M A R T I A N I

MINEI FELICIS

Carilla

AFRI CARTHAGINIENSIS,

UBRI NOVEM.

PARS PRIOR.

Apud Franciscum Varrcntrapp , librarlum Moeno - Francofurtensem , hi quoquc U. F. Korru

libra venales prostat. t:

Palaeographia critica, Vol. I — ГУ in 4*°- prct. 20 due. am.

Bilder und ScLriften der Vorzeit, В. I — H. » 5 » »

MARTIANI

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVEM.

L 17-09

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM '

CUM NOTIS

BOIV. VULCAMI, HUG. GROTDT, С ASP. BARTHH, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENU,

CORN. VOI4CKII, P. BOJNDAMI, L. WALTnARDI, JO. AD. GOEZII, HEI4R. SUSII,

MARC. МЕ1ВОЛШ ALIORUMQUE

РАПТ1М KVTEGWS РАПТ1М SELECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

EDIIIIT

SÎ

HASSUS CASSELLA!4US

J

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCÇCXXXVI

PROSTAT APUD F RA N С I S С Ü M V ARRE N TRAP P.

rtftA U 5 A N \ EJ

VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSIMO,

Жт

9

MAGM DUCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVE4CIAE RHENANAE INFERIOR! PRAEFECTO,

S. F. D.

CAROLUS FRIDERJCUS nERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

E.in redit ad Te heredem soccri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod ilium absolvere dira nécessitas non est passa, Tu tamen pro insigni

Tua pictate et munificcntia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti interiret,

quod ille vel deberé se posteritati existimasset, vel gratam olim

posteritatem sibi acceptum referre voluisset. Quamvis enim dudum praeclarissimis

libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter comraendaverat,

verum ctiam famae acternitati abunde consuluerat, ipse tarnen sibi ncutiquam

eatisfecissc videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio in philologoium

manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

I

ц

elaboraríais posterioribus Palaeographiae Criticae partíbus cognovissot adamassetque

*), utilissimum scriptorem a Grotii inde actate fere neglectum jacere

identidem querebatur, ñeque melius se validissimam senectutem otiumque

omnium rerum affluenlissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae

restarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigoreru, quem rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis términos Koppius retinuerat, nosti coustantiam , ne dicam pertinaciam,

qua qnidquid apud animutn constituisset exsequi solebat, neque in

hac editione paranda sibi dcfuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuquc secum volutabat, quidquid

agcret, ad Martianum suum referebat, schcdas suas vel peregre proficiscens

sccum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisissc vidercmur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime crogaverat, negasscs, vel ego operam mcam, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrectassem. Quamquam longe diversa u tri usque

nostrum causa est': siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti ,

ego haud scio an ne illud quidem satis praestiterim, quod vivo Koppio recepcram,

nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volcbas, et ipsae operis incepti rationes sic ferebant,

nee me recusante videbam qui tantum laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effecisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martian us post plus quam ducentorum annorum intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere mcum erat, patrocinium alus rclinqüo,

licet rationis reddendae officium nee Koppii nee meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum omnera hanc curam mcae

*) Ipsius Judicium exstat ¡u palacogr. Т. Ш, p. 272.

ш

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri imraortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pictate atque observantia

prosecutus sim, minime deceat eo in negotio dcstituere, cujus ille me

rationum consiiiorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil propemodum

majoris momenti in tola hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsiue ore perceperim, neque universam tantum institua

formain identidem mihi exposuerit, sed de plerisque etiam gravioribus quaestionibus

consilia mecum contulerit, ipsasque adco schedas, quas commentandi

causa festinante cálamo conscripsisset, perlustrandas mihi coinmiscrit judiciumque

me um de iis candidissime efflagitarit. Quod tarnen ne jaclandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

ineum nomen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo ilium faciliorem

fuisse in audiendis quam in sequendis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

institutis suis deterreri, ita hoc in negotio haud scio an cadem prorsus res,

quapropter Ule et operam meam et judicium qualccunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem vellem uteretur. Etenim,

ut statim in praefationis limine ingenue profiteer, quod etiam non dicente me

quivis harum literarum gnarus ex ipço opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum, inprimis Graecae,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque exegeticae legibus omnino

instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatcm negotiis publicis gerchdis impendisset, magnamque vitae partem in

sunimo honoris fastigio constituais inter gravissiina muñera principumque con

silia transegisset, prope quinquagenarius demum turbarum civilium pcrpetuaeque

rerum omnium conversions portaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac ne tum quidem in una earum parte constiterit, sed totum

eruditionis orbem mente sua comprehenderit, dumque et orientalibus uteris

I*

IV

et mcdii aevi monuraentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam benigm'ssimi

ingenii facúltate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potuerit. Muha lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae mole obrueretur,

ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; earn denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem contraxerat,

ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tarnen perspicuitate

et ilumine orationis ne pbilologis quidem doctissimis cederet; at vero rationes,

quas vel in explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historiéis

aut mythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumentis conjunctum erat,

ut vetustiores potius auctores, inprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editione adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extrem um ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit

annos Drakenborchiorum , Burmannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta csscnt, sive rccte sive sccus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis . quantum fieri posset integris servatis

nominibusque adjectis complecti voluit; neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriptore omnium difficillimo

cernebatur, verum etiam aliorum commentaries, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationes Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii specimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in transcursu

de Martiano annotasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas imitabatur editiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plerumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

ut interna quoque commentera indoles eorum potissimum ingenium referret,

unde rnateriam operi petiisset; quos etsi minime contemnendos auctores dixerim,

hodie tamcn satis constat et in docta farragine coaccrvanda haud raro mod um

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta nunc fieri

scleat faclitasse, et in reprehendendis aliorum sententis justo interdum accrbiores

fuisse, ñeque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careret*

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi induisisse

vidcretur, sed omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium perircL

Una tantum in re ct ipsos illos Batavos acerrime reprehendebat ab eorumque

auctoritatibus et oxemplis longissime diseessit, sed ut simul etiam omnes philologiae

rationes susque deque haberct, in lectionc inquam conformanda atque

dijudicanda, quo in negotio ita plerumque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognosces. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime .

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte inlerdum praeclarissimas

funderet, tamen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pejus et

angue metuebat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine externa

auctoritatc corrigere audebat; quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

mclior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quern innumerabilium

librariorum inscitia corruptissimum ad nos pervenisse constat, sic

eerie temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterenturr

respueret, correctiones tamen, quae ipso sententiae tenore interna cum necessitate

confirmarentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum pronunciandive divcrsitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, eorrîgî

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatione emendabat, qua ipsa in re haud

scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiani peccata essentj alias contra mutationes, licet sensus evidentissime

flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno aliquo códice exstare vidisset,

saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingcrent nee

VI

íinem audaciae usquam invenirent. Sed hac in causa nee ego valde ei repugnabam,

satius ipse ratus partim quam nimis audaciae ad vetercs libros

emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum rclinquamus, librariorum

«rrorcs esse quam nostros; sed multo aegrius ferebam, quod nee librorum

scriptorum copia, quam habebat, ita cum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judieiisque omnino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante cum usurpatos invenerim, oculis Tuis subjiciam.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 805 mentionem

invenies, aecuratiorem tarnen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

aeeipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrât, qui

num scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter liunc

appellet membranas (§. 858) óptimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nomioat Basilecnsem (§. 810. 860. 951),

Lugdunensem ($. 644. 860. 951), Veicetinum ($. 644. 772. 860. 951), haud

scio an nihil nisi editiones sint antiquissitnae Vicentina (1499), Basileensis

(1552)', et Lugdunensis (1559), quod nura rccte conjecerira, ii quibus harum

ipsarum copia est cxistiment.

5) Codex Liudenbrogii sivc ut Grotius cum appellare maluit Tiliobrogac,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex, cujus lectioncs ad duos priores libros ex bibliotheca

Bcrnensi publicavit Walthardus (§. 51. 56, neque alius esse vidctur quern

Walthardum in medium protulisse ad §. 19 annotatum est).

5) Barthii codices iu Adversariorum libris et commentariis ad Statium

identidem adhibiti. Si non plures, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad

§. 21. 152. 570 leguntur; unurn tarnen prae ceteris cxtollit membranaceum

vu

(§. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes ($. 20), quem et cascum librum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit.

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbis utar (§. II),

cujus ex Miscellaneis ejus lccliones passim Koppius repetiit.

7) Bondami excerpta, quibus ille in Varus Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appelJat ($. 644), ut Mediceos innuere videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima cxemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mentio exstat in

notis Oudendorpii ad Appulejum, Munckeri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Herasterhusii quoque (ad §. 90o), ncque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Gronovius in loco ad §. 903 allato. Quinqué commemorantur

in nota ad §. 29, quo tarnen numero haud scio an etiam unus alterve sequentium

contineatur.

10) Libri manuscripti qui in Wesselingii Itincrariis commemorantur

(§. 645. 668. 669).

il) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 905).

12) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

15) Scriveriani duo a Mcibomio ad librum de Música usurpati, quorum

tarnen alterum etiam in primo libro (¡J. 57) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres ad §. 651 et 6S9 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collcgü Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.

Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto; plurima tarnen culpa ipsorum virorum doctorum

erit, quos^ constat illa aetate codicum notas neutiquam tanta cum

diligentia distiuxisse, quantam hodie philologi adhibere soient. Ñeque Koppius,

ut plerumquc illos imitabatur, vel de iis codieibus, quorum primus ipse

lectiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

VIH

annotationibus per commentarium dispersis cognoscere liceat; quodsi dc nonnullis

saltern accuratiora affcrre potui, debeo hoc Federo, Viro illiistrissimo

atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario áulico et bibliothecae

Darmstattensis praefecto, quern quum olim Koppii in usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide §. 27 et 195), statim postquam a

Te certior factus cram, nihil quod ad pracfationem aliquam vel prolegomena

pertinerct in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codicibus

a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas spem meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Tedero notitiam accepi, hi sunt, omnes, ut ille

affirmât, membranacei:

i) Bodlejanus primus Oxoniensis, formac majoris, characteribus minusculis

scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae ct Hiberniae

numero 1597 insignitus.

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

num. 3413 art. 5, duos tantum priores libros complcctcns.

3) Mertonianus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et aul. cod. p. 25) numero 758 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. 15).

4) Britannicus musei regii (§. 02 extr. loi) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo Britannico (IV voll. fol.

1808 — 12, cujus tarnen collatio sub libri tertii prineipium substitit.

5) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlejo editioni Grotianae adscriptas

invenit Federus hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cantab. 500 annorum";

unde colligit cum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 5 num. 2434

sive publ. 254 insignitus sit, non qui ibidem p. 138 num. 1458 sive coll.

S. Bened. 181 exstet antiquissimus, quem equidem Wassii potius codieem supra

commemoratum esse existimo.

6) Denique Darmstattensis, olim Coloniensis, formac quadratac mem

IX

branaceus , cujus haec descriptio legitur in Cat. codd. MSS. ЫЫ. eccl. metrop.

Colon, p. 138: „Cod. 195 alt. 10r lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

duo de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdem libri VII de artibus liberalibus,

glossae etc. liber sec. IX dignus." Monet tarnen Federus hune titulum

in códice non inveniri, sed in principio quidein haec legi: „Iste Martianus

genere" Cartaginensis fuit, studuit autem primo" etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonía liber nonus explicit

féliciter" addita insuper tabula inscripta: „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum", simili ut videtur illi

quam Koppius p. 726 ex códice Monaccnsi exhibufL; praeterea non noni sed

decimi potius seculi manum videri contendit; recentiorem tarnen esse non

posse ipsum Koppium colligere memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 152

conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodalum ipse

Mannhemii contulerat; reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur, hi sunt:

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tarnen

ultra secundum librum mentionem non inveni.

8) Hugianus celeberrimi professoris Friburgcnsis, pariter ut videtur in

fine secundi libri desinens.

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

10) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utilitatis per totum opus praebuit.

11) Ettenheimmiinsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,

octavum tantum librum continens.

12) Monacenses, qui Septem numero commemorantur, sed ut unus

tantum eorum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reliquorum

collationcm non ultra secundi libri finem accurate persécutas esse

videtur, siquidem rara tantum in posterioribus eorum mentio exstat ($. 731.

П

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

scxtum et septimum librum saepius adhibetur.

15) Guclferbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis ($. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdura appellavit

($. 8. 43): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (<$. 220).

14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quum frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstatj probae plerumque,

sed ut ob earn ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustae

auctoritatis speciem prae áe ferant. licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, baud profecto exiguo apparatu instruetum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facile arbitrer

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot sécula ùnicus fere veteris diseiplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tarnen si antiquae et bonae notae codices fucrunt,

non exiguura emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hac ipsa de quaestione,

quae in re critica factitanda primaria est, imperfectum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit, utque nonnulla, quae de codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tarnen qui vis commentarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auetoritate

omnes apud eum fuisse, nee ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur, illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tarnen, si ita videretur,

haud raro ex unius mauuscripti auetoritate lectionem reliquorum omnium

silentio confirm atam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tarnen esse omnes concèdent, nisi singulorum virtutes accuraüssimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum disünxeris, praesertim quum

aliud periculuin sit, quod ipsum Koppius non satis évitasse videlur, ut si

quos ipsi codices contulerimus, his quasi paterno quod am amore faveamus

eorumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quamquam

ne horum quidem, quos sua ipse manu tractasset, lectiones oiuncs enotavit,

sed eas tantum, quas vel in usum suum aliquo modo convertcro vellet,

vcl quarum enotandarum aliquam causam haberetj nec quamvis identidem

admonentc me adigi poterat, ut plenam et intcgram lectionis varietatem exhiberet,

quam inter inanes philologorum paleas refercbat; quid quod earum

quoque, quae in Grotianae editionis margine memoratu baud raro dignissimae

lcgunlur, plus quam, dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligcnüus exscriptas invenios, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expressorum

libroruin non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedunt, uno tantum antcriorum vocabulo eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, ct falsa species oriatur, quasi una eadcmque

illorum omnium lectio sit, quam Grotius demura quocunque modo

immutaverif, quod longe secus esse vel ex duarum praefationum comparationc

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enirn, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praeraittitur epístola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chacregatum divina Providentia episcopum

Catharensem, ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

„boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quern

„impressorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando soient esse dili-

„gentissimi, ut quippiam novi, quo magnopere detinent mortales, aucupa-

„rentur, nemo ad nunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei

„Capellae códice in manibus illico destiti admirarij quandoquidem eum sic

„mendosum compcri, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

П *

XU

„îtaque ego quoque rei difficultate territus pene retraxi pedem . . . nisi me

„potissimum generosa prudentia et spectata eruditione adolescens Dorainicus

„Portensis cum quibusdam familiarissimis cohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi et in veram leclionem redigi posse dicerem,

„nunquam destiterunt, donec me ut hoc gravissimum et formidandum onus

„susciperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo

numentos, unde Martianum fuisse mutuatum arbiträrer, novem ejus vo-

„luinina pro viribus emendaren!. Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligcnti lectione apud gravissimos auctores

„comperimus; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda, quibus major

„in Encyclopaedia cruditio majusque supererit ocium" etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in cditione Basileensi

1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis sui disputât: „Arreptis in m anus tarn excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispaniaet Bélgico

„conquisieran! , dedi operam ut cum ab innumeris iisque foedissimis mendis

„repurgarem pristinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; hac

„autem in parte earn rationem tenui, ut ne temeré quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus àvriygâpotç et errore ex ignorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam ta men potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel-

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quem

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tamen eumque

„vitiosum textum retiñere malunt, et varus lectionibus margines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum

„utraquc lectio tolerari possit apposui. In Martiano Capella eundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codicum fidem, quos mihi partim typis excusos

ми

„partim manu exaratos clarissimus vir et juvandae rei literariae studiosissimus

„Basilius Auerbachius J. C. suppcditavit, ernendavi, et scholiis partim ve-

„teribus partim mois illustravi, ne verborum scabrhies atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, multos ut hactenus ab ejus lectione deterreret." Et haec quidem

in itinere auctumnali, quum unum diem Erlangae versarer, ex illius bibliothecae

copiis festinanter exscripsi, ulterius comparando progredi nee tunc

poteram nee nunc licet, quum praeter ipsas Grotianae editionis plagulas

reseetas, quales typographo Koppius tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquornm exemplarium vel similitudine vel discrepantia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Vulcaniana expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Grotianus

textus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auetorem habcant, in primis autem pleraeque variautium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

sc, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius códice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plerumque

in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnât corrigitque,

ut facile appareat novam illum recensionem nec voluisse nec dare potuisse.

Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

hanc editionem ad nostrae aetatis rationes criticas severe exigat falsave specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteram ve lectionem ad

paucorum codicum fidem temeré mutatam reslituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quem vel earn ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunque

haberet sibi non philologorum scholis debuerit. At enim vero si quis ex bono

et aequo ilium existimaverit, facile intelliget, baud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse : multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuisscnt, multa menda aperuisse, quae nemo ad hanc

XIV

usque aetalem odoratus esset, multis vel solo interpretandi acuminc sensum

reddidisse, quibus viri docti violcntissiraa remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime superasse. Quorum Walthardus

(Bernae 1763. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et inconcinne

emendaLos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetitioñi rhetorum Pithoeanorum

a sc institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Mcibomius, qui

librum nonum subjecerat antiquac musicae auctoribus septem a se editis

(Arnst. 1652. 4.); ipse autcm Grotius, qui in integro opere edendo Koppiuni

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antecessit

(Lugd. Bat. 1599. 8.), quatuordecim annorum puer, quam vis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoquc summo J. J. Scaligero, tantac

molis operi neutiquam par fuerat, praetcreaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typographi opcram tarn negligenter rexerat, ut et aliis

inendis foedissimis et in primis eo interpunctionis genere Martiani oratio inquinaretur,

quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tcnebras offunderet; quo

tamen ipso argumento luculcntissime apparet, Grotium assequendac Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adco majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, coque defectu tarn parum oflendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo admonuerit. Нас autcm in re ne

Koppii editio laboraret, quoniani mihi editoris fiducia correctoris m un us tradiderat,

quanta potui diligentia cura vi/' 'nee nisi paucis in• bois ;i quorum mentionem

in margine 'sïibjeci *}'r ita píeecatum «ssc confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 2S4, lin. lo leg. sequentum pro aequenlem. — P. 581, lîn. 2 leg. fíes proferto, decîpula

si adstruxeris. — P. 609, lin. 12 leg. vrtorixccQTOV. — T. 624, lin. ult. leg. si metirelur, reperlum

id esset, quod requisitum est; nunc non metitur. ■— гФ.'-:710, lîn. U> leg. spumiyenac.

XV

Unum tantuin doleo me non ut par erat efficere potuisse, orthographiae constantiam

, quam ut oranino Koppium parurn curasse supra monui, ita nee in

constituenda lectione diligenter servavcrat, ut haud raro dubius haererem,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel praeterraissum ab eo

existimarem ; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem rêvera vacillasse

hoc in genere intellexissera , unam certe rationem et ineum qualecunque arbitrium

sequerer, quamquam eodem tempore alia graviora ingruebant, quae

ab his minutiis curam meain interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactcnus de iis maxime verba fecerim, quae ad Koppii operam recle existimandam

pertinereut, jam eo ventum esse intelligo, ut de me quoquc aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meain operara jactem, quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

coinmentario reliquo virorum doctorum gregi interponerera , sed ut et Tibi et

lcctoribus rationem reddam corum, quae me vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuura amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem con

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque aliis

negotiis districtum suscipere coegit. Licet enira initio illud tantum socero Tub

recepissem, ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, mox

tamen inter ipsam operam intelligebam, non ita comparatas esse Koppii schedas,

ut integrae tjpothetae manibus committi possentj quas etsi vi vus ipse mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat earn in formara redigere,

ut omnia inter se aequabili quod a in tcnore responderent nee quidquam aut

abundaret aut deesset; im mo collectaneorura farraginein haud raro alienis

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex aliqua lectione annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posucrat, in Uni

versum autem, ut senes soient, tara profuso orationis genere usus erat, nt

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tamen plus sed fortasse etiam minus ad ¡llustrandum

XVI

scriptorcm contulissct. Nee ipse renuebat, quo minus hie illic aliquid reciderem

vel praetermissum supplcrem, meminique, quum novissime ad nos viscret,

insignem cjusmodi mutationem, quam in specimine typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamen quiun donee ipse viveret inter corrigendas

tantuni plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrológico ex multo inde tempore aecuralius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem, quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argument's

multum delectaretur vel liberalium artium historiam apud antiquos data opera

cognovisset, vel earn ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad líos quoque libros illustrandos contulisse;

nemo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigidissimos

auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

músicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita contulerit,

ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte cum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen

postremo taedio rei cap Lu s schedas suas quales erant prelo committere con

stituerai. Quaproptcr dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socoro Tuo funestissimo casu nobis crepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi cam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in earn formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto еШ .multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamen pietas, qua çleiuncti manes prosequebar, taie officium detrectare non

XVII

paüebatur. Nam si ab integro res instituenda fuisset, inultos alios viros doclos

huic negotio administrando longe magis idóneos fore intelligebam ; Kappii vero

rationes neminem melius quam me notas habere persuasura erat, quas etsi

neutiquam omnes probarem, tamen religiosissime servandas arbitrabar, ne,

quod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum viderctur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refinxerim, alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim, nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tamen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitîsse Koppium animadverterem ; de meo pauca tantum ex veteribus plerumque

scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

essent, illum tamen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpretatione

Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hic inprimis nominandus est Mythograpborum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angélus Majus edidit, tertius, quem nunc probabiliter

Magietrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hie eum data opera commemorandum duxi; fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum speetarent, ad cal cera operis

subjungere constitueram ; sed hoc quidem consilium abjeei ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii mérito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad eos pateat; mentione tamen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus inter

prétera Rcmigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum commentarii

ipsi 'etiam nunc in bibliothecis lateant **), speeimina saltern,, quae

illic exstant, lecloribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erimt.

*) ConF. Frid. Jacobs in Zimmermann! ami, discîpl. antíqii. 1834. п. 152.

♦*) Conf. Monlfaacoa ЫЫ. T. I, p. 92 Ь; Fabr. ЫЫ. med. aevi T. VI, p. 187; Bmcberi Kst

pbilos. Т. Ш, p. G40.

П1

XVIII

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea

quidem tantum ei temporis impenderé potuerim, quantum reí dificultas postu

laren Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus eonflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, florcntissima

uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua condonabis;

praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

gener um impedimenta cum muñere professorio conjuneta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposuerim, plerumque

tarnen nonnisi feriatos dies ei impendendos habucrim; quod quantam festinationem

urgente semper typotheta excitaverit, quum siraul et speeimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis forma, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiöse venditem, sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem, ne aut ab editore ipso, sene

emérito, exspectent, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propositum

operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in commentario

eifecisse, nemo profecto infitiabitur ; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim veré pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuara annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tamen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cenXIX

scndus est. Nam quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologie tum inprimis in antecessoribus suis reprehenderat , quod haud raro

cxpeditissiirios locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam ¡Ilustraren!

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, praesertim

carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumorcmque

dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jucundiusve legi possit; neque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua eruditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affadit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxilium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Grammaticum,

comparare neglexit; quo in genere licet, si philologue fuisset,

aliquanto accuratius versari potuerit, studia tarnen viri ne in hoG quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem libe

ralem disciplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustra vit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libri ab auctore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco cxspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; scd hac

ego disputatione cditioncm open's tamdiu exspectatam etiam amplius remorari

nolui, praesertim quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judicandum

fore, quam socero Tuo placueritj qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, pretium ejus hinc hide certe nimis

extulit majoremque ejus quam revera fuisse videtur erùditionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris ditto aliquam similitudinem

habere animad vertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumquc

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auctoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

XX

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus differam} unum hoc data occasione

monebo, quia neque a Koppio neque ab alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem ilium prae se fert, ut in

Dialéctica (§. 555), in Geometría (§. 578), et *) in Astronomía (§. 817), verum

etiam ex iis ubi ab ipso díscedit; nam quod in cxtremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspectu removet, aperte contra

Varronem dictum est, qui quum non de Septem sed de novem diseiplinis

librum edidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis Septem adjeeissc

videtur; quae si recto observa vi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tarnen aliquas principis eruditionis Romanae reliquias lucremiir. Facile tamen

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripcre; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meortim rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nee majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam , quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me dclatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus incritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxi; quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quicunque praeterea immortalc illius nomen justa existimatione proscquuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extrem um tanti ingenii monumentum indigne

dehonestasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario УЛ. Kalend. Apr.

MDCCCXXXV.

■

*) Quam cnïm ibî efymoiogíam propon! t stclJarum a Stande, et ipsam Varronïs esse Popma

' p. 205 éd. Bip.) ex Cassiodoro aunotavit. >

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LffiER I.

Tu quem psallcntem thalamis, quem matre Camoena

Progenitum perhibent, copula sacra, deum:

§ 1

In quem\ Satura, Martiaui arnica, bos versus

canit in laudem Hymcnaci, qui est deus nuptiaram,

id est , naturalium conccptionum. Glossa ( in

cod. Jllonacensi B, aliisquc) — Istam quidem intcrpretationcra

Vulcanius, Grotius, Goezius, omncs

rcceperont, quamvis facile pcrspiccre potuissent,

non Saturant bosce versus pronuntiasse ; sed ¡psiim

Martianum, patrcm nimirum quinquagenarium, poé

tico spirita afflatum, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis reprehendatur.

psallentem] Ki&açiÇovTcc- psaUere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christianis

frcqucntatum. Goez. — Cave crcdas! Utuntur

hoc verbo Sallustins, Horatins, Quinctilianus, Gellias,

Macrobius, alii, et itcrnm noster infra (§. 924).

matre] Claudianus XXX, 51. Ilynicnacunt Musa

progenitum etiam facit:

»Hutic Musa gentium legit Cytherea ducemque

Prwefecit thalamis; indium junxisse cubile

Hoc sine, nee primas fas est atiollere taedas.«

Goez. — Correxi hos versus non accurate exscriptos.

Alii Urania (Catull. 61, 2; IVoiin. Dionys.

55. pag. 825 Falk.; Claudian. cpithalam. Palladii

et Serenae 51), alii Terpsichore (Proel, ар.

Phot. p. 524 Ilocsch.), alii Calliope , alii ipsa Ve

ncrc natum Ilymcnacum ferunt. Sunt adeo , qui a

mortalibus genus cum duxissc pcrhibeant (Scrv. ad

Aen. 1, 651. Lutat. ad Stat alii). Patrcm tamen

Bacchum cxprcssis noster verbis nominat. Rcctc

quidem: Hymcnacus cnun a Seneca (Med. 110)

appellator

»Candida Tluprsigeri proles generosa Lyaei.*

Camoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios Iloratii (in carin. sec. 62) hace:

— »acceptusque novcm Camoenis.«

copula sacra] Ita »copulan* sacram deum* dixit,

ut Valerius Soranus, sive alius quispiam vetustissimus

poeta »Saturnia sancta dearum. Quod est

Graccanicum ¡Hud plurimorum poëtarum âla -d^eadtv.

Sacra dcùm copula, diis ipsis vcnerabilis. Hincque

1

Martiani Capellae lib. I. §. i.

Semina qui arcanis stringens puguantia vinclis ,

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumque maritas:

in ICtorum liliris copula , cum sacra res sit, quae

nimirum inviolabili foedcre coitjugioquc homines jungat

, pro ipso concubitu , consummante conjttgia,

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis :

• Si cuiiu ex aflcctu omues introducuntur nuptiae,

ct niliil illinium , ncc legibus contrarium in tali

copula exsnectamus, quarc praedictas nuptias inliibcndas

cxistimemus ?« Hiñe copulare est conjungerc

nuptias , ratoqi'e focdere par bominum colligarc.

Imperator Gordianus c. 8 cjusdem tituli:

■ In copulamlis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de cujus conjunctionc tractatur. « £t copulari , ma

trimonio conjungi с 23 ejusdem. Et ab eadem mente

»dextras copulare« dixit in Aulularia Plautus, quia

manum tradere cuipiam apud vctercs sancta erat

finnaquc aiuicitiac sponsio. Влптн. (advers. p. 394.)

Ha ce ille: sed sibi non constat vir doctissiinus.

Oblitus eniiii Iiujiis interpretationis ciindcm Martiani

locum paulo infcriiis (p. 961) sic explicare sludct:

• Copulam deùm dicit, cujus auspiciis conncctitur

corpus tcrrcsbîs molis coelcsti animo, quae duo

deum constituerc sapientes vctcrum physici tradidcre:

vide Ocellum ct Plinium libro 2.« — Eqiiidcin

baud sane pcrspicio cur tuystcria quaerat Barthius

in verbis, quae nihil haben t dubitationis. Sed in

errorem inductus esse videtur prava in libris cditis

scriptione vocis deum cum circumflexo. IVon cniut

pluralis, sed. singula ris est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucrctio cor

puscule, in quae corpora quacvis rcsolvantiir. Claudianus

(48, 1): »Quisquís sollicita mundum rationc

secutus Semina rimatur rcriini. « Goez. —- Distin

gua nostcr infra (§. 1 7) inter semina rcrum et ele

menta, ita ut elementa jam separata, semina autcin,

sivc initia, rcrum adbuc mixta esse vidcantur (conf.

Claud ¡an. de rapt. Pros. 1, 248 scqu.)

puijnantia] Semina puguantia sunt diversa ct

contraria sibi elementa, quae discordent concordiara

Ovidii concinnant, quam plurimi poctae ab eo mu

tuo sumtain eclcbrarunt. Barth, (adv. p. 961) —

Pcrmulta de dissonis hie ex arithmctica ct música

aflcrri posscnt; sedpraestat, inferior! loco (§. 209)

liac dc re uberius agcrc. Ovidii versus, quos ¡intuit

Barthius, hi sunt (met. 1, 8):

»Nee quidauam nisi pondus iners ^ con ¡¡estaque

eodenx ,

Non bene junctarum discordia semina rcrum. •

At magis ctiam hue faciunt Horatii (ep. 1, 12, 19)

hi versus:

» (hi id velit et possit rerum concordia discors :

Empedocles an Slertinium deliret acumen?

vinclis] Vincula sunt nuptiae л el conjugium.

Juvcncus libro 4 :

»Hujus germano rursus sociabile vinclum

Deheri , generis pereat ne porlio ¡apsi.*

Bajito, (p. 961).

dissona] Discrepant ¡a; ut infra (§.92): «Quaequc

elementa ligct dissona ncxio.« Atqitc hac de

re conféras velhn Lucre tium (i>, 441), ct Scnecam

(natural, quacst. 7, 27, p. 808 Lips.), ct Ovidium

(in fast 1, 105).

wc.va] Conjugium aut rem adco indicat potius

concubinariam. Apulcjus libro 2: »et a nexu quitlcin

venéreo hospitis tempera.« Barth, (p. 1242).

—Itcrum altius petit vir doctus, quod ex antece

dent ¡bus manifestum est »necti ah hymenaco pug

uantia. •

elementa] Fingitur Hymcnactts connubio eleMartiani

Capellae lib. I. §. i.

Atque auram mentis corporibus socias:

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

menta junxisse., quantumvis contraria eorum vis csset.

Ita Seneca (natur. quaest 7, 27. p. 808 Lips.):

■Nonne vides quam contraria inter se elementa sint?

gravia et levia sunt , frígida et calida , húmida et

sicca. Tota liujus mundi concordia ex discordions

constat« Id perspexit ctiam Lact an ti us (2, 12).

Б poëtis praesortim Manüius (1, 141) rem tangit,

et sicut Ovidius (met. 1, 18) cliaos ex Hcsiodi

theogonia (HC) describens canit:

»Obstabatque alus aliud: quia corpore in uno

Frígida pugnabant calidis , humenlia siccis ;*

ita Cía ud ¡anus (Mall, consul. 75) eorum reconciliationem

:

— —-, — — »rursumque receptis

Nectit amicitiis quidquid discordia solvit.»

Und с et Ilymenaens (ар. Statium sib. 1, 2, 185):

— — — — »ipsum in connubio terrae

Acibera, cum pluviis rareseunt nubila , solvo.«

et auetor Pcrvigilü Veneris v. 59 :

»Cras erit quo primus aether copulavit nuptias.«

E Graccorum ctiam philosopliis Empedocles (ap.

Diog. Lacrt. 8, 7. p. 538 Mcib.) statuerat, quatuor

dementis accederé то vslxoç et xr¡v tpûlav. At

is e dissidio potius clemcntorum contendcrat onri

mnndnm, per amicitiam a litem in pristinam conditlonem

tbv 6tpaîçov (conf. Marc. Antonin. 12, 3.

p. 116. Gat) redire. Multo magie ad nostri sententiam

facit, quod illico post Cliaos Amorcm ortnm

cuirtquc dcoriim omnium antiquissimum esse vetercs

affirmant, Ilcsiodus, Acusilaus, Parmcnidcs, Platoque

(eympos. p. 178, Tim. p. 47 Stcpli.); Aristo

teles (de mundo 5. et metaph. 1, 4) Scxtusquc Em

píricas (9. adv. Phys. 7 p. 549 Fabr.). De pbysica

rationc discrepantia nectendi confer practerca Eryximaclium

medienm apudPlatoncm (sympos. p, 186.

187) addeque Stobacum (in ccl. 1, 42, 2. p. G87

Hccr. et nostrum (§. 912). Ex eodem Platone Appulejus

(de dogm. Plat 1, 175. p. 194 Ouil.) de

dementis: »quae quum inordinate permixtaque essent,

ah illo aedificatore inundi, dco, ad ordinem numeris

et mensuris in ambitum deducía sunt« Idemque

(de mundo p. 334 Ouil.): contrariorum per se na

tura flcctitnr , et ex dissonis fit unus idcmtpie concentus.

Sic totius muadi suorum instantia

initiorum inter se impares conventus pari nec dis

cordante concentu natura veluti musicam temperavit

Namquc humidis arida —- confundí t, unuinque ex

omnibus et ex uno omnia juxta Hcraclitum constitnit

« cet

vicibus] Mutua vice. Valcrianus sermone primo,

alii. Barth, (p. 961.) — Ellipsis est vocis biiernis.

maritas] Maritare dicuntur qui foccundiim aliquid

faciunt Victor MassiJiensis I. 1 Gcncseos :

»Fons scatet et dili prolem virtute maritat«

Alcimus Avitus 1. 1 :

»Lymfa maritayit silientis viscera terrae.»

Horatius epodo 2 :

» adulta vitium propagine

Allas maritat populas.»

Ваптн. (p. 961).

auram mentis] Sic Пассив de eadem rationc

dixit: »divina« particulani aurac.« Grot. — Adde

fanic Horatii (sat 2, 2, 79) loco Virgilii (Aen. 6,

746) de purgationc animac versus:

»Concretam exemit labem, purumque reUquit

Aetkerium sensum atque aurai simplicis ignem. *

foedere complacito] Claudianus (31, 55) «Tuo

primae libantur foedere noctes« Goez. — Focdus

pro conj ligio a nos tro accipi plurcs docebunt inferi

ores loci (§. 23. 31. 91>

1 *

4 Martiani Capellae lib. I. §. i.

Sexus concilians, et sub amore fidem:

О Hymenace decens, Cypridis qui maxima cura es:

se.VHs] Qui Aristo tcleia (de mando 5) legerit, omnia exstiterit Ita enîm et Ovidius (lier. 4, 161):

non diibitabit liunc ante oculos fuisse nostro: adeo »IVobilitas sub amore jacet« (conf. palacogr. crit III

congrua cum со, vel in hoc ipso cligcndo exemple. §. 130). Verumtameu totnni locum itcruin coiifcrcnti

concilions] Grotius quidein concilias ; sed ¡Hud, mihi л idelur , a nostro Amorein socium dari Hymcquod

rcccpi, praeter Bartliii (adv. p. 961) et Vossii naeo in conciliandis dementis secum pugnantibus.

(Arntz. misc. p. 197) codices, Gantabrigiensis quo- Ita cnim Quinctilianus (in dcclam. 14. p. 1о9. cd.

que, Britanniens, Basilcensis , et qui ad IVorim- Oxon.) Ainorem depinxit, »quasi per cum rcrum

bergensis libri marginem notati sunt, liabcnt. naturae sacra primordia totiusque mundi elementa

amore] De Amore, dco máximo (conf. Oppian. creverint, qui tencat nunc figatquc rixantia et de

de venaL 2, 411, et Hugiiim in libro vernáculo ser- contrariis piignantibiisque scmuiibus niolcm perpeínonc

scripto »de mytbo« p. 190. 191), quem tiiac socictatis animant.« Quod Quinctiliano »80-

owaXíúXatov et [liyUÍTOV poëtae appellant Gracci cietas perpetua«, hoc nostro »fides« est.

(Atbcnaeus IS, p. 599. 600 Casaub.) nostcrque decens] Veneris atque Gratiarum epitbeton Hy-

(§.725) »puerum /iet'i7em«, equidem alio loco (pa- menace Gratiarum consanguineo attriboitnr , quod

lacogr. crit. HI §. 150) disscrui. Cui quum Chaos ill am gratiam pulcritudincm non nunquam comitanolim

r.djungeretur (v. superiorcm not), verisimile tein ciquc adbacrcntcm , quae fuciláis sensibus atest,

ab antiquissiino jam tempore adscriptam fuisse que animo pcrcipitur, quam verbis exprimí possit,

potcstatcm elementa ligandi, ct yáficov дебцаес, désignât. Ilorat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »tesicut

ex Ilcsiodo (theog. 125) addit Oppianus (in que decens Venus« — »Gratine decentes.« Gof.z.

Italien I. 4 , 25). Mcmoratu (lignum est , similia Or- — Sed nostcr infra non Venercm tantum (§. 905)

pbcum docnisse, adeo ut nostcr cum ante oculos sed et Florain (§. 888) , et »scicntiae fontem«, quin

babuissc videatur. ¡Vainque ab initio Argonautico- Claudianus ctiam (cons. 6 Honor. 557) »acrcm«

rum (12) ¡lie habet: deeentem appellat, ita ut restringí vix possit hoc

'Aç%aLov /xfv rtqcùxa XAOYS àfièyaçTOV cpitlieton ad unum alterumvc.

ccvayxTjV Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Clau-

Kai XPÚN0N, oç tZó%ev6ev ccreigeóiot- »llano (51, 51): »Hune musa genitum legit Cythe-

6cv Xxp OÀxolç rea ducemque Pracposiiit thalamis« Grot. — llora t.

Aidèça, Kai ôupvïj rtEQuortèa xvôçov'EPQ- L. 1. od. 14: »curaque non levis.« Et Catullus (ш

TA, cet. nUpt Jid. ct Manlii 61 seq.):

Adde enndem cadem repetentem paulo infer! us (4 19). NU potest sine te Venus,

fidem] Ambigua est sententia. Intclligi cnim Fama quod bona comprobet,

potest »Ilymenaeuni per nuptias fidem adderc conju- Cotnmodi capere ; at polest

galera«: sub cnim saepc pro in usurpatur. Alii Te volentc : quis Attic deo

locum forsan inalucrínt explicare »inférions condí- Compararía- ausit? —

tíonís fidem esse quam amorem« , quíppc qui ante Goez. — Sed verba composuit nostcr ad illud VirMartiani

Capcllae lib. I. §. 1.

Hiiic tibi nam flagrans ore cupido micat:

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cautare ad thalaraos seu genitricis habes,

Comeré veruiferis florentia limina sertis

gilii (Aen. 10, 157): Veneris justissima cura« j

qnocnm confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumqnc

publica cura.« A'oiniiiis Kyprogeneiae etymon, quia

In Cypro genita fucrit, aflcrt Ilesiodus (thcog. 199);

addc Ilynmum in Yencrcm (2), qui Homero adscri

bí tur, et Pindanun pluribus locis.

micat] Ore micare Cupidinem Ilymenaco dixit,

pbrasi toties ab Aristae ne to et aliis ¿çcozixoïç ex

press.!. Aide quae pluriiuis in secunda editione

Musaci notamus. Barth. (p. 961) — Minime Cu

pidinem intelligo deuin, sed cupiditate flagrare Ilymcnaciiin.

Gerte noster quum multa, tum et Juice

a Claudiano mutuatus est , apud quem (in cpithal.

Pali, et Celer. 41) llymcnaci ctiam »dulce mirant

oculi.o Appulejus (met G. p. 401 Oud.) »rosas

micare* dicit, et noster infra (§. Ö8Ö) »flammam

micare.*

seu tibi] Scnsus est: »Sea placuisse choreas

liabcs Baechi (is eniin saltat'onibus praeest, nnde

quisquís illc est Orpbicorum anctor, qui propediem

forte a nobis novum sperct diem, cauit: — — bg

T£ ÏX^Ç Лшюбе %OQEvrà •• т. pr. in hymn. т. 9)

— sen cantare ad thalamus habes matris Calliopes,

v.el (ut alii volunt) Uraniae. Grot. — Bacchum Propertius

quoquc (2, 25, 94) »chori pat rem appel -

lat, et »medium in со esse« (2, 25, 94) fingit (т.

Burmann, ad h. 1.). ZVoti practerca sunt Tibulli (2,

1, 55) versus:

»Agricola et minio suffusus , Bacche, rtibenti

Primus inexperta duxit ab arte choros.«

Atqne apud cundem (1, 7, 58) idem dcus

»Movit et ad certos nescia membra modos.*

clioreas] Scribendum »placuisse choréis.« Bac

chum chorcarum choragum vcl unus Anacrcon docere

abunde possit, ad quern vises. Barth, (p. 961).

— De Baccho chorago nemo est qui dubitet (conf.

TiboIL 1, 7, 58 et 2, 1, 56. Casaubon. dc sat.

pocs. insert in Crcn. musaeo p. 28). Cur autcm

Martian us scriberc non debucrit »tibi placuisse cho

reas«, causam ñeque docuit Barthius, ueque doccre

potuit Vulgatam igitur serva vi lectionem, quam et

a Bachcto (sur les epitres d'Ovide I. p. 156) approbatam

esse video.

comeré] Claudianus (dc nupt Honor. 202) :

» Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige; tu geminas, Concordia , пес te coronas.*

Apud О vidi um (fast 5, 219) quoque

» Protimts arripiunt Charités nectuntque coronas. *

Itaque noster infra (§. 888):

»Ipsa et ¡am fulcris redimicula nectere sue ta

Flora deceits trina an xia cum Charité est.*

Attamcn et Baccho serta placuisse Ovidius (fas;. 5,

54 a) canit:

• Bacchus amat flores : Baccho placuisse coronam

Ex Ariadnaeo sidère nosse potes.*

Idemque aliis locis (trist 1, 6, 2):

f Deine m eis hederas, Bacchica serta, comis.»

et (5, 5, 5) de poëtis Bacchum cclcbrantiboe :

*Festaque odoratis innectunt témpora sertis.«

Vcncri item cum comitibus tribuit Cypriorum auetor

(ap. At lien. 15, p. 672 £ Casaub.) :

"if de 6vv auipirc6?.oi6i <pi¿o(i[i£ta'qc'A<pcooLTT¡

II/Le£cc[ievT] 6ve<pccvovç evcâdtaç, âv&eayair,ç,

"Av y.e<pccÂai6tv t&evro deal XírtaooxQr¡de[ivoi.

в Martiani Capellae lib. I. §. i.

Seil consanguíneo Gratia trina dedit:

Connubium divûm coraponens Calliopea

verniferis] Insisto libro offend! vernimm. Quod guineas omnLao erat Suffit it enini sanguine consane

verum est. Лат лета faceré ostia videntur nexos esse, ut ¡lio nomine insigniri possint (1. i

addífac. Is mos multis a nobis et alus alibi traditus §. penult, de suis et legit hered.). Baccbo placeré

est. Baiitii (p. 961). — IVon Bongarsii tantnm, sed cliorcas Eurípides canil apud Straboneiu (10. p. 470

Vossii ctiam codex (Arntzcn. mise. p. 197) , Darm- Casaub.).

stattensis et tres e Monacensibus (C.D.E.) vernificis Gratia trina] Hoc est »tria concessit, vultnm,»

quidem liabent, sed in alus vulgata lectio exstat, vocem et gestum.« Gloss, ар. "Vixcaîv. — Gratiam

quam retinui, siquidem Graecum èccQOTQEtprjÇ ea trinam dixit ut infra L. IX : » Suada decens trina ansia

exprimitur, et noster alio loco (§. 570) simili figura cum Charité est.« Quid non nugamini glossatoree!

»vernicomac olivac« utitur. Vernifcra adjectivnm Grot. — IVeutiquam sic legitur infra (§. 888), ubi

est, pari 1er atque serta, et substantivum corona Grotius versus confudit, siquidem »Flora decens«

per cllipsin omissum. primum legitur, et deinde »Лес Suada» cet Pcrlimina\

Limina sponsi, qnibus nova ingrede- peram qupque critici (ap. Fnlgentium p. 13 Munck.)

retur nupta, sertis ornari sólita fuisse, testes sunt ternas viragiiics in ter tertian mutaturi crant, quod

Catullus (64 epilli. Pclci et Thct. 284) de floribus profecto non fecissent, si fontem cognovissent , e

ca nens: quo Fulgcntiiis hanserat. Martianum cniiu iniita-

»Hos indistinctis plexos tulit ipse corollis turne erat, id quod millo negotio perspicient, qui

Queis permulsa domus jucundo risit adore.* ntrnmque locum comparaverint. Sed noster ipse ante

atque Ilicrocles, qui (ap. Stobaeum serin. Uli. oculos babuissc vidctur Claudiani illud (in laud,

p. 414 Gesn.) »xlvQcac xaT£6TSfi[ièvatç* scribit Ser. 88):

»TVQawov avrl yovaixoç erteicayovoiv. « De nTcruaquc te nudis inneetens Gratin membris.*

* ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149). Similiter Sidonius (carm. 11, 113. p. 367 Sinn.):

consanguíneo] Consanguine! sunt ófWrtÓTQLOl, »Hic triplex uno comital m- Gratia пехи«:

ut Charités et Ilymcnacus; utriusque enim pater pro quo nodum posuit Horatius (od. 3, 21, 22).

Bacchus. Alii tarnen Gratiis patrem adscribnnt Jo- connubimn\ Ubique in Mss. per Л simplex cxvcm.

De maire ctiam discordia, aliis Autonocn, aliis primitur. Goez. — Cave credas. Malum igitur fa-

Enrymedusam vocantibus. Grot. — Consanguineus dum, quod Goczius falsam in quibusdam codieibue

fratrem notât ex altero parent um solo. Vide Ania- scribendi rationein in contextum reeepit, idqUe con

mina, Alarici consiliarium, ad sententias Pauli, Cn- tra communem, quam sequimur, lectionem.

jacium observ. libre 11. cap. 26. Barth, (advers. Calliopea] Musarum baec princeps est, qnam

p. 961). — Alio ctiam modo Hymcnacus Gratia- Ilcsiodiis (theog. 79) jfQO<peQ£6rárr¡V ¿(JtaÖecov,

mm consanguineus dici poterat Is enim quum Вас- Plato (Pliacdr. p. 239 Stcpli.) JiQEOßvrarrjV, alius

cbi filius esset, Baccbusqnc paritcr atque Gratiae jMovöcöv JtQOpMXaytXiv (Mcm. de l'acad. des inpatrem

baberent Jovcm (CornuL Л. D. IS. p. 161. scr. V. p. 185) appcllat, aliusqne (antbol. Gr. 1,

Gal. Theognid. sentent. 15), barum die consan- 67, 29) ipsi Uraniae anteponit; cuiquc Moschus

Martiani Capellae lib. I. §.2. 7

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versículos, nescio quid inopinum intactum- 3

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu-

(id. 3 , 75) , Hcsiodum imitatus , to yXvxeçov Dum] Profecto minim , ab omnibus interpreti

er ó/ш tribuí t ; quam e Latinis etiam Lucretius (6, bus , et Grotio ct novissimo Goezio , versus illos

95) »requiem hominum, divumqne voluptatem«, Saturae adscribí, quuui quinquagenarius Martianus

Ovidius (fast. 5, 80) »primam sui cliori« dixit, Virgi- ipse »istos cano« dicat Fcfellerunt nempc eos

lins (Aen. 9, 52ö) pro Musis omnibus ponit vcrsu: verba, quae paulo post sequuntur, • satura commi-

«Vos, о Calliope, precor , aspirate canenti« ; niscens.«

Horatius (od. 5, 4, 2) »rcginam«, ac Plntarclius nescio quid inopinum] Saepe Cicero verbis »ne»

(in orat vit p. 801 et sympos. 9, 13 p. 743) regum scio quid» usus est; pro Arcbia 7: »nescio quid

eomiteni appeUaL Apollinaris Sidonius a litem cpi- praeclarnm: idemque (orat partit 21) inopinata

tbalamium canens (carm. 14, 6) Calliopen etiam in- esse dixit admirabilia; pariterque Horatius (od. 3,

vocat, eodemque verbo, quo noster, probare ntitur. 1, 2) carmina laudaturus »non prius oa audita*

annuere] Verborum in hisce vcrsibns constructio praedicat Nescio quid igitur ncutiquam cum coneonimqne

mterpretatio sic facienda esse mihi vidctur: temtu dictum, sed de grandi conamine, quod et

• О! tu, copula sacra, Hymenaee, quem pcrliibcnt verbum moliri innuit Haec quidem Martianns pater ;

deum thalamis psallentem, maire Camocna genitum, sed prorsus contrarium sentit intervenions filins.

qui semina mundi pugnantia vinculis arcanis strin- Haie enim adscribenda sunt quae sequuntur, et

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici- sic quidem verba conslrucnda : »Martianus (filins),

bas (mutua vice) enim elementa ligas, mundumque non perferens verticem (patris) capillis albicantibus

maritas, atquc anram mentis corporibus socias, foe- respersum incrementisque lustralibus decuriatum

dere complacito, sub quo natura jugatur, sexus ineptias aggarrire, intervenit dicens : quid istud mi

concîlians, et sub amorc fidem. O! Hymenaee pater« cet

decens, quiCypridis maxima cura es: liinc enim tibi capillis] Ordinem tantum verborum, exllugiano

cupido flagra us ore mica t, scu placuissc tibi eborcas, códice et in libro Norimbergensi ad margincm noquod

(quia) Bacclius pater (tuus) est, scu cantare tata lectione, mutavL Forsan in Priapeiis (77,2)

ad thalamus genitricis (a Venere) babes, seu li- noster legerat;

mina floren tia sertis verniferis comeré, consangni- »meumque cams

neo (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiae dede- Cum barba caput albicet capillis.«

runt) ; Calliopea connnbium divum componens pro- Paritcr Saxo Grammaticus (G. p. 116) qui Martianum

bat, te annnerc auspicio carminis.« (Sivc cboreae imitandum saepius, ut Stephan! us docuit, sibi prPtibi

placcant, quia Bacclius pater tuns est; sive posucrat, »Albicet« scripsit »quanquam scnio caeantare

ad thalamos a Venere matrc, sivc liinina pillus.«

»ertis coronare a Grains consangnincis tuis habeas : incrementisque lustralibus decuriatum] Hoe est

Calliope omnino approbabit, quod annuis auspicio quinquagenariuin, qni jam decern lustra peregenm.

carminis). Vulc. — Lustralia certum est a multitudine lustro8

Martiani Capellae lib. I. §. 2.

slralibus dccuriatum, nugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum die!, incrementa yero decuriata deenriam lustrorum

non possunt significare, alioqui quinquaginta

tantum annos natus sit senex , qui alle rum tantum

aevi pene vult confccissc videri (?). Eruditus, sed

duri cloquii, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vacantem ex officii» municipalibus ct urbanis

in sua sibi patria dicit, emeritum \ ulcus cruditionis

quadam inexspectatae ostcntatione diccrc. Scio Tertulliano

cjusdem gentis scriptori decurialem numcrum

denarium esse c. 57 de anima; undc multiplícala

per eundcin lustra hie capcre possis, sed tum imiiKuiis

numerus exeat ('.'). Et non video quoiuodo

illud, quod modo diximus, non sit melius: ita nulla

alia opus crit cxactionc. Barth, (p. 409). — Praestat

prefecto Yulcanii cxplicatio 5 siquidem decuriatus

diei ncquit curiae immunis, quern excuriatum

potius dixere Romani (¡>Ton. Marccll. p. 56 cd. Par.

1614). Verbum au tern decuriare quum signified

in decurias conscribere (Cic. pro domo s. f. ibiqúe

Manul, p. 74. Gracv.), hoc loco cum antecedent!-

bus inerementis lustralibus conjungeudum esse \idctur,

ut sit »in decuriam incrcmentorum lustralium

conscriptus ■•■ , Livio miles invalidas dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 55) verbis: »decern lustris pcractis«

quinquagenarium sc tum fuisse signilieat. Seneca

(de brev. vit 4) : »Audics plcrosque dicentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet«; et Plinius

Sccundus (in epist. 4, 25, 4) »leges majorem

annis LX otio reddidit. «

ineptias] In alus libris legitnr ineptias , in alus

nu¡fulas. Ego vix dubito veram lectioncm esse nugides

ineptias. Diminutivum cnJm illud tara prolixo

operi minime congruum. Barth, (advers. p. 409.

974) — Quidam libri habent úngulas ineptias, quod

ruis defenderé possit Sed aliam mentem mihi pracit

MS. in quo repcri nugales ineptias. Dignum boc

Capella vocabulum nee possum ab eo non profectum

credere. Agellius idem usurpât 1 Лис I. 2: »Sed

tbeorcmatibus tantum nugalibus dilatrantes, objurgatione

justa incessi vit.« Idem: »et alia quaedam ии-

galia proferebant.« Zinzerl. (critic, juven. promuls.

19, 59 in Scluninck. synt crit p. 227.) — Vossianus

codex úngulas ineptas г sed cum ctiam alii

in ineptias conspirent, partim abest, quin cum

Bartbio legendum censeam nugales ineptias. Arntz.

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius ; Bodianus

Vero et Vulcanius minus commode ineptas babent

Goez. — Ilugianus codex perperam inertias habet

pro ineptias. Mild quidem , quaiims ratio a Bartliio

prolata rejicienda sit (quandoquidem prolixum opus

Martianus filius nondum audicrat, sed paueos tan

tum versículos) , Zinzcrlingü codex sufficit, ut cum

со facia 111. Accedit, quod Darms tattensis ctiam a

prima manu candem lectionem babuit Vox nugalis

practerea non semel a Gcllio usurpatur. Et quamvis

maximi ctiam poëtac Martialis (9 , 1,5), Catullus

(1, 4), et fortassis Iloratius quoque (sat 1, 9, 2)

versus suos modestiac causa nugas appellent; boc

tarnen loeo additum vocabulum ineptias illam exclndit

interpretatiunem. Profcc to cnim patrem in versibus

Ulis reprebendit filius , quippc qui nihil sentiat

magni in eis, sed nugas ineptas potius, quae

non deccant scncsccntcm patrem. Minime igitur

voces »nugales ineptiac« hie bono sensu aeeipi pos

sunt, id quod л ¡dit jam Fulgcntius, qui nostrum

imitatiirus (myth. 1. p. 5 Munch.) illorum loco

verborum scribit: »dum tibi rugosam sulcis anilibus

ordiar fabulam.« Sed utro nunc modo legere malucris

, sive cum Zinzerlingio , sive cum Grotio,

cujus lectionem Basilccnsis ctiam codex pracbet;

sensus manebit idem.

aggarrire] An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu nictantis antistitis, priusquam fores aditumque reserarie,

composito hoc verbo usus fiicrit dubitaveram. Qtiura infra utitur : » quiesccre cupicntcm connircrc non pertero

scriori s acvi scriptoribus proprium fuerit, prae- ferat. « Grot. — IVic tans an tistes est matutinis boris

positionibus augere тсгЬа (§. 45 not.) ; ipsum illud ad aperienda populo fana oculis scmisomnibus ctiain

repperi in glossario Latino - Gallico (ap. Adelung in prodiens. Barth, (advers. p. 974). — Populum ad

glossar. man. I. p. 132) cxplicatum »jaingler«, quod, sacra obeunda invitantis. Sacerdotes cnim homines

nisi a Latino garriré lucem acciperet , nemo , puto, ad caercmonias eclebrandas carminibus et quovis

intelligeret modo allicerc solcbant Nonius Marcellus : »Nictare

intervenit\ Intervenire Martianum non corpore, oculorum significantiam esse denotarunt vetcrcs.

sed sermone autumat. Estque intervenire medium Plautus Asinaria: Nequc ilia ulli bomiiii nutet, nise

dare rebus dissonis aut alioqui nondum compo

sais. Tertullianus libro de paticntia cap. 11 : »quia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibue domini intervenimus , ejus officii

magna merces , felicitas scilicet « Symmachus libro

7. epist об : »Ut quidquid culpae aut erroris incurrit,

contra illius meritum meo digneris interventui

relaxare.« Barth, (advers. p. 974).

ctct, adnuat« Goez. — Quodsi fontcm animad

vert! sscnt viri docti, e quo nostcr bausit (v. not. ad

voccm aditum) , melius cum intcllcxisscnt Ccrte

qui nictantem Martianum sopitum explicaturi sunt,

longius a vero aberrant ¡Vainque qui spiritu poético

afflatus versus déclamât, sopitus dici ncquit Evolvendus

potius Fes tus erat, qui »nictare« ait »ocu

lorum aliorumque membrorum nisu sacpe aliquid

quid istud] Pariter Appulejus (met 1. p. 29 conari. « Atque hoc etiam loco varictatcm non solum

Oud.) : »Quid istud mi Socrates?«

pater] Martianus filins enim, ut supra observavimus,

Martianum patrem interpellât, cui dcindc

pater responde t, filiumque praemissa fabula de nuptiis

Pbilologiae et Mercurii bonis instituit artibus.

Similiter Cicero librum de officiis, quamvis omnibus

utllem, filio soli se tradidisse finxerat Acceditquod

Martianus in extremo totius operis (§. 1000) filium

itcrum alioquitur boc verso :

• Secute nmjis nate ignosce lectitans.«

gestuum sed mutationcm quo que vultus dénotât, siquidem

ab antistite oculos modo demitti, modo spargi,

Martianus dicere voluit; id quod ad ca, quae

sequuntur, docco. Quod rcliquum est, ex Hugiano

códice varians lectio »instantis« notanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistUis] Sane aedituorum est, non antistitum,

aditus rcserare templorum. Et quis affirmabît, non

scripsisse aedituenlis hominem, qm quidvis admittat,

modo ne communi sensu verborum plane luci-

Vide igitur, quam absurda ad finem secundi libri in deque loquatur? Lucretius lib. 6:

Darmstattensi códice haec sit glossa addita: »Sátira

narravit cuidam patri banc fabellam, quam idem

pater Martian o renarra vi t. «

nictantis] Evigilantis. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorât, non ¿iito tovwxtoç, ut glossae volunt,

sed a nivendo, unde connivere: quo verbo

»Cuneta cadaveribu3 coelestum templa manebant

Hospitibus loca quae complerant aedituenteis.«

Barth, (adv. p. 409). — Bartbius mavult aedituentis

me invito. Ahntzen. (mise. p. 197) — Profecto

airo carbone notanda est causa eliam propter quam

Barthiiis locum emendandnm esse censuit

2

10 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

vfivoXoyelg? Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonucrint,

aditumque] Malit fortasse quia adytumque: et

sane de antistite eermo. Gbot. — Non placet, cum

•fores aditumque« mihi Martianus junxisse yidcatur

tamquam Synonyma, quod hujus aevi scriptoribus

familiäre est ct consuetum. Arntzen. (misc. p. 197 f.)

— Adytum, quod Msta habent et Grotius probat.

Infra bis »adytorum fastigiis.« Goez. — In nullo,

quotquot vidi, códice hoc loco legitur adytumque,

sed in omnibus constans lectio est, quam rcccpi.

Locum profecto facile intelligent, quiVirgilium contulcrint.

Hie culm Sibyllae Cumanae templuin dcscribens

(Аса 6, 41 s.equ.) fuisse ci canit « adit us

centum , ostia centum « , pergitque :

» Petitum erat ad Ihnen, cum Virgo : poseeré fata

Tempus , ait. Dens , ecce Deus ! Cui talia fanti

Ante fores, subito non vollus , non color unus.

Non comlae mausere comae, sed pectus anhelum,

Et rabie fera corda tía, tent — —

— —• — Cessas in vota precesque ,

Tros, ait, Aenea ? Cessas ? ñeque enim ante de

hiscent

Attonitae magna ora domus.* — — —

Omnia igitur apud nostrum hoc loco bene se habent,

modo probe cum intelligas. Verbum etiam nielare,

de quo supra, ex Ulis Virgilii verbis »non vollus,

non color unus« explican potest Pariter »nutantem

mundum • idem poeta (bucol. 4, SO) dicit, ob adventen

nimirum numinis. Addc Lucanum (i>, 212, 214),

Senecam (Agamcmn. 704) Lucianum (Iov. trag. 50.

¥L p. 259 Bip.) cet.

reseraris\ In editis reserares, quod corrcxit e

códice suo Grotius. Concinunt Basilecnsis et Darmstattensis;

ac sic cmendatum etiam vidi ad marginein

libri ¡Vorimbergeiisis.

•ôpvoXoytïq\ Grotius edidit yvfivo/LoyiÇeiç.

— In Graeca hac voce non inepte alii libri mutant

уацоХоу'&еьс. Nam cum in templis nuptiarum sacra

confièrent, et hic de Hymenaeo cantitet; ntrique

loco verbuni convenire debet, quod utriusque respectu

dicitur. Barth, (adv. p. 409) — To yvuvo-

XoyiÇsLV quid sapiat intclligo. Qiioniam tamen va

ria lectione margin! appicta codicum diversa voluntas

subnotatur, ego quoque, quam ex nostro lcctioneni

commentus sum, non absurdiorem forte, in medium

dabo. Pracfcrt casca scriptura noi%0?.oyiÇeiç • quod

ut portentosum puto, ita verum mihi persuadée fic-

%oXoyiÇeLÇ Capellae exaratum. Sane menti au

ctoris vix quiequam aptius in lucem postin proditurumputo,

glossis fidejubentibus: fiv%OÇ О ¿бсотеоос

tórtog. Влптн (p. 974) — rvfivoAoyiÇeiç retinet

Vossianus codex. Aicntz. (mise. p. 197). Fluctuât

hic plane lectio. Alii, ct ¡nprimis Baptista Pius,

habent Uteris Latinis gumnologisseis ct kuknologeis.

Sed yafwXoyLÇeiÇ, ut sibi sensus constaret, Bongarsius

amplcctcbatur. Nil enim nisi meras nuptias

hac nugulac ineptiac resultant. Goez. — Nempe

non legerat vir doctus quae ab ¡His ¡ntcrpretibiis jam

albita crant Sed magis rcprchcndcndum , quod in

tcxtuin receptum ab eo istud yccfxoXoyiÇeiv , ver

bum inaiiditum! Bartliium vides cum lectione flu

ctuante fluctuare et ipsuin, quern quas in testimo

nium advocat glossas cave ere das in codicibus legisse.

Exscripsit cniín cas с Vulcanii thesauro (p.

.44o) , quem ne laudarct, consulto cav ¡t. Non magis

igitur glossac illae adjuvant, quam quodJibct aliud

lexicon Graecum. Quaproptcr lectionem omnium

simplicissimam et sensui maxime aecommodatam Vfi,-

VoXoyeiç in textum reeepi. In alio enim libro (palacogr.

crit Ш §. 57G seq.) nberius de variante disserni

orthographia, et ne insueta se moran sinant in

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 526)

ütcrain Gamma saepe pro spiritn adhibitam esse

Martiani Capellae lib. 1. §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, dcsipis, admodumque perspicui operis куксбцюу noscens

(p.SÎ6; add. Heyn. adApollodor. p. 266) docni, id PYMION, in alio (E) EPPYMYON, in alio

quod in illo ipso yerbo probe advertit Schneider (in (G) ETOPYMYON , in Basilecnsi ЕГЕР1-

le\.Gr.). Jam vero in codicibns Monacensibus (B.D.) MION, in Darmstattensi Hi 'HPIMISÏN. Atqne

scriptum legitur PYMNOAOPIC: licebat igitur interpretes si audicris veteres, vix doetior abibis.

V/ivOAOyeic substituera, quoniam, ut sacpc di vi, Corrupta enim baec tradunt: »Egerimion, L e.

tariam scribcndi rationem minime curo, atquc let rcsurrcctionem vol asccnsionem vcl mutationem.

