grotius quidem ацффоХоу'ьа, videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 3j

tftvA per syncopen cxplicandum foret pro àjKpi- p. 155 sequ.),.

Martiani Capellae lib. V. §. 465.

dicit heredem. Sunt item modi, quos diabetica comprehendit adstructio. Item 465

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murutn ne adscendat. Quidam obsessa civitato

conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hie reus legis sententia, verbis

nititur accusator. Tertium quaestionis est genus, quum contrariae leges 464

utriuquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templum Cereris ne ingrcdiatur.

Item, qui parentibus opem non tulcrit, puniatur. In templo Cereris vapulanti

m a tri ingressus opem filius tulit. Accusatur. Facit hie conflictum diversitas

legum, quarum interpretado colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur Syllogismus, 46S

quum ex eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argumentatione

colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat occidere.

Quidam inventum exsulem verberavit. Accusatur. A defensore colr

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse. Huic insunt modi quatuor,

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud inlmicos saos imprudent» caedís quinqaennü exsilío

Qainctilîannm (4, 4, \\ p. 132 et 7, 6, 6; p. damnatos Intra fines deprehensos dimicarc ínter se

143 Spahl.), Curium Fortunatianum (p. 42 et 32), datis gladiis coëgit. Commortui sunt. Accusatur in

et Sidpicium Victorcm (p. 233 Pitb.). justi supplicit.«

mas] De Cereris templi introitu maribus inter- fiai debuisse] Lege: » fieri licuisse. Píam dedicto

vide Livium (31, 4), Ciceronem (in Verr. 4, cuisse scriptum fuisse vix est ut credam. Grot. —

43 et 3, 72), Lactantium (2, 4), ac JMacrobium Corrígere ex ingenio non ausîm, quum hic sensus

(in Saturnal. 1, 24). Sed exemplum noster mutua, esse posait, eum qui quod minus permisso sit fe

tus est a Curio Fortunatiano (p. 43 Pitb.) vel Sul- cerit, officium non violasse.

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflicto culleo] De bac lege vide Auctorem ad Herenvide

apud Ciceronem (de inv. 2, 49). nîum (1, 13), Quinctilianum (7, 8, 6; p. 133

liceat occidere] Non cuivis jure Romano; sed Spald.), Ciceronem (de invent 2, 13 et 30), et

praesidi provinciac (1. 26 C. de poen.), apud Atbe- Suetonium (in Aug. 33). Yerba Sfodestini (in 1. 9

nienses autem arcliontibus (Pollux 8, 86). Exem- D. de lege Pompon, de pairie.) haec sunt: » Poena

plum, quod noster aflert, iterum a Curio Fortu- parricidii more majorum haec instituta est, ut parrinatiano

(p. 33 Pith.) pctitnm est. Simile est apud cida virgís sanguineis verbera tus, deinde culleo ín-

Qiünctilianuro (declam. 503) : »duos paupcres dives Mate cum cane, gallo gallináceo, vípera, et «i414

Martiani Capcllae lib. V.. $. 46o.

A cpnsequenti sic: Tyrannieidae praemium. Qui sAiasit tyranno deportare áon

inmatura, praemium petit. ColHgit par esse meritum, quia reddidit libertatcm.

A majore ad minus; supra dixi eaim, si exsulem permittitur jugularo, licet

etiam verberare. A contrario: si vir fortis nieretur praemium, desertor

466 dignus est poena. Finitiva superest quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbum in loge vel testamento cLubium est et definitione clarescit,

ut: Nocte cum telo deprebensum liceat oecidere; quondam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quacstionis genus boc a principalibus differt

statibus, quia, non de facto, undo orta causatio est, sed de scripti tantum

definitione disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales

discretos, et hos incidentes dici; illos autem, a quibus causa nascitur, vel

stitutioncs vel status certius appellari.

' ■

DE GENERE DELIBERATIVO.

467 Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demonstrativi

generis videamus. Nam et causarum tria genera esse dubium non

est, et in omni causa statum deberé versari, licet in deliberativo quidam

inia; deinde in mare profundum cull с us jactelur« et sic Paulus respondit ff. ad I. Juliain de vi pubccl.

Confw recentiorem quoque legem (cod. de Lis lica 1. Hi qui aedes §. Tclorum. Grot. — Ñeque

qui parentes cet.) et Valerium Maximum (1, 15). in institutionibus (§. 5 de public, judie), neque

magistratus] An praefectus vigilum? Grot. — in altera, quam laudat, lege (ad 1. Jul. de vi publ.

Cet te si ^de urbe Roma sub ímperatoríbus cogite- 11 §.1 cum qua conf. 1. 9) fastis inter tela remus;

si dc libcrae reipublicae temporibns, unus e fertur. Legem potius с digestís (54 §. 2 de Curtis)

triuinviris iiocturiiis (Plaut. Ampliitr. 1, 1, 5); sed in medium proferrc debebat, qua »teli appcllationc

(щит bacc declamationum argumenta plcraquc in et fastis venit«

Giaccia inventa esse vidcantur, praestat de tbesmo- deliberativo] Confer Ciccroncm (invent. 2, 51

tlicta Atbenieusium acciperc, quos curam noctur- ssqu.), Auctorem ad Hci-ennium (3, 2), ct Quincnac

securitatis babuisse e Dcmostbene (adv. Mid. tianum (3, 4, 7 ct IS; p. 454 ct 461. 5, 8, 1}

11) notum est. . . p. 5GI Spald.).

telnm] Jure nostra etiam fustis telum est. Inst. auidam] Sic с G го tü códice Icgcnduni pro rjuande

publ. jndicüs §. Item lex Cornelia de sicariis: dam in eilitis.

Martiani CapeUae lib. V. §. 467. \ lö

qualitatem negotialem consistcre, quod de futuro délibérât, existimarán; tarnen

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non ncgentur. Nunc status in talibus ita reperiri posse firmainus,

ut non ex intcntionis depulsionc, quemadraodum in conflictibus monstratum

est, regulam teacamus. Quid cnim, aut quis intcndet, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve conüigent, quutn alterum deligere in adstructionibus non

vctcmur? Sed tarnen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui cnim

inhoucstum vcl inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum videtur

accusare negotium ; persuasor vero partos arripit defensoris, et negotii tractatimi

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depcllere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente délibérât imperator

utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Dcinde graviter et seditiosc id exercituin perpessurum; in quo

conjectura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vocandam,

si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebrapi. Tune si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non deberé, praescriptiÔ etiam videtur accederé.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

cunctos status promtius apparere. Sciendum tarnen, ne dissuasor velut sensoluto]

Lege sólito. G no т. — Quidni soluto? 474) rationem, depalsionem autem infirmationem

IVamqiie tain antcccdcntia , qnam subsequently vol- rationis appcllat. Conferre etiam licet Mari uni Vicgarem

defendunt lectionem. Profccto »si quis alte- torinum (p. 212 Pith.).

rum ordinem deligere non vetetur«, quae sunt verba crebro] Curio Fortunatiano (ap. Pith. p. 47)

Martiani, ordo solutus est, ncutîqnam solilusl Ilinc hoc quoque cxcmpluni debcri videtur, licet ibi

correxi etiam paulo post с codicibus Mouacensi (C) non ad deliberativum scd ad judicialc genus relaet

Darmstattensi verba: »ex quo persuasor inten- tum sit: «miles ex acic ad muros conCugicbat; imderc

et dissuasor dcpcllcrc meinorandi.« Rcctius perator muros diruit, victoriam rcportavit; reus est

cnim nunc leges, soluto niniirum ordine, persua- laesae reipublicac.«

sorem Repeliere (recusare) et dissuasorem intendere in deliberativis] Sic codex Darmstattcusis iuc-

(acrusatorem ngcre). Iutcntioncm enim noslcr (§. Hus certe quam deliberalivi ia cililis.

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

tcnliam dicens prohibeat tanquam judex, quum ejus officium hoc sit, nc facial

persu adere, inlioncstae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIO.

468 Jam nunc in demostrativo quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperado consectatur, ut,

quisquís laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vituperatione

caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex со quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem placuit

memorari, propterea quia, qui laude privätur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hie tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremquc constituons et vituperatori accusatoris intentioncm,

laudator! defensoris partes adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

ne facial persuadere] Ait diss u as oris officium in illo Procull fragmento, quod citatnr D. de offiesse

persuadere, ne alter lioc faciat, probans rem cio praesidis, quod ita eonat: »sed licet is, qui proeasc

inboncstam, ac si inutilcm ostenderet. Ncquc vinciae praeest, omnium Romac magistratuum vice

vero nolim vel inutilis legi, cum tideam iu MS. ita et officio fungi de be at, non tamen spectandum est,

exaratum fuisse. Grot. — Adstipulatur codex Mo- quid Romac factum est, quam quid fieri debcah J.

nacensis (C), unde vel inutilis rcposui pro velut non tamen tarn. Sed nee iliac negligcndae ceninutilis,

quod in cditis erat. surac со in loco eleganter ха-д? vxpsv dici Котле

fusliac'iu] Silius: magistratuum pro magistratuum Uomanorum, rcov

» mediamque per alvum

Sensim fastigaus compressa cacumina nectit.*

iv 'Peofijj <x(f%cnrr<ov tj rtçvravevôvrcov. Et

boc quidem obiter. Grot. — In editis enim qui

omissiim erat. De privationc vide supra (§. 580).

и: supra. (amen'\ ij, C(]¡t¡s »sie tarnen«; ad quae

»Ut fastigetur longa brevisque fuat.» , .

Grotius: »Iii meo MS. aliter fuit, retert autem doc-

Alii auetores fastigiare dicunt. Grot.— Мох recte t¡e8¡mu8 juycnU R TU¡obroga ;n ЗК. quo iJle usua

Grotius pro laudabilis, quod in anterioribus erat, edi- est? qu¡ ul)¡qHe paenc cum mc0 concordat, fuisse

dit laudandus, concinuntque nunc codices Monaccn- ш , Grot- _ Ь Darmstattensi quoque legitur Aie,

aïs (С) et Darmstattcnsis. quod Mox pr0 cotlst{tuetts „ecessario lcgenquia

qui] Lege .quia qul« Error est ex re* dum constitueris , nisi et tollere malucris; sed

petition* literarum lictt interjecta litera: similis error trnm in códice vidi.

Martiani Capellae lib. V. §. 468. 417

Non enim antequam laudandum quendam, laudabilcm demonstraris ; nam illi

talis intentio«est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbetur; ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusât, ut Catonem Tullius laudaos et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae- 469

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judicationem

posteriore loco disquiritur, uter utri insidias comparant, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Gracci avrcxarr¡yocíav nom in ant; sed

incidens quaestio genus causae faceré non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno ; tum collatione, ut pro Roscio, filiusne

patrem an inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omncs Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

nece, dc Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur. Dchinc ductus causae 470

nam Uli] Ita Grotii codex pro 7ion Uli in cditis. uostri jurisperiti reconventioncm , Graeci àvtcyça-

Quae antecedunt, sic accipias: »Non enim laudabi- <pi¡v nominant. Grot. — Plures apud Quuictilialem

quemquam demonstraris, antequam laudandum num sunt loci cunferendi (5, 10, 4; p. 612, et

cundem seil, ostendcris.« 3, 11, 6; p. 615. 7, 2, 9 et 18— 26; p. 62 —

Calonem] Vide Ciccroncm (ad Att. 12. 10. 41 68 Spald.), ubi Lace inter alia docct: »Interdum

ct 13, 44; top. 25) ct Gcllium (15, 19). substiluitur mutua accusatio, quam Gracci ccvTthoc

reperto] Cicero (dc invent. 1, 12): »con- xatrjyoQÍav vocant, nostrorum quidam concertastitutione

causae repcrta placet considerare, utrum iivam.* Ccterum et ante quam dclcvi codicum Л1о-

causa sit simplex an conjuncta« cet nacensis (G) ct Darmstattcnsis auctorilatc.

uter utri] Lege ut uter utri. Ex repetitis uteris de auro] Vide Ciccroiiis orationcm pro Caelio

erratum. GnoT. — Ego vero nullum Lie esse erra- (21 scqu.). Mox collationem dicit, quam Cicero (de

tum censco, et omníno supcrfluam corrcctioucm. invent. 1, 12) comparationem: »in qua per con-

Quodsi hoc. loco corrigere volcbat Grotius, cur non tcntionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

supra (§. 443 f.) etiam, ubi Martianus: »incidens quacritnr« cet. De oratione pro Scauro vide supra

(quaestio) uter utri insidias comparant«? (§. 411) ct nostro de loco inprimie IVicbuLriuiu

aiTiy.az7¡yoQÍav] Memùiit Fabius. Unie non (ad fragm. oration, pro Fontcjo ct С. Rabino p. 55).

absimílc id, quod ш теухЛтцл« vocant, idque quod ductus] Est quam Gracci àycoytjv nnneupant,

418 * Martiani Capellae lib. V. §. 470.

adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totara causam tenor sub aliqua

figura scrvatus. Sunt autem ductus quinqué: simplex, subti#s, figuratus,

obliquus, mixtus.- Simplex, quum non aliud est in agoutis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ас noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significatione

alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda monstramusj

ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodîam; magistratus contradicunt.

Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eandem ducere;

id est constans quaedam dîccndî atque scribendï oblîvionîs. Simile argumentum et Seneca tractât (exe.

ratio, quae per oiuncin materiam unum idemque controv. ii, 8): Tyrannus sub abolitione doniinatioeonsilium

atque proposîtum serve t. Cetcrum neque nom deposuit, nt si quis objecisset tyrannidem,

apnd Cîceroncm neque' apud Quinctilîanum bac sig- capîte pnniretur. Petit magistratura ; competitor con*

nificatione Icgitur; priinarius locus est Cum For- tradicit«; et Quinctilianus (decían». 2G7): »Qui tytunatiani

(p. M. Pith.): »quum cognoverimus mate- rannidem deposucrat sub pacto abolitioiiis, juxt»

rïcm consîstcre, quid primo quaeramus? ductiiin. arcem. flens deprelicnsus est; affecta tac tyrannidis.

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit« reus est.«

et sic porro, iïsdem quibus apud nostrum generi- infamis] Lege uxor in qua infamis fuit« It*

bus propositus. Мох adspiciendus: dedi e códice cniui Latin! loquuntur pro »cum qua rem Iiabuis.se

Darmstattensî pro inspiciendus , quod in editis erat, dicebatur, coque nomine male audicbat.« Sic et

fund! cuniculos] Lege fanât. Grot. — In editis Fortunatianns: »infamis quidam fuît Гп nnriim.»

legebatur faciendi; codices vero Grotianns, Reiclie- Grot. — Omnmo Latina ilia dictio est Sic et

nanciisis, Darmstaltcnsis, ct Monaccnsis (C) fundi Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.)r »paler

ltabent, quod rcccpi, quia conjecturât Grotianae pro» infamem in matrcm (ilium occidit« Codices etia:n

plus est, quam unice veram habco, licet codicuns Darmstattensis et Reicbenaucnsis babent in qua,

jwctoritate destitutes in ordiucra rccipcrc non au- uiidc quod in editis erat iniqua corrcxL Prorsu*

«Team- autem simile (Пета exsfaf apnd Scnccam (cxe. conaiolitione]

Ы est sub conditions ímpuiiítatís et troy. 8", 5)r »Duorum Juvcnum pater alten uxorem

Martiani Capcllae lib. V. §. 471. 419

contradicit. Hic non est incastum libere, nee tyrannidem potest objicere. Hi 471

sunt ductus artificióse tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con- 472

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oc

cident, quae ductum simplicem tenet; aut si pracsentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem, ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens nil asperc.

dixisse videatur. .

DE ARGUMENTIS.

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 473

ambiguum fides valeat adhiberi. Fides autem tribus fit modis: conciliando,

dedit; quo peregre prefecto înfamari cocpit soccr Consilium ande ¡nvenimus? ex tempore. Ipsum

in nurum. Marltus revcrsus se suspendit. Imperat tempus quomodo invenimus? ex causativo litis.«

alteri filio pater ut eandem ducat 3 nolcutem abdi- jijacem] Eodem cxcmplo post Ciceronem (incat

«; nisi quod noster tyrannidem adjunxit. Tent. 1, 8, coll. Auct. ad Ilcrcnn. 2, 19) Quinepotest

objicere] Aut potest glossema est, aut t:,Ianas (4> 2> 155 P- 66> ct Б' 10> il> P* 231

legendum: hic non ei mcestum; sed prius malo, Spald.) u8ns erat

«t sit pLrasis Graecanica »est objicere.« Grot. — W Cicero (PartIt- 9- 12 15)! *Quae ad Га"

Codices nihil mutant. «iendam fidem pertinent— în confirmationcm ct reprelicnsioncm

dividuntur. ¡Vain in confirmando nostra

tolorc] Confirmât Ьос QuincÜlianus (12, 10, рпЬаге vo]nmU8:în reprel,endendo redarguere con-

71 ; p. 673 Spald.): .non unus «olor prooemii, j^, Et d¡0 Ьс0 (top 3) argumentum définit

narratiouis, argumentorum, «gressioms, peroratio- irat;onem> qliae rei aubiac faciat fidem.* Adde

nis servabitur.« Ceterum de îpso colore videatur Qoîncfa;airam (S) ю} p. 226 Spald.), qui post-

Cicero (de orat. 3, 2S et 52). ; 4¡am ь uu-lvePsum de argumentis dixit, quo noex

causativo] Siibtiliiis Curias Fortunatianus mine, inquit, «complcctiinur omnia, quae Gracci

(p. 41): »Ductum undc invenimus? ex «onsilio. ivdv(ir¡nctza} ÍJti%EiQr¡uaTa, ¿rtodù£uç voi>

420 Martiani Capellae lib. V. §. 473.

docendo, perraovendo; ilia prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominatur. Conciliatione licet in tota causa uti convcniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commovcndo maxime vigere debet epilogue; docere

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus objiciendisque

criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de argumentis

474 incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est

intcntio et dcpulsio, vel ratio et infirmado rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum negatur

ctiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem

etiam ilia, quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta tracten

tur, quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

cant« ita pergit (p. 233): »Hacc omnia general! tor

JtiÔteiÇ appellant: quodetsi propria intcrprctatione

diccrc fidem possum us, apertius tamen probationem

intcrpretabimur. «

tribus fit modis] Hoc ex Aristo tele (rhetor. 1,

2) repetitum est: rcov де dià roi) Xóyov rtogi-

Co(xèv(Ov Jtl6rsoiv roía eidr¡ è6xiv al fièv

yág ei6iv èv ты rj-&et rov Xiyovxoq, al de iv

Tco rov áv.QoaTr¡v dia&eívai rteoç, ai de iv

ccvtcú reo kôycù dià rov deixvvvat ij tpaíve-

бд-аь deixvv>vat: unde et Cicero (orat. 2, 27):

»ratio omnis dicendi tribus ad pcrsuadenduin rebus

est nixa: ut probemus тега esse ca quae defendímus,

ut conciliemus nobis cos qui audiunt, ut am

nios corum ad quemcunque causa postulabit motum

vocemus.«

in principiis] Cicero (de invent. 1, IS): »i'iincipium

est oratio pcrspicue ct protinus efficiens au

di to rem benevolum aut docilem aut altentum.«

Plura vide infra (§. 502. 546).

epilogue] Mul tus est Lac de re Quinctilianus

(6, 2 5 p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. 504. 565).

quum enim] Lege: »qunm enim objeceris occi

disti ut doceas argumentatione, et firmationc ma

xime cum negatur etiam ipsum: at non occidi exigitur

argumentum. Grot. — Locum non intellexit

G rotins, quia librum edens intruserat verba »firmatione

vis, a Intellexisset melius, si anteriores inspexisset

editioncs. Sed optímam lectionem e Darmstattensi

códice bans!.

post iliscutienda] Vide infra (§. 560).

aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 39): »Quid

enim est in quo bacreat, qui viderit omnc, quod

sumatur in oratione aut ad probandum aut ad refeilend

inn, aut er sua sumi vi et natura, aut as

saini foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

quacritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha.

beat, aut quippiam, rem ill.-un quod attingat; ex

trínsecos autem, quum ilia quae sunt foris ncque

inhacrent in rei natura colliguntur.« Addc Tópica

quum ejusdem (cap. 2) turn Aristotelis, undc orn

Martiani Capellae lib. V. §. 474. 421

In ipso tum totum, tum pars ejus, tum nota, quam Graeci ixviwXoyiav

dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicunturj

et sunt numero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem;

nam conjugatum alterum altcri nominatur, et genus et species ad se relata

iiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumcntorum

non ex se sed ex alio nomen accipiunt.

DE DEFIJNITIONE.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, et 475

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia videatur.

Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scientia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

nia haec disciplina fundamcntum accepit, licet in mm de quibus agitur causae aut causarum evcntns,

singulis discrepet. ut distributioncs, ut genera partium gencrumvc parnota]

Cicero (top. 8): «Multa etiam ex nota- tes, ut primordia rcrnm et quasi praecurrentia, in

tione suuiuiitiir. Ea est autem quum ex vi nominis quibus inest aliquid argument!, ut rerum contenargumentum

clicitur; quam Graeci eTVfXOÄoyiav tiones, quid majus, quid par, quid minus sit, in

vocant, id est verbnm ex verbo veriloqmum; nos quibus aut naturae rerum aut facúltales compaautem

novitatem verbi non satis apti fiigiciitcs ge- rantur.«

nus lioc notationem appellamus, quia sunt verba . .-, . ач л

. . , toc»J Cicero (top. 2): »^>uum pervestigare argurerum

notae. Itaque hoc idem Aristoteles övtxßo- .. . . , . ,

^ ~ mentum aliquod volumiis, locos nosse debemus;

).ov appellat, quod Latine est nota« (adde de fin. . . „. i л • . . . .

« ' 1 v sic enim appcllatac ab Aristotcle sunt hac quasi

5, 25). Eadcm fere itcrat Quinctilianus (I, 6, 28)

sedes, с quibus argumenta proponuntur«; et alio

additque »esse qui vim potiiis iutuiti oriqinationem ■ , ' . л-.- " " ., .

^ ^ r J Joco (oraL oo): »traditi sunt с quibus ca (arguvocent.

« ^ menta) datan tur dupliccs foci, uni e rebus ipsie,

tredecim] Totidem numerat Cicero (top. 3); .

J . alten assumti.«

sed alio loco (partit. 2) aliquanto confusius: »quae

inilxa sunt rebus ipsis« inqnit »ut défini tío, ut con- quoi dubium] Lege quo dubium. Gkot. — Cautrarium,

ut ca quae sunt quasi conjuneta aut ea earn non video; sensus est: »quod, quia dubium

quae sunt quasi pugnaatia inter ее, ut carum rc- est, vel tanquam dubium discutitur,«

422 Martiani Capellae lib. V. $. 475.

Cui loco tractando subsidio est Dialéctica, quam nuper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, accidens,

ceteraque, quae ejus praecepta tenuerunt; tamen ut potero, hace

breviter strictimque percurram.

DE GENERE.

476 Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refcrtur ad hominem, pecudem, avem, piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparanturj quod alia aerea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

477 Species est, quae a genere pendens alia contiuet numero tantummodo

discreta, ut homo continet ct Dcmosthcnem et Ciceronenij quibus una species

est, sed numero distant!

DE DIFFERENTIA.

478 Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quacratur, inter

hominem leonemque quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leoncm a feris aliis

distinguit aniinalibus.

DE PROPRIO.

479 Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communióne discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

i/uid sit gemts] De bis quidem eupra aflatim confusione, «ujus in locum substituí, quod Grotius

dictum cat (§. 544) ^ sed quia* lúe de rhctorîco usu jam scribendum Intellcxerat, e codicibus Reichedicitur,

confer et Quinctilianum (5, 10, S4 sequ.). nanensî et Darmstattensi. De re vïde supra (§. 348)

«Ь omnium] Inepte vulgo ab hominum, solemn! et confer Quinctilianum (7, 5, 27 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480. 425

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est nec separari ab 480

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color ia corpore, in animo

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad 481

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refûtetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam; si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrere

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur; nec tarnen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia gemînari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere et in fíguris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum, 482

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatîs, aliquam

concludimus partem, in qua sit quaestio constituía, ut si dicas: equuin

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepísti aut natus est domi aut furatus

es; non autem emisti, nec dono tibi datus est ñeque natus est domi;

furatus es igítur.

fractattts] ScrípsI e Reicnenauensi et Darmstat- qui a majore ad minus ducitur«, sed in notís obtensí,

quod Grotío jam visum erat, pro tractus in scrvavif: »Lege: et alius potest, qui a minore cet.-

editis. Paritcr Marins- "VTctorinus (p. 172 Pith.): Vidcriut alii.

»nunc de ratíocínafione traefatus est.» aliquantum argumenta] Sic cdltiones ante Groalius\

Sccufus sum codices Rcicbcnancnscnr, tíum, qui unde argumenti ediderif nescib, Loe seto

Darmstattcnsem, et Monaccnsem (С), licet facile temeré factum esse, quod vel MS. lectio probat ?

conccdam locum dubfum atque corruptnm esse. Anti- quam ipse aflcrt, aliquanta.

quae editioncs babenf: »et aliud potest, quia a equum] ExcmpFom a Cicerone (invent I y 49)

minore ad mag is dial ur«; Grotius: »et aliud potest, proposífum sed reprebensumt. Mellos est quod «fie

424 Martiani Capel! ae lib. V. §. 483.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

483 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, suniimus argumentum sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantum oportet attendere.

DE NEGOTIO.

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis, quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutâto aliquid approbamus, ut: si

pictas yirtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enitn laudabilem

esse virtutcm. Qui locus a superiore' hoc differt, quia aliud est unde

nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio dcflexi

argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

485 A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque deduservo

habet Quinctilianus (5, 10, 67). Ceteram »omne itaque factum, de quo quacstio est, negolianc

solam argument audi ratloncm e partlbus Ci- tium appellator. Utpotc occidit negotium est; in

cero statuisse vidctur (top. 2). \$uns autem negotii gestione Laec sunt, illo tcmconsul]

Levi mntationc fictum ex со qnod с pore occidit, in illo loco occidit, fuit occasio ut

Carbone affcrt ipse Cicero (de orat. 2, 59): »si occideret, et rcliqua.«

consul est, qui consulit patriae, quid aliud fecit « conjugatis] Probe distinguendus est Lie lo-

Opimius?« Eandcm originationem proponunt Varro cus ab со qui est a conjunctis; quippe omnium

(de L. L. 4, 14), Quinctilianus (1,6, 52), Flo- maxime Ли il ¡nuis notation!, quod rectc Cicero (top.

rus (1, 9), Fcstus, alii. Ceterum recte Quinctilia- 9) monuit; sinuidem, ut ejnsdem verbis utar (top.

nus (7, 5, 2S) rarum etymologiae usum in argu- 5), »conjúgala dienntur, quae sunt ex verbis generis

mentando esse monet. cjusdem; ejusdem autem generis verba sunt, quae

■negotium] Notandum est, quo sensu acccperint orta ab uno varie commtitantur, ut sapiens sapienrbetorcs

banc voccm. Nempe occisio ipsis ctiam ne- ter sapientia.« Graecc 6v£vyiav dici idem ait;

gotium est (Cic. de invent. 1, 26). Unde Marins Aristoteles tarnen (top. 2, 10. 4, 4) 6v6roi%a

Victoriiius in Ciccronis rhctoricam (p. 148 Pitb.): nunciiparc maluit.

Martiani Capellae lib. V. §. 485. 42o

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mutabilisque

videatur, possitque ex araore in odium commutari. Нас ratione

illud Ciceroni's adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociprumque

rationem diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae o judices." Hunc

locum, ille a toto videtur imitari; sed interest illud, quod in illo a definitione,

hie ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, genus manet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL A FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat 486

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmât a similibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae proferentur;

quaere Syllae, Corneliae."

A SIMILI.

A simili per se: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti." 487

varium] Virgilü locum rcspicit (Aen. 4, 569), genus est] Ita codices Dannstattensis et Monant

dcinccps Ciccronis (Verr. 2, 1). census (C), non » genus est legis* , quemadmodum

qua genus] MS. quae. Grot. — Perperam; sen- in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in iissus

enim hie est, in loco qui sit a toto argumenta dem codicibns perscripta est, breviata in editis.

dnei ab ca notione quae in generis nomine conti- Locus est Philipp. 1,7.

neatur; in со vero qui sit a genere, id ipsum mí Helena] Correxi locnm e codicibns Reicbéspectari

quod genus sit, ut quae de genere dican- nanensi, Darmstattcnsi, ct Monaccnsi (C)j vulgo

tur, ad species quoque pertineant; totum cuini par- enim editum erat civilibus bellis. Ceterum ne hace

tiendo perire, generis vim etiam per formas manare, quidem ipsa Ciceronis verba sunt; ille enim (Phla

specie] MS. semper ab specie: sic ct infra lipp. 2, 22 f.): »ut Helena Trojanis, sic iste huic

ab scripto. Sic in principio Arnobii pro a litibus reipublicae causa belli, causa pestis atque exitii

MS. ab litibus habet, ut refert Mcursius noster ex fuit.« Breviavit locum et Marius Yictorinus (p. 156

execrptis exemplaris regii a magno Scaligcro da- Pith.): »ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, lujas

tis. Grot. J>elli semen fuisti.«

426 Martiani Capellae lib. V. §. 487.

Itera:„Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominator,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit cxcmplum

in Verrem: „Sed tu idem fecisse cris existimandus, si eodem consilio

fecisti." Hoc et in personis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO.

488 A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si ilium

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid faciès illi, qui dederit damnum aut

malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumentatur

dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae consulem

reliquerunt?"

A CONJUNCTIS.

489 A conjunctis autem fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ca

jactantur] Seqnuntnr apud Ciceroncm (in Catil. singular! numero dicta essent, ut apud Ciceronem

1, 13) »si aquam gelidam bibcrint, primo relevar! (de invent. 1, 44).

videntur, deinde multo gravius vebemcntiueqne af- nam si ilium] MS. bnnc locum Tercntii sic citat :

flictantur: sic hie morbus, qui est in república, re- »Nam ut ilium objurges* cet

levains istius poena vehementius vivis reliquis in- Non absurde. Grot. — Sed apud Terentium (Andr.

gravescetu 1, 1, 115) prorsus cadem leguntur, quae hie Marex

Cicerone] Nimirara in topicis (c. 11) et de tianns scripsit Vitae et mortis exemplo Cicero

inventione (1 , 44). quoquc utitur (de invent. 1 , 28).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Mo- fustuarium] avÁoxortlav. Grot. — Miror Gronacensis

etiain codex (C) et Rciclicnaucnsis ha- tium non vidisse hace Martiani cum Ciccronis ver

beut pro divisas in editis; unde paulo inferius etiam bis (in Phil. 5, 6) non congrucre. Statuendum igiexistimandus

pro aestimandus rcposui, ut apud tur, verba ilia ah eo in suum usum conversa, aut

ipsum Ciceronem (in Verr. 3, 92) lcgilur; rcliqua prorsus omissa fuisse. Sunt cuim codices, a quiex

solo Cicerone corrigcrc nolui. bus prorsus absunt.

in temporibus] Scripsi e códice Monaccnsi (C) conjunctis] Ciceroni (topic. 4 Ct 11) adjuncla

pro in tempore; alia res csset, si reliqua quoquc dicuutur.

Martiani Capellae lib. V. §. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumunt, ut: „Quid si accédât, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut avarus? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?" singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,

ut ex raukis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit apcrire 490

quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit?" Praccessit enim praedictio,

ubi est argumentum; secutum est factum, unde est quaestio.

A CONSEQUENTIBUS.

A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum in sequentibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud praeccsserit,

ut: si peperit, cum viro concubuit. Excmplum de Verrinis: „Si

finem edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoquc

nascitur a Kalendis Januariis?"

A REPUGNANTIBUS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi со- 49*2

haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per ncgationem simul esse non posse praedicantur hoc modo: non et

parasitus est Gnatho et ridiculus non est. Ejus loci exemplum est in re magis

ut quid si] Lego cam MS. »nt quid si accédât, ei peperit] Hoc quoquc ex Cíe. (de inv. 1 , 29).

nt tenuis antea fueris? quid si ut avarus?« GnoT.— si finem] Eodcm exemplo (in Verr. i, 42) jam

Vulgo enim si quid, sed accedunt codices Darm- usus erat Quinctilianus (5, 10, 76; p. 275 Spald.).

stattensis et Rcichcnauensîs, suntque verba Cicero- sumitur] Scripsi e códice Monacensi (C) pro

nis (pro Roscio Amerino 31). est, quod in editis erat

cocjitaverit ] Reichcnauensis codex cogitaret. ridiculus] Hoc enim parasitorum officium erat,

Equidcm me legere apnd Ciccroncm haec verba non nt et risum excitarent et se ipsos ridendos praebcmrmini.

rent; unde Plautus (capt. 3, 1, 10):

54 *

428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero dicit: „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficere voluisse." Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „di visores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vcllet affligere."

A CAUSIS.

493 Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quaerendum cujus manu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur." Sed et Virgilius: „Mene fugis?"

AB EFFECTIS.

494 Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est, ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita. Fatum

»IUcct parasiticac arti maximam in malam crucem,

Ita juventus jam ridiculos inopesque a se se

gregate

Adde eundem in Sticho (1, 5, 17) et de Gnatbone

Tcrentium (Ennuch. 2, 1).

in forma~\ Addidi in e códice Monacensî, pariter

atqne verba »ut Cicero dicit«, quae ab cditis

aberant; sed quod idem in scquentibus exhibuit

domo sua eo minus recipere volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro 5) cgregie

conventt.

divisores] Iidem qui et curiarnm magistri, qui

Candidatorum nomine pecunias viritim inter tribus

dividcbanL IVotat Pcdianus in П. Verrinam. Grot.

— Confer omnino egrcgiam Frid. Henr. "Weismanni

disscrtationem (de divisoribus et sequestribus

ambitus aped Romanos instrument is, Heidclbcrgae

1831), unde Grotii qaoqae errorem cog

nosces. Locum ipsiim ínter Cornclianae fragmenta

retulit Orcllius (T. IV, P. 2, p. 451).

satis fuerit] Rcliqua Cicero doccbit (topic. 15;

partit. 26) et Quinctilianus (о, 10, 80 sequ).

sed quum \ Locus est Ciceronis (in Ycrr. 2 ,

10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat

quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

injuria cogerentur«, nnde Martiano qnoque coge

rentur restituí, quod jam in anterioribus editionibus

erat et códice Darmstattensi coufirmabatur, pro

congererelur , ut Grohns ediderat.

firgilius\ Didonis verba sunt (Aeneid. 4, 314):

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

tuam te,

Per соппиЫа nostra, per inceptos Uymcnacos*

cet.

Martiani Capellae lib. V. $. 494. 429

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit." Hoc et Virgilius: „Degeneres ánimos timor arguit." Nam

timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: „ Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam 495

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?" Virgilius: „Tu potes

unanimes armare in proelia fratres." Ex hoc utique probat et alíenos posse,

quod minus est. Terentius: „Nam qui mentiri aut fallere instituent patrem

aut matrcm, tanto magis audebit et ccteros."

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus 49<>

Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem statum rcipublicae privatus interfecit";

deinde jungit quaestionem, ubi modus est quidam: „Catilinam orbem

sttili Hirtii] In editis erat: »Aull Hircii vitam, generes animl timorem, non Ыс Ulos arguere viqnae

populo cara est.« Grotius corrnptius etiam dcatur.

edidit: »Aldi Hircii vitam. Auli Hircü vita populo postularit] Sic e codieibus Grotíano et Darmcara

est, quod ei populus« cet. Correxit deinde 8tattenei 8crips¡ pro postularet} quum apud ipeum

in notis aliquatcuus, ut inquit, e MS. sao. Equi- C;ceronem (Verr. i, 48) legator .posecre pecudem

presse pede codices meos Mo nace as с m (С) et non ¿ybitarit.n

Darmstattcnscm scciitus sum. Ccterum noster non _ ... -, 0 . . .„ , , .

rirgiuus] servias quoque ad ilium locum (Aen.

ipsa Ciccronis fPbil. i, extr.) verba cxsciipsit, , . . .

1 4 ' 1 7, ojo) observant argumentan a majore ad minus,

sed libere hoc exemple usus est.

effectus] Lege effectum. Grot. — Haud male, Terentius] Apud ipsum poëtani (Adelpb. i, f,

quum et effecta pracccdant, et quod neutrum po- 30) est insuerit pro instituent, abestque ei ante

stulare videatur; sed tanta cura apud Martianum ceteros; recte ntrumque, sed apnd nostrum invitia

qnaerenda non est, qui ne ipso quidem exemple codicibus corrigere nolui.

sao uti potuerit (Aencid. 4, 13), ubi quum mani- PmWímí] Exempluni repetitnm est e Cicerone

festo degeneratio animi causa sit, quae timore tan- (Ca til. 1, 7); iHud quod seqnitur Terentianum ex

quam effectu prodatur, rem ita convertit, at de- Andria (i, 1, 83).

450 Martiani Capellae lib. V. $. 497.

terrae caede atqué incendiis vastare cupientem nos cónsules perferemus?" Ex

hoc Tcrentii loco illud: „Шс parvae consuetudinis causa hujus mortem tarn

fert familiariter."

А РАНГОМ COMPABATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nasciinur", et in

Pisonera: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vcxet, an alios vcxare patiatur."

His igitur breviter demonstratis, Ala quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabular um; in auctoritate, ut testium; in necessitate, ut

torméntorum.

A SCRIPTO.

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rci prob at ion cm vel

cbirographuin vel testament urn transactions aut tabulae recitan tur, cetera que

bujusmodi, quae ita nota sunt, ut excmpla de oratione non quacrant.

AB AUCTORITATE ET TESTDIONIO.

500 Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberium

Graccbum; aut quum testimonium, quo Veritas nudctur, aflertur, ut Cnacum

et si] Locos est e CUtuuurüs (3, 1); ande et Aristotcle (rbetor. 1, 15) el Cicerone (topic. A),

▼erb* »consernunnr quam Uli qaibus«, quae pro- qui Graeco nomine ¿cr£%va nancupant

pter faomoeoteleuton exciderant, hortante jam Grotio,

Martiano restiteL transaction] Fallor an exciderant Ыс aliqua?

Certc si reliqua omnia sana sint, transactions le-

™»pro¿i* eencionibus] Trajéela tantommodo

'» eetenim Ciceronie (in Pis. 5) sunt.

7Um extogitamtmr] Infra (§. 561 ) ¡ noster baec

argument, аррона1 inartificial* , dncibae aim ¡rom African***] E Cicerone (de oratÍB, 25).

Martiani Capellae lib. V. §. 500. 431

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Nécessitas vero dat fidcm ex tormentis aut somno aut furore aut vi- 501

nolentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vel scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa diccntis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intention em 5*02

suam flectat assertor, quoniam ad fidem facienda»! haecequoque pertinere

praediximus. Conciliantur igitur animi turn personae turn rei dignitate. Perjudicanlis]

Ita anteriores editiones codicesquc adduntur] In edilis legebatnr »adducuntur id

Darmstattcnsis et Rciclienaucusis. Grotius unde in- csb j sed practuli Darmstattcnsis codicis leclioncm.

dicantis hauscrit, ignoro. ipsius] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Darraoracula]

Confer Quinctilianam (li, 7, 5ö et 36) stattensi, et Mouaccnsi (C) pro ipsi; inlellige tjuaet

Cicci'oncm (in partit. 2$ topic. 20). lilas. Sed gravi us mendum supra ex eodem Monecessitas]

Cicero (topic. 20): »Facit etiam ne- nacensi correxi et causa scribendo pro nee in editis.

cessitas fidem, quae quum a corporibus tum ab coneilianim-j Paulo aliter Cicero (de invent. 1,

animis nascitur. Nam ct verberibus, tormentis, igni 16): »Benevolcntia quatuor e locis comparatur, ab

fatigati quae dicunt, ea videtur Veritas ipsa tliccrc, nostra, ab adversariorum, ab judicum persona, ab

et quae a pcrturbationibus animi sunt, dolore, cu- ipsa causa«, Aristo telcm, ut videtur, secutus (rhetor,

piditate, iracundia, mctu, quia necessitatis vim ha- 3, 14, 7): X&yev.ttl ôè tavzaexte xov Myovbent,

afierunt auctoritatem et fidem. Cujus generis roç xai XOV txxQOarov aai xov Лдауцаход

et illa sunt, ex quibus nonnunquam verum inveni- xai xov èvavxiov. Propius ad nostrum acccdit

tur, pucritia, somnus, imprudentia, vinolentia, in- Quinctilianus (4, 1, 6; p. 14 Spalding.): »Bcnesania

« cet. De tormentorum auctoritate apud anti- volentiam aut a personis ducimus aut a causis acquos

vide lludhvalckerum (de arbilris Atlicuicu- cipimus. Sed personarum non est, ut plcrique cresium

p. SI)- didcrunt, triplex tantum ratio, ex litigatore et ad432

Martiani Capellac lib. V. §. 502.

sonac aut auditoris aut rei vel ipsius oraloris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jam antea populo Romano praebuisti, quum huic eidem

quacstioni judex praeesses, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

impertías." Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum

503 senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis." Oratoris

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, о judices, itaque ex ea provincia dccessissem,

ut Siculis "omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti quum summum in veteribus patronis

multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarcntur." Sed haec plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

ЛЬ adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Sed haec posterius, et in principiis;

quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et_ faciendae

íídei species numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attendimus

facultatem, cujus vis vel in communibus locis vel in epilogis maxime contiversario

et judia; nam exordium duel nonnun- u. pa. nuil. t. n. nu. ct. i. pr. s. Г. o. a. r.c e

qnam ctlam ab actore causae solet« Scilicet illo quibus nullo negotio ipsa Ciceronis (div. in Caetemporc

plermnque alius pro litigatore causam age- cil. i) verba restitui, quae Martiano omnino redbat,

etsi pro una persona baberi posscnt, nnde denda erant Quis erit enim qui sibi persuadent,

caute noster »rei vel ipsius oratoris« dixit. exemplum a nostro allatum fuisse, quod nemo inpopulo

Romano] In editis: »publicae rei.« Error telligerct? praesertim quum nee locum laudaverit

ex notis P. R. GnoT. — Recte in codicibus Rei- et ne anctorem quidem, a quo ilhid mutuatus esset

chenaiiensi et Darmstattcnsi siglae majoribus ° J Uteris quanquam]-, M„agi.s ad, sensum accommorf. a.tum

P. R.• scvrilptae repгcriuntur. Codex Monaccnsis ч(C)n, ,fui. sse .t quand.oqm.d.em, quod, ,baud. scio an e ibree

quo totum locum correxi, conformis est Cicero- . . », , e •»

1 7 viata voce forte corruptum lucnt.

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo enim

praeterca jam omissum erat et et ante nobis, et patheticae] Adi Ciceroncm (in orat. 37) et

impartios scriptum erat pro impertios. Quinclilianum (G, 2, 8 ctlO; p. 490 sequ. Spald.);

omnibus] Post hanc vocem in editis sequitur et confcr superiorem locum (§. 473).

etc., in codicibus Monaccnsi vero, Reielienanensi, et vel in communibus locis] Omissa baec apud Gro-

Darmstattensi bae repcriuntur breviatac voces siglis tium с prioribus inserui editionibus, quibus adstiscriptac.

»iu. di. g. m. nomm. in. r. f. u. t. с s. i. pnlantur codices Reicbcnaucnsis et Darmstattensis.

Martiani Capellae lib. V. §. 503. 453

netur. Nee mea primordia quidem apud veteres hac animorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur, nulla partium definitione

sigriabo.

: i . ■ :. i . . . ¡ .......... ; . .. ■ i i... .■ .■ î ■ . ■ ■. ■ • .

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

. ;...••. ' • . .11." • . , ■' ' •

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504

m с tu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alicujus magno dolore tractamus; quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in séptima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserac pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut nliorum

extremum spiritum ore excipere sibi licerct." Ab odio, quum adversarii factum,

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum corruptio

docetur a Verre jactari; item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

пес mea primordial Nee siipplevi e códice Monacensi

(С). Ordiendi praecepta, quorum mcmiiiit,

infra (§. 54У) dabuntur.

caruere] Sic codices Rcichenaucnsis, Darmstattensis,

Monaccnsis (C) ct anteriores cditiones. Giotins

absque sensu envere edidit.

commoventur] Hic prac ceteris conferendus est

Aristoteles, qui integro secundo libro rhetoricorum

de commotionibus animorum agît.

séptima Verrinarum] Illani oralioncm dénotât,

quae in nostris editionibus libri quinti nomine inscribitur:

quo patet, Martiani temporibus Verrina

rum nomine primam appellatam fuisse, quae nobis

in Caccilium sire divina lio dicitttr; secundara,

quae actio prima in Vcrrcmj tertiam, quae primus

act! unis secundae liber, et sic dcinccpe usque ad

libruni quintnm, qui a nostro oratio appellatur sé

ptima.

videtis] Hunc etiam locum in integrum restituí,

siquidem in editis vidi legitur pro videtis addito

etc. ita ut nemo cxemplum boc intclligcre possit,

quod с Vcrrinis (5, 45) siimtuin esse Dfartianus

ipse prodidit. Siglas quamvís pluribus locis corru

ptas с Monaccnsi (С) hic subjicere non gravabor,

quae si aliud nihil hoc saltern probant, Martianiim

cxemplum totum, si cut ipsum edidi, dédisse.

Sunt vero siglae hac: »a. i. 1. p. m. a. q. m. p. a.

». o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. 1. ex. q. nihil a. o.

nihil u. f. s. post s. p. ex 1.« Paulum mutatas codices

Darmstattcnsis ac Rcichenaucnsis exhibent.

quum in avaritia] Exemplnm hoc et duo quae

scquiintur e libris in Vcrrem (1, 14. f. et 3, 4)

rcpetita sunt.

434 Martiani Capellac lib. V. §. 504.

sui similes esse arbitrator." Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

, ut est: „Quod ad tuatn ipsius amicitiam ceterorumque horainum maguorum

atquc nobiliura faciliorem aditura istius habet ncquitia et audacia, quam cujusquam

nostrum virtus ct integritas." Item: „Istum rebus omnibus undique

ereptis impune eludentem circumfluere et abundare." Potest quidem ct ilia

res auditorum mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

í>05 aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel communibus

periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Romanus de vobis judicabit"; communibus autem, ut est: „Videor mihi

videre haue urbem, lucem orbis terrarum, arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem." Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitium obstrictum vobis ac liberis vestris habebitis."

Ira etiam vehementer ánimos turbat, ut quum exaggerat et exclamât Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus'.1

quae respublica hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti." Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant, extra causam tarnen sunt, nec apparere

in oratore manifeslius debent, ne insidiia judicem caperc, non ratione dcducere

videatur.

Caelio f.) verba. Vocem tarnen vulgo omîssam ve

stris codices Reichcnaucnsie et Darmstatte nsis Iiabcnt.

О dii] E notissîma in Catilinam oratione (1, 4).

Addttae sunt in Darmstattensi et Rcichenauensi eig

ne t »s. n. i. num. p. c.«, unde vulgo omissa supplevi.

extra causam] Sont quae Graece i£aycóvui

vel с£й> TOV rtçâyfiaro ç ovza (confer С. Fr.

Hcrmannum ad Lucían, de bist scribend. p. 543),

q nibus Arcopagum notum est ora tores prorsus abstinere

jussisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, IG):

t ratio nibil nisi id ipsum de quo agitur epectat.

potentiam] Insigne bujus artificii exemplum pHie

bet Demos thenis oratio in Midiain, quae tota fere

in hoc loco tractando versatur.

hoc est] Ex actione prima in Verrem (1С). De

metu confer Quinctilianum (4, i, 20; p. S3. 6,

1, 13; p. 421. 6, 2, 21; p. 303 Spahi.).

concidentem] Addit codex Sfonaccusis (C) »si

is te libera tus fuerit* Sed haec apud Ciceroncm (in

Cat 4, в) non leguntur.

7"«m fidem] Ex oratione pro Milone (26) hoc

exemplum sumsit.

obstriehmt] Paulidum immutavît Ciceronis (pro

Martiani Capellae lib. V. §. 506.

DE DISPOSITIONE.

His igitur ad {idem faciendam prudenter inveotis ordo rerum est so- 506

ciandus, quae pare dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittendum, quomodo etiam et quando ct ubi, prudenter inspicimus.

Duplex igitur hujus partis est ratio: aut cnim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparatur; naturalis, quum post principium narratio,

partitio, propositio, argumentado, conclusio, epilogusquc consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae u tili ta to, non ex temporis serie coaptamus; ut pro Milooe factum, quum

quacstiones quasdam ante narrationem, ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordinc naturae, sed ex causae utilitate mutavit; et pro Cornelio primo

¡ra vanis ct extra causam obversantîbus commeveaur.

« Quanquam intcrdiiin extra causam sc vagari

ipse Cicero conlitetur (pro МПопе 54; pro Cae*

ciiia 52).

duplex] Vidcantor Auctor ad Herennium (5, 9),

Cicero (de оrat 3, 76), Quinctilianus (2, 15, 1;

p. 529 Spald.) ct Sulpicius Victor (p. 246 Pith.).

post principium] De quatuor prioribos partibus

infra (§. 556. 553. 557) agit, posteriores duas autcm

(§. 565) jonctas proponit, qniim orationis con

clusio, epilogue, et peroratio unum idemque sit

(v. Qninctiliannm 6, 1, 1; p. 445 Spald.).

artificio] Carine Fortunatianus (p. 69 Pith.):

»naturalem ordinem sequimur, si nihil nobis oberit

in causa; si aliquid ocenrrcrit, necessitate utilitalis

ordinem immutabimus naturalem, sequemur artifii,

Auctorem ad Herenratione,

divisione, confirmatione, confutationc, con

clusiones; deinde vero: »est autem« inquit »ct alia

dispositio, quae, quum ab ordinc artificioso recedenduin

est, oratoris judicio ad tempus accommodatur

«; quanquam in extremo capíte: »Iiis сопнпц-

tationibus et translationibus partium saepc uti necesse

est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

artificióse commutare cogit.«

non ex (empört«] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

meminerimus ipsam dispositionem plcrumqne utili

tate imitar!, nee eandem semper primam qnaestkb

nem ex utraque parte tractandam* cet

pro Milone] Cicero (cap. 5): »Sed antequam ad

earn orationem venio, quae est propria nostrae

quaestionis, videntur ea esse refutanda, quae ct

in ecnatu ab inimicis saepc jactata sunt, et in conab

improbis, et paulo ante ab aecusatoríninm

(5, 9) artificiosum ordinem ap pell are, quern bus; nt omni terrore sublato rem plane qnae venit

nostcr naturalem; siqiiidem » genera dispositionnm

duo esse« ait, »unum ab institntionc arlis profectum,

altcrum ad casum temporis accommoda tum«, et prias

quidem in со epeetari »ut utamur principio, л ar

io judicium videre positis.«

praejudicia] Adversarii cnim Blilonis et a senatu

jndicatum esse jactabant, caedem in qua P. Clodius

occieus cseet, contra renipublicam esse factam

53 *

436 Martiani Capellae lib. V. §. 506.

refutata, sunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

o07 recursus est factus; quae dispositio artificialis, ut dixiraus, nominatur. In

Verrem autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

turn legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet utilitas, nccessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium; ut pro Clucntio conjecturae partibus expeditis ad praescriptioncm,

legis accessit, ordine vidrHcet commutato, ne si Gluentium legis assertione

defenderet, fugere causam diffidentia videretur.

DE ELOCUTIONE.

508 Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimando;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod ilia totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. S), ct С п. Pompcjum rogationc sua et de re

et de causa judicassc (c. 6).

ut pro Cluentio\ Vi inserui e códice Darmstattensi,

practercaque Rcichcnaucnsis auetoritate dclcvi

non, quod vulgo ante defenderet legebatur; quod

reete me fecissc intclligct qui ipsam Ciccronis orationem

(cap. 52 sequ.) inspexerit, ubi cousulto se

ait Clueiitii causam non lege sed facto ejus dé

fendisse, ut non sal и ti modo ejus vertun ctiam.

cxistiuiatíoni prospiccret, factoque demum purgato

ad legis mentioncm transit, etsi rideretur, ei nihil

aliud voluisset, uisi ut causam obtincret, lege re

cítate perorare potuisse.

eloquentiae] Cornelius Fronte (II, pag. 478

JMaji)-. • eloiftientia perfecta vis orationis, eloquium

pars supposita commode cloquendi.«

Cicero] Quem potissimum locum Maitianus respiciat,

ignoro; proximo tarnen acccdit ille (de orat.

5, 57 f.): »quasi boc solum quoddam atque fundamentum

est, verborum usus et copia bonorum;

sed quid ipse aedißcet orator ct in quo adjungat

artem, id esse a nobis quaerendum et explicandum

vide tur. « Adde Gerard um Joannis Yossium (insti

tut, orator. Л, 1, 2): »quemadmodum autem aedificia,

ita clocutio universa duobus constat, funda

mento ct exaedificatione sive structura, sub qua,

ut inferius diccinus, composilionem ct dignitatem

comprehendimus.« Fundamentum enim appellat elegantiam,

quae secundum Atictorem ad Hcrcnuium

(4, 12) distribuitur in Lalinitatem atque explanationenu

Paulo aliter Cicero (de orat. 1, 52): »audicrain

ctiam quae de orationis ipsius ornamentis

traderentur; in qua praeeipitur primum ut pure et

Latine loqnamur, deinde ut plane et dilucide, tum

Martiani Capellae lib. V. §. 508. 437

sunt Latine loqui planeque dicerc; quorum unum Grammatice loqucnte didicistis*

quuiu ejus vobis iusinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copióse ornateque

dicere, quod non ingenii sed laboris est maximi, excrcitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei 509

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dig-Ц : i

nitas eloqueudi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. Propria sunt vetusta praecipue;

nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel appetcre

non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda ilia, quae cum aetatc mutata sunt.

ut ornate, tum ad rerum dignitatem apte et quasi marginera conjcctain, pro vnlgata mutatumque , ut

decore* у quae cadem Quinctiliani est doctrina (8, sibi constarct Martianus, cui supra quoque (§. 5i>9)

1 , 1). mutuanlur reddidi pro mutanlur in simili arguexercitatione]

Lege »exercitationis etiam din- mentó, pracscrtiin quum Ciceroncm ipsum (orat. 27)

turnae.« Grot. — Possis taiucn vulgatain quoque mutata verba a translatis distinguere potius videtucri,

si pro ablativis absolutis accipias. Cctcrum rem: » translata ca dico, quae per similitudincm ab

in anterioribus editionibus est quia pro qua, et alia re aut suavitatis aut inopiae causa transfer

acquiritur pro exquiritur , quorum posterius Rei- tur; mutata, in quibus pro verbo proprio :

quoque códice adstipulante restituí. tur aliud, quod idem signified, siiintiim ex re aliduplex

ratio] Quinclilianus (8, 1, 1): »Igitur, qua conséquent!»; licet ex codein loco appa

quam Graeci tpqaÓW vocaut, Latine dicimus elo- mutata aeque ac translata propriis opponi.

cutionem. Eain epectamus verbis aut singulis aut

c j . j . vetusta] Cicero (Brut. 74): » Solum nuidem et

eonjunclis.» sed propius etiam ad nostrum lacero J 4 ' 1

,, . m mm\ л Л . .. .. с •, quasi ruiidamcntiim oratoris vides locutionem emen-

(de orat. о , 37): »Uninis igitur oratio conucitur ex *

, . ._ . .. .. . datam et Latinam; cuius penes nuos laus adhnc

verbis j quorum primum nobis ratio simpltciter vi- _ ....

, . . j • j « -, fuit, non fuit ratiouis aut scientiae, sed consuetudenda

est, demdc conjuncte. I4am est quidam or- ...

... . ,. . . dinis. — Actatis ¡11 ins ista fuit laus, tanquam innatus

orationis, qui ex singulis verbis est; alius, 7 x

... « , „ nocentiac, sic Latine Ioqucndi« cet.

qm ex continuais conjnncttsque constat, brgo ute- *

mur verbis aut iis, quae propria sunt et certa quasi exolevit] Vide Ciceronem (de orat. 5, 10 f. et

vocabula rerum paene una nata cum rebus ipsis, 13), Scnecam (epist. 5'8; p. 481. ep. 114; p. 649

aut iis quae transferuntur et quasi alieno in loco Lips.), Quinctilianum (1, 6, 41 ; p. 168. 2, 5,

collocantur, aut iis quae novamus et faeimus ipsi« 21; p.297 Snald.), Macrobium (in Saturnal. 1, S);

cet. Geliium (11, 7), et quos practerca laudavit C. Fr.

mutuatumque] Rcccpi lectionem a Grotio in Hcrmannus (ad Luc. de bist, conscr. p. 269).

458 Martiam Capellae lib. V. $. 309.

Itaquc alucinari et cerritum et caperatura similiaquc praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamcn sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam faceré ait: „gurgulionibus

exsectis reliqucrunt", et: „virgis plebem Rom an am concidere"; nec in-

•5Ю decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lychnos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alicnis utendum. Novantur

autem duobus modi's verba, aut quadam fictione, aut dcclinatione praesumta,

alucinan] Rcctius sic in codicibus Darmstattensi

et Rcicbcnauensi, quam haUucinari in editis

(Gell. 16, 12), quamvis a veteribus et Cicerone

ipso aliquando sic scriptum esse non sit ignotum.

cerritutn\ Plautinum vocabulum est, qno tamen

et Cicero (ad Alt 8, 7) et Horatius (saL 2, 3,

277) aliquando nsi esse vidcutur, nec ipse noster

infra (§. 806) uti recusavit pro insano.

caperatum] £ Pacuvü Dulorestc attulit Vareo

(L. L. 6, 6) »caperata fronte a сорте fronte«;

inox obsolctum Appulejus postliminio rcdnxit.

quum Cicero] IVuper demum Angelí Maji mé

rito (in M. T. Ciceronis sex orationom partibus

ante nostram actatem ineditis, Dfediolan. 1817) reperta

est oratio in qua boc fragmentant exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantumque odii crudelitatisque

babuerunt, ut cos onines gurgulionibus inseclis reiinquerent,

nc si quern scmivivum ac spirantcm

reliquisscnt, minor bis bonor baberetur.« IVeque

tamen lectioncm insectis Martiano obtruderc volui,

licet nec vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exactis probaran; sed quod jam

Grotius conjectura assecutus erat praebetqne codex

Reichenaucnsis , exsectis reposiiL

Cicero inserui quum e codicibus

Darmstattensi, et Monacensi (C).

gurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persia*

(4. 38):

■ Inguinibus quare detonsus gurgulio exstat*

neque dubito quin ita Martianus qnoqne acceperit,

inprimis si reverá exsectis ille scripserit, qnod pro

prium vocabulum est de castrationc (Quinctil. 7,

\, 8); Ciccronem tamen de gutture in telle sissc

manifestum est.

virgis] Ex oratione in Verrem (2, 1, 47).

Virgilius] In Aencide (1, 726):

— » dependent lyclini laquearibus aureis.*

verba propria] Sccutus sum codicem Monacensem

(C); vulgo enim erat: »quod si sua res pro

pria verba non babcaL«

novantur] Egregie de bis praecipit Curius Fortunatianue

(p. 70 Pitb.): »Tcrtios modus est, at

novemus verba, quae tamen parcius debemus attingerc;

nam ct aegre novum verbum faceré posais

lene ас decorum, et fere aspemantur bomincs quae

non recognoseunt Vir perfect issi mus dixit: verbis

ntcndnm est ut munis publica moneta signatis.

Verba qiiibus modis novautur? primo Gracca transferimns,

til nova ex bis Latina confingamus; dé

bine per congemhuUionem , ut Cicero «feras s oli

vagas« (licit; et per derival ionem novare possuniiis,

ut ab aulumno Cato ait autumnilalem , ct a perpetiendo

Cicero perpessionetn.*

fictione] Codices secutas Darmstatfonsem, Rei

che nauen se m , et Monaeensem (С) omisi, quod in

editis se qui tur. verborvm.

Martiani Capellae lib. V. $. 510. 430

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Fiuguntur máximo

quutn transfcrimus, ut qui itou>rr¡xa »qualitatcm esse dixerunt, quod nomen

nunquam fuerat in Latinis; tpuo et auribus temperandum, et insolentia fugienda,

quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui sal atom

dedit"; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba, oil

quae grammatici paragoge uominarunt, ut dicimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent", quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligenliae subjungitur translatorum cura* ver- 512

qualitatem] Cicero (acad. 1,7): »Dabitis enim

pro fee to, nt in rebus innsitatie, quod Graeci ipei

facíunt, a quibus baec jam din tractantur, utamnr

verbis interdirai inanditis. — Qualitates igitur appcllavi,

quas jioi6rrtXaç Graeci vocant, quod ipsum

apud Graccos non est vulgi vcrbnm, sed plii-

»Qttalis apes aestate nova per florea rum

Exercet sub sole labor.*

campique] Versus et ipse Virgil ¡i est (Acn.

12, 56):

t Sanguine adhuc campique ingentes ossibus al

bent «

losopboruin, atque id in multis. <■ Addc eundem In cditis quidem Martiani exemplaribus erat vialio

loco (de nat. dcor. 2, 57). Ccternm codices rentes pro ingentes, sed codices Grotianus, Darm-

Monacensis, Reichenauensis, Darmstattensis babent

fjualilates, quod tarnen quia Graeco non respon

de!, recipere nolui.

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 65),

postquam Vcrrcui »non solum patronum istius insulac,

sed ctiam Sotera inscrîptnm se vidisse Syracusis

« dixcrat, >hoc, pcrgit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo exprimí non posait.

Is est nimirum Soler, qui salutem dedit.* Confer

oranino Forcellînum (in léxico), qui Cliristianos demum

seriptores Salvatorem dixisse monet.

paragoga] Diomcdcs (p. 309 f. Putsch.): »Sunt Mouacensis (C) perperam grandistras} Reichenauquaedam

principalia, quae Graccis fíQCOXÓxvrtCC ensis et Darmstattensis recte grandiferas, quod re

dil' uu tur, ut mons , fons, villa, schola, Iwrtus ¡ cepij Grotius enim ediderat glandiferas, quod tacx

bis nascuntur derivativa, quae apud Graecos men ctiam defendí potest, quia illo Ciceronis loco

Ttaçayù/yà dicuntur, ut fontanus, montanus, vil- a quibusdam ¡ta legítur et noster infra (§.702) s>

laticus , seholaslicus , horticus.* mili voce palmíferas utitur.

florea rura] E Virgilio (Aen. 1, 450): grandiloquos] IVon Cicero solus (Tuse. 5, 51 f.)

et Monaccnsis (C)

praebuerunt Similis est alius Virgilii versus (Aen.

U, 86S):

» Difficiles quondam multorumque ossibus albos.*

crispa ] Non vitupérât bac voce, sed laudaЦ

quemad modum Gellius (1, 4) et Plinins (15, 9,

18). Horath* locus in carminibus est (1, 4, 4).

grandiferas] Ubi recentioree apud Ciceronem

(Phil. 2, 59 f.) grandi faenare ediderunt, Martian us

certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis codi

ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 6 12).

440 Martiani Capellae lib. V. §. 512.

borum, quum res aut sua non invenit verba, aut quum volumus splendidius

aliquid explican". Ergo aut inopiae aut decoris causa transferuntur: inopiae,

I'm à

quam dicimus gemmare vitem et luxuriare segetés laetasque pcrhibemus; desunt

enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arjna", et a gustu : „о nomen dulcís libertatis." Verum non debet haec translatorum

alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

petita .debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charybdim. Vitandum

quoque ne turpis sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam" aut „Clodium stercus senatus." In hoc genere transfercndi

etiam allegoriam pottae praecipue nexuerunt, et Cicero, quum dick:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

.!оч(1 -¡di] ii'it .U1«ilr>7 ' 1 tniCJ* (Uneed

Quinctilianus etiam (10, 1, 6C; p. 54 Spahl.) tcrtium ex orationc pro Milonc (4), et qnartutn

hac voce ntitur. Videtur antera priori minus pla- itcrum с Vcirina (5, 65) desumta sunt.

cuisse, qui (orat. 5) ca usus addidit » ut ¡ta dicam.« castratam] Restituí locum e codieibus Darm-

• i T- • ,. /c „_n4 stattensi et Monaccnsi (C); video enim ridicule Jetwopinej

Iisdcm exemphs supra (§. 579) utitur, v ' °

ubi vide notant gebatur »castratam Africam mortuam rcmpnblicam.t

Kodein Cicero (de orat. 5, 41) exemple usus erat,

sensibus] E Cicerone, qui (de orat 3, 40): ct post cum QHmctiHanu9 (8, 6, 15; p. 309 Spald.).

.translatio« inquit »ad sensus ipsos admovetur, ma- stei-cus] Paulo aliter Cicero (de orat. 3, 41):

xime oculorum, qui est sensus acerrimus. IVam et ,no]o etcrcu9 cur¡ac d¡c¡ Glauciam.« Atque hoc

odor u.banitatis, ct molliludo bumanitatis, et mur- nomcn 8¡c> non Clodium, apud nostrum quoque

mur maris, ct dulcedo orationis sunt dueta a ceteris 8crîptllm fu¡s8c, cx e0 colligo, quod in Monaecnsi

sensibus.» pr0 c0 Jeg¡tur „Claud¡um«5 tamen nibil mutare

odor] Credo bic voces aliquot dces9c, et le- ausus sum.

gendum: »ut ab oculis, lux libertatis; ab olfaetn, allegoriam] Hace enim tota translatioiiibus conodor

legum; a loquela, silent leges inter arma.« etat (Cié. orat. 27). Recte igitur Quinctilianus (8,

Спет. — Martianus Portasse baud ncccssariam banc 6, 4; p. 505. 9, 2, 4G; p. 409): »continuata fisadditionem

putavit, arbitratus legentes ipsos facile тенрора facit àXÀTjyooLav* ; quibiis immodicc

perspecturos esse, cuiuam sensui quodquc exein- usurpatis totnm ait (8, 3, 26} p. 228 Spald.)

plum cesct adscribendum. Cetcrum cxcmplornm pri- propc mutari scrmoncm.

ora duo cx uno Ciceronis loco (in Verrem 5, 61), сшп grege] Reccpi lectionem a Grotio in roar

Martiani Capellae lib. V. §. 512. \\\

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis navigares",

et in Pisonem: ,,ut qui in maxiinis tempestatibus ac fluctibus reipublicae

navim gubernasscm salvamque in portu collocassera, fronds tuae nubeculam

et collegae tui contaminatum spiritum pertimcsccrem?" Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortassc angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte

totum, ut: „in puppim ferit unda", aut: „me iisdcm parietibus tuto esse tecum"

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, catachresin

etiam Graeci, quam nos abusioncm dicimus, ut quum perhibemus

naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con- ЫЗ

textu servanda sunt hace, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

gine positam , quam valgo cum deesset. Locas est pro memoraverunt in editis. Haasit vero e Cicerone,

in oratione pro domo (cap. 10). qui (orat. 27) »hypaUagen* , inquit, »rhetorcs, me

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunetione tongmiam grammatici vocaut, quod nomina transfeseparaverat

»ut: qui«, Ciceronem secutus (in Pi- runtur; Aristoteles autem translationi haec ipsa sobson.

9). jungit et abusionem, quam xaTá%gr¡6cv vocant.«

his] Grotius edidit haec; quoniam | autem vox De eadem confer Quinctilianum (8, 2, S; p. 199.

usurpatis praecessit, anteriorum editionum lectio- 8, G, 54; p. 323. 9, 1, 5; p. 365 Spalt!.),

nem omnino praetuli. coagmentata] Miror Grotium edidissc coaugmenm

puppim] Yirgilius (Aen. 1 , 113): tata, quod nibili est; nostram autem lectionem,

vlpsius ante oculos ingens a vértice pontus quam etiam Monacensis codex (С), Rcichcnauensîs,

In puppim ferit f et Darmstattensis pracbent, ad marginem rejecisse.

quem baud scio an ipse noster respexerit. Confer modo Ciceronem {de orat. 3, 43): »Sequiparietibus]

Cicero (de orat. 3, 42): »Vidctis pro- tur continuatio verborum, quae duas res maxime,

fecto genus boc totum, quum inflexö commutato- coUocationem prímum, deinde modum quendam forque

verbo res eadem enunciatur ornatius; cui sunt mamque desiderat. Collocationis est componere et

finítima illa minus ornata, sed tarnen non igñoranda, struere verba sic ut neve asper сотым coneursus

quum intelligi volamos aliquid aut ex parte totum, neve hiulcus sit, sed quodammodo coagmentatus et

ut pro aedifieiis quum párteles aut tecta dicimus, levis.« Ubi quem modum formamque appellat, nuaut

e.v toto partem* cet. Exemplum et ipsum e Cice- merum orationis spectat, quem noster conclusiones

rone (Catil. 1, 8) petitum est. vocabulo significa t, ipsum Ciceronem (de orat. 2,

memorant] Ita melius codex Monaceneis (C) 9; orat 31) secutus, infraque (§. 319 sequ.) pluri-

442 Martiani Capellae lib. V. §. 514.

ol4 proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

percurram, cujus vitiura maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophorón, dysprophoron, et polysigma

non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant"; et: „casus Cassandra canebat." Metacismus est, quum

!i. ■ .1

bus tractat; collocatio autem idem est enm constructione

sive compositione , de qua mox (§.514).

scliemate] Haec apud Qninctilianum (¡noque (8,

1, 1; p. 195) tertia pars est, qui »in conjunctis

verbis illud intuendum esse« docet, »ut eméndala

sint, ut coUocata, ut figurata.» Plura de figuris

infra (§. 525) doccbuutur.

compositionis] De bac vide Giceronem (oral. 44

sequ.), cui nullam partem bujus operis magis elaboratam

esse Quinctilîanus affirmât; praetercaque

Auctorem ad Hcrennium (4, 12), Dionysium Halicarnassensem,

qui singularem libellitm bac de dis

ciplina scripsit, Quinctilianum (9, 4), Curiumqne

Fortunatianum (p. 75. 74 Pitli.) cujus ipsa verba

comparand! causa subjeci: »in structura obscrvanda

sunt, ut frequentior sit rotunda, ne bîulca sit

vocal ¡um et maxime longarum crebra concúrsame;

ne áspera duarum consonantium conílielu; ne mo

nosílaba una plura jiingantnr; ne brevia multa

con! i un en tur, nc longa multa; ne ultima syllaba

prioris verbi eadem sit quae prima posterions; ne

prima et ultima officiant obscoenitatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vastis deforme tur oratio;

ne plures genitivi plnralis jungantur« cet.

frenos] Tam frenos qnam frena dici notiim est

(Voss. Aristarch. 1, 42; Op. II, p. 187; de vitiis

senn. 1, 15; p. 21), sed minis boc nostro loco

vocis usus; quam tarnen quum infra (§. 518) ré

pétât, colligitiir frenos intelligi impedimenta ex asperrimaram

líterarum collisione oriunda; quibus

oratîonis cursus, ut cqtiorum frcnis, inhibeatur alque

retardetur.

in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex vestigils MS. in odium repetitam, boc est

ad nauseam usque ¡teratam. GnoT. — Ita et in codicibus

mcis Reicbcnaucnsi, Darmstat tensi, et 3Ionacensi

(G) scriptum est, unde reponere non diibitavi.

Exempla, quae sequnntur, Virgilii sunt (Aen.

3, 183):

»Sola mihi tales casus Cassandra canebat«

et (5, 866):

«Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant«,

unde apparet male salo pro sale legi in códice

Monaeensi (G), licet baud indocte librarais errarit.

Cctcrum animadvertendum, baec ipsa, quae nnnc

Martianus rcprcbendit, ab antîquioribus poët is Latinis

quam maxime celébrate stndioseque quaesita

esse, ut docte demonstravit Naebius (de alliterationc

sermonis Latin!, iu IViebubrii Musco Rbenano T.

Ш, p. 524 — 418); unde et Scrvius (ad Aen. 3*

185): »baec compositio jam vitiosa est, quae majoribus

pi a cuit.«

metacismus] Isidoro motacismos deprávate. Grot.

— Sed Diomcdi boc vitium est pronunciationis,

cum M profertur, ubi debet absorben: ut si vocem

claudat et scquens dictio incipiat a vocali. Uterquc

autem grammatiens (Martianus et Diomcdes) corrigendi,

quum apud eos vulgo metacismus legator pro

mytacismus, quia est a uv. Mcminit et Isidoriis

lib. 1 orig. с 31 (1, 32, 5), ubi itideiu in MSS.

Martiani Capellae lib. V. §. 514. 445

verborum conjunctio M literae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam.« Labdacismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni láctea." Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur." Polysigma, ubi S litera crebrius geminatur:

„Sosia in solano soleas sarciebat suas." Homoeoprophoron est, quum

dicitur: „O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti« Dysprophoron , ut si

quis dicat„persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres. Asperae inter 515

penultimam ultimamque verborum maxime vitandae, cujus exemplum est,

nostris est metacismus. In excusis motacismus legas, tîum Ьос esse (poët. 2, 32; p. 172), ac sane tarn

Quod „on „aprobó. Imo possis similiter rescribere frequeater apud antiqnos invenitur, ut putidus sit,

apud Capellán, et Diomedcm. Nan, literam bane qui ubique damnare velit. Confer quae a vins doetis

vetercs „on ^ ta„tum, sed ¡ш quoque dixere. ad Euripidem (Med. 476) annotata sunt, et „„ae

Voss, (inst orat. 4, 2. Op. Ш. p. 1S3).- Equi- laudat Otto (ad Cicerone«, de scnect. p. 102)

den, h.e ut supra (§. 279) vulgatam scribendi ratio- homoeoprophoron] Editi babent homoeopropheneu,

scrvav., licet in eodicibus Reichenauensi et ron: rectior „ostra e códice Monacensi (C> lectio

Darmstattensi moetacismus legatur. est. Exemplum, quod Ennii est et a multis gram-

Mammam] Aut Mammiam legendum pro W maticis repetitum, „oster ab Auctore ad Herenl.

er,s nomme, aut Mammam sumenduu, pro nutrice, nram (4, 12) mutuatus esse videtur. Ph.ra vide

ut in ista inscriptione antiqua: apnd Spengclium (art. script p. IX).

ÏI " Hff

persuasitrices] If a nos res tit ui ni us, cum antea

C4ECILI4E LITE

' perperam disjunctis vocibus legeretur persuasi trices.

OFILLIA. ARESCUSA. Gn0T> __ A d „ „

MAMMAE. SUAE. ,„,.„.. . . , . ' ' , ; "

»probn perlcccbrae et persnastrices*, quod magis

. ' " ' et'am àv6rtçôipOQOV sonat; sed codices deserere

/em] S.c senps. e eodicibus Grotiano, Reiche- „eq„e hie volui „eque mox in praestrigiatrices, quod

nauens,, Darmstattens., et Monacensi pro levi in etsi sermonis ratio respuat, plerosque «amen manucd.

t.s, quod jam Grotius intellexerat metro tro- scriptos exhibere testatur Oudcndorpius (ad Appui

cha.co offieere, praetereaque restituí priorum edi- de mundo T. II, p. 321), quapropter ex uno Reifonum

lectionem lucent pro lucebant, quod nescio cbenanensi praestigiatrices seribere eo minus volui

unde Grotms petierit. qu!a Mart;anum ;p8nm jam ^ 8trido9;opcm y¿

totacismus] Confer Quinctilianum (1, S, 32) cabuli formam in mente babuisse verisimile est

cam „ota Spaldingii (p. 112). phaleras] E Cîcepone (h yen ^ fj| ^

polyoma] Ab aliis vocari hoc vitium б^ш- «Ь se invito ablatas phalcras gratis.« Ceterum coxatun,

Vossius (inst. or. 4, 2, 3. Op. Ш, p. 134) dices Monacensem (C) et Reichenauensem secutus

observât; negat tarnen Julius Caesar Scaliger vi- delcvi nt ante si dicas apud Grotium.

56*

444 Martiani Capellae lib. V. §. ЫЬ.

si dicas: ;,phaleras ablatas gratis", aut si juret auriga „per lora, per flagella,

ol6 per frena." Hiulcae sunt, quum in ea parte quam dixirnus similes vocales

ac similiter longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat

suscepisse se liberos secundo omine, et ut Tullius pro Milone ait: „auctoritate

publica armare"; quod quidem artem dissimulans plerumque appétit

o 17 volúntate. Vitandum similiter, ne in eodem loco tres aut quatuor longas

brevesque continue ponamus, neve in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iambicosque versus; quamvis cos Cicero non evitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt"; et heroici versus finem vel

; inidum non declinet, quum dicit: „o miserum cui peccare licebat"; et in

Academicis: „latent ista omnia Varro magnis obscurata et circumfusa tenebris";

et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loqucrer tanti fletus gemitusque fiebant"; nec finem vita vit ele-

• giaci, quum ait : „oderat ille bonos"; incurrit etiam in hendecasyllabi Phalaecii

volúntate] Ita ipse Cicero de oratore Âttico noster delibavit excmpla et e Cicerone ct aliis erui

(orat. 25): » verba etiam verbis quasi coagmentare possunt; qua de re peculiaris exstat dissertatio

ncgligat ; habet enim ille tanquam hiatus coucursu Loeffleri (praeside L L Möllcro, de versn inopioafo

vocaliiim molle quiddam et quod indicet non ingra- in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. act.

tarn ncgligcntiam de rc niagis hominis quam de ver- L. L. II, p. 550), Fabricium (in bibl. La t. П. p. 589

bis laborantis. ■ Locus in Miloniana est statim ab Ern.), Graevium (ad Cic. epist. ad Att. 1, 1; p.7),

initio: »temeritatem concitatac multitudinis aueto- Schacfcrum (ad Demosth. I. p. 189. У. p. 528).

ritatc publica armarc.« Voemclium (ad Dem. Phil. p. 59), Kritzium (ad

versus] »Multum enim interest », Cicero ait Sal. Cat. p. 93), et Spengclium (art. script, p. 152).

(de orat. 5, 44 f.), »utrutn numerosa sit, id est in Academicis] Longe haec aliter nunc leguntiir

similis numcrorum, an plane e numcris constet o- (Acad. 2, 59): «latent ista omnia, Lucullc, erasratio;

alteram si fit, intolcrabilc vitium est, alteram sis occultata ct circumfusa tenebris nolui tamcn

nisi fit, dissipate ct inculta et fluens est oratio.« quidquam mutare apud nostrum, quum constet Ci-

Adde alios cjusdem locos (orat 20. 51. 68) et ceroncm Académica secundis curis retráctala Var-

Quinctilianum (9, 4, 27; p. 559 sequ.). Quan- roni inscripsisse, cujus operis quum primus tantum

quam ipse (orat 56): »saepc« inquit »versus in ora- liber exstet, rcliqui injuria tcmporum perierint, fatione

per imprudentiam dicimus, quod Tehemcntcr cile haec in uno sequentium legi potcrant.

est vitiosnm, sed non attendimus ñeque exaudimus tjuum ait] Scripsi с Mouaccnsi (C) pro tieut

nosmct ipsos«, ejnsqne negligentiac etiam plura quam ait, quod in cditis erat.

Martiani Capellae lib. V. §. 517. 445

petulantiam, dum dicit: „successit tibi, Lucius Metellus." Hie tarnen vir ot I

longo opere et ipsa sui majestate defenditur. Ceterum in clausulis vitiosissimum

reperitur. Animadvertendum autem, ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere „strepitumque

plagarum", quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam 518

in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta CDim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile", atque „ereptae

virginis ira" j in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui fiunt ex

asperrimis uteris in unura concurrentibus, ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paucos repperias meretricibus fidèles evenire amatores Syra?"

et ab iisdem uteris incipientia, ut est: „non fuit istud judicium judicii simile |

Pludaecii] Restituí genuinam seribendí rationem,

quum anteriores cditioncs Phaleutii, Grotins Phaleucii

exhibèrent. Petulantiam autem dicit, quia

bcndecasyllabi plcrumque epigrammatis lascivia atque

frivolis componendis inscrviebant; unde Quinctilianus

(1, 8, 6) amo vendos cos a pueris censet.

Adde Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4): „ex

quibus tarnen si nonnulla tibi paulo, petulantiora

videbuntur, crit eruditionis tuac cogitare, summos

illos et gravissimos viros, qui talia scripseruut, non

modo lascivia rcrum, sed ne verbis qiiidcin nudis

abstinuisse. « Sed nostro loco de metro tantum scrmonem

esse monere rix opus est.

plagarum] ISimirum plaga pro discrimine significationis

penultimam tum producit tum corripit;

sed eo loco quem Marianus innuit, longa penúl

tima pro Graeco jtXrjyfj usurpatur (\rerr. S, 62);

ubi nunc quillón legitur: »nulla vox alia illius

miseri inter dolorem crepitumqiie plagarum audicbatur

«, Martiauuin tarnen corrigere ex noslris editionibus

dubitavi.

cacemphaton] Sic scripsi e códice Grotiano et

vestigüs Reicbenauensis et Darmstattensis, qui cacenphaton

habent, pro vulgata cacophaton, licet

boc etiam iu usu fuisse testctur Yossius (inst. orat.

4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceroncm (ad divers.

9, 22), Quinctilianum (8, 3, 44? p. 245 Spald.),

Servium (ad Aen. 2, 27), unde intclligcs illud

cacemphaton dictum esse, si vel ipsa verba vel

soni eorum in obscoenum sensum detorqueri possent}

ut in eo quod e Terentio attulit (Andr. S,

4, 31) arrigere ad aures relatum, quod alias de

membro virili dicitur, et in altero exemple ereptae

virginis, quod ereptae virginitatis admonere poterat,

licet apud Tirgilium (Aen. 2, 413) alio seusu

dictum sit:

»Turn Danai gemitu atque ereptae virginis ira

Undique collecti invadunt*

Sic cnim et apud poctam et in prioribus nostri

editionibus legitur; Grotius quomodo ediderit erepta

nescio. Darmstattensis quoquc codex Label ereptae ■

Reicbenauensis paulo aliter »ut est atque erepte

virginis« cet.

repperias] Sic e códice Reichenauensi ipsoque

Terentio (Нес. 1, 1, 2) restituí; vulgo repcrias,

codex Monaccnsis male reperies.

446 Martiani Capel! ae lib. V. §. 518.

judices", et in eadem desinentia, ut: „fortissimorum, proximorum, fidelissimorumque

sociorum", in eodem vitio habentur. Item penitus fugiendum breves

syllabas continuare quainplures, ut est illud Sereni: „Perit abit avipedis animula

leporis."

DE PEDIBUS.

519 His breviter intimatis pedes sunt asserendi, quibus clausulae decenter

aptentur; quos quidem Cicero quadara perniixta confusione perturbât, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat incipientibus,

modo finientibus, modo dochmium, qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus excmplum posuit: amicos tenes; item amphimacrum

pedem et rursus dactylicum numerum laudat; modo anapacsticum,

modo dithyrambum laudat, nee tarnen certa scientia est. Ego tarnen compendiosiora

percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

non fuit] Ciceronis (pro Clucntio 3) exemple ditrochaeo] In edltis sequebatur vox ionicum,

in eadem causa utitur et Quinctilianus (8, 3, 51> q«am ñeque Grotianus ñeque Monacensis codex (С),

Sereni] In poëmatio de leporis morte, unde neque Reichenauensis, neque Darinstattensis agnoscitatur

et illud: cit5 J,,rc 'Siiup cam expunxissc mibi videor. De

»Animula miserula properiter obit.« ditrochaeo, vel nt ipse appellat dichoreo, vide Ci-

Grot.— Confer Diomedem grammatîcum (3, p. 515, ceroncm (orat. 63).

6 Putsch.) et Santenium (ad Tcrentianum Maurum modo finientibus] Aut ipsius error est Martiani,

p. 100). Ccterum in lectione constituera secutus aut librariorum. Cicero enim Aristolelem secutus

sum I. С. Scaligeruin (poët. 2, 59; p. 179) те- (de orat. 3, 47) omnino distinguons scribît: «ordiri

teresque editioncs, iu quibus est »périt avipedis placet a superiore pacone, posteriore finiré.« Sed

anhnula leporis«; Grotius contra edidit: »peritavit« Martianus fortasse alium locum (orat. 57) in mente

cet Vide et WernsdorGum (in poët. lat. min. I, 2, babebat, ubi in Universum paeones oratoribus como

i o\ mendat.

permixta confusione] Cicero (orat. 57).- »Ego dochmium] Vulgo dochimum, quae varictas

autem«, iuquit, »sentio, omnes in orationc esse etiam in Ciceronis, Qnînctiliani, multorumque alioquasi

permixtos et confusos pedes ; пес enim effiigere rum codicibus invenitur; sed quum ortbograpbiac

possemus animadversionem , si semper iisdem utere- potius quam lectionis discrepantia sit, rectam formur,

quia neque numerosa esse, ut poema, ñeque mam restituere non dubitavi. Confer Spaldingium

extra numerum, ut sermo vnlgi est, debet oratio.« ' (ad Quinctilian. 9, 4, 79; p. 588) et de re ipsa

Martiani Capellae lib. V. $. 520. 447

DE MONOSYLLABIC •

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Ciceronis: „non scripta,

sed nata lex", aut: „debet esse legum in república prima vox"; quae lamen

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambus

aut anapaestus antecedat, tit ait Sallustius: „tota autem insula módica et

cultibus varus est." Brevem vero brevis aut longam longa non sine vituperatione

sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eum patria privare, qua caret, sed vita vis"; quod

volúntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius

praeceptum in coló melius collocamus aut commate, non in fine sententiae.

DE DISYLLABIS.

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus 52í

spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhichius

pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iainbo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciccronem (orat. 64), quem ipsum noster ante оси- cibiis Monacensi (C) et Darmstattcnsi scripsi sensu

los liabuit. pro sensit!, quod in editis erat.

tUthyrambum] Grotius deutheriambum , altera cultibus variis] Sic scripsi с codieibus quam

lectionc ad marginem rejeeta; quod perperam fac- Groliano tum meis; Yulgo enim legebatur cultibus

tum ipse facile intelligere potuisset, si Ciceronem inanis, apud Cortinm autem (in fragm. p. 1005)

(de orat 3, 48 ; orat. 64) inspexisset Ceterum a ncscio unde eultoribus inanis.

códice Monaccnsi (C) tota plirasis »modo anapaesti- поп еттоге] Quod Ciceronem dcfensiirus nostcr

cum modo dithyrambum laiidat« abest. ad illam orationem (pro Ligario 4) bic adnotat,

scientia] Grotius in margine sententia, quod idem jam Asconius Pedianus (ad dir. in Caeeil. 7)

et codex Reichenauensis babel; sed mutandi causa observaverat, nimirum clausiilam ¡Ham »vita vis«

non apparet. ad exprimendam sententiam de industria duriorem

Ciceronis] In Miloniana (cap. 4). Мох с codi- positam esse. Et rix vitium inesse buic orationi

448 Martiani Capellae lib. V. §. 521.

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Cavendum

etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dieat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus spondcusve,

ut si dicas: conqueritur sua fata, aut: imputât sibi démens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post- trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hune enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia nempe vides, an vero dicas: aspice

Facta mea? Bene autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulao, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

DE TRISYLLABIS.

522 Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo eam velis mollitcr

fluere, ut trochaeo praecedente penúltimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure métrico, ut illud est Tullii:

„mare fluctuantibus," littus ejectis." Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penúltimo spondeum praelocaveris, ut si dicas: marc fluctuantibus rupes

ejectis j item pessima, ei pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tune enim heroicum

comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixeris quae Ciccronis pulckerrima dicitur in jure Tullii] Pro Roscio Amcriao (cap. 26).

Romano (1. 2. §. 46 de O. S), apis] ¡Vibili vox ad sensuni, unde factum est ut

fiant] Sic pro Grotiano faciat reposai e códice et vêtus ille fons, unde in margine Grotius bausit,

Monacensi (G). et codices Darmstattcnsis, RcicLcnauensis, et Moduo]

Omissam a Grotio banc vocem supplevi nacensis (G) apex legaut; sed sententia pyrrhichium

e Darmstattcnsi códice et anterioribus editionibus. flagitat, neque quidquain praeterea voluisse Martiapraecedente

penúltimo] In editis erat penulli- nus videtur, nisi ut qualecunque vocabulum duttiiira;

sed illud Mouacensis codex (G) praebuit, et arum brevium syllabarum in penultimum locum subsensus

efflagitavit. stitucret.

Martianí Capellae lib. V. g. 522. 449

dicas: mare fluctuantibus littus agitanti. Sed in hac clausula cavendum, ne

pro trochaeo penúltimo spondeus ponatur; nam tunc si solveris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas ca

peas admisero." Si autein penúltimo trochaeo mediam molossi solveris, pulchram

clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item trochaeo pennltimo

pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si dicas: littus aequabile. Item si

trochaei penultimi longam solveris, et primam molossi ultimi, fit elegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurac hae sunt: Ironia est simulatio, in qua 523

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Ligario:

„Novum crimen Cai Caesar." Paralepsis est praeteritio, quum quasi

quale] Ita pluriml codices (Oudcnd. ad Appui.

I. p. 714), in quîbna et Reichenauensis est; non

»in quale« ut Grotius edidit. Omissac ante relativa

pracpositionis nee apud Graccos nee apud Roma

nos exemple desunt; confer modo Ciceronem ad

Atticum (5, 19, 2): »me tuac literae nunquam in

tantam spem adduxerunt, quantum aliorum«, et

ad Q. fratrem (1, 4, 4): »quonîam in tantum luctum

et laborem detrusns es, quantum nemo unquam«;

Livium (10, 31): »socios belli in cadem fortuna

videbant, qua ¡psi erant« cet

Cicero] In divinatiune in Caccilium (15).

de fiyuris] Hanc inscriptioncm e códice Rcíchenauensi

desumsi, quum vulgo verba sequcntia »sen

tentiarum autem figurac bac sunt« pro titulo posita

csscnt; quae a Rciclicnanensi prorsus absunt.

sententiarum] Distingutintur ab eloculionis figuris,

de (¡uibu s infra (§. 526), pariter ut apud

Graecos б%1](шта ¿é$ecoç xai ôutvotaç. Confer

Quinctilianiim (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Romanam

(p. 143 Rulink.), et quos lauda t C. Fr. Hermannus

(ad Luc. de hist. ser. p. 273). Accuratîus

etiam distinguit Gurius Fortunatianas (p. 75 Pith.)

Xê^ecoç, Àôyov, âcavoiaç; quas differre docet

»quod /.éÇecoç in singulis verbis fiunt, ut nuda

genu, quas uno nomine è^aXXayàç possumus dicere:

Xoyov vero in elocutionis compositione, quae

pluribus modis fiunt, ut rtoXv лтазтер , èrtavatpoQa,

avTiOTcocprj, яадогоцабсои âuxvoiaç

autem in sensibus, rtço&eçajtevOiç , r¡dortouat

атСобхсоцп]: qiiibiis etiam, sive clocutioncm mutavcris

aut verborum ordincm invcrtcris, eacdem

tarnen figurac permanent, verum utraque Aè£e<4Ç

et Àôyov non ita.«

ironia] Confer hune similesquc locos, si übet,

cum Aquila, ex quo haec paene omnia desumta. Gbot.

Cai Caesar] Sic e codicibus meis scripsi, quum

vulgo breviatum esset: С. Caesar.

paralepsis] Codices Monaccnsis (C) et Reiche

nauensis paralempsis habent, atqne ita etiam quae-

450 Martiani Capcllac lib. V. $. £>25.

praelermittentes quaedam nihilominus diciraus. Apostrophe est in aliquem districta

conversio, frequcns apud Ciceronem ac nobilis figura. Hace est, quuin

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quum veluli dubitantes ab ipsis judicibus

incboamenti consilium postulamus, ut pro Cluentio: „equidem quo me vertam,

judices, nescio"; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum bominum

¿>24 studia, consilia, rationesque corum apcriam" etc. Erotema est interrogalio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est <{uaesitum, quae figura a supcriore eo differt, quod

interroganti una voce tantum responden potest, quacsito autcm nisi pluribus

responderi non potest, ut quuin dicimus: „Qua igitur ratione bellum geremus?

tlam Aquilae cditîones. Darmstattensis codex para- addubitatio] Sic et Cicero (orat. -10) ct Aquila

leinsis, qnod proximo acccdit ad veram scribendi (p. 131); dubitationem Auctor ad Hcrcnniuin (4,

rationcin paraleipsis; rtaçâXeiïplÇ cnim Graccis 29) ct Quinctiliaiius (9, 2, I9j p. 592), qui ct

cet quae Romanis praeterilio. Auctori ad llercn- eodcin Ciccrouis exemple (pro Cluentio 1) coque

nîam (4, 27) occupatio dicitiir, nisi cum Spaldin- plcniori quam nos 1er utitur.

gio (ad Quinetil. 9, 3, 98; p. 329) legere pracstat л •«. i „ . . .

° v ~ . 7 . Pro ^m"n^"°] «'ос qiioqne cxcmplum plenum

occultatio. Cctcrum ex Aquila (p. 149) inserui quasi , . . ., , ..... _

. * exstat apud Aqiulam (p. 131): »Pugncui apcrte con

vulgo omissuni, sed quod vix abesse poterat.

conversio] Auctori ad Hcrennitim (4, 13) sub

tra nobilissimorum bominum volúntales? studia, con

silia, cogitationcsqiic eorum aperiam?«

exclamalionis nomine comprebenditur, Aquila (p

130) aversionem nuncupat, ut ct Quinctilianus intenogalio] Aquila (p. 151) interrogation,

(4, 1, 63. 9, 2, 38) «sermonem a persona judi- T10"* emendavit nostcr, Auctorem ad Herennium

eis mversum«; sed mutandi apud nostrum causa (*» l%) secuta«. Verum non simpliccm interroganulla,

quum si oratíonem ab uno averlimue, ad, lîoncm ¡ntclligcndam esse reetc monct, sed earn,

alteram earn converti nccessc sit .quae., ut verbis utar Ciccronis (orat 40), .uractionem]

Rubnbcnius Martianum corrigi vult geat"> vd ut Q^nctilianus (9, 2, 1; p.386Spald.)

cx Aquila, qui: »sie pi em nique convertimus ora- Bcr,b't, »instet.«

in геи m ah jiidice, quum ilia tamcn, qui- auaesito] Sic legend um esse pro vulgato atutealloquimur,

judici allcgentur«, scri- slio jam Grotius intcllcxit, corrcxique cx Aquila

Hiqee jubet orationem, scd pcrperam; confer modo (p. 133), quem nostcr ad vcrbum fere expressif;

JlutiUum (p. 7S)5 UD¡ de metabasi: .aliad genas quod tarnen praeterca ex eodem rcponi jassit Ruhncet,

quam ad aliam rem et actionem et orationem keniue interrógalo pro interroganti,

revoramus.« non duxi.

Martiani Capellac lib. V. §. 321. 45i

Quae auxilia nobis parata crunt? Quis crit, qui sub venire velit, quum tam

acerbe socios tracta verim us?" Diatyposis est descriptio vel deformatio, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si baec non gesta audiretis, facta videretis, et Milonem in rheda

sedentcm penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delcctis villa

egredientem etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaco: „Difficilis

ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis." Diasyrmos est elcvatio 52o

vel impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissolvituus;

qualis est in Murcniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quacdam, hoc est quum rem a nobis alio transmove'mus,

sed non ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse, non figura.

si haec non] Lege ex Cicerone et Aquila: »si diasyrmos] Riihnkcnius (ad Aquilata p. 155) m¡-

liaec non gesta audiretis sed picta videretis; et de- ratur Grot! .m, qui non ex Aquila corrcxerit: »elcformat

Milonem« cet. Grot. — Si Ciceronis locum vatio vel irrisio ca figura est, qua ludentes quae

(c. 20) contulcris, multa certe turbasse Martianum dicuntur ab adversariis dissolvimus« , sed suum cnividebis;

eo tarnen audaciae procederé nolui, ut que servare malui, indicate tantum fonte, unde

omnium codicum lectionem ad Aquilac auctoritatcm saniora pctcre liceat. Unum illud feci, ut voccm

iiumtitarcm , quem licet ante oculos noster habuerit, figura inscrcrcm post in hoc, quae quum in antetamen

non ita presse semper sequi voluisse vide- rioribus cditionibus exstet, a Grotio per incuriam

tur. Id tautnm Aquilac tribuí , ne e códice Mona- oinissa esse videtur. Cctcriim quem locum с Mucensi

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con- undécimo legitur.

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro lectum metastasis] Aquila (p. 155): »Metastasin, transesse

diceres.« motionem, quidam inter figuras nomina vit, quum

antisagoge] Obscurior factiis est Martian us. dum rem a nobis alio trausuiovcmus, non ita ut ibi cau-

Aquilae verba coutraxit, quae baec sunt: »Antisa- sam constituamus; alioquin jam figura non crit, sed

gogc compensatio. Est autcui bujusraodi, ubi ali- species quacdam ejus status, quem qualitatis aut

quid difficile et contrarium confitendum est, sed ex accidenti appellant secundum Hermagorain. « De

contra indneitur non minus urintim.« hoc statu vide supra (ad §. 446). Cctcrum appa-

Plolemaeo] Hoc cxemplum inter ca fragmenta ret reetc nos с Rciclicnaucnsi códice restituissc tneqiiac

ex oratione de rege Alexandrine publica vit tastasis pro со quod in editis erat metathesis; ser-

Majas (Medio!. 1817) non exstat. vandam aiitcm fuisse lectionem transmotio, pro qua

452 Martiani Capellae lib. V. $. 526.

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

526 Hactenus de scntentiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transcainus.

Sed voló breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quotque

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci síqo[i¿vt¡v. Xi£iv appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutionem

semper próxima scquatur, et historiae convenit et narralioni, et non

conversum ñeque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum, ut ilia sunt in Miloniana: „occidi, occidi, non Spurium

527 Maelium, quod annona levanda jacturisquc" et cetera. Est alia quam Graeci

jtsQiodov appellant, quae scntentiam quadam circumscriptione définit atque

déterminât; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus

alios transmutatio scribcre Grotlus in margine iiotavit.

elçOfiévtjv Zê£iv] Vitioee Start Capelle èrti-

¡J.OVOV Àtçiv-, quod tarnen ita placuit H. Grotio,

ut in Aquila restituí vellct Sed vir máximas illa

actatula, qua baec scribebat, nondum legerat Arietotclem

Rhetor. Ш, 9; p. 130 ; qui quae sit f¿-

QO[xévr¡ Xè£iÇ, pluribus docet Rhd>k. (ad Aqu.

p. 158). — Dionysii etiam Halicarnasscnsis in judicio

de Tbucydidc (II, p. 140 Sylb.) verba bacc

eonfercnda sunt: »%Q7] de rr¡v L6toqixt¡v rtoayfiareiav

elQO[iévr¡v xaï àrteçiôrtaôzov eivat.»

Ccterum non apnd Martîanum vitiosus bîc locus est,

sed apud eos qui nostrum ediderunt Darmstattcnsis

eniin codex EPIMOI4EN LEXEX, unde corruptionis

causa apparet, videlicet librarlos Graccas lite

ras pro Latinis legisse; ñeque reponcre dubitavi,

quod unicc rectum esse quivis concedet

tjttod annonae] Lege: »qui annona levanda jac

turisquc t cet. Grot. — Ita enira apnd Ciccroncm

(pro Mil. 27) Aquilamque (p. 159) Icgimus; eed

Martîanum qnoqne sic legisse quis praestet?

circumscriptione] Cicero (orat 61): »toto íllo

circui tu, quem Graeci Jteçioâov, nos tum ambitum,

tum cireuitum , tum comprehensiouem , ant continuationem,

aut circumscriptionem dieimus.« Quinetilia

uns quoque (9, 4, 22; p. 556 S paid.) in ca

interpretanda laborat, dum »vel ambitum, vel circumduetum,

vel continuationem , vel conclusioneni'

ap pella t. Rufino (de compos, p. 317 Pitb.) comprehensio

est; Aquila, qnem nostcr ante ocnlos habuit

(p. 159): »alia autem« inquit »quae ex ambitu con

stat, qnem ambitum Graeci fiSQÍodov appellant;

est antem ea quae sentcutiam« et sie porro ut Mar

ianus, qui et exemple codem (pro Caecin. 1) ntitor.

in ayris] Sic et Quinctilianus (9, 3, 80; p.

505 Spald.) et Aquila; apud Ciceronem nunc quidem

legitur in agro.

Martiani Capellae lib. V. $. 527. 435

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda

ccssit audaciae." Quae multis constat ex membris, quae хыЛа Graeci dicunt,

et ex cacsis, quae г.0щмста appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus Ö28

verbis absolute aliquid significaos, hoc modo:„Etsi vercor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro diccre incipientem timere." Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam cacsam orationem dicamus, quum singula verba quod vis signifi

cant proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne nunc quidem

tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?" Et in Vcrrinis:

„Comites illi delecti m an us erant tuae: accensi, medici, aruspices,

scribae, tuae erant manus." Verum superior periodus constat ex duobus 52i)

membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sex; qnamvis ex uno membro

quam tum] Quod pro biscc verbis apud nos- nem (pro domo í>) legit ur; male Grotius: »quis est

trutn 1 egeba tur » quantum « in notis jam corrcxit G го- Lolli.«

tins. Et qnamvis, apud Aquitain legatur »quam tum lapidator] Dccst Ucitatar fori. Grot. — Grotii

quum in faciunda ccssit audacia», recle tarnen noster errorcm ex inepta R Stcpbani emendationc ortum

e Quinctiliano et Cicerone ipso défendit ur; Aquí- jam nota vit Ruhnkeuius ad Aquilam (p. i GO),

lac igitiir locum corruptum esse patet. ubi idem exemplum exstat, sed in extremis >erbis

ex membris] Cicero (orat. 62): >quae Gracci paululum immutatum: »percussor, latrator fori, dc-

ХОЩШТа et хыЯа nominant, ncscio cur nos non populator curiae Utrumque tarnen turbassc ipsius

recte incisa et membra dicamus.« Adde Aiictorem loci Ciccroniani comparatio docebit: »Quis est iste

ad Hcrcnnium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22; Lollius? qui sine ferro ne nunc quidem tecum est,

p, S3S Spald.), Aquilam (p. 159. 160), et Isido- qui te tribuno pleins, nihil de me dicam, sed qui

(etym. 1, 20, 2 sequ.). Cn. Pompejuin interficiendum depoposcit. Quis est

etsi vereor] Oratio pro Mil о ne ab initio. iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui corpari

orationis] In editis corrupte bacc legeban- porïs, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

tur: »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori dedum

quicquam absolute siguiGcainus« ; ' sed codex populator, obsessor curiae. «

Monaccnsis (C) jam pro postcrioribiis verbis prae- comités] Cicero (in Vcrr. 2, 10): (Comités illi

bet »aliquid absolute significans« ; unde comparato tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

Aquila (p. 160) veram lectionem restituí. medici, accensi, aruspices, praecones erant manus

tsfe Lollius] Rcstitui e codieibus Monacensi (C) tuae.« Rrevior ctiam nostro Aquila (p. 160 Rnbalu).

et Darrastattensi , quod apud ipsum quoque Cicero- Vides non omnia ab istia esse exscripta, sed ea

• 4oi Marttaoi Capellae lib. V. §. o29.

putent nonnulii posse compleri, quem iiovóymXov neçlodov appellant, quum sit

colon potius. Optima igilur oratio fiel, si nunc ex ambitu periódico, nunc

ex illa contínuationc perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisque caesis interrupta

550 quum fuerit, aliquando colon consocietur. Diflfert autem figura elocutionis a

figura seutentiae hoc, quod sententiae figura immulato verborum ordiue mancrc

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere non

poterit, quamvis plerumquè fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, epanaphora permiscetnr,

quae est elocutionis.

DE FIGURIS ELOCUTIONIS.

531 Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pingendam

orationem accommodatae, aliae vero ad significations vim intimandam,

quibus nunc utimur. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

tantum, quae ad exempla proferenda sufficerc pu- censis (C) inciiorem nostram suppeditarunt lectiotabant.

ñera. Ita ctiam quod autecedít vcrhuin possit e Mocolon

consocietur] Sic scrips! e códice Mona- nacensi rcnosuiiiius pro Grotiano polest.

cens! (С), quum vulgo legerctur coló consociet, quam- ad ornandam] Corrcxi Grotíanas lectiones » ad I

que ad marginen» Grotius lectionem notavit con- ornandum* et »ad pingcndain orationem commoda- 1

sentiet nihil i csset. Sed quod practerea ex Aquila toe» tam с Monaccnsi (C) quam ex anterioribus

restituí voluit Rubnkenius (p. 162) nonnunauam cae- editionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 165)

5Í9 interrupta fuerit, ncccssariuin omni no non duxi. concinit. Cicero (Brut. 57 f.): fí'%r¡ цат a , inquit,

differt] Rcponendiun erat elocutionis ex ante- »non tam in verbis pingendis liabent pondus, quam

ríoribus editionibus pro Grotiano locutionis. Cicero in illnminandis sentenliis.* Adde quae ad Cicero-

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Gracci putant, si nem (de invent. 2, 15) Marins Victorinus (p. 201

verborum immutationibus utantur, quos appcllaut Pith.) observât

TQOJtOvc, et sentenliarum oratio nisque formis, quae oppositum] Emenda Mart. Canellaiii, ubi est:

vocant б%Ш1(ХТа.« (Adde eundem c. 37 f. et no- »compositum ex contrariis« et »verba repugnantia.*

strum §. 523). Sed non omncs pariter distinxisse Pugnantia etiam codices Leidenscs. RcnxK. (ad Aqu.

docct Quinctilianus (9, 1, З5 p. 562 Spald.). p. 167) — Nequc Martianus i-epugnantia scripsit;

wt sententiae] Grotius cum rcliquis editis male: sed Grotius banc vocem intrusit -pro pugnantia,

»figurac conjungantur. « Sed Aquila (p. 164) codi- quod tam in edit is quam in Darmstattcnsi códice

resqne Leidenscs. a Rubnhcnio laudati,'ct Mona- exstat. Oppositum autant omnino rcponendnm erat

Martiani Capellae lib. V. §. 531.

pugnantia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „doinus tibi deerat, at habebas; pecunia superabat, at egebas",

aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad ex

pugnando^ hostes inertissimus." Isocolon cxaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter ec verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „elassem

speciosissimam ct robustissimara instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum comparavit." Parison

prope acquatum. Hace figura dill'ert a superiorc, quod ibi omnium

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ex со nomen accepit, 532.

quod cola omnia in cosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros criminanti,

et ad bellum vos cobortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti". Homoeoteleuton, simili modo determinatum, differt a superiorc,

quod illud et casu ct sono simili postrema verba déterminât, hoc vero soni

tantum similitud ine sub quacunque verbi enunciatione componitur. Parono

masia levis immutatio verbi ac no minis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Ciceronis sensem (in judie, de Isoer. passim), et Qninctílianum

(orat. 50) ctiam hi see verbis: »Semper Lace, ,quae (9, 3, 80; p. SOS).

Graeci avv í& STa nominant, quam contrariis op- prope] Pro proprie in cditîs non tantnm eoiliponuntur

contraria, numeruin efficiunt.« Subtilíus ces Darmstattensis, Rcicbenauensis , et Grotianus

с Rutilio (p. 125) Qiiinctilianiis (9, 3, 81; p. 5Q6, habent; sed Aquila etiam (p. 168 Robnk.).

et 9, 5, 92; p. 515 Spald.) anlitheta distinguit. omnium] Corrigendua ex Aquila Mart. Capelle,

Excmplum quo utitur noster, non solum apud Ci- ubi ita legitur: >quod ibi omnia membrorum genera

ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam etiam paria» cet. MSS. Leidenses »t

ct Quinctilianum (9, 4, 132; p. 624) legitur. Rccte. Rtimut. (ad Aqn. p. 168) — Praeterea verba

aut si dicas] Ex hoc apparct, non Ciceronis habet pro genera Aquila; sed invitís codicibus

exemplum esse, sed ab Aquila fictum. Ruhhk. (ad taxe nolui.

Aqu. p. 167). volenti] Aqniia (p. 169) moUenti, qnod apud

exaequatum] Maie Grotîus: »est aequatum.* Rostrum quoque reponi vult Ruhnfcenius; temeré.

Non anteriores tantum editiones veram lectionem homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) conpraebebant,

sed Aquila etiam (p. 167); quo m a gis fer Rutilium Lupnm (p. 123), et Quinctilianum (9,

culpandus Grotius est De ipsa figura confer Ari- 3, 80; p. 505 Spald.). ' - •

•totclem (rltcL ad Alex. 26), Dionysium Halicarnas- immutatio] Ita et Cicero de oratore. In Aquila

456 Martian. Capellae lib. V. §. 332.

mutata diversa significat, nt si dicas: praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulado, in qua idem verbiim aut nomen continuo positum diversa significat,

ut est: „sed tarnen ad illam diem Memmius erat Memmius." Palillogia

iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: „nos, nos, dico aperte, nos cónsules

desumus." Epanalepsis est repetitio. Haec figura a superiore distat, quod ilia

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita*orationis, scd prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „non potest, jam non potest haec libera civitas esse." Anadiplosis est

replicatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „negat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam." Prosapodosis redditio orapaalo

sequius imitatio. Grot. — Corrcxit Ruhnke- Capcllam, in quo vulgo legitur: »scd tarnen ad

nías с Martiano. Exempla apnd Rntilinm (p. 12 íllam dícin Mcmmitis, Memmius ad illud tempus,

Rubnk.), Ciceruuem (de orat. 2, 63), ct Quinctilia- Memmius in alio.« Additamcntum, quod in vulganum.

Ciceronis hoc pertinct (ad Att. 1, 13): »facie tie Capellae cditionibus est, fluxit a libraría momagis

quam facetiis ridiculus«; ct Tcrrntii (Andr.

1, 3, 13): »incoeptio est amenlium, baud amanthan.*

nente в in alio« scilicet códice legi »Memmius ad

illud tempus Memmius.« Rúame, (ad Aqu. p. 171).

— Vcram ctiam lectionem codex Monaccnsis (C)

praetor] : »praetor iste.» Male in Ca- praebuit, undc non hoc solum cxcmplum corrcxi,

pella scribitiir a praetor est*; ubi H. Grotius laudat

Juvenal. XI. 193:

»praedo caballorum praetor sedet* — •

Quanquam ilium locum alii aliter legunt et inter*

pretantur. Diomedes II, p. 441 id

sed ab initio etiam verba »id est*, ubi »íd« rectius

omittitur.

nos nos] Notissimus locus Ciceronis (Catil. 1, 1).

epanalepsis] 'ErtavaZrjipig (Quinctiliah. 8, 3,

SI; p. 230 Spald.). Alii banc èrtLÇev&v appellant

siac excmplum bis verbis ponit: »si non praeto- (v. Krüger, ad Dem. Philipp. 1, p. 23 in Schacf.

rem te, sed praedonem dieimus.« Ruhnk. (ad Aqn. appar. Tom. У. p. 760). Excmpla jam apnd IIop.

170). — Sed ca ipsa de causa nihil apud Mar- merum (Ii. v. 371. %. 127) exstant; plura dabunt

tianum mutandum. Nam et Cicero (in Verr. 1, 30) Auctor ad Hcrcnnium (4, 13), Rutilins Lupus

bac figura aliie quidcra utitur verbis,

pillos et pupillae certissiman

ribiis. t Sed prae omnibus hie c<

rem ad Herennium (4, 21).

»pupraelo-

Aucto-

(p. 39), AquUa (p. 174). et Rufiniauus (p. 218. 250

Rubnk.).

anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Excm*

plum additum apud Terentium (in Phorm. 2, 3, 3)

sed lamen] Ex Aquüa Grotius restituit Mart legitur.

Martîaqi СароПае lib. V. $. 853,' 487

tionis, id est, quum nomen in postrema parte membri aut cadem quaecunque

pars orationis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitates imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo- 854

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verres '» "■

calumniatorcs apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciaban"

Antistrophe est conversio. Haec figura hoc differt a superiore, quod ilia ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in cadem terminatur,, ut est pro

Fontejo: „Frumenti maxim us numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

publicas tibi] Cítat Aqnila: »Tibi sceleratis- (í), 5, 94) et Rutilio Lupo (p. 1) proreas alia fisiine

oinníuni imputare omnes calamitates suas res- gura eodem hoc nomine appellatur.

publica tibi.« PI с n¡ и s et perfectius, si tantum ex est relatio] E códice Monacensi (G) insérai est

Martiano addas debet. Gnor. — Corrupta est lectio vulgo omUsuni; eque eodem et Darmstattcnsi ac

Marl. Capcllac: Publicas tibi calamitates immutare Rciclienaucnsi шох apponebat pro opponebat , et

debes respublica, ubi non íntelligo quod Grotius Aquilam (p. 177) et ipsum Ciceronem (Vcrr. 2, 10)

(licit, verbura debet с Capella Aquilac esse redden- sccutus. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum

dura. IVam, omncs editioncs (Aquilac) ill ud vcrbum a nostro disccdit: »Verres calumniatorcs apponebat,

habent. Riiink. (p. 176) — Ipsius .Martian! lectio- Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

nem Grotius corrupil, quum antecedentes editioncs judicabat«, unde rem magis quam verba Aquilam

recte imputare baberent ct debet, quod rcposui; spectasse apparct. Figuram jam ab Homero (II. ß

longiiis tarnen corrigendo procederé nohii, quum 382. e, 74) usurpatam Auetor ad Hercnnium (4,

cxcroplum ab Aquila propositum non ex antique ali- 13) repetitionem appcllat, Aquila relatum;

quo scriptore depromtum sed ab ipso fictum esse ap- relationis legitur qnidem apud Ciceronem (de

parcat, quod igitur refingere Martiano lieuit. He- 3, 34), sed ut Quinctilianus (9, 3, 97) neget

fictum autem ab со, non modo conti actum esse liquerc, quid aeeipi velit.

eo magis statuimus, quia quam vis in uta tum et ipsum est conversio] Hic quoqiic est e códice Mona

tamen justum (igurae excmplum in repetita voce censi (C) supplevi. De ipsa figura Auetor ad Hepublica

exhibent. Illud tantum nobis indulsimus, rennium (4, 13): »conversio est« inquit »per quam

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosa- non ut ante primum repetimus verbnm, sed ad postpodosis.

Ceterum verba, quibus figura cxplicatnr, remum continenter revertimur.« Exemplnm ex oraapud

ipsum Aquilam ¡ta corrupta sunt, ut nihil tione Ciceronis pro Fontejo allatum inter cas illius

indc lucis ad nostrum redundet: »quod ídem nomen partes, quae integrac ad nos pervenerunt, non exin

postrema parte membri, aut cadem, quaecunque etat; nostrum et ipsum ex Aquila tantum descripsiese

pars orationis redditur, est connexa, unde id mem- certum est, unde restituí quod vulgo oraissum

brum aut is ambitus coepit»; interpungendo quan- erat frumenti, interpunetione qnoque, nt jam Grotum

potui opis afierre studui. Ceterum Quinctlliano tius suascrat, correcta.

Martiani Capellae lib. V. $. 554.

e Gallia, équités numero plurimi e Gallia." Symploce connexio: nam et

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eandem desinit»

ut est: „Quis legem tulit? Rullus. Quis decemviros quos voluit creavit?

535 Idem Rullus." Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

eadem parte orationis fiat, ilia ipsa pars dcclinationibus aut numeris imrautatur

per casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est." Synonymia est communio nominis, quotiens

uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem dcinonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautologia est eadem

pluribus verbis significado. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

536 eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est ascensus, ut est Ciccronis

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

ñeque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque his tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat." Asyn

deton est solutum, ut ademtis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: „Exspecto vim

connexio] Auetori ad Ilcrcnnium (4, 14) com- ascensus ] Ita et Aquila (p. 181); melius ab

plexio est. Exeraplum allatum apud Ciceronem (de Auetore ad Ilcrcnnium (4, 25) et Quinctiliano (9,

lege agrar. 2, 9) pleniiis exstaL 5, 54; p. 484 Spald.) gradado dicitiir. In exern»

polyptoton] Confer Auctorem ad Ilcrcnnium (4, plo quod sequitur e Miloniana (25) apud Aquilam

22), Quinctilianum (9, 5, 56; p. 472 Spald.), et ut apud Ciceronem legitur praesidiis pro sociis,

Aquilam (p. 179), qui tarnen aliis exemplis utitur, utique melius; corrigere tarnen nostri manum nolui.

ut hoc quod sequitur nostrum ipsnm finxisse opiner. asyndeton] Ita recle codex Reicbenauensisi

tautología] Aquila (p. 180): »Eadem pluribus perperam in editis asynthelon. Nam non solum

verbis significat boc scbeina. Differt an tern pcrexi- Quinctilianus (9, 5, 51 et 9, 4, 25; p. 485 et 55C

guo próxima a superior! figura. Ibi cnim singulae Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Rufinianus

partes ex ordine idem significantes ponuntur, bic (p. 240 Ruhnk.) àôvvâerov scribunt. Auctor ad

aut verbi prius positi vis deinceps Ilcrcnnium (4, 50) dissolutionem elicit.

pluribus verbis explicatur. « Et alias quidem, ut ait singulatim] Codices Darmstatteusis, Reichenau*

Quinctilianus (8, 5, 51; p. 250 Spald.), «intérim ensis, et Monacensis (С) singillatim, sed vide nos

-vitium videri potest, quanquam non magnopere sum- supra (ad §. 27).

mis auctoribus vitata; sed hoc quoque quum a enunciamus] Mirum est in indicativo enunciaprudentibus

fit, schema dici solet.« WIM non 80lum vcteres cditioncs scd etiam Mart.

Martiani Capellae lib. V. §. o56. 459

edicti, severitatera praetoris, fa veo oratori, cupio supplicio óctuplo damnari

Aphronium." Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis redditionibus

verborum cola disjungimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam pracsidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient." Ante- 557

zeugmenon injunctum. Haec figura a superiore hoc differt, quod ibi singulis

membris singula diversa redduntur, hie plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sórdida, natura turpi ratione abhorret". Hoc

enim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est /plus necessarium, .

Capel lam, in nao perperam legitur nunciamus ,

consentiré. Ruhisk. (ad Aquil. p. 185) — Rcstituiinus

e códice Darinstattcnsi enunciamus; conjunctiyum

autem reponere cum Rubnkenio reli

gio fuit, qnum, si qiiidcm motandum sit, mendum

in ut potins latere videatur, pro quo libenter ubi

re s ti tu eri ni. Pari audacia in scqiicntibiis ctiam grassatus

est Rulinkcniiis, ubi ex ipso Cicerone (Verr.

5, 11) Aquilac restituit aratori, quum codices

omnes ut et Martianus oratori pracberent; equidem

nibil mu to, ñeque in sequentibus repono »cupio

octupli damnari Apronium«, ut apud Ciceronem

est, quia si baec omnia temeré refingere ad nostra

exemplaria volumus, totus usus peribit, quem aliqnando

Cicerouis critici ex nostro capere pot nennt

disjunctum] Sic Aqnila quoque (p. 187). Aue

tori ad Hcrennium (4, 27) disjunct™ est.

Capuam] Ilaec memoriter citantur ex Ciceronis

Agrar. II, 31, ubi ita: »Calenum mnnieipium complebunt:

Tbeanum oppriment: Atellam, Cumas,

Neapolim, Pompejos, Nuceriam suis praesidiis tlevincient.

« Ruhhx. (ad Aqu. p. 187).

cum hac] Lege Nuceriam, Cumas. Grot. —

Ita et Cicero et Aqnila; sed quum sensum praebeat

vulgata, quem ipse Martianus velle potuerit,

mutare eam sine codieibus nolui.

antezeugmenon] Lege epezeugmenon. Et sie

Aquila, quanquam et baec lectio tolcrari possit

G кот. — Sed Aquilae ipsi ex Aldina et nostro

antezeugmenon reddidit Rubn&enius (p. 188). Ipsa

figura conjunetio melius dicitur Auetori ad Herennium

(4, 27).

in uno\ Codex Monacensis (C) »» unum, sed

vulgatac favet Aquila.

quorum ordo] Melius ¡ta legitur apud Aquil ami

«quorum ordo humili, fortuna sórdida, natura turpi

oratione abhorret«, unde natura fideo ter, suadente

Ruhnkenio, nostro quoque reddidi; oratione an ra

tione seribendum sit, decerni in tam brevi frag

mento rix posse idem recte monuit

plus necessarium] Lege »plus quam

rium. « Grot. — Minus bene emendat: nar

snbintelligitur. Vide Pcrizonium ad Sanct

IV. 2; p. 529, et interpretes ad Vellej. Paterc. П,

1, 4. Rennt, (ad Aqu. 189. 190). — Sic Terentius

(Adelpfa. 2, 1, 46): »plus quingentos colaphos

infregit mihi.« Pariter minus cum quart

pat ipse Cicero (in Verr. 1 , 47), ut taceam

Plautum, alios. Non erat igitur, quod Heins»

auetoritate a priori sententia deterritus ipse

kenius (in addendis p. 27G ad p. 190) plus

torio scribi suaderet.

58*

460 Martiani Capellae lib. V. §. 537.

quum verba quaedam dicimus non enunciandae rci hccessaria, sed magnitúdini

cumulandae, ut, si dicas „Antonius ille", quum sufFecerit nomen dixisse, ad

amplitudinem adjiciinus ille. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam congloban.

DE MEMORIA.

338 Nunc ordo praecepta memoriae subministra!, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantum firma, verum ëtiam céleri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tenenda vero sunt non ea tantum quae a nobis .inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poeta idem que philosophus. Quum enim conmagnitudini]

E códice suo rcstituit bot Gr »this «lei s -s quoque teste Rubiikcnio (p. 191) omucs vcpro

edito magnitudinis. Fusias Aquila: »non tam ram lectionem praebeant.

enunciandae reí necessaria, quam ut ex Lis magni- memoria] Memoriae artificialis praecepta tradunt

todo те1 dignitas vcl mo ral is aliqua commend;» tio Auctor ad Ilcreunium (5, 16 scqu.), Cicero (de

те! denique species motara judicem circiimponatur. a orat. 1, 54 et 2, 88), Quinctilianus (11 , 2, 22;

Antonius] Grotius margini adscripsit.- »al. Cato*, p. 508 sequ. Spald.), Curius denique Fortunatianus

idque apud Aquilam quoquc exstat (p. 190), no- (p. 74. 7S), quicum noster in plurimis mirum in

stroque restituí Ruhnkenius jubet; sed quod codi- modum consentit.

«es ille Leidenscs appellat, in quibiis sit Anto ille, exercitatione] Quinctilianus (11, 2, 40; pag.

longe magi s ostendit, quomodo ab Antonio ad Ca- 525): »Si quis tarnen unam maximamque a me

toman aberrare librarii pntucriut, neqnc ea loci Ci- artem memoriae quacrat, exercitatio est et labor;

cei'oniani (pro Plane. 8) similitude est, nt cum vel multa ediscere, multa cogitare, et, si fieri potest,

nostra те1 Aquilac ante oeulos fuisse contendí quotidic, potcntissimnm est« cet. Adde eundcin

possit. (1, 1, 56; p. 54 Spald.) et Ciceronem (de orat. 1,

det radio] Hand scio, quid in mcntci» venerit 54; de sencct. II). Mox pro artis alios partis ba-

G i'ü tio, ut detreetalio reponcrct, quum non tan- berc ad marginem Grotius notavit.

turn anteriores editiones, sed Aquila etiam, et prae- Simonides] Fuse rem exponunt Cicero (de orat.

ta codices Darmstatteusem ct Reichcnauensem, Lei- 2, 86) ct Quinctilianus (11, 2, 11), quos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 538. 461

vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere, discumbcnlium

ordinem uominaquc memoria recordante suggessit; quo admonitus

intellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum sententiarumque imagines

collocandac sunt, veluti nuptiarum velatam flammeo nubentem, aut homicidae

gladium vel arma detincas; quas species locus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera continetur et literis, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,

imaginibus yero quasi literis rerum recordado continetur. Sed ut dixiinus, 539

magnam excrcitationem res laboremque conquirit In qua illud observari

corapertum est soleré, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiñere; deinde

ut si longiora fuerint quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius4nhacrcscunt;

turn apponere notas rebus singulis oportebit bis, quas volumus maxime

retiñere; nec voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte magis quam iuterdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum

et late silentium juvat, nec foras a sensibus vocatur intcntio. Est quidem

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba;

nisi spatium mcditandi tcmpus indulserit, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,

pracsertim si nihil ejus muñere naturali provenerit.

locis] De bis jam Aristoteles (top. 8, 12, 8),

multumque iis tribiiîssc vetcres ex Cicerone atque

Quinctiliano apparet; at veri us utiqne Julius Victor

(in arte rhetor. 25, p. 359 OrelL): »ad banc obtinendam

tradunt plcriquc locorum et simulacrorum

qnasdam observationes, quae mihi non videntur

habere effectum; exercenda est memoria« cet.

cera] Hoc ex Cicerone depromtum (de orat

2, 86), qui haec praecipi ait »iis qui banc partem

ingenii excrccant: locos esse capiendos ct ca, quae

memoria tcnere vcllent, efllngcnda animo atque in

his locis collonada; sic fore nt ordinem rerum ef

figies notarct, atque nt locis pro cera, simulacris

pro literis uteremur.« Probe igitur distinguendum

est inter locos et imagines sive simulacra, ut et

Spaldingins monuit (ad Quinct. 11, 2, 21; p. 307).

ediscenda] Lege: »longiora fuerint, sint dispescenda.

« \оуск. (spec. crit. p. 85) — Causa emcndandi

disparaît, postquam ex anterioribus editions

bus codicibusque meis restituí quae, quod Grotii

incuria excidcrat.

cui res ipsas] Cui id est alicui. Grot. — Recte;

itemque rectc res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

e Dannatattcnsi códice jam correxi.

Martiani Capellae lib. V. §. 540.

DE PRONUNCIATIONS

540 Actionem apud veteres appell abara, quam nunc pronunciationem vulgo

dici non nescio. Ea praestat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidera persuasione

ducatur, ut aniraorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique pu tant, cultus vel habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas

vocis et quantitas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

541 et quid oporteat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatiura reditu maturate, qui mot us

quum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et vocera nimia excursio

vel longa deambulalio exténuât ас fatiga t. Post hanc deambulationera statim

nos ad studia conferamus, priusque quam sit dicendum vocem lectione

542 coloremus. Nec ab initio claraandum, sed tenui murmure inchoandum, quo

appellabam] Malim appellabant. GnoT. — Codices

ail mutant, nec si quid conjecturae dandum sit,

tam appellabant quam appellatam vel i m. Ceterum

quos veleres noster dicat ignoro ; siquidem jam Auctor

ad Ilcrennium (3, 11) pronuncialionis vocabulo

utitur, quanqnam Ciceronem (dc orat. 5, i>9; ont.

17) actionem praetulisse ccrtum est; videtur igitar

hie qnoque Martianns solum Fortunatianum (p. 75

Pilb.) ante oculos babuisse, quodque is recle de

Cicerone dicit, ad veteres omncs perperam exten

diste. Optime certe Quinctilianus (11, 3, 1): »Pronvneiatio

a plcrisque actio dici tur; sed prias nomen

a voce, sequens а jes l и videtur acciperc. Nainque

actionem Cicero alias quasi sermonem, alias qaasi

eloquentiam quandam corporis dicit; idem tamca

duas ejus partes facit, quae sunt eaedem pronun

ciation^ vocem atqae mot um; qaapropter utraijuc

«ppel la ti one indifferenter uti licet«

partes sunt tres] Sic Carias Fortunatianus; duas

tantum numerant et Cicero (dc orat. 1, 39) et

Quinctilianus (11, 3, 14), vocem ct gesltim; sed

at ad yesturn mox vultum quoquc référant (Quinetilian.

3, 11, 68 coll. AucL ad Herenn. 3, IS).

vox et natura] Quinctilianus: »Prius est de

voce dicere, cui etiam gestus accommodatar. In ea

prima observado est, qua!em babeas, seconda, quo

modo utaris. Natura vocis spectator quantitate et

qualitate* cet.

claritate] Paulo secos Anctor ad Ilcrennium

(3, 11): »Figor» vocis est, quae suum quendam

possidet babitnm rati one et industria comparatom;

ea dividitor in tres partes, magnitndinem, firmitndincm.

mollitndinem«, sed ut verbis magis quam

re a oostro Tel potius Fortunatíano disci ере t

coloremus] Lege colemus, et hoc indicat MS.

Grot. — Sed quod antecedit conferamus alteram

Martiani Capellae lib. V. §. 542. 465

in similem vocem possis efferrc. Ad curandam autem vocem pleriquc pertinerc

dixerunt, ut sedentes paucissimos versus lenta et gravi proférant voce,

deinde per gradus paulatim erigant sonum, per eosdemque gradus recolligatur

oratio, ,quo sine damno ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen- 545

tentiae dignitate mutandi sunt, sed non ita, ut histrionibus mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibus praestant. Significanda enim, non

spcctanda sunt ista, quae actio vultusque commendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum bilaritate, tum intentione, tum minaci

movcntur adspectu. Ncc niraium gravioribus superciliis premendi, aut petentcntione

vox tua incipiet? usque adeo natura est et L. Tnrpioncm etiam tum personates egissc enm

sibi conjunct I yum postulat, ncc minus commode

colorari orationcm diccre possumus quam candidam

esse vcl fuscam (Quinctil. 5, 11, IS). Inpriniis

anlcin Ciceronis locum in mente liabiiisse nostrum

dixerim (de orat. 2, 14): »ut, quum in sole ambu-

1cm, ctiamsi aliam ob causam ambulcm, fícri natura

tarnen ut colorer, sic quum istos libros studiosius

Icgcrim, sen lio orationcm meam illorum tactu quasi

colorari.« Curius Fortuna! ¡anus (p. 76) prorsus ali

ter: »et priusquam scribere încipiamiis, ut animus

legendo calescat, legemas aliqnid tacite vcl cum

teuui murmure« cet.

murmure inchoandum] Simile praeeeptnm Auc

toris ad Hcrennitim (5, 12): »utile est ad firmitudinem

sedata vox in principio«; inque primis

Ciceronis (de orat. 3, 61): »Gradalim ascenderé

vocem utile et suave est; nam a principio clamare Et primi quidem personal! egissc dicuntur comoeeditionibus,

etiam codicibus meis addicentibus: Grotius

ciiim nescio u ml с quae ediderat

histrionibus] Cicero (de orat. 3, 59): »Omncs

antem li os motus subsequi debet gestus, non hic

verba exprimens scenicus , sed universam rem et

scnlcntiam non deraonstrationc sed signiGcationc

declarans, laterum inflexione bac fort! et virili. non

ab scena et hislrionibtis « cet.

ora lorquendo] IVon omnino igitur personis hi

striones utebantur, quoi! et Cicero (loco citato)

significare vidctur, dum »in ore omnia esse, in eo

autem ipso dominatum esse oculorum« ait idcoqiic

rcctc fecisse »senes, qui pcrsonatum ne Roscium

quidem magno opere laudarint«, unde apparct Ros

cium mo*do personatum modo nudo ore egisse.

agreste quiddam est, et idem illud ad ftrmandam

est vocem sal u tare.« Adde Scnecam (epist. IS):

»Quid ergo? a clamore protinus et a summa condiam

Cincius ct Faliscus, tragoediam Minucius ct

Prothymus (Evanth. de trag, et com. p. 31 Z.) Adclphosque

Terentii a ml or est Donatus »L. Aiubivium

paulatim incitan, ut litigantes quoque a sermone

incipient, ad vocifcrationem transeant. Лето sta

tin! Qui ri ti um fidem implorât« cet

suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Plionn.

1,4, 32) clarissime probat nonnulla etiam Juso

ore vultuquc significata ab histrionibus fuisse. Vide

quo sine damno] Restituí quo ex antcrioribne omnino Wolffiium (de canticis, Habe 182». p. 23).

464 Martiani Capellae lib. V. §. 543.

tibus frontem nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare -vitupérât;

nee mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latera deducenda sunt, пес

jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

etsi venuste, tamen non videbatur uti viriliter. Ad sumraam non is gestus

oratori tenendus est, quo scenac placeré videntur actores, manus in contentionibus

fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipueque

in hac parte praestandum est, ut deceant cuneta, quod prudentia magis

quam ulla praeceptionis hujus arte servatur.

DE PARTIBUS ORATIONIS.

544 Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes orationis excurram:

quas quidam subtilius duas, alii quinqué, nonnulli plures esse dixerunt. Qui

in Pisone] Pluribus locis hoc inimici sui vitínm Quinctilíanum (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, 14}

ealse notât, non modo in oratione adversus ipsiim p. 248. 11, 5, 89; p. 400), ct Gellium (1, S).

(cap. 7): «respondes altero ad frontem sublato, al- Sed dilucide Appui ejus (met. 2; p. 142 Oud.) oratero

ad mcntum depresso supercilio« ; verum ctiam torís gestum describit ita: »porrigit dexteram, et

pro Sextio (cap. 8): » tanta erat gravitas in oculo, ad instar oratorum conformât artículiim, dupbusqne

tanta contractio frontis, ut ¡lio supercilio respu- infimis concJusis digitis ecteros eminentes porrigit,

blica tanquam Atlante coclum niti videretur«, et et infesto pollice clementer subrigens inlit« cet

de provinciis consularibus (cap. 4). De supercilii ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego enim

motu in Universum vide Quinctilíanum (11; 3, 78 neminem пес motu corporis пес ipso babitu atqne

sequ.) et Curium Fortunatianiim (p. 77. 78 Pith.). . forma aptiorem, пес voce plcniorem aut suaviorem

Hortensii] In mente babuisse videtur Ciceronis mihi vidcor audisse; quae quibus a natura minora

(in Brut. 88) judicium: »motu* et gestus ctiam data sunt, tarnen illud assequi possunt, ut iis quae

plus artis habebant, quam erat oratori satis.» Adde habent modice ct scienter utantur, et ut ne de-

Quinctilianuiu (11, 5, 8; p. 554 Spald.). decent. Id enim est maxime vitandum, ct de hoc

venuste] Id ipsum tanquam histrionium vitio uno miniine est facile praeeipere, non mihi modo

vertit Auetor ad Herenuium (5, 15): »convenit igi- sed ctiam ipsi Uli Roscio, quem saepe audio dicere,

tur in vultu pudorem ct acrimoniam esse; in gestu caput esse artis decere, quod tauten nnum id esse,

, nee venustatem conspiciendam nee turpitudinem, qnod tradi arte non possit.« Confer et Quinctiliane^

ut histriones aut operarii videamur esse.« num (11, 5, 69 sequ.).

"»Ohus] Praeter Ciceronis (de orat. 5, 59) hac partes orationis] Cicero (de invent. 1, 14 f.)

de re praeeepta confer Aeschinem (in Timaren. 12), sex numero eae statuit, quem ad locum

Martiani Capellae lib. V. $. 544. 465

autem duas asserunt, unam qua docemus judices, aliam qua movemus advcrtunt,

et in doccndo tarn narrationem quam confirmationem partes adscribunt,

in mo vendo autem prooemium ct epilogum noxuerunt, quia et initio praeparandus

est et commovendus scntentiam prolaturus auditor; qui vero quin

qué dixere partes, rationalem ordinein persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentatio, peroratio.

DE EXORDIO.

•Exordium est oratio noscendae causae praeparans auditorem; ejus 545

virtutcs sunt tres, ut attentum, ut docilem, ut benevolum faciat auditorem.

Attcntum facimus, si magnam rem gcri, si novam, si publicam, aut plurimam

dicimus; docilem, si de caus*a aliquid strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus. A persona autem

aut a nostra aut judicum airt adversariorum. A nostra, si quod favorabile

gcssimus commemoramus, aut si quid obest causae diluimus vel exte-

Yictorinus (p. 121 Pith.): »Multi cniin quatuor pcrsnadendo tamcn ct commovendo perficiunt plucssc

discrunt, id est exordium, narrationem, quae- rimuiu, maxime proprius est locus et in exoriendo

stioDcm, epilogum; Cicero autem sex esse dicit, ct in perorando.*

id est exordium, narrationem, partitionem, con- rationalem] Forte » orationalem ordinem SCfirmationem,

rcprelicnsionein , conclusionem.« Qua- quuntur.« Grot. — Causam non video,

tuor ct QuinctiJianus poneré vidctur (4, pr. 6$ exordium] Ciceroncin inprimis (de invent. 1,

p. 11), ponuntquc Curius Fortunatianus (p. 59 15 scqu.) scquitur, cui tamcn ipsi quam proxime

Pith.), Sulpicius Victor (p. 2-46), Isidorus (p. 558), acccdunt Auctor ad Ilcrcnnium (1, 7), Quinctiliaaliij.

sed longe plui es apud G ráceos inprimis dis- nus (4, 1), Fortunatianus etc.

tingui sólitas et Tbeodori Byzanlü probat exem- pluriniam] Res, quae plurimum accidit et in

plum apud Platonem (Phaedr. p. 266 Г.) et Curii omnium ore versatur, potins parum attcntum feccrit

Fortunatiani testimonium, qui JtQoèx&e6lV, Ttço- auditorem: lege »aut pulcram.* Vowck. (spec, critic.

ftaQa6xevi¡v, ôlé£odov, aliaque multa addi ab aliis p. 85). — Nihil prefecto mutauduin est. Plurima

commémorât; qnapropter spernenda est lectio со- enim Lie res est, quae ad plurimos attinet. Pracdicis

Darmstattensis in sequentibus nuUi pro пом- ivit Cicero (de inv. 1, IG) scribens: » Attentas aunuüi

exbibentis. tem faciemus, si deinonstrabimus, ca, quae dicturi

movendo] Cicero (de orat. 2, 77): »his parti- erimus — ad omnes pcrlinerc«, aut (partit. 8) »conbns

orationis, quae etsi nihil docent argumentando, juncia esse cum ipsis, apud quos res age tur. «

466 Martiani Capellae lib. V. $. 54S.

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel cxtrinsecus

conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in

546 contemtum vero, si humiles. Ceterum exordiorum genera sunt duo, principium

et insinuatio. Principium est, quo statim simpliciter palamque con

ciliamus nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circumscribimus,

in quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsjt, aut

¿>47 fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intcrvenit. Ante cuneta discutiendum,

quae sit forma materiae. Nam sunt quinqué, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum, aut amplificationc

exordium concludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

548 benevolus faciendus auditor; si humilis, attcnlus; si obscura, docilis. Insi

nuado vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjectionc

mutamus, aut rem persona, aut rem re, aut personam persona. Nam si in

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

commemoramus] Grotiue margini adscripsit: nata sit, qnod genns strepitu, acclamatiotie, aut

»al. commendamus«, sed eo non egemus. jam parata, quae vel apologum vel fabulam vcl aliimpoteníes]

I4e potentes exspcctcs, vídc supra quam continent im'sionem.»