EI invicein poni (QuinctiL 1, 7, 15 p. 181 Spaid.) Egcrimio Graecum verbum, i. c. surgo. Est enim

non nisi orthographiac prorsus rudes ignorant (v. Egerimion liber apud Graccos de apotbeosi « ;

palaeogr. mea §.277 not EI). quod sic cxplanat alius (E): »est liber, in quo

ne\ Lege cum 3fs. пае, et dele iuterrogationis refertur, qualitcr homines divi facti sint« Quam

notas. Grot. — Recle! In alus bibliothccae Lei- quidcin explica lioncin facile apparet ah apotbeosi

densis inembranis extat non tu, teste Muiickero Philologiac desumtam esse ab hominibus Grac

ed Fulgentii Yirg. cont. p. 742 cd. Sta vcrcn. Id si cae linguae adeo ignaris , ut ne èyÙQCû quidem

placeat, non accipiendum est pro nonne , de quo verbum rcctc scribere potuerint Contra bonae frugis

usu dixi pluribus in specim. obscrv. c. 3. Aiwtz. plcnissima Grotii nota haec est: »'EysiQOfiVTjfieZov

(misc. p. 198). — Bodianus et Vulcanius habent vox notha. Ms. èysçvfuov. L. syégóí/wv, vox nota

ne: male! Goez. — Cur male? Prefecto perinde vcl ex libro IX, ubi ait: Tunc êyéçÔiuov ineflaest

utro modo legas , siquidem ab optimis scriptori- Lile virgo concludens. Scholiastes Theocriti : t cov ¿ftibus

Cicerone ct Sallustio pro Graeco val ponitur даЛариюта (xlv аоетса-ебтеедас, rà ôs OQ&Qva

ne , quod alii scribunt пае , prout Graecam dipb- a Ttfti Лдобауосепегаь ôuyeçTixa. Et ea quidem

thongum alii Uteris AE, alii simplici E (§. 90S. quae scholiastes хатахосцутсха , a Capella xoLnot)

reddcre maluerunt (Palaeogr. crit IV. p. 528). (irjOiç appellantiir, ut Meursius noster docuit,

Infra apud nostrum (§. 32) herum ne reperies eo.deni quae vero ille âisyeçtixà, a Capella éyícóífiov

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment dici ego animadverti: nisi quis malit did Egersiad

Cic. epp. ad Att 6. 1. T. L p. 175 Graev.) negat mon, utVarro in fragmento: »vocis suscitabulum canante

Laurentii Vallae témpora apud Latinos dipb- tantiumquc gallus gallinaceus.« Hucusque Grotius,

thongo scriptum пае inveniri (conf. et Garaton. ad cujus conjecturant a Goezio in contextura receptara

Cic. pro Mil. p. 260 Orell. Kritz ad Sallust Catil. esse ut olim improbaveram , ¡ta nunc probo, postp.

276 scqu.). Sic inAfraniifragmentis (poet seen, quam in illo, quem Grotius laudat, loco (§. 911),

IL p. 167. 188Bothii) editor temeré пае posuit pro etsi óranos edit!, praeter Grotianam cd¡ lionera, in

ne, quod recte legitur apudXonnim (p. 246 Merc), qua egersimon legitur, corruptum illud egerimion

¿yépÓífiOv] Li Grotiana cditionc pariter atque exhibeant, in Monacensi tarnen códice (С) scriptum

in anterioribus legitur ¿ysiÇOlMvr}[i£ÏOV. Libri au- ipse vidi egersymon , levi vocalium uiutatione, in

tern script! verbum mirifice variatum exhibent Gro- Darmstattensi vero rectius egersimon. Quum igitur

tius in suo legit èysçVfllOV, Bongarsiiis egiraemion. ex inferior! hoc loco appareat, corrumpi vocera Шага

Eqoidem in Monacensibus (В. С. D.) inveni ЕГЕ- m egerimion potuisec, emendandi autem locum

2 *

12 Martíani Capellae lib. I. §. 2.

crcperum sapis? nee liquet Hymcnaeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vero concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoria loco ratio certe

optima sit ; Grotianam illam opinionem pluris quam

meram conjectoram faciendam esse censuL

creperum] Identidem (§. 116. 805) bac voce

noster «sus est Significa tío quidem nota (Symmacli.

epist 1 , 13) ; sed inprimis JVonius ( p. 13

Mere.) de vario vocis usu conferendus. Totius loci

sensus hie esse videtur : Mar lianus pater filium corrigens:

»prefecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

souiim multitudinis refertnr. Vid. Gesncr. ad Claud,

p. 511:

— edissere caussas

Laetitiae: cui pompa toro i am clara resnltel?«

»Domus tota lauris obsita, taedis lucida, constrepebat

Hymcnaeum.« Goez. — Claudiani locus est

in cpitbalamio (50), quod ante oculos babuissc Martianuui

mihi quoquc verisimile fit Sed rcstrictum

illius vocis usum ncutiquam probo, quandoquidem

quos proocmii loco dcclamavi, audisti, et nihilomi- vcl unus Appulejus contrarium docerc potest, vcrbiun

nus fingís te ignorare praeclarum opus, quod moliar.

«

praelibante] In manu exarato códice legitur perlibante.

Ego adverbium praelibanter ansam crrori

dedidisse opinor, quod finxit more suo pecudalis, at

fatetnr ipscmet per risuin eloquii, senex. Hymc

naeo disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus impcrium tolo opere cclcbrans

tangit ipsomet in exordio. Влвтн. (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianus etiam codex, pro quo

Bartliius nulla necessitate praelibanter. Ann rz. (misc.

198). — Musaeo vocatur уоцюбтоХос аууеХш-

Xr¡ ç. Goez.

resultare] Resonare , succincrc. Infra : ■ Idqiic

dcditiun mundo loquax triviatim dissultaret humanitas

« ; hoc est rumoribus atque canticis diflerret

Sic capiendum hoc verbum initio Cyclopaediac , si

diis placet, Alani ab Insulis:

» Vt sibi jnneta magis naturae dona résultent

Et proprium donet donis mixtura favorem

Cudit opus , per quod operi concluditur omni.«

Qui scriptor ingenii non absurdi cum aliis acqna.

libus vel tempore, vel studio, plane eloquentiain

suam ad Martianum conformavit. Влдтн. (advers.

iicmpc resultare saepius usurpan ubi sonus nc co

gitan quidem possit. Scribit enim (apol. p. 421

Oud.) : »radii in speculum incidentes resultant*;

(inctaiii. p. 213): »paulatim terra résultat* maga

nimirum cvolare tentans; (p. 552): »Pegasus in altum

adusque coclum résultat.« Trans] a tum sensim ad

alium sensum hoc verbum esse ex Franco - Gallico

résulter patet Glossae Vindocinenses (ap. Cang.)

resultare explicant » similitudincm referre.« Apud

nostrum infra (§. 11) tarnen verbo resultare omni no

resonare denotatur, verum non ut hie cum aecusandí

casu junctum, cujus constructions exeinpla

pracbent iterum Appulejus (met. 5. p. 352 Oud.)

verbis »saxa cautesque parilcin sonum resultarent « j

ct Calpurnius (Ed. 4 , 5. in Burm. poët. min. I. p.

620) versa:

»Carminajam dudum, non quae nemorale résultent.!

Atque sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

mina suppleri debet

scaturiginis vena] Fulgcntius (p. 13), scilicet

ne in Marliano exscribendo manifeste deprchenderetur,

»pocticam prnrigincm« substituit

profluxerint] Ita codd. Brcsdensis, Darmstattensis

, Rcichcnauensis et Britanniens : Vulgata perp.

409). — Resultare paene unice ad etrepitum et fluxerint. Vcrborum ordo hic est : Si vero properus

Martiani Capollae lib. I. §. 2. 13

inquirís, fabellam tibi, quam olim Satura comminiscens hiemali pervigilio marcescentcs

mocum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. Quum 3

perscrutator inquirís, (e) cujus scaturigínis vena pro- monuit Goezius, »nocturna« inquit »praesule Influxerint

concepta (baec) cet Perscrutator pro Grotil cerna fabulam conunentus sum. « Omnium fere, quae

scrutator varians lectio est ad libri Norimbergcnsis noctu ficbant, consciam vetercs venerabantur lucermargineui

auno tata, quam in tcxtum recepi. nam (Aristoph. Concion. ab init, Ludan. Ca tapi. T.

sutura comminiscens] Martiani genus scribendi 3. p. 209 Bip.), undo Graecorum provcrbiuin »Ы-

satyvicon est, non invectivum, scd opus miscellum; xvdov sive /Lvj^vov oÇeIV. Libanius (in vita Dcideoque

Satyram librum suum, et in principio, et mosth. p. 4. v. IS Reisb): »Ovds XaÇ vvxxaç ¿we

in Geometría, et in Astronomía xaxà jíqoÓujío- devôev, àXXà ôiettovelxo Jtçèç ipûç rteçi ÁÓrtouav

loquentem inducit. Grot.— Martianus Sa- yovç, 'Q&ev xcùllv&éaç 6%o>Jtxu>v (<pr)} xovç

turam (sic enim in Mstis exprimitur, v. Cortius ad Xôyovç xov 4T¡[w6&évovc Xv^vm/ ârtôÇsiv'

Saunst p. S49 ctBuncmann ad Lactantium p. 139.) av о АгцюО&Ьщс aöxdtoq äfia nai rtinçcoçquasi

dcain sibi familiärem ill ml Hymcnacum car- Oiâa, e<pr¡ , ОХЬ /IvíTCü бS Xv%vov xccícov.« Et

mine celebran tem inducit. Inde »Sativa comminiscens С inna (ap. Isidor. etym. 6, 12, p. 239 Arev.).

mecum edocuit« Goez. — Quod ad vocis ortbo- »Haec tibi Araleis multum invigílala lucernis

graphiam et scripta satyrica attinet, conferantur Vos- Carmina —

eius(in etym.), Ccllarius (in ortbogr. i 768. 8. p. 349.), Causam vero cur tautopere amarint banc allegoriam

Casaiiboiiiis (in Grenii musaco p. 1 sequ.) , Petronii scriptores, Epicharmus (ap. Cornnt 14. p. 161 Gal.)

interpretes (Bnrm. p. 1 scqu.), Fidgcntius Martiani prodit biscc verbis: »£¿ tè Xi Çt]XEÎÇ 6o<pov, xijç

simia (inytb. I. p. 22 Минск.) , Turnebus (in advers. WXTOÇ èv&Vfirjxéov.« Omnia enim praeclara,

26, 34), Ileindorf (ad Horat sat 1, 4. p. 86) et Cornntus addit, melius noctu, quam die, cogitando

Barclaius (in sat praef.). Scd quamvis recte Grotius reperiuntur. Quapropter Propertius »extremas« meadverterit,

Saturam loquentem a Martiano non semel morat »lucernas«; et Juvcnalis (1, 31) Yenusinae

induci, id boc etiam loco factum esse mihi quidem lucernae nomine Horatianas lucubrationcs insignivit

ueutiquam est persuasum. Poética potius licentia Utrumque junxit Ausonius epigrammate (4) quod

bust in verbis »Satura comminiscens fabulam mar- fastis praemisit, versibus:

cescentes mecum lucernas edocuit« Nee magis Sa- »Sit tuus liic fruetus, vigilatas aeeipe noctes,

tura Martianum edocuit, quam lucernas. Olerum Obsequitur studio nostra lucerna /ко.«

jure Grotius contendí t Martiani Saturam opus mi- Unde ct Gcllius librum suum Nodes inscripsit Atsccllumes.

se. Eo enim sensu et Paidus apud Festtim ticas. Arnobius den ¡que (4. p. 144) lucernarum

»Satura« inquit »et cibi genus dicitur ex varus re- moderatricem Miner vam appel la t ipsam.

bus conditum, et lex multis allis conforta legibus, et prolixitas] Sensus idem est, qui in Arnobii (1.

genus carminis, ubi de multis rebus disputatur. « 1- p. 138 Salinas.) verbis: »ne forte prolixitas fastilucernas]

Pluribus boc symbolum locis Mar- dium audientiac pariât « Multo elegantius eadem Virtianus

usurpavit (§. 124. 219. 996); quod avide ar- gilius (georg. 1, 177) exprimí t versu:

ripiens Fidgcntius (mytb. 1. p. 597 Stav.), ut jam »2V» refugis, tenuesque piget cognoscere curas.»

14 Martiani Capellae lib. I. §. 3.

inter deos fièrent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulcium aetherea multitudo inter se quodam coelicolarum

complex u ac foedere potirentur, praesertimque potissimos connubialis

bearet adjectio, idque dcbitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

sacra conjugia] Apud Graccos qaoquc isQoi

yáilOi deorum erant conjugia, in priinis Jo vis ct

Junonis, quatenus my slice ct symbolicc cxplieare

illud solebant (conf. Casaub. ad Athen. 6, 10. p. 426

1". Valcken. ad Tbeocr. Adon. p. 364 , ibiquc laudat

Wcrnsdorf. excurs. 1 I ad pervig. Ven. T. 3. p. 538.

Lobeck. Aglaophani. Konigsb. 1829. 8. I. p. 608).

Qnapropter sacra Junonis teste Lactantio (1, 17)

nuptiarum ritu celebraban! nr, quae ct ipsa Leçoi

yàftoi appcllata sunt: nnde etiam oí ya/xovvTSC

rtOLOVÓL ты Au. xaï xr¡ "Hoc Lsqovç yâfiovç

(Lexic. rbetor. post Phot. Porsoni p. 670. 29). Pia

toni tarnen (de R. P. 5. p. 458 £ de legg. 8. p. 841

Stcph.) hae nnptiac nil nisi sanctae, id est rite in

stitute et iiiviolabiles esse videntur. De Cereris

nuptiis v. Serv. ad Virg. gcorg. I. 544.

procreationesque] Grotius cdidcrat quidem procreationis

; addita tamen nota: »Legcndnm et distinguendum:

Cum inter deos fièrent sacra conju

gia , procreationes undique numerosae. « — Atquc

ita codex etiam Dresdensis habet Sed e varus lectionibus

, quas Bondam (p. 52) attulit, mcliorem in

tcxtuin recepi, qua non solum procreationesque 1cgitur

, sed etiam paulo post in verbis et inter deleta

copula est, quae etiam a codicibusMonacensi (Б) ct

Hugiano abest. Goczius quidem substituit indeque,

additque » ad manuscriptorum fidem « ; sed falsus est.

In nullo eiiim indeque legitur.

praeclues] Vox est ilb'us aevi. Glossae nos trae :

»praeclues , pracnobiles « , ct alibi: »praecluibus,

honest is.« Et glossa Isidori: »cluis nobilis, cluior

nobilior, praecluis valde da rus ct indi tus.« Gno-г.

— Saepissime (§. 24. 337. 429. 566. 897. 906)

hoc vocabulo utitur noster. IVequc quasi ex Gracca

Latinaque lingua compositum forte damnandum; siquidem

Plautus toties jam verbo cluere utitur. At

tainen Latinum ejusdem stirpis esse, cujus Graecum

y.XvEW, negare nolim.

adjectio] Mss. adlectio. Tertull.: »adlcclio ex

plórala.« Goez. — Vellem dixisset in quibus libris

scriptis adlectio legator, quam pravam ego lectionem

in nullo reperi. Multo igitur minus in textum recipienda

erat Scnsus est: »Amplcxibus quidem gaudebant

dii, sed beatissimi beban t accedente connu

bio. « Adjectio connubialis cnim hypallagc est, quam

figuram noster saepe usurpât.

debitum] Edidcrat Grotius, sicut erat in ante

cum editis, deditum, bac tarnen addita nota: »Sic in

Rbetorica: »Deditaquc fient quae vetustas praeterit.«

Sed sane malim diditnm et didita. Didcrc cnim est

dispergerc. Glossa: Didc ôtocôoç, /j,£QiÇs. Virgilius:

»tua terris didita fama«, et alibi: »Diditur

hic subito Trojana per agmina rumor. « Glossa Isi

dori : » Diditum , pcrcrcbratum , divulgatum. « Grot.

— Repctiit Goczius , et quod magis reprehendendum

, in tcxtum rccepit vcrbuin , quod nullo in

códice legitur. Equidem Dresdensis et Hugiani codicum

auctoritatc substitui debitum. Scnsus est : » nc

carcrct mundus diis varii et multiplicis generis , qui

eum implcrent.« Totum enim mundum plenum esse

deorum et semidcorum recepta erat opinio (conf.

§. 150 seq.). Pro mundo Claudianus, quern noster

saepc imitatus est, posuerat naturam hisce (rapt.

Proserp. 2, 570) vcrsibus :

Martiani Capellae lib. I. §. 3. 15

poetaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecutientisque Maeonii suaviloquam

seuectutem , épica vulgo lyricaque pagina consonarent : nee aliquid

»Jam felix oritur proles: jam laeta futuros

Exspectat natura déos. Nova nuniiiia rebus

Additc et optatos Cereri proferte nepotes.«

Undc infra (§. 32) Jovi consuluit Apollo ut conccderet

nuptias Mercurio , quibus proferret nepotum

numcrum ad culmen polorum. Id quod probans deinde

Jupiter jussit (§. 93) : »jungantur paribus auspiciis

, et nostris cumulent astra nepotibus. « Cui vero

nostra lectio non placebit, is sane vulgatain contra

Grotium tueri poterit с Donati quidem verbis: »Dare

est qaod répétas, dedere est ad pcrpctuum.« Sed

debitum rcctius esse mihi quidem e Martialis (4, 1,

9) verbis »debita terris* persuasum est.

triviatim] In triviis ciiim populi confabulabantur.

Musaeus: ГЛыбба yap àv&Qtûittov фьХохеото-

fioç, èv ôs 6uortf¡ "Eoyov, Ótíeq réussi, rig, ¿vi

XQU)dol6w àxoVEl. Catullus : » Omnibus in tri vus

vulgctur fabula passim«: adcoqüc inibi etiam car

mina cani sólita. Maro : » — Tunc in tri vus indocte

solebas strident! misernm stipula dísperdere carmen«:

quo alludil Capclla. Grot. — Addc Horatium (ad

Pison. 245), Appttlcjtim (in mctam. 1. p. 28 Oud.),

et confer ouinino doctissunum Luciani (de bistoriae

conscribcndac rationc с 16 extr. p. 118) Interpretern

С. F. Hennannum. Scnsus infra (§. 96 f.) idem est

vcrborum »per compita.«

dissultaret\ Glossa : » dissultaret, divulgarct.« Sic

• nuptias resultare» et »sonitu resultábante dixit, (¡п.

— Inter utrumque vcrbum distingiiendiiin potius erit.

De verbo resultare conféras velim quae modo (ad

§. 2) observa vi et quae infra (§. 11) observo. Dissallare

vero, quo Virgilius (Aen. 8, 240 et 12, 923)

utitur, vcrbum est intransitivum, unde apud nostrum

(§.5) post verba »debitum mundo« supplendum videtnr

«esse.«

Oeagrium\ Ubique Euagrium legitur. — De Orpbeo

sermo, qui Oeagri íilius. Hyginus de Argonautis

loquens: »Celeusma dixit Orpheus Oeagri

filins.« Grot. — Euagrium nomen foedissime corruptuin

muta in Oeagrium. Goez. — Equidem non

miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium ¡Ho no

mine intcllectum. Graecum nomen cnim Oïaypoç

est: OL autem et ev pronuntiatione confundebanhir,

unde Evaypioç idem est qui Oiccyçwç. Quid?

quod хатev%r] бас scripsere pro xaroL%r¡6ac (Oderici

diss. p. 27). Quoniam igitur variantem orlbographiam

interpres ego haud curo, minime «liibítav i Oe

agrium in contextum recipere, nc Euagrius imperitis

fucum facerct. Confer practerea de eo Diodorum

(4, 25), et Apollodorum (1, 9, 16).

caecutientis\ Solemne scríptoribus sequioris actatis

fuisse videtur, Ilomcrunt a caecitate denomi

nare. Tcrtiillianus : »quod clausis vel in totiim Ho

rn criéis oculis liquet« — Goez. — Repetit illud

Homcri epilheton noster infra (§. 19).

consonarent] Etsi vulgata lectio non ineptum

sensum fundat, tamen vestigiis veteris scripturae,

Bongarsio probatae, »Euagrius (1. Ocagrius) citharista

«, a qua plane editi aberrarunt, ut insistamos,

tarn nexus, quam etiam genius, ut ita dicam, Martiani

suadere videntur. Praccipui poctac, iidemque grandac

vi pontífices, Ocagrius et Horneros, id in Iyricis.

et epicis carminibus sequcbanfur, quod Iiumanitas

de dus deabusquc triviatim dissultavcrat, i. c. divufgaverat.

Orpheus et Homcrus vetcrcs illos de diis

deabusque et corum connubiis mythos, quasi divinitus

sibi traditos, carminibus suis infexuerunt, et

his grandacvis, сапа л chístate venerandis ponttfîcibus

in testimonium vocatis promtior fides accessit.

Scholiastes Euripidis in Alcest. 967: IToeÔTOÇ 'Oq

16 Marti ani Capellae lib. I. §. 3.

dulcius Jovi inter aethereas voluptates una conjuge loquerentur: hisque accederet

promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontifices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa iraplacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

ct quicquid ille ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

<psvg ¡iv6tt]QUí -&SCÖV rtaoaôèôcoxev, b&ev xal

■&QT¡6x£Ut TO ¡XVÓTrjQLOV wt&eîzcu, ало xov

Qoquoç 'Ootpscoç, nai aZAcoç xai rtOLrjrrjç xai

liàvXLÇ T¡v à Oo<pevç. Et Fulgentius (fab. 14),

qui fabulas suas maximum partem с Graccis Latinisquc

scboliastis compilasse videtur: »Orpheus, Ocagri

et Calliopes Musae filins , Tbrax urbe Flevia,

quae est in Olympo monte, ad flumen Enipeum,

mantis citbarîsta. « Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadvertere, mixta esse a docto inter

prete antecedentia, et subsequentia , et, ut ille

exiret sensus, totum orationis ordinem mutatum.

Praeterca non erat, quod Bongarsium, qui solus

»Euagruis citbarista« primo casu legit, sequeretur,

quum reliqui omnes quartum casum babeant, veriorque

sententia sit, »praecipuos poetas secutos esse

cxcmplum Orpbci et Homcri.« Sed quam Goezius

vult dictio: »poëtac scquuntur quod bumanitas dissnltat

», a nemine intclligeretur. Majorem vero video

difficultatcm, quam ne verbo quidem attigerunt docli

Uli vir!. Tot en im a Martiano pracmissa nulla sequi

videtur conclusio. Incipit nempe a »Qnum«, cui

addidit subjunetivos modos » fièrent — potirentur —

dissnltaret — consonarent — loquerentur •— accederet

« — atque ex bisce omnibus niliil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defend! potest verborum structura, quam si,

muíala interpunetione , uli corree tain cam supra vi

des, statueris incipcre ар о do sin a verbis (§•£>): »hac

igitur fama«, qiiibus resumscrit orationem, multis

inscrtis intcmiptam.

nee aliquid dulcius] Spectarc videtur ad famosum

ilium Jovis cum Junonc congre s sum (D. 14,

292 sequ.), in quo figmento Homer urn non temeré

reprebendit Plato (dc R. P. 5 , p. 390 Stepb.).

una conjuge] Alii una cum conjuge, sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum, qui sensum non

ceperat, neque viderat, conjungendum esse cum

» poctacque« verbum »loquerentur.» Sensus est:

» Nil Jovi dulcius una conjuge « , sive : »Jovi una conjux

dulcissima.« Ita Cicero (Brut. 6): »rem unam

esse omnium difficillimam « , et (in Verr. 1 ab init.)

»quod iiniiin ad invidiam vestri ordiuis minuendam

maxime pcrtinebat. «

quum quid] Lege » cum quod. « Sensum perspicc

ct laudabis. Grot. Ego vero ncutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afer nos ter magis latine locutus

est, quam correcturus cum Grotius. Quid

cnim positum bic est pro aliquid, ut apud Senccam

(de ira 2, 9): »num quis irascitur« ceL atquc apud

ipsum Ciceroncm legeris »quo quis versutior* cet.

(offic. 2, 9) ct (ibid. 3, 19) »Dixerit quis«; qua

propter falsi sunt grammatici, qui contendunt non

nisi antccedentibas particulis ne vcl si poni posse

quis pro aliquis. Mcliora jam statuit Ramsborn

(§. 160). IVostcr ccrte bujus rcî non ignarus fuit.

Scribit cnim (§. 539) »Sat crit cm« pro alicui.

provenire] Infinitum modiiiii bunc, pariter atquc

ilium, qui sequitur, removeré, penderé arbitrer

ab antecedente voce »testimonium.«

Parcarum pugillo] Servins (adVirg. Aen. 1, 22) :

»una loquitur, inquit, altera scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. (¡>. 4. 17

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removeré. Nee solum superum 4

regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum , idqae Portuno,

deducit.« ScribentisParcaccffigicmolim(inpalaeogr. Sic intelligendus vidctur Àpulejus: »Et Portunus

шеа crit. Ш. §. 527) lectorum oculis subjccL caomlis barbis bispidus et gravis piscoso sinn Salada,

removeré] Adco uxoriüs est Jupiter, ut vota, auriga parvulus Delphini Palacmon.« Namque aperquac

jam, quainvis pingui honoratus bostia, prae- tissime sejungit Portunum a Palaemone , et Salaciae

fracte dencgai erat , et ut solemn! modo irrita esse juugit. Alibi aliter intclligo : »Neptunus cum Salacût,

declarare t, Paréis abolcnda commiserat, delinitus et Poi*tunus cum omni eboro Nereidum.« Pro nobis

conjugia suae osculis et amplexibus revoeet et rata est Tullius, qui de natura dcorum disserens ait:

esse jubeat. Goez. — Non erat quod adderet vir »Datum igitur est Neptuno alterum« (malum alteri,

doctas verba »irrita, abolcuda, ct revocare.« Par- in qua opiniouc postea et Lambinum esse comperi)

cae enim Jovis crant scribac, notabantque omnia, »utvoluut, fratri maritimum omuc rcgnum, nomenquac

fieri illc jubebat (§. 89). que productum ut Portunus a portu, Neptunus a

ti.rortum] Uxorius est niinium deditus conjugi. nando paulum primis Uteris immutatis.« Et quis

Glossarium Pbiloxeni: »Uxorias, ycvuiy,0(UiV7]Ç, neget de Neptuno sensisse Virgil him, cum canil:

yvvaixoxQCCTOV>ix£voç ; uxoriosus, o rr¡v iôiav »imis sub fluctïbus audiil omnis

ywaîxcc <pt?.Cûv. « Virgilius : »pulcramquc uxorius Nereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam car um M pater ipse manu magna Portunus euntem

lacèrent, alioqui quod minus facerent. Ita Martianus. Impulit* — ——

Et lloraluis :» sinistra labitur ripa Jove non probante Et ut in bis quidem locis Neptuno Palaemouis nouxoritts

amnis.« Alioquin contra Jovcm minime men attribuitur, ita vicissim videatur Neptuni nofacturus.

Qiiare adbuc in ea sum sententia, scriben- men Palaemoni ab Ausonio assignatum, qui:

dum in Philoxcno: ó Trjv yvvalna Xiav tpi%¿rv. »Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.*

Sccus qui osculans Lie accipit Eusta. Swartius no- Verum, ut dico, videtur , nam locus bic etiamnum

ster, cum quo tarnen non pugnavero. In alio glos- vercor ne in mendo cubet, et pro IVeptuno, Portuno

»ario ycvaL[iavr¡ ç pariter uxorius exponitur. Barth, restituendum sit. GrtoT. — Grotium quamvis Пеуф.

(adv. p. 277). — Poëtaruin loci laudati sunt Ho- ad Aen. 5, 241 in Ulis Virgilii versibus explicatls

ratii in odis (1, 2, 19) ct Virgilii in Aeneide (4, reprebendat; apud nostrum Portunus omnino est

266). Apud nostrum igitur Jupiter uxorius est, Neptunus.

onde infra (§. 30) Apollo dicit, notum sibi esse, Gradivum] Undc boc nomen Gorallus ad Alquod

in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas, binovanum (eleg. 1, 23. p. 7 not.) explicare studet

Alio sensu L. Afraniiis apud Noniuin (p. 28) virum bisec verbis: »Existiraarim gradi in cascorum Latimulierosnm,

ct feminam (p. 21) virosam appcllaL novum sermone sígnificasse interdum idem ас fre-

Portunô\ Portunus , deus portuum, ipse est Ne- queutativum grassari, boc est , latrocinium exerutunus.

Gloss. D. — Cognomen boc non solum cere.« Quae quidem observatio satis placet: quem-

Palaemoni , sed et Neptuno tributura , ut bic ct libro admodiim enim Minerva praedatrix cognomînalur,

quinto: »Portnni trifidam suspirans flagitat bastam.« ita ct Mars praedator dici potest

3

18 Martiani Capellae lib. I.. §. 4.

certumque esse Gradivura Nerienis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque non dispar affectio, sirailique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Deae hujus Mavortiae mcmlnerunt En- practeream, in Basileensi códice legitur Nerienis

nius, Plautus, Imbrex, Agellius grammaticus, et Neriae, addita glossa: «filia IVeriae.« Temeré ctiain

Co. Gellius Listoricus antiquus, quem tarnen (ut Burmannus (in antholog. Lat L p. H7 not) corrcctuet

hoe obiter dicam) Agellii nomine citare vidctur ms erat Stephanum et vclcrcin editionem Romanam,

IVonius in voce Bubo. Dicta ceterum baec dea a quae in epigrammate copulam et inter nomina IVcrievocc

Sabina, quae fortitudinem dénotât, a qua et nea ac Mincrvae omisit.

Nerones. Glossa: IVcro ccvâpeioç. Grot. — Con- Ope conjuga] Lege et distingue: »Aesculapio

ciiiit cum bisce Goezius. Scd hi docuisscnt vollem, quoque non dispar affectio, similiquc persuasione

cur Nerienis Nerinae noster scripserit? Nerio enim, transducL Ope conjuga Cybeleque pcrmulsum moeúveNeria,

vol Neaera, erat Mavortiae conjugis no- stissimum seniorem deorum.« Acsculapii uxor Lammen

(Licin. Imbrex ap. Gcllium 15, 22. p. 180 petie, ut Hermippus testatur, quem auctorem citât

Cour. Gellii in annal, locum a Grotio laudatum re- nonnunquam Arnobius. Scripsit rçi/uÔTça. Voccm

peries in append, ad Cortii Sail us t p. 33) ; IV'crinus íllam »conjuga« apud Madaurenscm invenías. Cybeautcm

est a IVcrens, ut a marc marinus. Uncle leu et Opern candem esse quis ignorât? Ceterum

Martianus infra (§. 915) Nerinam chclyn dixit pro animadvertas et lúe et alibi sacpius sensiiiu non

marinant. Sed л ix credo nostrum illius originem satis cobaerere. Sed nec illud reticendum, ct Meurducere

voluisse a IVereo. Porphyrioncm potius in sio meo, et mihi in meutern venisse, commodius

mente habuisse videtnr, cujus ad Hora tu carmina hic forsan legi posse »Ope consiva« vol »Consivia.«

annotationem hanc Gyraldus (op. I. p. 320) afferti Vide si lubet Yarronem, Fcstum, Macro bium: fe-

»A Minerva Mars victus est, et obtcnta virgin!- storum Opeconsivorum mentio iu calendario vetcri.

täte Minerva Nerinc est appellate (vcl potius IVcri- Grot. —— Ego niliil praeter interpungendi rationem

ene).« Utrumque igitur nomen conjunxissc nostor mutarc ausiin. Ceterum àvaxoXov-dov Hygino,

videtur. Praesidium certe baec conjectura Labet in Fulgcntio , et nostro etiam Martiano familiäre nemiüs,

quae sequuntur, ubi et Saturn! coiijiigi duo nein morabitur. Goez. — Oninino servanda Martipariter

tribuuntur nomina. IVerina igitur, sive ¡Че- an! verba erant: quamvis enim Ops Consivia appclrienc

Minerva est, non Galatea, ut Scaligcr (ad larcliir veluti Janus Consivius ; hide neutiquam se-

Orph. p. 28ä. n. 8 Gcsn.) sibi persuasora t , qui et quitur Martianum bocee cognomen scripsisse. IVcque

IVcrienis cognomine Martern appcllari affirmât. Sed interpunetio mutanda erat, ut mox videbitur. »Opern

nullum affert auctorem, suspicorque banc meram appellamus« sunt verba Macrolii (in Saturn. 1, 12)

esse viri docti conjecturant e G cilio ct Martiano per- »quod ipsius auxilio vita conste!. « Quae qui legerit

pcram iutcUectis captam. Mincrvam igitur amore satis mirari ncquibit Pluchctium qui (in hist, coel!

prosecutus Mars erat, sed earn ipsam conjugem non 1, 2, 38) dcae hoc nomen ab Hebraeo vocabulo,

habuit, quae Bcllona potias erat (Augustin, de civ. quod ptilrescere significet, derivare potucrit!

deiO, 10). Sed, ut nihil in obscurissimo hoc loco permulsa] Ita in omnibus libris, tam editis.

Martiani Capellae lib- L §. 4. 19

quam scriptis. Quaproptcr supra contendí, non posee

hoc comma iutcrpungi, quemadmodum Goezius et Grotius

jusscrant. Nulli enim usui antecedentium cmendatio

est, si ea admissa obscuriora redduntur, quae

sequuntur. Verba quid с m melius cobaererent, si

Satnrnum ab uxore permulsum esse Martian us scripsisset;

at vero non scripsit: qnare interprets of

ficium est, verba scripta, quoad fieri potest, inter

pretan. Intelligo igitur »moestissimum deorum scnioremi

permulcendo uxorcm minus fieri moestum.

Qnumque hoc tantum modo obscura illa explican

üossiiit, omnino comma a verbis »similique persuasione

transduci« repetendum est. Moestissimum dcnique

ill um seniorem deorum esse Satnrnum e Ser

vil (G, 32o) patet verbis: »Ops terra est, uxor

Saturai, quam Graeci Rbeam vocant«

moestissimum] Hujiis Saturai dei effigiem praebent

monumenta (ap. Montf. J. p. 19. Passer, in lu

cera. I. 9 sequ. Stosch. dact tab. 14. IS. Raspe

tab. 14. Spon. rccbcrcb. 69. Cuper. apoth. Horn.

44. Graev. tbes. XII p. 1045. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VL 39).

Argionam] AnAngeronam, cujus meminit Varro

et Festns? an po tius Ageroniam, cujus Augustinus?

Glossa vetus: »Angeronia r¡ dsôç ßovXijg «ai Roetli.) secundum illud Ovidii (fast 1, 35) t

tifices in sacello Volupiae sacrum faciunt, quam Ver

rais Flaccus Angeroncam'dici ait, quod an y ores

acanimorum sollicitudincmpropitiatadepcIlat.il Goez.

— CC monumenta Montf. ant. expl. 1 p. 359. Causei

mus. BL 35. Cayl. receuil П. 79. Ш. 44. IV. 72.

Graevii tbcs. IV. 1 785. Sed neutiquam Angeroniam

in textum recipere debebat Goczius , et sic aenigma

in aenigmatis locum substituera. Nemo enim veterum

unquam Jani aut uxorem aut amicam dixit Angeroniam,

praesertim quum Opem, Saturai conjugem

modo nominaverit noster. Heinsii etiam temeritas

bic clucet corrnmpcntis semper fere e sola conjec

tura scriptores. Nihil enim mutandum erat, siquidein

Argiona est Juno, quae iude ab Ilomeri aetate

(H. 4, 8) cognomen nacta erat rrjç 'AçyeitjÇ

(Herodot 1, 31. G, 81. Strabo 5. p. 215. 9. p. 413.

Casaubon. Jamblich. Vit. Pythag. 14 f. p. 49). Argivam

appellant Cicero ÇS. D. 1 , 29 f.) et Virgilius

(Aen. 3, 547). Gentile autem Argiona pro vulgari

Argia, sive Argiva, Martianus с Gracco 'Лдуеь-

COV7] (v. An lima eh. ap. Steph. Byzant. p. 102) mutuatus

est. At plurcs lbrsan ignoraverint , quid Jano

cum Junone fucrit commune ? Istis haec igitur re

vocamos in memoriam : Junoni certe cujusvis mensis

initium sacrum erat (Laurentius Lyd. 3, 7. p. 98

yxcioûjv, 1. Ageronia. Sane Araobius Juturaam

Jani uxorem facit, non Angeronam vel Ageroniam.

GnoT. —— Locus baud dubie est mendosus , nee pla

cet Angeronam reponi cum viro magno. Неечэ. (ad

Ovid, met 14, 534. p. 962 Burm.). — Nomen alias

mihi non est Icctum, ncc dubito mendosum esse. Caatigavi

certe plurima ex ingenio (И), et si vacaret

»ingula examinare , nulla esset plagella , in qua non

errores possem cxbibcre commisses. Heims, (in

Barm, s j II. epist Ш. p. 460). — Bond, ct Vulcanius

Argionam , Bongarsins Argonam. »Fcriae sunt

(Macrob. satura. 1, 10) divae Anger oniae, cui pon-

»Vindicat Ausonias Junonis cura Calendas.»

Quin Junonem etiam quasi Janonem dietam esse

legimus (Isidor. etym. 8, 11, 69 Arc v.). Janus vero

Junonü cognominc gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 ct 15) non solum Januarii, sed om

nium mensium ingressus tencbat. Facile igitur perspicitur,

quo pacto noster dicere potncrit Jani Juno

nem esse amicam. At vero ne sic quidem dixit:

sed »Janum miratum esse u traque facie Argionam«,

quod idem est atque in unoquoque anno. Confer

Aurelium Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

3*

20 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt m arito dépendisse

Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nuuquam eum contenta sit in venire.

»

utraque] Passive dixerat Ovidius (fast i, 95): Cur male? Immo mellas censeo. lafiniti enim modi

—• »ancipili mirandus imagine Janus* jam cessaverant, qnum praccedat »Janus miratur.*

Martialis autem (10, 28, 6): Unde rectius »dicunt dépendisse«, quam si nullum

»Et fora tot numeras, Jane, quoi ora geris.* additum esset verbum finitum. Sed ne sic quidcni

Romae enim positus erat inter duo fora. Adde Li- vox dependeré intelligitur, nisi adjcceris »lacrymas*,

vium (l, 19, 8), Florum(l, 2, et 4, 12), Eutropium id qnod e codicibus adjectum vidi a docto quodam

(9, 2), Aelium Lampridium (¡n Commodo Anto- viro in libri Norimbcrgensis margine et in tcxtum

niño IG), Julium Gapitolinum (in* Gordiano tertio

26), et Ilcrodianum (1, 16). Ceterum pcrmullac

bujus dei in monumentis adliuc supersunt effigies

(v. Monlfauc. I. p. 25. Passer, in liiccrn. I, 6. Cboul.

de relig. Roman, p. 11 et 13. Cuper in Harpocr.

p. 204).

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad

Macrob. in somn. Scip. L. 2. с 16). Vonck. — Non

tanti haec animadversio est, ut vulgaris шч tanda

sit lectio.

recepi.

marito] Alii tarnen de filio narrant, ut Laclantais:

»Isidis Aegyptia sacra sunt, quatenus filium

parvulum vel perdiderit, vel invenerit. Nam primo

sacerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tun

dun t, lamcntantur, sicut ipsa, cum filium perdidit,

feccrat Dcindc puer producitur quasi inventus et

in lactitiam luctus ille mutai иг, ideo Lucanus : » —

nun au am satis quaesitus Osiris.« Quo in loco duo

veniuiit animadvertenda : primo qnod carmen Ovireginam]

In pluríbus lapidum titulis (ap. Grut. dianum Lucano attribuit; deinde quod, cum alii de

85, 12 et 15) Isis appellator regina, et ab Appidcjo

(metam. 11 p. 755 Oud.) »regina codi«, siquidem

sol codi erat rex. Sunt ctiam iu permultis monu

mentis Isidis effigies (ар. Caus. tlicsaur. I, 2. Casal.

de rit 67. 72. 74 et 85. Stosch. dactyl. L 5. 8.

11. П. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanb. num.

I. 302. 689. Cuper. Harp. 35. 46. 47. 51. 70.

109. Cboul. relig. Rom. 272. Scldaeg. num. Hadr.

13. 62. 88. 137. 187. Montf. I. ad p.511. II. 271.

Suppl. EL 55. sequ. Beger Ш. 500 Raspe tab. V.

n. 321. 325. tab. VEL 277. 280. 524. 527. Mensa

Isiaca 54 et tab. L n. 4. 8. 9. G orí. EL 466. 468.

470. 675. Wilde gemm. tab. 5. Cbifflet 112. Au

gustin. gemm. I. 1. 68. EL 4. Cay]. I. 4. 5. EX 9.

IV. 4. 6. 10. 25. 125. VL 25. VEL 9. Spon. rechereb.

465. Harm. Oxon. I. tab. 42. n. 71).

tantum] Alü »tantum dicunt « Male! Goez. —

marito Osiridc narrent, ille de puero edisscrat Utramque,

nisi fallor, sententiam conjiingit Arnobius:

» Aetliiopicis solibus Isis furva maerens perditum

filium, et membratim conjugem lancina tum.« Videndus

et Plutarcbus in libro de Iside. Grot. —

Adde Scrvium (ad Acn. 6, 154). Ex recentioribus

notandus Casalius (de Acg. rilib. p. 81 f.), qui Laetantium

incaute exscripsit errorc non auîmadvereo.

Memphiticam] Pro Aeggptiacam. Pnritcr noster

infra (§.225)Mempbiu ponit pro Aegypto, et (§. 178)

Mcmpbiticuin mensem pro Acgyptiaco.

nunauam eum] Lege: »nunquam eum non tenta

sit invenire.« Nam sensus exigit -— Vo.-чск. (spec

crit p. 78. Ejusd. lect Lat p. 54). — Voncbii sci

licet sensus, qui non idem est Martiani Lucanus

(8, 855) Isidein allocutus cccinit:

• Et quem tu plangens hominem teslaris Osirin.*

Martiani Capellac lib. I. §. 5. 21

Нас igitur fama, bisque deorum alternis amoribus commotus concitatusquc 5

Cyllenius, simulque quod cunctorura affectiones et thalamos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam scntentiam mater ilium

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Pleïadum numero salutaret, inipu-

Pmdcnthis (c. Synun. 1 , 630) meminit

»Isidis amissum semper plangentis Osirim.«

Sed baud dubie noster ad illud respcxit Ovidii (met.

9, 692): »nunquam satis quacsitus Osiris.« ft er

que autem , et Ovidîus , et Martianus , procul du

bio sacra ilia Acgyptiorum notissima , Osiridis cupaviöfiov

et evQEÓLV, in mente liabuere. Quodsi Vonckius

festa ilia quotaitni.» repetita non ignorassct,

ctlcgissct, tam luctum ob deperditum Osirin , quam

gaudium ob invention, singulis annis rciiovata esse

(Orpbei Argon. 52. Plutarch, dc Iside p. 566. Scrv.

ad Aen. 4, 609), profecto corrigendi pruritum supprcssisset.

Suo igitur critico doctior noster, ct jam

ante eum Miuucius Felix, qui (Si, 7) dc Aegyptiis:

•nee desinunt« scribit »annis omnibus vel perderé

quod inveniunt, vel invenire quod pcrdunt.« Tcrtullianus

ctiam (adv. Marcion. 1, 13): »Sic ct Osi

ris quod semper sepelitur, et in vivido auaeritur,

et cum gandió invenitur, reciprocaran! frugum, et

vividoriim elcmentorum, ct rccidivi anni fidem argumentantur.

»

commotio] Edidcrat Grotins »motus concitns-

■ que«; pro quibus e eodicibns Vossiano (v. Voss.

ad Jlelarn p. 47. Arntzcn. misc. p. 198), Hugiano

et ad librum IVorimbcrgenscm notalis substituí superiorem

lectioncm.

Cyllenius] Qnantopcre in ttictionc variationcm

noster amet, maxime с mutatiouc propriorum nominum

vidcrc licet. Eundem enim Mcrcurium permnltis

nouiinibns appcllat, ut Arcadis (§. 7. 54.

70S), Atlantiadis (§.38. 726. 889) ncrape ncpotis

Allautis (Horat. od. 1 , 10, 1), Majugcuac (§.59.

92. 2H. 217. 228. 422 Г.), Thoyth (§. 102), et

saepissimc Cyllcnii (§. 54. 59. 100. 111. 210. 214.

218. 225. 258. 550. 565. 587. 705. 725. 754.

815), quod quidem cognomen vel ab Arcadia« monte

Cyllene dedueendum (Strabo 8. p. 588 Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Aen. 8, 159), vel uterquc et

de us, et nions a Cyllene, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), nomen accepit. Alia apud Fest uni (p. 110

Dacer.) et Senium (ad Aen. 8. 158) dc eo reperics.

affectiones et thalamos] Tain furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] rVuptiac enim sine mutuo

verborum commercio fieri nequcunt Vulcan. —

Nugac ! Scnsus potius est : dum pluriiim deorura,

non soláis Jovis, dicto audiciis est, qui hide ab

Aristotcle (rhet. 2, 21) xoevoç ¿Qfirjg appellator,

et commune prolundis et superis numen erat (Claudian.

Proserp. 1, 88; add. iiostr. §. 126 et Macrob.

Saturnal. 1, 19), oecasionem saepe naetns est de

orum ad ver («Midi amores. Erat en im Mercurius, et

verbis Hura ti i (od. 1, 10, 18) utar,

»superis deorum Grains et imis.*

mater] IVuniruin 3Inja, qnod nomen A eg y p fía -

cum esse Паш (rjuantitus) Iliigiiis (in myth. p. 276)

conlci>d¡t. Absurda dc hoc nomine Pluchct (hist,

codi 1 , 2, 59) profert

Zodiaca] Pro Zodiactea leg. vel Zodiacca, vel

si hoc mavis, cum paire meo hoc pacto: »eum an

nua peregrinatione Zodiaci cam« cet Grot. Qua aanotatione

deceptus Goezins edidit Zodiacea addiditquc

alios habere Zodiactea, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, et Zodiacea aeqne viliosnra ae

22 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

lerat, praesertimquc quod palaestra crebrisque discursibus excrcitum corpus

lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine renidebat.

Ac jam pubentes genac scminudum cum incedcrc, chlamydcqu*

Zodiactea. Zodiacus cnim jam est adjectivum (CiOôcaxoç,

r¡, bv. MancUi. apotel. 4, 168) quapropter

ab со aliud adjectivum formari ncquit. Martianus

легаш scribcudi rationem baud ignorans aliis

locis semper rectc »zodiacum tractum (§. 44), zodiacum

cyclum (§. 824), zodiaca hospitia (§. 8)«

acribit : quumquc critica ars jubeat e scriptore ipso

ejus vcl librariorum errata corrigcrc, baud dubitavi

Zodiaca reponere, qnamvis si semper zodiacteus

scriptum esset, boc cum Fl orí (2, 9), Frontonis

(П. p. 340 Majt), Solini, Isidori , • aliorum serions

aevi scriptorum Syrialicus comparare liccreL Paulo

post pro salutarat meliorcm lectionem salutaret recepi

с Darmstallensi , Vossianoque (Arntz. misc.

p. 198) et illis codicibus, e quibus variantes suas

ad libii Norimbcrgensis marginem annotavit anonymus

quidam.

Pleïadum] ПЛу'шаес Gracco nomine appellaniut.

Isidoras (ctymol. 3, 71, 13. p. 162 Arev.):

• a pluralitatc dictac, quia pluralitatem Gracci rtXetÓ-

VTjTa appellant. Sunt autem stellae Septem ante

genua Tauri, ex quibus sex videntur: nam latet

una. Has Latini Vergilias dicunt, a temporis signilicatione,

quod est ver, quando exoriuntur. IVam

•ccasu suo bicmem, ortu aestatcni primaeqnc navigationis

tempus ostendunt.« Transierant bacc

e Romanis in Germanica calendaría ea quae Runenkalender

appellant, quorumque antiquitatem imperiti

niniis cxtollunt, siquidem nc discerncre quidem

possunt literas Gotliicas a Runis, id quod ct

Sbcringbamo (p. 217. 231. 237. 238. 243. 244.

283 — 287. 343. 358) vitio vertimus. In loco

autem Plei'adibus assignando variant auctores (Gellius

13, 9). Gcminus (in apparent, c. 2. p. 43)

Pleiades esse docet sex Stellas in dorso Tauri, nempe

in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 3, 20 p. 439

Munck.), in fronte autem quinqué nominari Ilyades.

Adde Apollodorum (3, 4, 3). Quod reliqnnm

est, de Maja, Mcrcurii matre, noster infra (§. 32.

180) i ter uni agit.

lacertosis] Lacerti cmincntia musculorum. Colum.

» Fcmiuibus lacertosis. « Glossac toros humeros

cxponunt. G нот. — Yirgilius de equo »quod toris

anûnosum pectus.« Gloss. R. — Sen. Here. fur.

624: »agnosco toros bunicrosque « et Val. Flacc.

» conspicuusquc toris Hercidcs.« Götz.— Hunc

Martiani locum ita imitatus est Lactantius de opificio

dei cap. 10 : »Valida et substricta nervis ad

fortitudinem bracbia, toris insignibus extentum lacertorum

ingens robur.« Pricaeis (ad Appui, apol.

V. Ш. p. 467. Oud.) — Immo versa vice Lactantium

Martianus imitatur. Gerte bunc multo junioren

Ule imitar! non potuit! Sed in Príapeis etiam le

gere licet (36, 2):

»Phoebus сотовые , Hercules lacertosus.*

Conf. praeterca inferiorem locum (§. 84 et not.).

juvenalis] Grotius : juvenilis : sed nostram le

ctionem boc loco et infra (§.36) e libris script is

Leidensibus suppeditat Oudcndorp (ad Appulej. I.

p. 723) , et conduit Darmstattcnsis codex.

renidebat] Lcgendum renitebat. Рмс. (ad Appui.

Ш. p. 467 Oud.) — Cave corriges verbum, quo

noster quam saepissime utitur (§. 17. 67. 76. 208.

Б81. 727. 728), quodque apud óptimos codem

sensu legitur seríptores , atque muí loties repetitur

a Catullo (39 per tot.). Pie с perspicio cur Pricaeus

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 23

indutum parva invelatumque cetera humerorum cacumen obnubere sine

magno Cypridis risu non sinebant. Rationàbili igitur proposito constituit pellere

renitebat praefcrat : sensus enim idem crit , ulrum ticas, at totum corrumpat Martiani opas. Absit ccrlc

legeris (v. vir doctos ad App. I. 108 Oud.) Be- ut sic distinguamus I Risam enim Veneris niovcbat,

nidens enim placet ob bilaritatem, rent tens ob ni- quod »parva chlamys bumerorum tant um cacumina

torcm. Prius Cicero (dc fin. 1, 8) cxpressit verbis obnuberet«, cetera aatem (pudenda pracscrtim) nuda

»leniter arridens.« csscut. Et sane in permultis Mercurii imaginibus

pubentcs] Ita Voesianus codex pro Grotiano pu- bumeros tantum tectos fuisse cblamyde (Montfauc.

bescentes. Pubenies vero malina, ut » pubentcs lier- ant. cxpl. I. tab. G8. 74. 75. 76. Agostin. dial,

bae« apud Virgilium Aen. 4, 514. Adde Juniiun p. 172. Bcger spicil. p. 159. Vclscri op. p. 567.

de coma с 4. p. 405. Arntz. (misc. 198) — Ita Fabrctti ¡user. p. 452. Boissard. IV. 79. 80. 128.

et codices Ilugianns, Reicbenanensis, Basil censis, Cay 1. III. 45. Clioul relig. Rom. p. 140. 141. Spon

et Barmstattcnsis, variansque lectio in Norimbcr- recherch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

gensi libro ad marginem anno ta ta. 841. Mus. Florent I, 70 sequ.) videre licet. Quacldamyde

indutum] Sic Appulejus de codem rum imaginum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

Mercurio: »adest luculentus puer, nudus nisi quod vulgatam, ut ad manus sit, non gravamur infra

epbebica cblamyde sinistrum tegebat humeriim.« subjiccre.

Hie enim mos epbebis, unde ¿<pa/3ty.¿¡ tifiara

Tbcocrito (ut docte collegit Melusins meus) et

ijtùJfi'ideç. Lucilium bine intcllige: »Inde parectato

chlamidcs.« Hujus rei exempla aliquot in antiquissimis

manuscriptis Germanici figuris , quas

brevi edemns. Grot. — De cblamyde ephebica cf.

Locella ad Xenopb. Epbes. p. 157. Jacobs ad Antbolog.

gr. I. 1. p. 24; Anécdota Ilcmstcrhusiana

p. 219 éd. Gccl. Adde ad Appulcjum (Op. I.

p. 757) notas , et Ovidium (met. 2, 755). Chlamys

praeterea vestimentum erat peregrinantium (Plauti

Pseud. 4, 2, 8. Mercat 5, 2, 71), quod dcorum

nuntio omnino conveniebat. Zoega apud Ilugium

(myth. 269 not) Ilcrmctis nomen Acgyptiaeura

esse docet EP-ME quod vcrtit »Veritas«, unde

tradentc Plutarcbo (de Iside 28) acclamatio ilia Quod reliquum est, verborum in Hugiano códice

in festo die: yZvwo ij aktjdeut. ordinem »magno Cypridis risu« praetulL Altiorcm

ittvelatunujue] Distingue »invelatumque cetera practerea in bac Actione sensum capcre eibi visu«

humerorum, cacumen obnubere« cet Vozvck. (spec, est Johannes Sarbbcricnsis (mctalog. 4, 29. p. 909),

«it p. 78) — Prefecto id agere videtur istc cri- quem vide.

24 Martiani Capellae lib. I. §.6. *

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitatc quam conveniret accipcre, cuneta

mérito longae deliberationis alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchriorque

virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto arnica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, earn in Palladis injuriam

non placuit coaptari. Non dispar ilium formae desiderabilis grataque

pcllere coelibatitm] i. c. exuerc. Pariter Ovidius sororis ejus] Mercurii niminun, Minervae.

(metam. 2. 858) : collactea] Vossianus codex collactanea : sed idem

»Pcllc moram, soliloque celer delabere сипил est; qnamvis Cornelius Pronto, teste Ausonio Popindustria]

Grotius habehat »industriac dignitatc « : ma (p. 116), niinis subtiliter statuent » collaclaneum

ad quae Yonckius (p. 79): »lege: pro inluslri ea iisdem manimis, collacteum autem uno codemque

dignitatc. Dignitas notât corporis staturam et for- Jacte educatum esse.« Certe promiscué usurpantur

mac pulcbritudineui (Ncpos in Eumeno c. XI).«—- collactancus ct collacteus, non solum in libris (Ju-

Hacc Ule : sed cessât conjectura, siquidem e códice venal. 6, 507, si lectio vera ; Brisson. de verb. sign.

Dresdens! Tcram restituimus lectioncm. b. v. Ну gin. fab. 224. ct Минск, p. 292); sed in

cuneta mérito] Eleganter conjicio cunctamento. lapidum etiam inscriptionibus (Reines, p. üU'á, n.

Grot. — Perquam eleganter Grotiiis cunctamento 16 et aliae p. 556 laudatae). IVoster etiam infra

conjiciebat. Goez. — Sed finxií Grotius istam л o- (§. 111) eadein и lilur voce, quarc nihil mutandum.

cem, quae Latinis auribus inaudita est. Quarc sa- innubas] Hinc est, quod Mincrram, cni innuptae

tins duco Martian! verba retiñere, quae sic intel- cognomen erat (Virg. Acn. 2, 51, Atbenaeus 5, 20),

ligo: »Mcrcurius cuneta, quae sint longae delibera- cam protegeré dicat

tionis, mérito pondérât cxamiiiatqiie.« coaptari] Usitatius forte et melius cooptar!. Sic

alternat] Glossa Isidori : »alternant!, diu cogí- ct libro secundo lubens legerim: «quae adbuc mortanti.

• GnoT. — Alternare cum quarto casu signi- talis advenue vim superam in praesidium cooptarat*

ficat faceré nt altcrnatim res comparcat. Ita Ovi- et infra in fine libri primi »in dcorum numerum oodiue:

» alternare fidem«, et »alternare vices« dixit aptcnlur« in MS. fuit coopten tur. G пот. — Cooptari

Similiter Justiiius (56, 4, 1. p. 627 G ron.): »Re- babent Grotius ct Bongarsius: Bodianus vero со-

gui mutât ¡о inter îiovos reges alternabatur. « Et aptari. Goez. — IVequc Grotius cooptari babet,

certe Mcrcurius modo de hac , modo de illa du- sed conjeeit tant uni , neque Bongarsius, ncque uUus

cenda cogitabat delibcrabatquc. ex omnibus cotlicibus id exhibet, et quamvis iu

nam] Deleatur пят. Walthard. — Pcrpcram Dresdcnsi pro coaptari legator cooptare sibi , idem

alii мат addunt. Goez. — Praeter Grotianum tamen vcrbnm non mutator. Eo niin-.is ctiam uniomnes

ctiam codices Monaccnscs, Drcsdensis, alii, forints Jectio a Goezio corrigenda erat, quo certius

cxliibcnt nam, nee sine causa conjiinctio baec ad- noster codem verbo infra (§. 141) utitur, et quo

dita est; nam vcrbuni alternat, sive altcrnatio facilius intelligi potcrat. Significa t cnim apte connunc

cxplicatur. jüngere, quo sensu Augustinus, Ilicronyiuus , PruMartiani

Capellae lib. I. $. 6. 25

luculentas in Manticen quoque succenderat. Nam ct nobililas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commendadentius

(psychom. 557) ct Sarisberiensis (de nugis filiarum.« Zdízerl. (promuls. 19. in Schmimk. s\-nt.

curial. 5, 10) aliique eodem verbo utiintur. Namqne crit. p. 227). — Certe erravit Grotius jnbens Procompositum

id ad analogiam est tov coaequufe, noea legere t undc miror Goezium tcI in textum requod

optimis scriptoribus Ciceroni ct Sallustio Jam ccpisse inalam illam lectioncm. Non cnim HcbvouX

usilatum fuit: noque absurda sciitcntia: Mèrcuriiis filia erat tijç MavtlKrjç, sed confia lmco illiu»

e rationibns praemissis noluit, ut Sophia sibi со- filia. Et non solum in edilis ante Groliiim Pronoës

aptaretur, quemadmodum marito uxor coaptanda est legebatur , sed in melioribus etiam libris scriptis

arataque hicuktttas] Lege »non dispar Шиш legitur vcl Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 62. Oufbrmae

desiderabilis gratiacque lucidentas«, aut dend. ad Appulej. I. p. 97), vcl Pronoees (Bon-

» forma desiderabilis grataqne juventas. Vokck. dam in var. lect p. 52. Arntzcn. mise. p. 198-

(p. 79) — Mairtuaj divinatio est, quam licet per 199), ct reetc quidem ad exemphun Gracci Uçoprosopopoeïam

mulicrem finxcris, juventutem tarnen voirjç: modo ne vulgari sensu Graecam voeem

ei viv aune quisquam tribuerit JXcqttc apud Mar- pro Providentia (v. §. 52 not) acccperis , sed spelianiiin

Icgitur , scd «formae desiderabilis grataqne ciali potius , quo cauta si ve provida circumspectio

luculentas«, quod noincii Substantiv um , quam vis est Id quod ex со patet, quod JJpóvoia mater

non nisi apud nostrum legatur, non magis tamen dicitur AlavTixijç sive divinationis, cujus providum

quam luculentitas , quo cjusdem acvi scriptorcs- perspicacis prudentiae ingenium tantoperc placuit

utuntur, barbarum est. Si qui s omnia, quae Mar- Mercurio. ■*•.■•"• •' -'•,'

tiano propria sunt,' expuugcre vcllet, prefecto non majorem filiarum] Edidit Grotius :» quippe Prokunc,

ecd semet ipsnm illc legcret. Atquc seri- noc major est filiarum.« —- Lege ex MS. »quippe

ptorem velcrcm in tat- him servare, omnino criticis Pronoës majorem liliarum.« A nobililatc generis

prima lex esto. •'■ ш> ■..'* commendat, majorem natu esse Providentiac fifia-

Maul icen \ AíaVTtXTjv antea Mavutr¡v dictam rum, scilicet ex tribus", чуиас sunt : cognitio pruetcriessc

doect Plato (Pbaedr. p. 244 Stepb.) qui qui- torum, pracsentium, et futurormn. Major ideo, quia

dem divinationem non male a furore ducit. Eadem majori» prudentiae futura pracscirc, quam iiossc

Mantice infra (§.25) redit ^ - nomine etiam 'Hn>[i- praeterita.« Zinzebl. (L c. p. 227. Schminck>) —-

ßoAMrjc (§. 894). De ca conferendus Cicero (d* Auetore «od. MS. mccwm lcgeitdum cssc.non dulegg.

2, 15). bitabis: »Pronoees majorem filiarum« Bonbam. (л

Pronoees] Lege enm Ms. Pronoea, Prbnoca lect p. 52). -—- Vossianus codex Pronoës, quod

cnim dea. Tullius de düs agensi »ñeque anum fa- unicc verum est, nisi malles «Pronoës majorem

tidicam Stoicorum fíoóvoutv. Mcminit et glossa- filiarum. « Pronoae ex alio códice Leidensi malebat,

riuin ab Henrico Stepbano editum titulo de dcabus : Munckcr. ad Ilygin. fab. 24 , qui practerca osten-

■ Providentia, jtQOVOUt.« Innuit banc Capclla lib. dit, major bic poni pro superlativo, de quo usu

secundo: »Zeno ducebat feminam providentem. « vide et vir. doct. ad Liv. 5, 20. Arntz. (misc.

GnoT. — Lege ex MS. »quippe Pronoës majorem p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§. 12L 180.

4

aß Martiani Capellae lîb. I. §. 7.

bat ingenium. Sed ipsis diebus forte immensi amoris impatienüa, ultro juvenem

7 secuta, Apollini fuerat copúlala. Voluit saltern Entelechiae ac Solis ñliam po-

891. 919 f.) et et Davisium (adCic. de div. 1, 51 n. ecribi debeat, mdtis jam disputatum est Ego sane

6. p. 71> Endlage vel Graecismus est (Wurm, in те Endclechia amplector. Sic ipsnm animum ivde-

Dinarch.p.142), quo noster non solum infra (§.121) UXeu*v »ppellat novo nomine, quasi quandam

verbis »decentiorque coelitum* utitur5 sed saepe continuatam motionem et perennem. Cic Devis, ш

Martianus positivum etiam cum secundo casu jun- ejusd. Quaest TuscuL p. 35, 4. Goeï. — Vix

ctum pro superlativo ponit (§. 54. 88. 659), quem credo hoc Ciceronis (Tuse. 1, 10) loco Жив vocis

grammatici »superlativum compartióme« vocant Co- orüiographiam probari posse. Non enhn certa lecüo

dicibus supra laudatis adde Dresdenscm, in quo евЦ siquidem Ernesti (ш dav. Ge. Graec.) potius

.Pronotés majorem fUiar»m«legimu*. Quod reliquum 'ЕиТеЛе&Ш legit ipsumque D.visium interpretem

est, Ziuzerlingius .majorem filiarum* non pro natu reprehendit Sed utro modo vocem scripsens, recte

maxima, sed potius pro praestantissima aeeepit feeeris. Quamvis enim Lucianus Qud. vocaL 10)

providum perspkaeioris] »Praevidum perspica- contendat, scribendum esse èvdeXèXtucv , Corintiaris

« ita ma. Leid. Goez. - Haud scio cur pro tkius tarnen doeuit attíce ÍVXbUXtW usurpar!

bona malam substHuere voluerit lectionem. JVoe- (Maitt diaL ab mit lit Г). Adde insuper quae

vidum enim vox ¡„audita est, providum nemini non Naeke (ad Fragm. ChoeriU p. 175) ad diversum voos

nota, et apta sane W.c loco (Cic, div. 2, 57. Liv. Fensum respiciens disputât Quo autem modo Ari-

23, 56> Sed per^cacioris e Bong.rsio eo magis »totelem Martianus intellexerit, ex infenon loco

reeepi, quod in Hugiano códice corrupta vox pro- (§• 735) patet, ubi tradit »quatuor dementis amu

rcar« illius etiam vestigia prodit. tum esse addendum, videlicet mundurn.. Quam

impatientia] Eodem sensu Appulejus (meUm. 2, quidem sententíam popularis ejus Arnobius (2. p.48)

р. MM), »Lacinia «emota impatientiam FenerüFc ArUtoteli «xpressis verpis attribucrat Male cüam

tidî «лае DÙmstran.. cet <«»••> Goezius »d bunc locum affcrt C.ceronem; qui ex

■•„t secuta] Gerte md»s hpc quam Grotianum Aristotele Eutdechiam quintum interpretatur eleco^

ewitoeBaeileensi códice reeepi ; sed paulo post mentum, animam igitar mundi ipsam; quum potíus

copulativum et e variantihns in libro Noriiphergensi noster hominis animam filiam esse (v. Pytkag. ap.

inserid« non duxL -X ,• , Cie. >,N D. 1,. 11. et Platon, in PhU. p. 50

E»**kchiae} Attingit Ые- Psyches fabulam, de Sfepb.) Entelechiae, sive animae mundi, doccat

qua Apulejum Jegimus et Fulgenthim. Scripse- E sua enim sententia Sol pater est, mater «nima

runt de ea et Saturantius et Aristophantes. AI- »»undi, cid continuatus ac perennis adscribitur

ludit autem hie ad denáMoncmAristotelicam -фг>ХЪ n»°tue- Pariter homa Ш'*е' T^Ç 4?V^fi' mÜ*

Шш'Ь>т*Мхш.у rtçctrqocifjuxroç <p»6i»<ri> «em circularem esse Neo - Platonici docebant (PJu-

Ctorjv ^ovtwc dwàfieu. Sic infra: »Aristoteles, tard», de auim. procréât p. 1013. Jamblich, myster.

per coetf quoque (L obiter tfuaeque ex códice Vd- Aeg. 7, 2. Hermes ap. Stobaeum ccl. 1, 52, 5.

cetino) culmina Entelechiam scrupulosins require- p. 807 Heer.), quod ipsnm Alcmacon, Pythagorae

bflt* GnoT.— ütrum Enddechia, an Entelechia auditor (Diog. Laert. 8, 83. p. 542 Meibom.) jam

Martiani Capcllae lib. I. $. 7. 27

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaquc deorum sit educata cura.