(ad §.427). quinqué] Cicero (de inv. 1, IS) paulo aliter:

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 15) est »oratio »Genera causarum sunt quinqué, honestum, admiquadain

dissimulationc et circuitione subiens audi- rabile, bnmilc, anceps, obscurum«; quae Greece

toris animum«; Curio Fortunatiano (p. 60 Pith.) sic appellat Curius Fortunatianns (p. 60 Pith.):

• subdolum principium, quo occultius irrepimus in »ëvâo$ov honestum, àfiq)Ldo£ov anceps, Лада-

animum judiéis.« âol-ov admirabile, clâoÇov humile, ÔVOrtapaxoacclamatio]

Lege acclamatio. Vonck. (spec. er. Xov&7]TOV obscurum.«

p. 85). — Intempestivani esse conjecturant ipsa rem potins] Auctor ad Herennium (1 , 6): »Si

Ciceronis verba demonstrant (de invent. 1, 17), causa turpitudinem habebit, exordiri poterimus his

quae tarnen ne ifartianus quidem satis intellexisse rationibus: rem, non hominem spectari oportere.«

videtur: »sin res dabit, non inutile est, ab aliqua Adde Ciceronem ipsum (de inv. 1, 17). Ceternm

re nova aut ridicula incipere, aut ex tempore quae dicamus scripsi pro dicimus e códice Monaeensi (C).

Martiani Capcllae lib. V. §. 548. 467

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus considerandam

personam esse admoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum 549

ista sunt: vulgare, quod in omncs causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrariuin, quo melius adversarius uteretur; affectatum,

quod aut verbis inusitatis aut rebus externis profertur; supcrvacuura,

quod neque attcntum neque docilem neque benevolum facit auditorem. Fugiendum

praeterea nc satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne- 550

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; fabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphncn in arborem versam; argumentum est, quod

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timeri

et amari merctricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut verisiniilium

exposilio. Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 551

•

quo etiam] MS. oued. Non male. Grot. — Male historia est gesta res ab actatis nostrae memoria

omnino. Confer modo Auctorem ad Ilercnnium remota — argumentum est ficta res, quae tarnen

(1, 7): »Item vitiosiim est, quo nibilo minus ad- fieri poluit« cet. Propius ad nostrum Quinctilíanue

versaríus potest uti, quod commune appellator. « (2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

narrationum] Auctor ad Herennium (1, 8) ct utimur, tres acccpimus species: fabulam, quae ver-

Cicero (dc invent. 1, 19) aliquante accuratius ita eatur in tragoediis atque carmiuîbus, non a

Lace exponunt: »Narrationum genera sunt tria: täte modo etiam a forma veritatis remotam; arguuuum

in quo ipsa causa et omnia ratio controver- mentum, quod vero simile sed falsiim comocdiac finsiae

continetor; alteram in quo degrcssio aliqua gunt; Msloriam, in qua est gestae rei exposition

— iuterponitur; tertium genus est argumentum] Qninctilíanus (ï>, 10, 9; p.' 253

i a civilibus causis, quod dcclarationls causa Spahl): «Argumentum plura significat. I4am et fa

non inulili cum exercitatione dicitur et scribitur. bulae ad actum scenarum compositae argumenta

Ejus partes sunt duae, quarum altera in negotüs, dicuntur, et orationum Ciceronis velnt thema ipse

altera in personis maxime versatur. Ea, quae in ne- exponens Pcdianus: argumentum, ínqnit, taïe est,

gotîorum exposîtione posita est, tres habet partes, et ipse Cicero ad Brutum scribit: — ctsi argufabulam,

historiam, argumentum. Fabula est, in mentum simile non erat. Quo apparet omnem ad

qua nee verae nec verisímiles res continentur — scribendum destinatam materiam ita appellari.«

59 *

468 Martiani Capellae lib. V. $• 551.

verisimilis, ut brevis, et his contraria vida vocantur. Lucida est narrado,

si non confusa, si vera, si usitatis significationibus, si non longo circuitu

rem monstremus; verisimilis, si nihil affectate et quasi ex natura exponere

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

oo2 afferuntur. Nonnulli quinqué species narrationis esse dixcrunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discernit rtQodt,r\yr\6uv , vrtodir¡yT¡6LV, rtaQaói?¡yT¡6iv, ávadir¡yr¡6i,v}

y,axadir¡yr¡6w. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. Item narrationum aliae continuae, aliae partilcs vocantur; continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptionc dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex:

aut augentes aliquid, aut tenuantcs, praetereuntes, aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narrationem quidem digressionem ,

videamur] Corrcxi quod in editis legitur vi- numeras cxpleretur, jam Grotius ávadt,r¡yr¡6iv addi

deatur, codicum Monaccnsis (C) ct Darmetattcnsis jusserat, quam nunc e códice Darmstattensi restiauctoritate.

Reicbcnaucnsi quoque adstipulante, qui cevaet

prolixe] Lege: »nec prolixe.« Vo>ck. (spec. 6r¡vr¡6w exhibet corruptc. Curáis Fortunaliaiuis

crit p. 83). — Ferri tanien communis omnium со- (p. C2) octo numeral, ÓLr¡yr¡6iv, ávTidí-qytjÓiv,

dicuni lectio potest, modo illud non quod prae- fxsQixr¡v dir¡yrt6iv, JtaçaâiijyrjÔiv, v>Jtodir¡yr]6iv,

cedit buc etiam trabas, quo facto et non prolixe HccTaórfyrjÓuv, iitLÓir¡yr¡6iv, dux6xEvr¡v, quaruni

idem crit atque nec prolixe. Si quid mutandum, prima sit principalis, secunda, quam adversara

те1 со mino diu s et ejicicmus, quod ex praecedentis afl'c ramus narrationem converso genere, tertia,

vocabuli syllaba extrema oriri potuit. quum partes sîngulas narrationis indu camus, quarla,

aut augendi] Sic scrips! e códice Grotü; vulgo quum aliquas res gestas extra causam indiicamus,

agendi, licet aut, qnod a Grotii editione alfest, quinta, quando quaestionem narrativo modo approjam

in anterioribus clare cxstet bemus, sexta, qnum sola narrationc materia conjTrteodorus]

Vide Suidain. Hic ¡He qui Яоуо- tineatur, séptima, quum latius exsequamnr* res

daidaXoç dicebatur a Platone. Grot. — Platoni» gestas quae in narrationc breviter attigerimus, oclocus

est in Pbacdro (p.26G f.). Plura dabit Spcn- taua, quae res gestas non tarn doccat quem exgclius

(art. script, p. 100). Ceterum ut qninarius aggerct

Martiani Capellae lib. V. J. 552. 461>

quam Graeci rtagsxßaöLv vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vcl delinimus; sed quoniam pars orationis non est et non aemper arripieuda

est, earn placuit praeterire.

DE PROPOSITIONE.

Propositio aut nostra est çnt adversariorum aut communis. Nostra, 553

ut: caedem objicio; adversariorui^caedem me fecisse elicit ; communis: uter

nostrum caedem âdmiserit quaeritur. Propositiones autem principalium quae- 554

slionum sunt aut incidentium, aut simplicee aut conjunctae. Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitiönem maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, 555

ut: affectasti tyrannidem; rationi subjectae: affectasti tyrannidem, arma enim

domi habes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductioncm.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductionem, ut si superioris

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponiraus autem per concessionem aut per praertaQtn[

ia6iv\ Sic Grotio suadente inqne codi- ut et QuinctQianus (9, 2, 105); sed hie inter

cibus legt testante reposui pro jtagév&eÓiv, quod partes etiam orationis earn trac tat (4, 4), unde

in cditis erat, accedente et códice Reich cnauensi, multa proficí ad nos tri explicationem possunt. Ne

nia a prima manu est parehasin, quam* is in ejus que longe discedit Curius Fortunatianus (p. Ci),

locum ineptas corrector parlilem substituent. Еап- nisi quod brevius cam ad iincm partitionis attingit,

dem ÔÙ^OÔOV appellat Curius Fortunatianus (p. ct id quidem multo rectius quam noster, qui quiim

63 Pitb.), Latine exvessum, Quinctilianus autem supra quinqué tantum orationis partes fecisse t(§. 544)

(4, 3, 12; p. 144) et Julius Victor (art. rhetor, nunc separata a partitione proposition ad sex de-

17) egressionem sive egressum; quos vide. . lapsus est!

propositio] Hanc signiGcat Cicero (orat 2, 81), simplex est] MS. « simplex est: luxurialis (lege

ubi ait: »sequitur at causa ponattir, in quo viden- «luxnriaris«); composite est: meretricem amas. «

dum est quid in controversiara venial «; propositio- Sed dubito. GnoT. — Nil muta vi ; conjnnctionem

ms tarnen Tocabulo in fignrls tantum utitur (3, 53), enim sententiarum dicit, non vcrborum. ,

470 Martiani Capellae lib. V. §. 555.

teritioncm. Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod dixhnus

prius aliquid inlpeducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum nego; per praeteritionein , quum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de proditionis

crimine non negari.

DE PARTITIONE.

Partido est, quae ordinem totius divisionis breviter comprehendit, ut est

o56 pro Quinctio: negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto practoris.

Et primo sic iocipit, nullam causam fuisse postulandac proscriptions; huic

subjicit, nec ex edicto possideri potuisse; ad cxtremum, nec posscssa esse;

haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius orationis

per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut singulae partes ejus plurimas quacstioncs in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quaestiunculas derivata, oncrabitur ipsa partitio, et ex hoc judices

rerum copiam fugient. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum artículos continerent. Etenim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habuerit, ct absens defensus sit, et non

"latitaverit, et ceteri creditores quieti sint, ct quod ante inissum sit, ut fundo

communi expellcretur, quam proscriptio ejus impcrarctur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS.: contra quod. Grot. — Pith.) etc. Excmplum, quod ex oratione pro Qnin-

IVum mclior haec lectio sit, valde dnbito. ctio affert, capite 10 sequ. exstat.

partitio] »Illustrem et perapicuam totam oratio- ex hoc] Correxi vulgatain, quae habet »ex hoc

uem efficcrea ait Cicero (de invent I, 22), quem rebuntnr judices rerum copiam fugiendam. « Nostra

vide. Adde Auctorem ad Jlercnniuin (1, 10), Quine- Dannstattensis codicis lectio est.

liJianiim (4, î>), Curium Fortunatianum (p. 63 quiet!] Sic Reichcnaucnsis ct Monaccnsis (C)

Martiani Capellae lib. V. §. 536. 471

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, intre partitioncm

quaestiones esse ponendas, quae in cxsecutionc sint devulgandao, ut judex -et

nobis attcntus fiat ct protnissorum copia non gravetur. Iliud etiam inspicienduin,

quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam devocentur;

et ea quae conveniunt tunc enurneranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: „daranum jassum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus Wmatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Pubiii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur." Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat.

DE ARGUMENTATION.

Argumentatio est clocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar- 5i>7

gumenta vero, quibus causa probatur.

in con firm ationem ct reprehensionem.

cudiccs. In edïtîs et códice Darmstattcnsi erat

Quintil, qnod prorsus contrarium sensum inferebat.

M. Tullio] Ita legcndom esse jam e Mario

Victorino ("p. 136 Pith.) apparcbat, qui eodem

exemple in loco de partitione utitur, qnum apud

nostrum vulgo M. Rallo seriberelur; jamque aecedunt

codices Monaccnsis (C), Reichenaucnsis, et

Darmstattcnsis, unde fidenter vnlgatam correxi.

Practerea ex Danfistattenai scripsi vi hominibus pro

ut hominibus , quod jam Grotius corrigendum intcllcxcrat,

cque eodem et Rciclicnaucnsi paulo ante

enumeranda pro numeranda; longius autem pro

cederé corrigendo nolui, quum nec Victorinus nec

noster ipsa Giceronis verba (¡del iter transseripsisse

rideantur, quae nunc qnoqiie post egregiam Maji

et Peyroni operam inter deperditas oratiouis partes

Argumentatio dividitur in duas partes,

Argumcntorum genera duo sunt, arliargumentatio]

ЛЬ hoc inde capite Curium Fortunalianum

fere ad verbum sequitur, ut aut ipsum

ilium ante oculos habuisse. aut ex eodem cum ¡lio

fonte nobis ignoto haueisse cum oportcat. Quauivis

enim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) et

Quinctilianus (libro 5) accurate bunc locum tractaverínt

cjnsqnc doctrinae fundamenta jecerint, ta

rnen schematism! corum ab со quem noster propo.

suit satis discedunt, ñeque quae ipse noster supra

(§. 473 sequ.) Tópica inprimis secutus de argumen

ts cxposiiit, ad enndem ordinem casdemque dis

tinciones redeunt, ut apparcat multorum fontium

rivulos in unum conjunetos esse; in singulis tarnen

non sine fruetu superiora illa contulcris.

genera duo] Vc tu s hace distributio, quae jam

ab Aristotcle (rhetor. 1, 2) facta est. Graecc dicuntur

jtiCxuç ïvTe%voi et aTe%voi.

472 Martiani Capellae lib. Л7. §. 557.

ficiale et inartificiale. Sed artificíale locos habet quatuor: ante rem, in re,

circa rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos Septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia. In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a ^pßflitione , a noimpe, a multiplici appellatione, ab

Ьэ8 initio, a progrcssione vel profeçtu, a pensione vel consummations Circa

rem loci sunt decern: a simili, cujus species sunt quatuor: exeinplum, similocos]

Una cnumcrationc indistincte comprehen- septem circumstantias] Quid voluerit, infcrius

dit Quinclillanus (5, 10, 94): »ergo ut brcviter (§. 5S9) déclarât, ubi »per orancs« inquit »circumcontraliam

summara, ducuntur argumenta a per- etantias, id est, qiium partiraur per personas, temsonis,

causis, locis, tempore (cujus tres partes pora, et cet.» Status enini Graccis 6và6iç est,

dixiuins, pi-aeccdcns, conjunct um, insequens), fa- ftsçtdzaÔiç, quae circa slalum observantur, id est

cultatibus (quibus instrumentum subjeeimus), modo circumstantiae. Quinctilianus (5, 10, 104 5 p. 294

(id est nt quidque sit factum), finitione, genere, Spald.): »boc genus argiimcntorum sane dicamiis

specie, dificrentibns, propriis, remotionc, divisione, ex circumstantia , quia JíSQÍ6ta6lV dicerc aliter

initio, inercmentis, summa, similibus, dissimilibus, non possnmus.« Mcmincrat enim argumentorum

pugnantibus, cousequentibus, eflicientibus, effectis, » a person! s , a rebus, ab anteccdcntibiis, a junetis,

eventis, jugatis, comparationc, quae in plurcs di- et insequentibus«, atque borum quidem exempli

ducitur species. « tantum gratia. Alii Jteçu>%ccç appelleront illas cirquatuor]

Cicero (de invent. 2, 15 et topic. 13) eninstantias, quas septem complcctitur bic versus:

secutus auctorem rbetoricorum ad Alexandrum (c. „Quis , quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quo-

13) tria tantum enumerat: ante rem, cum re, modo, quando? «

post rem. Adde Quinctilianum (3, 8, 4; p.21S): Conf Marium yictorinum (p. 149 pai,.), Aurel,

»ncque esse argumentorum loci possunt nisi in iis . Augnst;nuin (p.295) et Cur. Fortunatiantim (p.85).

quae rebus aut personis accidunt; eanuc aut wer se , . . .

. . . consitmmattone\ Lege: »ad initium vel consuinînspici

soient aut ad aliud refern: nec ulla con- * .

mationem.« Ghot.—Vulgo enim legcbatiir: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectione, ab

initio vel consummatlone « ; sed veriorem lectionem,

quae apud Curium Fortnnatiannm (p. CS) quoque

firma lio nisi aut ex cousequentibus , aut e.v repugnantibus

, et baec necesse est aut ex praeterito

tempore ant ex conjuneto aut ex sequenti peterc«

(conf. et S, 10, 102). .

. ' »' '.in • n . i. 1 exstat, с códice DannslaUcnsi recepi.

dnodecim] Sa Darmstattcnsi códice legitur tvedeeim,

vnlgatam lamen praefero, quae conclnit circa rem] Hi fere iidem sunt quos Cicero (de

ctiam cum Fortunatiano , e quo, ut modo dixi, fere invent 1, 28) duci ait ex iis quae negotio adjuncta.

omni» ¡JJa noster exscripsit sint, vel (lop. 5) qrae quodammodo affecta sint ad

Marliani Capellao üb. V. §. £&8. 473

litudo, fabula, imago, item verieimile, quod de comocdia sumitur; addunt

quidam et apólogos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rem locos Cxscquar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per proposilionem et negationem, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusative, ablativo;

ab inter se collidcutibus per habituai et amissionem, a majore ad minus, a

*.••■#•.■ * . '

iil de quo quacrîtor, attamen de bis polius supra verisiinile« legitur; sed i île m pro item e falsa tan-

(§. 487 sc(]ii.). tum pronunciatiouc ortum esse patet, quam me

exemplum] Confer Aristotclcm (rhetor. 1, 2), non curare identidem professns sum. Acccdit For-

Cicerouem (de invent. 1 , 50), et Auctorem ad He- tunatiani auctoritas, qui auinqae similis species

rennium (4, 49). Sed subtilius deinde Aristoteles cmimerat, addito exemple verisimili, quod de co-

(2, 20) inter verum et fie tum exemplum distinguit, moedia sumatur (vide supra §.550).

quorum posterius noster mox apologorum nomine apólogo*] Quinctilianus (5, 11, 19.20; p. 518

addit, Aristoteles autem altcrum ficti genus esse sequ. Spalding.) : »Illae quoque fabcllae, inquit, quae,

ait parabolae , alterum /.óyov, ut Aesopici et Li- etîamsi originem non ab Aesopo acceperunt (nam

byci. Marius Yictorinus (p. 156 Pitli.) »scriptores videtur earum primus anctor Hesiodus) nomine

artium«, inquit, » genus hoc sub similia tria ponunt, tamen Aesopi maxime eclebrantur, du cere ani-

еЫы, id est imaginan, rtaQaßoXtjV, id est colla- mos soient. — Aivov Graeci vocant et al6(útionein,

It'ctçâdetypuX, id est exeMphtm.« Addc rtsîovç, ut dixi, Xôyovq et Xißvxovg, nostrorum

Maerobium (Saturnal. 4, 5) et Quinctiliannm (5, quidam, non sane recepto in usum nomine, apo-

11; p. 507. 508 Spald.), qui: »ftaçàâeiyfia», in- logationem.» Julius Caesar Scaliger (pocL i, '57;

quit, »nostri fere simUitudittem vосarc maluerunt, p. 122): »Rcctc quidam nominarunt allegorias: aliud

quod ab illis jtuoußo/.r) dicitur; hoc alterum едгет- enim aperte dicunt, aliud ex со innuunf ae proplum:

qnamquam et hoe simile est, ct Hlud exem- fitcnlur. Ergo cliam apólogos appellarc nounulli ausi

plum.« Oratorem abundare deberé cxcmploriim eo- sunt: quasi àrto Xôyov Xôyoç. Antiquissimiis от-

pia idem docct (12, 4, 1; p. 547). De efficacia nium Hcsiodns alvov vocavit, Aesopus ¡ir&ov.

cxcmploriim Seneca (cp. 6): »longum iter est«, in-' Ilabes apud Iloratium et Livium et Diodorum boquit,

»per praecepta; breve et efficax per cxcuipla.« rum duac (as) species: иоаш simplicem sumfam a

imago] Est formae cum forma cum quadam rebus naturalibus — introduennt enim période ateimilitndine

collatio, quae snmitur ant lundis ant que m scenam non aniinalia solum, sed muta quóvîtuperatiouis

causa (Auct. ad Her. 4, 4 et 49. que, vcluti gladios cet. loqueóles; altera species

Cic. de invent. 1 , 50). Docet autem Quinctilianus operosior — partim enim in vocibus nudis vcrsatur

(5, 11, 24; p. 525) »rarius esse in orationc illud — alia materia est in rebus« cet

genus, quod eíxóva Gracci vocant, quo exprima- л dissimili] In antcrioribus quidem cditionibns

tur rcrum aut pcrsonarum imago. « legcbatur a simili; sed male. Hoc enim supcrius

item] Rcposui boc pro id est in cditis, quod jam rctulcrat, etFortunatianus ctiam a dissimili bahrt,

eensn caret. In Daimstattensi enim códice »Wem habiUim] Lege habilalionem, ?£tv.GnoT. — Hand4

474 Martiani Capellae lib. V. §. 559.

minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

¿>o9 consequentibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicata. Sunt

alii loci ало rrjg 6vÇvyiaç, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

iunctum est persouae qualitati, ut cum qui hostilia sentiat hoslem esse dicamus,

item a qualitatc, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quantitate,

ut si ser vus est, eodeni modo factum sit; a conjunctis, id est ало tön/

ягсобесм xai 6w&¿túw, ut fasces et toga, sella curulis, magistratuum orna

menta sunt; item a partitione, id est ало rrjg дииоебеыд, per omnes circumstantias,

id est quum partimur per personas, témpora, et cetera, quae varietas

560 »rata discriminât. Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

facile intclligitur, car répudiant alíornm lectionem et seîentia versati sunt Est judicatum et religiohabitum

, eamquc ad marginem relegaverit, immo sum, quod ad deos pertinet« Unde patet ncuticorrexerit,

quum tamen Graecam vocem apposuerit, quam solam sententiam a judicc latam esse Intelquae

omnino habitum sonet Fortunatianus quidem ligcndaiii.

habitat ionem ctamissionemdix.it t£tv wxi 6xeQT¡6t-V, dvÇvyÎaç] E Cicerone (in topic. 5 et 9). Conscd

Martianus profecto e Martiano cxplicandus est fer nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortu-

Idem nempe supra (§. 385) dîxerat: »opponiintur natianuni (p. 65) quem esscripsit.

sibi contraria ut habitus orbationi«, idque delude ut ешп qui] MS. »ut qui cum qui.« Forte »ut

deinde (§.386 f.) repetí erat. Ipse adco Cicero (de s¡ enm qU¡« cet. Grot. — Sic etiam Fortunatianus,

invent. 1, 25): »habitum appcllamus, inquit, ani- sed iiivitis codicibus nihil muto, pracsertim quum

mi aut corporis constantem et absolutem alíqua in in scquentibus quoqne legamus conjunctives fecerit

re pcrfectioncm.« et factum sit pro indicative, qui apud Fortunatiaquod

simili est] Procul dubio legendum e For- nam sunt, unde verisimile fit Martianum ipsum

tunatiano: «quod simal est -, sed codices uiliil variant- ut pro conjunctione acccpis-e.

ab eventu] Marius Victorinus (p. 157 Pitb.): eodem modo] Id est serviliter. Grot. — Sed

• Eventum ilium accipiamus, qui unicuique rei ua- quid Loe ad quantitateni? Procul dubio pro servus

turaliter videtur adjunctus, qui rem suam, post- legendum serins, ut apud Fortnnatianum est.

quam res ipsa coutigerit, necesse est consequatur; per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

et tunc теге de eventu faceré possumus argumen- Monacensi (C) ct Darmstattensi omnino supplentum,

si ipse eventus certus sit« cet dum erat

a indícalo] Píimirum ut ait Curius Fortunatia- inartificialia] Cicero (in topic. 4 et 9): »quae

nns (p. 65 Pitb.) »quin» ant omnium hominum ju- extrinsccus assumuntur, ea maxime ex auctoritatc

dicio nU'tmur, aut plurium, aut optimorum, aut emi- ducuntur. Itaque Graeci talcs argumentationes art X'

иеЫтт ex his, aut coram qui in uiiaquaque arte VOVÇ vocant, id est artis expertes.« Adde с u /dorm

Martian» Capellae lib. V. §. oGO. 475

tormenta, in tabulas, in jusjütfafifdula, in testes; quae similiter quemadinodum

et artificialia tractât orator. In argumentis autem cavendum est, ne in

aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infrâ

dignitatem. De coniîrmatione breviter memora vi, nunc reprehensionis praecepta

videamus. Repreheiiditur enim actio adversara aut redarguendo, quuiu ;

aut totum argumentum aut partes ejus contra faceré monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex his non effici;

aut compensando, si contra argumentum, quod adversum nos est, aliud

opponamus.

DE QUAESTIOMBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim Jtçoqyovfuvoç , quae a nobis 561

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repcllenda

alio loco (partit. 2) : »Tcstunonioriim quae sunt gc- intellexit, Acscliinisqnc cxcmpliim probat, qui cosnera?

Divinum et humanuni; divinum, ut oracula, dem diiohus locis (adv. Tiniarcb. 52 et de fulsa

nt auspicia, ut vaticinationcs, ut responsa saccr- légat. 41) diversa rationc tractât Confer et Cicedotuin,

liarnspiciun, conjectorum; humanuni, quod ronem (pro Plancio 25) quaeque ad cum observât

epeetatur ex anetoritate et ex volúntate et ex ora- Platnerus (de Cicerón, rhetor, quae ad jus spectione

aut libera aut expresse, in quo ¡nstint scripta, taut p. 20).

pacta, promissa, jnrata, qnaesita«; et Maritim Vic- reprehensionis] Vide de ea Ciceronem (de inv.

toriuum (p. 199 Pith.): »Accédant abac probationes 1, 42; partit. 9 et 12) et Quinctiliauiim (4, 4, 6;

eoli conjeeturac semper adjunct ас: tormenta, testi- p. 155. 5, pr.2; p. 177. 5, 15, 1; p. 555 Spald.).

monia, rumores. Hoc proballonis genus Graeci СопГеггс etiam juvabit Priscianum (p. 525 Pith.)

TCl6x£LÇ azé%VOVÇ vocant, quod quum his orator et superiores locos (§. 456. 474). Graeci repreutitnr,

fidem quidcni judici facit, sed non orationc.« bensionem ccva6xivrjv , confirmationem xara-

Multus de iis est Quinctilianus (5, 1 — 7) quem 6x£VT¡v appelleront (Siilpicius Víctor p. 241 Villi.).

▼ide. Aristoteles (rhetor. 1, 15) quinqué tant uni redarguendo] Rectc Grotins variantem lectionnmerat,

leges, testes, pacta, tormenta, jusju~ nem rem arguendo ad marginem rejecít; neqne

rundum; sed praejudicia et tvmores Quinctilianus enim modo Cicero (partit. 9) »redarguere contraquoque

addit. De praejudieiis vide supra (§.506 ría« dicit, sed et Curios Fortunatianus (p. 66 Pith.)

not.); de rumoribus ntranique in partem disputan Jta habet, cujus noster fere singula verba expressif,

posse jam Anctor ad Hcrcnnium (2, 8) cgregie duo sunt genera] Curins Fortunatianus (p. 66):

60 *

476 Martfani Çapcllae lib. Y* §- Sol.

est igitur, dicitur avayxaícc. Verum superjer, quae a nobis quaestio infertur, modis

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Ducimus

autem cas varie , aut per simplicem propositionem, aut per parti tionem,

aut per figuras, quas dtávotac dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen-

562 tentiarum. Fit enim et per resolutionem, id est ката àvâûvôtv, aut per adjectioncm,

aut per praeteritionem, aut per: concessionem, aut per reprehcnsionem,

aut per sejunctioncm, id est aipogiöiiov, aut per admonitionem , aut per dissimulatam

propositionem, aut per repetitam, aut per instructam, aut per

partitam, aut per sirnilitudinem superioris quaestionis aut responsionis, aut

per inversionem, id est quum primam illaui quaestionem tractamus, quae

»Omnis quaestio qnalis est? aut JtQOrjyovßevoc, cío: sejunctioncm id est a<pÓQi6i¿ov, adjectioncni

quae a nobis indiicitur ut confirincliir, ant avay- cet.« Sed primum quideni Grotius male edidit ad

nata, quae ab adversariis, ut refellatur«; quocum junctionem, quum jam antecedentes adjectionem rectc

comparctur alius locus (p. S9): »sed et ipsaui ar- logèrent; deinde vero -Curium Fortunatianum (p. 66)

gunientationcm nostrorum argumentorum, quae jïqo- inspicere neglevit, unde iiilclligiinus primo potius

Tiyovueva dicuntur, et reprebensioncm eoriun, loco adjectionem ponecdam esse. Quem quum Mar

quee ab adversario proponiinlur, quae Gracci vo- tianus procul dubio exscripscrit, rclingere locum ad

cant àvay/Âilu.4 Undc apparat apud nostrum quo- ejus exemplum non dubitari, ita tarnen ut repreque

primum legend um confirmetur, non confirmet, hensionem, licet apud ¡Hum desit, bandqiiaquam cjiut

cditiones ante Grotium liabcut, deinde vero cercin, quae со melius locum siium tucbitur, quod

apod ipsum Grotium pro ivavxia rcducendum esse ut adjeclio pructerilioni , ita concession! opposila

avayxaia, quod ille deserta antecedentium editio- esscvidctur. Quod autcm margin! adscripsit Grotius

num auctoritate in marginem rejecit. Darmstattensis ôu<?.vClv pro àvàXvÔvv, id commémorasse satis

quoque codex Lalinis uteris scriptum babet anancea. fuerit.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur dcleri quum primant] Lege » quum primum ¡Ham qiiacmalim.

Grot. — Lege jugiter. Vo>ck. (lect Lat. etionem tractamus, quae prima est, debinc quae

p. i>9 f.). — Intcrpunctione mutata omnia saua re- secunda.* Quae lectio partim со confirmatur, quod

perientur. quidam codices denique praefcrant. Grot. — Quam

per adjectionem] Apud Grotium bacc satis con- longissime a vero biijus loci sensu aberrat Grotius.

fuse ita edita erant: »aut per praeteritionem, aut Quilibct enim perspicict, non esse inversionem,

per concessionem, aut per rcprebensionem, aut per si primum primo loco, secundum secundo tractasejunctioncm,

aut per adjunctionem , id est cupoQLÖ- mus; sed ex inverso potius ordinc inversionem

[tov* ba« tantum nota addita: »Lcgcudum meo judi- oriri. In eo cnim maxime oratoria ara versatur »ut

Martiani Capellae lib. V. $. 563. 477

secunda est, dchinc primam. Et earn quaestionem, quam adversarii intulerunt, 563

iisdem modis refutare possum us, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscure

adversarius posucrit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypopboram gradum facimus nostrae propositionis, aut quum ad

versarii propositionem in nostram partem convcrtimus, quam peristrophen vocamus,

aut quum secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vcl quum elegantiam varictatis affectamus, vel quum prima quaestio

adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavendum est, ne plene et copióse ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quaeslio est, exaggeranda a nobis est, ut

quid discrepet ostendamus. Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectiono

verborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est intcntio adversae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaeosis est veluti a capite causae o6i

brevis repetitio quacstionum. Anacephalaeosi non semper utendum est, sed

quod primnm cogiíandum non utiqiic primiim di- nobis, lit Rufiiiiani verbis (p. 270 Rubnk.) utar,

ccnduni« intelligat (Quiuctilian. 3, 6, 12; p. 485 » ad versariorum scntcntias ct dicta proponimus et

Spahl.), substituimus, in hoc tantum, ut illis rcspondcamtis.«

posucrit] Ita corrcxi, quod in editis erat po- vel quum prima] Quinctilianus (7, 1, 2 ; p. 9)i

su erat , со die um Darmstattensis et Reichcnauensis Sed meminerímus ipsam dieposilionem plcrumque

auetoritatc. ntUitate mutari, nec eandem semper primam quaeaut

augendi] In editis erat agendi, pro quo jam stionem ex utraque parte tractandam ; cujus rai,

Grotius legere jusserat augendi, legiturquc ita in ut cetera cxcmpla practercam, Demosthenes quoque

codieibus Darmstattensi et Monaccnsi (C). Quamvis atque Aeschincs possunt esse documento, in judiigitur

Curius Fortunatianus (p. GC Pith.), quem cio Ctesiphontis diverstim secuti ordinem; quum

nos ter ad verbum ferc sequitur, agendi habebat, aecnsator a jure, quo videbatur potentior, coeperif,

bunc tarnen с Martiani potius codieibus corrigendum patronus omnia vel paene omnia ante jus posucrit,

esse arbitrer. qui bus judiccm quaestioni Icgum praepararct. «

gradum facimus] Id est »viam 8 terni m us. a Ita anthypophora] Distinguit anthypophoram tanquam

Cicero (in Vcrr. 2, 1): »gradus imperii factus est« responsionem ab hypophora tanquam intcntioue vel

pro »via ad imperium strata est.« Male autem apud positioner Riifiniano (p. 270) idem est quod nostro

alios dcsunt, notante Grotio in margine, voces hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 3, 87;

per hypophoram. Hypophora cnim id ipsum an (ici- p. 509) qui banc figuram àv&VJtOtpoQav vocari

pationis eive occupations genus dicitur, qmim ipsi ait: »incrcdibilc est quod dico sed verum.«

478 Marliani Capcllae lib. V. §. 564.

quando aut partitioncm fecimus aut quando in multas quaestiones causa processit,

ita tamen ut sum mam cujusque rei, non partes partium retexamus;

qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judiéis memoria fortasse

succumbcret, quae res tunc epiinerismos vocatur. Anacephalaeosis tamen

36a nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogue enim tres habet

partes, enumerationem pracdictam, indignationem, quam dávu>6w dicimus,

miserationem , quam ohtteigput vel ïXeov memoramus. Sed dinosis est ex locis

argumentorum j nam bis non tantum res probamus, verum etiam augetn us.

a capite] Rcspicit Graecam vocabuli originen» quam deivco6tv] Male Grotius quod, quum

xe<paZr¡, quae tamen ita potius explicanda erat, jam anteriores editiones habcrent quam, quod ct

ut T« хе<рссЯа1а, id est summam orationis, in ana- in códice Darmstattensi legitur. Praeferca margin!

ccpbalaeosi repetí docerct. adecripsit: nal. iclositf , bac nota addita: »in MS.

processit\ Grotius nescio unde processerit, quum ictosin , ex quo quis non absurde OÏ'xTQCo6tv eliciat,

îllam Icctionem ct anteriores editiones, et codices quod л1го incomparabili Jos. Scaligero placuit«;

Rcichenaucnsis et Darmstattcnsis, ct vero etiam sed nisi bacc a scquentibus verbis buc abcrrarunt,

Curius Fortunatianus (p. 68 Pitb.) habcat, unde a nostro ccrtc loco omnino aliena sunt. Probe enim

nostra ad vcrbum fere exscripta sunt. distinguendnm inter deivco6iv ct oXxtqcoÓlv, ut т.

cujusque ret] Darmstattensis omiltit rei, cujus с. fecit et Macrobiiis (sat urn. 4, 2): »oratio pathetamcn

tollendi causa non apparet. Apud Fortunatia- tica aut ad indignationem aut ad misevicordiam dtnum

est »summa quaeque.« Cetcrum conferendus rigitur, quae a Graecis oîxroç xai âeivtoôtç apet

Cicero (partit.- 17 f.): »id effugiet, qui non om- pellantur.« Est autem deivcoÔLÇ, ut Quinctiliant

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon- verbis utar (6, 2, 24$ p. 503 Spald.), »rebus indera

rerum ipsa comprebendet.« dignis, asperis, invidiosis addens vim oratio, qua

epilogus] Auetor ad Hcrcnnium (2, 30): »Con- virtute praeter alios plurimum Dcmostbencs valuit.«

clusiones, quae apud Graccos iitiXoyoi nominan-' Addc eundem (8, 3, 88$ р. 269 Spald.). Rufinta«

tur, tripartitac sunt; nam constaut ex enumeralione, nus (p. 203 Rubnk.) áyaváy,xr¡6iv appcllat

ampUficùtione et commiseratione.* Propius ad nostrum dinosis est] Inscrui est с códice Monacensi (С).

Cicero (de invent. 1, 52): »Conclusio est exitus et De re confer inprimis Ciccroncm (de invent. I,

determinado totius orationis ; hace babet partes tres, 53): »Indignatio est oratio, per quam conucitur,

enumerationem, indignationem, conquestionem.« Pro- ut in aliquem bominem magnum odium aut in rem

xime Curius Fortunatianus (p. G8), qui: »partes gravis oflensio concitetur. In boc genere illud pri

sant» inquit »epilogorum tres: anacephalaeosis , id mum intclligi volumus, posse omnibus cx löcis iis,

est enumeratio, dinosis, id est iudignatio, то £%&og quos in coußrmationis praeeeptis posuimus, traceive

eleos, id est miserai io. я Plura dabit Qninctilia- tari indignationem« cet. Sed verba no s tri cx Curio

ans (6, 1; p. 443 scqii.). p0t¡Us (p. 68) repetita sunt.

Martiani Capellae lib. V. $. 565. 170

Sed conquestio, id est miseralio, his locis argumentorum sumitur, .quibus et

indignatio. Peroratione tamcn non in fine tantum orationis utendum, sod

иЫ materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quacstionum nonuunquam. In epilogo generaliter observandum,

ut brevis sit; ^iquidem comtnotus judex statim dimittondus est ad sententiam

proferendam, dum aut advcrsariis irascitur, aut tuis miseretur lacrymis,

aut rerum afflictione commotus est.

Sic adhuc asscrenti iunuit ipse Cyllenius, ut ad gcrmanarum coetum

nubcutisque transirct obsequium. Quo conspecto asserta dcterminans ad Philologiae

consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperet, faciebat — sororum se consortio societatique

permiscuit.

Tandem loquacis tcrminata paginae 56t>

Asserta cursim, quae tarnen volu minis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

peroratione] In bis quoque et sequcntibus Cu- tandem] Verbornm ordo in qnatnor bis versibns

nam Fortunat ianum (p. 69) presse pede sequi tur. sic restituendus erit: » tandem asserta paginae logermanarum]

MS. terminatarum , non male, qnacis terminata (sunt) cursim, quae tarnen (pagina)

Grot. — Quasi terminatae essent quae tertninarunlî pinguis tnrgore vix insuit umbilicum Toluminis ru-

Cedex Darmstattensis exbibct feminarum, at mu- bellulum, fascia multa opertum id est, ad tantam

tari non opus est, siquidem paulo infra eadein molem accrevit adcoque oinncm cliartam occupavit

aliis verbis repetuntur »sororum consortio.« atque implevit, ut vix umbilico, qui extremo voasserta]

Ita substantive saepe auctores novitii, lumini adbaercbat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lopraesertim

Afri. Fulgentius: »praecluis eruditionis eus relinqueretur vacua*.

asserta cognoscere.« Grot. — Adde nostrum infra turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

(§. 599): »immobilein stare multiplicibus monstratur Persius (5, 20) » pagina turgescit« dixerat.

assertis.* rubellulum] Alludit ad vcterum morcm, qui

ac si cuperet] Id est eliamsi cuperet $ ut apud minio notabant epigraphas. Unde et rubricac juris-

Terentium (adclph. 4, 7, 42): consul tor um, ad quas alludit Persius (5, 90):

»ipsa si cupiat Salus » Masuri rubrica notavit.*

Servare prorsus non potest hone familiam.* Grot. — Saxo Grammaticus etiam ilia voce atilnr

Plura dabit Heinrichius (ad Cic.de republ. p. 166). ■volaerem« appellans »rubellam.« A rubre est rat480

Martiani Capellae lib. V. §. 566.

Quod si probatur et caret fastidio,

Nonnulla promet quae novella texuit,

Deditaque fient quae vetustas praeterit;

Sin sanaa typhi naris imura torscris,

Pigebit arma horruisse coclites, #

Formidinisque tunc locus movebitur,

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rhetorum sacrum tuba,

Clangore verso Tulliana percrepaus

In castra abibis, quo nec osor invidens

Nec livor ater te sequatur praecluera.

bcllus et rubcllulus. Persius ct Martial ¡s vinnm rot- »Sin sauna Typhum nare sima inlorseril«

helium mcmorant. Stepb. (ad Saxon, p. 150). — scd vide nc Martianus pro more suo audacior per

Confer nostrum iufra (§. 804). prosopopoeiam Sannain Typhi id est irrisioncm arrodeditaque

fient] Hoc est » trad on tur iu meo gantiae hliain voluerit, s en s usque lúe sit: »ein (tu)

opere quae a \eteribus sunt omissaa; tametsi rcc- Sanna Typhi ima naris torscris« cet Imum autem

tiiis legi possit edita. Vulcan. — Dictum est pro naris torquere idem quod Horatio (episL 1, 5, 25)

tradita potius, ut omnino ejuedem YcrLi composita nares corrugare esse potest; qaapropter mutatiovarie

inter se confuuduntur. nem quamvis ingeniöse ab Heinsio excogitatam

sanna typhi] Dc sanna, nnde subsannare ct san- certain tarnen omnino non hahco.

mones, nulli non notum. Typhus vox Graeca (Suidas: sequatur praecluem] Sensus tofius carminis Ыс

rvqtoç àkaÇove ía) pro fastu Arnobio aliisque usnr- esse videtur: »si suflragia vestra tulcrit ct sine

pata; de qua sic Isidorus: »Ulua et typhus herbac fastidio audita fucrit, disci indc poternnt nonnulla,

circa fontes, paludcs, stagnaque nascuntur, ex qui- quae a me ipso reperta sunt, vetnstioribns praete*

Lus ulva, id est alga, mollior ct quodammodo rita; sin risum meruisse videatur, tum sane poenifungus,

dicta ab uliginc; typhus vero quae (in. quia tebit сое) ¡tes íllius liorroris quem ipsis adventns

vel qnod) se aquîs inflet, unde ct sibi placcntium Rhctoricac armatae incusserat, quum Sîlvanus falbominum

tumor typhus appellator.* Ab cadem ori- cem Saturniam circumspiceret , ncque amplius forginc

ct Ту phones et Typboeus dicuntur. Est autein midini locus crit; sed tu, sacroriim rhetorum tuba

rvipco et zvqiofxat G racéis non tam inflo, quam indignata clangorcm mutabis aque praeceptis artij

fumigo et incendo. Gbot.— Plura dabit Heinsius (ad tradendis ad orationcs Tulliano more habendes te

Ovid. met. 14, 93; p. 941 Bui-m.), qui et nostro recipics, quo gloriosam te nec osor nec invidia

loco ita refingendum conjecit: „igra sequatur.»

MARTIANI

MINEI FELICIS

€ Â là là A

AFRI CARTHAGINIENSIS,

LIBRI WOVEM.

PARS POSTERIOR.

MARTIANI

■

MINEI FELIGIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVE M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORTJM FIDEM

CUM IVOTIS

BON. VULCAI4D, HUG. GROTII, CASP. BARTHD, CL. SALMASII, H. J. ARINTZENII,

CORN. VONCKH, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HEI4R. SUSII,

MARC. МЕГООМП ALIORCMQCE

ГАНТ1М U4TEGIUS РАПТ1М 8ELECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

EDIDIT

wmmmmmjë кфрр,

IUSSUS CASSEU.\Ï4US.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXV1

PROSTAT APl'D F R A IV С I S С U M V A R R E 14 T R A P P.

<...

- У

l i

- К

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIEINSIS,

GEOMETRIA

LIBER VL

irgo armata, decena, rerum sapientia, Pallas, 567

Pit-go] IIccQ&évoç. Sic pccnliariter dicta Mi

nerva (Pausan, i, 25, 7. 5, il, 4. 10, 34, 4.

Diodor. 1, 12; p. 39 Bip. Amok 7, p. 227. Siliue

9, 479),<quippe aeternam pro Cessa virginitatcm

(Lycophr. 354. 355) et yâfuov àâiâaxtoç (Nonn.

2, p. 52); ande et innuba (Lacan. 9, 665. Valer.

Place. 1, 87. Auson. epigr. 106, 5 et nostro in

fra §. 725), innupta (Virg. Aen. 2, 51. Claudias,

in cons. P;ob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et àXix*

XbiQ (Athen. 3, 20; p. 98 Casaub.).

armata] Ut omnîno sollemne erat antiquis, qaam

plurlmis deos eognominîbus invocare (Spanheim ad

Callim. hymn, in Dian. 7), sic et noeter Minervae

epitheta ex omni erudita antiquitate conquiaita eu*

mulavit. Armata autem hic appellatur, ut ab aliis

0^0^«p^ç(Orpb. hymn. 31, 6), «Ji?<yp77£(IVonn.

Dion. 34, p. 861 Falk.), xôçt] vel rtccQ&èvoç Ivortï.

oç (Luc dial. deor. 8, p. 27; Philopalr. 6; p. 244

Bip.), ÇeùÔTTjQuc (Paus. 9, 17, 2. Hesyeh. p. 1594),

armífera (Pedo Albinov. eleg. 1, 22. Ovid. trist.

4, 10, 13; amor. 2, 6, 35; fast. 3, 681. 6, 421),

armipotens (Virgil. Aen. 2, 425 et 11, 483. Claud,

rapt Proserp. 2, 142. Gall. 5, 90), armisona (Val.

Flacc 1, 74. Virg. Aen. 3, 544). Pingi etiam cam

Carnificina testatur (ар. Fest. p. 241 Dac.) mt'mtantem

armis ¡ multipliciquc modo armatam fins.it

Seneca (Agam. 522). Inprimis autem confcratnr

Procli hymnus (Bibl. d. ait Lit п. К ust St I,

p. 47).

'AçÔevô&vfie , <piqa6rci^ [uyâô&eveç , oßgi-

TIaXkàç, tQVtoyèvsta, ôogvôdoe, %çx>6eo-

Я7/Яг}$ X. T. Л.

minis color proxime ad nostrum accedit.

sapientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19):

»Trolulit ut гиох te patrias sapientia vertex.'

482 Martiani Capellae lib. VI. $. 567.

Aetherius fomes, mens et sollertia fati,

Ingenium mundi, prüden tia sacra ton antis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapicntis praevia curae,

Ac rationis apex divûmque hominumque sacer vovç,

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Ertrag in numeris, prior igni, tertia Luna,

aetherius fomes] Igncm vivificum, cal оrem om

nia vegctantem, aethcrcum vitalcmque spirit um in

calore omnia vivificantem ct foveutcm notât Sic de

Jove ipso multis initio Arati sui Avienns. Capelle

alibi de Sole:

«Ignoti vis celsa patris vel prima propago

Fomes saisifiats , mentis fons, lucis origо.*

Barth, (ad Stat. II, p. 400). — Sic ab Artemidoro

(oncirocrit. 2, 35; p. 125 Rig-) conjungitur

JtVQ To aldêoiov YMi 'A&tp/ä, Cornutoque auctore

(20; p. 185 Gal.) a vcteribus Minerva al&e-

Qovtux, appellate est Plora vide supra (ad §. 59).

praevia curae\ Sensus hie esse vidctur, Miner-

лат, quippe Jovis prudentiam ardoremque eum>

mule sapientia illius atque doctrina proficiscatur,

consilia ejus, qnibus mundus gubernetur, quasi

pracccderc; quare ctiam indu s triam (licit nos ter,

quae nostrae sortis arbitrium facial, id est unde

fortuuae nostrae regimen pendra t; ipsa enim Mi

nerva jfQcnouc sivc providentia divina appcllahatur,

nt immensa cruditionis mole demonstra vit

Lcuncpius (ad Phalar. epist. p. 142 — 150).

vovç] Conditricem ct conservatricem rcrum anù

mam universi désignât. Barth, (ad Stat. II, p. 401).

— Non ex Platonis hoc sed ex Aristotelis stoicorumque

doctrina explicandum, quorum consen-

■um et Cicero (14. D. 2, 16) confirmât Et Ule

quidem mentem conjungit cum quinta essentia sive

aelhere t unde moveri mundum ait numinisque divini

eum sedem facit (de coelo 1, 5; de gencr.

animal. 2, 5); hi vero ipsam animant mundi ap

pellant ignem artificialem sive spiritum igneum (Cic.

Academ. 1, 11. Pint. plac. pliilosopb. 1, 6. Diog.

Laert. 7, 156. Stob. cel. phys. I, p. 58), quem

ct alio nomine adhéra dicebant (Diog. 7, 157),

cuiqne summam rationem atque prudentiam tribucbant

(Cic. N. D. 2, 22 eequ.).

celsior una Jove] Id e narrât ctiam Macrobius

lib. 1П, cap. 4, ubi de Penatibus disceptatur: »esse

antem medium acthera Jovcm, Junonem vero imum

aërem cum terra, et Minervam summum adherís

eacumen« cet Barth, (ad Stat. II, p. 401). — Addc

Cclsum (apud Originem 1. 8, p. 422), Angustinum

(de civ. dei 4, 10), ct quae docte Creuzerus dis

putât (Symbol. П, p. 800 sequ.).

êjttàç] Supra docuimus cur éftràç sacra sit

Pallad!. Quod sequitur »prior igni« est prior Vulcano,

cui octonarius sacer, qui subecquitur heptada.

Grot. — Macrobius (s. Sc. 1, 6; p. 50 Zcun.),

»Huic autem numero septenario adeo opinio vir

gin]tatie inolevit, ut Pallas quoquc vocitetur« cet

Plura vide supra (§. 40) ct infra (§. 758).

tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparere

incipit, et tunc Minerva dicitur; unde non desunt,

Martiani Capellae lib. VI. §. 567. 483

Quam docto assimilant habitu, qui agalmata firmant:

Hinc nam tcrgeminae rutilant de vértice cristae,

Quód dux sanguíneo praesulque corusca duello,

S68

qui TQiTtovLav UaXXàôa dictant arbitrantnr. Hoc

innnit Amohina quum ait, ex Granio Aristotelem

docnisse argumeutis vcrisimilibus Minervam eandem

cum Luna esse. GnoT. — Posteriora tantum verba

apud Arnobium (5, p. 118) leguntur, cui adde

Eusebium (praep. cvang. 3, 4, 11 5 p. 115) et

Augustinnm (de civ. dei 7, 16); de tertia nihil,

nequc Tritoniae nomcn buc rcferam, licet boc ipso

Minervam quasi Lunam appel Jari multi vcterum

crcdiderint (corif. Harpoerat. p. 287. Etymol. magn.

p. 767. Tzetz. ad Lycopbr. 819); sed vide ne ideo

potius tertia Luna appelletur, quia aliae quoque

deac, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cicero in libris de natura deorum compluria

ejusdem nominis numina numcris inter ее distinguit.

firmant] Lege formant. Sic et in Arnobio (ni

fallor): »vel ex materiac quo genere Constitutionen!

ipsam confirmaverit corporum« legendum conformaverity

quod tarnen non dissimulabo et Meursium

menm, cancscentis ingenii pubedam, vidisse. Grot.

— Recte doctissimus Grotius agalmata formant.

Doctus habitus bicroglypbicus est, acnigmalodes.

Ratio poetices Capelliana, a qua istbic mcmbranae

nobis collatae non abscutiunt. Barth, (ad Stat. П,

p. 401). — Cangius in glossario bunc nostrum lo

cum ita landat, ut fingunt I с gat, qiiare quum lectio

raccrta sit, malni nihil quam prave emendare. Ceterum

aliam Mincrvii babitus explicationem itidem

symbolicam exbibet Fulgcntius (mytliol. 2, 2; p. 667

Stav.).

tergeminae] Tcrgeminae cristae in Palladia picturis

observandae sunt; indicant enim cam fulminis

eliam, quod triangulum ignem hie vocat Capclla,

potcstatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

1. Mcndosus in his rebus est Aßnricus scriptor ante

bacc quatuor sécula notus, ut alibi ostendimus:

»Minerva«, iuquit, »pingebatur a poëtis in similitudinem

unius dominae armatac lorica et gladio

accinctae, cujus caput viri decinctum circum erat,

ipsamque cassis cum crista desuper dctcgcbaL Ipsa

autem lanccam tenebat in dextra, in sinistra vero

scutum crystallinum habebat, quod caput Gorgonis

a cervicc scrpentibus monstrosac continebat. Haec

igitur oculos habebat splendides triplici colore.

Pallium induebat distinctum áureo, purpureo, et

coclcsti. Juxta sc habebat olivam viridem pictam,

desuper avem, quae dicitur noctua, volitan tern. •

Barth, (ad Stat. II, p. 402). — Tergeminae cristae

ct alibi occurrunt, ut in Turni galea apud Virgilium

(Aen. 7, 785):

»Cui triplici crinita juba galea alta chimaeram

Sustinet«

Minervae nee Silius (9, 445) nec Claudianus (de

rapt. Pros. 2, 21 ct 145) cas tribuunt.

duello] Hinc appcllatur jtoXefWxXôvoç (batrachom.

267), лоЛецутоход (Orpb. hymn. 51, 10),

àgeia (Paus. 1, 28, 5), 6rçaxeLa (Lucían, dial,

merctr. 9; T. VIII, p. 254 Bip.) аХжцшхЧ (Sui

das p. 117), bellica (Ovid. fast. 5, 814; met. 4,

753. 5, 46), belligera (Martial. 7, 1, 1. Sencc.

Here. fur. 501), bellatrix (Ovid, trist. 1, 5, 76;

met. 8, 264. Silius 5, 325), áspera belli (Claudian.

rapt. Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid,

met. 2, 765), belli polens (Stat. Thcb. 2, 715),

belli praeses (Virg. Aen. 11, 485. Auson. epigr. 1),

et regina bellorum (Stat, sil v. 4, 5, 25); pugnax

61 *

484 Martiani Capellae lib. VI. $. S68.

Vel tibi quodfulget rapiturque triangulus ignis;

Ö69 Hinc tibi dant clypeum , sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumea proelia poscant,

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit;

570 Hinc jam vernicomae frondent tibi muñera olivae,

Artes cura vigil per te quod discat olivo;

o71 Glaucam dant volucrem, quod lumiue concolor igni est,

q noque (Ovid, trist 3, 9, 7) et túbarum poleas

(CI a lid i an. rapt. Pros. 2, 141).

triangulas ignis] Igwi etiam pyramidalem formam

assignant pbilosoplii. Grot. — Vide Platonem

in Timaeo (p. S6 Steph.). Ipsum triangulum Pytbagoreos

Atinen ас nomine appellasse tradit Plntarcbus

(de Isid. p. 581).

spumea proelia] Rabiosa. Rabícm cním sacpe

spuma sequi tur: et talia sunt Capellac epithcta!

Barth, (ad Stet Theb. П, p. 405). — Ccrte non reprebendissct

in JHartiano boc epitbeton vir doctns,

si recordatus fuisset illius apud Lucanum (5, 190)

versas:

»Spumea tunc rabies vesana per ora effluit.«

hasta] Vibrare bastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirnm pugnae semper. Unde eam describens

üb. II de raptu Pros. Claudianus »bastam terribili

gyro nubes transseendere • dicit. Barth, (ad Stat.

II, p. 405).

penetrabile] Rcicbcnaucnsis codex penetróle,

absurde ; penetrabilis ctiam active usurpari Oudendorpius

(ad Appal. II, p. 521) satis demonstravit

Ceterum similis est Ftilgentii explicatio: »Umgarn

etiam has tarn fert, quod sapientia longe verbo

percutiat«

lymphaseum] Hoc est crystallinum, ut liquet ex

Albrico, qui omnino eadem Minervac tribuit, quae

С apella; itemque ex scholíaste Germaníci in fabula

Pcrscos. Grot. — Verba lymphaseum et magis corruptionis

non absolve, licet crystallinum recte non

ncgem explicatum a summo viro Hiigone Grotio.

Manuscripte duo exemplaria, quae consul uimus,

nullam litcram mutent Dicam latere aliqaid de in

genio Palladii scuti, quod vitreiim ideo fingebatur,

ut transspici posset, non sc bostibiis contra os ten

dere. Conimenterius Gcrmanici Caesaris in Aratum:

» Quidam Perse um a Minerva mi s s urn d i cunt et ab

ca clypenm vitreum aeeepisse, per quem viderc,

nee videri a Gorgonibus posset « Barth, (ad Stat.

II, p. 405).

hinc jam] Scitius in MSS. «hinc tuae verni

comae.« Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Vernicomae, quod semper vernarc videatur.

In altero meliore libro deinde legitur «ta

que Ii uj us « ignis scilicet. Barth, (ad Stat П, p. 404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam lectionem

notavit nam; sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucernis, quibuscum semper artiuni

studia Martianus conjungit Vide supra (ad §. 2\

glaucam] Id est noctuam, yXavxa, quam te

men Latino sermone ad primam declinationem retulit

, ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßov-

Jtaiôa. Мох pro igni es, qnod in editis erat,

scripsi est e margine libri IVoruubergcnsis. Optiine

Martiani Capellae lib. VI. §. 571.

485

Tuque ignis flos es, cluis et уХаънйлие 'А&цщ,

An mage noctividae tibi traditur alitis usus.

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

Pectore saxificam cKcunt horrere Medusam,

Quod pavidum stupidct sapiens sollertia vulgum.

omnia întelliges, si memineris yXavxoç apud Graecos

non tam caesium vel adeo caerule urn signifi

care, quod vulgo putant, quam potius splendidum,

lucidum j nt erudite demonstravit Lucas (de Mi

ner vac cognomento yXavrtcortLÇ, Bonn. 1851. 4).

Cetcrnni jam Diodorus Siculus (1, 12) pbysicam

cognominis уАапзссоЛсд rationcm affert: Леуеб&си

d'avtrjv xai yXavxcoitiv , ov% ыд tivsç rwv

'EZÄrfvcov vrtkXaßov, ало tov Tovg о<рт&аЛ-

ixovç ë%€Lv yXavxovç (tovto ¡úv yàg evr¡-&sg

vrtàç%uv) , осЛЛ* ало tov tov âéga è'%siv rrjv

Лообо'фи' ïyyXavxov- quem scquitur et Porpbyrius

(ap. Euseb. pracp. evang. 3, 2, 3; p. 80).

flos] Flos eniiu ignis divinum aliquid putabatur,

кос est purissimns iguis; cum alii Mincrvam dicebant.

ГЯavЛыЛlç 'A-dyvrj, Лаух1%иоъ xvçôç,

undc omnium artium fons. Влпти. (advers. p. 351).

— Vide supra (§.206), ubi Pbilologia, postquam

in coelum advencrat, florem ignis toto pectore deprccatur.

an mage] In eodem libro est nam age; stAbendum

puto:

»Unde age noctivagae tibi traditur alitis usus?«

Barth, (ad Stat. П, p. 404). — Vulgata optime

sese habet An quam maxime accommodatum est

interrogationi, quae alteram respondendi viam aperitj

noctiuidam autem vel ideo melius appcllabimus

noetnam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

refertur, in quibus non tam vagari quam videre

homines oporteat.

saxificam] Seneca (Here. fur. 901):

»Pallas cujus in laeva ciet

Aegis feroces ore saxifico minas.*

Multo tarnen rcctiiis noster pectari potius quam

laevae aegida tribuit, conaensum poëtarum secutus.

Yirgilins (Aen. 8, 457):

»Connexosaue ungues ipsamaue in pectore divae

Gorgona«

Lucanus (9, ö8):

» bellumaue immane deorum

Pallados e medio confecit pectore Gorgo.»

Adde Propertium (2, 2, 60), Yalerium Flaccum

(5, 88), Statium (Tbeb. 8, 519), Silium (9, 445),

Sidonium (carm. 15, 8; p. 574 Sirm.), aliosque

quam plurimos. Solus Clandianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum aegide confudisse videtur; sed

Pausanias quoque (1, 24, 7) Medusae caput ebur*

neum Mincrvae signo хата то Ôtsçvov additum

fuisse ait. Controvcrsiam notât et Wowerus (po

lymath. 10, p. 72).

stupidct] Minime hic Yerbo stupidare signiticatur

«fréquenter stupere«, ut Yossius (de vitiie

serm. 4, 26) с glossariis refert: sed potius »stupidum

reddere«, id quod inferior etiam locus (§.

725) confirmât. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« moncnte Stephanie (ad Sax.

p. 54) usus est Saxo Grammaticus.

sapiens] In membranis clare scribitur sapien*

tis, quod ego de glossemate in trod uc tum puto,

et scripsissc Martianum

»Quod pavidum stupidet sapidi sollertia vulgus.*

486 Martiani Capellae lib. VI. §. 573.

¿>73 Arcibus urban is veteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

Próvida consilium quod nescit curia matrum,

Consultisque virûm praesis, hinc dicta virago.

«71 О sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Barth, (ad Stat. П, p. 404).— Notissima enalJagc

vulijum] Ita, non vulgus, codices Mo nacen se s

(А. С) et Reichenaoensís, plurimique ab Oudendorpio

(ad Appui. I, p. 118) inspeetî.

arcibus] 'AxçoitàXeiç enim Minervae sacratae.

VirgUius :

— ■ Pallas quas condidit arces

Ipsa colat.*

Hinc nata cc/.niaç et èrtutvçyiôiaç cognomina.

Eleganter facît cum Mart ¡a no Humerus, qui canit:

bNtjov lá&7¡vaÍT¡g yXavxûrtiâoç èv лЬХи

àxçrj.*

Et Catullus de eadem diva:

«retinens in summis itrbibus arces.*

Gkot. — Ab Homero jam (В. 6. 505) èçvÔÎfÎTOXiç

appellate; ab Него Joto (1, 160), Aristophane

(nub. 58o sequ. 598), et Pausania (5, 17, 3) ño-

?.iov>%oç. Adde Virgilium (Aen. 2, 615), Petronium

(с. 5, p. 22 Burin.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 19),

ipsosque bistoriarum scriptores (Liv. 51, 50.57,

57. 45, 28. Valer. Maxim. 5, 5 f.) et Vitruvium

(1, 7), inprimis autem Aristidis orationem in Minervam

(T. I, p. 21 Cant). Exstat praeterea singnlaris

commentatio A. F. Oefclei praeside L. W.

Balhorn de Minerva urbis praeside. Loran. 1754. 8.

Ceterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est 5a- (A C).

crarunt. o sacra] Versus est Rbopalicus, a monosyi

urbe est] Lege urbe, vcl secundum alia с sera- crcscciitihus semper vocibus in plitrisyllabas. Barth.

P,api«: (ad Stat. П, p. 408).

»Quodqtn illa elatior urbe est.*

Et Phurautns de Pallade: tâçvrai ôs èv Tali;

áxooñoAÉÓi [iáZi6ra, et ratíonem addit: ¿ño rov

[lezeeoQOTccrovg xadiözciv. Grot. — Stupîdissime

in membranis scriptum » quodque villa elatior

urbe est.« Qua prodigiosa lectionc quid faciam non

video. In aliis fuit illa elatior. Sed aliac

vulgatam scripturam tuentur. Scribe:

uQuod ratio amplificet, qua villa est

urbetn.4

Qua villa major est urbs, ration! debet Sine rationis

usu primi homines habitabant villas, stabula

cum pecudibus nempe communia. At ratio nrbanam

bumanamque vitam instituit Barth, (ad Stat П,

p. 404). — Absurdam Barthit cxplicationcm vcl

retulisse taedet. Sed nee vulgata placuit, quae haec

erat: » quodque est elatior urbes «$ quare Grotii co

dices secutus sum.

consilium] Hoc est, quod feminae excluduntur

e curia, ubi agîtantur consilia. Volca*. — Consilium

lege e MSS. cunctis et construe: »quod próvida cu

ria nescit consilium matrum.« Ocbexd. (ad Appui,

mctam. p. 572). — Grotius nimirum rdidcrat const-

Hi, alii consilia, sed nostra ru lectionem jam Barthius

in MS. repcrit confirmantque et mei codices Barmstattensis

, Reichenaucnsis , et

Martiani Capellae lib. VI. $. 574.

Sola novem complens, Musis mens omnibus una,

Te precor, ad proprium dignata illabere munus,.

Inspiraos nobis Grajas Latialiter artes.

Ago tibi habeoque, diva, persolvensque perpetes debebo grates, quae optatis 57o

fulgida diguaris annuerb. Nosco venerorque, quod vidi. Parent denique jam

ingressurae artes obsequio electissimae feminarutn, quae decentem quandam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mensulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiore procedunt. Sed quae istae

sunt, quidve gestitent, gerendorum inscius non ad verlo. Hie, ut lepidula 576

fontigenarum ] Ab alüs poëtis Lane vocem de

Musis usnrpari nondum vidi, qua noster et infra

(§. 908) iterom utitur; ratio tameu in aperto est,

quum, nt Servil (ad eel. 7, 21) verbis utar, » se

cundum Varronem ipsae sint nymphae quae et

Musae ; nam et in aqua consistera dicuntur, quae

de fontibus manat, sicut existimaverunt qui Camoenis

fontem consecrarunt.« Plu ra dabit Crcuzerua

(Symbol. Ш, p. 373 sequ.), quidquid obloquatur

(Mytbo). I, p. 275 sequ.).

«] Sensus Lie: >0 sacra seil. Minerva,

unde prudentiam suam doctae fontigenae (Musae)

ipsac accepcrunt, tu sola, quae una Ulis mens om

nibus es, comptes omnes illas. « IV с autem cum

Bai'tbio (p. 403) Musas pro Musis scribendum aliquis

putet, interpungendo prospexi.

te precor] Sic scrips! e membranis a Bartbio

laudatis pro deprecar, quod in editis erat. Martianus

precatur Mincrvam, ut in auimum suum illabi

dignetur ad munus ipsi proprium procurandum, se

que inspire t, ut artes Graecas Latino sermone ex

plicare posait Ceterum colorem, ni fallor, traxit

e Virgilio (Aen. 3, 89):

»Da pater augurium atque animis illabere nostris.*

debebo] Sic scripsi e codicibus Monaccnsibus

(A C) pro debeo , quoniam ei quod est perpetes,

id est perpetuas, futurum magis convenue videbatur.

fulgida] Nota bic usu venire, quod et saepe

alias, ut С pro G ponatur. Sic pro Glaukopis MS.

Claucopis refert. Grot. — Sglburgius (ap. Sciopp.

in gr. pbilos. p. c2jö Herz.): »C pro G frequent!

jn usu fuit. Sic eniin cenas dixcrirnt pro genas ¡

sic frticem lece pro frugem lege; i tide tuque lecere,

rocato pro legere, royalo. « Quod igitur apud Martianum

editum erat fulcida baud cunctatus correxi,

minime curans ortbograpbiam a librarlis intrusam.

parent] Pro patent, quod in editis erat, cor

rexi со dieu m auctorítate Reichenauensis, Darms tattensis,

et Monacensis (C).

electissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

stituí ex anterioribus editionibus, codicibus Reicbcnauensi

et Darmstattcnsi adstipulantibus.

pulveris] Quo geometrae utebantur. Confer

Bart hi um (ad Claudian. de cons. Mall. 120; p. 128)

nosque supra (ad §. 337). Ilyalinus autem est

vitreut, ut sopra (§. 66. 67).

inscius] MS. inconscius. Grot. — Item Darmstattensis

contra meliorem plurimorum librorum

lectionem.

488 Martiani Capellae lib. VI. §. 576.

est et quae totam fabellam ab inchoamentorum motu limincque susceperit,

Sátira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque liai perflagrata cassum devorante Muleibero, qui tot gymnasiorum

ac tantorum heroum matrem Philosophiam non egnoscis, saltern quum

per earn Jupiter dudum coelestis consultum senatus, tabulamque vulgaret,

quumque ad Philologiae concilianda consortia procum affatum connubialiter

377 allegaret, ne tunc earn noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicum ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabuet

quae] Malim ь atque — suscepit.* Sisius (in

Gurlitt. anira. part 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martinlis (4, 89, 8):

•Dum parvus lycbnus modicum consumât olivi«

IVimirum liic qnoque locobrationem ad lucernam

respicit; sed ut siraul et notissimum illud proverbiuni

tangat: operant et oleum perdidi.

Sponsi] Mercurii, palaestrarum custodia et tutoris,

ut senaus sit, tantum eum olei perditlisse,

quantum omnibus palacstris satis esset. Olci usas

in palacstris notus est.

Uní] Ellycbnii, -&()vctAZLôoç. Grot. — Rectc,

licet eum Yocabuli usum apud alios non repererim.

Cclcrum, ut omnino figuras cumulare ainat Mar-

Grot. — Quod ne necessarium pûtes, confer Ruhnbenium

(ad Rutil. Lupura p. 129) et Plumium (ad

Persium 8, 172; p. 466).

Arcadicum] Hoc est asitiinum. Asinns enim

pecus Arcadicum est Sic Fulgentius »Arcadicos

sensus« dixit. Grot. — Addc » Arcadicum juvenem«

apud Juvenalcm (7, 160).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae mcminit

Homcrus :

»01 re JtoXv6rcupv%ov "Açvrjv ïxov> °î T£

M'iÔEUXV.

Sed Mcursio meo videtur Miditmm a Mida deductiim,

cujus stoliditas nota. Ergo » Arcadicum ac Mi

dinum sapis« idem est quod »asini in modum

tianus, perflagrata dispendia dixit per bypallagen stupes. « Nam asinus pecus Arcadicum est, et Mipro

dispendiis perflagrati Uni, itemque per prolepsin

junxit perflagrata devorante, quum devorando

dcniuni perflagrarcntur. .

affatum] Reccpi e códice Monacensi (C) pro

affatim, quod nihil! erat, Darinstattensi quoque in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

babendum est, ut sensus sit, Pbilosopbiara ad Pbidas

asini aurcs babuisse dictus propter stullitiam.

Grot. — Uuice verum vidisse Meurs! um, vix est

qnod moneam; quapropter et Midinum rcposui pro

Medinum, quod in editis erat Ceterum constructio

est ut apud Persium (1, 8): »quum sapimus patruos.

ex quo] Sic codex Darmstattensis ; vulgo ex

lologiae nuptias conciliandas allcgassc seil. Philo« itto quo.

logiain, ut procum connubialiter aflaretnr. Vide forensis] Forensibns causis agendis Martianiiro

supra (§. 151 et de senatus consulto §. 96). oceupatum fuisse non ex hoc solum loco patet, sed

ne tunc] Lege nee tunc vel ne Urne quidem. ex inferiori etiam (§. 998):

Martiani Capellac lib. VI. §. 577. 489

lationis partibus illigata aciera induslriac melioris obtudit, arnisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam, et jam ejusdem germanam voluisse ncscire.

Ilia natnquc parili quam accinctam cernis officio, Tlaideia vocitatur, femina 578

admodum locuples et quae illas Croesias Dariasquc prae suis opes gazasque

dcspiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltern vultus superba committcns plerumque tarnen

adhacsit arrisitquc pauperibus, magisque illis quos aut pedibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias consulares, nullus prorsus

crit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique fcminae quam insit fa- 579

stuosa censura; tarnen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

• Indocta rabidum quem videre sécula forum conscia« alieno loco intrusa adque antcce-

Jurgts caninos blaleratus penderé.* dcntcni seilten tiam referenda esse.

Quapropter et rabulationis reponendum erat pro magisque illis] PIiilosopLos sigaificat aWJtOfabulationis

, non с Grotiano tantum sed et e Rci- 6r¡6ia et scissili, ut Appulejus ait, palliastro, TQCclienauensi,

Darmstattcnsi et Monaccnsi (C) codi- ßcovico niinirum at<[uc omnino inculto corporis baeibus.

Praeterca e Reich enauensi pro alliijata scripsi bitu et equalore jam inde a Socratis tempore reí

insignes vel infames ; qua de re vide Wjttenbae]

Haec non satis cobaerent, cbium (ad Plutarchi moralia p. 440).

quam illud »videris « ad antecedentia et sequentia Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

simul pertinerc nequeat. Scribe »germanam voluisti.» eruditio testimonio non eget.

Sushis (in Gurlitt anim. part. 4, p. 10). — Dilfi- consulares] Quum pauperam tantam intrarerit licultatem

facile expedivi, et jam disjunetim scribendo mina, quod ex prioribus patet, baec quadrarc non vipro

etiam, quod sententiarnm ncxiim turba vit dentur. Lege: »paueos Romulcos (i. e. viros antiquae

Ilccídeía] Est liberalis educatio, quam et Ln- nobilitatis) excipias, consularis nullus.* Svsius (um

cianus (somn. T. I, p. 9 Rip.) per prosopopocïam Gurl. anim. part. 4, p. 10). — Лоп necease est. Nam

íntroduxiL Saepissimc cum Philosophia jiingítiir, antea de Graccis Jocutus erat) apud Romanos erudicujus

usus exemple attulit Loersiue (ad Platonis tionem penes primores tantum fuisse constat, ut Ci-

Mcnexcnum p. 59. 60). ceronem, Caesarem, SIcssalam; nec Romuleus apud

in omnium] Lege dominii. Voîfcx. (spec, crit nostrum aliud quam Лопмтмт significat (§.335.592).

p. 83). — Iuepta corrcctio critici sanequam teme- illud quippe] Codex Monacensis (A) quoque,

rarii, qui si opem nostro loco ferre voluissct, male. Mercurialis ministra ipsa Geometría cet

multo certe melius conjeciseet verba »utpote talen- abacus] Plerumque tabulant rationibus subdu-

490 Martiani Capellae lib. VI. §. 579.

depingendis designandisquo opportuna formis; quippc ibi vcl lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hie totum polis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum faciès ipsamque profunditatem

adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polyeletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintbeus

580 Daedalus earn credendus sit genuissc. Et cum dicto prospicio quandam feminam

luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitantem ,

amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, circulorum

mensurae connexionesque vel formac, umbra etiam telluris in coelum

quoque per venions vel Lunae orbes ас Solis auratos caliganti múrice deco-

581 lorans inter sidera- videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore refulgebat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorum, gnomonumque stilis,

interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidébat. Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

o82 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deúm,

cendis signiGcat, quae ad Arithmeticam potius per- tcxisse, in dextro fibula junctam haesissc docuerunt

tineat (vide interpretes ad Pcrsium 1, 151), sed Fcrrarius et Rubenius.« Pallium contra laevorsiim

nostra est mensa pulvere strata , cui radii ope fi- injecisse barbarum et ridiculum babebatur (Amtopb.

gurae geomctricae inscriberentnr (§. 357. 582.586. Aves 1574. Artemidor. Onirocrit. 5, 24).

715. 729). colore] Monacensis (A) salare, quae non conarraduntur]

Sive adraduntur^ sic Grotianus, temnenda lectio est (§. 17 not.). y

Darmstattensis, ct Reicbenauensis codices pro ab~ reliqua] Ttt XoLJtà- adverbialiter ut ctlerum.

raduntur quod in cditis erat. Grot.

radium dextra] Vergilbte i versis] An non variisl GnOT. — Equidcm in-

»Descripsit radio totum oui gentíbus orbem.» telligo »omni modo conversis atque versatis diver-

Grot. — (Ecl. 3, 41). Confer quae supra (§. 337) sitatibus.«

a nobis sunt expósita. interstitiorum] Codices Darmstattensis et Molaevorsum]

Ad haec Martian! verba doctissimns nacenscs (A. C) interstitionum, male.

Cupcrus (apotb. Horn. p. 145): »Unde patet quo- variata] MS. variegata. Grot.

»d formam induendi nibil a viroram cblamyde p«- contritas] Codices Monaccnscs (A. C) attritas.

plum discrepassej quam sinistruro quoque humerum qnod multo minus est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 582. 41)1

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique digitos permensa

sit instanter absolvere, tarnen Joviali coelestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati mensulam, circumspectans camerae esterions ornatum

et laqueata sideribus palatia, propera vit.

Constitit attonito spectans stellantia visu,

Et decuit crinis, pulvereique pedes.

Ipsa etiam laeva sphacra fulgebat honora ,

Assimilis mundo sideribusque fuit.

Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tellus, quae rapid urn consistens suscipit orbem, 584

Puncti instar medio hacserat una loco.

instanter absolvere] Subaudi possit. Vilc. — *Haec igitur texunt acquali aidera traclu

Lege: absolveret, nt erratum sit ex rcjietilionc: Ignibus in varias coelum laqueautia formas.»

nisi quis putct infinitum hie per ivaXXayrjv modi properavit] Hoc rccepi e codicibus Mouaccnsipro

imperfecto, vel simili, sum!, quod frcquens bus (A. C), Reichenauensi, et Darmstattensi , pro

est. Ghot. — Dlecnm scribe: »instaret absolvere.* properabat, qiio.il iu editis erat. Accedit et pro-

Siswe (in Gurl. anim. part. 4. p. 10). — Codices perabit in margine apud Grotium notatum; В et V

nihil variant, et imitare eo magia nolui, quia infini- enim promiscué usurpantur.

tivus Graeco more quasi per ciïçre additus esse ad спаде] Restituí ex anterioribus editionibus pro

permensa sit videri potest. crines, quod Grotius edidit, licet et codex buic

contacta] E Grotiano códice omnino melius Darinstattcnsis favcat.

quam contracta in aliis. Tanto enim coetu conspecto мат globus] In MS. verba ilia ab »binc nitidus«

commota erat usque ad »flamm« miс at • aute hune versum insecamerae

] Sie vêtus poëta »codi ingentes for- runtur. Grot. — Pessimc qnidem; nam hoe modo

nicee« dixit Idem enim fornix, camera, testudo, eegregarentur sphaera antecedens et globus, infra que

GnoT. — Eandem significare videtur, quam OVQCC* primum sic ab altero, qnod ci responderé debcat

victv ¿expida Plato (Phaedr. p. 247) appellavit Tc- puncti instar ] Similis est doctrina Clcomcdis

ne nd и in autem deos apud nostrum in Galaxia resi- (in theoria cyclic* 1, 11; p. 56 sequ.), ort rj yrj

dcre (§. 208), sphaeraruin omnium extrema et in 6r][isiov Xôyov èfté%ei Jtçoç zov ovçavôv.

finibus mundi visibilis posita, quare et Snsii con- Adde Pliniuin (2, 68): »hae tot portiones terrae,

jeetura excelsioris pro exterioris languet immo vero, ut plurcs tradidere, mundi punctus * , et

laquéala] Coelum stellatom Manilius quoque (1, Senccam (qnaest. natur. 1 praef., p. 681. 682 Lips.).

276) cum iacunaribus sive teetis laqucatie comparavit: medio] Hoc jam Piatoni, plaçait (Phaed. p. 108

62*

Martiaai Capellae lib. VI. §. 584.

Hanc tener et vitreis eircumvolitabilis auris

Аёг complectens iiubrificabat aquis:

Quae tamcn immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmorc tellus erat;

Texerat exterior qui fulget circulus orbis .

Aetheris astrifico lumina multa pcplo.

Hinc nitidus rutilum Titan succendcrat orbem:

Moxque imitata pium láctea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendesccre noctis

Cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

f. Steph.) et Arístoteli (de coelo 2, 14) alilsqne

exinde multis (conf. Cleomed. 1)6; p. 47 sequ.

Plutarcli. plac. philos. 3, il; p. 895. Euseb. praep.

evang. IS, 5 7. Sfaerob, in soma. S ci p. 1, 19. Stob,

cel. pbys. 1, 52, 41; p. 991 Heer.); unde т. с.

Lucretius (», 355):

» Terraaue ut in media mundi re(¡ione auicscat*

et O vid ius (fast 1, 110):

и Sederunt medio terra fretumaue solo*

pariterque Manilius (1, 180) de terra:

'Sed medio suspensa manet.*

Reliquorum praetcrea testimonia alio in opere (palaeogr.

crit. Ш. §. 286) collegi: quibus addc no

strum infra (§. 599). .

interrivata] Id est interstincta Océano. Vulcan.

— Infra (§. 627) nispaniam ait ilberi fluminis

tractu interrivatam esse.«

marmorc] Marmor enim maris color! assignatur,

aie infra: »marmori fluctibns concolora. « Et supra:

'Quantum sit numerus mann о ris liaustibus. «

Usnrpat Petronias et alii. Grot. — Vide supra

(§. »2 not.).

peplo] Hoc imitatus est FuJgcntius (myth. 1.

p. 617 Star.) rereu:

»Tum nox etellato mundum circumlita pcplo.«

De die oriente Hilasius (Burm. antbol. Lat 5, 6;

p. 502):

»Nox obit astrífero velauiine cincta micanti*

atque noster supra (§. 116):

»Et jam tunc roseo subtexere sidcra pcplo«

nt et » astrifieos noctis habenas« alio loco (§. 98) dixit.

pium] Pium diem, blandum Solcm. Vlxc. —

Equidcm pium appellari Solem arbitrer, quia fra

terno amore lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut iinmutctur

ordo verborum ct legatiir: »sie oculos igitur furvae

«, et in sequenti pro «cernas auro ut« lege »cx

auro cernas ut«; tamctsi frequenter synaloepLam

negligit. Vulc. — Lectionis varietas nulla est nisi

hie pro sic et cerneres pro cernas, quarom illam

in margincm rejecit Grotius, banc recepit; qnem

ego secutus sum, codicibus quoque plurimis adstipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindarum alludunt, qui ait:

"J^iÖxov (úv vdcoQ ó de XQVÔoç aUró/uvov

JtVQ

'Axe diartgèrtsi wxri fxtyàvoooç ë£ozct

tcXovtov.

Martiani Capellae lib. VI. $. 58S. 483

Sic Cypris Oceani perfuso sidere Jymphis *•

, , Lucífero a n nuera t lamina tota suo.

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Ncc minus haec mira est quam domus alta ileum. ,-■ ,.-

Hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus

Archimedea astrificante manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

Corpore sub nostro acquiparasse Jovem.

Tandem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admirationc luminibus 586

deccnti collustrans divos conspectansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus, dicerctur,

exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Turn illa, remoto paululum obstáculo contorti cruris a

facie, orisquc luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides enim ibi uoctem et aurnm et Hammam. Grot. »Percurrit proprium mentitus signifer orbem,

— Confer et Horatíum (Od. 1, 12, 46): Et simulata novo »micat inter omncs Videtur meminisse OvCiydnituhsi:a mense redit.»

Julium sidas velut inter ignes tAite Sgracosia suspensas in aere cluuso

Luna minores*. Stat globus, immensi parva figura poli,*

Micare pari modo et Seneca (Oedip. 45): Grot. — De sphacra Arcbiraedis veternm locos col-

»Ntdlum serenis noctlbus sidos micat« legit Fabricius (ad Sext. Emp. 9, 2, Hi; p. S77.

idemqne (Here. fur. 12ä): 578), quem vide. Ceterum e codieibus Jlfonaccnsi-

»Jam rmra micant sidera« — bas (А. С) et Darmstattensi scripsi Archimedea;

et noster infra (§. 9H): . Grotius Archimedaea.

,Te nam flammigeri semina fomitís reglutinatis] Eodem sensu, qno Catullus (2S, 9):

Spargenlem referunt astra micantia.. 'Quae nunc luis ab unguibus reglutina et re-

Adde Virgilinm (Aen. 2, 475) ct notam snperio- mitte.*

rem (ad §. 550). Nonnanquan» enim rursus glutinare, contrariant

„ haue mundo] Describit boc carmine sphaeram igitor, eigniGcat. _

Arcbimcdctarme,gnudmctjquuca dseicorCulmandianns: nem,conqtouratmi] adGrmoatriguisnenc»onrterlaecgtauvitE,groecevpeir,o laedcsttiio--

Ecce Sgracosius transtulit arte senex* pnlantibus Monacensibus (A. C) et Darmstattensi

et postea: códice.

494 - Martiani Capellae lib. VI. §. 587.

o87 pul verein movens', sic exorsa: Licet Archimedem meum inter philosophos

conspicata Euclidemque doctissimum in adstruendae praeceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut profunditas

caligaret; tarnen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium cxcludit

ornanientum, illi ctiam Helladica tanturamodo facúltate, nihil efFantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis

«'¿88 ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mci prornenda ratio est, ne indecenter

et squalentior peragratrix coelicolarüm auratam curiam et interstinctum

cylindris gemraantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometría dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurcm, ejusque

figuram, maghitudincm, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, ñeque ulla sit in totius terrae diversitatc partitio, quam non mcmoris

389 cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum scnatu

quamplures, qui neque toti in terris esscnt, ñeque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vcllet cxquirere,

credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versiformis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum Lie est are enini, qui toti in terris sunt, terrestres désignât

oratoria, quam a geometria dcclaranda alienam esse (confer §. 1G7. 426. 729. 810) opponitque iis,

significat. Cctcrnm scrips! ornamentum e códice qui tellure m se nunquam calcasse dicerent.

Monaccnsi (A) ; vulgo o> ñamen, versiformis] Simili cognominc Plantas (Ampliitr.

tellurem] Apparct igitur non earn modo geo- prol. 123) versipellem Jovcm appellat Confer et

metriam nostro dici, quam nos Loe vocabulo sig- Catiillum (68, 140):

niGcantcs mathematicis disciplinis annuiueramns, »JYoscens omnivoli plnrima furta JdVis.«

sed ex orîginationis ratione etiam geographiam uni- Inscrni aillent etiam с codicibus Reicbenauensi ,

versam, pari (er ut in illa Prutagorac yseofUTçia Darmstattcnsi, et Monaccusibus (A. C), qHod ne

zfjç OtxovßSVTjg , quam Pliotius (biblioth. cod. abundare post quoque censcas, tenendum est, ele-

188) se legisse testatur. Mox a códice Reichenau- ganter usurpari pro eo quod vulgo male adhue di

enst abest cum ante suis, male. citur. Impcritius vero paulo ante neeubi dixit pro

toli] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti eceubij licet enim ne qnoqoe in interrogationibus

bic à.fçoôiôvvOov. Ghot. •— Variantem niillam locum babcat (Plaut. Aulul. prolog. 39 5 Captiv. I,

advertí lectionem, nisi quod in codicibus Reicbe- 2, 24), tarnen ibi tantum usurpatur, ubi fieri nonauensi

et Darmslatlcnsi et in libris ante Grotium liunus qnod investigamus, quod boc loeo prorsns

editis vox in omissa sit. Sed nihil muto. Dcoe contra est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 589.

clipitor audirct; hoc igitur promere Geometría primura jubetur, ac deinum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Tum ¡lia: Formam totius terrae non 590

planam, ut aestimaijt, positioni qui cam disci diffusions assimilant, neque

coucavam, ut alii, qui descenderé imbrem dixerc tel Iuris in gremjum, sed

rotundam, globosam etiam, sicut secundus Dicacarchus asseverat. Nam que 591

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclination i bus

haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutionis operibus uno eodemque

tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis exortus

concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior 59S£

assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitale tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quam vis non nullas

credatur adstruere rationes; quippe dicit planam terrain ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicue comprobad, qui mox ut primi luminis fulgor emerserit

positioni] Codex Monaccnsis positinnem, quod post alium, Aristotclcm fortasse, haec ab Шо astamcD

reetc constitute interpunctione non necessa- severata esse.

rima est De ipsa quaestione, quam hic tangit concavis] Fallor an Democritum innuit, qui

Martianus, eruditissiiDC disputât Uber lus (Geogra- Plutarcbo teste (de plac. philos. 3, 10) terrain do»

phie der Grieclien und Römer P. I, T. 2, p. 14 cuit esse ói6xoeidi¡ fùv reo rtXársi, xoiZrjv ôè

•cqu.), quem vide. то fiéóovl

gremium] Ita Lucretius (1, 2ol): cassae] Sic scrips! pro cassa e códice DarmbVostremo

pereunt imbres, ubi eos pater Aether stattensi, qunm vilitas cjusmodi epitheto non ne

in gremium matris Terrai praeeipitavit« ¡ digcat; opinionis autcm pro opinationis e códice

et Virg'dius (georg. 2, 32i>): Monacensi (A) recipcre noliii.

■ Turn pater omnipotent fecundis imbribus Aether Anaxagoras] Idem confirmât et Diogenes Laê>-

Conjugis in gremium laetae descendit» tius (2, 8). Plura congessit Schaubachius (Anaxag.

Sed Graecos potius nunc Martianus significat рос- fragm. p. 174), neglecto tarnen nostro loco, quem

tas, inque primis ut videtur Euripidem, qui talia soins, quantum sciam, Ufccrtus (Geogr. d. Gr. u.

multa e philosophoruin placitis arripuerat Vide R. I, 2, p. 25) accuratius illustrai it

omnino summum Yalkcuarium (in diatribe in Eurip. non nullas] Sic scrips! e codicibus Grotiano,

fragm. p. 4G scqu.). Darmstattens!, et Monacensihus (A. C) pro non

Dicaearchus] Messcnius e Sicilia, Aristotelis ullas, quod in editis erat, quasi nullas, qunm tadjscipulus,

quem geographiac operam dédisse e men statim rationes afterat, quae Anaxagoras ad-

Suida aliisque vulgo notuni est. Secundum tarnen stmxisse videatur. Alias vide apud Aristotelem («fe

tor noster appelle t, tix apparet, nisi hoc sibi vult, coclo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. $. 592.

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium rclinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cunetas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis cxploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis,

Illic sera rubens accendit lumina Vesper.

£>95 Quin ctiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis borisque semper paribus

convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera negarentur.

At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, a pud

Troglodytes Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem Stellas admodum praenitentes Scytbia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernât Italia, quum illae antarcticis teçria

conspicuae ac praenitentes et velut perpendiculatae capitibus suspectenturj in

iutlubitabilis] Grotins margin! adscripsU judica- et apud ponendnm erat. Quae Plinioe et Martianus

bilis, quod (amen ad probamenti non convenít. Lie tradiint, partim ante Aristotelem (de coclo 2,

probamenti\ Codex Monacensis (Л) probamentis 14, 110) jam obscrvata crant.

male. .Indubitabilis probamenti fit« dictum est ut Aegyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

»commodioris valetudinis. (Quinct 6, 5, 77) vel maPginem conjecfam, Darmstattensi etiam códice

»ambignae aestimationis. (Val. Max. &, 10, 2). adstipulantc; Grotius Aegyptiumque.

Romulei vatis] Virgil i i (in gcorg. 1, 230). ^ i ж» .. . . _

J о ч e с ? r Canopum] Hoc eidus suis temporibas primnm

quum Arctoa] Arctoam eonversionem septem obscrvatnm csse Strabo (|> p 3 Ca8aub) testatur

Berenices crinem] Confer Galium (epigr. 2, 0):

»E Bercniceo detonsum vértice crinem

triones sive nrsam majorem (uqxtov) cjusque me

atus significare apparct. Eadera Plinius (2, 70,

71) hisce verbis tradidcrat: »Sic enim (quum terra . t

. Retulit estiriens Graecus in ostra Cotton*

globo similis sit) band dubic fit, nt nobis scptcmet

Catulluni (carm.66); praetercaquc Hyginum (poët.

trionalis plagae sidera nunqnam occidant, contra ✓ • ^ i

;J. . ... i -jj- astronom. z , 24) et plura apud Bentlejum (ad t<alnunmiam

onantur: mrsnsque liacc illis

1 .. • limacbi fragm. T. I, p. 381. 382 Era.),

non cernantur, attollente se contra medios Visus

globo. Septentriones non cernit Troglo- Scytlùa Galliaeque] Sic scripsi e códice Darmdyticc

et confinis Aegyptus: nec Canopum Italia, etattensi; vulgo Scythiae, in Monaceusi (C) autem

et quem vocant Berenices crinem. « Distinctionis Scythia GalJiaque. Sed Galliac plurcs, toga ta, coigitur

signum in nostro libro inter voces Uesperiae mala, braccata. ■•, .

Martiani Capellae lib. VI. $. 395. 497

Alexandria ctiam Canopus quarta parte interstitii signi unius ultra terras émi

nçât, Trionesquc geminos ut dcvexa non cernât; quum in Arabia Novembri

mcnsc sub noctis auspicio Hélice non conspecta secunda vigilia prospectetur,

in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in ludia Patavitano portu prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua ctiam in Maleo monte quindecim tantum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? Additur ad fidem globi 594

rotundioris ambigentibus asscrendum, quod Solis Luuaeque deliquia in occasu

facia orientis incolae non viderunt, itemque in ortu si accident, a tota Bri

tannia atque occasivis regionibus ignorantur; etiam in inediis plerumquc regionibus

horarum diversitatibus variaotur; sicut in Magni Alexandri victoria

signi unius] Corruptom in cililis rocabulum

signilis eustalî et e fonte ¡peo correxi. Plinü enim

(2, 70, 71) verba hace sunt: »Adcoque manifesto

assiirgens fastîgîum curvatur, ut Cauopue quartana

fere partem signi unius supra terrain emitiere AJexandriac

intuentibus tidcatur.« Paríter paulo post

ut devexa scripsi pro et devexa e codicibus Grotiano,

Darmstattcnsi, Reicbenaucnsi, ct Monaccnsi

ntroque (Л. C).

quum in Arabia] Atque baec ctiam ipsa fere

Plinii verba sunt de Scptentrîonc : »In Arabia No

vembri mense prima vigilia occultas secunda se

ostendit: in Meroe solstitio vesperi paulispcr apparct,

paucisque ante exortuin Arcturi diebus pa

rlier cum die cernitur.« De Helices nomine confer

Ara tum (Pli ae n o ni. 3G):

Kai rr¡v iúv KvvÓÓovqccv krtíxXrjÓiv xa-

XéovÔc,

Tr¡v d4z¿Qr¡v 'EZixrjV 'EXixfj ye [ihv avdçsç

ffiv àXi rexfJuxiQovrai Iva %qt¡ vrjaç àywtïv,

et Reiiiharduin Stcrnium (ad Grat. l'alise, liö).

Patavitano portu] Patalitanum Pliuius, onde

rcliqua noster habet, cujus verba baec sunt: »In

India* gente Ore tum mona est Maleus nomine,

juxta quern umbrae acstatc in austram, biemc in.

scptcntrionem jaciuntur. • Quindecim tantum noctibus

ibi apparct Scptcntrio. In cadem ludia Patalis

celebérrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

meridiem cadunt.« Codex Monacensis (A) absurde

Patavino.

quod Solis] Hace quoquc с Plinio, qui (2, 70,

72) paulo accuratius scripscrat: »Idcoque defectus

Solis ac Lunac vespertinos orientis incolae non

sentitint: пес matutinos ad occasum habitantes:

meridianos vero saepius.«

occasivis ] Grotiiis occasus, licet ipse in notis

anterioriim edilionnm lectioucm probet, quam codi

ces quoquc Darmstattensis et Reicbenauensis con

firmant.

sicut in Magni] Juvat boc loco incredibilem

Martiani ballucinationem observare, qui quum hune

Plinii locura: «meridianos saepius. Nobili apud Arbela

» cet. cursim raptimque transcriberet, legit »me-

498 Martiani Capellae lib. VI. $. o94.

Lunam noctis secunda hora defecisse Servius Nobilis in Arabia nunciavit,

quod in Sicilia in cxortus primi splendore conspectum; Alpiano et Fontejo

consulibus undécimo Kalendas Majas defectus Solis fuit, qui in Campania

hora diei séptima visus in Armenia ejusdcm diei undécima comprobatur;

quod factum est utique sphacrae circuitu moras per inflexus rotunditatis subindc

¿¡93 variante. Denique ipsa vasa y quae horoscopa vel horologia memorantur, pro

locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quingenta

stadia discernuntur, umbris pro locorum aut clationibus cclsis aut inclinationibus

infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim acquinoctiales

horas et alterius bessern secat, Alexandriae quatuordceim, in Italia

pins quam ilimidiam gnomonis ridianos. Scrvius Nobilis apud « etc. ac dcindc quae mensuram efficit; ¡11

de liac defectionc narrantur a Plinio, ea Servio INobili

auctorc plane commenticio venditat. Нлюш.

(ad Plin. bist. 2, 70. 72). — Attamcn in Plinii que

que cditionibus exstat Arabian* pro Arbela, quod

ex alio dem 11 m ejusdcm loco (6, 12, 16) editores

nonnnlli correxerunt; ut appareat inveteratum mendum

esse. Scrvium IVobiltm utique Martiano soli

rclinquimns.

Alpiano] Plinius: » Solis defectum Vipsanio et

Fontcjo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum

pr'ulie Kalendas Majas, Campania bora dici inter

»eptimam et octavam sensit«, quod ct Tacitus (ann.

14, 12) iisdem consulibus factum referí; sed qiium

ambiguum sit, strum Vipsanitim an Apronianum

rcstituendum sit, quod illitis in fastis cognomen

est, nihil apud nostrum qnamvis comiptum muta vi;

Majas tantum e códice Reichenau ensi scripsi pro

Maji in cditis.

denique] Item e Plinio, qui (2, 72, 74): *Vaeaque

«, scribit, » horoscope non ubique cadem sunt

usuî, ín treccntis stadiis, aut, ut lengissiinc, in

qtiingentis miitantibus semct iiinbris Solis. Itaque

nmbilici, quera gnomonein appellant, umbra in Ae-

STPto meridiano tempore, acquinoctii die, paulo

4irbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae ; ¡11

oppido Ancone superest quinta décima ; in parte

Itfthae, quae Venetia appellator, eisdem boris um

bra gnomon! par fit.« Hace illc: conféras nunc ve-,

lim inter se ulrosque auctorcs. Cctcrnm horologia

scripsi pro horologica e codicibus JHonacensibus

(A. C). De ipsis gnoinonibus confer Martininin (von

den Sonnenuliren der Alten, Lips. 1777).

infimatis] Ita infra (§. 867 f.) infimatur; vox

Appulcjo familiaris (met 1, p. 58 5 dc dco Soer.

p. 127 Oud.).

hinc est] Ad verbum fere quae sequiintiir e

Plinio sumta sunt, quem (2, 75, 77) vide, ct addc

rei agrariae auctorcs (p. 174 cd. Anist. 1674) Vitruviiimquc

(9, 1; p. 261 Rip.) et ipsum nostrum

(§. 875). Accuratiora qui desidcrat adeat Strabonein

(2, p. 135).

Meroe] Nearchus apud Arrianum (hist. Ind. 25,

p. 601 Rapb.) anctor est »in Sycnc Aegypti puteum

ostendi qui tempore solstitii aestivi meridie

nullam faciat ombrant; in Meroe quoque eodem

anni tempore nullas umbras fieri, a

secat] Retraxi e margine Grotiana, adstipnhn

Martiani Capellae lib. VI. §. 395. 499

quindccim, in Britannia decern et scptcm; solstitiali vero tempore cocli verticem

Sol, invectus subjectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat,

itcmque brumali descensu semiannuam facit horrcre noctem, quod in insula

Thyle compcrtum, Pytbeas Massiliensis asseruit. His temporum diversitatibus

asscrtum, ni fallor, globosam rolunditatis flexibus habendam esse tellurem.

Sequitur ut, quem mundi locum quamvc granditatem sortita sit, approbemus. 590

Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum , ut

ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. Quippe scaphia 5Í97

dicuntur Fotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo

siti proccritatc discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cujus umbrae

prolixitas aequinoctio centri sui acstimalione dimensa vicies quater complicata

' " * ,'4" ■ . . i r , : .,¡ f ,

tibus codicibus Reichcnauensi, Barmstattcnsi, et P. 2, p. 298) confer ¡oprimís Wilbchnnm (das alle

Monaccnsi utroque (A. C), pro secalur. Gerpianien p. 500 scqu.), Brücknerum (in bist.

Britannia] Vide Taciturn (in Agrícola 12): reip. Massiliensiiim, Gott. 182C, p. 64 sequ.) ct

■Dicmm spatia ultra nostri orbis mensuram; nox Lclcwclium (die Entdeckungen der Gartbagcr und

clara ct extrema Britanniac parte brcvis, ut fincui Griccbcn auf dem atlant. Ocean, p. 53 sequ.).

atque milium lucia exiguo discrimine internoscas.« ducentis] Convcninnt cum nostro Strabo (2,

coeli verticem] Grotius emm coeli; sed cum p. 132 Cas.), Pliiiiiis (2, 18. 112), Ccneorinus

melius omissum est in Darmstaltcnsi códice. Pa- (de die nat. 13, 2), Vitrnvius (1, 6; p. 37 Bip.)}

riter mos pro laevorsum e códice Monaccnsi (A) minus accuratior numerus 250,000 est secundum

scripsi deorsum} quod vero paulo inferius in mar- Marrobium (in somn. Sc. 2, 6) ct Clcomcdcm, qui

ginc notavit Grotius oriri pro horrere de nocte (1. 2, p. 185; add. 1. 1, p. 155) paritcr ut noster

dictum reeipere nolui. , Eralostbencm aiictorem laudat (§. 815 not.). Vide

Thyle] Sic nostri codices paritcr ut Taciti (in tarnen quae contra banc dimensionem disputât vir

Agrícola 10) et Plinü (v. Salmas, ad Solin. p.247) clarissimus D'Anvillc (in Mcm. de Pacad. T. 20.

quum alli Thülen appellent, ct Gracci quoque, ut p. 95). Appulcjus (de mundo p. 505 Ond.): »At

Strabo atqne Agatlienicrus (1, 7 in Gronov. geogr. enim liujus terrae, quam nos colimus, latitude quaant.

p. 205. 214) QovXrtv scribant. draginta, prolixitas •eptuagintamitlia stadiorum tenet. «

JPy/Аедо] Vixit circa annum 284 ante Christum scaphia] Пасс ab Aristarclio Samio inventa esse

(vid. Mémoires de Tacad. T. 19, p. 146 sequ.). tradit Vitrnvius (1 , 6. 9, 9 j conf. Bald, ad Vitr.

De fide ejus indc a Strabone (1, p. 65. 75. 102. p. 81). Plura dabit Martinius (1. 1. p. 98. 99).

104. 114. 115. 158. 190. 295) mnltum in utram- «ft] Recçpi с codicibus Monacensibns (A. C)

que partem disputatum est; qua de re praeter et Darmstattensi pro sin' in cditis.

Manncrtuin (in geogr. I, p. 72) ct Ukcrtura (T..-J, aestimatione] Male in editis extimatlone. ISo- k

65 *

SOO Martiani Capellae lib. VI. §.

*>98 circuli duplicis modum reddit. Eratosthenes vero a Syene ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaquc

portio tclluris esset advcrtens, inultiplicansque pro partium ration e circulum

mensuramque terrae, incunctantcr quot millibus stadiorum ambire tur absolvii.

DE POSITIONE TERRAE.

599 Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus

monstratur assortis, quae sibi ante constitutioncm mundi in codem loco fuerit,

ex. quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commix-

8 tram Iectionem tuen tur Reicbenauensis , Darmstat- 43): »íd autem medium infimum in spbaera est.«

tensis. et duo Monacenscs (A. C), qui paulo infe- Ceterum jam Plato illud intellexerat, qui (Pbaeil.

ríus etiam vicies recte haben t pro depravato in editis p. 112 11 Stepb.): »ävvarcrv â'è'ÔTiv, inquit. éxavigies,

quod e mala tantum pronunciation ortum твоыбе (JÀXQL rov fitóov яа-dûvai, .твое â'ov'

lexicograpbi recipere non debebant âvavreç yàç àfKporéçotç roïç oivuuGi то ¿xavicie*]

»Vent il dire que la hauteur dn pôle riowdev yiyvtxai fiéçoç.

multipliée par 24 donne 720e, on deux cercles? immobilem] Sic et Appnlejns (dogm. Platon.

Il était plus simple de ne la multiplier qne par 12, P- 203 Oed.) »globum terrae im medio sitom ас-

it aurait en un cercle et la hauteur du pôle eût qu«lem loco ас figura immobilem stare- ait, e Plaété

de même 30°.« Delambre (biet de lastrón. I, *<>nis nimirum plácito (Pbaed. p. 108), «cet hune

p. 310). ipsum fticrint qui alio loco (Tim. p. 40) rotari tor

s' i «с _ > я . j r ranl circa a хеш soam statuisse a Syene] MS. semper eft Syene, nt supra aft arbitraren tur \( \пF-

«fn*. Л* nodo 2. auaest. 8. I\

a Syene J Л5>. semper ao ¡syenc, ui supm w

_ „ . • -шж .. . ... stot de coelo 2, 13. Plut quaes t. Platon. 8, l\

specie. Gbot. — Ltiamsi Martianns sic senpsent, 1 ' 7

. , „. . , Confer omnino Rubiikcnium (ad Timaci Lex. Plat,

cave tarnen cum reprehendas. Cicero ipse ( 1 use. 4

. _ . . « . . p. GO — 72) et Bocckliinm (de Plat svst coel. glob.

S , 23) ab Syracusams senpsit. De dimcnsione ipsa r A

_ . . . , . P- 7 — 11), qui recte Platoni immobilitatem vinanctoritate

Ptolemaei regis facta ride otraboncm 1 «

. . dicat; sed de re ipsa inprimis quae Macrobius (ad

(2. p. 93. 4, p. 133 et 17, p. 786 Casanb.) et JT.T. _/ . _ V

_ d , „ , . somn. sap. 1, ») in ilia diceronts verba com-

Frere turn (mem.de lacad. 24, p. olO seqn.).

mcntatur: »nam ea quae media est et nona teüus,

medio imoque] Hace nt intellîgas, confer Ci- neqne movetur et ínfima est, in

(Tuscul. 3, 24): »unde terra et quibns nia nutu suo pondera.*

¿onderibus, in qua omnia delata gravitate deinde] Monaeensis (A), non dekine, nt in edimedmm

mundi locum semper expetant, qui est tie. Mox alimentis pro dementis in margine G rotin s

-v— infimus ¡n rotundos et alio loco (>\ D. 2> nota vit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. 399. 501

tionis elementis undarum immensa et volubilis latitudo aerisquc halitue undiquesecus

circa terrae stationem diffusus arctarit mediumque feccrit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur iinum ошпе quod me

dium est, dum paribus ab exlimac rotunditatis ambitu liueis quidquid cas

sustinet constipatur. Iuium vero jam necesse est sui extrem itate consister с , 600

quia inferius quo décidât non est. Omnia etiam pondera in earn desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipse qui in ejus penita piaecipitatur

Occanus, et fluenta latentia quae fundo volvuntur in imo. A7ides

igitur cam, quae uudas cunctaque sustentât, arctatam ex omnibus nibil subjicere

quo secedat- Media igitur credenda est, quia postrema; quod praeaëris]

HInc Aristophanes (nob. 265) t aquae ferantar, et sit baee natura earn m confesea,

ы деблог3 ¿va£, áyúr^x yAt¡o, 5ç 1хщ P"»«1 iMa »ppwere, qmo quid biimUias sit,

xr¡v yrtv fi£ri<açov,

naximenem fortasse secutas; sed earn scntentiam r ■ 7

(Pbaed. p. 108 t): fir¡dév

, " , ■ Ereo totas omnique ex parte aquas vergere in een

avT-Q âeiv fiTjte atçoç Jtpoç то ¡irj rttouv " л • ....

»«« » » . . trum, ideoqne non decidere, qnoniam in interiora

/xt¡ts a?./.rtç avayxr^ (irjâeutaç roiavTtjç x.» ^ 1 *

T. /.. Quanquam etiam Macrobias (ad s. Scip. 1,

22): .banc spissus arr et terreno frigo ri propior /•-*.—>- • - —i]

e - , . ...... Titanibas dieit Virgilius (Aen. 6, Ö81):

quam Solu calón stupore spirammis (tensions an- .

... . ¡Fulmine deject i fondo volt

diqaetersum Jul. it et contutet, nee in reces s n m *

... . medial Iterant e Plinio, cujas baee sunt verba

aat acccssnm тол en cam patitur ve/ vis eircumval- J ■

.... . . (2, 69): »Mediam ess* totius mundi band dubüs

tanlis et ex omni parte vigore simili librantis aurae, s '

Tel ipsa spbaerae exlrcmitas* cet

undit/uesetus] Uno verbo: sie postsecns, antetec

us : simile est. quod alibi babes, *cl,u» » ^ 7 undi7quevertns t. rae, quae vel. maxi. me id contminuant: quum

sen M»iai7iie^«*Mm.GuoT.— Saxo etiam GraumaÜ- имАЛ xxmvom ex eadem linea ortus occasusque

: sea cianssime acqinnoctii pa-

Лат nisi in medio esset, aeqaales dies

et diopnndiaucsecus

usorp.t, similiter Martianus utrin- мгы№ „^йЛ, exortus per suam lineam. bruyueseci

«.STKMi. (ad Sax. p. 22> malisqoe occasus. Quae aecidere nullo modo post]

Pl'iniu* (2, 63): »1

quem (atemur ultimum, quanam alia ligara cobae- (2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est

reret alqne non deciderct, nulla ultra margine in- in editis, reposai e codicibus MonacensLbus (A. V.)

e et Darmstatteusi.

S02 Martiani Capellac lib. VI. $. 600.

sertira acquinoctialis temporis interstitia manifestant; nam pares horariim metas

tarn antemeridialium quam etiam postremarum, et tarn diei quam noctis ho-

в01 rologia manifestant. Quo documento darum est, tantundem undiqucsccus

ab terris abesse coclum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et brumali.

Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrât, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intcrcapedinis luci contulerint,

tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt; quod

utique undiqueversum probat tantundem circuios sideraque distare, mediamque

tcllurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensa sum, perhibebo.

•

DE QUINQUE ZONIS TERRAE.

002 Orbis terrae in quinqué zonas, sive melius fascias dico, pro rerum diversitate

discernitur, quaruin tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotitis nescio nnde culmine, quoi» malunt alii, e quibas Eratosthenes. « Itaque plurijam

anteriores edilioncs culmina liabcrcnt, quod et mí, ut et Yîrgilius (georg. 1, 253):

Darmstattensi códice et aliis (Oudcnd. ad Appnl. I, «Quinqué tenait caelum zonae, quartan una

p. 407) confírmatur. corusco

intercapedinis luci] Sic scrips! e códice Mona- Semper ab igne rubens et tórrida semper ab igne,

censi (A) ; vulgo intercapgdine loci, quod etsi ex- Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

plicari posset, tamen nostra *lcctionc deterius vide- Caerulea glacie concret ne at que imbribus alris«

tur, praesertim quum mox itideni dativus umbris Tibullus (4, 1, loi), Ovidiiis (metam. 1, 45),

sequatur. Construe igitiir: » quidquid intcrcapedinis alii ; inpriinis autcin conferendi sunt Sfrabo (1,

singula signa contnlcrint luci« cet. p. 64; 2, p. 110 Casaub.), Piinius (2, 68), Clcoquod

si cougrtte] Sic codices Monacenscs (A. medes (cycl. tlicor. 1, p. Si> et 2, p. 189 sequ. edit.

С) et Darmstattcnsis; valgo inepte utique post Antv. 1555), Gcminus (с. 12 et 15, p. öii in Peta* .

quod iterator. Uranol.), Macrobius (in somn. Scip. 2, 5 et 6),

quinqué sonos] » Primus de zonis«, in quit Proclus (de spbaera c. 14, p. 27), Hyginus (as trun.

Acliilles Tafiiis (isagog. c. 51), »Pannenidcs di- 1, 7$ p. 555 Munds.), et ipse noster inferins (§. 75»).

cere instituit, de quarum numero magna dissensio fascias] Macrobius (ad somn. Sc. 2, 7): -Zonas

est. I4am alii sex numerant, nt Polybiue et Posi- esse vel cingulos , bacc enim unius rei dno sunt

doimis, q,,¡ torridam in duos dividunt; quinqué nomina..

Martiani Capellac lib. VI. §. 602. 505

relega vit. Nam duae, quae axi utrique confines, algore immense et frigoribus

occupatae, desertionis causas pruinis ningentibus praebuerej media vero

flammis atquc anhclis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationcm animalibus

indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem tclluris incurvae tarn

supernum hemispbaerium quam inferí us ambicrunt. Nam utique terra duas 60Г>

sibi partes hcmicycliorum quadam diversitate despicit, id est unam habet

supernatcin, quam nos babitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatcm.

Sed hace superior initium habet a solari ortu, ilia inchoat a solis orcasu,

quem circulura Graeci 'OqîÇovtci perhibent. Verum quia iliac zonae volubili- 604

tatcm utriusque partis includunt, decern utrinque circulo suo faciunt regiones,

e quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque auslrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur cwxolnou Similiter ex 60«*>

ningentibus] Sic scrips! с códice Grotü, Darm- xerc, alii finiente»». Adjiciendus est ad hnnc megtattensi

qtioqnc adslipulantc, qui ninguentibus ex- ridianus circtilus, qui Lorizonta rectis angulis sccat.

Iiibet. Vulgo mergent ¡bus ; alios ingruentibus scri- Ex his quidam circuit in transversa currunt, et

here Grotiiis in margine notavit alios interventu suo sciudunt Necesse autcm est

amburit] Sic jam Grotius ecripsit, utroque tot «erîs discrimina esse, quot partes. Ergo horb

nuiic4Monaccnsi addiccnte; anteriores edltiones ÏOn» 8ÎTe «niens, circulus quinqué illos orbes,

imbttrit. quoe modo díxi fieri, sccat, et efficit decern partes,

liabilationem] Virgilius (georg. 1, 237); quinqué ab ortu, quinqué ab occasu.. Plura dabit

, . ... Ukcrtus (T.I, P. 2, p. 118).

— — »duae mortalibtis aegns v r '

_, j. 4 .• ovtolhol] Opcrae urctium erit cum Lis et ee-

Munere concessae divümt _ ...

quentibus Gemini (in Pctav. Uraaolog. p. 56) doedespicit]

Grotius legendum censet dispescit} sed . • . .

' J trinam contiilisse : »borum, qui in terra habitant,

codices nihil mutant. „ ...... ...

alii dicuntur synoeci, alii pciioeci, alu antoeci,

a Solis oecasu] Codices Rcichcnauensis et Darm- „jj; ant¡p0des. Synoeci igitur sunt, qui circa с un

etattensis pro Solis habent lucis. dcm iocum ejusdem zonae habitant. Perioeci yero,

'OçLÇovra] Seneca (nat. qu. S, 17; p. 765 qui in cadem nobiscum zona in circuitu circumhabi-

Lips.): »Diuiidia pars mundi semper supra, dimidia tant Antoeci vero, qui in eadem anstrali zona

infra est. Hanc lincam, quae inter aperta ct occulta sub eodem hemisphaerio habitant. Antipodes vero,

est, Gracci bqiZovXa vocant: nostri finit orem di- qui in australi zona ia altero hemisphaerio habitant,

504 Martiani Capellae lib. VI. §. 603.

infcrnatibus duae; sed hi qui nobis obvcrsi, àvtireoôsç memorantur; qui contra

illos, quos àvxoixovç diximus, àvtixdoveq appellantur. Sed nos cum illis diversitas

tcmporum velut quadara contrarietate discriminât; nam quum aestate

torrcmur, ill í frigore contrahuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hie bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectarc permissum, illis penitus denegatum.

006 Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hicmis ct flagrantiam

communis aestatis, sed noctem divcrsam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

sine fine. Ita etiam his, qui àvrolxoc vocantur, antipodes sui quatuor anni

' témpora novere communia, ас poluni, qui est ad austrum, antipodibus suis

007 nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusquc mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens ct occidens

similiter apparebit, nequc ulla astra sunt, quae illorum obtutibus denegentur,

et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum. Hi dies

cunctos parcs suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die mctiuntur

umbras; eorumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum candctn diametrum positi cum babitabili talur«, ut nec Burmannl corrcctîonc (ad OvM. П,

nostra terra.« p. 254) nec Monacensis (A) codicis lectione aucnTÎJtodctç]

Sic jam Cicero (Acad. 2, 39): tumni nascitur iudigcauius, licet banc in Rcicbc-

»nonne etiam dicitis esse с regionc nobis с con- naucnsciu quoquc corrector iutulcrit. Forlassc tatraria

parte terrae, qui adveráis vestigiis stent con- men praefcrcuda forma aulumnascit , quam in martra

nostra vestigia, quos àvthtodaç vocatis?« ginc Grotius notavit.

Plura dedi alio loco (in Palaeogr. crit. T. Ill, §. 35), ita etiam iiis] Etiam hausi e codlcibus Darmubi

etiam ridicula Lactantii argumenta notavi. etattensi, Rcicbenaucnsi, et Monaccnsi utroquc (A.

tliximus] Sic codices Reicbcnaucnsis et Darm- С); Tulgo et.

etattensis pro Oeirnus, quod m editis erat. Cetcrum una cum UUs] Cum inserui e códice Reicbcantichthonet

esse nostro quos Gemino perioecos, nauensij moxque ad occasum scripsi pro in occamonere

vU opus est. 5Mm cx Monaccnsi ,lteP0 (C).

autumnescit] Id est .in autnmnum abit vcl mu- brumam] Forte .«» brumajn.. GaoT.— Idem

Martiani Capellae lib. VI. §. 607. 505

itidem sol revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, dubium non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatemj

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum iliac 608

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nullosque

ortus siderum absque planetis utrinque noverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. Stellae etiam fixae coeli

sex eis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus aequinoctialis

illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex

mensibus diesquc noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illustrata

fulgore, cetera non noverunt.

DE CIRCÜITU TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego 609

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus omnis plen usque circuitus , ut Romanorum dimensione

шох pro secedit alios sttccedit legere notavit in ortibusque, quum В et V orthographica tantum ramarginc;

male. tione différant, quam me non curare saepe procrustatur]

Glaciatur, y,qv>6taXXox>Xai. Grot, fessus sum. Aliam lectionem arclicusque recte in

— Sic et Ammianus Marccllinus (IS, 10 ; p. 108 marginem Grotius rejeciL

Gron.): »hicme vero humus crusíaía frigoribus« etc. utrisque] Codex Monacensis (A) utriusque,

antipodae] Malim antipodes, sed sane confu- male; incolae cnim ntriusque zonae frigidae signigas

terminationcs saepe in talibus vocibus inventus, nificantur.

Sic Cic. lib. 1 de div. Druides (licit, quum alii Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

omnes ôçviôaç dicant. Símil ia sunt Macomades appel la t Plinius (2, 115), »quae terram nonagesi-

IHacomadae , Marmarides Marmaridae. Gbot. — mam sexfam totius mundi partem facit.«

Editioncs ante Grotium praetcrea male aniipo- totius habitus] Sic codices Darmstattensis, Reidaeque.

cbenauensis, ct Monacenses (A. C), lectione a Groortivusqtic]

Sic с Grotii conjectura rcposui pro tio quoque dudum in margine notata 5 vulgo ambitus.

506 Martiani Capellae lib. VI. §. 609.

percenseam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus passuuin

trccenties et quindecies centenis: quo loco non puto transeundam opi-

610 nationem Ptolemaei in geographico opere meinoratain. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in' telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quiugentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinqué passibus explicata, quae octo milleuos passus absolvunt, undo

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesics

complicata faciunt serael millies octingentiesque sexcentena; ex quibus millia

passuum! partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intimai i.

DE LONGITÜDINE TERRAE.

611 Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

pervenire] Ex iisdem; vulgo provenire. sexaginta babeant; id tantum mibi induis! , ut pro

stadia] In sfadü mensura convciiinnt cum nosiro trecentis, quod apud Grotium erat, trecenties re-

Plinius (2, 33, 21), Censorinus (13, 2), Strabo stituerem. Ceterum de tota mensurac rat'ione con-

(7, p. 322 Casaub.), Plutarcbus (in vita Graccbi fer ipsum Ptolcmacum (Geograph. 1,3. 7. 11) et

p. 838), Polybius (3, 39); plura dabit Mannertus omuino Ufcertum (T. I, P. 2, p. 49. 30).

(Gcogr. d. Gr. u. Rom. T. I, p. 199 sequ. novae longitudo] Haec quoque ex Plinio (2, 108,

edit.). 112) bausta esse manifestum est, licet in numeris

complicata] Id est multiplícala. Computatío haec discrepent, cujas baec verba sunt: »Pars nostra

est: stadia 300 X 360 = 180000, stadia 180000 terrarnm, de qua memoro, ambienti Océano velut

X 123=22300 millia passuum; unde apparet junatans, longissime ab ortu ad occasum patet,

non sexcentena sed centena in sei¡ucntibus legen- hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

dum esse, »cd mutarc noluí, quum codices non sacratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

modo nihil auxilii ancrant, verum etiam ' majores millia passuum, nt Artemidoro auetori placel; ut

turbas facíant; sí quidein аШ, Grotio teste in mar- vero Isidoro, nonagíes octies centena et XVIII

gine, DCLXX stadia Iegunt, Darmsfattcnsis autem millia. Artemidorus adjicit amplius a Gadibus

el lectio rVorimbergensís libri margin! adscripta circuitu Sacri promontorii ad promoutorium Arta

Martiani Capellae lib. VI. §. 611. 507

centena septuaginta octo millia sunt, sicut ctiam Artemidorus auctor asseruit;

nam Isidorus nonagies octies dicit et decern et octo millia. Verum Artemi

dorus dimensioni pracdictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

Sphcnis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale Promontorium, quod

Artabrum nominatur, procederé dicit terram in nongenta nonaginta unura millia.

ALIA DIMENSIO TERRAE.

Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus 612

excurrat. Nam a Gange flu vio ostioque ejus, quo se in Eoum cffundit oceanum,

per Indiam Parthienemque ad Myriandrum urbem Syriac in Issico

sinu positam quinquagies bis quindecim millia; inde próxima navigatione Cyprum

insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

brum, quo longissime irons procurrit Hiepaniae,

CCCCXCL«

¿irlemidorus] Epbesius, qui meditcrranei maris

circuitnm ecripserat. Vide Ukcrtum (T. I, P. 1,

p. 136). Ipsum llispauiac littora oculis lustrasse

testatur Strabo (3 init. p. 137 Casaub.).

Isidorus] Characenus, Augusti aequalis, quem

narrât Frontínus (de colonüs p. 564) ■ omnium pro-.

TÎnciarum formas et civitatum mensuras compertas

in commentaries contulisse.« Confer Dodwelli dissertationem

de Isidoro Cliaraceno (in Hudson, geograph.

minor. T. II, p. 37 scqu.).

Sphcnis] Codices variant, siquidcm Darmstattensis

exhibet Sycnis, Rcicbenauensis Spinam,

quarum Icclionem utramquc jam in margine Grotius

nota vit, Monaccnses (A. C) denique Spineam;

sed niliil mutandum esse Strabonis verba probabunt

(3, p. 137 f. Casaub.): itçov%£C ôè xà ißyoixa

o6ov %tXioiç rtevzaxoôLoLç Óradioig ката то

).£%&iv àxoMTr/çiov' xai ôrj xal Trjv JtQo6e%i¡

TovTco %cooav щ AaTÍvr¡ <pcovrj каХстбь xovvsov,

6(pf¡va Ótjfiatveiv ßovXofievot,. De Cuneo,

quem aflcctata ernditione Lie Sphenem noster appellat,

vide et Plinium (4, 22) et Melam (5, 1, 36).

promontorii] DIS. semper promontuarium: sie

octaginta, octuaginla. Gm r. — Idem pro Artabram.

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

tjtiae dimensio] Plinins: »Id meusurae duplici

currit via. A Gange amne ostioque ejus, quo se

in Eoum oceanum cffundit, per Indiam Partbyenenque

ad Myriandrum urbem Syriac in Issico sinu

positam quinquagies bis centena XV millia passuum.

Inde próxima navigatione Cyprum insulam,

Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Car

pathio mari instilas, Laconiae Tacnarnm, Lilybaeum

Siciliae, Calaran Sardiniao, vicies et semel

centena tria millia passnum. Deindc Gades duodecies

centena et quinqunginta millia passuuni; quae

mensura universa ab со mari elficit octogîes quinquies

centena LXVIII millia passuuin.« Adde Agatbemerum

(in Gronov. geograph. p. 186. 187).

64 *

508 Martiani Capellae lib. VI. §. 612.

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae, et Caralim

Sardiniac, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quinquies

septuaginta octo millia.

-■

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

615 Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemque

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum mare;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem, Corcyram, Acroceraunium,

Brundusium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum, Hispaniae oram, trajectumque per Gadesj et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinqué. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tentrón. • certíor, itincre terreno maxime patet, a Gange ad

Grot. — Ipse enim fácil! crrore insula cdidit. Scd Euphratem amncm quinqnagíes ct eemel centena

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo- millia passnnm ct LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

nacensis (A) exhibet »insulam Tenetliarum«, Darin- CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Cariam, Epheatattensis

»item in aula tene darum laconicc«, de- sum CCCCXV millia; ab Epheso per Aegeum pe

nique varians lectio ad libri Noriuibcrgensis mar- lagus Dclum CC, Isthmum ССХП quingenti. Inde

ginem ad scripta »Tenedarum«, ut de Tencdo insula terra, et Lechaïco mari et Corintbiaco sinu Patras

cogitare liccat, nisi Laconicae adscriptum esset, Peloponnesi XC millia; Lcncadem LXXXVII millia

cujus tarnen non insulam sed Promontorium Tac- quingenti: Corcyram totalem: Acroccraunia CXXXII

narum fuisse satis constat millia quingenti: Brundusium LXXXVII millia quin

ante Lilybaeum] Sic códices Monaccnscs (A. C) genti: Romam CCCLX millia. Alpes usque ad Scinet

Darmstattcnsis; vulgo unde. gomagum vicum DVXIUI. Per Galliam ad Pyrenacos

Caralim] Restituí e códice Grotiano, quam vulgo montes Illibcriin DCCCCXXVH Ad Oceanum et

Calarim legeretur, ut sibi constaret Martianus, qui Hispaniae oram CCGXXXI. Trajectu Gadis VII

infra (§. 64o) promontorium Caralitanum appellat; millia quingenti. Quae mensura Artemidori ratiouc

quanquam ubique fere (Liv. 23 , 40. Mel. 2, 7. effieit octuagies novies centena XXXXV.«

Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildon. 521) variant Acroceraunium] Acrocerauniam exhibent codilibri

nec quidquam discriminis esse Ilarduinus (ad ces Monaccnscs (A C) et Darmstattensis, et lectio

Plin. 3, 7, 15) docet. in libro IVorimbergcnsi notata; scd praestat vnlgata

potest item] PUnius (2, 108): »Ali* via, quae lectio, quae supplcta voce promontorium iutelligiMartiani

Capellae lib. VI. §. 614. 509

DE LATITUDINE TERRAE.

Latitude autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput 'plurimum 614

minor est, nam utrinque intemperati aëris nimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a septentrionis plaga Sarin atarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excluait; attamen quidquid intrépida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitude habitabilis terrae

paene dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur in 615

quinquagies quater centena sexaginta duo millia; quippe a littore Aethiopici

tur; quanquam plerumque Acroceraunia plarali

numero dicuutur.

centena] Abesse ab alus hune numerum jam

Grotius in margine notavit, abestque a codicibus

Monaccnsibus (A. C), Reicheuaueusi, et Dannstattensi;

sed male, si Plinium contuleris.

latUudo] Plinius: »Latitudo autem terrae л me

ridiano situ ad septentrionem dimidio fere minor

colligitur; quadragies quater centena LXXXX mil

lia. Quo palam fit, quantum et bine vapor abstulcrit

et illinc rigor. Neque enim decsse arbitror

terris, aut non esse globi formam: sed inhabita-

Lilia utrinque incomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aethiopici oceani, qua modo habitatur,

ad Mcroen decics centena millia. Inde Alexandriain

duodecies centena millia quinquaginta. Rhodum

DLXni. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Con.XXV millia. Samum С millia. CbiumLXXXXTV

millia. Mitylencn LXV millia. Tencdon XCIV mil

lia. Sigeum promontorium XII millia quingenti*

Os Ponti CCCXII millia quingenti. Carambim Pro

montorium GCGL. Os Macotidis CCGXII millia

quingenti. Ostium Tañáis CCLXXV millia, qui cur

sus compendiis maris brevior fieri potest LXXXIX

milUbas. Ab ostio Tanais nihil modicum diligcutiseimi

auetores fecere: Artemidorus ulteriora incom

perta existimavit, quum circa Tanaim Sarraatarum

gentes degere fateretur ad septentrionem versus.

Isidoras adjeeit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Titulen : quae conjectura dmnationisf

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intelligo. Et alioquin quan

tum esse debet, quod inniimcrauiles gentes subinde

sedem mutantes capiat? linde ulteriorem mcnsiiram

inhabitabilis plagae multo esse majorem arbitror.

Nam et a Germania ¡inmensas Ínsulas non pridem

compertas cognitum habeo. « Observes velim a Martiano

omnes numéros omissos esse, praeter illum,

qui distantiam usque ad Tbulen exprimât, atque

in hoc etiam diflerre codicum lectiones. Nam Gro

tius edidit »duodecies centena quinquaginta millia«;

Rcicbenauensis autem ex bis millcnarium numerum

omit (it: et Darmstattensis Alonacensesque codices

(А. С) tantum »duodecies quinquaginta« dant. Neque

ubi infra (§. 689) noster promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse dicit »millibus passuum

dneentis vigintii cum Plinio consentit

accedit] Codices Monaccnsis (G) et Darmstat

tensis aeeidit; sed vulgatam lectionem praestane

arbitror.

SiO Martiani Capellae lib. VI. $. 615.

occani, qua habitabilis primum est, ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeumque

Promontorium, os Ponti, Carambim Promontorium, os Maeotidis, ostium

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria

616 transeatur, in compendium ducit millia sexcenta septuaginta octo. Hue usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

opinatio mihi videtur incerta; nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit provenire,

sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

в 17 Rotunditatis autem ipsius cxtima circumfusus ambit Oceanus, sicut

navigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque

Carambim] Sic codices Menace use* (A. C) proCarabim

ia editis. Ejaidem promontorii infra (§. C89)

iterum mentionem facit. Adde Dionysium (pcrieg.

159) et Pliniam (4, 12, 2G).

hue шуме] Ita codices Monacenscs (A. C),

Darmstaltensis, ct Reichcnauensis, pro nunc usque

in editis.

rotunditatis] Plato (Phacd. p. 108 f.) jam de

terra »£V цебсо ovQavco JtSQLtpEQ^ç ov6a«, item

Aristoteles (de coelo 2, cap. cxtr.) »6%ij[ia ds

k%£iv 6<pcuçoeidèç àvayxaïov", et Eratostliencs

(ар. S (гаЬ on. 1, p. 48 Casaub.): r>6(pacçoeid?)ç

yrj rj иЛаба. Adde Eusebium (in praep. ev. 15,

50:, p. 850), Pliitarcbum (de plac pbilosopb. 5, 10 ;

p. 893), et nostrum snpcrîori loco (§. 595 f.). E

Romanis similiter Cicero (N. D. 2, 45): »Si mundus

globosus est, contingere idem terrae necesse

est«; Seneca (naL quaest. 3, 28): »in rotundum

(terrae) orbis aequatus est« PJinius denique (2,

70)*. »Rcliquorum, qnae mîramur, causa in ipsius

terrae figura est, quam globo similem, et cam еа

aquas, iisdem intelligitur argumentis.«

Oceanus] Cicero (somn. Scip. 6): »Omnis enim

terra, quae colitur a vobis, parva qnaedam est

insula, circumfusa illo mari, quod AtJanticum,

quod magnum , quem Oceanuin appcllatis in terris. -

navigatus] Sic Grotius unice recte, quum an

teriores editioncs baberent navigatur, adstipulante

etíam, quod mircris, códice Darmstattcnsi. Cetemui

navigari posset necne Oceanus, multis olim quaesitum

esse ostendit Marcus Seneca (Su a sor. 1).

nam a Gadibus] Hace et sequentia omnia с

Pliuio (2, C7) verbis tantum mutatis bausta sunt.

Martiani Capellae lib. VI. $. 618. oil

flexum occidcntalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au- 618

gustus classe Germaniam circuiret, septentrionalem totum permeavit Oceanum;

nam primum in Cimbricum Promontorium venions, magno dehinc permenso

mari ad Scythicam plagam ас rigentes undas usque penetravit. De confmio 610

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata, dum Scleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Maeolica ejusdem sinus habetur Oceani. Item laevi lateris circu influa 620

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Hcrculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratac, usque in Arabium sinum meridianus omnis permeatur Ocean us,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Aie- 621

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arábico sinu constituto Cajo Caesarc Audivus

Augustus] Ridicule erravit, dum Pliaiam

exscriberet, qui »auspieiis Augusli« septentrionalem

Oceanum uavigatum esse tradit; Tiberii enim expeditioacm

significar! patet, cujus classem Vellcjus

Paterculus (2, 106) narrât »Oceani sinibus circumnavigatis

ab inaudito atque incognito ante mari flumine

Albi circumvectam esse«, Aucyranum autem

monuinentum (in Oberlini Tácito T. II, p. 847)

jactat »ab ostio Rheni ad Solis orientis regionem

usque ad orbis extrema navigasse, quo ñeque terra

ñeque mari quisquam Romanorum ante id tempus

adierit«, quod vcreor ne male Ukertus (T. I, P. i,

p. 189) ad Germanie! conatus (Tacit, ann. 2, 24)

retulerit. Quod autem noster »ad Scythicam plagam

ac rigentes undas usque penetratum« scribit, itcriim

male intcllexit Plinium, qui »prospectum tantum

ant fama cognitiim marc immensum« perhibet.

pergit] Vide ne vergit scripserit, nt Plioius

•pars tota vergens in Caspium marc.*

Seleucus] Patroclis baec expedido est, quam et

alio loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta

est non modo Aie xandri Magni armis regumque

qui e! successere, circumvectis etiam in Hyrcanram

marc et Caspium Sclcuco et Antiocho praefectoque

classis eorum Patroclc.» Plura de ill o homine dabit

Strabo (2, p. G8 sequ. Casaub.).

Maeotica] Multos hoc credidisse et Plinius con

firmât, sed ut ipse sententiam non proférât. Sixsavov

áítOQ§or¡v appellat Maximus Tyrins (32, T.

П, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

p. 341).

sulcavere] Plinius luslravere; sed Шо et Virgilius

utitur (Aen. S, 138):

— «et longa sulcant vada salsa carina*

et Claudianus (VI cons. Hon. 376):

»Classis ut aurato sulcaret remige flu dus. «

C. Cacsare] De hac C. Caesaris, August! ncpotis

ac filii adopt! vi, expeditionc Arabica (Dio

Cass. So, 11), Plinius (6, 52) Tolnmina scripsUse

tradit et Jubam Mauritanie regem et Dîonysiuin

Characcnum »terrarum orbis situe recentissimiun

auetorem, quem ad commentanda omnia in Orien

ten! praemiserit divus Augustus, ¡turo in Armeniern

ad Partbica3 Arabicasque res majore filio. «

512 Martiani Capellae lib. VI. §. 621.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno , dum Punicum floreret imperium , Mauritaniae circuitu

ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae términos prolixa admodum

navigatione pervcnit. Cornelius auctor affirmât, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmât, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigassetj idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.

nanfray ium] Ita codices Monaccnses (A. C) et

Darmstattensis pro naufragio in cditie. Pracstct

tarnen naufragio.

pervenere] Ita codices Rcichcnaucnsis ct Monacenses

(A. C) pro paruerunt in editis; Plinius

Lrcvius: »signa navium ex Hispaniensibns naufra

gue dicuntur agüita.«

Hanno] Cujus etiam nunc pcriplns exstat Graecc.

Confer oiunino Gossclinum (recherches sur la

geogr. system, des anciens P. I, p. 61 — M2),

Saint- Croix (in Mem. dc l'Acad. des loser. T. 42),

Iliigium (in progr. Freib. 1808), Manner tum (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 46 sequ.), ükertum (T. I, P.

1, p. 61 seqn.), Lelcwclium (die Entdeckungen der

Cartliager etc. p. 81 seqn.). Periplum reccntissime

edidit F. W. Kloge (Lips. 1829).

Cornelius auctor] Auctor glosscma est Quod

ct alibi saepc reperias, ut et in scbolio Germanic!,

in Cancri fabula : ■ ut Panyasis auctor diciL « Grot.

— Sed ¡peius Plinii verba sunt (2, 67): »Praeterca

Pfepos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetate, quum Latburum regem fugeret,

Arábico sinu cgressum Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 98 Casaub.) et ükertum (T. I, P. 1, p. 141

sequ.).

Caelius Antipater] Confer disscrtationcs dnas

in annal, acad. Lngd. liatay. anni 1821.

negotiationis] Hoc recepi e codicibus Monacensibus

(A. C) et Darmstattcnsi, quum et Plinius

dicat » commerça gratia «5 vulgo minus apte navigationis.

Hispania] MS. semper Spatiia. IN'on male, ita

enim saepe vetercs, praesertim Graeci. Paulus ad

Romanos cap. XV: côç làv ftoçevcofucc eiç Tt)V

ErtavLav, lAsvÓOfuct, Лсд g г>цас: et paulo post:

xovxo ovv èjtixeXèÔaç tcai Óipcayioáfievog

avroiç xov xaçrtbv xovxov, аяеЛет>боца(, дС

Vficov sic xr¡v Urtaviav. Quem locum eo libentius

adscribo, quod ejus mihi indicium feecrit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus me bospitio felicem judico; ut et illum ex

Glossario II. ST. »Hispania Srtavia», quem suppeditavit

amicissimus Mcursius, magnae non dicam

spei sed rci juvenis. Rcperitiir et in Scholiaste

Juvenal, ad Satyr. XIV, indicante eruditissimo Tiliobroga.

Simile est ct huic vocabulo histriculus

ôaOvrtçcuXToç, (ut in Glossario leg! tur), quod Arnobius

mutile slriculus dixit üb. V: »Facit sumere

habit uni puriorem, ct in speciem levigari nondiun

duri atque striculi pusionis«; ut et Tertullianus de

Achille: »patiens certc jam striculus«, ut emendat

Turnebus. Ne quis autem temere hirticulus emendet

in Glossario, sciendum est histriculum cadem

rationc dici qua histricem ab birtitudiue. Grot.

— Samuel Bocbartus ipsum Hispaniae vcl Spaniac

Martiani Capellae lib. VI. $. 622.

DE DIVISIONE TERRAE.

Ostensam puto ambitum supcrioris terrae permenso in circulum mari 622

uudiquesecus navigatumj nunc ipsius divisioncm terrae quantum patitur succincta

insinuatione memorabo. Circulus omnis superac habitabilisque telluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Africamque,

quarum primam atque ultimam interruptio dispescit Oceani. Nam 625

Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecans profunda telluris Lybicum

Ibero latus abscidit et confestim se in propinqui maris fluenta diffudit; quippe

a Gaditano ostio in ingressum interioris maris per longitudinem cursus vix

Dornen deducit ab Hebraea voce Saphan, id est

cuniculus ; linde Spanya nihil aliud crit qnam cuniculosa

regio, quod eprtlieton etiam Catullus car

mine XI dat Ccltiberiae. Сcm. (Harpocr. p. 65).