Nam ipsi Wvxfj natal! die dii ad convivium corrogati multa contuleranL Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti ejus

statuerat (add. Arist ap. Stob. 1, 52, 28, p. 871

Heer.), animamtjuc esse numcrum sese moventcm

Xenoerates, Platonis discipulus, docuerat (Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Quinctil. 5, 14, 10. p. 597

Spald.) Undc et Cicero (Tase. 1, 66): »mens est

praedita mota sempiterno« scribit. Et alio loco:

< nun quam animas agi ta tío ne et mota Tacnas esse

potest« (de divin. 2, 128) et (Tase 1, 25): »Sen

tit animas se moveri, qaod quam sentit, ana sentit,

sc vi sua, non aliena, moveri.« Addc Appulcjnin

(de dogm. Platon, p. 199 Otid.) Atqnc Solie ctiam

filiara Céleri ta tem esse noster infra (§. 50) fingit

Animam mundi autem olim (in pal. crit. §. 487)

repraesentavi tam e gemma , quam ex Aegyptiorum

inonti mentis, quorum quîdem icones hi« subjeci:

J>

corregati] Veía Ьаес lectio est Sic enim et in

fra: »sed de tertia regione unnm plaçait corrogari.«

Item: »corrogantur ex próxima transcursis domibos

conjugum regum Ceres« cet Grot. — Confer in*

feriora (§. 49. 52. 151. 225).

coniulerant] De donis natalitiis sire èrtrrjçiotÇ

apud antiques egregie egit Stanlejus ad Aescbyl.

En men. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit nostra Hcsiodi locos de Pandora (Opp. v.

72 seqq.):

Zcööe âè nal хобцг)бе &eà yûavxwrtiç

'A&i¡vr¡,

'Aiupi de oi Xâçixèç re -d-eal «ai Jtórvuc

Пеи&ы

"Oçfwvç XQVOeiovç ï&tôav xQoV a¡upl de

rrp/ y»

*S2çai xaXAixofioi 6rè<pov cév&eóiv eiaçivot*

6cv,

'Ev tfaça oi бту&еббе дшжтооос "Açyu<pôv~

rrjç

Revoca tfalfivXiovc re Xôyovç xal èrttxXortov

jj&oç

Tevie x. г. Я.

Praeterea Hermetis locnm comparasse javabit (Stob,

eel. 1. 52. 40, p. 947 Heer.) de benéficas a sin

gulis dus in animam humanam collatis.

tjuod] Codex Vossianus: quam, sine dubio ex

ipsa Capellae manu. Similia enim Graecorum neu

tra fuerunt ctiam primae declinationis apud Latinos

feminma. Vid. Voss. art. gramm. ГУ. 20. Anrrrz.

(misc. p. 199). — Hand sufficiens haec causa milii

visa est, ut vulgatam nratarem lectioncm.

Aeternitati] De ejus symbolica et poética descriptione

alio loco (in palaeogr. crit IV §. 701)

4*

Martiani Capellae lib. I. §.7.

apposuit. Juno quoque ex purgations auri splendente vena addidcrat crinibus

sociale vinculum. Tritonia etiam intcrula, resoluto ricinio, strophioque flamcgi.

Prosopopoeia antcm Lie adliibclur, qua docca- interula] Eadcm hac voce inter alios utilur

tor »aeternitatem doiium dci esse." Ñeque sua Tcrtullianus. Iluic opponitur superaria, èjtèvôvtantum

auctoritate noster pcrsouam Aeternitatis in- # tlç, glossac. Utitur Martianus hac voce adjective,

duxit, quandoquidem et in marmorc (Grut. 32, 9) sic libro nono: »Quin etiam intern I os gaudens dislegitur:

»Ac terni tat i sacrum.« solvere nexus.« Grot. — Sub tunica babebatur et

honoratiori] MS. refert oneratiori. Grot. — Ac- à[ié6coç corpori insidebat, atquc èiti yvfivov,

tcrriitali munusculis deorum quasi onustae. IVullus ist vocant Gracci. Lintcac autcm crant iiitcrulac ct

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutus banc le- nostris camisas respondebant. Conf. Salinasiuiu ad

ctionem prac vulgata honoratiori , et , quam non- Tcrtull. pall. p. 469. Goez. — Confcrantur pracnulli

habcut, ornatiori, in tcxtuin recípere. Goez. terca quae ad Appulcjum (Florid. П. p. 33. Oud.)

— Sed male id factum. Primum cnim oneratior obscrvarnnt viri docti, inprimis autcm Böttiger in

ПОП diflert ab honoratior nisi scribendi ratione. Qui Sabina T. II , p. 1 13. ^

cnim plurcs legcrint libros scriptos, non ignorabunt ricinio] Spinula, qua feminarum crines rcsollitcram

II ab aliis addi, ab aliis omilti soleré, quiim vuntur. Vuxc. — Fcstus : »rieiniiini pallium mulicvcrum

clemcntum esse niulli negavent (palacogr. brc quadratum.« Goez. — Non sunt bacc Fcsti

¿rit. L §.311, p. 268). Undc in lapidum t ¡tu lis verba (v. recinium et rt'ea), ас si omnia legcris

(Reines, p. 183. n. 163) »astifcrortim« Icgitur pro a duodceim tabularum temporibus indc (Cicero dc

■hastiferorum«, et apud Ovidium (art. am. 3, 411) leg. 2, 23) usque ad novissima témpora a divcrsis

et Virgilium ubique »ederae«; ct contra apud cun- scriptoribus (Fest. v. recin. ct rica. Varro L. L.

dem alienum, quod alii scribunt aenum. Scd lib. 4. p. m. 37. Non. Marc. c. 14. n. 16 ct n. 23.

opcrae pretium est hac dc re disputantes legere p. 789. 790. Gothofr. Scrv. ad Acn. 1 , 282. Isid.

Gellium (2, 3) et Quinctiliannm (1, 5, 19. p. 101 clyra. 19, 25. .4. Salinas, ad Yopisc. Ansel. 43.

Spald.) ridcutemque etiam Catullum (epigr. 84). Fitisc. Ii. v. et abuudans scr. copia ab со lauda-

Deinde confondit Goczius Aeternitatem cum Psyche, toruin j Herald, ad Arnob. VI. 209 p. 256 j Gracv.

Non illam donis onnstam esse noster scripsit, scd tbesaur. IV. 1480. VI. 1063. Winckelm. hist. art.

banc. Et certe diadema , quo omala Actcrnitas 6, 1 , 32. Marini fratr. An. p. 278. Visconti ad

erat, ad cpithcton honoratior commode refcrri po- mus. Pio-Clcm. cd. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta;

test Honoratior autcm Jovis filia fuit, quia rcli- inccrtus tarnen abihis. Ex glossario Arabieo-Laliiio

quarum nulla earn aetate pracccdcre potcrat. Quod Vulcanius (p. 709) hace affert: »Ricinus verticum

rcliipium est, omncs perspicient de aniuiac ac terni- vocatus est, quod rcjectum de toga in verlieem»;

täte doctrinara significan, pracscrtim qui diviua- scd absurde nos illa (in not. p. 106) corrigere et

v cvinl, cur Martianus Psychen Entelechiae dixcrit legere jubet »Ricinis vermis ita vocatus est«! Pe

filiam. Plato cnim, animae immortalitatcm docturus minus riciniatis cf. Osanni Anal. crit. p. 77.

(Pltacdr. p. 245 Steph.) argumentum ab со sum- flammarum instar] Transposita sic verba codd.

berat, quod semper se ipsam anima movcret Basileensis et Darms tattensis pracbucrunt.

Martiani Capellae lib. I. $.7. 29

maruni instar e coceo atque ipso sacri pecloris ac prudentis amiculo virginem

virgo contexit. Delias quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem

conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jactus, atquc ipsius meatus

coeli siderumque monstrabat. Uranie autem praenitens speculum, quod inter

e coceo] E purpura intensions et vegctioris laminis.

Goez. — Lego: strophioquc instar flainmaruin

coccco. Susius (in Gurlitt. animadvers. 4.

p. 8) — In Guclferbytauis Cortáis, ct in Yossiano

Arntzenius (misc. p. 210) legerant »e croco«, quod

modo rubrum, modo puniceum cognominat Ovidiiis

(fast, i, 517. 342). Certc rutilum fulgcntemque

eolorem a nostro hie designar! ex inferiori loco

(§. 140) patct. Susii autem conjectura nullius fiilcitur

codicis lectionc. Quodsi quis vcrbum omissum

esse mccum posnerit, facile supplcrc poterit tinctum

aut simile aliquid, ncquc opus erit vulgatam lectionem

contra inanuscriptorum fidem mutarc, id quod

Arntzenius quoque sensisse videtur. IXobilius crocum

in Gory со monte nascebatur, unde noiucn fortasse

dactum esse Salmasius (ad Solin. 58) conjicit.

ramale] lu monumentis ctiam antiquis id manu

tenet Apollo (Cupcr apoth. Horn p. 2ö0), quo divinandi

potestatem transferre in Psycben hie fingitur.

Transpositorum cnim verborum sensus est: De

lias quoque Apollo, quippc qui ramale laure

um gestitabat, per banc divinatricem conjecturalcmque

virgam illi (Psycbac) volucres (augúrales)

ас fulgurum jactus, ac meatus ipsius coeli siderum

que monstrabat

gestitabat] Ita pro Grotiano gestital e codirihrs

Dresdcnsi et Cantabrigiensi reposui. Hugianus qnidem

dat gcrebat; sed parum interest ntrum eligas.

volucres Uli] Lege »volucris linguas, fulgurum

jactas.« Yonck. — Absurda corrcctio: »Apollo

monstrabat volucris linguas«! Contra si nude vo

lucres legeris, de carum volata eliam cogitare po

terie, eiquidem de augurai! arte hie scrmo est.

Accuratius infra (§. 10) »volucrum diversi meatus

et osciniim linguae« die un tur. Secundum augural em

cnim disciplinara aves vatidicae , quas Graeci YQf}-

ôtrjçiovç OQVi&ccç appellabant, vcl oscines eranl,

quae ore, vcl praepetes, quae volatu futura signi

ficaban t (Scrv. ad Acn. 5 , 3G1).

fulgurum jactus] Hos eleganter Lucanus (7, 197)

»lela Jouis praesaga* vocat. Similiter Plinius (2,

20 f.): »tgnes praescita scann afferentes": qui et.

doctrinam dcinde ipsam (2, 54) exponit. Confereadi

prac terca Cicero (dc div. 2, 18 scqu.), Seneca

(nat. qu. 1, 1. p.685. 2, 52. p. 711 Lips.), et nosier

infra (§. Uli I). Paulo post e Darmstattensi códice

reposui atque pro ac.

meatus] Ita et YirgHius (Acn. 6, 850), Plinius,

Manilius, ct Appulejus (I. 807 Oud.) »sidernm

meatus« dicunt. Infra (§. 815) noster meacula

s crip sit. ,

Uranie] In MS. erat » monstrabat ur Aniac.«

Lege cum pafre »monstrabat: Uranie« nominandi

casu. Nam et in libro secundo in MS. est »Uraniae

Calliopcqiic« pro »Uranie.« Grot. —r Ita ct Ovidius

(fast. 5, î>î>.) Uranie scripsit; ncque tarnen

mirum, quilín litera Eta modo Latina litera E, modo

dipbtbongo AE rcddcrctiir, libraries posteriorem

intcrduin orthograpbiam usurpasse. Praetereo Goezium,

qui ne Grolium quidem intellexit. Cortius

certe »Uraniae« in Guclferbytano códice se legisse

ad margincm libri Lipsicnsis adnotavit. Cejtcrum

erunt fortassc, qui e speculi dono colligere velint,

hanece Uraniam esse Yenerem coelcstem, quam veri

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaría ejus adytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet exquirere, clementi benignitate largita est. Lemnius quoque faber illi

insopibilcs percnnitatis igniculos, ne caligantibus tenebris noctcque coeca

opprimerctur, incendit. Omnes тего illecebras circa scnsus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam et unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

membraque vinciri honorationis celsae affecta tione pcrsuaserat. Tunc crcpi

iion sit simile, dits immixtam esse Musam: mihi

temen hace aliter intelligcnda esse videntur. Specu

lum enim ¡a adytis Uraniac a Sophia defixum fuisse

dicitur, quo ad pbilosophiam rcvocamnr. IVotum

e Platone (Phaedr. p. 259 Steph.) Uraniam Musam

a pbilosophis maxime eelebratam fuisse , cujus rei

causa facile perspicitur, modo perpendamus, ipsam

banc Musam astronomiae praeesse, Psychen aiitcm

sire animam secundum Platonis doctrinam visibili

harmonía in coelo conspecta admoneri, ut in usum

mentis suae convertat quae in coelo perspexerit

(Tim. p. 47 Steph. Cf. Plutarch, de an. procr. f.

p. 1030. Diog. Laêrt. 2, 53 ¡bique a Meibomio

laudatos Senecam, Phaedram, Appulejum). Quapropter

etiam in Juvenal is (H, 27) verbis:

— — »e coelo descendit Iveü&i Ósavtov*

plus inesse arbitrer, quam docti ejus interpretes

videront. Gerte speculum, quod Sophia in adytis

Uraniae defixerat, illud est, quo scmet ipsam

cognoscerc Psyche jubetur. Infra (§. 546) etiam

noster »inter omnia animalia« ait »uaturam solis

homiuibus ad se cognoscendum rationari permisisse.«

Scripserat enim Cicero (de fin. 5, 16): »Intrandum

est igitur in rernm naturam, ct penitus, quid ea

postnlet, pervidendum. Aliter enim nosmet ipsos

nossc non possumus. Quod praeccptum, quia majus

erat, quam ut ab homiiic vidcrclur, ideirco

assignatum est Deo. Jubet igitur nos Pythius

Apollo noscere nosmet ipsos.« Speculi autem similitudine

baud raro utuntur veteres in describenda cognitione

sui; cf. Wyttenbach ad Plut. Morr. p. 152.

originem] Animas enim ex astris in corpora

humana descenderé veterum erat opinio (v. notes

ad §. 165 et 169, et Pal. crit. IV. §. 759). Urne

Psychen noster fingit ex Uraniae speculo potuisse

disecre originem suam.

Lemnius faber] Vulcani cognomen ab Ilomeri

fabula originem trabens (Heraclid. in Galei opuse,

p. 445. Cic. I4.D. 3, 22. Tuse. 2, 10. Virgil.

Ovid. cet.). Sed quamvis ignobili Uto nomine utatur

noster, e rcliquis tarnen patet, cum ad Piatonem

respexissc, qui (Crat. p. 407 Steph.) Viilcanura

"HtpaiÓTOv quasi luminis praesidem esse

Tocatum doect.

Uli insopibUes] Ita Basileensis et Darmstattensis

codices multo melius, quam insopibüis Uli aputl

Grotimn.

halatu] Snavibus delectari odoribus: namque

codem sensu Lac voce noster infra ntitiir (§. 215):

»Arabicis laetabantur halatibns.« flfartianum Veneri

in primis tribuisse hune appétit um ex eo patet,

quod Veneris adeo stcllae (§. 14) virtntem adscripsit

nodore ct halatu illiciendi.« Infra (§. 85) de

Veneris ipsins •fragrantissimis Spiritus halatibns«

agit.

crepitacula] Eadcm quae crepundia. Arnobius:

Martiaui Capellae lib. I. §. 7. 31

taculat innkusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quiesccnti. Praeter

ca nc ullum tcmpus sine illecebris oblectameutisquc decurreret, pruritui sub-

»Et nt ad silcntiura pavidi nutricis motibus ere- rium, a Minerva prudentiam, ab Apolline virtntem

piUculisqne adduccrentur auditis«, et noster ipse conjee turalcm, ab Urania sui ipsius cognitionem,

libro músico: »infantibus crepitacnla vagi tus abriim- a Volcano potes ta tem in tenebris luccm perspiciendi;

seqnitur nunc dctcrior, quae a Venere acccpissc

dicitur variac luxuriac cultum deliciaromque om

nium cupiditatem, voluptatem et eocordiam; paritcr

atque Aetrologi (cf. Macrob. ad somn. Scip. L 12)

»desidcrii motum, quod eJtt&V/lT¡TtXOV vocatur,

in Veneris orbe produci« docebant Hide autcni

animae parti in imo corpore sedem assignabant vetercs,

quo nomine sacpe mediue inter pectus et

crura venter eignificatur. Sic Appulejus (de dogm.

Plat p. 207 Oud.) ait »cupidinem atque appctitus,

poetrcmam mentis portioncm, infernas abdominis

sedes tcnerc, ut popinas quasdam et latrinarum la

tebras, diversoria nequitiac atque luxuriac«; Claudianus

autem (IV. Cons. Hon. v. 248):

»At sibi cuneta pe tens , nil collalura cupido

In jeeur et tractus irnos compulsa récessif.*

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato

docuerat in Tiuiaco, cujus locum Cicero (Tuse. 1.

10) i ta latine convertit, ut »cupiditatem sub ter praecordia

loca tan» esse« diceret (cf. et Theocrit. 11,

16; Horat od. 1. 25. 15, epist 1. 18. 12; Pen.

5. 120, pluraque apud Fabric, ad Sext Emp. p. 432,

Valckcnacr. ad Eurip. HippoL 1070, et Jacobs, ad

Achill. Tat. p. 870). Hace igitur circa partem

Venus animae »pruritui subscalpentem apposuerat

voluptatem.« Subscalpere pro simplici scalpere di

ctum est ex scriptorum illius aetatis more verba

supervacánea praepositionibus augendi (cf. not. ad

§. 2 et 43). Scalpere autem pruritum dici Plinius

testis est (bist nat 9. 45. 68). Eodem redit apud

Scnecam (Epist 92, p. 585 Lips.) »titillatio cor

poris«; cf. et Ciccr. de Finib. 1. 11: »si ea sola

pere.« Grot. — (V. §. 927). Cave putes solis

Afris scriptoribus banc vocem usitatam esse: bonae

enim no tac est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella, Quinctilianus.

(jnîs\ Utitur eaepîssime boc vocabulo Martianus

pro auibus, quod, quanquam novum non sit, sacpenumero

tamen non advertenti sensum turbat

Grot. — Confer. Cortiuin (ad Sallust in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met 4. p. 290), Virgilium,

alios.

somnum induceret] Grotius, Goezius, et vcteres

editiones omnes babebant: somnium duceret:

sed meliorem nostram lectionem Monaccnses suppeditarunt

codices (В. С. D. E.), Vossianus praeterea

(Arntzcn. p. 199), Reichenauensis, Bodleian us pri

mus, et Britannicus. Darmstattensis somnum du

ceret.

pruritui — voluptatem] Cod. Mon. E voluntatem,

maie. Mirum tamen ne verbum quidem ad illustrandumlocuma

doctis inter pretibus allatum esse, qui

facile obscoenîtatis crimen incurrere possit Certe

Bartbius (in advers. p. 1551) inde affirmabat » scal

pere pruritui« libidinosum verbum esse. Id quod

nego. De anima enim sermo est, quae Psyches

personam induit; cujus quum duae partee sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat Phacdr. p. 246 StcpL; Tim. Locr. de anima

mundi p. 100; Aristid. QuinctiL de Música 2. p. 103

Meib.; Euscb. praep. cv. 15. 60. p. 851; Max.

Туг. П, p. 289 Reisk.), bactcnus melior pars ornata

est: primum enim a Jove aeternitatcm acccpit,

deinde a Juuone mutuac societatis deside32

Martiani Capellae lib. I. §. 7.

scalpcntem circa ima corporis apposuerat voluptatcin. Sed veliiculum ei atque

volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllcnius,

licet etiam auri compedibus illigatara memoria praegravarit. His igitur Wvxyv

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione decoratam,

in connubium Areas superiorum cassus optabat. Sed earn virtus, ut

voluptas cssct, quae quasi tilillaret sensus, ut ita

dicam«, ct Auaonii (cpigr. 108. I;») verba:

»TitiUata brevi if пит ¡¡jam sub fine voluntas

Fervet«;

»Usus me genu U , mater peperit Memoria;

Sophiam vocant tne Graji , vos Sapient iamn ,

Martianus tamen hoc loco sic intelligendus est:

»quamvis cogitationum eclcritas et imaginandi vis

omnium vero maxime Luc pertînet alius Plinii locus a Mercurio animac hiimanac dono essent datac,

(il. 37. 77): »in cadem membrana (diaphragiiiate) quibus longe lateque vagarctur, per memoriam tamen

praccipua bilaritatis sedes, quod titUlatu intelligitur praegravata et impedita fuit« Cctcrum Grotianam

alarum, ad quas subit; non alibi tenuiore cute lcctioncin auri compedibus confirmant codd. Mona

liumana , ideo scabendi dulcedine ibi próxima. « censes (В. С. Е.), Bodlejani, Cantubrigicnsis , Mer

celeritate] Grotlus cum rcliquis ediderat velo- tonianus, Hugianus , Vossianus (Arntzcn. mise.

citate: sed lectionem practuli codicum Bongarsii, p. 199), Beicbenauensis , Basileensis, et Daraistat

llugiani, Basileensis, Daruistattcnsis, Monacensium tensis.

pliu'imorum (B. C. D. E. G.) et ad libri Norimber- cosäim] Casus superiorum est Man tices ct Sopbiae,

gensis marginera notati, quamvis parum référât Casus vero cassus. Sic in MS. libro nono »casar

utrum Icgeris. Argutior tarnen grammaticusAgraetius dulccdinis« et lib. XI »dispendiaque lini casum de-

(apud Gotbofr. 1549) »velocitatem pedum ас cor- vorante Mulcibero. « Casus itaque (nisi quis a careo

poriint« esse contenait; » celeritatem unimorum atque deducat) praeteriti temporis participium est a cado,

factornm«; quod с Cicerone (Tuse. 4, 15) sum- nt »Sol occasus. « Cadcre vero est ctrtovrr\'%ccv£LV,

eissc videtur. Ccrte boc quidem loco dc Psyches ut cadere spc, cadere causa. Est ergo casus, ve\

facultatibus scrmoncm esse patet geminate cassus ajtOTV%cúv} superiorum casus,

, etiam] Ante omnia boc erat restltncndum pro xalv rtQOTtçatv artorv%cóv. Gbot. — Hugianus

Grotiano earn, quod typograpborum mendo adscribo codex cassus cxliibct. Dc qua voce confer nótala

comparâtes libris prius editis. ad Appulcjum (I. p. 561. II. p. 79. Ш. ind.) et

auri] Corruptam lectionem aut, pro auri, jam Appulcjum ipsum (met. G. p. 455 Oud.), Gcllinm

Grotius repudia vit. »Aucb wenn er (?) mit gold- (10, 15) et ad cum Baudclotium (util. d. voyag. I.

nen Ketten gefesselt würde; so könnte er doch p. 594). Quae, quamvis plcrumque cum sexto

nur durch die Schnelligkeit der Gedanken eingeholt casn construalur, interdum tamen cum secundo

werden.« Goez. — Ingenue fatcor me non intel- etiam construeta legitur (Cic. Arat 569). Explaligeredoctum

interpretem, bene vero Martianum. natur paulo post (§. 8) a nostro verbo frustrantur.

Quamvis cnim Afranius apud Gcllium (15, 8) Mc- Atque adeo vera hace mihi visa sunt, ut ne Barmoriam

Sophiae matrem dixerit hoc versu: thiani quidem codicis, qui causa pro cassus habet,

Martiani Capellae lib. I. $. 7. 33

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis nexibua

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libértate 8

auctorîtatc permoverer ut a vulgata lcctîone rece- etíam victricem, unde et nomen indómita vis Graeca

derem. Quamvis enim Ule (advere, p. 1236) ad- interprctatione.« IVimirum áíto Tov á xai dadat

verissimam en! codicie lectionem esse, quae ¡xàÇco. Virgilio (Acu. 6, 8У2) vocatiir »Tartai-i

claram et perspicuam faciat sententiam; mul (um porta ingens solidoque adamante columnae« cet.

tarnen abest nt praedicata illa clarîtas nùki arrideat Cupidine] De anima humana insatiabilí enpi-

Faius] Romanis enim dea erat (Varro de L. dine constricta veteres pcrmulta artis opera edi-

L. 4, 46. Cic. 14. D. 2, 23 et 51 5 de legib. 2, derunt, quibus captiva Psyche repraesentatur, vcl-

11. Liv. 27, 23; 29, 11 f. Valer. Max. 1, 1. P. uti in hac gemma, quam (ex Agostini geintu. ISO,

Victor reg. urb. 1. Juvcn. 1, 113. SU. Ital. 13, 22. Maffeo et Msntf. I. tab. 122) bic subjecii

40 et 69. Plaut. Ampb. prolog. Claudian. in Ruf.

1, 32. Lactant 1, 20. Augustin, in civ. dei 4,

20. 22. 24 et 3, 12. et 7. 5. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum ctiam titulis (ap. Grut 100, 4. 3. 102,

4. 106, 6. 436, 3).

sua societate] Quippe anima humana a virtutis

studio cupiditatibus saepc detrabitur.

adamantinis] Manilius (1, 921) «adamanteas

catena«« dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

»adamanteum jugum«: sed illa adjectivi forma ab

optimis nsurpatur scriptoribus. Adamante firmissfana

quacque denotantur: ande Ovidius (met. 13,

813)t

»Inve nies illic inclusa adamante perenni

Fata tui generis*

(Adde с und. trist 4,6, 14, et Horat. od. 3, 24,

3). Paritcr apnd Claudianum etíam (bell. Gib!.

202) »Joris voces adamante notavit Átropos.« de libértate sortis] Nunqnam placcbat Grotiana

Adde Propertium (3, 9, 9. 4, 11, 4), Pindarum lectio »de liber atac.« \i\ enim intelligitur quid sit

(Pyth. 4, 123), Platonem (de R. P. 10. p. 616. sortent deliberare. Opportune igitur Ilugianus со- '

Steph.) , Sophoclem (ap. Stob, in eel. 1 , 6 , 11. dex nostram nobis praebuit lectionem. Sots eniin

p. 173 Heer.), Apollodornm (1,1, 3. 2, 4, 2), pro eleetione sive optione aeeipienda, quam sihi

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Rarthium (in ad- nullam esse demum viderat Mercurius. Erunt forvers.

p. 331). Unde et Plinins (37, 4, 3) »ada- tasse qui Grotii lectionem defensiiri putent delibrmantem

duritia enarrabilem esse docct , igniumque ratam sortem esse earn , quae ex deliberatione pro-

5

54 Martiani Capellae lib. I. §. 8.

sortis blandimenta frustrantur, nee facile quaepiam praeterea, quae congrua

parilitate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam deberé decernere, aut fas

ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum hospiua permeantem nuuquam

abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun-

9 que locorum frater esset, adirctur. Ac tunc volatilem virgam , uti secum

dît, quemadmodom in genethliaca aut vitae generis (§. S) nostcr dixit, quod Lie permettre. Neque Mcrclcetionc

a Platone animis impostta: sed ncquc in curius reliquurum planctaniui in Zodiaco domicilia

dttum Mcrciirium hace quadrare possunt, ncquc praemetari dic'i potest, quippc quae fixa suit, et

cum verbis, quae seqiumtur »amplius deliberandum« cuiquc propria. Aliud est infra (§. 811) ubi As tro -

conveniuut. nomia itinera sua pracmetata esse dicilur. De Mcrpraeterea]

Pro edito praeter earn reposui illud curii autcm isto officio nihil apud л éteres legitur.

non solum Monaccnsium codicum (C. D. E.) aucto- Salins itaquc duxi vulgatam retiñere leetionem.

ritatc, scd Grotiani cliain, ISugiani,. Basileensis, praecursione] Plinius (2, 8, f.) : » Mcrcurii sidus

Darmstattcnsis, Cantabrigiensis ct Britannici. modo ante Solis exortum, modo post occasnm splcnsine

Jpollinis consilio] Arnobius (3. p. 123) dens, nunquain ab eo viginti tribus partibus remo

de dus: »de matrimonio Шс consuUtur, bic mede- tior (rcmotius? aut supplcndus 3Iercurius). « Ptolas

incommoditatibus praestat«, cet. lemaeus (tctraliibl. i, 18) Mcrcurium nunquain plus,

ab ejus] Apollo et Mercurius adeo juncti me- quam per unius sign! spatium, a Sole abesse conniorantur,

ut eis communcm Olympiac fuisse aram tendit. Eadcm tradit Hyginus (astr. A, 16. p. -Í8.">.

Pausanias (5, 14, 6) referai. Conf. et Scholiast. Munch.) additque: »modo noctc prima, modo autcm

Pindar. (Olymp. 5. 8.) Pariter Mcgalopoli, Arcadiac ad Solis exórtus cum inciperc apparcrc, "nonnunurbe,

templi Mercurio cum Apolline Musisquc com- quam cliain perpctuum signis quatuor esse cum

munis ruinas Pausanias (8. 52. 1) vidit Apcrtc Sole : redcuntem autcm cum Sole non amplius esse,

ctiam Claudianus (laud. Slilicli. 2, 4-10) Cyllcnium quam tertiam partem signi.« Cicero (IV. D. 2, 20)

Pboebi comitcm appellat. Quae qiiidcm omnia astro- »nunquam cum a Sole« dicit »disccdcrc longius

nomine origincm deberé vidcutur (Plato Epinom. unius signi intervalle , tum antevertentem , tarn

p. 987 Stepb.). subsequentem.« Scd conféras velini infra (§. 2i> ct

permeantem] Scd Mancher с suo Lcidensi со- 880) nostrum et quae ibi a nobis sunt obsérvala.

dice rcstituit lectionem Martiaui iugenio , ut mihi ас] E Darms tat tensi, Cantabrigiensi , Britanvidetur

, aecommodatam praemetantetn. Zodiaca ho- nico , Ilugiano códice , atque e Cortii variantibne

spitia, quae (sic!) Mercurius ineumbit et in quibus hoc reeepi pro Grotiano at, quod mirabar, quum

praemetatur. Goez. — Licet frustra locum apud anteriores jam editiones multo melius ac liabc-

Munckerum quaesiverim, sunt tarnen codices, qui rent.

a vulgata abcrrent At vero сиг mclior vox sil prae- volatilem] Caduccmn, XT]ÇV»i£tOV. Libro semelantem,

cquidem non perspicio. Peragrare supra cundo: »Cujus vigentis virga Dirum stupct veneMartiani

Capcllae lib. I. §.9. 35

mundi penita permearc aethereosque recessus irrumperc parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pedibus talaría nectit aurea, et nuuc in

fanis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut dcnudata

pecudum cacde fissiculatis ex tor um prosiciis viscera loquebantur, quibusque

num.« Grot. — A virga vero cadiiccnm distinguere

vide tur Apul. met 1. X: »adest luculcntus pner —

quem caducenm et virga Mercurium indicaban t.«

Goez. — Plora olim (in palacogr. crit IV. v. ind.)

de bac virga attuli. Confer nostrum infra (§. 126).

penita] Substantivo hoc utitur noster et infra

(§. 600). IVihili lectio in códice Drcsdcnsi est perauta.

In glossis, quae nomine Isidori veniunt

(ap. Vulcan. 692) »Penita« explicantur »aula regia.«

Martiano penita sunt mundi intima.

celeritate] Ita Monaccnses (B.C. D.E.), Hugiami9,

Reicbcnauensis , Dannstattcnsis , Basilccusis,

Britanniens, Cantabrigiensis, ct ad marginem libri

Itaimbergensis notata lectio, quam et supra (§.7)

tittmus. Continuata en'un est allcgoria.

de more permittit] Pallor an cgregie conjeel

»¿enere permittit« Grot. — Reprebcndendum in

Lac cuijcctura, quod demere sive auferre boc loco

verba minus sunt apta, quo capere, sumere , pre

benden, potius desideraremus. Quumque in omni

bus codicibus logatur de more, maliin quam cor

rigera q»ac vere scripta sunt retiñere, et adverbio

urbane aire comiter explicare, ut oppositum sitVirgUiauo

(Aon. 8, 653) »sine more.« Sed non rcpugnabo.

si quis intclligere maluerit, semper mo

ran esse 3Iercurio virtutem ducerc, pariter atquc

apud Lu ci a nam (in bis accus. 7. p. 56 Rip.) Ше

Juslit'am dnxerit.

pelibus] Utitur scilicet ipeis Virgilii (Acn. 4,

239) verbis: »pedibus talaría nectit Aurea«: hicqne

llomcmm (odyss. S, 44) imitaturus erat Affatim

de lus cgit I.IL Vossius MythoL Rriefc p. 119 scqq.

obliquis] Exempla suppeditant Cicero (dc div.

2 , 36) et Ammiànus (25. p. 203 Lind.). Ad Virgilii

locum (Aen. 6, 99) de Cuniaea Sibylla caneutis

»berrendas ambages« noster respexiase \idetnr.

Graece Xoi-à, unde Ao$Laç Apollo.

denúdala] Ita pro denuntiata Hngianus codex:

quemadmodum Voncbius (spec crit p. 144) legere

jam malebat, licet vulgarem ctiam lectionem defendí

posse Arnlzeniiis (mise p. 200) recte monuerit,

modo voeem denuntiata quarto pluralis casu acceperis.

; • ■■»•

fissiculatis] Ita melius legitur quam physiculatis.

De fissiculatione videsis lector quae acute collcgcre

viri ill. I. Scaligcr et P. Colvius ad Apulcjum,

cui cadem baec vox usurpata. Dicta est fissiculatio

a fisso in extis, cujus meminit Cicero de

observation baruspicum: »aut quomodo est collata

inter ipsos quae pars inimici, quae pars familiaris

esset, quod fissum perieuhun, quod commodum

aliquod (1. aliquid) ostenderet« et alibi Vcl (ut

maxime Enropae Scmoni Scaligcro placet) physicu*

lare v/toxoçi6Ti)cc3ç pro physicare, <pv6i%èV£W.

Quod venus videtur: sic nescio quis dixit musicare

pro iwvÖMSVSiv : id ipsum glossa bidori comprobatur,

in qua legitur: «Pliysicuh, propitio divos.

Physiculator , augur naturam in extis auimanliuut

quaerens.« Grot. — Physiculalis maie. Fuit autem

fissum, a quo fissicularc, linea imaginaria exta bi

partito dividens, ut altera pars ad bostes, altera

ad sacrificantem «ijtisqitc amicos pertineret Conf.

Ernest clav. Cic. fissum ct Salmas. ad Sol. p. 91.

Goez. — Multa de boc verbo dabunt Stcphanius

3 *

36 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

solitus sortitus excederé, vel logia personare, sagaci eum investigationc disquirunt.

10 Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 42), Arntzenius (in misc. p. 199) ct viri

docti ad anthologîam Latinam (Barm. II. p. 506) et

ad Appulcjum (П. p. 134. Ш. p. 669 Oud.> Lo

cus, quem e glossis Ieidori affert G rotins, ñeque

apod Yulcîuiium, neque in editis ab Are vallo re*

peritnr. Sed scriptum etiam a quibusdam fuisse

physieulare satis probatum est, siquidem non Mar

tiani solum libri plurimi sie scriptum vcrbiiin ex

hibent, sed Appuleji etiam et Saxonis grammatici

libri. Quum vero codex Monaccnsis (G), Bodlejanus

primus et secundas , Hugianus , Basileensis,

Dannstattcnsis, Cantabrigieneis, Britannicusque fisiculaiis

babeant, et infra quoque (§. 151) pro physî'

cillant in Guelfcrbytanis esse fessiculant Cortius ad

libri Lipsicnsls marginem annotaverit; ad Appuiejuin

denique (EL p. 134) viri docti observarint, in

vetustissimis Martiani Metis esse fissiculare ,• boc

ego ut magis notum in textum recepi.

prosiciis] Prosicîorum apud Festum Arnobiumque

mentio. Glossas » Proscie àxgo&Lvicc« 1. Prosiciac.

Prosccta dicuntur Macro in oçvi&oyovLat

»Vnlgari tosta vapore Cum virgîs prosecta ferunt.«

Flacco Argonauticis : — »prosee taque partim Peetora.

« Lucano : »Lavi calido prosecta cerebro.«

Statio: — »ubi adverso dederant prosecta Te

nant!. • Ovidio Fastis: — » prosecta sub acibere

ponit. « Qui et alibi: »Imposuit prosecta calentibus

aris.« Prosicies Varroni: »Prosiciem с \ tor um in

mensam porricere«, et Lucilio: »Caen л in inquit

nullam neque divis prosiciem ullaru.« In Solino

emendatiorcs codices prosicias babent: nonnulli vero

patricias a porriciendo, qnod vocabulum multi

usurpant, Varro, Arnobius, Virgilios, alii. Grot#

— Quibus haec non sufficiunt, adeant Ovidium

(in metainorph. 15, 136), Macrobiiuu (!a Satur

nal 3, 2), et Taubmannom ad Plautum (MostclI.

3, 3, 3. p. 562. Poen. 2, 8. p. 877), Daceriam

ad Fes tum (p. 387) , Elmcnhorstium ad Arnobium

(p. 187), Saubertnm de sacrifiais (c. 20.

p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

De omni boc divinandi genere pulebros lege ver

sus Tibulli (1, 8, 3):

»Nee mihi sunt sortes , пес conscia fibra deorum;

Praecinit eventus nee mihi cantus avis.*

solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

Monaccnscs (B. D. E.) ; siquidem hoc verbum com

infinitivis excederé et personare conjungendum est

excederé] Bulengerus (de sort. 1, 7. in Gracv.

thes. V. 396) legere nos jubet exedere. Quid hie voluerit

hoc verbo , non perspicio ; et vercor ne ille

paritcr ac Grotius glossa indueti, quae sortitui

interpretatur divinationes , banc vocem pro nomiie

substantivo, nempe pro sortit ¡one aeeeperint, qann

partieipiam potius hoc loco sit a sortior. In oniiibus

cnim locis Mercurii frater (Apollo) qiia&itiia

erat, quibus solitus excederé (exirc) sortitus. Sortitum

Pytliium intclligc eum, qui ex Ulis lotis ex

cédons responsa dat et eventura denunciat. Ita et

a Virgilio (Aen. 3, 376) rcx dcorum »sortri fata«

dicitur, cujus рое tac versus Martianum in sequentibus

quoque (§. 10) ante oculos habuiss: patebit

logia] Aóyia oracula sunt pedestrí sermone

edita, ut %Q7]6¡KH, carmine. Vidctur aatem vox

lúe aliqua déesse, at sit »logia personare solebant«,

nisi »personare« et ante »excessere« legas, sot si

quid aptius. Grot. — Cessât hoc, postquamc со-

dicibns Monacensibns supra ¡userai »solitus.* Unde

autem priora habeat juvenis doctus baud scio. Ccrtc

contraríum discimns ab Aristophane, qui (cquit 120.

121) Xóyiov el %QT]6fJlóc promiscué usurpât.

Martiani Capellae lib. I. §. 10. 57

admodum foliis vittisque semivulsis, quae in Cumano antro post Sibyllam

tinearum uiorsus cariesque carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aéreos

etiam tractus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oseinum

linguas, et praepetis omina pennae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dcdignabatur Augur Pythius nun

lauri] In lauri foliis sólita erat Sibylla sua responsa

scribcrc. Vulcan. — Ad Yirgiliam ncinpc

rcspcxit doctas interpret (Acn. 3, 445). Marlianus

antcm non hunc, scd alium ejusdem poctac locum

(3, 360) ante oculos habuit, ubi Clarii lauri

memorantur. De Apolline enim investigando agilnr,

non de Sibylla. Poterat noster ctiam Claudiani (de

rapt. Prose rp. 1, 109) verba »venturi praescia

laurus« in mente habere.

areniis] Arcns idem quod aridns. Cicero (ap.

Macro b. in soinn. Scip. 1, 4): » laureis arescentibus «

dicit de ils quae arcre incipiunt Qnumquc Iannis

vaticinandi virtu tern repraesentet, facile intelligitur,

lauro árente significan oracula cvancsccntia. Unde

Proper tins (2, 21, 36) i

шЕ1 facet extincto laurus adusta foco.*

et Statius (Tbeb. 8, 202):

»ipsaeque volent arescere laurus.»

Voce autem ipsa utitur alio ver su (2, 12, 51) Propérima:

»Ac veluli folia arcutes liquere corollas. «

vittisque semivulsis] Alii vitibusque. Goez. —

Prior lectio , quam codices etiam Monaccnscs (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis , Hugianusquc

h aben t, omnino praeferenda erat, quum oraculoram

reliquiae hoc loco recenseantor , vittaeque désignent

Interpretern. Ita Virgilius (Acn. 5, 370), loco illo,

quem totum ante oculos habuissc Martianura dixi,

de yate:

• Exorat pacem divotn vitlasque resolvit.*

AddeLucauum (5, 143 ct 170), Senccam (in Again-

702), alios. Semivukum ut apud Ovidium (met 7,

344) semilacer, et Claudianum (in consul. Probi

109) semirulae.

Cumano antro] In templo Apollinis , quod erat

prop« Comas, Campaniae civitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vue.

tinearum morsus cariesque] Utruinqnc noster

viderai conjungi ab Ausonio (cpigr. 34) boc versu :

«Si tineas cariemque pati te charta necesse est.*

oseinum] Cum Cicerone (div. 1, 55) subtib'us

distinguât noster alites inter et osciucs (conf. Fest.

p. 515 Dae). De u troque avium fatidicarum ge

nere consule Bulengerium (de augur, c. 4. in Gracv.

tbesaur. V. p. 413). Omne autem boc divin ationis

genus complet- titur Manilius (4, 915) verbis:

»Pecudum mortes aviumque altendere cantus.«

praepetis] Virgil. Acn. 5, 360: »Et volucrum Uñ

onas et praepetis omina pennae.« Vosck.— Jainque

manifestum est Martianum bunc Virgilii locum ante

oculos babuisse. Dc voce praepes léxica vulgaria

respondent; sed considere opcrac pretium crit

Spanliemium ad Callimacbum (p. 628), virosqne

doctos ad Appulcjum (I. 140. DX 86. Ond.) ct

Pomponium Laetum dc sacerdotiis Roman, c. 5 (ap.

Clausing, in jur. publ. I. p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia sacrificiorum.

Moncnda enim dicuntur sacrificia , per quae dii nionentur,

ut succurrant mortalibus. Vulcan. — Miror

Grotium ct Goczium, qui absurda baec a Vulcanio

e glossa bausta rcpeticrint Dii enim iuonent, non

moucntur. Monere hoc loco est »pracdicere res

58 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

cupari. Item eum in Helicona, Dclon, Lyciumquc sectantur. Sed alibi

lauros primores arentesque hederas, alibi cariantem tripodem crepidasquc

futuras.« (Cic.de harusp. 25. Virg. Леи. 8, 536. lincm sex mensibus apud Lycios, et sex apud

gcorg. 1, 555. Tibull. 1, 6, 50). Voce contornen Dclon responsa dédisse. »

praeter Martiannm nemo, quod sciam, nisi popu- Lyciumque] Lege Lyciainque, ut jam visum

laris ejus, Tertullianus (in carm. с Marcion. 1, 1. fu¡t HI. viro I4ic. Hcinsio, qui ad calcem libri sni

4, 4. ct 5, 1) utitur. Hugianus qtiidcm codex habet 8;c cmcndandum monucrat. Firmal , quem tarnen

cunctaminc; sed contornen с verbo contaminare fa- Heinsius non adscripsit, Maro (Acn. 4, 145):

elle inteUigitur, de quo docte nuper disputar*, .Qualis ubi hybemam Lyciam Xanthique fluenta

nec nostro ncglecto, Grauertue in Analcctis p. 118

sqq. Dixit igifur noster »deserta omnia fuisse loca,

quibus Apollo solitus cssct oracula ederc, quia

offensus fucrit turpibus ct inboncstis quacstionibiis,

ad qnas ut res|>ondcrct ct cventura praediccret postidarc

ausi esscnt improbi. Nonne Plutarcbi de

oracnlorum defectu librum Martianus legisse tibi

vidcbitiir, si quae Planetiadcs ibi (p. 415) disse

nt, in memoria m revocaveris? »Hoc en im, inquit,

disputandum vobis propono, cur non jam dudum

ab cdendis oraculis aniimim Apollo avcrtcrit, aut

ci Hercules vcl dcorum alius tripodem sustulcrit,

opplctum obsccnis et impiis quacstionibiis, quae

dco proponunt, alii eum tanquam sophistam ten

tantes, alii dc thesauris , hcrcditatibus , inccstisvc

nuptiis sciscitantcs.« Addc Ciceroncui (de divin.

2, 57) ct «Tuvcnalcm (6, ;>;>ii), in primis autcm

Lucan. 5. Ill:

— »Лом ullo sécula dono

Piostra carent majore dettm, quam DeJphica sedes

Quod siluit , poslquam reges iinmere futura

Et superos vettiere loqui* cet.

Olim Christo nascente conticuisse oracula jactabant,

sed cf. Dalacum dc orac. II. p. 425 seqq.

Deserit ac Delum maternant invisit Apollo.

l'bi id ex Apollonio transsumsissc notant interpretes.

Vonck. (spec. er. p. 144) — Conjectura prefecto

baud conteinnenda foret, nisi ei omnium libroruin

lectio repugnare!. Et certc ante quam corriga*

legas vcliui hosce Papinii Statii (Thcb. 1 , 690)

versus :

»Phoebe parens, seu te Lyciae Pat area nivosis

Exercent dumeta jugis« — —

a!i ¡ue alio in loco (sylv. 1,2, 222), quo Latoo

val um patri (Apollini) assignat

»lycios montes.«

Supplcri igitur со magis post Lycium licebit montent

apud nostrum, quo ccrlius mons ctiam supplcndus

apud Yirgilium (gcorg. 5, 514) est in verbis

»summa Lycei.« Ipsius Apollinis cognomen Ly

cium fuisse nemo ignorât (Macrob. Saturnal. 1, 17).

primorea] Yctcrcs ct pervetustas. VixcAX

arentesijue hederus] MS. erantes, puto errantes,

¿Jtí&ezov consuetnm. («пот. —. Quamvis vox er

rantes in millo códice legal ur, in textuin tarnen

earn rocepit Goczius, Yirgilium, puto, secutus (eel.

4. 19). Ego vero a corrigendo scriptorc abhorrco, ma

dedignabalur] Unus Britanuicus meliorem banc xime, quum aliquo modo leetio defendí potest. Potest

lectionem pro dedignalur suppeditavit teste Federo autcm ut supra, ubi ct »lauri arentis« memincrat.

nostro. Píamquc hederás Apollinis vestigia prodere, nenio

Delon] Scrvius (ad Acn. C, 58) docet »Apol- ignorât, quum poclac iis coronarentur (Hor. carm.

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 5Ï9

situ murcidas, praesagiorumque interlitam mcmoriam repererunt. Tandem 11

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudèt Parnasia rupès; licet inde

quoque ad Indici montis secretum obumbratumque scopulum nube perpetua

1, i, 29; epist. 1, 3, 25. Ovid. met. 5, 333;

fast. 5 , 79. Virg. eel. 8, 13) notumque il lud:

»JVtmc ederae sine honore jacent.«

(Ovid. art. am. 3, Ail). Sed quid multa? ileus

ipse ab Aeschylo à xt66svç lArtÓAZcov appellator,

uli Macrobias (Sat. i, 18) jam observavit.

crepidasr/uc] Potcrit quidem tripodis basis ¡ntclligi

со magis, quod ex Herodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Pcrsis devictis Gracci collcgcrant,

Apolliai aureum tripodem dedicatum fuisse

insistentem triplici eerpenti acuco, ita ut ad Graecam

vocem xçrjrtïç bic respíciendum sit: malim

taincn per crepidas calceaincnta vulgari sensu intclligcre.

Yrdentur enim deum consulturi non nisi

cerlo quodam babitu ornatuque admissi, iisque calceorum

ctiam genera pracscripta fuisse. Cujus reí

ocularem babcinus tcstem Pausaniam , qui Trophonii

oraculom se adiisse narrans, inter vestimenta, qnibus

indu ti esse délièrent adituri (9, 39, 4 f.), re

cense t »èrtt%cû(>Laç xçrjrtiôaç.« Quidni igitur calceamentis

etiarn oraculorum vestigia significare voluissc

Martianum dîcamus?

situ] IiaVirgilius (Acn. 7, 440) et Statius (Tbeb.

7, 745) »situ victo« dixerant; et Florus (2, 3):

■ ne rubigiucm ac sit tun arma sentirent.« Ovidius

(e Pont 1, 5, 8) »siîm iners« scripsiL Idetnquc

(in fast 4, 928) » inquine t arma sil us« optât.

murcidas] 3Iurcidas pro marcidas vetercs. (ïi.oss.

— Adde Augiislinum (civ. dei 4, IG), qui l'ontponium

excitons scribit: »nuircidus est n'unis desidiosus

et inactuosus.« Solus Ilugii codex marcidas

cxbibct. Infra (§. 999) iterum murcidum scribitur.

Л "erum Valerius JHaximus (6, 9. ext 5) marcidum

habet

Fama] Prosopopoeia , ut apud Virgilium (Aen.

9, 473), Ovidium (met. 12, 43), Valerium FJaccum

(2, 117) et Claudiantim (cous. Prob, et Ol.

34; laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hic Virgilii (ecL 6 , 29) iterum

ad verbum exscripsit versum:

»Kec tint lu m Phoebo gaudet Parnasia rupes.*

rupes] IVon Virgiliue tantum, sed Lucanus (o,

77 et 164) ctiam rupis nomine montent illum insignivit,

qui a Strabonc (9, p. 410 Casaub.) rte-

Tçcoârjç esse dicitur, eu jusque poëtac (Oui!, met.

1, 315. 2, 221. Pers. pro!. 2. Lucan. 5, 72) geminum

vertieem cclcbrariint.

obumbralumnue scopulum] üVysam intclligit, In*

diae montem, ubi feruntur Liberi crepundia esse.'

Vti.c. — IVysa nomcii quidem urbis est, mous

autem prope Nysam Mcrus appellator (Curtius 8,

10, 12. Arrian, exp. Alex. 5, 1. p. 340 Rapb.).

Explananditm igitur Vnlcanio erat, quid Apollini

cum hoc monte, qui lo vi sacratus erat, л cl cum

urbe Ша, qua Uacclii contiitebantur incunabula, com

mune fuerit. Лоп enim de bisce dus, sed de Apol

line Murtianus agit Parnassum quidem Apollini

cum Baccbo communem fuisse (Sopbocl. Antig. v.

1 1 10. Eurip. Jon. v. 565 ; Pbocniss. v. 227. Pansan.

10, 32, 5. Lucan. S, 73. Ca lull. 64, 391.

M aerob. Sat. 1, 18) ¡Nysamque Baccbo sacral ¡m*

(§. 695) non ignoramus ; sed de Indiac monte nemo,

quod sciant, idem docuit, neque docere potuit.

Acccdit ot alia difficultos. Doccbant cuitit (Scrv.

ad Aen. 4, 153) »Apollincm bicmalibus sex mensibus

coutiiiuis a Delo abesse.« Quo igitur pacto

Martianus fingere potuit, Virtutcm et Mcrcurium,

licet compcrtum babcrcnt, »ad Indici montis secreta

40 Martiani Capellae lib. I. §. 11.

posterius migrasse perhibcbant, tamcn Cirrhaeos tunc recessus, et sacra ti

specus loquacia antra conveniunt. Illic autcm circumstabat in ordinem quidquid

imminet seculorum, fortunae urbium nationumque omnium regum ac

i'lum migrasse«, niliilomiuus Del um petüssc? Nemo

sane explanare id poterit, nisi ad illud placitum

confugerit, quo affirmabatnr, Solcm Libcrumque Patrem

cundem fuisse (v. Palaeogr. crit. Ш. §. 463, ubi

tolle mendum in nomine). Quo quidem pósito liuic

Martian! loco e Macrobio (Sat i , 18) lux aflerri

posse mihi ville tur, qnippe qui »in sacris« inquit

»haec religiös! arcan i observado tenctur, ut Sol,

qnum in supero, id est diurno hemisphaerio est,

Apollo vocitetur; qnum in infero, id est nocturno,

Dionysus, id est Liber Pater babea tur.«

migrasse] Solcm quam homines animadverterent

semper locum mutarc , baud minim est poetas (SU.

У, 204) Apollincm finxisse migrantem, Dclphieum

praesertim (Artemid. oncirocrit 2, 53. p. 126 Rigalf

.). Lepidc bac de re Lucianos (in bis accusât 7.

p. 48 Bip.) agît

perhibebant] Infimae latinitatis scriptoribus ma

xime frequentata loquendi ratio. Fulgentius : »Licet

Petroniana subit Albutia.« Macrob. (Sat I, 11):

»licet ex libértate in servitutem venum ierat.»

Spart Adrian, (с. 16): »omnes professorcs et hono

ra vit et divites fecit, licet eos quacstionibus sem

per agitauit." Goez. — Et Appui ej um addere potuisset,

et Ammianum Marcellinum, et Solinum

(57), et Macrobii alium locum (sonin. Scip. 1, 19

p. 101 Zcun.), et inprimis corpus juris Romani.

Cirrhaeos] Cirrheos, alii Cbirrbeos. Goez. —

Hand dubia orthographia est A Cirrha enim Cir

rhaeos. Atqnc hisce reccssibus Delphi significantur.

Confer infra (§. 119. 631) »oppidum Cirrha«, cui

Delphi adjacent Apollincm etiam ipeum cognominc

Cirrhaei appcllatum esse Gyraldus quidem affirmât,

sed nidio laudato auctorc. In Basilccnsi códice a

secunda mann insert nm ante Cirrhaeos est ad;

qua tamcn emendatione non opus erat, quia vcrbum

convenir« cum quarto casu construi potest

in ordinem] Dcsunt haec in nonnullis editionibus.

In Monaccnsibus autcm membranis plnribus

(В. C. D. E.) legi tur in ordine , in uno (G) in

ordinem, quod, qnum melius sit, rctinui. Pendct

enim ab imminet. »Quod imminet in ordinem se

culorum« in tell ¡go »quae even tura eint labentibns

tot seculis sese cxcipicnlibus. «

fortunae urbium] Haud dubie Martianus Ovidii

(met 13, 260) verba in mente habuit hace:

— — — »sie ad ferrum venislis ab amo

Secutas sic toties versa es fortuna locorum.«

Interpunctionc etiam separanda illa erant ab iis,

quae praecedunt

nationumque] Malim »urbium regionumque

omnium, regum, ac totius populi videbantur.«

Forte ct pro regum reponendum fucrit rerum. Sua

den t quae habet p. 7: »Hi igitur cursus discoloris

atunes praedictas rerum nationumqnc fortunas immensis

primo sinibus ambiebant« Sed et ibi pracferam

«regum nationumque«: dixit autcm »nationum

fortunas«, qnod lúe »totius populi.« L't ex iis

adeo nihil nostrac emendationis mérito derogetur.

Votcck.— Ex omnibus libris scriptis unus Vossianus

codex (Arntz. p. 200) habet regionum ; sed in ejus

gratiam rcliquorum lectionem eo minus mutari velim,

quo certifie inferior! loco (§. 13), a Yonckio lau

dato, vox nationum repctitnr. Inepta 'practerca cmrndatio

esset illa rerum pro regum, siquidem populi

ct regum, minime rerum, sibi opponuntur. Hie

enim de varia fortuna agitur urbium' et nationum,

tam regibus, quam popidis imminente. Atque legiss«

Martiani Capellae lib. I. §. 11. ЗД

totius populi. Videbantur aliae transacti cursus emenso spatio fugientes; consistebant

aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atquc ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incredibilis

habcretur aura. Inter mira haec spcctacula fortunarumque cursus,

mild videtur Martianns, qnum Ша fingeret, Sallustium

pbilosopbum (de dus et mundo 9. p. 2(12

Gal.) similiter ita disputantem : » Quemadnioduin

Providentia et fatum sont nationum et urbium, ita

et sîngulorum hominnm; ita et fortuna, de qua

nunc agere orationis series postulat. Diversa igitur

ac praeter exspectationem accidentia in bonam par

tem dirigens vis deorum fortuna existimatur ; ideoque

urbes praesertim liane dcain honoribus afficere

addecet« Longa serie Seneca (consolât в seqq.

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locorumque fata

recenset, concluditquc : »Ita fato plaçait, nullius

rei codem loco stare forlunam.»

aliae] In editis legitor: »Aliae transacti cursus

emenso fugientes consistebanL Aliae sub conspectu

adveniebantque quam plures.« Locus omnino men

dosos est: in qnibusdam legitur »emenso spatio«

sententia faciliorL Heinsius: »aliae aevi transacto

spatio.« Vonckîus: »aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu.« Ar

bitrer hic factum esse, quod in principio capitis

monui, ut a magistro vel discipulis quacdam fuerint

addita, dam in sebolis praelegebantur, quae

tamen nequáquam sunt ipsius Martiani. Vcram

Martiani manum arbitrer praeferre qnantivis pretil

"Vossianum со dice m : »Aliae consistebant sub con

spectu, adventaban t quam plures«; ut de duobus

loquatur Capella, et qui jam consistèrent et

qui advenirent Abtctz. (misc. p. 200). — At

si teste Arntzenio sunt , qui post emenso babeant

spatio, quae qnidem vox in Monaccnsibus

(B. D.) etiam addita est, omnia facile intelliguntur,

modo solam interpunctionem mutaveris, ut feci.

Tria cnim témpora tribus Ulis eommatibus déno

tant ur: Videbantur fugientes — consistebant aliae

— adveniebantque quam plures«; praeteritum vi

delicet, praesens et instans. Id quod pulchrius

veriusque omnino quam si cum Arntzenio duas

tantum temporis partes statuere volucris. »Опте

enim tempus« Martiauo ipso docente (§. 105.733.

8í>o) »tribus varietur vicibus.« I..»

disparata] Legebatur ante disparata, quod Vol»

canius explicabat tiegata, Grotius а и(еш esse putabat

desperat a , qucmadmodum codices etiam Monacenses

(В. С D.), Darmstattcnsis et Britanniens

praebent Omim vero in Basilcensi legisscm dis

parata , quod Vonckius (p. 144) olim л olebat, hoc

practuli, ut verba »nonnullis eminus vanescebat

disparala prolixitas« explicanda cssent »nonnullis

procul remota erat omnis stabil! tas. « Sacpíus noster

etiam verbo disparare ntitur (§. 24. 25. 525.

714), pariter atquc Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique tere imitatur (Stephan, ad Sax. p. 21). »Di

sparalum autem«, Cicero (invent 1, 28) inquit, »est

id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

separator.« , • < . i

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui mox nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitae of

ficio transeunt Vulc

motnsqne] Illud aue , quod Grotius ad marginem

rejeeit, omnino legendum e codieibus ctiara

Basileensi et Monaccnsi (C). In aliis Monaccnsibus

(В. D.) priora verba »Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ea posuL

в

42 .Martiani Capellac lib. I. §. 11.

mp.tusque nemarum etiam susurrantibus flabris, canora modulado mélico

quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora proljxarum arborum culmina

perindcque distenía acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ас

propinquum ramie adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nee non etiam sesquitertiis, sesqui-

• modulatio] Lege modulatione. Vonck. (spec. cr.

p. 144) —- Elegantem Vonckiï conjecturam firmat

codex Vossii, et scnsiis postulat Ultima syllaba,

ut saepc fit, absorpta est ab initio sequential

Abntz. (misc. p. 200) — Miror utrumque , maxime

Arntzcnîum , qui elegantem appellare potuerit discipuli

. sui emendationem. IVamquc criticorum error

hide provenit, quod vocem mot и s cum sequent! luis

eonjimxeruiit, licet ad praeccdentia pcrtiucat, id

quod annexa partícula que satis docet (v. not. pracced.).

Quaproptcr baud video, cur longe plurimorum

codicum lcetioncm corrigere debcamus, pracsertim

quum darum et aptiseimum ilia bunc praebeat

sensum: »Inter cnim bacc spec taenia fortunarumquc

cursus (de quibus modo dixerat). motusquc

etiam ncmorum, (inter baec inquani) susurrantibus

flabris canora modtilatio mélico quodam appulsu cre

pitabat. Ha ñon solum »sistriun crepitans« Proper litis

(5, 9, 45) dixit ; sed Virgilius, quem noster bic

imitatur, (Acn. 6, 209) pariter de arbore áurea

CM»Í$ft¡:,:u< 1- ,i .- -. • .: . ■

»Sic leni crepi tabant bractea vento.* .

Pro vento noster reposait flabris.

mélico appulsu] Música collisionc. Vtxc. — Lege

applausu. Уолск. (sp. crit. p. 145). — Cave cor

riges! est cnim vox música atque infra leges (§.27)

шрикцв modulations «, et (§. 28) «graves pulsus« $

apud Ovidium etiam (fast. 5, 667) »lyrac pulsunu»

Vctercs de música scriptorcs distinguebant inter

vocem bumanam, et zr¡v XQOVÓiv, quae manibus

fiebat (v. not ad §. 120). Haue igitur musicam oetavis. Gloss, (cod. Лопас. С). Omnino semitonii

in ncmore illo noster ramorum appulsu fieri recte

dich, ñeque corrumpenda haec dictío critica, si due

placet, arte erat

perindeque] Valdc, multum. Vixc. -— Cave

crcdas ! Corte infra (§. 34) Vulcanius periudeque

explicare »valdc, multum« non potuissct INequ«

paribus intervallis interpretar! id adverbiam ei licet

qui illa imparia esse deberé non ignorât Equidcm

intelligi posse ita arbitrer, ut respiciat culmen,

ni ini nun »in culmen distenta« quibus acutum fieri

вопит pluribus persuasiim erat (§. 28 not.).

rauca] Hypallage pro gravis raucitas. \vlc —

De tali sono Catullus (64, 264):

»Mullís raiicisonos efflabant cornu a bombos.*

Iliuc infra (§. 28) Lunam, quae proximo terrain

est, ait »graves pulsus modis raucioribus perso

nare.« Ratiouem alibi (palacogr. crit. III. §. 256.

p. 505). exposui. Sed adde i\icomaclmui in barmon.

man. 1, 2, 5. p. 6 Mcib.) qui »a Lunar!« inquit

»motu, qui omnium infimus est, et terrae proximus,

acutissimus dictus est nete (yíárt¡). Eteniin

véazov Idem est quod infimum. «

ratis] Ratis bic adjectivum est, ne te fallant

glossac substantivuin púlanles. Grot. — Succcntus

niuiirum pro rala ct apta portione per annexa barnioniam

efliciunt

sesquialteris] Sesquiáltera proportio in aritbmetica,

diapente vocatur in música: limma Gracce

scmllonium, cujus media pars diesis dicitur. Octa

vie vel sesquioctavis sive vïtOj'ôoovç, i. e. superMartianí

Capellae \\tí. Î. §. 11. 45

octavie etiam sine discretione juncturis> licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia para est diesis (Sext Emp. в, 47. р. 366

Fabr.). Л' itmvins (3, 4. p. 136 Bip.): »Diesis autem

est ton! pars quarta: ita in Lcmitonio doo dieses

sunt coUocatae.« Plora dabunt scriptores rei musicac

a Meibomio editi , et Bocckliius (in Danbii

et Crenzcri studiis Ш. p. 6S). Scd boc loco ail-

си ndus potiua Boetbins , qui (in arithm. i, 23; op.

p. 1312) rem dilucide sic exponit: »Superparticularis

est numerus ad alteram comparatus, quotiens

Labet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minons babcat medictatem , vocatiir sesquiatferi

si vero tertiam partem, sesquitertius: si vero

qii Jirtam , vocatnr sesquiquartus , et si quintam, vocatar

sesquiquintus. Atquc bis omnibas in infini

tum quoqnc superparlicularium forma progreditur.«

Theo Smyrnaeus (ap. Tcnnul. p. 141 ad Jainbl. in

IViçom. aritbm.): èftifiôgioç âé èÔn Xôyoç, otav

о fieiÇcov bgoç arta£ ÏXTl TOV èXcctrova tcai

ulÔqiov tv Xi rov èXarzovoç. Ad quaè Temraiins

: »IVotandum ¡jlÔqlov ab aritbmeticis dici de

superparticulari, [i¿QTj de superpartiente.« Couler

nostrum infra (§. 737. 739). Haud dubie Maria

nus illa e Cicerone de sum sit, qui ipse sua a Pla

tane (de an. mundi p. 36 Stcpb.) habet Ciceronis

eniin verba (de univ. 8) hace sunt: »Sesquiáltera

antem intcrvallis, et sesquiterliis , ct sesquioctavis

snmptis ex his colligationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervalle sesquiterlia omnia explcbat,

quum particnlam singuloram rclinqucret« cet Ma

crobios (s. Sc. I. 1) graccis vocabulis utitur» epi Iri

dis . hemiolius, epogdous.« De origine vocis sesqiti

egit Jul. Caesar Scaligcr in poêt. 2. 26.

facile corrigera potuisset, si fontem cognovisset, e

quo nostcr hausit.

sine discretione juncluris] Sine intervalle consonantiis.