. — Spaniatn saepe et Darmstattensis codex praebet

pro Híspanla; immo ct Atbenacus (14, 7Sj p. 6ÍÍ7

f. Casaub.) Ertaviav dicit

post captos Indos] Hand dubie corruptee bic

locus est; quid sibi volucrit Martianus, intelligi po

test те1 e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Mela

(5, 5 f.), qui haec narrât: »Cornelias IVepos, ut

recentior auctor, ita certior; testem autan rei Q.

Mctellum Cclerem adjicit cumqne ita retulisse com

mémorât: quum Gallus pro Consule praeesset, In

dos quosdem a rege Baetorum dono sibi datos;

nude in eas terras devenissent requirendo cognosse

vi tempestatiim ex Indicis acquoribtis abrcptos

emensosque quae iutererant tandem in Germaniae

littora exiissc. «

supcrioris terrae] Id est hemisphaerii nostri,

vel ejus partis quae Océano circumfuso a reliquia

dirimatur.

tres partes] Antiquissima haec est distributio,

cujus jam Herodotus (4, 45) auclorem ignorare

se profitetur. Fuerunt tamen qui duas tantum par

tes facereut, Africa vel Europac vel Asiae adjecta.

Unde Silius (1, 194):

»Aestifero Libye torauetur subdita Cañero,

Aul ingens Asiae latus, aut pars tertia terris»,

et Lucanns (9, 411):

• Tertia pars rerum Libye, si credere famae

Cuneta velis, at si ventos coelumaue s ег/ и avis,

Pars erit Europac.«

Plura dabit Ukertns (T. I, P. 2, p. 280).

dispescit] Sic pro dissecat in editis tres antiquissimi

Leidenscs (Oudend. ad Appui. П, p. 50).

Atlantici] Plinius (5, 1): »Occantis boc quod

dictum est spatio Atlanticum marc infundens ct

avido mcatu terras, quaecunqiic venientem expavere,

demergens, resistentes quoque flexuoso littorum amfractu

lambit« cet.

a G ad!temo] Plinius (5 praef.): »Quindecim

millia passuum in longitudinem fauces Oceani pa

tent, quinqué millia in latitudinem, a vico Mellaría

Hispaniae ad Promontorium Africac album, auetore

Turranio GracUi jux ta geni to; T. Livius ас IVepos

Cornelius latitudinís tradiderunt, ubi minus, VII

millia passuum, ubi vero plurimum, X millia. Таш

tío

514 Martiani Capcllae lib. VI. §. 623.

quindecim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinqué,

ubi diffusa Septem, ubi prolixior decern millibus explicatur. Hinc dcfluxcre

per diversos sinus subeidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumcsck. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrinque concluditur. Nam

ab Europa Calpc, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque prominentes dici

columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra euro progredi consumtae telluris in via prohi-

625 bebant. Denique etiam hoc de ejus sacrac virtutis possibilitate persuasum,

quod, quum antea natura terris maria dispararct ас tanto cingi circuitu firmarct

Oceani, montium elfossis radicibus divulsoquc coníinio camporum devexis

lacunisque tcrrarum improvisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

626 admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto laevorsum

Europa distenditur usque- in Tañáis fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem álveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrummodico

ore tam immensa aequorum vas titas pandi

tur.*

despicitur] Darmstattcnsie codex dispicitur, sol-

Icmni confusiones ñeque opus est lectionc ab Оп-

dcndorpio (ad Appui. П, p. 49) proposita dispescilur

, quia scnsus hic est,. fretum utrinque a mon

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere

immincre, unde despici possit. Cctcnim de colum

nas Herculis omnia pervúlgate nec montium no

mina variant; quare absurda est lectio, quam a

Grotio jam in margine notatam in Rcicbcnauensi

quoque códice inven!, ab Aethna pro Abyla.

testimonio] MS. teslimio, sed male; nisi ita

sumas, ut aQ%cüxu>g dixerit ea forma, qua conturnias

supra et Fcstus aestimia. G пот.

effossis] Pliatus: » creduntqiic perfossas exclusa

antea adims'issc maria et rerum naturae mutasse

faciem.« Mcla(l, »), »Hercnlcm júnelos olim per

petuo jugo diremisse colles, atque ita exclusum

antea mole montium Oceanum ad quae nuue inundat

admissum.« Cetcrum quod antecedebat in editis

praedictorum } quum ab antiquissimis codieibus ab

esse testetur Oudcndorpius (ad Appulcj. I, p. 54),

omisi.

impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

Grotio in margine notatam atque ab Oudcndorpio e

codieibus Leidcnsibus commendatam (ad Appui, i,

p. 34), Monacensibus quoque addicentibus ; vulgo

immortalitatis.

Tanais] Hnnc jam Herodotus (4, 45) nonnullos

Europae coniinium faceré narrât, licet ipse

Phasin malle videatur; postea magie magisqne ca

opinio inval nit, unde et Dionysius (fteoitiy. 661):

»Обте nal EvQcóñqv àrtoréfiverai 'A6iôoç

Confer omnino Strabonem (1, p. 65 Casaubon.) :

Martiani Capellae lib. VI. $. 62G. 513

pens telluris complcxum intersecat multitudinc fluviorum. Europani tamcn

terminan Propontidis faucibus dixere quam plurimi, quae Propontis per angusta

descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

DE HISPANIA.

Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contri- 627

butum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,,

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicandae; quae quidem, quod

Iberi fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

Tovç fièv Toïç Jtorafioïç duxiçelv avxàç, Tc3 in tree partes Universum dividitur.« Adde Strabo-

Te NelXw xeci reo Tuvà'iôi, vr)6ovç ccrtotpaí- nem (2, p. 124. 12S Cacaub.).

vovvaç, tovç те toïç i6-&[iolç, ты те ¡xera^v angusta] Sic scrip s i e codicibus Monacensibus

zrjç KaÔrtLccç xai Trjç JJovrixijç ^a?.à66rjç xai (A. C) et Darmstattensi eque margine libri Norim-

тф fJUTa^v Trjç èçv&çàç xaï rov èiCQrjyfxaToç- bergensis pro angustttm, quod Grotius de sao deet

Appulejum (de mundo p. 303. 304 Oud.): »in disse videtur, quum anteriores editiones angustam

divisinne terrarum orbis Asiam et E агор am, et cum haberent.

bis, sicut plures, Africain accepimns — Asia ab opimae] Confer ínpriniis Solínum (polybist. 23)

angustias Pontic! maris, usque ad alias angustias, et Justinum (44, 1): »Hinc températe calore, iude

quae inter Arabicum sinum et intcrioris ambitum felicibns et tempestivis imbribns in omnia frugum

pclagi jacet, constringi turque Occani cingulo — genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantam inquidam

ab exordio Tañáis nsqnc ad ora NiK Asiat colis, verum etiam Italiac nrbiqae Romae cunetaterminos

metinntur.« rum rerum abandantia sufficiat. Hinc euim non fruiViVue]

Strabo (1, p. 55 Casaub.) tarnen »ele- menti tantum magna copia est, verum et vini, melgantiores

sinum Arabicum commodiorem finem ba- Iis, oleique; nec ferri solum materia praeeipua est,

bere ait quam 14 ilum, siquidem ille propemodum sed et cquorum perniecs greges; nec summac tauab

uno mari ad al terum omnino penetret, IVilus tum terrae laudanda bona, verum et abstrusorum

ab Oeeano multis partibus longius absit«; qui enim metallorum felices divitiae. Jam lini spartique vis

priiui INilum finem feecrant, et ipsnm et Tanaim ingens; minii certc nulla feracior terra.« Undc si-

Pbasinve ex Oeeano defluere opinati erant. muí apparet falsam esse codicum Rcicbcnaaensis,

Propontis] Mela (i, 1): »Ubi primam se со- Darmstatlcnsis, et Monacensis utriusque lectioncm

aretat, Hcllcspontus appellator; Propontis, ubi ex- miri pro minii; vide et Salmasium (ad Soliu.

pandit; ubi iterum pressit, Tbracius Bosporus; ubi p. 267). Gemmas Tagum (erre Mela (3, i) auctor

herum effundit, Pontus Euxinus; qua paludi com- est. Plura dabit Ukertus (T. II, P. 1, p. 323 sequ.).

mittitur, Cimmerius Bosporus; palus ipsa Maeotis ; amnis sui] IVimirum ut Iberia appellaretur;

boc mari et duobus inclitis amnibus, Tanai et Nile, vide Ukcrtum (Т. П, P. i, p. 255).

65 *

516 Martiani Capellae lib. VI. $. 627.

portio, 'quae Atlántico confinis océano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupationc sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con-

628 ditas ubicunque urbes amlco sibi nomine praesignantes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissccatur; siquidem Baeticae a septentrionali

confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio pcr-

629 meatur, licet earn Tagus quoque arcnis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine Promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

faciès septentrionalis Oceani; Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceanus,

Urcitano] Urce urbs est Tarraconensis Hispaniae

Ptolemaeo. GnoT.

Scipiones] Vide Polybium (3, 76). Ceterum

condidere dedi e codicibus Darmstattensi, Reicbenauensi,

et Moaacensi (C) pro condiderunt.

Pyrenaeis] Ita Mouacensis (A) pro Pyrenaei

qnod in cditis erat.

Insu Liberi] PHniiis: »a Lusi et Lysia Liberi

patris « ; sed et ibi Helenius Insu et lyssa legit. G пот.

— In Plinii (3, 3) editionibus nunc legitur: «Lusum

enim Liberi patris aut Lysam cum eo baccliautem

nomen dcdissc Lusitaniae et Pana praefectum

ejus nniversac«, bac llardiiini nota addita:

»Varro nngatur, si a lusu seu Insione, quae vox

Latina est, jam tum Baccbi aero Lnsitaniam cognomïnatam

relit, aut a Àv66a, quae vox ràbiem

sonat. Sic tarnen Martianus aeeepit. «

cognominis sui fluvio] Huuc quem intelligat,

non perspicio.

auratis] Unde Ovidiue (met. 2, 251):

»Quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus

et Silins (1, 155)

»Auriferi Tagus adscito соy nomine fotitis.*

Plinins quoque alio loco (4, 35): »Tagus auriferis

arenis cclebratur.«

Ulissipone] Codex Rcicbenaucnsis Olissipone,

ut et in lapidum titulis est (vide Ccllarium gcogr.

antiqu. T. I, p. 70 et Ukertum T. II, P.l, p. 594),

pluribusquc in codicibus exstare Wessclingins (ad

Itiner. Ant p. 416) proditj sed vulgatam mutarc

nolui, nt originationis causa ne disparere t, quani

Solinus quoque (c. 23) prae se fert.

Promontorium] Plinius (4, -35): »Excnrrit deinde

in alt um vasto cornu Promontorium, qnod

alü Artabrum appcllavere (vide §. 611), alii May-

пит, multi Olissiponense ab oppido, terras, maria,

coelum disterminans. IUo finitur Hispaniae latus

et a circuit и ejus ineipit Irons j septentrio bine oceanusque

Galliens, occasus ülinc et océanos Atlan

ticus.«

Martiani Capellae lib. VI. $. 629. о 17

qui tum Hispaniae limitatur excursibus. In ejus quoque confinio equarum

fetura vends maritantibus inolescit, volucres proli cursus, ipso spirante Fa

vonio. Verum Baetica cunetas ubertate fecunditatis provincias antevenit; quae 630

quidem habet juridicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem , oppida

centum septuaginta quinqué, habitantiurn multitudine frequentata. Eadem 631

vero Jongitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus araplior aestimatur; latitudo quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet con- 632

ventus septein, Carthaginensem , Tarraconensem, Caesaraugustanam , Cluniensem,

Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter Ínsulas

equarum] Varro (de re • rustica. 2, 1, 19} • GEIMO

p. 263 Gesn.): »In fetura res incredibilis est in CONVENT

Hispania, sed est vera, quod in Lusitauia ad . ASTURICEI4SIS.

Oceanum in ea regione, ubi est oppidum Olysippo, GnoT.— Confer Grutcrum (inscr. HO, в). De conmonte

Tagro, quacdani с vento concipíunt certo \cntu jurídico in Universum videndus Ernestius (in

tempore cquac — sed ex Iiis equis qui nati pulli, clavi Cicer.).

non plus triennium vivant.* Unde Silius (5, 379): universa] Imperitc haee Martianus descripsit

шШс adeo, quum ver placidum flatus que tepescit, ex Plinio (3, 4), qnasi ad universam Hispaniam

Concuhitus servons tácitos arex perstat equarum, vel certe ad Baeticam antecedentem pertineret,

Et Venevem occultam genitali pereipit aura.* quum jam de Hispania citeriore sive provincia Tar-

Idcm Yirgilius (georg. 3, 273) Bitbyníae loco tri- raconensi sermo sit. Fortasse tarnen sententiarum

buit, ubi vide Нел nium. Adde Columellam (6, 27, ordo confusns est ¡taque restituendus, ut inferiora

4), Plinium (4, 33 ct 8, 67), Solinnm (c. 25), verba inde a »tenditur autera« usqne ad »latitudi-

Oppíanura (cyneg. 3, 5S6), Justínum (44, 3), qui nis exerementum« ante »at universa» inserantnrj

tarnen fabulam esse ait »ex equarum fecund ¡tate et nam quae infra de Agrippae errore seqnuntur, ex

gregum mnltitudinc natam, qui tanti in Gallaccia Plinio (5, 3 f.) apparet ad ulteriorem potius Hiset

Lusitania et tam pernices visantur, ut non im- paniam pcrtinere. Ccternm Plinium secutus servavi

mérito vento ipso conccpti videantur.« in sequentibus Lucensem, licet codices Darmstat-

Baetica] Confer inprimis Strabonem (p. 142 tensis ct Reicbenauensis praebeant Lucrensem, quam

scqu. Casaub.). Grotius quoque in margine lectionem notavit; Moconventus]

V. Plinium. De conventu Tarraco- nacensis (C) adeo Lucrenensem, quod tamen ÔITnensi

exstat liacc inscriptio: »M. ACHIO Q. F. Toyçccqjia originem deberé videtur.

Q. VED. PROCURAT. CAESARUM COiYVEN- civitates vero] Verba quae in editis sequnn-

TUS TARRAGON. De Asturum conventu illa: tur »in Hispania* delevi auctorítate codicum Mo518

Martiani Capellae lib. VI. $. 652.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexiöne dinumcrat.

Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus quadringentis

septuaginta quinqué, latitudine duccntis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protendcret, quae opinio Agrippae non exiguum admittit

653 errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Castulonis finem per

sexcenta septem millia longitudine protrahitur, cujus ora paulo ainplior aestimaturj

latitudo autem a Tarraconc ad littus Jarsonis trecentis septem mil

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitatc concluditur;

nam paulatim diiFusior adjacet in latitudinis excrementum.

DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

634 Idem igitur Pyrenacus ex' alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

•

naccnsis (C), Darmstattcnsis, et Rcicbcnauensis. Sed Et promontorii noiucn est Olarso in Occanum proiteruiu

Plinium male intellcxit, dum proviuciac prae- fecti, quo finitur Hispania, inquit Mariana 1. i.

ter contributas civitates CCXCIV tribuit; Plinü List, с 2, p. 5. Hard, (ad Pliu. 4, 20, 34 n. 3).

cniin verba haec sunt: »Accedunt insulae, qua- — Alios Gersotùs legere Grotius notavit in marrum

mentionc scposita, praeter civitates contribuios ginc; in codicibus nihil subsiilii inveni.

aliis ducentas nonaginta quatuor provincia ipsa quidquid interjacet] Eosdem G all ¡ас fines tribuit

continet oppida centum septuaginta полет.« Con- Suetonius (Caes. 25), quam ait »a saltu Pyrenaeo

tributae autem sunt, quae Graece 6wreXov6at> Alpibusquc et monte Gehenna, fluminibusque Rbe-

£ÏÇ аХЛщу ЛО?ЛУ appellantur. no et Rhudano contincri.

sexcenta septem] Editi septuaginta pro septem Gebennam] Habet eadem Mela lib. 2, с î».

habent; sed nostra lectio non solum margin! Gro- Gebennam quoque Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

tianae codicibusque Monacensibus (A. C) et Darm- Gehennas vocat Lucanns L. 1, v. 435; et Gebenstattensi,

sed Plinio etiam (3, 3, i) conformis est. nicas montes Mela. Galli les monts des Cevenncs.

Practcrca ex anterioribus editionibus restituí pro- Hard, (ad Plin. 5, 4 ; not 7) — Codicum lectioncs

trahilur, quum Grotius protrahit edidisset variant, siquidem Monaccnsis (C) Gabennam, Daruilarsonis]

In Plinii plcrisque codicibus Olarsonis. stattensis Uegennam, margo IVorimbergensis Gehen-

Gbot. — OiaOco TCbXiq est Ptolcmaeo 1. 2, c. 6 nam exhibet; sed mutationc non cgemus.

in Vasconum oppidis maritimis : nunc pagus Oiarço, Juram] lía Plinius; MS. Duris, forte Juris,

leucis a Fodtarabia duabus. Martiano Jarso dicitur. ut in Solini antiquis codicibus. Ptol. iovQtíÚGog.

Martiani Capellaë lib. VI. §. 634.

autcm provincia appcllatur, quae interno mari alluitur; haec Braccata antea

dicebalur, quae ab Italia jugis Alpium atque aniñe Varo discernitur, cujus

longitude, sicuti Agrippa ditnensus est, trecenta septuaginta millia passuum ,

latitude autem duccnta quadragiuta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 65o

ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, et causas fertilitatis importât

terrae germinibus ас fecundis, cujus ora diversis nominibus appellata; nam

Hispauicnse unum, alterum Metapinum, tertium, quo plenior meat, Massalioticum

nuneupatur. Provinêia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda píaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

DE ITALIA.

Sed post Alpium montes, qua faciès prominentis naturae ortivi Solis 65(>

Gkot. — Apud Pliniam et Jura: sed MSS. omnes de.td. (ad Appui. I, p. oöO). — Qnodsi corrîgendi

et Juribus. Mela L 2, с. 5 non Juram montent, licentia data esset, multo facilius locos emendarelacum

fineoi statuît IVarbonensis tur deleta copulativa ae; at Laud sei о an fecundis

Jura pro locorum diversitate varia sor- ex abbrevîatura natum sit pro feeunditatis.

titur nomina le Jonx, le mont St. Claude, le Credo, Metapinum] Sic Laec omnia et Plinins. Gbot.

cet. Hard, (ad Plia. 4, 4, o; n. 8). — Variantem lectionem .-ilpinum, quam margin!

Braccata] Sic scrîpsi e Plinio j codices Reiche- Grotius adscripsit, commémorasse sufficiat.

nauensis, Darmstattensis, Monacenscs (A- C) bra- MassaKoticum] Codex Reicbenauensis Massi

cota, quod codent redit ; editi maie brachata. !4o- Koticum, sed Graccam formam servavi, quam et

minis origo a femoralibus nota est. Plinras habet: «Librea appellantur duo ejus ora

quadraainta ocio] Grotius addídít continet , módica tertium idemque amplisslmum Massaquod

tarnen quum et ab anterioribus edilionibus et a lioticum.«

codicibusReícbcnauensi et Darmstattensi absît, omisL opibus] Codices Darmstattensis, Reicbenauent]

Lucanus: sis, et Monacensis uterque praebent oppidis, quam

>o tentaría fixa Lemanno.« lectionem et Grotius in margine notavit; sed rc-ti-

Grot. — De scriptura nominis vide ibidem Cor- nui vnlgalam, quia apud Plinium est: «agrorum

tium (ad Lucan. 1, 59G). cultu, virorum morumque dignatione, amplitudine

fecundis] Forte fetubus, si glossarum expo- opum nulli provinciarum postferenda.«

sitiones sequamur. Ego malim fecundal. Gbot. — humani] Mela (5, 2j p. 54) Voss.): »Gentes

Praefcro emendationem fetubus: nisi malis fetu- superbae, superstitiosae, aliquando etiam humane*

ris, ut alibi saepUsimc, vcl, quia rarior vox cor- adeo, ut Lomineui optimam et gratissimam düs »icdedit,

peeudis sire peeudibus. Ou- timam caederent« Adde et Solinum (c. 21).

520 Martiani Capéllae lib. VI. §. 636.

illuminatione perfunditur , inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

637 laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam

indigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis exaratione

celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberina dehincque

ipsa caput gentium Roma, arniis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis

658 laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Piccntesque,

ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus Promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit lacvaque alia interioris

sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contení pleris, prominentias utrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio

in Promontorium memoratum circumfertur Italia; deuique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum, qui est primus

(>39 Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Peortivi]

Ita Codices Darmstattensis, Rciclicnau- Vicentes] Rectius Picentinos dixisset; vide Ccl-

. ensis, et Moiiaccnses (A. C) pro ortuum in editis. larinm (T. I, p. 859).

perfunditur] Sic codices Monacenscs (A.C) pro ¿«сашин Uttus] Salmasius (ad Solin. p. 37) in

fvofunditur in editis. Mox expuli quod Grotius antî<Iuis e89C latus tradît> ЫЧие et Reichenaacnsb

nescio nnde intrnscrat sola post Italia, quum in et »««■•»»««"» codices praebent, .»„tare lamen

otéis quoque codicibus non «stet. no,nî> Vs* »1Ittns in Volscorum. cet. praecessit.

laevaque alia] Alios ala legere Grotius in mar

gine iiotavit.

qui est primus] Quatuor enim cum Pli ni о (3, 1)

ubertate soli] Grotius Soli scripsit, quasi Soli • ... • _ • .

J i ' i praecipuos mediterranet marie sinus numcrat, »quosacrata

fucrit Hetruria, sed bac de re nihil constat; . ¿> i u- • .• - « -

7 ' rum primus a ualpc Uispaniae cxtimo, ut dictum

mahn igilur soli ubcrtatem jüngere. ^ ^^ bocp08 et „rut¡um usque promontorium

Tagetis] Vide supra (ad §. 157). Pro remedio- immcilS0 ambitu flectitur.«

rum vereor ne religionum legendum sit. euperum] Id est Jdiiaticum, ut Tyrrhenum in-

5e.v<?ccim] Alii XV. Grot. fcritin. Vide Ccllarinm (p. G56).

in urbis Romae] Aut in super flunni , aut pro

gratia scribendum gratiam; sed codices nihil variant.

Martiani Capellae lib. VI. §. 639. 521

lignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quoque

se flectit, et item duobus promontoriis peltae Amazonicae formara reddit;

dextro cornu Leucopetram tendeus, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Alpibus

Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta latitudo

ejus excedit. A solo igitur Itálico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab Epiro ct Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra duccnta millia, ut Varro commémorât, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum 640

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadragiuta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimura est ad portum quem

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiara Pado ilumino memoranda, quem Graecia dixit Eridanum; hunc

peltae] Hoc quoqne ct qnae sequuntur ex Plinio insula in mari Adriático adjacens Daliiintiac. Mine

(5, 6): »Est ergo folio maxime qucrno assimilata, Issiciis sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, et Ilcrodot. I.

multo proceritate amplior quam latittidine; in lacva 5: xaràxov 'IÔÔixov xaXov[ievov xôXrtOV. Grot.

se flectens cacuminc, et amazonicae forma desinens — Confer Straboncm (2, p. 124 ¡nit. Casaub.).

parmae, nbi a medio excursu Cocintbos vocatur, vicies] Sic codices Monacenses (A. C), Rcicbeper

sinus lunatos duo cornua emittcne, Leucopetram naucns¡9j et Darmstattensis, non vigies, nt in editis.

dcxtra, Lacinium sinistra.« Parma enim Latine

j ,, ^ . .. ,ж ж .. ,ж umbilicus] Plinius (3, 17): »In agro Reatino

quod jtEÀrrj Gracce. Amazonibus pariter tribuit J - .

л ... , », - . nn\ Cutiliac lacum, in quo fluctuct insula, Ilaliac um-

Ovidius (ex Pont. 5, 1, 96): » i

v .... i • . j . bilicum esse M. Varro tradit.« Alartianus tamen

»JMec tibi Amazonia pro me sumenda securts ,

л . •j-i. j bic et in scquentibus Solinum potáis fpolyhist. 2,

Aut excisa levi pclta gerenda manu.« * i чг j '

F_ ., • i , r, ... ,, . 23) ante oculos liabuis.se vidctur.

ormain pcltac videas apud Caryoplnlum (de clyp. '

p. 35), Scguinum (num. p. 23), Passerium (de lu- viginti] Sic Grotius edidit nee ego mutare ancern.

II, 97), et in musco Florcnlino (II, 32. 33). sus sum, ne temeré mutasse quidquam viderer,

millibus passuum] Sic codices Monacenses (A. licet a codicibus maximam commendationem babcat

C) et Darmstattensis; vulgo passibus. centum triginta, quod jam Grotius in margine nooctoginta]

Sic dedi с Plinio ct margine Gro- tavit praebentque Monacenses (A. C) et Darmstattiana

pro sepluaginla in editis, licet alioquin cor- tensis; sed apud Solinum est <¡uadraginta , apud

vupta sit lectio marginis Grotianae Corcyra pro Pliniom (3, 10, 13) viginti, quem quum noster

Corsicm. et ¡nfra (§. GÍ9) sequatur, sibi ipsum repugnantcm

Issa] lb et Plinius. Urba est in Lesbo. Item faceré noliii.

$22 Martiani Capellae lib. VI. $. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus fluraen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas, nulliquc gloriae

nobilium amnium cedens, triginta receptis fhmiinibus, Adriaticum mare magna

eil opimus granditate perfundit. Cetera Italiae memoranda nec poëtae tacen t, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide ilumine, quae Scyllae mater fuit, Cha- *

rybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam; Paestana rosaría, scopulos Sirenarum:

in Campaniae amocnis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi,

Vibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana

rccepi, nec reliquis codicibas refragantibos, qui

Bibonensis pracbent sollcmni confusione (vide ad

§. 25). Vulgo Vibienis, nndc Sal mas! us (ad Solin.

p. 84) Vibiensis scribendum conjecit, a Foro Vibii;

Vibonensem cnim agrum in Italia nullum esse nisi

qui a Vibone Valentía dicatur.

opimus] Lectio in JVorimbcrgcnsis libri margine

notata opum; male, licet opitnitas fluvio nentiquam

apte tribuatur.

Crataeide] Ovidios Scyllam Crataeide natam

refert, et Hörnern s dixit:

»KqcctcuIv iirjrèça ÖxvZZrjg.«

Substituenda itaque boc loco MS. nostri lectio Crat

acide flamine , quae Scyllae muter fuit. Grot. —

In editts enim erat qui Scyllae pater sed G ro t ¡ano

codici accedunt Monaccnses (A. C) et Darmstattcnsis.

Confer Homer um (Odyss. 12, 85 et 124) praetereaqne

Salmasium (in Solin. p. 82) virosque doc

tos ad Оvidi um (T. H, p. 916 Burm.). Lectioncm

Siletum pro Scyllaeum margini Grotianae a il s crip

ta m, et Grateide pro Crataeide in codicibus Monacensîbns

commémorasse suílicict.

rosaría] Certatim a poëtis índe a Virgilio (gcorg.

4, 119) »biferi rosaría Paesti« eclebrantur. Propertius

(4, 5, 59):

»Vidi eyo odorati viciara rosaría Paesti. «

Martialis (12, 31)':

»Frataque пес bífero cessura rosaría Puesto*.

Columella (de re rust. 10, 37):

»Nascantur flores Paestique rosaría gemment.*

Aosonius (idyll. 14, 11):

»Vidi Paeslano gaudere rosaría cullu.»

Campaniae] Salmasius (p. 83) locum hune с

Solino ¡ta refingi vult: i Ii inc Campaniae amoenissimi

tractas, Phlegraei« cet., temeré sane, qnum

nihil codices varient, nisi quod pro nemora alios

Numeria legere margini Grotius adscripsit. Ceterum

dc Campaniae amoenitate vide Plinium (3, 9),

Dionysium Halicarnassensem (Ia, p. 92 ReisL.), Polybium

(3, 91), Strabonem (5, p. 242 Casaub.),

et Florum (1, 16).

Phlegraei] Plinius(l8, 29, 1): ..Quantum autem

universas terras campus Campanas antecedit,

tan tum ipsum pars ejus, quae Laboriae vöcantur,

qnem Graeci Phlegraeum appellant. Finiuntur La

boriae via ab atroque latere consular!, quae a Pateolis

et quae a Cuatis Capaam ducit« Adde Polybimn

(2, 17) et de noininis origine Diodorum

Siculum (4, 21. 5, 71) et Apollodorum (2, Г, J)

nostra nofa superiori (ad §. 425).

Martiani Capellae lib. VI. §. 641. -> 525

habitatioque Circeia Terracina, prius insula nunc juncta; flhegium, quae ab

Sicilia continenti separata, atque in compensationem connexae telluris in insulam

religata; Formiaé etiam Laestrygonum habitatione famosae.

DE CONDITORIBUS URBIUM.

Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 64£"

culum, a Saturno Latium, a Dauae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male Solimim auctorem eecutus ad Terracinam

retulit, quae Pb'nius (3, 9) rcctius dc Circejis

rcfert, »quondam insulam immense quidem

circumdatam mari« fuisse, et post annum demum

CCCCXL urbis Roinae maris vel all u vie, vel quod

pracfert (2, 87) rccessu Italiae accessisse.

Rhegit$m] Vide vero sitnc intempestiva Rkegii

in Lis Capellae mentio. Quid enim Rhcgmm ad

Tcrracinam? Ego, quum MSS. juncta vel conjuncla

regioni legant, tcntabam: »prius insula, nunc

jnncta region!, cujus Sicilia continenti separata«;

sic enim prono álveo oratio decurret. Wesseling.

(ad Itincr. Ant. p. 491). — Lectioncm retjiani jam

Grotius margini adscripsit praebetque et codes Monacensis;

sed Rliegii mentione carcre vix possumus,

quod Solinus quoquq cum Terracina comparavit.

Vide omnino Straboncm (1, p. 60; 5, p. 250),

Apollodorum (2, 5, 10), Justinum (4, 1) quaeque

docti interpretes ibi attulcrunt.

rclitj(ila\ Martian! verba sic sunt legenda: »Ter

racina prius insula nunc conjuncta: Rbeginiquc a

Siciliac continenti separat!, eaque in compensatio

nem eoniiexac telluris in insulam relégala.« Пипе

locum partim conjectura, partim librorum auetoritate

¡ta correximiis, quum vulgo corruptissime editus

sit. Dicit Tcrracinam prius insulam, postea conjunctam

et continenti annexam; in cujus rei com

pensationem Siciliam, quae ante continens erat, in

insnlamrclegatam, Rheginosque ab ejus continente

separates. Eleganter conjunctam terram opponit insulae.

Conjuncta idem est quod continent vel con

tinua. Ovidhis:

»Leucada continuant veteres habucre coloni,

Nunc fréta circumeunt* —

nam continens aut continua terra est nullo mari

intcrriipta. Sai.m.is. (ad Solin. p. 83) — Vellem indicasset

Salmasius, quid e códice, quid ex ingenio

petierit; sic tutissimum fuit nibil in texta miliare,

licet fatear relegata niilu unice verum vider!; relique*

errores baud scio an ipsi Marliano potius tribuerim.

conditores] Hos quoqnc ex Solino (polybist.

2, 5) sums'it, quocnm Isidorum (ctymol. 15, 1,

50 sequ.; p. 181 Arev.) conferre licet

a Jano] Not! sunt Virgilii (Aen.8, 557) versns:

»Папе Janus pater, lumc Saturnus condidit

arcem :

Janiculum lmic, Uli fuerat Saturnia »tomen.«

Latium] Virgil ¡us (Aen. 8, 322):

»Latiumque vocari

Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.*

Unde et Hcrodianus (1, 16).

Danae] Ita restituí, antea ubique Dane legebatur.

GnoT. — Solieron! scilicet literarum E et AE

confusionc. Ccterum hoc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410): •

»quam dicit ur vrbetn

60*

Martiani Capellae üb. VI. §. 642.

radicem Vesuvii, a quo haud proçul] Pompejos, quum boum pompara

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati,

quod ibi codem dimicante saxis ferunt pluvisse coclum; idem etiam Ionio

nomen dedit; nam Ionem Naulochi filiara obsidentem vias latrocinalitcr intcremit.

Iapygas Iapyx Daedali iilius condidit, Coram Dardanusj Agyllam

Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

Acrisioneis Da нас fundassc colonis ,

Praecipiti delata noto; locus Ardea quondam.*

Ilerculanium] Quae lito uncís inclusa sunt, dubítarc

licet, nu m Martiani sin t. Abstint enim tam

a Solino et Isidoro, quam ab an tu ju is codicibus

(Salmas, ad Solin. p. 57) meisque Monaecnsibns (A.

С), Reicbcnauensi, et Darmstattensi. De ipsa ta

rnen uominis origine constat e Dionysio Halicarnassensi

(I, 44; p. Ill Rcisk.), cujus baec verba

eunt: ш'НоахХуд âs . . . JtoXi%v7¡v sJíiówfiov

avtov xxíóag, $v%9a ó 6x6X04 avxco ¿vavXo-

%eíxo, ir) xai vüv vrto PíOfucicov oixov[xévr¡,

v.aï [Поцлу'исд èv fièôco xeif¿évr¡ NeajróXeug

re Xi¡x¿vag èv rtavxi xaioco fießaiovg k%ov6a

y.. T. X. De Pompejis autem praeter Soliniim et

Isidorum vide Scrvium (ad Virgil. Aen. 7, 662).

Lapidarii] Inter Massiliam et Rbodani ostia,

«Strabone teste (4, p. 182), quem omnîno vide.

quod ibi eodem] In Palatinis sebedis tectum

mihi est quod Jovi eo dimicante , quomodo et У1-

netus in suis, et clarissimus Mcrcerus invenerunt;

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro

ibi, ut recte babent optimi duo Il cgi i , qui et

pluvisse legunt ào%aÎxcôç pro pluisse. Salmas, (ad

Sol in. p. 58) — Recepi ibi vulgo omissum , et plu

visse, quod etiam Oudendorpins (ad Appulcj. I,

p. 311) in antiquissimis codi ci lui s legi testa tur.

Ionio] Editur quidem passim apud Martianum

»«dem Ioni„ с nomen dédit* , sed omnia scripta ejus

legunt Ionio. Aliud voltiit Solinua:

• regionem lonicam ab Ione Naulochi filia. « Io

nium ab Ione Italo, alii ab Iouio Iltyrio, inquit

Stcphanus, dictum vol un t Servius Ionium istum

insulac regem fuisse dicit contra Illyricnm. Nihil

hoc ait lonicam regionem. Praetcrea quis ille Nau

heims, cujus filia Ione, vcl ut alii libri appellant,

Aulochus? Iu scriptis libris Martiani Capellae dicitur

Autoclus; posset esse AvxoxXog , ut Oivox-

Xoç, "AvÔQOxXoç , melius tarnen scribi putem Autohjci

filiam, qui fur insignia ex fabulis notus et

filiara sibi similem habuit Ionem procaciter vias insidentera.

Adhuc tamen bacsilamus in Iónica regíone.

Quid si Chonica scripserat Soliniis et Chone?

Salmas, (ad Solin. p. 58). — Ionio pro Ioniae, quod

jam Grotius margin! adscripsit, dedi с codicibus

Reicbcnauensi et Darmstattensi; Autocli, quod idem

in margine legere alios notavit, reeipere audacins

duxi, quum in bis juxta cum ignorantissimis caligem.

Naulochum Siciliae oppidum babes apud Suetonium

(Oct. 16).

Agyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

est; vide Cliiverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Catillus] Unde »moenia Catili« apud Horatium

(Od. 1, 18, 2). Adde Yirgilium (7, 670) cum excursu

Hcynü (Т. Ш, p. 151).

pignus asserunt] Hue refer ¡líos Vergilii versus:

»iVec Praenestinae fundàtor defuit urbis

Vulcano genitum pécora inter agrestia regem,

Invenlumque focis omnis quem credidi* actas,

Caeculus.o —■ —

Martiani Capellae lib, VI. §. 642.

Sircnis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellator; Praencste

ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorcm, quem

pignus asserunt fuisse flam in arum. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Mctapontum condidere; sed nil mea interest origines urbium

perscrutari.

DE INSULIS TYRRHENI MARIS,

Nunc quoniam continentis terrae limes interflucntis freti coërcitione di- 645

stinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, pracsertirnque nobilcs commonere. JNeque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pityusas a silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellator, in confinió Carthaginis novae, Baleares ctiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam naufragalem;

in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et lmnc locum Solinus, qui dc Caeculo

loqueas ait; »quem juxta igncs fortuitos iavcnerunt

Digitiorum sórores «$ т. fortuito. Digiti! autem sunt

âàxTV/Loc iâccioi. Nisi digiti malis quod propios

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her

cule: »Tertius est ex Idaeis Dactylis« MS. Ciceronis

habet Digitis. GaoT. — Vide inprimis Servium

ad Virgilii locum (Acn. 7, G78) et Mythographos

Vaticanos (p. 29 et 136 Bode).

Beneventum] Vcl potius Maleventum, StcpLanO

quoque teste (p. 76 XyJand.): Bsvißevrog %coqLov

diofiijôovç ¿v ЧгаХ'ир' oi de ort xzrjfia Aio-

(irjdovç, fi nai MaXoevxoç èXèyero. Confer et

Pliuium (3, 16): »Hirpinorum colonia una Вепс-

теп tum, auspicatius mutato nomine, quae quondam

appcllata Maleventum.«

quod in salo] Festns quoque (p. 192 Dac.) hoc

etymon prodit Addc Isidorum (etyin. 14, 6, 1}

p. £70 Arev.).

silva] Plinius (3, 11) »a frútice pineo«; sed

silva nonnunquam pro frútice ponitur (Salmas, ad

Solin. p. 279). .

Gymnasias] Vide Straboncm et Stephanum.

GnoT. — Easdem esse cum Balearibus vel Livii

epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymnesia»

appellant, quia aestatem nudi exigunt, Baleares

autem a teli missu aut a Baleo Herculis comité ibt

relicto tunc quilín Hercules ad Geryoncm navigarct.

« Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Pliníum

male in tell exit, cujus haec verba sunt: «Baleares

duae et Sucroncm versus Colubraria. Baleares funda

bell ¡cosas Graeci Gymnasias dixere.c

naufragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

appellat

mox quae] Addidi mox ex Plinio et codicibus

Grotiano et Dannstattensi.

Blascorum] Alii Blascon, Ptolemaeus, Strabo

1. 10, et quidam Plinii codices. Grot. — Apod

526 Martiani Capellae lib. VI. §. 643.

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas adversum

644 Antipolim. In Ligustico autem mari est' Corsica, quam Graeci Cyrnon appellavere,

longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinqué; habet civitates

triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagésimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas ; Urgo item, et Capraria,

quam Aegilion Graeci dixerunt; item Igilium, Dianium; item Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiorum legere idem in mar

gine notavit; in Darlhstattcnsi est Vascorum.

Stoechades] Graece 6TOí%ádsc, nnde vulgaris

script ura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tres

Stoechades a viciais Massiliensibus dictae propter

ordincm, qnas item nominant singulis vocabulis

Protcn, et Meson, quae et Pomponiana vocatur,

tertia Hypaea.« Adde Strabonciu (4? p. 184), qui

tamen singularum nomina non narrât. Themistam

undo liahucrit noster, prorsus ignoratur, quare

Wcssclingius (ad Itiner. Anton, p. 313): »ego vero«

inqitit » desenliase Pliniiim atquc ita scripsisse dubito;

codex enim scriptus Prothemisto offert, undc

Proten, ct ex Misto Mesen formavero « 3 nostri ta

rnen codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codicibus Hype.

Grot. — Reichcnauensis Ypera, Monacenscs (A. C)

Hype; Darmstattensis Ipea, nnde conjicere quis possit,

Latinis uteris pro Graecis acceptis Hiera legcnduin

esse, quo nomine nunc ¡Has Ínsulas appellari

satis constat (vid. Uhert. T. II, P. 2, p. 462);

miliare tamen nihil andeo.

Stipa] Forte nt Plinium sequamur: »Sita autem

citra est Oglasa, intra in sexagésimo Corsicae Planaria

«, nisi pro Stipa legas Stint cujus meminit

Mela. Planariam alii Planasiam dicuiit, nt Ptol.

Et ita codex Vnlcanii, quern nos sequimar. Grot.

— Codex Monacensis (A) St¡/pa; prac terca in co

dicibus nihil subsidii. Vcreor ne hic quoque cor

rupto Plinii exemplar! usus sit, et vocem Sylla, quae

apud ilium antecedit, corriiptam hue transtulcrit.

Plinii verba haec sunt: »Citra est Oglasa; intra

vero sexaginta millia passuum a Corsica Planaria

a specie dicta, acqualis freto idcoque navigiis fallax.*

Planasia] Salmasius (ad Solin. p. 96) errasse

vnlt Martianum, quod Planasiam candem habnerit

cum Plinii Planaria, qnum hujiis nomen Latinum

sit a planitie ductum , illius Graecum a rtXavccv.

quod est in errorem ducere, f allere; et ccrte Pli

nius ipse mox alteram Planasiam commémorât,

quae XXXVIII millibus ab Uva distet; sed Plinium

potins dixcriin duas fecisse quae una esset, qtium

apud reliques una tantum Planasiae nomine ocenrrat,

neque Planariam ipsain e Latino potius quam

Gracco sermone derivandam ci visam esse inde apparet,

quod fallacem appcllat, quod Graece est

rtXavco6av.

Igilium] Duas eodem nomine Ínsulas agnoscere

Plinium patet ex ejus verbis, si rectc capiantur:

»Capraria, inquit, quam Graeci Aegilion dixcrc;

item Aegilium ct Dianium«, quasi dicat »item aliud

Aegilium contra Cosannm littus diversnm ab *-«"gilio

quae Capraria«; sod puto cum errar* et uoum

esse Aegilium. Sic AiOàP.rjv ct ttovav PtoleMartiani

Capellae lib. VI. §. 644. 527

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinonia; et in Firt

miano Pontiae, Pandataria, Prochyta, Abaeneria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, ct Megaris etiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africum mare 64Г>

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto freto sunt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

macns distingait, quae una est. Martianus Capella, ¿abaeneria] Hie herum fest ¡nan ter ct împerite

ut habetur in plutearüs ejus libris: »Urgo item ct Plinium exscripsh, cujus verba haec sunt: »Pro-

Capraria quam Graeci Aegion dixere; item Еде- chyta, non ab Acncae nu trice, sed quia profusa ab

lium, Dianium.« Aegion est Alyetov, ad verbum Aenaria erat; Aenaria ipsa a statioue navium Ac-

Caprarium ; Egelium scriptum pro Aegilitun vcl Aegylium.

Nam ita scribi debet, Ál¡- et dcinuiutivum

aiyvkrj, parva eapra, inde AiyvXurv Capraria. jam a Virgilio corruptum (Aen. 9, 712):

neue, Homero Inarime dicta, Graecis PitJiecusa.«

Inarime] Ex Homérico elv Ас1цосд (И.,#, 783)

Diserte etiam in óptimo Regio códice AïyvXov scribebatur.

In Pomponii Melac scriptis cxemplaribus

Ygilium perperain pro Igilium veiAegylium. S.vlmas.

(ad Solin. p. 05. 9G) — IVostro favet IVutilius ¡4umatianus

(¡tin. 1, 525):

»Eminus Igilü silvosa cacumina mirar* ,

nee nostri codices variant; pro superiore tan tum

Aegilion alios Aegilon scriberc Grotius in margine

notât.

Veneria] Veicctinns codex et Lugdunensis Fe-

»durumque cubile

Inarime Jouis imperils imposta Typhoeo» ,

'quem certatim imitantur Ovidius (met 14, 88),

Süius (8, 541. 12, 148), Staßus (silv. 2, 2,

76), alii.

5enarta] Quae bic uncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus .Honaccnsibus (A.

C) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt neque ad Capreas pertinent; an pro Telen tin

»aria. An Henaria cum Plinio? Vide Festum et legendem Teleboea? VirgUius (Aen. 7, 735): »Te-

Melam. Grot. — JXeeeio quibus Plinü editíonibus leboum Capreae régna.«

Grotium usuin esse dicain, qui et Colubrariam apud Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

ilium legerit pro Columbaria, et numéros quoque verba »jam Africum marc spectans«, quae vulgo

intcrdum alios atque in nostris exstant. Hie quo- cum Leucothea conjungebantur, Luc retuli. PJinius

que nostrae Plinii edhioncs cum Martiano come- (5, 13): »Мох Leucothea, cxtraquc conspectum,

niunt, nisi quod Venaría legiint, quod lamen re- pclagus Africum attingens, Sardinia, minus octo*

stitucre, rcliquis codicibus non adstipulantibus, millibus passuum a Corsicae extremis« cet. Tîtudubitavi.

lum quoque, quem vulgo peculiarem habebat, omi-

Firmiano] Lege Formiano. Grot. — Recte, sed si, ne series insularum interrúmpele tur.

codices repugnant. Plinius aliter: »adversum For- Pinton] Annon Phytonis vel Pylhonis fossae?

mias Pontiae, in Puteolano autcm sinu Panda- Grot. — Ncscio an ipsum Plinium Grotius corritaria

« cet. gere voluerit, npud quern est Phintonis et Fossae.

Martiani Capellae lib. VI. $. 645.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellate, habet formam humanae plantae;

denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa ,• quod utrinque vestigii formam

signât. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinqué, a meridie septuaginta septem, a septentrione

centum viginti quinqué millia habet; a Gorditano promontorio Ínsulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam Galatamque.

Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominate; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

DE SICILIA.

<>{# Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicauia, a multis Trinacria*

pcrhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Ibérica manu in eandem terram

ante bella Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni lilius, a quo nomen

Ptolcmaeo quoqnc <&Lvtcûvoç vfjÔoç. Codices Mo- leae.« Sallustius (in fragm. p. 233 Bip.): »î

nace uses (A. C) et Reiche ua u en si s Pitonis. in Africo mari facie vestigii human!. « Clandiani lo-

Ichnusa] Vide Plinium et Sol i num. Sil i us: ens est in carmine de bello Gildonico (507). Pro

Insula fluctisono quondam valíala profundo, utrinque codex Reichenau ensis utrumque , male.

Çasligalur aquis , compressaque gurgite terras Enusin] Anteriores Enosin, Monaccusis codex

Enormes cohibet nudae sub margine (1. imagine) (A) Enusina.

plantae, Balaridas] Codices Reichenau ensis et Monacen-

Unde Ichnusa prius Grajis memórala colonis.* ees (A. C) Liberidas, Darmstattcnsis Leberides,

Sandaliotes autetn a sandalio calceamenti genere di- margo Grotiana Heberidas, cademqnc Gallode pro

citnr. Hnc facit ct Claudianus : Callode. De veris nominum formis judicari non pofllumanae

speciem plantae sinuosa figurât test; Plinius Berelidas et Collodem anpell al.

Insula, Sardiniam veteres dixere coloni.* Leucasia] Alii Leucoeiam appellant Ccllarius

Grot. — Ichnusa reposni auctore Grotio, qui cam (T. I, p. 954) candem eenset cum Leucothea, quae

lectionem in margine notavit; vulgo Signosa, quod supra cominemorata est; sed noster Plininm sevix

arbitrer fore qui ex vocabulo signal, quod se- quitur.

quitnr, defendat. 'l%vov6av appcllat ct Pausanias Sicania] Haec quoque ex Plinio (3, 14); Thu-

(10, 17, 2), »ort то б%гща хат' ï%voç fiáXiórá cydidem enim (6 init.) Martianum legisse vix etciÔTiv

ccv&Qcônov.» Plinius (3, 15): »Sardiniam dibile est. Ccterum adde Solinnm (5, 1) et Isido-

•psam Timacus Sandaliotim appellavit ab effigie so- rum (etyin. 14, 6, 32; p. 178 Ar^-)-

Martiani Capellae lib. VI. §. 646.

eidcm commutatum; nam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula censeatur:

quippc unum, quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separator;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autcm promontoria

inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinqué, urbes sexaginta tres, fluvii 647

fontesque quamplures, ac montis Aetnae rniracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICÜLI FRETI.

In Siculo etiam freto Ínsulas esse non dubium est. Africam versus 648

Gaulos, Melita a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredeeim, Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Varus figuris geographi atontar, at Confer ct nostrum supra (§. 639. 645). De ipso

terrarum regionumve formas describant, ínpríinis Siciliae nomine Ovidius (fast 4, 419):

Strabo, qui ut Siciliam (2, p. 83) triangulo, ¡ta » Terra tribus scopnlis vastum procurrit in aequor

Ilispaniam (p. 127) tergori bovis, Pekponnesum (8, Trinacris a positu nomen adepta loci.*

p. 335) folio platani, McsopDtamiam (2, p. 79. 80) Plura debit Cluverius (Sic. ant. p. 7 sequ.).

pulvino remignm sive (16, p. 746) navigío, Aria- Pelorus] Ita Plinios ct Martiani libri edit!,

nam (2, p. 78) parallelogrammati, Indiam (p. 78. scripti Monacenses (AC) et Reicbenauensis dantPe-

87) rbombo, Pattalencm insulam, quam Indus facit lorias cum Solino; scd causa mutandi nulla. Mox

(15, p. 701) triangulo, terram babitabilem (2, potins quingentoruM paisinnn legerim ; ablativus cx

p. 113. 116. 118. 119. 122) cbJamydi, Ponti notis librariorum per errorem ortos videtur.

ambitum (p. 125) duplici curvaturae arcos Scytbici septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia dis- Immo Harduino teste ejus codices LXXXVIj moxterminans

(2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab que CLXX, ubi noster centum quadraginta tria.

Aetbiopia inde ad Oceanian (p. 130 f.) pardali, Hi- Cossura] Cossurensium elegantem memoriaOl

spanîae regionem (3, p. 137 f.) navigio comparât babes in ovationom triumpboruniquc catalogo:

530 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.

alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Metauri

amnis in viginti quinqué millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flamma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellexissc,

quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentirej quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SINü EUROPAE.

619 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibus;

millium quingentorum passunm una cum calidis

frontibns.f

e flamma] Rectîns sic codices Monacenscs (A.

C) quam a flamma in editis. Mox ctiain pro ejus

fumo margo Norimbergeiisis líbri ex fumo exhibet,

quod tarnen rcuiperc dubitavi. Infra autcm

scripsi hodieque pro hodic quoque с codicîbus Grotiano,

Darmstattensî, et Monaccnsi utroqtie. De

re ipsa vide Strabonem (6, p. 27S) et Diodorum

Siculum (3, 7), ubi Wesselingius nostrum quoque

in testimonium adbibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Pliiiius; Ptoleinaciis

' Eqlxcùôt] vocat ct Pboenicusain Фошмсодуг Isidorus

vero et Ericode cl Ericusam, et Phoenicode

et Phoenicusam nominal, ni mendosa sint excmplaria.

Grot. — Solinus Ericusam , Phoenicusam,

'Eçixov66av , <Poivixov66av , quae alüs Equuoôtjç

et (potvixcodtjç. Mirum tarnen in omnibus 11-

bris conetanter babcri Eriphusam, et in Martiani

scriptis codicibns .Еге/ммпш. Salmas, (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Monaccnses (A. C)

et Reicbenaucnsis Domjmos, sed male. Strabo eniiu

(6, p. 276 Cas.) Evwvciiov vocatam esse ffadit,

quia sinistra sit ct solitaria.

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETIMTS А.

C-D-X.

NOBILIOR. PRO COS. DE COSSÜRENSIBÜS

IVAVALEM EGIT.

GnoT. — Corruptam Icctioncm ídem in margine no

ta vit: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXYIII cen

sura in 113 Hier.«

Coene] Mela Senae. Grot. — Codex Monaccnsis

(A) Scene.

fttlcaniae] Ex Ptolcmaeo vide tur aliqua insulamm

peculiariter boc nomine insignita fuisse, quod

ct in Liparac nomine accidit. GnoT.

Therasia] Seneca (nat. quaest. 6 , 21): »Thcrasiam,

nostrac actatis insulam, spectantibiis nantis

in Acgaco mari cnatara, qnis dubitat, quin in lucera

Spiritus vexerit?« Sed hace Graeciac est; Ilicram

prope Siciliam, recte inquit Hard ниш s (ad Plinium

3, 9, 14) »qui Tbcrasiain quoque appellant, adbuc

auctorem quacrimus.« Ycrisimillimum igltur est,

Plinium per erro rem nomcb quoque commune dé

disse duabns insulis, quae origlnem Yulcanlcam

communcm babcrent; confer ipsum alio loco (2,

89): »ante nos et juxta Italîam inter Aeolias Ín

sulas, ítem juxta Crctam emersît e mari dnorum

Martiani Capellae lib. VL §. 649. 551

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ас tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae vigjnti solis millibus acstimatur.

DE SECUNDO SINÜ.

Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinqué millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in marc Italia plurimum pergens in Hydruntum urbcm venit, ubi

suporum inferumquc mare decern et quatuor millibus disparatur, undo in

Gracciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici, cujus a

~ Ausonii] Hie quoqnc omnia confusa. PHnius tonîo, vos Numenio, vcl cui libuerit creditis«; nienim

Lace habet (3, 10, 15): »Ilactcnus de primo bil enim mutandum sentio. Conjungít ct alibi Ar-

Europac sinn; a Locris Italiae irons incipit, Magna nobius Pythagoram cum Platone, ut lib. II: »Py-

Graecia appellata, in tres sinus recedens Ausonii thagoras números seit? Incorporales formas Plato. «

maris,' quoniam Ausones tcnucre primi; patet Giiot. — Crotonis laudibus plenus est Strabo (6,

LXXXVI M pass. «5 noster autem loquitur, quasi p. 262 Casaub.). Variantcm lcctionem Crotona martotus

sinus Ausonhiin mare appclletur. gini Grotius adscripsit.

dicuntur] Codices Rcicbcnauensis, Darmstat- plurimnm] Codex Monacensis (Cj) primum,

tensis, ct Monacensis (C) dicitur, quod corree- male ■■, Plinium enim (3, 11, 16) noster sequitur, apud

tioncm olet. De Hannibalis castris vide supra (ad quem est: »quo longissime in mare excurrit Italia. «

§.640). Pro viginti bic quidem Grotius margini Hydruntum] Lege Ifydrtmlem; vÔQOVÇ Ptoadscripsit

quadraginia, ut est apnd Solinuin (2, 25). lemaeo. Alia ab bac Hydrusa. GnoT. — Codex Moabest

octoginta] Plinius LXXV. Grot. — La- nacensis (A) Forontum, alter (C) et Darmstattcnsis

cinium scilicet, non oppidum Croto, quod sequitur, Foruntum, quod et Rcicbenaucnsis, sed a correcsiquidem

CL stadiis, hoc est paulo minus XIX tore praebet. Verum Plinius Hydruntum habet,

M. pass, distat a Lacinio Croto, Straboni L. VI, quod igitur serravi, quamvis ipse Plinius paulo

p. 262. Ex qua nostra animadversione Martianum inferius ab Hydrunte scribat.

ipstim craendabis. Hardiin. (ad Plin. 5, 11, 15). decern et quatuor] Et tres Plinius. Grot. —

Croto] Hie docuit Pythagoras, undc Crotonius Codex Rcicbcnauensis et novem, quam lcctionem

dictus. Est enim xooTcoveioç gentile a vqotcov jam Grotius margini adscripscrat.

teste Stephane. Arnobius: »Vos Piatoni, vos Cro- barbaros] Alpium incolae intclligcndi esse vi

67 *

552 Martiani Capellae lib. VI. §. 630.

ilumine Arsia ad flumen Drinium longitude pergit octingenta millia, a Drinio

ad proraontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici

habet ínsulas ultra mille.

DE TERTIO SINU EUROPAE.

$ol Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibns Hel

lespont© terminatur, ac sinus habet decern et novem, provinciasque quamplures.

Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messenia, Laconia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauuiis montibus,

in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; dcinde mons Pindus,

Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter ceteros

populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotum; Ambracius

sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actium

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoquc deo additum cognomcntum,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit diversitas

dentar, quos Plinius (3, 20, 24) Italiae descri- Maedia] Sic scrips! confusionis vitandae causa;

ptioni subjunxit. vulgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Cel-

Drintnm] Haec qnoqne ex Plinio (I. 5 extr.), larium (T. I, p. 1522).

undc simul apparet niliili esse quas margini Gro- Buthrotum] Sic jam Grotius scribendum vidit

tius lectiones Tañantes adscripsit DV pro octoginta pro Butrorum in edítis, inque antiquissimo códice

et quinqué pro duo millia. legi affirmât Waase (loco modo citato).

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; ve ra m lectio- Actium] Suetonius (Oct 18): » urbem Nicopolim

пет, quam jam Meureiue (miscell.Lacon.il, 16; apud Actium coudidit, ludosque ibi quinquennales

p- 172) conjectura assecutns erat, in vetustissimo constituit, et amplíate vetcre Apollinis templo lo-

«odice С С. С. exstare testatur Wasse (ad Thucyd. cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, IVe-

3, 105; T. 0, p. 574 Bip-)j adde Salmasium ptuno ac Marti consceravit. « De ApolIUe Actio

(ad Soliu. p. 438). i. e. littoral! ride et Strabonem (7, p. 525 Cas.).

Martiani Capellàe lib. VI. $. 6ol. ' 555

populoriim, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calvdon Diomcdis Tydeique progeneratione notissimum. Dehinc

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus;

in Actolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in

Septem millibus passuum introrsus oppidum Delphos sub monte Parnasso,

clarum oraculis Apollinis ; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus

Boeotiae montem Heliconem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria 6o2

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens; in circujtu habens quingenta

scxaginta tria millia passuum, et per sinus paene tantundem. Angustiae, unde

procedit, Isthmos appellatur. In quinqué millibus passuum diversa maria

utrinque collidunt, ac latera meatus abradunt. In medio hoc intervallo, quod

Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque liltore stadiis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

et oblique] Inepta lectio, quam cerium est ortam

esse ex Aetolique; in codicibus tarnen nihil

snbsidii inveni.

progeneratione] Ita codices Reicbenaueusis et

Darmatattensis j editi prognatione.

Aracynthus] Möns, quem alii, ut Strabo (10,

p. 450 f. 4G0) et Dionysius Pericgeta (431) Actoliae

annumerant; noster Plinium (4, 2) et Solinam

sequitur. Postcris inpriiuis memorabilia fuisse

videtur propter Virgilii Tcrsum (eel. 2, 24):

чЛтрЫоп Dircaeus in Actaeo Aracyntho« ,

qnanquam fuerunt, qui eum propter ilium locum

ad Tbebas vel adeo Atticam rcferrent.

Ozolei] Plinius Ozolae. GnoT. — Codices Reicbenauensis

Azoeli, Darnistattcnsis Azoic i , margo

Norimbergensis libri Azolli; Pausanias (10, 8, 5)

'OÇôXcci. Sed major error nostri est, quod ad Aettlos

retulit, qui Locrenses essent (Plin. 4, 4).

Ocanlhe] Confer doctos interpretes Tbucydidis

(3, 101 ; Т. П, p. 570 Bip.), ubi Wasse noetri

quoque testimonio ntitur, duosque codices mendoso

Teanthe legere narrât

Caleon] Plinius Chalaeon, Ptolemaeus Xa-

XecoÇ) codex Reicbenauensis maie Celeon.

sexaginta tria] Codex Reicbenauensis omittit

tria. Cetcrum ut nostrum intelligas, confer Plinium.

(4, 5): Hinter duo maria, Aegaeum et Ionium, pla

ta ni folio similis, propter angulosos recessus cir

cuito DLXIII AI. pass, colligit, auctore Isidoro 5

eadem per sinus paenc tantundem adjicit«

abradunt] Hand scio an praestet arradunt, quod

alios legisse Grotius in margine no ta vi t. Melius utique

foret meatu subradunt, quod commendat .Salmasius

(ad Solin. p. 141), sed codicum auctoritatem

desidero. , ,

a summa arce] Sic scrips! e códice Reichcnauensl

et quos Salmasius (ad Solin. p. 141) commé

morât; vulgo inepte a Pisa summa arce.

534 Martiani Capellae lib. VI. §. 652.

Istlimo autem Achajae proviuciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocabatur,

propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplurcs sinus,

portus, montes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in-

воЗ cipit, a nostris Graecia dicta. In ea prima Atticc antiquitus Acte vocitata

contingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui nomen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudinc quinqué millibus passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi, inter quos

Callirhoe praedicatur. Piec Athenis cedunt Boeotiae, in quibus Epicrcne,

Arethusa, Hippocreue, Aganippe, Gargaphiej post oppida, montes, populique

quamplures. #

'■ . * . DE THESSALIA.

«i46 Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessalia

utrumaue mare] Ionium, et Âcgacum. Iliac diinus, qui alias in Euboca Athenas statuunt, qua-

»Liinaris Corinthos« Horatio et Ovidio, Graeeis di~ rum cives ci-&r¡vr¡Tai , non a&r¡vatOL dicantur.

■оаХаббос, à(i<pL-&aXa66oç. Seneca: Grot. — De Athenis Atticis abunde Mcursiiis pc-

»Gemino Corinthus littore opponens moras culiari libcllo; sed totus locus corruptas et turba-

Cremata flammis maria commiltet duo.* tus, cujus nt ratio apparcat, ipsa Plinii verba (4,

Grot. — Confer Straboneni (8, p. 379 Casaub.). 7} Ц), undc imperite et mutile excerptus est, apab

ipsius Fsthmos] Lege Isthmou. Grot. — De posui: »In ora autem portus Schocnus. Oppida Siconfusione

nominilla Hclladis, Graeciae, Acbajae, dUSj Crcmmyon, Scironia saxa VI HI. longitudine,

vide Salinasium (ad Solin. p. I4Í). Geranca, Alegara, Elcusin. Fuere et Oenoa, Pro

picie] Ex Plinio (4, H); unde simul apparet balintlms; nunc sunt ab bthmo LV M. pass. Pinihili

esse ct qnam e códice suo Grotius lectionem raeus et Phalcra portus, quinqué M. pass, muro

enotavit Megaritana sui parte ct quae in Reiche- recedentibus Athenis juncti.«

naiicusi exstat partem pro parte. De Actes nomine Epicrene] Plinius (4, 12) Epicrane, dórica

praeter géographes vide Apollodoriim (3, 14, 1), forma; undc corrupta lectio, quam Grotius in niar-

Gcllhnn (14, G), Ensebium (chron. p. 66 et 76 gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

Scalig.), et Epiphanium (сит net. Petavii p. 16). exstarc vult Epigranea, ut Calliopea pro Calliope,

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege supra jam dixi me nescire qua editione usus sit.

Athenae Atticae. Sic Appulejus: »Et secta, licet Ce terum confer Burmannum (in anthol. L*i. II,

Athenis Atticis continúala, tarnen hic inchoata p. ;H I).

est.* Et forte non frustra Atticae additur si iis ere- • Gtirgaphie] Alii Gnrgmphiae. Sic dr¡fiT¡ , -&i¡

Martiani Capellae lib. VI. §. 654. o35

nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta; ibi Hellen,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verticibus

intucntes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinqué urbes sunt memorandae. Thcssaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poetici haustus nomine celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

nonaginta septcm.

DE MACEDONIA:

Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis regibus in- 600

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum natus crcderetur, ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdem peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tarnen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam, Pieriam,

Emathiamque reccpit in nomen. Haec in Thracium limitem terrain urn

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriie, a septcntrionc

Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymou

ßai ' [WKiivt), fivxrjvac. Grot. — Gargaphia val- victor] Lege viciare. GnoT. — Non necesse.

lis II ygi no (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 21). Emathiam] Propriae hoc Macedoniac nomen

Alios Gargane legere G го ti «s in margine notavit. antiquissimum (Gell. 14, С. Justin. 7, 1), reliqua

Graeciis] Confer Aristotelem (metaph. 4, 28 nomina adjectae. Ceterum omnia hace et ipsa с

et meteorol. 1, 14) et Apollodorum (1, 7, S)j sed Solino (9, 1): »Qui Edonü oliin populi, quaeque

nostcr Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit. Mygdonia erat terra, aut Pierium solum, vcl Erna.

nonaginta] Plinius denario parcior. Grot.— Pro thium , nunc omne uniformi vocabulo Macedónica

antcccdcnti quoque octoginta alios nonaginta legere res est, et partit iones, quae specialiter antea scidem

margini adscripsit. jugabantur, Maccdonum nomini contributae factac

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus sunt corpus unnm. Igitur Macedonian praecingit

Magnum procréât, quamlibet Olympias Alexandri Thracius limes« cet. Corrcxi autem vulg. Aemathiam.

mater nobiliorem ei patrem acquircre affectaverit, Paphlagonia] Immo Felagonia, ut et ex Plinio

quum sc coitu draconis consatam affirmaret« cet (4, 10, 17) et ex Solino apparet, quibus adde

Adde Plutarchum (in Alexandro p. 665). Diodornm (T. X, p. 229 Bip.); sed imitare nolui,

53S Martiani Capellae lib. VL §• 655.

pro limite est, ab Haemi montis vértice defluens. In ea Rhodope, quem

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlogra nunc civitas, tunc Gigantum proeliorumquo

immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asseritur

non operta, quod utique praestitit montium cclsitudo.

DE THRACIA.

656 Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Denselatae, Nestusque amnis,

qui Pangaeum ambit. Nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter di

versos barbaros fluens etiam Ciconas perluit; quorum confinio Haemus sex

ne ipsam scriptorem corrigcrem, praescrtim quam quid omnino, stupidos significat; sed vide ne barapud

Plininm quoque corruptam lcctionem in со- bari potius legend um sit, col la to Solini loco, cudicibus

cxstare vidissem. jus et hic vestigia noster pressit (10, 1): »Plön

Rhodope] MS. »in ea contincntis Rhodope. « difficultcr comprchcndcnt, Thracibus barbaria incssc

Grot. coulemtum vilae ex quadam naturalis sapientiac

Orestidem] Urbs haec alio nomine éxarovto- disciplina. Concordant omnes ad intcritum volun-

%eLQÍa dicitur. Vide Stephanum h. v. Grot. — tarium, dum nonnulli eorum putant obenntium

Nihil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cum animas revertí, alii non exstingui, sed beatas ша-

Hermione, unde nomen terra accepisse diecbator ; gis fieri. « De immortalitatis persuasione apud Tliranec

urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv. ees finitimasque gentes vide Hcrodotum (4, 94 et

27, 33. 51, 40). Verum omnia noster ex Solino 5, 4).

Labet, etiam quae eequuntiir de Phlegra, quam Denselatae] Huic populo rnirum quam díflerenpostea

Pallenen dictam esse constat (Heyn, ad tes appellationes , dam alii Denthelilas, quidam

Apollod. 1, 6, 1). Denthelethas , nonnulli Dettsalatas aut Dénsele tas

bardi] Mcminit Bardoram Gloss.: »Bardel, notninant. Ptolemaens regionem óav&r}%r¡Tix,r¡v

lXXvQLoi dovXoi.* Et alibi: «Bardes (1. Bardus) appellaL Pro Nestns MS. Mesius, Ptolemaeus Ле*-

doQVxrrjroç, iZXvçioç ôovAoç.» Aliosne iudicat eus. Grot. — Codex Rcicbcnauensis et margo libri

Lucanus quum ait: Norimbcrgensis corrupte dens eleusque mesius. Scd

• Plurima securi fudistis carmina Bardi?'« nos Solinum sequimur.

DU (ni Tailor) in Galliis. Eosdem innuit bid. Gloss.: perluit] Confer Oudendorpium (ad ¿ppul. I,

»Bardus carminam conditor.» Grot. — Bardi, si p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 606. Ö57

millibus passuurn cacumen extollens vicinia perflatur austrorum. Cujus ítem

terga diversae gentes tenent, inter quas gentes Sarmatae, Scythac. Dein Pontum

Sithonia gens habet, quae gloriam Orphci progenia vatis perfectione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, iinpendit

aut fidibus. Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi 657

Diomedei stabùlati. Circa cum Abdera, cui constructae Diomedis soror suum

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti phjsici ortu potius decoratum.

Eandem Thraciara Polydori sepulcro signatam nee poëtae practereunt. Illic

Promontorium Ceras chryseoii Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undceim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

recesserunt, id est Adriaet Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

stadia Septem ab Europa Asiam dividit. Hie quoque duae civitates, quarum una, 608

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiac. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Haec de suo addidit Martianus; sed apparet enm iu mendosos codices incidiese —

sed vide ne scribcndiim sit astrorum. scripta Pomponii exemplaria, quae inspexi, sic lo-

Sparlio] Solinus Sperchivo; schedac Palatinae cam ilium legendum monstrant: »deinde promon-

Spcryivo; in prima cditione Sparchino, ceterae cditio- torium Serrium, et quo canentem Orphcum secuta

ncs Sperchio. Marianus, qui hiue habet, Spartio; narrantur cllam nemora, Zone.« Sic non una aniscripti

ejus codices quos vidimus, iLi bahent Sperlio madvertenda est hoc loco excrratio Solini; Sper

rt Sperchio. Sed Promontorium hoc nomine in illis chium pro Serrio dixit, deinde Scrrio tribuit ex

locis nullum est. — О un m multa e Pomponio sum- male acceptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

seiit, et hoc etiam ab illo mutuatus est; sed qua fide scripsil. Saj.mas. (ad Solin. p. 159).

videamus. Eadcm certe qua et in alus solitus est. Tijrida] In vctnslis quidem Plinii codicibus

Sic ¡He scribit: »deinde promontorium Serrium, ex Tynda: sed in Ptol. TV>QÍ66a. Ghot. — Equidem

quo canentem Orphca secuta narrantur nemora, et apud Pliuium (4, 11, 18) lego Tirilla.

Zone.« Ita hodie legitur apud Mclam ex emenda- Polydori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

tione Hcrinolai; nam ante Hermolaum legebatur: Hecuba. Cetcrum Strabo (2, p. 121 Gas.) gcogra-

»dcindc promontorium Scriptum« , atque ita bodie pho iucumbere contendit memorare et xà<povç Tcov

scriptum praefcrunt quantum est ubique vcterum èvôÔÇcov ccvÖQCüV, quod quidem consilium nostcr

cxemplariiim ; quiu tarnen reetc ab Ilcrmolao ita et hie sequitur, ct inferius etiam scpulcra Homer!

fucrit emendatum , nemo ausit dubitarc. Serrium ct (§• 660), Mcmnonis (§. 686), Acbillis (§. 663), Han-

Zonen Plinius etiam junctim ct in propinquo ponit nibalis (§. 687 f.) commémorât. Poetas autcm hoc

Quomodo apud Pomponium legcrit Solinus ncscio, loco intclligc ununi Yirgilium (Acn. 3, 22 seqii.).

538 Martiani Capellae lib. VI. $. 608.

in quo terminatur Europae sinus tcrtius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hccubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tenedos, a

qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujus dexterior Antandros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitud inc divulgatur, ab

eaque Aegacum pebgus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

cffigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulyxis 11a vim versam fabulosa

Üo9 confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumquo

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta primo, mox Curetis nuncupata; deindc

propter coeli temperiem Macarouesos est appcllata. Hace in longitudinem

Aegeum] Lege Sigeum ex Solino, qnem liic Ycritis quam insula meruit cognorainari — id quoquoquc

miserc nostcr mutilavit: nDcinde contraria niam visentibus procul caprae simile creditur, quam

inter se promontoria, Mastusia Clicrsoncsi, ubi fi- Graeci ai'ya nuncupant, Acgacus sinus dictus est.«

nitiir Europae sinus tcrtius, Sigeum Asiae, in quo Clarior utique Plinius (4, 11, 18): »Aegaeo mari

tumulus est Cynossema dictus, Hecubac sepulcrum«; nomen dedit scopulns inter Tcnum ct Chium те»

ubi videatur Salmasius (p. 167). Pro Cynossema rius quam insula, Aex nomine a specie caprae

codices iMonacenses (A. C) ct Reicbcnanensis itidem quae ita Graccis appellatur, repente с medio mari

corrupte pracbent Cimasema, libri Norimbcrgcnsis exsiliens.« De re adde Straboncm (13, p. Gl ;> Cas.),

margo Cgsena. exiguitas] Forte »exigui tasque insularum.« Cy-

Tenedos] Lege Teños. Confer cum Plinio aliis- ciadas innuit. GnoT. — Munckerus emcndanduin cenqnc.

Grot. — Male libri Plinii »intcr Tcnum et set (ad Hygin. fab. 43, p. 92) »exiguissima.« Ope-

( '.Iiiuin « legunt. Tenedum veram esse lectioncm rosiorem emendationem Salmasii in nota praccedciiti

Solinus docet, ct Martianus, qui in bac parte, legcris. Nonne autcm uostcr pro adjective saepequa

Solinum expressit, vulgo incmendatissimus <¡r- numero Substantiv! appositionc utitiir? Qiiaproptcr

cumfertur, et sic ut mendis libcretur legendus est: nihil corrigendum esse arbitratus sum.

■ in confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium anliquitas] Ita codices IMonacenses (A C),

diffusior sinus interjacet, cujus a dcxtcra versus Darmstattensis , et Grotianns; perperam in cditis

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a auctoritas. Solinus (ll)nequchoc ñeque illod, sed

navigantibus caprae similitudinc divulgatur, ab caque tantum crediderunt scripsit. Promontorium ipsnm

Aegeum pelagns appellatur.. Salmas, (ad Solln, p. Strabo (7, p. 324), Plinius (4, 12, 19), Ptolc-

168). Martiani error, quo Antandmm ipsnm insu- maeus, alii Phalacrtnn potius appellant; nostcr hie

lam sibi finxit, ex ambiguitate Solini explicandus quoquc Solinum scquitur.

est, cujus verba hace sunt (c. 11): .Inter Tcncdum Macaronesus] Ita et Isidorns, et alii omnes:

et Chium, qua Acgacus sinus panditur, ab dcxtcra in Plinii tamen codicibus mutile Macaron legitur.

Anfand,-*» navigantibus saxnm est — hoc cnim Grot.— Confer omnino Mcursium (in Creta с. 2).

Martiani Capellae lib. VI. $. 6o9. 559

tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta millia non cxcedit;

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patct, montibus Idaeo et

Dictjnnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae contineuti módico atque ita

exiguo mari intcrfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellcspontum Caphareo decoratur.

Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum contrahjtur,

longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quin

quaginta millibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinqué

millibus explicata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

marinoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum 660

notiores Dolos et Antandros: quae nomina a circulata ordinatione sortitae;

octoginta octo] Monade largior Plinius. Grot. (2, 7; p. 43 f. Voss.) tanquam opulentissimas con-

Dictynnaeo] Forte Dicte. Mcminit Ptolcmacus jnngit.

et poëtae. Grot. — Ad lihrum Norinibergcnscni ad- • tnarmoreis fluctibus] M S. marmore. Lege » marscriptum

legi J)ictinmeo; sed male. Nomen eniin mori fluctibus.« Grot. — Lege: »et Carystos mar-

Dianac apud Cretenses Dictynna erat, qiiaproptcr more fluctibus concolore» , quae marmor habet viomnino

Diclynnaeo legend um, nt apud Solinum ride ct fluctibus concolor. Statius dc Carystio

qiioquc (ii, 6). marmore:

Gerasto 1 Lege Geraesto. Mela. Grot. — Ге- » et concolor alto

дабтос qnidem Etyinologus et Libanais oration. Vena mari.»

p. 245. Neuter satis emendate. Scbol. et Geograph!, Salma s. (ad Solin. p. 177) — Magis etiam ad vul-

Suidas, Aristides I, 59, Homerus, Herodotus, gatain accedit Bartbii (advers. p. 1498) conjectura:

Plutarchus С a mili. 158, alii, ГерасбТОУ scribnnt. » marinera eis fluctibus concolora«; quapropter in

Procopins B. G. IV, 629 cv Гедебтсо comipte- re incerta servare vnlgatain quamvis corruptam sa-

Martianus »Gerasto et Caphareo.« At Solinus, quem tins duxi. De Carystio marmore plura dabit Celibi

exscribit, Geraesto post Mclam ct Plininm ex- larins (T. I, p. 1255); marc autem marmoris noliibct.

In Martiano non variant 1res MSS. ncquc mine significar! sacpius monui (§. 92. 584. 908).

in Solino Pctrcnsis. Wasse (ad Thucyd. 5, 5). circulata] Mela (2, 7; p. 44 Voss.): »quia in ortotius

Boeotiae] Euboeae vult, scd ¡mperitc Pli- bem jaccnt, Cyclades dictae sunt.« Eandem nommi.s

niuni exscripsit, qui sic (4, 12, 21): »sed in rationem profcrt Dionysius (perieg. Б26). Addc Stralongitudinem

universae Boeotiae ab Attica Thessa- bonem (10, p. 474. 48S. 488) ct Ammianum (22,

liam usque praetenta in CL millia passum.« 7; p. 228 Lindenbrog.). Celcrum plurima nostcr,

Calcida] Lege Chalcida pro Chaléis. Vide in- dum Plininm (4, 12, 25 et 24) festinanter cxfra.

Grot. — Caryston ct Chalcida Mela quoquc scripsit, iinperitissime tnrbavit. Prinium, quod An-

68*

540 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

item Strophades, quam m Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quamplures

per septuaginta longitudincm et per duceuta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracen quaedam loca vasta, nunc Barbárica.

DE QUARTO SINU EUROPAE.

661 Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellesponlum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec angustiora quadam interrivationc per octoginta sex millia

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur;

sed maris illa diífusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros appellantur,

quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto lougitudo ducentis triginta novem

662 millibus invenitur. Dcinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

inillibus ct quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia elicit Europae

tandron inter ínsulas retulít pro Andró; (binde Grotius censnit. Cctcrum de Homert sepulcro in

qnod Strophades dixit, quae Sporades appcllaban- Io insula vide Nit&schinm (nielctcm. de bist. Hotur,

qunm Strophades louge diversis in partibus meri p. 127).

sitae eint (Apollodor. 1 , 9, 21. S trabo 8, p. 3ü9. loca vasta] Post nunc codices Monaccnscs (A.

Virgil. Aen. 3, 210); porro quod Naxon, qnae C) ct Darmstattensis insérant quae, qnod tarnen

inter Cyeladcs est, ad Sporadcs rctnlit; postremo si quem sensum babeat, pro que accipieudnm crit.

omnium artrocissimum , qnod Homeri scpiilcmui ex quartus] Hace quoque partim ex Plinio (4,

Io insula in Naxnm transtulit. Scilicet apud Pli- 12, 24) partim ex Solino (12) conscribillata sunt,

nium Icgcrat: »los a Naxo viginti quatuor millia quorum interpretes de singulis conféras,

passu um Homeri sepulcro veneranda», unde simal vicies semel] Decst centenis, ut ex Plinio apapparet,

unde fonnam nominis inauditam Naxo ba- paret; sed hujus quoque codices antiqui nonnulli

quam tarnen injuria mutandam in Naxos hoc vocabiüo carent.

Martiani Capellae Hb. VI. $. 662. Sil

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem raillia passusque quingcntos.

Hister fluvius ortus in Germania de cacumine montis ad novem sexaginta

amnes assumens ctiain Danubius vocitatur. Dehinc litus Scjthicum con- 665

fertum multiplici diversitate Barbárica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decios centum millium passuum est, in latitudine millibus quadringentis

usque ad Armeniae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cuneta nomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascilur, et

Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et ft

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaci montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos 661

mundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aeris dementia, semestri die, fine etiam habitationis humanae praedicanda.

Verum Sarmatiae, Scytliiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decern. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindica vit.

ad novem] Proenl dubio legendum Abnohae ex bac insula, quae et Leuce et cursus Achillis sive

cmcndatioiic Salmasii (ad Soliu. p. 186), sed codi- Stadium appellabatur, dissertationem.

cum auetoritatem require. De Abnoba et Tacitus Neurae] Ali! Neutri, lege Neuri. In Plinü

(German. 1) »Danubtus molli et dementer edito mon- tarnen codieibus Neurae invenio.« Grot. — Rctinui

tis Abnobac jugo effusns« cet. Sexaginta fluviorum antiquarum editionum lectionem; nam apud Gronunierum

Ammianus (22, 8 ; p.254 Lind.) confirmât, tium baud scio an errore Neutrae erat. Quanquam

Achillis insulam] 'A%iXfeiav vocant. Pomp, non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 510)

L. 2. Propter autcin bic est juxta. GnoT. — Confer üdem sunt NeVQoL, Neuri. Mela (2, 1, 90 $ p. 28

Pausaniam (3, 19, H)> Pünium (4, 12, 2G), Voss.): »IVcuris statum singulis tempus est, quo,

Aminianum (22, 8; p. 535. 541 Gron.), Diony- si vclint, in lupos, iternmque in eos qui fuere

sium (perieg. 545), Eiiripidcm ( Andróin. 1260$ mutentur«; ubi vide Vossium (p. 115).

Ipb. Tâur. 456), Maximum Tyrium (15, 7; T. I, septingenta decern] Plinius DCCXVII. Grotius

p. 281 Rcisk.), Philostratum (heroic, p. 745), quos- margini adscripsit: »al. additur octo , al. octoginta.«

que laudat Bachmannus (ad Lycopbr. 188, p. 55), Nos cum Plinio dicimus: »ego incertam in bac teriopiiinîs

aulem recentem doctissimi Koclilcri de rarum parte mensoram arbitror.«

542 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

665r Si autem laevorsum post Riphaeos montes redeas per Oceani septentrionalis

tractus, te denuo per Germaniac, Galliarumque, et Iberos populos in

Gaditatium ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilcm

Hypcrborcis vitam degunt, cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra bos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanum.

(ifífi Post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremara extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet inter septentrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinqué millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orchades

Oceani septentrionalis] Plinius (4, 15, 27): hausit, sed crumpere e Scytliico, laudatqnc Diony-

■ Excttndum dcinde est, ut extent Europae dican- slum (pcricg. 47):

tur trausgrcssisque Riphaeos montes littus Occaui «Asvveçoç аш' oXiyoç [Ûv àrÙQ rtQO<p£-

scptcntrionalis in laeva, donec perveniatur Gadce, • дебтатод àXXoiV ,

legendnm.« 'Обт-1 àrtoxiâvâ[xevoç nçovirjç àXoç elç ßo-

Ariphaei] Solinus (17): altera in Asia gens çéao

ad initium orientis aestivi, ubi deficiunt Riphaeo- Ka6rtir\ aîrtvpée&çov ánojíQoir¡6f&aÁá66r¡.*

rum moiitium joga, Hyperboreis similes; dicunt Confer in Universum Strabonem (11, p. 508 sequ.)

Arimplmeos. Sacri haben tur, attrectarique cos etiam de ca opiuionc, quae Caspium marc cum septena

ferocissimis nationibus nefas habetur.« Reiche- trionali Océano conjiingit, licet Macrobio teste (ad

naucnsis qiioquc codex Arimphaei , vulgatam tarnen somnium Scip. 2, 9) cssent eliain nonnulli, qui

servare malui, quia baud scio au ab ipsis Riphaeis ei de Océano ingrcssuin negarent.

montions addito a privativo nomen traxerint. Britannia J Hace ct sequentia vcl ex Pliaio

ortus aestivi] Sic scrips! ex emendatione Sal- (4, 1G, 30) vcl Solino (22) hausta, quibuscum

masii (ad Solio, p. 209), qnum in vulgatis cor- confer Dionys! uni (perieg. 56ä sequ.) et Taciturn

rapte legeretur ortum est ibi, qnod frustra resti- (Agrícola 10).

títere studuit Grotius corrigendo ubi. Et ortus qui- ш ultimo ejus] Codices Reiclienauensis ct Darmdem

in codicibus exstare Sulinasius tcstatur, reliqua stattensis in vicinio; male.

mutatio orthographiae tantum est. Ceterum recte Orchades] Solinus tres tant um Orchades ponit

monet Salmasius Caspium mare non irrnmpcre Sty- contra omnium scriptornm senten tinta , qui licet

thicum oceanum, quod ex Solino noster quorpie inter sc discrepent, conscntiunt tarnen in

Martiani Capellae lib. VI. J. 666. o45

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus dies, brumalique

nox perennis exigftur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum

est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi occani Atlantic!

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae civitas triginta

tribus millibus a Tingi oppido disparatúr, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

i i • ■

DE AFRICA.

Africa vero ас Libya dicta ab Afro Libe, Hcrculis filio. In confinio 667

est Elissos colonia, in qua regia Antaei luctamenque cum Hercule celebratur,

et Hesperidum horti; illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem

longc majori. PKnÎM et Martianus quadraginta; Antaeus] Hune et Mela (i, 5) conditorcm tra-

Ptolemacus jtegi TQiáxovrct, Isidoras viginti tres, dit. Paulo aliter rem narrât Plutarcbus (in Sertorio

quarum duodccim descrtac sunt, tredecim coluntur. p. 573).

Salmas, (ad Solin. p. 249) — Pro Orchadcs codex Libya] Quant incerta omnia sint de Lnjiis no-

Darmstattensis exbibet Orcades, quae usitatior scri- minis origine, dissensus prodit scriptorum (Apolptura

est (Tacit. Agrie. 10. Eutrop. 7, S); sed lodor. 2, 1, 4. Solin. 24. Hygin. fab. ICO). Le-

Solini excmplum desercre noluL Cetcrum de illis etionem tarnen apud nostrum corruptam esse Soinsulis

pcciiliarem librum scrips! t Tbormodus Thof- lint comparatio oetendit: » quidam tarnen Libyern «

faens (Hauniac 1697 fol.), quem consulas. Libye Epaphi filia, Africain autem ab Afro Libyis

confinis est] Nimírom Britannia, quam Tacitus Hcrculis filio potius dictant reeeperunt.« De Africas

quoquc (Agr. 10) in occidcutem Hispaniac obtendt nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (1834

narrât, qua de opinione sane perversa confer Man- Mars; T. XIII, I4o. 75, p. 194 sequ.).

nertum (T. II, p. 9). Elissos] Plinio Lixos, Solino Lix; de reliquia

Velonensis] Aliis Belon appcllatur, ut et Pli- cum nostro convcniiint, ñeque probanda est lectio

nio (5, 1) ct Solino (24), cujus hace verba sunt: regio pro regia, quam Grotius margiui adecripsit.

»De Ilispania est excursus in Libyern; nam Betone Hesperidum horti] De situ eorum dubios nos

progresses, quod Baeticae oppidum est, ultra in- reliqucrunt scriptorcs (Hcsiod. tbeog. 215. Diodor.

terjaecns fretnm trium et triginta millium passuum 4, 2G. Apollodor. 2, 5, 11. Strabo 2, p. 123.

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus 3, p. 150. 4, p. 185. 7, p. 299. 17, p. 836 el

primus auctor Antaeus fuit.» Ceteriim Plinius tri- 838 Casaub. Plin. 5, 1 ab in. ct 6, 31, 26.

ginta tantuin milliuiu trajectum statuit. Lucrct. 5, 55. Virg. Aen. 4, 484. Claudian. laud.

544 Martiani Capel] ae lib. VI. §. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longo mons Atlas de gremio cacumen proferens

arenarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli

evectus ultra nubium potestatem, qui ab occasus £arte littora prospectât

Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africa m

spectat, opimus omnisj arbores praeterca gignit cupresso similes, odore graves,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fistula, cymbalis'/ tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisquc

668 bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus fcris Lybicis occupati; nec plurimum distant septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appellati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam , cujus longitudo centum septuaginta millium

est. Item Siga oppidum e regione Malacam urbem Ilispaniae contemplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium

Stil. 1, 252. Mela 5, 10, 4 ct 15; p. 64. 6». ôtjç, ív de ravrr¡ vr¡6oq triga' siç rjv artoßäv-

A'oss. Salmas, ad Solin. p. 372 scqn. Spaubem. ad re ç гщёдад fisv ovôèv cupscoQcofiEv orí pLr¡ vXr¡v,

(Ralliai, pi 669. Musgrav. ad Euripid. Ilippol. 742 wxrôç ôè rfvgà те ЛоЛЯа YMvbfieva xai tpcoct

Valkenaer. ad cund.). vr)v av/Lóv r¡y.ovo¡iev , xVfißaZcov re xcù rvti-

Adirim\ Lege Dirim. Idem ex Sol in o monuit itàvcùv rtâtayov, ка\ y,gav>yr¡v fivg'ucv х.Т.Л.

Mcursiue. Grot. — Sed Soliui librí omites Addi- Provins ad Hannonem accedit Aida (5, 9; p. 65

rhn vel Adderim, Error est ipsius Solinï, qui Ad- Voss.); noster Plinium (5, 1) ct Solinum (24)

dirim unica voce in Plinio legit 'pro ad Dirim in potius sequitur.

bis verbis: »mox amnem quem vocant Fut, et ab Aetjipanisque] De bis fuse cgit Vossiiis (ad

со ad Dyrim — boc enim no men Atlanti esse corn m Mclam p. 46). Choros coram describit Lucretius

lingua convenit — duccnta millia passuum.« In excra- (4, 584 scqu.). Vide ct nostrum infra (§.674).

plaribus Plinii manuscriptis etiam bodicque inveni- septem montes] Septem fratrum moiiunicuta aptur

cxaratum Abdirim aut Addirim. Straboni Ao- pcllat Strabo (17, p. 827). IVoster Solinum scqui-

Qi ;•. Salmas, (ad Solin. p. 505). — Atlantis ipsins tur (с. 25).

dcscr'qitionem vide aped Maximum Tyrium (8, 7; oppidum] Ycrbum est, quod pcrperam additur

p. 141 Rcisk.). in editis, non agnoscunt codices Monacenses (A.

nocte et ignibus] Hace ex Hannonis pcriplo ad C), Reicbcnauensis , ct Darmstattcnsis.

Atlantcm translata esse videnlur , licet illic de Ae- Carcenna] Plinius Cartenna, sed variant! quotbiopiae

potius ora serino sit: èv дк TOVTtó vrjôoç que lectionc Carcenna. Nostro Grotius ad niargincm

4» ptyakri, xai èv rfj vrjôcp Xi[ivr¡ &aXa66cíh adscripsit »al. Carnenna*, similesquc leclioncs УУез

Martiani Capellae Hb. VI. §. 668.

aeque coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldac etiam, ceteraeque civitates,

atquo Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flumen vero Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

DE DUABUS MAURITANIA. #

Utriusque Mauritaniae longitudo decies quadraginta trium millium, la

titude quadringentorum sexaginta Septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius Sicca, atque Bulla regia ; in ora vero littoris Hippo regius,

selingius (ad Itin. Ant p. 14) in MSS. invenit Carnennae

vel Сптенпеа, sed quod Cartennae inde

rcfingit, temeré factum arbitrar.

Icosium] Sic rcclc jam Grotius ecripscrat addicuntque

codices noetri Monacenses (A. C) ct Darmstattensis;

anteriores Iocosium.

coloniam] Forte colonia. Grot. — Pariter et

supra provincia Tingitana legere malim quam ac

cusât! vo casa provinciam Timjitanam sed codices

aihil variant.

Ruscurius] Rnsucurium Plinio, Ptolcmaeo Pov-

6coy,¿nai. Grot.

Tubusuptu] Decst hace ci vi tas Marli ano, sed

contra MSS. fidem; sic cnim ¡111: «ceteraeque civitates

atque Igilgitubusuptu* etc. Dcderat Capella

Igilgeli, Tubusuptu. Wesseling, (ad Itiner. Ant.

р. за).

Rusants] Lege Rusants. 'PovÔaÇovç Ptol.

Grot, — Ita et Pljnius (ü, 2); în Itinerario An

tonini (p. 17 Wesseling.) est Rusazis; sed in vi lis

nolo.

viginti] Sic etiam Plinii editio prin

ceps; nunc ducenta tantum legunt.

decies quadraginta trium] Plinius octingenta

triginta novem, quo facit id quod alias legitur decies

triginla octo. Scriptum fuit d. tree. trig. Villi.

D valet quingenta : hoc ill â fungi decies interprétât!

sunt, quod non semel accidit. Grot. — Scd in Наг-

duiniana Plinii editionc legitur: «decies triginta по

лет millia.« Alios legere decies triginta octo Gro

tius margin! adscripsiL

Numidia] liege ct supple: »ab Ampsaga Nu

midia est Masinissac nomine celebrata. Numidae

Nomades dicti« cet. Confer cum Plinio lib. V. c. 5«

Grot. — Ita legendura. Addit heic Solinus Numidiae

Íncolas »quamdiu errarunt pabulationibus vagabundis

Nomadas fuisse dictos«; ut ineptus est, videtur

sentiré Nomadas dictos, quum pabula vage

passimque sequerentur, postea Numidas, quasi Nu.

midac et Nomades diversa sint nomina. — Indiictus

Plinii his verbis: » Numidae vero Nomades, a permutandis

pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plaustris

circumferentes.« Graecum est Nôfxadsç, La

tinum ex eo partim dctortum Numidae, ut JàrtodeQ

Japides; sic âgôfiaôeç , cameli, dromidae et dromedae

dicti. Salmas, (ad Solin. p. 309). — Invitis

codicibus nihil matare ansus sum.

Bulla regia] Ptolemacus ßovXXccQia. Lege

ßov/.kaQTjyia. Grot. —- Vide Mannertum (T. X,

P. 2, p. 514).

$4<j Martiani Capellae lib. VI. §. 669.

ac Tabraca. Interius Zeugitana regio, quae proprie vocatur Africa, habet

Ьаес tria promontoria, Apollinis adversum Sardioiam, Mercurii respectans

Siciliam j quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippene Diarrhyto.

Deindc Promontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, indita pridem armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Curubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex Plîaîo. GnoT. —

Vulgo enim Tabrachia. Sed Plinius habet Tabraca

adstipulanturque codices Darmstattensîs et Monacensis

(C), praetereaque quos Wesselingius (ad

It in. Ant p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. la Itinerario est Tliabraca.

quae proprie] Plinîus (3, 4, 3): »Zeug! tana

regio, et quae proprie voectur Africa est.« Mela

(1, 4): «Próxima IVilo provincia quam Cyrcnas vo

tant, deínde cui totius regionis vocabulo cognomen

înditum est ¿áfrica; cetera IVumidae ас Mauri te

stent et alio loco (1, 7): * Africa propria a Mc-

Icagrino promontorio ad aras Pliil aenorum. « Addc

SaJmasium (ad Sol in. p. 318).

tria promontoria] Eorum primum incertain

a Hbrariorum incuria excedí t, Candidum; ñe

que enim snbetituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grotii scntcntia esse videtur, apparet ex Plinio,

quem Martianus sequitur: »Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardiniac, Mer

curii adversum Siciliae, in altum procurrentia duos

efficiunt sinus, Hipponensem proximum ab oppido

quod Ilipponcm dirutnm vocant, Diarrbytum a GraeeU

dictum propter aquarum irrigua, cui finitimum

TLeudalie immune oppidum longius a 11 tore; dein

Promontorium Apollinis, et in altero sinn Utica«;

unde simal verisimile Gt с ti am ante »ab Hippone«

excidisse Hipponensem. lu codicibus nihil subsidii.

Bagrada] Sic scripsi e lectionc a Grotio in

margine notata pro Bragada, quod in edilis erat,

siqiiidcm illud nomen apud reliqnos oui.-ics exstat

(Strab. 17, p. 832 Gasaub. Polyb. 1, 74. Ptolem.

4, 6 et 6, 4. Ammian. Marcell. 23).

felicitate] Pariter infra (§. 990) beatam apellat,

ut Appulejus (florid. 4, 20; p. 98 Oudend.) »provinciae

magistram venerabilem, Africac Musam coclestem,

Camoeuam togatorum«, Solinus autcm (27,

11) italterum post urbem Romam t errarn m decus«,

ñeque Ausonius (de claris urb. 2) cum Constantînopoli

cam comparare recusal. Mela (1, 7): »nunc

populi Romani colonia, olim imperii ejus pertinax

aemula; jam quidem iterum opulenta, ctiaui nun«

tarnen priorum excidio reruni quam ope pracsentinm

clarior.« Felicis cognomen in numis etiam gcrit

(Bandur. num. II, 158. G29. Occus. ct Mediob.

p. 360. Seguin, num. 43. 146. Spanhem. num. I,

p. 336 f. II, p. 443. Confer, et Cuper. de elephant,

in Salengrii thee, novo III, p. 166).

Messua] Ptolcmaeus vLöova. Ghot. — Pliniua

Misua, quam ipsam Icctioncni Grotius quoquc in

margine cnotavit, sed viilgatam tuentur codices

Darmstattensîs et Monacensis prior, neque répug

nât alter, qui corruptc habet Carpime

Martiani Capellae lib. VI. §. 670. 547

DE SECUNDO SINU AFRICAE.

Mox alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670

quae regio duccntis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen

tesimo messis incremento focneratur. Hie oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtiin

minorem, ad quam Numidac, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quiugenta octoginta, latitudo ducenta.

DE TERTIO SINU.

Tcrtius sinus dividitur in geminos duarum Sjrtium reccssus, vadoso 671

ас reciproco mari; sed minor Syrtis a Carlhagine abest trecentis millibus; ad

majorem vero per deserta pcrgitur, quae serpentibus divcrsis ac feris habitantur.

Post hace Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu ci vitas

dist tmtio] Lego et distinguo: »Mox alia di

stinctio: Libit Phoeniees vocantur« ex Plin. Grot.

— Vulgo cnSm: »mox alia distinetio IAbyae. Phoe

niees vocantur«; sed Plinius (3, 3, 3): »mox Afri

cae ipsius alia distinctio. Libyphoenices vocantur

qui Byzacium incolunt. Ita appellatur regio CCL

mill. pass, per circuitum, fertililatis cximiae, cum

centesima frage agricolis foeniis reddente terra«,

undc et Byzacium restituí, códice Monacensi (С)

adstipulante. Confer Salmasium (ad Solin. p. 320 f.),

Casauhonnm (ad Strabon. p. 36), Barthium (in advcrs.

j). 223), et Dralicnborcbium (ad Silium p. 461).

Puppup] In reliquis Putput habetur. Infra vici

eognominc ab An tonino con sc tur, at Mart ¡ano inter

oppida rcccnsctur; — quae nomina cum reliquis

quum ex Plinii descriptione decerpta sint, ipse

Puppup adjecit. Sihita (ad Ilincr. Ant. p. 32 Wess.)

— Adde Mannertum (T. X, P. 2, p. 247).

sidrumelus] Plinius Adinmentum; Ptolemaeus

àôoVfiÎTOç. Grot. — Sallustius (Jug. 19) »Hadrumetun*

et Leptim* jiing'it.

Thenae] Пшеае, ¡ta ct alii. Ptolemaeus -dealvai

Valval. GnoT. — Monaccnsis unne (A) Tenaea,

aller (G) Tenea, sed nos Plininm ecquimur.

Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeus lib. 4 бес

ßixÖQa. Grot. — Plura dabit Surila (ad Itinerar.

Ant. p. 61 Wessel.).

Garamantes] Yidc Lucianum (in Dipsad. T. 8,

p. 139 Bip.), et quos Elmcnliorstius (in Arnob.

p. 173) landat Straboncra, Plinium, Melam, Solinum,

nostrumque paulo inferius (§. 674).

Psylli] Monaccnses (A. C) Spylli, edit! Psyllii;

eed absque dubio Psylli intelligent!! (Salmas, ad

Solin. p. 186), de qnibue Elmenhorstius (ad Arnob.

p. 80) multos excitât scriptores« qnibue addc Pli

nium (7, 2, 2), Aelianum (hist. animaL 16, 27

et 28). ct Gcllium (16, 11).

C9 *

M8 Martiani Capellae lib. VI. §. 671.

Oeensis, et Leptis magna. lude Syrtis major, cireuitus -sexcentorura viginti

672 quinqué millium. Tunc Cyrcnaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

oráculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringentis millibus passuum. Urbes

maximac ibi quinqué, Berenice, Arsinoe, Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer, abest a Lepti trecentis scptuaginta quinqué

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deinceps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; deinde

Mareotis, Maretonium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in scxaginta

duobus millibus, inde Alexandrian! ducenta millia. Totius autem Africac

a mari Atlántico longitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab Océano ad Cartbagincm magnam undecics milliesj ab ea ad Canopum Kili

proximum ostium sexdecies millics octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (5, 5, 4), cui ad stipula

tor codex Reicbcnaucusis; vulgo Oeensis.

Cgrenaica] Ex IM ¡ ni о (S, Б, «>): »Cyrcnaica

eadem Pentapolitana regio illustratur Hammonis oraculo

« cet., unde vide ne est apiid nostrum tollendum

vcl in et mutandum sit. De Ammonis oráculo

plura S trabo (1, p. 49. SG; 17, p. 813. 858

Casaub.).

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Pcrsida pro

Persia, Clialcida pro Clialcis, vide infra Triton¡

da. Grot. — Atque supra (§-31 et 330).

Maretonium] An Parctlionium? Grot. — Turbatum

esse aliijuid certum est, Maretonium enim op

pidum non exstat; Martiani tarnen ¡psíus magis

quam librariorum culpa esse videtur. Mareae et

Apidis in confinio Libyae mentionem fecit ctiam

Herodotus (2, 18).

sexaginta duobus] In quibusdam codieibus PlinianU

duodeeim. Diota quinquagenarii addita demtave

dUg'idium Tacit. Grot. — Plinius (S, 6, 6):

«Mensura a Catabathmo ad Paraetonium octoginta

sex millia passuum. In со tractu Apis interest ,

nobilis religionc Aegypti locus. Ab со Paraeto

nium sexaginta duo millia passuum«, unde Parae

tonium scripsi pro Parelhonium , quod librariis ortbograpbiae

nesciis debctur; Strabo (17, p. 798),

UaçcaxuiVLOV vel rectius Ilaçairôviov (vide Dorvillium

ad Cliariton. p. 52G). •

Alexandriam ducenta] Plinius centum. Legcndum

autem Lie Alexandriam pro Alexandrina.

Grot. — Alexandrina enim Grotius edidit, ante

riores Alexandria, omissa videlicet lineóla in ex

trema litera, quae in significare!. Ccterum apud

Pliuinm dudum ducenta legitur.

tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

LXXXV mill. pass. Grot. — Corrupta lectio du

dum apud Plinium (3, в, С) correcta est, cujus

baec omnia ita jam lcgiintur: «Agrippa totius Afri

cac a mari Atlántico cum iiifcriori Aegypto tricies

centena et quadraginta mill. pass, longitudincm ;

Polybitis et Eratosthenes diligentissimi existimati ab

Océano ad Cartbagincm magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. §. 673. 54»

DE INTERIORI AFRICA. . '

Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis babet 675

Lcucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendac; ad orientcm versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habcnt, et Soli imprccantur, quod eos cum messibus semper amburat. Hi

nunquam somniare videntur. Troglodytae in specubus manent, vescunturquc 674

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo fcminis

sine matrimonio sociantur. Augilae inferos colunt. Gamphasanles nudi et

imbelles extcrnis nunquam misccntur. Blemmyae sine capite sunt, atque os

mill, pasa., ab ca Canopîcuni Pfili proximum ostium enim invctcrato mendo habcnt "Ат/.avTtq, onde

quindccies centena et viginli octo M. pass, fccerunt.« Melae et PJinii error explicatur, qui in unam genlade

qui volet nostrum emendet; codices nihil va- tem conférant, quae dc duabiis Herodotus narra

rían t, nisi quod Darmstattensis tricics male omittit. vit (adde Saalinm ad Rliiani Benaei quae supcr-

Canopum] Quinctilianus (1, S, i>4$ pag. 93 sunt, Bonnac 1831, p. 50). Cetcrum cadem sine

Spald.): »Cicero Canopitarum exercittim dicit, ipsi gentis nomine narrât Strabo (17, p. 822): ro)V dk

Canobon vocant.« Sed cons(an(em codicum scriptu- jtQog tij óiax£xavi¿¿vr) rivsç xai à&eot vofiíram

et hic et postea retinui. Çovrca' oï ye xai ràv ijÀiov èx^cÙQitv, xcti

Lcucaethiopas] Ita Reichcnaucnsis codex. In xaxcoç i.èyeiv êjteiôàv rtQOçiôcoÔiv àvi6%ovTtt}

editis maie Lencas ¿ielhiopcs. Ptolcmacus ctiam côç xaiovra xai rtoXEfiovvra avrolç- sicut et

AsVXCU&iortEÇ, PHnius (ö, 8, 8) Leucaethiopes ; Silius (2, 60) Cyrencnsee »iniauo Sole calentes*

Pomponius Mela (1, 4$ p. G Voss.) Leucoaethiopes. appellavit.

monstrtiosae] Quae boc capitc monslra narran- Gamphasanles] Restitui anteriorem editionuni

tur, pariter et Pünius (Ii, 8, 8) et Mela (1, 8) lectionem, qnacum et Mela, Plinius, Solinus

tradunt, ut Solinum (31) taccam, qui aeqne atque veniunt; apud alios liaec gens omnino non

noster Plinium tantum exscripsit; sed Plinius ipse nicinoratur. Grotius edidit Camphasanles ,

sua e Mela habere vide tur, cujus auctores ignora- apposuit Composantes , quod et codices Monacenses

mus; apud Herodotum enim (i, 108 seqn.) minima (A. C) habcnt, Reiclienaucnsis Capasantes.

tantum corum pars legitur. Blemmyae] Sic scrips! ex Mela et Plinio pro

Soli imprecantur] Hace nt cetera de Allantibus Blemiae, quod orthograpliiae tantum mendum erat,

ex Herodoti fontibus deiivata sunt (4, 184), ubi Graccc enim BÀéfXfXVeç sive BkeflvaL, quod hand

qnod nunc legitur 'Лтадагтед, ex Salinasii démuni scio an ex verbis ß/.EJirco et (iVUt derivandum sit.

conjectura (ad Solin. p. 291) invectum est} codices Dionysius (perieg. 220):

850 Martiani Capcllae lib. VI. §. 674.

ct oculos in pectore gerunt. Satyri hominura nihil habent nisi faciera. Acgipanes

quales pinguntur exsistunr. Himantopodes debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comités Herculis fuere; post hos finis est Africae.

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

675 Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab ostio Canopi

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum, ab oro

autem Ponti ad os Maeotis sexdecies centena septuaginta quinqué millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donee a tcrgo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra lacvaque divisus amplcctitur,

ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare. Nam ab ambitu circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram crcdi'ur detinere; sed a principio íissurao

ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Aothiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

»Twr JtâçoQ ai&a?J(ov BZe[iVü)v ávé%ov6i »Adhaerct Asia, quam pa tere a Canopico ostîo ad

xoûcovat. Ponti ostium Timotheus vicies sexies centena et

Quae fabuloso noster tradit, mittimus; mirabilem triginta novcm millia passuum tradidit, ab ore :

tn-nen eorum visum fuisse Flavius quoque Vopiscas Ponti ad os Maeotis Eratosthenes sedecies centena

(in Probo 17, p. 638 Obr.) testatur, qui Probuiu ct quadraginta quinqué millia passuum », numerorum

imperatorem eos subegissc captivosque Roraam trans- tautum aliipia divcrsitatc, quae a codicum auctoriroieeos

stupenti populo ostendisse narrât. Confer et täte pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

Zosimum (I, 71). quadraginta tria Grotiiis margin! adscripsit triginta

Pharusi] Mela Pharusii. Grot. — Codex Darm- octo apud alios legi. Ccterum Aegyptus utrum Asiae

stattensis male Fransi. Ccterum conferendus Sal- an Africae esset, jam llcrodoti (4, 39. 41)

lustiiis (Jngurth. 18): >Sed postquam in Ilispania guuiii judicium est; qnibus qunm plcriquc Niluin

Hercules, eicut Afri putant, interiit, exercitus ejus confin'um datent (vide ad §. 636), prouti Canopicompositue

ex variis gentibus ainisso duce brevi cum vcl Pclusioticum ejus ostium spectarctnr, andilabitur.

Ex eo numero Mcdi, Pcrsae, et Arme- ceps ínter utramque bacrcbat (conf. ct Hcrodot. 2,

nii, na vilius in Africam transvecti, proxumos nostro 16 cum nota Bachrii).

mari locos occupavcrc. Hi pan! a tira per connubia Delta] Herodotus (2, 15), Plinius (S, 9, 9),

Gactulos sccum miseucre« cet. Strabo IS, p. 761. * 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

Л*м»е caput] Hoc est principium, qua in re 818 Casaub.), Ptolcmacns (4, S), Ammianns (22,

Plinium sequitor, cujus haec verba sunt (8, 9, 9): |g; p.364 Gronov.), Mela (1, 9, 16; p. 12 Voss.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 676. 5ol

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitcm Alexandriae regionem item

Libyae Mareotim. Heracleopolis autem iusula JNili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Mcmphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a monte inferiom

Mauritaniae de lacu Nilide oriri signified, quod animalibus iisdem et argumentis

feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attesta tur. In littorc tarnen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituía, ab Alexandro Magno condita, a

Canopico ostio in duodeeim millibus passuum juxta Marcotim lacum, qui

complures ínsulas habet trajectusque quadringentos, cujus tarn longitudo quam

etiam latitudo centena quinquagena millia passuum tenent. Unde ultra Pelu- 677

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; nam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem ineipiunt mutare lanas; hujus maris oppidum Arsinoe.

Menelaitem] Sic scrips! codices eecatus Darm- Varías antiquorum opiniones colIegítLetronne(Joorn.

i, Rcicbenaucnsem , et Monacensem (G); d. Sav. 1851).

vulgo inepte Metíala, item Ala, item Alexandriae. Nilide] Sic codices Rcichenauensis , Darmstat-

Rcliquos enim quos Plinius en muerat Nomos omisit tenais, Monacenscs (A. C) pro corrupto in editis

noster, extrema tantum recepit, quae apud Plinium nomine Hilide, quod ex similitudine üterarum If

¡ta sonant: »Menelaiten Alexandriae regione; item Li- et N natum (palaeogr. crit III, p. 203); eadem

byac Mareoüs«; latins tamen corrigendo progredi notai, apud Plinium quoque (S, 9, 10) lectîonis varietas.

Herculis ] Vercor ne hic quoque Pli- périmais] Pro pertinjens in editis praebent со-

ainm maie in tel leve rit, cujus haec verba sunt: dices Mo nacen ses (A. 0), Darmstattensis , aliîqne

«Heracleopolitee (seil. I4omus) est in insula Nili, (Oudend. ad Appui. T. 2, p. 268); Plinius praelonga

passuum quinquaginta millia, in qua et op- terea (3, 11, 12), Solinus (33), et Me a (1, 10).

pidum Herculis appellatum. Arsinoitae duo «unt; Persei] Correxi quod in editis erat Fcrsae, au-

Ы et Mempliitea ad summum Delta perveniunt.« etoritate non solum codicum Monaceneis (C) et

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 34), Dio- Darmstattensis, sed etiam Solini (33) et Photil

doras (1, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10): (2S0, c. 3; p. 1323).

•Fluctibus itjnotis nostrum procurrit in orbem rubitim colorem] Eandem fabulam Solinus (33)

Secreto de fonte cadens, qui semper inani ti-adiderat postCtesiam apud Strabonem(16, p. 765.

Quacrendus ratione tatet nee contiait ulli.* 779 Casaub.).

Martiani Capellaè lib. VI. $. 678.

DE ARABIA ET SYRIA.

678 Verum Arabia tenditur usque ad odorifcram ас divitem terram, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam et Palacstina est, qua contingit

Arabiam, et Judaea, et Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Euphraten

et Tigrin; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

ctiam Cornmagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam quadryagcntorum

septuaginta millium passuum est; latitudo auto m a Seleucia ad

vß79 oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinqué millium passuum. Ostracine

Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex millibus passuum, Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum proccdens, supra Idudivitetn

terram] Quid sibi velit, ex Plinio (3, 13, 13) conveniret; vulgo qningenta viginti, fa

ll, 12) apparcbit: »Ultra Pelusiacum Arabia est cili crrorc DXX pro CLXX.

ad Rubrum marc pcrtincns et odorifcram illaui ас

divitem et bcatac cognominc insulam.« Confer Straboncrn

(16, p. 778) et Diodorum (5, 46. 47).

Ostracine] In Plinii loco interptingcndo ballucinatus

est Dfartianus. Sic eniin distinxit: »a Pelu

sio Cbabríae castra, Casias mons, dclubrura Joqua

contingit] Ita codex Grotianns, vulgo quae, vis Casii, tumulus maguí Pompeji; Ostracine Ara-

Sophene] Quidam codices Sophone, male. Lu- Ыа finitur a Pelusio LXV millibus passuum. « Quanun

ad rem attinet, certe verum est juxta Plinii

»Et dedita sacris sententiam, finir! Arabiam Ostracine et ab ea in-

Incerti Judaea dei, mollis que Sophene.* cîpcre Iduinaeam. Dicit Arabiam finir! a Pelus/io

Grot. — Vide ibi Cortium (ad Pbars. 2, 393; sexaginta sex millibus passuum, îta enim legendum

p. 286 Wcbcri). ex Martiano; mox Idumacam iuciperc. Atqui tot

Zeugma] lu editis Zeuma, sed contra rcliquo- sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Itirum

scriptorum ipsiiisque originationis auctoritatem,

quae a fluvio ponte juncto, é£evy[¿évcú , ducta

est. Coufcr Plutarcbum (in Crasso p. 334. 361),

Straboncm (14, p. 664; 16, p. 736 Casaub.),

Ostracina Cassium XXVI

Pentascboenon XX.

Pelusîum XX.

Florum (3, 11), et quos laudat Ilarduinus (ad Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabía erat, ab Ostra-

Pliuium 5, 24, 21).

cine Idumaea. Salmas, (ad Solin. p. 369). — Rcctc

centum septuaginta] Rcvocavi lectionem a Gro« omnia; sed lialliicinationero Martiani non video,

tio in margine notatam, nt nostcr cum Plinio (3, octuaginta octo] Pliuine novem. Grot. — Sed

Martiani Capellae lib. VI. $. 679.

macam et Samariam Judaea longe lateque fundilur. Pars ejus Syriae juncta

Gaiilaea vocatur, a ceteris ejus partibus Jordanc amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secunda elatio Judaeae ab Hierosolymis, in quo

latere est fons Calürrhoc; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. Jungitur Deca polis, dicta a numero civitatum. JAedeuntibus 680

ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tcrgo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinente inter oppida

Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super earn mons nomine

Casi us, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tenebras videt. In Syria fluvius 681

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

baee minima difficultés; totas locus misère mutilus. Euscbiiim (ргаер. evang. 2, 2; p. GO); apud rcli-

Plinius (5, 14, 15): »Inde Apollonia, Stratonis tur- quos enim, Hcrodotum, Strabonem, Plinium, et

ris, eadem Caesarea ... finis Palaestines CLXXXIX bajas et cognominis in Aegyptï -finibus positî monmill.

pass, a confinio Arabiae, deinde Phoenice« etc. tie nomcn ¡ta scribitur ut nos exbibnimus. Confe-

Corruptionis culpatu quis sustineat, baud facile de- rendus inpriinis Ammianiis Marcelllnus (22, 14):

cernas. • Cäsium montent adscciidit nemorosum et tereti

Paneade] Josepbus Pannium appcllat. Aliis ambitu in sublime porrectum, unde secundis galli-

Panneus dicitur. Cum Capelle est Plinius. Grot. ciniis videtur primo Solls exortus«, ubi plura Va-

Callirrhoe] Afeminit et Josepbus. Grot. lesius (p. 359 ed. Gronov.); et Solmus (56): »In

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellantnr Scleucia alter Casias moas est, Antiochiac pro-

(Plin. 5, 17, 15. Solin. 35. Pliilo in op. p. 876 pinquus, cujus e verilee vigilia adhuc quarta conet

ap. Euseb. in praep. ev. 8, 4. 11. Porphyr, de spicitur globus Solis, et brevi

abatió. 4, 11; p. 333 Rboer. sequ.). radiis callgincm dissipantibus, illinc nox, bic dies

Masada] Sic et Solinus (15 f.): »Judaeae ter- cernitnr; talis с Casio specula est, ut lueem prias

minus Massada castellum «, quod tarnen recte mo- videas, quam auspicetur dies.«

net Salmasius (p. 616) ex Plinii verbis (5, 17, 15) Euphrates] De ejus cursu vide Strabonem (2,

■ton sequi: »inde Masada castellum in rape et ipsum p. 89 Casaub.), Polybium (9, 35; p. 797 sequ.),

haud procul Aspbaltite; et bactenus Judaea est« Plinium (5, 54), et Pomponium Meiern (3, 8). Ce

rnons sedet] Forte mons se edit. Grot. — Nihil terum dclevi inscriptionem, quae in édifia erat:

corrigendum; ita Silius (12, 62): » Campo Ñola »de Eiiphrate magno fluvio«, quia in traneeursu

sedet.« tantum inter cetera bone quoque Martianus tanglt,

Casias] DIS. et Plinius Cassius et ita omnes multaque sequuntur, quae ad cum non pertineant.

auetores. Grot. — Ncscio quos dicat, nisi forte Capotes] Ita codices Rcichenauensis, Darmstat-

oo4 Martiani Capellae lib. VI. $. 681.

aranis; inter Syriam et Partbiam oppidum Palmyra, moxque Euphrates fluvius,

cujus decern dierum navigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maximam

pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

et Tigridi iufunditur, dextro autem meatu Babylonia m petit, quae Chaldacae

682 caput est. Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam jurisdictioncm

versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet ci vitales

; 685 quatuordecim. Verum Painphyliae juncta Lycia, a qua incipit raons Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret, nisi maria restitissent;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Niphates est, Cauca

sus, et Sarpcdon; Portarum etiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

teasis, ct Sfonacenscs (A. C), atque etiam. Pllniua veniret Martianum perperam intellexissc quod apuil

(o, 34, 20)$ vulgo Çapodes. Plinium est »innumcraruui gentium arbiter.*

IKarsyas] Plinius: »a Samosatis autem, latere иаи'имм dtvenitatej Vide et Dionysium (perieg.

Syriae, Mareyas amnia infinit« Vide Mannertum 647):

(T. VI, P. 1, p. 507). »0v [ûv krtwVviLiav fúav eXÀa%ev, cuLX

et Parthiam ] lHiuius: » Palmyra orbe nobilis ¿v éxáóvrt

situ, divitiis soli et aquis amoenis , vasto arabitu — Ovvofi è'%£L 6TQO<pâXiyyi ' zc\ ô'av xeivoiöt

privata sorte inter duo imperia summa Roraanorum цькосто

Partborumquc — abest a Seleucia Partliorum, quae "AvdQaólV , OÏ xarà %ù)QOV Ó{WVQlOV oixov

voeatur ad Tigrin, CCCXXXVlft mill, passuum, e&£Vto.*

a proximo vero Syriae littore CCIII niillibus.« Niphatem] Vide Scrviam ad illud Virgilii:

Paradisus] AJii taincn urbem apud Libanum »uáddam urbes Asiae domitas pulsumque Aíiphaniontcm

esse ajunt, non fluvium, inter quos Pli- fem«

nius. Grot. — Re credas. lile eniin (S, 27, 22) et Strabonem lib. П. Grot. — Díale Grolius Л'и-

Paradisum inter fluvios refert. phatem ct Niphalem, quae correxi e Plinio (iír

mediatenus] Nimia äuget Marlianus quae dixcrat 27, 27) et Virgilio (georg. 5, 30). JUonaccnscs (Л.

Plinius (S, 27, 27) : »mediamque distrabens Asiam, С) Nifates.

»iei opnrímenti terras occ urremit maria. • Pro con- Portarum] Omisit Cilicios, quae proprio noscius

paruin abcram quin revocarcm, quod iu mar- mine Tauri pijlae vocautur a Cicerone (ad Att. э,

epnem Grotîus rejecit, constitutus, nisi in mcntcra 20). Confer Ccllatium (T. II, p. 262).

Martiani Capellae üb. VI. §. 685.

Caspiae; el idem Hyrcanius, Coraxieus, Scythicus, Ccrannias appellatur.

In Lycia alius mons Chimaera, noetibus flagrans. Haec habuit oppida scp-' 684

tuaginta; nunc triginta sex suut. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hinc Asiaticum sive Carpathium mare, et quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrionc Paplilagonia est. Hujus longitudo

quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo Irecentis. Armenia 685

altera ab oriente, a septcntrione Pontica. In proximo Caria est, mox Ionia;

ultra earn Aeolis, media Doridc. In Phrygia Celaene antea, in Apamcam

comniutata; illic Marsyas et natus et occidit et flu vio nomen dedit et cum

Apolline decertavitj denique pars ejus Aulocrenc "vocitatur, undo Macander

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminet, ab aquilone Galatia est, a meridic Lycaonia 686

Hyrcanius] Lege Ityrcanus. Grot. — Plinius put quondam Plirygîae fuît; migratum indc baud

nostrum tuelur. procul vctcribus Celacnis, novaeque urbi Apanieae

mons Chimaera] Confcrcndi praeter gcograplios no:nen ind'ifum ab Apamca sorore Selenci regis.

Isidoros (ctym. 14, 5, 46) et Servias ad Virgilii Et Marsyas amnis baud procul a Maeandri fontibus

verana (Aen. 6, 288): oriens in Maeandrutn cadit, famaque ¡ta tenet Ce-

—**flammisque ármala СЫтаегач

cacumen, juxta quod sunt leones,

pascua sunt, quae e apris abundant; ima vero men

tis serpentinas plena.» Plora da bit Cellaring (П,

lacnis Marsyam cum Apolline tibi a rum cantu ccrtasse.

Macander ex arce summa Celaeuariim ortos

»Rcvcra mons est Lvciae, cujus bodieque ardct . . _ . , . ж

* media urbe dcciirrcns per Laras pnmiim dein Jonas

in sinom maris editur«; et qnos laudat Casaubonns

(ad Strabonent 12, p. S77). Cetcrum Cclaenarum

nomen postmodo qiioque durasse ostendit

p. 117). Dionis Chrysostomi oratio ibidem babita (35, p. 429

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide n> ЯогеИ \

Strabonem lib. ХП. Sosibius: Apameam] 'ArtâfUta Straboni. Grot. — Male

>0v& oi KeAaival Jtarçiç àçyùa rtôXlç apud Martianum et in anterioribus Solini editioni-

Midov yéçovroç ôçnç a>ry ï%fàv <hov bus scribitur Apamaea. Graece est 'Jjtá/isia, La-

"Hvaööe.* tine Apamia. Libri Pliniani vocant Apamiam. Sal-

GnoT. — Vulgo enim Celene; restituí Celaene, MiS. (ad Solin. p. 82G). — Sic et Ammianus (23

quae orlbograpbiac tantum mutaüo erat. De ipsa p. 270 Lindcnbr.), sed malui Apameam scribcre,

urbe confer Livium (38, 13): »Cclacnae urbs ca- quae ortbographiac tantum mutatio erat

70 *

Зоб Martiani Capellae lib. VI. §. G86.

et Pisidiae Mygdoniae conduis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiae

et Cariae. Dehinc Traolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniac Miletos

caput. Ibi etiam Colophon, oráculo Clarii Apollinis celebrata. Maeoniae

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meies

fluvius; nam Smyrnacos campos Hcrmus interseçat, qui ortus Dorylao Phry

gian! Cariamque dispescit. Juxta Ilium sepulcrum Memnonis jacet. Supra

Troadem in mediterráneo Teutrania Cayco ilumine alluitur. Ibi inter omnes

687 Asiac civitates Pergamuni clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Tbraciae adversa, a Sagari Ilumine primos habitatores habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. Grot. — Recle;

sed si totum Lunc locum integritati restituere conemur,

vcrcor nc Martianum ipsum potius quam

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus

fons eormptus fuisse videliir Solinus (40, 9), cujus

verba in MSS. Salmasio teste omnibus sic Icguntur:

»Ipsa PLrygia Troadi superjecta est, aquilonia

parte Galatiae collimitanea, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaeque contérmina; cadem ab ori

ente vicina Lydiae, a septentrione Mysiae, Cariae

a parte qua dies médius est«; Salmasii demum con

jectura (p. 837) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydia« cet.; sed jam Martianum illa apnd Solinum

legisse apparet, quae dcinde majoribus etiam

crroribns inquinavit, Lycia pro Lydia Substitute,

et Caria pro meridie ad septentrionem relata. De

Lydiae euini finibus sermonem esse et sequentia

doceat et Plinü (3,29, 30) coinparatio: »Lydia

autem Pbrygiac ab exortu Solis vicina, ad sep

tentrionem Myмае, meridiana parte Cariara em

pléeteos — eclebratur maxime Sardibus in laterc

Tmoli montis« cet.; quae autem de Plirygia babent

Solinus et noster, corum fons apud Plinium exstat

informe (g, 52, 41): »Pbrygia Troadi superjecta

— »cptcntrionali sua parte Galatiac contermina,

n« Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniaeque, ab

oriente Cappadociam attingit«, undc facilis auspicio

sit, apud Solinum mature aliquid excidisse.

croco florens] Virgiliue:

norme vides croecos ut Tmolus odores,

India mittit ebur, molles sua tura Sabaei.*

Grot. — Male in editis loco florens; sed crovo

praebent codices Mouacenses (A. C), Darmstattcusis,

et Rcichenaucnsis ; idem tarnen excepto Monacensi

altero (С) male Mollis pro Tmolus. De

croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Georg. 1, 5G).

Dorylao] Correxi ex Solino (40, 13); vulgo

Dorilao; Plinius (5, 29, 31) Dorylaeum.

dispescit] Sic codices antiquissinii Leidenses

tres (Oiidendorp. ad Appui. I, p. 296; П, p. BO)

et margo libri Norimbergensis ; vulgo dispartit, Grotius

in margine dissecat.

Bithynia] Uaec quoque ex Solino (42), qaanquam

assumta ex Plinio (3, 32, 43) Gallorum

nominis originationc, quam confirmât et Hcrodianus

(1, 11; p. 33 Boecl.).

Sagari] Die apud auctorcs nunc Sayarts, nunc

Sangarius , nunc Sagarins, nunc Sangaris nuneupatur,

liodieqiie Zagari appcllatiir. Ptolemaeus XáyuQOV

Dominât. Pro Capelle est Ovidius:

*Uuq Lycus, hue Sagaris, Penelisyue Hypanisauc

Crattsaue

Martiani Capellae lib. VI. §. 687.

alii fluvio Gallo iniscetur, ra quo Galli dicuntur ministri matris deûra. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta est; a Bitbyno rege Bitbynia. In ea ci vitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer cjusdem nominis dicitur interceptus.

Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo sepulcrum Hannibalis

memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bosphori et amuem Rhesum 688

Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi herba

vcneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

telluris. Inde Papblagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Henetosa ctiam 689

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Vénetos asserunt. Ibi promontorium

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tantundem

à Cimmerio. Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

Äiithridatcs fecerat; sed eo victo Pompejopolis appellata.

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autcm introvcrsus recedit, quae laevorsum ambas Armenias 6ÍMV

Influit, et crebro vórtice tortus Hahjs.* Vcnctornm origine plores opiniones affcrt Strabo

GnoT. — Plinins (6, 1): »Safari* fluvius ex inclutis. (5, p. 212. 12, p. 545 f. 5S2 f. Casaub.); sed aóV

Oritur in Phrygia, accipit vastos amnes; idem San- de omnino bacc Messalae Corvini (de Aug. progegarius

a plcrisquc die tus. « PI ига dabit Ccllarius nie 10, p. 540 Bip.) de Antenore: ils iuter ce-

(T. II, p. 295). teros comités, Enetorum multitndinem numerosam

Ponti ora] Hace ex Plinio (6, 1) ct So) ¡no (45). secnm duxcrat: qui Papblagonia orti, patria pul si,

Inscrui aulem post ex margine Grotiana. exsules ad Trojam, quae bello tune laborabat,

Heraclea] De ea vide Afcmnonis historiarnm conccsscrant. Hi in próxima finiümorum praedia

fragmenta a Phot¡o (cod. 224) servata (ed. J. C. longe lateque diffusi, quia mnltitudine cuneta com-

Orellius, Lips. 1816), etil. L. Polebervrii diss, plcverant, ex se gentibus nomen dederunt etYcnetia

de rebus Heracleae Ponticae (Brandenburg. 1855). regio dicta. «

Henetosa ] Codex Monaccusis (С) Enetusa, ducentis viginti] Plinius: »Promontorium Ca-

Darmstatteiieis Venetusa^ et ad libri IVorinibergcu- rambis vasto excnrsu abest a Ponti ostio CCCXXV

sis margincra adscriptum legitnr Henetorum. Pli- millibus passuum, vcl nt aliis placuit CCCL, tannius

vero (6, 2, 2) ad Papblagoniam scribit: »quo tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere CCCXU

loco Ilenctos adjicit Nepos Cornelius, a qnibus in millibus quingentis.«

Italia ortos cognomines eoram Vénetos credi posta- Cappadocia] E Solino (45) ct Plinio (6, 5, 3);

Ut.« Solinus (44) » locum llene tum« appcllat. De adde Sabnasinm (p. 890) et Strabonem (12 ínit).

558 Martiaui Capellae lib. VI. $. 690.

Comujagencmquc transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens.

Ad jtiga Tauri succrescit in ortu.' Praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphra^e flu vio, quae Armenia inchoat a montibus

Pariedris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Scmiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

mons imminet, qui nives vertieis albicantis ne aestivis quidem Solibus superfundit.

In hac Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta millia.

IDE ASSYRIA].

Ü91 Assyrii Adiabenc incipiunt, quos cxcipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferréis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quam vis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

ad Pontum ducenta millia passuuin esse non dubium est. In Ponto autem

Pariedris] Pliniue (G, 9, 9) Paryadris; Strabo vndecies centena] PJinius (6, 8, 8) duodecies

(It, p. K27; 12, p. K48. Soi» Casanb.) TIaQvâ' centena auintpiayinta.

ÔÇTjÇ: nostrí margini Grotius adscrîpsit Pancdrysin. ¿tssyrii Adiabene] MS. Assyrii Adiabene in-

Mazaca] Ita et Pliiiiiis in Cappadocia : MaCccxà cipiunt, non male. Sic ct supra dixit: »Epiros

Stephane, linde ait dici [taÇaxevç cl'fittÇaxrjVOÇ. autem ineipit Acrocerauniîs montibus. < Grot.

Suetonius tarnen in IVcronc »turba Mazacum« dicit. Sed s'e in antcrioribiis cditîonibus jam legebatur;

Grot. — Videatur dc liac urbe Vaillant (in nnm. cur igitur edidit ab Adiabenel Dc Caspiis portis

maxirni moduli p. 64). Sextus Rnfus (in breviar. confer Straboncra (I, p. G4 Casanb. 2, p. 78. 79.

11, p. 219 Dip.): »Semper in auxilia nostra fuere 89. 91. 92). Dc Adiabcne autem sic Ammianiis

Cappadoces et ita majestatcm colucrc Romanaiu, (25, p. 270 Lindenbr.): »A diaßalveiv, transiré,

nt in lionorcm Angustí Caesaris Mazaca, ci vitas appellatam esse vcteres quidem arbitrantur: nos

Gappadocíae maxima, Caesarea nuneuparetnr.« Adde autem dieimus, quod in Iiis terris amnes sunt duo

Entropium (7, S et 6). Plura dabit Ccllarius (T. perpetui, quos transiviraus, Diavas et Adiaras,

II, p. 342). juneti navalibus ponfibus, ideoque intclligi Adiare-

Aryaens] Vide Strabonem lib. XII. Grot. — nam cognominatam. a Cctcium nostcr Soliniini ex-

Opcrae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin. scripsit (46 ct 47), ampliGcata tarnen ex Plinio

p. 891). Möns ipse in nnmo apparet (Vaillant, nnm. (в, 11, 12) portariim descriptionc.

max. moduli ad p. 75).

Martiani Capellae lib. VI. §. 691. ooü

sunt insulac Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu vitífera, in

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitudines

arenosas, quae sunt per centum vigititi millia passuum. Regionis praedictae

amoenitatem Alexander Magnus dclegerat, et ibi primo nom in is sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem, cujus circuitus habet stadia sepluaginta quinqué.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum ejus nominis oppido fluvioque; 69Ü

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contcstandam itineris prolixitatcm ; quippc emensi ibi a Libero, dchinc ab

Hercule, arao sunt constitutae in testimonium laboris immensi. Ulam terrarum

partem Jaxartcs fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transccndit aliumque esse perdocuit, ct ultra Didymaeo Apoîlini aras exstruxit.

Symplegades] De his insulis vide fabulain apud Rcicbcnaiicnsis Oxis. Landat .Grotius Plinium et

Apollodoram (1, 9, 22), Aiumiaiiiini (22, 8; p. Senium ad illud Virgilii (ec). 1, 66):

337 Gron.), Strabonein (1, p. 21 Casauh.3, p. 149) — »et rapidum Cretae veniemus Oaxcm.«

et Euripidem (in Medea 1263). IVoster l'liimini (G, Sed dubitat Salmasius (ad Solin. p. 984) an idem

12, 13) ante oculos habuit. si* Oaxis cum Oaxo vel Oxo. Straboncm (2. p. 73

Margiane] Editi vulgo Matlianae , libri IVorim- Casaub.) ct Ptolcmacuin (6, 11) sequi si volueris,

bergensis margo Martiana, codices Darmstattensis Oxum (S2$Ov) legere debebis.

et Monacensis alter (A) Martianae, alter (C) Mar- cum ejus nominis] Sic scrips! e códice Reícbecianae,

undc ortbograpliia tantum cmendata rcsti- nauensi pro Tulgata lectione : »circa Bactram ejus

tai cum Salmasio (ad Solin. p. 983) quod apud oppidum nominis fluvioque.« Plinius (6, 16, 18)<

Plinitim ct Solinum legitnr. Adde Strabonem (2, »Bactri, quorum oppidum Zariaspe, quod postea

p. 73 Casaub.). Jtactrum a flumine appcllatum est.« Solinus (49)«

Antiocho] Plinius (6, 16, 18): » — in qua »Bactris praeterea est proprius amnis Bactros, node

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta л et oppidum quod incolunt Bactram. «

barbaria, Autiocbus Seleuci filins eodem loco re- ibi a Libero] Interposui particulam ibi auctoristitnît

Syriain; nain interfluente Alargo, qui corri- taie Reicbcnauensis codicia; viditque in sao etiain

vatur in Zotale, is malucrat illam Antiocbiam ap- Salmasius (ad Solin. p. 985).

pellari.« Antiocbiam diennt et alii (Cellar. T. II, Jaxartcs] Gratins ad nrarginem Jaxates, Reip.

827) et Strabo (1 1, p. 516); Solinus tarnen (48), chenaiiensís Láxales; sed Plinius (6, 15 f.), Soliquem

noster sequitar, Scleaciam apßellatam ait nos (49, 5), et Ammianus (23, 6; p. 411 Gron.),

Oaxis] Sic Grotianns codex. Editi Oaxus ; reetc Jaxarles cum S trabo ne (1 1 , p. 507 Casaub.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

[DE PERSIDE.]

(»93 Hie Pcrsicus limes Scythis jungitur; sed Scythico océano et Caspio

mari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae ia exordio nives, dehincque

longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

crcat, possit adtnitti. Hi aliarum gentium homines aspcrnantur, et appositionc

uiercium sine colloquio gaudent implerc contractual. Hinc Attacorus sinus,

Hyperborcis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu v allium

auras nesciunt pestilentes.

Pcrsicus limes] Ex Solino (49, 6). Inscriptioncm

de Perside inepto loco ínterpositam uncís in

clus! ut supra (§. 691) de Assyria.

Scythico océano] Ex Plinio (6, 17, 20) et So

lino (50).

lanugo] Ammianus Alarcellinus (23 , G) : ■Abrade

sîlvac sublucidae, a quibus arbormn fetus aauarum

asperginibus crebris vclut quacdam vellera mollientcs

ex lanugine et liquorc mi s tain subtilitatcm tcncrrimain

pectunt ncntcsquc subteinina conficiunt

sericum.» Adde Hcrodotum (5, 106), Strabonem

(15, p. 694. 713 Casaub.), Melam (3, 7; p. 58

Voss.), dementem Alexandrraum (paedag. 2, p. 200

Sylb.), poetasque VirgiUum (georg. 2, 121):

»Velleraque ut foliis depectant tenuia Seres*

ct Claudiaoum (cons. Prob, et Olybrii 179):

-»quod molli tondent de stipitc Sercs,

»Frondea latugerne carpentes vellera siluae»

aliosque ejusdem locos (in Eutrop. 1, 226) ID

cons. Honor, extr.), quae denique supra (§. 114)

de bysso annotatá^sunt

appositione] Ita eörrexi, etnendavique etiam interpunctionem.

In editis en im locus sic legebatur:

»Iii aliarum gentium homines aspcrnantur, et ар-

positionem mercium. Sine colloquio gaudent implerc

contractual. • Quae quam falsa eist videbis si fon

tes unde nostcr bausit comparaveris (Solin. 50 f.

Melam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 23, 6;

p. 413 Gron. Appulej. in flor. p. 21 Oud.).

Attacorus sinus] Vide Plinium. Grot. — Attacenum

omnino Solutus scripsit, qui sinum At tace-

пит ab Attacis populis putavit dictum, ut Astace

nus sinus in Ponto apud Plinium ab Astас л.

Martiauus, qui Solini simios est, ut ipse Solinas

Piinü, licic cum sequi tur: »Hinc Attacenus sinus «

cet. Ita scribendum e veteri libro , qui habet Adle'

genus; nam in viilgatis habetur Attacorus. Pliniani

tarnen libri babenti »Chryse sinus, Cyrnaba flamen,

Atianos sinus et gens bominum Attacorum.* Vereor

ne hic more su о hallueinatus sit Solinus ct

Attacorum ab Attacis populis formatum pu tarit,

at que inde ipse Attaceuum sioum formarit. Atqui

genitivus ¡lie Attacorum ab Attacorae descendit,

non a recto Attaci, oí 'Аттаходси, idquc ipse

testatur Plinius statim: »ab Attacoris gentes Thuri.i

Ergo Greece sunt 'Azraxóoai, non 'Arráxoc. Sal

mas, (ad Solin. p. 989). — Lectionem Attacenus

Grotius quoque notavit in margine ; corrigere tarnen

nolui, quia rpsius Martiani error esse videtnr ex

Plinii verbis ♦male iateUectie Solini verbis ilUtus.

Martiani Capellae lib. VI. $. 694. 56i

DE INDIA.

Dehinc India; nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mcdiis 694

inontibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterráneo porrecta, salubris

Favonii vegetabihbus flabris, secunda aestate ännis singulis vegetatur bisque

frugem metit; pro hienie Etesias perfert. Quinqué 'millia habuit oppidorum,

ct mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingressus Indiana triumphavit.

In ea tnaximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis inontibus Ganges

venit. Et Ну pañis ibi arnnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit,

sicut m ejus ripa locatae testantur arae. Latitudo Gangis, ubi ditf'usior, viginti

millia passuum; ubi angustus, octo millia ; profundus pedibus centum. Ibi

reges gentiumque divcrsitas, tarn cxercitibus quam elephantís copiosa. Ultra

Palibotram urbem mous Malcus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cadunt, scnis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim diebus tantum Septentriones apparent. Homines fusciores; nam 695

Pygmaei inontibus habitant, et qui confines Océano sine regibus degunt.

Pandeaui gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui eircuitu] An quia? Gbot. — Non neccsse. líquis alieno loco intrnsum legîtur post centum, ubi

Cicenas] Solinus (ií2): «Inter Los ct ludi.im tamen jam Grotius in margine notavit ab al ¡is abeaee.

gnarissimi Ciconae locavcruuto, prorsus contrarius mom Maleus] Aide supra (§. 593).

noslro, nisi hunc ignarissimi legisse conjiciamus Pygmaei] Dc cornm cum gruibus pugna fuhella

cum Salmasio (p. 990). antiquissinia est (Homer. II. y 6) et a recentîoribus

Mediis] Legendiim puto Emudis. Yule Plinitim saepe repctita (Strabo LI, p. 55. 57. 45. 1.2,

lib. в, с 17; Ptolemaeum lib. 3, с 14. Gbot.— p. 70. ]. 7, p. 299. 1. 9, p. 590. 17, p. 821 Ca-

Quantum ad rem reetc, ut confirmant Dîonysius saiib. Arietot bist animal. 8, 12. Oppiau. lialicut.

(perieg. 1165), Strabo (13, p. 719), alii; sed in- 4, 623. Pli*. 4, 11. 7, 2. 10, 23. Juvenal. 13,

Yeteratum nicndum esse Solini (32) codices osten- 167. Mela 5, 8. al.). Maxiiuus autem scriptorum

dunt, (jtii ct îpsi Médis legiint teste Salmasio (p. dissensus deprehenditur de regioae, quam iababi-

990), qui recte monct ¡psi potius Martiauo quam tasse Pygmaeos fabulantur (Herodot 4, 45. Aristot.

iibrariis hoc pnecatum impiitandum esse. bist, animal. 8, 13. Ctesias 11. Plin. 3, 29. 6,

ocio millia] Supplevi millia ex códice Reiche- 19 et 50. Gell. 9, 4 f. Mela 5, 8. Stephan. v.

nanensi, Pliaio et Solino adstipulantibus; in re- I'u'iZXovCa. Ilesycb. т. JY<y/?«u).

Ь62 Martiani Capellae lib. VI. $. 69o.

etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merura Jovi, undo

fabula est eum Jovis femine procreatum. Ibi etiam Ínsulas duas auri argentiquç

jrietallis ac, fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

696 Chrysea, Argyrea altera nuncupatur.. Omnes Indi com arum fueo decorantur,

alii caeruleis, alii crocitáis fujgoribns tinptf, gemmis comuntur. Funerationes

nogligunt, elephantisque^vejju* e^jmium, putant; sed in Taprobane insula ma

jores elephanti quam Ind,ici, ampliores etiam margaritao sunt; quae palet

in longitudinc stadiorum sqptem millibus, in latitudjnc quinqué millibus.

Scinditur fluvio interfluente, atque Indiae praetenta ost; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illie et illud mare absque canalibus

profundis senûrn passuum altitudine deprimitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vcrgiliae nuuquam; Lunatn ab octava in sedecimam tantum supra terras

697 vident. Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In

oavigando nullum sidus observant, aviumquc volatus sequunlur. Quaternis

per annos mensibus navigant. Homines ibi corpore grandiorcs ultra homiuum

Jovis femine] Alludit ad vocem (irjçoç'-, Ca- est in quadam regionc urbs IVysa Libero patri sacra

pella autem semper feminis dicit, non femovis, uti mbnsque Aleras Jovi sneer; nndc et ipsant, inquif,

supra dixiinus (§. 244). Conferendus Plinius, qui fabula est с Jovis femore procrea ( um.«

ait: »Nee non et Nysam urbem plcrique Indiae ad- elephant,] Dionysius (în Tteçirjy. 595):

gcribunt, montemque Mcrum Libero patri sacrum: lf , m ' > .„ ,

nndc origo fabulae Jovis femine cd i tum.« Et Solînus:

»Möns etiam Jovi sacer Meros nomine, in tol ., ,nr . aa a.. e ..

Plura vide apud Plinium (G, 22, 24) et Soliunm (55).

cujus specu nutritum Liberum patrem veteres Indi

„, . . , ,. .i--.- marqaritae] De iis Plinius affirmant: ex cujus vocabuli argumento lascivienti J J etiam aliis Iocis (v i),

fantac creditur Liberum femine procreatum. « Grot. ' *>^' M' ***^"

— Vulgo semine; sed veram lectionem jam Grotius Lunam] Sic scrípsi ex códice Reichenaucnsi ;

conjectura assecutus est, quam confirmant codices vu,8° Ьвт. Plinius: .Septentriones Vcrgiliasqiie

Darmstattensis, Vossianus, et velustissimi dno Lug- °Pud nos vc,ut novo coeïo «nirabantur, ne Lunam

dunenses (Arntzen. misc. p. 172) claris literie c.xhi- 4aîdcm »Pud «P909 U,9Í »Ь VHI »d XVI suPra ter"

bentes femine. Adde Strabonem (1.15, p. 687 Cas.), ram »dsP'« fatentes; Canopuin lucere noctibti*,

McUm (3, 7), Curtium (8, 10, 12), et qui nostrum eîdus •* darum.« Cf. et Diodorum (2, 55).

vicissim respexit, Mytbograpbum Vaticanum (p. 249 aviumque] Ita codex Monacenses (A): perpe-

BoJe): .qui» ut referí in Cosmographie Martiauus, ram in editis avium qnas vehunt.

Martiani Capcllae lib. VI §. GM. 865

mensuram, rutilis corais, eaenil'cie oculis, trueioris soiú, millo linguae Сощ-

mercio genti alteri sociautur; cum n.cgotiatoribus alüs jn ripia fluminis uierces

apponunt, ac vix complacitas mutaDt. Aetas il 1 i ultra humanam fragilitatcm

prolixa, ut i in mature pereat, qui contenarius moritur; nulli per diein somnus;

annona codem aemper tenore; aedificia humilia parvaqqe. Vitem ;

ncsciunt; redundant pomis. Herculem ooluot; regem cum, qui initier gravior 698

ac sine prole fuerit, eligunt; et si in regno prolem susceperit, removeqtj

hereditarium formidantcs Imperium; cum quo ta m en alii tríginta cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Hex Liberi patris culta componitur,

et si peccavcrit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et vcnalus amant, verum tigridum aut elcphautorum; piscationibus delectantur,

praescrtim testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces o peri un t.

Dehinc habitant Ichlhyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longe 690

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

hominum mensuram] Reichenaneusis codex pro sins (ad Solln, p. HI8)cvicit. Lucretius (5, 222):

hominum exliihet omnium, sólita confusionc. »quur mini témpora morbos

trucîoris] PI i ni us: »oris sono truaï, null о com- Adporlant? qua re mors ¡inmatura vagalur?«

mercio linguae. « Sic legcndum, itcin apud Martia- De duplici vi vocabuli mature vide Gcllium (10.

num: »caeruleis oculis, truci oris sono.« Salmas. 11). Cetcrum pro Uli vel Ulis vel t7/ic legcndum

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codieibus nihil mulo, vid.-liu-, nisi ad (/entern referamos,

nec mutandi causam video, qiium Martiainis saepe in regno] E códice Rciclicnauensi; Grotius ediauetorum

suoriim verba aliorsum flectat. dit »in regnum«. Solinns (Б5) »dum regnat«, cul

negoliatoribus] Id est cum Scribus, ut ex Pli- adde Pliniuin (-6, 22 Г.), unie bacc omnia petita

rao apparet, quorum consiietudinem supra jam sunt

§. C93) narraverat. De Taprobancnsium commercio tigridum] Solinus (c. i>3): »Venationibus indul

ta Universum vide Ilccrcnii diss, de Ceylonc insula gent, иес plebejas agunt praedas, quíppe quurá

per viginti fere sécula communi terrariim marium- tigres aut cleplianti tantum requirantur. María quo^

que australiiim emporio (Göttingae 1831. A). que expiscan tur; marinas testudines capere gauimmature]

Godcx quidem Monacensis (А) та- dent.« Grotius »tigridum aut elcpbantorum piscaturae,

alterque (C) ct Darinstattcnsis mature ex- tionibus« jiinxcrat.

bibent: sed vulgatam rctinui, quia Solinus (S3), с íchihgo¡>luigi] Confer Arrianum (in Indic. 3fo

quo Martianns plcrinnquc sna habet, de immatura p. 612) ct Straboncm (2, p. 96; 1Б, p. 720 Cas.).

morte illud tradit. Utrumqne defendí posee Sahna- insula Solis] Pomponius post mentioncm Tapro

71*

864 Martiani Capellac lib. VI. $. 699.

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniac flavins, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenûm

sunt cubitorum. In bis Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

700 sexaginta millia circuitu patetj ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniac

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Apbrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, millium est quingcntorum

quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Diauac.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vero

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum. Verum omnis Media,

banae statim insulatn Solis commémorât. Martianns

qiioque in pari peccato deprebcnditur. At dens

bone! quam longe tum Ichthyophagi, tum insula

Solis illa dissident a Taprobane! Salmas, (ad Sol in.

p. 1179). — Non recte sentient, qui liic mendnm

esse suspicantnr, ac cum Saimasio Icgnnt: » cubile

Nympharum unius.« Multo minus credendum, Plininm

hie tam ridiculnm fuisse interpretem, qualein

ipse digit Nympharuni Oceanitidum cubilia sub

Sole oriente et in ipsis insnlis Solis. Quidni ejus-

«lcm sint colorís atque illa Aurorac? Ilnjii9 vero

cubile qnis nescit modo с voce um, modo roseum diet

a poétis? Nee cubile tantum, sed et vultus, vestis,

thronus, brachia, omnia deniqne illic rubere dicuntur.

Voss, (ad Melam 5, 7; p. 281).

vicies et sexaginta] Solinus (Hi) babet «vicies

et ecxagies centena millia passuum », ad quae Salmasius

(p. 1191): «Non ¡ta loqiiuntur amtmcs.

Aut igitur legendum «vicies et sexies centena millía

passuum «, ant, queutadmodum est apud Martianum,

«vicies et sexaginta.« lia ¡He de sinu Pér

sico: «qui sinos vicies et sexaginta millia circuito

patct.a

¿pkrodisia] Lege Âphrodisias ex Plinio. GnoT.

— Solinns (54) siphrodisia habet; sed mirum quod

codices Reicbenauensis, Monacenses (A. C), et Darmstaltcnsis

pariter omnes Frondisia pjacbcnt pro

Aphrodisia.

littore уио] Male pro quo in editis legit ur

quoque'. Mcliorem quam dedimus lectioncm códices

pracbucrunt Monacenses (A. C), Darmstattcnsís, et

Rciclienaucnsis.

S»«a] Lege et distingue: »in quo templum Dianae

Snsiae; juxta« cet. Grot. — Solinus: »a Susis

Carbylc sive Barbyte oppidum?» Quo tutius possis

credere ¡ta Soliuum scripsisse, en tibi Martiamiui,

qui ex boc loco ita quoque scripsit: »Susa juxta

Carbile sive Barbitace in centum triginta millibus. «

Sic etiam omnia ejus cxcmplaria scriptum exhibent,

et vidi antiquissima. BccQßvTax?] Stephane rtoXiÇ

Ueq6ixt¡. Salmas, (ad Sol. p. 1194). — Ad hace et

quae sequnntur conferendi sunt Strabo (IS, p. 727}

16, p. 745 Gas.) et Plinius (6, 27, 31).

centum triginta millibus] Addit Plinius qninque.

Grot. — Ita et Solinus (c. 54 f.).

Martiani Capcllae lib. VI. §. 700. *>65

Parthia, et Persida ab oriente flu raine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur; quae oinnes per longitudinem

patent ter decies viginti millia passuum, per latitudiuem«ctingcnta triginta.

DE BABYLONIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria et Mcsopo- 701

tamia propter illius claritatem Babylonia vocatur." Urbs ipsa sexaginta millia

passuum mûris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrac pedibus applicantur.

Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli tcinplum, qui inventor fuit

diseiplinae sideralis. Haec nunc ad solitudinem rediit exhaustae Seleuciac. Item

in hune usum ctiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdila Acthiopiae et adusta 702

Troglodytarum et Ichthyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praetereunt;

alteri nando marinas beluas vincunt. Sunt et Gorgades insulae, obversae

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

in quas a continenti biduo navigator. Ultra has Hcspcridum insulae, "quae

octingenla trîgînta] In latitudine bac dimetienda restituend am esse,vidit Gorgades, legiturque in

anotior denario Plinius. G пот. omnibus libris scrip tie, Monacenstbus (Л. С), Rei-

I .. j-i i с- . m. • m a/> *л\ ebenauensi, et Dariust attensi : nenne aliter apud

ducentis pedibus J Sic et Phnius (6, SSb, 30) 1 *

. о V /чо\ . i • n »• Plinium (6, 31, 31) et MeJani (3, 9 f.), qui sicut

et ¡Sohnns (50); inepta lectio m margine Urotiaiia 4 ' 4 " *

passibus.

noster addunt, bas b&bitatas olim fuisse a Gorgo

nius (add. Strab. 1, p. 22; 7, p. 299 Casanb.).

exhausiae Selettciae] Lege: «exhausta a Selen- „ . -i «. n. , , .

J Hesperion ceras J Jta Ptolcmaeus et Pliniue:

da.« Grot. — Plinius: »cxbausta vicinitatc Selen- i ^ a . . . «

male MS. llesperonaeras. 1»пот. — Salmasius (ad

ciae., qnod in textum reeepissem, si nllus code* So,¡n 129(í) . p|¡n¡uni ^ Mart¡anam j ;

ddixXi1sSs8Ct" vult Hespernceras , éÔrtèçov xéçaç, quemadnio-

Ctesiphonlem] In editis Tesiphontem. Lege Cte- dum ¡n Hannonis periplo (p. 3 Boecl.), ad qnem

siphontem. Ita omnes auetorcs, inter quo* Strabo сопГСг quod Iliigiiis (in progr. de Ilannon. pcripl.

et Plinius. GnoT. — Atque ila in libri etiam IVorim- jg08 p. 30) observavitj sed qnum codem redeat

bergensis margine notât um, unde reeepi. èÔrtèçiov xéçaç, codicum auetoritatem secuta«

Gorgades] In editis Gorgones f sed jam Grotius

566 Martiani Capellac lib. VI. §. 702.

in intimo admoduni mari sunt. Fortunatas autem Ínsulas in laeva Mauritania«

constitutes inter meridiem occasumque non dubium est; quarum prima Omhriona

dicitur, secunda iunonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia JNivaria, quae

aere nebuloso et concreto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, nemorosae, paltniferae, nuce pinea, mellis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

ITEM BREVIS REPETITIO.

703 Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praeter volans

immorari non potuerim, tarnen ut orbem terrae mariaque admcnsa cognoscar,

mcnsuram omnem breviter intimabo. A Gaditano freto per longitudiucin diquae

in intimo] E codicibus Slonacensibus (A. minorem« ; Solinns (S6, IS): »Tertia huic proximal

C), Darmstattensi, et Rcichenauensi supplcvi quod eodem nomine, nuda omnia«, mule ridicnlain ас jocuin

editis omissum est in. larcin nostri ballucinationcm fluxisse Salmasius (ad

Fortunatas] Confer Mclain (5, 10), Plinium Solin. p. 1515) annotat, qui Teodem nomine Jegerit ;

(C, 52, 57), Straboncm (1, p. 5; 5, p. ISO Ca- sed qnid si Plinü potius ac Solini codices corrupt!

saiib.), et Apollodorum (5, 10, 1). sint, 3Iaiiianus verum servant? Duas ínsulas ргоре

Ombriona] Lege ЕтЫоп ex Solino et Plinio, in se sitas codein nomine appcllatas esse rix credibilc.

cujus tarnen codieibus quibiisdam Ombrios legitur. Capraria] Ptolemacus I{a6Jt£Lpia, lege Kct-

Eadem bacc Latina ¡nterprctalionc Vluvialia dicta. Jtpapícfi ita cnim alii omnes. Grot.

Ptolcmaeue in enumeratione barum insulariim ¡tXov- Fiivaria] Haco et атедббьхос dicta vîdetur ex

lTCC?,a, lege rcXovucXla. Grot. — In Martiani li- Ptolcniaco, quasi per ni ves ¡naccessa. Grot.

bris, qui sumsit a Soliiio, legitur: »Membrion d!- minsuram oinnem] Ex Plinio (C, 58, 55),

citur.« Verum ¡taque Ombrion. Pfolemaeo Jt/.OV- sed cum numerorum differentiis, in quibns ucc ipsi

¡jiu/.lu. Silm\s. (ad Solin. p. 1298) — In codici- Plinü codices sibi constant. Nostri nibil variant \

bus quidem Monaccnsibus (A. C), Darmstattensi, Grotius lamen margin! adscripsit pro tricies et ter

tt Rcichenauensi legitur Memoriona, quod jam viginti Septem milita quingenla alios legere tricies

Grotius margin! adscripsit; sed nialui vulgatam Om- et ouater triijinla seplem millia; dcinde pro centies

briona retiñere, quae propius certe ad Plinü (G, odies alios centies octuagies; pro non genta bis

52, 57) Ombrion acccdit. nonaginta; pro sexagies ter potins septuagies ter j

Theode] Etiam baec Junonia dicta, ut ex PH- pro odies viginti quinqué denique seplies viginti

ню colligo. Grot. — Pl'uiius: »Alteram insulam quinqué; quae partim inagis cum Plinio conveniunt,

Jnnomam appcllari — ab ca in -viciuo eodem nomine sed quilín ex Loe correcta esse possinl. recîpcreaoUû.

Martiani Capellae lib. VI. §. 703. 367

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti Septem millia quingenta passuum.

Universus autem circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin

lacum centum quinquaginta Septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

his nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cjrenaicarn ejus partem

nongenta et decern; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nilum sitam per Meroen et

Syencm decies octies viginti quinqué millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi, aequorumque mensura; nunc ad artis praecepta, ut jussum est,

venicmus.

Dixerat, at Paphie paulo contractor ore 704

Mora intricante lacditur,

..;..-. Nixaque mox famulis marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hie dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas inquit anxia:

Unde haec tarn duris immitis rustica menibris

Peregit orbis circulum,

Et tantos montes, fluvios, fréta, compita curren»

Delere venit taedia?

Hanc ego crediderim sentís spinescere membris,

Ñeque hirta crura vellere;

Paphie] Sic jam Grotius seríbendum ¡ntcllcxit; IVísi forte telare nialís legere, pro eodem, qumvnlgo

Paphiae inepte. admodum protelare dicimue, аЯо ton rr¡Xódsv vel

magis quo(ï\ Lege quo. Coiifercndus Iiic locus tr¡Xov. Vide Fcslum in voce Teliim. Grot. Scncmn

illo, qui infra est: »ipsaqnc rclabcntciii lassitude sus Lie esse videtur, Geometriam taedii delendi

decucrat.« Grot. — Non magis liac cmendatione causa tot terras percurrissc.

opus est, quam lectione ad marginem ab eodem ad- vellere] Opprobrat Geometriae rusticitatem, ideo-

•cripta lapsa pro lassa. qilc d¡c¡t eam birsuto esse corpore, ñeque Шага

delere] Si Glossarum expositions sequamnr, membroriim aspyitatcra deponere. Solebant enim

legendum esüet differre; exponunt enim prolongare, bomincs delicatiores crura aliaque corporis loca piШ

Martiani Capellae lib. VI. §. 704.

Namquc ita pulvcrea est agresti et robore fortis,

Jure ut putetur mascula.

70o Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cjthereae, cui de pro

ximo, susurratim decentcr anisit; quam Arcas iiutu hilaro et quo earn solitus

intueri propter divùm reprehensiones circunispectus inhibuit. Verum Prónuba

lesa psilothro pcrungcre nilosqiie nasceutcs evcllcrc, »Quum depilatos Chreste coleos portes. « •

quo laeviorc* glabriorcsque reddcrentur. llinc Ju- Et Itacc quidcin de depilationc dicta sufficient (ùç

vetulia i

» Лес vellendas jam praebuit alas.*

Homines ei opcrae destinati praesertitn ia balneis

Alipili, i i <| "¡bus fiebat Alipilarii dicuntur; circa

•las enim pill maxime crescunt. Glossarium: »Alipilarius

l QCürtaxLÖzijg«-, Seneca: »Alipilum cogita

tenuem, et stridulam vocem quo sit notabilior subinde

cxnrimcntcm, nec unquam tacen lein, nisi quum

alas veliit, et alium pro sc clamare cogit.« Dicitur

autem Урсолашбху ç a ÔQWrtai-, quod est iinguentum

qaoddam picatum, quo ca in rc ntebantur.

Hftrtialisi

»Laevis dropace tu quotidiano ,

llirsntis ego cruribtts genisque*f

et alibi:

» Psilothro faciemque lavas et dropace vuluam.*

Vident) us bac de re Suidas in voce ХЕхссЛЛыЯсб-

fièvoç ávr¡Q. Apnd Graecos id officium fcininis

magis quam viris datum, idcoqiie itaçaZLXzçiat,

dictac. Saepe invebitur in bas delicias cinaedoruin

Clemens Alcxandrînus, ut qtium ait: ôià xovrovç

yàç jtXr¡QEiQ ai rtôZsiç ftizzovvzcov etc. Item:

ai 6<pâç xazartizrovÔL, xai zàç zqî%ccç zoîç

uvaÖ.tcöÖL Jtávza xçcTtov rtaçé%ov6i. Et alibi:

xivaiôovç èv&âôs ttôM.ovç iv ciózet rtertizro-

Wrtquêvovç. De cruribue vellcndis, uti bic Ca

pelle, îta et Luciaaus t r¡v yáo Jtizzov/isva rà

fiy.k/.г] xai то Ötöfia ö?.ov. Degilabant vero qui

dam etiaia obscaenas partes. Partialis:

èv JtccQÉoyco , quibiis conjiinge ea quae Wonvrerius

ad Pctrouiuui. Grot. — Adde Juvcnalem (8,

16):

• Tenerum attritus pumice Inmbum*

et contrarium alio loco (9, 15):

»Fruticante pilo negleeta et s quaiida crura*

quaeque praeterca interpretes ad Persium (4, SB)

attulcrunt.

pulelur] Codices iteicbenauensis, Darmstatten»

sis, ct Monacenses (A. C) ere datur, sed repugnante

metro.

mascula] Masculus firmun fortem aud entern de

signate Alísenme:

»Mascula Pieriis Sappho sóror addita Musis.*

Barth, (advers. р. 1о91). — Mihi tatneu boc loco

Vol и ji tas simplicitcr ad sexum respexissc videtur,

non pro femina sed pro viro sc Geometriam gerere

siguiGcans.

Jocus] IIunc Vcncri comitem jam Hora ti us addidit

(od. 1, 2, 54):

»Quam Jocus circumvolat et Cupido* f

quod an alibi reperiatur, Mitscberlicbius se neecire

ait.

hilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) enm ce

teris serioris acvi scriptoribus (Oudend. ad Appnlej.

I, p. 194); quamvis hoc loco codices Monacenses

(A. C) magis usitatum hilari cxbibcant.

Martiani Capellae lib. VI. $. 70S. 569

propter assidens: nihil mirum, inquit, si propere Venus cum deliciis famulitioque

tara comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometría praecipitur ad promissa

properarej sed ita, ut summa quacque perstringcns fastidium non suscitet

tarditate. Tum illa: omnis mea quae in infinitum propagatur assertio, nu- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corpórea tum incorpórea comprobantur.

Nam unum est, quod animi sola contera platione conspicimus, aliud, quod

ctiam oculis intuemur. Verum prior pars, quae numerorum regulis rationibusque

concipitur, germanae meae Arithmeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pulveris erudita cognitio, quae quidem ab incorporéis

procreata ас sensiin iu raultiplices formas effigiata tenui ac vix intellectuali

principio in coelura quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi- 707

leque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide superiorcm locum (§. 41). xópevov ècsv rig avT-Q ôgctxà r¡ àrtxà бсо/гаха

Мох snmma rcposui ex libris scriptis et antcriori- e%ovxaç àpi&fwvç rtgoxsivofievoç ôiaûeyrjxcu

bus cdhionibus pro Grotiaiio summac. «. X. X. Adde Tbeonem Sinyrnaeum (de arithmetic*

tum illa] Tum scrips! e codicibiie Monacensibus 3, p. 24).

(Â. C) et Dannstattcusi pro tunc in editis. apodictica] Alii fibri optimac, quod est optica,

propagatur] Lcctioncm a Grolio in fnargioem sed male ni fall or. (¿нот.

rejectam e codicibus Monacensibus (A. C), Reiclie- signum] Frontinus (in Goesii rei agrar. script,

nauensi, et Darmstattcnsi restituí pro peragratur p. 31) hoc ait esse »suae partis milium, a quo emin

editis. nia incipient.« Nimirum idem est quod alias pun-

пишет lineisque] Qninctilranue (I, 10, 54 dum, Graecc Órjfielov, de quo Aristídes Quinctiet

35$ p. 229 Spald.), postquam »acui geometría lianus (ap. Me'b. de re mus. app. p. 52): Órjfxeíov

ingenia« observara!, pergit: »ГЧага qnum sit geome- де «aXtïxai, âià xo àfiBoeç siveu, xa&o «ai

tria divisa in numéros et formas, numerorum qui- oiyetopUXQCU XO rtaçà 6<pí6iv àflEQSÇ ÓlJftÜOV

dem notítía non oratori modo, sed cuicunque prí- jtoocr¡yÓQ6v6av. Adde Diogenem Laertium (5,

mis saltern Uteris erudito necessaria est.« 107), Sextum Empiricum (bypot Pyrrl». 3, 18}

corpórea] Haec duo genera Plato queque «K- p. 1«S; «dv- matheiu. 7, lOOj p. 390), Macroatinguit

(republ. 7, p. 525): <ôç 6<pôôoa ävco Лоь biuni (ad somn. Scip. 2, 14), impie prirnis Eucli-

&ytl xrjv WXVV *aï **& «w¿v XUv agio- «em, cujus jam Grotius definitionem attulit; 6ff.

HÓv àvayxâÇei дихЛеуеб&са, ovôecpû àrtoâe- fieîôv è6xiv vi цесос ovâév.

КТО Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illam dyas lineam facit,

mihi linea in longitudinem ducta Iatitudinis nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tani longe lateque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus,

qui cunctis accederé speciebus gregatim singulatimquc potest, nisi rebus incidat

incorporeus invenitur. Ergo incorpórea utriusque principia.

DE PLAÑIS FIGCJRIS.

708 Verum primae apud me formandorum schematum partes duae sunt:

una quae dicitur planaris, quam irtiitedov Graece soleo memorare, alia

solida, quam 6reçeov dicimus; et prioris principium Ór/fielov, quod punctum

vel signum Latialiter appellatur, consequents superficies, quae ¿jrupavsLu di

citur. Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo fuerint, linca

interyacente junguntur. Linea vero est, quam yçaixfi^v vocamus, sine latitu-

709 dine longitudo. Linearuin aliae directae sunt, quas ev&eiaç dico, aliac in

gjrum reflexae, quas xwtXixág, nonnullas etiara éXtxoeideíg, alias хацлх>Хад

mcidai\ Ita pro accidat in editis omites libri no crassitado s¡t; lineamentum longitudinem latiseriptí,

Mouaccnse» (A. C), Darmstattcnsis , et tadine carentem« cet.

Reiclienaoensia. Adde Ondendorpium (ad Appulej. de plants fignris] Hanc solam ¡inscriptionem

I, p. 501). Praeterch paulo ante singulatim scrips! servavi, reliques, ut (§. 709) de lineis, mox (§.

pro sigillatim (vide ad §. 27). Spectat auteni dif- 710) de plano ángulo, deinde (§. 714) de genere

ferentiam tcúv dotöncov xai aQb&[ir¡Táv. schenuttis secundo, denique (§. 715) de ergasticis

incorpórea] Ridet haec Lucianas (in Hermof. schematibus, sustuli, quia non suffi einbaut ct sin-

74; T. IV, p. 100 Bip.): xàxeivTf yàç XOvg êv gula potáis quam universa spcctabanL

àçxij aXXóxorá riva airr¡6a6a а1х-гц1ата ovdè partes duae\ Plato (in Menonc p. 76): ri дк

6v6xr¡vai óvváfieva, -бтщна xiva аредт} xai èrtirteôov xaXetg тс xai stsqov av Ôreçeov,

уращцхд àrtXaxelg xxi xà roiavxa, èiti 6a- oXov raina rà èv ralç yecofierçLatç; — xarà

dçoîç roïç depeZLotç rovroiç oixoâo[uïràroL- yàç rtavxoç 6%i¡fiaTog xovxo Xiyo), eiç о то

avxa X. Т. X. Adde Ciceroncm (academ. 2, 36): 6xeQ£OV rteçaivei, rovr1 tivav 6%7¡ua' илео

»¡4am quacro ex bis ¡Ha initia matbematicorum , ¿cv ÖvXXaßcov eïttoifu, 6xeçeov rtégaç 6%rj(ia

quîbus non coucessis dîgitum progredî non jiossunt; eivat. Conter Porpliyrîum (apud Stob. ecl. pbys.

ркм^/мщ quod magnitndinem nellam Iiabeat; extre- p. 354 ed. Heeren.): 6%T¡[m kÖTW ijtupa vna

пыШегп et quasi Iibrainentum, in quo nulla omni- Kai JteQiyQa<pi¡ xai rtèoaç бсоцатод.

Martiani Capellae lib. VI. §. 710. î>71

pro obliquitate discrimino. Quae tamen lineae punctis utrinquesecus includuntur,

sicuti ipsae quoque superficiem circumcingunt. Superficies est, quae

longitudinem et latitudincm tantum habet, profunditate deseritur, ut est color

in corpore. Hanc tnupaveíav Graeci' dixere, et ut dixi ejus termini sunt

lineae sive planae sive sinuosae. Planus autem angulus fit in planitie duabus 711

bneis se invicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutrum inclina

tion еш. Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

directilincus dicitur angulus et Gracce еп&оуоарулд. Quando autem directa

super directam jacentem stans dextra laevaque ángulos aequales fecerit, directus

uterque est angulus, ct ilia superstans perpendicularis dicitur, sed Graecc

xá&erog. Angulus major directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

Definitio est res, quae alicujus est terminus. Forma est res, quae ex aliquo

vel aliquibus terminis continctur. Circulus est planaris figura, quae 712

una linea continctur; haec linea rtsçupéoeux appollatur, ad quam ex una nota

intra circulum posita otmics directae ductae lineae aequales sunt. Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diámetros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividiL

Hemicyclium est figura, quae diámetro et peripheria media, quam eadem

diámetros distinguit, continctur. Lineae tres directae diversa positione faciunt

trigonum, quatuor tetragonum, multae polygonum. Et hae planae figurae

dicuntur, quarum sunt genera tria. Quorum unum dircctis lincis clauditur,

color in corpore] Hoc quoque ex Platone ex- <jtmndo] Hace omnia conscquenter naque ad

plicandum, cujus hace verba sunt (in Menonc p. 75): ЬошеусШ definítionem ex Euclide sunt desumta.

ёбтео yào ár¡ rovvo jjfxlv Óxijfia, ó yubvov raxv Grot. •

ovxcúv zvy%áv£L хдыцап asi éitófisvov. Adde et Graece] Sic scripsi e códice Darmstattenst

Aristotclcm (metapliys. 4, p. 112, 8; 7, p. 174, pro mí Graece quod in editis erat.

22; 11, p. 243, 26 Brand.). definitio] Gracce OQOÇ, nt forma 6%ij(ia.

planus autem angulus] Euclidcs: sJtirtedOQ di genera tria] Haec quoque jam apiid Platonem

ycavLa èôviv rj èv èrtvtèd(o ôvo удаццою àrttO' (Pannen, p. 14 S): xaï бхтщагод ór¡ tlvoq, eôç

ßtvcüv aXXr¡Xú>v xcù (irj £лг' ev&eiaç xeinèvcov ëoixs, tolovtov 6v purexoi av то ¡¡v,r¡Toi ev&eftçôç

âXXrjXaç xcöv удащхыу kXLôiç. GnoT. 0ç , r¡ ÓTgoyyvZov , t¡ tlvoç цмтох> é$ àvupoïv.

72 *

S72 Martiani Capellae lib. VI. §. 711.

quod Graeci evêvyçafifwv vocant; aliud quod inflexis, quod хссцыЛоусарцоу

dicunt; tcrtium quod direçtis simul curvisque lineis aptatur, quod fuxrov dicunt.

712 Evdvyçccpiwç igitiir et TçbtZevçoç et retçârtXevQog et xoXvJtXevQog dicitur. TçijtXevçoç

tres habet formas; nam trigonus est aut USorcXevgog, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut ШобхеЛт/с, quod

ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicruriurn vocitatur; aut 6xaXr¡vog, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. Ev&vyçapfwç item rexQaaXevcog quinqué species habet: primam,

quae quatuor acqualibus lineis et directis angulis sustcntatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur éteQO(ir¡)ir¡g} tertia aequilatera est, non tarnen directiangula, et dicitur

$o(ißog; item quae ex adverso sibi latere aequalia et contrarios ángulos invicem

sibi aequales habet, et neque omnia latera invicem sibi aequalia, neque

ángulos directos, et dicitur Coixßoeiörjc ,• item quae nee latera sibi invicem ae

qualia nee ángulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur ¿[¿(pLstXevcog.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, тсалеСнп/ vocatur. Parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae atque producta© in

infinitum nulla parte in se in cid un t. Dictum de tetrapleuris, quorum simili

tud о polyplcura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

715 et cetera euthjgrammi generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod xaixjtvXóycafinov appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer circulus

est, quum'ad ejus circumferentiam ab uno centro lineae protentae un-

714 dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Terdeniijuc

aequicrurûun] Forte per transpositio- integer circulas] Postremain voccm ¡nsertti e

nenï indeque aequicrurittm. Grot. — Sed liaec eodicihus Monaccnsi (C) ct Darmetattcnsi.

ipsa vis particul ae denique apiid serions aevi sen- mitro] Sic codex Monaccnsis (A). Sine sensu

ptorcfl est, nt consecntionem aliquam signifícete cditi liabent centrali.

quam recte explicavit Ilamlius (in Tursellino Т. П, obducti] Id est obliquait, ut in Ciceroni» vers«

в,873 sequ.). , (N. D. 2, 43):

Martiani Capellao üb. VI. $. 714. Ö73

tium genus est planoruin scheinatum , quod partim curvis liaeis partim direcüs

includitur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gyrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea siçut dixi áubpexgog dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumfcrentiam pervenit.

In his geueribus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er- 715

gastica sunt, quaé faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi quod asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nominibus

sic appellantur: primus 6v6xaxbxog, secundus t&fiefiaxLxog, tertius àvâyga<pog,

quartus eyygatpog, quintus rcegiyga<pog, sextus rtagwßofoxbg , septimus ttgogevgexvxàg.

Sv6xaxtxôg est, qui docet quibus argumentis lineas praccidamus ad

imperatum modum. 'J&fiepaxixog фскиг, quo docetur, quibus argumentis

propositae lineae adjungi et scribi possint. . lAuáyga<pog dicitur, quo docetur,

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. *Eyyga<pog

est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo verbi gratia imperatum

trigouum vel quid aliud in medio possimus convenienter adscriberc. Tlegiygatpog

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. Tlage^ßo^ixog est, qui docet quemadmodum. verbi

tSub laeva Gentinorum obductiis parte feratut*, rem Graccae vocis franspositae supra in Rhctoriea

ubi male nonnulli conjecere abductus. ostendimtis. Grot. — Monaccnsis codex (C) pro

quae Knea\ Expunxi vocem est, quae perpcram vÖxaxixog praebct 6i6xaxixbg, onde rectam leeinserta

erat in editis, auctoritate codicum Monacen- tioncm rcposui; relique quamvisverca Grotio emen-

мит (А. С), Dannstattcnsís, et Rcichcnatiensis. data esse videantur, invitis eadicibns mutarc nolnr.

distermina\ Hoc vocabulo quis praeter Martia- ïyyça<poç\ Vide Eucl. idem Jib. 1 jfegi TOV

nom sic usus sit ignoro; qnod enim apud Silium iyyçâ(pf.6dai xat rtegiygá(pe6&ai. Grot.

legitur (S, 399): , _ dato circulo] Hoc quoqiie baud scio an ex Pla-

» Audit Tartessos lalis distermina ten-is*, • fonts Mcnone (p. 87) petitum sit, ubi baec ipsa

longe alius generis est. quacstio proponitur, el olóv Xs èç xôvâs Xov

Фобхах1ход\ Lege et transpone: »£v6xaxixôç xvxXov ходе xo %cogíov xgíycovov évxa-&f¡vai>

dicitur, quo docetur quibus argumentis propositae H- quo de loco praeter multos alios egit Wexius (de

ncae adjungi et scribi (malim adscribí) possint. T[lT¡- loco matbematico m Piatonis Menone, Habe 1825,

fjtaxixoç est, qui docet, quibus argumentis lineas et in Jabnü Annal, philo). 1830, T. XII, p. 190

praecidamus ad imperatum modum.«. Similem erro- sequ.). . ,

574 Martiani Capellae lib. VI. §. 715.

gratia dato tetrágono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant,

non schema mutetur. Hqoç$vqstlkoç tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas înveniamus mediam, quae tantum ccdat

majori lineae quantum praecedit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

716 schematum. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia

léctica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinqué partibus

commnnibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima jegó&cgig, se

cunda dioçirffioç, tertia xara6xevf¡, quarta àïtôôeigiç, quinta бгцхлк^абуиа. Latine

etiam sic possumus interpretan: prima schematis propositum, secunda determinatio

quaestionis, tertia dispositio argumentorum , quarta demonstratio comprobatioque

sententiae, postrema confiais conclusio. . Hoc de generibus planorum

dictum sit; nunc ad theorcmatum membra redeamus. Nam utiquo

717 membra sunt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; angustus

autem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

nam quum latior fuerit directo sive multum sive exiguum, obtusus tarnen

erit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores minoresquc formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt species: prima dicitur iôôzrjç, secunda ¿¡wloyoq, tertia àvâZoyoç, quarta

aAoyoç. 'lôôtijç est, quum collata consentiunt; è[i6Xoyoç, quum duac lineae

lineas] Codex Monaccnsis (C) lineam, quod eo- confinis] Supplcvi с códice Monaccnsi (С), quod

dem redît (con f. Lobeck. ad Sopli. Ajac. p. 36 f). vulgo abcrat, ücet insólito significatu usiirpatum.

Cetcrum liacc est quam Grarci diciint [xé6r¡g vel nunc ad theorematum] Omissuui in editís mine

ôvolv fiéóoiv àvàXoyov Àijipiv (Diog. L. 3, 73. inserui e codicibus Monaconsi (C) et Darmstatlcnsi.

Plut, daciu. Soor. 7). anguine] Codes Darmstaltcusis anguli, praeter

apodictici] Confer Qninctilianam (i, 10, 38; necessitatem.

pag. 230): aprobationnm quae sunt potentissîmae moveris] Ita anteriores cdîtioncs codicesquej

yçajj.(JJ,y,ai àrtodsLÊeiÇ vulgo dicuntur.i Grotius nescio undc moverit. Paulo post Monaquinqué]

Pro quoque in editis exhibent códice» censis (С) quia pro quae, et minoresve pro **i-

Houaccnsis (C), Darmstattcnsis, et Reicbeiiaueneis. noresque, sed nolui vtilgatam descrcre.

Celerum conrCP partes orat.oDee (§. 544> iÔÔtijç] Vide Euclidcm lib. V et VL Ghot.

Martiani Capellae lib. VI. $. 717. 578

pares uni mediae duplo parilive conferuntur; àvaXoyoç, quum linea ab alia

duplo victa aliam tantundem superat; àXoyoç vero est, quae neque aequalitate

vel media tertiave parte neque duplo triplove alteri ullave pa/te consentit.

Omnis autem linea aut évTV dieitur aut àXoyoç; c>r¡Tr¡ autem ilia est], quae prior 718

proponitur, aut quae propositae lineae com muni mensura confertur; Qr¡xbv autem

dieitur quidquid convenu. Proposita autem linea, quamvis collata non sit, tarnen

quia adhuc non est àXoyoç alii collata, et habet quiddam, quod ex so sola perficiat

rationabiliter, appellatur farf; àXoyoç autem jam collata linea efficitur, si

dissonare per omnia reperitur. Lineas autem quae sibi consentiunt óvfifiéroovc 719

dicimus, quae non consentiunt, абхщрктсоъс; et non mensura sola, sed et

potentia Ovfiixérçovç facit, et dicuntur dvvá(¿et, övfifurcot.; in mensura autem

pares ¡ибоб-оццетдос appellatur. Ergo quum tarn mensura quam potentia conferantur,

omnes q'uae vel potentia vel mensura discrepant абт>ццетоо1 sunt.

Ex his alogae tredecim fiunt, quarum prima dieitur ftéóy àXoyoç; secunda 72()

Ы dvo fiéocüv àXoyoç, hujus species sunt sex, quarum prima dieitur лоыщ

àXoyoç, secunda similiter devrèça, item tqLttj et ceterae deinceps; item tcrtium

genus dieitur èx dvo [léócov rtgcattj àXoyoç, et similiter ut supra; quartum ¿*

dvo ¡iè6cov devrèça àXoyoç; quintum genus dieitur [teiÇiov àXoyoç; sextunt èx dvo

[léÔeov âvvafiévTj àXoyoç; septilIlUS dux [ié6a dwapivr; àXoyoç; octavum ослотору

àXoyoç, hujus species sunt cex, prima, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

superat] Sic codices Monacenses (A. C) pro сслогоит/ Лосотт], decîma (lèôrj алотощ âevsuperet

in editis. теса, undécima èXdrrwv, duodécima fierce (tr¡rov

6v[M(i£TQOVç\ Vide Eucl. lib. X. Grot. ¡lEÖOV TO bXov ЛоюЪба, decima fcrtia fiera

alogae Iredecim] Totidcm enumera! Euclides fiétíov flèôov TO oXov Jtoivtia: undo qui yolet

(10, III; p. 191 ed. Basil.), sed ut nostrum ap- nostrum corrigat; nos codices scqniinur.

parcat vel sua vel libtarionim culpa insigniter cor- fieiÇoùv àXoyoç] Sic scripsi e rodicibiis Jforuptiini

esse; prima cnim ¡Hi fie6r¡, secunda èx uacensibus (А. С), qui fiiÇov pracbent; vulgo

dvo ¿vofiátcov , terlia èx dvo flèôbiv ЛОШТТ], fJUXTtj. Seqiicntibus Grotius in margine adscripsit:

quarta èx dvo fièocov dsvrèça, quinta fieiÇcov, »al. additur qtjTov et àXoyov scribifur«, unde

»exta QTjTov xai fikôov dwafièvrj , séptima dvo tamen nihil proficimus.

цеба dvvafxevr¡, octava аЛОТО(Щ, nona [lèoij dux fi¿6a] Omissa haec verba sunt in códice

576 Martiani Capellae lib. VI. §. 720.

at supra; nona pi6rj атсохощ тедыщ aXoyoq; decima алохо/лг] âsvxiça aXoyoç;

Üudecim è* [ié6cov аЛоуод; duodécima pexà $r¡xov (ié6eov то oXov лоьойба àXoyoç;

décima tertia*^«-« [tèôoov oXov лоюНба аЯоуод. Нае omncs mix tac ceteris lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci x^çag appellant, demonstrant.

DE SOLIDIS FIGÜRIS.

721 Haec de planis dixisse sufficiat, nunc de solidis, quae Ôxegtà dicimus,

videamus. Zxeosov schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat,

cujus cxtremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schcmatum superficie. Nam subjacenti trigono pyramis im-

722 ponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cubus, ct cetera similiter. Sphaera

aane intrinsecus capax omnium circuh's subsistit, in quos resolvitur. Soliditas

vero efficit schemata generaba, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

id est sectio, quae instar schematis est; item cubus; item conus; item cylindrus;

item sphaera. His adduntur nobilia schemata ex his composite, ôxrâtÔQoç,

item ôtûôexaiôooç, item sixo6aiâooçt quae cuneta ut ordine suo mon-

Monaccnsi (С). Legcndum esse âvo цкба siiperiora ЗоО Heer.) ct nostrum (§. 75 i) de soliditatis perostendunt

fectione.

%côçccç] Haec cnîm differentia est inter 6%rjna tjuod longitudine] Rccepi quod ex margine Gre

et %(úq'wv sive %cûQav apiid Graecos, quod ¡liad tíana; vulgo aberat

fottnam sive figurain significat lineis circuniscriptam, capax omnium] Plato (Timaeo p. 35): 6%t¡[MX

hoc outem spatium sive aream, quae intra eas то Jt£Qteú*T¡tpog èv avTco Ttàvxa ЬтСоба 6%r¡-

Tincas contineatur, ciijnsquc non tain figura quam {iura , дш xal 6<paiQOEiÔEÇ , ¿x ¡ik6ov JíávTfj

magnitude sive quantitas ín censuin reniât; confer Jtpôç xàç xeZsvxàç i6ov àjtè%ov.

Wunnium (in Jabnii Annal. 1829, T. IX, p. 223 nobilia schemata] Haec sunt corpora Ma regusequ.)

et Fingcrum (de primordiis gcomclriae apud larîa a Platone (in Timaco p. 54 — 57) tradita di-

Graccos, Ilcidclbcrgac 1851, p. 41). cam an inventa? de quibus confer Boeckbium (diss.

ÓTSQCct] Vide Euclidcm lib. X. Gkot. — Con- de Platónica corporis mundaui fabrica, Hcidelfet

PlaUrchuni (in plac. pililos. 1, fi; p. 882. 2, bergae 1810).

6; p. 887), Stobaeum (in eclog. 1, 15, 1} p. 340. M< ordine] Anteriores editioncs cum ordine, maie.

Martiani Capcllae lib. VI. §. 722. 577

stremus in pulvere, hace primitas concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere, et tenninatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circuluin scriberc; et omnes

directos ángulos invicem aequales sibi esse; et omnem directam lineam terminatam

quantum videtur producere; et si in duas directas lincas directa

linea incidet intus et eadem parte duos ángulos duobus rectis minores faciat,

ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas convenire.

Communes animi coneeptiones sunt tres: quae eidem aequalia sunt, 723

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Hace quum 721

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam duecns, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stituí? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis theorema formare earn volle cognoscerent, confestim

acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometria plurimum gratúlate, se per sectantis gloriam sublimari provehique

cognoscens ab eodem, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae adstruclionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum oiferens intimavit. Quo facto et doeüssima cunetarum et

benignissima comprobatur.

ab omni signo] Haec 1. I Euclidi aitrjfxura in dala linca constituí triangula aequis lateribus

vocantur. Grot. possint?«

communes conceptiones\ Koivai ïwOUtL. Eucl. quo diclo quum] Sic codices Monaccnscs (A.

Jib. I. Grot. — Sunt ex disciplina Stoicorum, quae C), Rciclicnaucnsis et Darmstattcnsis. Iu cditis:

ab omnibus hontinibus pariter verac habentur. »quo dato complures«; sed quo dicto jam Grotiiis

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: *èrtl Trjç in margine notavit

fio&sLôTiç sv&eiaç лелерабрсегуд rpíycovov undiquesecus] Sic Alonacensis (C) et Rciclic-

\6bnXtXSQOV бъбт^баб&са. GnoT. — Eadcni nanensis; male in editis secum (add. Oudend. ad

Quinctiliauns (1, 10, S5 p. 210): »quemadmodum Appulej. Т. i, p. 92).

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ARITHMETIC A

LIBER m

m Ро,Чиат conticuit pradeo, P_io terrrae,

Innuba, sollertes curam quae instigat in artes,

Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandero pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularura accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Ipsius aethcrea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque puellas

Innuba] Palladia cpithclon (Lucan. 9, 665. altera] Paedia, ut mox (§.728) apparct; dc qua

Val. Flace. 1, 87. Ausonius epigr. 106, 5), item supra (§. 578).

innupta (Virg. Acn. 2, 51), Graccis (Eurip. Troad. doctae mundum quae] Codex Darmstattensia

556) aÇvyOÇ. Quod enim Grolius margini adscri- doctae mundumque, male. Significatur Arithmetics,

psit incuba, quae quasi inc.umbat artibus, insolen- cujus ope Geometría mensuras computat.

tíos atque frigidius dictum foret ñeque nostris codi- aure] Statius (Tbcb. 1 552):

cibus confirmatur. »Imperat acciri tacitaque immurmurat aure.«

Martiani Capellae lib. VII. $. 725. 579

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Gaudia longa trahis, captumque eludís honorem?

^ Seria niarcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita spectat fastidia virgo,

Nec te cura tori, пес te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneia lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usum;

Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mcntcm,

Et nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum. •

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacctus tamen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

Tamen exseret peritas

armipotens] Sic Grotins addit confirmatque со- fervet] Codex Monaccneis (C) servit; non opus,

dex Darmstattcnsïs cum utroquc Monaccnsi; maie Priapum] Prîapo in nnptiis sacrincatum Festus

anteriores omnipotent , quod mirum est ipsum Gro- docet, idque togis praetextatis; quem illustrabo,

tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner- eadcmque opera Martianum nostrum, quibusdam

Tarn enim intelUgi satis patet, quam armipoteniem Cbrietianorum scriptorum locis. Arnobius Lib. IV:

dîci supra (ad §. 567) abunde probatuin est. » Mu tumis, cujus iminanibus pudendis horrendooptati]

Codex Darmstattensis opiata, contra qUe fascino veslras inequitare matronas et auspimetrnm.

cabile ducitis« cet Lactantius: »Mutinus, in cujus

eludís] Grotius in margine: »ai captum quem smn pudendo nnbentes praesident, ut illarum pulaudis

honorem* , sine sensu, quanquam et Reiche- dicitiam prior deus delibaese videretur.* Augustinus:

nauensis codex et Monacensis uterque laudis ex- »Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimia mashibeant

cuius, super cujus immanissimum et turpissimum

stupidant] Vide superiorem locum (§. 572 not), fascinum sederc nova nupta jubetur more honestisfastidia]

Margo Grotiana et codex Rcichenaucn- simo matronarum?« Ghot.

sis fastigia, inepte. lepidulis] Lcpidula га aÖTsta, aÖTt'CÖyLoi.

herilis] Amor, filius Veneris, quae Voluntatis Gbot.

Lera eet. peritas] Margo Grotiana paratas. Ambitum in-

75 *

580 Martiam Capellae lib. VII. §.726.

Brevis ambitus pucllas:

Deraumquc nee jugalis

Cessator intricatus ф

Tardabo fulcra lecti,

Et si quid ilia nostrae

Veneris feret voluptas

Ncc vobis abnegabo;

Furtis modo allubescat,

Et clam roseta parvae

Liliaque det papillae.

». Ne nunc sexus jugalis

Cura ferale in ors um

Et vulsa pellis acre

Laceros trahat capillos.

Quo dicto renidens et plus sólito laetior Voluptas ad Venerem régressa

cuneta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollitie et interrúmpeme genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

tclligo 'de mora, quasi ambages; posait tarnen ctiam

ad orbem disciplinar am, quae hie proponuntur, rcferri.

furtis] Trans lui it ad legitim i tori yoluptates,

quod alioquin de clandestinis tantum usurpatur.

et clam] Reccpi e codicibus Reicbenaucnsi ,

Darmstat tensi , et Monacensi (G), quod jam Grotius

in margine ex aliis rnotavcrat; vulgo ut.

ne nunc] Caiitissimum duxi locum obsenrissimuai

integrum rclinquere, licet codices Darmstattensis,

Rcichenauensis, et Bfonaccnsis uterque longe

al »am Iectioncm exhibeant:

"Ле nunc sensus jugalis

Fetalis cura morsum •

Et vulsa fellis atro«

quae tamen non minores difficultates contiiiet. Hoc

tantum apparet, sermoncm esse de contumacia no

vae nuptac mariti amplcxibus rcnitcntis pudicitiamque

vîrginalcm defendentis, sivc dc colluctationc

ilia Venerea, quam xXwortaXrjV dixissc Bomitianum

Suetonius (in vita 22) refert.

renidens] Codex Monaccnsis (C) renitent) in

epte.

paeta] Hoc Vencri pcculiare. Priapci'a (36, 4) :

»Minerva flavo lutnine est, Venus pacto.»

Ovidios (in arte amandi 2, 6i>9):

»Si pacta est, Veneri similis, si flava, Minervae

« ,

ubi vide Heinsium (T. I, p. 464 Rnrm.) male corrigcutem.

Adde Osannum (anal. crit. p. f94).

Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581

Majugenam conspicatur et quodam adspectu promittcotis illexit; quam Satur

nia de propinquo velut deprehendentis castigabat obtutibus. Quae dum 728

geruntur, Paedia, quae egressa dudum, cum alia femiaa miri decoris ingreditur,

cui quaedam majestas nobilissimae vetustatis et ipsius Tonantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumiue renidebat; quae etiam miraculis

quibusdam capitis reverenda videbatur. Nam primo a fronte uno sed

vix intelligibili radio candicabat; ex quo item alter erumpens quadam ex

primo linea defluebat; dehinc tertius et quartus, tumque etiam nonus decuriatuscjue

primus, bonorum reverendumque vcrticcm duplis triplisque varietatibus

circulabant; sed innumcrabili radios multitudiae prorumpentes in unum

denuo tenuatos miris quibusdam defectibus contrahebat. Hujus autem multi- 729

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen, quo totius naturae opera

tegebantur, abdiderat; digiti vero virgiois recursantes et quadam incomprehensae

mobilitatis scaturigine vcrmiculati. Quae mox ingrcssa septingentos

decern et septem numéros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda subrexit.

Tum Philosophie, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arithmctica

intulisset, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu-

Paedia, (piae\ Sic scrips!, orthographia tantiim

ct intorpunctionc mutata, pro Paediaaue, lit apodosiu

scateiitia iiancisccretnr, qua iu viilgntis carcbat.

natalibus] Quia Jupiter monas (§. 751), ut

ipsius quasi natales in Arithmctica incssc wdeantur.

candicabat] Utitur ct libro I hoc vocabulo:

»Ipsius autem canities pruinosis nivibus candicabat. «

Grot.

pluriformem] Alios plurimiformem legere margini

Grotins adscripsit. Cetcrum ex Pythagoreorum hace

placitis explicanda sunt, quibus numeri pro ipsa

rcrum natura erant (Aristot. metaphys. 1 , 5).

diijiti] Confer supcriorcm notam (§. 108) nostrumque

infra (§. 745 f.) et Procopii anécdota (p.

216 Eichel.). Vermiculali dicuntur propter argutias,

quas Cicero (orat. 18) dicit, id est mollis releritatem

minutissimis intervallis distinctam. Barthius

(advers. p. 1591 f.): »Apud Luc-ilium distinctiim

variis spiris velut sonat, at mobilitatcm flexnosorum

angiiium désignât apud Capellam.«

seplingentos] Putaveram quondam pro CCCCCCCXVIÏ

legendum CCCCCCXII, ut sit Çevç,

ant minori uiutationc DCCXVI, ut sit ^aigs;

sed revera coinpcri nihil mutandiini, sunt enim hie

indicatac hac voces II APXH, idque ad finem

(Capellae MS. cxaratum vidi. Grot. — Confer palaeographiam

meant (Ш, p. 281).

subrexit] Editiones ante Grotinm surrexits

male. Subrigere idem est quad erígete, ut apnd

Senccam (Here. fur. 592): > subrigens caput.*

582 Martiani Capellae lib. VII. §. 729.

tavit. Ac tunc illi radius, qui primus eraerserat, colliniatae lucis nitore porrecto

ipsius Jovis verticem luminavit. Quibus miraculis radiorum innúmera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem conspicati,

opinantes cam hydreo germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

mussantibus murmure puer Ше piceus jussus admonere silentium. Verum

feminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem prornere cupienti quandam lactei luminis facem officioso

consistens muñere praeferebat. Tum illa, antequara juberetur quid apportet

expromere, sic exorsa:

730 Non ignota coelo, пес rebus mundanis ignorata, quas genui, adveni

super vestrum quidem nihil dcdiguata concilium, quam vis singulos vos universosque

recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunetas procreavit emissio, tuae singularis primigeniaeque

•

qui primus] Sic ex códice Grotiano, ipso G го- Quam Grotius margini adscripsit lectionem spiceus,

tiano suadente, scrips! 5 vulgo: radius pritntts emcr- nihil! est; ut et in sequcntibus exstabat pro adstaserat

qui etc. bat et consectatus pro consecutus.

tellustres] Codices Monacensis (C) et Darm- lactei luminis] Id est candidi, indeqnc splenstattensis

terrestres, quod tamcn quia corrcctio- dentis. Supra (§. 14) noster similiter »laclis instar

nem olet, nolui reeipere; пес licet tellustris, quan- candidaeqne lucis« dixerat.

tum equidem sciara, alibi non legator, analogiae apportet] Sie codieee Grotianus, Reichenauensie,

contrarlum est. Basilius Fabcr unde habucrit, quod Darmstattensis , Monacenses (A. C), aliique apud

in Thesauro scripsit, alios legere terruristres > ig- Burmannum (ad Ovid. Ш, p. 828) laudati; vulgo

noro; Grotius margini adscripsit telluristres, quod pcrpcrain oportet.

ex dlTTOyQonpiq ortuin videtur. ramalibus] Ovidius:

piceus] Id est Harpocrates, qiiippe Acgyptius »Ramalia árida tecto.*

(§. 90). INigros fuisse Aegyptios complures testan- Pcrsius:

tur, ut Aininianus Marcellinus (1. 22 cxtr. p. 577 »Ut ramalc velus vegrandi súbere coctum.*

Gronov.): » homines autein Acgyptü pleriquc sub- In Grammatica ipse Martianus: »densis obumbrata

fusculi sunt et airad. ч Hínc et Propcrtius (2, ramalibus* et lib. I: »ratnale laureum.« GnoT. —

24, 15): Adde inferiorem locum (§.917) et confer Saxonem

»An tibi non salis est fuscis Aegyptus alumnis?* Grainmaticum (p. 126 Stepb.). In sequcntibus pro

et IMartialis (10, 12, 12): germinari substituí meliorem lectionem e codieibns

»Niliaco rédeos tu licet ore niger.« Monacensibus (A. C) et Darmstattcasi.

Martiani Capellae lib. VII. $. 730. 585

naturae fontera Jupiter recognosce; nec despicabilera vestrum omnium matrem

Mercuriale quod habeo me faxit officium, quum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exerceor,

astrorum populus recognoscat honorandam suae multitudinis genitricem.

DE MONADE.

Prae cunctis igitur aflata sacra monas esto, quam ante cuneta vibrantem 751

sociati postinodum numeri principia docuerunt. Quae si species est accidens

cuilibet exstantium primo, priusque est quod numerat quam illud numerandum,

rite earn ante ipsuin, quem principem dixerc, veneramur. Nec dissimulabo

ex eo, quod monas retractantibus unum est solum, ipsa m esse, ab

despicabilem] Glosea Isidor! : »dispicabilis, con

to in loco bis I pro Б

hic est: »nevc ideo me

contemnite, quia Mercu

rio servio* cet.

sortis] Rctraxi lectionem, quam Grot i us in

marginem rejecit, adstipnlantibus

stattensi, Rcicbcnauensi, et

(Л. С); vulgo artis.

de monade] Ad ca qnae nunc de singulorum numerorum

vi el potcstate sequuntor, conferenda sunt

inprimis Tlieologumena Arithmcticac ab Astio edita

(Lips. 1817. 8), et qnac ex simili IVicomacbi libro

Pbotins servavit (bibl. n. 187), praetcreaqne Camerarius

ad Jamblicbum (in Nicom. arithm. p. 45

sequ. Tennul.) et Meiirsius (in denario Pytbagorico

in Gronov. Tlics. T. IX). De ipsa monade speciatim

vide Pytbagorcos apud Stobaeum (p. G sequ.

Heer.) et Ilermetcm (ibid. 1, 11, 18; p. 306),

praetercaque Macrobium (in somn. Scip. 1, 6).

vibrantem] Grotius in margine libranlem, male;

radium enim supra dixeraL Scnsus autem hie est:

»quam sociati postmodum uumeri docuerunt ante

cuneta principia vibrare», id est, quam principem

¡ese inde apparet, quia orancs inde nuconsociationein

orti sunt.

quae si] Probat monadcin omnium primam, quia

primo cuique in quoque genere respondet, dcinde

etiam, quia numcrans numerato prius. Grot. —

Distinctionem e Danustattcnsi códice norrcxr, et ex

codem dnobusquc Monacensibus (A. C) rcposui ve

neramur pro venerantur.

species] Id est eïôoç, sensn Platónico, forma,

qua, qnidquid ejus nomen gerit, bnjiis ipsius nominis

vim ac potestatcm nanciscitur; ut nostra loco

quidquid unum vcl primum appcllatur, id ipsuin

ut sit, a monade accepit. Adde Tcnnulium (ad Jamblicb.

p. 93>

nec dissimulabo] Lego: »Nee dissimulabo ex

eo (¡ta in MS.) quod monas retractantibus unum est,

solum ipsam (ita in MS.) esse, ab caque singula

procrean. « Novum argumentum boc modo: ill ml

quoque, inquit, non est silentio praetercundnm ,

quod vel ex со satis liqueat inonadem solam pro

prie esse, aliisquc esse essen tiac causam, quod

utcunquc revolvatur semper unum manct; seme!

o8i Martiani Capellae lib. VII. §. 73i.

caque singula procreari, omniumque numerorum solam seminarium esse, so-

Jamque mensuran. , et incrementorum causam statumque detrimentorum ; quae

tamen ubique pars est, ubique totum, dum per cuneta perpetua; ñeque

cnim, quae est ante exstantia et quae post absumta non absconditur, potest

non esse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

quod quidem idealis illius intellectualisque speciei vis causativa testatur; ad

cujus excmplum ununi deum, ununi mundutn, unumque Solem, singularemquc

Lunam, elementa etiam in quo exstant singula memorari. Licet Aristoteles,

unus e sectatoribus meis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri

semper volit, cupidjnem asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis aut copulae in se proprios detorquct

cuiiu unum uuum est. Grot. — Cum bisce conspi- idealis ] Unas Ule solusque ac summiis dene,

rant ctiam Monacenses (A. C) et Darmstattcnsis, quem Appulejus ultrainundanum appellat,

unde recepí. Vulgo cnim ita erat: »nee dissimiilabo, na Piatonis est ipsa unilas, a qua

quod mouas rctractantibus unum solum ipsa esse exsistit progrcditur , quae ct onine deoruin genus

ab ea atque cetera procreari. « progeneravit, tarn intelligibile, quam intellcctuale,

seminarium] Jainblicbus (ad IVicoin. p. 1 2 Ten- quod siipramundanum est, ct quod miindanum,

nul.) i ал'' avTtjç yciQ coç àrto 6rt£Q(taTOÇ xai coclicolarum nempe dcorum. Unitas ilia ante от-

ciïôiov pLÇtjç еф' éxársQOV avTirtertovôÔTtùÇ nia entia. Ab nnitato igitur illa sive ab uno soloaví-

ovTca oí Xóyoi x. T. X. que deo proOuxcre dii primo votjtoÏ ct voeçoï,

absconditur] Scnsus \idctur postulare absumiluv. vrteçx06/MOL et ¿yxóófiiot,. Proclus cap. X librí

{«ног. — Idem iiiargini adscripsit alios legere as- priini: »Iva ovv 6weXovTEÇ е\жоцег, TO tv ov

cenditur, quod ctiam in Monacensi ntroque exstat; rtQOEiÓt- fisv cuto TtjÇ tvaôoç xf¡q rtço rcov

m apparct, quoniain abscondi bvxiúV rtàv дк ТО &EÎOV yèvoç artayswä ,

re , eva- то te votjTov, xai то voeqov, xai то vrtenove.

Scnsus est, perpétuant esse oporterc, ul- çàvtov } xai то [ié%Ql TOJV è.yxo6uuov rtQOEtra

quam minuendo procederé non possiinus. Con- Xrjkv&óq. t Salmas, (epist. ad Menag. p. 21).

fer Moderaluin (ap. Stob. X. I, p. 18): ï}Tiç fíElOV- unum dettm] Unum quidem dciun philosopbi

uivov Tov rtXr¡$ovg хата Tr¡v VcpaipEÓiv rtav- credebant, sed variis cum nominibus varioque sexu

TOQ ciQidttov ÓT(QT¡-dti6a fiovrjv TE xai бта- appcllabant jiixta illum usnm Valcrii SoranLGLOSSA

Um Xa[i.8áv£i. (cod. Monac. E).

menwralum] Codices Reicbcnauensis, Darm- ultra nihil] Nihil apud Grotium per crforcui

Mtattensis, et Monacensie uterque nominalum; non omissiim ipso inoueute restituí. Ccteriim Aristotc

itecesse. UB¡ i,acc dixerit ignoro.

Martiani Capellae lib. VII. $. 75*. 38o

ardores. Hanc quoque alii concordiam, banc pietatem amicitiaraque dixere,

quod ita nectatur, ut non secetur in partes; tamen rectius Jupiter nuncupatur,

quod sit idem caput ac pater deorum.

• , у .

DE DYADE.

Denique quum unum facta in quodcuuque defluxerit, licet ejus linea 752

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadem tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreatio, a nonnullis genesis dicta; quod autem

inter earn ac monadem prima conjunctio est consortiumque consimile, Juno

perhibetur vel conjunx vel germana praecedcntis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participât: cadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari; in bonis vero eadcm justitia,

quod duobus aequis gaudeat pariter ponderatis; eademque socictas, quod

vinculum, quo media connectantur, habeatur utrinque commune. Ab hac

numerus auspicatur; et est opinabilis corporatio motusque primi probamentum;

elementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus procreatur;

primaque forma paritatis est.

DE TRIADE.

Trias vero princeps impariurn numerus, perfectusque censendus; nam 755

prior initium medium finemque sortitur, ct centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobius: »Hacc monas prin- jttstitia] TbeoJoguracna Ârithmeticae (p. 12, 4):

cipium finisqne omnium, non ipsa principii ant finis àito ÔS Xr^Ç eiç âvo TO[iijç А1щ oiovei áí^T¡.

sciens, ad summum refcrtiir deum.« Et Syncsius Justitia autem Pytbagorcis erat то àvZlïtEJtOV&OÇ

episcopus Platónicas saepc deum ¡xováó' áQQr¡Z7¡v (Arîstot. Magn. Mor. 1 , 34).

nominal. ^ «от. elementorum] Ineptum est quod alios legere

defluxerit] Sic reetc anteriores; de monade Grotius margini adscripsit aliorum.

enim , quae unum facta est, sermo est; Grotius perfectus] Theon (arithm. 32, p. 72 extr.): Cé

neselo undo defluxerint. ysTai âè xai о roía rèXsioç, èitEidr] JtQcoToç

quae prima] In códice Dannstattensi qua est àç%T/V xai fié бa xai ftéoaç ë%ei. Adde eundem

pro quae; male. de música (40, p. iî>7), PItitarchum (qu. sympos.

586 Martiani Capellae lib. VII. $. 733.

finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque germanitas,

et quacdam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit senarium novenariumque;

cujus auspicio preces tertio ас libamina repetuntur. Tres symphonies

continet harmonía, id est diapason, heniiolion, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. Idem mundana

perfectio est; nam monadem fabricator! deo, dyadem materiae procreanti,

9, 5; p. 738), Laurentium Lydum (die Martis

p. SSI seqii. Roetli.), Stobaeum (eel. pliys. 1, SI),

Justitium Märtyrern (op. p. 2î), Boëthium (de mú

sica 5, 5), Ausonium (idyll, il), et quae olim (in

palacogr. crit Ш, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

IVonnulla et ipse noster jam supra (§. 105) attulit.

interstitiorum] Codices Monacenscs (A et C)

et Darmstattcnsis interstitionum ; maie (vide §.581).

aequalitate] Codex Darmstattensis e quaKtate;

Monacenscs (A. C) aequalitatem } quod jam Grotlus

margini adscripsit; maie utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 360).

coeloque] E Virgilio (Aen. tí, 567); Hecate

¡gitur, scilicet triformis (Ног. od. 3, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, 511). Ausomus (in grypho

tcrnarii numcri v. 18) г

»Tergemina est Hecate, tria virgviis ora Dtanac

Tres Charités, tria Fala«

tertio] Confer palacographiam meam (III, §..

269). Spectat Luc ct provcrbium то xqixov rw

6(jOXr¡Ql.

heiniolion] Id est diapente (§. 107. 934)..

divinatio] Ita infra (§.895) »tripodem« scribit

»tiini cursus pracsagia poUiceri, exstantis, instantis,

et rapti.o Sed jam Horneras (Iliad, a, 70)

Calcbantis vatis artein ¡la describit, ut tres tem

poris partes comprcbciidat:

'Off rjdrj та r' sàvxa xà ó4' è66ôiuva rtoó r'

èôvra*

idem] Ncmpe numerus- Darmstattensis. quidem

codex cxbibct item; sed praefero vulgatam.

mundana perfectio] Vulgo praefecti», sed recepi

lectionem a Grotio îa margine notatauu Ausonius

(idyll. 11, 48):

»In physicis tria prima, deus, mundus,. data

forma. «

Séneca (epist. 65) r «Hace omnia mundus quoque,

ut ait Plato, habet. Facicns hic deus est}, ex quo

fit liaec materia est; forma hic est habitus et ordo

mnndi quem videmus, exemplar sciliect, ad quod

deus hanc magnitudincm operis pulclierrimi fecit «

Confer Platoncm ipsum (in Philebo p. 23 — 27

Steph.).

fabricatori] ^r¡(xioVQy¿¡> , ut apud Pbtonem

est (Phileb. p. 27; Tim. p. 68).

nirtífiwe] Theolognmcna (p. 7, 18): è'rt Xr¡v

vXr¡v xrj dvádt rtçoçaQ[WTTov6iv oí Ilv&ayôçeioi'

éxsgôxrjxoç yàç (xeLvr¡ plv iv qjvôsi,

ôvàç de sv âûidfico умхадхеь, ubi plura Astius

(p. 162).

Martiani Capellae lib. Vil. §. 735. 587

triadem idealibüs formis consequenter aptamus; animam vero rationis et iracundiae

cupiditatisque distribuere trigario.

DE TETRADE.

Quid tetradem dicara? ia qua soliditatis certa perfectio; nain ex Ion- 754

gitudine ac profünditate .componitur, decasque plena his quatuor numeris

gradatira plicatis integrator, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item hecatontas

a decade quaternario cumulatur, id est decera, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum; et item a centum quatuor numeri reddunt

mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decern millia

ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor auni témpora, frontesque

coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, qüatuorque virtutes. Hic numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.

DE PENTADE.

Scquitur pentas, tjui numerus mundo est attributus. Nam si ex qua- 735

trii/ario] In editis erat tricario. Forte trigario, nt Хеш. Plura dabît Astius(ad Piaton. Protag. in oper.

enpra filicida pro fulgida. Libro miisîco: »demnm tri- «dit. T. IX, p. 151).

garium supplicantis semper germanítatis adveniat«; plicatis] Male in edilis plicilis. IVostrain lectionbi

de XiTCctç sermo. GnoT. — Spccíaiit illa Slar- nem dedit codex Moirecensis (A). De tetracly Pvtiani

ad Piatonis doctrinam, qua anima dividitur thagorira supra jam г gl nuis (ad §.107).

in AoyUtriiCOV, xlvtweiôeç , et eitl-dvurjXixbv Cyllenio] Hoc quoque snpra (§. 10G) jam atti-

(dc R. P. 4, p. 456$ 9, p. 580; Tim. p. 69$ gimus. Addc Plutarchum (qu. symp. 9, 3; p. 758):

Phacdr. p. 246} de Legibus 9, p. 865} addc Dio- 'Eguel de цаХибта rcov agi&fiaiv r¡ reTçàç

genem 5, 90). ccvâxeiTcu' rtoXXoi âè xai тетрадь iirjvoç 1бта-

soliditatis] Cave та ÔTeçeà (§. 721) intclligas, ¡lévov yevéÓ&at, Tov #éov ¿6toqov6í: et Macro -

nt latiludo in sequentibus excidisset; sed de qua- bium (Saturn. 1, 19): »Pleraque ctiam simulacra

drat o loquitur, quod et ipsum perfecti et omnibus Mercurii quadrato statu figurantur — quippe signumeris

absoluti vim gerit; confer inprimis Aristo- nificat bic numerus vel totidem plagas mundi,

telem (rhetor. 5, 11): tov àya&bv ch'dça ipàvai vel quatuor vices temporum, quibus annus incluelvat

TCToaycovov fieTaipoçà' au<poo yàç re- ditnr« cet.

74*

588 Martiani Capcllae lib. VIL $. 735.

tuor eleraentis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter insignitus;

qui quidera permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utri us

que sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatàsticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinqué per quinqué babes viginti quinqué, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni trigies quinquies, et quinquies

noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinqué; in homine

seusus quinqué, totidemque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupèdes, reptantes, n atantes, volantes. Hune numerum quis neget esse

diametrum? Nain decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

DE HEX A DE.

75в Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, quum suis

partibus impleatur? Nam et sextain sui intra se continet, quod est unus;

quintus] Codices Cantabrigicnsis, Reicbenauen- ледабца TeXevTrjOEi JtavTCOÇ. Adde Jainblicbum

ris, Dariustattensis quintum; sed rautandi causam (p. 12 Tcnniil.) et Tlieonem Smyrnaeum (aritbm.

non video, modo ad mundum refera tur. Ñeque cnini 24, p. 61).

de Ai-istotelis quinta essentia Martianus loquitur, zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

sed de dodecaedro Piatonis, quod iiniversi formam quadrupèdes] Sic codex Darrastattcnsis ; vulgo

refcrt (Tim. p. 55 c)$ quanquain hoc quoqiic niulti quadrupedesque. Ceterum confer Flatoncm (in Tipro

acibere acccperint (vide Bocckbiuui in Pbilolao maeo p. 91. 92).

p. 162; Astium ad Plat. Epinoiu. p. 601). Adde diametrum] Simili de causa T¡[ú&eov appellant

Straboncm (15, p. 713 Casaub.): rtçoç ôl tolç Tbcologumena (p. 32), ore xov dexa ■&eiov ov-

тетгадбь öroizeLoic лщлт-ц ziç ебгс <pv6iç, roç гцйбеик i6xw.

è £ Ttç Ó ovQavoç xai та абтда x. r. X. vero] Sic codices Monaccnses (A. C), Darmstatutriusque

5e.vif.vJ L'ude cl ¡am àvôçoyvvia et tensis, et Reicbenauensis pro autetn in editis.

yaflOÇ appellabat: r a Pytbagorcis (Plut, de Eli perfectum] Isidorus Hispalensis : »Scnarius suis

apud Dclpbos 8, p. 387). partibus perfectus est.« Macrobius: »Scnarius vero,

apocatàsticus] IVisi corrupta lectio est, per syn- qui cum uno septenarium faeit, variac ac multipli.

copen dictum pro аЛохатабтаПхсЗ , qui semper eis religionis ас potcntiae est Primum, quod soad

sc recurrit, in se ipsum revertitnr, nt ait Njl- lum (malim solus) ex omnibus nuincris, qui infra

comacbus (instil, aritbm. 2, 17^ ¡>. 151 Ast.): обсис decern sunt, de suis partibus constat» cet. Скот.

yac otv av$ij6e6w av$i¡6o), eiç то avvo 6v(i- — In meo ЩасгоЬн excmplari (souin. Scip. 1, 6)

Martíani Capellae lib. VU". §. 736. 589

et tertiam, quod duo; et medietatem, quod tria. Item natural! a officia, sine

qui bus esse nihil potest, sunt sex: magnitude, color, figura, intervallum,

Status, motus. Item motus totidcm differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hie autcm numerus Vcneri est attributus, quod ex

utriusque sexus commixtione conficitur, id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina paritate; nam bis terni

hexas fit. Solida ctiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinqué torn" et duo hemitonia. Idem per primum 757

motum, hoc est djadeiu, colla tus duodecim facit; inter quos duos numéros

duo in cd i i inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaquc censetur, nam arithmcticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim, quot numcris superat scnarium, id est

tribus. Alius autem numerus, id est octo, música ralione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geométrica ratione

solus legitur, non solum. Alio eliam loco idem

Macrobios (Sat. 7, 15) ex Acgypto reiirrt scnarium

plenum, perfectnm, atijuc di-

.« Adde Yitim iu m (5, I), Lydum (die

Yen. 10, p. C8 Roetb.), Censorinuin (de die natali

11, 4).

malus totidem] Sex motos genera praeter orhicnlarem

ctiam Plato ennmerat (Tim. p. 54 Stepb.).

Adde Macrobium (in somn. Scip. 1 , 6 f. Saturn. 7,

9). Sed alia sunt qnae Aristoteles statuit, licet

totidem numero (Categ. 11: confer SexL Empir.

adr. matbem. 10, 57; p. 640).

f'enei-i] Nieomaebus (apnd Pbotiom p. 240

HoescheJ.): y.a'i xvçieoç avxr\ ¡táXXov^AtpQodixt]

Cvyia те xai yau^Xia xai àvdooycvut &£оЛо-

ytlxai. Iline etiani Pytbagoras Vcneri sexto mensis

enjusque die sa era fieri jussit, teste Jamblicbo

(de rita Pytbag. 28, 152), ubi Kasteras (p. 128)

lectores ad Tennolinm (ad Jambl. in ЛПсото.

p. 151) remisit Plora dabît Astius (ad

gum. p. 177).

hexas fit] Gratias i adscripsit alios le-

] Sie scrips! e codíeibus Gronsi

; raigo idem

gère sexis fm

id est

tiano et

De u traque ratione aritbmetica et música sire b ar

mónica ride quae ad Piatonis Timaeom (p. 56

Stcpli.) obserravil Bocckhius (in Daubii et Crea-

Т. Ш, p. 56), Astiamqae ad Tbeolo-

(6, p. 178), quae eodem boc

590 Martiani Capellae lib. VII. §. 757.

componitur. Ea enim possunt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadringentos

trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius qningentos scpluaginta

sex; item novies septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duotlecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se

multiplicata rcddunt numéros extremorum inter se convenientium. Hic primus

numerus, id est senarius, harmonías ostenditur genuisse; quippc sex ad duodecim

est symphonia diapason; sex ad novem hemiolios; sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron; unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

lie senarius quadrato ot solido quaternario sociatus horas diej noctisque dimetitur;

nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per collalionem] G rotins margini adscripsit post j hemiolios] Grotins hemiolos, quod с codicibus

male. Collatio bic multiplicationem sire potcntiaiu correxi.

>ignificat eodcm usu quo Festua (s. v. ocius) com- Harmoniae] Hyginus: »Ex Venere et Marte

parationis gratins collaliomtm vocabiilo appellat. Harmonía et Formulo. « Ilarmonia autem, quanutraque]

Sic codices Mouacenses (A. C) et 4I,am Capelle suo modo aliter intcrprelatnr, est

DarmstaUensis; vulgo uhaejue sine sensu. Ilcrmione. Grot. — IVescio quid contra comniimein

.. ,. i „ ^ .. . .... fabulam (Apollodor. 5, 4, 2. Diodor. ö, 48 f.)

dipondius] Grot ms per errorem nt videtnr eutdit v r '

,. ,. , . ..... . , Grotius sentiat. Pro mater alios legere major idem

dtspondtus , quod corrcxi; sed ipsi lune vocabulo J

, ,. „ , , , i • . i margini adscripsit; inepte.

locus lue un lins est, nt с nota lau tum male m tel- ° г г

. . ., ....... viessis quadrussis faciunt] Forte vicessis vel

lecta ort и m esse vidcatur; ipianquam invitis codi- 7 J

...... _ „ ,. viqessis, ut sexis, scptnaqessis et simili a Ii nie aucibus

nihil mu to. Geteriiin sens и s Ine est, pro- _

, . ctori usurpa ta. Grot. — Sexis supra (S. ЗОН) et

portioncin geometricam, quam modo proposuit: r _

infra (§. 767) legitiir. Codices .Mouacenses (A. С),

DarmstaUensis, et Reiclicnauensis haben t vies

cujus extrema aequo ас media scann colleta faciuut „uarlis, quod jam Grotius margin! adscripsit, ut

72, ctiam si omnia septuagesies bis augeas, can- 9Upra fries pro triqics; practercaque Rcicbenauendem

mancre: 8;s pracbet facit pro faciunt. Procul dubio niimcri

432 : Ь'76 = C48 : 8C4. librariorum inscitia vcl scribendi compendiorum igid

est senarius] Hace pro glosscmatc tollenda norantia sunt corrupt!, Icgeiiduraqiie bic »viginti

reuse t Glotitis; «cd s! dcinseris, unus с majoribus quatuor «, et supra »sexics septuaginta duo faciunt

potins naineris, qní antecedunt, intclligendus lu cri t. quadringeuta triginta duo« cet.

Martiani Capellae lib. VII. $. 758.

391

DE HEPTADE.

Quid autern te heptas veneranda commémorera? quae quod naturae 738

opera sine feturarum contagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum possedisti. Nam quum omnes numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummotlo ; tetras autem et créât et creator j at heptas, quod nihil gignit,

eo par virgini perhibetur; sed quod a nullo nascitur, hinc Minerva est, et

quod ex numeris tarn masculinis quam femininis constet, Pallas virago est

appellate. Nam ex tribus et quatuor Septem fiunt; qui numerus formata

Lunae coraplectitur у nam primo est corniculata, quam nr¡vouói¡ Graeci vocant;

Tieptas] De praestantia numcrl septenarii prae- "EXXtjveç ÓJtavLav ßOVÖav áeigá/ievoi.*

ter Tlicologumcaa coiifcrendi sunt Gcllius (5, 10), Grot. — Adde Appulejuin, qui (met. il ab init.)

Macrobios (in soinn. Scip. 1, 6), Philo (up. T. 1, »cum numerum«, inquit, »praeeipue religionibns

p. 80). Quanqnam fortuitain potius censet Aristo- aptissimum esse diviniis Pythagoras prodidit«; et

teles (uietaphys. 14, p. 305 Brand.): èrtxà [itv quos Astius laudat (ad Theolognmcna p. 18-1. 18ö)

<pcúvr¡évxa, èitxà de %OQÔai r¡ nouoviat, èitxà et Creuzerus (ad Olympïodori comm. ad Platon. Alâe

ai jtAeiadeç, èv èrtxà de ßaXkei ôdàvraç è'vc- cihiadem p. 158).

âye, è'vuc Óov' èrtxà de oí èrti Orjßaq' ccq conformas] Lege conformaris. Grot. — Л'сиН-

ovv öxi xocoçdi ó àoi&nbç rté<pvxe, дш xovxo quam.

151' èxelvot èyévovxo èrtxà rj T) rtZeiàç èrtxà Tritoniae] Confer superiorem locum (§. 568-

à6xèçcov èÔxLv; ?}' oc (iïv dià xàç rtvÀaç r¡ not)..

¿ÍXZtjv xivà ccixíav, xrjv de r¡(ulg ovxcoç par virgini] In MS. pervïrgo, hoc est valde

àçi&novfiEV, xijv de âçxxov ye dcodexu х.х.Л. virgo Gloss. Grot. — "Vulgata sana. Hierocles (in

veneranda] Nam (teste Macrobio) èrtxàç arto Pytbag, aur. carm. p. 226): r¡ de sßdofiag àç

xov dt/SióOui dicta. Velercs eniin 6ertxàç dice- úfii¡xcoQ хаи rtaçdèvoç — ovxe yào yevväxat

bant, idque comprobatur ex isto fragmento Jouis ê£ àçL&fiov xivoç xcov èvxoç dexàdoç — ovxe

apnd Euclidem in Harmonica, a pâtre meo elegan- yevvcji xiva xeôv èvxoç dexàdoç.. Plnra dabit

tissime correcto et conciunato: Astius (ad Theologuincna p.. 181)..

»Tàv dexaßafiova xà£iv l%£iç àsi èv Te- Lunae] Theologumena (p. 45): 'Ertxàcoçou ovw

XQu%ôodcù, ai xè66açeç 6eXrtvuaxau <pâ6eiç- vrtào%ov6ac

Tàç £v(Mp(üvov6ag ànfwviaç xçtôdovç. 6v(irtXt]oov6iv evXôywç xov xov àôxèçoç: xov-

IIqLv [ièv Ôertxàxovov tyc'tXXov дшгьббаоа rov (lijva, ^/.teoeöv ovxa eyyiôxa «&.

rtàvxeç ^ yL6a6&ai. de dû «al xàç értxà Ô^fiaxixàç:

592 Martiani Capellae lib. VII. $. 738.

dcindc medilunia, quam dicunt дихгоцоу: dchinc dimidiato major, quae dicitur

¿¡Kpixvçroç: mox plena, quae dicitur rcav6kXr¡voq; item tres formas praedictas

dcficiens repetit. Hic numerus Lunae cursum significat; nam unum, duo,

tria, quatuor, quinqué, sex, Septem, viginti octo faciunt. Item septein sunt

circuli, et tot planetae, tot dies, totque transfusiones elementorum; nam ex

informi matcric primus ignis, ex igni aèr, ex aëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aër, ex aëre ignis; ex

739 igui in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

natura nonne huic probatur numero deserviré? In principio septimani partus

•

fWQtpccç rfjÇ беЯг/VTjÇ Texcádí, fiTjVOeiâij, dt- Aëraque humor ah it , demio quoque pondere

Х.охоцоу, ayupÍKVQTov , Jtav6èXrjvov , stàXw rursus

aXXov cifJupir.vQTOv , èx -aaxÉQOV [iÈqovç q>(û- In superos aër tenuissimus émirat ignés.

TiÇo[iévT]Ç avTÎjç, xaï JtâXir Ôi%Oto[J.OV хата Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo;

TçtVTa, Xtxi, uXXtjv (¿rjvoeiâ?/. Simiüa apud Ma- Ignis enim densum spissatus in aëra transit,

crobium leguntur. Hic in nattas; (elltts glomerata cogitur unda.«

(ir¡voeiOT¡] Sic legcndum pro novoetôrj in Adde Platonctn (Tim. p. 49), Chrysippum (apud

editis. Giio-r. — Immo ex ipso Martiano (§. 863 Г.) Stobaeum 1, 12, 16; p. 512 sequ.), Lucretium

corrigendum erat. (1> 783 sequ.), Ciccronem (!\. D. 3, 12), lierarta.

v6iXrtvoq\ MS. JíXr¡qo6kXr¡voq. Grot. — clidcm Ponticum (alleg. Homer, p. 439 Gale), Ma-

Eodein redit, nilium (1, 149 sequ.), Diogcncm Laertium (9, 9;

tot dies\ Hinc satis liquet non tarn novum esse p. ü •">."» Meibom.). Paulo aliter Tbeologumena (p. 50):

bunc morem, quo dies numerare solcmus per se- oxt sic Тбббада rà rtàvxa 6xoi%£la, xgetç ôè

ptimanas et planetarum nomina, quam quidam vo- aVTCOV ai ueTU^VTTjTEÇ, é/3ôouàç av xàvxav&a

lunt. Grot. — Prefecto non erat, cur Martiaoura irtMQ<x,XQÍr¡ To3v bXcov.

adliiberet ad hiijus inoris anliquitatcin probandam, omnium natura] Ilavxeov (Dv6lÇ. Eleganter

quem multo antiquiorcm esse, et perperam a pía- et proprio a nascendo naturam dixit pro generalionc;

iietarum noininibus nomina dicrum repeti, alio loco nam et apud Gellium Varro »ad homines naseen-

(palacogr. crit. Ш, §314 sequ.) demonstravi. Adde dos viin iiumcri istius porrigi pertincreque« ait;

Scnccam (ap. Augustin, de civ. dei 6, 11) et quae et Macrobias: »denique est numerus, qui bominem

doctus Anglus nuper attulit (in Museo pbilologico concipi formari« etc. Grot. — Videtur tarnen uni-

Cantabrigiensi T. I. p. 1 — 73). versant bominis naturam significare, eo sensu qno

transfusiones elementorum] Ovidius (metam. la, Macrobius (in soma. Scip. 1, 6 f.) septcnariuin nu-

24Ö): merum »totius fabricae dispensa torem ac dominum«

»resolutaaue tellus appel la vit; qui quidem omnino ad sequentia con-

In liquidas rorescit aquas; tenuatus in auras ferendus est.

Martiani Capellae lib. VII. §. 739. S95

homincm absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos, auresque et nares totidem,

et os unum. Dehinc mense séptimo parvulis dentés emergunt, ac séptimo anno

mutantur; item secunda hebdomas pubertatem movet gignendique possibilitatem;

tertia florem genarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenalis aetatis plena perfectio est. Septem etiam natura abstrusit membra

vitalia, linguam, cor, pulmonem, lienem, jecur, et duos renes. ítem septem

. %

septimani partus] Explica ex verbis istie Var- os unum] Transposita in editU liaec erant verba;

ronis apud Gellium: »Dlam quoque vim numeri hujus sed codicum Reichcnaucnsis et Darmstattensis leobscrvatam

referí, quod ante mensem scptimum etiouem praetuli.

nequc masculus ncque lemma salubritcr ac sccun- pubertatem] Alii ubertatem , teste Grotio in

dum naturam nasci potest.« Paulus qnoque juriscon- margine; male.

sultus ait: »Séptimo mense nasci perfect um partum gignendi possibilitalem] Utitur hoc vocabulo et

jam rcceptum est propter auctoritatcui doclissimi viri ipse alibi, sed et Arnobiiis, Isidorus, aliique patres;

Hippocratis « (ff. «le statu liouiinum, 1. Séptimo), ipse quoqne Jusliuianus in confirmatione digesto-

Et id intclligciidura de mense séptimo incipiente rum. Et sane qtiemadmodum hi oiuiies possibilitaliquet

ex 1. 3 iu fine ff. de suis, ubi Ulpianus docet tern pro potentia dixerc, ita Fulgentium impossibisimiliter

ex Hippocratis auctoritate justo tempore lern pro impotenti dixisse puto. Locum, quia sinnatum

vidcri eum, qui centesimo octogésimo secundo gularis et eximius quodammodo est, adscribo. Is

die natus est. Est autcm Hippocratis locus lib. Epid. est fiv&o?.oyix. lib. II, de Caco et Hercule: »Tri-

5, sect. 270. Censorinus quoque ait: »Séptimo plici etiam modo nocet malilla, aut in evident!,

partus jam raaturus est, со quod in omnibus nn- lit potcntior, aut subtiliter, ut falsus amicus, aut

mcris septenarias plnrimiim possit.« Vide Plinium occulte, nt impossibilis latro.« Quod autem hie ait

libro séptimo cap. qninto, et Plut. lib. V de phi- anno bis séptimo pubertatem incipere censeri, conlosophorum

placitis cap. XVHI. Grot. — Diodorus gruit eum constitutione isla imperatoris Justiniani

tamen (I, 23) Çcooyovei6&at ovk eico&évat то ad Alennan praetoiio praefectum missa quae hodie

TOLOVTOV ait, ubi vide Wcsselingium (T. I, p.27). est 1. 3 C. Qtiouiodo tutores vel curatores esse

septem meatus] Favonius p. IG: «ministros ci- desinant, cujus sentcntia rcpetita est hist. (?)

dem sensus septem vcluli fencstris emitti manife- Quibus modis tutela finitur in principio, quos locos

stum est.« Septem notarnnt foramina veteres, ex confer cum Ofaerobio. Grot. — Adde Lipsium (ad

quibus seusus humani opcrentur. AJcimus Avitus Sen. de benef. 7, 1 , p. 367).

pulcrc: septem etiam] E Darmstattensi códice pro sc-

» Dehinc arcem capitis sublimi in vértice signât ptima in editis.

Septiforem vuitum rationis sensibus aptans.* duos renes] MS. aç%aïxiuç »duo renes.« GnoT.

Barth, (advers. p. 222. 223). — Ita et Monacenscs (A. C).

594 Martiani Capellac- lib. VII. §. 739.

corporis partes horainem perficiunt: caput tenus: imo collo, pectus,, venter,

duae manus,, totidemque pedes* Totidemque stellae in vértice axis, coelestis.

DE OCTADE.

740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectus,, Vulcano dicatus;

nam ex prima motu, id est dyade, quae Juno est, ^constat. Nam dyas per

dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadcm. Perfectus: item,..»quod a

senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet* Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias,, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum, qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt,, id est heptas, enneas, et hendecas, qui omncs

tenus imo collo] Reccpi Jectïonem a Grotio in octadem] Lege ogdoadem.. Grot. — Neutiquam:

margine notatam; vulgo tenus imum collum. promiscué enim nosier hisce vocibus utitur, ct

venter, duae manus] Sic scrips! с códice Darm- Ша quidam tain superior! loca (§-758) quam instattensi

pro venlrem dtms manus; sed quod pro feriori (§. 745).. IVicomachus ctiani. apud Photium

scquentibus totidemque pedes in Rcichenaucnsi ex- óxxáda apellate

stat pedesquc rcciperc nolui. Ceterum. confer Theo- a senario] Sic codices Monacensis (C), Reilogumena

paucis mutatis eadein tradentia (p. SO): ehenauensis, Dannstattensis, ct Grotianus; ncc rc-

6rtXáy%va Te y&Q Xeyófieva [íéXrj értxà fragattir alter Monacensie (A) qui Iiabct in senario;

хат3 avvijv éflítétpvxEV i¡¡xlv уХйхха, xaçôLa, vulgo enim septenario.

r¡itaQ , rtvev/xtov, 6rtXi¡v , vè<pQ0t, ôvo' xai imparibus consecutis] Confer ¡Xiconiacliuur

zà xa&oXixà li£Qr¡ xoöavxa-, ¡xtCeq ебхЬ xe- (arithm. 2, 20 f.): oí xvßoi, xqo%t¡ 0шбхахо1

tpaXrj , S-coQa^, %£dç£ç ôvo, rtôdeç ôvo, xai ovxeç xai xavxôtrjxoç èrti jtXèov ôoxovvreç

aiôolov хата fièçoç ÔÈ óiaxor¡6£ig Iv fièv ты [iexé%etv k'oyov ei6i jíeqíÓÓcov, àXX ovx ào-

тсообытсол érexà, ötp&aXßoov ôvo, cùXcûv ôvo, x'uov— èxte-^èvtwv yàç toov ало twvâôoç èti"1

qlvóóv ôvo, бтбцатод ev x. t. X. àrteiQov 6vvs%cov Jt£Qi66wv etci6xojïei ovxeoç •

Vulcano] Alii Neptuno dicatum trad un t, ut 6 JtçcoTOÇ xov ôwàfJLEi, xvßov JiOUl, oí ôè

Plutarchus (in vita These! extr.) : rj yàç Ôyôoctç, ÔVO [IET} èxelvov 6vvXE&évX£Ç TOV ÔEVTSQOV,

xvßog ebr' âçTiov лдытод ov6a нас xov jíqcÓ- oí ôk кя\ xovxoiç xqeïç xov tq'ltov , oí ôe

xov TETçaytôvov ôiitXa6ia, то [wvipov xai 6vvs%£îçxovxoiçxè66aQEç xovxéxaçxov Х.Х.Л.

ôvçxLvrjTOV oixEcOV к%п Trjç Xov &EOV ôvvâ- secundus] Vulgo secundum; ego codices Darm-

{XEùiç, ov lá6<páXiov xal Taif\o^ov rtçoçovo- staltcnscm, Reichcuancnseui, et Monacenscm utrum-

№<xÇo(iev.. q^ue secutus sum;. ,

Martiani СареЦае lib. VIL §. 740. 5ÍU¿

faciunt viginti septcm. Item tertius oublis, qui a tétrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedecim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus quatuor, tjui superiores sequuntur, id est, tredecim,

quindecim, aeptendecim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hic oxtfonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium numerorum. Cubus autem -omnis ctiam matri deûm iribuîtur, nam

ideo Суbel e nominalur.

DE ENNEADE.

Enncas quoque perfecta est, et perfectîor dicitur, quoniam ex triade 741

perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus linem

fiunt] E códice Mouaccnsi (A); prave in editîs

fit.

Cybele] Solidum, onde Cybele. Nihil enim terra

solidius. Glossa (cod. Mon. B).— Codex Reichenauensis

Cybebe sollcmni varietatc. Rei ipsine fons

apud Platoncm (Tim. p. 55) qiiaercndus est, qui

terrae, quam raatris deorum nomine apncllatam esse

constat, cubîcam formant assignavit; conferenda

tamen acutissimi Boeckhii annotatio (in comm. de

Plat. corp. ni und. fabr. p. 51): »Tiedcmannus quidem

(lu Gracciac antîqiiissimis philosophie p. 418 ex

Nicoinacho apud Phot. bibl. 187) Pythagoricam horum

commentorum origincm demonstrare inde conatur,

quod cum mythologica Pythagoreorum doctrina

de numeri s consentient, veluti quum cubus octo

ángulos habens terra est, numerus autem octona

rias Cybele appclletur, — verum qiiis obsecro spoponderit,

mythica hace numerorum cognomenta apud

antiques et primitivos Pylhagoricos jam obtinuissc

neque demum a Nicomacho, ingenioso nimis nugatore,

inventa esse?«

perfeclior dtcîtur] Lego perfeclio. De enneade

talia babes apud Phurnutum, ubi de Musis agit:

ivvia âè £Í6i ôcà то rerçaycôvovç coç (pr¡6i tlç

(Simonideiu innuit ut [Mito) /ли jtsçLrzovç (ita

enim lego, non ÄeoLvTov) rtQOçrjxovraç aî>Taïç

àjtoxeXuv xolovxoç yâg ¿6rtv ó rcâv èwéee

àoixïfxoç 6vvtf¡zái¿£vog хата то ètp1 avTÔv

yewäö&aL, xai то tov jíqcotov Ti¡q xsXsu>-

TT]Toç ката Tivag i¿STé%eiv doxovv àoi&nov,

quae mire ad hiijus -auctoris exposítíoncm faciunt. Gb.

—Vide Galciim (opuse, p. 157). Sed Grotii correctio

necessaria non est, ut ex nota sequenti apparebit.

perfecta] Tnscitc vulgo legitur «ex triade per

fecta forma.« Diccre enim mi II triplicatam tri a de ni

hune terminum primi versus facerc. Lego pro per

fecta potius ter facta. Влнтп. (ad Statii Tlicb. 4,

451). — A'ulgatam rctinui codicum omnium auctoritatc

lirmatam. I4ihil aliud vult Marlianus, nisi perfecliorem

«sse deberé, quae ex triade jam perfecta

per multiplicationcm sive collalioncm (v. §. 757)

oriatur. Hinc perfectissimus dicitur LXXXI apud

75 *

596 Martiani Capellae lib. VII. §. 741.

tenet; et ideo Mars appellata, a quo finie omnium r«rum. Quadratus quoque

finis est eorum, quae per collationem augentur. Nam et harmoniac ultima

pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus efficitur.

Non minus novem Musas dixere. In mundo etiam novem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum Septem, et terrae.

DE DECADE.

742 Decas vero ultra omnes habenda, quae omnes numéros diversae virtutis

Senecam (cpist. 08), »quem novem uovics multiplicata

compon mit.«

primi versus] Favonius Eulogius (ap. Barth, in

Papin. Stak T. II, p. 1090): » Inter со el um et ter

rant novem inter valla ipse consideres licet, sic:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

confine tur ; ñeque ipsa decimnm circuí um natura

requirebat.« Addc Ii асе Servii (ad georg. 4, 480):

»quia qui al tins de mundi ratione qnaesivcmnt,

dicunt, intra novem bos mundi círculos inclusas

esse virtutes« cet.

•

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

lectionem quis rejiciat, qui considere t Marlis epithcta

ßgoToXoiyoq , nuxupovoç , aifio^aQ^ç et

similia. Grot. — Non dubitarc debebat de Marte tol

lende et Morte restituendo doctissimns Grotius.

Generalis enim Mors omnium , Mars aüquorum tantum

interfector. Numeri autem ratio ad omnino

omnes per ti net. Bartij. (ad Statii Tbcb. 4, Alii ;

T. II, p. 1089. 1091).— Apud Nicomachum (ia

Pbotii bibl. p. 240 Iloescb.) inter pluríma alia 'EvvaXLov

quoque cognomen tvvtúdc tribuitur, quare

nihil muto.

son„s efficitur] Macrobius (in soma. Scip. 2, 1) :

»Epogdous est muñeras, qui intra se habet miet

insupcr ejus octavain partem, ut novem

ad octo — hie numerus sonum parit, quem tonon

musicî vocaverunt. « Vide ct snpra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphaera

пах* è£o%i]V dicitur àrtXavècav adrçcov. Grot.

— Ad sensum reetc; sed inconsideratius correxit,

quum se quant in- alii genitivi deorum et terrae. Лес

melius pro deorum codices Rciclienauensis et Monacensis

(A) pracbent deorsum; planetas enim pro

diis hábitos esse quis ignorât? Cetcrum zonas appcllat

nostcr, quae cunctac alias sphaerae dicuntur,

ut apud Macrobium (in somn. Sc. 2, 4): »Ergo univcrsi

muudani corporis sphaerae novem sunt; pri

ma ilia stcllifcra, quae proprio nomine coelum di

citur et aplanes apud Graccos vocetur — subjectac

Septem quas vagas dicimus — nona terra sine motu.«

Addc Appulcjum (doctr. Plat. p. 203 Oudend.).

ultra omnes] Clemens Alexandrinus (ström. G.

p. 606): »T¡ ôsxàç ôuoXoysïrav itavxkXuoç eCvia.

« Sed de hoc numero omnino conferendî Ovidii

(fast. 3, 121) hi versus:

»ximius erat, decimnm quum Luna repleverat

orbem.

Hie numerus magno tunc in honore fuit;

Scu quia tot digiti, per quos numerare solemus,

Sen quia bis quino fe mina mense parit,

Scu quod adusque decern numero crcscenle venitut-

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae monadis

implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogías,

genera, species, differentiae, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quam vis earn plurimi apocatastasim memorarint.

Principium spatiis sumitur inde novis.«

Plures ejus pracstantiac causas exponit Vitruvius

(5, 1) et Philolaus (in Stob. eel. 1, 2, 5 5 p. 8

Heer.), ad quem confer Botckliium (p. 158. 146).

omnes números] Decadem eos intra sc habere

elicit , tcI quia denarius pro omni ponitnr (Barth,

advers. p. 2287 f.), vcl potius, quia decas omnes

simplices ab I usque ad IX continet Laurentius Lydus

(in excerpt. 15, p. 16 Roeth.) »decas n, scribit,

»plcnus numerus est, undc et perfecta vocatur,

quippe quae omnes reliquorum numerorum ct rationuin

atqne proportionum consonantiarumque ideas

complectatur« cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82):

»Orhis omnis numeri et finis decas est: circum

ill 11111 enim sese torquentes et convertentes quasi

circum flexum currunt numeri.« Undc Porphyrius

(in vita Pylhag. p. 48 Kust) декада oïov de%âda

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Theologumena

p. 199).

primi versus finis] Versus dicunt arithmetic!

ordincs numerorum. Hoc ita capiendom, ut finis

versus semper sit X. ¡Nam XX duo versus sunt et

ita deincepsf p. 15 Favonii Eulogii commcntarioli

in somnium Scipionis. Bartu. (advers. p. 222). —

Adde Canicrariiiin (ad INicomachi arithm. p. lut).

secundae monadis] Hoc est, auxilio secundae

monadis est, ad construendum alias: nam secunda

monas non prima dicitur, sed undécima, ¡taque,

licet prima sit alterius versus, e praecedentis ta

rnen ultima habet auxilium. Favonius p. ü>: »quia

ut monas in primo versu, sic in secundo decas

obtinet fundamcntuui.i Влдтн. (advers. p. 222). —

ßrevlter, sed aperte Lydus (de mensib. 2, p. 82):

»A monade usque ad decadem solam si numeraviinus

atque substitimus, rursus ad ipsam monadem

revcrtiinur.« Adde Philoponum (ap. Tcnnnl. p. 129

ad Jamhl. arithm.) qui scribit: »Perfectus numerus est

denarius, quippe omnem in sc numerum comprehendit

Postquam enim ad denarium pervencrunt,

ad eos numéros, qui sequuntur, rursus ad mona

dem recurrunt.«

Jano] Quippe clavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa xXeidov%oç appcllabatur (Tbeologum. p. 60).

apocatastasim] Recte dsxàç dicitur àuoxatà-

6ta6cç. Est enim алохатабтабид nihil ferme

aliud quam in pristinam formam restitutio ct restauratio

ejus qnod ante fuit, undc Gregorius de

Baptismo: xai tanta ovx ov6tjç ôsvtèoaç ysvvT/

6ecuç, ovdè ccvartZáÓseog , ovdè eiç to ao-

%aiov àrtoxataotâÔEWç. Eiç to âo%aïov àrtoxatáotaótv

vocat in integrum rcstitiitiouem. Eodem

modo Plutarchus aliique complures circuitus

siderum, quae anno suo verteilte ad idem signum

redeunt, cutoxata6tà6eiç dîci produnt. Sic ctiain

monas primo numeri versu termiuato quasi redintegratur

in decade. Supra quoque pentada cutoxata6ttxr¡

v dictam docuit, an à^oxataôtatixtjv

voluerit dubitem sane, qua' ratiouc nescio, nisi

quod forte (ut ipse docet) dyas et trias numeri

tum paris turn imparts principia, in quinario re

staurent ur intercedente tétrade: semper enim ad

ârtoxata6ta6tv intervallum requintar. Grot. —

Vide поз supra (ad §. 736).

598 Martiani Capellae lib. VU. §. 743.

QUID SIT NUMERUS.

745 Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, quos deorum

contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogías scrvet et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio

monadum, vel a monade venions raultitudo, atque in monadem desinens.

Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparHbus par, quarta ab

744 imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a nullo numero di vidi possunt, nisi a monade tantum non

dividí, sed componi vidcntur, ut puta septem, undecim, tredeciin, septcndecim

et cetera similia; null us enim eos numerus clividcre uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. Л semet igitur nati alios ex se créant numéros,

quoniam ab imparibus paria Hunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

74o ergo ct primi numeri necessario habendi pulchrique. Sed omnes numéros

qui numerus] Codices Reicbenauensis ct Monacciiscs

(A. G) quis; non necessc (vide Beierum

ad Cic. Lacl. p. 36 5 Kritzium ad SaNust. Gatil.

p. 202; Waltherum ad Tac. ann. 1, 48).

numerus est] Sollemnis bacc definitio est apud

Pytliagorcos ct qui corn 111 vestigia sequuntur, ut

IVicomacbum (aritbm. i, 7), Butltcrum (apud Stob,

eel. pbys. I, p. 12 Ileer.), Aristoxcnum (ibid. p. 16),

inquc priuiis Modcratum (ibid. p. 18). cujus ipsa

verba noster cxpressissc Vidclur: ¿6x1 dè àçL-d-fWÇ

toç xvJtco eirtelv бгбтгща ¡xovádhrv, rj jtQOJtodUifJLOÇ

ftZri$ovç echó fiovâôoç ocQ%ôfievoç xaï

cívajtodíófiog eiç fiovâda хагаХг/ycov.

primi numeri] Cassiudorus (Op. p. 370 edit

Gen. 1665): »Qui numerus secundum se considé

rât iir, putatur esse, qui e nullo numero dividi po

test, nisi a monade tantum, quuni tarnen componi

possc videatur: ut puta VII. XI XIII. XVII. et

cetera. Quapropter cjusmodi numeri appellantur

primi , quoniam a millo numero nascantiir, nec ac

quis analogue distinguantur. Qui vero numeri ab

cjusmodi flnunt, ,ct ab Ulis exoriuntur. Ab impa

ribus enim paria fi uni, nec a pari impar fieri potest."

Ilaec ille: ct facile perspicics cum nostrumque,

modo vera apud Cassiodornni lectio, cadem via pro

cederé. Sed differt Benedictina editio: in ca enim

(p. 554 Gam.) idem locus sic legitur: »Primus et

simplex numerus est, qui monadicam mensuram

solam reciñere potest, ut verbi gratia П1, V, VII,

XI, XIII, XVII et bis similia.«

eos numerus] Posteriorem -voceni vulgo omlssam

Insci'tii e códice Reicbenauensi^ pariterque paulo post

ex antcrioribus editionibus restituí numero, quod apud

Grotium nescio utrum consilio an casu excidcrat.

Martiani Capellae lib. VII. §. 745.

primi versus sub his regulis retractemus: monas quidem numerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par;vpentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par,, unde et perfectus nominatur;

heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colJiguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; sccundus

a decade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;

quartus, qui et ultimus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et fivQUi adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui 746

digitis coërcctur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio lit, ut numéros

gcrmanae praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas J illi in signo principium, quod non habet partes; in secundo

versu a decern numeri velut linea distenduntur ; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque hunt, quae velut latitudo primae longitudiní sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas, .Finis

monas quidem] Idem apud Jamblicbum Icgitur brachiorum] Decern enim millia jam non digitis

(ad IVicoin. aritbm. p. 18 Tcnn.): xai TO -&av(ia- solis índicari possunt, sed alia quadam corporis

Óieótatov каь fiovâôoç ïâiov ум1 бт>ц.($фабТ1- parte opus esse ad liunc et sequentes numéros ex-

KOV Tov prjrtco àçi&fiov avTT/v sivai v,. т. Я. primendos Noviomague (ad Bcdac op. I, p. 133)

Quippc ào%r) àçL&fiov liaLcbatur (vide Áristoxc- doeuit. Sallalionem autem non pedum modo esse

mum apud Stob. cel. p. 16). Addc МасгоЫиш (in sed omnem quam nos dicimus gesticulationem sigsomn.

Scip. 1,6): »Unum autcm, quod ¡xovág id niiicare notom est (vide Boettigerura in Sabina Г,

est imitas, dicitur, et mas idem et femina est, par p. 317)..

idem atque impar; ipse non numeras, sed fons et numéros] In MS. fuit numeris: recto, si pro»

origo nnmerorum.« concinnamus legas concinamus. Grot. — 3Iartianus

digitis] Non decern primi tan tum, ut aliquis ipse bic al i quid turbasse videtur; quos enim ait

opinar! possit, sed omnes potius numeri a monade números' lineares, quadrates,, et cúbicos, cuín deimlc

usque ad novem millia digitis coerecntur; quod nariis, centcnariis et ínillenariis nibil. commnuc haquo

pacto fiat, с libris bac de re scriptis et tabiilis bent. Cctcrum confer ipsum supra (§-707)..

acre incisis, a. me alibi (pal. crhV III, §'. 230) lau- distenduntur] Ita in codicibus Monaccnsibus (A.

datis, disci potest. E quibus praesertim conféras* С), Rcicbenauensi, ас Darmstattcnsi: male in editis

vcliin Bedam (de indigitat. in Opcr. I, p. 132) ad- discirtduntur, quod ad lineae proprictatcm minus

dasque supcriorcm notam (ad §. 102). bene convenir.

GÜO Martiani Capellae lib. VII. $. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hecatontas, et mille; geometriao

vero nota, linea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut nota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item decas per

747 decas fit centum quadratus; hoc per decern fit eubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones neecssario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, prim um quadratum; associas

quinqué, fecisti secundum quadratum novem ; junge Septem, implcsti quadra

tum sedeeim; adjicis item nonas ad sedeeim, et perficis quadratum viginti

quinqué. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numerum aut parem, aut imparem esse, aut utroque

finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finitis finitum fieri posse.

DE PARI ET IMPARI EX IISQCJE COMPOSITIS.

748 Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

latitudinem] AdAe ex MS. longitudinemve. Grot, dere factum, ceieriuscule dicemus«, et saepissirac

— Sic etiaiu Reichcnaucnsis, nndc reeepi, quan- apud oratorcs et philosophes Graccos (vide Selm с -

quam jam ante Grotium in editis erat et in longi- ferum ad Lamb. Bosium de ellips. p. 7Ö8, et ad

tudinem. Cassiodorus (Op. p. 555 Garn.): »Super- Demosth. T. II, p. 351). Ccternm spectant hace

ficialis numerus est, qui non solum longitudine, sed doctrinara Pythagoricam de gnomonibiis, de qua cru

et latitudinc continetur, ut trigonus numerus, qua- dite, ut solet, Boeckhius (in Pliilolao p. 142 sequ.).

dratus numerus, quinqucangulus numerus, circu- junge] MS. adjungas. Forte adjungis , ut conlaris

numerus, et cetcri, qui semper in superficie veniat cum eo quod sequi tur adjicis. Grot.

con tin en tu г. « nonas] hege novem, ut supra decern pro decas.

decas per decas] MS. »id est decus perdecus.« Grot.

Forte decussis per decussim vel decas per decern. ad sedeeim] Haec verba negligent er in editis

GnoT.— Hic quoque librarii numerorum notas intel- amissa eiipplevi e Darmstattensi códice,

leusse non videntur 5 sed contra codices nihil muto. certum est] Omissa hace in editis supplevi с

associas] MS. associatis. Grot. — Male! Di- codieibus Monaccnsibus (Л. C).

etum est pro si associas, ut apud Auctorcm ad de pari et impari] Haec omnia nota 5 qui plora

Ilerenuium (3, 14): »strenuc aliqiiid volumus osteu- capiat, adeat TbconcmSmyrnacum (arítbm. 5, p.29),

Martiani Capellae lib. VII. .§. 748. 601

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi uon potest, ut tria, quinqué, Septem. Deindc ex iinparibus

quidam ex iinparibus tantum impares sunt, ut. tria, quinqué, Septem ; quidam

etiam'multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos tcbql6-

баулд jtsQi66ovq Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vcl ex

paribus, impares,, vel ex imparibus pares; et illos Graeci âçruxxtç àgriovç,

vel fteçLÔôâxiç адтюгзд, vel àçTuxxiç it£Qi66ovç nominant. . Pares ex paribus 749

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

e¡x imparibus sunt, qui pares impari multiplicatione fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquio* quaterni viginti, quod genus Graeci ледьббахлд agriovg vocant;

et hi qui imparem numerornm multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quatcr quinqué viginti fiunt, quod genus àçxiàyxç

jt€çi66ôv Graeci - vocant; qui numeri quamvis idem sunt, rationes tarnen in

crescendo diversas recipiunt. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numéros recidunt, quidam semel saepiusve per pares replicati

citra singularitatem in impares resol vuntur; nam duodecim et viginti

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omncs adhuc pares efficiunt,

novissime in temos impares decidunt. Itaque nemo longius procederé simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per replicationcs

item in plures partes digeritur. Nam viginti €t bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quatcr quina.

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM.

Quatuor deinde species numéros excipiunt. Quidam enim sunt per 7o0

Nicomacbam (aritbm. 1, 7 — 10), Jamblichum (ad tcnsis, et Monacenses (A. C) ex impari, male ; nt

Nieom. p. 41 Tcnnul.), Cassiodorum (de aritbm. etiam in seqneutibus rteçi66ây,etç pro rte Ql66c'cxiÇ.

in op. p. 534 Garn.) cet. bis senos] Iuserui bis ex Monacensibus moxi£ue

ex imparibus] Codices Reicbcnancnsis, Darmstat- quittâmes dedi pro quinqué ex Darmstattcnsi.

602 Martiani Capellae lib. VIL §. 750.

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius iudicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula di vidi potest; deinde eum etiam aliae mensurae excipiunt,

ut duplicationes , quae duplo, tri plication es, quae triplo increscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digerí non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem; nam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione, haec triplicatione metimur. Ac

saepe non una quidem talis mensura números habet, sed plures, siquidcm

octo metiri et quadruplicatione et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicatione

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singularitatis

mensura est, esse alicujus etiam multiplicationis. Ita singularitas omnibus

7oi mensura communis, quibusdam unica est. Et quum hoc ita sit, per se in

compositi numeri dicuntur, qui nullam mensuram habent, nisi singularitatis ;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, sed alia quoque

multiplicatione licet; et haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde species] Theo Smyrnacas (de »quaedam tantum impares, qnaedam inimpareC«

arithmet 6, p. 31. 32): rcov âs ági&fiáv oí [úv Ex iisdem in sequentibus quoqne insérai non et

rtQCüTOL xaXovvrai àrtàcôç xcà àÔvv&STOi, oí sed, quum vulgo ita legeretur: »ac saepe nna

ds rtçoç àXXr\Xovq rtQWXOL xai ox>x сслЯсод ' quidem talis mensura numéros habet plures«, moxoi

âs 6vv&sroL artXáq, oí âs jîqoç avrovç Чае всг'Р8» itemque pro inter quae, in utroque

6vv&£TOf JtQcoroi [ûv àrtAcûÇ nal à6vv&£TOL adstîpulante etiam Darmstattensi et in superiore

oí VJtO ¡irjdsvog fisv àçc&fwv, Vrto {wvr\q âs Reicbenauensi códice.

¿továáog iiSTQOVfxevot x. T. Я. Adde Nicomacbum multiplicatione licet] Mutavi non modo inter*

(arilbin. 1, 11), Jamblicbum (ad Nicom. p.36 Ten- piinctioncm, quam Grotius quoque vulgo vitiosam

. nul.) et Boëtbiom (arilhm. 1, 14). esse intellexit, qua licet cum sequentibus el haec

quidam tantum] Correxi locum quem corru- quidem jungebatur; sed etiam lectionem, quae

ptiäsime vulgo edi jam Grotius vidit, e codicibus ex ipsa ilia distinctione corruptionem traxerat, at

Monacensibus (A. C); vulgo euim ita sonabat: sit legeretnr pro est, quod codi.es Reichenau

Martiani Capellae lib, VIL $. 731. Gf>C

Bíni vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui null am communem

mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; ñeque enira

interest an quatuor dupli mensuram habeant, quum eadem ilia in tribus non

sit; at inter se compositi sunt, quibus alia quoque quam singularitatis men

sura communis est, ut novem et duodecim, quorum utrumque licet triplicatione

metiri, quura ter terna novem, ter quaterna duodecim fiant. Quum 752

vero alii numeri in singula tantum, alii etiam in aliquos solidos numéros dividantur,

ut re ipsa discreti sunt, sie etiam in vocabulis discernam, ne qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque numeri membra nominabo solidos

números, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solift numeri immixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

Septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTA ET PLUSQUAMPERFECTIS.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 7o3

imperfecti; reXsLovç et vutegxeXelovg et vrtorsXsiovg Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

ensis, Darmstattensis, et Monacenees (A. C) prae- deduct] Ofalim diduci, at in lib. I pro deditum

buerai t. est didttum. Grot.

ñeque enim interest an quatuor] Пасс verba at singula] Codex Monacensîa (A) ad, sollemni

apud Grotium per incuriam omissa restituí. confusione. Sensus est, partes appellari, unde per

in vocabulis] Praepositionem in editis omissam additionem numerus aliquis ortus sit, solidos, unde

supplevi e Darmstattensi códice; et paulo post re- per multiplicationem.

posui e Reichenauensi indiligentibus pro inde le- de nutneris perfectis] Haec quoqne doctrina

gentibus, cui jam Grotius in margine alteram le- communis est aritbmeticie antiquis, Euclid! (7, 22),

ctionem adscripseraL Tbeoni Smyrnaeo (32, p. 70), Nicomacbo (i, 14),

solidos numéros] Alibi cubici ita appellantur, Jamblicho (ad Nicom. p. 40), Cassiodoro, Boctbiq,

nt apud Cassiodorum (p. 55S Gara.); sed bic frac- reliquia. De senario vide nostrum supra (§. 736.

(w opponi videntur. 745).

76 *

604 Martiani Capellae lib. VII. §. 753.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in un um eae conferantur,

fiunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et, sexies bina, et quater terna, et

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaquc ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junctae in unum sedccim efficiunt. Hie amplior

perfecto numerus est. At sedecim fiunt junctis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quatcr quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus numeri

mensura est; collati autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra faciunt

quam quindecim, minus eo, ex quo orti sunt. Hie imperfectus numerus est.

DE PLAÑÍS ET SOLIDIS NUMERIS.

754 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu

méros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rectum angulum

eae conferantur] Hace pro hae conferuntur, clariue est, sed vel aperta menda invitis codicibus

et mox fiunt pro fiant in editis, e codicibus Rei- corrigcre non sustineo.

cbenauensi, Darmstattensi, ct Monaccnsibus (A. C) a duobus numeris] Theo Smyrnacus (an timet.

restituí. 7, p. 54): rcov di óvv&ércov rovç fikv VJtO ovo

ex superante] Sic codex Rcicbenaucnsis ; in ctgiöficov JtEQiE%o¡JLEvovc xaAovtítv èrtiJtéâovç,

editis exuperatUe erat, Mouaccnscs (A. C) exube- coç narà dvo дшбтс<бесс -&eeoçoVfiévovç xai

renie, qnam lectionem jam Grolius in margine no- oiov VJtO flijxovc xcà JtActTOVÇ JíEgiE^Ofiétavit,

confusione simili qualem apud Pcrsium (5, vovç' TOVÇ de vrto rçtcov ÔTEQEOVÇ, coç vJat,

89) invenimus. ti]v tqLttjv Ôici6ra6iv ЛсосЕсХгцрохас' jtEQLOet

ouater terna] Omissa baec in editis supplevi %jjv âk na?.ov6iv acLÖßan/ xov dû аЛЛг\Лом

*c codicibus Monaccnsibus (A. C), Reichenanensi , avzbv rtoXvitXaÔiaÔiiôv.

et Darmstattensi. pianos j Ita Rcicbenaucnsis, Dannstattcnsis et

portier has] Lëgendum esse praeter has luce Sionacensis (A). Perperam in editis plani.

Martiani Capellae lib. VII. $. 754. 60o

faciant et normae similitudincm repracsentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo numeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque eum numerura nominant. At crassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. His numeris altitudinem quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, includique viginti quatuor. la quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est planum esse numcrum sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, crassitudinera fieri numeris super numcrum impositis. Ipsa 753

autem planities varias formas habet, numeris ad similitudiuem aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vcl triangulae fiunt, atque

cae, quae quatuor ángulos haböht, vel quadratae sunt, vcl altera parte lougiorcs,

quas епдорухид Graeci appellant; praeterea plurcs quoque anguli

possunt iuterdum et inaequalia numeri latera esse; ct quum deinde crassitudincm

insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas Jf |

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinqué, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo siniplicem ordinem faciunt; tres sic componi

possunt, ut totidem ángulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinqué sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at crassitudinem] Variantem lectionem in margine de triangularibus vcl quadratis cetcrisquc, quos sola

Grottos notavit: »ad crassitudinem junctam tres nu. pandit plana dimension Addc Aiconiacbum (arithmcri

sint: in alterum« etc., sed vulgala reetc se Labet, met. 2, G).

eje supervacuo] Pro et supervacuo in editis re- étsçofiijicecç] Ifa codices Monaccnsis (A) et

posai с códice Monacensi (С). Reichenaucnsis pro corrupto in editis ¿itaQO[iij~

quae incipiunt] Male in editis sic: iquas inci- xeiç. Rectius supra (§. 712). De Iioc nuuierorum

piunt. Aliae ctiain vel triangulae fiunt«; quae cor- genere vide TLeoneni (13, p. 59) ct IVkoniacLum

rexi e margine Grotiana, codieibus Monacensi (C) (2, 17) cum nota Astil (p. 29î>).

et Darmstattensi adstipulantibus. Roëtbius: »Nunc deinde crassitttdinent] Lege m crassitudinem.

autem nobis de bis numeris sermo futurns est, Grot. — 14c corrigas! Afros vcrbiini iustirgeie cuci

qui circa figuras geométricas et earum spatia di- quarto casu sine piacpositione usurpasse testis est

meusionesque versantur, id est de linearibus et Appulejus (met. 1; p. 17 Oudcud.).

606 Martiani СарсИас lib. VIL $. 735.

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ас si quatuor ponuntur, et crassitudo oritur, et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, binis in omnem partem

756 ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eandem rationem

haben t, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes

etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim, crassitudo viginti quatuor

capiat; sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit, ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex coftiprehcndat. Quod est autem inter

duo et tria, hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numéros sunt, subjecero. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.

7o7 Major aut multiplicatione procedit', aut ratione membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusve

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium; iuterdum etiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colliyantur] Sic codices Darmstattensís et Rei- subjecero] Pro subjacerc in editis codices Mocbenanensis

pro collijtintur in editis. . nacenses (A. C), Reicbenauensis, et Darmstattensís.

in altero] Sic codices Darmstattensís et Mona- major minori] Vide ne legendum sit major micenses

(А. С). In editis erat altero in latere. Ce- norve. Sed borum titulorum auctoritas omnino valde

terura insiguen» Martian¡ errorem , quo sexcenta ex ambigua est.

duccutis et trecentis per multiplicationem effici pu- membrorum aut partium] Vide infra (§. 759).

tarit, periti ipsi animadvertent. Prius pertinct ad superparticulares , qui dicuntur,

sic in his] Ita codices Monacenses (A. С), Gro- posterius ad superpartientes. » Maj oris vero inaequ«-

tianus, et Darrostattensis, pro sed in editis. litatis«, inquit Boëthius (1, 22), «quinqué partee

tfuadi-cKjmta octo] Sic codices mei onines reetc; sunt; est enim una, quae vocatur multiplex, alia

apnd Grotium erat 47. auperparticularis , tertia superpartiens , quarta mul

Martiani Capellae lib. VII. §. 757. 607

aut partium; nequo ulla ratio numeri ad numerum, quae non intra haec

est. Graeci multiplícalos numéros ftoZXaftXaóíovg , replicatos vrtojtoAXartXaôLovç ,

mcmbro membrisve antecedcntibus èrtLHEQÎovç appellant, binis deinde uoininibus

utuntur in bis, in quibus binae rationcs sunt. Quum hoc ita sit, numerus 758

comparem rationem habet aequalitatis, quam ióórtjra Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris habetur} quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione membrorum vel partium aut antecedunt aut

anteccduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque corum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inter duos numéros majorem minoremque

eadem est, sic ratio inter eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; eaque quae sit, infra patebit. e

DE MÜLTIPLICI VEL SUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

. NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posucrim vero, primas in multiplicatione rationes esse, multi- 759

tiplex superparticularis , quinta multiplex superpar- iftLfiSÇeïÇ appellari satis constat (cfr. Astitun ad TSitiens.

» Addc Cassiodorom (opuse, p. 555 Garn.), comacL. p. 248 et Bocckbium in Creuzcri stud. Т. Ш,

Graccosquc fontes I4icomachum (ïnst. arithm. 1, 17) p. 50), minores autem membrorum partiumve raet

Jamblichum (ad Nicom. p. 50 sequ.). tione vrtertifiEçeïç et vrtertt/MOQCoi dicuntur. Sa-

VTCOJtoXXajtXa6iovç\ Restituí quod jam Gro- tius igitur duxi vulgatam quamvis mendosam intius

scribendum intellexerat; vulgo vjtortXaÓíovg. lactam relinquere.

antecedentibus èrtquçiovç] Ex varianti scri- perfecto numero] Perfectus enim numerus apptura

et jurante ex parte JMS. lego et snpplco: »mem- pcllatur, qui suis ipse partions aéqualis est, ut sebro

membrisve antecedentes èttlfteçiovç, membro narius (vide supra §.736.753). Veterum testimonia

membrisve inferiores vjtofisçiovç appellant." Grot. larga manu congessit Lindeubrogius (ad Censorin.

— Locum corruptum' esse apparet; Grotii tarnen de die natali c. 11).

emendatione nibil prefecto lucramur, quae пес lin- pejores] Sic scripsi с codicibus Grotiano meisguae

Graecae npqnc loquendi usui conven':!. Gracce que; vulgo absurde priores.

: superpai'ticulares èmuoçiovç, superparticutes ratione nutnerorum] Lcgcndum esse ;

608 Martiani, Capcllae lib. VII. $. 759.

plicatioais ratio est scnioni ad ternionem, octonario numero ad quaternarium ;

contra replicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium-

Membroi'um vero ratione vincit is numerus, qui solido m embro membrisve

antecedit, qualis est novenarius ad senarium; ternione enim vincit, quae

eadem bis in senario numero invenitur; contraque membrorum ratione vincitur

senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numeriim habet et aliquam partem ejus partesve, ut si septem cum

quatuor conferantur; siquidein in septenario numero et quatuor sunt et horum

tres partes; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septena. At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

octo junguntur et tria; nam octo et bis terna habent, et praeterea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vincunt quinqué, si

coufcrantur cum duobus; nam in quinqué bis bina sunt et praeterea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus sjinul et repli-

7GO catione vincuutur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numéros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam ut ad

multiplicationem primum replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procederé quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo ad unum, qüatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedeeim ad quatuor; quacx

ipso contextu patet; sed ne in tittilis quidem senario] Pro señar» in. editis reposai codlcam

codicum auetoritatem desorere volui. . ... ■ Darmstattensis et Monacensis (C) auetoritatc.

posuerim] Alios proposuerir.i Jcgcrc Grotius tres parles] Lego: »et horum partes 1res.« Guot.

margin! adscripsit. .. . — Neccssaria quidem hace correctio non est.

bis] In edilis erat vis с simili Hterarum В et in his ipsis] Praepositiouem vulgo omUsam cx

V pronunciationc (§. 25. 582. 608). Melius codices codieibus meis supplevi. ...

Monaccnscs (A. C) et Darmstattensis , quos seco- quahior ad octo] Sic priores editioncs ; mircGrotus

sum. t¡us SCpiem^ iicet oc¿0 scribendum esse intcllexcrit.

Martiani Capellae lib. VII. $. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, quatuor ad scdecim; eaderaque in ulterioribus

multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

• i

DE SUPERPARTICULARI.

At ubi inter majores minoresque numéros ratio membrorum est, major 761

aut superdimidio vincit, quem 7]¡uóXuyv, aut supertertio, quem ènirgirov, aut

superquarto, quern irtutitaçxov Graeci vocant, et sic ad superquintum, supersextum,

ulterioresquc ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam.

ejus, superquartus, qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulterioribus

ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimidius

est, quern vanj/uoXiov, aut subtertius, quem vrtótQirov , aut subquartus

quem vrtorèraçriv Graeci appellant. Superdimidii rationem habenj. tria ad

duo, treccnta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdimidii

duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sèx ad

octo; superquarti quinqué ad quatuor, decern ad octo; subquarti quatuor

ad quinqué, octo ad decem.

DE SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio próxima in quibusdam numero supertertio est, in 762

quibusdam superquarto, idque procederé ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinqué ad tria

et decem ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

ijuióXiov] Legcndum putem stp^ftióXiov , id- sublertius] E codieibus Rcichenauensi, Darmstatque

verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. GnoT. tensi, et Monacensi (C) pro supertertius in editis.

— Pucrilis Lace annotatio, cujus ipsum Grotium item in decade] MS. et alii decus. Forte in

certo postea puduit deaissis. Ita enim saepe Capclla. Dccussis autem

610 Martiani Capellae lib. VII. $. 762.

próxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione próxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. Illo neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem superdimidiae

similem putet. Nam si numerus aliquis numerum aliqucm ct dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si sint

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

•

DE MULTIPLICI SÜPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut superdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponamus quatuor et decern.

Ex his decern duplo et superdimidio aucti sunt. Nam Jiis quaterna octo sunt,

deinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruple et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

et eiinilia esse arttcota ipse in graramatica docuit. que Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacenses

Grot. — Praestat vulgata. (A. C) pro numertim in editis. Pracstaret tarnen nunumeris

vincunt] Ita margo Grotiana codices- men, quod infra in eadem pbrasi lcgitiir.

Martiani Capellao lib. VII. §. 765. 611

sunt in duobus. At si sint tria et Septem, ex his Septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decern; ex his decern triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredeeim; »ex his tredeeim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter quaterna

duodeeim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredeeim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septendeeim quadrupli

et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex his et replicationes alieujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alieujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere 764

autem ex his potuit, multiplicado a minima ratione ineepit et subinde ad

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicatio a maxima

ratione ineipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; contra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Ineipit igitur multiplicado a duplo; inde ad triplum, 765

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

ineipit a superdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae omnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium, vel inter duos numéros] fine%sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem nominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in editis с Grotîano quialtera (2 : 3) binarlo et ternario, supertertia (3 : 4)

códice reposni. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corruptas locus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

menda omnia tollere non ansim; illud tarnen patet, turbant, et a codieibus Monacensibus (A. C) et Darmsermonem

esse de binis oçoîç sive finibus, quibus stattensi prorsus absunt, nncis secludercm, interpunomnes

numerorum rationes includuntur, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo ante ita erat, transponerenr.

77 *

612 Martiani Capellae lib. VII. §. 765.

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et unum,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius fines

his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pjthagoricus

Thermacidcs nominat, quod ut vas super suum fundum sic numeri rationis

766 ejusdem super istos adjunguntur. Idcmque etiam ratione membrorum; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinqué, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut mcmbrorum ratio de media, deinde prim urn minimas lines comprehendit,

767' tum ad majores transit. Ex his autem verisimile est primam multiplicationem

esse inventara, deinde rationera membrorum, tura partium. Neque enim

difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium; quia ut duplum quatuor duorura sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Hunc neque Fabricius in catalogo rcliqiias omncs per replicationem redire constat;

Pythagoricoruin numcrat neque aliunde notum ha- ut verbi causa ratio binarii numeri ad tcrnariura

bemus, undc corruptelae suscipio, quae toti loco radix est omnium nuracrornm, qui rationc scsqniinbacrct,

ctiam magis augctur.^In codicibus nihil altera conjunguntur; quod qui recte intellcxit, non

subsidii est, quodquc alios legere margini adscri- opinor dubitabit, quin vocabuluin JtV\}(¿qv aliqao

ptum est ideas pro ideoque eas, а tota scutentia modo apud nostrum restituendnm sit Eodem ntimprorsus

abhorret. Ccternm si conjectura uti Iiccrct, tur Plato (R. P. 8, p. У46), IVtcomacbus (inst.

locum ita fere refingi posse arbitramur: »cos fines qui arith. 2, 19), alii; cfr. ct Boeckliium (in stud. p.öl).

minimi sunt, jtv&fièvaç nommant «, quod ctiamsi de media] MS. demilia, nnde facio dimidia,

ipsa scriptoris verba non restituât, ad sensum ta- vel quod aptius hemiolia. Grot. — Vulgo de hemimcn

proxiinc acccdit. Illud cniin luce clarius est, olio; sed codiccm Monacensem (C) sequi mal ni.

Martianiim loqni de rationibus illis primariis, quae Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) cxplicavit.

Graecc Jtv&nèveç, quasi fundamenta vel radices ad triplum] Particulam inserid e códice Monaappcllabantur

(Theo Smyrn. de mus. p. US), quo censi (С).

Martiani Capellac lib. VII. $. 767. 615

■

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invcnit,

idcmque in ulterioribus incidit. Deinde- quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero cssent, ct his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit ; post haec non difficillima animadversio

gemina ratione in numeris fluxit.

JXEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter cos orientium cxposui, 768

rursns ad ca singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedit, ut

par maneat: duplo augcntur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodevigînti; quadruplo quatuor, sedecim, sexagînta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex; idcmque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus intcrit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplicatione

increscerc potest, ut impar maneat. Nam bis terna sei, item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecim, quater quina viginti;

at ter terna no vem, et ter novcm viginti septemj item quinquies terna quindecim,

quinquies quina viginti quinqué; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar nume

rorum multitudo est, fiunt duodecim; ambo numeri pares. Item par imparium 7(jg

auot quotaeve] Sic correxit e suo códice Gro- Darmstattensis, et Monaccnsîs (A) pro impar in

lias verba quo t quot eae in editis. Mox vide ne pro editis. Observa, non numéros I, IV, VI, VIII а

exploratis ultima legendum sit exploratissima. nostro appellari pares, neque sequentes II, IV,

post Arree I Hoc comma, quod vulgo male in VI appellari impares; sed numerorum multitiidincin,

seqacntis sententiae initio positura erat, in locum quae in illis quatuor, in bis tres, nempe II unuiu,

gonvenientem rctraxi. IV duo, VI tfes, ternarium, imparem ergo effipar

numerorum J Ita codices Reicbenauensis , ciunt numerum.