Vlxc.

limmaln] Bccta est scriptura. Liquet ex Pbitarcho:

Xelfifia Teüv tprjiiaxiuv ccvi6(ùv ovtcúv

то ïXarxov ort rov тцибеыс àrtoXelrtet. Glossa:

»Limmata hemitonia.« Grot. — Minus accurate I

A Platonc cjusmodi intervallum jam hemitonium

appcllatum fuisse observât quidem Macrobius (in

somn. Scip. 2, 1. f.), sed moncnte Censorino (10,

7) abusive, quum dno hemitonia tonum complere

non possint: quaproptcr Macrobius ctiam semitonium

définit »sonnm tono minorem«, cui adstipulatur

Bocckliius (in Daubü ct Creuz. stud. Ш. p. 60

§. 11). Neque cnim ita accipiendum esse addit Ma

crobius, ut dimidiatus tonus pntctur, quia nee semivocalis

in Uteris pro medietate vocalis accipienda.

Adde igitur aliiun Plu-'arcbi locnm (dc animac procr.

p. 1017. f.). Plurimi Martian! codices perperam

Ihnnta scriptum exhibent ; melius duo Monacenses

(C. G.) hjmmala: Y cnim saepe pro EI poni alibi

(in palaeogr. crit. IV. p. 343) docui. Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Scalig. poët. 1. 39).

In códice Monaccnsi E glossa haec legitiir:

»Quinqué músicas consonantias exsequitur.

Duplis sneccntibus, i. c. dnplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod cnim in arithmetics duplnm

, in música vocatur diapason. Est dupla proportio,

ut minoribus utamur numcris, duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voculam

dupla sui quantitate supcrat, sive in extensiene

sesquioctavis] Ita non solum varians lectio in acuminis, sive in rcmissionc gravitatis.« — Et ad

libri Norimbcrgensis margine notata, scd codices voce. : яс sesquiaüeris etc. :» Sexqiialtcra proportio in

ctiam Vossianus (Arntz. misc. p. 200) ct Hugianus arithmctica diapente vocatnr in música. Scxqnaltcr

habent pro octavis apud Grotiuni, quem crrorem autem numerus est, quando major numeras minorem

6*

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam superumque carmen modulatione

12 congrua personaret. Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nee mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: bincque esse quod illic Phoebus,

15 et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circumhabet

m se totam nnmerum, însuper et ejus me- piosius dc ca alibi (pal. cr. Ш. §. 256. 2э9) egi.

dictatcm; ut sunt tres ad duo. Diapente vero sym- Plato (II. P. 10. p. 617 Stcpb.) Sircnum ope cam

pjioniacst, quando vox voculam totam sui praecedit perfici finxcrat, vocibus, ut videtur, SeipriV et

quantitatc et insuper superatae vocis medietatae (!) 6eiçà ludens, ut uextun inter orbes coclcstcs simul

sive in acuminc , sive in gravitate. — Scxquitcrtia exprimeret. Pytbagoram cam aiidirissc fabulantur

propositio est in arithmetica, quae in música dici- Pylhagorici (Jambl. in vit. ejus lö. p. í>3 Küst.).

tur diatessaron sympbonia. Est autem sesquitertia Cctcrum codicum Darmstattcnsis , Reichcnauensis,

proportio, quando major numerus babet in se mi- Basilecusis et Bongarsii lectio edidicit omnino meuorcin

et ejus tertiam partem, ut sunt IV ad III. lior est, quam quod editum erat ediciL

Diatessaron sympbonia est, quando vox voeem tota succentibus] Aliis succentor erat, qui cantori

superat sui quantitatc et ejus insuper partem in respondebat (Burmann sjll. epist. III. p. 461), conacumine,

ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous cenlor, qui consonaba! (Cang. voce Succentus):

in arithmetica, tonus dicitur in música. Est autem sic chorus ei qui praccinebat (AristoL de mundo

epogdous, quando major numerus habet in se mi- 6). IVostro etiam succentus sunt, qui consonant,

uorem et ejus oetavam partem, ut IX ad VIH. — id quod ex addito verbo convenire patet.

Semitonia lima (lege leimtna vel Umma) graece. Se- ita raía modificatione] Lege » aetbcrcac modiGmitouiuui

cur media pars diesis dicitur. Hace omnia cationi.« Vo.\ck. Absit ista correctio! Bene sc hapoëtica

in nemore Apollinis finguntur fuisse, quia bet rata modificatione: vide supra »ralis succentibus.

ipse est moderator musicae coclestis.« esse] Grotius cdidcrat est, quod non cohacrcbat

nemus illud] Dixcrat etiam Arnobius (L. 5. cum reliquis. Nequc probaudmn erat esse dicitur,

p. 112): »Sunt in sidereis motibus (al. montibus) quod Arntzcnius (misc. p. 200) substituerai. Siisilvae

, sunt lustra, sunt nemora* cet. pcriorem igitur Icctionem, solamque veram, с comodulatione

congrua] E codicibus Monaccnsihus dicibns Monacensibus (C D. E. C), Darms tattensi,

B. D. E.) ct Drcsdensi banc Icctionem rcecpi pro Basilecnsi, Rcichenaucnsi ct Iliigiano substituí.

eo quod legcbatur » modnlationum congruentia.« illic] E codicibus Monacensibus (В. C. D. E.)

cliam i» coelo] Con£ Heraclid. alleg. Horn. cd. hoc reccpL Grotius habebat Ule.

GaL p. 421). Cic. somn. Scip. et Macroh. Goez. — Auricomus] Ita cnim Valerius Flaccus (4, 92)

Pcrmnlti dc sphacrarum harmonía laudari possuut Latine 5 Graece Macrobius sed Latiuis literie (Sat.

scriptures (Cic. divin. 1, 3. N. D. 3, 11. Max. Ту. 1, 17) Chrysocomes (%cv6oxó[il¡c).

rius U. p. 20C. 207. llcisk. con£ nostr. §. 27). Co- nam Solis] Vide ad hace Macrobium. GnoT. —

Martiani Capellae lib. I. §. 13. 45

actumque flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta

penetrare. Demoustrabat praeterea Virtuli Cyllenius amnes quosdam coelitus de- 14

Alientes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad eum ipsum, quem reperire

curae est, pervenirent. Verum eosdem amnes diversicolor fluentorum discrepantium

unda raptabat. Quippe primus diffusions ac prolixi ambitus gurges liventis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

Interius alius lactis instar candidaeque lucís mitis per omnia quietusque

Saturnalia ilicit (i, 17). Hi radii fucrc duodeni,

Solis ad cxcmplum, eicut Virgilius (Лен. 12, 165)

volt, de rege Latino canens:

— — — » cui témpora circum

Aurali bis sex radiis fulyentia cimjunt

Solis avi specimen.«

Sagittarius] Naevius (ap. Macrob. Sat 6, S):

»Dcindc pollens sagittis inclytus arquitciicns sanctusque

Delphis prognatua Pythias Apollo.« Maxi

mum Tyrius (10, 8. T. L p. 182 Rcisk): »awirtfic

xal rov láítóXX(ovoc, to£óxr¡c Ь &eoç xai

fiovôixoç' xcù (pi/.cö luv avrov ttjv açfioviav,

<poßox>[iab âh XTjV ro£eiav.* (Add. Burm. ad

Propert p. 814. et Ammiannm 19, p. 119 Lind.).

Virtnti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in

eodiclbus Darmstattcnsi , Monaceiisi (D), Hugiano,

et in libri Norimbergcnsis variantibus.

amnes quosdam] Septem intclligit planetas. Ita

dienntur, quia in modom amnîum lubrico quodam

flexu periódico volvuntur. Divcrsicolores sunt, id

quod Plinius dich. Grose, (cod. Monac. E) — Isid.

orig. (1. 14, 27): »Amnis flu vins cat ncmorc ac

frondibus rcdimitus , ct ex ipsa amocnitate amnis

vocatur.« Non incpte ¡gitur a Marliano planctae sub

amnium imagine deseribuntur. Radii enim с stellis

caucantes non ineommade cum fliuninc comparari

possunt. Goez. — Ncque commode, ut miUi quidcin

vide tur. Non enim planctae ipsi, sed eorum cur

sus fluviis sunt similes ct Mercurio transcundi crant

comitante eum Tirtute. Hoc pacto explican ctiain

potest »priuii diirusior ac prolixus ambitus«, quod

non nisi ad circulum, quern meando efficit, spectare

potest. Ac nc quid dubitcs, adi fontem с quo no

sier hausit (Plat. Tim. p. 36 f. Stcpb. et de R. P.

10. p. 616. 617). Ubi contra gurgitis nomine ulitur

Alartianus, ibi planctam ipsum intelligit.

coelitus] Nc quid omittam, codd. Darmsfattensis

ct Hugianus qnodam cetu habent; ct paulo post

pro ad eum exhibent ad deum, pro curae dcinde

cwa; pro fluentorum denique Hugianus fluent ¡um.

diversicolor] Latinum non est. Sed de scripturac

sinceritate dubito. Blum, (ad Ovid. met. 11,.

611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Maitiamun

cursim, non totum legit (Vide infra §. 67.811)

primus] Saturnus iuuuitur. Goez. — Planetae

potins cursus: non enim Saturnus ipse ambitu est

difiusior; sed curs us, ut dixi, longior, unde .ipse

tardiov esse videtur (§. 70. 8S3.Vitruv. 9. p. 264.

266 Bip. Lucían. Astro!. 21. p. 225. Bip. Palaeogr.

mea crit Ш. §. 232).

interius alius] Jupiter. »Dcinde est hominum

generi prosperas ct salutaris ill с fulgor, qui dicitur

Joviä« (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propertius (4, f?

10i>) hunc planctam fcliccm appcllat Sed lege Mar46

Martiani Capellae lib. I. §. 14.

motu undas volvebat argénteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

festinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui hunc sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscantibus

rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis

intermixtis, quantum pensabat moderatio, temperabatur. "Verum interior ille

lianiiiii ipsum, cnjns verbis optima ejus fit intcrpretatio.

Infra enim (§. 196) »temperament! esse

salubrcm«, et inferías »9tellam Jovis salutarcm esse

ad omnia« scribit. (Adde palacogr. crít Ш. §.241.

397). Cum Jacte autem comparationem repctitam

mox (§. IS) deprcliendes, nbi biijus planetae carsum

lacteum flavin m appcllat, et infra (§. 209) Jovi

ipsi lactenm snbsellium tribuit Clarum cnim colorem

planeta habet. Confer practcrea Scnccam (in

Oed. 493) , virosque doctos ad Appulcjum (I. p. 62.

Oudcnd.) ct infra (§. 17) nostrum.

alius fact is instar] Ita melius transposita verba

sunt in Hugiano et Darmstattcnsi códice.

tertius] »Turn rutilas, borribilisquc terris, quem

Martern dicitis.« Cic. somn. Scip. Gnr.z. — Planctam

hone Claudianus (tcrt. cons. Honor. 166)

»flammam nocentem Gradivi* appcllat. Sed pluribus

docui (pal. cr. 1. c.) noxiuin cum liabitam rubrumquc

ei colorem tribut um esse, ande et infra (§. 82)

Marti ipsi nostcr speciem »rubri javenis« tribuit:

undc ct Cbaldacis ejus Stella D'IND audit ab DIM

rubrum esse. Similiter Plato de со (Epin. p. 987

Stcpb.) »jtâvTCûv âè TovToov ovrog igv-aoorarov

ïxEl XQÜua.*

nimio] Rcjcctam banc ad margínem a Grotio

lectionem practuli edito minio, quia ruber color

proximo sequitur.

rubroque] Ita pro Grotiano rubeoque babent

codices Mona te uses (CE. G), Basilccnsis, Darmstattensis,

Britanniens , ct Cantabrigicnsis; Vossianus

etiam, teste Arntzcnio (misc. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignam esse vocem rubeus

observe t, ego tarnen practuli illorum codicum le

ctionem ; quia ipse Martianns pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas] E variantibns libri Norimbcrgensis

lectionibns melius visum est, quam vulgaris

lectio festinata.

fragososque] G rotins fragrososque , varians in

libro Norimbcrgensi adscripta lectio propins ad verum

fragusosque , codices Bodlcjanus primus, Bri

tanniens, Cantabrigicnsis, Basilccnsis, Darmstattcnsis

et Monaccnscs (D. G.) optimc fragososque. Sic

Valer. Fl. Argon. 2. 198:

— — »nimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tonitru paler auget honores,

auratus ac fulgidus] Facile boc epitbeto Sous

cursus agnoscitur. Infra etiam (§. 75) Sol ipse cognominatnr

» amalus« ct infer! us (§. 183) »fulgor

dicitur splcndcntis Olymp!« , cujas caput (§. 188)

» áurea luinina fcrat.« Catullus (65, 59) »oris aurei

Solcm« appcllat. Vidimus ct supra (§. 12 f.) cog

nomen auricomi (%çv6oxôfiov) ci tribuí E coloribiis

dcniqnc aurum buic planctac sacrum fuisse

alibi (Pal. crit. Ш. §. 282. 292. 511) decui.

moderatio] Lege »quantum pensabat moderatio

tempérala«, aut »quantum pensata moderatio temperabat.

« Vokck. — Neutram veram esse lectionem

jam с codicibiis patet in libri IVorimbcrgcnsis mar

gine laudatie, in quibus leg! tur »temperabatur.«

Docuissct potius vcllem criticas flic , quomodo tota

intclligenda sit periodus; sîqaidcm verba sic acciMartiani

Capel] ae lib. I. §. 14. 47

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille consistens

populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus illexerat, alias

lenis undae canori permulsero modulatus. Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nee deerant, qui cadem foveri

abluique lympha ac sc in illam jacerc cupiebant. Praeterea duo restrictiores

»inu ambituque parvo raptabantur interius : quorum uterque pro aliorum vicinia

pienda sunt: »Qui sequcbatar, auratas ас fulgidae e planetamm concursu et signorum constcllationc,

nt vocant, varias et Lominum et iiationiim (§. il)

lata pracdieendi. Sed forlnnarum nomine melius

noster utitur quam fatorum. Manilius certe sortent

fortunae semper dicit Confirmabitur deniqac nostra

interpretatio infra (§. 15).

deerant] Sic Monaccnses (В. С D. E.), Dai-mstattensis,

Basilcensis, Reicbcnauensis , Dresdensis,

¡Brlfaimicus, Bodlcjanus primus, Cantabrigicnsis,

ct teste Arntzenio (p. 201) Vossianus. Parifcr

paulo inferius vetercs jam editioncs praefcrebant

cupiebant. Utrumque ct in margine Grotianae vidcnms

adscriptum.

restrictiores sinu ambituque] Ita Vossianus co

dex ( Arntzen. p. 201 ) ct Norimbcrgcnsis liber.

Jfcrcurii ciiim et Lunae cursus breviores, et ideo

erat ct На minis coruscantibus rutilaba t: sed diversitate

fluminum, quibus utrinque conjunctus erat,

quibusdam rivulis intcrmixtis, (quantum ncccssc

erat), tempcrabatur.« Posteriora facilia; Solis cniiu

vis in tempcrantia ccrnitur (§. 18); unde ct infra

(§. 186) noster eum alloquitar: »dans solus amicam

Tcmperiem superis « 5 ct (§.54) Pbocbuin placiditatem

afferre solitum« dicit (eonf. Auson. eel. 509.

p. 404 Delpb.). Sed in prioribus quid voluerit

• rivulis Ulis intcrmixtis«, nemo intcrpretum cxplanavit.

Eqnidem primum conjiciebam nubes sub iis

latere. Nubila enim minuunt aestum et interdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist 5, 8, 51):

Si- numeres mino soles et nubila tolo«,

et tri tum illud л post nubila Phoebus.« At vero seenndis

curis adliibitis et totius loci contextu pcrpenso

nunc Zodiaci signa, maxime ad sortem for

tunae facientia, intelligo (Manil. 5, 87 seqq.). Ver-

«Г

bis denique »diversitate fluminum utrinque conjun

ctus« ill i cursus, qui Soli sunt viciui, mihi videntur

denotar!.

interior] Veneris planeta. Gloss. — Confirmant

quae de ejus odore et de balatu sequuntur, quibuscum

couferenda, quae supra (§. 7) observa vimus.

electro purior] Imitator Virgilium qui et ipse

(gcorg. 5, 522) : electro purior amnis.

fortunarum] Omnia, quae sequuntur, mihi per

suadent, ad astrologiam verba illa referenda et cum

cîrculi, quos faciunt, minores sunt quam forum,

quos bactenus recensuit; unde ct interiores dicuntur.

Ulud ac, quod apud Grotium ante sinn iusertum,

in Darmstattcnsi códice a prima manu quidem

scriptum sed postea deletum est.

pro aliorum] De Luna, quae liicem a Sole accipit,

verba facile intelliguntur, dilfi cuius de Mer

curio: sed vide notain, quae sequitur, et consule

l'uni 11 m, qui (2, 18): »colores« inquit »ratio altitudinum

tempérât, siquidem carum similitudineni

trabunt, in quarum aëra venere subeundo, tingitqne

appropinquantes utralibet alieni meatus circuios. »

Atquc caculi ¡idem Plinio sunt, qui nostra, ut

Propertio (4, 1, 104 seqq.) artem descriptam esse supra (§. 14) affirmavi, amnes.

48 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

et confiaio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis admixtione

traxere. Nam alter nimia celeritatc festinus, ac plcrumque consistens

relabensque ferebatur; alius vero quandam undarum originem gcstans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

\o Hie igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas immensis

primo sinibus ambiebant. Turn diversa undarum violensque rapiditas

mutabilis admixtione] Dc Luna, quae luce aliena sentit »humorem, quem Solls radii absumant, aulueet,

iterum aperla ratio est De Mercurio autcm gendi.« . Quocum conferre licet Porpbyrium (de

consulendus Ptolcmacus (tetrab. 1, 4), comparand!- antro nymph. 11, p. 12) aliosijiic rcccntiores. Ptoquc

Manila (1, 870. seennd. cod. Gemlac.) bi versus:

— »sic ut Cyllenius orbis

Et Venus, uccenso cum ducit Vespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque revistint.

«

traxere] Pro traxerat с Basilecnsi códice.

nam] Lego: jam: de qua conñisionc videndns cl.

Drakenborch ad Sil. Ital. 9, 242. Vonck. (spec. cr.

p. 145). — Non est, quod Drackenborchium conlcmacus

cnim (tetrabibl. 1, 4): »major«, inquit,

»Lunac vis est burner! audi : est eniin terrae propior,

a qua vapor bumidns ab ¡mo usque ad cam adsccndit

«; ct paulo superáis (c. 2) »Solcm« ait »calefaccrc,

Lunam humectare. Paritcr Macrobius (somn.

Sc. 1, 10) scribit: »Luna arris ct aquae faex ha

betur; omnium cnim physicornm asscrtione con

stat, calorcin bumore nulriri«, et Alemán lyricus

apud cundem (Saturn. 7, 16) Rorem Aeris et Lusulamus.

Dennis enim scxccntics partículas illas nac filium appcllat. Inde etiam in Iapidum titulis

confusas fuisse, neutiqiiam inde cogitur, istnd hoc (Grot, inscr. 59, 8) Diana undarum appellator

etiam loco esse factum. Iinmo servandum »nam a regina. A poctis autcm Luna cognominatur roscida

est, siquidem utriusque amnis mutabililas, modo (Virg. gcorg. 3, 537. Sil. 1, 576. Claudian. 5

praedicata, nunc explicatur. consul. Stil. 288. Burin, antbol. Lat 5, 5, T. 2.

consistais] Lego concidens. Уолск. — Iranio p. 501) et roríflua (catalcct. 2, 14. ар. Durai. 5,

consistais. Vide quam perverso modo critici, verum 46, 14. p. 527); noster denique, sicuti hoc loco

oeiisum ignorantes, faisant lectori lectionem obtrii- »ennetis cam seminibus fluentorum spumare« Vult,

dant Nullum tibi remanebit dubium lectie duobns ¡ta ¡nfra (§. 165) »sub Luna circa ipsum terrae cirinferioribus

locis (§. 25. 280), ubi idem Mcreu- eulum aërem ex halatu madoreqnc infero turbidatum

rius »remora ta stationc consistais » appcllatiir.

alius vero] Luna. »In ínfimo orbe Luna radiis

Solis acecnsa converlitur« (Cíe.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporíbus persnasmn

hontinibus erat, Solis igne et Lunac bumore

omnia all. Ilinc Plinius (2. 9) non solum »Lunac

cese» addit (conf. §. 169).

hominumque] Ita Uugianus codex pro Grotiano

nationumque; et certc hoc loco melius rebus opponuntiir

homines, quam nat iones, quae supra

(§. 11) cum regibus sunt conjunctae.

sinibus] Dresdcnsis et in libro Norimbcrgensi

maculas non aliud esse« doect, »quam terrae ra- varians lectio adscripta, Monacenses quoqùe(BctE)

ptas cum bumore sordes « ; sed vim etiam ci ad- male cum anterioribus cditionibue dant finibus.

Martiani Capellae lib. I. §. ib. 49

singiilas quasque pervadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfunderet

fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexavorat, alter aut ripae

redderet, aut amne mersareU Non tarnen fortunas omnes illi sanguineus aut

caeruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vértice subvehebat. Aliquando etiam sublimatas

atque fluctu elatiore suspensas in ilium cruentae similitudinis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu píceo despuebat. Alterna

(um] Reposai hoc pro tunc, Hugiaai ct Reiebenauensis

codicia auctoritatc.

aut amne mersaret] IMiitarcLus (de facie Lun.

p. 943), animaram e corporibus egredientium fortanam

deseribens, ■multas«, ûiquit, extrudit, acstuandoque

projicit, jumjam Liinain subiré affe

ctantes: nonnuUac etiam, quae jam со pcrvenerunt,

subversac conspiciuntur tauquam in profundom dc-

Tolutae.«

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro guraite

rapiebat. Movit gurgiie corrigeâtes tpçaoLÇ illa

»gurgites sanguineus aut caeruleus » quam rbctores,

ni fallor , «ar' èrtâvodov appellant. Grot. — Vossianus

codex pariter atque ille Grotii: »Non tarnen

fortunas omnes ¡Hi sanguineus aut caeruleus involutas

guraites rapiebant.» Arntz. (misc. p. 201).— Nonne

igitor miremur Waltbardum ct Goezium edidisse :

»non tarnen fortunas omnes illi sanguíneos aut caeruleos

involutas gurgites rapiebant« — sentent! a

quam nemo unquam intelliget? Scilicet non advertemnt,

sola typographornm incuria apiid G roti um

»sanguíneos aut caeruleos legi, id quod Lujus tam

nota addita, quam priores omnes editioncs, Hugianus

praeterea codex et Darmstattensis manifesto docent.

Sed clarus nunc sensus est, modo observes

vocem »involutas«, Mar lin ni more transpositam, ad

»fortunas omnes* pertincre.

praenitens] Codices Monacenses (В. С D. E.G.),

Ilugianus, Reicbenauensis, Bodlejanus primus, Bri

tanniens, Cantabrigiensis, Vossianus, aliique (Oudendorp.

ad Appulej. I. p. 62) pro Grotiano renitens

liai i eut praenitens, qnod praetoli, tum ob

antecedentem ¡actis colorem, tum ob subseqncns

verbum subvehebat.

vértice] Vertex Tel vortex, turbo, âlvoç. GiioT.

VirgUius (Aen. 1, 117):

« --! »et rapidus vorat aequore vortex.«

Quin etil! amis : »Vertex est contorta in sc aqua, vel

quidquid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Untie et Appulejus (de mundo p. 317

Oui!.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis ilabris

prosilit atque universa perturbât. Vertex ille est

vel, uti dicitur, Dine.* '• -■ -

sublímalas] Ita Grotius jam conjeeerat; Walth

ardu s ex manuscript is at tul i t. Concinunt Bodleja

nus codex secundus, Mertonianus, Ilugianus, Basilcensis

et Darmstattensis.

cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis »ni

mio rubroque igne rutilans« eignilicavcrat. Sensus

est: »c Jovis benigni plane tac radiis in malignornm

Martis et Saturni noxium conspectum relabuntur.«

vorandas] Licet pcrmulti codices Monacenses

(B. CD. E.G.), Drcsdensis, Darmstattensis, Rei

cbenauensis, Bodlejanus primus, Britannicus et

7

Й0 Martiani Capellae lib. I. $. 16.

igitur permixtionc fluviorum ille fortunafum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite

16 feriàta. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite transmearet,

licet earn magno fragore colliserint, tamcn opprimere nequiverunt.

Tandem trans fluvios, qui ad quoddam. Phoebi spectaculum ferebantur, cum

Virtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considcntem

arduoquc suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigicneis, Hugianus, ncc non Arntzenio teste militudinis) aut Saturni cursum (livldum) rcjiciantur.

(p. 201) Vossianus, dent vorandum; Grotii tamcn Hoc igitur modo sortes fortiinae ciirsibus planclectio

praefcrenda est , siquidem non ad torrcntcm t arum aliis alios transeuntibus agitaii. Vidcbis apud

hoc adjectivum, ecd ad fortunas spectat. Orpliicum (bymn. 6, 5) istam jam legi snperstiagebatur]

Nemo profecto haec probe intelligct, tiouem.

nisi aliqnam saltern astrologicarnm artiiim nolitiam nequiverunt] Ita praeter anteriores edition«*

sibi comparavcrit. Ante omnia enim notandiun quod Cantabrigicneis et Hugianus codex pro Grotiano

Mnnilius (3, 86) biscc versibus tradit: »non quiverunt.« Damnât hie Martianus astrologi-

» Ordo ducem sequilur donee venit orbis in orbem cas artes , qiiibus Virtus , Mercurii comes , terrer!

Has autem faciès rerun* per signa lócalas, non potucrit. Vide et Senecam (ер. 88. p. 5GC.

In quibus omnis erit fortunae condita summa , 567 Lips.).

lit fin urn jam stellac Septem laeduntve juvantve $ Latoium conspicantur] Grotius сои spicali. Bon-

Cardinibusque movet divina potent in mundum:

Sic felix aut triste venit per singula fatum,

Talis et Ulitis sors est speranda negotl.«

Deinde tenendum, quamvis septcm illoruiu planetarum

älii bcnclici, alii malefic« siut (Pal. cr. Ш.

gars. Latonium conspicantur. Goez. — Vcrbi tempus

quidem melius in Darmstattensi pailler et Hngiano

códice; sed nomen Lato'ius Ovidio usitatum reti

nen potest. Similiter enim »Latoïa Diana (§. 914),

Latoïa proles, Latoïa stirps, Latoïs, Latoidac,

8. 241), eorum naturam tamen vicinitate aliorum Latoïdcs« legeris. Quin noster ctiam infra (§. 897)

mutari, qualitatemque naturalem per cos, qui con- idem illud Apolliuis cognomen repctit.

trarii ipsis obstant, infirman (Ptolcm. tetrab. 2, 8). urnulas] Urnulae bac Pbocbi sine dubio decan-

Quibus pracmissis nunc intelligitur »discolores pía- latís Homericis dolus originem délient, et ex eorum

netarum amnes« planetarum esse cursus, a quibus imitationc effictae sunt (II. Si- 527 — 54) Goez. —

pendeat fortunae sors , prout banc aliquis pertra- Iuiuio conf. Orpbicum bymnum in Apoll ¡nein v. 20 :

.writ, те! in alius cursum duxerit, qui earn vel Tlâvxa rtèXov Kçivaç ngiveiç ,вю&се/лцог'а

servare, vel perderé possit. Non enim Martern planetam

(gurgîtem sanguineiim), aut Sat urnum (caeráleum

gnrgitcm) fortunae omnes involutes rapere, sed

plerumque Jovis (lactei) cursum eas tueri, quamvis

qrvXa,

'AcfÁOvbQ хесабас Лаухоб[иоу àvâçâot цо1-

çav,

ML£aç %ei[i(5voç déçeoç т' l6ov afjuporicotot.

sic levatae aliquando tamcn in Martis (cruentac si- Nam lue quoque anni témpora innuit noster. Ferre«

Martí ani Capellae lib. I. §. 16. ¿il

atque alternis inspectionibus enudare, quae diversa specie metallisque formatae

erant Nam una ex ferro, quantum cofljici potuit, duriore: alia ex argeuti fulgentiore

inaterie: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur: at vero propior

deo perlucentis vitri salo renidebat. Singulae autem rerum quaedarn semina

clementaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cccaumenis exan- 17

■ma, cm nomen Vulcani vertex , ex qua flamma

flagrantior anhelat, aestatem contint- 1. Argéntea,

quae dicitur risus Jovis , cocli temperie renidens,

auctumniim comprehendit. Plúmbea, Saturni exitii

nomine insignita, et plena undosae biemis atqne

algidi frigoris, ipsam continet biemem. Vitrea

deniquc et salo resplendent! similis, quae totins

aëris seminibus refería, quibus Junonis uberibus

nomen inditum, тег complcctitur.

erant] ömissum hoc apud Grotinm e Dresdens!

códice siipplevi.

plumbi] Б metaffis hoc Satnrno planetac uno

ore omnes tribuunt (Pal. cr. Ш. §. 282. 292).

robare] In Vossiano códice prima manus dedit

fului robore ; quid illud robore sibi relit non perspicio,

ncqne perspexit Hcinsius, qni ad Grouovium

cpist. 372 Syll. Ilurm. Т. Ш. p. 460 cincndabat

rodere vol rodo. Id si placeat, fulvo posset

legi. Armtz. (misc. p. 201) — Haud placet. Dc

urna cnim scrmo est, quae »liventis plumb! fusil!

robori* similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta

et hienas denotan tur. Atque fu si Hum vasorum acneorum

noster infra (§. 860) me min i t. Robur addidit

mem or Horati! verbo ruin я robur ct aes triples.«

pro »robur aeris*$ quae sane praefcrenda est in

terpretado ill!, qua robur pro arbore circa pectus

accipere volunt.

talo renidebat] Infra »urnam sali resplendent»«

dixit MS. tarnen bic habet salore nidebat, et in

libro Germ, vernantis aethrae salore renidebat, pro

eolore , ut sit »salor« splendor j sed satius est dicamus

utrobique ex syHabae geminatione erratum.

GnoT. —■ Quodsi altius inquisiveris , cur bane ur

nam ita dcsignaverit , videbis salore et salo mare,

quod viride est, intclligi (§. 581 not.) ; unde ipse

Martianus (§. 043) dictas esse narrât Ínsulas quasi

in salo; cum autem coloren» urnae, qua ver continerctur,

óptimo jure tribuit. Legerat quidem Bar

th! us (ad Stat. Ш. p. 100) boc loco salore pro salo;

sed ñeque in editis , ñeque in codicibus , banc lectionem

deprcbendi , ncquc vulgari melior est.

elementante] Cave quatuor illa intclligas îgncin,

a ("rein, aqnam, ct terrain, siquidein hace nunquam

cum düs Ulis , solo excepto Vulcano , conciliable.

Sed aeris elementa secundum diversas terapestates

in mente babuisse vidctur. Папина ¡taque flagrantiorem

tempes ta tem Vulcano, quia Ignis ipse est,

tribuit; screnum coelnm Jo vi, quia pro acibere

sumitur; pcrfrigidam tempes ta torn Saturno, quasi

frigidissimo planctae; fructiferum bumorem Junoni,

quia hace dea aër est inferior.

cecaumenis] BIS. »ipsis cecattmenis.* Cccaumeni

fontes (?) ambusti, xsxaVflSVOL. Qucmadmoduin

Hyginus zouam torridam âucxexavfiévrjv

appcllari tcstatur. GnoT. — SoHnus (c. 32) : Aegvptium

liinitem, qua ad Diacccaumenen tendit.«

— Graecorum est ¿liaxexaVfiévT]. Strabo Kb.

XVII: tcÖv de rtçoç rfj autxexav(i¿vr¡ nvèç

xai «T?ÍÍH vopLÇovzai, et alibi passim. — Mar

tianus Capclla Cccaumencn vocat duobus (?) loci«.

Servais: л G aromantes populi inter Libyam et Afri

cain justa Cecaumenen.« Sic vocatur et Acroni ve-

7 *

л Martiani Capcllae lib. I. $. 17.

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi

dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia

et vernantis coeli temperie renidebat: hanc dicebant Risum Jovis. Ilia

vero metalli gravioris plena undosae hiemis atqué algidi frigoris, nee non etiam

ten interpret! Horatii. Tlieophylactas de IVîlo: dux

yciQ Trjç KexaviJU¡VT¡c Çiovta Xictv <pa6i xa&é-

•феб&си. Diodorus, a quo acccpit, ôià yàçrrjç

KaTaxexavfiévqç. Sic et Catacecaumcne regio

in Maeonia ub adustione vocata. Saluas, (ad Sol.

p. 473. pr. edit.). ( ,,. .

Mulciferi] Quasi mulccns ferrum. Gloss. —

Ignis aërius, quasi mulccns imbrem. Cum enim

nubes al (¡ora petierint, resolvuntur in pluvias. Vixc.

—- Ccrte melior scholiastes ¡lie interpres fuit,

quippe qui cum Fest о conciliât: Viilcanius nimirum

ad illum potins denin respicere debebat, qui, ut

Cicero nis ÇS. D. 5 , 22) verbis utar, Lcmni fabricae

praefuit. Marlianus forsan, quum aliis locis

(§. 48. Ü7G. 889) Mulçiber scribat, Lie consulto,

Festi etymologiam ainplexus, Mule!fer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomen accederct,

quamquam et hoc sensu Mulcibcri nomine utuntiir

fSlacrob. Saturnal. С, У).

fulgentia] Lege: »serena fulgera«, vel praefer*.

■ serena fulgentiquc vernantis cocli temperie.« Vojcck.

(spec, crit p. 79) — Prefecto Yonckius non is est,

cujus ad arbitrium substituamus lectionem, quae

in millo vel edito vcl scripto exstet libro. Itanc inauditum

isti erat adjeetivi serenus neu (mm pro sub

stantivo positiun? Nonne legerat Virgilii (georg. 1,

395) » aperta serena* ? nonne Silii (5. 88) : » caligo

nítido resoluta sereno* ? Utinam critici , quibus

tantas secandi pruritus est, scriptori, in quem incidunt,

toti prius noscendo operam darent! Mar

ianus enim ipse infra (§. 74) eadem locutione utitur

verbis: »caudentibus serenis cnituit« Serena

igitur fulgentia, sive serennm, quod fulget, Jovi

planetae noster tribnit , quod idem astrum infra

(§. 197) (licit » fulgent ibus blandisque vibra tum candaribus.*

Undc ne codices quidem Monaccnses

(B. D. E.) scciitus sum, qui fulgida pro fulgentia

exhibent, sed vulgarem et Martiani dictioni magis

conformen! lectionem retinui.

temperte] Hace ipsa qualitas jam Jovcm désig

nât planctam (v. infra §. 196).

Risum Jovis] Finxit boc urnac nomen ex illo

Virg'dii (Acn. 1, 2S4):

«Olli subridens hominum sator at que deorum

Tul tu quo coelum tempestatesque screnat.«

De sereno boc Jove infra (§. 67) plura leges.

¡üemis atque] Ita Claudianus (tert. consul. Ho

nor. 168):»Algcnti qua zona riget Saturnia tracto. «

Lucaniis (10, 20,"»): »Frígida Saturai glacies, et

zona nivalis ccssit« Virgilius (georg. 1, 336) »/Wgidam

Saturni stcllam» dicit, repetitque boc Plinius

(18, 25, У 7) affirmatque alio loco (2, 6, 8)

»Saturni sidus gelidac ac rigentis esse naturae.«

Parlier Yitruvius (9, 1) candem stcllam • vehemen

ter frigidam esse « docet Ptoleniacus denique (tetrabibl.

1, 4 et 18) cam »natura frigidam et calor! con

trariara« dicit. Sed noster ipse infra (§. 197) eundem

planctam »deorum rigidissimnm creatorem in.

álgido bacrentem pruinisque nivalibus« appcllat,

alioque loco (§. 70) »ipsius caniticra pruiuosis nivibus

candicantem« memorat Quid mirum ex qua

tuor a nui tempesta tibus biemem ci Lie tribui?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices habent

Monacenses (В. С. Б.) , Uugianus , DarmstatMartiani

Capellae lib. I. §. 18. 55

pruiuarmn: haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali resplendcntis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris totius seminibus erat refcrta: banc Junonis

Ubera memorabânt. Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis 18

sat erat, hauriebat. Nam quotics orbi complacito vitalis spiritus salubres minislrabat

auras, ex ilia argenti dementia aëris hausti permiscens semina tempcrabat.

Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aeri

tensis, Bodlcjanas primus, Britannicus ct Canta- (2, 59) : » Solis natura«, inqult, »temperando intelbrigiensis,

quod praefercndum esse videbatur, quia ligitur anno.» Similiter Ovidius (met I, 770) Sopaulo

post Apollo ex hac urna »torpentis frigoris lem laudat, »qui temperet orbcm.« Et Ciceroni

Tcncna niisccrc« (§.18) dicitur. IVcc tarnen altera (ap. Macrob. in somn. Sc. 2, 3) »dux est, etprinlectio,

quam Basile ensis etiam praebet, contem- ceps, et moderator luminum reliquorum.« In Aenenda

crit, praesertim si plures illos, quos in nota gyptiaci quoque obelisci inscriptionis cxplicatione,

pracccdenti lauda vi, scriptores cum nos tro conferrc quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis scrplacebit.

.• vavit, Sol ter appellatur de6rtórr¡c ovçavov ct

exitium] Lege Saturni exsilium. Vopcck. (spec, crit %qÓvcúv. Sed constat sibi noster tarn inferioribus

p. 79) — Nculiqiiam! Nomen tarn absurdum Mar- (§• 34. 186), quam snperioribus locis (§. 14).

tianus quidcm urnae Uli non dedit. Criticus autcm pestem] Bes est nota ex Homeri Biadis primo,

de Saturno nihil compertnm habuit, quam regno Quod vero Apollinem pestilentiae auctorem facit,

eum pulsum fuisse, nihil de exitiali bujiis planetae ex Aegyptioruin disciplina id Labet, qui teste Clevi

(v. palaeogr. racam Ш. §. 241) unquam audi vit! mente Alexandrine Яоцихас vôôovç riXlcù àva-

Neque Porphyrium (ap. Euscb. in pracp. ev. p. 237) Ti&éa6iv. Conferatur Munckerus ad Hygiuum

legit, qui xaxrjv àtaçjtov ei tribuit; ñeque poetas, p. 211». Heraclides suo more super bac rc philoe

quibus Orpheus (Argon. 424) Hçôvov aïvoXi- eophatan Goez. —► Hcraclidis verba melius Icguntur

Tr¡v appellat, Lucanus (1, 652) «Saturni stcllam in Galei opusenlis (p. 418). Clemcntis Alcxandrini

nocentem«, Appalcjns (florid. 2, 10. p. 41 Oud.) locus est stromat V. (p. 567). Apud Muncl;erum

•perniciosam«, Virgilius (georg. I, 35C) »fi-igidam« autem nihil reperics, et vercor ne voce pestis, qua

cet Neqae lapidum títulos novit, in quibus (Bonat. loco laudato minime ô Xoifwç sîgnificafur, sed forsappl.

Ь p. 33) »Saturnas deus malus» dicitur; ne- mido, terror, Goezius deceptas fuerit. Cctemm

que, qaod omnium pessimum est, censor iste Маг- quum Apollinem non tant um immittere, sed ctiam

tiaoum ipsum, quern corrigendum sibi sumsit, per- sedare postilen tiam veteribus persuasum fuerit (Paulegit

Qaod si fecisset et majori diligentia, quam san. 1, 3, 3 et 10, 11, 4. Horat carm. 1, 21 f.)

»ccandi prurilu, praeditus fuisset, sane inferiori cliam noster utrumque innucrc vide tur, Solis tam

loco (§. 197) eundem nostrum observasse t »de exi- beneficia, quam damna; atque in ils describendis

tialis Saturni borro re« agentan! Hoc igitur loco omnino ante oculos habuit Macrobium (Sat. 1, 17

■Saturni planetae exitium* idem illud est ct 20). Confer et superiorem locum (§. 13).

temperabat] Plinius caún de tempestatibas agens aërt] Ita e codicibus Basileensi, Beicbenaucn»!

$4 Martiani Capcllae lib. I. §. 49»

similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, ct in affligen-

19 dum meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus admonita, magiisque

quum. eum salutarcs auras miscere conspiceret, Graeci poctae Grajum

versum Mercurio comprobante commémorât:

Ф<п$оъ ахесбеибщс Xotpov ve<peXr¡v ¿ASQwest.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accédèrent,

admonebat. Subdendae tamen Clario fidibus personauti, atque inter serta

20 laurigera infularum lubrico implexoque crine rcdimito. Talia conserentes utT

procul Pythius ad ventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Britannico reposai pro Grotîaiio aêris. Id cnim protulit, Latiuis quidem scripta literie legnntar

si lcgcris, scnsus contrarius dibit, siquidcm lia- » akersekomcs « et »aparukci« pro quibus Grotius

grans aestas ct terpens frigor mixta salutarcm dant edidit %qv6ox¿iit)C et art1 è'çvxev. Quum vero

temperieni, ncutiquam noxium mortal ¡bus vcnenum. lectio ilia, quam reccpi, eadcni sit, quae apud

coijebdt ] BasUcensis abiegabat , non male. Lacianum (in Alex. 36. T. 5. p. 97 Bip.) legitur,

saltttares] E codicibos Monacensibus (B. CD. ITomcrus autcm banc vcrsum non babeat; vcrisi-

E.), quamvis mlutaris auras quilibet ctiam Intel- mile est, Marlianum ex ill« bausisse.

lexisset, с litcrarum I ct E confueione. ejus] Iutcllige pestis. Quippe rov ¿oifiOV àXe£ir

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius cdidcrat. tpaQßay.ov habebatur, ut ait Lucianus, ¡He versus,

caeci, cxplicaus bacc verba de Homero, addensquc: quo jaunis inscripto arceri pestem domibus arbi-

»sic supra caccuticntcm Maeonidem dixit, et Ter- trabantur.

tullianus Homéricos oculos pro cacéis libro de pal- subdendae] In códice Britannico male subdendo.

lio.« — Haec ¡lie: sed olim (in palaeogr. crit. Ш. Intélligcndac cuim voces sunt, quae mitis Apollinis

§i 61) jam observavi apnd Homcrum frustra ill um imagini subscribantur.

versum quaeri, licet Waltliardns (p. 85) eum Но- fidibus personauti] Hoc est placido , conditis

men esse contendere. Me quidem liaud fugit, pin- eagittis. De Apolline Servkie (ad Acn. Ъ, 138):

res laudan ejus versus, qui non in omni editione »Hie contra, si citharam tencat, mitis est. Unde

repcriantur (Quine til. ö, H, 40. p. ЗЗЙ S paid.); Horatius: Condito mitis plaeidusquc telo, Suppliticquc

ignoro eundem poetara сенеге pestem, quam ces audi pucros Apollo.» Confer et Maximum Tj-

Pboebus immiserit, scdatam (II. a. 472): verum ritiin loco supra (§. 13 not.) inserto,

illo ncutiquam utitur versu. Opportune igitur Hu- conspexit] Manuecriptus codex bonac anttquiorisgianus

codex lectionem praebuit »Graeci poëtae«, que notae , quam omnes, at puto, bactcnus colquam

e causis in uota sequent! expasitis lubens latí, babot praespexit. Quod ordincm rei videtur

r*ceP.,i .i„;; j . '.. • :. acgulius conciperc. Praespexit cnim nondum alii«.

акесб£ХОЦТ}с] Ita codex Britanniens et Canta.- videndum cootiim-; qaid vcllet idem primis ex adbrigicnsie.

In eo, quem. WaUîiardus in medium spectibus velut antea not um recognovit. Miro modo

Martiani Capellae lib. I. §.20. §5

recognovit, throno quo insidebat texeurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tameu incessibus movebaiitur.

Ac tunc germano in participatum opcris consessumque suscepto,

prior orsus est Phoebus:

omniscientiam Apollinis ingcrit Barth, (adren,

p. 934). — Equidcm unius codicia variant!* auctoritatem

non tanti facio, ut vulgarem inn tari lectioncm

relim; praescrtim quam mclior ctiam Itace

milù vidcatur. IVon cnim opus erat adderc verba

»priinis adspectibus«, si ante adepectus jam praespexerat

Apollo adventos causam.

properâre] Vcram lcctionem, ncmiiii adhuc vïsain,

с códice mihi instar thesauri charo, cru!:

■ quae licet in Majugenae officium properari videban

tur, suis tarnen incessibus movebantur.« Hace

totidem Uteris scripture est casci libri. Suos qui«

dem iucessus Musarum, «licit, ad numerum ct harmoniam

composites nee alas nominibus tali modulo

aut regula usitandos. Lcgcbam ante ex conjectura

tslaiis incessibus«, quod statutis vclut ct ordinariis

notât, nnde peccare ne unos quidem relit Sed

manuscripti lectio tollit dubium oinnc. Ex illo vero,

quod priori loco disjonctas roces ofiendo, scribendum

puto »quae licet in Majugenae officium prope

rapt ridebantnr.« Tantos amor, tanta vciicratio

Mercurii, nt prope rapi aliena ri vidcantur Musac

ad ejus officium. I4iliil utraque lectioue boc loco

dîgnius. Влпти. (in adr. p. 954). — Lcctionem

• prope fari«, quam Grotius jam in margine no ta

rera t, e libro sao Munckerus ropo suit Vu! gal ас

editioncs satis tacdiosa tautología properare legunt

¡VOtil magis nostro frequentatum , quam fari, fattis,

profala cet. Goez. — Equidcm, quamris Bodlcjanus

primus et Cantabrigiensis prope fari babeant,

vulgatam tarnen retinui lcctionem, arbitratus ncquc

Bartbinm, nequc Goczium intcllcxisse, quae sibi

in bac periodo sint opposite. Conféras rclim anno

ta tiuncm, quae sequitur. Praeterea quem sensum

Goczins tribucrit verbis »in officium fari« nemo,

puto, quisqiiaiu pcrspicict. Codex Britanniens male

etiam »prope faceré», et illud »prope fari«, qnod in

Reicbenauensi erat, a prima manu jam corrcctum

vidi.

ratis] Grotius cdidcrat setts bac addita nota:

Distinguo: »quae licet in Majugenae officium pro

perare \ ¡deren tur satis i tarnen incessibus move

bantur.« Incessus sont graves grandesque passas.

— Bartlúus, ut modo vidimus, legit suits Чпзл

quidem lectio mclior erat Grotiana, qua adverbio

satis ¡ncommodus adsignatur locus: sed praelcro

ratis, quod Cortius in Guclfcrbytano códice invenit,

reetc interpretante glossa: »définit is.* Concinnis

cnim ct aptis, rcl minus Latine proportionatis in

cessibus moreri Musas dixit nostcr, ut mitigarct

rcrbiim, quo antea usus erat, properare. Perperam,

ut mihi quidem vidclur, ratum apud Ciceronem

CS. D. 2, 37 ct 38) interpretan tur cerium et immutabih.

Ratum a rear quidem est, scd со sensu

quo rutionem ineo, computo, significa!. German!

dicunt berechnet , id quod glossa babel: definitum.

Vitruvius (3, 1): »Proportio est ralae partis membroruin

in omni opere, totiusque commodiilatío. «

]\e rero dubites Marüanum boc loco ratis scripsissc

inferiores confer locos, ubi nostcr: ratis modis

(§.41), ratum silentium (§. 117), rata congruencia

(§. 909), ct supra: rati succentus (§. H), rata modlticatio

(§. IS) identidem usurpât, et ubi rocabulo

ratio computationcm intclligit (§. 104 — 107). i .

об Martiani Capellae lib. I. §. 21.

21

Anxia quum trepidis nutat sèritèntia rebus,

Fluctuât incertis aut sors ignota futuris,

Consultât mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] Confer pulcLcrrlmos Horatii (od. 3, 29,

29) versus:

»Prudens futuri temporis exitum

Caliginosa nocte pretnit deus ,

Ridetqtte si mortalis ultra

Fas trépidât«

Unde et nostcr supra: (§.3) »hominum votis tre

pida curar um ambage suspensis. «

vit, quod probum est? Consultet Arntzcnius que

que (misc. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

indicativus , qui »alias mortal ¡bus, alias divis coneultandi

Apollinis causas esse« significat: illis, quia

futura ignorant, bis, siquando ipsa voluntas non

constct. Nee quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste babcat at que, Hugianus proque; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas: »genus

nutat sentent ia] Similiter Scilulins (1 , 22S) z mortale et quod cura reddit dubium. «

«quoennque trahit sentcntia nutu.« indiga] Sic legend urn opinor ex Vossiano COEt

Minucius Felix (12, 2): »nutat sententia, ut dice ct alus. Indaga, quod edilum, léxica tuentnr

sit nobis ambigendum.» Sed ipse Cicero (de fin. boc Capellae loco. Sed cum codices aliam voccin

2, 2) »nutare Epicurum« dixit. Seneca (in Agam. praeferant, camquc magis nsitatam, nihil inde au-

704): »Incerta nulant Juinina.« toritatis depromi potest, ut Latina ci vi täte boc vorebus]

Res argumenta concludendi notant, quasi cabulum donemns, praeeipue boc loco, cum et

tu ratioues argumentandi diras. Julianus «Т. C. (1. syllabac quant i las répugnât »Cura veri indiga«

SI ad 1. Aquil.): »multa autem jure civili contra est, quae veritate caret atque verum perspicere

rationem disputandi pro ntilitatc communi recepta nequit Aiuítzen. (mise. 201. 202). — Lcgerat tit

éese innumerabilibus rebus probari potest« Clan- diga ctiam Barthius (advere, p. 1241), candemque

dianus (1. 2. Stilic.) : lectioncm, quam Grotius tantuin in margine notavit,

— — »quamquam nullis mihi cognita rebus praebent codices Moiiacenscs (CD. E.G.), Bodle-

Fabula , vix tanto risit de crimine rumor.» janus, Britanniens, Cantabrigicnsis, Hugianus, Ba-

Ваптн. (advers. p. 1241) — At vero isla viri docti sücensis, Barmstattensis ct Rcicbenauensis. Senobservatio

niliili boc loco esse milii videtur. tentia cadem in Scnecae (Hcrcul. fiir. 183) versibus:

consultât] Sententia est, deos per divinitatem t,At gens hominum fertur rapid!s

suam opus non habere, ut auxium animum babeant

rcrum administrandarum event ¡bus; bominibus conditione

mortalitatis id expetere. Scribendum itaque

»consultet« cet In MS. uno lacuna est, unde sus-

Obvia fatis, incerta stiij»

et apud Virgilium (Aen. 10, 501):

»Nescia mens hominum fati sortisque futurae. •

cura facit dubium] Hypallagc : ncque cnim cura

picamur то quodque mendosum etiam esse. Tel facit dubietatem, ut ita dicam, sed dubietas curam.

»ane quod quia exponetur, ut fatiget reponendum Vclc. — Hoc quidem loco non opus est statuer«

putes. Píos tarnen nihil amplius sollicitamus. Влптп. bypallagen. Aperte enim mortale genus dixerat,

(advers. p. 1241) — Sed cur nibilo secius sollicita- quod dubium redditur cura.

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

57

At pracscire deis vacuum est, cunctatio nulla est;

cum vanus

pracscire] Ita etiam Arnobius, Martiani popu- quod librarii frequenter banc vocem

laris, (3. p. 113) »deos non esse« demonstrat, confondant, ut ibi ostendi, eademque significatio

• qui ventura praedicere inscitia nesciant« Adde est in Graeco xevôç. Aelian. var. 2, 12: dg xevcrv

quae hojoe dispuUt discipulus (Lactant. 1, H); quo- âlà xevrjç (Bos ad epist 1. ad Thcssal. 3, 5);

rum utcrque scilicet sua e Ciceronis de divinatione X£veav%ésç apud Homer. П. ■&. 230 Scholia exlibro

habet. ppnunt per xcv« же) [шташ. xav^ojfievoí. Adde

deis] Grotii liber: »At nobis pracscire vacuum.» Prie, ad epist 1. ad Timoth. 6, 20. Eodcm sensu

— In eo, quo nos usi sumust «At pracscire deis ôtaxsvijç Hesychio restituit Munckerus ad Anton.

facile est« Quod ut a glossa esse non dubito, Liber, с 6. p. 49. Scntentia ita Martiani liaec est:

ita puto varietatem lectionis scriptae hoc faceré, »Consultet mortale genus in rebus dubiis, et spc

ut Capella aliter quam in utroque nunc sit scrip- inter ta, nobis tamen tcmcrarium est ea pracscire,

sisse credendiis sit Lege: »At pracscire deis factum quae bis in rebus inccrtis futura sunt.« Egregie

eet« Acute ita, nee dubitcm quin vere; non tur- conspirât Minucias Felix Octav. p. 39: »Ut ñeque

bant sequentia quoque, cum excipiat dcus iste se quae supra nos coelo suspensa subíala sunt, ncriue

non de perfecta praescicntia jam toqui. Confirmât quae infra lerram profunda demersa sunt, aut scire

belle quod scquitur : — »cunctatio nulla est« sit datum, aut scrutari permissum, aut stuprari

Влиты, (advers. p. 847) — "Viro docto equidem as- [lege : sciscitari] rcligiosnm — coelum ipsum ct ipsa

sentiri nequeo (v. notas, quae sequuntur): sed le- sidcra audaci cupiditatc transcendiinus.« Amrrzsiv.

ctloncm deis probo. Licet enim non Grotii tantum (misc. p. 205). — Haud equidem ncgo , ita intclcodex,

sed Vossii etiam (Arntzcn. misc. p. 202), ligi vocem vacuum posse, immo deberc aliis in locisj

Bongarsii, Hugii, Dresdensis, Basileensis, Darm- sed lioc Martiani loco in sensum mentemque docti

stattensis et Monaccnses (B. D.E. G-) habeant nobis; sane Arntzcuii inlrare nequeo, quin potins glossac

metrum tamen poscit deis. veteri subscribo. Concessum nimirum cuilibct est ^

vacuum est] De dus ita Ovidius: — »Quicquid rem occupare possessore vacuam (Ju»tiu. 19, 3, 6.

supcri volucrc, peractum est« An leges melius 31, 5, 2. Cic. dc orat 5, 31), cumque hoc loco

in Capella ad junctures vctcrum literarum: — »prac- verum verbi vacuum sensum esse, ex illis quae infra

scire deis actum est.« Barth. — Vacuum est glos- leguntur »siiperis pracscire datum* omnino coljigo.

sas interpretan concessum est scribit Grotius, idem- Pari sensu Fulgcntius (myth. p. 2 Munck.) vocem

que tes ta tur Munckerus ad Fulgentü mythol. L usurpavit : »Vacat potentibns opprimere , — miseris

p. 596 ad. Staver., ubi plura de hoc significatu. /1ère.« Ñeque serions tantum aevi scrip toribns ¡Наш

— Versus constat, si vacuum fit bisyllabum, et locutionem usitatam fuisse testis est Salins (¡us

ita posterior syllaba cjiditur. Vacuum cxpono per (fragm. bist 1. p. 935 Cort) scribens: «simul tales

inutile, temerarium, et vanum: vid. Barth, ad Clau- excrccre vacuum fuit« Quem imita tur Tacit annal.

«Паи. in Rufin. 1, 15. quem locum notasse etiam 14, 28: »ante vacuum id solutumque poena fuerat«;

video Wopkcnsium in observ. misc. 7, 2. p. 205 ; ct hist. 2. 58 : » aemulis urbibus excisis securas opea

adde eundem ad Scdul. 4, 117. Quae- et ratio est, concupisccre vacuum fuit«

8

58 Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Quod superi voluere, licet; de pectore fixis

Praeoptare caret j si quid placet, atque necesse est

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,

pectore] Ita Cantabrigicnsis codicis auctoritatc

reposui pro Grotiano pectora. De interpretatione

luijus period! tot scusus reperics, quot capita. Vuleaniiis

quum, ut apud Grotinm est, pectora legerct,

verba sic colligebat et explicabat: »Licet carcat

(inane atque inutile sit) praeoptare (hominum) pe

ctora de fixis (de ils quae immutabili modo depo

sita sunt), tarnen quod (dus) placet necesse est ut

fiat« Contra Bartbius (in advers. p. 847), pro

licet substituons liquet, sensum bunc esse voluit:

»Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent« Vonchais

autem (sp. cr. p. 80) legi jussit:

»Quod superi voluere licet: de pectore fixis

Praeoptare caret si quod placet atque necesse est.*

Arntzenius denique (misc. p. 203) totum locum ita

distinguendum arbitrabatur:

— — »vel spes incerta fatigat;

At nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

est,

Quod superi voluere, licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est.*

S en ten tía, inquit, est: »Nulla est cunctatio eorum,

quae superis placuere, licet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit, atque proposuit Non opus aliqnis

Labet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit Cur eniin id optaret, quod ex rei

necessitate fieri deberet?« Haec illc; miiii vero

in Universum verbortun sensus bic esse vide tur:

»Fnturorum ignaros homines anxia quum cura fatigat,

ü quidem consultant; nos autem praescimus. Quod

superi voluere, licet; ncque eis opus est praeoptare

de Us quae pectore fixa sunt. Si quid eniin placet

(superis), statim (ut fiat) necesse est.« Singulorum

rationes suis locis reddidi.

praeoptare caret] Infinitivos praeoptare Graeco

more est pro substantivo. Similia exempta pete ex

notis ad Livium (37,33, 5 et 40, 47, 5); copióse

Vcchnerus (Hcllenol. L. 1. P. 2. с 10). Aiuvrz.

(misc. p. 203 f.) — Addas vclim Horatium (od. 1,

2, 8. 1, 23, 9), Ciceronem (Tuscul. 1, 26), Virgilium

(Ami. 1, 527), QuinctUianum (9, 3, 9. p. 455)

et Scioppium (in gramm. pbilosopb. p. 13 Herz.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non so

lum cnim Hugianus ct Monaccnses codices (C. G.)

mcliorem illam lectidncm pracbent ; scd in aliis

ctiain libris scriptis sic legi, ad margineni Norimbergensis

libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim, exemplis a Nonio in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri ctiain

necesse est« Seilten tia similis apud Ciceronem 5

dc nat. dcoruin': »Nihil est quod deus cfficcrc non

possit et quidem sine labore ullo.« Ovidius (metani.

8, 622) : » quicquid superi voluere, pcractnm est«

Capella vero suis expreseit de Vencrc verba Ap

pui cj i libr. 4: »Ecce jam profundi maris udo rescdit

vórtice et ipsum quod incipit volle statim, quasi

pridem pracccperit, non moratiir marinum obse«

quium.« De atque exemple babes apud Gel Hum

libr. 10. с 29, Palmcrium Spicilegiis , L. Carionem

Emcndat. L. 2. с 12; quae indicare juvat,

non recoquerc. Barth, (advers. p. 848. 1241.) —

De partícula a/yuc plura dabit Burmannus ad Phaedr.

1, 16. Vokck. (spec, critic, p. 80). — Plura et

Pareus in lexico crit. p. 123, et Drak. ad Liv. 27,21.

Martiani Capellae lib. I. §. 21. 59

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

Velle capis socium, faciunt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo 22

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui nee tartáreos claustra occultare recessus,

Nee Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt;

consilium] Cicero (de orat 1,45) scribit:>.Pythius rerum gnara, et, nt cum Horatio loquar, arennis

Apollo apod Ennium se earn esse dicit unie sibi si Jovis admissa. Goez. — De Pliilologiae laude confer

non populi et reges, at omnes sui cives consilium to tum aurcuin Wowcri dc polymatLia librum.

exspectant coetu] Scriptum Loe pro »сое tits.« Vulcax —

»Suarum rerum incerti: quos ego mea ope ex Lege »cut tu.« Babth. (advers. p. 933. 975. 1242).

Incertis certos compotcsque consili — Lege »coeli.« Vonck. (spec. crit. p. 145). —

Dimitto, ut ne res temeré tractent túrbidas.* Ego vero: lege quod scriptum vides! Constan»

velle] Ita et infra (§. 32) : » Tuumque velle est enim omnium librorum lectio praebet coetu ; quae

ante praescientias. « IVotissimum illud Persii (5, 53): si aliquo saltim modo defendí potest , mutandi

» feile suum cuique est.« causa nulla erit. Potest autem. IVamque »cui fulgent

addita] Grotius abdita. — Nonnullac vctcrcs sidera coetu« idem est ac si dixeris »cni fulget si

ed ¡tione s addita offerimt. Sed praestat recepta scri- dcruni coctus.« Accedit quod infra (§. 90) noster

ptura. Goez. — Nempe abdita. Cur praestet non »coctum sidereum« simili fere modo dixit. Scnsus

dixit Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab- autcm est »quae callct astronomiain. «

dita tac locum prorsus non intelligcre. Vox addita claustra] Habet membranaceus codex flaustra ;

contra ad ea , quae praecedunt : » ab omni velle undc со veni, ut Capcllam pittaverim /lustra a mari

capis socium« spectat Vocabulum mens hie majus ad Erebi tranquillitatem detorsisse. Влптн. (advers.

aliquid quam velle she voluntatem significat, et p. 933). — Ut banc suam vir doctus conjeeturam

»faceré mentem« idem est ac »dare mcntcni.« Ad- defendat, ad Fes tum provocat et Tcrtullianum (de

dita igitur sie intclligo, ut spec te t ad superiora: pallio), quae omnia apud ipsum legas licet Ego

• nondum firmam esse voluntatem ; nunc , si quid enim constanlem omnium librorum lectionem tueor.

ei a consulto adderetur, earn firmari.« Quod deest, Quidni »claudi tartáreos recessus« dicerc potuerit,

suppleri Horatii (epist 2, 2, 6) versu potest: e quibiis ncmhii concessus erat reditus? Philologiae

» Verbis quae titnido quoque possent addere men- igitur ne tartarei quidem recessus claustris occul

tent.« tari possunt Vide quantum spatium Hcsiodus (in

Hugianus etiam codex adita, Basilecnsis autem et theog. 724 seqq.) a coelo ad terram atque a terra

Darms tattensis abdita praebent ad tartarum usque finxitl

est igitur] A principio versuum ad liunc usque possunt] Scribendum »fulmina possit.« Invitis

praebtus est Apollo: nunc laudes Philologiae ag- cnim das superna cognosci a mortalibus non raro

greditur. Vclc. — Quod prisci generis sit, omnium ajunt ethnici. Влвтн. (advers. p. 1241). Hane

8*

60 Martiani Capellae lib. I. §. 22.

Fluctigcna spectans qualis sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos norit fratrum per regna recursus;

Per vigil immodico penetrans arcana labore,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescire datum; quin crebrius in nos

Jus habet illa déos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superûm tentare potestas,

conjccturam omnium librorum auctoritati repugnan- fratrum] Fratrcs sunt Planetae astraque relitcm

vix proposuisset vir doc tus , si rcctam ver- qua$ aut, quod potius reor, tres fratrcs, Juppiborum

construendorum viam ingressus esset. «Ful- ter, IVeptunus, Dis, per quorum regna instar vercmina

rutilantia non possunt occultarc Jovis arbi- darii quotidie sursum et deorsum currit Mcrcurius.

trium« vel simplicitcr: »fulmina deterrerc non pos

sunt a noscendo Jove«, vel paulo obscurius significat:

»nee fulminum portcnta posse latere Philologiam,

quin ca cxpliceL«

qualis sub] Rescribcndum : quod alit sub. Bene,

puto. Nam et intima maris penetrare bumanam cu-

Barth. (advers. p. 935). — Vox tuos non ad fratres

pertinet, sed ad recursus , Mercurii nimirum, male

igitur Planetam Mcrcurium intell ¡git Barthius, quum

de bujus dei nuntu rccurrentis officio scrmo sit

(§. s not.).;

¿inmódico] In libro est indómito, quod ego magriositatem

autumat Quod et ipsnm contra deorum nopcrc reducendum censco 5 infatigato quippc ea

voluntatcm fieri autumabant antiqui. Pedo Albino- vox in meliorem partem bene saepe ab auctoribus

novanus: accipitur. Barth, (advers. p. 933 f.). — Vulgarem

»Di revoeant , rerumque vêtant cognoscere finem equidem retinui scripturam.

Mortales oculos ; aliena quid aequora remis labore] Ita infra (§. 39) Pbilologíae »iacessabilis

Et sacras turbamus aquas, divumque quietas labor« memoratur. Confer etiam quae ad verba per-

Turbamus sedes?« —■ vigilia labórala (§. 37) observamus.

Barth, (advers. p. 933. 1242). — Correctione praevertere] Hoc est anticipare, prineqne seiencerte

non opus est, licet duae eint lectiones, al- tia adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car

tera quali (praeter Grot, et Darmstattensis codex), mine sequent!:

altera qualis (in Dresdens! cod.). Diud si legeris, — »nam solitus eiere pectus,

de loco explicable, quo maris deus degat, quem Et praeversa vigil monere sensa.*

et ipsnm nosecre Philologia fingitur. Haec contra Alioquin praevertere, praeponerc. Tertullianus (de

si vera lectio est, ad ipsum mare speetat; Ne- pallio): »An aliter mutavit Anacbarsüi cam regno

rcum enim mare sive acquor significare testes fere Scytbiae pbilosopbiam praevertit.* Barth, (advers.

omnes sunt poëtae. »Qualis igitur sit sub gurgite p. 954).