614 Martianï Capellae lib. VII. §. 7G9.

numerorum multitude» pares facit, ergo tres et quinqué fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo impariura multitude» impares servat. Nam tria et

quinqué et septem fiunt quindecim, illi quoque impares. Eadem de causa

quoties par numerus vel parem vel imparem multiplicat, is qui efficitur

par est. Nam duplicatio sive multiplicado, sive duo multiplicavit, fecit

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem, tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres,, efficit

77.1) novem, qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinqué adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ^jusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deinde numero pari, quale demitur,

tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par imparium] Sic codices Monacenses (A. C), impar pari] Vulgo par pari, quod ex códice

Darmstattcnäis, et Reiehenauensis pro pari impa- Darnistattcnsi correxi.

rium, quod in editis erat. ergo si pari] Haec omnia in MS. sic leguntor:

eadem de causa] Grotius haec verba cum ante- »Ergo si pari par demitur, id quod superest par

cedentibus continuaverat addito pares, uude haec est, ut si ex octo duo auferantur supersunt sex.

sententia exierat: » illi quoque impares eadem de Si numero pari impar demitur, id quod superest

causa pares«; ipse tamen in notis intellect pares impar est, ut si ex VI. Ш. auferantur, supersunt

tollenduin esse, quod qtium ab anterioribus quoque Ш. Si numero impari par demitur, id quod supereditiouibus

absit, ejicere non dubitavi, mutataquc est impar est, ut si ex VII. II. auferantur, superintcrpunctione

locum intricatum intcgritati suae red- sunt V. Si numero impari impari demitur, id quod

didisse mihi videor. superest par est, ut si ex Vu. tria auferantur,

nam duplicatio] Voces iliac »sive multiplication supersunt IV. Par dcinde« etc. Locus mehercule

in MS. inductae, et recte. Pro duplicatio vero le- optime et auctus et restitutus. Grot. — Haec ut

gentium eensco duo. Notaruni error. Sicuti et sta- plurima alia testimonio esse possunt, textura nostri

tini pro »nam triplicatio« legendum »nam tres« a libraras passim inversum atque interpolatum esse,

vel »nam fría.« Grot. — Ego vero vulgatam ser- vel etiam mutilatum; utrum cnini singulis locis

vavi leclionem. factum sit, discerní vis poterit in scripture, qui

Martiani Capellae lib. VII. $. 770. 615

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinqué. Par deinde ex paribus est numerus, quisquís 77|

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquis a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim; aut quisquis ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel óctuplo similibusque

auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero ñeque duobus per

duplicationem increvit, nee dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tarnen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hie enim

numerus ñeque per duplicationem a duobus ortus est, neque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicationem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numéros incompositos, quos etiam primos secun- 772

dosque nominare proposui. Incompositi per se numeri nulli pares sunt, exceptis,

ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinqué, septem, novem, tredecim, septendecim,

undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

parcs, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quatcrnos

replicatur; et idem faceré in sex aut decern facile est, quum ille in ternos,

hie in quinos resolvatur. Praeter hos multi impares per se compositi sunt,

rerum magis quam vcrboruin causa per medium supra posui\ Margo Grotiana exposui, fortasse

quod dicitur acvum tot exeniplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectione acquicvi. novem] Sine dubio lcgcndiim undecim, XI pro ÏXÖI6

Martiani Capellae lib. VII. $. 772.

id est qui cum ímpari numero multiplicantur. Nam sive ternio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares números multiplica vit, qui sic effectus,

impar est et per se compositus. Multiplicet ternio se ipsum, fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinqué; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinqué, per se compositi sunt, et quicunque impares partis ejusdem

775 sunt. Inter se vero iucompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex imparibus

sunt, quia nulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numéros, alterum ex paribus, alterum ex imparibns,

id est quatuor et sex, tarnen inter se compositi sunt, quia communis his

duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Ñeque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinqué, septem , similesque omnes, ut per se, sic etiam

ÍDter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinqué

774 aut cum similibus componitur. Tum quisquís ex his numeris, qui per se

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

eificit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jungantur.

Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars, et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri non

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi stint] Dele nulli ex Yeiccntino aliis- plura hie ab inscitis libraras turbata esse vel bide

que codicibus. Gnor. — Edidit enim »compositi apparet, quod paulo siiperius pro incompositi alios

nulli sunt«; sed incptiim hoc additamentum jam compositi legere Grotius margini adscripsit.

ab auterioribus editionibus abcrat. quia bis bina] Codex Rciehcnauciisis qua, male

quia nulli noti^ Sic scripsi e codicibus Mona- primum omnes] Seil, inter sc incompositi sunt,

censibus (A. C) et Rcichenaucnsi pro nonnulli in incompositi sint] Sic scripsi e codicibus Reicditis;

tamen ne sic quidem locus sanus, nisi etiam chenanensi, Darmstattensi, ct Monacensi altero (A) j

aliquam scribatur pro aliam quam. Sed omnino vulgo sunt.

Martiani Capellae lib. VII. $. 774, 6П

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tamen omnibus praeter singularitateni. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deindc duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus дищеп, qui per se incompositus 775

est, efficit ut plures numeri inter se non соедропапШг, sed potest etiam e ve

nire, ut qui per se compositi sunt, in unura dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numéros, et inter parem atque imparem. Sumamus novem

et viginti quinqué; horum uterque per se compositus est; habet enim men;

suram novenarius numerus in ternione, habet viginti quinqué in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinqué terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut quadruplicatione

novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

ctiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus ctiam

inter se componi possunt. ., < >'>-',-

. • . ■ • :■.: • . ■ ■■ • ' •:■:.. :;>

. DE COMPOSITIS. '

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque 776

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in ternos rccidunt;

quod evenit] Grotins quid, licet anteriores atque tres per se incompositi sint, verbo tetigisse ....

vcraiii Icctionem praebuissent. snfficiat. Aliam Icctioneni pracbet margo Grotiana:

quotlibet] Sic codices Darmstattensis et Mona- »tarnen Ы duo inter sc componuntur« sed quae

censis alter (A); Grotius quodlibet. . . sano sensu etiam inagis carpal.

tamen quatuor Id\ Martiani oscitanliam, qua viginti quinqué] Sic editiones anteriores et cocandem

inter duos et quatuor quam inter tres et dex RcicLcnaucusisj Grotius iucrcilUiili oscitanlia.

quatuor rationcm esse crcdidit, quia duo pariter quindecim. ......

618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.

turn quidam pares et quidam impares, ut novem et duodecim, siquidem

his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignuin est, quod cum impari numero

nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mütata quoque sorte juris tarnen aliqua societas superest.

Ergo novem neque ctimijuatùor, neque cum octo, neque cum sedccim,

ncque cum ullo simili numero componi possunt; compon uutur vero cum

777 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumscrunt. Ac ne cum

omnibus quidem, qui pares ex" imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositum est; quia potest non in eandem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

null am triplicationem recipiunt, quae novenario numero scia praeter singularitatem

mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinqué quidem, quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternioncm recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se componuntur;

orta enim sunt triginta duplicatis quindecim, jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBÜS. NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER

SE COMPOSITIS.

778 Ex diiobus numerus inter sé incompositis, sive uterque sive alter per

' .quidam impares] Restituí quidam a Grotio ne- quae a tribus] Codices Monaco nais (C) et Darniglcctnin

с códice Reiclienaucnsi et editionibus ante stattensis quia, fortasse melius.

¡Hum. in ternione esset] Sic codex Rciclicnauensis

át illud] Sic ex códice Danustattcnsi; vulgo pro est in editis. Practerca Grotius per crroicni

al abest. terniones.

Martiani Capellac lib. VII. §. 778. Olí)

se compositus est, mensura alterius cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cuín novem,

ñeque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinqué et quatuor, alter

per se incompositus, mcnsuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinqué non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplicaverit, is qui sic cffectus est cum priore illo non

componitnr. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; sive ternio

se multiplicarit, novem et quatuor, sive quaternio idem fecerit, sedecitn et

tres inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi se ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, 779

et alter ex his se multiplicabit, effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic cffectus est numerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus se multiplied, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos numéros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti septem; sumantur nunc duo et viginti septem, vel duo et novem , aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositis ] Hoc codices omnes et anteriores

hahent editioncs, pro quo Grotius primus Substi

tut compositis, contra sui ctiam codîcîs fidem. Cau

sam, nisi summa negligentia fiierit, ignoramus.

si duo} Duoruiu horunccc primoruin apborismorum,

ut ita loquar, principia MS. auctoritatc ita

sunt coustruendi, ut in principio pro compositi incompositi

legatur; idquc sensus flagitat. GnoT. ^—

Rcctcj acccdit et Reichenauensis codex. Sed I»anterioribus

editionibus sic jam legebatur, cur malam

ipse Grotius substituit lectioncin? Paulo post e

Darmstattcnsi códice rcposui multiplicaverit pro

multiplicarit.

iidem] lu editis erat idem, nempe I simplicî

pro duplici, ut saepe (v. §. 03. 29ö. 72». 787).

Moxquc e Reicbenauensi códice reposui fient pro fiunt,

positi sunt] Vide nc per bomocotclcuton excidciit

inter se incompositi sunt.

■

78*

620 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.

se incompositi sunt, ct in unum junguntur, hie numerus, qui sic effectue

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinqué in

unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinqué ñeque cum tribus componi

780 possunt Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinqué; ne

que cum quatuor neque cum quinqué componi novem possunt Si duo

numeri cum tertio juncti sic fuerint, ut omnes inter se incorapositi sint , deinde

ex duobus alter alterum multiplied, qui sic effectue erit cum eodem illo

tertio componi non poterit. Sint duo numeri quatuor ct octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multipliccnt duo priores alter alterum, quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

DE PER SE USTOMPOSITIS.

781 Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinqué

ad quindeeim, quia ter terna novem, quinquies terna quindeeim sunt; in

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt. -Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante cum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt Sint tres et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplied] Sic pro multiplicat codex Darmstat- componi cum altero] Delevi partîcuiam et, qnae

tenais, cujus etiam auetoritatc inter erit et cum ante hace vocabula contra anteriorum editionum

delevi voceui uterque. fidem apud Grotium legebatur.

quatuor octo] Lege ouater octo. Grot. — Ош- non poterunt] ÎNimirum fres non poterunt coninino

sie rectiu» scripsissent librariL. : • poni cum quinqué, quod in quindeeim continetnr.

incompositi erunt] Melius hoc quam sunt in sed aliunde quam a tribus petitum est.

editis praebuerunt codices -Uonaccnsea (А. С) et detrahitur] Sic melius codex Darmstattensis,

DannsUttcnsis. quam detrahutur in editis: sequi; nr enim est, non sit.

Martiani Capellae lib. VII. $. 781. 62*

ct octo inter ae incompositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadcm ratione sunt, ex his duo quilibet in unum dati cum tertio non componuntur.

Sint tres numeri novem, duodecim, sedecim; horum insequens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unum novem et duodecim, fiunt viginti unus; bi cum sedecim

non componuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest, 782

nec cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinqué et octo; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt sedecim; nec cum his quidem quoque

componi possunt. §i duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex

prioribus cum altcrutro ex insequentibus componi possit, nec is quidem, qui

de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequentium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinqué et septem, neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinqué aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt, 785

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non componuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt Sint, ut in duo ad unum, ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio ct nonaginta novem partibus anteccdunt. Neque

id esse inter ullos minores numéros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat, 784

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incompo

siti ve sint, non alicnum videtur documentis protinus subjicerc. Omnis numerus

я tres] SciL numeri, non numerus tcrnarlus. e.v Ais] Grolius et his, contra anteriorem fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sob eadem ratione quidem quoque] Imnio quinqué, non quoque.

sunt, dienntur ii. qni ex duobus cujuslibct ratio- in triplici] Legendum puto in tripli, subaudita

Iiis termini* el secum et inter sc moltiplicatis orti tv, xov XOtVOV voce ratione. Grot. — Vulgata ex

sunt, ut novem, duodecim, sedecim. ex ter ternis, Gracco XÓyOQ rçut?À6u>q defendí potest,

ter quaternis, quater ternis, et quater quaternis. documentis] Codices Monacenscs pro bac voce

G22 Martiani Capellae lib. VII. $. 784.

aut per sc incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensurara habet, ut tres, quíque ab eo per triplicationera increscunt,

novem in tribus, item quindeeim in quinqué. Sed eorum, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiara in majoribus

numeris esse, omnibus tamen imparibus. Unius autem coinpositi

mensura vol minima vel maxima facile reperitur; replicado enim numero

próxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi repliccntur; dimidia pars eorum viginti quinqué, in tys mensura maxima

est. ílursus animad vertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

78<> quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo repcriatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahcre, quoties potest; deinde quan

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex treccntis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hie numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) lamen is, alter (C) tamer, his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotîus

Darmstattcnsis earn prorsus omiltit; sed unit audi in margine nota vit; sed non necesse est nisi percausa

vil apparet, nisi documenta Iiis legere pía- spicuitati consulcrc qnis velit.

cuerit intererit] Haec Monacensís (C) lectio melior

íic* quinqué] Alios quatuor legere, alios omit- quid cm, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditur; male utrique. dum supererit vel reiiquum erit.

Martiani Capellae lib. VII. $. 785. 623

mensurara metietur. Minima autem mensura eorundem numeroruin sic invenitur:

ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur; eatlera etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hie quoque minima quinquagenarii

mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt, 786

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorura minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omnibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinqué; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, considérenme an hic tcrtium ilium, qui septuaginta quinqué

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metituf

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinqué, et horum maxim a m

mensurara requiramus. Demo ex centum septuaginta quinqué, supersunt viginti

quinqué, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinqué

habet, id est bis, supersunt viginti quinqué; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinqué sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinqué sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinqué quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quiuquaginta et centum metiuntur, sep

tuaginta quinqué non metiuntur; tres, qui septuaginta quinqué metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darmstattensis codex. Ante- si ex tertio] Alios sic legere, alios et, margin!

riores editiones quinquagenorum, quod etiam rectum: adscriptum est; sed luce clarius est veram lecttosed

omnino cormptuui Grotii est quinquagenum! nem esse si ea tertio.

624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.

trócenlos quinquaginta et centum non metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinqué non metiuntur; quinqué

priinuin omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinqué, quinquies vicena centum, quinquies septuaginta trecenti quin-

787 quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quern minimum illi metiantur,

sic invenîtur. Sint dati numeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

Iiis alter alterum multiplied. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hie minimus

numerus est, quern illi duo metiuntur. Maximum quern metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem numeri metientur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi novem et duodecim;

simili multiplicatione eodem non pervenitur, quia potest etiam minor numerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re-

788 periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in novenario numero minimus rationis cjusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplied ex minoribus numeris uterlibet non

suum numerum, sed alienum , id est vel tria duodecim, vel duo novem.

Ter duodena triginta sex, bis novena duodeviginti. Ex his consideremus,

an minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in novem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex; hie minimus est, quern

metiri et novem et duodecim possint Eadem ratione omnem numerum, qui-

789 cunque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus, qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hie etiam tertium ex tribus, id est quaternionem , metiatur.

Si metiretur, repcrtum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

» . ,„¡1/ IViVtt* чл U " * • iiiiuit»

maximum quern metiri] Alios pracuiitterc duo qua Ai] Sic codices Monacenses (A. C), Rci-

Orohus m margine notât j non neccsse. clienancnsis , ct Darmstattensis pro tpti hi iu edilis.

MarJiani Capcllae lib. VII. §. 789. 62o

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantiir. Is est duodecini;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam ot bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque отпет

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numeri tres ihetiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus 790

mensuram habet, cjusdom illius numeri mensura est. Sint dati duodecim ,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem numerus, quem illi duo me

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tros aliqui metiuntur. Nam

hie quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin

hie quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nam duodecios bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresquc ponuntur sic ut cadem 791

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, toties miuor

minorem metitur. Sint numeri duo et tree, deinde octo et duodecim;

eadem inter majores minoresque numéros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdiraidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque cos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus cam etiam 792

metietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

mctietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum mctiatur. Sint unum ct quinqué et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexics metitur; at quinarius quoque numerus sexics

tres metiuntur] Sic codices Monaccnsis (С.) et major majorem] Sic neecssario reponendum

Darmstattcnsis , melius quam metitantur in cilitis. erat ex códice Darmstattensi, vulgo major мы -

atquin iisdem] Codex Darmstattcnsis alqit&; norem. ■ .-.u

sed miliare nolui, quuni infra itcruin atquin reemrat. earn etiam metietur] Locus corruptas. if , .

626 Martiani Capellae lib. VII. $. 793.

793 metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicand

eum vero numerum qui sic effectue est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem nccesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet

decas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis quadragena

octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decern metiuntur, quum

794 bis quaterna octo, bis quina decern fiant. Quotiescunque numeri proportionis

ejusdcm, quam àvaXoyiav Graeci vocant, in ordinem ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum me

tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidcm,

neque quemquam alium; si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quern medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

Septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octógona

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utruinlibet, etiam ceteros, et quia medium quemvis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores quidem.

793 Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

iucompositi numeri ultimum numerum, totidem cttiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedceim; ex his cos qui sedecim sunt duo, et iidem se ipsos mcproportionis]

Sic et hic et infra correxî vulgatam quia /tunc] Sic codex Monacensis (C); vulgo

porlionis e codicibus Monaccnsibus et margine Gro- qui hunc.

tiana; eo magis, qnod ipse Martianus supra (§.289) quoi libel] Sic anteriores editioncs liic et in scccvakoyLav

Latine proporlionem reddidcrat. quentibus (§. 790. 797), ubi Grotius male semper

unum metietur] Codex Monacensis (Л) unus, quoillibct.

male.

Martiani Capellac lib. VII. $. 79ö. G27

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingcntis viginti

octo. Sunt per se iocompositi numeri duo tres, quia bis octingenta s,exaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingcnta septuagcna utile ; atquin idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proxiini sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportions 79C

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unurn, duo, quatuor, octo, sgdecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

cos qui octo sunt, octo eos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur ; eadem cos qui sedecim

MDCLX] Locum insigniter corrnptom reliqui,

quale m Grotius cdidcrat, satisquc babeo variantes

codicuiu lectiones cnotarc, quarum plurimas jam

¡n Grotil margine inven!. Ac priraum in Monacensi

per sc incompositi numeri II et III, qui ab bis

octingenta L bina MDCCIV sunt. Itemque ter D

sexaginta VIII.« In altero autem (A): >At bint I.

XII. С LX. II a. a. CC. I III sunt per se incom

positi numeri П, quia bis DCCC quinquagena bina

M. DCC. IV sunt. Itemque ter quingcnta sexagena

oetogena.« Porro in Rcicbcnauensi': »At sint

I. ХП. CXLII. a CCrV sunt per sc incompositi

numeri II. Ill, quia ab bis octingenta quinquagena

bina in MDCCIIII sunt. Itemque tcr quingcnta sep

tuagcna utile.« Absurdum istud utile, quod et

Grotius cdidit, pro eo*quod vcrisimilitcr scriptum

erat cex. In Darmstattensi deniquc idem locus sic

se babet: я At sint I. XII. C. XLII. M. septingenti

IIII per se incompositi numeri II et III, qui ab

bis octingenta quinquagena bina M. DCCIIII sunt;

ilemque tcr quingcnta sexagena octona.« Mille in

hoc códice semper scriptum est bac nota I, qua

intcrduin ct in sîgnîficatnr. Sacpe etiam ij (duo) ct

ti (litera I gemina) confunduntur. Seusus deuiquc

biijus loci esse videtur: ■ omnia membra scrici gcometricae

dividi possunt per eundem numerum«;

id est » omnia ilia membra iisdem utuntur factoribus,

quibus id quod preximnm est a monade, я

Scripserit igUur fortassis noster: »Sint I, ХП^

CXLIV, MDCCXXVni: snnt per se incompositi

numeri П, Ш, quia bis DCCCLXIV in MDCCXXVIIIj

itemque ter DLXXVI. Atqui iidem П

ct III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt proxiuii.

« IVeHipe omnia membra scrici 1, 12, 144,

1728 dividi possunt per 2 ct 5, quia Simpliciasiini

bi sunt factores duodenarii numeri, quippe

2«X3 = 12.

ел- his duo] Grotius ita edidit: »JE* his duo

cos qui 4 sunt: 4 cos qui octo sunt ct cae du

plicatione metiuntur. At 2 eos qui octo sunt qua

druplicatione metiuntur. Eadem cos qui sedecim

sunt metiuntur 4. Itemque« cet.,- reliqua ego с codicibus

Monaccnsibus (A. C) restituí.

70 *

628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

scdecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem, proportionis erit. Sint unum, tres, novem , viginti septem; inter

bos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita evenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per sc compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in hac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octics octona, bis et tricios bina, sexaginta quatuor faciant. Quern

minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, cum nullus alius per

se incompositus metietur. Sumatur quinqué et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinqué metiuntur, nam quinquies septena et septies quina

triginta quinqué sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undecim, non. tredeeim, non sep-

798 tendeeim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus quadratum

metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo quadrati

numeri quatuor et scdecim; metitur eos qui sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor scdecim; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem , bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc etiam illud apparet, ex *düobus quadratis

numeris, si in alterius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

'99 alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non metitur,

nc in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

ct novem; quaternio novenariimi numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiara illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

altcrius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato

numeri altcrius quadrati raensuram esse. Si tessera tesseram metitur, in latere 800

quoque altcrius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et scxaginta

quatuor; eos qui scxaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex diÄtbus tesseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est;« atqui si tesseram tessera non metietur, no in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septem; eos qui viginti scptem sunt octo non metiuntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo ternionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ea quidem tessera cam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet, 801

ex eodem et mensurac nomen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos ternio metitur, et est etiam novenarii numeri tertia pars in tribus; sint

scdecim, hos quaternio metitur, et est quarta corum qui sedceim sunt

quaternio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autem, ut

alterius mensura est] Voccm mensura a Grotio altero] Ita codex Darmstattensis; male G rotin»

omissam ex antciioribus cditionibns restituí, Rei- alio, nec melior ante cum lectio erat aliquo.

chenauciisi quoque códice adstipulante. ejus quae] Vcrbuiu tesserae, quod inter illas

ergo ne duo] Oinisit Grotius duo, quaniqnam voces inscrtum in editis erat, cxpunxi codicie

anteriores ct Rciclicnaiicnsís id liabcant. Paulo Darmstattensis auctoritate.

post pro quadrati in editis с codicibus Monacen- etiam illud apparet] A Grotio quidem omissum

sibus (A. C) ct Grotiano legendum erat quatei'- illud; sed editiones anteriores et Reicbenaaeueia

ляг/,". codex id babent.

630 Martiani Capellae lib. VII. $. 801.

si оашего membrum sit, in eo numero mensurara is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in ternione est,

eumque tres metiuntur.

302 Hos sat erit cursim numéros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedrae,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superûm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrígero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncta sorori est.

hos sat erit] Codices Grotianus et Darmstat- carminis argumentum Кос est: »Cetera philosophes

tenais nos, sed opposite rulgatam confirmant. artiumqnc niagistros ipsos pcrscciituros esse spero,

arts] Alios legere alis margin! Grotius adscripsit. modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colantur

Numeraria] Numeraria aQL&(ir¡TMr¡. Sic glossa ct aníiqua sapicntiae studia rite mancant; me tempus

Isidori: »Arithmeticus, numerarias.« GnoT. — Deam est reticcre, nc superorum coetus fastidio mei caolim

fictam fuisse Numeriam, quae mimerare do- piatur oraniumque deorum matrem (§. 730) turpitcr

ceret, Augustinus (de civ. dei â, H) docet. Totius e coelo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

, DE

ASTRONOMIA

liber vm.

'uae dum geruntur, et deorum sacer senatus illos numerorum con- 805

cincntium repugnanliumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadara

vencrabilis excellentiae celsitudine revcrendam non cassum parentem superúm

crcditura recognoscit; multitudo etiam quae jussa constiterat sapientum, praescrtimque

Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis earn laudibus venerantur; nupturamque virginem saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret exquirit,

et ipsa nutum admirantis associans, Cylleùius autcm nullius niagis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditatc:

Astronomía] Codex Reiclicnauensis de Astro- creditutn] Lege créditant. Grot. — Miror codílotjia,

ñeque negari potest, duo hace vocabula ces non addicerc; quorum tamen consensus quam

inter sc commutari; attamen jam Sexti (adv. matltcm. vnJgatac lectionîs auctoritatem tueatur, ¡ta con-

3, ij p. 258) temporibus videmus illud discrimen strucndnm cri t : » recognoscit non cassant crcdituui

factum esse, ut Astronomía sidernm situs motus- (esse) feminam parentem snpcruin« sei), esse,

que contemplarctHr, Astrologia autem tLcmata gc- jussa] Loge justa, id est juxta. IVon. Grot. —

nctbliaca erigeret, de qnibus quum Martianns hoc Ingeniosa correction cui vcllcm codices adsfipnla-

Ubronon loquatur, vulgatam servare aptius visum est. rentar; nunc vulgatam tueor.

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

sic Phocbo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

80i admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu îriarcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione comprehcnsus,

an alias poculis turgens tunc ctiam nuptialis gratiae nomine prolcctatus

inundantis sc terneti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente bland um stertens ranae sonitum desorbentis increpuit. Quo tcrrore ct

sic Phoebo] Sic in apodos! vcl apnd Ciccroncm

lcginins (ad divcre. 13, 70): »quia non est obscura

tua in nie bcncvolcntia, sic fit ut inulti per ше

tibi velint commendari.«

proferae\ Lcgendum puto propere, cui respondet

diutule commorante , nisi forte profera a proferendo

sive jtpO(péç£iv dicatnr. Grot. — Miitandi causam

non video, licet adeo unica vox sit, ut in Forcellíni

léxico ne Jocuin quidciu invencrit. Scbellerus

recepit, sed nescio quo argumento deam aliqnnra

ignotam dixit, quam Aritlimeticam esse loce clarius

est.

paululum] Sic códices Rcichcnauensis et Darmstatlcnsis

pro paulnm in editis, quod bic auribus

minus est acceptum.

an alias] Forte an melius: »an nt alias a po

culis turgens.« Virgilius codem modo de eodem:

»Hestcrno inflalus venas ut semper Jaccho.«

GiiOT. — Ovidius (met. II, 90) Silcnum pariter

atquc noster appcllat »titiibantcm annisque meroque

«5 alioque loco (met. 4, 20) bisee cum describit

versibus:

«Quique senex ferula titubantes ebritis artus

Susiinet et pando non fortiter haeret asello.«

Grolii corredura opus non esse spoiitc apparct.

De illo particulae ян usn post sive confer simillimum

locum Taciti (ann. 14, 59): »Plautum ea non

movere, sive nullam opem providebat inermís atque

cxsul, sei« taedio ambiguac spei, an amorc conjugis

et libcrortim«; pliira dabit Ouilendorpius (ad

Appulcji met. 5, p. 575).

proluerat] Virgilius (Acn. 1, 758):

»ille impiger hausit

Sputnanlem pale/ am et pleno se proluit auro« ;

Horatius (Sat. 2, 4, 27):

»leni praecordia mulso

Prolueris melius«;

Pcrsius (prolog. 1):

»Nee fonte labra prolni caballino*;

Prudeiitius (in Symmacb. 1, 120):

» Atque avidus vini mullo se proluit haustti.«

bla/idum] la MS. glandum fuit, postea corree -

tum est clandnm. Clarissimus aulem juvenis Fr. Tiliubroga

in MS., qno îllc usus est in Germania,

qui |>lci unique cum meo consonat, testatur invenisse

clangum. Sane ¡n Glossario veteri lego: »clangu

ct clangor, t]%oç 6aXrtvyyoç.* An ibi clangum

legendum sit nescio, hoc scio ita accîpi posse,

qucinadinodiiin tonitrnm ct tonitru dicimus, et si

qua siniîlia. GnoT. — Codices ctiam Monncciisis (C)

ct Darmstattcnsis glandum exhibent, quod tarnen

quilín sensu carca t, viilgatam retiñere satins dnxi,

qua jociis Mai tiani ingenio locique colore non indigitus

cunlincttir.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 804. 633

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem se quamplures convertere divi, senisque

proflantis somnum atque humentis crapulae exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudebatur cxcussus. Tunc quoniam

crédita jocos nuptialis liceutia non vetare, farnulitium Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis admodum tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alacer Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque calvitium seuex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso coque sonitu reclamantis,

risum vclut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis 805

Creperum videns ocelli's

rapiduli] Hcinsiii9 (a pud Dracbcnborcb. ad Si- inverecundus] Codes. Rclclicnaucnsis iuvcre-

Hum Ital. p. 568) pro more stio audacior ariduli cundís, male.

legi mit; quo jure, docti videant. IVec Grotii con- accucurrit] S !c codices Monaccnsis (C) et Reijeetura

opus esse videtur, qua paulo ante strepore clicnauensis, melius quam praesens in editis, quia

Icgendum pro terrore suasit, licet et codex Лона- suscitavit scquitur.

censis (C) pariter atque illîiis MS. sterope exLibeat. calvitium] Hoc antiqnitus in stultitiae signum acpro/

lantis] Virgilius (Acn. 9, 526): ccptum esse uionent interpretes ad Pcrsium (I, 56).

»tuto proflabat pectore somnum. и baculum] Primo adspectu magis arridct lectio

Ccterum somno pro somnum reqniri quivis videt. ¡n margine posita báculo; verumtamen vulgatam

exundatione] Alios exudatione legere margini retinui, quia accusativus pariter atque post insuradscriptum

est, qnod exsudatione esse conjicio; gcre (§. 755) ab afligere penderé posse videbatur.

magis tarnen placet ob majorem vim vulgata. Multo etiam minus affixerat legendum ex margine

in petulantis] Vulgo impetulantis , cujus in lo- pro affixerat.

cum quod jam Grotius scribendum esse intellexerat reclamantis] Nimirum palmae vcrbcris vclicmcncx

códice Rcicbcnaucnsi rcstitui. tia quasi resonantis. Construe: »apploso verbere

libentiam] Sic ct margo Grotiana ct codices palmae percrepantis coque sonitu reclamantis. •

Lcidcnscs teste Oudcndorpio (ad Appui. 1, p. 52). creperum] Vide supra (§-2. 116). Ccterum

Vulgo licentiam, quod ctsi ferri possit, tarnen illa conferenda egregia crapiilautis descriptio apud Riilcctio

exquisitior vidctur. Plantos (Stieb. 2, 1, 5): tilium Lupnm (2, 7j p. 101), ubi plura Rulin*

» ¡taque pectus onustum porto lubentia lactitiaque.« kcniiis.

654 Martiani Capellae lib. VIII. $. 80S.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

Frictuque palmulari

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressutn

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superûm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque nutans

Tentât celcrare cursum;

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

celerare] Pro hoc, quia contra mctram peccat,

Oudendorpins (ad Appulcjum) rcponi volult ciere,

Hcinsius (ad Valer. Flacc. p. 652 Burm.) citare,

qui idem mox etiam lahant pro abeunt, ct vergeits

pro tttrgens substituí jussit. In codicibus nihil suhsidii,

ncc quod anteriores editioncs haben t célere

pro celerare, metro mcdetur; facillimum tarnen

erit, serva lis omnibus vocibus scril)cre: » celerare

tentât cursum.« Reliquia conjee tu ris Facile siipcrsedemus.

Turgentis vocabulum corporis vastitati

optime convenit, ncque abeunt oflendit, mudo jun- •

gas cessim abeunt, id est labando, non retro, ut

docte ostendit Ilandius (in Tinsel lino II, p. 30).

Lyde] Uxorem Silcni ait glossa in códice Darmstattensi,

neqnc babeo quod melius afferam. Tarnen

avocante pro advocante seribere ausus sum с mar

gine Grotiana et códice Rcichcnaucnsi, quia sensus

hie esse videtur, abirc molientem a Lyde revocatum

esse.

siïîcernium] Apud Tcrcntium (adelpb. 4, 2,

48) ipse senex siUcernium appellator; quare baud

scio an optimc silicemium nutare intclligatur dc

Ilumine , qui senili more vacillct. Fulgcntius (de

scrm. antiqu. p. 271 Munch.) : »Sil i cernios diet vo-

Inernnt senes jam incurves, quasi jam sepulcrorum

su or um silices cementes. «

Martiani Capellae lib. VIII. §. 803. 635

Haeret, redit, rccurrit;

Tunc victa palpitansquc

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec seit raodum voluptas,

Donee jubente Baccho

Satyrus rapit jaceuteni,

Scapulisque dat supinum ,

Uvidumque quadrimcmbrcm

Colloque complicatum

Utribus parera reportât.

Нас jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae mcos curae 806

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquís es, non

пес seit] Ita с margine G го lia na scrips i pro

nescit in editis.

quadrimembrem] Quidam codices liabeiit hiantîmembrem

, alius quadrimembrem , quae lectio

i na gis placet, ut intelligatiir, bracbia ad crura com

plicata babuissc, quod ipsuui ex scqucutibus duo*

bus versibus cxplicatur:

> Colloque complication

Viribus pa re m reportât* ,

et tamctsi quacdam cxcmplaria bal)cnt darem, ¡ta

ut ad Darem ilium Virgilianum possit vidcri allu

de re, multo tarnen magis probavcrim banc lectioncm

» utribus parem « id est »siinilem и tri compli

cata« atque ita bodie Hispani hominem ebrium vo

tait и tic m: hoc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus enim pro vasis ntuntur ob commoditatcm

vecturae. Ñeque enim vasa majora montuosis in

lotis et quibus navigari non potest jumentis vcbi

possunt. VtLCAN. — Absurdissima lectio Jacchi

ntembrum : verior ilia hiantitnembiem j sed nec im

probo illam quadrimembrent , qucmadmodum dicimus

»quadnipedem constringere. « Membra autcm

xax'' é£o%r¡v pedes, nti et yvla Graccis, unde 4

anqjuyvrjeig. Grot. — Darmstattcnsis codex et

hiati membrem babct, atque darent pro parent;

sed ónice vera est lectio quam equidem dedi quamque

jam Vulcanius Grotiusque probarunt, licet earn

ad marginem rejecerint et ineptam Jacchi ntembrum

in tcxtu servarint.

не te ait infelix] Lege cum MS.: >ne tu ait

Felix«; quanrpiam ncquc male ad Felicis nomcu

per àvzltpQaÔuv allusiim vidcri possit Grot.

— Rcctc posterius ^ lu sum in nomine esse sequcntia

quoque produnt, ubi videlicet genitivi sensus ct

nominis ad infelix referendi sunt, ut apud Silium

(12, 452):

»Infelix fidci, miseraeque secunda Sagunto*

vel »Mincius infelix ausi* apud eundem (9, 627).

Hinc pecudalis quoque ad nominis rctuli, niiuirum

Capellae, licet etiam ad joci tralii potuissct.

80*

636 Martiani Capellae lib. VIII. $. 806.

minus sensus quam nominis pccudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, verendumque esse sub divûm Palladiaquc censura assimu-

807 lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo

sidérea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagcsis nec post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae velamine licentis "obnuberis! Saltern Prieniae ausculta nihilum grávate

sententiae: Mr) ovog Xvoag xaioov yvcô&co. Tain tristibus asperisquc Saturac alioquin

lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dementire] Recepi, quod Grotius in margine

posucrat, pro dementare dubiac auetoritatis vocabulo.

Démentit est apnd Lactantium (instit. 4, 27);

adde StcpLauium (ad Saxon, p. 135).

an tandem] liege »ain tandem. « Si sms (in Gurí,

an. P. 4, p. 10). — At vero in nullo códice ita

legitiir, sensusgue vulgatac satis intelligitur. Mclior

ejnsdcm conjectura est, qua mox velut pro vel le

ge neinm suasit; sed codices nihil mutant.

at ano] Forte Icgcndum ac quo. Susius (ibidem).

— Grotii lectio at quo eodem redit; anteriores

ediciones a quo babebant.

post haec] MS. post id haec, lege postidliac.

Postidhac dicinius queinádmodum antidhac, quae

vox rcstituenda fragmento illi, quod citat Nonius

in voce Virgindemia. Legcndnm cnim:

»Quid tristiorem video te esse quam antidhac,

Lampadio ?«

Hodic ante ad haec in plerisque codicibns Icgitur.

GnoT. — In ineo Nonii exemple (I, p. 187. Par.

1G14 Merc.) antidhac Icgitur. Simili varietatc nostra

in loco Grotius post ad haec scripsit, in margine

post id haec notavit, codex auteni Rcichenaucnsis

post haec exhibait, quod rcccpi.

nugales] Rcduxi quod in mai-gincm Grotius rcjeccrat;

vulgo jugóles, at ex Saturac scntcntia

Martiani ausus ne jugali quidem sive nnptiali lege

defendí possnnt, sed mcrac nngae sunt.

saltern] Lego totam banc periodon, et féliciter

(ni fall or) res tit no : » Saltern Pricneiac ausculta nibilum

gravatus sententiae, et si fir) ovog kvgag

e£ xaiQOv yvco&t«, vel cum MS. »et ni ovog

ÄVQCcg« etc. Tribnit scntcntiam Rianti, qnani alii

Pittaco, qucmadraodum illaiu yvcô&l 6avxbv qui

dam Cbiloni, quidam Soloni asciibunt, ut et illam

rèAoç ôoâv ßiov. Vid. Aus. Lnd. Sap. in Ludio.

Grot. — Locum dubium ct aliquatcnus certc corniplum

reliqui, qualem in editis inveni. De ipso

proverbio ovog Xvgag vide Erasmum (iu adag. 1,

4, 33; p. US).

demulctatis ] Lege demulcalus , quomodo cmcndavit

similcm Taciti sui locum Lipsins, cni enco

mium non addo, nc plus laudibus detrabam quam

addam. Gloss. Isidori: »commulcat, conciilcat, colludit

«; et alibi: »mulcat pngnis vel calcibus caedit.«

Grot. — Alios dcmulgatis , alios divulgatis legere

idem margini adscripsit; quariim tarnen omnium

lectionum optima est quam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. J. 807. G37

involutus, tandem quae pucllarum intromittcnda paratur inquiro. Ac sic ilia

nondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cnrsumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video .-splendescerc pulsu

Icta corusciferi subito laquearía coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes;

Hinc qua devexo telltis subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flamm antia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit órbita signis,

Cerneré jam videor; tu fingere ludiera praestas,

Viliaque astriloquae praefcrs commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vctitus ille ac durissime castigatus den uo 809

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poëtriam fecit colere! Coccodices

addiccrent. Miro contra modo tc\tum cor- Canopos] Vide nostrum snpra (§.595. 608. 696)

rupit in scquentibus per lectionem involvuntur, eu- ct infra (§. 858).

jus in locum non dubitavi anteriornm cditionum cuntís] Grotius edidit cursus, quod improbat

lectionem involutus restitucre. Involutus dicit eo- Biinnannns (anthol. Lat. II, p. 697 Г.) ct certe

dem sensu quo Hora tí us (od. 5, 29, 54): »mca anteriores editioncs babebant cuntís.

virtute me involvo«, id est tueor , defendo, ut com- oblique ] Alia lectio in margine est ohliquet,

mode ad deprecationem quoque trahi possit. contra metrum paritcr ac sensnm. De acqnatoris

senescente] Nondum sedata ira. Vulcají. et ecliptices circuits loquitur Martiauus, quos mesubito]

Codex Darmstattensis übt tunc, contra dios culmina nectunt, id est qui in punctis acqnimctrum.

noctialibus cohacrcnt, licet с clip tice cum zodiaco

pastor] Mcliorem lectionem, quam Grotius ad obliqunm situm Labcat.

margincm rcjecit, practuli, adstipulantibus codici- praestas] Id est: »tu mclior, aptior es ad lubns

Monacensi (C), Darmstattensi, ct Reicbcnauensi. diera fingenda.«

Valgo plaustro. ante poëtriam] Fortasse artem poëlicam.

G58 Martiani Capellae lib. VIII. §. 809.

pistine Permessiaci gurgitis sitirc fontes? Jamne fulgores pracvidcs et vultus

deorura? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria seraper lepidaque

versutia inter insana semper deridebas vatuin tumores, dicabulis cavillantibus

saleque contenta, пес minus poétarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rábido fervebas cerebrosa motu, ас me Sileni somnum ridentem

censorio clangorc superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveara

et nihil leporis jocique permixti taedium auscnltantium recreabit? Peligni de

cetcro juvenis versiculo resipisce, et ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,

810 o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliara dotalium virginum Delius intromissurus egreditur. Et ecce globus qui

dam lucis aethcreae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparebat, intra

se quandam virginem claudens, miti vertigine sensim volutus illabitur. Quo

candorc luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalcsque maxirae,

гцюшт etiam habitus motusque et quidquid in his ignotuin credebatur cmicuit;

tunc et ipsa cxtitni coeli contextio cjusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo

miraculo stupefacti aérii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tcl-

Pcrmessiaci gurgitis] Id est 3fusaittm. Scrvius ergone ] Rcccpî lectionem a Grotio in margine

(ad Virgil, cel. 10, 12): »Calliniachus Aganippen поЫаш, quae unite sensui couvenit; vulgo ergo

Г i litem esse ait Pemiessi fluminis«, undc et Clau- пес.

dianus (de laude Seren. 8): Peligni] Epigramuiatographus:

• Föns Aganippca Pcrincssidos edueat unda* ■ Ride, si sapis? о puella , ride

Bocotiac Barium fuisse Heheoni viciuum ex Stra- Pelignus , puto, dixerat poêla.*

bone (9, p. 407 Cas.) discimus. Alii Pa¡-messum Gbot. — Epigramme iugra phi nomine 3Iartialcm (2,

scribnnt, quocirca Miitzcllius (dc emend. Theog. 55) inlclligit, qui Ovidii patriae iteram (1, 62, в)

Ilcsiud. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum mcminit verbis: >>*asonc Peligni sonant «

quoque ex antiquissimorum librorum fide Parmes- aggestio] Sic libro II de spbacra Liinae : tiisiaci

Icgendum sit formis etiam discolorqne vertigo terribiii quadam

valum tumores] IVon dubito quin Persii (sat. majestatc rutilábate qnae licet cornigcra ct áspera

5, 1) potissimimi locum Martianus respexcrit: viderctur aggesliouibus* cet. GnoT.

»Vatibus hic mos est, centum sibi poseeré miti vertigine] Lcni volata. Vixcax. —

voces* etc. rotatione. Claudianus (in Eut гор. 2, 5o9):

rábido] Sic Grotiiis; anteriores rápido, minus »ÇkÙ melius vibrato puer vertigine

r.mmode. Membra rotet. cet.

li Capellae lib. VIII. §. 810. 639

Iuris operiunt, Astraeamque Uranien certe Libyssam apparuisse rati, locum

conscssionis honoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaedam gem m ata, 811

пес minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantcsque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgenfemque mensuram,

in alia librum, in quo praemctata divùm itinera et cursus recursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis divcrsicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arriclentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremquc ejus admirantibus, ita coepit: Multac 812

admodum rationis ncc cjusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim verccundae

arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui moventur,

docereque deos vcllc quod faciunt; tum ctiam, quod per immensa

spatia seculorum, nc profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

adytis occulebar. Quippe quadringeula ferme annorum millia illic reverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursuni,

Astraeamque] Forte si vestigia Basilccnsis liceat enim contuitus cdidcrat; ablativo restitute nihil

sequi: » Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam difficultatis, opinor, mancbit.

apparaisse rati.« Astraea enim astris a quibnsdam qui moventur] Alios mwerunt legere margini

praccssc putatur, ut Uranic (quam ob Atlanten) Grotîus adscripsit; at haec corrcctio est scioli, qui

Libyssam vocat) coclo : idque nomina decent. Gbot. ignorarct Martiano deos ipsos pro sidcribus sive

— Sed cur male cdidit astreanlemque'l Anteriores astris esse (vide §. 95. 97. 125).

euim editioncs jam Astraeamque babebant, quod Aerpjptiorum] De Acgyptiis astronomiac ¡ovennon

nisi epitbeton Uraniac esse superior locus bribus vide quae alio loco (in palacogr. ci-it. Ill,

(§. 28) docet, nbi legimus Uraniam prae ceteris §. 154) dispotavi; quibus addc Platoncm (cpinom.

Musis sibi attribuisse »stellantis mundi spbacram p. 980 Stepli.).

extima in.« qttadringeiita] Alii, teste Grotio in margine,

oculea] Vide supcriorcin notam (ad §. C6), ubi qnadraginta.

ctiam de hyalino colore, quem scqucntia mcmorant, diluvialis] Iinitatus nostrum Saxo Grammaficns

dictum est. (in pracf. p. 4 f. Stcph.) »post diluvialis inundacontuitu

me] Forte ex lituris MS.: »Multae ad- tionis excursum« scripsit. "Çeterum apparel Martiamodum

rationis пес ejusdem despicabilis temncn- num hie ad Platonis Timacum (p. 22. 25) respiccre.

dacque contuim'me, si quaci cet. Grot. — Ipse ubi non modo de diliiviis antiquis, sed ctiam de

G4Ü Martiani Capellae lib. VIII. §. 842.

Athenarumquc urbcm longa intercapedine restitutam , nullae me in Graecia

terrestres illeccbrae, nec jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationcs

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarura illuviem per-

815 venirent. Sod quoniara utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, sufliccre

oportuit quidquid ab Eratosthenc, Ptoleraaeo, Hipparcho, ccterisque

vulgatum, ne me ultra loquendi nécessitas ingravaret. Tamen quia me

alumnantis erudientisquc Cyllenii reticere non permittit officium, nostrique

studii secreta discludere sollertia quoquc nubentis invitât; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

Sli Mundus igitur, ex quatuor elcmentis iisdemque totis in sphaerae modum

Atbcuarum antiquitatc scrmo est, quae vel ipsam cxbibct. Sensum partim jam pcrspexit Grotius, in

Aegyptum acquêt oninemque diluviorum mcmoriaiu со tan tu m lapsus, quod divulgandam potius quam

longe supere1 5 licet non codem quo postea loco tegendam dixit, quina Martiauus tegendam potius

sed in Bocotia ad Gopaidem lacum sitae fuisse di- quam divulgandam velit; quarc si quid coujecturae

can tur, ubi quina Ogyge rege diluvio liaustac es- dandum, contegendam Icgcriin pro non tegendam.

scut, post longiiin tcmpoi'is intervallum restituías _ . _ ,. .

11 Grajam notitiam] la editis addituin erat homiesse

tía Л nal (conf. Strabo 0, p. 407 Cas. Pausan. . , -, _ , ,

4 1 пит, ad quod broliiis: »üelc hominum cum MS

9, 24, 2. Müller Orcboni. p. 129 seq.). Ouod „ ...

. Jbrror ex со natus quod supra in notitiam hominum

igitur alios legere in margiui Grotius not ал it ma- .

dixcnt.« Umisi igitur illam vocem.

ternarum pro Athenarum, nihili esse patet.

crinitorum scopas] Forte: »nee jactantes crini- meacnla] Rette sie margo Grotiana et códices

torum scopac palliolis non tegendam • etc. Utinam, Reichenauensie, Darmstattcnsis, et Monaccnsis (C).

inquit, nc post diluvium quîdem nullac me pliiloso- Pessinie in editis erat melacula. Oudcndorpius (ad

pboruiu (([uos crinitos eleganter vocat) spcculationcs Appulej. I, p. 807) ctiam rectam leclionem in vescu

tbeoremata (Öxojtal) cognovissent divulgandam tastissimis reperiri codieibus tcstatiir.

potius quam palliolis (quibus utebantur sapientes) iisdemque totis] Hue pertinet in primis Piatonis

tegendam. Ghot. — Locum impeditissiinuiu inte- locus (in Tiinaco p. 52): xcöv de dr¡ TeTXuQCOV

gram servare quam corrigendo ctiam niagis turbare èv ÖÄOV éxaÓTOV £lXt]%£v r¡ rov y.Ó6(lOV 6vmalai,

pracsertim qnnm in codicibus nibil pracsidii 6vu6iç' Ы yàç JÏVQOÇ TCavxoQ vdaróg re vxtï

sit, nisi quod Darmstattcnsis legenda et divulganda àéçoç xcà yijç $w¿6t7¡6ev avzov Ô iwiÔràç,

Martiani Capellae lib. VIII. $. 814. 64 i

globatus, terrain in medio imoque defixam aeternis coeli raptîbus circumcurrens

circulan quadam ratione discriminât. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias ct circulorum intercapedines

non acstimant disparan, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undiquesecus

globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum circa medium, quod dixcre

centron, aquae primum, aerisque sequens, tertium ignis cyma commémorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circumvolarc

fulgores, quo loco Solis Lunae ac siderum signiferique orbis se obliquitas

circumducit, quod KvxXo<poQr¡xíxov хх>ца gymnasia retulerunt; cujus naturae

fiéçoç ovôsv ovdevoç ovôe ôvvccfiiv ëÇco&ev

vrtoXirtcov x. г. X.

globulus] Restituí anteríornm cditionum Icetioncm;

Grotius nescio unde globalis.

in medio imoque] Vide superiores notas (§. 584.

S99).

discriminât] Gonjicerc quis possit discriminatur ,■

sed recogitandum est eosdcm io terra quos in

mundo circuios a physicis statui.

fluctibus adhaerentes] lu banc sententiam dis

putât Aristoteles (de coclo 2, 8 sequ.). Plura dabit

Acbilles Tatius (ad Arat. 4 in Pctav. Urano!, p. 126).

Addc vitac Pytbagorae scriptorcm (p. 60 Rittersh.).

undiquesecus ] Codex Ettcnbcimmünstcricnsís

sectus; perperam (§. Ö99. 601. 622. 724. 863).

commémorant] Sic codex Grotianus; vulgo

commémorât.

tune quinto] Vulgo nunc, quod corrcxi cx

codicibus Ettcnbcinimünstcriensi, Reicbenauensi ,

Darinstattensi , ct Dlonaccnsi altero (С); sed quod

mox Ettcnheiiumünstericnsis praebuit quinto loco

quosdam, librara luanum intcrpolatricem redolet

xvxXo<poçrjXixàv xv/ла] Ciilo foreticus cyma,

locus corruptissimus. Ñeque quid haec monstra vocabnlorum

velint scio, nisi conjunctis duobus prioribus,

et d ín с/, qui facilis lapsus fuit, com

muta to, ita legas: »cyclophorcticum cyma«, Graecc

xvyJjxpoQTjTixov xv/xa. Vixcan. — Vir clarissimne

R. Vulcanius Jegit eydo foreticon cyma, quicnm

consentit meus manuscriptusj quod ut íntelligatnr

sciendum est pbysicos Graccos elementa

XeJtTOfiegrj, ignem, aërem, aquamque, sed et

ipsum aetbera xvfiaxa vocasse. Sic supra ignis

cyma commémorant (¡ta cnim ibi lego cum M S.

non commémorât) quod ct elegantissime observavit

vir încomparabilis Ilermolaus Rarbarus. Voce autem

XV)xXo<pOQT]XLXcö utitur Athenagoras, ct quisquís

illc tandem est doctissimus libclli de ¡mundo auctor.

GnoT. — Reiclienauensis codex rectam praebet lectionem,

tametsi Latinis scriptam literie, quam rccepi.

Idem est xvxXotpoQTjXixov бсо/га apiid

Sextiim Empiricum (hypotyp. Pyrrh. 5, 4, 51),

ubi vide Fabricium (p. 136), quaeque nos ipsi pluribus

locis de quinta essentia she acibere cx mente

Arbtotelis disseruimus.

gymnasia] Id est philosophorum scholac, «t

apud Ciceronem (de orat. 1, 13). Aristotelem cnim

notum est in Lycco docuisse.

642 Martiani Capellae lib. VIII. $. 814.

tranquillitas etiam ilium extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

815 quod nullis sideribus occultatur, àvaôtQoç perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt aethereum

tractum circuli variare. Nos igitur circuios non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae шдхсотт} dicitur, ad intelligentiae compendia affixere mortales, ego

rpbori mundanae rationis apponam, quum nihil solidius terra sit, quod earn

valeat sustinere; deinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae ca vernis

occullatur] Fortean oculalur. Sic supra: »nec Potest tamen etíam vulgata ita explican, ut cúiuinus

totis artirbns decentcr oculea. « Sive quod culos discrimina corpulenta naturae linquere, id est

astra oculis comparantur, ut queinadmodum Plinius quasi naturam ipsam singularuin spbacrarum discrilib.

XXXIV capite octavo »statuam его etam ocula- miue diriincre iutclligamus.

tissimo in loco« teetatur. Grot. — Ingeniosa con- xtçxeoTrj] Manuscriptus tricote, lego cricole.

jeetura, praesertim quum aliis in libris legi videatur Aulus Gcllius lib. 5 , с. 10 de circiilis quibusdam

occulatur , ut ipse Grotius edidit; attamen anti- loquens ait: »scd cos in spbaera, quae y,QLXtOTr¡

qiiiorum editionum Icctionem restituere non dubita- dicitur, propter brevitatem non inessc.« Dicta a

vim us, quippe adeo elegantiorcm , quum per pro- xqLxoç, qnod circulum significat. Glossa: »Cirlepsin

occultari dicatur, quae nullis sideribus illu- cuius, xvkÀoç rj xçixoç.» Grot. — Ediderat

stretur. scilicet circile. Sed codex Monacensis (C) babet

âva6xQOz\ ï'a ct Arïstîdcs Quinctilîanus (de circote, cujus lectioncm omnibus Ulis meliorem

música 1. 5, p. I5î> Meibom.): »Septem enim« in- reeepi. Quod enim rcliquis Graecis xçixoç, id Doquit

»planctis oclavus est zodiacus; nona vero quae riensibns xiçxoç (v. Gregor. Corinth, de dialect,

stcllis carens {avaôtQOç) spbaera appcllatur.« p. 360 Scbaef.), neque rcliquos Graccos eo abstinaiurarum]

Rcposui ex antiqnioribus, qnod nuisse ostendit Acscbyli locus (in Prom. v. 74):

apud Grotium per crrorem , ut vidctur, in naturam 6xiXr¡ âs xigxcoÖov ßia. Permulta esse verba,

corruptum erat. . in quibns illarum literarum transpositio advertatur,

linquenles] Salmasins (ad Solin. p. 825) cor- Maitlaire (de dial. Gr. p. 4) et Maübiae (in gramm.

rigit liquentis, cxplicatqne »liquentem naturam ae- p. 40) ostenderunt, quorum cxemplis addere licet

tbcream eive coclcstem, in qua nulla corpulenta Corcodilus et Crocodilm. Ceteriim male codex Etac

solida discrimina, ut sunt circuli qui in spbaera tenbeimmünstcriensis emisit vocem aenea; specaenca

quae xqixcottj dicitur, adnngi soient»; sed tatur enim illa spbaera artificiosa ab Arcbimcdc ininvitts

codieibus nihil muto, ncqnc mutari quidquam venta, de qua supra (§. ñ8í>).

neecsse crU, nisi linquentis id est vacuae naturae sustinere] Egrcgic Manilius (I, 1G8) de terra:

itcrum per prolepsin dixissc Martianura conjiciamus. »Idcirco mattet Stabiiis, quia tolus ab illa

Martiani Capellae lib. VIII. §. Sio. 643

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

acthereisque accidcre non potuisse compertum. Sicubi igitur intelligentiae 810

cdissertandiquc proposito vel axem vel polos vel circuios pcrhibebo, ideali

quadam prudcntia, non diversitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispensetur; sicque habealur quum evexum devexumque mundum dixero,

quum similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione

horizontis positioneque terrarum.

DE QUINQUE PARALLELIS.

Hoc igitur praemonito illud insinuó, quod quidam Romanorum, non 817

per omnia ignarus mei, Stellas a stando, sidera a cousidendo, astra ab Astraeo

Tantundem refugit mundos : fecilque caliendo Oí <?' âX?.oi flljtl [UQOrtOOV JtQCCrtiÓLV TE VOUndiijue

ne caderet« — Tjroi,

et paulo post (194): 'EvxP àiâeiç fièv eaÔLv iff èv <pQs6Ï [wvvov

»Nee vero tibi natura admiranda videri OQTjToi« cet.

Pendentis terrae debet: qttum pendeat ipse Confer et Macrobiuui (in somn. Scip. 1, IS), Ap-

Mttndus et in nullo pönal vestigia fundo». pulcjum (de dogni. Plat. p. 290 Oud.), et Pro

ita et Ausonius (cel. 1, 29): clum (de spliaera c. 2 extr.): ¡lóvoq yàq èv reo

»Telluris, medio quae pendet in aere, libra est.« хббцсо xvxÂoç ¿óziv cÙ6&T]t6ç Ó toil уаЯая-

Confcr et Platoneni (in Pfaacd. p. 109) et Cicero- roç, oi ôe ZoLJtol Aóyc¡> ¡jlÓvov &£COQOVVTat,.

nem (de N. D. 2, 4i>). dispensetur] Aliam lectionem depenselttr Groaelherisque]

Adjectum est corpoinbus in códice tius in margine apposuit, sed ргатат.

Ettenbeimmünsteríensi , quod tamcn quum glosse- parallelis] Paralleles vocat círculos árcticos,

matis speciem rcferat, rccipere dubitavi. Consulto trópicos et aeqiiinoctialcm. GnoT. — PJtira dab tint

potius omisisse Marlianus videtur, quum aetheream Geininiis (clem, astron. 4 in Petavii Uranol. p. 14

naturaui a corjmlenta scdulo distinguât. Ñeque in scqu.), Acbillcs Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

scqucntibus erat, cur ex eodem illo códice rcci- Cleomcdcs (xvxX. -&ecoQ. 2), Proclus (de spbaera

pcrcui sic igitur ubi , quod et ipsum pravac librarii 2), Macrobius (in somn. Scip. 1, Iii), Hyginus

sndiilitati deberi videtur. (astr. 1, 65 p. 5Ö1 Munck.) cet.

ideali] Similiter Manetho (apotclesm. 2, 50): quidam Romanorum] Varronem fortassc sig-

»T(ôôê TS rtàvxwv £i6i rtavèê-0%01, svvèu nificat, licet in iis illius lîbris, qui ad nos per-

улулХоь vencrunt, una tantiim bartim etymologiarum exstet

Avoj ßev Jtçodionxot, i)ö' ôy>&ccA(iOÎ6tv (de 1. Lat. 6, 14; p. 70), 11Ы sidera dici vult

oqaxoi' quae insidant. Allerain commnnem Labet noster

81 *

644 Martiani Capellae lib. VIII. $. 817.

dicta fuisse commémorât, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisserarn disciplinae, ac decern dici mundi circuios assevero

; quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

818 ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper apparens

et contingens confinia finitoris nunquam mcrsus assurgitj qui septentrionalis

circulus perhibetur ex eo, quod cum ceteris, quae promentur,

819 etiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quern Sol aestivus accedens solstitii fine repulsus

820 abscedit. Tertius aequinoctialis médius maximusque cunctorum, per quem

Sol secundo, -vel quum in aestivam flagrantiam surgit, vel quum in hiberna

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis aequa-

821 litate compensât. Huic propinquus brumalis, in quem hiemali fine perveniens

822 in aquilonem dermo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus aucuin

Isidoro (etym. 3, 71, 4), qui et ipse Stellas Prodi verbis utar, »alii parallel! sive aequidistantes

dictas ait a stmido, eo quod fixae stent semper sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Acquidiin

coelo ncc cadant,- sidera tamci» idem a consi- stantcs sunt, quibus iidem cum mundo poli sunt«cet.

aerando potius dérivât Tcrtium Astraeum invenies finitoris] Id est horizontis, de quo jam supra

apud Aratum (pbaeuom. 97): (§.605). Ceterum Septentriones acquatorcm versus

„¿y ¿à xè <pa6iv vel infra borizontem niergi ipse nostcr in Geomc-

"A6TQ6ÛV àgxaïov jtarÈQ sfifisvaL* — tria monuit (§. 694. 696).

praccunte scilicet Ilesiodo (llicogon. 582). At longe Sol aestivus] Isidorus (etym. 5, 44, 2): »Sealiam

originem proponit ¡Nicomachus (in manual! cumins circulus ex eo deqivoc Tpoftixoç dicitur,

harmonices 1, 3,4; p. 6 Meibom.), ab абгатсос quia in со circulo Sol aquilonis finibus acstatcm

nomen astri ducens, oíov 6tá6scog s6reQr¡(ievog facicns ultra cum circuí um non transit, sed statim

nal àeo 3ea)V, itaQ^ O xai &eoç tuxi ah&r¡Q revertitur, et iudc tropicus appellator.« Sed haec

(¿vouazoJt£JíoÍT¡rac. omnia illc pariter atque noster ex Graccis astropraecepta

potius] Inverso online codex Ettcn- nomis transtulit, quorum ipsorum pacnc in sinbcinimünstcriensis,

male; nt et in sequentibus com- gulis verbis conccntus est, quarc exscribendis illis

memorare pro memorare, et atque post linen per- non praeter nécessitaient iiniiiorabiiniir.

«cram omissum. secundo] Vide nc bis scribendum sit, numcri

quoritm alii\ »Circulorum enim spbacrac«, ut nota a librariis male intcllecta.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 822. 645

stralis quique antarcticus perhibetur; hie mersus ac vix altiore circuli extr.

cmitate horizontis defixa contingens tanti tamen spatii quanti septentrionalis

circulus ratione monstratur, ei etiam invenitur oppositus.

DE COLURIS.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedam 823

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

nite. Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhibent,

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem sublimari; alii

vero contra a cardine meridiano inclioamenta circuli perhibentes, eundem.

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

•

horizontis defixa contingens] Africannm scripto- &ea)QovvTcu' xcov as xoXovçcov xvxXcùv (lèoTj

rem cognosces, cujus patria tarn prope jam ad ae- Xivá èÔTiv а&еыоцта xà vito xov àvxagxxiquatorem

accédât, ut sphacram multo obliquiorcin xov Vito Xov ógLCovxa altoXa/jßavefUva. Гоа-

quam nos conspiciat; utqne supra sep ton trienal cm <povxai ds OVXOL oí ala Xcov itÓXcov día xeov

circulum horizontis confinia attingere dixit, ita XQOitixcöv xui i6tjß£Qivcöv Огще'шу xai sic

consentaneum est oppositum (¡noque ad ipsum prope xèxxaga fiÈQT] Ï6a duiigovÖi xov dut [lèôcov

liorizontem pertinere. Quanquam baud scio an non Xcov Çcoôlcùv kvxXov. Adde Manethoncm (2, 43):

tam suae ipsius observation!, quam alii auctori hace »Tovç Ô£ {léôovç xe¡ivov6i, ôvco xvxXoc ä^oomnia

debeat, fortasse Aegyplio, nnde omncin sub- voç avxov

tiliorcm astronomiac notitiam ad vetcres transiiese "Axqtjç ao%Ó(¿evoi xoQVipr¡Q' avxoí ye (úv

constat. Prorsus similiter Proclns: lAvxaçxxixoç i.iupco

dé è6xi xvxXoç — èipajtxô(XEvoç xov oqL'Çovxoç *AXXt¡Xovc à%otç voxíov xé¡xvov6i itóZoio

хаУ ïv 6r¡uslov xai bÀoç vito yrjv aitoXafißa- и. т. X.

vô[i8VOÇ. et Alacrobiuni (in somn. Scip. 1, 15): »Praeter bos

coluros] Gcminns (p. 19) et Proclus (c. 10) alii duo sunt colnri, quibus nomen dédit imperfecta

iisdein fere verbis: /ju( xcôv itoXcov dé £Ï6l XV- conversio. Ambientes enim scptentrionalcm verttxXol

oí vrto xiviov xoXovçoi rtçoçayoQEvô- cein, atque inde in diversa dill'usi, et se in summo

fievoi, oïç Övußeßrjxev èiti xcôv ¿dicov itEQlr intersecant, et quinqué paralleles in quatuor par-

<p£Q£lxôv xovç Xov xÔ6iiOV JtÔXovç £%£iv. Ko- tes acqualiter dividunt, zodiacuin ita intersecantes,

Xovoot, âè xaXovvxai âiàxo {¿èçrj Xivà avxün.' ut iinus connu per Arietcm et Libram, alter per »

a&£eúQT¡xa yíyvsÓ&ai. Ol (úv yap Xoiitoi xv- Caucrum atque Capricornum meando decurrat; sed

xXoi xaxà xr\v it€Qí6xgotpi}v xov xóófxov ¿Xoc «d australcm verticem non pervenire crcduutur. «

Giiî Martiani Capellae lib. VIII. §. 823.

ortu circulum decussantes in quatuor quadras inundi ambitum discreverunt.

824 Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tarn inter se secundo conjunctos, quam

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire. Nam

unus ab Arietis octava parte natus ámbito mundo per polorum vertices ad

eandem rccurrit; alius simili complexu mundum a Cancro exortus includil,

quod planiiis postmodum faciemus.

DE OBLIQUIS.

825 Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discriminibus

interstinctus, ex parallelis duos solstitialem brutnalcmque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares ángulos aut findit aut

826 finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinqué sideribus. Galaxias

ambitnm] Sic dcdî ex codîcibus Reichenaiiciisi

et Darmstattensi pro atnbttu, qnod in editis сгаЦ

non autem recepi decursantes, quod pro déçussantés

in margine (j rotins notavit (vide supra §. 37

not.), ne (pic infra varietale pro vertíate ex eadem.

secundo] Grolius secundae , anteriores tarnen

editiones et codices longe pluriuii secundo pracbent,

quod restitui, licet hic etiam temperare mihi

iicqucam, quin ut supra (§. 820) et infra (§. 82э.

872) per librariorum errorcin pro bis scriptum

esse pntcm.

octava parte] Martianus partes intelligit, quos

nos gradua appcllanius. Dclambre (I. c. p. 511)

cum reprebendit in со, quod Manetlioneui bic sccntus

sit neglecto Ilipparcho, quem tanien siium

appellant. Varias astronomorum scntentias circa

pnncta solslilialia ct acqninoctialia in signis refert

Achilles Tatins (p. 140 Pcfav.).

a C<mc>'°] Alii codices, quos ínter BíonaeensÍ9

(С) et Reiclienaucnsis, a Leone; sed Yiilgatam

lectioiicm variorem esse, inferior locus (§. 855),

quem respieit noster, doect.

nec ad pares] Sic margo Grotiana, et códices

Darmstattensis, Rcicbcnaucnsis , ct jUonaccnsis (C) ;

vulgo nunc eine sensu. Proclus (c. 11) et G с mi

nus (p. 20): Xo^óq ôè yJxÁtjrat ó Ccoâia^ôç

xvxZoç ôià то ÂoÇcôç xkyuvELV tovç JtagaÂ-

Лг/Яогуд xvxÀovç, id est ex Linacri interpretatione

: » quod acquidistantes ad inaequales ángulos

intcrscc'et.« Obliquitatcra autem zodiaci mature veteribus

iunotuisse constat, cujus inveutionis landem

alii ad Pytbagoraui, alii ad Anaximandrnm (Plin.

bist. nat. 2, 6), alii ad Ocnopidem Gliiiim (Plut,

plac. pbil. 2, 12; Macrob. Saturn. 1, 17) refercbant,

ut tace a ni anonymum л ¡tac Pytbagorac

ptorcm (p. 01 Rittcrsbiis.), qui Àristotclcm

cam reperisse tradit.

Galaxias] Yiain laclcam ínter máximos circu

ios olini rclatam esse multi veterum loci osteudnnt.

Macrobius (in somn. Scip. 1,° IS): »Est

Martiani Capellae lib. VIH. §. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambítii porrectus ctiam visibus approbatur.

Nam confinio septentrionalis circuli natus, in finitorcm antarcticae regionis

acclinans, paenc tutu m videtur permcare coelura; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverimt. Superest jam unus e circulis,

quern quidem, quod locis momcntisque omnibus varietur, dubito quid appellem.

Hie tarnen novissima supernaque discriminans, atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel finitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO.

Sed quoniam cxpositi circuli breviter clarucrunt, nunc corum spatia, 827

lacteus onus с circis qui amhiunt coelum et sunt et bis ad cum pcrvenire vidcatur, scmcl in со

praeter cum numero decern — de Loe lácteo inulti loco ubi Aquila constituitur, ¡tcmm autem ad ejus

inter se diversa senserunt, causasque ejus alii fa- siguí regionem, quod IJçoxvcov vocatur. Duodecim

bulosas, naturales alii protulcriint.« Pbilosopho- signoruin partes sic dividuntur: quinqué circuli,

rum dc со placita exstant apud Arislotelcm (meteor, dc quibus diximus (parallel!), ita nt uuusqiiisqne

i, 8), Plutarclium (3, l; p. 892), Stobacum eorum dividatur in partes duodecim, ct ita ex со-

(eel. 1, 28 j p. 373 Ilecr.); nos bic Procliim polis- rum punctis lineae perd ucantur, quae circuios sigsimiim

atidiamus (dc spbaera 18): ÀO$àç ôè кбть nificent fados, in quibus duodecim signa deserixvxXog

xai ó roi) yâZaxroç' ovtoç [ièv ovv bautur.« IVonnulIa et ipse no stcr supra (§.97.207)

fiSÎÇovc TtXàxti ЛеЛо^сотсы тф. тдоЫхф xvx- ct infra (§. 833).

Xcû, 6vvèÔTT]X£ ôè èx ßga%v[iEQLag ve<peXo- quid appellent] Lege qui appellem. Grot. —

eiôovç, xcú èÔTiv èv тф xóóficp fxóvog &eco- Grotiï mentem prefecto non intclligo ; ainbigit Mar-

Qr¡T¿g' ov% (OOiÖTaL ôè avtov ТО Лкатод, tianus, qnid eum circulum esse dicat, qui, ut ait

àXXà хата fiiv Tiva fièçr} itXaTVTtobg ¿6ti, Macrobius (1. с. 1, 13), »certura locum babere non

хата ôè Tiva ôtevoteqoç, ôû r¡v aizíav èv possit, sed pro diversitatc circumspicientis liabifan-

Tuïg rtXsiÔTaiç 6<paiqaiç ov хатаудшретас tisvc varietur«, ñeque ultra quadi-ingenta stadia,

6 Tov yàXaxTOÇ xvxX.og' è6zl Ôè xai ovtoç si Proclnm eequimiir (de spbaera 13) idem mancat.

Tcov fuyUSvav xvxXcov, [iéyiÔTOi yàp èv 6<paL- horizon vel fimlor] Alios intcrscrcrc vel criens

çatç XèyovTai xvxX.Ol oí ТО ашб xèvrçov margini Grotius adscrinsit, qnod et in auterioribus

a%OVT£Ç TT¡ 6<paÍQcc. Adde Ara tum (4G8), Ma- editionibus et in codicibus Reicbcnauciisi ct Ettcnnetbonem

(2, S3), Isidorum (ctym. 3, 4Gj p. 132 beiminünstcricnsi lcgitur; sed rectiua Grotius omt-

Arcv.), inque primis Hyginum (poët. astr. 1, 6; sit, quum omni sensu carcat nec nisi ex male inp.

331 Munck.): »Qui lacteus vocatur, contrarius tellecta тосе ôçiÇcov per ÔLTTOyoa<piav ortum

acquinoctiali, ubi oportet ut eum medium dividerc esse vidcatur.

648 Martiani Capellae lib. VIII. §. 827.

unde primo coeperam, perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli rcdeara

granditatem; in quo more geométrico duo primo signa composui ad circulum

perduccndum, id est unum quod centron , aliud quod pcripherian demonstraret.

Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi; quam postea manente centro mente circumagens circulum designavi,

atque ab omni parte spatium acquale complexa per haec sidera

periphcria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores majoris

Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

828 Huic circulo confinis solstitialis, quern itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, repcrimus

eundem circulum ambitu potiorem per haec tarnen signa curvari: incipit ab

coeperam\ G rotins in margine: »al. concepemnt.* sinistra Bootis exterior! parte circuli convenit con-

Non neccsse. juneta.«

lineam thixi] Lege cum MS. lineam dixi. Grot, ambitu potiorem] Codices Monacensis (C) ct

— Fefcllit Grotium prava distinctio, qua pervenire Darmstattensis potiore, cui Ettcnbcimmiinsteriensis

cum verbo dixi jungendum arbitraretur ; qua cor- adjungit porreetum, ut supra (§. 826)-, sed baud

recta omnia jam plana vulgatamque unice sanam gcio an bacc mera correctio sit a librario profecta.

esse apparcbit per haec] Vide Aratum (480) et Hyginum (4, 2j

periphcria] Sic codices Grotianus ct Ettenbeim- p. 465): »In aestivo circulo Lace signa sive partes

nitiustcriciisis; vulgo per sphaeram. corum conspiciuntur: capita Geminorum, Aurigae

a capite Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 65 genu utrumqne, Persei crus et h inner 11 s sinister;

p. 468 Munck.): »Arcticon igitur orbcm sustinet Andromeda autcm a pectore sed manü sinistra dicaput

Draconis cum reliqua corporis parte; Ce- viditur — — Praeterea in eodem circulo pedes

pbcus autem pectorc suo circulum jungit. Eodcm cqui Pcgasi positi videntur, ct caput a reliquo

orbe nituntur ct pedes majoris Ursae , praeterea corpore dividitur Qloris — Opbiucbus bumcris ut

sedile Cassiepeiae cum pedibus ejus nititnr ipsi cir- circulum snstincre videtur; Virgo prope contingens

culo, sinistre pede genuque dextro ct pedis prio- a capite inter bunc ct aeqninoctialem circulum colribus

digitis ejus qui Engonasin vocatur ; ct manus beata est — Leo a pectore ad lumbos dividitur, ut

Martiani Capellae lib. VIII. §. 828. 619

octava parte Cancri, cujus опте corpus in longitudinem secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; indo ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

úngulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad sinistrum

Persei crus ejusdemque sinistrum humerum, inde ad utraque Heniochi

genua, et proximo ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem.

DE AEQUINOCTIALI.

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli termino circum- 829

actus, tarn in Arictem quam in Libram linea permeante, per haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Ononis alvum, deinde per edictas

curvationes Hydii Crateraque et Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius Stellas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac turn

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUMALI.

Brumalcm vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo 830

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus ct corporis superior pars inter luinc ct finxere, nt uno genu, hoc est ilevfro nixns siarcticum

circnluin videatur — Cancer aiitein sic di- nistro prope contingere vidcatur — in eodem cirviditur

medius, ut inter duos oculos ejus circulus culo zona Ononis, ut ipso circulo praccinctus existítrajcetiis

existime tur.« mctur; Hydra lleva а capite primo, ut cervicibus,

cluiUl I Sic codices Slonacensis (С) ct Darm- erectis Cancriim attingere vidcatur, et ex inferiore

stattensis; vulgo includit , codex Ettenbeimmün- corpore Hydrae Crater cum Corvo relut fixus esse,

steriensis concluait, quod correctionem ölet circulo conspicitur. Item paucac stcllac Chclarum.

Arietis] Ilyginus (4, 3j p. 465): »Sccumlus codem adjungiintiir; Ophiuchi genua eodem cirab

aestivo aequinoctialis est circulus, in quo hace culo a rcliquo corpore diriduntur; Aquila sinistcsigna

ct partes connu perspiei possunt: Aries totus riorc penna paene contingens figurata est, eodemouinibiis

pedibus innixus videtur in codem que circulo caput Pegasi cum cervicibus nititur.«

Tauri genua ut fixa perspiciuntur , etsi nonnullt ita per hace meare] Hygimis (4, 4} p. 467): »Me-

650 Martiani Capellae lib. VIII. $. 830.

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Lcporcm

prioresquc Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Ccutauri ad Scorpionis

aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTARCTICO.

851 Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantum

septentrionalis includit. Quem quidcm meantem, quibus sideribus eirculetur,

ego poteram memorare; ñeque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota supcrioris partis visibus hominum distenditur,

dicere praetermitto, ne incomperta lalsitatem admiscere vidcatur assertio.

ITEM DE COLURIS.

852 Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque aliquid curvationis abdentes

non se totos visibus repraesentent, tarnen quia conjectura non errat,

poterunt demonstrari. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octava Arictis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proximo

manum sccans per septentrionalem circulum ad cardinem mundi pervenit; a

dium Capricornum dividens et pedes Aquarii per tingerc et Ara vidctur propc affixa,

caudam Pis triéis nt trajectus vidctur; dividit ctiam fluminis extrema signification

Lcporcm fugientem a cruribus et quadam parte per ignota] Recepi Icctionem a Grotio in marcorporis,

et Canis scqucutis pedes, et Pfavis ipsius ginc notatam, adstipulantibus codîcibiis Reichepuppim,

Centauriquc cervices ab reliquo corpore naiicnsi et Ettcnhcirainünstcricnsi; vulgo per igdividit.

Scorpiouis extrema cauda, quod acumen notas superiores partes visas, quod corrigendum

Tocatur, codem circulo conjungitur; Sagittarü arcus vidit ct Rondamus (var. lect. p. 60).

eodem orbe deformatur.« abdentes] (■ rotins nescio unde addcitles, quod

f¡ и ilm s sidcribus\ ЛоппиИа commémorât Hyginus faJsum esse apparct (§. 825).

(i, 6; p. 469): »Ad antarctîcon autem circulum Deltotos] Lege Deltotou. Sic in Geometría

pervenit extrema navis Argo, pedesque Centanri Istkmou legendum docuimus ct infra Diarhodon.

posteriores adjunguntnr ; priores autem propc con- Grot. — Equideui ut supra (§.653) Isthmos scr

Martiani СареИае lib. VIII. §. 852. 651

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

stellam ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextrara m an um Centauri, qua pantheram tenet,

divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetura per

corpus ejus aversiquc cervicem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Cancri 855

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus cervicemque;

inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proximo rostrum Aquilac contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum ct rectam puppim

sccans ad octavam partem Cancri redit.

DE SIGNIFERO.

Duos jam superesse circuios dubium non habetur, quos quidem obliquos 854

vari, ita et hie codician lectionem deserere nolui, Arcturus et Arctopliylax non magis diversi fucrint,

qui Martiaui qiioquc error esse potcrat. quam Arctopliylax et Bootes. СопГ. J. H. Vossium

contingent Persei] Codex Ettenheimmünsterien. (»d Aratnm 91), uostrumque infra (§. 838).

sis omittit vocabulum contingent, fortasse quia inconspicuae] Vcram lectionem anteriores jam

jam antea legcbatur; sed quum in fais description!- h»bebant, unde Grotius suam correxit; sed cur perbus

aslionomicis summa perspieuitate opus sit, peram edidit conspicuae? Eadem res infra (§. 833).

ut appareat utrnm circnlus, de quo agitur, con- ei inde per dune»] Codex Ettenheimmunsterientingat

tantum an secet aliquod sidus, Martianus «8 ™> «luod twnen ae4uc 'eeipere dubitavi, atque

consulto verbum itérasse videtur. ш&а ductus PP0 perduclus, mox Aquilae rostrum

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua

lioolis stellam] Arctopbylax nie a Bootis Stella par¡lepfjue causam non v¡d; cnr ,cct¡oncs , Grot¡0

discernitur, quod quo pacto fieri potuerit ignoro. b ^ аоЫ^ е| Ше рго а ^ с| ^

Cicero ÇS. D. 2, 42): .. , .. е

v ' ' cesque pro cervicemque vulgatis praclcrrcm.

.Arctopbylax vulgo qui dicitur esse Bootes.« rectam puppim] Alii, teste Grotio in margine,

Fortasse Booten dixit qui alias Arcturus appelle- erectam, baud male, nisi is potius вешим esse

tur, maximara Arctopliylacis stellam, quum proprio videretur, colurum puppim recto ángulo secare.

82 *

652 Martiani Capellae lib. VIII. $. 854,

dici superius mcmoravi. Quorum unus signifier non ut ccteri, quos linealiter

feci, sed latissimus omnium comprobatur; quem quum in duodeeim spatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodeeim portiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodeeim partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo de Sole loqui coepero, demonstrare, qui per

83o mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

deeim signa admodum clara circumagi dubium non habetur. Nam galaxias

signifer] Procliis (de sphacra II): Zoêjàç dé

i6xi xvxP.oç ó tcúv ôcodexa Cajrfiwv, avxàg

de Ы xqlcôv xvxXcov jtaQuX?.r¡Xcov 6vvé6xr¡XEv,

coy oí (xev то JtXcctoç cuponiÇuv Xkyovxut, xov

Çoodiaxov xvxXov , ó Ôh duc ¡itócov xcov Çcoôicov

xaXsixaf ovxoç âè ètpàjtrsTui ôvo xvx/.

orv ÏÔcov xaï TCaoukXr¡),o3v, xov ¡liv -dsoivov

XQOrtixov xaxà xr¡v xov xaçxivov rtocôxrjv

(iolgav , xov ÔÈ %ei¡x£Qivov tqotuxov xaxà

xr¡v xov aiyoxéçcoxog JtQióxrjv ¡wigav' xô ôè

jtXûxoç xov Çaiôiaxov xvxXov è6xï ¡xolgat,

ôtôôexa. Plora de zodíaco in Palacogr. crit. VoL

Ш et IV exposui.

feci] Ita auteriorcs editioucs: perperam Grotitis

fecit.

latiludinem] Manilius (astron. 1, G79):

»Et 1er vicenas partes palet at que I reren tas

in longuni ; bis sex latescit fascia partes.«

Adde Hygimim (poet, astr. -4, 5 extr.): »Priores

cniiii astronomicî quilín oranes res ad duodeeim

partes revocarent, ut menses et horas et latitudi

nem signorum, itaqnc et signa, per quae res ош-

ncs sîgniCcantur , duodeeim yolucrunt esse.«

galaxias] Clarius ejus cursum exposuit Maniliue

(astron. 1 , G82 sequ.):

»Alter in adversum positas succedit ad Arelos,

Et paulo a JJorcae gyro sua fia reducit ,

Transit que invei'sae per sidera Cassiepiae ;

Inde per obliquum descendais tangit Olorem,

Aestivosque secat fines Aqnilamque supinam

Tetnporaque aequantem gyrum zonamque ferentem

Solis equos ¡ inter caudam qua Scorpius ardet ,

Extremamque Sagittarí laeuam atqtie sagiltam;

Jude suos sinnat flexus per crura pedesque

Centauri alterius , rursusque adscendere coclum

Ineipit Argivamque ratem per aplustria summa

Et medium mundi gyrum Geminosquc per ima

Signa secans subit Heniochum , teque unde

profeclus ,

Cassiepia , pelcns super ipsum Persea transit.*

Addc Ilygiiium (-4, 7): »Rcliijuiini est nobis definiré

quem supra lactcum orbcm demonstravimus. Ipse

enim dividit Oloris cxtrcmain siuistram penuam,

quae extra acstivum pcrvenit fin cm; deindc transit

manum dcxtram Pcrsci, et ab bumcro sinistre Aurigae

perveniens sub manum ejus dcxtram ct Gcminorum

genua ct pedes ejus sign! quod Procyon

vocatur; bic dividens acqiiinoctialcm ct acstivum

circuluui tangit cxtrcmum flnem mail qui in Argo

nave deiixus vide tur; deindc rursus revcrtens genua

Centauri dividit a rcliquo corpore et cxtrcmain

caudam terminât Scorpionis ct arcnin medium Sagittarii

et Aquilac diinidinm partem, per ejus transiens

pennas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 855. 655

non magis ratione quam oculis approbatur; cujus ultra regulam et plcrumque

dcficicns latitude a Cassiopeae astro in Scorpionis aculeum longitudine

compensator.

DE HORIZONTE.

Supcrcst circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme- 836

antisquc mundi diversitatibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retiñere.

QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.

Jam nunc inter circuios universos quid interstitii vel spatii intercapedo 857

naturalis immiscrit, aequum explicare. Nam inter septentrionalem circuluin,

quem in spatia octo resecavi, et inter solslitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem intcrjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab codem interjectu pari spatio ct ejusdem

tcrtia portionc. Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circuios

longitudine] Latitudine , qnoil Icgitur in cditis, inter octo et sex] Pracpositionem a Grotio

apcrtum esse videtur mcndiiiu ; л егаш lectioiicm ncglcctam ex antcrioribus edilionibus, adstipulancodex

EUcnlieimmünsteriensis pracbiiit, quam ut tibus ctiam codieibns omnibus, restituí. Ccterum

iutclligas, tenendum est diniidiatam tantum circuit diversa bacc Martiani ratio est arcliquis, qui quuni

longitudlnem apparcrc. Possit tamcn fortassc vul- mcridianum circulum in scxaginla partes dividant,

gata qiioquc defendi Acbillis Tatii loco (isag. in senas partes interpoles et circuios polares, quinas

Aratiiiu c. 25, p. Iii Pctav.), ubi pariter zodiaci inter polares et trópicos, quaternas inter trópicos

lnlltudo (jt/tárog) appcllatur то ¿iJto aiyoyJçeo- et acquinoctialem constituunt; ut Manilius (I, 565

TOÇ №%01 XCCQxivOV бшбтгцма , quibus verbis scqu.), Acbillcs Tatics (isag. in Arat. p. loO

ipsa ejus dimidia pars signiGcatur; cui adde Ge- Pctav.), Proclus (dc spbaera 9), Hyginus (astrmilium

(p. 28 Pctav.). poet 1, 6j p. 549 scqu.), atquc ctiam Pscudoimmiserit]

Sic pro immerserit , quod nibili est Hipparclius ad Ara l uni (p. 2Gi> Pet.), qui trecentas

in cditis, margo Grotiana codicesqne Reichenau- sexaginta partes facit; ex Martiani ratione hemiensis,

Ettcnbeimmiiiisteriensis, ct Darmstattcnsis. sphaeriis singulis triccnac scnae, universo igitnr

Praeterea paulo post in Ettcnheimmiinstcricnsi le- meridiano scptuaginta duae partes tribnuntnr.

gitur aequum est pro aequum in editis, cujus tamcn interjecltis] Dc hoc vocabulo vide Stcphanium,

rautandi cansa non erat. (ad Saxon, p. 19).

634 Martiani Capellae lib. VIII. §. 857.

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex; ab aequinoctiali

ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis ilia, quae inter septentrionalem solstitialemque circuios interjecla; circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septentrionalis

ostendit.

DE FIXIS SIGNIS.

858 Peracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur incrrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinqué

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gcstamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantur; ut cflpram, quae Heniocho superposila,

aut haedos qui ejus huineris sustinentur, vel serpentera quem Ophiuchus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes hasimilis]

Codex Ettenbcimmiinstericnsis addit nisi Aquam addidcrim ct Canopum, qnac extremo

proportio , quo ta mem addilamcnto facile snpersedemus,

si intercapedinem ex anteccdentibus re

petimos.

posiiit, sed ut ipse partes potius signonun quam

signa ipsa esse intelligent. De rcliqiiis, nisi quid

peculiaritcr monendum fuerit, lectores commode

austrinum] Alios et Lie ct ubique australem ad illorum altcrutrum praetercaquc ad Aralum atquc

legere Grotius in margine not a vit 5 sed utroquc pa- Alanilium ablcgabimiis.

riter optimi auctores utuntur.

spatiorum circulorumque] Codex Ettcnheimmünsteriensis

inverso ordine : breviter spatiorum cir*

culorumque ; mosque Шит coelum pro omne.

velit quis] Ita codices Ettenbciminiinstcricnsis

et Grotianus pro velit quisque in cditis.

capram] Apud Grotium crrorc cxprcssnm erat

copra, quod corrcxi. Ccterum confer Gcuiinum

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Greece (clem. astr. c. 2, p. 15 Peta v.): 6 de èv ты eveûàrtXavûb

dienntur D. 2, 21), ne ainbiguita- vvfico cofia) rov 'Hviô%ov xeifievoç Zafijrçôç

tem formac Martiani cnlpac tribuas.

triginta quinqué] Hyginus pariter atquc peràÔrijQ

Ali; Лообауодештас oí ôè èv àxça

rov avrov xeiQÏ xeifisvoi à6rèçi6xoi dvo "E(Jtsonatus

Eratostbenes in Catastcrismis quadraginta tpoi xaXovvrat.

duo nnmerat, comprebensis nimirum zodiacalibus, pantheram quam] Sic codex Ettcnbeimmunquae

noster seorsim babel, ut triginta tantnm prac- steriensis; vulgo quem, quod panthera antea scríbi

terca relinquantur. Corvum videlicet et Crátera postiilarct. Ccterum simpliciter -&rjgiov appcllat

cum Hydro jiingit, Coclulum autem sive Coronara Aratus (pbacnom. 441), unde bestiam Vítruvins

australem prorsns omittit; plures nee ipse noster (9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 38. 5, 37) hosliam,

Labet, nec unde triginta quinqué absolvam eciOj quam supra агаш tenens immolarc videatur. Adde

Martiani Capellae lib. VIII. $. 838. 655

bendae sunt potiorum. Haec igitur quinqué et triginta signa circuli intcrjacentis

ambitu disccrnuntur : nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a rcgione

quippc zudiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septentrio, Draco qui inter utramque flcxuosus illabitur, Arcturus quem

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, Nisusque quem alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cephcus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canícula, Lepus,

Eratosthcnem (cataslcr. 40): s6tt де то &7¡qÍov cero etíam in loco citato Nîxum simplicitcr dixit

¿v Talg %sç6ï JtXr¡6iov Tov -&vxr¡QÍov , o de codem astro. Grot. — Slonaccnsis (C) quoquc

ôoxû itQOÇtpèQeiv &v6cov xtvkg dé aÓxov Nixus, DarmstattensisiYt.ro«,- vulgatam tamen muipaúiv

avro tirai otvov, è£ ov ÔJtèvâsc rolç tare nolui, quia utraque participii forma pariter ¡n

■&eolg} quocum conrcnit scboliastae ad Gcrmanici usu est, adcoquc nisus praefcrt Drackenborchius

vel Caesaris Domitian*! Aratcorum fragmenta. (ad Silium 2, 125), alteram nixus antiqoam ct

nam alia] Eandem distributionem invcnimus obsoletam habitara esse probans ex Servio (ad Aeapud

Gcminum (p. 12 Pctav.), Yitruvium (9, 3 ncíd- *> *44), cui tamen obloquitur Orcllius (ad

ct 4), Manilium (1, 318 scqu.), alios, qaos enu- Cíe. oral, pro Plancio c,27, p. 159).

incrarc longum est. Cygnus] Corrcxi quod apud Grotium scriptum

, . . i w 3 -i • •»•/•• • • erat Syqnus , tiuum anteriores cditioncs omnesnue

m/emis] Legendum tuten possit tnfertue , nisi ...

i «!c • . i i .i . ш , ¡: . scripti libri vcram pracbeant lectioncm.

spbacram artihciosam ante octilos liabuisse Mania- 1 1

nam appareret, ejus notum est alteram partem Aratus (443) Tâçrjv, Cicero (4S5)

semper emincre, alteram recedcre et quasi deli- ct НУв™» (2, 40 et 3, 39) Ilydram boc signum

tcscere. appellant} at Gcminus (2, p. 15), ut nostcr:

. »YÖQog, fígartjQ, K¿Qa$>, pariterque Ilippar-

J\isusqne\ Lege IMxusque cum MS. meo et , , , . . a t a-Q „ . ,..

1 jt> D » , , y cbus (ad Aratum 2, 1} p. 2o8 Petav.) et alii.

membranis. Nixus est о èv yovaôiv, O yvv$ „ . i »i> . » • .. „

' ' Crater] Alios crátera ubique senbere Grotius

Arato. Maiiiiiiis »nixatn genu sncc'iem« appcllat. . . - , , . ,

lr in margine notavit; qna de forma vide quae supra

Apud Vitruvium male Nesstts legitur, emenda Nixus. . , , _ , ч . 7 .

* . monui (ad §. 3 1 ) in voce bupaeila.

Gnixum a qeneribus (boc est qenubus, sie Cicero: „ -, „. . , .

3 4 * Procyon] Cicero (in Aratcis 4G6):

.Quae genus ad laevam Nixi delapsa resedit*) »Antecanis, Grajo Procyon qui nomine ferlur..

dici Fcstus testatur: nos literam unam clidimus, Accnratius tarnen Gcminus signum distiuguit a

¡dcoque Arnobius , Appui ejus aliiqne »genu nixum« Stella splendide, qnac in ipso cernatur codemque

dixerc, si ve a nitendo, sive a Gracco yrvg. Ci- nomine Procyon dicatur.

боб Martiani Capellae lib. VIII. §. 838.

Eridanus qui ab Ononis pede defluit, Cetus, Centaurus, navis Argo, Piscis

austrinus, Coelulum, Ara. Nam et aquam, quae ex cratère Aquarii fluit,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Ataxandriae

839 incipit apparcre, ut partem Eridani fluniinis aestimabo. Haec discernit zodiacus,

qui quidem aequales duodecim signorum intégrât portiones, sed imdeeim

habet signa; Scorpius enim tarn suum spatium corpore quam chelis

Coelulum j la Glossis est: iCaclulum thuribu- Ptolcmaenm tamen qui praeter nostrum appellatuiu

Itim a caelando», scd male, nam ara et tluirîbiilnm référât, non no\i; neque Erîdano, sed Argo na\i

idem sunt. Gkot. — A nonnullis anterioram edi- annumerat Gcminns: sv i.y.cHO ra TtrßuÄito Trjg

tionnm abest, fortasse quia codera errore cum Ara 'Açyovç XiL/xevoç XatHtçôç ci6xr¡Q Kccvü),8o¿

confunderent 5 sed recte Munckcrus (ad IIygini;m ôvOficcÇeTat.

p. 412) monet Coelulum Latine dictum esse quem chelis ] Id est brachiis she forcipibus suis,

Graecc a nonnullis ovoaviOxov , ab Ilipparcbo quarc minúscula initiali cxprimenduni curavi; noantcm

Caduceum appcllari Geininus doceat, nimirum minis enim vim postea demum babct, ubi Mar-

Coronam au sirmam , quam plerique ante pedes tUnus, quam nos Libram dicamus, Grajos quos-

Sagittarii nt lud с iilis abjectam vidcre sibi visi sunt ; dam Chelas dixissc narrât j nunc illud ta и I uni volt,

de qua conferri jnbet Scaligcrum (ad Mauilium Scorpium et suum spatiam (in zodiaco) со

p. 411) et Theonein (in Aratum p. öi ed. Lond.). et Librae (spatium) cbelis suis occupait»,

Vide etiam infra (ad §. 842). majorem ejus partem, nam saperions Librae partis

atjuam] Gcminus banc quoque inter signa an- nounullas Stellas ab aliis ad Virginie pedes rcferri.

strina proprio loco nomerat. IVotnm enim est inultos Librara omniuo non вц-

quidam Canopum] Non quidem, nt in cditis, merasse inter signa zodiac! , quorum noster quocodices

praebent Ettcnbeinimünstericnsis, Reiche- qne partes scquitur, dum

nanensis, Monaccnsis (C), et Dannstattensis. Ipsius statuit, pariter ut Hyginus (poet astr. 4, 5): »et»i

stcllac supra jam (§. 395. 603. G96.) sacpius mentio nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo quod

facta est; adde Vitruvium (9, 4 s. 7): »Hujus Seorpio magnitiidinc sui corporis duorum locum

nutcm rci index est Stella Canopi, quae his re- occupât signorum, e quibus prior pars Chelae,

gionibus est ignota, renunciantibiis ncgotiatoribus, rcliqua autem Scorpio vocatur.« Unde -Hamctho

qui ad extremas Aegypíi regiones proximasquc nl- (apotel. 2, 136):

timis finibus terrae terminationes fucrunf«; et Lu- XtjXai \Faç xal ót¡ [i£ze<pi¡iju6av àx-ége^

Canum (8, 181): IQOí

»««de Canopos Kai Zvyàv èxÂTtï66av èjfsi т iraw66^

Excipit austral! codo contenta vagari , éxárSQ&ev,

Stella limens Вогеап.ш — Q¡a¿ jfsç JtkÔ6xvyyeç èxi Çvyov ¿¿XOfJlévoiO:

Martiani Capellae lib. VIII. $. 859. 657

occupât Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.

QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTE QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de- 840

monstrarem; sed et magnam partem adstructionis cxquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

divcrsis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra scptentrionalem circulum,

ponitur, reliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrionali, thorace partito et divcrsis circulis attribute; Nisus vero siet

Macrobius (Saturnal. 1, 21 fr): »Scorpius totus, defixa] Pro defixis hoc Bondami (la var. lect.

in quo Libra est.« Plura dabunt interpretes ad p. 60) codex pracbuit, e quo ctiam corrcxi dis-

Virgilii locum (georg. i, 55): crêpant in editis substituto discerpant.

»Qua locus Erigonen inter Chelasque seauenteis* Cephei corpus] Vox septentrionali deest in MS.

inprimis Scrvius, cujus baec nota est: »Aegyptii et mérito, est cnim Lie àjTQOÇÔiOWOT) et ex suduodeciin

esse asserunt signa; Cbaldaei yero un- perioribus aut subscqucntibus inepte repctita. Grot.

ilccim, nam Scorpium et Libram uniiiii signum ac- — Interpunctione mulata intcgram scrvavi vulgacipiunt;

chelae cnim Scorpii Libram faciunt. Iidem tam lectioncin, quam non modo Bondamus (var.

Cbaldaei volunt aequales esse partes in omnibus lect. p. 60. 61) conjecturis tentai if, sed librara

signis; sed pro qualitate sui aliud signum viginti, quoque varíe intcrpolarunt; siqtiidem codices ctiam

aliud quadraginta habere; qnum Aegyptii tricenas Bondaini et Ettcnhcimmünstcriensis omittiint sepesse

partes in omnibus velint. Modo ergo scrim- tentrionali , Monaccnsis (D) autcm inter partito ct

dum Chaldaeos locutus est, dirons posse cum ha- divcrsis inscrit celero toto. Jam vero intclligcs

here locum inter Scorpium et Yirginem. Nam Eri- omnia recte procederé, modo suppléas: »Cephei

gone ipsa est Virgo.« corpus mediatenus septentrionali« seil, parti depnquod

diversis circulis] Нас de re accurate cgit tatur. Ccterum confer Pscudo-IIipparchum (p. 258):

Pscudo-IIipparchus (ad Ara tum p. 257 Pctav.): ¿ ¡xsv OVV aOXTiXOÇ xvxXoç TSflVSt Сыдш. OVO,

XoLrtbv [uxaßaxkov èrti rovç reßvovrag xv- Bocórov \iiCov àyxtôva xai Кгцресос 6xr¡^r¡,

xXovg xai ta zenvopeva г>л' avvwv Çcôôta etc. ovx slcr¡xs de Jtsçi tovtov "Açaroç.

658 Martiani Capellae lib. VIII. $. 840.

nistro pede septentrionalis Draconis verticem calcans, capite solstitialem circulum

adscendit, unum brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia

hujusmodi non minus insuavia quam morosa.

QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

841 Illud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quem detinct

praeter fauces caputque totum, Bootis ctiain medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium, et in lingua Caniculae lucida Stella. Quum

septentrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra scptcntrionalcm circuluui est. Pedem eundem

quem noster nominat etiam Hyginus (3, 5; p. 422):

»Hie positus inter duos círculos, arcticum et acslivum,

ntrisque pedibus et de\tro genu arcticum

circulum finit, ita tamcn nt dextcro pede prioribus

digitis circulum termine t, sinistra autcm toto

caput Draconis opprimere conetur«; rectius quam

Aratus (70):

dt^vxtqox) Jtoôoç äxQov e%et бхоЯюТо Açà-

XOVTOÇ,

quem ideo reprebendit Ilipparchus (ad pbacnom. i,

7 ; p. 181 Petav.).

auibus surgentibus signis] Caput boc optime

couvenit cum eo quod apud Hyginum est libro

quarto. Grot. — Recte, sed melior auctor Aratus est

(868 sequ.) cum Hipparcbo (ad pbaenomena lib. 2),

ñeque spernenda comparalio cum Pscudo-Hipparcbo

(ad cadem р. 2Й8 — 260 Petav.), qui etiam eun

dem cum nostro ordinem sequitur, quum Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendum intactum adbucdum

rema nait , jam tauten eximendnm. »Oriente

С*ПСГО« inquit »occiduut« cet. Exccrpta nostra

occidit , quod in earn tc facile opinionem adducet,

omnino scripsisse nostrum »occidit Coronae Ariadnes

— pars dimidia.« Oriente e aim Cancro tota si ос-

cîdat Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

»Coronac reliquiae* sive uti rectius MS. »Coronac

reliqua« conteguntur? Hace sane non cobaerent,

si vulgata lectio reetc se babeat Et de veníate

eine nil a lio и i s ne d ubi tes, en tibi Нуginn ш, qui

claris verbis (poet. astr. lib. 4, cap. 12): Cancer

exoriens« iuquit »obscurat dimidiam partem Coronae.«

Adde С ice ron is bacc ex Arate is v. 598 cd. Grotii:

»Jam simal ut supero se toto lumine Cancer

Extulit, extemplo cedit delapsa Corona,

Et loca convisit cauda tenus infera Piscis,

Dimidiam retinens stellls distincta Corona

Partem etiam supera } ataue alia de parte re

pulsa est.*

Bond. (var. lect. p. Gl. 62).— Arati rationcni probat

etiam Ilipparcbus (2, ö; p. 214); tamcn non tanta

apud ine est Bondami excerptorum auctoritas, nt inde

Martianum corrigent , quum videam pari incuria

etiam Pscudo-Hipparclium loqui (p. 259): dxrvei de

6xètpavoç' ixdvoç то r¡{u6v шд èrtï ^«^tv

». т. Л.

Martiani Capellae lib. VIH. $. 841. Go9

autem Leo oritur, Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila, Nisique pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon, Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri

pars prior usque ad Craterem, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgente occidnnt Pegasi et Cygni reliquae portiones, Andromedaeque 842

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus flu minis Eridani; oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimain

cauda m , Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrion alem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodem tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota, et caput Ophiuchi, Nisique corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Orion, et Canícula, et Heniochi

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

Cephei caput humerique, et Centauri pedes priores. Capricorno oriente 845

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

Coronae reliqua] Sic anteriores editiones; Gro- (ad Hyg. astr. 4, 12; p. 475). — Hyginns enim earn

tius reliquiae. Coronam appcllat, quae ante Centauri pedes j acere

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca dccli- cxistimetur, quae est austrina (vide ad 8. 838); in

nationc. Grot. — Sed pluribus ctiam vulgata lectio cadcmijuc sentcntia ctiam Scaligcr erat (ad Manilium

codicibus nititur, ita ut quartus quoque casus Ar- p. 572); sed Aratiis (658) indistincte:

допет (§. 850. 855) in Monaccnsi (C), Darmstat- 'H ¡lev <XQ eiç éT¿cr¡v tpégsTCCi, rà de vetótensi

et Ettenbeimmiinsteriensi legatur. Plura alio- -&sv aXXa

rum cxcmpla affert Sclineiderus (lat. Form. p. 146). Ovçavbç àvTupèç>EL OrstpàvoLO Te devrepa

flexus] Codex Ettcnheinimiinsteriensis confluxus; xvxAa,

sed praefero vulgatam. Aratns ctiam xafiftccï habet quem docte aniiuadrertit Vossius (ad v. 400) Co-

Ariadnes Corona] Errat Capclla, Ariadnes Co- ronam austrinam nondum cognovisse.

ronam appellans earn, quae cum Scorpione oritur. caput Ophiuchi] Restituí ex códice Ettcnlieim-

Corona Ariadnae est Óvéqjavoc ßoQSloc, uti lo- münstcriensi , quod Hygini et Pseado-Hipparclii

qnitur Tzetzcs ad Hcs'iod. p. 95 cd. Heins. Лоск, consensus postulaba t; vulgo Eniochi.

85*

660 Martiani Capellae lib. VIII. §. 843.

Argonis puppis, et Procyoii; invicem oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterea oriuntur Androraedae pars dcxtra, et Piscis

austrinus. Arictis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium; oriuntur

vero Androinedae sinistra pars, et Persei caput usque -ad àlvuin, et Deltoton.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Ononis pes. Geminis

orientibus occidit Serpcntarius usque ad gcnicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celcriores ortus

habent, quam occasus; contra autem, quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri sign urn recte oritur

Altarium] Pro allari, cui simula et alia apiid lardáis oriuntur quam occidunt] Idem docct

alios, ex noininativi forte pluralis siniilitiidiiic nata. Geuiînus (clem. asir. p. 28 Pctav.): xoiavxtiç as

С нот. — Saxo Grammaticus: »Parcnlem altario rrjç èyxXioecoç VJtao%ov6i]Ç Tov Çcoducxov

Lonoratum« ; ad quae Stephanius (p. 247) non solum xvxÀov 6vßßaivet, xal та dcoaexaTt¡uóoLa I6a

nostrum laudat, sed addit cliam Salviani verba: bvxa xaxcç xb (ièye-&oç àvL6oiç %qOvoiç Taç

»Christum in altario dimittimus«, ad quae Ritters- àvaXoXàç xaï xcîÇ Ôv6eiç JfoteiÓ&af оба (úv

liusiiis: »Vêtus glossarium judieat formam nominis yàç bodov yiyvofiévov xov Çcoâiaxov xvxXov

esse dimiuutivam altare, eftißcofuc, et altarium Tr¡v àvaxoXrtv rtouixai, èxslva та Ссоош, èv

ßcofjuoxapiov. Sed promiscué tamen reperio usur- jtXeiovi XQÓvco xr¡v àvaTOÂr]v xai tt¡v dv6w

patum altarium pro altari. « Id quod exemplis pro- rtouÏTai, bodà yaç rtaçà Tov ¿otÇovxa rtabatnr

Pauli Diaconi, Angclomi, et Ilildebcrti Ce- oartírtTei, ¿>6xe xa\F ëv ехибхоу 6rt¡ulov TOV

nomanensis; quibus adde Scvcrum Sulpicium et ÇcoôLov Tr¡v àvaTOÂrjv yíyvf.6&ai} dlà de

Hiero и j mum a Scliellcro laudatos. Tovxo JtoP.vv %obvov ávaALÓxeO&ai xi¡q ccva~

gcnicula] Codices Monacensis (C) et EttcnLeim- ToXrjg xai Ttjç âvoscoç' оба дк rtXayiov

münsteriensis genueula, quod codem redît. yvyvofièvov TOV ^(oöiaxov xvxXov itQog Tov

recta occidunt] Vulgo recte , quod correxi ex bçLÇovxa Tr¡v cnaxoXr(v Jtouixai, èxslvu

codieibus Monaccnsi (C) et Ellcnkcimiuünstericnsi. ¿v tXcaxovt, XQQVCû hiíavatpiotxai, яЯауис

Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus boris et duodécima parte horae, et bora occidit ac

dcunce; minima in isto distan tia est. Leo autem oritur duabus horis et tcrtia

parte borae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus ct dimidia et sexta parte horae; similiter Libra; occiduntque hora et

tertia parte. At Scorpius diminuit ortum et auget occasum ; oritur enim horis

duabus et tcrtia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodécima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc- 845

cupant quam occasus. Denique ex: his est signum Capricorni, quod oritur

bora et deunce, occidit duabus horis et duodécima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus et tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis ct dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusque temporis scrvat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis ct tertia parte horae. At

Gemiui oriuntur hora et deunce, occidunt duabus horis ct duodécima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQÜALITAS.

Hace est inacqualitas, quae dierum spatia noctiumquc discriminât. 8Í6

Nam quum Solis lumen eorum signorum principium, quae tardius oriuntur,

yeto rtaQcirtirtXEL xal xà Z,wdiu jtQog xov iv Хбсо zqovoj cçvaxkXXovÔi. UaQ&èvoç xai

àçLÇovxa, собхе з«аг' аЯРм rto/.Xà [iíqt¡ cifict Zvyoç, xal ¿Jtcl oq&ojxccxoç yiyvexat ó xuv

xr¡v ccvaxoXi¡v rtouíó&au, ôià ds romo xai £<у<У£йп/ xvxXoç Alôviîov xal HapxLi'ov fisöovxa%

üav XT¡v cnvaTo?*rtv 6v[ißaivet yiyvtÓ&au çavovvxcov , ¿v tcXeÍÓxcú xqovco ocvaxsÀÀov6t

similiter] Ita codices Monaccnsis (С), Darm- TIaQ-dèvoç xal Zvyoç-- quem etiam de reliquia

statlcnsis, Rcichenaneitsis, et Ettcnbeimmünsterien- consulerc licet.

sis; quorum consens urn seen tus sum, licet codera dierum spatia] Нас de rc accurate agunt Cleo*

rediret vulgata: nocciditquc Lora et tertia parte \ medes (xvxZ. &e(OQ. 1, C) et Geminas (clcm.

similiter labra. « Rem couGrmat Geminas (p. 30): astr. с. î», p. 22 seqii.), quos vide.

(362 Martiani Capcllae lib. VIII. §• 846.

ingrcditur, dum sequentia signa nascuntur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus cxiguis nodes

efficit grandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram efficiunt

quaestionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa percensentur,

ac necesse est diebus noctibusque cunetis sena signa supra terras

esse, omncs dies noctesque' pares esse debucrunt. Sena autem signa superstate

non dubium est, totidemque dclitescere, dies quoque noctesque variari diversitatibus

spatiorum. Nam solstitialis dies habet aequinoctialis mensurae horas

quatuordeeim et sextantem ; brumalis vero horas novem et dimidiam ас tertiam

portionem; vicissim brumales noctes solstitialis diei ternporibus porriguntur, cujus

lucis témpora suseipit nox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum

847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusion et

rerum veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clepsydrarum appositione

monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu; tarnen si omnium ortus occasusque com-

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus responderé. Verum

sena Signa] Aratue (889) de Zodiaco: margine notavit, videlicet ad alius situs vel climatis

Toi» ó* o66ov voiXoio mr* 'Sixeccvoí êlr *aturam , qua dierum noctiumque spatia variari jam

supra noster recte înonuit (8. 595); sed hic certum

vtirai, v \e /1

, ,}\ aliqucm auctorcm eumque Alexandrinum ante oculos

TÓ660V vjièg yairç (psgstai, rtaóq â efii . , .. .. , . ,. ..

s ' * habere videtur, quare etiam inox noun e codicibus

Darnietattensi, EUciihcimmi'instcriensi, et Grotiano

"EÍ alei dwovÔi ôvcoôexadeç xvxZoïo, corrî&CPe cui conclusion* pro cujus.

Тбббаь <f cevxkXXovúi' róóov Ô4rti ¡ЩКОС profecto] Alii perfecle, teste Grotio in margine.

¿xáÓtrj Veritas] Pro varietas in cditis pracbent codices

Ni>$ aid XSxáwÓtai, 060V xk rtSQ r¡[ll6v Reichcnauensis, Darmstattensis, Monaccnsis (C), ct

xvxZov Grotianus. Vide ctiam supra (§. 824).

'AQXOfiÈvrjç ârto vvxtoç àeiQSTCCl VT/J0i?¿ quum enim diversa] Codex EUcnheimnränyairjç.

stcriensis perspieuitatis gratia inscrit signa, quo

Adde Vitruvium (8, 1. s. A). Quaestionem, quam tamcn additamento non inagis indigemus, quam

hie nostcr tangit, expedit Gcminus (p. 28 sequ.). ,jUod mox Bondamus (in var. lect. p. 62) e códice

horas novem] Alios legere octo Grotins in suo supplcri voluit ad invicem ante responderé.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 848. 663

hac quaestionc submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

enim: Si spatia signorura aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam signa

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solem Gemi*

norum signum triginta et duobus diebus excurrerc, Sagittarii autem duodetriginta,

ccterisque signis aut adjici aut dctrahi aliquas portiones; quod profccto

non fieret, si aut Sol acquali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tcnderentur;

Sol ante in eadem ac perpetua celeritate festinat; relinquitur, ut signis

spatiorum aequalkas dencgetur. Sed hunc quoque errorem nemo sapientum 849

sed opinio inveterate composuit, quam omnes hactenus credidere, quemadmodum

ipsi mundo sphaeraeque postremae centron esse terram, ita ct Solaris

circuli eandem centron esse, quod omnino falsum esse non dubium est. Nam

ut diversa spatia sunt coelcstis ambitus circulique medialis, ita et divcrsis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut terra Solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propinquitatcs descensusquo

ad terras solan's órbita cursusque summittit, itemque pro signorura conditionibus

sublimatur; et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tamcn Solis obliquitas meatus aut imprimit aut cxtollit.

Quis enim dubitet Cancmm Geminosquc verbi gratia in mundi ardua subli

man, rursumque Sagittarium Capricornumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris unsubmola]

Sic codices Rciclicnaucnsis et Ettcn- Gcminus (apud Petaviuni p. 5 seqn.), quem* totiim

hciinuiuiistcricusis, ncc Grotianus rcfragatur, qui exscriberc nunc non possuiuiis, et Clcomcdes (xvxA.

habet summola; vulgo consummata. &£COQ. I, 6); vide et infra (§. 853).

aut dierum] Vulgo aut in dierum, quod ex quod quum ipse] MS. quotquot cum, sc<I

códice Ettenhcimmiinsterienei correxi. optimc optimae mcmbranae quanquam enim} nam

duodetriginta ] Alii XXIX, teste Grotio in sequitur infra Solis tarnen. Grot. — Optimarnm

margine. mcmbranarum lectionem pro correctione tantuin

nemo sapientum sed] Inscruî bacc tría verba babeo libran!, qui ncc quum scirct baud raro pro

vulgo omissa Grotio auctorc, qui ita in membrana etsi usurpan, пес quod sacpissimc concludendi

legi tcstatur, multoque concinniorcm earn lectionem causa particulis praemitti; qnare vnlgatam seresse

rccte monct. Rem ipsam accurate exposuit vavi.

664 Martiani Capellae lib. VIII. $. 849.

diquesecus interstitii detineant, Solaris tamea circulus, qui subtcrmeat, aut

evehitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole sigua cura dierum transcurrí diversitatibus

videantur.

DE PLANETARUM ORBIBUS.

8o0 Transcursa ratio est signorurn coelestium atque etiam circulorum; nunc

planetarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nam iisdcm

Soli's rationibus comineantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus calígines intcntionis offundit, non planetas sed planôntas,

cum dietnim] Alios legere cum variis in mar

gine Grotius notavit, idque etiam in codieibns Monacensi

optio; sed cam ipsam ob causam vulgatam servare

malni.

transcursa] In nonnullis codieibus Bondamus

(var. lect. p. 47) invenisse se testatur transcursa

ralionc signorum, quod et Ettenbeimmünsteriensis

nostcr habet placetque Arntzeuio (ad panegyr. II,

p. 741) 5 at vulgata nostri usui aecommodatior videtur.

edisseram ] Hanc lectionem , quam ex códice

Ettcnhcimmünstericnsi recepî, jam Oudendorpitis

(ad Appui. I, p. 451) duoruin codîcum auctoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiuntur erroris\ Codices Ettenbeimmünsterien

sis et Grotianus eiroribus; sed vulgata non minus

bona, modo genitivum jungas cum nihil.

calígines intentionis] Sic Martianus multo clcgautius

quam librarius Ettenbeimmünsteriensis, qui

caliginosas intentiones scripsiL

serf planôntas] Id est qui non tain ipsi errent

qnam homines in errorem dncant; hoc enim est

rtZavàv, ut apud Scxtuui (adv. malhem. 10, 98):

6o<piÇsrcti âè èv rovzot ç ó AiodwQoç vxtï .тар'

äfJupißoXlav ßovXexai тцхйд rtàavcfv. Planetas

enim dictos esse constat arto rrjç rtkccvr.ç, ut ait

Isidorus (orig. 5, 70, 20), id est ab errore, quia,

ut Macrobii (ad so uni. Seip. 1, 14) verbis utamur,

»et cursu suo feruntur et contra sphaerae maxïmac

id est ipsius cocli îinpctum contrario motu ad orien

tent ab occidente volvuntur«, unde factum est, ut

vulgos hominum nullis legibus adstrictos per coeli

spatia vagari existimare! Sed cum errorem jam

Plato impugiiat (de legg. 7, p. 831), aequalis sci

licet Eudoxi, quem primum borum siderum motus

ex Aegypto in Gracciam transtulisse testatur Se

neca (quacst. nat. 7, 5), in eoque postea oinnes

со usent! и nt ; undc Cicero (de divin. 1, 11):

»Quae verbo et falsis Grajorum vocibus errant,

Re vera ccrto lapsu spatioque feruntur«

et alio loco (2, 71): »Astrologi motus errantium

stellarum notaverunt; inventus est ordo in iis stellis,

qui non putabatur«; confer et hace (J$. D.

2, 20): »Maxime vero sunt adniirabilcs motus

rum quinqué stellarum, quae falso vocantnr

tes ; nihil enim errat, quod in omni л с 1er ni täte,

conservât progressus reliqnosque motus constantes

et ratos. «

Martiani Capellae lib. VIII. $. 850. 665

sicut orator asserit, memorabo, licet cos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha- 851

cthonta; Pyroenta Martern, Venerem Phosphoron, Mercurium Stilbonta nominarunt;

Soli vero Lunaeque diversitas gentium innúmera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa со maxime cum fixis sidçribus habcnda distantia,

quod illa cocli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tarn mundanis raptibus auforuntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum nituntur 852

orator] MS. Strator, forte Straton; meminit

hujus matlicmatici Strabo. Grot. — Scrvavi vulgatam,

qua mcliorcm non habcbam; quam en un

înargnii adscripsit Grotius lectionem Aratus , eam

licet etîam codex Ettenlieiminünstcricnsis pracbcat,

recîpcrc nolui, quia non solum corrcctîonem olet,

sed ipsius Arati Jibris ne confirniatiir qu'idem, qui

de planetis omn'ino non agnnt; nisi forte ejusdem

canonem Martianus rcspexit, cujus id argumentum

fuisse videtur (confer Graucrtum in IViebuhrii Alus.

Rbenan. T. I, p. 541).

aliis nominibus] Eadcm exstant apud Ciceronem

(N. D. 2, 20), Plutarcbum (dc plac. phil. 2,

lä j p. 889), Eusebium (pracp. cvang. IS, 46$

p. 84G), Clcomedcm (xvxX. &ea>Q. 1, 5), Appulejum

(de mundo p. 293 Oudend.), Ausonium (idyll.

18, 12), Acbillcm Tatium (isag. 17, p. 13G Pctav.),

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 15 sequ.), Isidoruui

(3, 70, 20 ; p. 164 Arc v.), alios, sacpissimequc

leguntur apud Manetboncm in apotelcsmatis 5 scd

quae a dûs repctita sunt, jam apud Platonem ex

stant (Tim. p. 38; epinom. p. 987).

Fyi-oenla] Codices Reicbcnauensis et Ettenbcimmûnstcriensis

male Pyroin.

cum fixis] Sic s crip si ex margine pro confixis,

quod ¿pud Grotium erat, quia sententiae nexus

bic est: (ilia distantia babenda est boruin septem

cum fixis sideribus«, id est: »bi septem eo maxime

a fixis differunt.« Pracpositionem cum in discrepantia

qiioquc signilicauda adbiberi ostendit v. с

Cicero (acad. 2, 47): »cum Cleantbe — Chrysippus

dissidet* et alio loco (Brut 49): »doctis bominibus

cum populo dissensio fuit. «

/и* vero] .Membrana haec vero, subintcllecta voce

sidera; et quantum ea, non eos. Grot. — Male,

de planctis sermo est; ñeque illud offensionem ha

bet, quod hi ad remolióles spectat, quum id po

tins signified, dc quo potissimum disseratur, qua

de re vide qnos laudat Ùtto (ad Cic. de sene et.

19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobius (ad

somn. Sc. 1, 18): »Solcm ас Lunam ас Stellas

quinqué, quibus ab errorc nomen est , praeter quod

secuiu trahit ab ortu in occasum diurna conversio,

ipsa suo motu in orientem ab occidente procederé,

non solum litcrarura profanis , scd multis quoquc

doctrina initlatis abborrcrc a fide ac monstro simile

judical in 11 est; sed apud prcssius in tuen tes ¡ta verum

esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

ocnlís quoquc ipsis posait probari«; et Seneca

(quacst. nat. 7, 21): »Omnibus autcm stellis in

eandem partem cursus est, id est contrarius mundo;

bic enini ab ortu volvitur ad occasum, iliac ab occasu

in ortum cunt, et ob boc duplex bis motus

est, Шс quo cunt et bic qno auferuntur.«

666 Martiani CapeUae Hb. УШ. §. 852.

diversis compensare temporibiis, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

853 circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuneta sidera licet in ortum pergere

videantur, non tarnen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zodiaci

defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suaruui motu mundus

stare non posset. Denique etiam pen'pateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promo veri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut verum sit, meis nou

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte eadem praeteritur; sive contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbein circuit Luna, tardiusquc

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis, meis regulis non

SÖ4 obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur. Quibus tarnen

niluntur diversis] Clandianns (de cons. Mall. (isag. 18, p.¡ 157 Petav.), Geminus (ibid. p. 4), CIco-

Tbcod. 103): modes (1, 3), Stobaeus (eclog. pbys. p. 262 Heer.),

» Sidera cur septem retro nitantar in or tus Macrobius (in somn. Scip. 1, 19).

Obluctata polo» — latitudine] Grotiana margo: »al. longitudinc.*

Оvidius (me tain. 2, 72): in ortum] Diurnum nimirunt sire mundi, qui

»Piitor in adversnm у пес me rpti cetera vincil Soli Luntfeque cum toto coelo communis est, qunm

Impetus, et rápido contrarius evehor orbi*; proprii planetarum meatus menstrui vel annul conunde

etiam apparct mcliorcm esse paulo ante vul- trariam riain tcneant, qua de re omnibus nota

gatam Iectionem rotatio quam ratio, quod apud pluribus agunt Plato (in Timaeo p. 5G), Yitruvius

Grotiumin margine legi tur} sic enim ibidem О vidius: (9, 1 s. 4), Seneca (de constantia 14), Geminus

bAdde quod assidua rapitur vertigine coelmn, (clem. 10, p. 42 Petav.) ct alii quo s enumerare

Sideraque alta trahit celerique volumine torque t. « longnm est.

Eadem varictas redit infra (§. 855). mundus stare non posset] Margo Grotiana тип-

ce teris temporibus] De variis temporum spatiîs, dum snstinere non possunt; maie,

quibus singuli planetae cursus suoe pei-ficiant, am- praeteriri] Accurate banc sententiam examinât

plius conferendi sunt Cicero (N. D. 2, 20), Vitru- Geminus (loco citato p. 43 sequ.).

vius (9, 1 s. 4), Plinius (liistor. nat. 2, 8), Plu- obviare] Sic codices Ettenbcimmünstericnsis et

tarcLus (de plac. pbD. 2, 52,- p. 892), Eusebius Darinstattcnsis. In editis legitur obviari pro objiciy

(praep. evang, la, Hi; p. 849), Acbilles Tatius sed passivum in iilo verbo aegre admittitur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 854. 667

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum petunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantar. Nam ex his

quinqué sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinqué vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ас Mercurius non ambiunt terram.

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum, cunctis orbibus planetarum eccentron esse 855

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum; quoniam mundi centron esse

non dubium; et illud generale septem omnibus advertendum, quod quum

mundus ejusdem ductus rotatione unimoda torqueatur, planetae quotidie tarn

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum 856

octoginta tres circuios habere Solem, per quos aut ab solstitio in bruraam

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam subie vatur; per easdem quippe

mutationes commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circuios facit, Jovis Stella duodecies exercet, octies vicies cumulatur

ex his fhinque] Codex Ettenlreimmunsteriensis ab Hîpparcho inventum diligentius cxcoluit; cfr.

ex eis; non necease. Bailly (bist de l'astr. T. I, p. 87 et 470). Nihil!

stationes recursusque] Cicero (IV. D. 2, 20)* est qnod tradit Jamblichus (de vita Pythag. 31)

»Quod eo est admirabilius in his stellis, quae di- jam Pytliagoram ràç еххегтдбтутад indagasse.

cimas, quia tum occultantur tum rursiis aperiuntur, quoniam mundi] Reccpi lectioncm a Grotio in

tum adeunt turn rccedunt, tum antecedunt tum sub- margine notatam; vulgo quod mundi minus clare,

sequuntur, turn eclerius moventur tum tardiiis, Vide nostrum saperias (§.584. 599) et Cleomedem

tum omnino ne moventur quidem, sed ad quod- (1. 1. 1, 9).

dam tcmpus insistant.* non dubium] Codex Ettenheimmiinsteriensis ad-

Venus vei-o ac Mercurius] Quapropter bos jam dit est, quod tarnen eodem quo supra (§. 837)

Cicero (in somn. Scip. 4) Solis cursum t*f comités jure omitti posse censui; nerjuc magis neccssarium

consequi dixerat. Plura vide infra (ad §. 857). duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

eccentron] Vide supra (§. 849) et plura apud exercet] Rccepi codicis Ettenhcimmünsteriensis

Ptolemaeum ( Almagest. 3, 4), qui hoc placitum lectiones et bic et in sequcntibus, ut mutata simiil

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. $. 856.

Saturnus, cos circalos qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om

nium cum mundo provcniunt. ct terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tarnen eorum

circuli terras omnino non aiubiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum ccntrou in Sole constituunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores tern's ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctionc tolerabilis certe sensus exsistcret;

vulgo enira ita edebatur: » Jo vis Stella duodeeics

excrescere octics vicies eumulatus. Saturnus eos

circuios, qui paralleli etiam dicti sunt, circumcur

rens. « Editi ante Grotium cumulatis; Grotianae

lectioni favent codices Monaccnsis (C) ct Darmstattensis.

Sed apparct respici varios singuloruin planetarum

annos, quibus cursum suum absolvant;

conscntancnm enim erat tanto plurcs cos babcrc

circuios diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitos annum solarem excédèrent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorum sexaginta quinqué

dicrum essct, circuios liaberct centum octoginta

tres, dîinidium videlicet numernm, quia adscendentis

descendentisque iidem meatus sunt (§.872)— eandem

rationem necesse erat in Hartis Stella obtincre, cujus

cursus quum fere duos annos solares acquaret,

circulorum etiam numerum duplicem esse scqucbatnr.

Unum illud offendit, quod quum ipse Martianus

supra (§. 852) Saturno triginta annorum cur

sum tribuerit, bic viginti octo tantum narrât; sed

sive hic librariorum sive ipsius auctoris [error sit

(vide ct inferius §. 864 f.) reliqua ccrte cgregie silii

constant.

centran in Sole] »B n'y a de vraiment remar

quable dans ce passage que ce qui concerne Mer

cure ct Venus, dont les orbites ont le Soleil pour

centre commun et se trouvent dans la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit qne c'est

ce peu de lignes qui a été pris par Copernic pour

le sujet de ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

asli'onomcs bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues ct son galimathias.

Delambre (1. c. p. 512). — Plura dabit

Bcnzcnbcrg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. 461).

infra plerumque] Revoca vi antcriorum editiontiin

lectionem, quam Grotius ad inarginem rejecerat

scripseratqne intra, quod multo minus commodnm

est. Confer Macrobium (in somn. Scip. 1,

19): »Circulus, per quem Sol discurrit, a Mcrenrii

circulo ut inferior ambitur; ¡II um quoque

superior circulus Veneris includit, atque ita fit ut

hae duac stellac, quum per superiores circulorum

suorum vertices cumin t, in tel ligan tur supra Solem

loeatae, quum vero per inferiora commcant circu

lorum, Sol eis superior aestimetur. «

Venus disparatur] Grotiana margo pariterquc

codices Monaccnsis (C) ct Ettenhcinimiinstericnsis

Mercurius, ut baud improbabilis sit conjectura, ntriusquc

a Sole distantiam olim in hoc loco leetaiu

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. 669

castiore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per 858

quos feratur anfractus, iuterius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geometriae conccsso assertio est inchoanda; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedeque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decern stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcentios potior invenitur.

Quae duo ex defeclibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red- 859

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensione

monstrantur; quae nisi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demonstrábo.

Crebro in climate • Diameroës proveniens Solis defectus ejusdem

ex omni parte totum obumbravit orbem; sed propinquo climati, id est

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

•

castiore] Primo adspectu apparcbit Icgendum lectionem, adstipulantibus codicibus Monacensi (G),

esse vastiorc i quid cniiti castitati cum Venere? Ettenheimmiiusteriensi , et Darmstattcnsi; quum

sed ¡iivitis codicibus nihil mato. apud Grotium legcrctur »ob hoc ergo indubitatis raalii

Mercurium] Uberins hac de re disputavi tionibus approbetur«, pracmisso titulo: »quod cirin

Palaeographia (§. 284, p. 558). Confer Plu- cuius Lunae major sit quam tclliis«, quem contarcbum

(dc placit. philos. 2, la ; p. 889) et Ma- t innata cum antecedentibus sentent ¡a retiñere non

crobiuin (in soma. Scip. i, 19 et 21). potiii. JVostram lectionem margo queque Grotiana

ab Eratosthene] Codex Ettcnbeimmiinstcriensis exhibe t, sed addito erijo, quod codices nostri non

Aristotcle, quod tamen facile apparcbit falsum esse, confirmant.

quum ipse Martianus lectores suos ad libri sexti qui idem] Sic codex Rcichenauensis ; vulgo nui

locum remitiere vídeatur (§. 596), ubi terrae cir- quidem.

cuitum ex sentcnlia Eratosthcnis deelaravit. Quan- quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

quam insignis est numerorum inter utrumque locum margine ; fartasse ntrumque conjungendum.

tliversitas, ut jure miretur Bcrnhardyus (in Era- in climate] De bis climatibns pluribus nostcr

tosthenicis p. 62), undc suam sapientiam Martianus agit infra (§. 876).

elicuerit, quum reliqua testimonia omnia ducenta id est Diarhodu] Sic codex Rcichenauensis ;

quinqiuiginta mittia tradant. vulgo apud Grotium Diarhodon, in anterioribns

ita ut üb hoc] Restituí anteriorum editionum vero Diarhodii, ubi verac lectionis vestigia facile

670 Martiani Capellae lib. VIII. $. 859.

mill a obsistente parte Sol totus eluxit. Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

Sol obscurabatur dextra lae vaque, compertum est triplo majorem esse ipsam

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibus inveniri,

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

Luna autem minor est orbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent ; pessime codex Ettcnhcimmünstcricnsis

Diarhodis,

portio obscurationis] Simile exemplum inventes

npud Clcomedem {xvxX. -d-ecog, 2, 3), quem от-

nino vide. In Universum Gcniinus (p. 40 Pctav. ):

¿1С rjv alrlav oûi' ï'6a(. JtáXuv ai èxXeirpeiç

yiyvovrciL, àXXà хата Tag xcóv xXifiártov дьа-

ipooàç (leyâXai, itaoaXXayai yiyvovrat, rtegi

та (ieyé&r¡ tcôv èxXeiipscov. Ката yàç tov

avzov xçôvov olç [ûv oXoç ó rtXu)ç èxXeirtet,

olç de то ijfiLÖv, olç de то ïXaTTov tov r)(ii->

бешд, olç de T7¡v áo%r¡v ovâkv цёоод tov

tjXIov kx7*eXoirtbç ■&Eù)QEÏTai, Adde Achillem

Tallinn (isag, 19, p. 159 ibid.).

duodevicesimam] Sic codices Reicbenauensis,

Dariustattensis, et Monacensis (C) ; vulgo duodevigesimam,

metaliter] Plinius (hist, nat. 2, 8 s. 11):

»Dcfectus Lunae maguitudinem ejus baud dubia

ratione déclarât, sicut terrae parvîtatem ipsa deficicns.

IVamque quum sint tres umbrarum figurae,

constctquc, si par lumini sit materia, quae jactat

umbram, coluinnac effigie jaci nec habere Гшет;

si vc*o major materia quam lumen, tiirbiuis recti,

ut sit imum ejus angustissiraum et simili modo

infinita longitndo; si minor materia quam lux, mjetae

existere effigiem in cacuminis finem desinentem,

talcmquc cerni umbram deficiente Luna palain sit«

etc. Graece est xcovoeidcHç, vide Cleomedem (2, 6).

sexies minorem] Varias hac de re sententias

vide apud Plutarcbum (de facie in orbe Lunae 19,

p. 932 sequ.).

Luna autem minor est] Hoc caput in MS. ita

legitur: »Luna autem minor est orbe suo sexcen

ties, qnod clepsydris fusile imponas, atque emersa

omni subtrabas priinum, et aliud vas apponas do

nee nocte alia renascatur, adjecto ad circuli spatia,

et quod excurrit partibus, et ipso item Lunae cor

pore, quoniam de circulo, hoc quoque esse non

dubium est: invenics sexcenties aquam exerescere,

unde colligas circulum ejus toties esse majorem.

Si ergo ipsa Luna major sexies terra, sexcenties

circulas ejus major Luna, vides Innerem circulum

centies majorem езэе tellure. « Utrumque conjungit

Veicetinus, Lugdunensis, et Basilcensis codices.

Sane baec lectio quam adscripsi imperfecta est,

ni legas: »quod clepsydris intelligi potest* Viri

docti et liarunce rerum gnariores, quid hac de

Martiani Capellae lib. VIII. $. 860. 671

potest. Duobus enirn vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pone. Observa autem Lunae ortum, et stellain fixam

simul cum ea orientem; et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

apcri, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

et donee totum corpus appareat fluat. Quum autem tota supra terras apparuerit

Luna, statim primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donee nocte alia renascatur ilia Stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum ilia orta fuerit, superius vas

unde aqua fluxerat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor

horarum fluxerat, ad mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et inveuies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubiuin est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae j unde colligas circulum ejus totics esse majorem Luna. Vides

lunarcm circulum centies majorem esse tellure.

re judicandum sit videant: nobis satis crit Lre viter

discrimina librurum, qnos summa diligentia congessimus,

indicasse. Grot. — Atcjuc alias equidein

addam lectiones; nam codex Monaccnsis (C) post

verba orbe suo sexcenties sic pcrgit: »si clypsydris

fusile ponas atque emena omni subtralias primum,

et aliud vas apponas, donee alia renascatur adjecto

ad circuit spacia, et quot excurrit partibus, et

ipso item Lunae corpore quoniam de circulo boc

quoque esse non dubium est.« Darmstattensis au

tem post verba quod clepsydris haec Labet: » fusile

imponas, atque emersa omni subtrahas primum at

aliud vas apponas donee nocte alia renascatur.

Adjecto ad circuit spatîa et quot excurrit partibus

et ipso«, cetera ut in' MonacensL Ettcnlicimmünsteriensis

denique verbis extremis apud Grot!um

» vides binarem circulum centies majorem esse

tellure* oniissis reponit: »si ergo Luna est minor

sexties terra, triplo majorem esse nmbra sua ipsaui

Lunam. Ergo collectum est Lunam sexies minorem

sexcenties circuit ejus est major ipsa Luna. Vides

lunarcm circulum centies minorem esse tellure. •

Nos ad sensuni in vulgata lectione nihil desidcramus,

apparet tamen non tantam bujus esse auctoritafem,

nt genuinam Martiani manum tenere nos confidanras.

fusilibus] Id esse e.r aere fusts, superior locus

(§. 17) docct. Vitruvius (8, 5) de aqiiarum experimcntis

mcmorat »vas Corintbium, sivc altcrius

generis quod crit ex aere bono.» Sed siiniliímus

est locus Macrobii (in soma. Scip. 1, 21), quem

totum contulisse operae pretium fucrit. De clepsy

dris veterum exstant dissertatioues Pefermanni (Lips.

1671), et G. C.Drandii (1732).

spatium corpus] Codex Monacensis (C) corporis,

inepte; sensus enim est, spatium circuí! superare

corpus Lunae.

672 Martian! Capellae lib. VIII. §. 86ft.

QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

861 Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecics quam Lunae esse majorem, quum quod ilia mense, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior iuvenitur, Jovis centies ct

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; unde si numerus interjectionibus

supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. ct pass. XIIII. Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Lunae autem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

862 Nunc jam Lunae meatum, quae terrae propinquior est, videamus-,

quam quidem menstruum habere lumen physicorum assertione persuasum

est, quum quod sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab ilia

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricésima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine rclucescit; deniquc quum discedens a Sole a latere eum coeperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donee e regione posita ab

865 hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum uninterjectionibus]

Grotianae membranac attentio- constat (vide §. 8S8) Mox in codem códice legitnr

nibus; cditi intentionibus. Aostram lectionem codex terties ter milesies et sex centies, errore aporto.

Ettenbeimmünstericnsis pracbuit. Inierjectiones sunt qua se subjicit] Sic codices Grotianus ct Darni-

6vprtZr¡Qcó{iaTCC, lit apnd Timaenm (p.96bStepb.). stattensis ct excerpta Bondami (in var. lect. p. G2);

XXII stadiorum] Omissa sunt in códice Ettcn- cditi quae se subjicit vel dcterius etiam quae subbeimmitnsteriensi

verba »XXII stadiorum quingenti jicit apud Grotium.

quinquaginta sex stad. ct pass. XIIII«, nequc in- spectat] Margo Grotiana exspectat, moxquc lujuria,

quum corrnptissima esse apparcat; sed rec- cescit pro reluceseit, male utrumquc.

tam lectionem inveniri eo difficilius est, quia ipse quae nobis est] Codices Grotianus, Ettcnbeim-

Qlartianus sibi in terrae circuitu computande non münsteriensis , ct Darmstattcnsis qua, non male.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 865. 673

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam to tam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex

speculo luinine repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Lima, quum

cum in orientis partibus comprchenderit, obscuralur, et quum in occasu deseruerit,

lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus 861

circulate pijvoeiôyç dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, diárofiog perhibetur; sed praedictis

partibus quum alias quadraginta quinqué adjecerit, perhibetur àfupLuvçroç,

id est major dimidia, minor plena; quum vera centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamquc partem qua tern's opponitur illu

minât, rtavôèXrjvoç perhibetur ; ас dehinc dehciens servat cum praedictis partibus

nomina memorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque transcurrit,

quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram, Mars dimidiam, Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit totum signife- 86o

rum diebus viginti Septem ct bcsse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

luculentiores ] Alii, teste Grotio in margine, totamaue partem] In editis erat: »totem partem

lucubrandiores , monstrum vocabuli! quam terris opponit«; at in códice Ettenheimmfraex

speculo] Eadcm comparatione utitur Pia- stericnsi: »tolamque partem qua ceteris opponitur«}

tarchus (de facie in orbe Lunac 17, p. 926 sequ), unde quod melius esse vidcbatur, assuinsi.

quem vide. Addc Clcouicdcni (xvxÀ. -&SCOQ. 2, 4) cum praedictis] Sic codex Ettenbcíminünsterienct

Acbillem Tatium (isag. 21, p. 142). sis. Editi liabent turn, codex Darmstattensis tunc,

(jirjvoeidTjç] Septem Lunac (páóeig jam supra male utrumque. " ■

(§. 758) Martianus attigit, ubi vide notam nostram. orbis sui] Codex Ettenheimmiinsteriensis sui

Easdem commémorant Cleomedes (2, 5), Geminus circuit; sed vulgatam descrere sine causa nolui.

(clem, astron. 7, p. 59 Pctav.), Achilles Tatius Sol unam integram] Supplevi ex códice Etten-

(isag. 21, p. 141), Ammianus 91arceIlia us (20, 5} beimmiinstcriensi, licet ctiam pro additamento lip.