IVercus« Pbilologiam scire quum affirma tur, boc coactos] Omnino opcrac pretium erit inferiorem

ita explicandum erit: »ct altissimorum in mari gur- locum (§. 37 f.) cum boc conferre, ubi illa Piulogit

um naturam ab ea esse exploratam.« logiae in deos potestas uberius explanatur.

Martiani Capellae lib. I. §. 23. 61

Invito seit posse Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulât parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tarn excellentis Virginis 25

suasum videt esse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum duceret dignitate,

nomen tarnen ejus inquirit. Quod ubi cognovit Philologiain esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

seit posse] Ita infra »sciat esse« dixit. Grot. — pracmissis quidem nihil, qnod ad magiam spectct,

Eqnidem inte Hi go: »Philologia se posse seit, quod legi tur; sed ad inferiorem locnm fortasse vir doctos

invito Jove nulla superùm potcstas tentare possit.« respcxit, ubi vide (§.37 f.) quae notamos.

Similiter solus Apollo Jo vis noverat consilia, quae cumulât] Auge t. Sensus est: alter altcrius conpraeter

cum nullus scire potcrat (Homeri hymn, sortio beatus, atque cxtollitur Mcrcurius Philoloin

Mcrcur. S34). giae , et Philologia Mcrcurii. Vine. — Sed edoceri

ut stent] Ego vitiuin in distinctiuncula puto , poilus ab interprete maluissem , quo pacto infinitus

ct sensum esse: »Ut ardua magno constent, per- modus meruisse cum reliquis verbis jungi possit j

etent , consentiant , altcrutrum ex his mcreri con- quod mihi quidem fieri non posse videtur, nisi cumujugium

Mercuriale in laudatissima virginc.« Barth, lot interpretemur »u trique honori est meruisse« cet.

(advers. p. 954). — In distinetione mutanda Bar- jugalem] Conjugcm. Aliis locis (§. 31. 39) Jutliiuiu

seentus punctum, quod sustuli post magno, nonem appellat jugalem, sed tear1 è£o%rjv, quippe

reposui post Jove. Etenim ut concessive dictum est deam pronubam. — Ceterum verborum ordo in his

pro licet, ut Cic. de div. i, 65 Tuse. 1, 39 cet. versibus hic esse videtur: »Est igitur virgo prisçi

altcrutrum] Alterutrum , penitius intuenti, м- generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent eider«

trumaue Capellae Martianismo quodam de Africa coctu, cui nec possunt claustra occoltare recessus

notât. Ambos cumulât, hoc est concludit, parilcm tartáreos, nec fulmina rutila arbitrium Jo vis 5 speconjngem

meruisse. Quodsi penitissime videas, vi- ctans flnctigena qualis (sit) sub gorgite IVerens;

debis aUerutrum »mutuo« sonare. Ardua magnis cu- quaeque novit tuos (Mercuri) recursus per regna

mulant sese. Eo exemple sermonis Tcrtullianus (apol. (trium) fratram (Jovis, JXcptuni et Plutonis); quae

с 39): »Vide, inquit, ut invicem sé diligant, ipsi pervigil ¡inmódico labore penetrans arcana potest

cnini invicem odcrunt ; et ut pro allerutro mori sint docta cura totum , quod superis praescirc datum,

parati, ipsi enim ad occidendum afterufrum paratiores pracvcrtcrc 5 quin crcbrius etiam in nos (déos) jus

crunt« Qui ipse et cumulandi verbo ita usus, habet illa, urgens déos in jases coactos (§. 37. f.),

sed loco nobis memoria jam elapso. Barth, (advers. et seit (se) posse quod nulla potcstas saperont inp.

934). Parilis jugalis est Mercurius, quo non vito Jove tentare queat Licet igitur ardua magno

indignam Philologiam sponsam vol ob altcrutrum (pretio) stent , utrique tarnen honorificum «rit , si

mcritom magiae et aetronomiae, u traque enim in (alter urn sibi) parilem conjugem meruerit«

ea commend avit modo, retur, quod junctis amba- foedus] Sic infra (§. 31) »pignons (filii) pro

bus none ilfat cumulât. Barth, (p. 1242). — In foedcre.« Foedus sirnpli citer pro conjugio. Grot.

62 Martiani Capellae lib. I. §. 23.

M

de ingénito rigore descendens etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commémorât, et laudatae illius Mantices patronam, in ipsam quoque

$ophiatn supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam VPtJ^v incultam

лс ferino more versantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchri-

Ci

.çudinje? .ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogará: quae ei

¿antpm, ; ;aff$ctionis impendent, ut earn sémper immortalem faceré laborarit.

Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendorum sciât esse Cyllenium.

Sed acceptie Apollinia fatibus respondit ipse Majugena:

Certum est, Lauripotens dccusque divum,

-ÍTI.'.

-o!

concutitur] Haec quidem alacritate concuasa, piger gerendorum sciât esse Cyllenius, sed acceptis

alia apud Pctroniuui (c. 18) »gemitibus largis con- — respondit« cet. Nullum y ¡ti um hic suboluisse

cu5iq.tr , ...... ¡.,. Grotio equidem miror. Si ciiini totius loci nexum

•'■'■ uli'pinnto] Pcrpcram codex Britannicus a 'mana adrertns et antecedents , de vcritalc lectionis, quam

r>ri<ni Labebat aliquando. suggerit codex , non dubitabis. Legcndum utique

, ^ descendens] Grotius e MS. reposuit diseedens, cum MS. »quippe cum impigrum gerendorum sciât

mm in vulgaris descendent legeretur. Cicero: »Ennio (Virtue nempe) esse Cyllenium.» Bondam (var. lect.

delector, ait qutspiam, quod non discedit a com- p. S3). — At vero ¡ta legcns apodosin forsan

muni more verborum.« Gozz. — Yulgaluin deseen- exspectes, quae nulla Sequilar, ünde Dresdensie

dens, quod in plurimis etiam codieibus legi, retí- etiam codicie auetoritate istud quippe cxpunxi. Denul

Descenderé cnim Virtus de ingénito rigore fendi quidem hoc sicut totam lectionem Grotianam

(se veri täte) omnino dici potest ; licet Cicero eo posse non ignoro; cur vero non rcponainus quod

loco, quem Goczius affert, scribere non potucrit clariiu est, quum codiciun auetoritate minime si

ft descenderé a more verborum.» De alia omnino mus des ti tu ti?

re alia usurpantur verba. certum est] Sensns hujus carminis hie est:

etiam corpore] Agroctius (ap. Widemann. de pr. Mercurius Apollincm scqne ipsum ait iisdem patribus

serm. p. 110, et, Putsch, p. 2271): »Gaudium animi oriundnm, eademque a stirpe venire, probar! luculaetitia

est, exsultatio membrorum atque factorum.« lenter posse ex perpetuo vol im tat um utriusquc con-

' patronam] IN'utricem. Goez. — Nonne dilucida

vox patrona est? Cur igitur ad alium sensum earn

dctorqueamus ? . . ,. .

ferino more] Confer Ciceronem (de inv. 1, 2).

immortalem] A Philologis an im ас iininortalitasensu.

IVumqnam vero magie, quam quum in praesentî

negotio tam apte inter se de ducenda in uxorem

Philologie ambo convenient. Quocirca se ait

lnbcntem equidem paritunim monitie, et conjugem

domuin ducturum, modo Apollo, quem in manu

tern denionstratam esse contendit. Hos igitur Phi- eua habeat, coeptis favere Jovem, parentem comlosophia

imbuto* fuisse eequitnr. munem, faciat« Barth, (advere, p. 95S> — . De

impigrum] Edituia a Grotio: »quippe com im- metro glossa in codieibus Monaccnsibns (В. E.):

Martian i Capellae lib. I. §. 24. 65

Nostrum ex contiguis venire pectus,

Et quidquid socium ciere numen

Junctus compererim probaré rerum:

Sed nunquam mage velle disparàmus,

» Metrum Phalcutium (1. Phalaecium) Pcutametrum,

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Troebaeis.

«

et quidquid] Moram facit то quidquid , quod

interpretaberis omne, quidvis. Deindc minus obviuui

est, properautibus certe, quid то ciere sibi velit,

et distinctio vulgo recepta. Tu ciere cieris cape,

et expone : »Et quidquid rerum tu cieris, ego numen

compererim probare junctus. « Yel adeo junctus juncturas

consensusque eonatj ita eententia sit: »Quid

quid socium numen cieris, junctus rerum compere

rim probare.« Hoc est barmoniam et consonantiam,

si ita dicere licet Utcunque baec sint, mihi tarnen

legendum etiam contra libros cum bac distinctione

ist ml comma sic videtur:

» Et quidquid socium ciere numen:

Nunc jus compererim probare verum.«

Ut prior versus óptimo sensu adbaereat primie duobus

canninis istius. Sic quidquid valet quidvis г

alter ca lectione interprete non eget Praeivit vero,

ne quid in arm um alieni tollamus, BIS. liber, in

quo diserte verum legitur. Barth, (advere, p. 935).

— Scribendum:

»Est quidquid socium ciere numen

Junctos compererim probare verum.*

Graccismus est: »quidquid est ciere numen«, quidquid

contingit. Compererim propter versum con

junctiva grammaticorura modus pro indicativo est*

Barth, (le. p. 1242). — Vide quam iueertae con

jee turae sint, scilicet ab uno eodemque auetore

diversae ad tinum eundemque locum propositad

Ego vero verba ad mauuscriptorum fidem retenta

sic explicare conor: »Et quidquid rernm (omne

quod) junctus (ego Mercurius) socium numen (Apol

linem) ciere compererim, (me) probare (certum est). «

Manifestum enini infinitos ¡líos modos omnes pen

deré a »certum est« quod in carminis initio legitur.

Ciere autem significat annuntiare, vel etiam suadere.

sed nunquam] Quintus hic versus omnein sentcntiam

intercludit; contra enim pronuntiat ac debeat.

Scntcntia enim est, nunquam in re aliqua

tam consensisse pectora borum fratrum, quam in

istoc matiimoniali judicio. Error autem omnis in

verbo disparamus latet, quod ad sensum et stiluin

Martiaui disjungendum, inque plane contrarium

dacendum. Lege: »Sed nunquam mage velle

sic paramus.* Quam ..ve ram puto Capellae scriptu

ral» ; deque ea prolixe verba faceré extra prepo

situra sit Parare, quod pariare alioqui, in usu

veterum fuisse notât compositum disparare. Si enim

in quaquam, in vocum censione habet auctoritafein

logicorum sen ten tía, priva tioncm supponerc, ut tethnice

loquamur, habitum. A manuscripto miror hic

nihil mutari. Bartb. (advere, p. 93o) — Hace líe

loco laudato: audi nunc eundem inferiori loco sibi

ipsum repugnantem: — Nihil in bis versibui miitanduui,

licet intricatius suo more ¡jamiiat. IVunquam,

ait, amplius dissentimus, quam ut alter

alterum interroget ; statim vero ut interrogate

facta est, consentimus; tunc enim perit prior vo

luntas alteráis, et ambigere de ad sensu nefas arbitramur.

Barth, (adversar, pag. 1243) — Mihi

quidein Barthius, quod pace ejus Manium dictum

sit, gannirc ipse videlur. Versuum enim obscuritas

64 Martíani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum manere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Hune quippe ambiguum nefas putamus;

Et quaecunque fuit, périt voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Areas in thalamos venire jussus.

Sed tu Délie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus,'

Instes, nam solitus ciere pectus,

ex ambigua tantnm verbi disparamos relatione oritur,

et interprets est subjectum quacrere, de quo Loe

dicatur. Quod si ad Mercurium et Apollinem junctos

referre volueris, totius orationis prorsus con

trarius sensus evadcL Sed de Mercurio tantum,

qui nunc loquitur, illud disparamus eo magie întelligere

licet, quo certiue id quod sequi tur »mone

mur* etiam de Mercurio solo dici potuit Contextúa

îgitur orationis banc postulat interpreta tionem: »Sed

millo unquam tempore magis disparo (amoveo) velle

me um, et nunquam magis lubet parère jussis,

quam quum Deliaco obedirc oráculo cura et arbitrio

Apollinis moneor.«

Липе] Id est Apollinem. Vixc. — Non placet,

quia proxime praccedit falus , baud Apollo. Guelferby

tamis quidem codex pro hune babet nunc , et

sic legere Bartbius (p. 1243) etiam jussit Sed vulgatam

retinui lectionem, quia perspicua est. Falus

enûn quartae declinationis oraculum est (t. §. 124

et not praeced.), unde Prudentius (apotb. 594):

»Promite secretos fattts«; et Apollinaris Sidonius

(epist 9, 13. p. 276 Sirm.) »ficta fatu» pro »falsis

oraculis« scripsit Quin apud Ciceronem etiam (de

divinat 1, 31) »fori falus« pro »oracula fundere«

Cassandra dicit Loci apud nostrum sensus est:

»quippe nefas putamus Lune (fatum) ambiguum

(crederc). « Ambigua enim oracula vulgo habita esse

notuin est.

peril] In membranis: »Et quaecunque fucrit périt

voluntas«; ut suspicio nos subcat «pracit« Capellac

rclictum. Quaecunque fuit antea, pracit isla vo

luntas. Barth, (advers. p. 93G) — Vide quam

male nostrum, quem interpretan aggrcdiuntur , babcant

criticL Martianus omnino recte sibiquc constans

scripserat; sed censor cogère eum conatur,

ut absurda proférât.

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

eas (Mercurius) in thalamos venire (ab Apolline)

jussus officio decentiore praecluibus (§. 3) profatis

(nobili oráculo) libens parct« Dresdensis quidem

codex praefatis exbibet; sed mclior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potcstatcm referenda.

ciere] Ciere pectus, ut supra »numen«, commovere

et ducere souat. Sic in quinto carmine

liujiis libri: *I4e vulgata ciant corda doloribue.«

Babth. (adv. p. 956).

Martiani Capcllae lib. I. §. 24. 65

Et praeversa vigiL monerc sensa:

Ilium contribuas favere jussis,

Et coeptis sacra fulscrit voluntas. : ■ !:! .J

Hace dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovcm 25

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis arcanus.

Illc mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instanti concederé,

sed tibi solitus aperire. Addo quod vos non convenit disparan, et licet hic

:.;i. .-'.

praeversa monere sensa] Lege s movere. In al

tero viri doclí códice erat perversa; sed praeversa

melius. VoxcK. (sp. crit. p. 145). — Quodsi in

ullo códice movere legcrctur, equidem perversa

practulrrim. In nullo vero legitnr, quapropter prae

versa retí иго. Лат »praeversa moncre sensa« Martiano

est »de pracpropcris (v. Acn. 1, 731) sire

praccipitihus sensibns moncre«, idem quod pracpropere

arhilranlem corrigcrc.

favere] MS. favere. Sed ego vulgatam scriptiiram

ntanere sc tiieri allusione ad л ersinn sextum

arbitrer. Влптя. (adv. p. 957). — Illic de Mercurio,

bic antem de Jove ecrmo est, nnde practuli favere,

quod praeter Bongarsianum Hugii etiam codex exbibct

ct Darmstattensis.

et coeplis] Juliet quidem Bar thins (ad Stat

Tbeb. 6. p. 492) reponcrc mí pro et; sed corrcctione

non opus est, «¡quidem facile intcUigitnr,

Mcrcurium Apollini dixisse: »facias — ilia — et

(tunc) sacra fulscrit voluntas« 5 nimirum si ilia feceris.

sacra] Confirmata et sacrata velut. Jovcm cnim

praecssc sanciendi focderibus enjuscunque generis,

ad caqne peculiar! quodam fulmine uli, constans

doctrina scriptorum. Влптп. (advers. p. 937). —

Nisi saerum epitbeton tantum sit, quod principibus

et cortim actis adscribí soli tum erat, cujus rci

multa in Corpore juris prostant exemple.

eonsiliorum conscius] Hace ex Homero (hymn.

in Merc. 535) vcl Virgilii bisee versibus (Aeri. 3,

250): ' ■": .

»Accipite ergo, animis alone Jutec meafiijite dicta,

Quae Phoebo pater omnipotens , mihi Phoebus

Apollo,

Praedixit« eet

instanti] E Dresdens! códice pro GrotiahO t*HStante,

quod variant! litcrac E pronuntiation! originem

debuit.

aperire] Ita Ilugianus codex. Supple с snpcriori

versu mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mcrcurius »interpres mcae mentis« audit Quoníam

au fem vulgaris leeti« habet »tibí sectus* , hace vox

varus doctorum virortim conjeeturis , quae nunc

sequuntur, ansam praebuit: »Seetus, ductus et eloquia.

Verba enim quasi quacdam semitae sunt animi.

I line ct sectas dicimus philosopborum. « Vn.c. —

»Seclus id est cloquia.« Goez. — »Sectus leg«

sensus.» Vonck. (sp. cr. p. 80) — Quodsi etiam

Vonchiiis hie hariolando locum esse statuerai, non

tarnen talcm conjecturant proferre debebat, qua e

sex Uteris duac essent mntandac, immo ne unam

quidem mutare opus fuisset, si cognitum habuisset,

P formain aliquando quam simillimam fuisse litcrac

S. Exemple sint figurac in Palaeogr. crit. I. p. 10(î f.

vel alia i 11 поло op. dipl. tab. 29. Facile igitur fieri

potuissc consentaneum est, ut ab incautis librariia

sectus pro pectus legeretur. Sed ¡sta non nisi со

9

66 Martiani Capellae lib. I. §. 25.

cursor Apolliaei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata stationc con

sistons captetur, demumque festinat praevertere; tarnen dum consequitur,

ita libratus antevenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Una

igitur vestrum Jo vein pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et

consilio protuli, ut ostenderem, quam pervcrsus

iste intcrprctandi per conjecturas modus sit, quarum

aliac aliie semper meliorcs , certae nullac siut;

quorum si quam in textum receperis, cam deleas

necessc erit, sicubi codex forte repcrtus fuerit, cujus

lectio defendi possit.

non convenit\ ReicLenauensis, Basilcensis ct

Darmstattensis nunquam pro non habent.

cursor] Confer Lucaui (1, (JG2):

»motuque ecler Cyllenius haeret.*

ct in Priapeis (76, 10) vcrsura, quo sacrata esse

dicitur »Cyllcnc céleri deo nivosa.« Yoccm cursor

Cornelius IVepos ctiam hoc sensu (iu Miltiade 4)

usurpavit. Idem Graecis âço/UVÇ erat Plura de

cursoribus Pignorius (de serv. p. 147 cd. 1613)

dabit

remorata stalionc] Remoratur interdum Mercnrius

planeta post Solcm, id quod infra (§. 880)

clarine docetur. Adde Lncani bos versus (10, 201):

»Sol témpora dividit anni,

Mu tat node diem, radiisque potent ibus ostra

Ire velat, cursusque vagos statione moratur«;

qnos rerisimile est nostrum in mente babuis.se.

consistent] Ad bunc locum glossa codicis 3Ionaeensis

(E) observât: »radiis enim Solis confixus

«tare videtur immobilis et tunc stationarius dicitur.«

Cf. pal. cr. SQL §. 383 , ubi ctiam de Mercurii no

mine MovifWV disserui. Conferatur praeterea noeter

duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Bongarsius legebat captetur, quod

ctiam Grotius in margine annotavit. Sed niliil mutandum.

Goez. — Haud quidem ignoro, a noslro

voccm licet tam cum indicativo quam cum subjiinctivo

jungi (§. 11); attamen hoc loco, quo subjunctivus

vincatur proximo praecedit, rix credi

potest cum со indicativum captât, quem Grotius

edidit, junctum fuisse. Praetuli igitur antcrioruin

cditionum lectionem captetur, et demumque pro

Grotiano demum, pracscrtim postquam vocem fe

stinat pro festínala ctiam restitueram codicum

Dresdcjisis ct Darmstattensis anctoiitatc.

libratus] Male Mouacensis (E) liberatus. Vide

infra (§. 880 not).

Cessim] Retro. Sic infra lib. VIII.

Cessimque formidantes

Aheunl pedes . tremore.

Apulcjus: Et lagena juxta orificio cessim dehis

cente patcscit. Justinus in Epitome Pompeji: Aut

si hoc parum est, ite cessim, inhibctc remos et

a bello disccdite. Glossa: Cessim, gradatim. Utitur

bac voce Alpbenus J. С bis in lege »Si ex plagis«

sexta a fine fl". ad 1. Aquiliam. Grot. — Adde

omnino Stcphanium (ad Saxoncm p. 163) ct doctos,

qui cx со bauscrunt, viros ad Appulejum (Op. P.

L p. 126 Oud.).

occupari] Pracccdi a Sole. Vra.c. ■— Iutelligo

»Jungi cum Sole quippe cum assecuto. « Cicero qui

dem (de uuiv. 9) scribit: »eaqnc conversione, quam

inter se habent Lucifer, Mercurius, Sol, alii alios

vincunt , vicissimque vincuntur* ; scd hoc loco

omnis oratio Mercurii cum Apolline conjuuetionem

postulare videtur, unde ctiam lectionem occupare,

quam Cortáis aflcrt, negligendam, et vulgari ш-

haerendum duxi.

Martiam Capellae lib. I. §. 25. 67

Phoebeo connivens splendori succumbat, et cum Stilbonte incedens, connubiorum

copulis allubescat. His dictis, Virtus praecedentis officio ас Мег- 26

curialis virgac perflatione concussa, in coelum itura sustollitur. Augurales

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis vellet vectus ascenderet.

Nam futura plerumque conformans, his praesagire consueverat, Petaso autem

ac talaribus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Muconnivens]

Male Corlius conhibetis et codices

Canfabrigiensis a [que Britanniens cohibens: melius

Bodlcjanus conibens. В cnim pro V scriptum eos non

morabttur, qui palaeographiani moaiu (Ш. §. 578,

597, 410, 416 — 418) legerint Eleganter ambi

gus illa тосе utitur ad utrumqne sensuin, tum

¿augúrales] CygnL Catalcct. Pith.:

»Jam dimitle tuos , Paean о Dclphice , cygnos;

Diguiar hue с nox est, quae tua templa со/а/.«

Goez. i— Sed Virtus грипп comes sit, magie placet

Ciceroncm advocare, qui (Tuse. 1, 30) de Socratc

sci'ibil: »Itaque commémorât, ut cytjni, qui non

Jovis oculorum prae splcndorc Solis nutantium, sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab со

tum consentiendi 5 quod is ti capere nequiverunt qui dbmationem Labere videantur, qua providentes,

olim cohibens reposuerunt ' quid in- morte boni sit , cum cantu et voluptate

Slilbonle] Mercurio. Eratosthenes: лецлтос ZOV moriantur, sic omnibus bonis et doctis esse facicn-

Eçiwv ÖriZßcav, XayLJtQoç xai ¡mxqoç. Cic. de dum.« Adde Hugium (in myth. p. 281).

nat. deor. (1. П. 55): «Infra haue (stcllam Martis) Delîo] In libri IVorímbcrgensís margine adnotata

Stella Mercurü est. Ea Öx'iXßwv appcllatur a Grac- lectio erat Delium , quam et Yossianum codicem

eis 5 quae anno fere vertentc signiferum lustrât or- habere Arntzeniiis (misc. p. 20ö) affirmât, ut referbem,

ñeque a Sole longius iinquam unius signi in- re tur ad currum: quae lectio primo quidem adspectu

tervaUo disccdit, tum antevertens, tum subsequent.« placebat; sed qniim ex iis, quae sequuntur, Phoebi

Conf. Fulgent, myth. 1. 1, 23. Goez. — Magis cum she Delii iprnus nomen pracmissum fuisse ñtique

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 485). appareat, vulgarem lectioncm retinuL Quantuunis

attubescat] Favcat. Gloss. — Quamvis hoc verbo eniui dura locutio videatur » ad currum consistant

jam Plautus utatur, baud tarnen scio an nemo ante cqei alicui» pro »ad nutum vcl usum alicujus«;

Appulejum eo sensu, quo Marlianus (§.51. 181. defendí tarnen potest ex dativi, quern vocant com-

726. 915), id usurpaverit. Appulejus (met. 9. p. 598 modi, natura, quo facto facile intelligitur ita perio-

Oud.) »aquam allubescere« pro desiderare dixit dus: »Augúrales alites constiterunt Delio (ad nutum

Mercurialisvirgae] Vide de ca Homerum (hymn, ct arbitrium ejus parati) uti quis (ut si iis) vectus

in Mercur. 526. eeqq.) Goez. — ConC supcrforem1 esse vellet ascenderet.« BasDeensis mí pro uti, cpiod,

locum (§.9) ct inferiores (§.126; 176): ' ,f';' Meet p*r*ttfintèrs(h, tarnen claráis est

conctwsa] Sensus est: »Postqnam haec dixeràt,'' ; ¿¿nfibatus] Nihil in bis quod quis jare desi-

Virtus praecedentis (Mercurii) in officio coelum as- dcrarc*' pbss'rt: vide tarnen, ниш placcat codicie

censura Mercurialis virgae (§. 9) pcrflatu concussa uostri leétior « Petaso autem ac talaribus concitatus

tollitur. .. ■' coepit praeire Sokm Mercurius.« Ita »Ver praeire

■•

9*

Martiafli . СареДае lib. i. $.27.

sarum pedisoquus adhaerensquc cpmitatlis candenti canoraque alite vehebatur.

27 Tunc vero conspiceres totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspeserat sub volare Mereurium, et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi orbesque

septempliees suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concincbant,

ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem, singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum moduacstatem

« dicitur aactori de Aetna p. 18 5 »cursu serva t »quod praesit sationibns.« Fortasse ab со

feras praclrc« dixit Adamus Bremensis с. 251. Veris dei «ornea invenit, quod mcn.se Majo, quo

Bondam. (var. lccL p. 5 5. 34). — Vulgo cnim con- ver iucipit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch, iu

cuatis. Parum quidem interest; quoniaiu aiileiu I In- ZVuiua p. 72. Quacst. Rom. p. 28Ü; add. Macrob.

gianus quoque codex Solent et concilus pro con- Satorn. i, 12. Censorin. de die 11а t. 22, 12. Latir.

eitatus exbibet, Bondanium seen Ins sum. Lyd. niense Majo 55. p. 244 It uc Ib.); licet pracpedisequus]

Basilecusis uno S, quae melior siderc buic mensi Apoll! nein non ignorem (Pal.

scribendi ratio est, quam Grotiana gemínalo. IVotat crit IV. §. 524). Ccrtc nostcr utriusque dei vires

banc voeem Quinctilianus (1, 5, 68. p. 155 Spald.) discemit, Mcrcurü in terram, Apollinis in acrem.

utpote ex ambabus corruptis conflatam. Confer de Apud Ovidinm (met 2, 27) Ver novum deac perpediscquis

Pignorium (de servis p. 212) nqstruraquc sonam sustmct, cadeniquc dca ab Appulcjo (met.

inferioribus locis (§. 59. 111. 146),\ ¡ -, . .10. p. 744. 745 Gud,;) ;cclebratur. Martianus infra

luminatu\ Aliis lumina; forte luminabul voce (§. 52 f.) Verts fructus nomine dcura inducit

Capellán usitata. Gloss, luminata , decórala. Giiot. temperies] , Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

Atque ex glossa jam palet, oliin luminal a leetuni It. P. L. G. §■ 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

fuisse; sed acecdit pliirimorumicodieuèi fides-» tumi- ct lemperatio« dicitur. - Ita snperiori loco (§. 18)

nata exstat in Basilcensi, Cautabrigicnsi ct Bod- nostcr Phoebum »aëris semina temperare«, ita infra

lejano altero, quod Federo àcceptu iu refero, in (§. 54) »cuín placiditalcm яп'спс soli lum esse« scribit.

Vossiano, quod Arntuenus (mise. p. 205) docet, septempliees orbes] Planctac, quorum nunc tan

in Monaccnsi (G), quod Ipse legi. Adde, si lanli git liarmouiain. Ubcrius cam explicat Aristide«

est, virorttm ddctojfum auuotationos in, Vellejum QuinctilJAnus (de música 5. p. 145 Mcibonûi). I4i-

Paterculum (P. Burnianni cd. 2. Lugd. Bat. 1744. eomaebus practerca (in barm, manuali 2. p. 57.

p. 278). 1 ! • .', с ' {fj 1 ,"ib-.;.:. ..' : .11.'. I i'i« , Meib.) » Quotquot « inquit »abusi sunt septem 80110-

\ veris deum] Ad baec Remigias mpnachus An- rum consonantia ut naturali, non boc simiserc ab

fesidorensis : »quod Ct ipse, fßr{ur pTaee^fq^eminibus: orbibus, sed ab ipsis universo inditis sonitibus Biomaris

ct terrae, ct ipse est dictus F&vonius.y Quem dulatc constitutis, quos eliain solos ex dementis

locum vide apud Alexandrum @n tab. Ueliaca p,8ö), vocales et sonabilcs appellamus.« In gemma antiqua

qui multis defenderé studet hanc; MarliauÄ opinio- (ар. Wild. п. 165) quinqué Planctae cffingiintur.

■em. Vulcauius ctiam Mcrcurijim i»a appcUari ob- singulatim] Grotius babct boc loco sinjillatim,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 69

iationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphaerain per

exlimam concinit, quae acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturnium cir- 28

et infra (§. 707) sigillalim. Codices Monaccnscs 4), Graccnm noininis etymon sccutus. Ausonius

(A.B. С D. E. G.), Basilccnsis, et Darmstatfensis (Eid. 20): •

siugilltttim, Hugianas codex sigillalim. Alios autcm » Urauie coeli moins el ash a scntlalur.«

esse libros scrip tos , qui sitKjulatim pracbcant, a Untie ct astruin capiti ejus apponitur in minus

viris doctis (ad Appulej. met 7. p. ¿>0i Oud. add. (Bcger thesanr. Brandcnb. П. p. 576. not 4).

T. 11. p. 57) accepimns: quumqnc vera baec s cri- exlimam] E somnio Scipionis (Macrob. 1, 17)

ptio sit et nostcr ea infra (§. 525) etiam utatnr, cxplicandus bic locus, ubi Ciccronis baec sunt

banc reposui. Nee movemur ils, qui Ciceroni (dc verba: »Novem tibi orbibus vel potius globis coninv.

1, 50) sigillalim obtruscrunt: Lcidcnsis enim ncva sunt omnia, quorum unus est coclcslis excodex

omnino rcctius singulatim Labet, paritcr timus , qui rcliquos omnes complcctitur , summits

atqnc Coclius Antipatcr apud Nonium (v. Cortii ipse dcus arcens et continens ecleros, in quo sunt

app. ad Sallust. p. 59). infixi Uli qui vol win tur stcllarum cursus scnipi-

>4 rsuae modulationis] Staluit enim esse suam cut- terni.« Lude patct spbacram cxtimam cam esse,

que Musac affinitatcm in modulationc (cantu) cum quae aplaties vocata Stellas fixas complcctitur. Indc

coelcstis harmoniac genere aliquo; Macrobii niini- planetas Maintins (1, 804) sidcra appcllat,

rum (in eonin. Sc. 2, 5) de Musis in orbibus сое* »Quae coelum lerramaue inter volitantia pendent.»

lestibus scntcntiam amplificans. Addc bunc Martiani Appulcjns quoqiic (in «login. Plat p. 205 Oud.)

locum ii», quae Ilugius (in mytb. p. 255) disscruit. ¿(JtXavèÔL primum ordinem esse ait.

Atquc ante Marlianum popularis ejus Arnobius (5. concinit] Lege concipit. Eruditi viri unus codex

p. 112) jam scripscrat: »In coclo can talar et psal- babebat concinnat, alter conciliât, utrumque male.

litur, ut întervalla et numéros vnriiin novem con- Vo>ck. (sp. crit. 145) — Nullus autcm concipit

serant scitulae ac modulen tur sórores.* Similiter habet, quod in critic! tantum cerebro conccptiim.

in opúsculo de música coclcsti , quod Isidoro olim Sed vide quam periculosa omnis correctio sit, qnae a

tribucbatur (Op. VIL p. 25 Arev.) legitur: »Phi- codicum auctoritatc destituât iir. Scilicet concinit ¡Hurl

losopbi Musas novem finxcruut, qui a terra usque bene se habet, postqnam ab Arntzcnio (misc. p. 205)

ad coelum novem consonanlias deprcbendcrunt, ct ex libro Norimbergensi didicimus, esse codices,

qua s bomini natural iter ínsitas invencrunt« Ex- in quibus »mundi spbacram per exlimam« legalur.

plient intcrvalla ilia a terra usque ad summum " acuto] Iloininum enim opinio ferebat, spbaerae,

coelum Ccnsorinus (de die nat 15). Cui addc quo magis remotae a terra essent, со acutiorem

Boccbhium (in Daubü et Creuz. stud. Ш. p. 90- sonnm ederc (Pal. crit III. §. 256). Ccterum, quod

91). Plato autcm (dc R. P. 10. p. 617 Steph.) inscrtum apud Grotium est sonora delcvi: abest

coilibct orbi Seiçijva tribuit, voccm {ffojvijv) enim rectius ab Hugiano códice. ,

anam edentem. Polymnia] Ita Gracci v. c. Hcsiodus ct Dio-

Urania] Ei in primis spbacram cxtimam tri- dorus (4, 7); Latini poctac ylcrumquc Paltfhymn'a

Luit, quae propric coelum appellatur (Macrob. 2, scribimt, Iloratius, Virgilius, Ovidius, Martialis,

Martiani Capellae lib. I. §. 28.

с ul u m tenuit; Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium modulator; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venéreo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cylleniumj Clio citimum

circulum; hoc est, in luna collocavit hospitiunij quae quidem graves pulsus

modi's raucioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oneris atque ctiam subvolandi alumna stagna pctierat, Thalia derelicta in

29 ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aéreos jam Phoebus cxierat,

quum subito ejus vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadcm mundani splendoris accenditur; fmntque vo-

Ausonius, cet Al tarnen in AntlioL lat. i, p. öl Scip. §. 5) Ltinam elicit »ultîmam a coelo, citimam

Burm. Icgimus: . terne.«

»Flectilur in varios facilesque Polymnîa motus.* raucioribus] Vide quae supra (§. H) observavi.

Salumium] Planetas recensons hoc qaldem loco Thalia] In attrlbuendls bule Musae »florentibua

a supremo incipit: infra (§. 169) ab InGmo. Co- campis« alluslt Martianus ad voeem dâXXetv, eampîosc

de eorum online olim (In pal. crlt. Ш. §. 282. 1uc 8olam în terr» «•««**■» esse pari ratïonc finxit,

284) dlsserul, quem vcrslbus complectltur Manilius

(1, 805) sidéra noutinans

»Saturni, Jovis, et Martis , Solisque j sub Ulis

Mercurius f 'euerem inter agit Lunamque locatus.*

medium] Ausonius (Eid, 20 f.):

»In medio residens complectitur omnia Phoebus.«

qua in nuinis (Bcger thes. Brandcnb. П. p. 576.

n. 6) aratrum el , a strum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuitur. Sic apud Plutarcbum (symp. 9, 14. p. 744.

745) Dionysius Melitensis »IVos« inquit »agricolae

Thaliam nobis vindicamus, plantarum et scminum

gcrminantium (hoc est -HaXXeiv) curam el adscribentes

«, et paulo post (p. 746): »Mov>6ai ôè etastro]

Alii auro. Aurum et alibi pro sidcre 6iv fad 6<paiçaiç , ¡xia ok tov Jtsçi yr¡v etdixit;

hie vero assignate aurum Venereum; 'A- Xtjxe TOJtov.« Confer et Virgilium (eel. 6, 2).

tpQOÔlrr) eniin XQv6ri, et Lucifer stella Veneris: Wl/(aj qu; bactenus Apollo fuit Delhis, ad coésed

et infra »aurato Phosphoron auro.« An et hic 1„ш appropinquans nunc în Solem convertitur,

astro mavis? GnoT. — Malo. Primum enim Venus quapropter omnia ejus mutantur insignia. Male

Planeta et Lucifer hoc quidem loco confundí non apnd Grotium legitur immutari; lectionem igitur

debent: deinde aurum a nostro tribuitur Solí (§. 14. praetuli codicum Dresdensis, Guelferbytani, Darm-

66. 73. 188), interdum quidem Vcneri deae , Via- 8tattens¡9, Monaccnsium (В. C. D. E. G.), Bonnetoe

uunquam (Palacogr. crit. Oí. §.292); denique gar9ü? Hugiani, Vossiani, ct quinqué codicum

«nfro legitur in códice quodam in libri Norimber- Leidensium, in quibus legitur: e» vilta crinalis

gensis margine laudato , aeque ac in Vossiano tmmM<«ÍMr. (Conf. Arntzen. in misc. p. 205). Basi-

(Aratzen. misc. p. 205). lcensie praebct ejus pro ci, sed partim refert ulro

citimum circulum] Proxituum. Cicero (in somn, modo legas.

Marüani Capellac lib. I. §. 29. 71

lucres, qui cnrru Delium subvehebant, anhcli flammis lucis alípedes. Atquc

idem pallio rutilante ас reserato stellaotis poli limine Sol repente clarus emicuit;

Cyllenius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. Atque ita meta- 30

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

invecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonantis palatium petiverunt. Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio

patrem Junonis haerentem, quam novcrat suffragari plurimum ac favere

connubiis, lactus primo omine ipsamquc coneilians, in cujus arbitrio positam

mariti noverat voluntatem, ita mitis affatur:

Possem minore ambigens fiducia 51

Solum Tonantem pignoris pro focdere

anheli] Sic Virgilius (gcorg. 1 , 250) :

»Nosque ubi primus equis oriens adflavit anhelis«

et Ovidius (met 15. 418):

»Deseret ante dies et in alto Phoebus anhelos

¿iequore finget cipos« cet

flammis] Lege flammantis lucis, ut p. 17 flam*

manten» coronam, et p. 58 substantiac flammantis,

tit legendum monni. Vonck. (sp. crit p. 145) —

At vero ex со, quod vox aliqua plurics apud

scriptorem qnendam legitur, minime scquitur, candem

ubique apud cum legi deberé. Contra, quoni

am flammantis in null о , quod sciam , Hartiani

libro Loe loco legitur, retinendum censeo , qnod

in omnibus est, flammis, praesertim quum noster

Ovidü (met 2, 152) versus:

»Intcrea volucres Pyroeis, Eons, et Aethon,

Solis equi, auarlusaue Pidegon, hinnitibus auras

Flammiferis implent* —

ante oculoe babuisse videatur, et pro flammiferis

posuisse flammis lucis (flammis igneis). Construo:

»qui bueusque volucres crant, fiunt nunc alipedes

flammis igneis anheli. u Eosdcm alipedes iufra

(§. 190) Soli iterum tribuit

clarus emictiil] Confercndus boc loco Homeri

bymnus in Apollinem (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss, (cod. Monac. E) —

Sive Dioscuri, Jovis filii. Seite noster Apollinem

et Mercurium transeúntes hoc Zodiac! signum fingit,

propter fraterni amoris similitudinem , in quo

proprietatem illius speetari mox significat. Sed

suhest praetcrea causa ab astrologis petita, siquidem

Mereurü plane tae primum domicilium Gemini

sunt (Palacogr. crit. IV. §. 282). Isidorus (etym.

3, 71, 25. p. 165. Arev.) scribit: »Castorcm et

Pollucem post mortem inter notissima sidera constituerunt,

qnod signum Gemini dieunt« JamMichus

(in vita Pythag. 28 p. 151 Kiist) docet »Castoribus

rerum omnium barmoniam celebran.«

postquam introgressi] Totum Yirgilü (Aen. 1,

520) inseruit versum:

»Postquam introgressi et coram data copia

fandi. ■

possem] Unie carmin! adscript um in glossa Monacensis

codicia (E) legitur: »Metrum Jambus »<*-

narium.«

72 Martiani Capellae lib. I. §. 51.

Bupaeda vixdum vel paterna contremcns

Praecepta adiré, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divûm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

t. >

i

Bupaeda] Pubeda. Sic libro nono »Pbrygiiun

puLedam« dixit, uti nos emendamus. Glossae Isidori

«: Pubeda, vel Pubcta, adolesccns.« Glossa

nostra: »Pubeda, juvenis sine pube.« Et alibi i »Pu

beda, adultus.« Grot. — Sane bubeda inveni in vcteribus

mcinbranis Gapcllac. Festus (in bulimam):

»Ilinc est, quod grandes pucros bupaedas appellant.«

Минск, (ad Fulgent, p, 105). — In codicibus Monacensibue

quihiisdam (G. et G.) legitur pubeda,

in Basilccnsi bubeda. Apud Walthardum variât

lectio , siquidem Bongarsiuin legisse bupaeda obser

vât. Tanta scriptionis diversitas inde orta esse vi«

dctur, quod alii voccm, Latinam putantcs, a pu

be dërivarcntj alii, Gracci ßovJtatQ non ignari,

bine faccrent bupaeda, sicut moncnte Munckero a

perdix fecerunt perdica, ab Arcas Arcada, ab

Atlas Atlanta, a trip us trípoda, omnia noniinandi

casu, quod improbat Quinctilianus (1, 5, 62. p. 129

Spald.). Sed nostcr (§. 550. 895. 924) ctiam Tritonida

(pro Trilonis) casu recto scripsit Restât ut

quacramus, cur Apollo ipse sibi boc nomen impositcrit?

Si quid video lusit Martianus in verbis

Phot-bus ct ephebus , qnum nonnullos ctiam ab boc

illud nomen duxisse ex Isidoro (etyin. 8, 11, 54

p. 586 Arev.) pateat, et certe imberbis ¡lie esset

moneret] Grotius moveret ,• Walthardus ex Bongarsii

lectione ct Curtius ex alia moneret, sicut ct

codices babent Darmstattcnsis , Reicbcnaucnsis et

Basilcensis. Cantabrigiensis quidem pracbet maneret;

sed baud dubius praetuli moneret; de omine

enim scrmo est (conf. §. 10).

nexio] 3Iarti:uii populan s (Arnobius 5. p. 156)

bac voce utitnr. Priores bujus carminis versus sic

conslritciidi esse videntur atquc cxplicaudi: »Possem

adire (adirem) vixdum bupaeda vel paterna contre

mcns praecepta (vixdum pubes et patris adbnc metuens

mónita) minori ainbigcns fiducia solum Tonantcm

(minori quidem fiducia Jovem solum) pro

focderc piguoris (de conccdcndis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

juncti) omen pararent prosperum , tabensque divum

nexio (coranique blandior complcxus) nunc

moneret (de prospero succcssu).«

Junone] \'u\c an с tribus biscc vcrsibus тег-

borum ordo sic possit restituí : »Quis dcoriim nolct

rogare tbalamos Junone conscia, quam cadem fu

tura prónuba, qiiaequc (et ca sit quae) prefecto

sufFragahitur.« Vide ctiam paulo post (§.54): »nu

ptiis Juno non sólita refragari.« Satis cnîm nota

Juno Prónuba est vel e poctis (Virg. Acn. 4, 166.

Orid. bcr. 2, 4. 4, 156. 6, 45. Claudian. epiet.

2, S4), с nostro (§. 705. 905) ct с Plutarcho (qu.

Rom. p. 264).

conscia] Gonscntanca ct faventc. Vfic. — Пап-

eisse Mart boc videtur vcl ex Ovidii (her. 12, 87):

»Cottscia sit Juno, sacris praefecta marit is»}

vel e Maronis (Acn. 4, 116):

— — »et consents aether connubiis.*

jugalis] Alio quidem loco (§. 22) nostcr bac

voce simpliciter conjiigcm intcllcxit, boc vero ct

inferius (§. 59) cara eminent ¡ori seneu usurpavit,

Serviique verborum mcinov fuit, qui ad Acn. 4.

Martiani Capellae lib. I. §. 31. 75

Nolet deorum? quum futura prónuba

Eadem profccto quaeque suffragabitur.

Jugalis ergo blanda nutus praestrue

Nostrisquc suada quo allubescat nisibus.

Te nunc parentem principemque maximum 52

Fatumque nostrum, quippe Parcarutn chorus , . .

16) observavcral: »unde ctiam Juno jugalis dicitur.« ab init. p. 264)5 nnde dixcrit forfasse aliquis, Ju-

L aline enim prónuba et juga, Graecc ÇvyLi] ÇSonn. piler et Juno quum jam nominati sint, Suadam a

15. p. 80S Falk.) sive Çvyla, àjtotov Qevyvvvat' nostro nunc addi. Ego vero cam hoc loco non pro

то -&^Xv zq¡ ä$$evi (Dion. Hal. té^vj), Opp. П. dea accipiendam esse existimo , sed innui iterum

p. 35 Sylb.) appcllabatur, quam vocera Appulcjus (per appositionem) Junonis persuadendi vim, a Mar

ket. 6. p. 589 Oud.) Latinis ctiam Uteris scriptam tiano ci supra (§. 5) jam tributam. »Ilst&cû«, inexhibct.

nutus] Voluntas, arltitrium, satis notum, et paulo

post »cujusquc nut и » nimirura Лол is (v. Horn. IL 1,

524); sed Junoni Hartianns dum tribuit nutus, Virgilii

(Acn. 7, 592) verba »nutu Junonis eunt res*

respcxisse mihi vidctur.

suada] Eniacula: simile. Ut nostris votis faveat

persuade Jovi, ut ta jungas súnul tuam qnoqiic

Tolnntatcm. Suadcre ccvxl pcrsnadcre supcrioribus

libris notatum. Влптп. (adv. p. 1242) — Vellera

Suade. Grot. — E manuscripts plurimis reponcndom

»suada quo allubescat nisibus.« Отнято, (ad

Appnlcj. L p. 114) — bege Suade, vcl sua deas

dissyllabum : ct ita aliquoties aliis ('?). Sic apud Corippum

cmendabat Barthius 1. 21 adv. c. 2 : »Hoc

mihi da de fonte bibam, tu pabula praebcas.« Legitur

vulgo: »tu pabula pracbens« quod ct retiñere nil

probibct Vo.-чсе. (sp. cr. p. 145. 146) — Nee quidqnara

prohibe t retiñere suada, quod ct Vossianus

codex (ap. Arntzcn. in misc. p. 205 f.) exhihet.

I mm о omnibus ils est praefcrendum , quae titubans

criticas nee Martianum intelligens docere voluit.

Quinqué quidem nuptiarum fuerunt dii: Jupiter,

Juno, Venus, Uei&co, et Diana (Plutarch, qu. Rom.

quit Cicero (in Brut. 15), «quam vocat Graeci —

baue Suadam appcllavit Ennius: ejus autem Cetbegura

mcdullam fuisse vult, ut, quam dcam in Periclis

labris scripsit Eupolis sessitavisse , hujus hie

medullam nostrum oratorem fuisse dixerit« Suada

igitur, neglecta prosopopoeia, eadem est, quae

suadela; et orationis nexus postulat, at banc per«

suadendi virtutcm Junonis esse intcrprctcmur, sicut

inferiori loco (§. 888) Veneris. Quod rcliquum est,

perperam ab Oudendorpio post suada intcrpunctionis

signum positum esse, quicunquc sensum ceperit,

videbit. ¿allubescat deniquc pro Grotiano lubescat

praeter Leidenses codices etiam Dresdeneis et Reichenauensis

praebriit

te nunc] Verbum ad banc ¿tnoCxQO(pi¡v pertinens

si quaesiveris , multa esse inserta videbis,

ct infra demum deposco hoc pertinere. Antecedentcra

autem periodum sic construe: »Jugalis (Juno

ÇvyLrf) ergo blanda (blandicns, permnlcene) natos

(ecntcntiam dc hac re) praestrue (pracfare): et quo

(et ut) suada (snada quae es, sive persuasio toa)

nbibue nostris allubescat (conducat)j te nunc —

Jovcm — deposco« cet

fatumque] Seneca (nat qo. 2, 36): »Quid enim

10

74 Martiani Capellae lib. I. $. 32.

Humana pensât, tuque sortem coelitum;

intelligis fatnm? Existimo neccssitatem rerum om

nium actionumque, quam nulla vis rumpat.« De

Ciceronis vcrborum »praeter naturam praeterque

fatum« sensu conferatur Gcllius (13, 1).

Parcarum chorus] Male! Lege pot ¡us coins.

Herts, (ad Ovid. Heroid. 12, 3. p. 156 Barm.) —

An Irium recte dicatur chorus dubito. Vonck. (sp.

nil. 146). — Scilicet vulgari tanlum opinion i ¡nliacsit

vir doctus, ignoraos fortasse a multis scriptoribus

Parcarum numerum omnino majorem statuL

(Mem, de l'acad. des inscr. Y. p. 26). Sed ut tres

tantum cxstitcriiit, nonne absurde reprcbenditur

poeta, praesertim qui quinto seculo excunte scripsit,

in со quod tres cliorum posse efficere sibi

pcrsuasit? Demus et Ilcinsium et Yonckium me

lius voce colutn usuros fuisse, non illos tarnen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri onines

tain script!, quam editi, chwum habent. Ignorabant

practerea critic! isti chorum etiam de tribus

dici, id quod non solum ab Âppulejo disccre licebat,

qui (met 2. p. 108 Oud.) in Yeueris comi

tal u »Gratiarum chorum* recenset , sed a Seneca

etiam, qui (de bencf. 1, 3. p. 265 Lips.) item »Gratiarum

chorum* dixit, postquam tcrnai'ii carum nuracri

paulo ante expresáis verbis meminerat ; et

prefect» hi Homeri jam (Odyss. IS, 103) auctoritate

uilcbautur. - .. t• ;. .,. ( ..•_

humana] Distinguit Marlianus bominum fata ac

deorum} ha.ee in Joy is, ilia in Parcarmu polestatc

esse statuit. Pareas jam Orpbicus (bymn. 58. 18)

xavrodaveiçaç, à<paiçeriâecç, xhttproiXfap àv.àrf.

щт/ alloquitur, pariterque Horneras (II. 6. 488):

Moîçàv, inquit , ovzuvâ <pr¡fu rtE<pvy(ièvov êfi-

[tevac dvÔQbJv. Unde Seneca trágicos (Oed. 580):

mFatis agimur; cedite fatis ,• - .

Non sollicitas passant curae ,-■■■ < r '

Mut are rati stamina fust.

Quidquid pat Im ur mortale genus ,

Quidquid facimus , venit ex alta

Servatque sua decreta colus

Lachesis . .

Ffon ilia deo vertisse licet,

Quae nexa suis currunt causis.»

Ne soperos quidem »férrea veterum decreta sororiim

« romperé posse Ovidius cecinit (met. 15, 780),

llomcritm scilicet sccutus, qui ipsum Jovem ne

filii quidem sui mortem avcrtere potuis.se tradiderat

(II. 16. 441); pariterque Lucretius (5,310) »nee

sanctum numen fati pro tollere fines posse« affir

mât, Silius vero (13, 857) «nulli divuin mntabile

fatum« praedicat. Adde Gracci poclac vcrsuoi

(apud Gicer. de divin. 2. 10) :

»Quod fore paiatum est, id summum exsuperat

Jovem «

ct Anton. Liber. (19, p. 225 Ycrb.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 3) »Fata parère Jovi« ait, quem

hide » Moeragctae « nomen invenisse alio loco (8. 37.

1) testatur ; ¡psique Stoic!, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22), »fatum quidem rebus congrucrc putarent

— apud principia et nexus naturalium causarum

, illud ipsum tarnen divinitus constitutum

esse dociicruul. Seneca eerie (dc prov. 5. p. 141

Lips.): »¡lie ipse, inquit, omnium conditor ct rector

scripsil quidem fata, sed scquitnr«, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 45, p. 716) confirmât j

Boethius a utcm (consol. 4, 6; Opp. p. 1084):

»Dcus r Providentia quidem singulariter stabiliterque

facienda disponit, fulo vero bacc ipsa quae disponit,

multiplicitcr ac tcmporalitcr administrât«

Adde SUtii versus (Thcb. 1, 212):

»Ineipit ex alio, grave et immutahile Sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata sequuntur«;

Martiani Capellae lib. I. §. 52. 75

Tuumque vclle est ante praescientias;

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusquc nutu gignitur nécessitas,

et Clandiani locum (de bello Gildon. 201), ubi, contraría tarnen parte stat non Jamblichus modo,

postqnam Jupiter diccrc coepít, qui (de myst. AcgypL 8. 7, p. 162): ovó' ccvzoïç

»voces adamante notabat deoíc, inquit, rr¡v eifJUXQuèvrjv âvijtyafuv, ovç

¿átropos, et Lachest* jungebat stamina dictis« tûÇ Xvtrjçaç xi¡q eifiaçfiévrjç iv te ¿eoolç xaí

quem minim est interpretes (p. 218 Burin.) explicare ÇoâvoiÇ deçartevofiev (conf. et Porphyr, ар. Stonon

potuissc. Distingnit enim poëta inter duas Par- baeum in ecl. 1. 52, 49; p. 1028 Heeren.); verum

cas , quarum priori officium tribuit Jovis dicta excipîendi

(t. §. Gi>) , alter! stamina dictis conformia juiigendi

; Jovis igitnr dicto audientes erant. Digna

praeterea est quae conferatur pbilosopbica distinctio

de Fati duplici natura apud Arîstidein Quinctilianom

(de música 3 , p. 160 — 162 Meib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato dicatur,

qnum pridem contenait Augustini ¡nterpres

etiam, quem certe noster legerat, Claudianus, qui

Jovem induxit deos boc versu alloquentcm (gigant.

51):

»Coeli progenies, nullisque obnoxia falls.»

quidquid instabit] Orphicus (hymn. 58, 15):

— ifíel у оба y íyvetai, rjfilv

Moîoa te xai /ûwç ot'âe vôoç âtartavrèç

artavta.

Vives (de civit dei, 7, 11; p. 641), tum nnperrimc et Pacuvius (ap. GelL 1, 14 p. 211 Conr.):

Eduardus Reinholdus Lange (Einl. in das Stud. d.

gricch. Mythol. Berl. 1825, p. 100 sqq.)

coelitum] Hoc quoque multis quacsilum est an

tiquitus, utrum a fatis dii regerentur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superior! in

nota egimus; sed ne deo quid с m ipsi tr¡v л'е-

jtçtofiévrjv fiolçav àXeeivsiv liccre Hcrodoti est

»Nam si, quae e ventura sunt, prov idean t ;

Aequiparent Jovi.«

nutu] Ex Homcri versibus (П. a, 527)

»ov yào èfiov rtafavceyoetov , çéô*

àrtatrjXôv ,

Ovó* ccteXevtrjtov, о Tt xev xeqtaP.rj xatavevôeû.

»

sententia (1, 91), quod idem de Jove jactat Promc- Confer Horatium (od. 5, 1, 8) de imperio Jovi*

theus Aeschyleus (v. 517) et ipse confitetur apud

Ovidium (met 9. 433):

»Уos etiam, quoque hoc animo meliore feratis,

Me quoque fata regunl*

et Sidonium Apollinarem (7. 123, p. 334 Sirm.)

—■ — »Fatum, quo cuneta reguntur,

Quoque ego, non licuit frangi.»

Adde Lncianum (Jov. confut. 7, p. 207 Bip.), Arnobium

(3, p. 112), hujusqiie disripuhrm Lactan-

» cuneta supercilio moventis«, ncque poenitebit contulisse

Hugium (in myth. p. 241). Quanquam Fortunae

quoque talis nul us tribuitur apud Appulcjum

(met. 7, p. 146): »affulsit Fortunae nutus hilarior«,

et (10. p. 227): »hace feralcm Fortunae nutmn

latere non potuerunt«

nécessitas] Trîsmcgietus apud Appulcjum (de nat.

deor. T. 2. p. 323 Bip.): я О Asclepi, ea est né

cessitas omnium, quae gernntnr, semper sibi ea-'

tium (1, 11), qui »fata esse, quibus dii omîtes, tenalis nexibus viuda. Hace itaque est ant effectrix

et ipse Jupiter parcat« ex vulgi opinione tradit. A reruro, aut suuunus deus, aut ab ipso, deo qui- se-

10 *

76 Martiaui Capellae lib. I. §. 52.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes

Te ne igitur illo quo benignus numinc es

Deposco, coeli blanda temperado

Piumque culmen, jure qui divûm pater,

cundas effectue est dcus, ant omnium coelestium

terrenarumque rerum firmata divinis legibus disci

plina. Haec i taque eifjUXÇflévrj est nécessitas, —

nécessitas vero cogit ad effectuai (ea) quae ex illius

primordiis pendent.«

alligat] Substituí liane lectioncm, quam editi

libri ad marglnem babent, quibuscum e scriptis

с lia m Hugianus, Dresdensis, testeque Axnrzcnio

(mise. p. 206) Vossîanus conduit, pro illigat. Ar

bitrium cniiu Jovis non involvit, sed alligat, sive

immutabilia reddit, futura.

decretio] Dresdensis quidem codex babet distretio,

ut pro electionc sit, quae a libero penile t

arbitrio: sed vulgatani retinui lectioncm. Construe:

»cujus decretio alligat futura.«

instatque quidquid] Lege: instare quidquid.

VoscK. (sp. er. p. 80) — Hoccinc est versum in

terpretan obscurum? Certc non magis intcUigcretur

bac admisse emendatione, quae prorsus igitur est

înutilis. Equidcm, quid voluerit nos ter, non nisi

line pacto explicare ausim: »Oiniic quod vcllc sive

jubere potes, etiamsi sera demum event uriiiii videatur,

tarnen protinus jam ¡tus tat.« Ita utrumque

sibi opposuerat Claudianus (in Entrón. 2, .'>,">) scribeus:

»serutnque quod instal creditor.* Ita ct Se

neca (de benef. 4, 32. p. 325 Lips.) de diis: »Nota

eat cnim Ulis rerum per manus suas iturarum scicntia,

in aperto semper est: nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, illis provisa veniunt ас

familiaria.* Adde Ciccroncm (de divin. 1, 56).

Te ne] Lege ted aut te te. Guot. — Partícula

ne vacat: te deposco. Vuic. — Legete fe.VojíCK. (sp.

crit. p. 146) — Nibil prefecto faciliiis, quam lege

semper scriberc, ubi scripti sensum non capinuis.

Nos vero coiiiiiiuiiein lectioncm neutiquam mutamus,

sed sy liabas tant um separamus, ut ne sit, quod

alii пае scribunt (v. §. 2); quemadmodum apud

Plautuni (in Trinunimo 5, .2, 8): »tu ne* et (ia

CurciiL 1.2. 49): »tibi ne* cet

quo] Darmstattcnsis codex quidem causale quod

pracbetj sed praefero vulgatam lectioncm. Jovcut

euiin, ut ceteros deos, modo tristem et severum,

modo blandum et benignum Angebaut. Hoc igitur

loco invocatur quo numinc benignus esse credebatur.

temperado] Ibi glossa : Alludit ad Jovis planetae

naturam, qui est temperatissimus. « Grot. —

De Jovc planeta quidem superior (§. 17) et inferior

locus (§. 196) conferendi sunt; sed hoc loco non

de planeta , verum de Jovc ipso sermo est , unde

Л lar lian uni potius siispicor respexisse ad Iloratii

(carm. 1, 42, 14) Los versus:

— — — »qui res hominum ae deorum

Qui таге ас terras, variisque mundttm

Tempérât /torn.«

pium] Blandum glossae. Libro sexto: »Moxque

iraitata pium láctea luna diem.« Grot. — Diffidcre

glossae G rotins debebat: nunquam cnim pins et blaudus

acquivoca fuerunt. Loco ctiam, quern lautlat

(§. Ö8Ö), dies pro Sole, Liuiac fratrc, positus est,

qui pius sit crga sororeinj bic autcm Jupiter pius

crga prolcm appellator.

Martiani Capcllae lib. I. §. 52. 77

Concede proli quo nepotum provehat

Numerum, supernis astra quem vibrant polis 5

Majac tuuraque flagitat pignus sacrum,

Thalamis jugetur virginis doctissimae.

Sed te parentis cura si stringit pia: , 55

Par est deorum convoces coetum potens,

Connubium ipsa sanciens cum conjuge:

Quo prolis exstent lege supera nuptiae,

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hie postquam Deli us conquievit, convcrsus ad conjugem Jupiter, quid 54

ejus voluntas haberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo

concede ргоЩ Ita distingue ex patrie sentcntia.

GnoT. — Pirque intclligo banc notam , ñeque distiitclioneni

video ullam, nisi in versu sequente

post Tocem supernis, quae tarnen tollenda. Sic

enim locura intclligc: »O pium culmen (pie Jupi

ter deorum summe) , qui jure divum pater (es) ,

concede proli, quo (tit, §. 24) numerum nepotum

provehat (augeat), quem (numerum) astra vibrant

polis supernis.«

vibrant] »Л'итегит astra vibrant« poetice di

ctum est pro indicant, fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quut astra in polis supernis. Poli

autem summum eoelum significant , unde locutio

■ inter polos rccipi«, ut in illo Rutilii (¡tin. 48):

и Inter sidéreos Roma recepta polos.«

(Palaeogr. criL III. §. 285).

sed te parentis] Transponcndae hae voces »sed

si te« postulante carminis ratione ct MS. Grot. —

Concinunt quidem «urn Grotiano codex Basilcensis,

Hugiauus, ct illc in libro IVonmbergcnsi laudatas

j sed minime carminis ratio istam postulat

lecUouem, quapropter sorvavi vulgatam.

ab initio, deorum ceciuit concilium. Secuta poeta

ran turba est, Euripides (Hcl. v. 878), Lucilius (I.

p. 186 Bip.), Virgilius (Лен. 10), Ovidios (met. 1,

167), Statius (Tlicb. 1, 198) Claudianus (Proserp.

5, 6), Apollinaris Sidonins (carm. 7, 58 sequ.

p. 531 Sirm.) cet, quos sue more ridet inter

(î ráceos Lucianos (dcor. concil. T. IX Bip. p. 191.

Jup. trag. VI. p. 228. 229. 259); inter Latinos

Seneca (apocoloc. p. 825 Lips.). Martianus certe,

ut ex sequentibus liquet, eandem, quae Roma

norum erat, dus tribuí t rem publicam, adeo ut ad

norinain etiam legum Romanarum ipsos viverc fin

geret (rouf. §. 218). Quod rcliquum est, in mar

moribus, quae supersunt, Icgimus fam »conscssum

« quam »concilium deorum« (Grut. inscr. 2,

11. 12).

primo] Edidcrat Grotius: »primo quod ei qui

placiditatcm afierre solitiis Pbocbus orabat quique

etiam a se cjnsdcm filias eruditas ad païen tum que

que con spert um feccrat subvolare.« Miror anteecssornm

mcorum nullum operac pretium du visse, cor

rupto huic loco aliquantulum lucís afierre! Etenûn

coetum deorum] Primas Horneros, quarto H iadis quamvis melior nunc procedat lectio, postquam

78 Marliani Capcllae lib. I. $.54.

quod cam qui placiditatem afferrc solitus Phoebus orabat, quique etiam a

se ejusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum fecerat subvolare;

dehinc nuptiis Juno non sólita refragari, tunc eliam Cyllcnium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

gratiam confcrebat; accresccbat votis, quod multa earn Clarius conciliation«

devinxerat — faciendum profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactatus illecebris Hermaphrodito fratrem gignere succcnsus optaret.

55 Stimulabat paululum Jovcm, ne uxoris Cyllenius lotibus repigratus somno

rodicis Drcsdensis ope earn pro ei rcposuij tota

tarnen pcriodus miiltum obscuritatis Labet. Eqiiîdcm

verba sic construe: »primo quod earn (Junonem)

Phoebus orabat, qui placiditatem afierre solitus,

quique (Phoebus) ejusdem (Junonis) filias (Blusas)

a sc (Phoebo) eruditas ad parentum (Jovis et Ju

nonis) conspectum subvolarc fecerat.« In sequentibus

singula explicare studebo.

filias] Ejusdem Junonis filias Musas; quarum

licet vulgo Mucmosyna mater statuerctur , tamen

quum Mnemosynam latine Mondain interpretarcntur

(Liv. in Odyss. ap. Prise. G init. Hygut. praef.

p. 10 Munch.), Junonem etiam in illius locum subsi

itiiisse videntur, quam Monetae coguominc cultam

esse constat

eruditas] Ab Apolline nimirum, qui lyrain

manu tenet, quique Musagctes appellabatur (Orpb.

hymn. 53, 6. Diodor. i, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 54. p. 227 Gal. Aristid. in orat.

pro Rhet contra Plat Ш. p. 10. Macrob. somn.

Sc. 2, 5).

conspectum] Musac cuiin, ut supra vidimns

(§. 26), in comitata Pbocbi in coclum adscenderant.

Juno] Vide supra (§. 31). Unie cnim (Virg.

Acn. 4, S9) »vincla jugalia curac«, datquc (Stat.

Silv. 1. 2. 239) »Juno verenda vincla.«

uberibus] Lactatum a Junoue Bfercurium esse

trad unt Ilyginus (asir. 2, 43. p. 418) et Albricus

(c. XI. ap. Munck. II. p. 515). Lac antem Junonis

Nonmis (33. p. 882 Falk.) appeliat Uçàv $a&ápiyya

Jtqor¡y7]XEiqav oZvfirtov. De póculo im

mortalitatis v. infra (§. 141).

matris] Nutricis, quaePlauto »mater quae mammam

dedit« Grot. — Non solum Plan tus, sed

Virgil in s etiam (Aen. 8, 631) vocabulo matris

boc sensu usus est Gerte Mercurium Juno ma

terno anion; , quasi ipsa ejus fucrit mater, prose

cute est.