237 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. 1, 6), brarii babcri possit. ''

Laurentius Lydus (de mensib. p. 108 Roetheri), vicesimam octavam] Vide quae saperias dud

Isidoras (in orig. 5, 55; p. 155 Arev.), alii; res (ad §. 856).

enim in Yulgus nota est; accuratius tarnen Aristides <t besse] Grotius per errorem bisse, quod ex

Quinctilianus (de música 5, p. 156 Meibom.) yiginti antcrioribus correxij gravius vidcri possit, qaod

octo apparitioncs distinguit. , alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

074 Martiani Capellae lib. VIII. §. 865.

noctisque parte coneequitur, quod ideo tardius provenit, quia quum suum

peregerit circuí uni, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, cxcurrerit,

et in signo prosinbo aut ctiaün altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

ant Sagittarii¡:u&iüao parte-; lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero cortsequeturjíi'b^ecfeenirtí- tria signa aliquando transcurrit, quemadmodura

his contraria« plenumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus

866 et dimidia parto èum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum eadem

Luna aliquando quatuordccim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tarnen, ut in eodem deponendo compensct. Nam

si décimo quarto die lumen impleverit, quindecim diebus ainittit, ut dierum

ratio integra coneludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

•■'"'. ■'-■■ »•.'■•■ ■. . .-■';. '• ' ■..■■!. '■■ ■' '■

nisi eadem bessis significatio esset, nimîrnm octo dcrat excurrerit« maie; frustra eniín sic apodosis

partes ex duodecim; nam ne sedecim boras ex quaeritiir, quae lili, quum respondeat.

viginti quatuor indicarí existimes, confer Plinium

(2, C): »Próxima ígitur cardiiti ideoque mínimo

altero] Margo Grotiana in tertio, fortasse melius.

consequetur] Sic codices Monacensis (С) et

anibitu, vicenis diebus scptcnisqne et tertia diei' Darmstattensis ; vulgo consequitur, cui praetuli fuparte,

peragit spotia cadem quae Saturni sidus

altissimum triginta annis.« Parîter Gcminiis (1. с

i, p. 4): хатсотесы de rtávrcov (pêgerai r¡ бе-

tiiruin propter antecedens acceperit.

ibi Sol] Codex Darmstattensis ubi, quod tarnen

non ningis recipiendum erat quam niox ex EttcnÄqvi)

êv гщедасс К nal С кон, Tçbvta дихЯос&- beimtminsteriensi et Reiclienauensi juunaque pro

fltVOftévt} Tov Çcoôiaxàv ■nvxXov. Plura dabit Luna quae. De re ipsa vide superáis (§. 848) et

Lindenbrogius (ad Censor, de die nat. 2*2).

sed Solem] Minus accurate Macrobius (in somn.

Scip. 1, 6), sed ut abunde illnstret nostrum:

»Luna octo ct viginti prope diebus totius zodiaci

rmbitum conGcit; nam etsi per triginta dies ad

Cciisoriniiiu (dc die natali 22, 4), inprimis autcm

Macrobium (in somn. Scip. 1 , 6): »Inde fere nunquara

in codem signo bis nascitur nisi in Geminis,

ubi boc nonniinqiiam evenit, quia dies in eo Sol

duos supra triginta altitudine siguí morante con-

Solem undc profecta est renient, solos tame n fere suniit.«

viginti oeto in tota zodiaci circuiliouc consumit,

reliquis Solem, qui de loco quo enm reliquit abscesserat,

comprehend! t.«

tp.se Sol] Meliorcm bane nostrum lectionem Etimplet

annum] De anno lunari accurate agit

Gcniinns (clem. astr. 6, p. 51 Petav.), cui adde

Ccnsorinum (I. 1. 18 sequ.), Macrobium (Saturn

I. 13), et Tbcodoriim Gazani (dc mensibue с 9

tenneimmünsteriensis pracbuit. Grotins cdidit »едг et i 0 in Pctavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi etiam

quo Sol ipse ab eodem loco quo ei lumen de- de intercalatioiiibus plura leguntur.

• Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 673

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero peraguntur;

sicque fit, ut annus Solaris dicbus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensator; - ■ . . . :

*. .

DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.

*. \

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in 867

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas divcrsfs

modi's sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinqué, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

cnim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve deflectit ad dimidium

fere momentum; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aqiiilonem

provehitur, nunc in austrum devcniens infimatur, utrinque momentis excurrens,

sicut Hipparchus quoque consentit. Denique Obliquität! ejus voca- 868

bulum constitutum, ut fere ¿Wt(% dicatur, ita tarnen ut descenders

adscendcnsque ipsam solarem lineam, quam mediam inter senas utriusque

lateris partes esse monstrayi, aut aculis aut spatiosis angulis secet; nee possit

tarnen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem revertí eadem latitudinis portione, nisi mense ducentésimo tricésimo

latitudinis] Vide superins (§. 854). appelJantur, tcI „no voeabulo nodi, de quibus agit

aha per quinqué] E Monaccusi (C) addidi Lace Ptolcmacus (Almagest 4, 9).

verba omissa in editis. constitutum] Ita margo Grotiana et eodiees Reiabsque]

Id est excepto (Hand. Tursel). I, p. 69). ehenanensis, Ertenheimmunsteriensis, Moreens»

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Prae- (C), et Darmstattensis pro constructum in editis

terea delcv, qnod in editis seqnebatnr aut, qda ' еЛшоидус} Anteriores editioncs ¿ЛшеМс

non ,teratnr, et reposui pro aquilonemque ex Grotiu* ^Xluobiô^ç, sed correct in nôtis. Vidé

Ettenbeimmünsteriensi, Darmstattensi, et Mona- snperius (§. 7Ö9). "nine ' xeçarjv ¿¿MOÔQOfwv L„-

eensi (C) eodieibus aquilonemve. nam appcHat Ma'iimW phllosophu« \Л£С\ жта9Х

excurrens] Ea loea, „bi nltra zodiaeum L.mae 61). Plura de ejus evolntione (è^hyfioi) dabit

meatus excurmnt, caput at cauda ab astronomía Geminas (1; ir IS, r*«i söqn.).

8J>*

676 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

quinto, hoc est anno undevicesimo. Nam ut sub cadem die atquc iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinqué; ut vero etiam planetaium iisdem rationibus sub cadem specie contingat,

869 »nni magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lincam in aquilonem scandit, vocatur vtyoç v\i>ovpévrji quum ab aquilonc ad

undevicesimo] Ita necessario scribendum erat verum eadem] Lcgcndum puto »vocatur iiipoç

Tel propter antecedentem mensium numeriim, licet V\f}CO(j.év7] et delude vipoç XartuvovfièvT] ■■ et post

apud Grotium 29 exstet; est enîm haec notissima xccjtstvoç Tarteivovfièvr] et infra xarteivôç v-фй)-

illa Mctonis periodus ¿w£Uxcaó'exeT?¡ni ç . de qua [lèvr]-. vol sane quod magis Graecc diectur хпрббе

conferendi sunt Geminus (J. I. 6, p. 58) et Ceu- v\pcû(ièv7], x>\pÓ6e xanuvov[xívr], xaiteivùiç xasorinus

(de die nat. 18) ; plura dabit Ideler (Hand- jtsivovf¿£V7¡ , xarteivcoç vipcofx¿vr¡. Similia sunt

bucb der Chronologic T. I, p. 47. 298. 515). illa in arithmetics : «àçxLaxiç txQXÍa, àgxiaKlç

quinquaginta quinqué] Vide ne legend um sit jteQi66à, Jt€Çiô6âxiç rt£Qif>6à, JteçUSÔÛxtÇ àçquinquaginta

norem; tot enim annorum periodus ria.« Grot. — Martiani Capellae locus egregins

ab an tii i uis vcl Philolao vel Oenopidi tribu i tur, de de his Lu пае niotibus ¡ta legendas est: »Verum

qua conferendi sunt Bocckhiiis (in Philo), p. 154) cadem Luna quum secans solarem lincam in aquiet

Ideler (Chronol. I, p. 502). loncm scandit, vocatur vxpoç vtyovfitvrj •■ quum ab

iisdem rationibus]MS. hisdem railiationibus. Vion aquilone ad solarem lineam redit, dicitur v\J:oç

male. Grot. XaJteLVOV[i£vr¡: quum a solari linea in austrum dcunni

magni] Macrobius (in somn. Scip. 2, 11): scendit, TartsLvcOfjM XajfeíVOVfiévrj quum deindc

»Mundani ergo anni finis est, quum stellae omucs rediens ad Solem resurgit, xajtsivcofia vxpovomniaque

sidera, quae aplanes habet, a certo loco fxèvT]. Pliuius degredi ca dicit quae ab altitudinc

ad cundem locum ita renieaverint, ut ne una descendunt, pro quo multis locis digredi perperam

qnidem coeli Stella in alio loco sit, quam in quo edit um est eap. XVII lib. II. Salmas, (ad Solin.

fuit, quum aliae omnes ex eo loco motae sunt, p. 734). — Equidem Salmasii lectionem praefero,

ad quem reversae anno su о fine m dederunt; ita quia cum cod ici!) us Grotiano, Reichenanensi, Darmnt

lit ml un quoque cum erraticis quinqué in iisdem stattensi, et Monacensi (C) congruit tam in verbis

locis et partibus sint, in quibus incipiente muu- quum secans pro consecans quam in voce aquilodano

anno fuerant; hoc autem, ut physici volunt, пет pro aquilone. Quod ad vxpoç, omissnm in

post annorum quindeeim millia peracta contingit.« cditis, id quoquc Monacensis (C) praebct, nisi

ЛШ alios numéros tradunt, quoe affermit Davisius quod corruptum sequatur tvov. Denique ubi Gra

bad CÍC.I4.B.2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 759), et tins legi jubet xarreivoç, sive xaneivuç, Sal-

J. H. Vossiue (ad Virgil, cel. 4,\ 5)$ adáe Achillcm masii lectio iterum cum Monacensi códice convenir,

Tatium (isag. 18, p. 157) et Pbotium (bibl. 249, in quo xccrtivo¡MC legitur. Vulgo inepte xajteivdç

p. 440). ? , .i , vrtofiévqv. Vox rajteiveoßa etiam apud Plutarspee

tanda] tege exspectania. Gr.—IVou neecssc. chuiu et Cleomcdcin occurrit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lincam redit, dicitur v^pog rccjteivovfxêvt] ; quum a solari in austrum

descendit, rajteivofia rajtsLvovfiévq •■> quum deinde rediens ad Solem resurgit,

rarteivcona vxpoviièvt]. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationem. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineam

incident, si tricésima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facit; suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non tegitur relucente. Quam obscurationem eadem non

cunctis mensibus facit, quia non semper tricésima in eadem solari linea reperitur,

sed aut sursum aut deorsum posita ne possit obstare transmittit.

DE DEFECTU LUNAE.

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est 870

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis soliti ademtionc

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie relucescit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non 871

descendensve] Sic codices Monaccnsis (C) et non semper his diebits obducitur, sed quum Lana

Darnistattensis pro descendensque in editis. Мох с rcgionc vcliil libramcnto quodani ígneo orbi et

rcposui etiem с Rcicbenauensi tricésima pro tri- adspectui nostro oppoiiitur media.«

tjesima duobus locis. Lunae defectus] Vide I'Jntarcliiiui (dc plac. pbil.

aliis partibus] Vide sapcrius (ad §. 8$9). 2, 29$ p. 891), Plinium (2, 8 sequ.), CIcomedem

obscurationem eadem] Alios idem legere Gro- (y,vxX. decoo. 2, G), Geminum (elem. astr. 9, p. 41

tins in margine annotat, sed rectius ad Lunani re- Pctav.), Ptoleniacum (Almagest. 1. VI), Ilyginnm

ferctur. Pünins (2, 7): »Stati aiitcm atque men- (poët. astr. 4, 14j p. 492 9Iunck.), alios; rem

slrui non snnt utrique defectus, propter obliqiiita- bodic vel pueris notain esse constat.

tem signiferi Lnuacqiic mnltívagos ut dictum est metaliter] Vide superius (§. 859).

flexus, non semper in sernpulis partium congruente quam si Lunae] Codex EltcnLcúunuinsferíeneís

siderum motu.« Addc Ammianum (20, o; p. 256 quae umbra si} prefecto male, quum scquentibiis

Gronov.): »Ac licet utriusque siderís conversiones quoque verbis poterit et f investit non umbra sed

et motus in uniim cundemque íincni lunari cursu corpus Lunae subjectuin sit.

implcto perenni distinctione convenient, tarnen Sol intra sextum] Plinius (2, 10): »Intra dneeníos

G78 Martiam Capcllac lib. VIII. $. 871.

potuerunt iterari, quia aut décima quinta aut prima Jin eadcin Sob's linea

per duodccim partium latitudinem spatiatur, dcinde non poterit inveniri. Undo

si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, rtaçaXÂaÇanèvTjv

óvvodov faceré perhibetur; quae si a latere septentrionis transcurrcns

coit пес obsistit, jtaçaXXa^a\ibi] ßogeicp 6wô6co memoratur; si ab austro venions

пес obsistens lumen acceperit, jtaçâXXaÇiv kv 6wôdto voriep fecisse dicitur; si

autcm ad solarem circulum veniens ab austro obstitcrit Soli, avaßißccCovra

Cvvdeöfwv fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varictate confunduntur.

DE CURSU SOUS.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cum

mundo corripitur, aut ipse suuin circulum çontra mundum per obliqua distendit.

annos Ilipparchi sagacitate com perl um est, et La- diciira meorum auetoritas, quorum Darmstattcnsis

пае defectum aliquando quinto mense a priore fieri, , et Reichcnaucnsis ctvaßißäCcov Óvvdsófiov prae-

Solis nul «Mil séptimo. « bent, et coiistans loqiicndi usus apiid astrónomos,

inveniri] Nimirum ab umbra terrae; cxprcssísse quem ctiani scqiiitur Ammianiis Mnrcclünus (20,

videtur Graecum verbum xccTccXa/xßccveö&ai: 3; р. 2У7 Gronov.): »Ad suminam tum Sol ocjt<

XQaXXa£ctnévr¡v\ Grotius hie et infra jtaçaX- cultatur splendorc suppresso, quum ipse et lunaris

XrjXiÇofjièvrjVi equidem locum aperte corrupt um globus, astroruni omnium in Л mus, parili comitatu

cinendavi niaximam partem Salina sü (ad Solin. obtinentes circuios proprios sal vaque rationc altip.

704) auetoritatem secutus, ita tarnen ut ubi is tndinis iuterjectae junetim locati, ut scienter et dejtapciXXcctjtV

cv Övvödto scribendum censeret, core Ptolemacus exponit, ad dimensiones vencrint,

leniore raiitalionc codicum vestigia sequerer, quos quos ävctßißexQovrag et xaXaßLßa^OVXaq ¿xjtaçafia^

âvTjv legere Grotius in margine notavit, XeittTLXOVÇ 6vvdè6povç, eoagmenta videlicet depervúlgate

confusione literarum Af et АЛ, quam fectiva, Graeco dictitant sermonea; ubi vídeatur

alio loco (in palaeogr. crit. III, p. 211) mullis exem- Yalcsius.

plis illnstravi. Infra demuni eundem secutus jta- hat species] Ita anteriores editioncs; Grotius

çàXXaÇiV sv Óvvóóco vorlíú scripsi, quum Gro- Ляес, quod apertum est erratum. Paulo post idem

tius inepte jta.QaXXriXiC,o\xkvr¡v Óvvódco voríco in margine notavit pro supei-ae mutabilHatis alios

fecisse edidisset, pariterque antea coit пес obsistit legere sub morlalilatis , inepto.

pro coit et obsistit , et infra avaßißaCovra 6vv- diximus meare] Vide snperius (§. 8o2) et Hydt6,

uov, ubi Grotius avaßa6w 6v>vôé6[xov nescio ginum (poët. astr. 4, 15).

mide, iu margine autem avaßißägcov. Accedit со- conipiUtr] Codex Ettenheininiunslciiensis vol

Martiani Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lineam

mutât, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circuios appellarnus,

centum octoginta tres eosdcm esse dubium non habetur. Nam sive a Cancro

descendat, per cosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellarnus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdein partibus secant. Ergo hos circuios annuos trecentis

sexaginta quinqué diebus et quadrante dici peragit, sive ad solstitialem circulum

tendat, sive exinde revcrtatur. Ulud etiam non tacendum, quod quum duo 875

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem, aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tarnen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinqué diebus et quadrante diei noctisque, id

autcm quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utiquc ilia res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem, et in

superiore hemisphacrio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.

vitur id est corripitur , quo ta men add i (amento non

pgemns.

mutât] Alii teste G rot ¡o in margine me tat ,

incpte.

centum octoginta tres] Vide superius (§. 856).

in solstitium] Codex Ettcnheimmiinsteriensis

in solstitialem, quod tamen non inagis necessariain

est quam quod pro veniat alios legere Grotius

in margine notavit eveniat.

secundo] Id est bis, ut supra (§. 820). 1

quadrante] Alii teste Grotio in margine tríente,

male; vide Ccnsorinum (de die natali 18) et Geniintnn

(6, p. 31 Petav.), si omnino testimoniis

opus est in rc lippis et tonsoribus nota.

sint hemisphaeria] Codex Ettenheíinniünstericnsis

interponit paria, quod tamcn necessaritim non

est, quum iuferius sequatur, paria esse signa partis

utriusque $ nequc uiagis neccsse erat recipi quod

idem mox praebuit seplentriotmlem pro septentrion

пет, errore paene pueril!, qunin licinispliaeria

vel nltra círculos árcticos ad polos usque pcrtineant.

diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

appropinquare] Sic codex Ettcnliciinmi'iisterieu-

SIS3 vulgo propinquare.

G80 Martiani Capellae lib. VIII. §. 875.

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardi usque diffusum.

874 Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, aestatem

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

non habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialein Libram descendent,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, bicms habetur,

propterea quod caloro dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hicmali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridct; ex hinc

denuo in Cancro aestas tórrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dnbitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenons aequinoctia utrique parti temperiem.

DE ACCESSU DEFECTÜQUE DIERUM AC NOCTIUM.

875 Jam illud supcrfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

noctes aestivae, unaque aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab acquinoctio verno in Cancrum Sol meat, oinnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali acquinoctio usque ad

brum am minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

876 Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; maximns

autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratioantipodas]

Vide librum scxtum (§. G06 sequ.) 6; p. 283 B¡p.): «Sol per eîderniu spatia vadcns

ct Clcomcdcm (xvxX. -&£(OQ. 1 , 2). dilatât contrahitque dies et horas.» Piara dabit

pro rata] Lege pro rata seil, proportione, quod Cleomedes (1. L 1 , S et 6).

mihi qiiidcm multo aptius vide tur quam pro rota horas novem] Restituí anteriorum cditiouum

pro rationc Solis cum glossis exponcre, quanquam lectionem cum códice Ettenhcimmünstcricnsi, quum

iion nesciam etiam Graecis Solcm díÓxov appellari. Grotius horas 8 edidisset; paríterque ex codem co-

Grot. — Codex Ettcnlieimmünstcricnsis pernotae, dice horas 16, quas Grotius solstitial! h-ibuit, mused

longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9, tan in quindecim, ut sibi constaret raüo, quum

Martiani Capellae lib. VIII. §. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo aunt: sed proximum solstitiali Diameroes;

deinde alterum Dias}renes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyrenás

in Africa m Carthagini ab austro adjacentem; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mcdiam Peloponnesum Siciliamqiio duetum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Maccdoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendeus; deinde sextum per Hellespontum

Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; scptimum Diaborysthenis

per Ponticum mare et ab altera parte Gcrmaniam Britanniamque praecidens;

ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos montes.

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBÜS SECUNDUM CLIMATA.

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroes maximus dies habet 877

aequinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordeeim, minimus decern; Dialexandrias maximus horas

quatuordeeim et dimidiam cum tricésima, minimus novem et dimidiaiii demta

anteriores editiones horas XIIII habcrcnt, quod (C) pro Lusitaniam ad Tagum descendais babent

¡ta tastana exctisari posait, ut miuutiores partes Lusilaniam Otlingens , male. Sed in vulgata quoneglcctas

esse a Martinno dicamus (vide superius que lectione displicct alteram partem, сил libens

§. 846). Grotianae lectioni unes favet Monacensis altera parte substituissem, si codices addixissent.

(C), sed facilis conjectura est, quum Martiauus dies dicuntur] Fortasse dicantur. Ceteram condivcrsissimis

in terris scholaruin in usum describe- ferendus etiam Geminus (apud Pctavium p. 22).

rctur, eos números ubique pósitos esse, qui unius dies undecim] Darmstattensis codex máximo

Cujusqiie rcgionis climati со nveniren L > • XII, mínimo X horas tribuit; similique crrore mox

climata octo] De bis accurate egit Eratosthene Rciclicnauensis in climate Diasyenes minimo boras

duce Strabo (2, p. 151 sequ. Casaub.), quern от- XI; nuracri omnino varie turbati.

vide; plura dabit Ccllarius (geogr. antiq. I, horas quatuordeeim et dimidiam] Vulgo: «ma-

P. 21 sequ.). ximus borarum 14, minimus 9«; restituí locum

Diarhodu] Grotius Diarchodon, sed codex Dei- quoniodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 65)

ebenauensis ct anteriores editiones ut знрга (§. 8L¡9). inprimis codiccm, nisi quod is et ipse vitiosc /to-

Baetis] Sic recte margo Grotiana; vulgo inepte rarum exhibet pro horns et minimo die! perperam

Bellas. ■ decern tribuit pro novem; sed tales cette errores

Lusitaniam] Grotiana margo codicesque Etten- Martianus committcre non potuit. Horas confirmât

Iieiminünsterieasis, Darmstattensis, et Monacensis et codex Etlenbeímniünsteriensis.

682 Martiani Capellae lib. VIII. $. 877.

tricésima; Diarhodu maxim us horas quatuordccim et besse, et minimus novem;

Diarhomes maximus quindccim, minimus novem; Diahcllespontu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quindecim

et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo menee duodécima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mcnse sexta, tertio quarta, et quarto

menso alia quarta, quinto sexta, sexto duodécima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paenc

directum secat.

DE STELLA MERCURII.

Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque

praccipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbou

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

et besse] Reliqui lectionera sperte corruptam duodécima] EtfeaIicimmñnsferien9Ís séptima,

tua tantum ob causam , quia duae emendandî viae directum] Mal! m directim. Grot.

patebant, ut vel et bessern scriberem vcl c«m besse. circa Solem] Vide Mperius (§. 8S4. 857) et

Ceterum codices Darmstattensis et Reîehenauensîs adde Vitrtivwm (9, A; p. 263 Bip.): »Blercurii

et bessern et trientem prorsus ubique negligiint. autem et Veneris stell ae ci reu m Solis radios, Solem

quindecim cum besse] Sic codex Euenheim- ipsum uti centrum ítineríbus coronantes, régressas

münsteriensis, ynlgo sedecim contra rationem, nee retrorsum et retardaliones faciunt.«

melius Darmstattensis Septem pro octo. paeni anni] Ettenhcimmünslericnsis codex <

accesseris] Ita omnino legendom cnm anterior!- male. De re vide superius (ad §. 852).

bus editionibus, Bondami (p. 63) eodice aJiisque; octo latitudinis partes] Plinius (bist nat. 2,

Grotius ncseio unde accesserit. 13 s. 16): »Ab Iiis Mercurii Stella laxissimc, ut

interea] MS. »Intcrea hie climatibus avdmsque tarnen e dnodenis part ¡bu s (tot eaim sunt latitunt

decrescuntque luces. Sciendum « cet. G«ot. dints) non amplius oetottas pererret, ucqii с bas ас-

Locus mntilus \idetdr esse, quapropter nihil qualiter, sed (luas medio ejus, et supra quatuor,

atare аиэнз

Marliani Capcllae lib. VIII. $. 879. G83

discurrit. Hujus Vcnerisquc circuios epicyclos esse superius memoravi, id est

non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

cjuodammodo circumduct'; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

inotus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Solcm ex diversis circulis

comitetur, ab eo tarnen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, пес

duobus signis absisterc; nunc praeteriens, nunc consistons, aut ccrtc regrediens.

Qui quidem diversis schematibus varietur; nam licet exiguo parvique tcmporis

spalio facial, tarnen et ortus facit ct occasus. Quippe ubi radii's solaribus

conditione partium liberatus ante emcrgentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra terrarum horizontem subie valus; nam acronycho ortu hie

>i] Grotiana margo superior*- confer Pliniuin (2, 8): »modo ante Solis exortum,

bus j quo facile caremus. De epieyclis confer Pto- modo post oecasura splcndcns«, et Cíeегопет (ГЧ.

Icmactim (Almagest 3, 3 ct 9, 5 scqii.), unde D. 2, 20): »quae anno fere vertente signiferum

videbis, quod noster superius se de his egissc dicat, lustrat orbcm , nequc a Sole longiiis unquam

locum de eccentricitate terrae intclligi (v. §. 855). nnius sign! interrallo disced! t, tum antcrertcne

comitetur] Codices Darmstattensis, Reicbcnau- turn subscqu

ct Ettenheimmünsteriensis paríter atque margo spalio] Vocabulum a Grotio omíssum ex codici-

Grotiana babent contineat; sed nostram lectioncm bus Darmstattcnsi ct Etlcnlicimmünsterieusi inscrui;

recte tuetur Oudcndorpius (ad Appui. I, p. 74). »cd quod alter ex bis mox affert const* ante ortus,

De re ipsa confer superiorcm locum (§. 25). mérito sprcvisse mihi video*.

viginti tres partes] Restituí ex Plinio (2, 8 et 14), liberatus] Rcicbcnaiicnsis eodex a secunda manu

quod facili errore apud Grotium in 32 abierat. libralus, fortassc ob similitudinem superioris loci

praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem (§. 25), sed longe diversa utriusque ratio est Illic

duae — a longissimis distantiac suae metis Solera enim sensus est, Mcrcurium eo quasi libramcnto a

inseqnuntnr, adeptaeque occasu matutino condiintur Solis cursu penderé, ut пес semper cum sequi пес

et praetereunt ; mox codem intervalle vespere ex- tarnen longiiis diutiiisre unquam discedere ab ¡lio

oriuntur — ab bis retrogradiuntur ad Solem ct velitj bic autem apparet planetam significan, qui

su vespertino delitescunt« radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sni juris

consisiens] Plinius (2, 14): »Mercurii rursue factus proprio fulgore resplendescat. Nonnunquam

Stella — consecuto Sole ad quindeeim partium in- enim pcrpctuiim signis quatuor cum Sole esse Mcrtcrvallum

cousistit quatriduo prope immobilis; mox curium auetor est Hyginus (poët. astr. 4, IG). SU

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu militer de Venere Vitruvius (9, 4): »quam est libevespertino

usque ad exortum matutiuum.« rata ab impeditione radioruin Solis.«

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte ; acronycho] Male G rotins a Chronico, et ante

86 *

684 Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.

uunquam poterit elevari. Quippe nisi in diámetro Solis positis non potest

evenire sideribus; diamelrum in signo séptimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra signum et alteram exiguam portionem sequentis abesse non poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevari. Denique nec contrarium eidcm

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libértate clarescît. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parère solitus claritate radii super venientis occulitur, alium quum itidem retrogradatione

sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis 1 umine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majorions partibus

aberrant, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. Et has tamcn

riores a Crónico; melius Darmstattcnsis acronico,

undc millo negotio verum lectioncm restituí. INicander

(tlieriac. 761):

HvcoôaÀcc (paXaivr¡ ivaXíyxux, rr¡v jícqí

Av%vovç

'Ay.Qow%oç durtvr¡6xoq сищХибе. rtat,<pá6-

6ov6av ,

ubi scholiasta: àxçôvv%oç âs r¡yovv É6rtEQivbç.

Alii, ut Firmicus (math. 2, 8), acronyetas dictint

Stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

Tide infra (§. 887).

quippe nisi] Rccepi lectionem codicis Grotiani,

quum vulgo sine sensu Icgcretur: » quippe in diá

metro Solis posse positis evenire sideribus • ; scd

quod idem mox ex códice attulit post perhibetur

inscrendtim: »ant in quadrate partibus XC aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Ettcnbeimmiinstcriensi quoquc

invenerim, textui intrudcrc nolui, quum glosscmatis

speciem rcferre vidcatnr.

»7/i] Sic codices Rcicbcnauensis, Monaccnsis

(C), Ettenbeimmünsteriensis, et Darmstattcnsis pro

Ulic in editis; ncquc in tanto librorum consensu

recipere dnbitavi, licet anacolutbia cum antecedent!

iste inde exsisteret, quum reliquae construction!

apprimc conveniat. Quod antem mox in uno Ettcn

beimmiinstcriensi legebatnr sublimatn pro sublevari,

librarlo illi rclinquendum duxi.

sed ortum] Sccutus sum codices Darmstattensem

et Ettenbcimmünsteriensem; vulgo enim minus

commode legebatur: » denique nec contrarium eidcm

novit occasum vel ortum: sed ortum itidem ves

pertinum« cet.

parère] Pro apparere, ut in rbetorica signare

pro assignare, firmare pro aflirmare. Sic lib. Geom.-.

» eject ae fragment or um reliquiae parent.» Yirgilius:

»Cut fibrae pecudum, coeli cui sidera parent*,

ad quern locum Servius: »id est, a quo fibrae et

sidera cernuntur.« Martialis:

»Ad рог- tu m quoi ies pa ru it Ifermcgencs.*

Et jurisconsultorum frequens iila in condictionibns

formula: »si paret dare oporterc.« Ad quem »Hu

dens arbiter leporum :

» Jurisconsultos paret, non paret habe to ,

Atqne esto quidquid Servius et Labeo.* Grot.

rétrogradai tone sua] Sic codex Rcichenauensis;

vulgo sui. In fine paragraph! malim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 881. 685

obscuratioucs ortusque perspicuos quarto q noque nicnsc nee id tarnen semper

offendit.

DE STELLA VENERIS,/

At Venus, quae ab aliis Phosphoros noininatur, a Pythagora Samio 882

cura suis ostcnsa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecentis diebus et aliquot, latitudinis

vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valeat.

Et tarnen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprehendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursum. Tune 885

ctiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem , qumn

Pglhagora] Pythagorac meritam déclarât Dio- signiferi orbís et Iongitudinem — ñeque unquam ab

genes Lacrtiua (8, 14): reo corov EújísqÓv re xal Sole iluorum signorum intervalle longins discedit,

Фь>б<родоу xov avxov eirteiv, ubi Menagius tum antecedens tum siibsequens.«

landat Stobaenm (cel. phys. 1, 2»; p. 520 Heer.) quadraginta sex partibus] Dele vi qnod in editis

et Plinium (2, 8): »Infra Solein ambit ingens sidus, praemissum erat a codicís Etteiiliciinmünstericnsie

appellatum Veneria, alterno nicatu vagura ipsisque auetoritate. Rem ipsam confirmât Pliniiis (2, 8):

cognominibns aemulum Solis ae Lunac. Praevcniens »Signiferi autem ambitiim peragit trecentis et duoquippc

et ante matutinum exoriens Luciferi nomen dequinquagenis diebus, ab Sole niinquam absistens

aeeipit, nt Sol alter diem maturans; contra ab oc- partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo

easu refulgens minciipatur Vesper, nt prorogans placet*

lucem vicemque Lunac reddens; quam naturara ejus quin aliquando] Codices Monacensis (C) et Rei-

Pgthagoras Samius primus deprebendit. « Codex cbenaucnsis interponunt Л Limit, nescio quo sensu.

Reichenau ensis post suis inscrit diseipulis, quod non annis omnibus] Hyginus (4, iä): »Sed

tarnen nt glosscma ncglexi со magis, quia suis ad totus Hesperus incertos effieit cursus, non eodem

rationibus referendum videbatur. tempore ad praeterituin transiens signum.«

ambire J Sic codex Ettcnbeimmünsteriensis et quum retrograditur] Particulaui vulgo omissani

dami (var. lect. p. G3), nec refragatur Mona- eupplevi ex códice Ettcnhcimmiinstcricnsi; vcllem

lis (С), qui exbibet ambiri; vulgo minus com- ctiam enim pro ctiam substituerc lieuisset.

e habere. De reponier Ciccroncm (N. D. 2, 20): vitra anni] MS. contra anni circulum. Forte

Ea cursum anno conficit, ct latitudinem Instruns cum intra. Gnox. — Ex nostra lcctlone saua omnia.

CSG Martiani Capellac lib. VIII. $. 883.

autcm directo cursu meat, etiam undécimo mense circulum complet. Nunc

facîeus ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgeus

Vesper vel Vesperugo norainatur. Sola de quinqué síderibus umbram reddit

ut Luna, solaque fulgori Solis emcrgentis diu conspecta non cedit. Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tarn Visus ejus quam occultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

884 Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solein means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in lalUudinem

quinqué vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tarnen et altitudincm

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

ante Solis ortutn] Recepi lectioncm Bondami gine Grotiana exstant: »circam telluris ceutron*

(var. Icct, p. 63 f.) et codicnm Ettcnheimmüo- pro eccentron. De eccentrîcitatc et epicyclis Marti«

stericusis, Darmstattcnsis , et Monacensis (C), Tide Ptolemaeum (Almagest. 10, 7 seqn.).

qnnin apud Grotiinii legerctur »nunc faciens ortutn in iatitudinem] In editis erat: »in latüuditie

nt in Luciferum«; licet probe sciam persanatnm quinqué partes excurrit«, ciiin nota marginali: »al.

locum ne nunc qnidem videri. Scnsns tarnen per- quatuor*; nostra petiimus ex codieibus Darmstatepieuus,

quocum etiam cönferri polest Vitruvii locus tensi, Ettenhcimmünstcriensi, et Monacensi (C).

supra laúdalos: »Id aiitein ita esse maxime cog- lMinius (2, 13 s. 16): »Mariis Stella quatuor meiiosciliir

ex Veneris Stella, quod ca quiim Solcm dias, Jovis mediam et super earn duas, Salurni

eequatur, post occasum ejus apparens in coclo da- diiuh'.is ut Sol.«

rissimeqiic lucens Vesperugo vocitatur, aliis autcni superpositis] JXcmpe in coelo, non in hoc libro,

temporibiis cum antcciirrciis et oriens ante lucem Jove nimirum ct Saturno, sicut infra (§. 886) hi.

Lucifer appcllatur.« feriores Saturno sunt Jupiter ct Mare.

circulum] Grolius cdidit circum, liac nota addita: absidem] 'Aipîôaç nemo ignorât planetarnm

»Qiianquam pttdcat liacc talia annotarc, tarnen im- orbes appcllari. Mcminit Plinins lib. II, cap. XVI.

peritiorum causa addo circum hic nomen esse, non Appulcjus de dco Socratis, ubi de planctis scrino:

c/./.iTov "■- attauien practuli codicie Ettenhcimmñn- »Varia qnippe curriculi specie, sed una semper

stericusis lectionem , qiinm circum mihi rcmansissc ct aequabili pernicitatc, turn progrcssns turn auvidcatur

ex prava leclione, cujus vestigia in mar- tem régressas mirabili vicissitudine assiniulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. $. 884. 687

Nam ejus altitudo, id est ubi so ejus circulus a terra altius tollit, sub signi

Leonis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima j nam utpotc Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagésima parte ex utroquc ejus latere remoratur. Absidem etiam habet rccessumque

sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub ejus vicésima nona parte.

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim annis 883

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudinem vero quinqué

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri décima quinta portione; qui adscensus descensusque ecccntron esse

terrain ipsum quoque circulum contestantur.

tita et flexil, et abstituto circulormn«; legentluin ábsidas altissímas Laben t in aliis sign is: Satnrnns

pato »et absidibus circulornm.« Grot. — Ipsins in Librae parte vicésima, Jupiter Cancri quinta

Plinii verba apposui, quia ea liic et in sequcntibns decima, Mars Capricorni vicésima octava« cet, uiidc

nostro ante oenlos fuisse verisimillimnm est: »Pia- qui volet números apud nostrum corriga t.

ribos de causis hace omnia accidunt. Prima cir- salutaris] Cicero (somn. Scip. 4 sive ap. Macrob.

culorum, quos Grace! ccxpiôctç in stellis vocant — 1, 17): »Deinde est bominuin generi prosperus ct

sunt antem bi sut cuiqíie caruin aliiqne quam mundo; salutaris Ule fulgor, qui dicitur Jotis.« Codex Reí'

quoniam terra a verticibus duobu», ques appella- ebenauensis post vocem salutaris aildit rector, quod

runt polos, centrum codi est — ergo ab alio cuiqiie tarnen displicet, quia planetarum rector Sol est,

centro absides snae exsorgunt, ideoqoe diversos non Jovis Stella. Sed de Jove ciyaiïortoicû Mababent

orbes motusque dissimules, quoniam inferió- netbo mullís loéis, in prímís Loe (4, 496)-.

res ábsidas necesse est breviores esse. Igitur a Zsvç Ô' Ьтсбх' âv <pae&cúv (OQOOxórtov on ¡ta

terrae centro ábsides allissimac sunt Saturno in TiZaLvrj,

Scorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovî Ev[WÇtpovç TS TÍ&r¡6t nal evTV%¿ac xcel

in Geminis, Vcncri in Sagittario, Mercurio in Capri- eltöXßovc,

corno, mediis omnium partibus.» 'Evt' <xç%ctîç TtXtiXixrfiL Латсцс xà ßißatet

in quadralma] Plíníus (2, 12 s. IS): »Mortis <pQOVOVVTaÇ.

Stella ut propior etiam ел- quadrat о sentit radios ab Adde interpretes Persii (sat. S, 50).

nonaginta partibus — eadem stationalis senis men- eccentron esse terrain] Lege: »ecccntron esse

sibus commoratur in signîs, alioqui bimestris.« terrae.* Grot. — Recle, si superior» comparamos

recessumque sublimem] Plínius (2, 13 s. 1С): (§.884): »circulum telluris ecccntron*; sed qouia

»Altera sublimilaium causa, quoniam a suo centro lúbiloininus varíae cmcndaiuU viae natcant, cotlîcnra

G88 Martiani Capellae lib. VIII. $• 886.

DE STELLA SATURNI.

886 Phaenonis autem, hoc est Saturni praealtius omnibus sidus módico

minus annis triginta circulum su urn per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiam duabtis partibus pervagatur. Altitude quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

césima portione. Ortus tarn ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodceim eas matutini radius non praecesserit Solisj tunc quippe

matutinum ortum faceré perhibentur; occasum autem ,quum Sole dimerso

887 rcmotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui àxçôvvxoç

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergente de orientis facie clarum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis conséquente proprii luminis vibratum amittuut. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; ilemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinautes stationes faciunt vespertinas, quas etiam eecundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes cas opprimit et occultât. Sed cursus diversitates altitudinisquc causas

consistendi retrogradiendique atque incedendi omnibus supradictis importât radius

Solis aiFulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

depiiinit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctoritatc destituías nihil imitare aiisus ваш. De radioi-um ejus contacta teguntur, et în tr'njuctro

re ville Ptolcmaciim (11,1 sequ.). a partibus centum viginti stationes matutinas fatjiittm

vitra] Sic scrips! pro eum ultra ex códice ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

Darmstal tens! , ncipic alilcr locum nostrum citât a partibus centum octoginta exortus vespertinos.

Ilardiiînits (ad Plin. bist n. 2, 12), unde etiam iteruinqiie in centum viginti ab alio latere appropaulo

inferina recepi eas pro inepta lectionc Eois, pînquantes stationes vespertinas, quas secundas voquac

apud Grotium exstabat. cant, donee assecutus in partibus duodenis occulmatutinum

ortum] Plinius: »Errantium autem tel illas, qui vespertini occasus perbibentur.«

tres, quas supra Solcm diximus sitas, occultantnr àxçôwxoç] Sic corrigendum erat e superior!

meantes cum eo. Exoriuntiir vero matutino, disce- loco (§. 880)j vulgo inepte xqovixoç, ubi jara

dentes partibus nunquam amplius undenis; postea accentua perperam positus vitium prodidit.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIEJNSIS, -

MUSICA

LIBER К.

am facibus lassos spcctans marccntibus ignes 888

Instaurare jubet tunc hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quonam sollcrtia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguk comis blandisque assueta Voluptas,

Et nostcr pallens contrahit ora puer;

Ipsa ctiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charité est.

Nec melicum recincns inodulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quídam vetus redi- crit p. 83) vitandi hiatus causa sic verba disponi

miada rcfert ad sequcntem voccm trina, et ínter- jussit: » trina Flora decens a, sed longe praestat

pretatur trina redimicula tria fila varii coloris, vulgata secundum structuram pariter et rhythmicam

riibrí, purpurei, hyacintliini. Sed fallitur, nt aliis rationem, quum hiatus in caesura usitatissimiis sit.

innnmeris in locis; quum referendum sit trina ad melicum] Gl. В »mellitum et dulce. « Lepidior

Charité pro tribus Charit ¡bus; non ut ídem com- quam verior glossa. Mclicum carmen dixit bymementator,

qui Charitem nnam dcam facit.Yui.CAN. naeum, quod illc non simpliciter recitaretur, sed

trina] Tide euperius (§. 1). Vonckius (in spec, cancretur ad tibiam, ut et supra ex Hcsycbio *k\

690 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Nec dulcis tentât psallere Melpomene;

Omnia quae tcnero morís fervescere ludo

In cumulum doctae vocis honore tacent,

Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incensó allicit acúleo;

Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus

dimus. Porro reticens Labcbat MS. A pro recinens, in cumulum] Restituí anterioram editionnm Iecscd

inepte. Meibom, (in mus. script, ant. p. 340). tioncui, quam Grotius in marginem rejeccrat scripsc-

— Non adeo inepta est lectio reticens, quam ratqne in cumulo, sensu nullo; in cumulum est

Grotius quoquc ex aliis in margine notavît, quum insuper, praeterea, simulque ne quid desit, ut res

id ipsum queratur Venus, quod tibia reticuerit nec omnibus partibus absolu atur, irónica plcriimqtie sigcarmen

moduletur; tarnen mutandae vnlgatae cansa nificationc, ut apud Ciceronem (de lege agr. 2, 23).

nulla erat. Scnsns igitur hie est: » omnia praeterea sollemnia

dulcis] In manuscripto libro est: »nec dulce nuptialia tacent prae reverentia artium, quae hutentat.

v Quod non indigniim puto Capella. Ca- cusque loeutae erant.«

Snada] Juno, quae et prónuba. Vin.c. — Immo

Veneris comes, ut apud Horatitim (epist 1, 6,

58). Eadcm infra (§. 90S) Graeco nomine Pilho

appellator, quam Plutarclius (in quaest. Rom. 2,

p. 246) inter ipsoe Romanorum deos nuptiales

nu m erat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectionc in

marginem reject*; sed bnic codices etiam favent

tentât] Temptat semper uterque codex. Et in Reicbenauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

aliis, quos babeo, antiqiiis MSS. ita hoc verbum Meibomianus uterque.

exaratum inrcnitur. Meibom. — Monacensis (C) quo- Stimula] Dea (Ovid. fast. G, 503. Scholiast,

que codex temptat praebet, sed confer Marium Vic- ad Juvenal. 2, 3), ut Augustini (de civ. dci 4, il

torin um (p. 2460 Putsch.). et 16) verbis utar, » quae ad agendum ultra modum

morts] Grotíana margo codicesque Reichenau» stimulât.»

Darmstattensis, et Monacensis (С) prae- incensó] Codex uterque incensa, pro quo taamoris,

errore facili et hoc inprimis in loco men melius videtur incensó i nisi abstrueior hie la-

», ecd qui nili'dominus nec metro con- teat expositio. Meibom.— Darmstattensis etiam codex

woiat nec scntcntiae; constrnctio enim haec est: incensa, sed metro hoc magia etiam répugnât quam

» omnia, qnae morie (seil, est) fervescere tcnero incensó. Alii, teste Grotio in margine, intenso.

ludo, tacent.« Loentionis exemple quaere apud Optimum fortasse fnerit incensos, si libri addiecrent.

Boetticherum (ш léxico Taciteo p. 2U> gaudens] Hymen intelligo. Yvlc. — Sed

tullus:

» Dulce rident ad pat rem«

estque quod alii dicant dulciter. Iloratius:

» Dulce ridentem Lalagen amabo »

Dulce loquentem.*

Sed dulce quiescerc dicit Appui ejus. Barth, (in ad

vers, p. 1541). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Horatins (epist. 1 , 19, 5).

Martiani Capellae lib. IX. §. 888. 691

Bland ificaque libens stringere corda face

Nictantes oculos reprimit stupefacta pavore,

Ncc perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Saltern docta fcrat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis aufcret ilia tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestificata modis.

nam requiri шох stupefacta ostendit, quare Pronubaiu

vol Cinxiam intclligo, quae gaudent inierulos

nexus , id est vincula interularum sivc intcriorum

lunicamra solvere.

pavore] Recen! Icctioncm sequentibus aptissiraain

ex margine Grotiana ct códice Darmstattcnsi ;

vulgo legcbatur vapore, ad quod Meibom! us (p. 540):

»Sic cod. В addita glossa: »fervore artiiim«, iiimis

acute I Codex A vapores, at litera s delete;

in margine erat pavore.* Codex Monaccnsis (C)

sopore, quod multum babct quo se coininciidct;

attamen nictari bomincs etiain prae pavore die!,

insignis probat Pliiiii locus (il, 5-i) de oculis:

»Plcrisquc vero naturale, ut nictari non cessent,

quos pavidiores accepimus. «

Gorgonos] Gorgonis boc est Palladis Gorgoncum

caput iu pectore gestantis. Vclcan. — Non

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes babent. Conferre

snperiorem licet locum (§. S72). Trucem auteiu

appcllat, ut Martialis (10, 19, 14) telricam.

divis] Sic codex Darmstatt ensis ; vulgo divi ,

quod glossa apnd Meibomium ad Mercurium refer t;

sed praestat nostra lectio, qua sc Venus ad totum

dcorum senatum convertcrc videtur.

tonis] Id est cantibus, qui in divcrsis tonis

scu modis sunt facti. Meibom.

quippe scruposis] E codicibus Reicbenaucnai

et Mcibomiano utroquc correxi bunc vcrsum, quem

¡ta Gro tius ediderat:

» Quippe est scruposis fateor lassata pucllis « ,

add ¡ta tarnen nota marginali, qua vocera est in

veter! códice non haben testaretur, ñeque babctiir

in Monacciisi (C) ct Darmstattensi. Ad voccin scruposis

glossac codicis В apud Mcibominm adscribunt

salebrosis et difficilibus , Papias aiitcm cxpücat spinosa

et áspera; vide etiain viros doctos ad Vale*

rium Flaccum (2, 518; p. 214 Burin.). Pro puellis

Oudendorpius (ad Appulejum T. I, p. 484) mera

e conjectura rcscripsit duellis, cui certc praestabit,

quod nos e codicibus reposuimus. Sakbrae sunt

ipsac illae exiles et intricatae quaestioncs grammalicae

ct geometricae cum invenusto ct berrido verborum

strepitu conjunetae, nt apud Martialcm (11,

90, 2):

» Carmina nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salcbras attaque saxa cadunt«;

undc ct »salebrosus Santra« apud e undent (11, 2,

7), et »salebrosa oratio- apud ^uinctilianum (11, 2).

modis ] Grotiana margo codicesquc tain Mei

bomian! quam mci babent moris, recte tamen cgit

Mcibomius vulgatam tticns, quae sensui iniicc

convenit Licet cniiu initio carminis dc mora Venus

87*

692 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Prónuba sic volupe est haec seria carpere Juno,

Nee cura astrigeri te stimulât thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assueta choréis

Non valeo tristes cerneré Cecropidas.

889 Et cum dicto resupin a paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatîs. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluctigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione collaudat;

tune denique. quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars emjpfcis conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiorc

fractior voce laudavî!, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae culucsta

fuerit, nunc tarnen horrido potins verbornm

strepitu insuctisque dicendi inoilis lassari se

laedique signifient., quum dulcía tantum carmina

modosque lepidos et molles audirc consuerit. Lee

dor aiitcm legendum esse cnm Grolio, non laelor

cum anterioribus , vix verbo moncri oportebat.

sic volupe est\ Locum turbalum esse аррагсЦ

vide ne legendum sit si vohipe est, quaiiquam ne

sic quideni commode procedet constructio, nisi iniîiùtivum

carpere Graeco more vel pro imperativo

usurpari vel quod malim per attractioncm positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Tbcagc p. 129):

ei de ßovXeö&e róv Tinágxov àdsXipov èçé6-

■frai- Sensum autem bunc esse non dubinm est:

■ Tu prónuba Juno carpe baec seria, si volupe est

nec cura thai ami te stimulât; at ego defatigata sum

lepidisque assucta choréis scriarum illarum disciplinaruin

adspectum perferre amplius non possum.«

Carpere euim idem est quod frai, ut dulcía (Pcrs.

S», i'il), gaudia (Ovid, arte am. 5, CGI), oscula

(beroid. il, 117) cet.

aslrigeri~\ Rcicbenauensis quidem codex cum

edit ¡s astriferi babet, Darmstattcnsis vero astrigeri,

quod ideo practiili, quia noster bac voce, non illa,

saepe usus est: astrígera sedes (§. 808), astrigeri

díi (§. 91), astrigerum caelum (§. 193 f. 802) cet.

consistentis] Vulgo consistais, sed practiili auctoritatem

codicis Darmstattcnsis et Lcidcnsium qua

tuor autiquissimorum (Oudend. ad Appui. I, p. 8G-

112. 476).

fabrilium] Id est sordidariim , îllibcralinm, quas

Graeci /3avav6ixàç appellant ingenuisque et libcralibus,

quae hic proponnntur, opponunt. Confer

Wowerum (de polymath. 5, p. 25).

lassitudo decuerat] Pariter supra (§. 704) db

xcrat : »Lassa Venus pulchrior.«

tenero] Hoc e códice Monaccnsi (C) recepi pro

tenerae in cd i lis, ut ad obtutum spectaret; iinui

adjectivum languidior ad vocem pertinct.

Atlantiadem] Corruptum in editis Athlantidem

correxi e codicibus Monaccnsi (C), Darmstattcnsi

et Rcichcnaucnsi. Cfr. superiores locos (§.38. 72(î).

Martiani Capellae lib. IX. §. 889. 693

piditatis cura concussit, ut omitterc vellet quae circa sponsalem coetura ornatiora

disposuit. Tanti quippe visum nunquam Veneri displicere. Verum 890

super ùm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tarnen

nfc quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae erudhionis examen deliciosa

festinatione convclleret, qui probandarum numerus superesset, nihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delhis Medicinam suggerit Architectonicamque in 891

praeparalis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nee cum aethere quidquam habent superisque confine, non

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima cocli

siderumque dilectio est, examinis hujus tarn favore'quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scclere viduari. Sed illud prae cunctis 892

intimatum velim, quod dotis offerendae cumulandaequo reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas *muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nee dispares numero nee disgregae venustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusque

coetum] Codex Hjsnaccnsis (C) curam; sed trîmonii , qua ratione Martianus Capclla non male

coelum sponsalem intclligo turbam disciplinarum dotis offerendae nuiiiiilaiidacqiic reciprocum dis.it,

do ta] in m, quas sponsae destinaverat. et alio loco: utrnm rcpensatrix data.« Locus alter

¿irchitectonicamque] Glossa B: »principatum quem innuit incomparabilis jurisconsultos aliquanto

acdiiicioruni.« Ecce Graecam glossatoris eruditio- infra est. Grot.

nein! Meibom. collocatas] Alii teste Grotio in margine eolioquasi

fastidio] Rcduxi lectionem a Grotio in catura, sed mutandi causa nulla est.

marginem rejectam, adstipulante códice Monacensi nee dispares] Sic codex Monacensis (C), neque

(C); vulgo ас si, sed Meibomü quoque uterque refragatur Darms tal tenuis, qui exhibe t non} sed

codex ас omittit. Talgo prorsus inepte modo.

dilectio] Vulgo dileclior, sed recepi qaod jam disgregae] Dissimiles. VvLCAif.

Grotius ex códice suo recipiendum suaserat, ne sanctioribus] E códice Rcicbenanensi Iioc receñí,

adjectivo potissima substantivum suuin deesset. quuní vulgo sanctionibus legeretur minus commode,

reciproco] Magnus ¡lie Cujaciiis in paratitlîs ad De vocabulo quod sequitur alumnatae vide Outit

de jure dotium: »Dos est pensatio onerum ma- dendorpium (ad Appui. 6, p. Ш'6 et 9, p. CG2).

694 Martiani Capel! ae lib. IX. §. 892.

dclicjis ac prorsus encrvi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

895 vigoris majestatc percensae? Hie Tritooida: atquin, ait, virgincs quas Phronesis

educavit superûm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nee quisquam fuit

vestrûm, qui non illis voluntatis abditae interpretamenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitium professae divûm, ас ni per illas nefas in terris

Sanctis libare numinibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castae praestitere miracula, hae familiaritatis vestrae

praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

894 interjunxere colloquia; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque dissererent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa Lachesis

adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym-

Tritonida] Sie alibi saepe pro Trilonis , et

vero MS. Tritonia pleramque Tritonida, ел ni mirum

forma, qua lampas lampada, hebdomas heb

dómada, It on is Itonida apiid Festum, Ptolemais

Plolemaida, Persis Persida, Chaléis Chalcida ipsi

Capellae, absis ábsida Isidoro et Augustino ad

3Iay. ubi vulgo absidiae legi tur: herois heroida

Fulgcnlio dicitur. GnoT. — Vide superius (ad §.51).

antistitium] Vulgo antislitiam , quod ex ipso

nostro correxi (§. 154).

ac ni per illas] Addc ex MS. nefas} alludit

autoin Lie in differentia voenm litare et libare. Est

en'iiii libare generaliter sacrificare, vel specialiter

veniam sacrißeiie petere, litare vota impetrare, quo

pertinct similis ¡He Plauti lueus:

«Si ¡tercie isthuc unquam factum est, tum me

Jupiter

Facial ut semper sacrificem neque ittupiam litem.«

GnoT.--- Inserui vocem nefas, quam codices ctiain

Moiiaoensis (С), Darms tat (cusís, et Rcicbcnauensis

babent. Srnsus est, per illas tanttiin fas esse libare,

certe litari nisi per cas omnino non posse, litare

est quod Graccc xaXXuQEÏv, vide Taylorom (ad

Lysiain p. 62 Reisl;.).

colloquia] Hue pertinet qnod Plato ait (¡a po

litico p. 290 Steph.): si6i ôè oí Jteoï (xavTLxr¡v

ixovziq rtvoç еяьбтгщцс âiaxôvov (loçiov ,

éQ(ir¡vevrai yâç rtov vo[xiÇovrai rtaoà &ecov

ccv&QOurtoiç: et alio loco (in convivio p. 188): xai

è6xïv av r¡ fiavrixr} <ptXeag -d-ecov xetí ccv&qcúytaw

8r¡[iiovoyoq tí. т. Я.

Genethliace prior] In editie erat pronior, sed

ad marginan positum prior astabat, unde recepi

quod codicibns Rcicbenaucnsi, Darmstatfcusi, et

Monacensi (C) lirinabatiir. De Genctbliace vide siipcriorcín

notain (ad §. 228) ct palaeograpliiam

ineam critican (T. IV, §. 505).

adoperte] Furtasse adoperta. Cetcrum confer

Ciccroncm (de divin. 1, 1): »diuturna observation«

sideriim scicnliam pulan tur effecisse, lit praedici

posset, quid cnique evcntiiriim, et quo quisque fato

naltis esset« ; et Vîtruvinin (9, 4): я quod propria est

eoruin genetbliologiae ratio, nti possiut antcfacta et

futura ex ratiocinationibus astrorum explicare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 894. 695

bolice, quae varietatibus ominatis ventura coniponens auspiciorum proventus

pensât viribus futurorum. Oeonistice tertia est, per quam tripus illa ventura

denunciat, atque omnia eminuit nostra cortina; denique in argumentum praescicntiae

mihi corvus alludit, cygnus ctiam sociatur, ut diei noctisque proventus

nos avibus praesentire concolor temporum pluma testetur; ipsaque tripus trini

cursus pracsagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et rapti. Demum 895

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo sutfragia

pollicendo inccrtos mortalium sensus primum in spem opis superae proritavit,

Symbolicc] Haec est quae èx ÖVßßoXtov futura nsurpatur, licet proprio pars tantum ipsius sit, quae

auguratur, quam jam Xenopliou inter quatuor anti- Graecis r¡%eiov nuneupabatur 5 vide Müllcriim (de

quissiina (xavTixijg genera refert (mein. Socr. 1, trípode Delphico p. 16 sequ.). Sed ¡ta мере veteres

1, 5): ó d'ovdev xcavóregov eiçè<peçe rcöv per synecdoclien, ut Virgilius (Aen. 5, 92):

tíXXcov, 0601 pavTixr/v voyLi^ovreg oicûvoîg te »Liminague laurusque dei tot us que moueri

XQwvTcu xcel (ртщсид xai ÖVfißöXotg xai -&V- Möns eiveum et mugiré adytis cortina reclusis.»

6iaLÇ- adde Acschylum (in Prometh. т. 485 sequ.): Inepte Varro (L. L. в, 3; p. 91) a corde dictara

Hciv.ÇLVCC rtQcôzoç è£ óveigárcov à %Qt¡ vult, quod inde sortes primae exístimataet .'. '

"Клад yavèÔ&ai,, xXr¡dávag те ôvçxçLtovç corvus] Quem Apollini sacrum supra jam vi-

'EyvcÓQt(T avroïç, ¿vodíovg те ÖVßßöXovg, dimus (§. 455); adde Aclianum (liist. aiiim. 1, 48),

Ta[X^tovv%cov re Kxr¡6w oicovcov x. т. X. Plutarcbum (de Isid. et Osir. p. 379), et Porpbyqnanquam

eadem etiam commun! oçvl&cov eive rium (de abstin. 3, 5$ p. 226).

olcúvtúv nomine comprclicnsa esse testatiir Aristo- cygnus] Cygnos augúrales alites itidem supra

pbanes (¡n avibus 719): cognovímus (§. 26). 1*1 11 ra dabit J'. II. Vossius

Фгцщ y"vfiîv oqvlç èÔri, fttctQfwv x'oqvv&a (mythol. Briefe T. If, p. 108 sequ.).

xaXcÏTE , . concolor temporum] Cygnus diei , corvus noctis.

BvfißoXov OQVLV , ipcovr¡v OQvw X. Т. Л. Vutc. — Simili lusu Appiilejns (in florid, p. 110

Erant autem quae Latini ostenta, pórtenla, mon- Oudcnd.): »titrtimqtie colorem Apollo suis alitibus

«Ira, prodigia dicebant (Cicero de divin. 1, 42), eondonavît, candidum olori, nigrum corvo«, et

quae qui curabant, TEQUTOÓxÓrtOL appellabantur. Eustatliius (ad Iliad, â. 101; p. 449): ó xvxvoç

Oeonistice] Haec est quae ex alitum volatu ¿eQovrccí 'ArtôX?,(ovi côg ijXico âià rr¡v Xevxópraesagia

capit, quam velut olovo'C6rtxr¡v dictam тута, xcà à xôça$ âià rr¡v wxreQÍvr¡v це-

Plato vnlt (in Pbaedr. p. 244 Stepb.). Plura dabit XavLccv. quo utitur Cuperus (Harpocr. p. 71).

Spanlicniius (ad Callim. lavacr. Pall. 121 sequ.) et triai cursus] Vide superáis (ad §. 733).

Escbcnbacbius (de auguras veterum in diss. acad. trigarium] Q uum septem numero disciplinas

p. 536 sequ.). . •• sacerdotales Martianus in medium producat (§. 892)

cortina] Eodcm nunc quo tripue sigeificate totidemque Cicero (de divin, 1, 52) cniimcret di696

Martiani Capcllae lib. IX. §. 895.

praesidiique indigara in cultum fecit procederé nationem. Hanc igitur sive

trigeminam feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quum per eas in terras

896 nos certum sit demeare ? Post has vero adstabit decens ilia sidereis fulguransque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit. Huic

igitur feminae colloquium denegamus, per quam edictorum tuorum admonitus

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et introinittere eas

897 alacer et probare? Postquam haec Latoïus dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mcrcurialium solam superesse, praecepit, tuncquc alias

in ordinem continúan. Hie Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confiniisque noctis consequentibus témpora impartiré

non possum; quippc Plaustrum mihi Taurusque ас mundanae discursionis

itiner subcundum, nec ceterarum ' rae auscultare commentis stelligeri raptus

vinatíonís genera: »in extis, in avibus, in Ailgnribus,

in ostcntis, in stellis, in somniantium visis, in furcntium

voeibus«, facilis conjectura esset, quiini Gcnctbliacc

ad Stellas, Syiubolice ad ostenta, Oconisticc

ad aves spectct, fulgurum antein intcrpretatio mox

scquatur, rcliqua tri« hoc trigario comprebendi ; sed

quum ipso Cicerone auctorc (1, C) ea divinatio,

quae per soninia et vaticinia fiat, non artis sit sed

naturae, unius baruspicinac genera tria intclligenda

crunt, quae jam Acscbylus (1. J. ,493 scqu.) distinxit:

21itXóyxvatv re Xewrr¡ra уме xqolccv riva

"Exovr* àv eXr¡ ôaifxoÔi Jtçoç ij&ovijv,

XoXrjç Xoßov re jtoixLZr/v evfjLOQtplav'

Iivi66r¡ re xeöXa 6vyxaXvrtzà xaï fiungáv

'G6<pvv Jtv>Q(Ô6aQ dv6réy,tuaçrov eiç ré%vr¡v

f "Шсоба &vt)tovç' mi <pXoycortà бгцшха

'Е£соршхтсоба jtQÔç&ev övr' èrtâçysfiat ü¡-

idqnc ctiam Martiani verbis conscntaiiciim с rit, qui

tres in unius nominis, îiempc leQOÔaoTtiaç voca

bulum conspirare ait.

in cultum] Sic codices Reicbcnaucnsis , Darmstattensis,

et Monacensis (C); Grotius încultam,

qua in lectione desideratur signifícalo ejus, quo

natío processerit. Ceterum jam Vulcanius nostram

lectioncm babuit, quam explicat: » videlicet deornm.«

manubias ] Seneca (quaest. nat. 2, 41): «Ful

mina dicunt a Jove mitti et tres Uli manubias danta

Vide Hülleram (Et ruse. II, p. 165).

continuari] Salmasius (ad Solin. p. 349) libros

continari exbibcre ait; sed vide Oudcndorpiuni

(ad Cic. de invent p. 6G0 Gracv.).

itiner] taberius: »rimatur itiner transi t us. <

Grot. — Vide Scioppium (in gram m. pbilos. p. 65

Herz.) et Ruddimannum (inst. gr. Lat. T. I, p. 65).

Martiani Capcllae lib. IX. $. 897. 697

meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationcm virginum prorogarct

auctoritas, ipsa quoquc tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; praescrtimquc

quum perendinatio rationabiJiter exspectatur, no lassata cognoscentis

curac fatigationc fastidia orancm doctae intimationis excursum gravatae laboribus

intcntionis excludant, ct ilia cxpetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vcrtatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussioncm tantuni in ardcotem sitim aurium vividarura.

Quae quum Luna disscreret, omnes certatun assenscrc divi; debiucque utrura 898

repensatrix data dicsque conferendae dotis prorogari jure publico possit inr

quiritur. Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotúm obsecralione

consulitur, responditquc regularitcr eliam matrimonio copulato dolcm

dicere feminam viro nullis legibus prohiben. At tunc Jupiter periti patris

cruditione commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos vclle cognovi. Neque cnim fastuosa rigidus elationc

defugiam aut vestrum crcbrius accelerare consilium, aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum

ceterarum] Alii teste Grotio in margine extevarum,

male.

si quam examinât ionem] Grotiana margo exa

mination virginem, incptcj sed nee vulgata arridct,

nisi scribatur si tjun.

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperendinare,

ut nulli non notiiin, par cet ci quod infra

dixit ampliare. GnoT. — Ncutiquam 1 übet nnius

libri scripti gratia locum corrige re, qui minime est

obscuros, praesertim quum non Martianus solus

Ша voce utatur.

sublUilatis] Nisi subtilitas scriptum fuerit, scntcntia

subjecto carcbit.

in arde nt em] Hoc est: »nt voluptnosac anres

semper enpiditate audiendi tencantnr. « Vulcan. —

Rcete, ñeque necease est, quod alios legere Grotius

in margine notavit, invidarum pro vividarum , nisi

invitarum in ca lectio uc latere existimas.

assertor] Saturnue. Vulcatt.

responditque] Rcsponsiim boc veris Justiniaui

responsis confirma lur, cod. dc donationibus ante

nuptias 1. penúltima et ultima bis verbis: »si con

silium constante matrimonio augendae dotis inicrit

uxor*, ct: » qua re cnim dotem quidem ctiam con

stante matrimonio mulicri marito dare concedí turn

etc. Notanda autcm hoc loco pbrasis dotem dici,

quae ct jurisconsultis usitata. Grot.— Inepta lectio

aliornm est dotem ducere } quam rcctc Grotius in

margine rcliquit.

commotus] Alii teste Grotio in margine commonilus,

non prefecto male.

accelerare] Kccepi lectioncm a Grotio in margine

098 Martiani Capellae lib. IX. §. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adhaerere sideribus. Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola superest,

audiamue. Haec quippe est quae supcrûm curas prae cunctis poterit perraulcere,

aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palatia, cxosa terrigenae stoliditatis ignaviam, quam melicorum

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga rcvocatur

900 rcduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post sécula numerosa et tandem

in usum melicum carmcnque revocatam tarn volupe est quam condecct audire;

ceterac vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum renovata lux

901 fucrit, intromissae intentions curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam ad m issu rus egreditur.

Verum Paphia rcmeantis filiae gratulatione concussa annuit puero praecincret

nuptiale carmen. Itaquc Hymenaens alacri tandem vigore luminatus, ncc

ipsa jam renuente Tritonide, sic coepit:

§02 Aurea flammigerura quum Luna subegerit orbcm,

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

no tat am, quum vulgata accelebrare idouco sensu filiae] Harmoniae; vide snperius (§. 757).

carcret. praeeineret] Sic codex Leidcnsis, teste Onhaec

quippe] Verba scqnentia est quae absunt dendorpio (ad Appulcj. met. 9, p. 642), intcrqnc

a códice Reichcnanensi ct anterioribns cditionibns. meos Monaccnsis (C) ct Darmslatten sis, etsi pracmelicorum]

Id est lyricorum, nt apud Cicero- fixo ut ; vulgo praecinere.

ncm (de ora t. gen. orator. 1) ct Photium (bibliotb. fulcris] Glossa Isidor! : » Fulcra, cnbilia, lecti

cod. 259), nam bi tan tum mnsicae ope indigent, ornamenta, quae с t reclina loria dieu n tur. « Sic alibi:

quum reliqui quam vis poctac assa voce cañan t. »tardabo fulera lecti.« G нот. — Vide superíns

condecel] Reccpi lectionem a G го lio in mar- (§. 726).

gine relic tain, quum vulgata conducit deorura ma- cinnama] О vidi us (met. 15, 599):

jestate minus digna esse vidcretur. *Qnassaaue cum fulva substravit cinnama myrrhn. •

Marliani Capcllae lib. IX. §. 902. G99

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore j

14ec matris lacrymae pressi nec viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Nc thalamos metuas, eris hoc quod Juno Tonanti est,

Quae nunc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra inariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora cxoriens roséis spectabit ocellis

Floris rcsecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentcm visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocumque lecto spargite,

Inque thorum violas certatim fundite conchis,

Pulvinar aim um comité.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nuptial!

(62, 35) ex felicissima Schraden emendatione:

»Nocte latent furet , guos idem saepe revertens,

Hespcre, mulato comprendía nomine Eons.«

viribus ungues] Ilciiisius (ad Ovid. met. S,

195 ; p. 330 Burm.) pro viribus legi jussit crúiíbus;

multo melius Rocvcrus (in Barm, antliol. lat.

I, p. 747 f.) Virginia; posait tarnen etiam vulgata

explicar! » ungues omni vi impress!. «

pallentem] Sic codices Grotianus, Darmstattensis,

et Monacensis (C); vulgo psallentem, quo

nihil iucptius.

conscia] Codex Darmstattcneis consciae, quod

omnino praefcrrcm, nisi inctrum repiignaret De

IXapacis nymphis su^crius dixi (cd §. 425).

conchis] Conchae Yener! sacrac crant, undc

Plan tus (nid. 3, 3, 43):

шТе ex concha nalam esse autumanty cave tu

harum conchas spemas. «

crinalem spicum] Forsan crinalemque spicum?

Vulcan. — Lege crínale spiclum. Vocalem brevem

pi'otlueit ob scqiientcs consonas; sic Prudcntius ante

candem vocem:

» Vibrato capite spicula dentium.*

Est autem crínale spiculum hasta coclibaris, de qua

vide Fcstum Pompejum. Nisi tamen spicum hie

rectc legatur, quod me inonuit magnus Scaliger.

Spicum cnim antiquis spica; sic Cicero:

»Spicum illustre tenens splendenti corpore virgo."

Iliuc ad similitudincm tclnni spicum dictum, o(

88 *

700 Martiani Capellae lib. IX. §. 903.

Libeus capillum solvere;

Flammea, virgineum quae obnubere sueta pudorem,

Regina déme prónuba.

Te blandura teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committere amori,

Parabit illa pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Reconde mentis intimo:

Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda rcdde pignora.

proindc vrtoy.OQi6Tlxov spicuhun. Grot. — Quod

ctiam masculino genere usnrpatiim docct Fcstus

Pompcjus: »Spictim« inqnit »masculine anliqui d¡-

ecbant.« Spicum vero per translationcm a spicarum

acic dictum pro ferro ¡i. cnspidem dcsiucntc, qualcs

sunt radii s'ive dentés pectinis aliciijus. Ilinc diminntivum

spiculum, missile ncinpc telum, acutum

Italiens mucroncm, quod et pro sagitla, ¡lucidum

pro ipsa cúspide sagittae sumitur. Srr.rn. (ad Saxon,

p. CO). — Lectio librorum consensu satis tuta est;

nee eignifícatio dubia esse potest, quilín constct,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis «far, nubentium

crincm coelibari hasta mulccri solitum esse,

de qua jam Grotius Fcstum grammaticum landavit.

Eundcm morcm tangit Ovidius (fast. 2, 560):

»JYec tibi quae cupidae matura videbere malri,

Comal virgíneas hasta recurva comas«,

et Plutareliiis (in vita Romnli 14 ct quacst. Rom.

87), qui âoçariov aixfirjv appellat, undc facile

apparet, qnomodo Marlianus sagittae spiculum in

ejus locum substitucrc polucrit*

flammea] Dc liis supciius diximns (ad §. 1Й).

blandum] Pro blatide, et referendum ad solàbilur.

VvLCAX. — Sic nostcr superáis (§. 804): »blan

dum stertens«, et Pctronius (127): »deléctala ¡Ha

risil tarn blandum« cet.

parabit\ Sic anteriores editioncs babent ipscquc

Grotius in notis l'cstitucndum vidit; ediderat cnim

paravit.

quae manda] Scilicet ego Ilymenaeus. Vixcajt.

— Rectcj inepta est lectio aliorum mundo, quam

mérito Grotius in margine reliquit; nos tram et

codices confirmant Slonaccnsis (G) ct Darmstattcnsis.

dejecta] Sic legcndnm vidit Drabcnborcbiiis

(ad Siliuni 8, 73; p. 597) legiquc in codicibus

Caucbiano ct Leidcnsi testatus est Burmaunus (ad

antbol. Lat. I, p. 181); vulgo delecta ; sed tot um

Lcmisticbion est Yirgilii (Aen. 11, 479).

caris] BISS. liili pro charis babent chelis, cum

interpretation cwvis. IVumquid igitur dixit chelis

lacertis pro ita implicitis, ut foiTicum sunt braebia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 127) cóncava

brachia cancril Placuit certe buic aetati chelae

pro bradais. Saxo Grammaticus:

»¿idde oculum propine, nostras elprospice cbclas.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius velut Fescennina quadam licentia personante 90i

geminanteque crebrius placuissc ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidem Dionenqne comitata digreditur, et ad nos reductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Verum tarn pucllarum, quae deas dominae

consecutae pone forte constiterant, quata^ heroum popukis, qui jussus advencrat,

properabat; iliac ut psallendi máffericin discercirt,1 'hi tit isacri vultus

memoriam recensèrent, Nee mora, et ecoe qüaedam suavitas inlcntata auli- 90o

caeque dulcedinis cantus insonuit, ae melodiae* ultra cunóla тегит oblectamina

recincntes auditum mirantium complcvere divùm. Non eniui simplex quidam

et imius materiac tinnitibus modulatus, sed omnium organicarura vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo сапоге diutius circumstantium pectora decrumque mulcente, iliac egressorum

paulo ante turbae adventum virginis praeeuntcs ac tanti coinitatus praeambulare

visuntur. Sed non cassac dulcedinis nee sine aliquo sonori modulaminis

argumento aut opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionac concinentes gratissimc

Abbo de bcUis Parisiacac «rbis lib. I: »mulls quo- inténtala] Id est nuiiqiiani antea cognita; ineptc

niam cheh's inimiens.« Itaquc possis ct snspicari: alii, teste in margine Grotio, interjectata.

— ncJieUi juuenem complexa lacerti«; aulicaeque] 'Artb Tcov avXuv, non ab aula,

, ,. , , .i-i- ..ut alias. Sic infra n áulica suavitalc.« Grot. — Co

unt plane coehs , xOLÀOiç, «t Iioc sibi euuipscnt, ч

. о . , w ... • » dices Monacensis (C) ct Darmstattcnsis anlidac.

quia ct Synam с ocle n nonniinquam Lahm appel- v ' »«»««п.,

i i . c? i • i ..-«••• r> sed practuli vnlgatam.

labant Sed yix liacc tanti, ut ns nnmorcniur. uno- r °

«or. (observ. 5, 21 ; p. C2G). - Codices ctiam jumento] Alii teste Grotio in margine a„r

Monacensis (C) et Darmstattcnsis Iiabent chilis, '

. - , , . , . i i » i-evertuntur] MS. revertertmt, ànyaixcoç. GnoT.

sed praeFcro vulgatam, mulata tarnen obsoleta sen- }л ( .

,. . . .". ... Eratine] 'EpccTSlv?] , ctsi nusniiam banc in-o

bench ratioac, qua charts ohm cditum erat. J ч ••»•••

persona legere me mcuuni. Leidcnsis codex utcrquc

Fescennina] Iloratius fepist. 2. i, ^^S)•. ц .. » - i- • >

J ч * ' ' ■ Erottme, quod tamen nobis non magis placet quam

»Fescennina per /mue inventa licentia morem.* Hemsterbusio (ad Lucían. T. II, p. 51 ä Bip.). .

Vide omnino Barlbium (ad Claudian. cpitbalam. Himeros] Meininit biijus dci Lucianus. Grot.

Поп. ct Mar. p. 765). — Luciano (deor. dial. 20, 14) Veneris filius est,

deas dominae] Forte deas dominas.XvLCAX.— Cupidinis fratcr; Cornuto autem (25, p. 201 Gal.)

Omnino , sed codicum assensum desidero. idem cum Cupidinc \el potius unos ex multis Си-

702 Martiaui Capellae lib. IX. §. 906.

1)06 intraverc primum; sed puer monauliter sonabat. Post hos psallcntes Pitho,

Volnptas, et Gratiae, admixtis lyrae vocibus, atqne ipsae harmonicis dissultantes

motibus ad venere; dextra laevaqne interea praecedebat numerus heroum

crinitorumquc sapientum, qui omnes raodulatione quidem leni parvaquc voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed alii laudes deorum bymnosque quam

plurimi, alii músicos tonos quos modo çpmpcrerant retexebant; verum per

medium: quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum tibia decuerunt.

piclinîLus, quos ibidem Veneris assecutores {órta- crinitorumque\ Id est Pytbagorcorum ct Platoâovç)

facit. De ipso vocabnlo vide rPlafonis inter- nicorum, qui proinissis crinibus augusliorem speciem

prêtes (ad Pliacdrum p. 251 ct 255 Stcpb.). captaban t, quuni Sloici potius ad cutcni tonsi initemque

Terpsis] Edili babent item, sed iiostram cédèrent. Sic Apollonius Tyancnsis, dc quo Pbilolectioncm

pracbuerunt Rcicbcnauensis et Darmstat- stratus (I, 6): àvijxé TS TTjV xofirjv xtti èv

tensis codex. Hic quidem et Terpsieae babet, sed isçcô t£,r¡. Quanquam etiam Stoicutii demissis caniltili

¡ata vox est, qnapropter Grotianam rctinui pillis cognoscimus apud Plinium (epist. I, 10, G),

lectionem, praesertim qnum per ргчюоророеиип Tép- et iiequam houiincui, qui pbilosopbiae nomen mentpiç,

Oblectatio vcl Volnptas, omnino in comitatu tirctur, crinitum apud Gellium (9, 2).

Dionac esse possit. Sed Dione ni en dum est in pandura] Instrumentum musicum rusticiun, quod

edilis, qnod с coufusione Б simplicis cum diph- ab iuventorc ita vocatum esse Isidoras ait, ex illo

thongo AE vel Gracco AI ortum Uaxit (§.2 not). Yírgilü loco »Pan primus calamos instituât «, et

monauliter] Lege cum MS. »monaulitcr.« Quid bodie Hispani instcnnientum musicum, quo agrestes

fXOvecvAeiv , ex Ilclladc lingua liquet. Grot. -—î„ ntnntur, vocant pandero. Vixcan. — Nicomacbus

Olim legebatur monaliter, quod Y'nlcanius inter- (in manual, barm, i, p. 8 Meib.) : » monocborda,

prctabatur »singularitcr, per sc«: forsan ad mona- quae phandwas (tpavôoVQOVç) vocant multi.« Pol

dern respiciens. Sed Reicbcnaucnsis etiam codex lux tarnen (4, CO) »tricbordinu esse« ait «quod

rectiiis monauliter pracbet. Puer cet llimexos. Assyiii pauduram vocent, quodquc coram etiam

Pithe] IIsíÜío, boc est Suada, de qua supra ¡nvcntuin sit.« Infra (§. 924) Acgyptiis adscribitur.

(§. 888). Veneris in consortio earn et apud Pau- Atbcnacns (4, 82; p. 185 f.) Troglodytis triboit:

saniam invenimus (I, 22, 5); adde eundem alio loco üv&ayóoag âe ôyeyça<pcoç rteoi rijç èpv&gâç

(1, 43, 6): Мета âk Tov Aiovii6ov> то Uçàv ■¡}a?.a66rlq rovç TçcoyP.oôvraç (pr¡6\ хатабхео-

etíriv 'AipçoâLtTjç vaôç — Ueu&(ü âè xai éztça âÇecv rr¡v rtavôovçav èx rijç èv rij -&aXá66r)

■&soç, r¡v TíaQr¡yoqov ovOfiâÇovôiv, sçya lipa- tpvofiivrjÇ dàqTVTjÇ.- Pandurislarum idem meminit

girèÀovç, Ехояа ôk 'Eqcoç xai "Itu£çoç xai superius (4, 80 j p. 182). Addc Casaubonum

Tlôôoç. Alios earn in Graliarnm numero habuissc ad AeJium Lampridium (in Ilcliogabalo p. 546

ex codem (9, 55, 1) patet. -, ... '.. sequ.), qui et ipse veteris interpretis Horatii locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens heroum praeclui enituit admiratione conventus; nam Orpheus,

Amphion, Arionque doctissimi aurata orancs tcstudine consonantes flexanimum

pariter edidcre conccntum.

Nam Thrax quo duri rutnpere regoa erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eurydicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fertur rábidas perdomuisse feras,

Quo vidit rígidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tañáis versis sacpe rcflatus aquis,

Quo impune accubuít rictíbus agua lupi,

Et lcpus iminiti contulít ora cani,

Hoc nunc permulsit insonuitque meló,

Accum ulansque m agís carmina sacra Jo vi.

Amphion rígido in corpore mentis iter 908

affert, ubi Panî et fis tul ас et rtavdrtçi(yo (sic) in« »Juxtaque impavidum pecus

>etilio tribuitur. Sedit Marmaricus leo,

nam Thrax] Orpheus, de quo pi ига Virgiliiis Лес damae trepidant tupos,

(georg. 4, 4G7 sequ.), Ovidíus (met. 10 ¡nit.), Et serpens latebras fugit,

Seneca (Hercul. fur. S69 sequ.), Hyginus (fab. 16-1), Tunc oblila veneni.«

alii, nam fabula in vulgns nota est. rigido in corpore] Id est: » suscita vit mor (nos

stupidae] Stupefactae, per piolen sin. De \i впал i tat с et vi canninis.« Yilcan. — Valdc absurda

carminis Orphici in feras resque inanîmas vide Quine- haec est ¡nterpretatio. Bigidum corpus enim hie

tilianum (1, 10): »Quod rudes qnoquc et agrestes saxi vel rupis est, cui animam cantu indidisse

ánimos admiratione muleeret Orpheus, non feras Ampbion fin g¡ tur. Apollo il or us (3, 3, 5): *èrtamodo

sed saxa etîam silvasqae duxissc, posteritatis xoXov&r¡6avT(úV Trj AfupiovOQ P.voa rcáv ZLmemoriae

traditnm est«, qiiosquc landant Mitscbcr- Scov.« Hora tins (od. 3, 11, 2):

lichius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marklandus «Movit Amphion lapides canendo,*

(ad Max. Tyr. 37, в} T. II, p. 210 Rcisfc.). Seneca (Oedip. GI2):

impune aecubuit] Simili lusa Scucca (Hercnl. «Out saxa dulci traxit Amphion sonó.»

Oet. 1056) de Orpheo: Addc Euripidcm (Phocniss. 116 cum scbolîasta),

704 Martiani Capellae lib. IX. §. 908.

Quoque dédit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Et docuit rupcs carmina volle sequi;

Nam muros Thebis dulcisonis fidibus

Praesidiumque dedit carminis arbitrio.

Sed nee Arioniam marmora surda chelyn

Temsere, extremam quum flagitarct opem,

Et licet indoniiti dira procella Noli

Spumea Scyllaei verreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et mélicos cantus bellua grata tulit.

O vere attestans numina magna deûm,

Quae istorum laudes^ protulit Harmonía,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis.

Post hos honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseac vocis nectar e

Pausaniam (9, S, 4 et 17, 5), Pbilostratum (¡con. anlecellens, dcorum majestati contraría et ab Loe loco

1, p. 745 sequ. Morcll.), dementem Alexandrinum aliena esse viderctur; multo melius attestar i deornm

(ström. 1, p.525), Claudianum (laud. Stil. 2, 170), numina diectur Harmonía, quae corum laudes

qui cum cum Orplieo junxit, pariter ut Propcrtius protulcrit.

(5, 1, 43): domitare] Sic codices Grotianus et Darmslat-

»Orpheu detinuisse feras et concita dicunt tcnsis; vulgo domilat, quod metro minus aptum est.

Flumina Thretcia sustinuisse Igra; et potnit] Vulgo haec, sed codices secutus

Saxa Cilhaeronis Thebas a¡¡itata per artem sum Darmstattcnsein, Reiclicuaucnscm, et Mona-

Sponte sua in muri membra coisse ferunt*t censcm (C).

ubi plura Burmanniis (p. 490). fontigenarum] Alibi:

Arioniam] De Arione omnia nota ex Ilcrodoto »0 sacra doctarum prudentia fontige

(1, 24)5 plures landat Plebnius (in Lcsbiacis p. 166). Gnor. — Male Vnlcanius JVympharum intcrprctatur.

verreret] Dc hujus verb! usu vide quae Ste- Vel quae eis tribuitur Pegasea vox virnm doctum

phanius (ad Saxon, p. 47) obscrvaviL doccrc potcrat Musas esse hit ell ¡gemías $ vide supra

attestans] Rcccpi lectionem a Grotio in margine (ad §. Ü74).

rclictam, quum vulgata antistans id est superans, Hectare] De tali vocis nectar abusu vide qnac

Martíani Capellac lib. IX. §. 908. 70o

diffluebat, qui Phrygii cujuadam bupaedae cicutis geminatis interstinctus omnes

praecedentium suavitatum dulcediaes anteibat. Tandem inter Phoebum Pal- 909

lademque media Harmonía sublimis ingreditur; cujus sonor um caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque métallo rigens vestis,

ct omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatum blandís leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut earn contigue sequebatur,

licet pulchris rosea numeris ac libratis passibus moveretur, vix tamen

.poterat imitari. Dextra autenj quoddam gyris multiplicibus circulatum et

miris ductibus intertextum vclut cljpeum gestitabat, quod quidem suis invicem

complexionibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plurcs ex auro assimilatae

parvaeque effigies thoatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille 910

Bartbius (in advers. p. 120-Í) ad Persii locum (pro- Cicuta pro cálamo apud Lucrctium, Virgilium, alios;

log. 14): sed ut syringes indc compactac videantur, stent

»Cantare credos Pegaseinm nectar» * « etiam apud Calpurnium (10, 13):

tuendum attnlit, quem ipsum nostcr «ntc oculos , flpse canam, nulli fas est inflare cicutas,

liabuisse videtur. Adde Antipatrum Sidonium (T. Quas ego Maenaliis cera conjungo sub antris«

II, p. 26 Bru nek) de Anacreonte loquentcm: possitque aliquís Loe quoque loco gemínalas cicutas

Evâet xal Sfiéçâtç, то rtô&cov ketç, со 6v de cannis in fistulam junctis intelligere; praestat

i fieXiôâcoVf tamen de tibiis accipcrc, quae binas plcrumque

Bá(>/?¿r' àvsxoovov véxvaç èvccQfiôviov. simul inflates esse constat. Appulcjus (in florid.

bupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum p. 341): »Primus Hyagnis — duas tibias uno spipubedae

substituí Grotius л olebat; sed praestat ritu inflavit, primus laevis ас de xtris foraminibue

omnino quod nos restituimus, superioris loci (§. 51) acuto tinnitu gravi bombo concentum musicum

analogiam secuti, ubi vide notam nostram. JVtry- miseuit.«

gium autem bupaedam hoc est adolesccntulnm procul numeris] Id est passibus. Vulcah. — Passibus

dubio dicit Olympum, quem Marsyae tibiarum in- proxime sïquitur; rationes potius harmonicae in-

Tcntocis discipulum et amasium veteree ferebant. telligeudae sunt, ut apud Lncretium (2, 631):

Unde Pausanias (10, 30, 5): vrtsç XOVTOV è6tïv »Ludunt in numcrumqne exsuUant sanguine

èrti rtêzoaç m&sÇôpevoç MapÔvaç, kcù"Oàv[i~ laetù*

rtoç Лад' avróv iôxi naiôoç eôçaiov Haï av- complexionibus] Codices Monacensis (C) ct

Aelv âtôaâxofiévov бхчум «ЖйП/- ^UQe Darmstattensis complexibus.

Urcbum (de música 7, p. 1153). . . effigies theatralium] Viscontius (in Mus. Piockutis

geminatis] Fistulis gemíais. VülCMi. — Clem. П, p. 192 Medio].) Euterpes fhic imaginem

706 Martiani Capellae lib. IX. $. 910.

orbis non chelys nec barbiton nec tctrachordon apparebat, sed ignota rotunditaá

omnium melodías transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdem orbis sonuere concentus, cuneta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacuerunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divix superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intim urn "patrimumque carmen paúlulum in

9il venerationem extramundanae omnes intelligentiae surrexerunt. Tunc egersimon

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa .aliis modülis numerisque, voce,

etiam associata, sic coepit: • «.

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gemmata poli volvere sidera

Suivit lege rata Sacra recursio, •

. Praefandum veneror, quippe potissimus

' * Nectis sceptrifero sub diadem ate,

Omnigenûm genitor régna* movens deûm,

exhiben censet, vereor ne temeré., quam Hanno- loquendi usum Marliamis illnd appellare Videtur,

mam se pingere clarís verbis Marliantis profiteatur. , quod ad deorum patriam atqne originem spectaret.

rotHnditas] Rotunditatem vocat ipsum orbem, Respicit autfem arcana illa quae in libri secundi

ut alibi animatamque rotunditatem. Videtur autem fine ■' Neo - Platonicorum placita secutus te ligera t <-

bic eistrum innuere. Grot. — At sistrum nullum

rotund um 5 cur non Martiani verbis insistens igno- Vixcan. ■— Vide nos

(§. 203 — 206).

egersimon ]

tum jnstrumentum dixit? Ceterum reetc antcriorum superius (ad §. 2).

editionum lectionem recónditas respuit, quae a tota astrisonum Forsan astrisono. Grot. — Astriconstruetione

aliena est. Si quid vídeo , orbis illc sonum male legitur. Heins, (ad Ovid. Т. Ш, p. 1 77

spbaerarum coclestium concentum signiGcat, de quo

plura superius (§. 12. 27. J69), sive finum illum

barmonicum, quo Plato (republ. 10, p. S16* ipsius

illius concentus imaginem expressissc videtur.

atque ejusdem] Mira construction sed videtur

mox atque dixisse ut simul atque, ut sensus hie

eit: nsimul atqnc ingressa (illa) ejusdem orbis con

centus sonuere« cet.

patrimum] ГаЫтит carmen

Biirm.) — Sed legitur in omnibus tarn scriptis quam

editis libris. Jupiter sane с planetis fuera t, qui

coelestem sive astrisonam edidere barinouiam^, jure

igitur ipse astrisonus appcllari poterat. • .,L...

gemmata] Radiaatia et praclustria^explicat Bartbius

(advers. p. lo55).

potissimus] Ali! teste Grotio in margine во-

tissimo, sed vulgatam retinuï, uti mox notât pro

regit, et su/ficis pro subjacit vel

Martiani Capellae lib. ÏX. $. 911. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidéreo sufficis Ímpetu.

Te nam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia ;

Te foveant sacro muñere lumina,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diemj

Sic tua noctis honos lampade menstrua

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi tenerum corporis ambitum

Ímpetu] Sic codices Monaéensis (С) et Darmstattensie;

Grotius impete. Totos locus cx Aristotclis

sloicorumque doctrina explicandus est, qui vim actheream,

qua sidera mundusque perpetuo ambitu

rotentur, simul pro mente habuerunt, ut sopeñas

annotavi (ad §. 567).

te foveant] Hcinsius (in Burm. antb. Lat I,

p. 137) sic legi jubet:

» Te Pbocbea sacro muñere lumina ,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem;

Cyntbia noctis honos, lampade menstrua

Auratis rubuit praedita comubus«;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentur,

sensum tarnen loci corrupti egregie declarant. In

codieibus nisil subsidii inveni; pro lumina margo

Groliana inepte flumina.

auratis] MS. »auratis deeuit praemia cornibus.«

Sane sic saepc loquitur Capelle, personaliter nempe,

ut ajunt grammatici. Ceterum praemia bic vox

nibili. Forte praevia; de Lima enim sermo, quae

Solis quodammodo jfçôâçofioç. Grot.

plaustrilucis] Error cx accentu ; nisi mal is plaustriducis.

Grot. — Sensiis bic esse videtur: »Draconem

cum duabus Ursis, quibus medius interpositus

est, lucere ignibus qui plaustri speciem ré

férant»; licet constet non Draconem sed majorem

cx duabus Ursis sive Scptcmtriones plaustri nomen

gessissc; confer J. II. Vossium (ad Virg. georg. 5,

381). Scd inutandi causa nulla est, neque egemus

lectionc in margine posila plaustrilucus.

Parrhasias] Id est Arcadicas. Unde Ovidius

(heroid. 18, IS2):

»Quaeque micat gélido Parrbasis Ursa polo o,

et (trist. 1, 3, 48):

»fersaque ab axe suo Parrbasis Arelos erat*,

et Partialis (4, Ii, 3):

»Impia Parrhasia movisti bella sub Ursa.«

disjiciens] Aratus (pbaen. 4o):

Tàç Ô£ âc' à(uporÈQaçolrj rtozafwïo àftoçpcoÇ

EiÄeiTai [iéya ■датцти Лдахсоу rtsgí r^àfitpi

тЧауыд.

ambitum] Alii teste Grotio in margine habitum,

incpte. Scnsus bic esse videtur; »tellurem axibus

89*

708 Martiani Capellae lib. IX. §. 912.

Tellus non prohíbeos axibus inditur,

Alternisque regit et regitur polis;

Sic Nerea freti noscere limitem,

Sicque ignem superûra lamberé pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superûm , tu pater optimus,

Complexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnisona cui recinunt mela.

сц5 Jam vos verenda quaeso coeli germina,

mtindi ¡nJífam, hoc est in centro mundi positam, que Iongule dissita neqne proxime assíta possumus

non prohibere, quominus mundus ipsius corpus am- cerneré. « To this ig! tu г carminis Iiaec sententia est:

biat.« Tenerum interpretor lenem eive möllern, qni »Jovis regimine fieri, ut omnia in mundo rite et orsensibus

vix comprebendi possit. dine procédant, et quamvis inter se diversísima tajYerea]

Mediain prodnxit Jonicc, NrjQ^a. Sie men perpetuo vinculo retineantur, neqne in chaos

Virgilius: »Idomenea ducem« 'IdOfievija. Grot. — relahi possint.

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibens. vividos] Vbtidare dixit suo more. Alindere

pabula] Hoc est »humores et marinos et terre- ten» vide tur ad irVfioXayiav Zrjvoç àfto T&ö

nos longo intervalle extenuatos«, quibns ob' sidera £f¡v. Grot. — Ediderat scilicet vividas, vcrhum

ex stoicorum placitis Cicero (Л. D. 2, IG) tradit. inauditum, nequc structurae loci nos tri accommo-

Idcm aliis locis (2, 15): »quum Sol igneus sit dum, quae saltern vividans postularet, nisi mox solus

océanique alatur humoribus, quia null us ignis sine pro salve ex margiue G ro liana rccipiatur; sed longe

pastu possit permanere«, et (2, 46): »sunt au tern praestat quod e Darmstattcnsi códice reposui. >';»¡i

etellae natura flammeae, quocirca terrae maris aqua- Jovis perpetuo corpore vividi ipsa sunt

vaporibus aluntur«, ubi plura Greuzerns (p. antecedente versu commemoravif, quaeque

265). Adde Fischerum (ad Anacreont od. 19, â; pro düs esse sacpe jam monui (§. 95. 97. 12î>.

p. 80). 811. 813).

nulli scateant ] Vide ne corrigendum sit nullis. bis plenum] ¿3ig 0ш ЯГ«&У1>. Grot. — Recte:

dissita] Hoc est diversis in parlibus sita, ut vide Bullialdam (ad Theon. Smyrn. p. 254) et Eras-

»pud Appulejme (florid, init): » Homines enim ne- mam (adag. chil. 1, 2, 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 913. 709

Quae multiforme seit eiere barbiton,

Afflata nostris ferte corda cantibus,

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium.

Jam vos vicissim proque lege numinum

Post has sonabit disgrégate plásmate,

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit loeis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lumina

Deûm verendo culminatis vértice,

Bis sena quamvis vos Etrusci numina

Ritus fréquentent atque opiment victimis,

Tamen gemellis quae refulget cursibus

914

multiforme] Ob varietatem sonoruin. Stephan.

(ad Saxon, p. 87) — Mox restituí lectioncm codicum

Leidensiam (vide Ondeudorp. ad Appui, met.

8, p. 524 et Burmann. ad authol. Lat. I, p. 496)

et Reichenauensis seit eiere pro vulgata scilis cire,

quae non metro minus quam seiisui repugnabat.

IVequc enim hoc síbi vult Harmonía, divos ipsos bar

biton ciere scire, sed corda corum barbito cicri sive

mover!, ut quae pro accusative, barbiton pro no

minativo habendum sit.

afflata] Sic codex G rot ¡anus ; vulgo affala, lan

guide. Perslus (i, 125):

— »audaci quicunque ailla te Cratino.»

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vclcaï».

— Miscilla sive tniscella generatím dicitur de om

nibus mixtis, et non tantum ad verum falsumve re

ferendum, sed ad omne di vers um vel varium. Unde

¡utelligo tam ea, quae in sacra curia cantantur,

quam quae siuc música pronuncianlur. Sic inferius

(§. 096) »miscillum flamen« carmina denotat immixta

solutae orationi (v. Burm. sylL epistol.T. IV, p.428.

432. 434).

velim] -Codices Darmstattcnsis et Monaccnsi«

sed boc metro répugnât ñeque sensu postulatur ;

facile enim quae pro accusative accipies.

disgrégalo] Unumquemque particulatim салат.

Vüixan. — Recle; vicissim est ¿v ты /iéoei, suo

quemque loco et ordiney nt jam a summo Jo ve ad

duodecim déos oratio transcat.

plásmate] Hoc çst /idiotie, ut inferius (§. 997):

»disciplinas cyclicas

Garriré agrc.il i cruda finxit plásmate«,

et apud Ausonium (perioeb. Homer, praef.): »nlerique

Hclenam juxta Homericum plasma ad Trojan»

deportatam fuisse existimarunt.«

bis sena] Vide nos superius (ad §. 42) et Miillcrum

(Etrusc. II, p. 81).

710 Martiani Capellae lib. IX. $. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phoebea vero praeferens vocabula:

Pallas corusca ас decens Latoïa

Lunare quippe hac venit consortium,

Phaëthontos ardens scandet axem Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina

Prccabor ipsa, ne verendos con tr ah ant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrum invehat fastidium;

Psallente plectro concinentur nuptiae,

Fidibusque luxa Fescennina prodient.

Î)1S Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Novit nam tenerum probare carmen

Ipsum spumigenue salum Cytheres,

Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotíana utero, baud scio an melius. prodient] Sic codex Grotîanus, melius ob ante-

Pallas] Hanc pro Luna olim acccptam esse su- cedens concittentur ijnam vel prodeunt vel prodeattt,

pcrius docuimus ad verba »tertia Luna« (§. .r>G8). quod in margine Grotius no tarit.

quae ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte: rigor] Ita Seneca (in HippoL 683):

• quae ferenda carmina« aut: »jugandis quae feram — — »hoc meus meruit rigor.«

dis carmina«.« Grot. — Olim enim cdcbatiir: Dura igitur austeritas amori opponitur.

» Vultus jugandis ferendos carmina « , personante] Forte :

inepte, quapropter libenter Grotio obtemperar!. »Dum conchis Galatea personantes

invehat] Alii teste Grotio in margine inveniat. Nantes fluctigenas chot unique Phorci

luxa] »Lnxa copiosa» gloss. Grot. — Alias Flagrans cura trahit*

significat luxata v. c. membra, ut apud Fcstum Flagrans curant: » meus ardor Amynta.« Grot. —

est; nunc vero apparel pro luxuriosis dici, ut ipsum Egregia haec emendatio est 5 neqne enim Galatea

substantirum luxus a luxatiirac significatione in po- pro ablativo accipi metnim pcrmittit, ñeque conchis

testatem vitae voluptuariae et delicatae transiit. De Galatea pcrsonat, sed Tritones, qnos Martianus

Fescenninis ride snperius (ad §. 904). fingit Galateae amove trahi; sed codices nibU 4

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 711

Nantes fluctigenas chorumquc Phorcij

Flagraüs cura trahit, nivalibusque

Inrestinctus aquis triumphat ardor.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, 916

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Sollers Arcadia nemus cicuta;

Pcrnix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis cauorem.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, 917

Durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

Arcusque dulcinerves

Roseo ligans ramali

Feriato liquit arcu,

chorumque Phorci] Virgilius (Aen. 5, 240): ne ¡ta construendum sits ict Arcadia modle Lycaeis

»Nereidum Phorcique diorus* — ■—■ percnesà soliere nemas cicala sonat cicuta enini

ubi vide Heyniam. (§. 906) per appositionem nemus dicitur.

inrestinctus ] Ita codex Rcicbenauensis pro in- puella Panos] Syrinx, Panos arnica, de qua

terstincius in editis. Male Darmstattensis inrestrinc- vide aïvtyfut illad Simmii, qaod incipit:

tus, pejus Monacensis (C) inrestrictus. TEvQiy£ ovvofi e%eig, ади de бе fiérça бо-

pinus] Нос est: »carminls ama torii argumentum <piljÇex

piitu etiam Arcadica repetí potest «5 si quidem Grot. — Conferendns omníno Ovidios (metam. 1,

hace et ipsa virgo Pañis arnica fuisse tradcbatnr, 691), praetereaqne Acbilles Tatine (8, 6; p. 175

nndc Propertius (1, 18, 20): * Jacobs) et Nicefas Eugenianuâ (narr, amat 3, 500).

»Fagus et Arcadico pinus amata deo« , liquil] Sic pro linquit in cditis melius codices

alii piara dabit BroukLusius. Reicbenaucnsis, Darmstattensis, et Monacensis (С),

Arcadia] Grotius legi volt Arcadiae; sed vide .quod et olûu legisse alios in margine Grotiiis notant.

■

712 . Martiani Capellae lib. IX. §. 917,

Calamos parante Musa;

lu carminis leporera

Curam negat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et canor jugati;

Placet ас decet, vicissim

Cantcmus atque amemus.

91S Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Illecta sed сапоге

Ncscit dolum cavere;

Nam Candidus nivosis

Olor involutus alis ,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem,

Nec posse purpuratis

Nimium placeré ocellis,

Teneros ciere cantus ,

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem parans senecta;

Sic admovetur ori, %

mater Lacaenae] Helenae mater Leda. Martialis Confer Apollodorum (5, 10, 7).

(0, 104, 2): parans senecta ] Cygni enim morihundi dulcU-

"Çuae capta est alio nnda Lacacna cygno*? sime cantare dkuntur. VtXCAN.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 713

Roseumque circumactae

Rapit osculum puellae,

Gremioquc complicatus ,

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda melos carpe Dioue, 949

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadeum

Lucís diva secundae

Sacris practulit astris;

Antrum quippe secuta

Linqucns culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palm am dcdit cicutis,

Pulso et luminis auro

Pandit septa balantum,

Sordentique adoperta

Pratis gaudet amictu;

Ac tunc conscia noctu

Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi,

Mage percrepat flagello,

Nec curare deorum

circumaclae] Circumventae, seductae. Vulcan, ipsa nota vcl ex Apollodoro (1, 7, 5), quam variis

— Immo quae se avcrtcrct oscul unique rentieret, ratiouibns veteres cxplicarunt; confer Davisium (ad

ut apnd Plininm (il, SS): «non connivcre diximus, Cic. Tuscid. i, 58) et Harduinum (ad Plin. h. n.

(juae non obliqnis oculis, sed cîrcumacto capite 2, 9).

cernèrent. « lucis diva secundae] Diana quippe Lunae dea.

Lalmiadenm] Latmiadcin Tocat Endymionem. pulso et luminis auro] Expulso radio Solis.

Grot. — Reliqui poctae omncs, Ovidios, Martia- Vulcan. — Rcctc; perpcram alii teste Grotio in

Jis, Valerias Flaccus, Propcrtins recti us appellant margine legerunt eulminis pro luminis.

Lnltnium, a Latmo nimirom Cariac monte. Fabula nec curare] Scilicet probet, vël curare pro ом-

714 Martiani Capellae lib. IX. $. 919.

Pensa aut ferre susurros " .

Illcx carminis ampli

Aegram cura coegit.

Temnit noctis honorem,

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Slramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblcctati omnes permulsique divi, nec minor

quippe ex fidibus suavitas quam vocis inodulaminc resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve asscquendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tarn dulcem eblanditamquc mollitiein intima mentium liquescat

affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis praecepta

a se expeti examinandáe eruditionis intentione conspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladeque, sic coepit:

921 Jam pridem quidem exosa tcrrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabat. VutcAN. — Imiuo referendum esse ad coëgit

vix est quod nioncam.

aegram] Sic codices Darmstattcnsis , Rcichcnaucnsis,

et Monaeeiisis (C); Grotius cnim aegnim

cdiderat Aeger amore legitur apud Livium (30, 11).

honorem] Hactcnns horrorem editum. Eincndavi

honorem, ob versiim et ob sentent iaiii. 14am supra

de Luna dixit: •

»Sic tua noctis bonos.«

Giiot. — Eadem Vulcanius jam inónucrat, quem

sïlcntîo praetcrire non debebat. Monaccnsis (C) eliain

codex Labet honorem.

rttpe et dura] Forte per vocum titxc:dt6w ju-

▼andus versusi

»Dura et rupe tjuiescit.«

Grot. — »Latmia saxa« dicunt Ovidios (lieroid. 18,

65) et Catullus (CG, ö).

herba] Hoc с códice Reicbcnauciisi et ante Grotium

editis reposai pro Grotiano herbae. Dianae

cnim herba dulciue etramen est, quam quod habet

in regno «Гол is.

oblcctati] Codex Monacensis (C) addit sunt ,

et Darmstattcnsis omittit quod in cditis scquitur

omnes; sed mut audi causam non vidi.

vigili cura] Alii, Grotio teste in margine, vigil i

sed pracstat llarmoniam pro subjecto accipcrc.

edissertare] Grotiana margo: >al. dissertate.'*

Martiani Capellae lib. IX. §. 921. 715

melodiam omuisonis convenientera pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; scd quoniapi emersa terris virgo niiptura

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore discutere,

jussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda repediata

recenseam. Dum me quippc germanam gemellamque coelo illa incogitabilis 922

cffigienliae genuisset immensitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa

to ti и s molis volumina comitata saperos incitosque fulgores modis associans

números non reliqui; sed quum illa monas intelleetualisque lucis prima

formatio animas fontibus emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatiix

earum jussa sum dcmearej denique números cogitabilium motionum totiusquc

voluntatis impulsus ipsa rcrum dispensans congruentiam temperaban). Quam 923

rem deberé mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei ctiam

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollicntes, cum corporibus admelodiam

omnisonis] IVimirum spliacrarum conccntuni,

de quo snpcrius (§. 90o).

repediata] Forte repudíala, ni mal is repedata

antiqua voce. Repedare cnim est pedem retrahere,

ut grammatící doccnt. Grot. — In margine facilior

lectio exstat repetí ta, sed boc jam in scqucnti

recenseam con t¡ ne tur; quare inalim repudíala, ut

supra etiam (§.890) »terrigenac stoliditatis ignaviam«

et »mclicorum indocilcin mortalitatem « , cam orbe

tcrrisqne abegisee dixit.

coelo] Quo melius sequentia intelligas, adi palacograpbiain

meam criticam (III, §. 470) et Piatonem

(de rc publ. 7, p. 551 Stcpb.).

effiyientiae] Alii teste Grotio in margine efficientiae,

quod eodem redit, siquidem hoc loco de

s tunmо dco rcrum omnium ercatore cx Piatonis

sententia loquitur; sed cam ipsam ob causam vulgatam

lcctioncm quamvis insolentiorem practuli.

animas] Piatonis Timacum respicit (p. 41. 42),

ubi poslquani ipsius mundi anima harmonicis rationibus

conflata fucrit (p. 35. 56), eodem femperamento

ctiam singulas bominum animas distribuías

esse Icgiiniis. De monade vide snpcrius (§. 75!).

moderatrix] De vi musiecs ad cxcolcndiiin liomincui

cx senteutia Platonis egregia exstat dispu

tado Anne- den -Tcxii (Trajccti ad Riten. 18IG),

quam vide. ....

Theophrastus] Tbcopbrasti libros de música

laudat Diogenes Laërtius (S*, 47); insigne fragmentum

exstat apud Porpbyrium (¡n Harmonicam

Ptolcmaci p. 24 I), лЫе Fabricium (in bib). Gr. 5,

9; p. 251), qui Martianum quoqu'e idem opus rcspiccrc

censct. • ^

ferociam animi] Atbenaeus (14, 18; p. 625 f.):

dr¡6avoóg ебп xai ßeßaiog rj [íovóikt/ cLiaÓi

roíg ¡xadovCn jrciiôev&eîôL re - xai yào rà t¡&t¡

rtaidevet, кас zovg &vuoecôeig y,ai ràg yveo-

[utç ôux<pôoovg -AataKQavvEL- KÀeivLaç ybvv ó

Ilv&ayóociog xai тф ß'uo nai roîg ijd-eóí

ôta<poQcov , и лоте 6vvißaive %a/.ertuiveiv

00 *

716 Martiani Capellae lib. IX. $. 923.

liaerero nexum foedus animarían. Membris quoque latentes interserere numéros

924 non contemsi. Hoc etiam Awstoxenus Pythagorasque testantur. Denique bcnignitatc

largissima sensim ipsam notionem meac objectationis aperui. Nam

iidcs apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

avtov dú0Qyr¡v} avaXafißaviov rrjv Xvqav èxL-

&áQíCe, яро g ôè rovç èjtiCtjtovvraç rrjv aitiav

MXsys' ttQdvvoficu. Addc Jninblichum de

Pytbagora ipso (in vita Pythag. 15, 64; p. î>0

Kust.): гг/V ôcà fiovÓLxijg fíaídsvóiv rtQcôrrjv

хатебщбато ôiâ re [isXcov tîvcûv xai çv&-

ßcöv, àtf cov rçôifiov те xai Tta&<m> àv&çoû~

Xlvcûv iàôeiç èyévovzo ôt! cov Çcçô'lojç

eig r« kvavxia jfsQièTQsjts xai itsQii¡ye та xr¡g

tfxv%Tjç 3tà$T] àXôycûç 6vvi6ráfisva xai vito-

<pvó¡.uva èrtavoQ&ovpevoç rtgbg àQsrrjv

TOVTcov ixaÖTOv âià tcov jfgogr¡xóvrcov fieXcôv

eoç &ià tlvcúv 6b}Xr¡QÍcúv tpaçiucxcov- et de

Pytbagorcis in Universum cundein alio loco (52,

224 5 p. 181):rifr dé riva fiiXt] rtecg1 avxolg

tfQÔç tù xr¡q ~ipv%r¡Q rtád-7] jts:totr]fiéva, rtgóq

те à&vuiag xai dyy/xovg — xai Jtâûiv av

tTSQa rtçôg те тад ôçyàç xai rtçoç tovç &vftovç,

ÔC av ifCiTsivavTeg avzà xai àvièvrsç

aXQ1 Xo*> (istqÍov ÓVfifisTQa rtçôç civÔQsucv

àfteiOyixÇovTO. Confer et Arietidem Qniuelilîanura

(2, p. 65. 76. 126) et quae inferías (§. 926) паг-

ranttir.

Aristoxeniis ] Lactantius (inet. divin. 7, 13):

»Quid Aristoxenns, qui negavit omniiio ullam esse

animara, etiam dum vivît in corpore; sed siciit in

fidibns- ex intentionc nervorum effici concordem so

nnai atquc cantum, quern music! liarinoniam гОcant,

ita in corporibus ex compage visccriim et vigore

membromm vim scnlicndi exsisterc; quo nihil dici

ddiriiis potest« ; et alio loco (de opif. dei 16)j

• Volnut igitnc aniuium simili t-atione constare in

bomine, qua corporis partium firma conjunctio membrortimque

omnium in unum conscutiens vigor raotum

ilium scnsibilcm faciat animumqiic concinnet,

sicut nervi bene intent! conspirantcut sonuin.« Plura

dabiint Davisiiis (ad Cic. Tnscul. 1, 10) ct Mahnius

(in diatribe dc Aristoxeno jam superáis §. 212 laú

dala), qui simul ct ipsi monucrunt, jam ante Aristoxennm

idem placitum ab aliis inquc primis Py

tbagorcis propositum esse, quorum sententias jam

Plato (in Phaedone p. 85 sequ.) et Aristoteles (de

anima 1,4) rcprcbcndcrint. Siquidem Pythagoras,

Pliitarcbo teste (dcplac. pbil. 4, 2), animam dixit

esse ctQixlpov éavTov xcvovvza, discipulus autem

ejus Philolaus (apud Claudium Mamcrt. 2, 7) candem

docuit nindi corpori per nutnemm et iimnortalem

ct incorporaient convenient mm«,' vide Bocckhium

(in Pbilolao p. 229) et Ritterum (Gesch.

d. pytbag. Philos, p 213).

objectationis] Forte oblectationisl Grot. — Mi

nns placet correctio, quam quod in libris scriptum

est. Objectationis meae notionem aperui idem est,

ac si dixisset: »monstravi quid utilitatis meo intervanlu

proveniat. « Objectatio ct afflictalio pro objectio

et afllictio eacpc scribi advertit Mciboiuius

(p. 345 v. 23). ..■■"■..!

Deliacam Citharam] >*cscio qnam pucllam citharac

inventricem fingit, quam pleriqiie ab Apolline

vcl Mercurio, vel qui humanos anctorcs quacrcbaut,

ab Orpbco, Amphioùc, Lino inventam tradidcrunt

(Pausan. 5, 14, 65 Plin. hist. nat. 7, 57). Cefcnim

emendavi pravam scribendi rationcm Cytharam et

bic ct in sequentibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 717

nostri comitem Marsyamque Lydium sonucrunt; calamos Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium; panduram Aegyptios altentare pcrmisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborum crepitus vel susurros

fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas, sambucos , hydraulas

Tritonidam] 3Iincrvam tibias iuvenisse, inventas

abjecisse, abjcctas Alarsyam sibi vindicassc, nota

fabula est. Undc Ovidins (met. 6, 384) de Marsya:

«Quem Tritoniaca Latous arundlne victum

¿fffecit poena«

Vide Aristotelem (polit. 8, 6, 8), Ovidiiini (fast.

6, 696 scqii.), Plutarcbum (in vita Alcibiad. 2),

qnosquc praetcrca laudaut Spanlicmius (ad Call ¡in.

Ii. in Dianani 244) ct Bocttigcms (über die Erfin

dung der Flöte in Wiclandi Alus. Att. T. I, p. 285

scqu.).

Lydium] Imino Pbrygium (Plutarcb. de mus.

p. 1155. Allien. 14, p. 616 f.), sed vicinac regio

nes facile confiinduntur.

Mariandyni] De Mariandynis Heraclcac Ponticac

accolis ct tributaras vide Platoncm (rlc legibus

в, p. 776 Stcpb.), Strabonein (12, p. 342 Cas.),

et Atlienaciiin (6, p. 265); sed inprimis line pcrtinet

Eustatbii locus (ad Dionys. perieg. 791), qui

nomen coi'iini dérivât a Mariandyno Tityi filio, qui

Afai'sum (31arsyam?) Aulctis (i. c. tibiciuis) patrem

libiis canere docucrit; cujus fabiilac vim acute pcrspcxit

Welcberus (in epbem. schobst. 1850, n.

2; p. 11. 12. 15).

¿iones] Hoc est Bocoti (Strab. 7, p. 521; 9,

p. 401 Casaub. Pausan. 9, 5, 1. Virgil, eel. 6, 65.

Stcpb. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibüs

opcram dédisse constat. Confer Maximum Tyrium

(diss. 25, 2; T. I, p. 440 Rcisk): 0rjßalob avli¡-

TixT¡v ertixr¡Ssvov6i xal I6nv r¡ dû avXcav

fiovóa èrti%coQioç roiç Bouoroïç: et inscription

nem apud Dionciu Chrysostouiuui (7, p. 125 Morc\\.):'

EÀXàç [ûv Qr\ßac vixäv Jtgovxçivev avh

Àolç. Tbcbanos ct Heraclcotas conjungit Atbenacus

(4, 84 5 p. 184).

attentare] .lïalim cum pâtre allemperare, quauquani

supra dixerit:

»tentât psallere Melpomene.«

Grot. — Non capio, quid pater filiiisqiic in lllartiano

bic reprebendant. Siincrius ciiim Sfartianits

jam boc verbo usus est (§. 888 ct 895) ac vidimus

ab со Claiidianiiiii attente esse lectiim; atqni is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

— »diyitisaue attentat mollibtis arcum.«

Ccterum codices Monaccnsis (C) ct Dai-mstattcnsis

Lie quoqiic altemptare scribunt. De pandura dixi

superius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic О vidi us (fast. 2, 516)

yarrulum appcllat rivnm, Horatius (od. 5, 15, 15)

loquaces hjmphas.

psallas] Editum fuit bactenns spaltas, maie, qnoil

et Vulcanius vidit; nam scqiiuntiir chordacislae ,

bydraulae et sambuci. Gloss. Isidori: »sambuctis

saltator.« GnoT. — Pari errorc in marmorc apud

Grutcrum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,

neque raro in ipsius nostri codicibus DIonaccnsibus

invent Spyche pro Psyche. Hie tauicn in ipso Monacensi

chordacistas] XopâaxtÔràç in Gracco sermone

non ihm ¡mus, sed xoçôccxiÔràç, qui хбсоажс

sal tarent, de quo vide Atli enae uni (14, 27; p. 629)

et Lucianum (de fiai tat. 22); veromtamen qittim

bic de instrumentis uiusjcis agatur, AJartiani potius

718 / Martiani Capellae lib. IX. §. 924.

025 per totum orbem ad commodum humanae utilitatis inveni. Per me quippe

vestrum homines illexerc succursuin, irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Cretes

ad citharam dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, пес aggrediebantur fata proeliorum,

priusquam illis contigerat litare Musis. Quid Amazones nonne ad

calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magno muñere, gratulata discessit.

quam librariorum errorem esse arbitrer, qui a chorda

voeem (Icrivaiiclaiii sibi persnaserit.

sambucas \ Apud Alliciineum (14, p. 655 Casaub.)

lcginfus »sainbucam esse quatuor lidiLus tensum

instruinciitum, usita (n m Partbis et Troglodytis«

(addc cuiideni 4, p. 182). Strabo qtiuquc (10,

p. 421 Casaub.) barbarnm esse noincn affirmât.

Pboeniciam ci originem tribuit Spanbcuiius (de usu

et praestant. num. T. I, p. 709). Fcstiis »sambucam

organi genus esse« scribit »a quo sambncislriae

dicantiu' ; quo nomine cl Livius (59, G, 8) utitur,

casque per Asiaticam luxuriant iu Latiuui introdnctas

esse ait. Addc Scipionis Aciniliani orationcm

apud Maerobiniii (Saturn. 2, 10): »doeentur praestigias

inlioncstas: cum ci na cd til i s et sambuca psalterioque

cunt in ludiiin bistrioniiiro« cet.

v hydraulas ] HydrauJam et choratilain jungit Sue

tonius (in ¡\cronc 54). De bydranlo exstat coinmentatio

Meister! (in coinui. Gott. nov. T. II, p. 152).

illexere snecursum] ¡Hacrobius (in sumn. Scip.

2, 5): «sonos músicos sacrißeiis adbibucrunt, qui

apud alios lyra л cl citbara, apud non millos tibiis

aliisM- uiusicis inslruincntis fieri solebaut. a Plura

dabit Saubcrtus (de sacrif. vct. 27, p. 624 sequ.).

naenias I Sic codices nostri Itciclicnaucnsis ,

Darnislattcnsis, Monaceiisis (C), pariterque Leidcoais,

quem Burmannus (ad Ovidiuin I, p. 605)

citât. Vulgo me eliam, quo nibil lauguidius. Macr

о bin s (somn. Se. 2, 5; p. 453 Zeun.): «mort nos

quoque ad scpulluram prosequi oporterc cum canta

plurimarum gentium vcl regionum institute sanxcrunt.

« Addc Boctbiuui (de música in op. p. 1575).

Cretes] Atbenaens (14, 24; p. G27): ÔWJtEQ

xai oí àvôgsLÔxaxo^ Aaxeôaifiôviot fiez' av-

Xtov 6xoaxivovxai, Kçijxeç ôè цеха Àvoaç,

uexà ôè ôvoLyycùv xai avÀcov Avôoi, a>ç Hoôdoxoç

Wxopei. Addc Clemen (cm Alcxandriiium

(paedag. 2, A; p. 164): %qcovx<u yovv Jtagà

tovç JtoÀèfiovç avxcov TvqqtjvoÍ fûv xij 6àXTCiyyi,

ÖvQiyyi ôè Aoxaôeç, HixeXoi ôè rtrtxxi6iv

, xai Jiçijxeç P.vga, xai AaxeôaifiàvioiavMù

, xai xèçaxi Qçâxeç, xai Aiyvjtxiot

zvfirtávcp, xai 'Agaßeg xvußa?.it>.

Lacedaemonii] Vide Agellium. Grot. — Sed

cur GcHiiim (1, 11) laiidat, non quem is ipse

auctoi'cm babuit Tbucydidrm (5, 70)? l'hues vide

apud Mcursitim (mise. Lacon. p. 102 et 150). Adde

Maximum Planudem (schul, âd Iicrmog. T. V,

p. 458 Walz).

contigerat] Ita Mcibomianoruin alter (p. 345

v. 1), Bcicbcnaucusis, et Monacensis (C) pro сон-

linderet in edltis.

/itare Musis] Plutarcbiis (in Lacon. p. 258)

doeet »Laccdacinonioiuin regem ante pugnam Musis

sacra fecissc.«

donata tibicine] llanc bistorinui apnd nulluni

Martiani Capellae lib. IX. J. 925. 719

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipedcs atquc bella, sed agonas acuere ccrtamenque

meinbrorum, nunc quoque compertum. Quid pacis munia nonne 92G

nostris cantibus celébrala? Graecarum quippc urbium lmiltae ad tyrant leges

decretaque publica recitabant. Perturbationibus animorum corporeisque morbis

medicabilc crebrius carmen insonui. Nam phreneticos symphonia resatiavi;

alíum ita reperiri pato. Forsan illorum aaclornm

aliqais, qui a Plutarclio in Alcxandri vita* mcmurantur,

hoc pcrscripscrat, undc Martianus id dcsumscrit.

Meibom. — Historia ipsa exstat apud

Diodorum Siculum (17, 77), Strabonem (11,

p. KOS Casaiib.), Curtium (6, i>), Jiistinuiu (2, 4,

35; 12, 3, 5; 42, 3, 7); Thalcstrin sire Minithyam

appcllatam fcrunt. Confer Petitum de Amazonihns

(p. 3G4 scqu.).

Sybaritas] Hand scio an Ufarlianus negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani cxcrcitiis cquitatii ad sympboniac cantum

saltatione qtiadam movcri sólito (Pliii. 8, 64), quem

tarnen ca ipsa re hello minus idoncum fuisse intclligimns

ex Athcnaco (12, 19; p. 520).

tubas] Boctbius (de innsica 1, 1; in opcr.

p. 1375): »Nonne ill ud etiain manifestum est, in

bellum pugnantium ánimos tubariim carmine

cendi?«

agonas] Vide biinc moreni apud Plinium bist. n.

lib. 7; Tcrtull. dc spect. cap. 11; Sidon. Apoll*

in pan. urb. Narb. ; Helio d. lib. alt. GnoT. — Dc

tuba signo commissionis, nti verae pugnac ita va

riorum certaminum, vide locos veteran* apud Just.

Lips. Saturn. П, 19, p. 108; Fabr. Agonist. Ill,

10. Acneid. 5, 115:

*At tuba commisses medio catiit aggerc ludos.*

Stat silr. III, 1, 139, conf. 151:

»Jam pladdae dant signa lubae.*

Addo Sopbocl. El. 711- Poll. 4, 80 — 89. Non

decst tubiccn in tabula picta ex amphitheatre, in

qua apparatus ccrtamiuis ccrnitur, in Gnil. Gcllii

Pompcjanis tab. 7i». Welcher (in Syllogc epigr.

p. OG).

ail lyram] Hue refer ill ml Arislotelis prohl.

cap. 19: due tí vófioi xa/.ovnrtcu ovç aôovôiv;

r¡ ort jíqív inióxaóOav yçâfiaara r¡áov rovg

VOfiOVÇ et cet. Grot. — Addc dementem Alcxandrinum

(ström. 1 , p. 508) : (ii2oç те av rfçcoTOç

Jtsçié&Tjxs toZç fCovr¡ua6i} xai tovç AccxiôaifiovUov

vôfiovç £цеХоло1г}бе Téçxavâçoç ô

'A%Tl60ccIoç. Acliauum quoque (var. h. 2, 59) in par

tes vocarc licet; sed s i nuil e lia m со ufe re n da snnt,

quae Nitzschiiis (mêle t. dc bist. Homcri I, p. 38

scqu.) de omni hoc argumento solici ter et accurate

nionitit.

■perturbationibus] Similis locus apud Boëthium

de música lib. 1, cap. 1. Grot. — Addc Aristotc-

1cm (polit. S, i>), Plutarchuin (dc -irtiite morali

p. 441), et Athenaeum (14 p. 025 f. Cas.).

corporeisque morbis] ¡Macrobios (in somu. Scip.

2, 5): »Ita denique omnia habitus animac cantibus

gubernatur, ut el ad bellum progrcssiii et item re

cepto! canatur — iram suggerit, clcmcntiam stiadct,

corporum quoque morbis medetur ; nam bine

est quod acgris remedia praestantcs praecinere

dicuntiir.« 'ErtaoïSàç significat, quibus jam Aesctilapiiim

usina auctor est Pindarus (Pytb. 3, 51)-

720 Martiani Capellac üb. IX. $. 926.

quod Asclepiadcs quoque medicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribua plebis inconditae vulgus infremeret, seditioncs accensas crebrioro

cantu inbibuit. Ebrios juvcnes porindeque i m pro bi us petulantes Damon unus

с sectatoribus meis modulorum gravitate pcrdomuit; quippe tibicinem spondeum

canere jubcns temulentac perturbationis demcntiam infregit. Quid aftlictationibus

corporeis nonne assidua medicatione auccurri? Febrem curabant vulncraquc

vetcrcs cantionc; Asclepiadcs item tuba surdissimis medebatur. Ad

affectiones animi tibias Thcophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Addc Platoncm (¡11 Charniidc p. 133 Stcph,). I11-

priuiis autcm PylLagoram morbos curasse uiusicac

ope ferunt (Jarablich. vit. Pytbagor. 23 et 54;

p. 03 et 196 linster. Porphyr. vit. Pytbag. p. 57).

Asclcpiades] Ilccepit baec ad verbum Cassiodorus

(dc nuisica in op. 2, p. ÖÖ7 Gar,). Asclepiadarum

bistoriain inventes apud Walcbium (in autiqu. me

diéis , Jeune 1772, p. 110 eequ.), cui addc Antonii

Coccbii disputationcm (discorso primo supra

Asclcpiade, ed. Raim. Coccbi, Flor. 1738) et Fahriçium

(in bibl. Gr. 6, 9 ; Т. ХШ, p. 87 seqn.).

setlit iones] Confer Tcrpandrum, rov rijv ye~

vofièvr/V лоте Лада ylaxeôaiiiovloiç 6vá6iv

xccTa/Lvóavra , apud Plutarcbum (de mus. p. 1146)

et Cbristodoruin (in anthol. Pal. T. I, p. 42):

"Siç лоте ôivrjèvroç ёлу Evgcórao' goàcov

Мх>бТ1л6%оз (pópfuyyi кателд-rjvvev àeiôav

'j4y%e[U(%cúv xaxàzTjraç 'AfívxXaícov vae-

XrjQCûV.

crebriore canlu] Sic codex Monnccnsis (С) ;

VlllgO Crebrior cantus.

ebrios] Idem Pytbagorae tribunnt Quinctilíanus

(1, 10, 52) aliiqnc, quos ibi Jaudat Spaldiugius

(p. 227); cum nostro consentit Galcnus (de (login

Ilippocr. et Plat. 9, 3), vide FabricitUH (ad Sextum

Enip. в, 8; p. 337) et Kustcrum (ad Jambl. Py

tbag. 112). In Universum confer Athenaeum (14,

p. 027) et Mcibomiiim (ad Aristid. p. 501).

Damon] Commémorant hune Plato (Lach,

p. 180; Alcib. p. 118; Axiocb. p. 564 Stcpb.),

Pliitarchus (in vita Pcricl. p. 15*5; Aristid. p. 510),

Diogenes Lacrtius (2, 10), Suidas, alii; confer

Hcmstcrhusinin (ad Aristopb. Plut. p. 532), Jacobsium

(in add. animadv. in Ath, p. 556), et Süvcrniiim

(dc Aristopb. nu h. p. 60),

medicatione] Sic Icgcndum esse jam G rotin s

vidit, quum vulgo medilatioue ederelur, confirmaturque

ejus conjectura a códice Meibouiinno utroque

(p. 545, v. |8) et nostro Rcichciiaucnsi a prima

vvhieraqne] Appulcjus (dc magia p. 491 Ond.):

«Veleros quidem inedici ctiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vetustatîs certissimus

auctur Iloincrus doect, qui facit Ulixi dc vulnere

sanguiiicm proflueutem sisti cantaminc. IVihil enim,

quod salutis ferendae gratia fit, criminosum est.«

ischiades] Confer Gclliom (4, 15): »Crcditum

hoc a plcrisquc est et memoriae mandatum, iscliiaci

quilín maxime dolcpnt, tum si modnlis levibus tibieen

incinat, ininui dolores. Ego nuperrime in

Tbeopbrasti libro scriptum inveni, viperaruin morsibus

tibicinium seitc modulatcquc adbibitum mederi.

liefert etiam idem Dcmocriti liber, qui inMartiani

Capellae lib. IX. §. 926. 724

áulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lyrnphaticos liberabat. Thaletem

Crctensem citharae suavitate compertiim est morbos ас pestilentiam fugavisse.

Herophilus aegrorum venas rhythniorum collatione pensabat. Aniraaliura vero 927

sensus mois cantibus incunctantej" adduci saltern Thracius citharista perdocuit;

in quo non fabula sed Veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriae crcpitu detinentur, cygnos Hyperboreos

citharae cantus adducit? elcphantes índicos orgánica permulsos detineri voco

scribitar jtegi ¿OLficov, in quo docet plurimis holiiinuni

morbis medicinan) fuisse inccntioncs tibiarum.«

Thaletem] Plutarchus (d . mns. p. 1 1 46) : ov <рабь

каха xi jtvd¿%QT¡6rov AaxeôaifiavLovç rtagayevófuvov

âià [wv6ixijç iá6a6&at cutccXXáCcct

те xov xaza6%óvToc Хоцюъ xr¡v 2rtácxr¡v.

Plura de со vide apud Strabonem (10, p. 481. 482)

et confer omuino M(i Herum (Dor. II, p. 170) et

Iloccliium (Oct. Ill, p. 542. 364). Cave autcm

cum pbilosopbo IHilcsio confundas, qui nominativo

casu Thaies erat, non Tlialetes.

Herophilus] Pracfixi aspirationis litcram, quam

Grotius ad margincm rejecit. Vide enim dc hoc me

dico Plutarcbum (in plac. phi!. 4, 22; p. 905.

5, 2; p. 904), Scxtum Empiricum (adv. mathem.

p. 495), Plinium (11, 57, 8 f. 26, 2, 6), Tcrtullianum

(de anima 10), et Celsum (in pracf.). Adde

Fabrica bibliotbccam Graecam (15, p. 1S;> f.).

venas] Eadem Pliiiiiis (29, 1, 5) relulit. Adde

Aristidcm Quinctilianum (1, p. 51 Meib.), Vitruvium

(1, i; p. 17 Bip.), et GelHum .(3, 10),

ubi legimus ex medicorum musicorum sentcntia

«venas vel potius arterias numero moveri septe

nario, quod ipsi appellent xr¡v día хеббассОУ

6v(Jupcoviav , quae fit in collatione qnatcrnarii nuuicri.

« Vide ct nostrum inferius (§. 968). Pro col

latione alii oliiu, teste Grotio in margine, collocal

¡one, iueptc.

incunctanter] Grotiana margo si cunctanlur ,

quo nihil languidius.

cervi fistulis] Macrobias (in somn. Scip. 2, 5):

»Quid mirum si inter homines niusicae tanta dominatio

est, quilín aves quoque, ut lusciniac, cygui,

aliacque id genus, cantum veluti quadam disciplina

artis excrceant, nonnullae vero vel aves vel tcrrenac

seu aquatilcs belluac invitante cantil in retía

spontc decurrant, ct pastoralis fistula ad pas tum

progrcssis quictcm impcret grcgibus?« Cervos ipso»

Solinus (19, 11) »sihilos fistularum iniruri« tcstatur,

praeeuntc Plinio (hist. nat. 8, 50), ubi plura

dat Ilarduinus.

pisces] Paulo aliter apud Yarrouem (de R. R.

5, 17, 4 ; p. 406 Gesn.) legimus, ad tibiae cantum

pisces gregatim venisse.

crcpitu] Id est »crepitaculi sonitn.« Mciuom.

(p. 546, v. 29).

elcphantes] S trabo (IS, p. 70S): Jtei&ctQ%eïv

ouíáóxovói, xovç [lev дш Zóyov, xovç ôb

це/лбисо r¡ xv[irtavi6[JUf xivi xrjkovvxeç.

fistulis aves] partialis (14, 218):

»Non tantum calamis , sed cantu faüitur ales*

ct Cato, scu quisquís distichormu auctor sit (1.

d.12):

»Fistula dulce canil, volucrem dmn decipit

auceps.«

722 Martiani Capellae lib. IX. $. 927.

compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus

928 abrumpcre, fides delphinis ainicitiam hominum persuasere; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem messesque transiré, manes cieri Lunamque

laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia

Nympharum Ínsulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes canta tibiarum

929 primo in circuluin motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore mare

citbaram sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Possem

innúmera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiendi studio

crepitacula] TLXaxayàç, de quibos Aristoteles

(polit. 8, в, 1).

delphinis] Plinius (bist. nat. 9, 8): »Dclphinus

non homiuî tantnm amiciim animal, verum et musicac

arti, nu licet u г symp bo n'iac cantn et praecípne bydrauli

sono«, ubi pliira Ilarduinus. Sed nota ¡npriinis

Arionis historia, de qua supra (§. 908).

serpentes] Manilius (1, 92):

» Consultare fibras, et rumpero vocibus angucs.«

Calpurnius (ecl. il, 70):

»Cantavit , quod Luna timet, quo rump! tur

anguis.«

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjunge

cum praecedentibne. Grot. — Vulgo enim • glandem

ferunt messesque a, quod tarnen non rcctius esse

vide tur, quam quod alios praemittere Grotius in

margine no ta vit »in Thracia Orpheo canente«, nam

hoe loco de incantationibus et praestigiis agi mani

festum est; quarc facile Grotio ob tempera vi , sed

'ta nt cum sequentibus potius ■ vetustatis persuasione

compertum« mutata interpunetione conjungerem.

Lunamque] Conféra tur palacograpbia mea (T.

HT, §. 74), ubi omnino latins de incantationibus cgi.

tu Lydia] Plinius (bist, nat 2, 95): »In Lydia,

qnac- Tocantur Calaminac, non ventis solum, sed

etiam contis quo libcat impulsae, multorum civium

Milhridatico bello salus. Sunt et in Nymphaeo par

vee Saltuares dictac insulac, quouiam in sympboniae

cantu ad ictus modulantium pedum niovcntur.«

Seneca etiam (nat. quaest 3, 25 ; p. 734 Lips.):

»Sunt inulti pumicosi et leres, ex quibns quae

constant insulac in Lydia natant. Theopbrastus est

auetor. Ipse ad Cotylias natantem insulaui vidi« cet.

Adde Straboncm (13, p. 614 Cas.), ubi vulgo perperam

wxXov[x,évr¡v vrjóov pro хаЛа/iivrjv. Cetcrum

pro vulgato lympharum scripsi Nympharum

e códice Reicbenauensi et u troque Mcibo miaño

(p. 346, v. 2), qnibuscum plurinii alii concinnnt

a Sealigcro ad Yarronem et Salmasio (ad Soliu.

polyb. p. 125) laudati.

Acliaco] Sic margo Grotiana codicesqnc et

Meibomian! (p. 546, v. 6) et nostri Rcicbenaucnsis,

Darmstattensis, et Monaccnsis; vulgo Altivo. Actïum

Promontorium Apollini sacrum fuisse notum est

(Strabo 10, p. 311. Plin. 4, 2. Sueton. Oct. 18).

Megaris] Pausanias (1, 42, 1): ¿6zi Л1дод

hui ov xara&etvai XéyovÓiv 'ArtóXP.oova rr¡v

шд-txQav — r¡v rvxr¡ ßaXcov rig ipr¡<pídt, хата

ravrà oérôç те r¡%7¡6e nal m&ága xçov-

бд-eîôa.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 723

reliquisse sed ingratae humanitatis ignaviara viderer jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta dcsiliaiu, ut nupturae virgini promissum munus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth- 930

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de melicis dissertabo. Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut heiuitonium aut quartam partem

toni quae diesis appellatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Initiiiiu hie facit tractandi de in his (p. 665) : Xrj de xijç xivt]6s(ûç xá$6l ÓV\}-

ipsa arte música, cujus interior finis est hene mo- ¡ioç bvofia sïrj , Xrj â'av xijç <ptûvrjç, TOV XS

dnlari. Hue omnis institutio tendit. Ita intelligendi o£èoç cifia xaï ßageoc 6vyy,EQavw(ièvù)v, ccqoinncs,

qui musicam bene modulandi scientiam de- fWvLa bvO[ia JtQOçayootvoiro- plura dabit Stall-

(iniunt, ut Augustinus qiioque libro i de Música bauinius (ad Philcb. p. 56).

Meibom. quartam partent] MS. quartam tantum. Ego

rhythmicis ] Id est Harmonica et Rhythmica. cum pâtre partem tantum malim et alla rite sonant

Mélica ipsi sunt rà ánuovixá. Nemo alius ita Giiot. — Recle codex (В); editus rite. Est hace

locutus. Cctcrum duas tantum illas partes ad bene locutio insolcntior. Hoc autem vult (Martianns):

modulandi artem faceré dicit exclusa Metrica: quae »Quodcunque intervallum modulamiir (incompositarnen

ad perfect um cant um, in quo ctiain verba tum, et intra quod aliud cadcre ncqueat) dico ant

considcrantur, vel maxime est necessaria; т. Ari- tonum esse, aut quartam partem toni.« — Quod

stidein p. 28. Meibom. — Nescio quid offensionis hic G rotins notât , id ex niiisiccs ignorantia est

im client Meibomins in vocabulo melicus pro har- natum; uti ct quod sequent! nota dicit: »hcmiolicc

monteo nsurpato, quuin цеЛод et dçfwvia pro- proportio appellatur harmonica, ut sesquitertia arithraiscue

eodem sensu adhibcri soleant. Sic vcrbi mctica« plane est erronenm. Meibom. — Vulgata uticausa

Plato, licet (in rcpubl. 5, p. 398 Stcph.) qne sana est. Aristides Quinctilianus (p. 45 Mcib.):

pariter atquc Aristoteles (in poët. 1, 4) tres car- xsxaçxrjfWQLOV, inqnit, xov xóvov r¡ ôLs6lç ¿б-

iniuis partes appellct Xôyov , àûfioviav, pvö/iov, XIV, pariter ut noster iuferius (§. 955). Addc Vitamen

alio loco (iu Gorg. p. 502): й Tiff JtSQtr truvium (5, 4; p. 157 Bip.), Plutarehum (de muèXoutO,

inquit, xijç rtQVr)6ea>Ç JtâOTjÇ ТО re sica p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

(lèXoç «aï xov QV&fibv ncà Tojièxoov, аЛЛо Xi Enclidcm (de harm, p. 10), et quos laudat Creut¡

Лбу Oí yiyvovxai XÓ ЛесЛО/гегог; itemqne zerus (in mcletein. T. IH, p. 19). Aliis tarnen ge-

(dc legibus 2, p. 669) inter se opponit ¡jlsXoç ct neralius est xô еЛа%1бх&1> fi&QOV Ttov ÈvaoflOçviï/

AOV, quum paulo antea (p. 655) rtsol (>v&[£OV vitav дихбтт}цатип>, ut Suidae verbis utar; confer

xaï ag/JLOviav ov6r¡g xijç [lOVÓixijc dixisset. Aristotclcm (inctaph. 15, p. 291 Brand.), Diony-

Ccteruin utriusque partis vim egregio déclarât idem siuiu Halicarnassensem (de compos. T. V, p. 76

91 *

724 Martiani Capellae lib. IX. §. 930.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet; diesis vero distantiae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni recipiat;

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per

banc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est, nam tritemoria nomi

natur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellatur,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur. Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniac

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Reisk.), Aristidem (p. 14), Baccbinm (p. 2 Meib.) hendit Bocthius (dc mns. p. 1477): » Dividit

etc.; undo factum est ut etiam pro hemitonio nsurparctnr,

ut in fragmento Philolai apnd Stobaeum

(p. 466 Heeren.), ubi ¡inmérito bacsit doctissiimis

editor; addc Theoncm (dc mns. p. 77), Ccnsorinum

(dc die nat 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip.

3, 1). Quid quod postcrins omnino disparuissc

vcl cvanuisse videbatur minima ilia pars toni, arto-

XcoXev Ы rijg ^[lerégag ai6$7¡6£u>g , nt ait Photius

(in ЫЫ. n. 242, p. 560 Hocscbel.), vide ct

Macrobium (in somn. Scip. 2, 4).

tonus est] Euclidi (p. 2 Meib.) est xôrtoç TIÇ

zijç <p(àvtjÇ ôexrixoç бх>бхгщато$ ártXarr¡g.

Uberius Aristides Quinctilianus (p. 22): »Tonn m

in música tripliciter appellamus: aut enim est idem

quod tensio, aut certa aliqua voeîs magniludo,

uti qua a diapente superatur diatessaron, aut modus

systcmaticiis , ut Lydius aut Phrygius.« Nunc se

cunda significatio valet

legitima t/uantitate] Per legitim am quanti ta tern

rationem epogdoi intcllige. Gloss. GnoT. — Ilacc est

ratio supcroetava. Glossae: »ratio epogdoi«, scribendum

e/io^doa. Meibom. — Vide nos siipcrius (§. 108)

et Boeckbinm (in Crcnzeri stud. T. Ill, p. 58).

iliesis vero] In bis Aristoxennm ante oculos dum sit, nam bemiolicc proportio appellatur har-

Labuisse vidctur, enjos doclrinam biscc compre- momea, ut ecsquitertia arithmetica apnd Romanos.

tonum in duas partes, atquc id semitonium vocat;

dividit in tres partes, cujus tertiam die sin vocat

Chromatis mollis; dividit in quatuor, cujus; quartam

cum propria medictatc, id est cum octava totius

toni, appellat diesin chromai is hemiolii; rnrsnm

solnm quartam cjns vocat diesin enharmoniam. «

Confer ipsuui Aristoxennm (in clem. barm. p. 46)

et Claudium Ptolemacnm (in barmon. 1, 12).

chromatice] Scribe chromatica: subauditur cnim

diesis. Meibom. — At cur Gracca forma uti Martianum

probibcamus?

terlia vero] Hoc plane falsnm, quamvis script!

codices aequc ac cditi banc lectionem ingérant.

Restitue vctcrein ас gcrmanam, ñeque enim tain

crassam ignorantiam Capellae imputa bo : »tertia vero

habet toni quartam partem ас dimidiam qnartae. «

Hemiolia quippc diesis babet qnatuorsemis dodecatemoria,

seu duodécimas toni partes, id est quar

tern partem toni et quartac dimidiam , ideoque ct

sic idem enunciare potnisset: »tertia vero babet

tetartemoriam dicsia ejusque dimidiam.« Meibom.

harmoniae] Pater conjicit »ex harmoniac divi-

!.« Forte tarnen »ct harmonice divisio« legenMartiani

Capellae lib. IX. $. 931. 723

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumque appcllatur et Sonus. Verum soni sunt 951

per singulos quosquc ac per omnes tropos numero diiodeviginti. Quorum

Si conjcctnris paulo andacioribiis, ut in aliis, ita

in hoc auctore locus, legendas et transponendas

voces hoc modo censiicrira: 4jtcocXa[ißavo[ievoc ,

apud Romanos vero idem dicitur acquisitus : se

cundas VTCcczr\ VJtccvcov , hoc est principalis principalium,

qua eadem voce uti summns Jupiter statuit.

« Jupiter cnim VJïâxoQ VJtârcûv appellatur,

idcoqiic £Li<pccTtxcoç Capella summum addidit ciquc

hypatc ipsa sacra teste Bocthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter etiam àyafléfivcov vocatus

est, quod nempc Agamemnon apud Homerum

vrtctToç xqslÓvtíov dicatur. Grot. — Haec bar

bara sunt, adeoque expnngenda. Etenim ratio, cur

diesis ilia hemiolia vocetur, ex Aristoxeno aliisque

est clai'issima, quod videlicet haec diesis sit hemi

olia (líeseos cnarmoniac; ut numerus quatuorscmis

est hcmiolius numcri tcrnarii. Si retinenda sint,

banc cxplicationcm adfcrcuius: vocabulum modus

hie idem significat quod modulatio , ut et p. 180

▼. 21 (p. 316 Gr.) p. 183 т. 2S (p. 319 Gr.); deinde

pro harmoniae divisio legendum ab harmoniae

divisione , et hemiolium pro inepto hemiolis (quemadinodum

etiam glossac intcrdum superoctavam

rationcm impcrite vocant rationem epogdoi pro

epogdoam), nt hie eensus bonus ac ver us ex ¡neptis

verbis colligatur: »et vocatur (se. illa diesis)

hemiolia, ab barmoniac divisione; quoniam hemioliaiii

modulationcm coinplcctitur.« Quod si vocabu

lum modus pro dias témale accipiamus, ut idem

usurpatur p. 18G v. 20, ultima codem sensu Icgcluus:

»hemiolium diastema complectitur.« Meibom.

Sat credo supcrque uuuc habes conjccturaruin, ccrti

nihil, noque qiiidquam variant codices, nt Mar

tiani potius quam librariorum errores esse putcm.

de sonis] Hanc inscriptionem Mcibomio praceunte

recepi, quoniam ipse eensus jubebat; vnlgatam

de tropis suo loco et online infra (§. 93ö)

posui; licet cnim Aristide» Quinctilianns (3, p. 156

Meib.) tropos eosdem to7ios vocari doccat, inde tamen

non sequitiir, tonos etiam tropos appellari posse.

tonus igitur idem] Hoc ccrtura est ex Aristide

nostra p. 22 v. 28, Euclide p. 19 v. 6. Inde ¿л-

TaTovoç Xvqa diccbatur, quae septem diversos

sonos habebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 316

Gr.) inquit: »nam sonnm id est tonum productionem

vocavi«; ncque euim tonus ibi appellari potest

productio qiiatcnns sonus est, sed qiiatenus spatinni

cum legitima quant i ta te, quotl duobus sonis continetur,

ut supra. Meirom. — Rectius tamen sonus

(<p&ôyyoç) et tonus {xôvoç) distinguuntur, id quod

Nicoiiiacbus (p. 1 et 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti] Accurate hace omnia explicavît

Boeckhius (in Creuzcri stud. T. III, p. 62 seqn.

et de metr. Pind. p. 208 sequ.), quapropter antiquiorcs

auctorcs enumerare supersedeo. Quanqnam

de numero discrepantia est, quuin paulatim tantum

soni ad tantam amplitudinem accreverint, ut aliî

piares alii pauciorcs numerent, qua de rc vide Cuperum

(in apotli. Homer, p. 32). Sunt adeo qui

dnodetriginta statuant, ut auctor tabulae quam speciminîs

causa ex códice Monacensi (G. fol. 220) cum

omnibus crroribtis orthographicis hic suhjeci ; sed hi

triam generara chordas in unum conjungiint, qua

de re dix! infra (§. 940).

726 Martiani Capellae lib. IX. §. 951.

primus dicitur apud Graeccs лдодЛарРмоцегод, apud Romanos vero, quia

non eadem nos лосе uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitus;

secundus vrtàxT) vjtatcöv, hoc est principalis principalium ; tertius яссдълатг)

Prolamhannmcnos I adquisitns

j HIHI 1 Ypodorins subprincipalcs. Ipate ¡patón *I' principalis principaliiim.

ÍIIIIIH Ypoirigi". Pari ¡pate ¡patón °I* siibprinc. principal.

ШИШ Ypoeolius. Ipaton-r penult, princ. in ermonico genere distat a nete duob. tonis.

ПИЦЦ Ypoiastius. Penúltima principal, in cromatico gen. tria cniitonia distat a nctc.

ПИЦЦ Ypolidius. Penoltima principalium in diatónico gen. distat tono a ne(c.

(ИЩИ Dorias -I- princ ip. Lichnos ipaton -I- ultima priucip. ct priucip. mcdiaruni.

Illllill frigias. Paripatemesun -I" snbprincipa. mediaruin.

ИНН! K°H"s. Meson diatonos -I* nicdiarum extcnta in ermonico gen.

IUI! II

Exlenta inedinriini in cromatico genere.

Illllill bid"-*. Extents mediaruin in diatónico genere.

HllUII YperdoriusT'super princ. Mesen •!• media et est principalis conjunctariiiii.

ШИШ Yperfrigius. Tritesin engmen-I* tertia conjunctarum a line.

ПИЦЦ Ypercolins. Sineiigmcn. dítonos "I" conjiinctur. extcnta in ermonico gen.

IIÍIIIII ^ periastius. Extenta conjunctarum in cromatico genere.

Illllill Vperlidius. Extenta conjunctarum in diatónico genere.

Píete sineugmen-Г ultima coujiiuctariim.

Parámosos -I- prope medium.

Tritcdia zcugmen-r tertia ditisarum a fine.

Diazeugmcñ. diatonos -I* divisar, extcnta in ermonico.

Extenta divisar, in cromatico genere.

Extenta divisar, in diatónico genere.

Píete diazeugmeirl* ultima divisar, et principalis excellent.

Trite Ypc.boleon I- tertia excellentium a 6ne.

Ipcrbolcon diatonos excellentium extenta in ermonico gen.

Extcnta excellentium in cromatico genere.

Extcnta excellentium in diatónico genere.

Píete Ipcrbolcon 'I* ultima cxccilentiiim.

t] Sic codices Darmstattcnsis, vjrarcov] Imperitc in edito nbiqne vitcatúv

Reichenaucnsis, ct Monacensis (C); migo .quia ea- pro VJtarcov, quaimis grammaticornni cañones podem

voce.« Respidt au lem superiorcm locum (§.553). sterius niinu

Martiani Capcllae lib. IX. §. 951. 727

vTCaxärv, id est subprinci palis principalium; quartus vrtartâv âiârovoç, id est

principalium extenta; quintus vjtáxr¡ цёбыу, id est principalis mediarum; sextus

autem rtaçvrtccrrj цкбыт, quod est subpriocipalis mediarum; Septimus ¡i¿6(ov duorovoç,

id est mediarum extenta; octavus /ie6t], hoc est media; nonus tçlxn

6wr¡fi(iévtúv , id est tertia conjunctarum; decimus Óvvjjufiivan/ âiârovoç, hoc est

conjunctarura extenta; undecimus vr¡rr¡ 6wr¡atúvo)v, id est ultima conjunctarum;

duodecimus ладацёбг), id est prope media; ter Li us decimus tqIttj du&vyitivurv,

id est tertia divisarum; quartus decimus du£tvyiiiv<av âuxrovoç, quod est divisarum

extenta; quintus decimus vi}tt¡ ôuÇevynévùtv , id est ultima divisarum;

ÔlÔtovoç] Daabns primis âuzrôvoiç vox ¿l%á- scriptae, nisi quod pro H omnibus tribus locis male

vov adjungcmla, duabus posterioribus jtaçavijx^ç. est Б. Editas ubiijne óv^ívyuévaxv^ in margine

Minim tarnen est, si hoc it* sit, uti sane esse et res ta men appositum »al. 6W7¡Hfiévcov. « Miror docipsa

et aJiornm musicorum collatio facillime demon- tissimos viros boc emendare non potuisse , quuni nc

strut, quod in Latina interpretation nibil aliud quam quidein Graecum sit. Scribendum enim fuerat 6w~

extenta addatur, quod ductovov désignât, ut ipse cÇEVyflivtûv. Meibom.

Martíanus infra docet Sed perpetuus ferme hie conjunctarum extenta] Папе тосет apud G rotinm

error tum in Capella tum in ipso etiam Vitruvio, omissam restitni e codicibus Meibomianis (p. 347

quod ôlâtOVOÇ simpliciter ubique et sine ulla adjec- t. 8), Reicbenauensi, Monacensi (C), Darmstattione

pouatur, qnnm tamen constet duxTOVOV non tensi, acccdentibas etiam ante Grotiom cditis.

tropum certum significare, sed, ut ipse Martianus prope media] Codex В male prope medium.

infra de sonis ait, indicium gencrum moriulandi, Meibom. — Non prorsus improbem.

uti et enbarmonion et cbromaticon. Grot. — Inepta v.t in 3o/.í'.tcov\ Ita et Euclides, sive venus Cleoet

errónea est tota bacc Grotii annotatio. Meibom, nides, ñeque cnim illa Euclidis sunt, quae titulo

— Omnium facillimum fuisset pro ducTOVOÇ utro- Harmonices sub ejns nomine ciгейшferuntur, ut

que loco reponeré quod alios legere G rotins in sagacissime pater meus es aequalilate semitoniornm

margine annotavit ZL%avoç, quo voeabnlo constat aliisque similibus argumentis odoratus est Vitrubos

sonos plerumque appellari (ride ad §. 94G); vius tarnen "OítíQ^oXitírv. Et ita MS. et Veicetised

vu] ga tam retinui jam propter interpretationem nus, Lugdunensis, et Basileensis. Grot. — Yallac

Latinam extenta, quae duxtovov tantum significat, codex Euclidis barmonicae etiam Cleonidae praetnlit,

quum ?.i%avoç index nuncupandus foret; accedit quem etiam Grotii pater illius introdnetionis in barautem

IVicomacbi (p. 21 Meib.) testimonium, qui monicam (in notis ad snpcriorem Martiani locum)

disertis verbis nihil interesse ait, utro nomine in auctorem existimavit, sed fu tili argumento. Metbo«.

bis ebordis ntamur, (in Music. aucL T. I pract ad EucL init). Confer

6wr¡nnévwv\ Hwr¡(ifiévav optime uterque Pücomachum (1 , p. 20) et Boëlbinm (р. в £ Meib.).

728 Martiani Capellae lib. IX. $. 951.

sextus decimus tqíttj vxeoßoZaicov , id est tertia excellentium ; scptimus decimus

vrtsQßoXaicov ôuxrovoç, hoc est excellentium extenta; octavus decimus v^ti?

•orceqßoXaioiv , id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

032 apte e¿ cum ratione componunt. Constat autem omnis modulatio ex gravitate

soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in acicm tenuatam gracilis et erectae modulations extenditur.

DE SYMPHONIIS.

053 Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite conveniunt,

symphoniae tres sunt, quarum est prima дш теббаосог, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productioncs

Septimus decimus] Sic, ct paulo post octavus de symphoniis] Censorino (de die nat. 10, 5)

decimus, uterque DIcibomianus pro decimus Septimus »symphonia cet daarum vociim disparium inter sc

ct decimus octavus in editis. junctarum dulcis concentus«; Cassiodoro (de mus.

cum ratione] 'PrjTcoç. Vide notas *d Aristidcm Op. II, p. üGií Gar.) » tcinperamcntum sonitns gra\ is

p. 15 v. 20. Million. ad acutum, vel acuti ad gravem, modulaincn effiemissione]

Pater remissione, ccvéôet. Grot. — ciens«$ paritcrque Bacchius (p. 2 f. Mcib.) earn dc-

Pro emissione lego remissione , quod et Grotinm finit xgäÖLV dvo (p-d-ôyycôv ccvofioícúv Ó£vTr¡Tt

notasse deiude vidi. Vocabulum modi utriuscjiic xetí ßctQVTT]TL Äctfißavofiivcov.

codicis glossae explicant soni; minus commode. symphoniae tres] Totidem et supcriorîbus locîs

Maliiu modttlationis , quae explicatio gcneralior est, nnmerat (§. 10a. 755) paritcrque Ccnsorinus (10,

ct aliis quoque bujus auctoris locis applicari potest, G); alii plures, sed ut bas tantum ¡peas inter sc consed

et sequente versii confirmatur. Ccterum quid jungant, ut Macrobias (in somn. Se. 2, 1) quinqué:

gravitas sit, quid acumen, clarius babcinus p. 182 дш Tt66âçcov, дш TckvXE, дш JtaÖcov, дш TCav.

penult, (p. 518 Gr.). Versa autem ilia sunt ex 6cov xai dià JiévT£f dig дш Яссбсоу. Vitrnvias

Aristide p. 8 v. ult. Meibom. — Nihil mu to. Лат- autem (5, 4; p. 158 Bip.) sex, addita diapason

que Aristides, qui laudatur, ipse inquit: iv, dij cum diatessaron , ac sic etiam Baccbius (p. 5 Mci-

TovTiov rà ycvôfjuva то ¡ísv ßagvtfjTa, го bom.) ct noster inferios (§. 950). Vide omnino Bocôè

ó£vT7]Tcc jtooguyoQevofuv ' yívercu ÔÈ r¡ ckhium (in Creuzeri stud. T. Ill, p. 51. 58). Adfiev

ßaovijrjq jcávcú&ev <xva<pEQOfiévov той didi autem sunt vulgo omissiim ex códice DarnijtvevfíctTog,

r¡ ô^o^vttjç ЕЯьЯоЩд Яоо'Сщкго-о- stattensi.

TLocuEÖdai autem est emilti. productiones] Hoc barbare vertit et inepte.

erectae modulations] Alii teste Grotio in mar- Latine potuisset, ut p. 185 v. nlt. (p. 522 Gr. v. 1).

gine reclae. Мывол.

Martiani Capellae lib. IX. §. 953. 729

duas et dimidiam; nam sonum, id est tonum, productionem vocavi; est

autem hemitoniorura quinqué, quae ad productiones plenas et integras mediatenus

valent; дйбшу decern, diesis vero interpretado est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur, qui et numerum ternarium habet et triura tertiam, quod est unus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, ct dicitur dut nèvrs, 934

atque constat sonis quinqué, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ас medium,

hemitonia septem, diesisque quatuordecim , atque hemiolii possidet rationeni,

quae forma ej eundem numerum circa collata detinet ct ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia дш лабыу, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

(DE TROPIS.)

Tropi vero sunt quindceim, sed principales quinqué, quibus bini 955

quae ad — valent] Пасс barbara sunt ct supcriorinu

scculorum inficctias redolent: idcoqne male in

fere ta delenda censco. Meibom".'' fc

epitritus] Vide supcrius (§. 107. 761) ct in

ferías (§.931. 937. 978). Gellius (18, 14): »epitritos

est qui Labet totum aliquem numerum ct

cjusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo

decim ad novem, qnadraginta ad triginta.« Confer

omnino Aristotelem (probl. 19, 25), IVicomacbum

(2, p. 50 Meib.), Aristidcm (1, p. 49; 5, p. 115),

Censorinuni (10, 8), Sextum Empiricum (hypoL

Pyrrb. 5, 18, 155; p. 165 Fabr.), Macrobium

(in soinn. Seip. 2, 1; p. 127 Zcun.), Fulgen li um

(mytbol. 5, 9; p. 128 Jfuncb) etc.

quod est unus] Hace delcrein. Scribcnda fuis

sent: »quae (tcrtia pars) est un ¡tas, vcl unus« ut

Aristidcs quoque (p. 55 v. 4). Meibom.. — Multa

profecto delenda csscnt, si talia displicercnt.

diesisque] Utcrque bic diesisque. Atque in boc

voeabulo fcrc semper quart us casus plurativus is

finit Meibom.

duplici] Sic bene codex В 5 reliqui pcrpcraui

duplL Meibom. — Obtcmpcravi quia praccedit di

plasia, etsi vulgatam lectionem minime falsam dixcrimj

vide superius (§. 785).

tropi vero] Hos Graeci tôvovç appellant. GnoT.

Unde Cassiodoro (de música in op. II, p. 556) toni

sunt qui nostro tropi. Baccbiiis vero (p. 15 ct 18 f.

Mcib.) définit tropum rtloy/r¡q èfifieAovç б^У/мх,

reccnsctquc tres: Lydium nimiruui, Plirygium ct

Doriuin; ab aliis autem addit statut septem* Mixolydinm,

Lydium, Plirygium, Dorium, Hypoly.

750 Martiani Capellae lib. IX. $. 935.

cohaerent, id est Lydius, cui adhaerent vïteoXvâwç et vrtoXvôwç ; secundus

Iastius, cui sociatur ¿лошбгсод et vjïequxotwç; item Aeolius cum vrtoaioXio? et

vrteçcuoALcû ; quartus Phrygius cum duobus vjto<povyLcû et vjt£Q<povyLco ,• quintus

Dorius cum vjïoôcùqLcù et ¿ЛЕодеоощ. Verum inter hos tropos est qiiaedam arnica

dinm, Hypophryginm, et Hypodoriiim. Scilicet pariter

ut de sonis monitum est paulatina tantum ad

ilium numerum crerernnt, adjeetis utrinsecus compositis,

de quibus vide Euclidcm (p. 19. 20), Aristidcin

(p. 23 sequ.), Athenaeum (14, p. 624) cum

nota Casauboni (p. 898), inprimis autem Alvpium,

et doctissimas Boeckhii commentationcs (in Creuzcri

stud. Т. Ш, p. 74 sequ. et de metris Pind. p. 23i>

sequ.), qui etiam de singulorora troporum vi et

indole copiosissime disseruit. Suam enim cuiqiic virtutem

peculiarem fuisse jam apud Platonem legimus

(de rcpubl. 3, p. 598. 399), ubi multos alios auctores

veteres laiulat Stallbaumius (T. I, p. 203.

206) i adde Lucianum (in Harmon, с. 1): tt}ç Фри-

yíov то Evd-eov, т-ijç Acùqimov то Ösfxvov, tîjç

AvdLov то ßax%iy.ov, tí}c 'lcovtxijç то уЛа-

ipVQOV , et Appulejum (in flor. p. 16. 17 Oud.):

• Tibiccn quidam fuit Antigenidas, omnis voculac

mcllcus modulator, et idem omnibus modis peritus

modilicator; scu tu vellcs Aeolium simplex, sen

Iasium varium , scu Lydium aueruhim, scu Phryqium

reliyiosum , scu Dorium bellicosum.it

id est Lydius] Conjicit Mcursius noster: I

Lydius pro primus Lydius; putat enim ex abbreriatiouc

natura errorcin, quod si verum, infra pro

item Aeolius Iibcns Iegerim : III Aeolius, hoc est

tertius Aeolius. Grot. — Nonne hoc abuti est paticntia

nostra? Nescio qua accrbitate Grotius niisei'iim

illud id est perscquitur!

vtCeqXvôioç] Verte ordinem: vrtoZvôwç et

v.^tef/.vöcog, ut apud Alvpium et in sequen tibus.

Мешом. — Cctcriuu vjfSQÀvâioç ab alus 6vvTOVoXvôlÔTL

appellatur, ut a Piatone (de republ.

3, p. 398 f.). Confer Boeckbium (de metr. Pind.

p. 225).

secundus laslius] Hoc plane falsnm. Auctornm

nullns, vel Graccorum vel Latinorum, primiim tonum

dixit Lydium et secundum lastium. Itaquc

ordini suo sie restituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Phrygius, quartus Iastius,

quintus Dorius. Bocthü vitiosum diagramma scculi

a gravioribus ordinem arecssunt. Meibom.

VitEQâcûçLco] Ita Aristoxenus; plcrisque appellabatur

[iiCoAvoiOCi confer Boeckbium (de metr.

Pind. p. 216).

ventm inter] Quacnam hace sit doctrina satis est

obscuium. Si legeretur: »ut inter Dorinm et Hypodorium

«, et »inter Pbryginm etHypophrygium«,et sic

de ceteris, omnia statim patcrent. Succurrit tandem,

illnd vclle Martianum, alternos modos Hypodoriiim

et Hypophrygium eo injer se conucnîrc, quod binas

diatcssaron consonantias deinccps positas m diapason

communes babcaut, quae etiam ¡isdem notis signantur.

Quippc Hypodorii diatessaron ab hypate bypaton

ad hypatcn meson idem est quod diatcssaron Hvpophrygii

ab ejus proslambanomcno et bypaton diatono

comprebcnsiim. Sic diatcssaron Hypodorii ab

hypate meson et mese comprehensum idem est

iisdemque notis Signatur, quibus diatcssaron Hypophrygii,

bypaton ac meson diatoms cjusdem toni

contcntum. Similiter Hypoiastium et Hypolvdium

diatcssaron ct diapente consonantias non quidem

deinccps positas, sed tarnen intra diapason com

munes habere, ex notis est manifestum. Hace exMartiani

Capcllae lib. IX. §. 935. 731

concordia, qua sibi iuvicem gcrmani sunt, ut inter vnodeOQiov et vitoygvyiov,

et item inter vitotâôtiov et vitoaibUov , item conveniens aptaque rcsponsio inter

vitocpQvyLov et vieoUvdiov , qui tantum duplices copulantur. Mediae vero graviorum

troporura his qui acutiores sunt TtQocXapßavöiievat, fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi

debeant convenire. Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum

ordinem redeamus. Praedicta enim ideo primo dicla . sunt, ut altius

tcnerenlur.

plicatio vcrissima est adco, ut v. 18 pro Hypo- quidqnam negent; etsi obscuram esse banc doctriphrygium

et Ilypoaeolium Icgcndum censcam vcl nam hie ipse nostcr locus ostendat. Cclcrum reposai

Hypophryyium et Hypolydium , Tel Hypoiastium et vrtOcciókLOV ex códice Monacensi pro "¿rtoXvdlOV ,

Ilypoaeolium. Atque Iiacc Iroporum concordia ex ut шох VftoXvÔLOV pro VJtoawXiOV.

ipsis nolis diagrammatis XV modorum facile colli- qui tantum] Pater »qui lanquam duplices« legitiii'.

Sed nova Lie diíficul tas oritur ex illis verbis: gendum conjicit. Grot.

»qui tantum duplices copulantur«, quae, si versu mediae vero] Ilaec binas cxplicationcs adinitanteriori

legcrctur Ilypoaeolium ct Hyperlydium, tere possunt, prout vocabulum mediae vel de insic

optime explicarentur; nempe Ilypoaeolium et tcgri systcmatis his diapason media chorda acci*

Acolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan- pitur, vel de unius diapason systcmatis media,

turn copular! secundum Aristoxcnum, qui XIII dun- quae est hypate meson. Priori tarnen modo usitataxat

modos facit, non antem tríplices, nt reliqui; tins. Sic Hypodorii media est proslambanomcnos

quod, ut dixi, Hyperaeolins et Hyperlydius ex Ari- Hypcrphrygii ; ct in binis superioribus eodem modo,

•toxeni sententia non numcrentiir, sed juniorum Cclcrum v. 21 omnes codices Iegunt rtooçXccfiquorundam,

dc quibus Aristides p. 23, v. 18. Ilaec fiavbutvui , non quidem male, usitatius tamen

tamen explicatio non adco placet; nee m-aeccden- esset jrgo6/.afi/3avofievoi. Лес buic scripturae

tibus convenire videtur: ut siinplicitcr dicendum adversatur vocabulum mediae, quod praeccdit.

putem , superiorcm illam modornm concordiam inter Quippe inter ebordas ab omnibus fis6rj numeral tir

binos tantum consideran , quiim ctiam inter ternos feminine genere et ftQOcXanßavo[i£voc masculino,

possit et quaternos ас plurcs. Exempli gratia con- Solus Bryennius mnsicornm scriptornm nltimus

eordia quaedam arnica est inter Hypodorium, Ну- frequenter feminino genere scribit rtcocXafißavopophrygium,

Dorium, Pbrygium: quia hi quatuor ¡JUVTj. Meibom.

ton! unam diatessaron consonan tiain, n Si sig- posterius] Vide infra (§. 95b').

nalain , communem babeant. Meibom. — Adde Вое- primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

ckhium (de metr. Pind. p. 255. 235), qui rccte alii primum; sed hoc in osa ne veteres quidem

monet errare si qui de harmonía innotuisse veteribus sibi constiterunt

92 *

752 Martiani Capellae lib. IX. §. 936.

DE TRIBUS GENERIBÜS MUSICAE.

936 Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniacam vim mortalibus divulgaret,

tria tantum mei genera putabantur: eiâixov, алесуабпмоу, èÇayyeXzMov,

quod etiam ÍQp¡rpmtwm> dicitur. Et elâixov est, quod ex perseverantib us et similibus

consonabat, id est sono, numeris, atque verbis; sed quae ex his

ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numéros, rhythmica; quae

ad verba, métrica., 'Ageoyaoxmov est quidam materiae tractus efficiens exercitium

primo quippe] MS. »Primo qiiïppc Lasîus ex et meus Darmstattensis ; vulgo inepte ei. Música

nrse ermon ea vir mortalibus.« Ex quibus conjicio: enirn loquitur.

»Primo quippe quum Lasus exorsus barmoniae vim etöixov] MS. iâixvv, vrtEQEgyaOTiKOV, è$aymortalibusdivulgarct.

« Illustrissimiis Scaliger legit: TsXxiKOV. sed pro VJtSQSOyaOxóv suprascriptum

»Lasus ex urbe Ermionea.« Suidas: Лабос XccQ- est /tçaievutovi pro e£avXeXxcxov vero lubens

ßivov 'Eçfitovsvç JtôXsùlç Tijç 'A%aiaç, ysyo- legerem ègayyeXTtxov, qnod idem valet cum ¿qvcoç

xaxà xr¡v vr¡ óXvprtiáda, öxe daçeioç 6 fiyvevxcxco. Gnor. — Codex В iôixov, rtoaxxi-

TótáÓítov' Tivèç de xovxov 6vvaqi&[iov6i xov, èÇayyeXxixov: alter vâixov, àrtaçya6xirolç

ïrtta 6o<poîç àvxï Ileçiavdçov rtocoxoç xov, êÇavyeXxixov. Optima lectio illa codicis В.

de ovtoç rtSQÍ ßOVÖtxijc еуоагре Xôyov , xcà Per idtxov autem seu siâixov intelligo musices

ôtôvpccufiov elç àyâ/va еЬбууауе, nal xovç partem contemplativam, nisi pro eo -&S(og7]XLXov

¿niÔTLy.ovç sl6r¡yr¡6aXO Xôyov ç. Mcminit ejus- legendum statuamus. Nam et haec ab Aristide dcdem

Lasi Aristoxenus. In vita Arati inveuio: Ofico- sumta esse arguunt binae reliquac partes et in

vv/xoç aXXoç Лабе? ты àçfiioveï. In Clem. primis p. 1 82 v. 3 tres xov è§ccyyeXxtxov partes

Strom. 1: ot&ooafißov ertEvór¡6ev Ааббос (1. ex Aristidis p. 8 v. 17. Meibom. — Vulgo cnim

Аабод) éofitovevç. Grot. — Vulgo cnim Hypa- edebatur eiôcxov, есуабхшеп/, vrt£Q£Qya6xixov,

sins, sed vera lectio Lastis est, ut ct Mcibomius (ad quod ncquc rci ipsi neqne scquentibus responde-

Aristoxcnum p. 78) apud nostrum legit, et Darm- bat; quaproptcr Mcibomii codiccm alterum secutas

stattensis codex liabct, litera S tantum dupli- sum, ortbograpbia tantum, ut par erat, correcta,

cata, quae nulla discrepant« est. De Laso adde id est sono] De tribus bis partibiis vide quae

Atbciiacum (14, p. 624 Cas.), et quos praeterea superius (ad §. 950) annotavimus.

excitant Ducfeerus (de Simonide Ceo p. 52) Bode àrt£Qya6xwbv est] Hic quoque seentus sum

(de Orph. poëta p. 95) ct Boeckhius (de metr. Pind., codiccm Mclbomianum alterum (A) , nisi quod is

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harmoniacam vim perperam scriptum àjtaoya6xixov exbibctj vulgo

motare nolui, etsi codex Monaccnsis (C) harmoniae male vrteQEQyaÖTLXOV.

earn pracbuit. materiae tractus] Pro traetatus. Música in fracmei

genera] Sic Mcibomiauus codex uterquc tatione materiae uiusicac, quae sunt sonus, rbyfbMartiani

Capellae lib. IX. §. 956. 755

ejus; cujus itidem tres partes, id est (uXojtoiia, Xé$iç, тсХощ. 'EÇayyeXTixov

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, ¿pyavixóv ,

eôôutov, vitoxQiTtxov , quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

velut de sonitus totius parente dicemus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum. Con- 957

mus et verba, versatur, ut in cantu decore ас stiavîter

componendo exercitati evadamus. Meibom. —

Pariter supra (§. 481) traclus perperam scriptum

erat pro tractatus; sed uostro loco codienm auctoritatem

desidero.

ires paries] Quia Lace corrupta suit nullum

duhitiiii. Legenduni censco (¿eXortoúa } pv&fWJtoCia,

ftoir¡6ic. Mclopoeiae autem partes sunt

tres: Aijipiç (pro quo hic inepte Xs^iç), (ii£tç

nal %QÍ¡6ic. Quarum partium subdivisiones rursus

adfercndo perveniremus tandem ad jtXoxr¡v. Quod

enim mclopocïam tres illas partes Labere ccnsncrít,

Loe clarissnnc patet ex p. 197 т. 2,"» (p. 55S Gr.).

Vide Arislidcm p. 6 v. 15, p. 29 т. 1. Meibom. —

Codices nihil variant.

s^ayysXrvxov] Editns perperam ex&r¡Tixov.

uptime tres iliac partes in omnibus codicibus lcginitur.

Vide Aristidem (p. 8, v. 17). Meibom. —

Solus Grotius corruptiim illud haltet; ante cum

editi èiavtsXzLxov pro è^uyysXrixov, majusculae

enim T cl Г facile con fund un tur. Sed omninp conferendus

ille Aristidis locus: rov as TS^VIXOV

fièçT] TQÍa, àouovixov , çv&fxixcn/, [mtqixov

то as rtoavxLKOv sic те то xor¡6Tixov tcov

TCQOsiçriiiivoùv тецуетси, nal tovtcov èÇayyeXzixoV

xai Tov (lev %Qr¡6Tiy.ov (J-sçtj цеЛо-

noua, pvö/xortoua, rtoír¡6ic, tov ôè sÇayyeZTixov

oçyavixov, eoôixov, vrtoxoinxóv.

inferius] MS. inferius. Utraque sane lectio

ferrl potest, (¿нот.

omnis vox] Melius profecto ¡Ilustrar! Lace ncqueunt,

quam ¡is quae Vilriivius (5, 4$ p. 15 Í

Bip.) ex Arisloxcni doctrina admodum dilucide sic

cxposuit: »Vox mutationibus quum flectitur, alius

fit acuta, alias gravis; duobusque modis movctur,

e quibus unus Labet effectue continuâtes , alter

distantes. Continua vox ñeque in finitionibus consistit

neque in loco ullo, efficitquc tcrmiuationcs

non apparentes, intcrvalla autem media patentia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, uox

Липе cnim nee undc incipit nee ubi desinit intelligitur,

sed ncque ex acuta facta est gravis, ne

que ex gravi acuta apparct auribus. Per distantiam

autem e contrario. Лапнше quum flectitur in mntationc

vox, statuit sc in alicujus sonitus finitionem ,

dcindc in alterius, ct id ultro ci troque crebro fa

ciendo ¡neons tans apparct sensibus, uti in caniionil

us quum flectentes voces varictatem facimus mo

dulation'^. Ita(jue intervallis ca quum versatur, et

unde milium fecit et ubi desüt, apparet ¡n sonorum

patcutibus finitionibus. Mediana autem carcnlia

intervallis obscurantur.« Scd confer ipsum Aristoxenum

(elem. harmon. 1 , p. 10 scqu.) et Aristidem

QuinctUianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinum p. 249) in

sao Martiani códice bis ecribi continuai tes tu tur.

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 957.

tinuum est velut juge colloquium, divisum, quod in modulatione servamus.

Est et medium, quod inter utrumquc perinixtum ac neque alterius continuum

mod um servat пес alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuneta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedueimus,

diastematica nominator, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

i)58 Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quam melopoeïam

vocamus. Ac priue de sonis, ubi artis est elementum.

Sed mera orthographiae Lace discrepantla est (т.

§. 897 not).

inter utmmque] Rcctliis Lue e Darmstattensl

códice reposui pro in utrorjue, quod in editis erat.

ut pronunciandi] Sic perperam omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 v. 25 : r¡ zàç Tcöv rtoirj-

[lárcov àvayvcôdsLÇ яоюъре&а. Meibom. — Mutandi

causam non video; nam ut pariter atque

Graecum »7 est quomodo. Quod autem ait pronun

ciandi modo carmina recitar!, histriones potissimum

spectat. Est enim pronunciatio , ut auctoris

ad Hcrennium (1, 2) verbis utar, »vocis, vultus,

gestus modcratio cum vennstate.« Adde Quinctilianum

(2, 10, 13): »quod faciunt actores comici, qui

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, pronunciant

, quod esset sine arte, пес proeul tarnen а

■atura recedunt, quo vi tío periret imitatio.«

harmonica] Sic optime uterque scriptus. Insulse

editus Harmonio. Meibom. — A Grotio boc factum ;

anteriores reetc harmonica exhibuerant Idem tarnen

vcl usus vel error est apud Vitruvium (5, 4), ubi:

n Iluvmonia« , inquit, test música literatura obscura

et difficilis«, quamqnam ibi qnoqne harmonicam re

stituí Meibomius jubct.

septem] De septem bisce partibus in sequentibus

(§. 939. 948. 934. 9S3. 960. 964. 96Ö) agit.

Presso pede in bac distributione eequitur Aristidem

Quinctilianum (1 , p. 9 Meibom.).

tertiam de systematis] Sic reetc scriptL Male

editus in textu diaslematis, in margin em reject ;i

vera lectione, quae est systematis. Meibom. — Facile

obtemperavi, nam de diastematis, quae spat ¡a hic

appcllat, in seconda parte agit (§. 948).

quam melopoeïam] Si vel nullo alio loco inscitiac

vcl ncgligentiae convinci Marlianus posset,

ex boc certc non video quomodo non possit Verba

clariora sunt, quam ut interpolât» ca censeamus.

Latino moduiatio respondet Graecum [leZcoöia,

non autem (леХолойа. Meibom. — Accuratius in

fra (§. 965) »modulationis eftectae babituni« appcllat;

Ternmtamen non video, cur ncgligentiae arguatur

Martianus , qui Latini sermonis usum certc melius

Mcibotnio caliere dcbcbatl

Martiani Capellae lib. IX. $. 939. 75o

DE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis siguum, 959

in arithmeticis singulum. Plithongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae partícula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim, in qua vox pcrsistit ac persévérât. Sonus phthongus vel

speciatim vel generatitn appellator; sed generale vocabulum habent et specialia,

quae idt¿xr¡xa Graja voce perhibentur. Ut si quemadmodum nobis scribendum

phthongos] Ficgligcnter Grotius quatcr in Iiac nnlli id tribuí solcal), qui (soni) dwafJULQ Graja.

paragraphe plhongos cdidit, quod corrigendum erat, voce perhibentur. Sic legendura censeo, sic explican-

Cctcrum confer Cenaorinum (dc die nat. 10, 8): dura; vocabulum ¿áióxTjg hie pronas est incptum.

isingnlac tarnen voces simpliccs ct utcunquc missae Videri tarnen possit ex Aristidis conformalum vcrif&

óyyoi vocantnr; discrimen vero, quo alter bis, qui p. 9 v. 5: r¡ de, inqnit, Trjg [ieXwdt,xi¡Q

<pdô)'yoç acutior est, alter gravior, vocatur ôtà- tpôôyyoç idicoç хаЛйхсы. Meibom. — Nimis acute

бхтцш.* Meibomius, praescrliiu quod iâcôxrjxa in ôvvâtieiç

partícula] Addit Arietides (p. 9) mínima (èXâ- mutari vult, quuin nihil aliud dicere vidcatur Mar-

%l6xoç)- Aristoxcnus (clem. hanuon. 1, p. 15): tianus, nisi specialia codem cum generali nomine

fpcor'ijç rtXCOÖig èlti ¡liav xá6iv О qr&ôyyoç' indlcari; sonos ¡gitur et universos pariter et sin-

XÓTS yc(Q tpuLvexai tpdôyyoç eivat XOLOVXOÇ, gulos dici. Quamquam libenter iáióxr¡xsg cum

oïoç eiç (léûoç хаххебЗас r¡Quo6(iévov , àtav Grotio scripsUsem pro láu>xr¡xa, facill confusionc,

■>■} (fiùivrj tpavfi éÓXccvcu érti fiiäq Хабеыд. Plura si códices addicerent; nunc nulla varictas cnotatur,

dabit Fabricius (ad Sextuin Empir. p. 3GÖ), qui nisi quod in margine Grotiana aeque ас códice

ctiam nostrum locum laudaL Monaccusi (C) corruptc legitur idiotelra.

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox ut si] Is punctus deest in DIS. et aliis; is

persislit, ouiissa in, alii consislit, sicut etiain Fa- punctus valet, quomodo scquitur scribendum. Grot.

biicius, sed neutro cgeinus. — »Ut si quemadmodum« ¡ta utcrqiic strip t us $

vel specialim] Hace quum obscura sint et cor- edit;is perperara mit si is punctus.« Corriiptus hie

rupta brevitcr cxplicabimus. Phthongos sonos vel locus est et diflieülimus, quem cxplicabo: »ut si

specialim (xy ówá¡íEb poiestale, quomodo octo- (audi to vel Iccfo vocabulo) quemadmodum nobis

deeim in singulis sunt generibus) vel generaliter scribendum sit (qnas litcrarum potestatcs, xcov

(xrj Хабес, intentione, quomodo infiniti soni exsi- 6zoL%eid}V dwáfieig , quos ductus adhiberc dcstuut)

appcllamus. Sed generale vocabulum (sonus, bcamus in illo exarando) cogitemus.« Plane cnim voquod

inGnitis acquc compctit, nt et ipse Martianns cabulum ôvvàiiSLÇ , quod praccesserat, explicare

doeet) speciales (Uli octodceim in quoqoc genere voluit, nt etiain ex his adjunctis est evidens: ita

solum) habent (adeo ut ex reliquia inmimcrabilibus Uaec virtus phthongi docct (exempli gratia mcsc,

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

sit cogitemus-, ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis exseramus

910 vcl lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

intentio vel rcmissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est èxiraôiç, vocis commotio a loco graviore in acutum locum; avs6iç

vero contra., nam ab acuminis culmine in grave quiddam seriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam Spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emiltitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed specialitcr

per siogulos tropos duodeviginti tantum poterunt convenire, quorum

941 nomina superius mcmoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

netc diezeugmeuon, proslambauomenos) quid оси- ¿JtLxaÓcc] Aristides (p. 8): TaÓLC as ¿6xi

minis exserere debeamus , vel quid lenius remittere. flovfj xai ÓxáÓLC Trjg <pCúvijc, Tavxiyç ÖS sïât]

Meibom, (not p. 332). — Verba is punctus, quae OVO, avsÔiç TS xai Sfíixaóuc' avsoiç fûv oin'

apud Grotium post ut si leguntur, in anterioribus s6xïv , r¡vixa cev cato ¿Çvtsqov xbftov èfti

editionibus omissa sunt, quarc et ipse rectius, ar- ßacvxsQOV r¡ <pcovr¡ %coorj, srtixcc6iç de, oxav

bitror, cxpunxi. SX ßdCQVXSQOV fisxctßccivT) rtçoç o^vxsqov. Sed

acuminis] Forte acutius vel acuminatius , ni liacc quoqnc ferc iisdem verbis apud Aristoxenniu

¡то lenius legas leniminis. G кот. — Non necesse. leguntur, ut clubiuiu sit utrnm noster polissimum

ex istis] Sic codices Slcibomianus, Rcichcnau- secutus sit.

cusís, et Darinstattensis pro his in editis. seriumque] То пах* 7¡&0C. Grot. — Vide înfaciunt]

Haec male cum pracccdcntibus eoliac- ferius (§. 947).

rent, ut locum Iiunc mutiluni censcam. Ncqnc ctiam quidam] Lege: »quum ex íntimo quidetn spitranspositionc

j и varí potest. Porro quum hoc Ari- ritus trabitur, acumen vero« et cet. Grot. — IS'on

stides non babcat, quem tarnen ctiam hoc loco opus esse correctionc censeo.

vertisse deprebendítur, sed Aristoxenus, ilium p. 8 duodeviginti] In editis erat XXVIII. et quamv.

28 miitílum censco. Ita autem Aristoxenus p. 11 vis Aristides (p. 9) et JXicomacbus (1, p. 9 et 2,

v. 2i>: »atqne ex bis«, inquit, »quae dixímus, pía- p. oli 3Icib.) scribant sonorum et cbordarum nuniiiii

est, et rcmissíoiicm esse divcrsum quid a mcrum esse viginti octo; apud nostrum tamen onigravitatc,

ut faciens ab eo quod fit; intcntionem niiio legendum duodevitjintip id quod ct quae scqnoqtic

ab acuminc codem modo.« Meibom. — Veri- qunntur ct superior locus (§. 951) decent. Confusio

similius díverím vel ipsum Aristoxenum, vcl alium autem iude nata est, quod in unoquoqnc trinm

qui ex ilJo bausisset, a Martin.no adhibitum esse, gencrum sonorum numerus qnidem est XVIII (Euqui

etsi omnia ex aliis congesscrit, tarnen in nno clid. in introd. barm. p. 5 et 4 Mcib.); quum vero

fonte ncutiquam acquicvit, cumque et superius ct misccntiir ex illis generibns, XXVIII (id. p. î>).

inferios baud raro cum Aiistoxcno consentiré vi- Sunt enim in üs plores communes ct vagantes, de

demos. qnibos vide inferius (ad §. 94 ö).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 757

nuncupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,

cui conciiiere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separator; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero èvaçiwiioç et xqcuimxtixoç, 942

quam nos vix forsan recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chromaticus,

itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principalis

autcm mediarum, quia prima est medii tctracbordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae tres su i

similibus obediunt. Dictum vero hoc tetrachordum mediarum, quia in

extrinsecus] Sic códices Meibomian! nostrîque

ReicLcnaucnsis, Darmstattcnsis, et Mouaccnsis (C);

vnlgo extrínseco. Cetenim confer ВцссЫнит (de

metr. Pind. p. 206): »Accedente deinceps versus acu

tum tctracliordo vJtscßoÄaicov totum système fac

tum disdiapason deficiente tono, cui supplcndo

versus grave adjeclus tonus, cujus grarior sonus

qui dicitur rfQogXafißavofiSVOC totius systematis

disdiapason gravissimus est.«

èvapfjiovioç] Adde ex MS. »et rcî veritate

ÔICCTOVOÇ.« Grot. — Ouod Grotîi MS. addit ôià-

XOVOÇ nescio ubi poneré debcam. Longe melius

a reliquis id abest, quia с liant sequitur. Meibohi.

album tetrum(tue] Sextus Empiricus (adv. mus.

6, 41; p. 564 Fabr.): coçrteQ <pauxv riva xcà

fièàaivav каь Xex>xi]v <pwvr¡v ало rcäv rtooç

rr¡v oQccÖiv ai6&r]6£(av neaXrjxaßEv. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus sonis comparabant.

riura vide inferius (§. 956).

generum modulandi] Vitruvius (5, 4; p. 156

Bip.): »Genera vers modulationum sunt tria: prîniuin

quod Gracci noininant acfwviav, secundum

%оы(Ш, tertium ôiârovov. Est autein barmoniae

modulatio ab arte concepta et ea re cantio ejus

maxime gravein et egregiam habet auctoritatem;

chroma subtili sollertia ct crcbritate modulorum

snaviorem habet delectationem ; diatom vero, quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia.«

Macrobius (in somit. Scip. 2, 4): »Quuin slut melodiae

musicae tria genera, enarmoniuin, diatonuni,

ct chromaticum, primura quidem propter nimiani.

suam difficnltatem ab usu reccssit, tcrtíum vero est

infame molli tic 5 unde medium, id est diatonuni,

mundanac musicae doctrina Piatonis adscribitur.«

PI ига dabit Boeckbius (in Creuzeri stud. Т. Ш,

p. 64). Vide et nos inferius (§. 955).

obediunt] E Darmstattensi códice pro obedient

in editis.

738 Martiani Capel! ae lib. IX. §. 942.

medio locatum est inter principalium tetrachordum et tctrachordum conjunc-

943 tarum. Post supradictas autera quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notât. Verum

post mediam extendentem hemitonium conjunctaruni erit tertia, quae in

codem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc iliac

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, èvagfwvioç, хдыцапход,

et ôucrovoç, quae et parancte dicitur, quam Latine pcnultimam perhibemusj

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

inter principalium tetrachordum] Restituí ex

anteríoríbus editionibus; Grotius eniin bis letrachordorum

ediderat. Alii teste codem in margine vocem

prorsus omiscrant, qnod tamen non probaran.

tam gravis modi] Mod uni vocal qncm et supra

XqÔtîOV , more tamen Graecis non admodtnn usitato.

Per gravem modum intelligo Ilypodorium cum

patre, quem et Ccnsorinus alicubî gravissimum appellat.

Gbot. — Yocabulum modus bic pro modu

latio usurpar! certum est es verbis sequentibus,

ubi idem dicitur gravis modulatio. Nec sequentia

permittunt, ut per gravem modum intcllîgatur Hypodorius.

Errat itaque bic cum patre suo Grotius.

Cctcrum mese ultima est respeetu proslambanoincn*,

nt netc respeetu meses. Est itaque post mesen

lie ordo: ultima, penúltima, tertia ab ultima, su

prema , quae mese. Yide notas ad Aristide m p. 2 1 2.

Meibom. — Spcciatim Aristoteles (probl. 19, 43):

«Quilín extrema conecntus nete et hypatc sint, bis

que interjacent rcliqui soni, quorum medios nomi

na tus solus príncipium alteráis tetracbordi est, jure

medii nomea babuerat : príncipium enim idem esse

potnit quod medium est coram, quae ínter aliqua

claudiintur extrema. «

iota mesen] Confer Aristidcm Qiiinctilianum

(1, p. 28 Meibom.), Alypiiim (p. 5. 23. 44), et

Вое t!iî uni 5 quamquam Alis tides jacentem potius

literam significare vidcatur, ñeque Alypü verba satis

clara sint: 'feúra xaï Xäfißda rtXàytov.

Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

si non omnino arridct, lege eodem sensu sequens

vulgatac lectionis vestigia: »L sive Л inversum.«

Grot. — Non video cur non arrideat, qnum supi

num id ipsuin significet quod Alypü JtXäyvov (vid.

not. ant.), nimirum ¡ta collocatum: . Quapropter

sine bacsitationc reccpi, quum vulgata lectio lileram

manifesto corrupta esset.

conjunctarum ultima] Nícomacbus (p. 25 Meib.) :

»Tetracborda in Universum exsistunt quinqué —

in quibus duae sunt disjunctiones, conjunciones

vero tres. Et qiiidem conjunctioniim illa, quae inter

hypaton et meson, et isla, quae eorundem meson

est et synemmênon, et ultima, quae diczcugmeuon

et bypcrbolacon.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 943. 739

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus

тсадацебос nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde 944

divisarum tertia perhibetur; post hanc soni cetcri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellens

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongôn, sunt 945

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vero sunt vagi; dcniquc

alii ßagvrtvxvoi nominantur, alii ¡leCortvxvoi., alii oÇvjtvxvoi perhibentur. Spissum

mediae ipsi] Codex Monaceusis (C) mediae et tono divclli ait nostcr, de hcptachordo loquitur,

ipsi; sed mutandi causa nulla. ubi dcmta toLtv majus intervallum factum erat.

prima complevit] MS. »cum prima complevit« Confer Boeckhiuin (de mctr. Pind. p. 205) et Arivcrc

et probe. Grot. — Ego то cum melius a re- stotclem (problem. 19, 47).

liquis abesse censco. Meibom. л mediae] Sic rccte uterque scrip tus. Editas

adjungitur] Alii teste Grotlo in margine pro- perpcram medii. Meibom. — Morcm gessi Meibomio,

ducitur, inepte. licet cliaiu vulgata ita defend! possit, nt telrachordi

proximum sonus] Sie probe uterque scriptus. medii she mediarum finem intelligamus , qui in

Editus sonum. Meibom. ipsa media seil, chorda ccmitiir.

unde divise»"!«»!] Sic codex A, quia etiam prae- alii quos consistere] Vitruvius (a, 4): »Sonitus,

cedit divisarum tertia. Pcrperam editus conjunc- qui Graece <p-dà)>yoL dicuntur, in unoquoque getarum.

Meibom. — A solo nempc Grotio editus. nerc sunt decern et octo; e quibus octo sunt in

Kamquc ante cum cditi rectc habebant ilivisarum. tribus gencribus perpetui et stantes , rcliqui decern,

Alii, teste eodem in margine, cunclarum, errore quuin communiter mod niant ur, sunt vagantes.* Piara

fortasse ex antecedentibus verbis дш rtaÖeov nato, dabit Euclides (intr. barm. p. 9) et Theo Smyrnaeus

Quanquam ipse Marti ann s ¡hi in errore versatur, (de música 36, p. 142).

qnum non ierlia sed ultima divisarnin plenum s y- vagi] H' au Euclide ct Gaudentio (p. 18) ap-

Stema finiat. Vide et Meibomium inferius (ad §. 962). pellantur xivoVfUVOlj a Baccbio (p. 9 Meíb.) tpeideo

hoc nomen] Satis inepte. Meibom. — In- QOflSVOl.

cptias non video. AiaÇev^iç enim, nt Euclidis alii o^vjívkvol] Omissum in cditis supplcvi e

(intr. harm. p. 17) verbis utar, est OVO T€TOa%ÓQ- códice Grotiano.

dcov éï-rjç ¡j.s?.coôovfJ.èvù)v ofwicov хата б%Г/[1а spissum] Hoc est rtvxvbv, de quo videndusBoe-

TÔvoç àrà [ièÔov. Quod autcin uno et dimidio ckhius (de mctr. Pind. p. 208) et noster infra (§. 950).

95 *

740 Martiani Capellae lib. IX. §. 94o.

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßaQvjtvKvob autcm

sunt, qui velut regiones primas spissi retentant; (leóójtvxvot véro, qui media

possident; ói-vrtvKvoi, qui ultima tenentj ânvxvoi, qui in posilione sonorum

946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem perseverantesque

dicuntur vel ártvxvoi vel ßagvrtvxvot, , qui veluti quandam speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

nomiuantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia receperunt;

sed hi alii jtagvnaroetdelç , alii Xtxavoeiâeiç vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod stalim prioribus subnectuntur; Aixavoeiâeiç dicuntur

a digito, qui minister artis et cantus singulos movet; est aulem primus a

947 pollice. Hi vero alii sibi invicetn congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed ill i ófió<p(ovot, quia sibi invicem conjunguntur; динрамоь autcm, id est

dissentientcs sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; ofwcpavoi,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tarnen impetum

servant. Sunt autcm et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per

intentioncm, ut aut acumine aut gravitate dissentiat; secunda per spatiorum

in positioned Sic codex Grotianus ct Mcibomianus

alter (B); vulgo impositionem.

largiora] Grotiana margo longiora; non neccsse.

Ai%avoeidtïç] Ai%avôç noincn erat chordae,

quam supra (§. 951) ôiarovov appellavit, quia

dígito indice pulsabatur. Confer Nicomachnm (p. 21.

22), qui foxavov scribit xaXovfisvov à.tà rov

rov rijç ágtóregág %£içàç dáxzvZov rôv лада

rov àvri%£iQa aireo àsi èrtirL&e6&ai.

verum primi] Id est rtagvnaroELÔelç: priori

bus, id est vjtâraiç. Meibom.

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor,

male.

hi vero] Codices quidem Grotianus ct Meîbomianus

В horum vero pracbent, sed vulgatam

eo inagis servar î, quod hi Graccisinus est, quo

clarius hace omnia с Graeco sumsissc Martianum

patcat.

sed Uli byJxpwvoi] Lege 6v(i<po>voi, de 1ю-

moplionis postea sermo. GnoT. — Confer omnino

Bocckhium (in Daub, et Creuz. stud. Ш, p. 51).

per intentioncm I Hoc quoquc secundum Aristoxenum;

vide Boctbium (de música p. 1472):

»Quoniam vero sonuin omncs consenti nut esse acris

pcrcussionem, gravitatis atquc acuminis differcntiam

diversa ratione ponebant, Aristoxcnum secuti ct

Pythagoricos j Aristoxenus quippc sonorum dilTerentias

secundum gravitatem et acumen arbitrabatnr

in qnalitate consistera , Pytbagorici vero in quantitate

ponebaut.« Intcntio autem quaJitatis est.

Martiani Capcllae lib. IX. ^947. 741

perception em, quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tcrtia per conjunctionem

systematis, quod aut unurn aut plura recipit; et quod secundum

inorem dicitur, x«r' j&oç: alium quippe morem acuta significant, alium

graviore. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in 948

diastematis breviora ilia, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus in venire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque 949

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia lógica, alia aloga raemorantur.

Ac rationabilia ilia sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem j irrationabilia , quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer ouinino Aristoxcnum ipsum (elem. harmon.

1, p. 16).

conjunctionem] Lcgcndum commitnionem. Mei

bom, (p. 354 v. 6).

secundum morem] Boeckhius (de metr. Pind.

p. 251): »Praetcrca duo afferuntur mclopoeiac discri

mina, alteram morís (rj-d-ovç)^ alteram systematis.

More différant diastaltica, systallica, et hesyclutstica.«

diastema] Sccnnda Lie pars harmonicae incipit.

Aristoxeno (1, p. IS Mcib.) est »quod duobus sonis

non candem tensionem (zá6iv) haben tibus fini tur.« ,

Addit autem: »Sed tensionum differentia est magis

aut minus esse tensum.« Euclid! (p. 1 Meib.) »dia

stema est quod continetur duobus sonis acuminc

ct gravitate differcntibns.« Atque hoc est, qnod

noster spatium appellat, alii tonum. Gaudentii

(p. 4) de eo verba hace sunt: »Diastema est quod

duobus sonis continetur. At planum est quod sonos

tcusionc inter se differre oportcat. Differentia igitur

acutioris ad graviorcm sonum, et gravioris ad acutiorcru

dicatur diastema : illud autem tonus est. Et

tonus quidem tum diastematis magnitude est, turn

systematum differentia. Si diastematis magnitude,

in hemitonia eccatur et in diesis.« Congruent hace

cum iis, quae Censorious (d. d. nat. 10, 5 sequ.) docet.

in diastematis] MS. diastematis: eleganter pro

diaslematibus , ut lib. 2 supra aromalis pro aromatibus.

Gbot. — Vulgo eiiiin diasiemate, sed Giotii

lectionem amplcxi samas, quia sensus hie est: »inter

diastemata brcvissimum esse diesin enarmoniam,

quae est quarta pars toni (§. 950), maximum disdia

pason, quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 950).

Nam comparative pro superlativis uti Martiano usitatissimum

est (§. 6). Ccterum in códice Bcícbcnauensi

additur alia, quo tarnen melius caremus.

rationem] Alii teste Grotio in margine proportionem,

quod glossema esse vide tur. De rationabilibus

vide Arithmcticam (§. 776).

742 MartTani Capellae lib. IX. §. 949.

discrepantia; tuncque alia enarmonia, alia chromatica, alia diatónica; item

alia artía, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes polerunt separari, ut tonus in

9o0 duo hemitonia; perissa autem, quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed discrepantium

nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinqué,

dehinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud etiam, quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinqué, vel bis ex omnibus, quod

951 bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron, hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tonos duo et semis, hemitonia quinqué, diesis

vero decern, et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinqué est, sonos recipit quinqué, spatia quatuor, tonos tres et

semis, hemitonia septem, diesis bis Septem, et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia Septem, tonos sex,;

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alü conibentia , sed Icgcndum

convenientia} infra convenientia vero. Nisi vox

latcat antíquior. Gloss. Isidor!: »Conivoli, concordes.

Cohíbul!, concordes, conjunct!. Cobibentia, conclusio.

« Ghot. — Approbat Meibomius (p. 554 v.

i 8), ñeque aliter mov (§. 950) legitur; sed codi

cian consensutn dcsídero.

aríúi] Grotius inepte ediderat aria, quod ipso

sensu jubente correxi; it£Qi66oZç enim opponuntur

¿ÍQZta, de qnibus plura in Ar'itbmetica.

spissa] UvKvà, de quibus jara superáis egerat

(§.945). Aristoxeno (clem. barm. 1, p. 24) est

то ex ôvo дшбхгщатсоу Öwedryxog , a 6vvevxa

tkaxxov öiäßzijfia fteoié¿£i xov Яи-

ftonèvov дшбхтщаход èv ты ôiù xtööägcov,

unde sequitur, ut ín diatónico genere spissum nul

luni sit, sed in chroma tico et enarmonio.

sex sunt] Vide nos superáis (ad §. 953).

concinit] Recepi hoc e codicibus Darmstattcnsi,

Monaccnsi (C), et Meibomiano A3 in editis erat

continetur.

duo et semis] Meibom! us 11 (ñusque codicie stii

auctoritate et hic et inferáis et tollcndum censcl;

sed in bis, quae notis plcrumquc non verbis perscripta

traduntur, vel optinxorum codicum cxignum

momentum est.

tjuod sunt] Omîssuiii in editis vcrbura sunt co

dices Rcicbcnauensis, Darmstattcusîs, et Monacensis

Martiani Capellae lib. IX. §. $52. 743

quae est unus ad duo. Quod vero ex omnibus et' ex quatuor dicîtur, sonorum

est undeeim, et spatiorutn decern, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diamctri

regula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinqué constat,

rccipit sonos duodceim, spatia undecim, tonos novem et semis, hemitonia

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis 9o3

septena, tonos decern ас duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulationc. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quae licet multa 9oi

divisionum genera recipiat, tarnen quia eadem in diastematis memora vi, praetereo.

Sunt autem absoluta et perfecta systemata numero octo. Et primum

est, quod ab acquisito, quem Graece jtQostoiißavonevov dicimus, ad mediam,

in diplast] Lectio liacc, si ulla, deprávala est in enarmonico] Delcta vocabula in, quae est

ct insulsa. Rescribo: »in dipjasiepiditrita ratione.« praccedentium duarum litcrarum rcpetitio, lego:

Posses quoque: »in diplasiepidimoira ratione«; sed »dicsin enarmonion.« De bac distinctionc vide suminus

usifate. Mc том. — Scnsus certus est, nam pcriiis (§. 950).

quam diapason Iiabcat intcrvalliiin triiun ad sex, dia- ex mullis modis constans] MS. »est magnitudo

tessaron autem sex ad octo, utrumqnc conjunctum voris constans« dclctis tribus voculis. Grot. — Sybabet

rationcm tri inn ad octo, quae est duplicis nu- stciua Euclidi (introd. barm. p. 1), Aristidi Quinctimeri

ct duarum paitium; camque duarum partium liano (p. 13), et Gaudcntio (p. î>) est quod èx

notionem in corrupta lectione diametri inesse appa- JtXeiovoiv r¡ êvoç âiaOTtjfiaTCûv constet, Baccbio

rct, sed quomodo corrigendum sit, codicum melio- autem (p. 2), quod plures duobus babeat sonos;

rum indagatio doccre potest. quorum utrum amplectare, Groliani codicis lectionem

tetraplantur] Grotius tetraplatur , sed diesis nihili esse videbis.

plural! numero dictum est (§. 953). quae licet] Meibomius ex códice suo (В) rctetraplasi]

Sic omnes. Id formatant putarunt ponendum duxit quod, sed necessitatem mutandi

barbari bomincs, ut diplasi ct epogdoi. Мысом. non video.

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

quam mesen diximus, omne conficitur; secundum, quod a principal! principalium

in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali principalium

in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta principalium

usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mediarum in neten divisarum usque progrediturj sextum, quod a subprin

cipali mcdiarum in tertiam exccllentium trahitur; septimum, quod a mediarum

extenta in excellentium diatonon exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.

9oo Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetrachordos

est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

omne conficitur] Ita omncs ineptc. Lego: »ex tuor cliordarum (rel si mavis tetrachordt) cam certa

omnibus ( dut Jtaöcov) conficitur.« Meibom. — Ad qualitate divisio.« Quippe nullum dubiam quin

sensum reetc, sed quaeritur annon idem vulgata Aristidis locum vertcrit Martianus. Tetracbordi deficontinere

possit. Codices certc nibil varia nt. nitionem satis accuratam jam ante tradiderat (§. doli)

tertium] Lego cum paire »in divisarum tertiam.« et deinde (§. 960). Bene vocem rtoioç sen rtoùh

GnoT. — Omncs perperam tertium. Mirum in scri- rtjç interpretatus est certa qualitas. Idem (in Aristid.

ptura adeo maniresta errari potuissc. Мегвом. — p. 250, v. 15). — Aristidis verba (p. 18) baec sunt:

Won ebordam, sed fortasse sonum in mente babuit, yèvoç dé èÔTi .toi à Terga^ôçdov ôux'iqsÔiÇ,

lit supra »ab acquisito, умет* cet. pariterque Gaudentius (p. 5),- eed non vídeo cor

in neten] Sic recte codex A, alter male in non et tetrachordorum genera ipsa tetracbordi nptertiam.

Editus in nete. Meibom. — A Grotio scilicet, mine appellare licuerit.

Anteriores recte in netem babebant. genera autem] Particnlam autem vulgo omissam

a media excellentium in ultimam] Distinguo: e códice Monaccnsi (C) suppIevL

■ qnod a media, cxccîlcutiam in ultimam ducitur« vel sunt tria] Inprimis bic comparandus est Ariordine

vulgari »quod a media in excellentium ulti- stides Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem ipsuni

mam « transposita vocula. Grot. — Sic quoque recte ante ociilos babuissc Martianus videturj ceterum

distinctus erat codex B; at male editus. Meibom. in vulgns nota est baec distinctio, ñeque a musieis

tetrachordos] Отпез perperam tetrachordos. Gro~ tantuin ut Euclidc (p. 5), Gaudcntio (p. 5), Nico

tins legit: » tetrachordos est quatuor ebordarum.« macho (p. 2-4), sed ab aliis quoque saepe сотше-

Non vidit ineptum esse illorum verborum sensum. moratur. Confer modo Vitruvinm (5, 4} p. 156),

Meibom, (p. 555 v. 2). — Certc bic locus, si qnis- Plutarcbum (quaest sympos. 9, 14; p. 744), Jamquam

alius, est vitiosus. Bcscribo: «genus est qua- blicbnm (de vita Pytb. 15, 64; p. 50 Kust.), AleiMartiaiii

Capellae lib. IX. §. 956. • 745

tria, èvccQfiovcov, хсы/ш, âtàrovov. Eaarraonion quidem dicitur, quod pluri- 956

bus spatiis et angustioribus separatur, diatonon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter albura nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque est, nominatur. En- 957

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulatioui obediet

in acumen per diesin et diesin et ditonon incompositum; in gravera vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autem hoc modo melos

accipit: per hemitonium et hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

proven ient; in gravem vero ex diverso recurret. At vero diaton um ipsis contentum

sonis in acumen quidem ita aeeipiet modulationem, ut per hemitonium

et tonum et tonum inodum integrum complcat; at vero graviorem per contrarium

ordinem persequetur. Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum 958

phroncin (epist i, 18; p. 69 Bergl.), Macrobium xai ôieOiv xai d'utiw , èrti ôk то ô£v èvav-

(in soiiiu. Scip. 2, 4), et oniuino Boechhium (de тшд, хата ôisÔiv aal Ô'u6iv xai 8'vtovov.*

metr. Piitd. p. 207). submittitur] Vulgo sumítur; sed rectiorem lepluribiis

spatiis] Pluribus valet major ¡bus. Giíot. ctioncín praebent códices ct Grotianus et Meibo-

— Perperam Grotius. Rcspexit Martianus ad vocera mianue uterque ct nostri Reielicnaiiensis, Darmstat-

Jtvxvóv. Meibom. — Vide siiperius (§. 950). Наг- tensis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

nvonia enim, ut Vitruvü verbis utar, tetracbordo- inferáis {§.958) deficit.

rum et tonos et dieses Labet binas, quum chromatî tn gravent] Lcgendum censco »in gravita tem«

duo hemitonia in ordine composite, tertinm trium Tel »in grave.« Meibom.— Quousque tandem! Répète

liemitoniorum sit intervallum , diatoni autem duo sonum, ut paulo superius. Cetcrum pro ex diverso

eint continuât! toni , tertinm bemitonium iîiiiat te- margo Grotiana per diversum, praeter necessitatem.

trachordi magnitudinem. ipsis] Lege cum pâtre is ipsis. G кот. — IViini

color dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino iis ipsis voluit? Scd nulla mutatione egemus; senquidquid

ornatuin et variatum esset in música, sus est, sonis non variatk vcl fractie sed naturaliypcofia

appellabatur, ut Philocboro apud Athe- bus uti diatonon, ut ctiam Vitruvius: »diatoni vero«

nacían (14, p. 038): %оацлата те ev%QOu tíqcú- inquit»quod naturalis est, facilior est intervallorum

Toç èxt&âçt.(!e- quamquam hune loqueudi usum гг- distantia.«

prehendit Plato (de legibus 2, p. 055). modum] Modulationem integran»; ut iiidubitapr.

r diesin] Àdde et diesin et ditonon. Editas tum sit vocabulum modus a Martiano usurpari pro

mutile et deprávate: »per diesin et diatonon.« Meibom, modulatio, quod notent quoque lexicographi. Maie

— Corrigenda hace crant ex hisce Afistidis: *rj hic explicaremus modum integrum ÓXov TPÔitOV

ôè àçiwvia èrtl ¡ùv zo ßaov шщ aÍTovov r¡ rovôv. Meibom. .... v, . ,

746 Martiani Capellae lib. IX. §. 958.

alia modulamur per agogcn, alia per plocen. Per agogcn est, quum per

ordinem sonus sequitur; ploce autem dicitur, quum diversa sociamus. Exhine

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

959 utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum, quos quadrifidos

appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt notae: cnarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agorjen] Ubcrîus Aristidcs Qu¡nc(ilianns varictas. Rci ¡Ilustran dae inscrvient, quae olint a

(p. 29 Meibom.) expHcat quae sequnntur hisce тег- Boeckbio cum Hcindorfio (ad Plat, sophist, p. 368)

bis: *lAyû>yijç (Ùv OVV eï'ôrj TQUt' ev&sïcc, communicate íntegra hic apponcre liccat: »Etenmi

àvaxâfiJttovÔa , Jteçupsçjjç. Ev&eia fiiv ovv ex sex illis eoloribus unos in euharmouieo, duo in

èÔTiv , r¡ duc rcôv é£rjç <p&ö)>ycov rr¡v iffira- diatónica, tres in ebromatico genere sunt. In chro-

6iv JtOLOX>iikvr¡. j4vaxá[iJtrov6a dé , r¡ ôià rcov mate est color тциоЛьод, color xovuxïoç, et (ш-

éjtO(ièvo>v аЯотьХоъба xr¡v 0адтт/та. Перс- Xaxoçs sive r¡(uóXiov храцш, roviaïov sire

tpEçrjÇ дк, r¡ xatà 6vvr¡(X[iév(OV (lèv titvtù- Övvrovov %QCO(ia, et [mXerxôv. In diavovöa,

yxtrà dieCevynévcov d^ctvulóa, t¡ èvav- tono duo colores sunt dtàrovov 6vwovov et duxxicoç.*

Tovov [ictXaxóv. П1а óvvrova sunt inlentiora,

erigitur] MS. »oritur.* Non male, nam seqnitur fiaXaxà molliora. Euclid, introd. baratea, p. 10. It.

contra riiim »deficit.« Grot. — Melius erigitur, quia Aristox. harm. elem. I, p. 24 sequ. Gaudent harseqnitur

in acumen. mon. introd. p. 17.« Plura dabit idem loco snperius

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com- citato (de mctr. Pind. p. 207).

positura vocabulum. Meibom. — Usiirpatiir quidem tonia] Toniaea emendavi ntriusque script! Icevox

ilia ab optimis scriptoribas , Virgilio, Valerio tîencm tonia, qnac etíam in margine edití habetur.

Flacco, Columella, Cloudiano, aliis, sed ut non Pessimc in textn Аягошй.Мывом.— Anteriores quoa

fidibus sed a findendo derivanda sit et quadrifa- que editioncs tonia bal>ent, quam lectionem retiriam

fissum significet; nostro loco ab со quod est nui, donee codices usitatiorcni formam praebnerint.

fides, xogdrj, formatam esse diibitarî non potest. modos] Sic nterque scriptns. Editas perperam

enarmoniae\ Codex Meibomîanus alter (В) en- modus. Meibom. —1 Editns nempe a Grotio j namarmonii;

sed divisionis snpplendnm esse ipse Meí- que ante earn edit! recte babebant modos.

boroius inferías înfcllcxit. Sie mox diatonicae, ct enartAbKia] Scrípti enarmonionj editas eiiarin

fine paragrapbi itcrum enarmoniac , ubi cadcut monta, qiitrtl ferrt potest subaudito divisio. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 939. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulaturj ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolja diesi ejus quae ßit cnarraoniae, Sed

nunc de tonis.

DE TONIS.-

Tonus «st spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc 960

spatium ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in nota m ; ut a media in paramcsen, ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa concurrent. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quanta« qualesve sint docui, troporum etiam nomina numerumque monstravi;

nunc do teirachordis cloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

illud vero\ Locus ita vulgo edebatur: »in illud

л ero — per tritemoriam diesis copulatur«, quod ex

«troque Meibomlano corrcxi $ diesin etiam Darmstattensis

uosler praebuit. De tribus dicseon gencribus

vide supeiiorciu locum (§. 930).

tonus est] Dubinin dc quo tono bacc verba suit

accipicnda, quippe de utroque intelligi possunt,

taiu tono superoctavo quam со qui et rçaftoç

appellator; potius taaicu de priore, si sequentia

verba considerentuc Sin traclalionis ordinem insptciamus,

hie agendiun esset de tonis scu modie.

Tanta Lie coufusio, cujus ipsum Dlartiauuin mérito

postulamus. Nam si vcl maxime dicatur, brevilcr

eum toni notioncin explicando, et duplicem ejus

signification«"! estendendo, ad praeccdentia lectorem

remitiere voluisse; quid attiacbat agere de tetraebordis

et pentachordis, quae ut raque, qtiuni syetcmata

sint, in tractatu de systcmate pertraelañ

debuissent? Meibom. — De varus signincationibus

vocis tonus vide superïorem not am (ad §.931).

Pracposterc Dlartianiira egissc negari ncquit, qui

quuiu multa jam antea pracmisisset, scilicet ut al this

tenerenhir (§. 95S Г.), jam suo loco et erdine quid

novi profbrrct non babebaL

de nota qualibet] Haec verba ferme cjicercm.

Nisi enim htryissiine toni vocabulum accipias, err

ore tu pariunt, quippe ab bypatc mes ou ad parypaten

in diatono non toni sed hemitonii intercedit

intervallum; nempe, ut rcccntiorcs loquuntur, a

mi ad fa. Шешом.

in siyma] Lege in sigma jacens. Literie enim,

ut ex supci-iorîbus liquet, omnia modiilationum ge

nera disliii xcrat. Grot. — Sed et Lace errónea. Si

Lace verbs a Iota direct« retiñere velimus, scri-

Lcudum : »si a Iota direto in Zeta signa concurrent« :

ein verbum jacens, hoc modo: »si a Iota directo

et Lambda jacente in Zeta et Fi jacens sigua con

curran t.« Meibom. — Vulgo inepte edebatur summa

jacens, quod с códice Darmstattcnsi corrcxi; practerea

si quis bnic loco error ¡nest, Marliano potius

quam libraras tribuatur. Ccterum confer superiorein

notam (ad §. 945).

quique] Reposni hoc e Grotiano códice et Mcibomiauo

В pro quinqué in cditis.

94*

748 Martiani Capellae lib. IX. $. 960.

custodiunt, sicut superius quoque notavi. Verum horum extremos sîbi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

961 in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.

Atque ab his . divisum longeque discrctum, quod est quartum, divisarum a

submedia in neten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex diversis

conjunctum est, in acutiorcm sonum et quintum excellentium profcrtur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de pentachordis videamus.

notavi] Alii, Grotio teste in margine , non tacui,

aflcctate. Cetcrum vide superiorem locum (§. 935)-

sibi aptandos esse] Hoc est consonantes sivc

6v>[l(pcôvovç inter sc esse oneriere; nisi ita intel

ligent; pracstat, quinqué tetrachorda ita sc excipcrc

nt aliénas primum alterius sit cxtrcmum, quod cx

parte tantum verum est.

tetrachordum] De tetrachordis conferatur Вое*

clihius (in Crcuzcri stud. Т. Ш, p. 61).

principalium] De quinqué, quae hic nommât,

gencribus Vit ru vi us (S, A; p. 138 Bip.) sic dis

sent : » Tetrachorda autem sunt quinqué, primum

gravissimum, quod Graece dicitur vjfarov: secun

dum medianum, quod appellatur ¡xt6ov- tertium

conjunctum, quod 6wr¡miÉvov .dicitur: quartum

disjunction , quod duCevy fiévov nominatur; quin

tum, quod est acutissimum, Graece vjtEQßoXaiov

dicitur.*

connexum] Hie integrum tetrachordum excidit,

quod neutro codicum restituí iiiiror. Grotius sen

potioe ipsius adjutores, viri eummi, Scaliger, Vulcanius,

nec tantillum emendare po tueront. Rescribo:

■ Secundum a mediarum principal! ad mcdiam extenditnr.

Verum principalium et mediarum (sc. te

trachordis) connexum.« Meibom.

in nctcn] Sic probe nterque scriptae: editas in

iielc. Meibom. — Ante Grotium edit! jam in netem

h a beba nt. Eadem res paulo post, ubi Grotius in

nete separatarum, anteriores in netem, codices ct

Meibomian! et nostri Monacensis (C) et Darmstattensis

recte in neten.

usque] Hoc с códice Monaccnsi (С) addidi, quia

clariorem scntentiam reddit. Facile autem a sequent*

atque hauriri poterat.

submedia] Nota quod vocabulum JtaQàfiiÔOÇ

vertat submedia. Meibom. — Oíale Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens meus veil et : л Qu od

autem ex diversis conjunctum est et quintum, in

acutiorcm sonum excellentium profcrtur. « Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetrachorda referen

dum. Et sane excellentium modi non piares qua

tuor, nt ct aliorum tctrachordorum. Grot. — Re

scribo: »et quintum est, et a nete separatarum in

neten excellentium profcrtur. « Parum Ыс vidít

parens Grotii. Meibom.

Martiani CapeHae lib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

Ac similiter haec quoque quinqué esse non dubium est. Primum igitur, 962

quod ct gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarura terminatur. Sequens in acumen ejusrnodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est, quod a mediarum extenta in ultimam

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in neten

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 963

Nam non sum ncscia asserere quosdam, tetrachorda ab hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatónica situm, de qua superius multa dixi*

haec quorpte] Copulativam et, quae in cditis codices tarn scriptos, quam cditos, qui mendose

sequitur, expnnxi codicum Monacensis (C), Darm- legunt in tertiam divisarum. IVeque hoc viilere postattensis,

ct utriusque Meibomian! auctoritate. tuit Grotius. Meibom. — Invitis cod¡c¡bus nihil muto;

quod et ¡jravius] Sic codex Meibomianus В; ipsiusqiie Martiani errorem arbitrer (v. ad §. 944).

vulgo »quod est gravius«; Monaccnsis (C) dubiam in neten] Forte in neten, et sane ¡ta lcgendum

voculam prorsus omisit. docet MS. GnoT. — Voculam in addidi ex utroque

im mediarum illam] Hoc ¡neptum vieler! possit, códice. Ita autem hie legendum: »atque a divisarum

nt simp! ¡citer sit scribendum in medium. Attamcn extenta in netcn excellentium.« Meibom. — Vulgo

commodam hic cxplicationem adferrc possumus. euim »alquc nete excellentium terminatur «, quod

Quatuor euim sunt mediae chordae; nimirum su- quatcnus codicum auctoritas jubebat, facile correxi,

prema mediarum, penesuprema mediarum, mediarum licet vulgata quoque defendí possit.

extenta, ultima mediarum, quae uno nomine et asserere quosdam] asserere quaedam probe u ter

ciar' èÇoxrjV media appellatur. Dicit ¡taque in que scriptus. Pro tetrachorda plane legend и m peumediarum

illam quae ¡n Lydio (cxcmpH gratia) Iota techorda. Meibom. — Interpunctionc rectc posita omrectum

habet, id est in ipsam mediara, extendi nia sana apparebunt; quorum sensus ex Martiani

¡Hud tetrachordum; non autcm in mediarum exten- loquendi ratíone non alius est quam hic: tetrachorda

tam etc. Meibom. n°n aD ¡ntegris bonis sed vel ab heuiitoniis, nt in

autem conjunctarum] Grotiana margo cunctarum diatónico genere, vel ab alüs sonorumpartlbus initia

inepte. Swr¡(J.¡J.évov enim significan apparet capcre, qiiapropter ab acquisito ordiri non posse,

per divisionem] Kara ôiaÇevÇiv, melius per qui a principali principalium integro tono dîslat;

disjunctionem. Meibom. pentachorda, quae secundo demum loco hcmitonlon

in tertiam] Lege in ultimam. Ita correxi onincs habere soleant, posse.

730 Martiani Capelke lib. IX. §. 963.

Sane notum atque intimalum velim, acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in bis autem, quae non per eonos fiunt, in tetrachordis fieri non

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntiir; in aliis autenij

quae pentachorda nominantur, nec tarnen modulationi subjiciuntur, ut per

sonos constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemiionium possuinus

poncrc. Nunc de transitu nioduiantium.

DE TRANSITU VOCIS.

1)64 Transitu* est alienatio voeis in figuram alteram sonL Fit autem transitus

modis quatuor: per genus, ut ab euarmonio genere aut in chroma aut

in dialonon; vel per systema, ut a principal! principalium si forte in subacyuisitum]

Haec ct quae scquuntur re vera nec i«mc»] Tamcn pro lam in editis reposai

sunt obscura, qui bu s an lutein aliquam adferre auttoritatc codicum Monaccnsis (C) et Darinstaf tensie.

j.ossim vídebo. Dubitatio proposita bate est: Tetra- apponitur] Gl. .A adqui&itus, non male. Meibom.

«horda ab licinitoniis incipiunt, cur non acquc pen- tratisitus] Aristidcs Quinctilianus (p. 9 Mcib.)

lachorda? Mediocriter in inusicis cxercitatus respon- sextain Lane barmonicac partem .moi fjuzaßokbjv

dcret, quia ¡lio modo pen taction! um quidem cr*rt, inscripsit. De iisdem scripsisse vid с tur Aristoxcnns

eéu quinqué chordarum systema, sed ¡11 ud non con- secundum Plutarcbum (non posee suaviter vivi

licit t diapente; uti tetraebordum diatessaron. Si secundum Epico rum p. It(i)ö).

cnim pentacbordum incipiat ab bemitonio, in acumen per genus] Sic optiinc codex В; rcliqni perperam

progrediendo, bina in ¡lio hemitonia ponentur. Hoc in euarmonio aut in enrómate mut in Лп/оио.Мешоч.

doccre vnh Martianus. Verba illius ha cxpliearcm: vel per syslema mí] Elegantissime paler mens:

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis in- »vcl per systema, ut e priucipali principalium « etc.

tcrvallis, ncinpe in pentacbordo, octacbordo, ben- MS. tarnen: »Per gemís ab euarmonio, aut in chroma,

decacliordo, dodecachordo, pcirtecacdecacliordo, col- aut in dialonon, vcl per neteu, aut a principal!* etc.

locai ¡ ; at in tetraebordis collocari non posse, quod Grot. — Vel per systema nf, sic probe codex B;

sou! bujusmodi consequcntcr suniti tetracliorda (ut reliqui male nui. Quae scquuntur: »a principal! princx

cnarinauio genere et chroraatico est evidens) non cipalium si forte in subpriucipalcni aut in aliud

conficiant, quae diatessaron cousonent. Meibom. forte system a tum aut« tanquam inepta expuncta

ab hemitoniis] Ncinpe in genere diatono ct cbro- mallem. Harmonicoruin nullius ita loquitur. Euclides

matico toniaco, quae limit alio est addenda. Meibom, ct Brycnuius simpliciter: »Transitus per systema

ducuntur] Ita codices Darmstattcnsis ct Mci- est qniim cx conjunctione in disjiinclioncm aut vice

boinianus B, pro dienntur in editis, et sic etiam versa fit mutatio.« Meibom.— I/ pro aut etiam Mocorrectum

in Rcichcnaucnsi. uacensis (C) codex habet.

Martiani СареПае lib. IX. §. 9<И. 751

principalem aut in aliud forte system a tu m , aut quum Je conjunctis ad divisas

transîtum facinms; vel per toman, quum a Lydio vel in Phrygium vel in

alium tropum cantilena transducîtur; vel per modulationem , quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

feinineos tnodos fit. De genere modulandi consequenter cdisseram.

DE MODULATIONE.

Mclopoeïa est habitus modulations effectae. Melos autem est actus acuti 965

aut gravioris soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeïae

species sunt tres: hypatoïdes, mcsoïdes, netoïdes. Hypatoïdes est, quae appellatur

trágica, quae per graviorcs sonos constat; mesoïdes, quae dithyrambica

nominatur, quae tonos aequalcs mcdiosque custodit; netoïdes, quae et vofuxoç

tropum] Sic quoque reete utcrqne scriptus. enilibet argumento character suus tribuatur.« Ari-

Grotius perperam JMS. lcctïoncm laudat »lu alium stidi (p. 28 Meib.) est »facultas conficiendi cantum.«

locum.» Quainvis eniin tonus Tocis locus (Icfiniatur, Ac séptima et ultima baec est e partibus harnioillud

tarnen vocabulum hic plane est alienum. Meibom, nicac (§.958). Confer Bureltum (Mem. de Tacad.

nioííif/rtíjonem] Sic insigni errorc omnes codices, X, p. 504).

quem tarnen non male îpsi Martîano tribuimos, qui melos] Diflert, ut Aristidis (p. 29 f. Meib.)

Graecum fteÀOrfOUa illo Latino vertit, ut supra, verbis utar, »melopoeïa a melodía: quod baec sit

Lcgcndum per melopoeiam, quod ex sequentibus cantus indicium {IfCayytXia ¡léÀOVç), illa habitus

est certum. Vide Euelidem p. 21 v. 16. Dryennium effectivus (e£tç Лощпщ).*

lib. I, cap. ultimo. Meibom. — Tide superáis (ad meló] Hanc vocem in editis oinissam aucforitafe

§. 958). Monaccnsis (C) inseriiî. Melos etiam secunda decli

ne modulationc] Partium harmonices, quas p. 182 nationc Latina Нелиш esse probat Nonius (p. 215

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat de me- Merc).

lopoeia, quod voeabulum etiam reefe sequitur. Scd hypatoïdes] Quia prtneîpalîum ïnpriniis tetramodulandi

genus hic vocat quod Graeci yévoç jie- ebordo utebatur, quo nomica abstinuisse ïidetur,

ЛоЛоиад. Sic Aristide» p. 29 v. ult. Modos me- quia hujus erat aiitiquam indolem serrare (Plut,

lopociac genere faeit tres: nomicum, dithyramb ¡cum, de mus. p. 1155), prtneîpalîum autem fetracbortraijieum;

vel etiam illas melopoeiae species ita dum posterius demum adjectum est; qua prop ter

vocat, quas Ans tides tradit p. 28 v. 52, et ipse etiam Doricam barmoniam eo abstinuisse Plutarchus

bic. Meibom. (ibid. p. Il 50) testatur.

melopoeïa] Euclid! (p. 2 Mcib.) est »usus eornm vofuxoç] Alii momicos, ex quo conjicio cómicos.

quae barmonicae tractation! sunt siibjecta , ¡ta ut Tria enim praecipua modulationum genera tragoedia,

752 Martiani Capellae lib. IX. $. 965.

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt ctiam aliae distantiae,

quae et tropica mela dicuntur, aliae ¿(xocoXoytxá-. sed haec aptius

pro rebus subrogantur, nec suas magis poterunt divisiones afferre. Hae autcm

966 species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoe'iae ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoïdes, alia mesoi'des, alia netoïdesj tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tamen, qui melos inchoat, prae cunctis system a debet

ad verteré, dehinc sonos miscere atque com poneré. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numéros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

967 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata tcniporibus

ad aliqucm habitum ordincmque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata connexio, tempori pro rationc

modulationis inserviens, per id quod aut efferenda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artera disciplinamque constringat. Interest

968 tamen inter rhythmum et rhythmizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species n\ocomoedia,

et dlthyrambus. Grot. — Melius prefecto

glossa in Darmstattcnsi códice legalisj si qnidem

ca ipsa dc causa vófiovg appellatos esse vctcres

modos músicos constat, quia certis legibus adstricta

esscnt, quae non liccret pro arbitrio migrarc;

confer Platoucm (de legibus 3, p. 700) et

Photium (in ЫЫ. 239, p. 523 Hoescb.), ubi etiam

differentia eorum a dithyrambis exponitur. Plura

dabit Spanbemius (ad Callim. bymn. in Del. 304),

unde proreus absurdam esse Grotii conjecturam

intelliges.

оцоюЛоусха] Alteram lection cm comohgicam

Grotius ad marginem rejecit. Plures variantes vide

apud Meibomium (p. 559 v. 17).

rhythnms igitur est] Varias rbytbmi dciinitioncs

ex vcterum scriptis collcgit doctissimus Bocckbins

(de metr. Pind. p. 6 scqu.), quae repetcrc nolumus,

quia nullam eorum Martianue expressisse vidctur.

Iluic, ni fallimur, Aristoxcnus ante oculos erat,

eujus rbytbmicorum elementorum eecundus tantum

liber exstat a Morcllio cditus (pone Aristidis et

Libanii orationes Yenetiis 1785), primus, quo bas

ipsas definitioncs contiucri consentancum erat, adbuc

latct.

Martiani Capellae lib. IX. §. 868. 753

dulationis apponitur. Omnis igitur numerus triplici ratione discernitur, visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu, quum ad judicium modulationis intendinius; tactu vero, ut ex digitis

venarum exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numéros quosdam 969

propriae conversions accipiat, flexusque legítimos sortiatur. Est quoque distantia

inter rhythmum metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque numero dicti sunt accederé, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandique rationem,

atque in verba, quae apta modisratio colligarit; quae cuneta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris dcterminatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt Septem: primum de temporibus; secundum 970

de enumeratione verborum, quae in numerum cadere non possunt, quaerhythmoides,

id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

aut species modulationis] Sic probe script!; 4, 46; p. t>öö Spald.): »Nam rhytlani, id est

editus ad. Species hie idem quod forma, quae numeri, spatio temporum constant: metra etiam

formant dat cantui, quum modi sint materia. Vide ordine : idcoqnc alterum esse quantitatis videtur,

Aristidcm p. 43 v. 12. Meibom. — Reichenaucnsis alterum qualitatis.« Confer et grammaticos Maxiquoque

aut praebet. mum Victorinum (p. 1953 Putscb.), Bcdara (p. 2580)

triplici] Confer Aristidcm Quinctiliannm (1, Marium Victorinum (p. 2484), Atilium Fortnnatum

p. 31 f. Meib.): çv&fioç roivvv naXsÏTat, XQtr (p. 2G89), inprimis autem Longini fragmentum ex

%coÇ' Aéyerac yàg èrtï TÓV axwr¡Xú3V бсоца- prolegomenîs ad Hepbacstionem de metris (p. ICO

rcov , coç <pa[iev evçv&/JU>v àvÔQUxvra , xàrtl seqn. Weisk.), ubi pliira Tonpins. Addc Bocrtâvtcov

rcov xtvovflèveov, oiitcoç yàç <pa/j.ev ckhium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

£VQV$[icûÇ Ttvà ßadiCsiv, xaï iôiwç èrtï arsin et thesin] Sic codices Dlonaccnsis (C) et

tpcovijç. Darmstattcnsîs, maie in editis arsim et thesim.

venarum] Vide superáis (§. 926 f.). Explicationera vide înferiori loco (§. 974).

inter rhythmum] Quinctilianns (inst. orat, 9, tribus vocabulis] Id est nom inibus. Aristide»

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

discernuntur, hoc est enrhythmon, arrhythmon, rhythmoides; tertium de

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhythmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique diicantur; sextum de convcrsionibus;

ultimum rhythmopoeïa, id est quemaduiodum procreatio numeri

possit cffingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

971 Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singulare,

in gestu per ineipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividi, et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc numerus toni similis invenitur;

(i, p. 33 Meib.): »Horum temporum alia rLytLmnm metr. Pind. p. 46). Alia tarnen harmonica, de qna

habentia (%qovoi totjv&fwt) dicuntur, alia rliytlimo supra (§. 9ö8 ); vide Meiboniium (ad Aristideni

carentia (c(QÓv&¡xoi), alia rbytbmi speciem habentia Quinct. p. 42).

(çv&fioeiôeiç). Et quidem rbytbmum habentia, ¿e Conversionibiis] Ilegi (israßoXüv. Sunt

quae in aliqna ratione mutuum inter se ordinem en¡m piUPe8> ut v¡dere est apud Aristidem p.42

eervant; nti in dupla, sescupla, id genus aliis. v. 19. Meibom. — Hie quoqnc distinguendae sunt

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimUium rbytLmîcae аЬ hannonicis (§. 938. 964).

inter se habitude. Rhythrao carentia, quae penitus . . . .... „

* primum igitur] Hace et ipsa ab Aristide (I. с.

sont inordinate et absque ratione connexa. Rhythmi , , n. , . . _ ... .

" > .... p. 32) habet Plura dabit Boeckhius (de metr. p. 19).

speciem habentia, quae inter hace interjiciuntur;

atque interdum ordinis rhythmnm habentium, in- punctum] Hiñe et Quinctilianus (9, 4, S2j

terdum confusionis rhythmo carentium sunt parti- ^" Spald.) hoc tempus appcllat бтще1от/.

eipantia.« Plura ride infra (§. 972). monas] Vide euperius (§. 707. 746) et Jam

are» rhythmicam] MS. milricem. Forte âya>- blichum (in IVicom. arithm. p. 81 Tcmul.).

yf/v [isTçcxrjv, agogen metricam. Ghot. — Inepte. per ineipientem] Pro ineipientem editis hoc prac-

Quid sit Луы> <i¡ rhythmica, expliccPBoeckhius (de buerunt codices fllonacensis (C) et Mcihomianus B.

Martiani Capellae lib. IX. §. 971. 75Ö

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hie etiam quaternaria

temporum modulatione concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorùra temporum, quae ad numéros copulantur, alia sunt quae 972

enrhythma témpora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoides

perhibentur. Et enrhythma quidem suDt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Ar

rhythma sunt, quae sibi nulla omnino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt Rhythmoi'des vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia CxooyyvXa, hoc est rotunda perhibentur, 973

alia rtiQiitXka. Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; jteoittZ¿<o vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulations iunectunt, seque ipsa tardiore

pronunciatioue suspendunt.

auaternaria] Aristides QuinctUianus (p. 44. £VQvd-¡xov recte monct Dionysius Ilalicarnassensis

45): tovxcov ovv ovxcoç kxôvrcùv ôèôsinrai (de compos, voc. T. V, p. 226 ReisL).

та iieyè&t] rewv 6roi%ei(ûv xolç аих&сгцшбм despiciunt] Sic recte Grotius; anteriores A'-

iGciQidyxt tov róvov ' то ¡isv yciQ èAâ%iOTov spicmnt.

avxcov rov (uyíÓTov тетадттщооши ¿6xcv, jtsgifíXéco] Hanc lectionem restituí ex p. 54

cog r¡ д'ибес xov TÓvov. Itaque non solum Iongas v. 2 Aristidis. Utcrqne scriptae тегае proximam

et breves, verum etiam brevium dimidias statuit, habet legendo llEPIILdEC. Pcssime editur et

quarum no ti tía ex nostra métrica prorsus disparuit. Lie et paulo post rtSQUtXeèfUva, at in margine

enrhythma — arrhythma] Sic recte codices aliijuan to melius habetur jreowtZécc. Meibom. — Ari-

Meibomiáni (p. 559 v. 17), quum apud Grotium sliilis verba haec sunt: oí ôè rtEQirtXèco, oinXèov

corrupte legatur enrythmica et arythmata. Pariter j¡Sr¡ Tr¡v ßoadvTrjTct ОШ Ów&éxcav <p&óyycov

et Aristides in loco superius (ad §. 970) citato et f(OiOVß£VOi. Pertinent autem haec ad Oratorium

QuinctUianus (9, 4, 56 ; p. 564 Spalding.). Con- numerum, de quo omnino conferendi sunt Aristofer

Bocchliinm (de metr. p. 37). Alias inter se op- teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 65 sequ.), Dioponuntur

svçv&llOV ot açp'v&HOV } ut apud Pía- nysius Ilalicarnassensis, QuinctUianus, alii; inter

toncm (rep ubi. 5, p. 400) et Aristo telem (rhetor, rccentiorcs autem inprimis Batteusius (in mem. de

5, 8), sed aliquid intéresse inter ívqv-&(jiov et Tacad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95*

756 Martiani Capcllae lib. IX. §. 974.

QUID SIT PES IN NUMERIS.

974 Sed temporum alia Simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numcri prima progressio per legítimos et necessarios sonos juncta,

cuius partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

975 vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multíplices pedes poniraus; et simplices quidem,

ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt paeones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui tcmporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resol vuntur. Alios vero alogos, hoc est irralionabiles nominàmus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quaedam compositio

976 profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est rtoia, quum varie et multipliciter' ea, quae connexa fuerint,

dividugtur; atque ilia, qua simplices pedes esse multipliées nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; séptima, quae per Oppositionen!

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordine, i-llud autem tempus, quod insequitur, angustius, vel

quum per contrarium ordinem témpora praedicta vertuntur.

podica] Hoc quoque ex Aristide (p. 54). AdJc Quanquam incomposifos etiam paeones esse noster

Isidornm (orig. 1, 17, 1; p. 25 Are v.). PI ига dabit ipse agnoscit (§. 989).

Bocckhius (de mctr. Pind.p. 15 seqn.). alogos] Aristides Qninctilianns (p. 35 Meib.):

elevatio] Sic male liic omnes. Scribendom elatio, ебтс de xai аЛЛа yévtj arteç аЛоуа хаЛестас,

quod recte ubique sequitur. Quamvis Latinius sit ov%i reo (irjâéva Лбуоу è'%eiv, аЛЛа ты fiTjdevi

stiblalio, quod alus auctoribus pro isto nsurpatum. xcóv JtQ0£iQ7¡[iév(úv Лоуыу oixstcoç ë%£iv} хата

Meibom. — Sublationem appellavit Quinctilianus (9, aQi&fiovç ôs (ХаЛЛоУ r¡ хата eldrj pv&fuxà

4, 48; p. 556); sed Isidoras (1, 17, 21) eleva- ÔcoÇeiv Taç агаЛоу1ад. Plura dabit Boeckhius

tionem, ut nee reprcbcndcndi nee mutandi causam (de metr. Pind. p. 59). Adde Godofrcdum Hermanin

nostro videam. num (elem. doctr. mctr. p. 20).

eorum pares] Codices Monacensis (C) ct Meí- per oppositionem] Sic codices et Meibomian! et

bom-anus utcrquc addunt epitriti , quod (amen fcrri nostri Rcicbcnauensis, Darmstattcnsis, et Monaacquit,

nisi praetcrca et inscrtuui fucrit Paconum censis (C); vulgo oppositum, quod jam ex inferiori

cnim non epitriti scd cretici pares sunt (§. 990). loco (§. 980) corrigendum erat.

Martiani Capellae lib. IX. §. 977. 7o7

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica 977

nominantur, alias acqualia, [alias] hemiofia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenira unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo numerus hemiolius estj duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminara rationem tam syllabarum quam temporum servat; quatuor vero

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicimus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad altcrum vel ad numerum geminum duo velut forte aequalitas nu

merosa decurret. Sequitur iambicum genus, quod diplasium superius expressi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad dupluin currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

sunt tría] Totûlom jam Plato nnmcrat (de re-

рпЫ. 3, p. 400): ort [ilv yàg rp¿' aira söriv

eî'ÔT] è£ tjv ai ßaoeic rtXèxovrai, ыслед èv roiç

<p-&ôyyoiç rèrraça è£ cov al тсабаь àçixovLcu,

TE&ea[iêvoç âv еИлоциюЫ vide interpretes 5 adde

et Ciccroncm (orat. 56).

alias dactylica] Ita hic et sequentibns binis locis

pro alia scribeudum esse videram. Comprobarunt

cam scrîpturam deinde uterqnc scriptns. Codex A

vocula auctius legit alias duplicia. 3Ii:ibom. — Monacensis

contrario secundum jam tollendum videbatur, quare

uncinis inclus!. Minus placet quod Reuvensiiis (in

coll. lilt. p. 117) legendum proposuit »aUa aequalia,

alia hcmiolia, alia duplicia.«

etiam epitritus] Confer Boeckhium (de metris

Pind. p. 24) et Godofredum Hermannum (in opuse.

Т.Ш, p. 91 sequ.), unde videbis mullos banc ra

tionem с generibus rliytbiuicis exelusisse.

faciunt] Lcctionem faut, quam uterque scriptns

habet, genumam censco. Graccam enim loqueudî

rationem о ôk — JÎQOÇ XOV — expressit. Editus

modum faciunt; XO modum glossac В explicant

per mensuram. Meibom. — At vero superius (§. 9öl)

Icgimus: »ut sunt quatuor ad tres.« Ceterum nostro

quoqiie loco alii, teste in margine Grotio, tres 1cgebant

pro tria, quod lamen mutare nolui, quia

nec ipsuni Martianiiin vel libraries ejus, qui nolis numerorum

verba substituerunt, ea in re sibi constitisse

Arithmeticae liber satis ostendit

aequali] Sic scrips! pro aequalia in editis ex

utroque códice Meibomiano.

verum ad alterum] Sensus esse videtur, non

singulorum semper verum etiam binorum vel plurînm

tcir.porum duas ejus numeri partes esse posse;

verba ipsa tarnen praestarc nolim.

unus ad duo] Pro unius in editis, e códice

Aleibomiano B.

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

jusque sectantur, ut ad duo tría sunt. Accidit autem etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus. ,

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

978 Aequale est igitur numeri genus, quod a diserno usque in sedecim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsin et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero incipit a trisemoj decern et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium; impletur autem in quindecim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum

979 leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompositi,

alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in números resol vuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etenim 6v£vyia, id est copula,

in epitriti ratione] Sic rccte codices Darmstat- euam naturam non posse pluribus quatuor morís

tensîs et Monacensis (С), et bini Meibomian! pro constare jam Aristoxenus docuerat; confer Вое-

rationem in editis. ckbium (de metr. Pind. p. 22 sequ.).

qui sit ad] Hie vocnla addita legerem »qui sit numéros — hexasemo] Quinqué hace verba, in

ut ad.« Meibom. — ГЧоп necessarium arbitrer. editis omissa, codices Monacensis (C) et Darmstatin

sedecim pedes] Infra (§. 983) Septem tantnm tensis et uterque Meibomianus suppeditarunt.

numera t. at vero] In AIS. fuisse Tidetar: Atquin eorum

decern et octo] Vide inferios (§. 987). Syllabae etc. Pbrasis Capelliana. Grot. '

nunc videntur esse quasi comprehensiones , quo то- CvÇvyLu] Isidoras (etym. i, 17, 20; p. 2G

cabillo generali et simplices pedes et syzygiarum Arc v.): »synzugiae autem sunt pentasyllabi et be

vel periodorum compositiones significat. xasyllabi pedes, et dietae upud Graccos synzugine

memoravimus] Ita codices Reichenauensis et quasi qnaedam conjugationcs; sed hi non sunt pedes,

uterque Meibomianus pro numeravimus in editis. sed appcllantur pentasyllabi et bexasyllabi, qui

tetrasemi] SimpUcem enim pedem secundum ultra quinqué et sex syllabas non procedunt.« DiMartiani

Capellae lib. IX. §. 979. 7o9 .

duorum pedum in mmm est adscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum composilio plurimorum, quique

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt, 980

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

ex disemo vel tetrasemo componitur numerus j per genus, quum diplasium

aut hemiolium simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin, quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad coinplcndam

periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactjlicum genus primum est, 981

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinqué, id est

proceleusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondeus major.

Ac proceleusmaticus quidcm est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

stinguunt nimirum mctrici infer dipodias et syzy- cinís inclusi practereaqae pro prioribus ex codigias

ita, ut Illas ex diiobus dlsyllabîs, lias dé duobus cibns Darmstattensi et MeiLomiano В potioribus

frisyllabis те! dîsyllabo et trisyllabe fieri dicant scrips!.

(Herrn, elem. metr. p. 19), quanquam Atilins For- numero sunt quinqué] Ita anctoritafe codicom

tunatianus (p. 2688 Putsch.) aliter: »Quum anus Reichenauensis, Darmstattensis, Slonacensis (C),

pes simplex bis positus compositum pedem fecerit, et Grotiani Iegendum, non numeri, nt in cditie.

Graecc 6vÇvyLcc} Latine conjugalio dicitnr; hace proceleusmaticus] Serpens vocabulnm dactylus,

antem quum duos pedes similes jungit, tautopodia, vulgo omissum, ex Grotiano códice supplevi, at

quam diversos, dip odia appellatur.a JNoster sequitur numeras coiistarct; licet hone pedem infra anapae-

Aristidem (p. 36 Meib.). stum a majore appcllct Vide et Boeckhium (dc

sibi impares] Alii, teste margine Grotiana, pares, metr. Pind. p. 24).

Multa hic in singulis turbata esse negari neqtiit disemus id est] Disemus hujus; male codex A

aut insequentibus] - Lego insequentibus longe huic. Meibom. — Sensum omnino corrumpit vox tam

prioribus, deleta disjunctive. Ita etiam paulo post huic, quam hujus. Expnnxi igitor еащ et quidcm

disemis insequentibus. Grot. — Disjunctivum un- Darmstattensis codicia auctoritate.

7í>0 Martiani Capcllae lib. IX. §. 981.

id est qui duobus temporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

nominator; ille vero major est, qui #ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et

frequentia comprehendentis se invicem syllabae nec magnitudinem aliquam

nec modum divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,

decenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numéros aptatur, a quadrisemo

982 exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet Monochronon

quippe dicitur tempus ctiam quum longa ponitur, quae longa duo témpora

recipere consuevit; vel quum tria témpora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae computantur.

Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae inonochronos

esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utriusque

temporis, quod in positione fuerit, aequali sibi pósito, oportet elationis geminum

tempus accipere; ita tarnen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus ало fuiCovoç dactylicus a nobis, esse

dicitur; at vero anapaestus, qui ало èXà66ovoç nominatur, ex duabus brevibus,

985 quae in elatione sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tarn arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Graece cutXovç, ut major ôtâXovç- a quadrisemo] Omissam in editis praepositio

Meibom. — Vulgo pyrrhichius appellator. a e Darmstattensi snpplevi.

brevibus efficitur] Grotiana margo eflingitur. anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattensîs et

eo raro] Codex Darmstattensîs eo rarius, quo Meibomianus alter (A); vulgo addebatur minor, sed

tamen non magU opus est, quam quod mox Gro- bnîc répugnât quod inferius iisdem verbis sequitur

tius in margine posuit oportet pro decet. Sed pro de majore anapaesto.

Grotiano nec assiduitas rcscripsi ne ex Reichenau- computantur] Darmstattensîs codex <

ensi et Meibomiano utroque , pracsertim quum jam copulantur] Codex В componatur. I

anteriores editiones illud baberent. major vero] Sic probe scrip ti; editas к

Martiani Capellae lib. IX. $. 983. 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionera etiam videtur

admitiere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit iónico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore proccdit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusmatico, quem disemum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

erunt. Dactyl us igitur est diclus, quia ordinem sy llabarum consimilem dígito 984

hominis informat; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyrrhi

chius vero, id est proceleusmaticus, quia hie assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque oftovâaîç inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet enim duas longas duasque

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi sunt.

DE IAMBICIS METRIS.

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numeri 985

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

verbo »major vero dicitur.* Meibom. — Ego vulgatam capite ante oculos habiiit noster, vocem, quam vol iiit

rctlniii. Ccterum confer Godofr. Hermannum (clem. Grotius, inscrui. Miror Mciboniium mendum prormctr.

p. 18). sus non vidissc. Ceterum G rotins perperam ubique

iónico] Imme ionictis. Pariter infra legendum Spondaeuí edidit, licet Graeca vox sit Ortovâeïoç.

»spondeo simplici et proceleusmatico«; inepte vulgo Ionicus] Aristides (p. 37) »'Iûtvcxoç âià TO

w/. той QV&noT) <pOQTixov, ¿y>' <y xai oí "Icovsç

dactylus] De liiijus nominis ct seqiientium ¿xco/XMihiaroav.*

etynio vide Aristidem Qninctilianum (p. 37 ct 48 incompositi erant] Codices Monaconsis (C) et

Meib.) ct Isidorum (in etym. 1, 17, 2; p. 24 scqu. Darms ta llensis Lie et inferius inepte errant} tamen

Are v.). ncc vulgata placet, atque hand scio an melius foret

plerumque OJtovdccîç] Oinissa a negligentia- erunt, ut supra (§.981) vocabuntur.

rlbus librariis vox Gracca, ut saepc. Itaque lego: elalione et positione] Apparet nostrum baec vo-

•6rtovôaîç plerunque inservit. Grot. — Aristides cabula nunc contraria potestate accipere, nt quam

,(p. 37): »¿Zrtovâeioç ôtà то ¿v raïç OJtovdalç nos thesin, elationem, quam nos arsin, positioncm

avTov aôt6&ai.« Ex со igitur, quem toto hoc dicat; qua de re ita Godofr. Hcrmannus (clem, doctr.

762 Martiani Capellae lib. IX. §. 985.

elatione, et posítione quae gemina est; trochaeus ex duplici positionc, et

elationc quae brevis est; orthius, qui ex tetrasenii elatione, id est arsi, ct

octascmi positione constabit, ita ut duodecim témpora hic pes récépissé vidcatur,

atque habet propiuquitatem quandam cum iambico pede, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, reliquis octo temporibus ad

juncts; debinc trochaeus, qui scmanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

986 Compositi sane sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: bacchius,

qui ex trochaeo deducit auspicium, fine autem iambici terminatur. Qui

vero bacchius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quoe

diximus pedibus aptabitur. Per period urn vero est, quod velut per so

certain viam provenit. In hoc genere quum sint duodecim numero, quatuor

iiictr. p. 11): »Hlud tempns, in quo ictus est, R. bacchius a epondaeo incipit et trochaeo terminal ur 5

Bcntlejus orsin, témpora autem ca, quae carent an itaque faciendum amphimacrusl is enim trochaeo

ictu, thesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 ct

Itlartiano Capclla p. 191 cd. Meibom., qui ab clc-

Tatione ct remissione vocis haec nomina ducta dicunt;

céleri musici et metrici vctcres, a depositione

atque clcvationc pedis те! manus ea nomina deriincipit

ct iambo terminatur. Sane bacchius hoc loco

ferri non potest, quum statim dc bacchio subjiciat.

Grot. — ]\oster qnum semper fere Aristidcm scquatur,

hone conferre debebat Grotius: statuit enim

illc (p. 37) »duo bacchios, quorum alter primum ba

vantes, tempns ictu notatnm thesin, destitutum beat iambum et secundum trochaeum, aller contra«)

îctu arsin vocari volucrunt, quam rationrm illc ipse

Martianus Capclla sequitur, qui, ut dictum est,

definitione ilia sua contrarium dicit.«

orthius] Tam ex Darmstattensi códice , quam ex

ut apparcat non quos vulgo bacchium et antibacchium

sivc palimbacchium nomincut (conf. Quiuctil. 9,4,

80 sequ.; p. 588 sequ. Spald.) sed choriambnm ct

anlispaslum intelligendos esse (Boeckh. de mctris

auctore ipso (§. 988) corrcxi corrupt 11m orchitis in Piud. p. 25). Cclerum ne sic quidem locus sa nus

est, et si nihil aliud certe infra diiabus vocibus

iteratis scribendum: «qui vero bacchius est ab iambo,

ab ¡ambo principia sortitur.«

per se cerlam] Hace manifesto corrupta sunt)

quíbus tarnen sanandis.imparcm me confíteor, licet

facile intcHigam Martianum vocis rteçioôov ctynionacensis

(C), Reichenauensis, Darmstatlcnsis, et logiam Latino sermone exprimere л elle.

editis. Eum ct Plutarchus (d. mus. p. 1 140) memorat.

Addc doctnm hujus iutcrprctcm (in 91cm.de Tacad. X.

p. 232. 285. 504) et IIermannum(clcm. p. 660 sq.).

octasemi] Darmstattcnsis ogdosemis, male! Est

enim Graeca vox оулабтцюд.

propinquitatem quandam] Alii nt codices Mo-

Heiboraianue В aliquant, fortassc melius.

annt autem hi] Alii antibacchius ; scd sane antiduodecim

numero] Horum tabulant Bocchbin«

(1. е. p. 26) banc proposuit:

Martiani Capellae lib. IX. $. 986. 763

quiclem per singulas periodos accipere docetur unum iambum ac tres tro»

chacos; ас de iisdem quatuor primum quidem quod iambum habere monatratiir,

trochaeus ab iambo denominator; qui vero rhythmus secundum iam

bum reeipiet, a bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo poterit nominari; ille vero, qui quartum adinittil iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit ctiam iambus

a trochaeo appellatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

medius poterit nominan; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo no

minator; qui vero quartum recipit trochaeum, epitritus trochaeus appellatur.

Octo vero et quatuor de his, quos duodecim diximus per periodum, illi

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque iambos per pyrrhichium servant;

atque illc qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habeb¡t, duplex bacchius ab iambo nominatur ;

quatuor ex tribus trocbacís et uno ¡ambo:

<— — — w — w — ^. trochaeus ab iambo,

— n_ — — w — ^ trochaeus a bacchio,

V — w bacchius a trochaeo,

_ ^, w ч_ч^ iambus epitritus ;

quatuor ex tribus îambis ct uno trocbaeo:

^, ^, v_, w iambus a trochaeo,

_ _ _ ^ _ w iambus a bacchio,

_ _ ^, ■ ^ ^, bacchius ab ¡ambo,

_ w w _ trochaeus epitritus;

quatuor ex binis iambis biuisque trochacis:

^ w w w símpl. bacchius ab ¡ambo,

„ w — símpl. bacchius a trochaeo,

_ _ ^ „ w medius iambus,

^, medius trochaeus.

troclutetts ab iambo] Sic reposuî Aristidem se»

«ntus (p. 57), ubi est TQO%aïoç arto iäjxßov-

Tul go cuim praepositîo deest Codex Grotîanus qui

dem habet iambodes, sed hoc etiam ineptius videbatiir

et facile ex prima seqnentis verb! syllaba

oriri potuit.

о bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

qnod jam Grotiiis corrigendum esse vidit.

coram vero] Hic aliquid excidisse certum est.

Ita fere Martianus scripscrat: »eorum vero qui ex

uno trochaeo fiunt ct iambis tribus, qui primum

trochaeum babet, iambus a trochaeo appellatur.«

С с rte eliain in vulgatis ineptum est.

bacchius medius] Darmstattensis quidem melius t

sed vuigatam retiuui, etîam Monacensi (C) adstipulantc;

neque aliter Aristides: (ié6oç /3ax%eioç.

ab iambo nominalur] Verbum ouiissum hoc a

Grotio tarn anteriores editioncs, quam codices Reichenauensis

et Darmstattensis habent.

octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspeclamus:

»reliqui vero quatuor» cet.

atque ille qtii] Secutus sum codicem Darmstattensem;

vulgo inepte: » atque illc septimus qui

trochaeos primos recipit«

duplex bacchius ab iambo] DIS. a trochaeo, ct

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987,

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus medius jure dicetur; quum

autem in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui ,per copulam colligantur, rhythrai decern et octo nu-

988 merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod la^LCetv Graeci detrahere

dixerunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomcn

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris infundat. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversio'nem faciat, veluti rota. Orthius propter

honestatcm positionis est nominatus. Semanticus sane , quia , quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et rcmanentis cessationis cfßngit.

Bacchii vero sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

989 In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

snbnectit: «qui secondas iambus (1. secundas tambos)

duplex (adde bacchius) a diambo esse dicitur.« An

¡taque supra legendum duplex bacchius a ditrochaeo?

Sane arbitrer. Grot. — Vulgatam rctinui , nisi quod

pro esse dicitur reposui ex anterioribus editionibus et

codicibus Reichenaucnsi et Darmstattensi nominatur.

Cetcruin locum corrupt urn esse qui vis videbit, licet

sensus certus sit; fortasse pro seenndos legendum

duos. Quos autem noster, praeeunte Aristide,

bacchios dicat, su peri us (ad §. 986) jam intelleximus.

rhythmi decern] Codices Darmstattcnsis et Monaccusis

tamen tota period us turbata esse, quam ita pro.

babiliter restituiinus: » omnes vel qui incompositi

dicuntur vel qui per periodon vel qni per copulam

colligantur rhythmi decern et octo numerati sunt«

UxfißlCew] Aristides (p. 38): Xayßog fikv ovv

IvM&n àtto Tov iafißiQuv, о ебп XobdoçeZv,

JtctQci tov íov £Íot¡[t¿vog. Unde lambas tile Arcbilocbius

maledicus (Casaub. ad Strab. 9, p. 422

et de poësi sa tir. p. 16 Cren.). Sed vide omnîno Aristotclem

(în poët. S , 8) et IUgenium (de scolionun

poësi p. CXVni).

trochaeus] Isidoras (efymol. 1, 17, 3; p. 2o

Arev.): »ab eo dictus est, quod cclcrem conversion

пет faciat cantilenac, et quasi rota vclocitcr car

rât in me tris ; TQO%OÇ enim Graece rota dicitur.«

Aristides (p. 37. 58) eadetn quae noster docet

orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

(p. 58) verba: »o de oq&loç ôtà то ÔSfivèv rijç

VJtoxçiÔetoç xai /Забесод.» Inepte alios forte artios

legere margin! a il s с rip sit Grotius.

semanticus] Graece Aristides (p. 58): »SJjyfiavroç

ôè ort ßoadvg ùjv rolç %oôvotç èrti-

Texvr¡raZg %OT¡rai 6r;(ia6Laiç, KaoaxoXov&q-

бшд tvexa ôutAaÔuiÇcûv xàq &t6uç.* Adde

Plutarcbum (de música p. 1140).

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 765

esse dicuntur: quorum unus paeon аслЛабюс appellator ex longa positione et

longa elatione; ас alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numcri, quos incom

pósitos esse praediximus. Ñeque vero per conjunctionem, hoc est 6vÇvyiav,

ñeque per periodum in isto genere rhythmus accedet. Inde дшЛабюс quidera

dictus est, id est quasi duplicia membra discernât ; epibatis autem, quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBÜS.

Verum hace genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae 990

species erunt istae, quae dochiminac nominantur. Ex quibus prius quod

fuerit, hac lege 'componitur, ut sit ex iambo et paeone, qui dvaxór¡c vocatur;

quorum umiis] Б Darmstattensi lioc códice re- dochiminae] Sic edit! et script! omncs et ancepi,

quia cum scijucnti aller melius convenit, quam tiquum mciidum esse etiam glossa quamvis inepta

alius in editis. iu códice Darnistattensi docet, quae approbativas

epibatis] Aristidi (p. 98 Meib.) ó ertißaroc. cxplicat, quasi a Graeco âôxifioç descendat. Ve*

»Movetnr magis« inquit »dupla quidem positione ram et scribendi et derivandi rationcm ostendit

animum conturbans, clationis vero magnitudinc ad Aristides (p. 39 Meib.): оо%(ЛЮС de èxaXoviTO.

summa meutern excitans.« Constare autem paeonem ôlà to JtomiXov xcci avófioiov , xcti (xr¡ iuxz7

epibatum (p. 38) dicit вех longa positione et longa evdv десорйбдеа rrjç çv&fiortouaç: sed quamclationc

et duabus longis positionibus ас longa ela- vis ipse superius (§. 519) dochmium pro dochimo

tione — qnoniam autem quatuor utatur partibus, reslituerim, liic tamen quidquam mufarc nolui. Cefieri

cum duabus elationibus et duabus diversis terum de doclimiacis versibus peculiaris liber exstat

positîonibus.« Ejusdem meminit Plutarcbiis (de mus. Seidleri (Lips. 1811).

p. 1141). y»* dcazôrjç vocatur] MS. »qui ôtaTOTjf.

duabus] Editi maie tria: nostram autem lectio- forte: »ôtarofxoç — luinc Avxewv posteriores

nem non solum codices Monacciisis (С), Darnistat- Graeci noininariint.« Giiot. — Edidit enim ita: »qui

tensis, Rcichcnauensis, et Grotianus tenent; sed ôiTToi vocantur: Jiunc âiârofiov posteriores Graeci

Aristides etiam (p. 39), e quo sua nos ter bausit, cognomînarunt«; etsi jam antecedentes editiones

confirmât. Quanquam baud scio an altius mendum ôiarorjÇ pracberent, quod quamvis corruptum relateat

et per homoeoteleuton fortasse exciderint, tinui, ne quid temeré mutasse viderer, quum nec

quae ad epitrilutn pertinent, quem rationc trium qnod Aristides liabet âuxyvoç omnino placcrct. Sed

ad quatuor iiiti constat. sine bacsitatiouc recepi ex Rcicbcnaucnei códice

766 Martiani Capellae lib. IX. $. 990.

hunc posteriores Graeci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratur. Qui autein deducti numcri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocautur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptetur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

992 et iónico ало neiÇovoç constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationabiles

esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appellare consuevimus.

Sunt autein numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numcrum ionicum jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qui trochaeides nominator, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex elationibus geminis

et longa positione consistens, per contrariura prion's effectus.

DE QUINQUÉ SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

993 Sunt autem mixti generis quinqué, id est daetylicus per iambum,

vocatur pro vocantur, tit ad proximo antecedeutem alogos] Vulgo análogos ¡ncplc; correxi e со-

paeonem solum pertîneret, unilc etiam explicatur, dieibus Reichcnaucnsi, Darmstattcnsi, et Monaccnsi

qnoil mox ex Darmslaltensi reeepi crelicum; Los (C). Tide superius (§. 07ö).

euiin cjiisdem cum paconibus mensnrae fuisse satis chorius] Aristidcs (p. 59): elöl de y.al a?.oconstat.

Vide Arístidcm (I, p. lili Meib.). yol %OQ£toi ovo" iapfiosiâijç, oç ÓvvéÓxyxev

prosodiaci] Ilorum menlio praeter Aristidcm èx цахоас aoÓsoic nal dvo 'дебесог , xcù xov

Quint til ¡an um (p. 59), quem nos ter sequitur, ex- fiev QV&iibv toixs dccxxvXco, Ta as xijç XêÇecoç

etat apud Dionysium Ilalicarnasscnsem (de compos. ¡Jiéçt] xaxà XOV aovd-yùov iaußco ' Ó âè xqo%ovoc.

p. 29 Reisk.), Plutarcbum (de música p. 1141), uôijç èx âvo ágÓecov xcù fiaxçâç SéOecoç, хат'

llcpliaestioiieiu (de metris p. 48), et scboliastcm avxi6xQO(pr¡v xov JtQOX¿QOV •■ quem illustrât Boe-

Aristoplianis (ad nubes C52). Cave autem a pro- ckbius (de metr. Pind. p. 41).

sodia derives, Graccc enim rtQOÖOÖiaxoi scribuntur. numero qui est] Bocckbius nescio unde quidem

ex dual -us syzygiis] Sic codices Monacensis (C) est, baud prefecto male,

et Darmstat lensis, vulgo soloecc duobus. iambicum J Sic codex (îroti.-inue; vulgo iamionieo

ало fisiÇoi'Oç] Grot, ionio, quod correxî. bicinum.

Martiani Capellae lib. IX. §. 995. 767

dactylicus in bacchio incidens qui veniat cx trochaco, dactylicus per bacchium

qui cx iambo manavcrit, dactylicus per trochacum qui ex iambi siinilitudine

exordium muluetur, dactylicus per chorium, qui cx siinilitudine trochaei

videatur exprcssus. Et creticus quidem consonans cx trochaei posilione ct

initio iambi *

*numcri componcudi, ct omnium figurarum plena perccptio. Dividitur Í394

haec in cas quas et melopocïa partes, quae sunt istac: елЩ-фид, id est per

ccptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; zçy6iç, id

est usus, per quern positiones aut clationes decentcr aptamus; ц'ь&я, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte misccmus. Tropi vero,

ut in mclopoeïa, et in rhythmopocïa tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonicis eos superius memoravi. Numerum autem marem esse, mclos 99¿>

feminam noverimus. Elenim mclos materies est, quae sine propria figura

dactylicus] MS. nbique dactylus. С пот. systalticos] Alii, Grotio teste in margine, sym

bacchio] Codex DarmsUttensîs antibacchium, siálicos; sed rctinui vulgatam, ctei nnus tantum

male. Vide superius (§. 986). systahicorum tropus sit (vide ad §. 947), ut reliqui

exordium] Codex Darmstattcnsis ordincm, for- omis6¡ esse vidcantiir. Ceterum qood superius in

tasse melius. Sed ctiam cerlius esse vide tur, pro barmonicis cos commémorasse ait, nihil iuvenimus,

troclmeum legenrium esse chorium, quae со facilior nisi in loco de melopocïa (§. 965) exciderint. Sed

erat confusio, quia ipsuin trocluteum interdiim boc in bis quoque Aristidcm (p. 43) caece exscripsisse

vocabulo appcllatum esse constat (Quinctilian. 9, arguitur.

4, 80). mclos materies] Materia ni feminac assimilât. Sic

ex trochaei posilione] Seen lus sum codicem Aristoteles lib. I. ùy.Qotcuàrcov <pv6utc¡h>: r¡ fitv

Darmstattcnscm et anteriores editiones, nisi qnod yàg vXO[iivov6a óvvaixia Tfj y.OQ<pr¡ Tcov yibac

in scqncntibus indicio babent pro initio iambi; voitévcov ¿Óxiv ыблед {Lr¡xr¡Q etc quae ibi se-

Grotius autcin ita cdiderat: »ex trochaco posilione quiintiir. GnoT. — Vide inprimis Aristidcm (p. 43

et indicio niimcri componendi« etc. Ceterum non ct 90 Mcib. ), cujus bacc verba sunt: Tiviç di

pcrsanatum locum esse facile apparet, quarc lacu- tcov ЛаЛашу xov [ilv ^v-&fwv ctQ$sv àrteuae

Signum posui. xáAovv, то âè fiéXoç &ijXv' то fxiv yàp fièXoç

èjfiÀTjipiç] Ita ct MS. Alii ètrtôéÇioç, qnod ccvevèçyrjTÔv x¿ ¿6xt aal áóxyfuxxióxov, x>Xrtq

mit èjriÔ£$iÇ codem sensn. GnoT. — Rciclicnau- sJts^ov ?.cr)'OV âtà xr¡v ïtQoç xovvavxíov èrtiensi*

epilempsis pracbct, Darmstattcnsis ct Mona- Tr¡dfi6xr¡xa , ¿ de QV^jiOQ JtXcCtTU TE avxo

censis (C) epilemsis. Arislides (p. 43) eimplicitcr y.al xiveí X£xay¡x¿vcog , rtoioxrvTOZ Xoyov èrté-

Xijrpiç: vide superius (ad §.956). #(»0» ~0 ftOtOVfUVOV.

768 Martiani Capellae lib. IX. $. 995.

ccnsetur, rhythmus au tern opere quodam virilis actus tain form am sonis,

quam varios praestat effectue.

996 Quae quum Harmonía intentis tarn divis quam heroum populis augusta

quadam suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines deccnter

régressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis xoLfitjdtv

modulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit

997 Habes senilem, Martiane, fabulara,

Miscillo lusit quam lucernis flamine

populis] Temeré Barthius (in advers. p. 1507)

e libro suo pracfcrt pupulis. Quod non fecisset,

si totnm Icgisset Martianum. Qui cnim intenti he

roum populi hie dienntur auscultait esse, eosdem

supra (§. 904) cum Harmonía adveuisse no s ter

retulit

KOÍflVÓív] Edit! praebebant Cinesim; ad quod

Grotius: »Lege cum claiiss. Yulcanio xoifirjÔLV, de

qua voce supra, ubi de eyeçéifwiç.« Monaccnsis

codex (С) dat cymesim, melius etiam Darmstattensis

cgmesin. Pravam ncmpe in cditis lectionem e corrnpta

ortam esse pronuncia tionc, satis superque alibi

(in palacogr. crit. T. 4. §. 834) demonjstravisse mihi

videor.

/tabes] Reposul кос pro tandem in cditis, tam

с variante lectionc a Grotio ad margincm rcjecta,

quam с codicibus Darmstattcnsi, Monaccnsi (C), ct

«troque Meibomiano. Probavit etiam Burinannus

(ad Sucton. T. I, p. 85). Alloqnitur nimirum Martianus

(ilium cognomincm, quod ex initio etiam opcris

apparct, ncquc tauten intellcxisse vide tur Scaligcr,

qui Grotio teste legi voliiit: «tandem senilis Martiane

fabulant. «

senilem] Sic Fulgcntius nostri simius (mythol.

1 , p. 5 Munck. ): »parumper ergo ausculta dum

tibi rugosam sulcis anilibus refero fabulam«; ñeque

tarnen necease est cum, Hcinsio (ad Phacdr. 3, ргоЦ

10) rescribí anilem; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

Т. I, p. 91 Burm.).

miscillo] Sic supra:

»ßliscilla sacrae dum feruntur curiae.*

Blustrissiraus Scaligcr miscilla legit. Grot. — Equidem

sublata interpunctione sententiam sic expla

na ndam esse eenseo: л fabulant, quam miscillo fla

mine ad luccrnam lusit. « Vox nota, quam tarnen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. misceU

lum scribunt. Gellius (ab init.): »miscellum ct qnasi

confusaneum.* Appulejus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis cxplcrc pectus a scripscrat, modo

cditionem pruicipcm et óptimos consulucris codices.

Sensum nullam Iiabcrc dnbilationem vcrbum immiscuit

paulo post (§. 998) adhibitum docct (conE

not. ad §.915). Metrum quidem flagitat miscilla;

sed sane carmen hoc pluribus locis metro laborar,

quibus omnibus ccrtc nemo medicinara afierre po

tent, ita ut Martianus ncgligenter ecripsissc potias

jccnscndus sit.

lusit] L и dere significa t carmina с omponcrc , ut

■pad Virgiliuin (eel. 1, 10):

»Ludere aiiae vellem cálamo permisit agresti.*

lucernis] Idem quod ad lucernas, sivc lucernis

ardentibus, luccm pracbentihns. Ita ct Cicero (Attic.

8, 2 f.): »eadem lucerna epistolam scrip.si. « Vide

' snperius (ad §. 2). Quaproptcr me non movent,

Martiani Capellae lib. IX. $. 997. 7G9

Satura, Pelasgos dum docere nititur

Artes creagris vix arnicas Atticis,

Sic in novena decidit volumina.

Haec quippo loquax docta indoctis aggerans 998

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Hcînsîns, omnia corrigera tentans (ad Ovid. Burin, syll. cpist. HI, p. 461 et ad Ovid. T. I,

T. I, p. 90 Burm.) ad Jume locum adnotat, le- p. 90 Burm.) Meursium, reponitqiic theatris , pro

goiidum videri lucernae adflamine. Flaminis figura arbitrio scilicet, qiiamquam liben tor concedo reprca

re navali petita est, in qua omnia a prospero heudi facilius aliorum hariolationes posse, quam

et secundo ventorum flamine pendent. ipsiiin aliquid probabile afierre. Vidcndum tamen

Satura] Hanc Martianus умта rtQOÇOirtOltouav an subtilitatcs potissimum dialécticas signißect, quiloqiicntcm

induxit. Grot. — ¡Nondum hoc quidem bus unicc Attic! gaudcrent ita, nt rcliquas omncs

loco ; sed paulo inferáis. artes prae illis sperncrent. Crcagras cuiín non carcreagris]

Artes, quae aegre ingeniosis Atticis nibus modo verum omnibus rebus reconditis atqiic

íntclliguntur. VbxcAw.*— Conjicit Meursius diacriis; repositis promendis usitatas fuisse Aristopbaiiis locus

¡ta cuiín Attic! appellati jam ante These! témpora, docct (in ecclcs. 1047), ubi creagrac appcllantiir

Si glossas sequamiir, criagris legendum sit ea for- unci quibus urnau ex puteis tollantiir. Ñeque humus

ma, qua onagros dicimus. Magis tamen crediderim ¡lie negligendus est, quem occiilluni tencre Dialectiinnuerc

Gapellam artes has suo tempore non tarn cam supra (§. 528) noster íinxcrat; ncc quod Plato

familiares fuisse, quam ciiliiiariain, quam iunuit (in sophist, p. 210) hamalilem piscatum sophlstas

per nonicn instrnment!, quod Graccis xoectyQU, exercera dixerat. Scd ut ut hace sint, doctior est vul-

Latinis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur. gata, quam quae corrupta haben possit.

Gloss. Isidori: »Creagrac, fuscinae, ad carnes de quippe loquax] Heinsius (ibidem) legi jussit

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis Unguax, quia versus vitio laborct; scd melius fuerit

sententia: »quorum auditores discum audira maluut, ¡pSi Martiano lapsum tribuerc, quales hoc ipso in

quam philosophum.« Sane de artibus ctiam apud carmine ctiam plurcs commisit.

Atbcnicnscs cvilcsccntibus conqueri videtur Arith- Musas deasque] Amplcxus sum distinetionem a

metica, quae supra ait: Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

»Celera Cecropias aequum perhibere catitearas, deique idem ¡n margine notavit, nescio quo sensu.

Si lamen ullus inest noslris super halilus aris.« cyclicas] Пас sunt ipsae ¡Нас septem artes, quae

Haec quum ¡ta de desperate quodammodo loco со- quia orbem quondam, ut Quinctiliani (1, 10, 1;

gitarem, snecurrit cog àrtb fiT]%ctVT]Ç JiiHum sîdus, p. 209 Spald.) verbo utar, überaus doctrinae effiex

quo didici Capcllam (iSTeupOQixcöc , ut solct, cere viderentur, iyy,vy,lioi a Graccis vocatac sunt,

ipsa ingenia eo quod scicntias appréhendant y.nec'í- Quippe, ut ait Vitruvius (1, 1 j p. 1С Bip.), »en«

yoaç vocasse. Grot. — Reprchendit Hcinsius (in cyclios disciplina uti corpus nnum ex membris est

,770 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.

999

Garriré agresti cruda finxit plásmate.

Нас ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque feile ас bile, multa chlamyde

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

eomposita. « Unde Tzctzes (chil. 1 1 , 525) :

• 0 xvyJ.oç nal бкцледабра rtávrcov xcov

Тсаццапу^с, çtjtoçlxtJç, avrrjç <piXo6o<p'ux.<¿

Hal tcöv rs66áccov re xe%vcov rcov vn? av-

T7¡v xetfiévcov,

Tijç àQtâiwvOTjç, (wcOiy-tjc nal rijç yea-

(urçLaç

Hal Tr}ç ovQavoßaiwvoc avtijç àôtçovofilaç.

Addc Straboncm (1, p. 15 Casaub.), Scnccam (cp.

88, p. 568 Lips.), Plininm (List, nat init.), Scxtum

Empiricum (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Má

ximum Tyrium (T. II, p. 196 Rcisk.), Sozomenom

(hist. eccl. 5, 18; p. 625 f.), quosquc praetcrea laudaut

Saluiasius (ad Solin. p. 848), Wowerus (de

polym. 24), et Rcimannus (idea ant. lit. p. 526 sequ.).

agresti] Erudito opponit Appulcjue (Flor. 1,

5; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum

bárbaro coujungit.

cruda] Disputarunt de hac voce viri docti (ad

Appui, apol. p. 515 Oud.). Sed apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polita eoque inepta sunt.

plásmale] Fictione, quo de sensu jam superius

(§. 915) cgimus, ñeque erat, quod Ileinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos rcponerc phasmate jubcret.

lute ipsa паи«'] Scnsiis Lie esse videtur: »Sa

tura ipsa nugas se egisse sibi conscia caque re irata:

urbanitatc Attica órnala prodire, sed prohibeor Ca

pellae fortuna , qui causis orandis optimam vitae

partem impendit jamquc senili aetati propior curls

atquc cgestate obtorpuit«

chlamyde] Magno ornamento verborum. Gloss, ap.