Hermaphrodito] Ausonios (cpigr. 100):

»Mercurio genitore s alus, gene trice Суthere,

Nam in is ut mixti, sic corporis Hermaphrodit us

Concrelus вехи*

Fabulam cxponunt idem Ausonius (cpigr. 69. 101),

Ovidius (met. 4, 288) ct Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Roetb.). Adde anthologiam Graccam

(4, 12, 42 Roscb.). Imaginent quoque vidcre

licet in monuuicnlis antiquis (apud Augustin, in

gcinmis II. 18. Cayl. III. 28. 29. Pignor. magn.

mat. p. 1 ; in museo Florent ill. 40. 41. Spun.

recbercb. 121. misc. 9).

stimulabat] Stimulantem cave Junonem intelligas.

Jovcm potius cura stimulabat, id quod ex

iis patct quae scquuntur. Cic. ad Att 13. 28: »abut

illud, quod tum me stimulabat."

Martiani Capellae lib» I. §. 36. 79

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacatione feriatus discursarc

sub praeceptis Jovialibus denegaret. Nam ilium jam pridem, ait, 56

Philologiae sentio amore torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde harbito aurataque chelj ae

doctis fidibus personare. Addo quod célébrât mirabile praestigium elegantiamque

piogendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirât.

repigratus] De verbo repigrare non Appulcjo

tantum ct nostra, sed Saxoni etiam grammatico

famillari adi Stcphanlum (ad Lune p. loi).

vacatione] Alii libri scripti vocatione habent,

quod ad inarginem tarn IVorimbergensis, quam Lipsiensis

libri adnotatum legi. Sed illud melius:

vacationem signiGcat a nuntii discurrcntis officio,

quo aspirare posset Mcreurius, si in patris familias

statain pcrvenisset.

tjuamplures] Grotius tpiamphtrimas 5 scd praestat

illud, quod e codicibus Reichenaucnsi, Darmstattensi

et Basileensi rccepi,

disciplinas] Нас Septem Шае sunt artes, qua s

infra PLiloIogiae in donum nuptiale (§. 113 not.)

conferí Mcrcurius, quaeque Septem libris posterioribus

traduntur.

barbito] Hand semel a nostro memoraf tir (§.910.

913) hoc instrumentant musicum (Euripid. Al eest.

343. Athenacus 14. p. 653. 656 Casaub. Pollux

4, 36. Hont od. 1, 1, 34 et 3, 26, 4. Ovid. heroid.

13, 3. Stephan, ad Saxon, p. 87. Hcskin in

Bion. p. 27 cd. Oxon.), quod alii ab Anaereontc

inveutnm (Athen. 4. 77), vetustum alii barbaramqne

origine (S trab. 10. p. 471 Casaub. Allien. 4.

80) pracdicaiit.

chely] Mercurium O vid: us (fast. 5, 667) alîoquitur

iL acte hjrae pulsu«, atque eimdem appellat

Iloratius (od. 1, 10, 6) »curvac hji-ae pnreutem.«

Scd nota haec ex Homeri bymno in Mercurium.

Instrument! bujus musici descriptioncm dédit Bu

rette (in Mcm. de l'Acad. X. p. 217).

doctis fidibus] Enallage pro »personare fidibus

doctum«, ut infra (§. 124) »peritis lucernis« scribit

Símil ia sunt »faix docta« apud Propcrtium (2,

lä, 12), »docta prece« apud Horatium (epist. 2,

1, 55), et »docta manu« apud О vidi um (art. am.

If 318. fast 5, 852. 6, 792).

mido] Exponitur nunc ilia Mercurii virtus, quam

Aegyptiorum quoquc Mercurio Diodor us (1, 16)

tribuit his quidem verbis: »rijç evQV&pLaç xai

rijç rteçL го быца rtoertov6r¡c лЛабесод èrti-

¡леЛу&г/гаь«

praestigium] Insueta haec vocis forma in glossa

Graeco - Latina ïfQOxetZvfifta (Vulcan, thes. utr.

ling. p. 391) et in onomástico (ар. eund. p. 117)

yorjxeia explicatar: in glossa autcm Basileensi

ad Martianum »miraculum, quod pracstringit*, solcmni

praestringendi et praestinguendi confusionc,

(cf. Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Otto ad eund. de senect. 42 p. 109). Cclerum Sarisberiensis

(nug. cur. 1, 9. p. 53) »praestigium«,

inquit, »Mcrcurius dicitur inveuisse — fultque magorum

peritissinius« cet.

pingendí] Galenos (Protrept. 5) Mcrcuriam dicit

Áóyov deórtÓTTjv e^yárr¡v as T¿xv7jc ártáñjc,

et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

8Э Martiani Capellae lib. I. §. 56.

Totiim certc complacitum est, quidquid comit decorcm juvenalium gratiarum.

Sc igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeva affectione festinans, quum discurrendum esset, totis

57 noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Juno: Atquin, ait,

cjusdem convenit virginis subiré vinculum', quae ilium ctiam quiescere cupientem

connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asserat pervigilia laborata ct lucubrationum perennium nescire pallorcm?

fingit : próximos dco liberalinm artium profcssores, vel eerie legcrat quae Graocus ¡Ile poëta (in anquos

sequuntur pictores, statuarii et id genus; tbol. 4, 7) etc àyà/.умга Ccóuv larga profudit

bos denique alii omncs, qui artes aliquns exer- mann.

cent Uavtsç âè, inquit, jtçoç xbv dsov ccrto- juvenalium] G rotins juvettalem, tul juvenilem,

ßXsrtovÖt xoivov, Tea Яас? avtov Jtçoçtây- codex Drcsdcnsis jnvenilium; Oudendorpins antem

\шть itei&ófievoi (conf. Woweri polymath, с. 15 (ad Appulej. I. 725) ex libris script is Lcidcnsibus

§. 20, pag. 157). Quanqnam Seneca (epist. 88. ut snpra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsîus

p. 567 Lips.): »Non adducor« inquit »ut in nume- ctiam apnd Walthardum, Britanniens practerca,

rum liberalinm artium pictores recipiam, non magia Cantabrigicnsis ct Darmstattensis codices habent.

quam s tatuarlos, aut marmorarios, aut cetcros lu- idcirco] Ita Rcicbenauensis codex. Aurcs ccrtc

xuriae ministros.« oScndit iccirco, quod Grotius cdidit. ' .

signifex] Cortius in Guelferbytano códice legit repigrior] Grotius cdidcrat quidem repigritior,

signifer et ita ctiam in Hugiano scriptum Tidi ; sed emendavit autem repigratior. Quem qui sequi voboc

librariorum error! tribuendum esse facile appa- luerit, praesidium babebit in voce repigratus, qua

ret. Nostra quoque lectio corrigenda visa est Ou- snperius (§. 54) noster utitur; tamen quum boc

dendorpio (ad Appui. П. p. 05), qui duobus verbis loco in nullo códice legator, equidem repigrior,

eublatis legi vult : «quum vivos ctiam vultus aeri quod Vossianus codex pracbet (Arntzenius misc.

aut marmori signifex inspirât«; sed vide, an sic P* 200) substituí, quandoquidem compositum boc

forsan ÓXOteivoc 'noster intelligi possit: »Quum с simplici pigrior defendi et explicar! potest quasi

signifex Merrurius aeris aut marmoris animator e diligent! deinde pigrior factus. Basilcensis quovivos

ctiam vultus inspirât» (nempc aeri ct mar- que codex a prima mann quidem repigritior babebat,

mori, quod fad) lime supplebitur). Blxcrat ct Ap- sed corredura postea et repositum est repigrior.

pulcjus (inet. 11. p. 780 Oud.) »simulacra spirantia*, anomalum] Inacqualcm. Anómala dieuntur

ct Martialis (7, 84, 2): signa, quando pro latitudine Zodiac! vagantnr nec

»Spirat et argüía pida tabella manu.*

Cctcrum vel male imitatus est noster duos Virgilii

(Aen. G, 840) versus bos:

» Exenden t alü spirantia mollins acra,

Credo equidem vivos dment de marmore vultus*}

lincam naturalem su! cursus peragunt. Vilcan. et

ab eo Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorât

(conf. §. 525) , in genere nimirum dccllnans a re

gula , bic declinans ab officio.

pervigilia] »Laborata pervigilia« primo adspeetu

Martiani Capellae lib. I. §. 37. 81

Quae autem noctibus universis coelum, fréta, tartarumquc discutere, ac deorura

omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transiré, quae texlum

mundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallele, vel obliqua decussata

polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

offeneionem pracbcnt At si (Igurarum memincris,

quibus noster studiosissime utitur, videbis hypallagen

pro »a pervitjili Philologie labora ta.« lia enim supra

(§■ 22) de ea dîxcrat: »Pervigil immodico penetrans

arcana labore«; et infra (§. 124) »vigil ejus cura«,

atqae (§. 39) incessabilis labor mcmoratur, dcinde

etiam (§. 143) per prosopopoelam Labor Pbilologiac

»pediscquus ej usque alumnos« «licit ur. Alios si pcrlustrare

volueris poetas, videbis Ovidium (trist 2,

il) »vigilatorum laborum« dixisse, ac Claudianum,

qui saepe Martiano exemplo fuit, (bell. Get 360)

•pervigil labor.« Sed quid multa? Statius (Thcb.

1, 341) sicut noster »labórala vila« scripsit, Virgilius

(Acn. 1, 639) »laboratae vestes«, Quinctilianus

(2, 3. 6. p. 269 SpaltL) »laborat am studio

actionem« etc.

pallorem] Legisse vidctur bunc Pcrsii (5, 62)

versumt '"' :

•At te nocturnis juvat inpallcsccre chartis.*

*»' eoelum, fréta] Ile Hermes (in Stob. ecL 1, SO,

8. p. 769 Heer.): «Homo siquidem animal est di

vinum, nee est cum terrcnis brutis, sed cum diis

coelestibus comparandus. Quin imo , ' si audendtun

cet verum fateri, homo verus vel coclicolis est

praestantior , vel saltern pari sorte potitur. Nullus

enim coelitum descendit ad terrain, coeli limitcm

descrens; bomo autem ascendit ad coelum, illudque

metitur: ncc cum fugit, qua» ima sunt, quaeve

enblimia, ac reliqua omnia diligenter inquirit, quodque

majus est, terram quidem baud dimittens in

coelum attollitur; tarn ampia est bumanae naturae

potestas.«

discutere] An discurrere , quia subnectit transire?

GaoT. — Praestat recepta lectio, quae etiam

vctcrum librorum auctoritate firmatur. Discutere

est cogitando inquirere. Goez. — Posterius probo

non obstante Darmstattcnsis codicis lectione dis

currere.

texlum mundi] Id est juncturam sivc machinam.

Vixc — Similiter Appulcjus (de dco Socr.

p. 140 Oud.) »tcxta corporum« scripsit

obliqua] Locus mecastor luxatus. Sic sano : »ob*

lique decussates polos et cl ¡mata.« Decussare pro dividere

nsitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

ex BIS. lituris restitue. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tarnen bic vetus : agnoscit cnim cum glossa

Isidori, in qua invenio: »Polose, alte. Polosas,

altas.« Grot. — Quod saepe animadvert! críticos, qui

locum, quem non intelligunt, sanare sibi videntur,

auctorem non semper totum ante oculos habere;

hoc etiam in Grotio nunc reprehendendum est

Equidem nihil mu to; nam si quid video, ex astro

nomía, quae infra (libro octavo) doce tur, satis huic

loco lucís affulgct Philologiam enim soleré noster

dicit numerare circutorum volumina vel orbiculata

paralíela (circuí i sunt paralleli de quibus §. 817),

vel obliqua (circnli obliqui §. 825) , decussata (circuli,

qui colluris decussantur §. 823), polos (v.

§. 81o. 816. 817), limmata (spatia inter circuios

§. 837), axiumque vertigines (§. 813. 816. quib.

add. §. 201). Grotii igitur in códice litaras, e qui

bus locum, mihi quidem non obscurum, cmendaturns

erat, ncutiquam curo.

'•. decussata] Sic scripsi pro deetsata, quia Mar

11

82 Martiani Capellae lib. I. $. 37.

multitudine numerare, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectione consuevit,

quoties deos super ejusdem coactione instantiaque conquestos, quum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes ad se venire inaudita

tianus ipse infra (§. 208) rcctc decussare. Cortias

ad margincm libri Norimbergensis legit: »obliqua

dccussat polos climat.« Gui lcctioni non solum

obstat tertia тегЫ persona inter infinitos modos $ ve

rum verborum etiam sensns, siquidem ilia decussatio

ipsa Philologiac neutiquam tribuí potuit, sed rei

tantum cognitio. Decussatio autem est cruets instar

persecatio, unde agrimensoribus lapis decussatus

est, qui cruce signatus: licet hi decus cum

decussis confundanL Plura de bac тосе dabunt Rigaltius

(ad rei agrar. auct. p. 300 Goes.) et Cangins

(ad voc. Decuria). Alartianus igitur hoc loco

directionem descripsit, qua circuí! ¡Hi scsc persecent

(conf. et not. ad §. 85). Atquc pro enormi

sua eruditionc forsan ad Platonem etiam rcspcxit,

qui (in Tim. p. 36 Steph.) orbium coclestium cur

sus in speciem Graccae litcrac X scsc persecarc

docuit. Dc voce polose pro alte vcl prope polos conf.

Cangium.

limmata] Limma Macrobius quidem (sonin. Scip.

2, I, f.) cxplicat scmitonium: sed nos tro spatium

est inter orbes coelestes , siquidem et tonos et bemitouios

pro spatiis usurpât (§. 169. 171. 181.

182. 194- 196 — 198). Sed conf. superiorem no

tan, (ad §. 11).

Philologia] Sic, non Pliilologiae legend inn esse

patet e codicibus Monaccnsibus (C.D.E.G.), Britannico,

Bodlcjano primo, Hugiano, ct teste Arntzenio

(misc. p. 206) etiam Vossiano.

gracilenta affectione] Sic scripsi с cod. Drcsd.

pro Grotiano adfixione. Intclligc tautam Pliilologiae

affectionem, ut gracilis indc facta esset. Paulo

etiam superius de ejus vigiliis ct lucubralionum

perennium pallóte scrmo erat. Talcs figurac nostro

familiares sunt Sic infra (§. 140) , postquam inter

divos recepta Philologia, »gracilenta ejus peril mu

des« (conf. §. 109 et "Vellejum Patcrculum 1,.17,

2. p. 114 ibique Iltirni.)

coactione] Unde supra (§. 22) de Philologia:

»Jus habet isla deos urgens in jussa coactos,«

instantiaque] Grotius constantia; Cortius in

Guelferbytano códice legit hianlia, quod glossa

addita cxplicat desiderio. Secutus equidem sum

codices Dresdensem, Gantabrigicnsem, Basileensem,

atque Bongarsii, qui omncs instantiaque habcut:

itaquc corrcctum etiam in Britannico ac Monacensi

(G).

concubiae] Quod jam Grotio suboluerat substituendum

esse ei, quod in editis erat, connubiae,

optimi coiifirmaruut codices Basilccnsis, Darmstattensis,

Bongarsianus , vetustissimus Scrivcrii (ap.

Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 151), et Vossianus (ap.

Arntzen. in misc. p. 20$). De voce conferendus

IVonius Marcelina (p. 91). Did cnim divisio docente

DIacrobio (Saturn. 1, 3) hace erat: »Primum tempus

dicebatur mediae noctis inclinatio, deindc gallicinium,

iude conticuum quum ct galli conticeseunt,

deinde diluculum, inde mane, deinde de mane ad

meridiem, hoc est ad medium diei, inde jam vocatur

tempus occiduum, ct mqx suprema tempestas,

deinde vespera? deinde, сощиЫа, et inde intem

pesta. Пасс , inquit, .est di«i .civilis a Romanis observata

divisja.« Addit deinde ad majorem sibi de

voce concubia conciliaiulam lidcm quos'dam Ennii

versus, Eadcra fere apud Appulcjum (melam. 2.

p. 151 Oud.) repcriee.

Martîani Capellae lib. I. §. 38. 83

quadam obsccratione compelleret? Tam vero abcst, ut sub hac possit pi- 58

grescere intricarique Cyllcnius, ut commotis ab eadem suscilatisque pennis

cxtramundanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differ antur

nuptiae, quum pro sola Atlantiadae solcrtia duos pervigiles repromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat clatiori plurimum Jovi, acclinatis ejus 59

auribus intimaret, de quodam purgations vibratiorisque luminis loco allapsa

obsccratione] Bartbius (advers. p. 1242) de ma- (6, p. 25 Gai.), sivc ut Jamblichus (8, 8, p. 163)

gia intelligit, sed diversis mod ¡s interpretar! hoc ftSQtxoôfiiovç.

Tcrbum possumus. Poetas forsan noster innuit, qui

dcos Dfusasquc sacpe advocan t, ut sibi adesse velint

At sohrtac ctiam orationis auctores dcos in

auxilium vocasse testis nobis Varro est (de R. R.

1 , 1, 4 et 7. p. 144 Gesn.). Praeterca qui mythos tra

ctant philologi semper déos in sccnam producunt.

tam] Unus tantum codex Monaccnsis (D) tarnen

praebet, Hugianus jam, nullus autem tantum.

Nihil tanicn mutarc ausus sum.

intricari] Retardan. Tricae cnim dicuntur impc-

dînicnta gressunm. Vixcai». — Vide IVonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f.) »intricari Chrysippus«

dicitur, id est, laqueis scse implicare.

pennis] Respexisse videtur Graecum itteçovv

et ccvartxipovv, quod, ut Beckiue ait (ad Aristoph.

Aves 144-1), propric est alas addere , sed tropice

excitare aliqucm ad ag«ndum, ad suscipiendtuit allquid.

Respexit etiam forsitan Platonem (Pbaedr.

p. 251 Stepb.).

differantur nuptiae] Ita codex Dresdensis. Apud

Grothim vox nuptiae negligenter omissa, quum

tarnen in anterioribus editionibus exstaret.

¿itlantiadae] Grotius edidit Athlantidae , quod

corrigendum erat e Martiano ipso (§. 726).

pervigiles] Ra reposui Monaccnsium codicum

(B. D. E.) auctoritate pro Grotiano vigiles. Philo

logie ctiam supra (§. 22) »pervigil immodico pene

trans arcana labore« dicebatur.

elation] Male in Vossiano códice (Arntzcn.

misc. p. 206) et in libro Norimbcrgensi legitur

alacriori. Junoue enim elatior Jupiter, id quod

paulo post repetit Ovidius (met. 1, 178) de Jove:

»Celsior ipse loco, sceptroaue innixus eburno.»

Augustinus (de civ. dei 4, 10) » Jovcm esse act he

rein, Junonem a Crem, junctos quidem, sed alteram

superius, alteram ¡nferius.« (Conf. §. 66 not.).

intimaret] Vox est posteriorum seculorum. Grot.

— Non noster tantum saepissime ea utitur (§. 519.

extramundanas] Uno verbo. Sic et alibi, et 587. 724. 727. 745 f. 867. 965) sed Ammianus

uUramundanus. Usitata haec Afiis. Grot. — Confer etiam, Solutus, Prudcntins, Arnobius, Tcrtullíaînferiora

(§. 185. 910) et Appulejum (I. p. 204

Oud.). E* Neo - Platonicorum doctrina hate explicanda

sunt, sicut et infra (§. 202) deos ille »em

perico munde gaudens. Latine enim reddit Grae

cum VJt£Q«06[UOV , quo Jamblichue et Sallustius

nus, alii (conf. Elmenhorst. ad Arnob. p. 172. et

doct. interpr. Sparflani ad Pese. Nigr. 7, et ad

Capitol. Ver. 1).

purgation] E Diodoro baee hausissc videtur.

Die enim (1, 12) acrem (melius aetberem) Athephilosophus

utuntnr duo deorum genera distinguen- nam appellatam Jovisque filiam et virginem pntates.

vmçxo6(iiov cet èyxo6[iiovç, ut Sallustiue tam esse tradit, ideo quod aër envite natura cor-

11 *

84 Martiani Capcllae lib. J. §. 59.

scnsim Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali inhaerere,

supervolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam quum

Jupiter, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic

cxorsus est: O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugcnae,

rnptioni non obnoxius sit et summum univers! mundi

locum occnpet; untie etiam fabulam originem traxisse,

с Jovis vértice illam natam esse (Strab. 14.

p. 655. 6C7 $ 16. p. 744). Clarius etiam Augusti

nus (4, 10) Minervam aetberis partem supcriorem

teuere, ideoquc a poctis originem ejus dc Jovis

capite esse fie tain (add. eund. 7, 16). No s fro cadem

»Cclsior una Jove flammantis circulas acthrae«

(§. 568) appellatur. Seneca (de ira 5, 6. p. 44

Lips.): »Pars superior mundi et ordinatior ac pro»

pinqua sideribus nee in nubcm cogitur, nee in

nubcm cogitur, nee in tempesta tem impcllitur, nee

vcrsatur in turbinem: omni tamultu caret, inferiora

fulminant. «

aUapsa] Legcrat illud Ovidii (met. 5, 101) t

— »superas delapsa per auras

Pallas adest.*

Sed et allabi Yirtutem ct Voluptatcm ad Scipionem

finxerat Silius (15, 21).

Pallas] Ut trias compleretur, Minerva addenda

erat. Vctcrcs enim solebant Jovem, Junonem et

Minervam jüngere (Pausan. 10, 5, 1. Cic. in Verr.

5, 14. Liv. 6, 16. Dio Cass. p. 655 Reim. Dion.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid, fast 5, 231. Macrob.

Sat. 3, 4. et inscript, ар. Fuchs, in bist Mogunt I.

20). »Prudentes Etruscae disciplinae ajunt«, inquit

Servais (ad. Aen. 1. 422), »apud contutores Etruscarum

urbium non putatas justas urbes fuisse in

quibus non tres portae cssent dedicatee et votivae,

et tot templa, Jovis, Junonis, Mincrvac.« Sic

Romac etiam in Capitolio (cf. eund. ad Aen. 2, 225),

ubi ad Jovis epulum ipse in lectum, Juno autem

ct Minerva iu sellas invitabantur (Valer. Max. 2,

dc ma trim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (regione

8) retulit: »In templo Joris optimi maximi

erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Mincr

vac, laevum Junonis.« »IVec defuerunt, Arnobius

(3. p. 123) inquit, »qui scriberent, Jovem, Juno

nem, Minervamque penates с vis tere, sine quibus

vivere ас sapere nequeamus, et qui penitue nos

regant calore ас spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

eadem Macrobius (1. laud.) cxplanat. Tertullianns

(ad nation. 2, 12) с Varronc repetit, antiquísimos

bos esse dcorum. Adde Valerium Maximum (5, 10.

p. 517 Torr.).

vertici Joviali] Arnobius (3. p. 118, add. 4.

p. 157) »Minervam actbcriiim verticem esse« scribit

»et summitatis ipsius suminam.« Macrobius (Saturn.

3, 4) iisdem fere verbis »Minervam summum aetbe

ris esse cacumen« tradit, alioquc loco (1, 17 f.):

»Porpbyrius testatur«, inqnit, »Minervam esse virtutem

Solis, quae bumanis mentibus prudentiam

subministrcL Nam ideo baec dea Jovis capite prognata

memoratur, id est, de summa . aetberis parte

edita, linde origo Solis est« Unde Ovidius (fast

6, 427) n.aetheream deam« earn appellat Addc

Cornutum (20. p. 185. Gal.). Eodcm spectat in

proximo sequcntibus »sublimior suggest us я; ас titer

enim summum omnium, quern deus, ut Ovidius

ait (met 1. 67):

— — »superimposuit liquidum et gravitate earentem

Aethera, nee quiâquam terrenae faecis habe tU cm.'

est] Supplevi boc e Darmstattcnsi códice.

Martiaiií Capellae üb. I. §. 39. gjj

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis non

erat formare consilium, sen consensus noster ne mutilus videretur approperasnoveris

tarnen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur ilia pedisequis.

Par est igitar ipsa praesertim décernas, quidquid de ejus connubio pro visura

dispensas. Tunc Pallas aliquant« submission, ac virginalis pudoris ruborc 40

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, impars

melior] Qoíppe Jovis e capite prognato. consilium] Minerva enim ip8. apud Ношегпш

Sic Pbtonî (Crat p. 407 Stepb.) nomen 'A^vtj, (Od. 8, 298) №¿y¿ f ¿v лабь ^£оШ , A

qn..¡ r¡ ¿eovoT], ¿eia vo^ôlç erat Observât Faber Mr,r¿ ts Шорихи. — Athen« antem Antiphon

(ad Apollodor. p. 164): -quod de nativitate Palladis (orat pro Choreuta c. 45) tradit: »¿v avrcZ teS

ad oram flurii Triton« scrihunt nugae sunt Tçvtù ßovXevrrlQico Jcàç ßovXaiov xai 'A&Vvàç ßovvox

est Aeolica, qnae caput significabat.« Scho- Xaiaç Uqôv ¿6vt xai eiöOvrec ol ßovAevrai

li.stes Aristophanis (IVubb. 985) id firmabit. Et ttçaçevxovrat., Memoratu digna praeterea sunt

qnamvis Horatins (carm. I, 12, 19) secundum post quae exOrphici recentioris cujusdam doctrina Sui'

Jovem ei tribnat locum, noster tarnen infra (§. 567. das (h. v. p. 740) tradit, nempe .summum actherem

568) еш .ingemum mundi, prudentiam sacnun omnium antiquissimnm esse, quo rupto lumen tcrram

Tonant.8. appeUat, quae sit »celsior una Jove.« illustrasse, quod nominari ßovX^v <р<Зя £WV .

Ovidiue etymon nomin» eaptae (capitae) it. (m mutilus] Vossianus codex шыНШ, quod non

fast 3, 837) investigat* , spernendum est. Arktz. (misc. p.206)— Mihi tarnen

•Nominis in dubio causa est: capitale vocamus pracferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

Ingenium sailers: ingeniosa dea est. и dixerat, Palladcm partem Jovis esse meliorcm-

An quia de capitis fertur sine matre paterni hac igitur parte deficiente Шит mutilum esse ее-'

Vértice cum clgpeo prosiluisse suo. quchatur.

Unde alii etiam (Cornutus 20 p. 184 Gal. et Ful- incessabilis] I. e. continuus. Fulgentius: .puhligent

myth. 2, 2) Minervam ideo de Jovis vértice cae incessabititer vexantur actiones.. Et Capeila

naUm esse dicunt, quia ingenium positum sit in libro nono: »Superum incessabiUter pectonun arcana

cerebro. Valerius Flaccus (4j! 542) earn Joris ар- tenuerunt« Goez.

pcUat optimum prolem. Praeterea ad dictionem quod peplo] De Palladle peplo passim auctores, et

attinet, in memoriam nobis revocantur illa Virgilii Servias ad ilhd Aeneidos (1, 480):

(georg. 2, 40) .famae pars maxuma nostrae«, vel .Crinibus IUades passis pcplumque ferebant .

senis Ulius apud Galium (1, 5). »periit pars maxima De peplo Mincrvae apud Athenienses conf. Meure,

nostri., vel Rntiffi (itin.493): »nostrae pars maxima lectt Att П. 42 et Boeckhius de trag. «.. ргшс

mentis.. Addc Jnvenalem (15, Ш> p. 192. Jam apud Homenun (П. 6, 273) peplum

86 Martiani Capellae lib. I. $.40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consulitur, praesertimquc ejus,

quam propter consociationis ofiicia manere cuperet semper intactam. Dedignabatur

praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut neque de ulla commixtionc progenita, ueque ipsa pro

creare quidquam Axithmetica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum

Miner vae offertur. At ibi weí<Í5 est, ut plcrumque

apud antiques ; noster pro velo acciper« videtur, at

baud scio an etiam Claudianus (de nupt Hon. 123):

»Et crines festina ligat , peplumque fiuentem

Allevat et blando spirantem numine cestón

Cingitw* eet.

Arithmetic«] Arithmetic« teete krtxàç Palladi

comparator, quod ex millo numero duplicate con.

flata sit, ncque ex ca duplicata nascatur numerus,

qui sit intra decadem, quemadmodum Pallas omnia

copulae virilis ipsa expers est , et sine copula procreate.

Sic infra ad Palladem:

__ »Erttai in numérisa — -т— .-.:i

et in Arif lim. ad Hcptada : » Quae quod naturae opera

sine focturarura contagione conformaría , inter deos

Tritoniae virginis vocabulum posscdisti. « Macrobius

de Heptada: »Huic autem numero, hoc est septe

nario (Glossema), adco opinio virginitatis inolevit,

nt Pallas quoque vocitetur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda erant, ca in palacograpbia

critica jam congessi (P. Ш. §. 244—257).

Confcrcndus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem ncqne gignere, neque gigni septenarins

numerus dicitur, de primo numerorum ordine intelligendum

est, quern primum vcrsum noster (§. 243

seqq.) appcllat, in quo null us est numerus, cujus

multiplicatione septenarins gignatur quemve multi

plicando ex se gignat .1 .. >.

ipsa procreare] Editi: »ipsa proerearim ; Breadensis

codex »ipsam procreare* г plurimi autem co

dices , Lcidcnsis (Munck. ad Hygin. p. 19) , Monacenses

(B.C. D.E.! í.), Bas'deensis, Darmstattensis,

Britanniens, Cantabrigicnsis , et Ule etiam, quo

Cortius usus est, »ipsa procreare.* Pcndet nimirum

jfrimus casus ipsa a verbo monstretur.

ac tunc] Pro Grotiano at tune, Basilcensis,

Guelferbytanus, Darmstattensis, Reicbenauensis , et

qui ad IVorimbergensis libri marginem laudatur.

septem radiorum] Нас corona perfecta scientia

septem artium designatur. Pallas autem summae

sapientiae figuram tenet: Pbilologia typus est rationis:

Mcrcurius symbolum scrmonis. Plcrumque

ergo dum pbilosopbi postbabita ratione cnltui scr

monis insistant et minus inquirendae veritatis Stu

dium gerunt, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

qnaeque solct rationis curant, non verborum gerere,

fugere videtur. Qua fugiente corona septem radio

rum aperitur, quia, quum sapicntia verborum ornatum

ucgliglt, septem liberal! urn artium scientia de

monstrator. ¡Von ergo detrectat Pallas nuptias Mcrcurii

ct Pbilologiae ; sed interesse récusât, quia

sapientes debent quidem facundiae ct eloquentiae

studerc, plus tarnen inqoirendac veritati operam

dare. Vixc — Лгегот vidisse vlrum doctum affirmare

nolim: quamquam ' Laurentim Lydos (mens*

Apr. 46 p. 222 Rocth.): ó de Ôtètpavoç reXetó-

TflTOÇ ôeiyfm кбп. Hoc solum cert um, numerum

septenarium a nostro tarn Minerva« quam virginitati

(§. 738), pndoi'i igitnr virginali, tribuí. Praeterea non

reticendum, in Virginie, signi coelestis, veste itidem

septem esse Stellas (Hygin. astr. 3, 24. p. 44э.

Monck.)ct in concilio deorum a Luciano (IS. p. 192)

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

coronam eolivaga virginitas rcnudavit, ne futurarum causis et copulis intercsset.

Quia ¿amen ejus optaverat Jupiter exegeratque consilium, suadet

deos m aritos dearumquc grandaevas m haec decernenda conduci. Quippe

con venire Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor coelitum

ejus vincla sanciret Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque nupturam deo convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadentc 41

Tritonia, regum conjugum uterque consentit. Ac mox Jovis scriba praeetlam

fingí septem quaesitores (eítiyveófiovag) e

majoribus deis eligendoe.

renudauit] Paritcr Claudianus Minen am »Gor

gones ora revelare* (de rapta Pros. 2, 205) et

• ргас tentas aperire cristas« (225) finxit. Attamcn

vide ne potins praegnanter dictum sit pro »detraxit,

deposuit coronam • , adeo nt nudum ejus capot appa

rent neque corona virginalis deliberationibus de

matrimonio interessct.

futurarum] Sc. nuptiarum. Vulc. — Lege fw

turorum aut futurarum rerum. Grot. — Sed re

cepta vetcrum editiouum lectio non sollicitanda est:

subintelligendum enim nuptiarum. Goez.

maritos] In MS. deos maris, optime. Grot. —

Hand approbandum. Licet enim Grotio facile con

cédanme, e neglecta pronuntiatione litera с E scribi

potnUse maris pro mares, nexus tarnen orationis,

quandoquidem de matrimonio agitur, тоесш maritos

poseeré vidctur, quam reliqui omnes libri babent

Temeré igitur Goezius deos maris in contextum

recepit

coetu deorum] Suaserat id (§. 33) jam Apollo.

super] Hoc est de consulto senatus. Pbronesis

enim, mater Philologiae, mortalis fingitur fuisse,

ideoque et Philologia mortalis. Vulc. — Legendum

»saperi S. C. ■ Infra enim sic loquitur, et in- Geo

metría »eoelestis S. C.« dixit. Grot. — Ista quamtís

infra (§. 96. 67G) legantur, Loc tarnen loco

omnes libri, tarn editi, quam script!, super babent.

Quo magis Goezium in со rcprehendimus , quod

in textura intrus! t superi, pracsertim quum altera

et constans lectio nulJo negotio defendí possit, modo

illud super pro adverbio accipiamus. Primum enim

agitur de eo quod fieri Joviali decreto debcat, deinde

vero additur, quid insuper senatus consulto

confirman necesse sit Super enim pro insuper vet

ab optimis scriptoribus poni testis est Ovidius (met.

12, 206):

— »Dederatque super, ne saucius uUis

Vulneribus peri ferrove occumbere posset.*

regum] Hie rex (uterque) poni pro rege et re

gina recte monet Muncker. ad Hygin. fab. 1 59 5 adde

notas ad Livium L 29. Notandum vero, quod ш

Vossiano illud conjugum, ut saepe, scribitur conjugium.

Аюггг. (misc. p. 206) — Jupiter nimiruni

ßa6L%£VC (Pausan. 9, 39, 3. 4. Arrian. 3, 5. p. 187.

Raph.) sive rex (Virg. Cir. 520. Aen. 2, 648, 10.

112. Ovid, fast 3, 334. Sil. 3, 217) appellabatnr,

paritcr atquc Juno regina (Aen. 1 , 46. 7, 573.

620. Ovid. 6, 37. Sil. 7, 78. Plaut Cist 2, 1, 37.

Cic. in Verr. 5, 72. Liv. 5, 21. 27, 37. Arnob.4.

p. 144. Victor urb. region. 15) id quod in lapidum

etiamtitulis obsenatnr (Grut 4, 7. 8, 12. 5, 3—6.

7, 1 seqq. 24, 6. 7. 25, 8. 1063, 4. 1065, 4,

88 Martiani Capellae lib. I. §. 41.

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coclicolas advocare, praecipueque sena

dores deorum, qui penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretora, coeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

42 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca desccnderet. Tunc etiam

5. 7. Fache Mog. I. p. 6. ii. 20. 22. 23. 2C. 30. dcos esse censet (juos loquimur, nee eorum nume-

II. p. i. 232. 266. 408} conf. infra §. 68). rum, nee nomina sciri. Hoe Consentes ot Compliscriba]

Constat Parcas esse exceptrices et ar- ces Etrusci ajnnt et nommant.« Iidem esse videncarias

Jo vis. Vulcan. — E sequen tibus hoc quidem tur quo s Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 715 Lips.)

patetj sed scriba Lie singular! numero profcrtur; »déos superiores et involutes« vocat.

nisi ¡ta accipere volunius, ut supra (ad §. 3 in eis] Ita omnes fere, Basilcensis, Darmstatnota)

legimus de Parcis: »una scribit.* Ceternm tensis, Monaccnses (В. С D. E.), Bodlejanus pri-

G rotins, licet observasset lectionem in voce scriba mus, Britanniens, Cantabrigiensis, et in margine a

variare, edidit tarnen scribae, et sic cum aliis Arn» Grotio laadati codices. Male vulgo ejus.

tzenius quoquc (misc. p. 207 f.) legit; Oudcndor- consensione] Mcminit Arnobius deorum Conpins

contra (ad Appulej. I. p. 202) e códice prac- scntium et alii. Пас forte pcrtinct antiqna inscriptio

bet scriba acque ac Ilugianus codex, quod eo ma* Spolctana: » Consentie deorum Mariana Sozomcne

gis prac tul i, quo certins infra (§. 705) similiter imperio fecit.« Grot. — Ipsis »Due Consentibus«

legitur » Geometría praecipitur. « Eadem yerbornm dims dicatas invenios apud Gruterum (p. 3). Quos

cons trnctio est in jubetur et jussitur apud Catonem Martianus a consensione appellatos censet , alii a

(de В. R. 24, I. p. 32 Gesn.). constdendo (Voss. EtymoL 1. lat. p. 134), alii quasi

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu 6wôvT£Ç a cum et esse, nt praesentes a prae ct

nomen illud accipias, quo res divina penatibus ab tsse^ cf. Müllcri Etrnsc. Т. П, p. 81, qui Arnobii

hominibus fiebat. Hoc loco penates «Tovis consiliarii quoquc loco (Ш. extr.) utitur. Praeterea observansnnt

intimi. Interpretado petenda ex bisce Arnobii Jam, Martianam Consentes distinguere a »bis senis

(L. 3. p. 123) verbis est: »IVigidius — exponit, collegia Jovis«, quos plcriqae ipso illo nomine indiseiplinas

Etruscas sequens, genera esse Pcnatium gigniunt. ".,•.•■'.. •••'•

quatuor, et esse Jovis ex ¡us alios, alios Neptuni, Fulcanum Jovialem] Haud sao an praeter

inferiorum tertios, mortabum bonunum quartos j Marlianum nemo quisquam ejus memincrit. Sed

incxplîcabile nescio quid dicens.« Sed vide Cam* facile intclligitur distinguí Lune deum ab illo sine

déni praelect acad. p. 694 sequ. et Müllcri Etrusc. patre nato , de qno infra (§. 87). Jovialis "enim

П, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur Vulcanus patre Jove (Homeri D. 1, 578. Apollodor.

in prima coeli regione. 1, 3, 6. Cornu t. p. 181 Gai.) sive Actbere (Cic.

secretum] Hace quoquc ex Arnobio explicanda, N. D. 3, 21), qui idem est, procreatus erat Cegcujus

verba (L. 3. p. 123) hace sunt: »Varro, qui nomen praeterea illud aliis etiam dus tribuitur;

aunt introrsus atque in intimis penetrulibits coeli, ita Joviam Vencrcm (Grut inscr. 59, 8), Jovialem

Martianí' СУрейай lib/ Г. ■■■$. 42/.

ut inter alios potissimi rogarentur fpsius collegae Jovis, qui bisseni cum eodem

Touante numerantur, quosque distichon complectitur Eanianum: I; <■>,.

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,

Mercurius, Jovi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.

Tf

Genium (Arnob. 3. p. 123. 125) et Jovium Herculem

(Grat. 18, 4) inscriptiones prodant

rogarentur] Iavitarentar, advocarentur, proprie

ad coeuam. Apulcj. met. LiL. 1 ; Rogat te inquit.

GnoT.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plantas (Epidic.

«. 1. A):

»Si undecim deos praeter see« secum adducat

Jupiter«

et Ovidias (met в, 72):

»Bis sex coelestes medio Jove sedibtis altis

Augusta gravitate sedent* — —- — — —

Plato quoqne (in Phaedro p. 246 Steph.) Jove pri

mo nominate addit »тф д'елегаь бтсахш -&£(5v

re xaï ôaipovùiv хата 'évâexa fiéçrj хеяоб/м]-

y.év7].* Infra nostcr itcrum (§. 9*14) »bissena numinai

landat caijuc Hetruscorum esse observât,

qui quitlem locns eorum tbeologiam illustrons probe

notandus. Aegyptiorum duodecim deornm jam mero'mit

Herodotus (2, 4) , in quibus tamen Hercnlem

(Aegyptiacum) fuisse (2, 43) dicit Graecorum duo

decim dcos memorant Plato (de legib. 5. p. 745

Stcpb.), ApoHodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pindarus

(Olymp. 11, 51), Stràbo (13. p. во«. 622

Casaub.), et Pausanias (1, 3, 2. 1, 40, 2V et 6,

23, 3). Quibuscum conferre licet Plinium (35, 10,

56). Sed memoratu omnino digna sunt, quibus

Sallustius philosopbus duodecim illos distingnit.

Sic enim do cet (c. 6. p. 254 Gai.): »mundum efjiciunt

Jupiter, I4eptunus, Yulcanus ; animant Cercs,

Juno , Diana; adaptant Apollo, Venus, Mercurius ;

custodiunt Vesta, Pallas, Mars.«

Ceres] In Vossiano legi tur Ceresaue г sed male

illud que intrusum est a librarlo nesciente primant

in Diana reetc prodnei, nt doeuit Heinsins (ad

Ovidii met. 8, 353) ubi eadera ratione peccatiun

est AnxTz. (misc. p. 208) — E nominis nempe

origine prima syllaba producenda ; quam qoidem

originem qui ignorarunt, cam corripuerunt , ut in

multis alüs , praeter Vossianum, codieibus, Bongarsii,

Britannico, Cantabrigiensi , Guclfcrbytano,

Basileensi et Dresdens! fecerunt

JovC] Alli Jupiter. Quo factum est, ut scholiastae

ad bosce versus baesitando délibéraient quo

modo legendum esset ut versuum numerus constaret.

Ita glossa Moniacensis (E) legi volt Neptu

nus, additqne »aliter standi non potest« Vulcanios

autem baec adnotat: »Sciolus aliquis reposait

Jupiter , omnemque versus ratio ne m sustulit. Lc*

genduin i ta que est Jovis , sed nominandi casu, ut

vctercs id nomen usurpabant In scansione autem

eliditur ultima litera S, more Enniano, et constat

versus.« Laudare etiaiñ pot erat Lucilhira- (v. Gorall.

ad Albino van. eleg. I1, 23. p. 7). Edidit quidem

Grotius Jupiter; sed codiccm, quo osas est, babtiissc

Jovis ex addita colligo nota, qua scripsit:

»Jovis. Citantur bi versus et ab Apulcjo. IVominativum

Jovis inter recentiores et Hyginus usurpât«

Undo patet illud Jupiter vitio vel amanuensis vel

typographi tribuendum esse: quod tamen non advertit

Waltbardus in repctita Martian! edition«.

Onupbrius Panvinius (de lud. Circena. 2, 2. in Gracv.

tbesaur. X. p. 355) ct Vo'ssius (v. Burmanm anthot.

Lai. L p. 1) apud nostrum legendum JovC esse

ia

90 Martiani Capellae lib. I. §. 43.

43 Item ct septem residui, qui inter duodecim non vocantür; post hos quamplures

alii pro suis gradibus coelites, ac deorum onmis populus absque

probe obscrvarunt. Nam íta etiam Appulejus (dc

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Martiauo

saepc exscriptum esse quillbet videbit, qui ntrumque

legerit Sed multo etiam magis scire refcrt,

quo pactó Eiiuius ipse vcrsnm ilium scripscrit

Ilunc J*vP scripsissc Ludovicus Vives (ad Augu

stin, de civ. dci4, 23) testatur, cujus auctoritas

eo 'major esse debet, quo certiue constat (л id. ad

Aug. 2, 21. ct Fabric ЫЫ. Lat 4, 1. p. 29 Era.)

Euuii eum cditioucm molitum esse. Omnibus igitur

jUis pcrpctisis eo adductus sura, ut Join' in lexlum

rccipcrem. (Conf. Cup. in Harpoer. p. 69. Reines.

шяег. p. 4.'Gyrahl. op. I. p. 18. Voss. idoloL 1, 14.

MontC antiqu. expl. praci. p. 94 et T. I. p. 35.

Casal, de ritib. p. 100). ? ;

seplem residui] Habebal Grotiue »Item ex bis

eeptcm residui.« Uudc animad verlebet : »quomodo

Septem, quam duodecim nominatit? At quinqué

pracsentc's jam crant, Jupiter, Juno, Mercurins,

Apollo, Pallas. Septem igitur alii ad vocal!, ct

magna turba, quae isto numero non erat comprcbenea.

« Ingeniosa omnino hace est explanado, quam

tarnen glossac debebat Grotius, Grotioquc Goczius.

NUiilominus superiorem prarfero leclioncin,

quam Cortiue ex Iibrts script ¡s Gucircrbytanis prodidit,

et qnacum Monaccnses (C et E), Britanni

ens y Canlabrigien'sis , et Bodlejanus primus con

tinual, nisi quod hi particulam et omittunt, quo

parumper, aut nihil, a superior! duTerunt Obstat

ccrlo Grotianac explieationi ¡Hud item, quo iiiiiuitur,

praetw duodecim jam nominates, scptcm ctiara

residuos qiiosdain esse convócalos. Ñeque Grotius,

ñeque Gocziiis, foulera detexcrunt, с qno Martianus

sua hauscrat. Deos cnim Maximus Tyrius (17

12. p. 337 Rcisk.) ooccror; et àtpavslç distiuvil,

quorum priores Appui ejus (de dco Socr. p. 119.

121 Oud.), с Piatonis doctrina, Solcni, Luuain ct

quinqué vagas dicit, posteriores autrui dcos conscutes,

quos considerare non datum sit. lia cl Ovidius

(trist 4, 4, 20) de dus :

'Quorum hic aspicitur, creditur Ule deus.«

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt scptcm

PJanctae, siquidem hoc loco alios vult haber! So

lera, Lunam, Saturuiim, Jo vein, Martern, Venerem,

ct Mcrcuriuui, planetat conspicuos ; alios Apollincm,

Dianam, Saturnum, Jovcm, Martern, Vcnerem,

ct Mcrcurium, ticos VOTJZOVÇ. Superior!

etiam loco (§. 29) ad coeluin adscendentes Apoll'iieni

et Mcrcurium, ill um in solera, huuc in pla

ne tarn transmutar! finxerat: et inferior! (§. 741 f.)

.srptem diis aperte planetas désignât. Distinguerai!

igitur h! a veris diis. Atquc hoc pacto locum sane

Mollero etiam (Etrusc. II. p. 84) obscurant cquidcra

interpreter. Ipse Cicero (dc 14. D. 3, 20) »Solera«

¡nquit »dcura esse Lunamquc, quorum altcrum Apollinera

Graccij alteram Dianam putanl.« Addc Appulcjura

(dc dogm. Plat p. 203 , ct dc dco Social.

p. 127 Oud.).

omnisj Mcliorcm bane leclioncra с libro ЛГо-

rúnbcrgciisi, Hugiano códice, Vossiano (Arntzcn.

misc. p. 208), ct excerptis Bondarai (lect. var. p. 54)

rccepi. Grotius habebal omnium. Ilosce dcos Lucianus

(Jup. trag. p. 231 Dip.) lepide, ul assolct,

vcovvfwvç appcllat, et àva.tÂt]ÇOV)VTaç yubvov

TTjV ¿xxÀTjÔiav. OvicHus (met. 1, 173. 595 ; fast

5, 20) aliiquc (Scncc. cpist. 110. Martial. 8, 50,

3- Prudent, с Symra. 1 , 27) plebem sivc de plebe

dcos nuncupant. Slatio (Tbcb. 1, 20a) sunt

Martian! Capellae tiB.tl"ptí£ 9f

impertinentibus convocandi. Nee mora : mfilites Jovis per diversas ooelí regiones 44

approperant: quippe discretis plurimum locis kleoTÜm singula' m ansitab ant piçt

licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibas titu- >

larint, in aliis tamen habitaculis commanebant. Nam in sexdecim discerqi dit 45

—- » turba vagorum

Seuiideûm, et summis cogna ti nubibus atunes ,

Et compressa mein servantes murmure vent i.»

Claudiano (rapt. Proserp. 5. 15)

»plebejo slat cetera more Juventus

incntioncDi fecit, atquc ego alio loco (pal. crit. Ш.

§. 480. IV §. 095) hoc milituiu genus ctfmparavi

cum illo astrorum officio apud Graccos (Max. Туг.

19, 6 f. p. 33 Reist.) et' max apnd HebraeW^

approperant] Apud Glaudianum (rapt Pros'. 3,

Mille amnes. Liquidis incumbunt patribus udae 5) Iridis hoc negotium ^si'J déos ad concilium л о-

Piajades et tacili miranlw sidéra Fauni.»

»Quendam dcorum«, Arnobius (3. p. 301) inquit,

»populum plcbcjae multitudinis faciunt.« Qui qui

ll rm populus G rae eis daiyubvwv огщос est (Spanhcm.

ad Callim. p. 00).

* absque impertinentibus] Exccrpta nostra mann«

soriptorum : »absque discordantibus impertinentibus.«

Per impertinentes eos intelligo, quibus certas quascare,

namque

s .a ./:.?. .s

»Illa colóralo Zephgros praelàpia volai и

Rumina conclamat pclagi, Nymphasque morantes

tncrepat, et fluvios humentibus evocat antris.

Ancipites trepidique ruunt« cet. ' ' ■ ■•!'•>;

animalibus] Zodiac! signa innuit, in quibus der

oriim planetarum mansiones sunt, quas alie loco

(in palacogr. crit. Ш. §. 282 et 503) ubeiiiis ev

tl am ab causas deornm concilio adessc, Jovisque plieavi , et quinuin plane lac bina habeant domicilia

in conspectum ad venire, denegatum fuerat, quales demonstravi (conf. Serv. ad Virg'J georg. 1, 35).

sunt praeter alios Manes, qnos ideo pag. sequ. re- sexdecimj Ex E trasca disciplina. Giccro (dir.

futatos dicit »quod hi in conspectum Jovis non 2, 18):»coelum in XVI partes diviseront Etrusci.«

poterant ad venire. « Bomiam (misc. р. 54) — Quam- Grot. — Cf. Scrv. ad Aen. 8, 427. (Marins Plinius

vis vir doctus voccin discordantes defenderé studeat, (2, 54): »In sedecim partes coelum — dmscre

et copidativam post cam iiiscrcre jubcat, ego tarnen Thusei. Prima est a septentrionihus ad aequinoclianil

nisi glosscma esse ¡Und discordantibus censco, 1cm exortum, secunda ad meridiem, tertia ad acpraesertim

quum a rcliquis omnibus libris id cxsulet. quinoctialcm occasum, quarta obtinct quod reliquuni

Pracstat igitur legere, ut in vulgata est, idqne est ab occasn ad septentriones. Паз iternm in quaexplicare

»praeteritis iis, qui eo non pertinerent.« ternas dhiscre partes, ex quibus octo ab exortu

Apud solum Martianuui hoc duabus praepositioni- sinistras , totidem e contrario appellaverc dextras. «

bns auctum vcrbnm legi, sed quamquam talis prae- Locus hie prac ceteris notandus. Addo с recentiopositionum

cnmulatio seriori maxime aevo invaluit, ribus Miillcrnin (in Etrusc. П. 127 scqu.) eo libenlegimus

tamen apnd óptimos cliain scViptorcs »irre- tius, quo facilius ¡n sequentibus interprctatio ejus

vocabilis, impervius«, ct similia, qu¡n apud Vîrgi- cum mea, si forte crravcrim, conferri possit.

Hum cliain imperterritus (vide Quinctilian. 1, 5, 05. discerní ilicitur] Ita ex Hugiano, Cantabrigicnsi.

p. 132, ibiquc Spaldingium). Britannico, Darmstattcnsi et Monaccnsi (C) rcposui

milites Jovts] Itcrum noster infra (§. G5) horum pro discernilur.

12 *

$2 ]$4rtiani Capeüae Hi). I. §. 45.

citur caelum," одопе regiones. In quarum prima sedes habere memorantur post

ipsum JoYem dii Consentes, Penates, Salus ас Lares, Janus, Opertanei,

46 Nocturnusqub. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

ibi quoqiie sublimis est, ut est .in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili

Sqtw] Eadem baec dea Romanis quae Graecis

Hygea (Martjal. H, 61, 6) sivc Hygia (Plin. 54,

8, 19. 35, H, 40). In. Salutis Iiaec templis rcligiosç

colel^tir (Liv^jp^ 45. 10, 1. 40, 37.

Taciti aruiaL i$, 55 et 74. 12, 25. Cic. de leg.

2, H. N. D. 2, 25. 5, 56. Val. Max. 8, 14", 6.

Macrob. Saturn. 1, 16 et 20. Fest. т. Salutar.

Orid. fast. 5, 822. Kalend. die V Kal. Apr. Terent

Нес. 3, 2, 3)j ct saejie etiam. in lapiduin iKulis

(Grut. 68, 12. 100, 1. 3. 118) et in numis comparet

(Rasch, lex, num. 4, 1. p. 1564. 1609 sequ.)-

Dc ejus, symbolis alibi egi (in palacogr. crit. ГУ

§.816 f.). Conferatur praeterca Bussii comnientatio

de dea Salutis fln^JfJTqJtereck. ejççj. nufnar,),

íares\ Illas, hoc loco ¡niel ligo , quibus Rnm.ic

fcniplum erat publicum (Ovid. fast. 6, 79 J), quiquc

in marmoribns (Grut. ¡user. 106, 4- Donat 46, 5)

Lares publici appcllantur. Addc Appnlejum (dogm.

Plat p. 206, Oud.) et inferiorem notam (ad §. 54).

Janus] Le giban tur apud G rol i um inter hune ct

Opcrtancos «Favores«, quos omittendos esse censui,

quia infra ter (§. 48. 50. 55) Favor legi tur, ct

quia a eodicibus Monacensibue (B. D. Б.) rectius,

ut peto, vox Favores prorsus abcs t. Volebat qnidem

Vonchius (sp. crit. p. 80) Sopores pro Favores

reponerc , audaci sane conjectura : sed qiiamvis

'Sopor, consanguincus Lcti« (Yirg. Acn. 6, 278.

Sen. Here. fur. 690. Stat. Thcb. 12, 508. Claud.

Rufin. 2, 325. Prop. 1, 5, 45) nobis baud ignotas

sit, Martianus tarnen male finxisset plures, quum

unus tantum Sopor esse poasct.

Opertanei] Id est > obscuri et a scicntia humana

remoti.« Vixc — Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi alt: »quo miraculo stupefacti aërii, terrestres,

marinique ilivi, et si quos clausa tell u ris operiunt.*

Meininit Plinius sacrorum opertaneorum. Grot. —

Plin. 10, 56. Valer. Flacc. 2, 440:

— »sacrisque metum servemus operlis.*

Goez. — Sacra haec hue non pertinere recte censet

Mulleins (Etrusc. II. p. 151).

Noçturnusque] Mcmincriint Plautus, Papillitis,

alii. Grot. — Bis quidem induçitur a nostro idem

dei nomen; sed quum in omnibus tarn editis quam

scriptis lihris legatur, repetitum expungere non

audeo, sed distinguendum potius inter utriuuque

arbitrer. Hesperum, quem Plautus (Amph. 1,1,

116) et Statins (Thcb. 6, 240) a Grotio laudati

innuunt, hoc loco intclligi vis posse arbitrer. Videtur

enim Martianus IVoctiirniiiu vcl IVocturninum,

deum noctis, voluissc, dc quo consulcndus Tauhmannus

(ad. Plautum p. 28 ibique Varro). Suadent

certe banc interpretationem paulo ante memorati

opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (Пе-

siod. theog. 123. Orph. hymn. 2. Pausan. 5, 18,

1. 10, 38. 3), quam et Latin! poetae celebrant

(Virg. Acn. 6, 590. 7, 158. 331. 12, 846. 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607; fast. 1, 455. Stat.

Thcb. 1, 498. Scnec. Here. fur. 705. Manil. 5, 60.

Claudian. bell. Gild. 215), qu'ibus adde Ciccroncm

CS. D. 5, 17) et Hyginum (pr. p. 1). Alius ejusdem

noiuinis ileus infra (§. 60) memoratur.

praedialus] Utitur hac voce Madaurcnsis philo»

sophus Floridorum IV. Glossa: Praediatus, dives.

Grot. — Scnsus est: Jupiter sedem et domicilium

Martiani Capellae lib. I. §. 46 93

taris. Juno ibi quoquc domicilium possidebat: Fons etiam, Lymphae, Diique

Novcnsiles. Sed de tertia regione unuiu placuit corrogari. Nam Jovis Sccun- 47

ubique habet Sed parum abfuit, quin corrector! Pacífero reí Pacatorc in numis (v. Rasche lex. num.

praediatus critic! (ad Appui. II. p. 102 Oud.) prae- 5, 1. p. 302). Addc Servium (ad Acn. 1, 282) qui:

dilus reponerent Quod in Vossiano códice sequitur

hereditarias merum glosscma esse videtur. Sed

corrigenda erat apud Grotium P majuscule et delenda

ante earn dístinctio. Mulleras tarnen (1. с.

p.i29)peculiarem denm arhitratnr, cujus nomen fortasse

Praebialum seribendum esse conjecit; temeré.

Quirinus] In excusis excmplaribus est: »Quirinus

Mars Laris militaris.« Vetus codex habet: »Quirinus

Mars, Mars militaris.« Ita duo Martes sint:

nnus pacificas dictus Quirinus, qui in urbe templiim

lubebat; alter, qui bellis praecrat ct extra urbem

templum habebat Vw.c — Forte »Quirinus, Lar

tutelarte.« Yonck. (sp. crit. p. 146. Arntz. mise. p.

208) — IVonne antera omnes Lares sunt tutelares?

A códice Dresdens! omnino exsulant verba »Laris

militaris.« In alus manu scriptis, ad margincm libra

Píorimbergcnsis laudatis , legitur » Lar militaris. «

Quae quilín ita sint, equidem codicie, quoYulcaniíis

usus est, lectionem practiili, tum quod infra (§. 50)

legitur: »nam Mars Quirinus et Genius agipcrius

(hoc videlicet loco) sunt postulad«; tum quod »Lar

militaris« hic legi nequît, quuni infra (§. 48) adeitetur,

quamvis Grotiue vim ei inferre ct militaris

in familiaris transmutare tentet, non perpendens

tali potîus in singulis dominus, quam in coclo lo

cum esse. Recte igitur Goczius Vulcanianam le

ctionem in textum reeepit, siquidem Quirini nomine

»Mars« inquit »quum saevit, Gradivus dicitur,

quum tranquill us est, Quirinus.«

Fons] Fontis dei meminit Varro: item Cicero

Ш. de natura deorum: »itaque ct Fontis aram Maso

ex Corsica dedieavit« Et de legibus П: »Eodemque

ritu in со sepulchro, quod ad Fontis aras re

gem nostrum Numam conditum aeeepimus«; in quo

loco legendum meo quidem judicio »in со sepul

chro, quod proeul ad Fontis aras regem« cet.

Fcstorum fontinalium uti apud auetores, ita et in

calendario veteri mentio. GnoT. — Loeis laudatis

adde Ovidium (fast. 3, 300. 4, 759), Arnobiunt

(3. p. 117), et inscriptioncs apud Grutcrum(37, 5.

94,4.6. 121. 1072, 7). E Guelferbytanis Cortiue

qnidem Fors legit pro Fons ; sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur.

Lymphae] Lymplia idem quod nympha aut aqua.

Infra (§. 928) »Lympharum insulae« scribit pro i\ympharum.

Antiquam liane orthographiant esse Festus

ct Scrvius (ad Acn. 7, 377) decent Inter rusticorum

deos Lymplta quoque invocatur (Varro de

B. R. 1, 1. p. 144. Gcsn.). Rcposuit quidem Gyraldus

(Op. p. 15) apud nostrum »Nymphae«; sed

sine causa, nisi ex libri alieujus auetoritate id fccerit

Namquc in lapidis quodam titulo cliain legitur

Lympheis (Murat. L p. 298, 1), in alio Lymphae

et Nymphae (Grater, ¡nscr. 93 , 1). Nee solum Ovisignificatur

deus Romanis peculiaris (Lactant. 1, 15) flius quam saepissime Lympha pro Nympha scripsit;

sive Romulus (Fest v. Curie. Ovid. fast 2, 475.

Plutarch, in Round о p. 56. Arnob. 1. p. 24); Mi

litaris autem Mars non solum in lapidum titulis

(Grut. 58, 4) legitur, sed probe etiam distinguitur

a MUicbio Marte (ар. Noun, in Dionys. 5, 94) vel

sed Phacdrus etiam (1, 4, 5) »Lympharum in

speculo« pro »in aqua« posait; paríter atque IIoratius

(od. 3, 15, 16) et Propcrtius (3, 14, 4)

voce nympha pro aqua utuntur.

Novensiles] Vidcndus Arnobius sub fincm libra

94 Martiani Capellae lib. I. §. 47.

dani, et Jo vis Opulcntiac, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

omncs circa ipsum Jovem fucrant in praesenti. Discordiam vero ас Scditionem

tertü adversas Paganos. Спот. — In códice Dres

dens! legltur »Jovensiles* cum glossa absurda si

qua alia: »Jovcnsales, hoc est saltatorcs Jovis!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 25) a Sabinis repetit Norensiles.

Apud Livium (8, 9) invocat pontifc-x divos

Novensiles. Quare temeré Scaligcrus (ad Orph.

hymn. 75, 2. p. 28o. п. 15 Gesa.), ut archaismum

aflectaret, pro Musís Novensiles posuit. Sed de

natura horuni dcoriim cl ¡аш si omncs legeris di

verse disputantes (Scrv ad Aen. 7, 678. Arnob. 5.

p. 122 sequ. Canter, ad eund. p. 14. Elmcnhorst.

ad eum p. 124. Salinas, ad Spartiani Adrian, с.

14. Voss. etym. v. IVovcm. Gyrald. Op. p. 20.

Muller Etr. If. p. 84), incertus nihilorainus abibis.

Hoc solum с Varronc et Livio eluect , deos illos

indigetibus oppoui, undc a novus poilus, quam a

novem vox, modo Latinam putemus, derivari pos

ait. De novenario numero diibitare Müllerus quoque

videtur.

Secundan! Jovis] A secundis et felicibns suecessibus.

Vixc. — Dubito uum verum viderit. Mibi

Martianus consulto usus esse videtur voce Secun

dan! , ne ambigua Sccundi pro prosper! acciperetur.

Ita infra (§. 51) eliam Secundanus Pales legitur.

Ccrte e tribus fratribus Jo>i proximus IVeptunus

erat, tertius Pluto. Quumquc Pluto Jupiter Stygius

audiat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid, fast 5, 418),

quid minim IVeptuno nomen inditum esse Jovis

secundani? Sed lege bosce Statu (Ach. 1, 48)

versus :

»dextramque sccundi

Quod superest complexa Jovis«

qui saue INcptunus erat. Obstat tarnen, fateor,

quod inferiori loco (§. 54) IVeptunus vulgar! hoc

uomine adcitatur. Cujus qiiidcm rciteratac adtilationis

causam nondum perspicio, nisi cum duplici

officio, in mari nimirum et lacubus functum esse

ponamus, quippc qui ea dc causa a Ca tullo (51, 5)

ctiam rVcptuiius uterque appcllatus sit. Müllerus

(p. 129. 159) ncquc Sccundannm Jovem ncque

Sccuiidanum Palcm explicuit, quod dolemus.

J« mi Opulentiae] Qucmadmoduin Genius Jovialis

Capellae et Arnobio dicilur, itemque Junonis

Genius; sic forte Jovis Opulcntiac dici videtur.

Au verum est, quod citatur a G y raid о »Jovis

opulent!«, turn quod Sccundani pracccssit, tum

quod Gracci Aia Ttí-ovówv et rtXr¡6iOV dixcrint?

Grot. — Lege Junonis Opulentiae. Vo.-чск. (sp. crit.

p. 80) — Apagc! Bene Martianus Latine, quem

Paiisanias (2, 19, 7) ¿iía jíXov>6lov' quem eundem

esse censco, qui Ilcrmeti Trismegisto (cf. Asclcp.

ap. Gyrald. p. 195) est Jupiter Plutonius.

E Pausania certe noster satis defendttur. Müllerus

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae couverterc

in Opulcntiam Jovis.

Discordiam] Frcqncns luijus dcac fit mentio

(v. Ilomcri II. 4, 440. 18, 555. Ilcsiod. theogon.

226. scut. Here. 148. 156. Pausan. 5, 19, 1.

Pliocylid. poem. 71. Eiuiii annal, apud Serv. ad

Acn. 7. 622. Virgil. Acn. 6, 280 et 8, 702. Sener

Here. fur. 95. Val. Place. 2, 204. Stat. Thcb.

5, 74. Petron. с. 124. p. 595. Burm. Claudian.

in Ruf 1 , 50. Hygin. fab. pr. p. 1 et fab. 92 p. 147

Munch. Fulgent myth. 5 , 7. p. 119. Arnob. lib. 5.

p. 115.). Hcsiodo auctore IVoctis erat filia: cur

autem ad nuptias non corroganda fuerit, facile perspicient,

qui nieminerint, quantas hace dea turbas

dederit in nuptiis Pelci et Tbetidis ; quam quidem

fabcllam explicare stnduit Sallustius philosophus

(4. p. 249 Gal.).