Vulcan. — Chlamys apud postcriornm temporum Ro

manos ctiam elegantiorum hominum Testimonium fu

isse videtur, ut apud Senccam (de vita beata 25), si

lectio certa : » malo quid mihi aniuii sit ostendere practextatus

et chlamydatus quam midis scapulis aut semitectis

«; scd sufficit nunc dc Graeco cultu intelligerc.

comí«] Sic codices Monaccnsis (G) et Reichcnauensis

«nice recle; vulgo inepte comes. Opponitiir

agresti et crudo, ut apud Iloratiiiin (scrm. 1, 4, 90):

»Hie tibi comis et urbanus liberque videtur*

et alio loco (serm. 1, 10, 41):

«comis garriré libelles

Vnus vivorum.4 —

Mox pro utaue margo Grotiana ataue, male.

e Martis curia] Arcopago, in quo olim judicia,

postea disputationcs sophisticae habitac; nisi aliam

quampiam Martis curiam Carthagini imagincmur.

Grot. — Sophisticas disputationcs in Areopago non

novi; cetcrum hunc ipsum significan a nos tro certum

est, licet nihil aliud diccre vclle vidcatur, nisi ex

ipsis penetralibus Athcnarura Atticarum profectum.

Felicis] Felix Capella ctiam apud Ful gentium

audit (expos, ant. serm. p. 181 Munch.).

flamine] Grotius с suo códice mavult famine;

possem, inquit, poético cultu ct clcgantia atque dubito num justa de causa. Flamen pro impulsu di

Martiani Capcllae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé,

Proconsulari vero dantem culmini,

Ipsoque dudum bombinatore flosculo

Deeerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitndine a ventis repelí ta, ut superius

(§. 997). Ccterum in construetione anacolutbia est,

qiium /lamine nibil habeat quo referatur, sed infra

ileum in in verbis »ob boc creatum « oratio a Martiani

fortuna ad rent ipsam rodent.

rabidum] Qucmadmoduin rábulas dicimus, et

linguae vahiem Appulejus. Grot. — Vide quae superius

(ad §. 122) annotavimus.

jurgis] Sic scribendum rccte Grotius ¡ntellcxíL

neinsius (ad Ovid. Ibin 14 ; T. IV, p. 21 Biirm.)

incredibili temcritatc forts substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis declararcnt. Paritcr Seneca

(Ilercul. fur. 172) »rabiosa tori jurgia* dixit. »Cu.

ram districtiorem forenscm rabulationis partibus 111 igatam

« jam superius (§. 577) Satura Martiano exprobraverat.

caninos] Ovidius:

» Lutrat et in toto verba canina foro.»

Grot. — Non absimile veri est, to lu m ilium Ovidii

locum (lb. 254) nostro obversatum esse. Ccterum

cadem mctaphora Sallustius (apud Lactant. G, 18,

16) caninam facundiam dixcrat (cfr. Gort, ad fragm.

(p. 1004 ct Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), propiusque

ad nostrum Petronius Cerberum forenscm

causidicum appcllat.

proconsulari] Magnus Scaligcr:

»Proconsulari jura dantem culmini. «

Grot. — Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectioncm baud nego; sensus tarnen patct, Marlianum

apud Proconsulem Africac causas cgisse. Qtiod

si metrum patcretur, proponcrcm perorantem; nunc

doctiorcs viderint.

bombinatore] Bombinatore flosculo L c. clamatore

superflue. Vulcaw. — MS.:

n Ipso dudum bombinatorem flosculum.*

Comparât se api, sic Flaccus:

"e3° a]ns Matinae

More modoque

Grata carpentis thgma per laborem

Plurimum circa nemus uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.*

Bombinatorem dixit quia bombus apiim soiius proprie ;

bine illae G racéis dîcuntur ßofxßsvuv. Tbcocritus:

et&e yevolfiav

'A ßoußsvöa [хёЛсбба xai iç reov uvtqov

íxoÍ/jlccv.

Malim autem bic bombilatorem legi, nam et auctor

Pliilomclac canit:

»Bombilat ore legens mttnera mellis apes.*

Et Fest us bombilationem apum strepitum esse te

statum (íhot. — Ego vero non video quomodo torquerc

sc potuerint viri docti in explicando vocabulo,

quod et metro ct construction! prorsus re

pugne!, atque omnino nullum esse videatur. Mibi

nibil certius est quam Martianum ecripsisse:

»Ipsoque dum bombinat ore flosculo«;

sed codicum auctoritatcm dcsidero.

deeerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus, boc est iinminutus, débilitât us

97 *-

772

Martiani Capellae lib. IX. §. 999.

1000

Beata alumnum urbs Elisae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixquc respersuui lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc creatum Pcgascum gurgitem

Decente quando possem haurire póculo?

Testern ergo nostrum quae veternum prodidit

Secute nugis nate ignosce lectitans.

sit, quippc » increments lustralibus decuriatus«

(§. 2). Falcctn Saturn! supcrius (§. 425) jam cognovimus.

canescenti roía] Senescente aetate. Vulcak. —

Fortasse lcgendum:

»Decerptain falce jam canescente rosam. «

Grot. — Alibi quoque vcrisimillimum est, temporis

rotam respiciendam esse cum Vulcanio. Si quis rem

altius repctcre vclit, caprarum illarum nomcn buc

trabcrc possit, quas Latine rolas appcllari apud Varronem

(dc re rust. 2, 1, 5 ; p. 257 Gesn.) legimus,

ut in suo ipsius nomine docte Inscrit Capclla; sed

¡lio ipso loco platycerotas lcgendum esse verisimiliiis

est.

urbs Elisae] Carthago; nam Dido alio nomine

Elissa vcl apud Virgilium. Confer Salmasinm (ad

Solln. 27) et Modiuin (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod sequi tur vocabulum quem, in antcrioribus

cditionibus oinissum, jam apud Grotium

reetc legi tur, ads lipid an te et'iam códice Monacensi

(C); ut non ncccssaria sit f. G. Vossii (de bist.Lat. I.

3¡n opcr. T. IV, p. 221) conjectura, qui post urbs,

ne biet versus, cxcîdissc suspicatur haec vel nunc.

obsidentem] Ita codex Darmslatfcnsis pro obsidem

in cdilis, quod et metrum poscit.

nictanti] MS. nictantem: Scaliger ob versum

nictanlc. G пот. — Usitatissima hy nallage nihil offensîonis

babet. De verbo nielare vide nos supcrius

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Intcrdiu dormientem, noctci

vigilautcm, qui Afrorum mos est, ob nimium illïus

regionis aestum, quod et ipse Marlianus I. 6 dc

Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per diem

eilet, noetc et ignibus micat, tibiis, fistula, cymbalis,

tympanisque percrepat, Sat y ris Acgipanisque

bacebantibus«, quem morem bodie Hispana uobilitas

imitatur. IVam et soranum in multam lucem protrabunt,

et bonam pomeridiani partem quicli tribuunt

et ut ill! loquuntur passait la siesta , noctem alca et

lusibus transigunt. VubCAJf. — Vide taincn nc luces

paritcr ut alias lumina niliil nisi oculos significent,

ut apud Rutilinm (hin. 1 , 1 G6) :

»Non possum sicca dicere luce vale.*

festem erpo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, natc secute testem, quae veternum no

strum prodidit«, boc est Satnram. Pro prodidit Bartbius

(in advers. p. 1579) in suo códice legi testatur

condidit, quod mavult, ncscio quo sensu. Heternus

est marcor senilis, ut Cclsi (de medic. 5, 20) л ocabulo

utar, quem Gracci Xr¡-d-a.Qyov vocant; nunc

in significationem imbccillitatis decrepitae usurpatur,

ut apud Catiillum (17, 21), Iloratium (ср. 1, 8, 10),

Yirgilium (georg. 1, 124), alios; cf. Arntzcnium (ad

Pacat paneg. p. 32) et Bartbium (in adv. p. 2078).

Comparatio paginar um. 773

COMPARATIO PAGIJNARUM

EDITIONS GROTIANAE CUM PARAGRAPHS KOPPIAXIS.

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 01 Lib. III. §. 269 — 270

. 62 271 — 272

05 273 — 276

04 277 — 278

03 279

00 279 — 280

67 280 — 282

08 282 — 283

09 284 — 283

70 280—288

71 289 — 291

72 291 — 292

73 293 — 294

74 • 294 — 293

73 290 — 297

70 298

77 298 — 300

78 300 — 302

79 302 — 304

80 504 — 503

81 503 — 307

82 307 — 509

83 509 — 311

84 311 — 313

83 315 — 314

86 514 — 313

87 515 — 317

88 317 — 318

89 318 — 320

90 321 — 322

91 322 _ 324

92 323

93 523 — 320

94 Lib. IV. J. 327 — 528

93 528 — 531

90 552 — 330

97 336 — 542

98 342 — 544

99 544 — 546

100 546 — 549

101 549 — 331

102 532 — 533

103 534 _ 536

104 537 — 560

103 560 — 562

100 365 — 564

107 304 — 500

108 300 — 368

109 569 — 370

110 570 — 372

111 375 — 575

112 376 — 578

115 578 — 579

114 579 — 385

113 384 — 383

110 . . 380

117 386—588

118 588 — 589

119 589 — 591

120 591 - 594

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 1 Lib. I.

§1-2

2 2 — 4

3 5 - 7

4 7 — 8

В 9—11

Ü 11 — 14

7 14 — 16

8 17—20

9 21—23

10 23—23

11 26 — 29

12 50 — 55

15 54 — 57

14 57 — 40

I.'! 40 — 44

16 43 — 39

17 60—00

18 67—08

19 09 — 73

20 75 — 81

21 81 — 89

22 89—92

23 92—90

24 Lib. II. §.97—99

23 100 — 103

26 100 — 108

27 109 — 114

28 114 — 117

29 118 — 119

50 120 — 122

51 123 — 124

5-2 123 — 126

35 126 — 130

54 130 — 134

53 153 — 139

56 159 — 142

57 143 — 149

58 149 — 132

5".) 152 — 158

40 139 — 160

41 107 — 172

42 172 — 182

43 185 — 193

44 193 — 200

43 200 — 208

40 209 — 213

47 216 — 220

48 Lib. III. §. 221 — 222

49 222 — 224

30 223 — 229

31 229—231

32 «32 — 235

33 254 — 257

34 238 — 241

33 242 — 243

36 246 — 230

37 231 — 238

38 239 — 261

39 262 — 263

60 266 — 269

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 121 Lib. IV. §. 594 — 590

122 597 — 598

123 598 — 400

124 401 — 402

1x3 402 — 404

126 404 — 406

127 407 — 408

128 . 409 — 411

129 411 — 412

150 412 — 415

151 413 — 413

132 410 — 420

153 420 — 422

154 422 — 425

153 423 — 424

150 Lib. V. J. 423 — 420

137 420 — 429

158 429 — 453

159 453 — 457

140 458 — 441

141 441 — 445

142 443 — 445

145 440 — 448

144 448 — 430

143 430 — 451

140 432 — 454

147 434 - 437

148 438 — 460

149 460 — 462

130 465 — 460

131 400 — 467

132 407 — 409

133 469 — 471

134 472 — 474

133 474 — 476

130 477 — 481

157 481 — 483

138 485—488

139 488 — 492

ICO 492 — 490

161 490 — 500

162 501 — 305

165 504 -r 505

164 805 — 507

163 508 — 510

166 510 — 512

167 512 — 515

168 810 — 818

169 818 — 321

170 521 — 522

171 822 — 824

172 824 — 327

473 827 — 351

174 831 — 535

173 833 — 835

170 853 — 338

477 838 — 539

178 840 — 545

179 845 — 548

180 545 — 530

774 Comparatio paginarum.

Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot.

l'ag.181 Lib. V. §.580 — 533 Pag. 253

182 533 — 536 254

183 536 — 537 255

184 837 — 560 236

188 560 — 863 257

18G 863 — 865 258

187 865 — 566 259

188 Llib. VI. §. 867 — 575 240

189 874 — 578 241

100 878 — 582 242

191 585 — 587 243

192 587 — 592 244

195 392 — 594 245

194 594 — 598 246

19Ö 899 — 601 247

19G 602 — 606 248

197 606 — 609 249

198 609 — 612 250

199 612 — 616 231

200 616 — 621 232

201 621 — 625 253

202 «23 — 629 234

203 629 — 634 255

204 635 — 639 236

203 639 — 641 237

200 642 — 644 258

207 644 — 646 239

208 646 — 649 260

209 630 — 631 261

210 651 — 634 262

211 634 — 636 263

212 656 — 659 264

213 639 — 662 263

«4 662 — 665 266

213 663 — 667 267

216 668 - 670 268

217 670 — 673 269

218 674 — 676 270

219 676 — 679 271

220 680 — 684 272

221 683 — 680 273

222 689 — 601 274

225 602 — 694 278

22't 694 — 696 27«

223 698 — 70» 277

22G 701 — 703 278

227 703 — 706 279

228 706 — 709 280

229 710 — 712 281

230 712 — 714 282

251 715 — 716 285

252 716 — 720 284

Lib.JVI.

Lib. VII.

Lib. vm

Ed. Корр.

§. 720 — 722

723 — 724

§. 725 — 726

726 — 729

729 — 731

751 — 752

755 — 755

753 — 757

757 — 758

738 — 740

740 — 745

745 — 746

746 — 749

749 — 780

730 — 733

783 — 783

785 — 757

757 — 739

759 — 761

761 — 762

762 — 765

764 — 767

767 — 769

769 — 771

771 — 773

774 — 776

776 — 778

778 — 780

780 — 782

782 — 784

785 — 786

786 — 788

789 — 701

702 — 704

703 — 797

797 — 800

801 — 802

§.803 — 804

804 — 808

805 — 808

808 — 811

811 — 814

814 — 817

817 — 822

822 — 826

826 — 828

829 — 831

832 — 834

834 — 858

858 — 840

840 — 842

842 — 844

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 283 Lib. vm.

§.844 — 846

286 846 — 849

287 849 — 832

288 852 — 833

289 886 — 838

200 839 — 860

201 861 — 863

20-2 864 — 866

295 867 — 869

204 870 — 872

203 872 — 874

206 875 — 877

297 878 — 880

208 881 — 885

299 884 — 880

800 886 - 887

301 Lib. IX. §. 888

302 889 — 893

503 803 — 896

504 896 — 898

503 800 — 002

500 903 — 90S

507 908 — 908

508 908 — 911

509 911 — 914

310 914 — 917

311 917 — 919

512 019 — 923

313 923 — 926

514 926 — OSO

318 950 — 931

316 ; 931 — 935

317 953 — 937

518 937 — 940

519 941 — 943

520 943 — 947

521 947 — 930

522 931 _ 934

323 934 - 938

344 959 — 961

325 962 — 904

326 963 — 968

527 908 — 971

528 »71 — 97.4

529 975 _ 977

550 r 978 — 980

331 981 — 983

532 .983 — 986

533 986 — 988

334 989 - 992

335 092 _ 990

536 997-10OO

INDEX

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MARTIANO

VEL IN COMMENTARIIS AD EÜM TANGUNTUR.

J\. literac pronuncia tío §. 261

usus in fine vocabulorum 279 seqii. 290.

íransitus in alias vocales 253.

conjunctio cum aliis vocalibus 254.

abacas pulvere superfusus 575. 586. 725»

pingendis formis opportuaus 579. 582.

Pythagoricus 729.

Abaencria insula 644.

Ahilera urbs 657.

Abderitae senis alimma 110.

abdicatio filii 470.

abdica tir um proloquium 529. 396. 401.

Abnoba mons 662. ^'

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 454.

species 513 sequ.

absque pro praeter 253. 280. 867.

abusio 512.

Abydos urbs 658.

Abyla mons §.624.

Acarnania 651.

accentus quasi accantus 268 sequ.

figurae 273.

aeeidens in dialéctica 559. 547.

in rbetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rbetorica 546.

aeclinatus 804.

aecommodus 901.

accusative quantitas 280 sequ.

construetio Gracca 70 not.

acerra 115. 142. 168. 215.

acervus in syllogismis 527.

Acl-aja 652.

Aclicron amnis 651.

Acberusius specus 688.

Acbillis insula 665.

Acone portus 688.

776

Index verborum rerumque.

aconituui §. 688.

acquisitus tonus 931. 941. 954. 963.

Acroccraimiiim promontorium 613. 650.

acronycbus ortns sideram 880. 887.

acta dcorum a Parcis excepta 65;

Acte nunc Attica 653.

Actiacum littus 928.

actio an admittcntla 453.

pronnnciatio dicitar 540.

Actinm colonia 651.

activiim grammaticac officium 230.

vcrbi genus 309.

acumen son! 932. 940. 947.

acutus accentus 268 scqu.

angnlus 711.

adamas 75.

adamantinus 7. 110.

addictus 446.

addubitatio figura íhctorica 523.

Adiabene olim Assyria 678. 691.

adjactilatus fulgor 169.

adjcctio connubialis 3.

in rbctorica 562.

Adiris mons 667.

admissum 451. 452.

admonitio 562.

Adon Byblius 192.

Adrastiae urna 64.

Adria iirbs 657.

Adriaticum marc 640. 657.

Adriimetus urbs 670.

adstructio oratoris 461. 467. 475.

advcrbiorum qnantitas 284. 325.

adultcrinm 452.

acct ai in dativo 266.

Aegacnm marc 658.

Acgcnm 658.

Acgialos 652.

Acgilios insula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

651. Acgusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Acgyptiorum litcrae 157.

rupcs 330.

adyta 812.

instrumenta música 924.

Aegyptus 672. 675.

ibi Astronomía per sécula occulta 812.

ibidem Dialéctica educate 550.

aeizoon berba 141.

Aemonia 654.

Aeneas inter déos relatas 95.

indiges 637.

acneis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Pbilologiac 141.

Acoliac insulac 648.

Aeolis 685.

Acolius tropus in música 955.

Aeolus 648.

aequale numen genus 978.

acqnalitas 758.

acqiiicrurium triangulum 712.

aequidistantcs 817.

aequilatcrum triangulum 712.

aequinoctialis circulus 820. 829.

nox 875.

acquivocnm 529. 359. 555.

aër 149. 165.

tocís quantitas 279.

terram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

arria Juno 149.

Aescbincs orator 452.

Aesculapü uxor 4.

Aesopus 558.

aestas 874.

Index verborum rerumque. 777

aestimator orationis §. 447. 461.

acstuarium 667.

aetatcs bominum quatuor 734.

Acternitas Jovis filia 7.

aether Jupiter 67 not. ISO.

91'mcrvae attributus 39. 66. 568.

aethereus fomes 567.

fulgor 814.

aetherea Juno 168.

Actliiopcs 673. 67».

Aethiopia 621. 702.

Aetbiopicum mare 616. 703.

aetlira 425.

actlirac circulus 567.

Actluisa insula 648.

Aetna mons 647.

Actolia 651.

АГсг Ilercnlis Ullas 667.

afflictim 327.

aulictio rerum 567.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dimensio 672. 703.

propria 669.

Africum mare 645.

agalmata 567.

Aganippe fons 653.

Agatliyrsi 663.

aggarrire 2.

aggerere 250.

aggestio 170. 810.

agoge música 958.

rliythmica 970.

rhetorica 470 not.

agones 925.

Agrippa 652. 634.

Agrypnia Pliilologiac ancilla 112. 145.

Ag\lla urbs 642.

ai pro ae 266.

Ajax §. 472.

ajentia 542. 384. 587. 591.

al in fine 279.

alae remigia 115 not.

Alani 663.

albicare 2. 511.

Alexander Magnus 594. 621, 655. 691. 694.

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 595. 595. 616. 672.

676. 705. 838. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposila 540. 359. 360.

alimma 110.

alípedes 29. 189.

alites augúrales 26.

allegatio 457.

allegoria 512.

alliibesccrc 25. 31. 181. 726. 915.

aloga spatia in música 949.

alogae lineae 717 sequ.

alogi pedes 975.

numeri 992.

Alpes 615. 654 sequ.

Alpianus et Fontejus consoles 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

alternatae litcrae 205.

ahitado nmnerorum 754 sequ.

stellarum 884 sequ.

altus 452 not

alucinan 509.

alumna 87 175.

alumnans 813.

alumnare 892.

am in fine 285.

Amaxobü 665.

Amazones 665. 925.

Amazónica pel ta 659. ,

778 Index verborum rerumque.

ambages §.9. 462.

ambifarium nital 181.

ambiguitas 462.

ambitior cursus 814.

Ambracius sinus 651.

ambrosius pudor 116.

dies 912.

ámenla tac Iiastae 441.

amfractus 423.

amictus 580.

ami tal 181 not.

Amnion 157. 192.

Aminonis oraculiim 672.

Amnes du minores 425.

coelitus deflu entes 14.

Amor deorum antiquissimus 1.

gcminus 144.

Ampliiaraus 159.

amphibolia 462.

ampbimaccr pes 519.

Ampbion 908.

Ampsaga flimus 668 sequ.

an in fine 279.

an pro sive 804.

auacamptos 958.

anacepbalaeosis 564.

anadiplosis 555.

analogía 289 sequ. 794.

analogicus 736.

anapaest us 519 sequ. 981. sequ.

Ana \ a 50 ras 592.

Andromedae Signum 828. 858. 842.

filius Erythras 677.

Andres 660 not.

angelici populi 211.

ángelus 153.

Angcrona 4 not.

anguli 711 sequ.

anhelare §. 441.

anbelus 29.

Anima Entelechiac filia 7.

animac partes tres 753.

simulacrum \erberatum 142.

animac puriores ubi maneant 155.

beatorum vetcrum 211.

fontibus emanantes 922.

animalia música addueuntur 907.

animantium divisiones 346. 755.

effigie litcrac 157. 158.

Anio 292.

anni témpora quatuor 1С. 106. 754.

annus lunaris 866.

solaris 872.

magnus 868.

anómala 56. 289. 525.

. Antaeus 666. 667.

Antandros 658. 660.

antareticus circulus 822. 851.

antareticae terrae 593.

antecedentia in dialéctica 474. 490.

Anlciior 642.

antezeugmenon elocutionis figura 557.

Anthropophagi 665. 695.

anlhypophora 563.

antiac draconibus circumflexae 181.

Antianum mare 644.

antibacchius 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

Antiochus 619. 691.

Antipatcr Gaclius 621.

antipodes 605 sequ. 874.

Antipolis urbs 643.

antisagoge 524.

antisigma 245.

antistans 908.

Index vcrborum rerumquc. 779

an tistes nictans §. 2.

antistitium 134. 893.

antistroplie clocutionis figura 554.

antithesis 980.

an tithe ton 531.

Antonias orator 432 not/

Aoncs 924.

Aonidnm vertex 119.

Apamca urbs 685.

Apelles 579.

apex 327.

rationis 567.

Aphrodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes sphaera 28. 814.

apocatastasis 742.

apocatastaticus 755.

apodictica fides 475.

cognitio in geometría 706.

schemata 715.

Apollo cum Mercurio junetus 8.

cum Baccbo 11.

peslis auctor 18.

* lam-cam gestitat 7.

Jovis consiliorum consents 25.

auricomus 12.

Musagctes 34.

Clarius 686.

Didymacus 692.

ejus cognomina 15.

vaticinia 9.

aves 894.

certamen cum Marsya 685.

portus 651.

Promontorium 669.

ci corvus sacratus 455. 894.

ci copúlala ¡Hantice 6.

Apollonia urbs Cyrenaicae 672.

Apollonia Palaestinae §. 679. •

apólogas Aesopi 558.

apostrophe 525.

apotheosis 140. 206.

appctitus mortis 656.

Appius Claudius 261.

appulsus mélicas 11.

aprugnus 197.

Apulia 639.

aqua rcrum principal m 213.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratcre fluens 838.

Aquarius in zodiaco 850. 858. 843.

Aquila signum 829. 833. 838. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 838.

Aquitania 666.

ar in fine 279.

Ara signum coelcste 858.

Arabia 595. 621. 678.

Arabici líala tus 215.

Arabiens sinus 620. 699.

Aracynthus 651.

arac Hcrculis, Liberi patris, ct Alexandria!. 692.694.

forma cubica 102 not,

ara tri curvi puer 192.

Aratus 850 not. ,, _

arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor navis 185. . ,. .

Arcadia 916.

Arcadica ratio 437. ,-,

Arcadicum sapcrc 577.

arcanus prise! juris asscrtor 898«

Areas Mercurius 7. 24. 705.

Arces! las 213.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus sphaera 585.

Architectonic a 891.

98 *

780 Index verborum rerumque.

arcliivum snperùm §. Co.

arcibus templa Mincrvae 575.

arcticns circa! us 818. 827.

arctoa convcrslo ö93.

lamina 603.

Arctopliylax 852.

Arctarus 595. 840.

arcus Dictynnae 170.

Ardeac couditor C42.

Areopagus 999 not.

arerc, arens 10.

Aretbusa fons 655.

Argacus mons G90.

Argil с (um quo accent u 275.

Argiona Jaiii uxor 4.

Argo signum coclestc 850. 855. 858. 845.

argumentatio 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not.

Argyrea insula 695. •

Ariadnes corona 98 not. 858.

Aries in zodiaco 829. 852. 845. 845.

Arimaspi 665.

Arinis uxor 469.

Aiion 908.

Aripbaci 665.

Aristoteles 515. 527. 555. 751.

Aristoxenus 212. 924.

arit lime tica proportio 757.

arma cloquentiae 426.

arma ta Minerva 567.

Armcniae 665. 685. 690.

portae 685.

armipotens .liars 725.

aroma 115. 142. 149. 215.

Arporum conditor 642.

arraderc 579.

arrLytumos 970. 972.

arrigcrc aurcs §. 518.

Arsia flumen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyreuaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not

Artabrum promonto riu m 611.

Artcmidorns gcographus 611. 615. 616. 676.

Artes 158.

a Mercurio inventae 56.

Mincrvac curae 570.

e Graecia Romain migrarunt 574.

septcm liberales 998 not.

artia 949.

aiticuli 258. 249. 250. 256.

vcrborum 585.

quaestionum 556.

artificialia argumenta 557.

arnndinetum Anions 917.

as in fine 279. 500.

Asclcpiadcs medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Acgyptus 675.

ejus dimensio 703. *

Asiática jurisdictio 682.

Asiaticum mare 684.

asiuus ad lyram 807 not.

asómalos profatus 225.

aeperac voces vitandac 515.

aspirado 252.

assecutor 905.

asscrtio 121. 185. 229. 550. 592.

asscrtum 454. 565. 599. 601

assimile 474. 585.

associus 527.

assultus 804.

assuintio 414 scqii. '

assumtiva qualitas 454.

Index verboruiu rerumque.

781

Assyria §. 678.

astra dû 97 not. 125 not. 872.

adsccndcrc 429.

Astraca 174. 810.

Astraens 817.

astrificarc 58o.

astrificus pépias 584.

astriger thalamus 888.

astrígera sedes 808.

astrigeri dû 91.

astriger um coelum 193. 802.

astriloqua puella 808.

astriluci tlivi 889.

astrisonus 811.

astritis gemma 75.

astrologi la.

astrologia 803 not.

astronomi officium 250.

Astiirum conventus 632.

Astypalaca insula 612.

asyminctrac lineae 718.

asyndeton 536.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

Athanasia 134 sequ.

Atbcnae Atticae 655.

longa intcrcapcdinc restitutac 81 i

artibus insignes 225. 355. 427.

Athos mons 655.

Atlantes 675.

Atlantiadcs Mercurius 58. 726. 889.

Atlánticas océanos 625. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

átomos 149. 215. 971.

atque pro statim 21.

atramentum 224 not. 225.

Átropos 65.

Attacoras sinos 695.

attemptarc, attentare §.888.895. 924.

attentas reddendus auditor 545.

Attica 225. 655.

Atticae creagrae 997.

atticîssare 587.

Attis 192.

au pro о 255 not.

Atichetac 665.

auctoritas 500.

auctumnescere 605.

auctumnas 75. 874.

aodaciter 325.

auditores 540. 544. 545.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augúrales alites 26.

augúrala omina 151.

Augustus 618. 681.

áulica dulcedo 905.

soavitas 926.

Aulis oppidum 659.

Aolocrcne 685.

aura mentis 1.

aurata vox 429.

arena 628.

aufatas Sol 14.

auri Папина 585.

auricomus Apollo 12.

Aurora 116. 219.

LcucotLca 115 not.

Aosoniae sebolac 355.

Ausonium marc 649.

auspicia 95. 247. 595. 852.

australis circuí us 822. 851.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augúrales 7. 26.

axioma scLolicum 527.

782 Index verborum rerumque.

axis codi vcl miindi §. 201. 664. 759. 815.

Azoni dû 61.

В lilerac pronunciado §. 261.

Babitacc urbs 700.

Babylonia G78. 701.

baccbius 086 scqu. 995.

Bacchus 82.

clioi't pater 1.

cum Apolline junctus 11.

puer a Mercurio in cool uni portatus 126 not

ridet Dialectic-am 351. 424.

Baclia oppidum et fluvius 692.

Baetica 607. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Balaridcs insulae 645.

Baleares insulae 645.

baltcatus 426.

barbaries copiosa 615.

barbarism! 526.

barbiton 56. 910.

multiforme 915.

bardi 656.

Bargilus nions 680.

beatitas 265.

beatorum animae 211.

Bebrycia 687.

bello pracest Minerva 568.

Beins astronomiac inventor 701.

bene corripit ultiinam 525.

Bciicvcntura 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 595.

besse 865. 877.

Bcssi 656.

Bias Piicncus 807 not.

bibliotliecalis copia 159.

bilans libra §. 180.

binarios numerus 752.

biped ale 546. 363. 572.

birrus 556.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plenum 912.

Bithynia 687.

bívium mortalitatís 102.

blandum solari 905.

stertere 804.

Blasci 643.

blatcrare 414.

blateratus canini 999.

Blcmmyae 674.

Lóalos 98. 121. 215.

Bocoti tibiemos 924 not.

Boeotia 651. 655. 659.

bombinator 999.

bombas 67. 197. 427.

Bootes 98. 595. 808. 852. 841. 845.

Borysthencs (linios, Iacus et oppidum C65

Bospborus 661. 688.

Bostaris nex 469.

Bracarum conventus 652.

Braccata provincia 651.

braetcae auri 909.

braetcatus 75.

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromiales vernácula с 801.

Bromius 524. 889.

faectior dcornm 551.

brumalis circuí us 601. 821. 850.

dies 846.

Brundusinm 615.

Briittium 658.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 783

bupaeda §.51. 908.

Buthrotam Cöl.

Bybliue Adoa 192.

Lyssus 114.

Byzacinm 670.

Byzantium 657.

С litera duplex 276.

in fine vocabuli 279. 285. 284.

ejus pronunciado 261.

caballus Gorgonus 119.

caccmpliaton »18.

cacumina i. q. aeeentus 275.

Cadmus 7. 95.

caduecus 9. 126. 858 not.

Gacculus 642.

Caelius Antipaler 621.

Caesar Catonem aecusans 468.

Angustí filins 681.

Cacsarangustaniis conventus 652.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

caesum in oratiunc 527 sequ.

calami mnsici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaría nrbs 612 not.

calecí Jovis 66.

Jnnonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

Cale on portus 651.

caligosus 67 not. 805.

calleo cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 158. 888.

Cyllcníum orbem complexa 28.

Callirboc fons 655. 679.

Callodcs insula 645.

Calpe mons §. 624.

calumnia 67.

calvitiiim 804.

Calydon urbs 651.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camoena 1. 915.

Campania 594. 658. 641.

Campbasantcs 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 855. 841. 844. 849.

candícarc 728.

Candidum Promontorium 669 not.

candores fulgentes 196.

Canícula Signum 98. 850. 858. 841.

caníni blateratus 999.

cannula«: 224.

Canopicum IVili ostium 672. 675. 676.

Canopos nrbs 672.

sidus clarissimum 595. 608. 696. 808.

858.

canor et vapor 917.

Capeila Martiani cognomen 806. 999.

caperatus 509.

Capharcus Promontorium 659.

capillitium 181.

implcxnm 551.

capillum solvere 905.

Capitolium 225 not.

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

Heniocbi 858.

ejus similis insula 658.

Capraria insula 645. 644. 702.

Capreac 644.

Capricornns in zodiaco 850. 855. 845. 849.

caprigenum tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsac §. 522.

captcntnH lud! 425.

Capua 556. C59.

caput cum dativo 125 not.

Caralis urbs G 12.

Caralitannm Promontorium 645.

Carambis promontorinm GIS. 680.

carbasina volumina 156.

Carccuna urbs 668.

Caria 686.

carians tripus IG.

Carmania G99.

Carnientis ISO.

Carneados 527.

caro 292.

Carpatbium marc 612. 684.

Carpi 669.

Cartílago 627. 652. 669. 672. 999 not.

nova 655. 645.

Carystus 659.

Casius nions 680.

Caspiae portae 685. 601.

Caspium mare 610. 665. 601. 605.

Cassiodorus 505 not.

Cassiopca 855. 858. 842.

cassus (a, um) 7. 10. 01. 100. 100. 576. 502.

805. 005.

Castalius 651.

Castor 208.

Castores 50. 85. 210.

castra Hannibalis 640. 640.

cas trat и s 512.

Castulo oppidum 651. 655.

Catabatbmos 672.

catachresis 512.

Catamitus 544.

catcgoriae decern 559 Sequ. 565 sequ.

Catillus 642.

Calina urbs §. 647.

Cato Uticensis 669.

délibérons 448.

a Cacsare acensatus 468.

Catullus poëta 229.

Caucasus 685. 691. 700.

cansarum genera 447 sequ. 466.

natura 460.

ductus 470. 472.

causatio 458. 466.

causativa vis 751.

causativum Iltis 472.

carilla 425.

Caycus fluvius 686.

eccaumenus 17.

Cccropiae catbedrae 802.

Cecropidac 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Cclaenc urbs 685.

Celcritas 7 not.

filia Solls 50.

censio Ol.

Centauras signum coclestc 850. 852. 858. 845.

centesimae friiges 81.

Ccpben 206.

Ccpbeus signum coclestc 827. 858. 840.

cera 558.

fago ¡Hita 225.

Ceras ebryscon 657.

ccraunia gemma 67. 75.

Ceraunius mons 685.

cerebrosus 800.

Ceres 40. 86.

ejus templum 464.

cernentia 585 sequ.

cerneré ferro 85 not.

ccrrittilus 806. *

Index vcrborum rerumque. 78o

eerritus §. 509.

ccrtamina gallorum 177.

cerva Lunae sacra 170.

ccrvi fistulis capiuutur 927.

cervicem jactare 545.

cerycciis 531.

cessator 726.

ccssim 25. 805.

Cethcgus 269.

Cetus slgnum 830. 832. 838. 845.

Chalets 659.

Chaldaca miracula 142.

Chaldaei 681. 701.

Chalcon portas 651 not.

Chaones 651.

olíaos foedifragum 912.

Cliaris trina 888.

Chantes 132. 907.

Charon 142.

Charyhdis 641.

luxiiriosa 512.

Chelae ¡n zodiaco 859.

î. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enncaphthongos 66.

Latoia 220.

Pin da rea 119.

Chcrronesus 658. 660.

Chimaora inons 684.

chirographum 499.

Chins insula 616. 658.

chlamys 5. 999.

Choncs 642 not

chordacistae 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 52.

Musarum 117.

chroma modulandi genns §. 955. 950. 959.

chromatice diesis 950.

chromaticus 942. 949. 955. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Chrysea insula 695. > ч

Chrysippus 527.

Chrysoceras Promontorium 657.

Cicero 456.

consul 451.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 523«

Catonem landans 468.

artem dissiinubns 516.

versus non évitât 517.

reprehend! tur 519. 522.

ejus exempta usurpât Rhetorica 459.

in rhetoricis 599. 459. 445. 487. 508.

551.

in academicis 517.

in Hortensie 441.

in Quinctiana 556.

In Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divinations in Caccilium 505. 522.

in Ycrrinis 449. 469. 485. 487. 491. 493.

495. 504. 507. 509. 510. 515. 517. 529.

554. 556.

in Verrinarnm séptima 504.

pro Tullio 509. 556.

in Corneliana 492. 506. 525.

pro Fontejo 554.

in Caeciniana 527.

pro Cluentio 507. 518. 525.

de lege agraria contra Rulliim 554. 536.

in Catilinariis 496. 498. 505. 529.

in Murcniana 525.

in Scaiuiana 441. 469.

pro domo sua 455. 512. 528.

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolcmaeo §. 524.

pro Caclio 469. 505.

in Pisonem 498. 512. 543.

pro Шопе 441. 451. 452. 461.

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528

pro Ligario 520. 523.

pro rege Dejotaro 492. 502.

in PbUippicis 472. 486. 488. 494.

in oratore 519.

Cicones 656. 694.

cicuta 916.

geminata 908.

cierc pectus 24. 91.

sonum 117.

barbiton 913.

can tus 918.

cilia 132.

Ciücia 678. 682. 690.

Cimbricum Promontorium 618.

Cimmcrii 665.

Cimmerius lacus 662. 685.

cinguluni 115.

poneré 149.

cinnama 902.

Cihxia 149.

Girccja Labitatio 641.

circi organici 119.

circo to 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 579.

circulate ordinatio 660.

circuí at rix 331. 423.

circuli 815. 817. 827 sequ.

plane tarum 117. 856.

com m spatia vel intercapedines 199.

837.

circulus 711 sequ. Ф

aetbrae 138.

cirenmactus §. 429. 918.

circumactio 885.

circumflexus 268. 273.

469. cirenmscriptio 527.

536. circumstantiae scptem 557. 559.

circumvolitabilis 584.

cire 91.

511. cirrati 326.

Cirrba 119. 651.

Cirrbaei reccssus il.

Cirta colonia 660.

Citbara Deliaca 924.

citbarae usus et effectus 925. 926.

clangor 566. 809.

Clarius Apollo 30. 34. 326. 686.

claudere sécula 123.

fatibus orsa 802.

Claudius imperator 275.

(Appius) 261.

clausula 517. 519. 521.

Cleonaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens 548.

climata 859.

octo 876.

cocli quatuor 106.

climax 536.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 443. 453. 454. 469. 512.

Clotho 65.

Cluniensis conventus 632.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Mincrvae 569.

coactas 135. 458. 814.

coa guien ta tus 513.

Index verborum rerumque. 787

coaptare §. 6. 94. 141.

coccinum 140.

coccus 7.

coclcstis Juno 58.

harmonía 12. 27.

codi partes sedecim 45.

coclicolae 3. 41. 2 IS. 425.

coclicus sena tu s 891.

coelifer 637.

Coelulum signum coeleste 838.

coelum 150 not

Coene ínsula 648.

coercido 643.

cogitationum arcana 153.

cobibentia 949.

Colcbica fidneia 110.

collacteus et collactaneus 6. 111.

collatcrare 249.

collado 469. 717. 737. 741.

collidcre 464.

colliniatus 729.

colluctari 356.

colon 520. 527. 529.

Colophon urbs 686.

color 709. 956.

orationis 471.

colorabilis 942.

colorare vocem 541.

Colubraria insula 645.

columbinum collum 215.

coluincn seetatorum 436.

coluri 823. 832.

comarum fucus 696-

comis 82. 999.

comma 520.

Commagene 678..

comminucre caput 88.

commotio animorum 475. 504. 544.

commune тегЫ genns §. 509.

communis syllaba 278.

comoedia 558.

comparado 454. 457. 496. 758.

comparativa qualitas 451.

coniparativus pro superlativo 6 et passim.

compendia íntelligendae 815.

compensare 560.

compensado 457.

compete nter 614.

complexio 404. 531.

complexiva conjunctio 272.

complicare 610.

composita spatia 949.

composití nunicri 750. 776. 778. 784.

in rbytbmica 979.

compositío 514.

compositivus 945.

concepdo 557.

communis 735.

conceptus 428.

concessio 454. 458. 555. 562.

concbae 903. 915.

conciliado animorum 475. 502.

conclusio 408 serju. 506.

concolorus 80. 659. .

concordare 376. 947.

Concordia 147. 731.

concubiae 57.

concussus 26. 552. 901.

condicere 97.

condidonalis Syllogismus 345. 414.

contutores urbium 642.

condritis 88.

conferre arbitrium 91.

confinis 407. 716.

confirmado 544. 557. ' ш

conflictiis 450. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numéros §. 782.

conglobare 537.

conjectura 444 sequ. 4SI sequ.

conjccturalis virga 7*

conjugata 474. 484. 559.

conjugationes 511 sequ.

conjugia sacra 3.

conjuncta 489. 559.

conjunctarum tetra chorda 942 serju. 9451 .

extenta 931.

conjunct! ones 286. 310.

connexe* 38 7.

eonnexio 534.

eonnivere 25. 27. 112. Î84.

eonnubialiter 576.

eonquestio 565.

consanguin eus 1.

consclue 51. 919.

Veneris 903.

Consentes dîî 41. 45.

conséquent» 415. 421. 474. 491.

consistorlum Jovis 64. 89.

consonantes literae 233. 239.

constipare 599. 724.

constitutiones cansarum 443.

consul 483.

consulares Romulci 578.

Consus 54.

со il tarnen 10.

contentïo 543.

confinare 897 not.

continua quantitas 371 .

vox 957.

continus 957 not

contradictor 459.

contraria 584 sequ.

contrariae leges 464.

eontrarium 372. 577. 488.

contribute urbes §. 652.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientia 950.

con ven tus j и ri d'ici 650. 652.

conversîo in dialéctica 578. 597.

in rhetorica 525. 554.

in música 970.

copula 979. 989. 991.

sacra 1.

copulare 1 not.

copulatio 509. 552.

Cora oppidum 642.

Corax 455.

Coraxiciis mons 685.

Corcyra 658.

Cordubensis conventus 650.

Corinthus 652.

Cornelius Ncpos 621.

corniculata Luna 758.

cornua in syllogisme 327.

corollae 119.

corona 1.

Solls 75.

Jovis 66.

PaJladis 40.

Ariadnes 98. 838. 841.

austrina 858 not. 842 not.

corporatio 752.

coi pu Jen tu s 154. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

corrogare 7. 49. 52. 151. 215.

corrugare 809.

Corsica 659. 644.

cortina 894.

coruscifcr 808.

corvus ApolKnie ales 455. 895.

Index verborum rcrumque.

789

Corme signum coelcstc §. 829. 838.

Cossura insola 648.

cothurnati cantus 121.

cothurnus 809.

crassitude 75-4.

Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signum coeleste 829. 838. 843.

crcagrae Attieae 997.

crcpermu 2. 116. 80S.

crepidac 10. 581.

erepitacula 7. 909. 927.

crepitare 11.

Creta 659.

Crêtes 925.

Creticus 990ч 993.

ericote spbaera 815»

crinalis spîcus 903.

criai ti sapientes 812. 906.

crispa infle xi о 511.

eristae cum aprugnis dentibus 197.

tergeminae 568«

critici 230.

crocodilus in navi s ola ri 185..

crocus 7. 686. 903.

erotalornm tinnitus 133.

Crotón nibs 650.

erndus 998.

cruenta rythmica 120.

crustari 608.

erystallus 75.

es litera a Claudio inventa 245.

Ctesiphon urbs 701.

eubitalis mensura 811.

cubus 102. 721. 740. 746.

culcus 465.

culmen piguoris 180.

Cumaea Sibylla 159.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888.

cunabula 586.

euncticina voluptas 905.

Cunieulariae insulae 645.

euniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himero» 905.

enpitor Jupiter 589.

cupressHS Silvani 425.

Curetiim rex Crêtes 659.

curiales Jovis 95.

curiarum facta 429.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cursim 566.

cursor Mercurius 25.

eursu velocissirai Troglodytae 702.

cursus astrorum 97. 118. 186. 811.

Curubis oppidum. 669. ,

Cybele 4. 740.

Cybeleïa tympana 170.

Cyclades iusulac 660.

cyclicae disciplinac 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894..

alites augúrales 26.

Cygnus signum coelestc 828. 833. 838. 845.

cylindrus 721. 722. gA

gemmans 588. ^^

Cyllenius Mercurius 5 ct passin,.

eyma 814.

cymbala 367..

Cynos sema 658.

Cypris 1. 5. 34. 905.

Cyprus insula 612. 682.

790 Index verborum rerumque.

Cyrcnaica §. 672. 703.

Cyrnos insula 644.

Cytorus mons 689.

D litcrae pronancîatio 261.

Daci 663.

dactylicns t>19. 977. 981. 993.

dactyl m s !>Sî.

Daedalus 579.

ejus filias Japyx 642.

dacmoncs 151 not. 154.

Damascene 678.

Damon músicas 926.

Danac 642.

Danubins fluvius 662.

Dardani 655.

Dardanus 642.

dare pro doccrc 118.

Darius 66 Î.

decani 200.

Decapolis 679.

decas 734. 742. 746.

decens 1. 888. 905.

deccrc 543.

deccrncrc 85.

dccipula 823.

declarativa pars scntcntiae 341. 395 409. 422.

declinalio 227. 290. 510.

decolorare 580.

decreta publica ad^yram recitata 926.

decuriatus 2. 721

decussarc 208. 8!

decussatim 85.

decussatus 37.

dedicativa pars scntcntiae 596 scqu.

deductus 158.

numerus 991.

defectiva 312.

delectus Solle et Lunae §. 858 acqs. 869 sega,

definido 339. 349. 354. 361. 365. 378. 414 473.

in geometría 711.

definitiva controversia 451.

deflexus 849.

deflorarc 326.

defluere 207. 732.

deformatio 524.

deformiter 543.

dejeratio Pytbagorae 107.

delcre taedia 704.

Dcliacum fatum 24.

deliberativnm genus dicendi 447. 467.

dclibcrator 447.

dcliquia Soils 594.

Delius Apollo 7. 12. 34. 210. 263. 326. 328.

810. 891. 894. 914. 920.

Dclos insula 10. 660.

delpbini 927.

Delpbinus signum coclestc 858. 841.

Delpbos urbs 651.

Delta in Acgypto 675. 676.

Dcltoton 832. 838. 843.

demeare 150.

dementire 806.

Democritns 110 not 213. 657.

Dcmodamas 692.

demonstrativum genus dicendi 447. 468.

demorator 87.

Demosthenes 429 scqu.

dcmulctarc 807.

dendrites 75.

denominative 581.

Dcnselatae 656.

dentatus 586.

denies quando cmcrgant 759.

dcorum concilium sen senates 33. 40. 69. 97. 99.

803. 914.

Index verborum rerumque. 791

dcorum plebes sen vulgos §. 45. 425.

domas sea mansiones 45 sequ.

nomina malta 149 not.

risas 332 not

mater Arithmetica 730.

itinera 811.

etemmata 137.

depile calvitium 804.

deponens 509.

depositio voeis 974.

deprccatio 458.

deprecativa qualitas 457.

dcpalsio 445.

d cri vatio 511.

desudatio 577.

detractio 537.

dcus uinis 751.

«levins promissi 222.

diadema 7. 114.

Junonis 67.

Neptuni 80.

diámetros 712. 714. 755.

diamctri regula in música 952.

Diana 85. 919.

ejus templnm 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 954. 944. 950. 951.

in coclo 199.

diapente 107. 954. 950.

diaporesis 525.

diastema 948.

diastematica 957.

diasyrmos 525.

diatcssaron 107. 954. 950.

diatónica modulado 959. 965.

diatyposis 524.

dicabula 809.

Dicaearchus 590.

dichronon in rliytbmo §. 982.

Dictynnacus areas 170.

mons 659.

didere 5.

Dido 279. 485. 999 not.

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuquc quot partes planetae carrant 864.

dici longitude 595.

dierum noctiumque inacqnalitas 846.

acccssus 875.

dies septem 758.

semestres 664.

diesis 11. 930. 948. 950. 953. 971.

diezeugmenon in rlictorica 536.

in música 951.

differentia 559. 546. 478. 487.

differre animo 109.

diffidens sui 425.

diffinitio 559 not.

Digitii 642 not.

digitis coinputandi ratio 102 not. 729.

cocrcetur numerus 746.

digressio 552. 565.

dii 150.

aërii etc. 810.

i. q. astra 95 not. 97 not. 125. 812.

azoni 61.

duodecim 42. 914.

fatales 810.

hospitales 55 not.

minores 167. 425. 729. 810. 906.

novensiles 46.

public! 59.

ruricolae etc. 889.

septem residui 43.

tellastres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque.

dit num fato rcgantnr? §. 52.

dilophos aies 177.

(1 ¡lucre Ulli.

dUuvialis con s terna tío 812.

diluvium 655.

dîminutio 502.

Diomedei eqni 637.

Diomedes 642.

Dione 725.

Dionysius i. q. Bacchus 138.

Dioscuri 85.

diphthong! 277.

diplasia ratio 107. 934. 031.

dipondius 757.

dircctac lincac 700.

directiangulus 712.

direct!] i neu s angulas 711.

directim 411 not.

directas angulus 711.

dirigescerc 888.

Diris 6G7 not.

diritas 224.

Dis 166. 101.

disccriierc verum 520.

disciplinac 158.

sobriac 220.

in famulitio Mercur!! 36.

cyclicae 008.

discolorus 67. 328.

Discordia 47. 732.

discreta qiiant!tas 571.

discrctio 11. 52.

discussius explorare 801.

disdiapason 030. 035.

discmus 078. 081.

disgrog us 802.

disjuncta spatia 040.

disjunctio 417.

disparare §. 10. 24. 623. 714.

dispendinm 432.

dispensare 806.

dispositio 367. 442. 306. 616.

dissilire 806.

dissimilitude 487.

dissona sacra 101. 203.

dissuasor 467.

dissultare 3. 153. 906.

distermina 714.

districta cura 577.

disyllaba 260. 521.

dithyrambica modolatlo 965.

dilhyrambus 519.

ditrochaeus 519.

diversicolor 14. 15. 67. 811.

dividendi modus 359. 552. 354.

divinatio 159. 167. 192. 755.

ejus genera 9. 894.

divisaran) son! ct tctrachordum 951. 944. 934. 961.

divisores 402.

Dmolus 250.

dochiminac 090.

dochmius 510.

doctificus ardor 567.

doctiloquus 903.

doctus in hypallage 36.

Dodonaci Jovis fanum 651.

dolia Apollinis 17.

domiduca Juno 149.

domne Dcorum per zodiacum 44.

Dórica natio 555.

Dorio melo tinniens orbis 197.

Doris 651. 685.

Dorius so nu s 197. 955. 96C.

Dory-hum 686.

do (alia mancipia 115.

dotis rcciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque.

793

draco vigil §. 6C7.

aeternitatis symbolam 70.

Signum coeleste 827. 832. 835. 858. 840.

Drinius Amins CÖO.

Dryopes 651.

ductus causae 470. 472.

duellum 568.

dulcincrvis 917.

dulcisonus 888. 908.

dumales setae 529.

duodeeim radii Sous 188.

conversiones Luiiuc 170.

horae 76.

nnmiua 41. 914.

duplicatio 750.

dupliecs litcrac 276.

dyas 707. 752.

Dyrrliacbium 657.

dysprophoron 514.

£ literae pronnnciatio 261.

usus in fine vocabuli 255. 279. 285. 291.

transitus in alias vocales 255.

cbeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios música sanat 926.

Ebusus insula 645.

ccccntros terra 849. 855. 875. 879.

cecentros tclluris circulus 884. 885.

cetblipsis 267 not.

cdcntulus 386.

edisscrere 817. 850. 921.

Edouii 655.

effamen 527. 556.

effeeta 494.

effigiarc 579.

effigientia 922.

egersimon 2. 911.

ei pro i §. 277.

el in fine vocabnli 279.

elatio 982. 985.

Electrides insulae 666.

electro pnrior 14.

praeniterc 66.

elcgiacus pentameter 521.

elementa narrationis 552.

clementorum numerus 754 sequ.

praesulcs 62. 211.

concordia 1. 814.

transfiisio 758.

fluetus 814.

elcphantcs 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

clepbantus pro ebore 223.

Eleusina lampas 170.

clevatio 525. 974.

Elisa« urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 537.

elocutio 442. 508.

ejus genera 475.

ejus figurac 526 sequ.

eloquentia 475. 508.

eloqui 541. 588.

cloquium 591.

Emalliia 655.

emissio 952.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279.

enarmonia diesis 950. 948. 959.

modulado 942, 949. 955. 959. 966.

cncliticac 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Engonasis 827. 858 (v. ¡Visus).

enneaphtbongos cbelys 66.

100

794 Index verborum rerumque.

enncas §. 741.

Eonianum distichon 42.

enodis arundo 906.

enrbythmos 970. 972.

entelecbia 7. 215.

enumeratio in oratione üGö.

Enusis insula 645.

со 321.

Eous occanus 693.

epanalepsis 535.

cpanaphora 554.

Ephialta 425.

cpibafis paeon 989.

Epicrcnc 655.

Epicurus 213.

cpicyclus 879.

epilogue 473. 506. 544. 565.

Epimelia 145.

cpimerismos 564.

Epirus 659. 651. 655.

epistolaris Jovis 896.

epithema 225.

epitrita ratio 907. 933. 951.

epilritus 977. 978.

iambus 986.

cpogdoi ratio 108. 953.

cquarum fetara 629.

equi Solis 29.

Diomedis 657.

Equus signum coeleste 828 (v. Pegasus),

er iu fine vocabuli 297.

Eratine Cypridis filia 905.

Erato 28. 125.

Eratosthenes 596. 598. 813. 858.

ergastica schemata 715.

ergo 271.

Ericusa insula 648.

Eridanus fluvius 640.

Eridanus signum coeleste §.838. 841.

Erigone 174.

erotema 524.

Erytbraea Sibylla 159.

Erytbraeum mare 677.

Erytbras rex 677.

es in fine vocabuli 301.

Esseni 679.

etesiae 694.

cibica fides 473.

Etrusca disciplina 142. 172. 914.

Etruria 142. 657.

etyuiologia 485.

Euboca 659.

Euclidcs 587. 724. 734.

Eudoxus 621.

Eumenides 142.

Euonymos insula 648.

Eupatoria urbs 689.

Euphrates fluvius 613. 678. 681. 690. 701.

Europa 622 sequ. 626.

ejus dimensio 662. 665. 703.

Euterpe 28. 125. 279.

eutbia 958.

Evan 804.

eventus 558.

exacta species 313 sequ.

exacquatum 531.

examina tio 461.

exantlatus 17.

exardescere 512.

excellentium tctracbordum ct soni 931. 944. 954.

961.

ex consule etc. 294.

excrementa 734.

excubiae 112.

excurrentia 949.

807.

Index verborum rerumque. 795

cxemplom §. 558.

excrcitatio diuturna 508.

cxitium Saturni 17.

exordium 544. 545. 549.

expletivae conjunetiones 372.

exseentio 556.

exsistens ex noa existentibus 206.

exsalis interfector 465.

oxta fissicularc 151.

extenta chorda 951. 942. 954.

extenuare 545.

extimi ambitus munie 202.

coeli contextio 810.

extra causam 505.

extramundanus 58. 910.

deus 202.

exuviae Jovis 65.

Philologiac 114.

F iiterae pronunciado 261.

usus pro Gracca Ф 311.

semîvocalîs 240.

fabricator deus 755.

fabriles operac 889.

fabula 550.

face 520. #

faceré et pati 240. 563. 580.

faectior deorum Bacchus 551.

faciliter 525.

Facundia 172. 173.

faix Bacclii 82.

Saturni 425. 566.

temporis 999.

Fama 11. 98.

praeconans 63.

famulitium 704. 804.

Fantuae et Fanae 167.

farcinarc 998.

fascia §. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

laudibue aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 275. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 560. 753.

proeliorum 925.

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 52. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Fauuus 906.

favillae turicremac 124.

Favonius 629.

Favor 48. 50. 55.

Favores 45.

fax quibus diis tribuatur 77 not.

febris cantione curata 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Fcbruus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in navi solari 183. Лл

fémur feminis 244. •

fenestras dissecare lamine 219.

ferula 224.

Fescennina licentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria ínsula 645.

fictio verborum 510.

fictor arbitrariue Jupiter 68.

Fides 147.

quot modis fiat 473.

Ildicinare 928.

figurac in geometría 708.

clocutionum 550 seqn.

100 *

79C Index verborum reramque.

fignrae scntcntianrm §. 525 seqn. JG1.

fignratas doctas 470.

finis 444. £45. 4 52.

finitita quaestio 466.

finitor 818. 827. 856.

С nu a ti o 474.

Firmianum marc 644.

fissiealarc cxta loi.

fissículatus 9.

fissura 675.

fistola 027.

pastoralis 02-1.

sibila tri X ООО.

fixa signa in coclo 838.

llahra nemorom sosurrantia 1 1.

flamen mint-ilium 007.

flammata cupiditas 880.

flammatrix 428.

flammcnm 114 not 558. 003.

Flora decens 888.

florea rara 511.

flos genarum 730.

ignis 200.

rcscctus 002.

flucticolor 67. ф

flactigenae divi 889. ..

fluctoanlcs scgctcs 359. 300.

fluctus 814.

Fluonia .limo 149.

Fluviaä signum coelcotc 843 (v. Eridanns).

fbcdus de conjngio 1. 23. 31. 91.

matris 373.

Ibcnus 503.

foetid m s roclos 224.

fumes flammigcr 912.

scnsificus 185.

Foins 1G7.

Fons 40.

fons Gorgone! саЬаШ §. 119.

lacis aethcreae 184.

animarnm 922.

Fontana virgo 203.

fontigenae vu-gines Musae 57 i. 008.

for 511. 52o.

forma 550. 544 seqo. 534. 486.

conclosionnm 408 seqa.

conjogalionom 512.

in geometría 711.

Formiac oppidom 641.

formulae liauiatae 528. 555.

fortis virí |iracmium 450.

Fortitude 150.

Fortuna 55. 88.

Fortonarum populas 11. 14.

Fortunatae insulae 702.

Fossae insola 645.

fragor 625.

fragosos 14.

fragrare 85.

framea Martis 425.

Fratrcs septem montes 668.

Frau s 51.

freni 514. 518.

fríctos 805. •

frontes cocli quatuor 731.

Fronto 452.

Irinnen ti inventio 158.

frutecía 67 not.

fuat 262.

fulera lecti 726. 888. 002.

fulgurom jactus 7.

fulmina 151. 807.

et fulgura 125 not.

Junoni qnoque tríbnnutiir 67.

cloqnentiac 427.

túmida caligatio 11.

Index verborum rerumque.

797

fnmida aura §. 124.

fundus 763.

ftincratioucs 696.

fungor с. ace. 324.

Fura et Furina 164.

furor 501.

furta 726.

furva nox 585.

furrescere 80.

fusci Aegyptii 729;

fascina 66.

fusilis 17. 860.

fustis nam sit tclum 465 not

fustaarium 488.

G literae pronuncia tio 261.

Gades 611. 612. 614. 618. 620. 621. 631. 638.

Gaditanum fretum 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 623. 638. 665.

Gaditanus conventus 630.

Gal a ta insula 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 835.

Galilaca 679.

gallarum gumineosqne comiraxtio 225.

Galli 687.

Gallia 613. 618. 634. 638. 665. 666.

GalliciHii mavc 629.

gallinacei pugnaces 177.

Galltis flavins 687.

Gampliasantes 674.

Ganges flu vins 612. 694.

Garamantes 671. 674.

Gargapliie fons 653.

Gaulos insula 648.

gazae §. 578.

Gehenna nions 654.

Gcloni 663.

geminatae noctis obscquium 157.

Gemini in zodiaco 50. 76. 828. 843. 9 J 4.

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Soils 75.

in Hispania 627.

gemmare vites dicuntur 358. 512.

gcininatus 116. 811. 911.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 955.

musicae tria 936.

■nmeri 970.

rhythmi 977.

▼erborum 509.

generalis omnium praesul 152.

genesis 732.

Genetliliace 228. 894.

genicula 843.

genitalia Osiritlis rcperta 126.

genitrix Venus 85 not.

Genius 49. 50. 92. 152.

et Lar 54 not.

Junonis 55.

genus 539. 344. 476. 485.

géomètres 250.

geometría 588.

Gerastus 659.

Germania 619. 621. 665. 665.

germanitas 753. 895.

gcrulae 579.

gestamina signorum coclcstium 838.

gestus 428. 540. 543. 969.

Getae 663.

Gigantilla proclia 655.

git 507.

glabcllus 132.

798

Index verborum rerumque.

glaciar! §. 116.

glandes cantil translalac 928.

glandifer 511 not.

glauca vol и oris 571.

glaucum teguien 70. 725.

Glan cu s 141 not.

globosa animataque rot mulitas 140.

globus 66. 595. 594.

gluten et glutinum 296.

gnomon 581. 595. 597. 746 not

gaomoníca supputatio 596.

Gorditanum Promontorium (Jí.'í.

Gorgades ¡nsulac 702.

Gorgo Tritonia 551.

Gorgones 702.

Gorgonciis caballus 119.

Gracchi 432.

Gracchus (Tiberius) 456. 500.

gracilentus 57. 140.

gracilis modulatio 932.

gracilitas 109.

Gradivus Mars 4. 82. 210. 42ö.

grndum faceré 565.

Gracca nomina 272.

Graccia 650 sequ.

Magna 649.

Graecus rcx 654.

Graja levitas 335.

graminaticum animal 349.

grand i fer 511.

grandiloijnus 437. 511.

Gratia trina 1. 888.

Gratiae 152. 906.

earum germanitas 733.

gratulan 81. 107. 693. 898.

gravis accentue 268. 273.

gravitas son', 932. 940. 947.

grcniiura 59a

gnbernator Genios §. 152.

gummis 225. 291.

gurgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiac iusulac 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 252. 258.

pronuncia lio 261.

syllabas reddit communes 278.

habitationes deorum 44.

habitus 340. 363. 367. 384. 386.

et amissio 558.

liaedi in humero Heniochi 838.

Haemus mons 651. 655. 656.

lialatus 7. 14. 85. 215.

halitus 802.

hallucinarí 509 not.

hamus Dialecticae 522.

Hannibalís castra 640. 649.

scpulcrum 687.

Hanno 621.

ejus pcriplus 667 not.

Harmonía 737. 897. 899. 909. 958 not.

coclcstis 12. 27. 66 not

harmonica 936. 938.

proportio 757.

harpae bombique 197.

Harpocratcs 90. 729 not

baruspicina 895 not

banispieium 151.

basta Gradivi 425.

Mincrvae 569.

Portuni trífida 569.

coelibaris 905 not.

hebdomadis dies 185 not

Hebrus flavins 656.

Hecate 110 not 733.

Index verborum rerumque. 799

becatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo num producalur? 289.

Hccubac scpulcrum 658.

hederae arcntes 10.

Hélice 593.

Helicon mons 651.

beliotropios gemma 75.

Hellas 632.

hcllebori rcmedium 327.

Hellen 634.

Hellespont^ 631. 637. 661.

hemicyclia 603. 638. 712.

hemiolia ratio 107. 934. 931. 939. 977. 978.

diesis 930. 939.

bemispbaeria 602. 873.

hemithei 136. 160.

Ticmitonia 930. 963.

Hcnetosa civitas 689.

Heniochus signnm cocleste 828. 838.

licptas 108. 368. 738.

heptascmus 978.

Hera terra 160.

Heraclea urbs 688.

Heracleopolis 676.

Heraclitus 87. 213.

Heras lutra 643.

Hcrculanium 6-12.

Hercules 84. 137. 642. 698.

Mercurio adbacrens 210.

ejus arae 692.

colunmac 620. 624.

comités 674.

filia 693.

filias Afer 667.

Sardas 643.

insulae 643.

luctamen cum Antaco 667.

beri ct bere 284 not.

Hermagoras §. 444. 433.

Hermaphrodit us 34.

Hermes quadratus 106.

Hermionc 655. 737 not.

Hermus fliiviiis 686.

beroes 160. 904.

beroicus versus 517. 522.

Heropbila Sibylla 159.

Heropbilus 926.

Hespcrides insulae 702.

Hespcridis filia 659.

Hesperidum borti 667. 672.

Hespcrion ceras promontoríum 702. л

Hesperus 883. 902.

Hetrusci 172. 914.

Iletruna 142. 637.

hexas 723. 756 scq::.

bierns 75. 874.

Hiera insula 645 not. 648 not..

hicroglyphica sigua 137. 175.

Hieronesos 648.

Hiero sol y ni a 679.

Iiilarus 705.

Himantopodes 674.

Himeros 90o.

Hipparcbus 813. 824. 867.

Hippo diarrbytos 669.

regius 669.

Hippocrenc 653.

Ilippotcnsis filia Sibylla 159,

bircipes 906.

nirtius 494.

birtus 329. 704.

Hispania 618. 621. 627. 652. 666.

Hispaniense os Rliodani 635.

Hister fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 545.

800 Index verborum rerumque.

biulcae voces §. 514. 5 16.

Humerus 212. 68G.

caecutiens 5.

ejus sepulcrum 660.

homo animal risibile 5-18.

ilciiuitur 349.

absolutus 759.

homoeopropLoron 511.

homoeoptoton 552.

homoeotcleuton 552.

horac duodceim 77 not.

cliei noctisquc 757.

carum^uetus 597.

Horatius 511.

horizon 604. 827. 856 (v. fiuitor).

horologia 595. 600.

hortativns moil ns 510.

Hortensins 441. 545.

hospita Juno 55.

deorum nutrí xque 81.

hospitales dû 55 not.

humanae liostiae 655.

Immens crápula 804.

húmida Lnnac natura 14.

hnmilis materia 547.

hyacinthes gemma 67. 75.

hyalines 66. 67. 575. 811.

hydatis gemma 75.

hydraulae 117. 924.

hydrenm germen 729.

hydri marini 699.

Hydrus signiim coclestc 829. 858. Ni,"

Hydrnntum 650.

Hjlas lacus 687.

Hymenaciis 1. 888. 901. 904.

Hypaea 643.

Hypanis fliiviiis 663. 694. 699.

Hypasius 936 not.

hypatc §.931.

hypatoides 965. 966.

hypcracolius etc. tropi 935.

Hypcrborca lux 808.

Hyperborei 664. 695.

cygni 927.

hypophora 5G3.

Hyrcania 666.

Hyrcanius mons 683.

I 1! ferae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279 sequ. 291.

transitas in alias vocales 255. 295.

usus pro duplici 276. 295.

geminata 256.

jacula radiorum 13.

fulminiim 151.

iambicus numerus 521. 977. 985. 996.

und« dictas 986.

Janiculiim 642.

janitoree terrestres 60«

Janus 4. 45. 65. 642. 742.

lapyx 642.

Iarsonis littus 635.

jaspis gemma 75.

lastius tropus 935.

Iatrice 228.

Jaxarles 692.

Ibérica manus 646.

Iberus lluvias 627.

Ibis 175. 178.

Ichntisa insula 645.

Ichtbyophagi 699. 702.

Icosiuru oppidum 668.

Idaeus mons 659.

idea mundi 68.

idealis 706. 707. 731.

forma 733.

Index verborum rerumque. 801

ideal is prudentia §. 8 IG.

Idumaea 678.

jeeur concnpiscentiae sedes 7.

Igilgili oppidum 668.

Igilium insula 644.

- . ígnea animalia 546.

ignis in lustratione 142.

arcanus 910.

clement um 213. 758.

triangulus 568.

ejus flos 206. 571.

igniti lapides 75.

ignivaga denuntiatio 896.

ignotus deus 185. 202.

il in fine vocabuli 679.

¡licet 424.

Ilium 686.

illatio 545. 405. 408. 412.

¡Hex 335. 919.

illuvies mortalium 812.

illuminatio 656.

Illyricum 659. 650. 655.

imago 558. 558.

Imarminc 64 not.

¡lubrificare 584.

imitus 159 not.

immature mori 698.

immortalitatis poculum 54. 154. 141.

impares numeri 747 sequ. 768.

¡mpatientia anions 6.

imperativus veri» i modus 310. 515.

imperfecti numeri 753.

impersonalia 509. 512. 390.

impcrsonalis modus 510.

impertinens 45.

impossibilis 145. 555.

impotens 427 not 545 not.

¡mpressio 525.

imum §. 599. 600.

Inarime insula 644.

inartificial!.-» argumenta 474. 498 not. 557. 560.

incantationes 926. 928.

incessabilis 59.

incessabiliter 895.

ineboativa species 515 sequ.

verba 512.

incidentes narrationes 551.

status 445. 450. 459. 465.

propositiones 554.

incogitabilis 922.

incomposita rliytbmica 979.

incompositi numeri 750. 772. 781. 784.

incorpórea 706 sequ. 805 sequ.

Incubus 425 not.

indefinitum 542. 396. 599.

India 612. 694 sequ.

Indica prudentia 114.

secreta 11.

indicativus modus 310.

indigetes du 62 not. 95.

indignatio in rbetorica 565.

indiscretum 6.

¡ndividuttm 544. 550 seqn.

induetio 555.

indumenta pereipere 66. '

Indus litmus 694. 700.

indusiari 65. 114.

inerrantia signa 858. 868.

infamis in feminam 471.

infantium crcp'itacula 7. 927.

iufelix Gapclla 806.

infimare 595. 867.

infinibilis pater 203.

infinita quaes lio 441.

infirma lio 461. 474.

¡nfiunt 220.

101

802 Index verborum rerumque.

indexas accentue §. 269 sequ.

infractas 130.

Ingenium mund¡ 567.

ingercre 179. 452. 459.

inhiarc 7.

inj a net am 537.

i uni ten s 219.

innuba Pallas 725.

inrestinctus 915.

insecabile 971.

insinuado 546. 548.

însolentîa verba vitanda 510.

însopibilis 7. 910.

ïnstructa propositîo 562.

instrumenta miisica 906.

insulac dicuntur quasi in salo 645.

majores 666.

Datantes 928.

fortunatae 702.

insnrgcre с. acc. 755.

integrare 734.

integumenta 470.

intellect m ails 202. 731. 923.

intelligentîa extramundana 910.

iiitcracratior 6.

intemperiac 164.

intentio son! 930. 940. 951.

in H к- to rica 445. 451. 460. 474.

intercalado 866.

intercapedinatns 921.

intercapedo 837.

interjectiones 288. 861.

interjeelus 837.

i ut crû tum 10.

interpretes angeli 154.

interrivatio 661.

interrivatus 584. 627.

ioterrogationcs captiosae 328.

interrogationes in rbetorica §. 524.

intersecare 626.

interstitinm 581. 600. 733. 837. 864.

intcrula 7.

interuli nexus 888.

ínter valla corporum coclestium 169 sequ.

in música 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 39. 274. 326. 543. 519. 587. 610. 724.

727. 743. 867. 892. 963.

intimado 897.

intonso crine bispidi 578.

intricare 38. 704.

¡mimbrado 79.

im endo rbetorica 428. 442. 451.

inversio 562.

in ves liga t rix comprebensio 442.

invidia 504.

involuti dii 41 not.

¡nvoltitus 807.

io finita verba 317.

Jocus minister Veneris 705. 804.

Ionia 685.

Ionicum шс train 985. 991.

Ionium marc G51. 652.

Jordanes amnis 679.

Ios insula 660 not.

iota nota música 945. 960. 962.

iotacismus 514. - .

Joviale decrctum 40.

Jovialis majestas 582.

circulus 196.

Vulcanus 42.

domus 208.

Iris 67.

ironía figura 525. 550.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in fine vocabuli 279. 302. 305.

Index verborum rerumque. 805

<*m

iscbiades §. 926.

Iseus 192.

Isidoros Cliaraccnus 61i. 616.

Isis 4. 158.

Ismaros mons 907.

isocolon 551.

Isocrates 452.

Issa 659.

Issicos sinns 612.

Istbmus 652. 655.

Istria 659.

Italia 654. 656 seqn.'

ejos dimcnsio 649.

itcratio 555.

Iterdoca Juno 149.

Itbacesiae insulae 645.

itiner 897.

Juba rex 676.

¡libar purpureum 912.

julien; с. dativo 125.

Judaea 678. 679.

judex 447.

judicatio 442. 461 sequ.

poctarum ct carminuin 558.

judicatum 558.

judicial с causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 51.

jugarius 999.

juge colloquium 957.

junctura syllabarum 265.

Juno 4. 7. 50. 55. 42. 97.

aër 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus niansio 46.

ejus cognomina 149.

actberca 168.

Argiona 4.

eoclcstis 58,

Juno jugalis §. 22.

prónuba 51. 705. 888.

regina 41.

ei dilectus Mercurius 54.

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 54. 126.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jo vis 42.

Hominis declinatio 525.

a juvando dictus 149.

cum Junonc ct Slincrva junctus 59.

acllicr 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonaeus 651.

fatum 52.

monas 751.

opulentiac 47.

rex 41.

salutaris 885.

secundanus 47.

tempcratus 17. 52. 156.

uxorius 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 567.

noincn proprium 729.

manubiae 896.

milites 65.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 885.

Pbaëthon appellatur 850.

Jura mons 654.

juridicialis qualitas 454.

101 *

804 Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 360.

Pytbagoricum 107.

Justitia 128. 752.

jarenalis 36.

К nunc nota nunc litera 233.

superflua 2ö8.

pronuncia tío 261.

L literac pronunciado 261.

trip] ¡tiler sonat 241.

in fine Tocabuli 294.

lalula supinum nota música 043.

labdacismus 3 14.

Labor Pbilologiae alumnus 143.

laborata pervigilia 3T.

Labyrintbcus Daedalus 579.

lac 279. 507.

Lacacna pulcbra 918.

Laccdaemonii ad tibias dimicant 923.

lacertosus 3.

Lacbesis 63. 894.

Lacinium promontorium 639. 6;>0.

Lacónica 631.

lact 236. 507.

láctea Luna 383.

subscllia 209.

lactcum lumen 729.

lacteus flavins 14. 207.

circulus 826.

Laestrygones 641.

laetac segetes 538.

lampas Elcusina 170.

Leucotbcac 115.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana berbarmu felicium 114.

instar serici 667.

lanitium vestimentum §. 137.

lanugo quae sericum crcat 695.

Lapidara campi 642.

lapis in metapbora 560.

Lapithae 634.

laquearía codi 808.

laquea tus 199. 382.

Lar coclcstis 48.

cunctalis 34.

militaris 48.

Lares 43. 133.

et Genii 34 not.

donioriim urbiumquc 162.

Larvae 162.

lassa Tenus pulcbrior 704. 889.

Lasus 956.

latera deducere 345.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 555.

Latini scrmonis -egestas 554.

Latium 657. 642.

Latmiadcum carmen 919.

Latoia cbelys 220.

Diana 914.

Latoidcs seu Latoius Apollo 17. 225. 897.

laudativum genus orationis 448. 449. *

laurea Ciceronis 451.

Laurens asscrtio 556.

laureum ramala 7.

Iauripotcns Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 29.

lectica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quacstio 460.

leges ad lyram rccitatae 926.

contrariae 464.

Index verborum rerumque. 80o

Lcmannus lacas §. 653.

Lcmnius Vulcanus 7. 889.

Lcmures 102.

lentus amoris 723.

Leo in na vi solari 183.

in zodiaco 828. 841. 844.

Leptis 670. 671.

Lepus signum coelcste 850. 838.

Lesins et Milcsius 462.

Lcthaea littora 116.

Lethon fluvius 672.

LencactLiopcs 675.

Lencas 615.

Lcucasia insula 645.

Leucopetra 659.

Leucosyri 615.

Lcucothea aurora 115.

insula 644.

libainina 755.

Libanus nions 680.

Libentia 804.

Liber pater 51. 210. 628. 655. 694. 695. 698.

ejus arac 692.

Libctbris fons 119 not, 654.

Libra in zodiaco 829. 852. 859. 842.

libraría supcrùm 63.

libratus 23. 468. 849. 909.

libi'oriim genera 156.

Liburnia 659.

Libya 622. 624. 667.

ejus arenae 551.

Libypbocniccs 670.

Libyssa 810.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 424.

Licinius 266 not.

Lige ris fluvius 502.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligusticum mare 644.

Lilybaeum 612. 646.

lima Grainmaticae 226.

limbi nivales 208.

limine sponsi sertis ornata 1.

limis cerneré 84.

limma 11. 57.

linea 706 sequ.

insecabilis 752.

jaecns et jugata 120.

lincaliter 854.

lincamenta 556.

lineare 229. 557.

lineares ductus 579.

lini usiini monstravit Isis 158.

dispendia 576.

Linus 212,

Lipara insula 648.

litare 149. 895 not.

literac aniuiantium effigies 157.

j uga tac 205.

diipliccs 276.

earum natura 252.

formatio 261.

usus in música 945 not.

literatio et literatura 229.

litcrator et literatus 229.

liturgi 200.

Livius 550.

loci argumentorura 474. 557..

communes 505.

memoriae 558.

locus 540. 565. 582.

Locris 651.

logia personare 9.

lógica spatia 949.

longa syllaba 269. 275.

806 Index verborum rerumque.

longacrorum chori §. 167.

natio 698.

Lopadusa ínsula 648.

Lneauia 602.

Lucanum liltus 658.

Lncaniia 502.

Liiconsis conventos 652.

lucerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculî 999.

Lucctia Juno 149.

Lucíanus 19 not

Lucifer 885.

Lucilina 266.

lucís Tons in sole 181.

diva scciindae 919.

Lucretius 266. 295. 505.

lucrorum potens Mercurius 180.

luculcnlas 6.

lucus a non lucendo dictas 560.

saccr 672.

ludere 997.

lumina orationis 426. 509.

luminare 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 758. 851. 852.

854. 897. 919.

láctea 585.

éXixoeiôrjç 868.

laborat cantu 927,

tcrtia 567.

quam cito Solem conscqnalur 865.

ejus circalas vel orbis 151. 156. 858. 860.

delectus 870.

meatus 862 scqu,

phases 864.

Innata Italia 658.

bnsitania 628.

lustralia incrementa 2.

lustratíonum genera 142 not.

lux acthcrea §. 184.

libertatls 512.

Inxurialís 554.

luxuriant in- segetes 512.

luxus 914.

L vac и s 191 not. 805.

Lycaci modi 916.

Lycaonia 651. 682. 684. 686. 690.

lychnis gemma 75.

lychnus pro lucerna 509.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 805.

Lydia 927.

Lydius tropus 955. 942. 960. 962.

Lymphac 46.

lymphascum 569.

lymphaticus 809. 926.

Lynsa silvestris 48.

lyra 56. 926.

sígnum coelestc 858. 840.

Lyeias 452.

M literac pronnneíatío 261.

in fine vocabuli 279. 281. 295.

Macaronesos 659.

Macedonia 651. 6Ö5.

Macomadcs 670.

mador 82. 125.

Macandcr fluvins 685.

Maecenas 299.

Maedia 651.

Maenalia pinus 916.

Maconía 686.

Maconius Humerus 5.

Macotica palus 616. 619. 626. 662. C75. 703. 876.

Macsia 651

magia 58. 928.

magia et minus 565. 370. 577. 580. 582.

Index verborum rerumque. 807

Magna Graecia §. C49.

Magnesia 119. Col. Glii.

Maja 5. 180.

majcstatem minucre 444.

majus et minus 372. 373.

Malaca urbs CCS.

maie corripit ultimam 525.

Maleus mons Ö93. 694.

Malevcntum G 12 not.

Mamma 5 14.

Mana atque Mannana 164.

mando, as et is 323.

Manes 50. 160. 162.

cierc 927.

Mania mater 164.

Maniac 162.

Mantice 6. 33. '

Mantnanus vates 212.

Manuana 164.

manuatus 378.

manubiae Jovis 896.

manns oratoris fusac oi5-

marcentes faces 888.

marcentia terga 704.

marcescere 2.

marcidulus 727.

marcor 804.

marc concretnm 6CG.

Erytliraenm 677.

interius 623.

Mareotis 672. 676.

Marctonium 672.

margaritae 696.

Margianc 691.

Mariandyni 688. 921.

mari tare 1 .

Marmaridcs 672.

Marmcusi filia Sibylla 159.

marmor i. q. mare §. 92. 582. 908.

marmorei finetas 6ö9.

Maronea oppidum GS7.

Mars SO. 82. 194. 741. 889.

Gradivns 4.

milifaris 46.

Mars planeta 14. IS. 28. 861.

Pyrois appellatus 851. 884.

Marsica nado 351. 424.

Marsyas 681. 68S.

Lydius 924.

Martianus 577.

filins 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellum 679.

masculns 704.

Massalioticum os Ilbodani 655.

mater i. q. nntrix 34.

Mania 164.

materia ct matones 440 not.

ejus formae 547.

in forints 733. 738.

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. 666. 669. 702.

Maxula urbs 6C9.

Mazaca urbium mater C90.

mcacula 815.

meatus sidcrum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

medialis 114. 849.

mndiatcnus 683. 840.

medica penulata 220.

medicatio 926.

Medicina carere dii possnnt 891,

medietas 752.

iiicdii duo 737.

■iicdiliinia 738.

808 Index verboriiHi rerumquc.

Medioximi §. 154.

medium ¡dem et imum 599.

Modusa saxifica 572.

Medusae! crines 525.

Megaris 644. 655. 928.

Melcs fluvins 686.

mélica 950.

melicorum indocilis mortalitas 899.

melicum carmen 888. 908.

indiens appiilsus 11.

jülclita insula 648.

nibs 690.

melodía 905. 965 not.

melopoeïa 956. 958. 965. 966. 991.

mclos 966. 986. 995.

Melpomene 121. 888.

Solcm amplectitur 28.

membra numcri 752. 757. 759.

orationis 528.

vitalia 759.

Memoriona 702 not.

Memnonis scpulcrum 686.

me m or virga 126.

memoria 7. 225. 442. 558.

Mcmpbide oriunda Grammatica 225.

Mcmpliita insula 676.

Mempbiticus i. q. Aegyptias 4 not. 178.

m en dare 425.

Mencl aï tes nonius 676.

menses 189.

mensorcs 598.

inciisula 575. 582.

mensura communis 75Л "M.

minima et maxima 784 seqti.

mente sola dcum adire 202.

mentis fons 185.

vox 205.

menti um cultores 62»

Mercurialis circulas §. 171.

virga*9. 26. 126. 176.

Mercurii officia et laudes 92. 126.

cognomina 5.

argumenta 1 79.

nomen Aegyptium 102.

Promontorium 669.

Mcrcurius artium inventor 56.

Junoiiis uberibus cducatiis 54. 120-

veris deus 27.

grammaticam reperit 225.

quadra tus 106. 754.

cum Apolline j une tus 8.

Mercurios planeta 14. 25. 50. 92.

idem Stilbon dictus 851. 879.

terrain non ambit sed Solcm 851. 857.

meridianus Occanus 620.

Mermessia Sibylla 159 not.

Meroc 595. 595. 598. 616. 705.

Merits mons 695.

mese 951. 942. 954.

mesoïdes 965. 966.

Mesopotamia 678. 681. 701.

Mcssala 245.

Messcnia 651.

messes cantu transcunt 927.

Messua 669.

meta 551.

mctacismus 514.

mctae liorarum 600.

metaliter 859. 870.

inctapbora 512.

Mctapinum Kbodani ostium 655.

metaplasmi 526.

Mctapontnm 642.

metastasis 525.

Mctaurns fluvius 648.

Mctina insula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto mcssui §. 319.

mctonymîa 5 12.

métrica 936.

metrnm 969.

metas quo modo cxcitctar 303.

mîcare 1. öSÖ.

mîcatus linguae 331.

Midiniim saperc 577.

migrans Apollo 11.

Milesiae deliciae 100.

Milesius et Lcsiiis 462.

Miletus nrbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 367. 725.

aetlicr 59.

heptas 40. 738.

ejus mansio 47.

Minilhya 925 not.

illinium 627.

iniracula 137.

miscerc 427.

miscilla 913. 997.

miseratio 304. 363.

Mithras 191.

Mithridates 689.

mobilis anguliis 717.

modi verborum 310.

conclusionom 411 seqn,

modificare 340.

modulandî genera 933.

modulado 932. 938. 963.

inoliri 803.

Molossis 631.

roolossus pes 322.

momenta 881. 971.

monas 707. 731. 746. 922.

numerus non eat 743.

monaulitcr 906.

monochronon tempos §. 982.

monoptota 242. 291. 303.

monosyllaba 269. 294. 320.

montes septem fratres dicti 668.

Mopsus 139.

morbos pellit música 926.

moris se. est 888.

mortalitas 102. 108. 623. 899.

morticinum 113.

mortis appetitus 636.

motus differentiae 736.

Mulcibcr 376.

Lcmnius 889.

Mulcifer 17. 48.

multicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus 423.

multiplicatio 737. 739 sequ. 763. 767.

multividus 109.

mundana perfectio 733.

miindus 814.

unus 731.

intcllectualis et sensibilîs 202 sequ.

ei pentas tribultur 735.

murcidiis 10. 999.

murex caligans 580.

murmur 539. 542.

Miisac 27 sequ. 117 seqn.

Junonis filiac 34.

fontigenae 574.

iis litant Laccdaemonii 925.

mens omnibus una 574.

música cum grammatica juncta 326-

ratio 737.

ejus vis 925 sequ.

ejus seminarium accentus 268.

mussarc 729.

muta cam liquida 270. 271.

102

810 Index verborum rerumque.

mutac litcrae §. 247.

imitare с. асе. 292 not.

mutcsccrc 910.

mutuatum 509.

Mygdonia 655. 686. 687.

Myriandros urbs 612.

Alyrtouni mare 655. 660.

Mysia 686.

14 litcrae pronunciado 261.

usus in fine vocabuli 284. 296.

пае et ne 2 not. 52.

* naeiiiae 925.

Napaeac 425. 903.

Narboncnsis provincia 634.

narratio 437. HOG. 526. 344. »30.

rVasamones 672.

natalitia dona 7.

nationnm fortuna 11.

natura deorum 512.

rerum 125.

naturalis orationis ordo 506.

nauci conscientia 999.

nanfragalis 645.

nan Ira gin m 621.

Naulocbi filia lo 642.

navis to lin s naturae enrsum m ode ran s 185.

ejus forinam imitans scopuliis 658.

ne ct пас 2 not. 52.

Ncapolis Italiac urbs 642.

Mauritania 669.

nécessitas 52. 458. 501.

ncclar vocis Pcgascac 908.

ncganlia 542. 587.

negotialis asscrtio 550.

qualitas 454. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

nemns Apollinis §. 11.

пера mini tans 177.

Ncpos (Cornelius) 621.

Ncptunus 54- 78 scqu.

Jupiter eccundns 47.

Portunus 4.

ejus uxor 81.

ejus filins Siculus 646.

Nereus 22. 912.

Nerina cbelys 915.

Ncrio Nerina Marlis uxor 4.

ncscio quid 2 not.

nescius sensu passive 115.

IVcstus amnis 656.

netc 951. 954.

netoides 965. 966.

netus byssi 114.

Ne и rae 665.

neutriim verb! genus 309.

Ncverita 54.

nexiles crines 328.

ncxio 31. 92. 226.

Nicomedia 687.

Nicopolifana civitas 651.

nictate 2. 999.

pavorc 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 673.

nigredo 67. 157.

Nigritae 675.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collcma 225.

Nilus 626. 675. 676.

ei deorum gencrationes assignantur 95.

uimictas 602.

ningentes pruinac 602.

Nipbates mons 685.

Nisus s. Nixus 858. 840. 841 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque. 811

ni tal ambifarium §. 181.

¡Mvaria insula 702.

noctivida ales 371.

Nocturnus dcus 45. 60.

IVomades 669.

nomen 541. 388.

nominum quantitas 279.

nom! Aegypti 676.

nominativus 279 sequ.

IVomîiis 55 not.

norma 754.

normalis 527.

IVortía 88.

noscibilîs 576.

nota 474. 485. 712. 746.

notio 576.

notulae 66.

novatio verborum 510.

iiovcllus 448. 566.

no venaría regula 105.

novenaríns numeras 105. 755. 741. 776.

¡Vovcusilcs dii 46.

ГЧох 45. 98.

mígales ineptiae 2.

¡Vim.a 62.

Numeraría 802.

numerorum vírtutes 105.

numerus 706. 752. 743. 745. 968.

roas 995.

Numidia 669.

nunquis 242.

nuptialis lícentía 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nùs 126. 567.

nutare 21.

ímti'ix deorum 81. 215.

Joyís 72.

nutus §. 31. 32.

IVympliac 167.

IVympliarum cubile 699.

insulac 977.

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98.

O literae pronunciarlo 261.

transitas in alias vocales 253.

usus in fine vocabuli 279 sequ. 283 sequ. 292.

Oaxis amnis 692.

obductus circulus 713.

objectatio 924.

objectus 452.

obliquare 67.

oblíquae vaticiniorum ambages 9.

obliqui casus 308.

circuí'. 825. 854.

ductus 470.

obscoena vitanda 518.

obscuraciones 869.

obsoleta verba vitanda 509.

obtusus angiilus 711.

obumbrare 854.

obviare 855.

occasivae regiones 594.

occasus duplex 8S1.

occíduus Oceanns 629.

oceulere 814 not 902.

Oceanns 600. 617. 623. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes oratíonis 226 not.

octonarius numeras 740-

ocnlatus 66.

oeulens 811.

oculi noctis 585.

in pectore 674.

102 *

812 Index verborum rerumque.

oculornm motas §. 543.

oculas mundanus 183.

odor Icgum 512.

Odrysiac nivcs 656.

Ocagrius citbarista 3.

Oeanthe oppidum 651.

Oecnsis civitas 671.

Ocnotridcs iasulae 645.

Oeonisticc 894.

Octa nions 654.

officia naturalia 736.

Oglasa insula 644.

Oinone 236.

0Î9U9 i. q. usus 236.

olax acerra 215.

temetum 82.

Olium caput 223.

olivae muñera 570.

oliviim 576. 870.

olor 918.

Olympias Alexandri mater 635.

Olympus mons 149. 654.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augura ta 151.

ominatus 894.

omne pro toto 350.

omni su nus 912. 921.

on in fine vocabuli 279.

opera ri 124.

Opertanci dû 45. 810.

Ophiucbus signum coelcstc 828. 838. 841. 843.

Opigena 149.

opimi oris facultas 337.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 340. 383.

Ops 4. 71 not.

optativas verb! modas §. 310.

optimitas 369.

opulentiac Jupiter an opnlentla Jovis? 47.

or in fine vocabuli 279. 285.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarii 686.

cvanuerunt 9 seqn.

orae Joviales 424.

oratio 231. 430. 529.

ejus partes 544.

orator 850.

orbatio 386.

Orcbadcs insulae 666.

Orcstis 655.

orgánica vox 905. 927.

suavitas 127.

Orion signum coclcste 98. 829. 838. 841. 845.

oris cultus 540.

ornamen 587 not.

ornate loqui 559. 509.

Orontcs amnis 680.

Orpheus 212. 656. 907. •

Ocagri filius 5 not.

ortbius 985. 988.

ortbograpbus 65.

ortivas 608.

ort us et occasas 841 seqn.

acronychus 880. 887.

Solis 872.

os in fine vocabuli 279.

os decl. 505.

oscinum initio г 177.

Osiris 4. 126. 158. 191. 223.

Ossa mons 654.

ostentaría novitas 151.

Ostracine 679.

Olbrvs mons 651.

Index verborum rerumque. 815

otium §.441.

Ovidius Pclignus poëta 809 not.

ovilia tergora 136.

ovum 140 not.

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei Oül.

P líterac pronuncia tio 261.

pabula superum 912.

Pachynum Promontorium 646.

Pactolus amnis 686.

Padus amnis 640.

Paedia 378. 728.

paeones 519. 977. 989.

Paeonia G55.

Paestana rosaría 641.

Pacstanum Promontorium 645.

paeta Venus 727.

pagina épica et lyrica 5.

Palaestina 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 not. 576.

palacstricus 569.

Pales 50. 425.

seeundanus 51.

Palibotra 694.

palillogia 553.

palla herbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 567 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallcns puclla 902.

palliatorum populas 213. 333. 424. 430.

pallium 528. 578.

pallor luciibrationum 37. 527.

Palmaria insula 644.

palmifcr 702.

palmularis frictus 805.

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 805.

palus Maeolica 616. 620. 661. 705.

Pamphylia 682. 685.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 524.

Pandataria insula 644.

Pandea gens 695.

pandara instrumentant musicum 906. 924.

Pancas fons 679.

panegyrici 448 not

Panes 167.

Pangaeus mous 636.

panthera 852. 858.

Papliia Venus 704. 901. 909.

Papldagonîa 655. 689.

Papia Poppaeaque lex 217.

papillae roseta et lilla 726.

papyrus 225 not.

textil is 115.

cedro perlita 156.

par numeras 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisns fluvius 682.

Paractonium 672.

paragoga 511.

paralcpsis 525.

parallelae lincae 712.

parallcli circuli 817. 856. 872.

paramese 951. 945. 954.

parancte 945.

parasiti 492.

Parcac 5. 52.

per contrarium díctac 560.

etiam Fata appcllantur 560.

Jo vis scríbac 41.

librariac super ùm custodes 65.

К,

814

Index verborum rerumque.

parère pro apparere §. 881.

Paiiedri montes 690.

parison 551.

Parmcnidcs 550.

Parnassia rupes 11.

Parnassus mens 651.

paronomasia 552.

Parrliasiac ferae 912.

parricida poena 465 not.

pars 559. 551. 554. 481.

partes numcri 752. 757. 759.

orationis 544.

terrae 622.

zodiaci 610. 854. 859. 867.

Parthcnopc 642.

Partlii 681. 700.

Parthicne 612.

participiorum quantitas 285.

particulac 585 not.

particulare 542. 596.

particulatio 955.

partiendi modus 559. 555. 554.

partilis 552.

partitio 306. 356.

partus septimanus 108. 758.

passibiles qualitates 568.

passioncs 568.

passivum verbi genus 509.

Pastor 55.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 595.

Pataviuin ab Antenorc conditum 642.

pater ignotas dens máximas 185. 202.

patbetica facultas 505.

fides 475.

pati et faceré 540. 565. 580.

patrimiim carmen 910.

Patroclcs 910 not.

pavonum pennis oculatus §. 66.

pecudale nomcn Gapcllae 806.

pedeire 68.

Pcdiculi 659.

pedes clausularían 519.

pedibus nudi 578.

pediscquus 26. 59. 111. 146.

Pegasea vox 908.

Pegascus gnrges 1000.

Pegasus signum coeleste 829. 858. 845.

Pelagonia 655 not

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659.

Pclignns juvenis 809.

Pelion mons 654.

pellax 551. 425.

pellere coelibatum 5.

Peloponnesus 615. 651. 652.

Pclorum promontorium 646.

pclta Amazónica 659.

Pelusiacum ostium IVili 677.

Pclusinm oppidum 678.

Penates 45.

Jovis 41.

penetrabilis 569.

penita 9.

pennata Solis vestigia 77.

Mercara rap ¡di tas 101.

pennatus 578. 579.

pentacborda 962.

pentagonon 715.

Pentapolitana regio 672.

pentas 755. 745.

pentasemus 978.

pennlatas 225.

penúltima syllaba 269. 517.

chorda 945.

peplum 426.

Index verborum rerumque.

815

peplum aetheris §. 580. 584. Persis §. 700.

Anrorae 116. personne tres 588.

Palladia 40. persuasor 467.

per se compositi vel incompositi mimer! 750. 772. pertendere 690.

peragratrix 588.

pcrccllere 456.

perceptio 994.

pcrcîtiis 425.

percunctativus modus 510.

percuss! ouïs sonus 741.

perdía pernoxque 124.

peregrinus nmruiu adscendere vctitns 449. 465.

perfect! mimer! 105. 755. 756. 740. 755. 758.

per flagrar с 576.

perflatio 26.

Pergamum 686.

pcrliilicrc 1.

Perlergia Philologiae pedisequa Ш. 146.

pcrlodus in oratione 527. 529.

rhythmïca 979. 986.

Peripatetic*! 855.

peripheres 958.

perissa spatia 949.

peristropbe 565.

peritae In cornac 124.

perlucre 576. 656.

pcrnieiisio terrae 725.

Permess'iacus gurges 809.

pcroralio 544. 565.

perpendicularis 711.

perpendiculalus 595.

perpenee 447.

perpes 575. 912.

perpetuus verb! modus 510.

perscrutator 2.

Perse! filins Erythras 677.

Perseus signum cocleste 828. 852. 858. 845.

Pcrsicus sinus 699.

pertingere 677.

per vigilia 57.

pes in rhytlinuca 974.

pes tuen tiae auetor Apollo 18.

petasus Mercuri! 26. 176.

Pbacnon planeta Saturnus 851. 886.

Phaëthon planeta Jupiter 851. 914.

Pliaëtliontiae Miisae 918.

Phalaecü versus petulant!a 517.

Plialarium Promontorium 658.

plialcrae in dictione 222.

pbarmacopola 551.

Pharnsi 674.

Phaseiis 682.

Plias! senîs rit u s 142.

Plicrccydes 142 not.

Philolog'iae laudis 22. 57. 95.

mater Phronesîs 114.

apotheosis 117. 141 sequ.

Phîlosophia 96. 151. 576. 729.

philosophoriim apotheoses 62 not.

discrepantia 215.

liíibitus externus 578.

pli ¡1 угас cortex 156.

Phlegcthon 166 not.

Phlegra 425. 655.

Phlcgraei camp! 641.

Phocis 651.

Phoebus 12 et passim.

Phoenicia 678.

Phocnicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 851. 882.

ejus sonipes 115.

sie Index verborum rerumque.

Phrc i tomen Solls Aegyptiacum §. 195 not.

phrenetici symphonia sanati 926.

Phroncsis matcr Pltilologiac 114. 217. 895.

Phrygia С 15. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 156.

Pltrygîus bupaeda 908.

Phrygtus phthongus 196. 955,

PlttLiotis 651.

phtltongus 959.

physici 814. 862.

Piccntes 658.

piccus hiatus 1 5.

puer 729.

Pieria 655.

Pierius inons 654.

pic tat i s symbol um monas 751.

pignora i. q. liberi 25. 51. 91. 180. 554. 905.

pignits flaminaruin 642.

PiJuinnus 158.

pinax ex ebeno 174.

Pindarca ebelys 119.

Pindtts mons 651. 654.

Pinion insula 645.

piniis Maenaliac 916.

piscos crepitu detincntttr 927.

Pisces in zodiaco 845. 845.

Piscis aus tri mis 858. 841. 845.

Pisidia 686. •<

Pitliectisa insula 644.

Pitlio 906 (v. Sitada).

Pityusae insulac 645.

planaris 708.

Planasia insula 644.

plane taruni nomina et orbes 850. 861.

germa ni tas 185 not.

motus in ortum 855.

harmonía 27.

singuloruin singulac Musae 28.

plañí nnmerí §. 754. 756.

planóntcs 850.

plasma 915. 998.

Plato 125. 212. 550. 555. 458. 805.

ejus mystcria 205.

plaustriluci ignes 912.

Plaustrum signum coeleste 608. 897.

plcbs dcorntn 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plcultudo obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 557.

Plinius orator 452.

ploce clocutionis figura 552.

in harmonica 956. 95S.

plnit 589.

plumbum Saturno tribuittir 16.

plural! numero carentia 297.

pluriforinis 729.

plurivocum 559. 557.

plusquampcrCccti nttmeri 755.

Pluto 47. 80. 161. 166.

poculum immortalitatis 54. 154. 141.

podicus 974.

poemata 114.

poctac in coelum recepti 212.

poétarum liecntia 297.

jndicatio 558.

poli 201. 608. 815. 817.

i. q. coelum 52.

polosc 57.

Polycletus 579.

Polydori scpulcrum 657.

polygonum 711.

Poly muía 120.

Satttrnum amplcctitur 28.

polyptoton 555.

polysigma 514.

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insula 643.

pondera in terram desnper cadunt 600.

pone 271.

Pontiac iiisulac 644.

Pontus 656. 662. 688. 691.

populi Genius 152.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. 15.

populus angclicus 211.

dcorum 45.

ministroriini 172.

potcstatum 62.

Portae (Ciliciac) 685.

Caspiae 691.

portitores 169.

Portunus i. q. ¡Veptunus 4. 425.

positio disci diffusions 590

praediatus §. 46.

praedicationes decern 585.

praedicativus Syllogismus 543. 408.

praejudicia 560.

praelibarc 2.

praelocare 522.

praemctatus 811.

Praeneste 642.

pracpcs 10.

pracpositiones 287.

accentum deponant 272.

omissae ante relativa 522 net.

pracscriptio 446 not. 455.

legis 507.

Pracstes Genius 152.

praestigium 56.

praestites Manium 164.

praestrktus 262.

pracsul 160.

i q. &¿(Ut in grammatica 292 not. et passim, praeteritio 525. 555. 562.

syllabam longam facit 269. 275. 286

in rliythmo 981.

possibilitas 159. 535. 625. 739.

post membra corpórea 95.

membrorum iicxum 155.

postes ungere 149.

postica 66. 145.

postidhac 807 not.

potentia 719.

potestatum populus 62. 203.

divcrsitatcs 150.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecincrc 901.

praccipi 41.

praecluis 5. 24. 337. 429. 566. 897. 906.

pracconari 65.

praccursio menstrua 8.

praetor ct pracdo 552.

Praetoria Augusta oppidum 659.

pracvertere 22. 24.

praevia sortis 125.

preces tertio repetuntnr 733. •

tacitae 202 not.

pre tí um est seil, operae 122.

Priapus 725.

Priene'ia sententia 807.

primi numeri 744. 750. 772.

primores lauri 10.

principales quaestiones 443. 554.

soni 951. 941. 942. 954.

prineipium 475. 506. 546.

prisma 722.

privartio 468.

probamentum 752.

proceleusmaticus 981. 984.

103

818 Iudex verborum rerumque.

proceres §. 509.

Prochyta insula 644.'

pro console 294.

proconsularc culmen 999.

procus 576.

Procyon signum coclcste 838. 845.

pro (ligia 151.

prodiictio 933. 940.

profata 24.

profera 803.

proflarc somnum 804.

proflucre 2.

prolcctatus 804.

prollxitas 2. 11. 597.

prolixus 167. 698.

proloquium 342. 390. 396 seqo.

probiere 804.

prominentia 638.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 310.

promittere 230 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

prónuba Juno 31. 34. 147. 705. 888. 905.

pronunciado 442. 540. 937.

prooemium 544.

Propontis 626. 657. 661.

proportio 289. 290. 794.

nunicrorum 743. 758. 794.

aritbmetica et harmonica 737.

propositio 414. 506. 544. 553.

propria verba 509.

rcriiiii nomina 358.

proprium 339. 348. 479.

propter i. q. prope 214. 333. 665. 705. 729.

proritare 895.

proruptio uudarum 624.

prosapodosis §. 533.

Proserpina 81.

Luna 161.

prosiciae 9.

prosodia 268. 275.

prosodiaci numeri 991.

Protagoras 350 not. 453 not.

protheoremata 138.

providens femina 213. »

Prudentia 127.

pruritui subsealpere 7.

Prusias 687.

ps 245.

psallere 1. 888.

psaltae 924.

Psyche Eutelecbiae et Solis filia 7.

Psylli 671.

Ptolcmacus geographus 609. 815.

rex 598.

ejus nomine Stella appellata 838.

Ptolcmaida urbs Cyrenaicac 672.

Ptolcmais urbs Phoeniciac 680.

pubeda 31 not. 908 not.

pubens 5.

publici dii 59.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colore rubro 116.

puer ara tri 192.

piecus 729.

pulsus 11. 27.

pulvcrciis 585. 725.

pulvinar comeré 905.

pnlvis 557. 575. 722.

punctum 707 sequ. 971.

Púnica nomina 294.

puníceus fulgor 75.

Iodes: verborum rerumque. 819

Puppup oppidum §. C70.

purgatio 458.

purp u rat i ocelli 918.

purpurens 113. 219. 912.

Pygmaeî 695.

Pylii conditorcs Mctaponli 642.

pyramis 721. 722.

Pyrenaeus mons 635. 634.

Pyriplilegethon 166. 195.

Pyroeis planeta Mars 194. 8Î>1. 884.

pyropos gemma 77.

pyrrbiebius 521. 975. 984.

pysma 524.

PytLagoras 125. 215. 609. 729. 803. 882. 924.

Samius 102.

ejus dejeratio 107.

Pytliagorei 923.

Pytlicas 595.

P y lb ¡us Apollo 10. 20. 68.

Q litera 255. 258. 311.

ejus pronunciado 261.

quadra 825.

quadrangulum 754.

quadrature 884.

qnadratus dcus 734.

Mercuriiis 10G.

numerus 746 scqu, 798.

qnadrifida 959.

quadriga elementorum 189.

quadrimembris 805. t

quadrisemus 981.

quadruplicate 750.

quadrussis 737.

quaesitum 524.

quaes ti о 441. 445.

quacstiones 561.

qualitas 540. 563. 367 seqii.

qualitas in causis §. 444 scqu. 451 seqii.

translatuni nonien 510.

quando in dialéctica 582.

quantitas in grammatica 274.

in dialéctica 540. 565. 571 seqii.

quatcrnarius numerus 106. 754.

quatcrnio 767. 778. 798. 801.

quatuor alípedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria symplionia 954.

quinarius numerus 755. 745.

nuptiis congru it 109 not.

quinta substantia 814.

Qnirinus 46. 50.

R litera semivocalis 244. 271.

in fine vocabuloriim 284. 297.

ejus pronunciatio 261.

rabid us 122. 809. 909.

rabulatio 577.

radii Soils dnodecim 75 not. 188.

ex Aritbmetica exeuntcs 728.

radius ac pulvis 557. 580.

ramale 7. 265. 730. 917.

l'iiuac sonitus 804.

rapidae arae 124.

rapidulus 804.

rariora spatia 950.

ratiocinatio 406.

ejus formae 420.

rationabilia 546. 949.

rationales status 461. 544.

latiónos 758. 760.

ratus 11. 20. 41. 117. 909.

raucitas 804.

raucus 41. 28. 425.

405 *

820 Index verborum rerumque.

Reatinns ager §. 640. repigrior §, 36.

reboarc 121. replicare 215.

rchoatus 213. replicatio 555. 757. 759.

recîsionis momenta 971. reprebensio 557. 560. 562.

rcclinis 889. repr omit tere 41. 920.

recordativa species verbi 313. repugnantia 416. 421. 474. 492.

recursio sacra 911. résidai dii septem 45.

recorsus 854. 884. resolutio 562.

recurvns 039. restricta lumina 554.

redarguere 560. resultare 2.

redditio orationis 533. rctexerc 564.

rcdimicula 888. retrograda tio 881.

redimiculi aenigma 141» revelare 229.

redimilus puer 90. revibrarc 169. 810.

reflatus 907. re vibra tus 110.

reformare 68 not. revolutio 922.

reges de rege et regina 41. revolvere 425.

regina Isis 4. Rbegium 659. 641.

regiones deorum 604. Rbenus 654.

reglutinare 580. Rhesus amnis 688.

regulariter 898. Rbodanus 655.

Regulus 402. Rbodope mons 651. 655«.

rclatio criminis 454 eeqn, 554. Rbodus 612. 616.

relativa qu alitas 451. Rltocbus equi nomen 578.

ratio 474. «bombos 712.

relativum 340. 363. 374 eeqn. rbopalicus versus 574 not.

remigia pro alis 113. 811. rbytbmica 950. 956. 969.

remissio 940. rbythmizomcnum. 968.

remotio criminis 454. 456. rhytbmoides 970. 972.

remngire 425. rhytbmopoeia 970. 994»

renidere 5. 17. 27. 67. 76. 208. 581. 727. rhyllimus 967 sequ.

renovari 425. vicinium 7.

renudarc coronara 40.. rictus leonis 197.

repediatus 921. jocans 222.

repensatrix 898. rigentes undac 618.

repercnssus 863. rigor 914.

repetitio 553. rimatim 112.

repigiare 35. Ripbaei montes 663. 666. «85. 87fíl

Index verborum rerumque. 821

risus Jovis §. 17.

quantum déos decent 532.

homini proprium 348. 351. 398. 479;

Roma 63.7.

Romanorum vcstitns 426.

Romuleae vires 533.

Romulus inter déos relatus 62 not. 9í>.

pro Romano 229. 253.

rosae violis mixtae 213.

rosaría Pacstana 641.

rosarum spicula 152.

rosi» jugare lilia 902.

rota canescens 999.

r o tundí tas terrae 618.

ignota 140. 910.

rubcllus 566. 804.

rubcus et ruber 14.

Rubrum шаге 677. 699.

rumores 560.

rupes Parnassia 11.

•Aegyptia 530.

ruricolae divi 889.

Rnsarus oppidum 668.

Rusconiae et Rnscnrius oppida 66S>

Ruspac oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilescere 123.

•

S an litera 243.

ejus pronunciatio 261.

syllabam communem reddit 278.

in (ine Tocabuli 285 sequ. 299 sequ

Sabaeorum vapor 124.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

sacrilegitim 452.

Sacrum promontorium 611.

Sagarie fiuvins 687. 688.

Sagitta signum coeleste §.850. 855. 858. 845.

Sagittarius Apollo 15.

in zodiaco 842.

salamandra 516 not

Saldac oppidum 668.

salebrae scruposae 888.

Sallentinus populas 659.

Sallustius 296. 520.

salor et sal um 16 not. 580 not. '

ealtatio braebiorum 746.

Salus 45.

salrator 510.

Samaria 679.

eambuci 924.

Samos insula 616.

Samotbrace 660.

Sancus 56.

Sandaliotes insula 645.

sanna 566.

sapientia rerum 567.

Sardinia 659. 645.

Sarmatae 614. 656. 663%

Sarpedon mons 685.

Sátira sive Satura 2. 576. 806. 997.

Saturnus deorum senior moestissimus 4.

creator deorum rigidissimus 197.

greseu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 58.

nxor 74v

feix 425. 566.

Saturnus planeta 14.

Pliacnon appcllatiis 851

frigidus et nocens 17. 197.

ejus circulas 853. 861.

cursus 850. 886.

Satyri 167. 667. 674.

saxum fidieinans 928.

822 Index verborum rerumque.

scabrl dcntcs §. 22G.

scalpcrc 7.

scalprum 224.

scaphia 397.

scaturigo 2. 729.

Scauriana oratio 441. 469.

sccptrifer 911.

schemata in grammatica 227. 526.

in rlictorica 426. 515.

in geometría 708.

in rbythmica 969. 971.

acholares monitus 436.

scliolaria ineboamenta 526.

seibilis 5 73.

Scipiones 627.

Scironia saxa 633.

scolicum axioma 527.

seonac 812.

Scorpio in zodiaco 830. 853. 859. 842.

scriba Jovis 41.

script! qualitas 430.

scriptionalis (juacslio 465.

scrip tura 449. 461. 498.

scrobis 502.

scruposac salcbrae 888.

Scyllacam oppidum 641.

Scytliae 636. 695.

Scytbica plaga 618.

Scytbicus mous 685.

oceanus 663. 693.

sinus 662.

Bcytliis gemma 67. 73.

seetator 229.

seenndae bcatitatis nnmina 131.

seeundanns Jupiter 47.

Pales 31.

seeundi numeri 730. 772.

secundo pro bis 820. 824. 823.

sedeeim coeli partes §. 43.

Seditio 47.

seditiones música sedantiir 926.

ecgetes laetae 339. g .

liixuriarc dienntur 312.

sejunetio 362.

Selcucia 678. 681. 691. 701.

Scleucus rex 619.

semanticus 983. 988.

eemestris dies 664.

eemiannuns 393.

eemicirculus 714.

semidei 136. 906.

semina rernm 1.

seminarium 751.

Scmirainis 600.

semitonium 11.

semivocales 259.

semivulsus 10.

Scmones 136.

Senaria insula 644. *

senarias numerus 109 not. 756.

scnatiisconsultum dcoriini 40. 96. 376.

senio 792.

sensificarc 908.

sensus quinqué 753.

sententia scriptnrac 465.

senticosae copiac densitas 2G5.

sentis spincscere membris 704.

eeparataruin tctracliordum et soni 961.

sepia 224.

septcnariiis numerus 108. 758.

Mincrvae tributas 40. 368.

septentrionalis circulus 827.

Septentriones 606. 613. 694. 696. 699. 858.

septimani partus 759.

séptimo radîati du 204.

Scrapie 191.

Index verborum rerumque. 823

sercnum §. 17. 74.

Screnus poëta 518.

Seres 693.

sermocinatío 545.

sermonis villa 520.

serpens in manibus Dialccticac 328.

caudam devorans 70.

cantu rumplttir 927.

Serpentarius 845 (v. Opliinchus).

serpcntibus habit an tur deserta Syrlis 671.

item Caspiae portac 691.

veseuntar Troglodytac 674.

Scrrium 657 not.

serta vernifera 1.

scrtatuni caput 426.

sertum dominaudi 79.

Scrvius IVobilis 594.

scsquialteri etc. sucecutus II.

Scstos urbs 658.

Scthus pro Zetho 257.

setis dumalibus Iiirtus 529.

sexis 505. 767.

SibyUae 10. 159.

sie in apodosi 805.

Sicaoia 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 659. 646.

Siculi freli insulac 648.

Siculus IVeptimi filias 646.

sillera sempiterni ignes 156.

a consideudo dicta 817.

dii 67 not. 125 not.

eornm cursus 151.

ortus 591.

sidérea cupiditas 94.

siderci cursus 118. 811.

Siga oppidum 668.

Sigeum promontoríum 616.

sigillatim §. 27 not

sigina jaecns 960.

signifer 825. 854 (v. zodiacns).

signifex 56.

signum 707. 708. 746. 959.

eil 241.

eilcntio deprecar! 202.

Silcnns 804.

silicernium 805.

siluri 702.

silva Apollinis rata modidatione congruens 12.

Si Ivan i 167.

Silvanus 425. 566. 906.

simile 487. 558.

et dissimile 373.

Simonides 558.

simulacrum animae verberare 142.

sinapis 291.

singularitas 750. 774. 792.

singulatim 27.

singultus conenssi 804.

singulus 525.

Sinonia insula 644.

sinuosas 709.

sinns Eiiropac 658.

Sipylus nions 686.

Siren 245. 642. 645.

Sirenarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra IViüaca 170.

Sitbonia gens 656.

sititor sanguinis 82.

situ mureidus 10.

situs 540. 565. 581.

partium 571.

smaragdineus 66.

smaragdus 75.

Smintbeus 242.

Index verborum rerumque.

Smyrna §. G86.

so ecu s 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 550.

Sogdiani 692.

Sol 75 sequ. 185 seqn. Sol. seqn.

tempérât 14. 17.

in centro 8ö7.

quot diebus singula signa pcrmcct 848.

ci imprccantiir Atlantes 673.

ejus cursus 872.

defcetus 859. 869,

filia Anima 7.

Ccleritas 50.

radii 13.

nomcn unde? 187,

soleae Junonis 67.

solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi numeri 752. 751,

eoliditas 754.

Solis insula 699.

aolivaga virgiuitas 40.

Soloe urbs 226.

soloccismus 526.

solstitial is circuí us 819. 828«

dies 846.

eoinnia 151.

somnolentia marcor 35«

somnus 501.

somis 741. 951. 933. 939.

Sopbene 678.

Sophia 6. 25.

sopbismata 425.

stoica 327.

Sopores 45.

sorbillare 159.

sowlcsccrc 518.

sórdida verba §. 509.

sorita 122. 423.

Sore 88.

sortibus «cedit Apollo 9,

Sosantii 432.

Sospita Juno 53 not.

soter 510.

Sotigena 149 not.

sp pro pe 924 not.

Spania 621 not.

Spartiuin promontorium 656.

spatia signoriun 948.

spatiorum perceptio 947«

spatium vocis 948«

specialia 959.

spccialitcr 578.

epecics 345. 477. 485. 486.

numerorum quatuor 750.

«pectativa 250.

speciia 293.

speculi instar Luna 169.

speculum Sophiac 7.

spbaera 585. 721 sequ,

acuca 815.

aplanes 741.

Arcbimedis 585. 212.

caclala imago mundi 68.

coelestis 198. 201.

solida 580.

epbacrarum concentus 12. 27. 169. 910.

Spbcnis promontorium 611.

spicae Erigonae 174.

spicule rosarum 152.

spicus crinalis 905.

spinosus 528.

spirantia simulacra 56.

spissum 945. 950«

splendlficarc 912.

Index vcrborum remmque. 82ö

spondeus §. 52! sequ. 985 sequ.

Sporadcs insulac 660 not.

spumea proelia 569.

spnmigcnus 915.

stadium 610.

statarii son! 946.

statio 25. 854. 884. 887.

status 443 sequ. 525.

incidentes 459. 465.

stelae deorum stemmata continentes 137.

stellae a stando dictae 817.

igne aluntur 912 not.

carinii trajectio 207 not

stclliger 897.

stemmata deorum 137.

stercoratus ct stcrccratus 505.

stercus Scnatus 512.

Stilbon Mcrcurius planeta 25. 851. 879.

stilus 597.

ad scribendum 65.

Stimula 888.

stimulare 35 not.

Stipa insula 644.

Stoechadcs insulae 645.

Stoici 124. 527.

strangulare 328.

Straten -830 not

stringere 1.

Strongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

stropbium 7.

Strymon fluvius 655. 656. 907.

stupidare 572. 725.

Suada 888.

Juno 3. 51.

eubarmalis 426.

subdimidius 701.

subjectiva pars proloqnil 341. 595. 409.

subjectiva partícula §. 597.

subjecti vus verb! modus §. 510.

subjectum 561.

sublatio 974 not.

subliman 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 951. 941. 942.

subrigcre 729.

siibscalpcre pruritui 7.

substantia 540. 544." 561.

prima et secunda 564 sequ.

num relative? 578.

subtcrmearc 849.

subtertius numerus 761.

suit il is ductus 470.

succendere 98.

succentus 12.

sulcare 621.

Sulccnse promontorium 645.

Summanus 161.

sumtum 545. 464.

super pro insuper 40.

supcrcilia 545.

superdimidius 761 sequ.

superferri 882.

superficies 707 sequ. 746.

superflue 510.

supcrparlicularis numerus 761.

siiperpartiens numerus 762.

supcrslare 846.

supputât! о 227.

surdis tuba medetur 926.

Surrenlum 644.

Susa 700.

susurranicu 726.

susurratim 705.

Sybaritae 925.

Syene 598. 611. 705.

104

826 Index verborum rerumque.

syllabe §. 253.

syllabarum juncture 264.

quantitas 274.

Syllogismus 545. 406. 463.

Symbolice 894.

Symmachia Sibylla 139.

symperasma 345. 407. 716.

sympboniae 955.

tres IOS. 107. 755. 757.

Symplegades 691.

syinplucc elocutionis figura 554.

synalocpbe 267.

syueebes proceleusntaticus 9871

synonymia elocutionis figura Hol*.

sypnum 137. 234.

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 nor.

syrma rbutoricum 122.

Syrtis 670. 671.

Syrus quidam 142. 172.

systaticus 715. 994.

systema 947. 955.

syzygia 511. 559. 979. 989. 991 .

T litcrae pronuncia tío 261.

usus in fine vocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

ceratae 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Taenarum Promontorium 612.

Tages 157. 657.

Tagus flavins 628.

talaría Mcrcnrii 9. 26.

talentorum conscius 578.

tarn abest ut 38.

Tanais Uuvius 616. 626. 692. 907.

Tanaquil §.241. 279. 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

ïarbile oppidum 700.

Tarraconenses urbs 627. 655.

Tartarí claustra 22.

Taurica regio 664.

Taurominium oppidum 647.

Taurus legatus ambiguë 462.

nions 678, 685. 690. 700.

in zodiaco 829. 845. 897.

tautología elocutionis figura 553»

Teleulea insula 644.

Tcllurus 49.

Tellus 49 not. 71 not

tcllustres divi 729.

Telmessus oppidum 684»

tclum 466.

teinctum 804. y

Temperan lia 129.

temperado 52.

teniperatissimus Jupiter 196.

temperiem dat Sol 186.

témpora anni quatuor 75.

ortus et occasus 844.

tempus 540. 565. 582. 971.

tribus vicibus vari a tur 103. 753.

Tenedos ínsula 616. 658.

tcncritudo 814.

tenor 470.

tenuaía acies 952.

tcnuatum metallitnt 909.

Tcrentius 525. 488. 495. 497. 518. 555.

tergciniíiac cristac 568.

tcrininatus 722.

terminus 711.

ternarius numerus 105. 755.

Terpsichore 124.

Index vcrborum rerumque. 827

Terpsichore Venerem amplectüur §. 28.

Tcrpsis 90S.

Terra Vulcan! filia 49.

olini Hera 160.

terra ecccntros 849. 855. 875. 879.

immobilis 599.

in medio 584. 599. 814. 815.

ejus positio 599.

circuí us 596.

circuitos 609. 858.

dimensio 705.

forma 590.

latitude 614 sequ.

longitude 611.

partes 623.

Totunditas 617.

Tcrracina 641.

terrea ris 140.

terreus ort us 95.

tessera 755. 800.

testamentum trausactionis 499.

testimonium 474. 500. 560.

testudiiics 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemoria diesis 950. 959.

telrachorda 187. 955. 941. 955. 959. 960. 965.

eorum genera 955.

tetragonum 712.

tetraplasl ratio 955.

tetras 754. 758. 745.

tetrasemos 987.

Teutrania 686.

textuni minidi 57.

thalamus 1.

Thaïes 215.

Thalestris 925 not.

Thaletes Crelcnsis 926.

Thalia Musa 28. 126.

Thaumantias Iris §. 67.

theatralis 654.

Toluptas 909.

theatrum 427.

nndarum 658.

Thehani in deorum numernm rclati 95 not.

Tliebarum moenia 908.

Themis 174.

Themista insula 645.

Thcnac oppidum 670.

Theode insula 702.

Theodorus Byzantius rhetor 552.

Thcophrastus 925. 926.

thcoremata 250. 716.

Thcrasia insula 648.

Thcrmacidcs 765.

thesis 474.

in rhythmica 974. 985 not.

Thcssalia 651. 654. 659.

Thoyth 102. 176 not 178 not. 225 not

Thracia 651. 655. 656. 687.

Thracras citharista 907. 927.

Threicium carmen 119.

Thucydidcs 646.

Thyle 595. 616. 666.

Tibcrina ostia 657.

tibia rurestris 906.

ejus inventio 924.

Tis in ánimos 926.

tibicines in proeliis 925.

Tibur 642.

Tigris fluvius 681. 700.

Timaeus Platonis 805«

timoris deus 54 not

tineae cariesque 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana provincia 668.

Tisias orator 454.

104 *

828 Index verborum rerumque.

Titan §. 585.

tltUIare 7.

Tmolus mous 686.

togati Romani 536. 452.

Toli caput 225 not

tonare orator dicitur 427. 457.

toni 108. 756. 950. 951. 955. 955. 960.

in coelo 169 ecqu.

L q. accent и s 275.

tonia 959.

tori lacertos! 5.

tormenta 501. 560.

torquere ora 545.

torridatus 602.

tortuosi crines 528.

totum et partes 559. 550.

trabeatus 429.

trac talus 481.

negotii 467.

tractus i. q. tractatus 956.

trágica modulatio 965.

transactio 499.

transaustrinus 608.

transferre 510.

transfusio elementornin 738.

transitus vocis 964.

translatio 446. 453. 572.

translatum 509.

transmotio 525.

transversi ortus 844.

trepidus 21.

tressis 305.

triangulares amfractus 579.

numeri 755.

triangulus ignis 568.

trias 733.

tribunos appcllare nom sefro liccal? 446.

trífida basta 425.

triformis discolorquc vertigo §. 170.

trigarium 735. 895.

trigonum 712.

trigonus accentue 120.

Trinacria insula 585. 646.

Trinitas 204 not

Triones gemini 595. 808.

tripedale 572.

triplasia ratio 952.

triplicado 105. 750.

triples divorum 164.

Triptolcmus 158.

triptota 297.

tripudia bymencïa 152.

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcae lucis fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 522.

tritemoria diesis 950. 959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 725. 758.

Tritonida 895. 924.

triiimfo 511.

triviatim 5.

Troas 686.

trocbaeides numeras 992.

trocbaens 520 sequ. 985 sequ.

nnde dictus? 988.

Troglodytae 665. 674. 702.

Trojana Sibylla 159.

Trojanuin secrctum 114.

tropi 526. 560.

in música 951. 935. 940. 9G5. 966.

tropica roela 965.

tropicus colaras 835.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

Index verborum rerumque. 829

Tubneiiptn oppidum §. 668.

tugiirium 253 not.

Tulliana castra 5G6.

turbidare 67. ICÖ.

Turbo 292.

turgor 155. 566.

turpis materia in orationc 547.

tutclator Genius 152.

Tyche 88.

tympanum Cybeleïum 170.

in mann Junonis 67.

ejus bombus 135.

Typhon 191.

typhus 566.

tyran ui interfectio 445. 465.

Tyrida oppidum 6S7.

Tyrrheni maris insulae 645 sequ.

V Iiterae pronunciatio 261.

transitas in alias vocales 253.

usus in fine 279 sequ. 284.

in fine neutrorum 295.

vacuum 21.

Tag! soni 946.' ,

Valerius Sor anus 731 not.

Valitudo 55.

vapor et canor 917.

variata notulis pictura 66.

Varro 555. 578. 659. 662. 817 not. 927.

Varus amnis 654.

vasa horoscopa 595.

vasum an vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809.

libera Junonis 17.

ubi? 382. 440.

ve 272.

Vediuâ 142. 166.

Vejo vis §. 59. 166.

velamina deorum 66 not.

Velia 645.

vello i. q. voluntas 21. 52. 91.

vellere crura 704.

Vcloncnsis civitas 666.

venarum indicia 968.

venas pensare 926.

Veneria insula 644.

Vene« 689.

л oiiialis species 457. 458.

Venus 85. 181.!

paeta 727.

Harmoniae mater 757.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senariiis numerus attribntus 756.

Venus planeta 14. 854. 857. 879. 882 sequ.

ver 75. 874.

ejus deus Mcrcurius 27.

ejus frucfus 52.

verba sua et aliena 567. 358.

nova faceré 579.

verborum cxolctorum usus 509.

genera 509.

modi 510.

nova lio 510.

quautitas 283.

verbum 541. 588.

Vergiliae 696.

veritas ex non exsistentíbns 206«

vermiculare 729.

vernans aetlira 581.

vernicomus 570.

vernifer 1.

vem nm tempus 874.

verrere ¡ma maris 908.

rersiformis 589. 917.

830 Index vcrborum rerumque.

vcrsilis profundi tns §. 425.

vcrsipelle Studium 550.

versus numcrorum 742. 745.

in orationc 517.

vertex 15.

cum pctaso 176.

vertigo 170. 810.

Vesper sive Vcsperngo 885.

Vesta 72. 168.

deornm nutrix 215.

Vesulus 640.

vetemus 1000.

. vetusta verba 509.

Vilm urbs 645.

Vibonensis ager 640.

Vibrare 52. 92. 196. 201. 880.

vibratus 66. 887.

viessis quadrtissis 757.

vietus 804.

vincla 1.

Vuolentia 501.

violae 119. 215. 905.

vipcreus 424.

vir fortis 459.

virago Minerva 575.

virecla 67.

virga in cm or 126.

pracnitens tricolor 176.

VirgUius 212. 266. 276. 278. 280. 285. 307.

322. 325. 493. 494. 495. 509. 511. 592.

virgo 567.

fontana 205.

Virgo in zodiaco 852. 839. 841.

virgula 273.

viror 7 o.

virosa assortie 552.

Virtus 7 sequ.

s ii tutos cardinales 127 not

virus viri §. 505.

vitem qui inveucrint 158.

vitia quatuor 754.

vitiligines linguarnm 226.

vitreae aurae 584.

vittae 10. 29.

vividare 912.

Llissipo 629.

ulnae 582.

ultima s vil aba cum accenlu 271.

cborda conjunctarnm etc. 945.

nltramnndanus pater 185.

Ulysses 658.

ejus specnla 645.

ñopos P rae nest с s 642.

umbilicus 566.

Italiae 640.

umbra Lu пае 859.

telluris 58a

Veneris 885.

Umbracius mous 114.

Irobri 637.

unctionis usus in uuptiis 149 not.

undantes 158.

undiqueseens 599. COI. 622. 724. 814. 863.

undiquevcrsiim 601.

ungues pressi 902.

universale 542.

proloquium 596.

univocnm 559. 556.

unus abundans 5.

Unxia Juno 149.

uo finita verba 318.

vocales 235.

vocativus 280 sequ.

in î an ie? 504.

voló imperativo caret 525.

Vol sei 658.

Index verborum rerumque. 831

Voluptas §. 704. 725. 727. 888. 906.

voniitîo Pliilologiae 156.

To.v 540. 541.

in música 937.

or in fine vocabiili 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitanus 627.

Urgo insula 644.

urna Adrastiae 64.

nrnulae РГюсЫ 16.

Urea major 827. 833.

us in fine vocabuli 501,

at pro licet 22.

Utica 669.

ttlüitatis publicae cultores 62»

Vulcaniae insulac 648.

Vulcanu» 87. 740. 889.

Jovialis 42.

Leuintus 7.

Terrae paler 49.

vulgus deorum 425.

vulnera mueicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 15.

vultuosus 127.

vultus 540. 545.

uxorias 4.

X litera duplex §. 241. 246. 259.

in fine vocabuli 508.

ejus pronunciatio 261.

Xenocrates 926.

Xerxes 655. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 255.

in vocalium numerum congregata 258.

ejus pronunciatio 261.

bivium Pytbagoricum 102 not.

Z litera a Graccis venit 257.

duplex 246.

dentés mortui imitatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zcno 215.

Zetbus 257 not.

Zeugrtana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zinyrna 257.

zodiacus 5. 44. 75. 610. 825. 839. 849. 867.

zonae quinqué 602.

novem 741.

Zone 657 not.

INDEX

V E R В О II U M GRAECORUE

'Âyayq §• 958. 970.

àeLÇeoov 141.

alxioXoyia 561.

<xx£q6exÔ[it]Ç 19.

àxQÔvvxoç 880 sequ.

akoyoç 717. 720. 949. 973. 992.

ccfitpißoZiu 462.

¿¡iipixvQXOç 738. 864.

àp<pirtXeoQoç 712.

avaßcßaCcov ÔvvdeOfwç 871.

àvaywxia qnaestio 561.

àvàyçaipoz 715.

àvadu'jyrjOLÇ 562.

c<v«í¿íf/ííu(ííc 535.

àvaxafirtroç 958.

¿vaxf^>aAa¿<ytf¿ff 564.

¿va-ioyia 289 seqa. 794.

«vá^oyoc 717.

àvâXvôiç 562.

civaOTQOç §. 814.

¿Wtff 940.

àv&vJto<poQâ 565.

«Vr£Í£Vy/tí¿V0V 537.

ccvXEtqaycayr] 524.

àvri&eoiç 980.

cnrtv&Exov 531.

ccvTixazT¡yoQuc 469.

«vrirfofoff 605. 874.

àvtiOraOLç 457 not

• àvTi6tço<pr/ 534.

ccvzL(pça6iç 360.

«vri^^tfvfç 605.

ccvTotxot, 605.

c(rtafrr¡c 150.

¿wra£ xai itff ¿jtiy.oLva 205.

ccrtEQyaÔTixèv 936.

«irA«vî7ff 28. 814.

«¿rotem-¿xoç 473. 706. 715.

105

834 Index verboruin graecorum.

¿rtoôeiÇiç §. 716.

àitodécooiç 140. 206.

àrto%axà6xu6iç 742.

aito6XQO(pr¡ 525.

алохощ àXoyoç 720.

ärtxcoxov 255. 299.

artvxvoç 945.

âfâv&fWÇ 970. 972.

ccgxuc 949.

¿(irrás «pTta et jteQi66à 748 seqii.

¿Ov/iftexçoç 719.

«tfuvforov 556.

ßtfw^irov 949.

cfócófiaxog 222.

àtpoQionèç 562.

Baçwryjivoç 945.

ГЯагхсЗягс 571.

уса{1[мхх1Х7] 229.

yQa[ituaxi6xixi¡ 229.

yçafifiij 708.

dcàuoveç 154.

ôeivôxTjç 427 not.

âeivcoôiç 565.

tf¿« ягаосйу 954. 944. 950 scqu.

Легте 954. 950. 951.

T£(fó«()<yv 955. 950. 951.

âiavoiaç fignrac 561.

âuixorjç 990.

ôiâxofioç 758. 864.

toar-ovo? 951. 942. 049. 955. 966.

Sunpoovoi 947.

<y¿£}'££>T¿XCC 2.

âteÇevypéva 951.

дюдсбцод 716.

öwafisi 6v>miexçoç §. 7 i 9.

âvvafiévr] âXoyoç 720.

ôcoôexâeÔQoç 722.

"EyyQcc<poç 715.

èyéçâcfiov 2. 911.

ctítxóv 956.

sixoÔaeÔQog 722.

Eifiaçfiévrj 64.

elQOfjiévij Xè£iç 526.

èXiMOBLdrjÇ 709. 868.

ïfiïiVQa 124 not.

ivaçiiôvioç 942. 949. 955. 959. 906.

ivdeZè%Eia 7.

i^ayyeAríjcói/ 956.

ÏJtaoïôai 926 not.

èrtiXrjypLÇ 994.

irtifiéçioi 757.

èrtifiovoç XèÇiç 526 not.

èrt'uteôov 708.

èitixaôiç 940.

èjtixéxaçxoç 761.

èrtLxçixoç 761.

krtiipàvsux, 708. 709.

«ят«с 567.

£0« 160 not.

¿QpqvEVXixóv 956.

éXEQO(xr]X7¡c 712. 755.

¿xvfioXoyia 474. 483.

. evôcufiovia 149.

ev&elcu 709.

sv&vyQccfinoç 711. 712.

'H&oç in música 947.

Í¡lLl&EOl 156.

тциоХюд 761.

Gtjçiov 858 not.

Index verborum graecorum. 83o

*Laftßl£av §. 988.

WUtzrjg 959.

isQol yáfwi 5.

i&fiEfiarixóg 715.

tóójtZevQog 712.

16о6хеЯ^с 712.

ioórrjg 717.

Kateroç 711.

XCCIQOV yVCû&Cù 807.

xapLrtvXoyçafifioç 712. 715.

xa\utvXog 709.

xaradiriyr^ig 552.

xaratfxetM; 716.

x£()ár¿voc 327 not

xiQXOiTtj 815.

ко'чщб^д 99C.

xàfxtia 527.

яо(><?а£ 924 not.

яримугт/ 815 not.

xgivófisvov 461.

xuxAwíóc 709.

»cüJíAoyjopíyTixov xv/í« 814.

»íw/Iov 527.

¿¿fo 936.

Xt,XuvoELÔr,ç 946.

XL%avog 931 not. 946 not.

Aóyítfv 9.

ЫеХолошх, 956. 958. 965. 994.

/íétfí? 951. 942. 954.

/ttítf^ et èx ôvo (lèôav aXoyog 720.

¡lEOóftvxvog 945.

[i£6o6v>ß[isTcoc 719.

¡israÔTaoïç 446 not.

Hr¡voELOr¡g 758. 864.

/aí£íff §. 994.

¡iVQÍa 745.

JVfyrí? 951. 954.

vofuxóg 965.

voüff 126. 567.

OïxTEiQfia 565.

<w«rß£(?()0ff 722.

efiaXcúv plcoitudo 108.

¿¡WLoAoyixá 965.

¿fióZoyog 717.

¿H¿<pcúvoi 947.

e¡iouvv[wv 555 not.

ovoç Avpaç 807.

¿£т?лг;:>я/0с 945.

cpyavucóc 956.

ÔqLÇcov 603.

0¿>o¿ 765 not

ovgaviöxog 838 not.

TJaiÔEia 578. 728.

rtav6EXr¡vog 738. 864.

Лаоауоа<р1] 446 not

пададщуцбьд 552.

jtacáXAccí-ig 871.

rtaQaiièôt) 931. 943. 954.

rtaoexßaOLg 552.

rtaQSfißoXixog 715.

jrapurtárj? 931.

7taQVitaToeidr¡g 946.

3teQÍyoa<pog 715.

jteQUQy'ta 146 not

Jtsgíodog 527. 529. 979. 986.

rtEQirtMo) 975.

rt£Qi66áxig ÜQXvoi et ntoi66oi 748. 749.

TCEQUpÍQEía 712.

ягЯЬх^ 956. 958.

836 Index verborum graecorum.

т(оЛ/млЛабсод §. 757.

jtoZvjfûevQoç 712.

JtQodir¡yr¡6iq 552.

лоот/yoviuvog 561.

ядодебсд 716.

jtçoçevQsvixôç 71 5.

jrgogZafißavofiivTj 955.

лгоо q?Miißav6[ievo ff 95 1 .

itQOÖcodia 208. 275.

rtv&fir¡v 7G5 not.

tfrjcvcç 945. 950.

QOnßoei07}g 712.

¿Ó///?oí 712.

Slijmtov 708.

6xa?.r¡vóg 712.

Ctsqeov 708. 721.

6toi%eïov et ygáfifia 252 not.

бгооуууЯес 975.

ÓvCvyiat 511. 559. 979. 989.

ÔvfifUTQoç 719.

б-су.тск$абца, 716.

6vv7]¡j.[i¿va 951.

tfuvccJvu/ia 556 not.

бхокг] 441 not.

6cogÍTr¡g 527 not

Тилйгсоца Tajteivovtúvt] et vifxovfiévTj

869.

991.

T«tfiff §. 959.

тёЛеюс 755.

TfTpaxrrff 107.

TfrpátfAevpoff 712.

Хцгщапкбд 715 not.

TçartéÇtov 712.

ZQÍitXevQog 71Й.

rptrî? 951.

'K/zvo^oyeív 2.

vrtárrj vjtarâiv etc. 951.

VJtEQßoP.alcov tetracbordiun 931.

îbreo^ùtfioç etc. 935.

•i>rtEQTÜ,uoq 753.

•i>nodt.r¡yr¡6ig 552.

VJtó£e6ig 441.

vrtoxQczixóg 956.

vrtoXvÔLog etc. 955.

-слолоЛЛалЛабюд 757.

хЖоткЛеюд 755.

ûtfôrpiroç 761.

ххртциоЛюд 761.

¿i^o ç x>\}x>v[ièvr] Luna 869.

Xçrjdiç 994.

^pw/za 955. 956. 959.

XQOiimxLKog 950. 942. 949. 955. 96C.

XcÔQa 720.

\Ря?#т/ 7.

'ßtöWv 956.