Martiani Capellae lib. I. §. 47. 9o

quis ad sacras nuptias corrogarit, praescrtim quum ipsae Philologiae semper

fucriut iuimicac? De eadem igitur regione solus Pluton, quod patruus sponsi

est, convocatur. Tunc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coclestis, ucc non etiam 18

inilitaris, Favorque ex quarta regione venerunt. Corrogantur ex próxima 49

Seditionem] IXec Martianus banc per prosopopociain

primus (inxit Ccrtc Ovidius (met. 12, Gl)

ansam fictioni pracbuiL Pro corrogaret reposai

Dresdeneis codicie aactoritate corrogarit.

praesertim] Lectioncm »praesertim quum ipsae

(Discordia et Scditio) Philologiae« e Monaccnsibus

(B. C. D. E.) in tcxtum reccpi. Grotius praesertimquc:

Basileensis ct Vossianus (Arntz. misc. p. 208)

fuerunl: Rcichcnaucnsis ipsi.

patruus s/Mitsi] Mcrcurii videlicet, qui Jo vis,

Plulouis fratris , erat lilius.

Lynsa] An non Lyiupba? cujus mem mit Varro

Lib. 1. c. 1. de re rustica. Picquc tc in oven I,

quod supra dixcrit »Lympbae«; multa cuiin hie

deorum vocal)ula aliquoticns repetita. Grot. — Unna

quidem Cantahrigicusis codex Grotii conjecturam

firmare vidclur; sed in tcxtum hanc lectioncm recipcrc

equidem non ausus sum, quum cpithcton

silvestris sit additum ct in codicibua Monaccnsibus

(C. D. E. G.), qui com Basilccnsi Linsa exhibent,

glossa sane antique hanc »bestiarum deain* interprctetur,

quo adducor ut crcdam, scholiastam a

Graeco Zvy£ nomen repctiisse. Confirmatur haec

conjectura Vossiano códice, in quo Lynxa (Arntz.

misc. p. 208) et Ilugiano , in quo Linxia legitur.

Multos ccrte noster » silvícolas« divos statult, no

mmions lamen coram practeritis. Ccrtc Ilomcrus

(hymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat,

lyiicis pell em tribal t. Jure igitur, donee ccrtiora

reperiantur, vulgata servanda lectio est.

Mulcifer] Ex Fcsti etymo a mulcendo fciro petito,

qnod Martianus approbassc vidctur. Paulo

cnim post appellat Yulcanmn (§. 49) alio profecto

sensu. Hoc contra loco ilium notare vi'ctur, qui

infra (§. 889) »Lcmnius fabrilium tantum opcrum

sollcrs« cognominalur.

Lar coclestis] Frustra hune alibi quacsivi. Quoniam

autem pcrmulti eran I Lares (§. 5*4 not.), po

tent noster loco nobis jam ignoto Coelestem Lerem

deprehenderc, vcl poética liccntia fingere. Qiiumqnc

Lares ct Genii saepc confundantur (infra §. Hi

not.), Coelestis ¡He Lar forsan idem est, qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109, 8. 602, 4) Codi

Genius audit.

militaris] Forsan »nee non et familiaris* Grot.

— Cum Grotio Icgcndum familiaris. Voxck. (sp.

critic, pag. 146) — Familiaris, quod mihi scse

proharct, si anctoritatc librorum firmarelnr. Goez.

— Sed oblitus vir doctiis erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lar militaris repositura fuisse Mars mili

taris, hoc ¡gitur loco Larcin militarem rctineri posse.

Hand cnim video, cur Lar militaris fingi nequivcrit,

quum vcl Jovem militarem (ap. Appulejum

de mundo p. 371 Oud.) fictuin fuisse legamos, ct

Lar etiam hostilis (Alcxaud. gen. dier. 5. p. 142)

et permarinus (Liv. 40, ¿>2), quorum uterque non

nisi militaris esse potuit, reperiantur. Meram Grotii

conjecturam Miillcms (p. 130) reciperc non debebat.

Favorque] Favores quidem tam fortunae qnam

fati eclebrantur a poet is (Lucan. 5, 696. 7. 703,

8, 21); sed dcum hoc nomine Iaudatum nondnra

observavi 5 quin ipsam etiam voccm favor novam

esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 3, 34. p. 939

Spald.). At si quis ex ingenio aliud rcponcrc nomen

96 Martiani Capellae lib. I. $.49.

traascursis domibus conjugum regum, Ceres, Tellurus, Terraeque pater Vul-

50 canus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Celeritate, Solis

num (7, 13) deum aeternalem, in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 245. n. 293) Genium aeternalem

appellatum legimus. Sed silentio Laud practcrcunda

in codiee Hugiano lectio unius pro Genius, quae

rpiiilcm aliter defendí nequit, nisi ab et unius com

ma Loe ineipiamus, vocemque ad Jovis referamus,

quod tarnen minus placebit Cetcrum de Genus in

priinis disscruerunt Bartbius (ad Rutil. 328 Alm.

ehe in advers. p. 2448 sequ.), Marinius (fratr.

Anal. II. 369), Datheus (de Geniis vet. in Martini

tkesauro diss. П. p. 60), Baudelotius (util, des

voyag. p. 218), Gracvius (in tbesaur. VL p. 328

sequ.), Montfauconius (¡n ant expl. I. p. 316), Lindcnbrogîus

(ad Censor, de die nat. c. 3).

Pales] Illa sive dea, sive deus (Scrv. ad georg.

3, 1. Müller Etrusc. II. p. 88), in cujus honorem

antiquissiina festa Palilia celébrate, et a quo certe

distinguendus alius videtur, qui paulo post (§. 31)

cognomine Secundani appellatur. Quo autem pacto

Jovis filius dicatur, juxta cum ignarissimis ignoro

(v. tarnen Arnobium 3. p. 1 13. 123, 125, et Müllerum

p. 89).

Favor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

códice pro Favor semper Fabor legitur ex sólita

illarum literarum pcrmutatione. Quodsi Labor bide

legcremus (couf. §. 143), cjusdem vocabuli iterationcm

vitaremus.

Celeritate] Gyraldus (p. 13) vult Celebritate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo vetcrtiin

poètarum (Gell. 12, 11) Tcmporis filia dicta est

(cf. et Plut. qu. Rom. 12, p. 266), ita Ccleritas Solis,

cujus » conversions, nt ait Cicero (Tuse. qu. 1,

28) celcritas tanta, quanta cogitan non possit.«

Unde Arge venatrix, quum cerviun eequeretur, ccrvo

dixisse fertur: »Tu licet Solis cursum sequari«.

Toluerit, nil tamen proficict, siquidem, ut locum

taceam superiorem (§.45), ubi abesse poterat Favor,

non Lie solum, sed bis praeterca (§. 50. 55) redit

Tellurus] Vulgaris haec lectio , quam unius

Drcsdcnsis codicis auctoritatc in Tellus imitare eo

minus ausns sum, quo plures dii ancipitis generis

sunt, maxime autem Terra, dc qua Varro apud

Augustiuum (civ. dci 7, 23) : » una cademque Terra

habet geminam vim, et masculinam, quod semina

producat, et femininam, quod rccipiat atque nutriat:

unde a vi feminac dictain esse Tellurem, a vi masculi

Tellumonem.« Tellumo igitur idem esse vidctur,

qui a uostro Tellurus dicitur. Scrvius (ad Aon. 1,

169) inter Tellurem et Terrain banc esse difierentiam

statuit, ut Terra ipsum sit elementum, Tellus

vero dea; cujus effigies in monumentis exstat antiquis

(ар. Murât I, 32. Gracv. X. 623. Chou]. 118.

M. A. V. IV. 33. Rie 37, 15. et in Musco Flo

rent TV. 43. 44.) Cf. praeterca egregias ejus lau

des apud Statiuin (Tltcb. 8. 305).

Vulcanus] Non labor illc , quem modo nomine

Mulciferi, et supra (§. 7) Lcinnii induxit; sed ignis

(Accius ар. Macrob. Saturn. 6, 5), unde Terrae

patrem cum nominat Ovidium (met 15, 239 sequ.)

et Stoicos (ap. Cic. Pf. D. 2, 24) eceutus primum

elementum (§. 758) ignem dicit, e quo acr, aqua,

terra. Paritcr Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae pa

trem ignem, matrem aquam nuneupat, et paulo post

(p. 23) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictas.«

Pluribus bac de re alio disserui loco (in palaeogr.

ГУ. §. 669).

Gentiis] Principalis forsan, qui inter Déos se

lectos refertur (Augustin, de civ. dci 7, 2) et pars

univcrsi dicitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

nes, p. 183, n. 165), paritcr atque apud AugustiMartiani

Çapellae lib. I. §, 50. Щ

filia, ex sexta poscimhii. Nam Mars, Quirinus et Genius superita suut

postulad. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex séptima. Fraudem 51

quoque ex eádem post longam deliberatiönem placüit adbiberi, quod efébro

ipsi Cyllenio fuerit obsecutal Octava, vero transqurritur, quoniam ex cadem, 52

cuncti superius corrogati, sol usque ex illa Veris fructus adbibetur. Jimojais 55

tarnen te coneequar« (Hygin. fab. 203); nostcr au- ¡eus ..(Над, theog. 223), cademque a Romanis etiam

tem infra (§. 76) pennata ipsi vestigia tribnit. In Fraudis nomine memora tur (Çic. IV. D. 3, 1 7) vel

Zoroastri etiam oraciilis (162) Ta%yç i¡kXwq Lavcrna dicta est (Ilorat. cpisL 1, 16, 60) quae

dicitur.

Secundanus Pales] Ut snpra Secnndanum Joyera

dixit Palie masciili mcrainit Aruobius: Genium Jo»

vialem, ait, et Palem, sed non illam feminam,

quam vulgaritas accipit, sed masculini nescio quem

generis miuistrum Joris ас villicum. Et Serving;

Poles autem, ut diximus, dea est pabuli, quam

alü Ycstam, alii nialrcm ileum rolucruut. Папе

autem fcininino genere appellat Virgilius, alii, inter

qnos Varro, masculino. G пот. — Loci a Grotio

ncglígcntcr laudati sunt apud Arnobium libro tertio

([». 123; coiit 113, 123) et apnd Senium ad ge

órgica (3, 1). Plcriquc certe Romauorum scriptures

Palem feminin! generis ajuut (Virg. georg. 3, 1 ; ccl.

3, 35. Ovid. fast 4, 722- 729. 776. Tibull. 1, |,

14. 2, 3, 28. Columella 10, 4. Floras 1, 20 f.),

sed Serra verba nullain admittunt dubitationcm. Copulam

et ante Pales Gyraldus babct, caque ad libri

rVorimliergcnsis marginom, e.Vossiano fortasse codice

(Arntzcn. misc. p. 208) atldita est; in Dres

dens! etiam Palesque, quod idem, legi tur: ego vero

fraudibus pracessct (Arnob. 4. p. 145; add. Camdeu

praclcct. acad. p. 673. 677. 678).

quoque] Vulgo quippe. Ulud, quod jam Vonckius

conjeccrat (sp. crit. p. 80), consenticnte códice

JUodlejano primo rcccpi.

. , : Cyllenio] Ita Arnobius (TV. p. 143) quoque »Lavernam

cum Mercurio simul fraudibus pracsidcre

furtivis« tradiderat Coiif.IIoraliuin (od. 1, 10, 7).

Fçris fructus] Adco obscuras iste deus est, ut

praeter Martianum nemo ejus meminerit Alius Ve

ris deus est, quern Mcrcurium esse nostcr snpra

(§. 27) docuerat. Ver ab Ovidio (met 2, 27) et

Appulcjo (met p. 744. 743) etiam per prosopopocïam

quasi numen indiicitur. Cujus fructus quum

flores sjùnt, Flora intclligi possit, quippe quae »se

Vera, semper frai« apud Ovidium (fast S, 207) praediect

Sed masculin um genus interpreta tionem. banc

respuit Vide igitur an ex Etruscorum antiquitatibus

¡lie forsan explican possit? Ccrte apud Lau

ren (¡uní Lydum (Mcnse Fcbr. 20 p. 170 Roctb.)

Anv sins docet » Фе$сох><п> rov nara%&óvLOv

vulgarem secutus sum lcctioncm, siquidem погаси fijvcjf rr¡ OovÓxe/JV (pcovff, xai дедал eve6&aí

Secundanus solum rix quisquam interpretar! poterit

Iste contra Pales со magis superior! (§. 30) oppositus

esse vidctur, qnod infra (§. 423) Pales inter

déos minores refer tur, qui itaque idem Secunda

nus esse potest ,•-■-,'

Fraudem] Graecis haec Idrtáti], filia erat JSojtQoç

rcov Aovjteçxav vjtèç ¿jfiaóóewc xárv

yxiÇJtcov. « Subtcrraneum dieit , eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tarnen, ut Martiaui

verbis (§. 81) utar, »frugem cxposcciifibiis tribuit.«

Ita et Fcbruus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus crescere possint, id quod praesertim in

13

98 Martiani Capellae lib. I. §. №.

54 vero hospitac Geníuá accitus ex nona. Neptune autem, Lar omnium cun-

. . * ■ • - * i

¡Ills rcgionibus jam Fcbraario mense fieri constat, ccrte veniam dédissent Junonem simili cognom'mc

Veris fructus a Martiano appellari certe potuit. decorandi* praesertim si apnd cundem nostrum

Sed meliorem fortassc explicationcm legeremus, si (§. 81) legisscnt, IVeptuni etiam conjugem hospitam

earn nobiscum commonicarc placuissct Mullero (in appellari.

Etrus с П. p. 150). Genius] Düs quoque saos Genios adscribí e

hospitae] Lege sospitae. Ejus freqnens apud monumentis patet (Reines, p. 122. n. 8o. Marini

auctores mentio. Cultam innuit Cicero cum pelle fratr. Arv. П. p. 368 ; add. notam ad infer. §. 92).

caprina, hasta, scutulo, ас répandis calceolis. Me- Lar omnium] Quasi generalis compugnantia reminit

aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro- rum, quia ignis aquae répugnât, et terrae gravitas

manis et Lanuvinis fuisse communèm. Monilus sum levitati aëris. Ci.oss. — Vidctur Larem cunctalcm,

ab amico assentiri P. Colvium. tfotandum, autem ôaLfWva ftâyxoivov, famiKari opponcre. Sic alibi

Lie, quod dcorum Genii memorantnr, ut in illa »et generalis omnium praesul, et specialis singulis

tabula antique: .Genio numinis fontis. Ser. mon. mortalibus Genius admovetur.« Vide quae ad Ono-

Cbryseros Cacsaris nostri lib. Gangala.« Et in alia: macritum. Grot. — Locus nostri laudatus a Gro-

.Fontis Aginces Genio В. P. Occilui P. S. T- tío libro secundo (§. 132) legitnr: verumque est

Alexis Aqucegus. V. S. L. M.« Grot. — Adco Genios ac Lares saepenumero pro iisdem accipi

placuit baec Grotii conjectura Goczio, ut non so- (Minucius Felix 3. Ccnsorin. 3, 2. Lactant. 2, 14.

lum fuisse Junonem Sospitam locis с Cicerone (IV. Appulej. de deo Socr. p. 152 OihL); cf. Lud. Vives

D. 1, 50) et Litio (8, 14) demonstraret ; sed in (ad Augustin. 7, 15), Fabrcttus (inscr. p. 72), Montcontextum

etiam recipi Sospitae pro Hospitae inter fauconius (ant expl. I. p. 516. 520). Et licet recorrigeuda

ad calcem editionis suae juberet. Nullus pugnare vidcantiir quidam lapidnm tituli (ap. Grncodex

Sospitae habet, unus tantum (Arntz. mise. ter. 106, S. 107, 7. Boissard. ÏV. 157) dedicati

p. 208) hospitio, quam tarnen spernendam esse le- »Genio Lamm Augiistorum « ; in iis tarnen Laree

ctionem patet Scrvavi equidem cominuncm, quam pro domibus aeeipiehdi sunt, unde iidem ctiam

glossis antiquiorem esse liquet, quod hae illustra- Gewi« focorum ab Arnobio (4. p. 130) dicti sunt,

tionis causa addunt: .quae dat jura hospitalitatis.« Alia contra inscriptio (ap. Biancli. in mann. Crem.

Qnodsi perpendissent viri docti illud hospita, sive p. 51. a): »Fclicitati, Lari viali, et Genio loci«

hospitalis, sive hospitus commune fere dcorum fuisse illam Gcniorum et Lamm confusionem probare viepitheton

(Pollux 1, 25. p. IS) atque hospitalium detur. Qui cnim in hac atque apud Plautnm (merdeorum

a Romanis scrip toribus saepe mentionem fieri cat. 5, 2, 24) cet *Lar vialis«, idem in aliis in

et tarn Venerem (Cic. pro Coel. 21) quam Minervam scriptionibus (Reines, p. 247. n. 299) »Genius vi-

(Pausan. 5, 11 f.) et Jovem (Id. 1. с Horn. Odyss. arum« audit Qnodsi igitur confusos a vetcribus

9, 271. Ovid, met 10, 224. Cic. de fin. 5, 20; esse Lares et Genios statneris, minime Martianiim

pro Dejotaro 65 ad Quint.fr. 2, 12. Appulej. dc inducentcm Larem universalem mirabcris. Etcniiu

mundo p. 537 ; met 5. p. 224. 7. p. 477 Oud. non solum varios et multíplices fuisse Lares ex aneonf.

Virg. Acn. 1. 751) hospitales dici, Martiano tiqnitatc cognovimne, ntpote Agrcstem, qui etiam

Martiani Capcllae lib. I. §. o4.

ctalis , ac Neverita, tuque Conse ex decima convenistis. Venit ex altera oo

Raralis, Compítales, Domésticos, qui et Familiares,

Grandales, Hostiles, Militares, Permarinos, Praestites,

Públicos, Salutares, Viales; sed ctiam innúmeros

Genios fictos fuisse по tum est, adeo ut

Prudent lus (с Sy mm. 2, 444) scriberet :

'Cur Genium Romae mihi fingitis unum,

Quum partis, domibus, ihermis, stabulis, soleatis

Adsignare suos Genios: perqué omnia membra

Vrbis, perqué locos, Geniorum millia multa

Fingere, ne propria vacet angulus ulitis ab

umbra ?«

Sic Serous (ad Aen. 5, 8ö et 95): »>' ullus enim

locas sine Genio esti et Fcstiis: »Alii, inquit, Ge

nium ease putaverunt unios cujusquc loci deum.«

Quibuscum conspirant etiam moniunenta, in quibus

multifaria obvia sunt genera Geniorum, utpote

Aeternalis, Boni, Caelii montis, Centuriae, Ci

vitatis, Cohortis, Coloniae, Exercitus, Fontis,

Gubernatoris, Uistoriae, Horrcorum, Jovialis, Jo

ris, Jovis Stygii, Juuouis, Larum Augustorum,

Loci, Magni, Slunicipü, Paciferi, Plutonis, Populi,

Priapi, Principis, PuLlici , Romani populi, Sancti,

Senatus, Somni, Theatri, Tliesaurorum , Viarum.

Vide igitur, an Cunctalis Lar forsan ¡lie sit Ge

nius antiquissimns a Varrone (ap. Augustin. 7, 5)

inter déos selectos rclatus, qui in lapidis etiam

titulo (ар. Reines, p. i 85. i 65) nomine Genii dei

decoratur, et quem praepositum esse statuebant ac

vim habere omnium rerum gignendamm (Augustin.

7, 15). Cunctalis enim a cunctus derivandum, non

a cunctari.

ac Neverita] Dea timoris vel reverentiae. Voie.

— Alii pleriquc libri Nerita. Forsan Nerina pro

.Verio, ut Gellins 1. 13. c. 21, vel Nenne pro

Kereides , nt opportune A'eptuno jungantur. Glossa

tamen »Neverita, reverentiae dea.« Grot. — Glossa

lectioncm Neverita firmare videtur. Goez. — Sed nomen

inauditum ncquc idem, quod reverential An

dadores quam ego, pro Neverita fortasse Reveritam

substituissent 5 et tale quid jam Vulcanius in mente

habuisse videtur. I4ee ileum tantum Timoris fuisse

Virgilius (Aen. 9, 719), Claudianus (in Ru£ Д,

54) et Augustinus (epist 44) testantor, quem Lacedaemonios

coluisee Plutarchus (in Cleom. p. 808)

.docot; sed feminini etiam generis deam Paventiam

apud Augustinum (civ. dei 4, 11) iuvenie-. Ouumque

Plutarchus monuerit, ubi metum, ibi etiam

reverentiam esse, et Servius (ad Aen. 7, 527) tradiderit

» Venerationis Plutoncm patrcm esse«; pro

ba veri s deam ab Ovidio (fast 5, 23) Reverentiam

dictam eandem a nostra quoque appcllari. Attamcu

vulgatam non ausim mutare lectioncm.

Conse] Consum a Neptuno distinguit 5 non vero

Ausonius, qui canit: »Tom Jovis et Consi gcrmanus

Tartareus Dis.« Item: »Caenida convertit pro

les Saturnia Census.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius: sed et Livius et Plutarchus

Consualia Dominant festa, quae celebrate, ni fallor,

vigésimo primo August!, iterumque décimo quinto

Deccmbris. Pro Capella glossa vestus: »Conso ты

Vico xijç "fóíaoc* Gbot. — Conse habent priores

editiones et multi e libris scriptis, codices etiam

Bfonacenses quatuor (В. С. D. E.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelligcs, modo breviatae scriptionis

vocum qualis consul cet memineris. Forlassis

ad enndem deum ctiam referenda inscriptîo est

»Cososo deo« dedicate, licet Rcíncsius (рг 121

п. 84) locale numen intell ¡gat Quoniam autem

scriptores vetercs omnes Consum appellant, hoc nomen

omnino erat praeferendum. Consiliorum deum

fuisse perhibent (Л'агго L. L. ¿>. p. m. 54. Festus

voce Consualia. Dionys. Halic 2. p. 100 Sylb.

* 13 *

100 Martian^ Gàpellae lib. I. $. 58.

Fortuna et Valítudo, Fávbrqüe, Pastor, Manibus refutada; quippo hi in conet

ab eo sua Habens Plutarch, ia Romulo p. 2j.

Augustin. 4у1С Arnob. 3. p.113. Add. Ovid. fast.

3, 19Ö.Tcrtuli. ad iiat. 2, 11; de spéctacnl. 5).

Jnprimis uotatu digna inscripíio est, quam in circo

cflossain Tcríuílianus' pr'ódit, hu jus quidcni tenons:

r» Cousus cons!I! и , ' Mars duello , ' Lares comí ti o (vcl

ut Satinasiu's ad So I in. Milt »eolio« al. »Coilo«

Mull. Etr. П.?94. n. 3f .) potentes.« Plurimi qufdem

Ncptunum cqucstrem cundein quem Consum

esse n llinu.'i ul (Liv. 1,9. Ser?, ad Aen. 8 , 636.

Anson. Eid. 12. monosyll. Dis.'Ep'igr'. 69, 9. Ascon.

in Cic. Vcrr. 1, 10. Ilición, in vita Hilar, с 16);

Dionvsius aulcm llalicarnassensis tradit, alia opinione

statui »ludos quidem équestres Ncptuno fieri:

aram vero subtérrancam jiosilam Genio cuidám,

cujus nomen profcrre nefas sit, âalfiovc aççijta),

¿ccultorum consiliorum duci et custodi.«

Forlutia] Difficile dictu est quaenam bic intelligi

debcat ,' sed Verisimiliter antiquissima , quippc

en i jam Servius Tullius fa mini prope Tibcrim extra

urbein dedicavcrit (Varro de L. L. 5. p. 53 f.),

et cujus in honorem quOtannis festum eclebratnm

fuerit (Ovid. fast 6, 773),' Tel ea, quae dicta est

publica Fortuna (Ovid. fast 4, 376. P. Victor in

urb. regione 6.) sivë populi Fortuna potentis, cujus

festum IX Hai. Jim. in Kaiendario (Burni. ad Ovid.

fast. p. 262) notatur.

Valitudo\ Quainvis bonam intclligendam esse,

quae saepe üygicac Tel Salütis dcac nomine inyenitur,

conjeeeris, supfa tarnen (§. 45) Salus dea

jam ádeitata erat. Restât ¡gltur trt ád duplicem verbi

vaho sensum respiciens Martianiis Valilitdinem dcam,

quasi validant, finxerit pro ilia, quae nomine

T'ahntiae apud scriptores (Solin. ab init. c. 1)

pariter atque in marmoribus (Grut. 2, 12) legitnr.

Pastor) et Manibus refu talis.« Probet nisi forte

Pallore scripscrit Marti» nus , qnod propius abest

a veteri seu inveterata scripture. Et Pallorem, et

Pavorem, deos fuisse, nemo est qui ncsciat. GnoT.

— Quo ex códice Gyraldus lectionem illam habucrit,

incertnm est: cquidem in nullo earn reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectionem inveteratam

esse fatetur; quapropter nihil ausus sum mutare

; praesertim quiim pastor illc Nomius esse possit,

non quidem legislator (Cic. 14. D. 3, 23), sed

àrto Tijç VOflijç, ut Servius ad hosee Virgilli (in

Georg. 3, 1) versus, ad quos respexisse Martianus

videtur, cognomen illud interpretatur :

»Te quor/ue, magna Pales, et le, memorande,

cane m и s , •• .

Pastor ah ¿imphryso.*

Attamcn non rcpugnaho si qnis Pana malucrit intelligcrc;

quippe qncm Homcrus ctiam vàpnov

■&SOV appellant (add. Pausin. 8, 38, 8). Quin

•etiam fateor illud que vóci Favor adjnnctum Gyraldianae

Icctioni farcrc. Cuique me audaciori licebit

in tcxtnm recipere »Pavore ct Manibus refutatis. «

Ego vero judicium incum suspendo. :

■ Manibus refittatis] Id est : dus inferís rcpulsis.

Vete— Male, si quid video. Deos cnim inferos,

'Plutonem, Vejovem, neuliquam repulsos sed potins

adeitatos fuisse ex ipso Martian» liquet (§. 47. 59).

Manibus aulcm , Appulejo teste (de deo Socrat.

p. 153 Oudend.), non nisi »honoris gratia de i vocahulum

additiim est«, quiim incertnm sit, »quae

cuique connu sorti tio evenerit, utruui Lar sit an

• Larva« qnippe, inquit, n tan tum cos deos appellant,

qui ex codem numero juste ac prudenler vitas

curriculo gubernato, pro numine postea ab hominibus

proditi, fanis ct caerimoniis vulgo advertuntur. •

Pastor] Gyraldus citât: »Favorquc, Pavore (pro Anceps igitur Manium appcllatio est, quia incertuni

Martiani Câpellae lib. I. §. 56. 101

spcctum Jovis non poteraut advenire. Ex duodécima Sancus tantummodo 56

cvocatur. Fata vero èx altera postulantur. Ceteri quippe illic dix Maniura 57

deraorati. Ex bis septena Saturnus ejusgue coelestis Juno consequenter acciti. 58

Vejo vis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima regione 59 60

eat, boni an mall Uli eint futur!. Unde idem Appulejns

(florid, p. 57 Oud.) Pythagoram ait a Bracbmanis

in India didicisse »quot partes aniini, quot

vices vitac,- quae Aïs Manibus pro mérito suo cuiqne

tormenta vel pracmia.« De nomine ipso conf.

Müller (Etrusc. II, p. OS).

non poterant] Cur manes a Jovis conspeetn

removeantur, haec est causa, quia Jupiter aether

(§. 67. 149. 150) vel certe superior aër est,

Manes antem in inferiori tantum aère versautur

(§. 162). i ■

Srti»-»/*] Dcus , qui sancit et confirmât res.

Vele, e glossis. — Hcrcnles Sabinorum. Sic Arnobius:

»At Hcrcnles Sanctus dcus.« Sanctus

cnini, Sangns, et Sancus idem sunt Grot. —

Maie Arnobii locum (L. 4. pag. 145) hnc reièrt

Grolius; melius Goczius Ovidium (fast 6, 213)

et Tcrtullianum (ad nation. 2, 9 f.) laudnt; sed

nberiores adiré poterat fontes (Liv. 8, 20. 32, 1.

Fest. т. Pracdia. Dion. Halicarn. 1. IL p. 113; IV.

p. 257 Sylb. Sil. Ital. 8, 422. Propcrt. 4, 10,

74. Lac tant. 1, 15. Augustin, de civ. dei 18, 19

ibique Viv. Varro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.

Grut. inscr. 96, 5 — 8, et prac omnibus Aid. Manut.

in Grul. lam nade IV p. 175). Evocatur pro

devocatur e Drcsdensi códice reposai.

Fata] De Futís, sive Parcis (Gcll. 3, 16),

docte disscrendo otium nobis fecit Spanbcmius (numisni.

П. p. 639 scqii.). Ileruin iterumque corum

memtionem facit noster (§. 89. 560. 755.). . .

ceteri] Seiisus est, ex altera, nimirum quae

(Iiiodccimam sequeretur, (crtia decinu regioue non

nisi Fata postulate esse, quiim rcliqiii in ca Dii

Машиш csscnt, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 55) nostcr dixcrat. Innumcrac leguntur

inscriptiones »Dis Manibus« dicatac, id quod

probe advertit Prudent ¡us (c. S y mm. 1,402; add.

superior ad §. 5 not.). Grace! vrto%$ovLovç eos

vocant (Apollodor. 3, 10, 2 f.) sive мста%до~

vLovç (Streb. 5, p. 244; 7, p. 277). Probe Manes

a Supcris dislinguit Virgilius (Acn. 10, 54; 12,

.646. 647).

ex] Omiscrat banc particulam Grotins, quam

e codicibus Monaccnsibus (IL D.E.) supplcvi.

. ejusaite coelestis Juno] Quia Saturn! erat filia:

unde notissimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 463. 5, 350; fast. 5, 235. 6, 507. Virg.

Acn. 1, 25 cet. Silius 2, 527. 3, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) ctiam ct

¡n lapidum titulis (Grut. 89, 3) legitur. Coelestis

autem cognominatur, ut ab Inferna (Virg. Aen. 6,

138), Averna (Ovid. met. 14, 114. Sü. 15, 601),

sive Slygia (Stat. Tlicb. 4. 526, Appulcj. met. 1 J .

p. 763 Oud.) dislinguatur.

Vejovis] Mcminerunt ejus Cicero ÇS. D. 3, 24),

P.Victor (urb.Rom. reg. 8), et Plinius (II. N. 16, 40,

79). Quantopcre autem in deecribendo eo dissentiant

veteres, ex со patct, quod alii (Gcll. 5, 12)

cum iioecntem ct sagittis armatum, alii (Fest. v.

»culi p. 589. Рас. Ovid. &st. 5, 430. 437.

440) juveneni et incrmem dicunt, mirorquc doctos

Ovidü interpretes, qui banc contradictioncm ne

verbo quidcin attigerint ; nndc omnino Gronoviusiffà

Gdlium (p. -502 ,Çanr.) Roofcrendus. Sed apcrte

102 Martiani Capellae lib. Ï. §. 60.

61 Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl-

Martianus infra (§. 167) »Vejovcm, Vedîum, Ditcm

ct Plutoncm unum eundcmqiic esse« ilocct,

pracsidiuraquc habet non solum ¡u monumentis a

Gronovio allatis, sed in devovendi etiam formula

a Macrobio (Sat. 3 , 9) prodita , cujus prima verba

sunt: »Dis. Pater. Vejovis. Manes.«

public!] »Dcos públicos« Varro (ap. Augustin.

7, 17) esse ait eos, »quibus Romani aedes dedi

ca vere, quosqnc pluribus signis ornatos notavere.«

Eosdem inscriptioncs etiam produnt adbuc exstantes

(Grut. inscr. 106, 2; 3).

Nocturnus] Dudum Nocturni memincrat. Hie

¡taque loco non suo quantocius crit dejiciendue.

Lege: »Ex ultima rcgiouc Forculus , aut Foricnius.

« Vide Augustiniim de civ. del L. 4. c. 8 et

L. 6. с 7 ; nisi malueris »Vortumnus« aut »Portuinnus.

« Vide Fcstum Lac voce. Vonck. (sp. erit.

p. 80), — Gerte illud viri docti »nisi malueris*

centics repetí potest. Equidem malo pro non scriptis

habere ejusmodi conjecturas nullis argumentis

ful tas. Dirersus quidem Nocturnus hic a supcriori

(§. 45) esse vîdetur: quiuam autem sit non liquet.

Vidcant alii nnm forsan loco Uli (Ovidii de art.

am. 1, S67):

mentinnm ct Limam custodiara liminum gercre et

Janitorum officia sustinere.« Sed accuratius Au

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domui suae ponit ostiarium, et quia homo est,

omni no non eufficit. Tres igitur deos posuernnt,

Forculum foribus , Cardeam cardini, Limcntinom

limim.» Confer Ovidium (fast. 6, 137). Uos igitur

noster uno terrcstrium Janitorum nomine comprehendissc

videtur.

¿izónos] Qui intra zonas, sire sedecim has

regiones non habitant. Vixc.— Azonorum meminit

Senilis ad illud Virgilii:

»in medio focos et dis communibus aras.*

■ Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dieunt,

Mars, Del lona, Victoria, quod lil in bello u tri

que parti possunt favere; ut autem allions scientiac

boniinibus placet, dii communes sunt, qui

aÇtovoi dieuntur, id est, qui coeli certas non

habent zonas.« In catalcctis hahes. Grot. — Me

lius Senium intelliges, si verba (ad Acn. 12, 118)

etiam ca, quae Grotius omisit, addideris. Scripscrat

cnim: »qui coeli certas non habent parteis,

Bed gcncralitcr a cunctis coluntur: ubique enim

eos esse manifestum est; nt Mater de um, cujus

» >ive t eliu mqiic pairan nocturnaque Sacra precare« potestas in omnibus zonis est.« Curiosius Pscllus

lucem deberé possit?

Janitoresque] Janitorcm aulae coelestis quidem

Januni (Ovid. fast. 1,1, 139) Orcique janitorcm

CeHicrimi (Virg. Aen. 8, 296) novimus; terrestres

autem alibi ncquidqnam quacsivimus. Si quid video,

Martianus popularium suorum scripta ante ocidos

habuit, tcI Tcrtulliani, qui (de idolol. IS): »Cardcain

« doeet » a cardinibus appcllatam , Forculum

a foribus, Limcntinum a limine*; vel Arnobii,

qui (1. 4. p. 132) Romanomm ridet opinionem »Liin

brevi expositione dogmatum Chaldaicorum (in

Gallaei Sibyllin, orac. append, p. Ill) inquit:

» ¿(Çedvoi sunt dii , qui zonain non habent, ut Sa

rapis, Dionysus, sive Bacchus $ Osiridîs item 6eiça

quasi ad geuioriim scries catenae more connexa,

et Apollinis , appcllantur azoni dii, quod ex

pedite potestatc sua in zonis utuntur et supra

déos conspicuos collocati sunt« (add. Stanley um

in Clcrici op. philos. 1 , 2, 7 $ et Cleric, in indice),

commonente] Grotius commovente cditlit, no

Martiani Càpellae lib. I. 5. 62. 103

lenio convocantur. Tone elementorum praesules, atque utilitatis publicae 62

mentiumque cultores, onmisque populus potestatum, quis Numac multus

successor indicator; qui confestim omnes imperio Jovis convocad , in aulam

stramqae lccüoncm, quam et Basilccnsis habet, ad dclubris propugnandum potare« (conf. infra 8. 94).

margincm rejecit; male!

elementorum praesules] Eosdem, quos Inf. (§.211)

» elementorum praesules « appellatos com angelis

animisquc beatornm sociatos ¡Mercurii comités fingit.

Diodorne quitlcm (1, 13) elementa ab Aegyptiis

pro due habita esse doce t ; et Minucius Felix (19,

12) Zenonem interpretan ait » Juno »cm aéra, Jovein

coelom, Neptunum mare, ignem Vulcannm , ct ccteros

similiter \ulgi déos elementa esse monstrare.c

Quod etiam Empedoclem statuissc, divcrsis tamen

dcorum nominibus cuique elemento adscriptîs, Di

ogenes Laertius (8, 76. p. 538 Itteib.) tradit. Conf.

Stobaeum (in eel. 1. 5. p. 67 Heer. 1, 11, 11^

p. 289. 1, 52, 40. p. 973 f.). Attamen niirum Ti

den potest, boscc deos, qui jam aderant, a nostro

iterum in scenam tluci, nisi eos duplicem personam

sustinuisse et со fere modo elementorum pracsides

appellatos esse dicamns, quo Cicero (in Vcrr. 5,

72) Mcrcnrium »juventutis praesidem* dixit, quantumvis

majus etiam lniic deo incumberet officium.

De dementis confer et notam inferiorem (ad §. 738).

mentiumque cultores] Similiter Pcrsius (5. 03) :

»Cultor enim es juvenumij

philosophos enim intclligo, quos infra (§. 211. 213)

etiam inter »beatorum veterum animas, quae coeli

templa mcrucrint« refert, quosque Virgilius (Aen.

6, 663) ¡n elysio collocat:

»Inventas aut qui vitam éxcoluere fer artes.*

Confer et Ciccroncm, qui (pro Rabir. 10) pariter

dixerat »virorum sapientissimorum mentes sibi videri

ex bominum vita ad dcorum rcligioncm et sanctimoniam

demigrasse, seque pro illornm fama, glo

ria, memoria, non secns ac pro pairas fanis atqne

Ccterum mensiunufue pro mentiumque ¡n códice

Cantabrigicnsi cxstarc ca tantum de causa observo,

ut attentes críticos faciam ad corruplam tantoperc

ex sola pronuntiatione scribendi rationem, de qua

diligenter (in palaeogr. У. Ш) interpretes , sed surdis

interdum auribus praeditos, admonui.

indicaíur] Ita in plerisque exemplaribus, etiam

manuscripts. Unus vero habet indicat cum interrogatione,

ut sit sensus: »Лес Лита, qui cum Egeria

nympha congredícbatur, nee quisquam ejus suc

cessor potest indicare nomina omnium illornm coelcstium

potestatum.« Viae. — Locus est nodosus:

forte an sic enodandus: »cum quis Лита, multusqne

successor. Inde atque confestim«; vcl si

mavis »Tullusquc successor« non pugnabo: succcssit

enim Лишае Tullus Hostilius, sed hoc longius absccdit.

Gbot. — Лс(]ие Vulcanius, nequc Grotius

locum intcllcxit. Potes tales quas «licit ipsi reges et

impcratores sunt Romanorum in dcorum numerum

réceptif quorum tarnen primus Romulus Quirini

nomine supra (§. 46. 50) jam indicat us hoc loco

praeteriri a Martiano potuit. Quinam reliqui sint,

definiré noster non audet, ideoque mullos tantum

JSumae succcssores nominat. »Dcum«, Cicero (de

N. D. 3, 15) inquit, »habent Romidum nostri

aliosque eomplures, quos quasi novos et adscriptitios

cives in coelum receptos putant«; et alio loco

(de legib. 2, 8. p. 100 Davis.): »Divos et eos, qui

coclestes semper habiti , colnnto ct olios, quos endo

coclo mérita locavcrunt, Hcrcnlem, Liberum, Acsculapium,

Castorem, Polluccm, Quirinum.« Hi

enim omnes initio mortales crant. Claudianus igitiir

(bell. Gild. 131) in Universum:

404 Martiam Capollae lib. L . §. вЗ.

65 coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc JanusPin limine, militesque

Jo vis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo-

&i cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam femina, quae

»Moerent indiget es , et si quos Roma reeepit

Aut dedit ipsa deos«

(Addc Minuc. Feliccm 6, 2). Quod autem ad I4umam

altinet, notissima res est, dcoruiu cultus fun

damenta ab со jacta fuisse (Florus 1 , 2. QuinctU.

5, 7, 18. p. 533 Spald.), unde Prudentius (periet.

Я, 443): •«

«Fiat fidelis Romulus

Et ipse jam credat Numa«

quasi maximum Cliristianae religionis triumplunn

canil. Arnobius ctiam (2. p. SO) »Numae regis

snperstitionum« mcininit ; nequc .est cur hoc Marliani

loco corruptum IVuruae nomen esse cum Fabricio

(in bibl. Lat. Ill, p. 222 Em.) censeamus.

coelitum] E Basilccnsi códice sic reposui pro

coelilem in cditis , quamvis hoc , quod paulo post

sequitur (§. 64), ctiam legi posse alii censucrint.

convibrantibus] Ita pro сип» vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guclferbytanus ctiam codex teste Cortio, praetcrcaque

Hugianus, Basileeneis, Britanniens, Cantabrigiensis

, et Bodlcjanus primus habent. Scnsus

est: »Sidera recipcre cum applausu animas corum

qui coelum merucrint« (§.'94, 211). In astris eriim

dii (§. 93, f. 97.). Unde locutio Martiano familiaris

»propositum in sidera tendere« (§. 93) si ve »propoaitum

sidcreae cupiditatis« (§. 94). Mortales enim

»•ocli ascensione digni inter Stellas recipiebantur

(Hygin. fab. 224. p. 291 Mnnck.).

limine] Hoc suum ofliciiim profitctur ipse Ja

nus verbis » tóeles tis janitor aulae (Ovid. fast. 1,

139) qui limma servo« (1, 173). Ita et Virgiliua

(Aen. 7, 610) : : . ■;

»nee cusios absistit limine Janus.« ,.■■•;«

Fama] Prorsus contraria Valerius Flaccus de

Fama haec canit (2, 217): •'.- i

»Quam pater omnipotent digna at que indigna

'. ■'.. . . eanentem

Spargéntemque metus placidis regionibus arcet

Aelheriis.* — —

Atque alii etiam poétae (Virgilius 4, 173. Ovid.

met. 12, 43) in nial am partem earn accipiunt. Claudianus

quidem (Stilich. 248) idem Famae officium,

quod nostcr canit; ejus tamen versus non ut Burmanniis,

sed hoc modo legas vclim atque distinguas:

л Haec dum Roma refert, jam Fama loquacibus

ales

Pervolat oeeanum Unguis , et mille citatos

Festinare jubet proceres«

male enim vir doctissimus »alis loquacibus« tili dit,

licet ales Mcrcurius, ales Amor, cet. minime inauditi

sint; at alas dicerc loquaces Claudiano pre

fecto indigna figura erat.

praeconans] Glossa: »Praecono xt¡cv66(ú.* Utitur

ct Cyprianns lib. 1 adv. Bemet uti mihi indi

cium fecit Meursius meus. Gloss. Isidori: »Praeeono

, praefor , loquor.« Grot. — Finxiese haee

videtur Martianus ad nomenculatortnn officii simitndinem,

quos praeconum ctiam nomine appellatoe

esse lapidum tituli docent (GruL 626 , 1 , 3. 4.

1116, 6). Confcrre praetcrca opcrae prctium crit

Hora tin m (epist 1, 6.30) et Juvenalem (sat. 1, 97):

»Ule tamen faciem prias inspicit, et trépidât, tie

Suppositus venias, ас falso nomine poseas.

Agnitus accipies: jubet a pracconc vocari« cet

Plura dabit Pignor. (de serv. p. 144 scqu. ed. 1623).

Martiani Capellae lib. I. $. 64. 105

Adrastia dicebatur, urn am coelitem superamque sortera irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidcntes sphaeras peplo

inflexi pectoris Ei/iacfievij. Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen- 65

Adrastia] Cf. praeclarum locum Ammiani Mar- torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex

Cellini (14, 11, p. CS Gronov.): »ultrix facinorum volubili« in Hugiano códice culpa, ut vide tur, liímpioriim,

bonorumqnc pracmiatrix Adrastea, quam brarii desiderantur , eorumque loco absurdum hoc

Tocabulo duplici etiam Nemesin appcllamus; jus glosscina inscrtum est: »Sortes enini propter huqnoddam

sublime numinis efficacis, bumanarum men- manam impotcntiam repcrtae sunt, quia per se netium

opinione lunar! circulo superpositum , vel, nt sciebant homines quid esset, vel quid vitandum

definiunt alii, substantialis tntela generali potcntia foret.«

partilibus praesidens fatis; quam tbcologi veteres spliaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

Engentes Jnstitiae filiam ex abdita quadam aeter- Velg. — Vix arbitrer. Cf. descriptionem Fati, quod

nitate tradunt despectare terrena. Hace, inquit, nt Graeci IIsj(ccu¡zevT¡v sive Eifjuxçiièvrjv vocant, ex

regina cansarum ct arbitra rcrum ac disceptatrix Cbrysippi Stoici sententia apud Gellium (6. 2):

vrnam sortium tempérât, aceidenlium vices alternans, »Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et in-

▼oluntatumque nostrarum exorsa interdum alio quam deelinabilis series rerum ct catena, volvens semetquo

contenderant exitu terminans multíplices actus ipsa sese et implicans per vetemos consequentiae

permutando convolvit ; eadcmquc necessitatis inso- ordines , ex quibus apta connexaqne est « Adde

lubili retinaculo mortalitatis viucicns fastus turnen- Cic. de dir. 1, SS, 12S; et Euseb. Praep. evang.

tes incassnm, et incrementorum detrimentorumque IS, IS, p. 818.

momenta versans nunc erectas mentiiim cervices peplo inflexi pectoris] Hypallage pro inflexo

opprimit et enervat« , cet. Plura de Adrastea peplo pee tori.« Vi i.e. — Etenim ut orbes peplo

dabit Spanbcim. ad Calliin. h. Apoll, v. 107; Wyt- excipi possent, hoc inflexum esse debebat.

tenbach. ad Plut de sera num. rind. p. 107 et ad Ei(iaQfiévr]] In cditis libris Imarmine legitur,

Plat. Phaed. p. 2S1, ct Blomfield. ad AeschyL in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bod-

Prometh. т. 979. Eandcm esse cum Fato et Ne- lejano primo , Monaeeusibus (В. С. Е.) Imarmene,

cessitate Aristoteles confirmât (de mundo с. 7 et in Hugiano perperam in martnore. Glossa Mona

in Stobaei eclogis 1. 6.22, p. 190 Heeren.), quare censis (E) addit: »Ymarmene quasi proprium feparmn

. abest, quin ex ipso Piatone bansisse no- minac , quae hoc faciebat. Intcrprctatur (sie) autem

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. 616 Steph.) ex Graeco Ymarmene ehronu seneches, temporis

fusnm (aTQaxrov), quo totius mundi forma expri- continuatio. « In Bodlejano etiam códice glossa admitur,

èv'AvâyxrjçyÔvaÔi 6XQÍtpe6&ai ait; sicut dit: »Lunaris dea, quia тепе Luna dicitur«; et

etiam Apollonius Bhodius (Argon. 5. 135) simile in Britannico: »firma memoria.« Quas absurdas inartificium,

quo orbium coelestium cursus signifi- terpretationcs cum in finen» commémore, ut palam

cantur , ab Adrastea dono datum Jovi canit Urna fiat , nihil fere ab istis scboliastis disci posse (§. 2.

▼его est unde sortes exeunt ; qnalcm Qlinoi quo- not). EifJUQpévijv autem Latinis uteris scriptam

eme tribuit Virgilius (Acn. 6. 452). Imarminen nemo mirabitur; pariter certe Ovidius

14

106 Martiani Capellae lib. I. $. 65.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae superûm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernèrent, magistratus in acta coelestiumque consultum

66 stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(met 14, 89) et Lucanns (Ь*. 101) Inarimen scribunt

pro Eivaçifir} (conf. Palacogr. crit. ГУ, p. 534).

Aspirationen! antem modo demi modo addi supra

jam monui (§. 7).

Atroposque] Lege de bac Parca Claudiani (de

bello Gib!. 201) versus:

»It et adltiic in verba dolor , nisi Jupiter alto

Coepisset solio. Voces adamante notabat

Átropos , et Lachesis jungebat stamina dictis. «

Scribcntis equidem (in palacogr. crit. III. §. 527)

banc olim exhibui effigiem:

orthographae] Ita praeter Leidensem codicem

(Munck. ad Fulgent, p. 40) codices etiam Monacenses,

Guclferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

mus, Basileensis, Rcicbenauensis , Darmstattensis,

et Drcsdensis, librique editi antiquiores: veramque

banc lectio ne m esse glossa testatur, qua explicantur

»reclac Scriptrices.« Orthographae igitor ad tria

illa Parcarum nomina referendum. Cassiodorus etiam

(de inst. dir. praef.in C) adject! vo orthographus utitur.

librariae] Defenditur JHartianus marmore antique

(in mus. Pio-Clem. ed. Mediol. Т. V. tab. 34), in

quo Parcarum una, Clotbo, fingilur ulraque inanu

volumen gestans. Confer inferiorem locum (§. 89).

archivique] Alii »arcbium.« Capella »arcbivuin«

scripscrit. Consonus est buic loco ille Ovidii:

»intres licet ipsa sororum

Tecta trium, cernes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularía ferro, ш

Tabularía ¡Vasoni, quae Martiano archiva. G пот. —

Aequo est quod archium reponamus. Voce archivum

jam ante Slartianum non solum popularis ejus

Tcrtullianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Duker.

de latinitatc ICtor. p. 444) usi sunt

exuviis] Ita Octavius (Sneton. Aug. c. 94) in

somno vidit »filium mortal! specie ampliorem cum

fulmine et sceptro exuviisque Jovis Opt Max. ac

radiata corona.»

indusiari] Utitur sensu eodem Capella libro

secundo, et Apnlejus: »Pulcbre indusiatus adulescens.

« GnoT.

vertici] Descriptione mundi per verticem Jovis

altissima pars mundi, id est spbaera eoelcstis, ¡ntclligitur;

per coronam Zodiacus; per rutilans velaMartiani

Capellae lib. I. $. 66. 107

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti adraodum

candidae obducit amictus hyalines, quos stellantibus oculis intcrstinctos crcbri

vibratus ignium lurainabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongon

men splendor aetheris. Vestís candida snperîorem

aërem, hyalin!, id est vitrei, amictus perspicuitatem

aërls désignant; per vibratos ignium intelliguntur

stcliac. Vrac.

contegitque] Velamen hoc Jovis contémplatela

IVinckclnianniim (monum. n. 11) et Viscontiom (in

musco Pio-Clement V. tab. 2 edit. Mcdiol.) adeant

An riciniatus Jupiter, de qno Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondnra liquet. At non Jo vi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et «funoni capot tectom (§. 67)

nos ter tribuit, quin et reliquis dus, mortalihusqne

in deornm numernm receptis, boc commune

fuisse, ita nt dignitatis esset nota, nberine demonstravit

Cuperus (apoth. Homeri p. 302 sequ.).

Quid? quod omnes umbras sive animas velatas a

▼eteribus pictas esse multa testantur monumenta

(Graev. thesaur. an t. Rom. XII. Tab. 10. Museum

Pio-Clem. IV tab. 35. V. tab. 18).

e x posticis] Libro П. de lee tica loquens: » Po

stica (ita lego ex MS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta sustulere mancipia.« Grot. — lu teilige partibus;

illud enim adjectivnm est, et male Grotius

(§. 145) corre xi t с MS. sno postica, siquidem posticam,

scilicet partem, noster volait.

texuerat] Arnobius (З.р. 112): »Vestís indigent

(dii) tegmine , nt virgo Tritonia curióse iis stamen

neat, et pro qualitate temporis, aut trilices tuni

cas, aut de sérico et sine onere imponat.« Addc

Oppianum (de pisca t. 2, 23.) Sed magis ad Apel

linaría Sidonii bosce versus (carm. 15, 126; p. 378

Sima.) noster respexisse videtur:

*At parte ex alia textrino prima lUinervae

Palla Jovis rutilât«

IVam altior verbis sensus inest, quam si ea de tex

toria tantum arte explicare volueris. Pallas enim

stimulus aether (§. 39. 568), qui rutilante hic velamine

significalur.

dehinc] Sivc dein, ut in Guelferb. Cortius legit.

hyalinos] Junoni etiam (§. 67) »hyalinem vestem

« tribuit, quoniam aether pari ter atque aër lucem

transmittit. Romanorum poctac Latina queque

voce vitreum usi sunt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 347. 7, 413), pariterque Martialis (12.

3. 13) aquam ob perspicuitatem vitream appcllavit.

Colorem si intelligere malueris, ule erit, ut Ovidii

verbis (met. 5, 48; ait am. 3, 173) ufar, »acris

quuin sine nubibus est«

duos globosos] IVon duo, ut Grotius, sed duos

editiones anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codices babent, licet parum intcrsit. Dnobus gl obis,

ni fallor, Solem ct Lunam denotare voluit, auro

ilium (§. 73. 188), electro banc. Elcctrum hoc

qnoque loco, ut Ileynius ad Virgil, georg. 3,

522, metallnm , • non succinuin intelligendum puto,

quia illud splendore nobilius, quanquam adulterate;

auriiin enim, cui quinta argent! porfió messet,

electrum appeUatum esse Plinius testatur (33. 4),

quod /.sv/.ov %ov6cv Herodotus dixit (1. 50).

Conf. doetam Buttmanni dissertationem (in Mytliologo

T. II, p. 337 sequ.).

enneaphthongon chelyn] Ut iweá^ogda apiid

Athenaeum (14 p. 636). Нас lyra regimen hariuo-

14*

108 Martiani Capellae lib. I. §. 66.

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem smaragdineae fluctu vi

riditatis herbosos vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavorium

pennis iutertextae oculataeque 'pallae, ex qua multicoloribus notulis vàriata

niac coelestis designator; novcm autem ei chordas intcrtcxtac et ocolatae, ex qua piolara notulis

ti'ibuit, quia supra (§. 28) harinoniam ¡Наш ex multicoloribus variata vernabat.« Palla enim ameeptcm

planetle cum spbacra aplane et terra con- plioris vestimenti genus est, quod noster, sicut in

stare dixerat Conf. Euclid, in introd. harm. p. 19. fra (§. 71) Terrae herbidam pallam tribuit, Jovis

Mcih. et Strab. 13. p. 618 Casaub. Hugiumque vcslibus supra descriptis addit, eique eum insidere

in libro de myth. p. 185. 184, inprimis autem fingit Vestes enim ita etiam usurpatas esse Pollux

Bocckkium in Creuzeri Stud. T. Ill, p. 89 scqu. (7, HI; p. 722) docuit.

calceos] Ex hac calce omni description« quilibet oculataeque pallae] Coelum significat, stclUs

terrain agnovissct, etiamsi Martianus non addidisset distinctum, eadem figura qua infra (§. 811) Astroa

Tellure eos annexes esse. Sapit poética hace noniiam »quaiidam yetnmatam ncc minus totis ardescriptio

opinionem antiquissimam , dei sedem a tubus decent er otuleam« finxit, Argi nimirum facoclo

indc usque ad terram pertinere, quam ideo bulam respiciens, de quo Macrobius (Saturn. 1.

dixerunt » siippcdancum pedum ejus«, Scrapisque, 19): »Argum, quern ferunt per ambitum capitis

dcorum maximus, in epigrammate Graeco, a Ma- niultorum oculorum luminibus ornatum — sed sub

crobio (Sat 1, 20) nobis serrato, ipse de se prae- bujusccmodi fabula Argus est coelum stelJarum

dicat: »Tula dé [lot JtóSsc £Í6í.« luce distinctum, quibus inessc quaedam species

smaragdineae] Duo smaragdinae. Vonck. (sp. coelestium vidcatur oculorum.« Plura dabit С Fr.

crit. p. 147) — Sed illani adjectivi formam, qua Hcrmanniis ad Lucian. dc hist. scr. p. 75. Pavonis

noster utitur, Vcnantius etiam Fortuna tus (8, в, autem с pennis text am earn pallam ait eandem ob

18) habet. Martianus »calceos fluctu smaragdineae causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio teste

viriditatis herbosos« dixit, quia smaragdis color (met. 1. 722), Juno excepit volucrisque suae pentribuitur

viridis (praeter Plininm vide Lactantium nis collocavit, et gemmis caudam stellantibue imin

carm. de Phoenice 135). pic vit; quapropter et Martialis (14. 85. 2): ';

viriditatis] Grotius viridilali: nostram lectio- »Nunc Junonis avis, sed prius Argus erat»,

ncm codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darmstattensis,

Bodlejanus, Britannicus, Cantabrigicnsis,

Ilugianus, ct teste Cortio Guclfcrbytanus.

et Gallus poëta (de duab. sóror, fragin. 15):

» Quüm quatit et candam Junonius explicat aies,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.*

annexuerat] Grotius annexuit. Sed ¡Hud, quod Pro notulis Vonckii conjecturant (spec. crit. p. 147)

rcliquis verbis conformius est, e codicibus Mona- floribus aut flosculis retulisse taedet.

censibus (B.D. E.G.) recepi. variata] MS. varie grata; lege variegata.

insidebat] Lege: infigebat autem et pavonum Grot. — MS. varicata, variegrata, forsan variepennas

cet Vonck. (spec. crit. p. 147) — Minime 1 gâtai Oudend. (ad Appui. T. I. p. 785. П. p. 296)

Sensum scilicet criticus capere nequibat, qui hic — Postrcmiun in textum quidem'recepit Goezius;

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis ego vero prius retiñid, siquidem in uno tan tum ReiMartiani

Capellae lib. I. §.67. 109

pictura vernabat. Sub calcéis vero fuscinam deprimebat. Hujus suggestui 67

eubditus Junonis consessus, haud iûdccenter ornatus. Ipsa vero teeto capite

lácteo quodam calumniate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis:

nam nequc Scythidis virecta, nee Cerauniorum vibrans fulguransquo lumen,

cbenanensi códice varieyata Icgitur, et ex corrupta

quorundam scripture constantem in reliquis lectio

nem corrigera nefas est; praesertim hoc loco, quo

nostcr codem jure utitnr , quo Appulejus popularía

ejus, apud quem legimus (de mundo p. 296): » co

lor ibus variatur«, vel Catullus, qui (64, SO) »ve

stís priscis bominum varíala figuris« per hypallagen

s crip s erat.

fuscinam] Bongarsius fuscinam, male! SubiuteUigendum

sine dubio mare. ínfima Latinitas fusciuura

pro fusco, ut aurinum pro aureo, et marmorinum

pro marmóreo dixit. Goez. — Prefecto non

erat, quod corruptum Martiano fuscinum obtruderet

vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Dresdens*» etiam, Basileeneis, llngianus,

Britanniens, Guelferbytanus, et Monaccnses (C et£)

halte nt, atque antiquam banc lectionem esse glossa

(E) testatur, qua »fuscina, sive tridente, mare

significan« probe annotatur, quae praeter ca notissiina

res est (cf. Cíe. nat. deor. 1. 56). • , .,;4ii

svhditus Junonis] Ita rectins transposita verba

in Hugiano códice, Britannico, Cantabrigicnsi, Basileensi

et Darmstattensi. ,f ■ 'l;i\ :r,¡¡: и

calummate] Calumníale. Lege vel calymmate,

G pro С positumç vox est Gracca xà/ivixfia. Grot.

— Quoniaiu autem Leideneis codex (v. Appui. П.

p. 560 not Oud.) recte habet Lalinis quidem Uteris

scriptum calummate, bane lectionem in lextum recepi.

Sed liberum nt sit arbitrium ¡is, qui malucrint

cUlamyde legere, hie addo lectionem clámide,

qaam Cortius e Guelferbytano códice adnotavit.

gemmis] IVonnus (in Dionys. 1. 52 3 p. 82) gemmis

etiam pretiosis ornatam Junonis coronam pluribas

descripsit versibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 195 ed. 1629). Sed legere

debebant viri docti nostrum paulo inferius (§. 75),

ubi: »geminar um, inquit, Smaragdus una, Scytliis

altera, Jaspis tcrtia vocabatur«; quo patet a Mar

tiano minime Smaragdum et Scythidem pro una

cademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita habent vctcrcs membranac biblio»

tliccac Lcidcnsisj non vireta, ut cdiderunt Fcstus:

»Dumecta antiqui quasi dumiceta appel I aban I, quae

nos dumeta.« Idem: »Vcstíces frutecía densa dicta

a similitudinc vestís.« Lact an t. Argument. Melara.

1, cap. 5: nFrutecta sylvarnm.« Marccllin. 1. 14:

»Frutecía prensando vel dumos.« Yirg. Acn. 6:

» Amoena virecta.« Muisck. (ad Fulg. p. 12). — Addcre

poterat Sedulium (37), qui Virgilium imitât us

est. Codices etiam Dresdeneis, Britanniens, Cantabrigiensis,

Hugianus, Basilcensis, Reichenauensis,

Darmstattensis, ct Monaccnses (B. D. E. G.) virecta

habent. .' ■.; . 1 ■',' '. .ц .-•: . 1 •

Cerauniorum] Claudianus; , ... 4 y¡,í.,.|

pPyrenaeisque sub ajttris ...;L

■ Iynca fulmineae leyere Ceraunia nymphac*

Ita et hoc loco Ceraunii color с pyropo: quare

manifesto Ccraunium inter ardentes et Ígnitas gem

mas retulere contra vcterniu scntentiam, qujbus

Plinius utitur auctoribus. Salmas. (p. 278) — Cc

raunium recentiores scriptorcs carhunculum vocarunt.

Ter lull.: »Cerauniis gemmis non ideo substantia

Ígnita est) quod coruscent rutila to rubore.« Goez.

110 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

nee flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisso reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divae vultus assidua perlucens gratia, frairi consimilis, nisi quod ille

iramutabili laetitia renidcbat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur. Nam vestis ejus hyalina, sed peplum fuerat caliginosum, quod

flucticolor] Idem est color, quem mellas de«

scripsit partialis (4, 61, 7) versu:

»Duasque similes fhiciibus maris gemmas.»

Sed «mat noster composite bajas generis adjective,

at: multicolores (§. 66 f.), multigenom, multiangnlum

(§. 138), imiltilidum (§. 117. 227), multi-

TÍdiun (§. I OU), nuil tinod urn (§.423), di versicolor

(§. 14. 15. 67. 811). Aliorum scriptorum similia

collegit Burmannus (ad Ovid. met. 11, 611 ; p. 794).

Thaumantias\ Iris Tliaumantis filia, Jiinonis

ancilla (Hesiod. theog. 2GÖ. 266 ; Plat. Thcaet.

p. löii Stepli.). Familiar! hoe Romanis etiam poëtis

(Virg. Aen. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

14, 845. Val. Пасс. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

3, 1; add. Cic. IV. D. 3, 20) nomine satis docetur

Jiinonis diademate modo descripto arcnm denotar!

eoelestem. Jris cnim (Virg. Aen. 4, 701)

»Mille trahens varios adverso Sole colores.*

Add. Ovid. Metam. 6, 63. 11. 589. Claud, rapt.

Pros. 2, 98. Sen. nat. qu. 1 , 3, et Appulej. dc

mando p. 323 Oadcnd. •■•• '■'"•

ncm aëriam appellat Atqui aër interdum túrbidas,

aether contra purior est et serenus. »Pars enim*,

nt Senecae (de ira 3, 6. p. 44 Lips.) verbis antar,

»superior mundi et ordinatior et propinqaior sideribas,

пес ia nubcm cogitar, пес in tempes tatein

impel lit ur, nee versatur in turbinem.« Hinc Horatio

(carm. 3, 10, 8) Jupiter »puro numinc« est;

Claudiano (tert. cons. Honor. 167) placidas, et

Marliali (5, 6, 9 et 9, 25, 3) serenus audit.

Lucerna etiam fictilis (ap. Passer. 1. tab. 35) totqne

lapidum tituli dicati Jovi sereno (G rut. 23, 1;

77, 6. 1009, 9. Gad. inscr. 4, 4. et 8, 3), pariter

atque Jovi Sercnalori (Gud. 3, 8 et 9 5 4, 1. 2.

3. 5 et 6), quod quidem ejus cognomen band

latuit Appulcjnm, qui (de mundo p. 371 Oud.)

earn Serenatorem ct Amicalem nominavit : quo spcctant

ct Graeca ejus cognomina cù&QtOV (Aristot.

de mund. 7. Strabo 1 init. p. 3 f. Gasaubon.) et

[ieiZi%Lov (Orpb. bymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pausan. 1, 37, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornnt 11.

p. 154 Gal. Grut. inscr. p. 210). Inde apud llolaetitia]

Differentiae causae qnae inter Jovis et merum ilia: Zevç ai&eQC vu'uov (II, 2, 412) ct

Jiinonis na turan* statuitnr, bacc est: ilium pro

actberc , banc pre aëre Veteres habuerunt (Cic. N.

D. 1, 1& 2, 25 et 2é; acad. qttaest. A, 4L ЯЫ"

crol». Saturnal. 3, 4. Porpbyr. ар. Eiiseb. in pracp.

ev. 5, 4, 11 5 p. 108 Vig. Scrv. ad Virg. Georg.

2, 325-, Aen. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

pbilos. 11. p. 314 Munch. Sallust. pililos. 6. p. 255.

Cornut. 5. p. 143. Vita Homeri p. 525 Gal. Arnob.

3. ]>• 118), unde nos ter infra (§. 149) Junoaföeca

xul Avoq avyaç. Atque noster etiam

supra (§. 17) »Jovis visum« celcbitfrat. Simili modo

Aegyptii Seneca teste (natur. quaest. 5, 14. p. 727

Lips.) »aeren» marem jiidicant, qua ventas est, feminani

, qua nebulosas et incrs. « Quod Sequitur

verbum renidcbat } modo splendere (§.15. 17. 27.

208. 581. 728.), modo, ut hoc loco et apud Macrobium

(in Saturn. 1, 11), subridere signifient.

turbidabatur] Hoc verbum noster com Saxone,

Marti ani Capellae lib. I. §. 67. ill

tarnen, si appulsu cujusque luminis tangeretur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subjecta

roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodnm furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino , et Apollinari Sidonio commune Labet.

Male in Britannico et Cantabrigicnsi praesens legitor

turbidatur, quiini renidebat praecedat.

caUginosum] Densum aërem et in nubes conversuui

désignât, qui natura ipsa obscuras, nisi

Solis radas illustrctur. VuLC. — Omnino rcctius

caliijinosum, quam caliijosnm, quod boc loco Basileensis,

Darmstattensis, Britannicus et Cantabrigicnsis

haben t. Sed banc etiam adjeetivi formam

a serions aovi scriptoribiis usiirpatam fuisse non

solum Cangiiis docet, sed apiid nostrum ctiam

(§. 803) tam in editis, quam in libris scriptis

legitur.

quod tarnen] Ita Guclfcrbylaiius, Britannicus,

Gantabrigicnsis, aliiquc, et veleres praeterca cditioncs:

nndc apparet illud »quo tarnen« apud Grotium

non nisi typograpbornm errori adscribendum, quem

errorem non anûnadvertentcs Waltbardus et Goecins

secnti suuru feccrunt.

cujusque] Ita Iliiginnus codex, Basilccnsis,

Darmstattensis , Dresdeneis , Monacenscs (G. G.),

aliiquc (Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 336) pro ctijusdam

in editis.

fulmen] Bongarsius et Vulcanius : /lumen. Goez.

— Beete vulgarem retinuit lectionem: absurda

enim est altera, quam BasUeeusis et Cantabrigiensis

exhibent. Ne fingi quidem potest aliquis /lumen

dextra tenens. Fulmen contra bene tribuitur Junoni,

quae ipsa apud Flaccum (1, 116) hoc jaciendi

potestatem sibi attribuit verbis:

tjam jam ego et inviti torsissem conjugis ignem«,

Unde et Argoliearum matrum ad earn preces (Stat.

Theb. 10, 69), ut veut in Thebas excutere ful

men. Effigies ejus dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Neomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intcllige, quae Junoni

pariter atquc Jovi adscribuntur. Ipsa enim

Juno apud Virgilium (Aen. 4, 122): »et tonitru

coelum omne ciebo« inquit; unde et Seneca (Me

dea 39) Jovem et Junonem » sceptriferos tenantes «

appellat; atque noster tympanum ei tribuit, cujus

sono terreri Philologiam finxit (conf. §. 197), unitatus

Ovidium, qui (fast. 4, 189) de Cybcleïo etiam

tympano: »Sed me sonus aeris acuti Terret.»

tympanum sustinens] Ita transposita haec rerba

in codicibus Britannico, Cantabrigicnsi, et Darmstattensi.

ima] Imus certe aër, terrae proximus, quandoque

ro soi dus. Forsan et terram ipsam significare

Toluit, secundum illud Lucrctii (1, 231) :

»Postremo pereunt imbres, ubi eos pater ¿¿ether

In gremiuin matris Terrai praecipitavit. «

Id quod posteriores poëtac Virgilius aliiquc fere

totidem imitati sunt verbis. ■ '

maxime] Hand supcrvacaneam banc vocubiu

inserui codicum Dresdensie, Darmstattensis, Can

tabrigiensis, Britannic!, aliorumque (Bondam rar.

lect. p. 33) auctoritate.

solea] Prudentius (apotb. 456): »soleae Junonis

lamberé.« Noster quum inferiora aêris cum Juno

nis calcéis comparasset, Ínfima necesse erat soleae

assimilare, quam com Noctis nigredine comparât.

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem diversicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tan quam nihil ha-

68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in snggestu sidéreo positam quandam sphaeram caelatam varietate

multiplici conspicantur , quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

lit. nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum

опте, aër, fréta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartárea. Urbes

etiam, compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam

in genere numerandac. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaque mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quem

Nam quo inferior acr, eo obscurior. Voce nigredo

infra ilcmiu iilitur (§. 137) licet barbara sit(Sciopp.

pr. phi!, p. 56 Herz.).

zona] Inconstant cm medii a oris naturam zona

describere videtur, qua modo perlucidiis, modo

nabiltis est.

obliquabat] Bongarsins quidem cum Basilccnsi

dat ablegabat, Darms ta ttensis abligabat, Ilugianus

alegabal, Guclferbytanus teste Cortio et Bodlcjanus

primus obligabat; »cd vulgatam retinui lectionem,

siquidem verbum oblicuare sensum habet variandi,

qui omnino aptus huic loco est.

discolorum] Won scmel hac adject! vi forma utitur

noster (§. 71. 338) et praeter cum Appulejus

etiam et Prudentius.

uterque regum] Omise« apud Grotium haec ver

ba e codicibus Dresdens! et Hugiano supple vi.

coelum omne] Sic transposita sunt verba in Bas'deensi,

Reichcnauensi , Britannico , Cantabrjgiensi,

tt Hugiano códice.

cunctorumque] Codices Cantabrigiensis , Bri

tanniens, Hugianus, Leidensis (Oudcnd. ad Appulej.

T. L p. 132. Burmann. ad Claudia n. p. 1048, v.

71) pariter atque anteriores cditioncs hahent сип-

ctarumque; sed praestat Grotiana lectio, siquidem

non de bestiis solis noster loqui vidctur.

ideaque] IVulIus dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexerit, qualcs in Phaedro potissinram

(p. 246 Steph.) descripsit ille non intclligendi so

lum, sed etiam dicendi gravissimtis auctor et magistcr

(Cic. orator. 3)j eolorem tamen duxisse vi

dctur e clypeo illo, quern Homcrus finxit a Vulcano

fabricatum (Iliad. ХУШ, 478 sequ.).

pede ire] Locus monstrosus : faveat Hercules

monstrorum Averruncue. Lege »pedae reformantis

speculo.« Nam re etiam in MS. voci formantis

adhaerct. Sensus hie: »Beluccbant, inqnit, in spe

culo quasi vestigiorum (id enim peda teste Festo)

vcram formam referendum.« Forte haec cadem vox

Petronio restituenda, ubi vulgo legitur:

— »manifesta prius vestigia his it ,

Deceplique pedes*

(f. inquam pedas). Grot. — Hae conjectura 'fre

ins Goczius Martiani textum focdissime corrupit

Quamvis enim locus obsenrus sit, tamen si ad conjecturas

confugiendum est, non solam Grotianam,

Martiani Capellae lib. I. §. 68. ИЗ

augeri, quem deprimí, quem nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti.

Quam vis intus, quos innominabilcs sacra vis testatur, intrarent, tarnen etiam

primatibus divûm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ac remorator inccdit: glaucoque amictu tectus

sed innúmeras admittit conjecturas. Atqne lenior

certe medela fucrit, ubi pe die L e. ¡mediae, jtcaôeLaÇ,

legeris, quo nomine nostcr identidem geomctrUm

appcllat (§. 378. 728); gcometricis cnim rationibus

descriptam esse sphaeram, qualem Jupiter

manu teneat, darum est. Scd hoc speciminis tantum

causa attuli, ut appareat nihil facüius esse

quam mutatis Uteris ex ingenio conjecturas funderc,

quedes Sardos venales aliquando Rubnkenius appellavit

aliunt alio nequiorem (т. Wyttenbach vit

Il u link. p. 321); vidgatam integram servavi, licet

rctícere non possim, codícem ReicLenauensem ex-

Libcre pidei reformantis, unde orthographia tantum

mutata sipoUinis nomen Pvthei indagan possit.

Minime hoc spernendum, quo pósito hic sensus

exit satis congru us: »In hac sphaera quid singuli,

quid populi agi tarent, speculo Pythei reformantis

relucebat.« Verbuin cnim compositum reformare

more istorum scriptorura (t. not. ad §. 73. 84. 102.

160. 576; add. Freinsh. ad Justin, in ind. Gronov.)

usurpatur, qucmadmodum apud Appulejum (met. 2.

p. 130 OutL) Fotie »in speciem Yeneris reformata*

legitur.

fictor] Figulus, TCXu6irtq. Ck. »Reliquos dcos

ea facie no vimus , qua pictures , fictoresque voluerunt.

« Et alii eacpc ita usi. Grot. — Ncmpe voeem

tantum c\plicaturu6 G rotins erat, neutiquam

Martiajui locum. '

arbitrarias] Ita Jupiter cognominatur (Euseb.

pracp. ev. 1 , 7, 10. p. 37 £ Macrob. somn. Sc.

2, 2). In quodam ctiam lapidis titulo (God. 7, 5)

legitur: »Jo vi optumo maxumo Arbitrator!. « Quin

templum etiam Jovis arbitrât oris in decima urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Gracv. thesauro

IV p. 1313).

uterque] Jupiter et Juno. Ita cnim supra (§.4 I)

verbis »rcgum conjugiim uterque« paulo clarius

dcsignantiir.

sator eorum] Ad Saturnum alludit nomen, qui

infra (§. 197) »dcorum rigidissimus creator* audit.

Sed saloris nomine ответ etiam gentis alicnjus

auctorcin significan ille apud Silium (9, 294) »sator

Qnirinus« docct Pro eorum Holmius (in Crenii

analect p. 398) et Barthius (ad Stat. Thcb. 3.

p. 22G) legi jubeut deorum; frustra.

gressibus] Jam i'latoni (Epinom. p. 978 Steph.)

Saturni stella ceteris tardior. IVicomachus (in harm,

man. 1, 2, 3. p. 6 Meib.) »a motu Saturni« scribit

, »qui longissime a nobis abest, gravissünus in

out rtaócüv consonant« sonus hypate est appellatus:

vJíaxov yàç то ctvwtatov* (conf. nostr.

§. 197. 965). Unde et Ausouius (in ecl. de sign.

cocL extr.):

»Celsior his Saturnus, tardior omnibus as tris.*

Claudianus quoque (in laud. Stilich. 2, 439) »pigram

Saturni semitam« per hypallagen dixit (couf. §. 8Ь*3).

lo

114 Martiani Capellae lib. I. §. 70.

caput. Praetendebat dextra flammivomum quendam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quamvis foccuuda

circumfusaque partubus, tamen floridam discoloràmque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemmarum metallorumque census, atque omnium

72 proventus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

tectus caput] Graeclsmus, ut apud Livium (27, pruinosis nivibus] Paritcr infra (§. 197) Philo-

37) »virgines longam indntae vcstcm«, Martialcm logia Saturai pJanetae circiilum transiens conspi-

(5, 14, 6) »caput tectus«, Ovidium (met. 5, 51)

»indutus chlamydcm Tyriam«, (14, 262) »pallam

indu la nitentem«, Horatiom (cp. 1, 17, 28) »quid-

Jibet indutus«, Yirgilium (Acn. 2, 275) »exuvias

iudutus« (11, 480) »oculos dejecta decoros«, (Cir.

206) »dulci devinctus lumina somno«, ct Priscianum

(I. 8. p. m. 291) »indutiis terga leonis.« Appellat

Rufianus (p. 248 Ruhnk.) »figurant per accusativum.

i Atque apud nostrum itcrum infra (§. 114)

»obtectaque vultiim virgo« logitur. Saturnum autcm

veíalo piiixcriiiit capite $ qnaproptcr Servius (ad

Aen. 3, 407) observât: »Sciendum sacrificantes

dus omnibus caput velare consuetos, excepto Sa

turno, ne numinis imitatio esse videretur«; atque

eadem tradit Alacrobius (Saturnal, i, 10).

draconem] Pluribus de hoc symbolo acternitatis

alio loco (palaeogr. crit. Ш. v. indic. p. 495) disserui.

Hin с annus Graecis ¿viavzóg dictus, quia,

posteaquam Sol duodecún Zodiaci signa peragravit,

in se ipsum quasi redit, vcl ut Yirgilius (gcorg.

2, 402) ait,

»/m se sua per vestigia volvitur annus.»

Aanigmatis, quod sequitur, de anni numero solutionem

ibidem (pal. crit. Ill, §.252) proposui. Ante

nomine codex Drcsdensis addit sui, glossa in Baailccnsi

suo , sed abest a reliquia tarn editis quam

sciipti».

eatur »deorum rigidissimum crcatorcm in álgido

hacrcntcm pruinisque nivalibus.*

puer] Perquam docte, ut assolct, Cupcrus (in

Ilarpocrate p. 105) de hoc loco disputât, cui ta

men asscntiri nequeo. Promta ctiiin intcrprctatio

est, modo memineris Saturnum pro tempore accipi,

quod et senis ct pneri forma describí potest, prout

antiquum vel recens intelligitur. Cctcrum ille etiam

scrips! pro etiam ille e codicibus Britannico et

Darms tattensi.

grandaeva] Mutuatus est hoc cpitheton a Silio

(10, 124):

»At grandaeva deum praenoscens omina mater.*

(Conf. et not. ad §. 4).

tamen floridam] Alioquin ciiîm non matronae

sed meretrices pictas floridasque vestes, àv&ivà,

gestabant, quod docte probat Welckcrus (in proleg.

ad Tbeogn. p. LXXXVITI). Tellurcm vero is or

natos decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) for sitan

hausit nosier:

»Florida quum tellus gemmant is picta per herbas

Vere notât dulci distincla coloribus arva.

In sequcntibus pro contexuerat complurcs codices

habent contexerat, quod tamen ambiguum vidcri

possiL

larga ubertate] Fest its: »Opis«, inquit, dicta

est conjux Saturai, per quam voluerunt terrain

Martiani Capellae lib. I. $. 72. Ш

quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat. Quae quod nutrix Jovis ipsius,

suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 73

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingrcssui

significare , quia omnes opes Lomano gcncri terra

triboit. « OrpLico (hymn. 13, 1 1) haec dca jam erat

EiçTjvrjv natáyovóa 6vv evoXßoic хгеа-

теббе.

Item Macrobias (Saturn, i, 10) tradit »eodem mense

Saturnalia et Opalia celebrar!, quod Saturnas ejusqae

uxor tarn frugum, quam fruetuum repertores

esse credantur; itaquo omni jam foetu agrorum co

acto ab bominibus hos deos coli — Saturnumque

a satu dictum, terrain Opem, cujus ope bumanae

vitae alimenta quaerantur.a

ferebantur] Miror Grotinm edidisse ferebant}

quam yeteres editiones omnino rectius ferebantur

pracbeant, atque ita etiam in Reicbcnaucnsi, Darmstattensi,

Hugianoqne códice exstet, atque Casalius

(de prof. rit. 3. p. Ill) paritcr olim legcrit

Sed Herum ¡terumque obeervavi permulta apud

Grotinm Hienda irrepsisse typograpbonim quidem

culpa , quae ipse (p. 344) fatetur se non omnia ob

instantes nundinas Francofurtcnses correxissc.

adhacrcbal] Mullí enim Ves lam eandem quam

Terrain pufabant (Cornut 28. p. 20G Gal.). Unde

Oridius (fast, в, 460):

"Et Tellns Yestaque numen idem est"

porroque (6, 267):

•Vesta eadem est quae Terra: subest vigil ignis

utriaue;

Significant jedem Terra Focusque зиатл

Eadem docuerat Euripides (in fragin. 178 e Macrob.

Sat 1, 23) versibus :

»Hai yala щхвс ' i6xiav ôé (foi Öotpoi

Bqotüv xa/.ovótv, ^[lévrjv hv al&iqí.*

Sed confer omnino Astium ad Plat. Pbaedrum

(p. 247 Stepb.) et eundem in Cratylo (p. 401 f.

Stcpb.).

nutrix Jovis] Ennius (ap. Lactant. 1, 14) »«To

rem«, scribit, »clam abscondnnt dantqne cum Vestae

educandum.« Eadem Albricus refert pbilosopbus

(17. p. 319 Munck.). Cicero (de unir. 10): »Jam

vero (d«us) terrain, altricem nostram — custodem

antiqnissimam deorum volnit esse eornm, qui intra

coelum gignerentur« (conf. not. ad §. 93).

osculari] Ausculari Manuscript us. Vide Festum:

ausculari diccbant antiqui pro osculari. Grot. —

Scioppius (in gr. philos, p. 206 Hcrz.): »Transit

AU in O productam more antique, ut lotus pro

lau hut, plostrum pro plaustrum , cotes pro cautes:

sicut ctiam contra pro О — AU, ut austrum pro

oshum, auscultan pro osculum, frequentissimeque

boc facicbant antiqui.«

candida] Quae ab Ovidio (ber. 18, 61) dea

candida appellatur, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

»candida Luna* est.

sorore] Mailialis (9, 35, 5), ct saepc Ovidios

(met 5, 330 j fast 3, 109. 117; ber. 11, 43)

Lunam sororem Pliocbi appcllat. Pluribus verbis

alii, ut Seneca (Ocd. 254):

»Sororque fratri semper occ wrens tuo.«

Virgilius (gcorg. 1 , 396) :

nfratris radiis obnoxia Luna.*

Silius (8, 175):

»Lunaque fraterno lustrabit /limine terras*

ct porro (16, 35):

»ut Fhoebe Stellas, ut fratris lumina Phocben.*

Adde Propcrtium (2, 25, 52), Parmenidcm (ap.

Plutarcb. in qu. Rom. 75. p. 282), Cornelium Sc-

15 *

116 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

propinqüare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et rosulenti

splcndoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminavit.

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi uitoris lumine caligavitj

sphaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati lu-

74 minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

7o speculo cognato gemmarum luce resplendens, candentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fuJgens corona, quae duodecim flammis ignitorum

тегаш (in Aetna 256), et inferiorem locum (§. 77.

not.).

puniceus fulgor] Auroram désignât, quae infra

(§. 116. 219) uberius describitur. IVondum cnim

ingrcssus erat Sol, sed »ingreesui propinquabat ■

Siniilihus fere verbis Rutilius (itiu. 1, 277):

•Rostida punicco fulsc e crepúsculo coelo*

eandemque Appulcjus (met 5. init.) »punicantibus

phaleris* inducit Rosulentum praeter nostrum

Prudentius quoquc dixit

obstupefactis] Forte obscurefactis. Vonck. (sp

crit. p. 147) — Melius sic scripsisset Martianus, non

tarnen scripsit, id quod librorum exempta decent,

nequc audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitnr: '»calcabat ponti terga undis ipsis

stupentibus.*

lumituivit] Б Darmstattensi et Basileensî codicibus

pro illuminavit. Non Appulejo modo illud,

sed Martiano etiam (§. 27. 729. 901) usitatum est

lumine] In codicibus a Grotio in margine lan

daus pariter atque in quatuor Monaccnsibus (C D.

E. G.), Basileensî, Darmstattensi, Bodlcjano primo,

et Cantabrigiensi legitur numine, quo recepto verborum

luminare et lumen repetitio evitaretur^ sed

vix apta hiiic loco vox numen esse potest, quapropter

v id gat am scrvavi.

sphaerae] Hie locus pessime ab exscriptoribus

exceptas repctitis pracscrtim vocibus. Lego: »Sphaerae

тего orbesque, quos dextra sustinebat, reful

sere; Luna autem d i versicolor» illustris ornatibus

ac varía velut speculo cognati luminis gemmarum

luce resplendens« cet Sic infra »quern juxta Luiiain

(ita lego) leni quodam tencroque vullu ex

fraterna fulgorcm lampada resumebat« Gnox. —

Лес Grotius locum intellexit, ncc Goezius, qui

summa cum levitate conjecturant ejus in ordinem

recepit. Dc Junonc enim sermo est, minime de

Luna. Haue cnim afíicere Solis ingressus non

poterat, quia siinul cum eo ad venerat Jove autem

sive actiicre tacto Solis splendorc Junenem sive

aërem paritcr affici neecssc erat. Practerca с descript

¡one quoque Juno agnoscitar; quam ut hic

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§.67)

zona diversicolore ornaverat Tautologie autem mi

nus jam offendet, postquam iteratum luminis ante

gemmarum expunxi auctoritate codicum Monacensium

(C et G), Dresdensis, Britannic!, Cantabrîgiensis,

Bodlejani primi, Darmstattensis , Hugiani,

aliorumque a Waltbardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive; sic supra:

■ serena fulgen tía.« Juvenalis:

»velut hoc dilata sereno.*

GaoT. — (Conf. §. 17. 196 not).

corona] Albricus de Sole: »coronara vero caMartiani

Capellae lib. Г. §. 7S. 117

lapidum fulgurabat. Quippé tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et Ceraunos, quae ejus effigiem. reverendam a cognitionc conspicientium vibrantibus

radiorum falgoribas occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una, Scythis altera, Jaspis tertia voca

pite gcstabat Apollo duodecim lapidum pretiosorum.

« Grot. — Numeri rationem noster ipse infra

(§. 188) cxponit, Solern biscc vcrsibus alloquens:

»Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis

horas.»

Gcmmaram ciiim numeras a Solie radiis translatas

est, qui plerumque duodecim in carminibus memorantur

(Virg. Aen. 12, 163). Intcrduin ctiam duo

decim radii in monumentis antiquis (Palaeogr. erit-

Ш. §. 2.')C. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passer, lucera.

I. tab. 89) piiiguntur.

ignitnrum] Ad Stellas aXXr¡yoQÍ^eu Anaxagoras

eniin sidera Ígnitos lapides vocabat: sic lib.

II: »eademque saxa Stellas appellant« , ut in MS.

meo legi tur: quamquam non reprobem, imo prac-

Гсгага illain lectio neui quae in vulgatis, stelas, id

est columnas. Et iu Geometría: »interstinctura cylindris

gemmantibus pavimentum.« Grot. — Pro

ignitorum alii quidem ignolorum babent; sed male.

Imitator enim noster Claudiaui (de laud. Stil. 2, 92)

banc vcrsum: ■ ■

»Et vario lapidum disiinctas igne coronas.

Unde simul patet ignitum boc quidem loco nibil

aliud significare quam splcndorem. De Ariadnes

corona si sermo esset, omnino astra intelligcre

UccreL

fulgurabat] Sic Dresdensis, RcicLcnauensis et

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Quater ternas recenset gemmas, ut auni

tempestates simul et menses indicentur. Erant pro

fuerant rcposui e Basilcensi códice. In fronte autem

ponit gemmas acstatcm repracsentantes , quia

tum vires Sous maximae; siniulqne, ut vide tur,

quia non Aegyptiorum modo (Porpbyr. antr. nympb.

24, pag. 22 Goens.) verum Athenicnsium ctiam

Olyinpicusquc annus a eolstitio aestiro initium

duccbat.

Lychnis] Martianus Sous coronam duodecim

gcmmaram quadripcrtito ordinc describens eandem

cum Tcrtulliano (de ярее tac. 9 f.), Isidoro (ctyin.

18, 41, 1. p. 402 ArevO, et Corippo (de laudih.

Justini 1. 1 ) colorum rationem secutus est Dat

siquidem aestati Lychnitcm, AstriUm, Ccraunon,

ignei coloris gemmas, quacque ideirco a lucerna,

ab astro , a fulmine nomen sumsere. Aixahd. (tab.

Ilcliac. p. 69).

vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimirum gemmae) defendí possit; praetuli tarnen

illam, quam codices babent Darmstattensis , Htigianus,

et teste Cortio Guelfcrbytanus.

Cancrí] Zodiaci signa intcllígenda esse apparct,

et quidem ca, quae aestivis mensibus, Junio, Julio,

Augusto, pracsidere ex tabula mea (palaeogr. crit.

HL §. 320) disecs. Cancro Macrobius etiam (Satura.

1. 17) aestatem denotar! docet (conf. Ilyg'ui. astron.

1, 7, р. ЗУ2 et 4, ií, p. 467 MuneL)

ex utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scy

this Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Hyacintbus

IVovcmbri, Dendrites Octobri, Helio tro

pins Septeiabri. Smaragdis Ovidius quoque (met.

2. 24) Phocbi solium lucerc finxit.

it8 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lamina coruscatus fronti quacdam

mterioris sua vitas resplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Hcliotropios

ulrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Auctunmus

muñere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,

inter quorum] Totum hunc locum partim ex

conjectura, partim ex varîantibns lcctionilius et MS.

sic restitue: »inter qtiarum virorem et foeta mari

lumina coruscans fronti quaedam interiori suavitas

resplendebat Hyacinthos, Dendritis etiam« cet. HyacintLorum

mcntionein babes apud Marcellum in re

sponse, cujus fragmentum citatur de auro arg. 1.

Seja ab herede §. 1. Sed et apnd Plinium et in

Apocalypei. Dendritidos gemmae meminît Pliniue.

Forte tarnen hic foe la passive dixerit pro nata.

Grot. — Quainvis ohscurus locus sit, hoc tamen

certum est, sequen tes auctumni gemmas hoc referri

non deberé, quod Grotius opinatus esse videtur;

concidunt igitur jam earn ob causam ejus conjectiirae,

quibus omnino abstinendum erat in loco

tarn corrupto, ut quam pluriinac parilcr patcant corrigendi

viae. Scd nc codices quidem multum subsidii

praebent. Ncquc cnim per abesse potest,

licet in sole Reichcnancnsi id invencrim; ncque

font i pro fronti ex Darmstattcnsi , Rcichcnauensi,

et Guelferbytano reponere ausim. Unum illnd feci,

ut pro Groliano coruscat e Rongarsii ct Darmstat

tcnsi códice recipcrcm coruscatus , quod sivc pro

nominativo participii absoluto, sivc pro genitivo

Substantiv! verbalis acccperis, aliqaatenns certc

cum reliquis coibit.

vtrorem] Viridcs gemmas verno tempOTÍ' ad-

■cribit : Smaragdum scilicet, Seythidem ct Jaspidom. '

Smaragdi color viridis notus omnibus; dc Scythidc

patct ex codem Marliano, qui alibi »Scythidis vi- •

recta« nominat; — dilution colore sunt Jaspidcs.

Ai.eand. (tab. Ilcliac. p. 68). — » ViriAes Smaragdo

loríeos* dixit Claudianus (land. Stil. 2. 89), ut

Lucretius (2, 804):

«Inter caeruleum viridcis miscere Smaragdos.«

Vhror Appulejo ct serioribns idem est qnod virttlitas

, codemque per tine t nutrí foeta; mare cnim

yiride, unde infra (§. 78) IVeptunus »maritima sem

per inundatione viridior« dicitur.

Auclumnns] Auctumni gemmae in Solis corona

dicuntur a Martiano Ilyacinthus, Dendrites, Hc

liotropios. llyacinlhum cocrulci coloris esse tcstatur

Isidorus , violacci Plinius , dilutions tamen,

quam sit in Amethysto. At Solinus с 33 id quandoque

с venire asscrit, quia na gemma vi tí is non

parce obnoxia ; pingi cnim ni tore cocrulco, quum

inculpabilis est. Flucticolor ab eodem Martiano

alibi dicitur. Hcliotropius vero teste Plinio porraccum

prac sc fcrt eolorem sanguineis venis distinetnm:

vulgo dicitar Diaspro. Qiiis sit Dendritidi

color, baud facile invenio. Scio quandam Imjiisce

gemmae speciem ab codem Plinio appellari albam,

ac, ni jiidicii fallor, varietatem, qnac Auctumno as

signa tur, indicare volait varus hisce gemmis Mar

ianus. Potiorem tarnen locum cocruleo dedit colorî,

qui purpureo admis ; ac Auctumnus ipse appel

lator ab Horatio »purpureo varius colore.« Ad

livorcm ntcrquc vergit. Aleatcd. (tab. Hel. p. 69).-—'

Hyacintbi tria genera descripsit Marbodacus (17.

p. 12 Gorl.).

coronae] Perperam corona apnd Grotium. Mfiliorem

lectionem codices habent Rcicbcnaucnsis,

Marüani Capellae lib. I. §. 75. 119

et Crystallo lapidibus allîgabatur. Hos enim Hiems undosa gcnuerat. Ipsius

vero divi auro tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. Facie autem 76

Darms talteusis, Drcsdensis, ßongarsii et Hugü.

Corotute enim pars lapidibns al ligaba tur.

Hydatide] Ilydatis, scu Hydratis (ut alii legiint)

ab aqua nomen babct. Estne ca , quae PKnio et

Isidoro Enbydros dicitur? Ule candidam esse perhibet;

hic ¡ta loquitur libro 16 or! g. с. 13: »En

bydros ab aqua Tocata, exundat enim aquani, ita

ut clansam in ca pntes fontanam scaturiginem«,

quae yerba ex Soliuo desumpslt extremo cap. 40.

AxEA>D. (1. 1. p. 68).

hos enim] Yonckius (in spec, crit p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuisse cas

gemmas hiems dicitur, quia ex aqua Tiden tur esse

congclatae, quam speciem prac sc ferunt crystalli.

Unde Propertius (4, 3, 52) »Crystallum aquosum«

appcllat; Claudianus autcm multis epigrammatibus

lusit in crystallum, quorum iinum subjeci:

•Sollcrs lusit hicms imperfectofiue rigore

NobUior vivis gemma tumescit aauis«;

quo poëta Graeca epigrammata (anthol. 4, IS, 2

et 3) imitatus esse vide tur. Plura dabunt Pliniiis

(37. 2. 9) ct Seneca (uat qu. 3. 25 f. p. 735

Lips.). Probe igitur noster causait particule enim

usus est, qno magis patcrct, cur posterior coronac

pars Ulis insignita esset gemnus. Sicut enim priorcm

aestati tribuerat, ita posteriorem hiena adsignavit.

, ,

bracteatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim

honorum; quamquam de música seu harmonía serum)

eapnt auri coruscantes bracteis comebatur. • G кот.

— Brac te a tenuissima lamina cujuscunque me lall i.

Bracteatas, bractea obdnetus. Apud Scnecam epist.

41 »leo braetcatus« dicitar ornatus bractea. Haud

secas atqae Ammianus Marcellmus libr. 14: »statuas

auro curant imbraetcari « ; et libro 17: »faeis imitamentum

in figura aereuin, itidciu auro imbracteatum,

velut abundant! flamma candentis.« Ita Sidonius

libro 2. epist. 10 »braetcatiiui lacunar« et

1. 8. ер. 8 »gestatorias bracteatas.« Martianus Capclla

»comas bracteatas.« S temí, (ad Saxon, p. 174)

—- Addcrc poterat »malum bracteis inauratum«

apud Appulcjum (met. 10. p. 737 Oud.), »auri

bracteas apud Plinium (33, 3, 19), et »auri coruscanti

» bracteas« apud nostrum (§. 009). In lapidum

quoque inscriptionibiis (Grut. 1074, 12)

collcgii bracteariorum et inauratorum mentio fit.

Eosdem memorat Firmicus (astron. 8, 16). Per

metaphoram Seneca (epist. 115. p. 652 Lips.) braetcatam

feUeitatem appcllat earn, quae videatur tantum

felieitas esse.

facie] Albr. de Sole: »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, nunc facie puerilis, nune juycuili,

semper ímberbis, nunc autem ín cana diversitate

apparentis.« Macrobias: »Item Liberi ра-

tris simulacra partim pueril! actate, partim juve

nil! fingunt, praeterea barba ta specie, senäi quo

que, ut! Graeci ejus quem Ваббадеа, item quem

Bgi6éa appellant, et ut in Campania Neopolitani

celebrant Hßcövcc cognominantes.« Grot. — Tres

anni tempestates Martianum significare censct Gesncrus

(ad Orpb. p. 229); ncc pluribus olim annum

eonstitisse alio loco (palaeogr. crit. §. 668. 771)

docui. Attamcn magis propensus sum ad recipien

dum earn interprctationcm, quam Cupcrus (in Harpocr.

p. 76) dedit, vider! nempe Martianum tem

pos matutlnum, meridiem, et Tcsperam designare,

quibus Solis vis ac potcstas valde immutetur. Quae

conjectura ctiam iis confirmatur, quae dc Sole

oriente ad scquentia observo.

l'iö Martiani Capellae üb. I. §. 76.

ток ut ingressus est, pueri renitcntis, incessu medio iuvenis anheli, in fine

senis apparebat occidui: licet duodecim nonnullis formas convcrtere crederetur.

Corpus antem ejus flammeum tolum , pennata vestigia , pallium coccineum, sed

77 auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem, dextera

in incessu] Ita Basilccnsis codex, Darmstattensis,

et Bongarsii. Omissiim in cditis est in.

duodecim] Singulis bons Uli forte Yolebant,

qui in formas duodecim converti cum ccnstierunt;

■ist potius duodecîm Zodiaci signa eint intclligcnda,

quia aetates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad anni témpora idem refort. IVam postquam doeucrat

Liberi pati'is simulacrum partim pucrili ae

tata, partim jiiTcnili, praeterca barbata specie seniliquc

ore officium fuisse, addit: »Нас autem aclatum

diversitates ad Solcm referuntur, ut parviilus

videatur bycmali solstitio, qualcm Acgyptii proferunt

ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die vcliiti parvus et infans videatur: exinde autem

procedentibus augmentis aequinoctio vernali similifer

atque adolcscentis adipiscitur vires, figuraque juvenis

ornatur; postea statuitur ejus actas plciiissima

effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum sui consequitur augmentum. Exinde per

diminutiones dierum velut sencscenti quarta forma

dens figura tur.« Cursa. (Harpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis docte disputavcrit vir egregios, ad

denda tarnen baec esse videntur: Porphyrins (in

epist ad Ancbon. ap. Jambl. atque etiam ap. Euseb.

praep. ev. 5, C. p. 198) de Acgyptiis quaerit: »quae

tandem ratio excogitan potest, quod eundem Solcm

commémorant vcl ex limo cmcrgcntcm, vel loto insidere,

vel navigio provebi, vel singulis horis formam

commit tare, ac varios per singula Zodiaci signa vultus

induccrc?« Ad quae rcspondct Jamblicbus (myst.

7, 3. p. 152 Gal.): » Solcm secundum Zodiacum

figurar! et formas mutare xa%P c'oquv rolç сгщабь

dux.6r\iuùvbyv.* Adde quae Orpheus apud Macro»

bium (Sat. 1, 18) dc hac Solis commutatione canit.

Eundem singulis boris mutari Solis faciem crcdidisse

ex iis palet, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli,

sacro narrât linsîgni miraculis convenícntíbus na

turae Solis« qui »per singulas boras mutare coloree«

affirme tur (conf. Palaeogr. crit Ш, §. 506, ubi

add. Xenopb. mem. Socr. 4. 3. 4).

pennata vestigia] Corromperé et bunc Martiani

locum tentabat Yonckius substituons (in spec. crit.

p. 147) »per rata (aut statu) vestigia.« Licet cnun

alii alas Soli a tergo affixerint (Palaeogr. crit. IV.

§. 770. Cupcr. Harpocr. p. 34); in qnadam tarnen

patera (in Causei museo Rom. 5, 19, 5. Gracvii

tbesaur. У. 320) Apollo siv* Sol cjusmodi pennatis

pedibus pictus est. Adde nostrum infra (§.

378. 379). Vestigia autem dici pro pedibus con

firmât Bar thins (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat aurum. Hace ideo anno

tamu s, ne quis diversitatc colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non stbi

indtilgcre homines otiosos , laureara ex quovis mu

stасе о quaerentes. Влита, (advers. p. 361).

clypeum] 1 1 u nc Soli O vid ins qnoque tribuit

(met 15. 192):

»Ipse dei clypeus, terra auum toll'Uur ima,

Mane ruhet*

nee qui Abraxan in gemmis mecnm pro Sole accipiunt

(pal. crit Ш. §. 124, 460, 566; IV. 697),

hoc attrjbutnm mirabuntur. Etiam in numo Chalcidis

Syriac (Vaillant, num. Gr. Conimod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra chjpeitm ct has tain tcnens;

Martiani Ca'pellae lib. L §. 77. 121

ardentem facem praeferebat; calcci vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodam teneroque vultu ex " fraterna fulgorem lampade resumebat. Post 78

hos admissi fratres Joris, quorum alter maritima semper inundatione viridior,

alius lucífuga inumbratione pallescens. 1ж capite uterque dominandi sertum 79

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque 80

spum arum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartar eae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius yero propter molem elationemque

cjusdcmque Cartarius (imagini del del, Venet 1380,

p. eSt) nna cum lyra et sagittis mcminit ex Scrvii

loco (ad ecL 5. 66), obi tarnen in vulgatis exemplaribus

gryphen Tel gryphenaeum Icgimus.

facem] Cercri quidem, Dianae lucifcrae, Вас-

cho, Cupidini, Bymenaeo, Hecatae ct Furiis faces

tribni notissima res est: rarae autcm Solis imagi

nes sunt, in quibus, tit in Probi пито (Rasche

lex. TV. 2. p. 1331 ), faccm gcrit. Alias collcgit

I. Fr. Meyer in commentatione de dus ас deabus

ôaâov%oiç (Francof. ad M. 1790) p. 18 sequ.

Luna\ Ita codices Britanniens, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Hugianus recte habent, non Lunom.

De alieno ejus lamine confer Plutarclium (de

placitis philoeoph. 2, 28. p. 891; de facie Lnnae

p. 929), Macrobinm (in somn. Scip. 1, 19. p. 101

Zeun.) ct superiorcm no tain (ad §. 73).

lampade] Ita codices Monaccnses (В. С D.

E. G.), Britanniens, Cantabrigiensis, Darmstat

tensis, Basilcensis, Hugianus, et teste Cortio Guelfcrbvtanus

pro lampada, qnamquam lampada pro

lampas etiam in usa fuisse constat. Lampadem

Solis jam supra (§. 29) nos ter dixit, ut Fhoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 637).

caniciei] Sic Darmstattensis omnino rectiue

quam Grotius, qui caniciem cdidit Concolorum

pro concolor dixit et infra (§. 659 f.).

ebenenm\ Grotius habet hebenum, codex Dres

deneis hebeneum, Darmstattensis, Britanniens et

Cantabrigiensis ebenum, sed practuli lectioncin;

quam Monaeenscs (B. D. Б.) suppeditarunt. Quamvis

enim banc voccm alibi frustra quaesiveris, rix tamen

rectius ab ebeno adjectimm formare poteris. Magis

certe placet, quam ebeninus (in rita S. Dunstani

ар. Cangiiiin). Conf. notae inferiores (156. 223).

furvescens] Aliam lectionem fervescens e Guelferbytano

Cortius affert; sed ebenum et nox cum

hac lectione vix conciliar! poterunt. Retinui igitur

furvescens ut candido Neptuni oppositum. In Darmstattensi

a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed correetnm furvescens.

ex terra] Haud supervacánea mihi visa haee

verba sunt, quae ex Hugiano códice inseruL De

Plut one enim sermo est, de quo Cicero CS. D. 2,

26): »Diti patri — qui Dives ut apud Graecos

ПЯог>ТйП/, quia et recidant omnia in terras, et

oriautur с terris.*

opulentus] Phurnutus : UXovxcov de èxAq&iji

дш xo itcwxbxv ÖVT03V <р-д-аохап>, prjöev ei'vai

o (ir¡ xeXevxaïov eiç avxov xaxáyexai xai

avxov xrijixa yivexat. Grot. — Locum Cornuti

reperics in Galei opusculis (p. 145). Sed operae

pretium erit Romanum conferre poëtam (Claudian.

de raptu Proserp. 1, 20) canentem:

16

122 Märtiani Capellae Ш L $. 81 .

81 corporis rehudatüs, ac despuens divilias oppressione quaesitoa. Verum utrique

diversa conjux: nam hic nudus omnium nuírioem ; deorumque hospitam secum

ducit;* ille puellam accessibus gratulantem, quae ita pierumqué frugem ex 4

poscentibus tribuit, ut magninunainis rota áint eidem^rédhiberojcenteaimatùii

82 Dehiuc admissi Tonantis ipsius filii. Inter- quos primus quidëm ruber iiiyenis*

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradicbatur. Alter suavis et comis,

Tethys cuim Platoni (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. i i) Salacia. Hospitant autem deorura appellat,

quia sidéra dcos esse eenset (§. 811), quae mare

in occasu recipere hospitiumque îis pracberc videtiir.

gratulantem] Verbo gratula/ i nosier pro laetari

sive gaudere (§. 107 f. 693 f.) utitur: sed boc

loco laetificantem significare videtur.

centesimam] Fulgentius: »Proserpinam vero quasi

segetcin volurrunt, id est terram (lege terrae) radicibus

proserpeMem, quae et éxaiT] Graecc dicilur;

¿умтоу cnini Graecc centum sunt, et ideo

hoc ill! пошеп imponunt quia centtiplicatum Ceres

(melius esset seges) proférât fine tum.« Ovidius:

»Obrue versuta Cerealia semina terra,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager.«

Capclia alibi: »cujus salió centesimo messis incre

mento focueratur.« Grot. — Isidor/ orig. 14, ¡i:

»Glcbis ita praepinguis, ut jacto ibi semine incre

mento paene centesimo fruges uascantur.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guelferbytanus codex, et

teste Federo Britanniens, Bodlcjanns primus, et

Cantabrigiensis, Monacenses praeterea (В. С £. G.),

Hugianue et Basileensis haben t, seil, partem 5 vulgo

centesima, quod pro accusative plurali neutrius ge

neris habnisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenis rubens.» De

Marte, Jovis filio, sermo est, cujus Planetae etiam

tribuí ilium colorein supra (§. 14) vidimus.

sititor] Sic antiquiorcs editiones omncs, pariter

atque codd. Basileensis ct Darmstattensis ; apudGroxDi,

quibus innumerum vacui famulantur Averni

Valgus iners, opibus quorum donatur a varis

Quidquid in orbe périt «

Confer Platonem (in Crat p. 405 Steph.), Diodoruin

(a, 49 et 77), scboliasten ad Aristophanem

(Plut. 737), Ovidium (met. 1, 140), et Pbaedrum

(4, 11, 1). Posidonius quoqne apud Straboncm

(3. p. 147) ait, »non tantuiii terram esse divitem,

sed infra terram etiam opes esse conditas , quippc

non Hadern, sed Plutoncm ibi habitare.«

despuens] Britannicus tniidem codex, Canta

brigiensis, Basileensis, et Monaccnsiiun unus (C),

Guelferbytanus etiam teste Cortio dispuens haben t;

sed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattensis

et Hugianus praehent, omnino melior est, qnandoquidem

mare naufragornm bona despuit ad litns.

verutn] Codex Hugianus fuerat; male. Opponuntur

enim haec anlcccdcntibus, ubi Neptunuin

pariter ac Plutonem diadema gestare dixerat, quamvis

diversum; conjuges autcm omnino diversas

utrumque habere ait.

hospitam] IVeptuni conjux aliis Amphitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellator; quarura ccquam

Martianus intcllexerit, non decernam; illud lamen

perepicuum est nostram pariter atque illas maris

vel aquae personam gercre, quam nutricem om

nium ait codem sensu quo Thaïes antequc cum

Homerns

'S2x£ccvóv te -decov yéveótv xai (irjxèça Trj&vv

(Plat. Thcact. p. 132; Cratyl. p. 402 Stepb.);.

Martiani Capcllae lib. I. $.82. 123

falcem dextra, laevaque gestans crátera somnificum, ac pronus in petulantiam

forebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 83

hos duorum una quidcm germanaque faciès; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius reiulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper 84

tiam est sitiar, typographorum incuria, ut videtur;

quam lamen sólita com negligentia Walthardus et

Goczius aecati sunt Accuratiores certe faerant

Appuleji (met 1. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem« Plutonem interprétât!

sunt, qui ncutiquam Jovis erat filins! Facile etiam

ex addito Yerbo gradiebatur Martern Gradivum agnoscere

potuisseut »Sanguincm sitire« non modo

Martiani popularía Arnobius (1, p. 13), sed etiam

' Cicero (Phil. b, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad eaput Cyri abscissuin:

»Satia te sanguine, quem sitisti. « Martern autcm

simili cognomine invocat Orpliicus (liymn. 64, v. 4) :

aliian cevÔQOtpôvcû %aiQ(i)v\

comis] Correctum quidcm in codicibus Bodlejano

primo et mnsei lirilaunici comes ; sed ab imprtidcntis

cujusdam manu. Comis enim oppositus

est sanguinis sititori, et infra (§. 431) Bacchus

• facelior« dieitnr deoruin, queinadmodum apud Virgilium

(Aen. 1, 734) »laetitiac da tor«, et in cpigrammate

Graeco (2, 47, 25. p. SI S de Bosch.)

¿yeçOiyèXeoç.

falcem dextra] In MS. »facicui«: vide an »fa

cera«, de Baccho enim sermo, cujus in festis faces

nsitatac, undc Aibvv>6oç ЛацЛТус itcinque tpav-

6xrjÇl0Ç dictus. Falcem tarnen fcrri potest pro со

qno vincae putanlur. Si vero Albrician scqnimur,

cui semper quam conforinissimns Martianns, quod

ex diligenti collatione facile patet, videatur »racemum

« legendum. G no т. — Faccm (Baccho) tribuit

Marliauus tCapclla: »alter suavU et comis faccm

(aliae tarnen editioncs falcem, quae non male Вас»

cho convenit, exhibent) dextra — gestans.« Citer.

(in Harp. p. 93) — Facem Grotius et Cuperua

legi jiibcnf. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba doc-cut; ncqne in textum

recipcre debebat facem. Oinneiu dubitatioiiem removent

Tibulli (1. 4. 7) versus:

»Sic etjo: turn Bacchi responde t rustica proles,

Armalus curva sic »ii/ii falce dens«;

Osiridi qiioquc idem (1. 7. 34) falcem tribuit, vineattain

nimirum sive vinitoriam, cujus saepe inentio

lit apud rci rusticac scriptores (Cato r. r. 11.

4 ; Vario 1. 22. 5; Colum. 4. 25). Vinisatorem

Dionysum appellat Aecius (apud Macrob. Sat 6. 5).

olacis] "Verbuni est insolens, nunc evod/xov

(ut libro secundo »accrrajn olaccm«), nunc âvçoô-

¡iov (ut hie) significans. Glossa Isidori: »Ol ax,

olidns. « G но r. — Similes in AX desinentes voces,

vigilax, mentax, crcpax, loquax, Barthius (advere,

p. 1648) collcgit Martiani popularía (Arnob. 3.

p. 119) euudem Baccbum similiter »faeculcntaa

hilari talis datorem« appellaverat

madoribtis] Codex quidcm Cantabrigiensis »odoribus

«; scd praetuli vulgatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis gressibus ¡nccdentcm eignificaret

opacae noctis] Primain vocem e Iliigiano códice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castorum morte

(Horn. Od y ss. 11, 302. Virg. Aen. 6, 121. Ovid.

fast. 5, 717. Sil. 9, 295. Lactant 1, 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit exstirpatidis , sed » adversitates c.tstirpare •

quia dixerit? Cave tarnen i ta accipias, quasi ex-

16 *

124 Martiani Capellae lib. L $.84/

adversitatibus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

80 Juno cernebat. Quin inter eos decernentes fcminae: quarum una virgo fere^

parent Hercvles ad vcrsitatcs ; sed ipsae dixit expavendas,

ntpote máximas, sacvissimas, ad qnas ta

rnen Ule bene praeparatus accesseriL Pro praepa'

ralus Dresdensis codex habet' paratas, sed practuli

compositum, quo nos ter saepe pro simplici

utitur.

~kicerto.i\ Lacertosum et torosum Herculem a

poctis appcllari, Bnrniannus (ad Ovid. V. П. p.

102a) pluribus docuit exemplis.

rictusque Cleonaeos] Infra qnidem rictus leonis

dixit; scd alio, ni fallor, modo, quam Lie rictus

Cleonaeos, a leone Cleonaeo, qui ct IVemaeiis,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an rictus est ¿rtidxvvtov , ut est in glossario?

ErttÓxvvLOV vero gencraliori significatn pellis superpendens,

quasi irti6wbXlov, ut volunt ctymologici.

Grot. — Cleonaeos rictus qui a gloria déri

vant, пае illi suae in ho<i genere litterarum incuriosi

sunt. Est cnim leo ¡lie die tus a loco Cleonaeus,

in quo ab Hercule devictus est Valerius

Flaccus lib. 1 :

— »Cleonaeo jam témpora clausus hiatu

Alcides* —

Vcstltus cnim pellis leonina erat Hcrculi. Lucanus

lib. 4:

»Ule Cleonaei projecit terда leonis ,

Antaeus Libyci.*

Ausonius E idyll. 19:

»Prima Cleonaei tolérala aerumna leonis.»

Idem lib. 5 epigr. 73 :

»Rura Cleonaeo nunquam temeruta leone.*

Ejusdem meminernnt Claudianns 1 in RuPui. et

Papinius. Barth, (adv. p. 1236 et 1508).

limis] Sc. oculis, ut apud Terentinm (Eunuch.

5. 5. 53): »ego limis specto«; licet pro nominativo

etiam accipi possit, ut apud Ammianum est (20. 9)

»limibus oculis.« Multi quidem codices a vulgari

bac lectione recedunt et sublimis substituant, ut

Leidens!» (Munch, ad Hyg. p. 71 s. 83 Star.);

Basilecnsis, Darmstattensis, Bodlejanus, Dresdensis,

Hugianus, et inter Monacenses duo (C et G);

unde et Goezius sublimis cdidit; sed nemo ignorât

quanto Herculem odio prosecuta sit Juno et quantopere

ei inviderit (Hesiod. thcog. 315. Ovid. her.

9, 8, 11; met. 9, 256. 260), ita ut novercae nomen

meruerit (Sil. 2, 478. 3, 91); quae quum miram

Hcrculis speciem viderct, profecto melius li

mis cerneré dici a Martiano potuit, quam sublimis,

quod nihil i hoc loco et admodum frigidum cogno

men fuisset

y mi« inter] Si quis litcrarum transpositioni ct

audaciori conjecturae locus, legerem: »Scquuntar

eos decentes féminae. « Sequuntur ex elementorum

цета&ебеи Decentes vero со modo, quo saepe

in SIS. descendentes pro decentes, conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martiani collatione expertas sum. Grot. — In librie

scriptis nihil reperi, quod interpreti adjumento esse

possit, nisi quod Darmstattensis codex quin pro

^ruis, quod in editis legitur, multo melius habet.

Quamvis cnim inter codices Honaccnscs tres (В.

D. E.) ante quis copulativam et addant; non minus

tarnen obscuras manet locus, qui licet corruptas,

vario certe modo emendari potest Quapropter ni

hil prae terca in contexta mutandum duxi, donee

codices forte rcperiantur meliora nos edocentes.

Ceterum decernentes pro certantibus accipio. Diana

cnim et Venus prorsus sibi sunt contrariae. Ita

armis decernere dicit Vcllcjns Paterculus (2, 118.

p. 560 Burm.) paritcr ut Virgihus (Acn. 12, 709)

Martiani Capellae lib. I. §. 80. 12o

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantcm

audire dulces illecebras, ct attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolentem,

et osculis lamberé, et contingere corpore, ejusque velles cupidiue su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederctur:

tarnen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum 86

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam 87

»cerneré ferro« ecripsit, et Lucretius (5, 393) «beb

lum magnis de rebus inter se cerneré certant.«

generationum omnium] Venerem intellige cam,

quam Geuitricem a Romanis appcllatam esse, tarn

scriptores vetercs testantur (Dio Cass. 49. p. 599.

Reim. Appianus II. p. 470 Stcph. Macrob. Saturn.

1, 12. Plin. 7, 5, 39. 8, 41, 64. 35, 4, 9. 35, 12,

45. Sue ton. in Caes. с. Gl. 78 et 84), quam

lapidnm tituli (Grat. 225, 5. 1012, 3. Kurator.

58, 4 et 5. Gud. 39, 3) et numi (v. Rasche II,

1. p. 1358. V, 2. p. 897). Egregio describitur

prae ceteris ab Ovidio (fast 4 , 95) aliisque poctis

tarn Latinis (Lucret ab init S tat silv. 1, 2, 182.

Sencc. Hippol. 469), quam Graecis (Stobaeus in

ccl. 1, 10. p. 268 sequ. Heer.).

rosis] Rosam, scribit Pausanias, Vcncri esse

cum myrto consecratam et Amorum in earn dominii

meminit Anacreon. Rabth. (advere, p. 1256).

vinctis] Grotius vinculaüs: codex Drcsdcnsia

junetis: Guelferbytanus, Rritannicus, Cantabrigicnsis,

Monacenses (C. G.) Rasilecnsis, Darmstattensis

et Rongarsianus melius vinctis, quod reeepi.

decussatim] Codices Monacenses dao (C et Б),

Reicbcnauensis, Darmatattcnsis, ct Rritannicus uno

S scribunt, fortasse quia a decus derivar eut, ut

esset decenter sive ornate (Cang. b. y. et voce decussare);

Martiano tamen significare nexioncin cru

els instar factam ad imitationem sigui X ex supe

rior! loco apparet (§. 57, ubi eonf. no tam nostra ш

et Daldum ad Vitruv. p. 55).

fragrantissimis] lia teste Cortio in Guclferbytanis,

quod, quia redolentem sequi tur, prael'cro

lectioni, quam Hugianus, Darmstattcnsis, ct Mona

censes (CD. E.G.) praebent, flagrant issimis. Servius

cnim (ad Acn. 1, 456) subtilitcr distinguens:

onii о tiens incendium«, inquit, »significa tur, quod

flulu alitur, a flamma per L dieimus flagrat; quotiens

odor, qui fraeta specie major est, per R

dieimus fragrat* (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Rurm.).

pudicitiae] Conf, Propcrtii (2. 23. 89) versus :

»Ipsa Venus, quamvis corrupta libídine Mortis,

Кит minus in coelo semper honesta fuit?*

Duas Veneres coluissc vetercs, alteram coclcstcm,

sive Uraniam, alteram Vulgîvagams.JTavtfîy/iOV, no

tant est (Plat Conv. p. 180. 185 Stcph.), quarum

priorem hie significari apparet. Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Verticordiam (Pausan.

9, 16, 2. Jul. Obscqn. de prodig. 97), quo facilius,

ut Valcrii Maximi (8, 15, 12) verbis utar, »virginum

inulicriiinquc mentes ad pudicitiam couverterentur

« (conf. Ovid. in fast 4, 160 ct nostrum

iufra §. 144).

grata Ceres] Cortius in Guclfcrbytanis legit:

«Gratiae ct Ceres«; sed minus placet. Grata cnim

Ceres dicilur ob beneficia in humanuni collate genus.

126 Marti aui Capellae lib. I. $. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederctur esse Junonius , totius mundi

88 ab Heraclito dictus est demorator. Tunc etiam omnium gárrula puellarum, et

contrario semper fluibimda luxu, levitate pernix desultoria gestiebat. Quam

alumna (¡ne] Orphicus (hymn. 30, 2, 3) »£ецУТ) asscntîor во magia glossae et Yulcanio, que евг-

¿йтщутео —- rt/Lovroôcrteiça — rtavTOÔÔTSiça.* tius compertum babeo, nullum ex omnibus codi*

Et apud Diodorum (i, 12) dicitiir: «Ti) [¿ijtEQ cibus a Tulgari lcctionc recedere. Quid? quod se*

JtâvTWV Агцщтео JtXovroôôteiQa.* Alumna riori aevo demorare diceban t pro regere, id quod

cnim non solum quae alitur, scd etiam quae alit, verba doeent cbronici Novalicensis (ap. Gang.): »De*

est. Ila Ilaliain »tcrrarum alumnam« dicit Plinius moravit abbatiam suam decern annos cum omni

(5, 5. СопГ. et viros doct ad Appulcj. IL p. 446. moderatione acqua.« Grotius quidem Ciceronem

III. p. 425. Ond.). . laudat; sed eo potius loco eum CS. D. 2, IS) in-

Juiwnius] Giiclferbytaniis quidem codex teste spiecre debebat, quo Clcanthis verba referuntur,

Cortio »Junonis» Labet. Sed melius dixit Martianus quippe qui distinxisse dicitur »inter ignem, qui

Juiionium, videlicet Junone niatrc natum. Undc adbibcaliir ad usura atque ad victiim, et eum qui

Ovidio (met. 4, 173) queque Vuleanus audit »Ju- corporibiis animantium contineatur. « Шиш »con*

nonius» (conf. Ilcsiod. theog. 927. Lucían, de sa- sumtorem omnium« esse contendit: bunc contra

crif. p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Минск.). »vitalem et salutarcm omnia conservare, alero, audemorator]

Id est rctentor ct ligator, sivc for* gerc, ct sustincrc«; uude Martianus quoque Jomator

totius mundi. Gloss, (cod. Monacens. В.). — vialem Vulcanium , ut videtur, opposuit Uli Lemnio

Nihil enini in rerum natura sine igne constat Unde ct fahrili (§. 42).

et Qeraclitus ex igne constare omnia asscrebat desultoria] Ausonius cnim (cpigr. 137):

Vixc — Lege devorator. Rerum cnim ortum ct intcritum

ad ignem rcferebat Hcraclitus, unde enm

infra arde re iliigit. Interitus memiuit divinus Ari

stoteles, pbys. acroaiuatum lib. II: cocrtsg HçâxûeitFortuna

nunquam sistit in eodem statu}

Semper move tur, variât, et mutât vices.*

»Et ¡ta diflert« ut in vita Pytbagorac (ap. Photiura

cod. 249. p. 1318 Schott) legitur, »a Fortuna

Toç iprfiw artavra yivsÖdai Лоте rtVQ. De Fatum, quod hoc serie quadam et ordinate, firortu

innuit Varro, ubi ignem ab ingenendo dérivât moque progressu fit, in Fortuna autem inest ar-

Utrumquc refer t Cicero lib. Ш. de na t. dcor. Grot, bitrarii aliquid (то «Фт ó¡jutxov xcti to coç (TV-

— Democrator , ita lego pro demorator vel devo- %sv).* Adde Porphyrium (¡n vita Pjth. р. в!

rator, quod malebat Grotius tum admodum adolcs- Küst) et Maximum Tyriiim (Lp. 200 Ilci.sk.);

cens. INaut Gleanthes apud Ciceronem ГУ. 41 acad. înprimis autem Appulejum (de dogm. Platon, p. 20G

quaest. Solent dixit dominari et rerum potiri. Fabric. Oud.): »Plato nec sane omnia referenda esse ad

(bibl. Gr. L p. 802) — Goezius Grotio adstipu- л im Fati putat, scd aliquid in nobis, et in Fortuna

latus , in tcx(um, quod pejus erat, rcucpit devorator. esse non nihil : ct Fortunae quidem impróvidos ca

poteront quidem alitim Martian! locum (§. i>76) ubi sus ignoran a nobis fatctur. Instabile cnim quiddam

»devorante Mulcibcro« legitur, in nsuin suum con- et incurrens intercederé soleré, quae consilio fuerint

verteré coque conjecturant il! am firmare ; ego tarnen et nieilitationc suseepta, qnod non patiatur, niediMartiani

Capellae lib. I. §. 88. 127

alii Sortera asserunt, Nemesimque nonnulli, Tychcnque quam plures, aut

Nortiam. HaeC autem quoniam gremio largiore tolius orbis ornamenta portabat,

et aliis impertiens repenti n is motibus conferebat, rapiens his comas

tata ad finem per venire.« Optimi item verissimi- Alia ab his Nursia, Yolsincnsium dea, cojus Liquc

sunt Pedonie Albinovani (eleg. 1. 570) versus: vins. Utrinsque Tertulliamis. De Nortia Juvenalis»

•Fortuna arbitriis tempus dispensât iniquis; »si Nortia TLusco favisset« Grot. — Adde lapides

Ilia rapit juvenesj sustinet ilia «enej,- huic deae inscriptos (ар. Reines, p. 167 п. 151.

Quaque mit, furibunda ruit, totumque per orbem Fabrctf. p. 742. n. 507. Don. p. 52. n. 150). Sed

Fulminât et caecis caeca triumphat equis.« falsum esse Grotitim in со, quod diversam a IVorgestiebat]

Reposuit Goczius gestibat, quia in tia dcam esse Volsinensium Nursiam contendit

ex

uno códice Leidensi sic legi Miinckcriis (ad Ful- bisce inscriptionis (ap. Fabrett p. 742) patct vergcnt.

p. IG) adnotavcrat. Sed qunm rcliqui et ouines bis: »IVortia te vcneror lare cretus Vulslniensi.«

edit! meliorcm ortbograpbiam babeant, et Martia- (Add. Drakenb. ad Liv. 7, 57) Cctcrum et IVurnus,

quamvis Afer, rectius etiam scribere potuerit, siam pro IVurtiam scribi potnisse quis neget? (Vide

baud scio cur pravum recto suhstituamus ? Rurmannum m antliol. Lat. I. p. 57 et add. Müller

Sortent] Fot'tniiam , ob casum sortis incertum, ¡n Etrusc. П. p. 54).

sic appcllari vel ex reliquia nominibus acquivocis alita impertiens] Grotius impartiens, quod qunm

patct. In Planetis snnt sortium loci, Neníeseos in minus usitatum sit, illam formam e codicibns Mo-

Saturno, Tv%r¡c in Luna (Manil. astron. 5, 96. nacensibue (B.C.D.E.G.), Reicbenaucnsi, Basi-

Palaeogr. crit. Ш. §. 282). Sed Graecum nosfer lcensi, Darmsta ttensi, Cantabrigiensi et Britannico

forsan in mente liabuit Aâ%e6tv, quippe nomen reposui. Simili ¡ma iis, qnae Martianus scribit, in

jfaçà xo Xay%ccv£iv (Diogcnian. ap. Euscb. in Cebctis tabula (p. 170 éd. 1646) hace sunt: »Vapraep.

ev. p. 265 Vig.) dictum, sive cuto TOV gatnr Fortuna et aliis, qnod habent, rapit, aliisque

rfj хата xXrjQOVÇ Zij$ei Ta àrtoôtdofieva éxet- lai-gitur; iïsdcmquc rursns statim cripit, quae de-

бтсо JtQOÇEOixèvat, (Cornut. 15. p. 156 Gai.). A dit, caque aliis donat temerc et inconstante*'.«

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 5) habebat, imam Umlc Ovidius (trist. 5, 8, 15):

e Parois Fortunam esse, eamquc sororibus pote- »Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat.*

state antecellere. Cctcrum in lapidis cujusdam ti- Et porro (5, 7, 41):

tulo (Grnt 75, 8) Fortuna cnm Rhamnnsia conjungitur,

i. e. Pïemesi, ut in alio quoque claris verbis

legimus (Grut. 80. 1): »Deae Nemesi sive Fortnnae

«, quera corte non erat cur Boxhornius (ad

Plut qu. Rom. 15 in Graev. thés. Y. 942) a quasi

¿habitante scriptum diceret Quid solum mihi inter et alibi (1. 55. 2):

utramqiic interesse videretur, alio loco (Palacogr. »Praesens vel imo tollere de gradu

crit Ш, §. 527) exposui. Mortale corpus vel superbos

Wortiam] Fortuna Tbuscie. Mcininit Livius» Verteré funeribus triumphos.«

•Nempe dat id cuicunque líbet Fortuna rapitque,

Irtts et est subito qui modo Croesus erat.«

Paritcr ab Horatio dicitur (Od. 5. 29. 50) :

•Lu dum insolentem ludere pertinax.

Nunc mihi y nunc alii benigna»}

;

128 Martiani Capellae lib. I. §. 89.

puellaritcr, caput illis virga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita

89 ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

corum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexerat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgavcrat, quoniam faceré improvisa non poterat, suis tarnen

90 operibus arrogabat. Post han с vulgo ceteri de venere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flammacaput

comminuens] Wx hoc intclligcs, nisi ad (Toll, ad Longin. p. 252. Hcmsterh. ad Lucían. X

capitis deminutionem rcspcxeris, eo quidem sensu, p. 463 Bip. Dcmosth. adv. Mid. p. 557 Rcisk.

quo in jure Romano status in pejus mutatus dicitur. ibique Taylor. Thomas Magist. т. irti kOqqtjÇ).

Simili modo Fortimac facta Vcllejus Patcrculus Fata] Ita pro Grotiano facta codices Rciche-

(2, 118, 4. p. 5C8 Burin.) describit: »Quippc ita nanensis, Dresdcnsis, Lcidcnsis (Munck. ad Fulg.

se res habet, ut plcrumquc, qui fortunam muta- p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Ilugianus, et Moturus

est deus, consilia corrumpat efficiatque, quod naecnses (B. D. E. G.), habent, moxque pro submiserrimum

est, ut quod aeeidit, eliam mérito aceidisse

videatur et casus in culpara transcat.« Ipsa

autem locutio Plautina (Menaeckm. 5. 2. 104. Rud.

4. 4. 74).

complicatisque in condylos] Ita Saxo grammaticus:

» complicata in condylos digitis.« Domitius

ad Martialem. V. epigr. 80: »Condylus« inquit »in

musicis dicitur digitorum curvatura usque ad ilimidium

orbciu.« Catholicon Fr. Job. de Janua in

▼occ Comb lus: »A Condon ait »dicitur condylus,

id est nodus, et praecipue qui apparet in art ¡cu

lis digitorum pugno clauso, quo solcmus quandoque

capita puerorum perçu tere.« Addc Jul. Pollunotari

Britannicus, Cantabrigiensis , Monacenscs

(C. D. E. G.) Hiigianus, Basileensis, Darms tat tensis

, et Guelferbytanus subnotare. Vide tur noster

Pacattim (in panegyr. 18, 4. p. 59 Anitz.) iinîtatus

esse, ubi Icgitur: »Dco fcruntnr adsîstcrc Fata

cum lahulis.« (Confer §. 65.).

quae farta] Ita clarius Lcidcnsis (Arntzcu. ad

paneg. I. p. 42 f.) et Dresdensis omissam apud

Grotium voeëm facta exhibent.

corripuit] Descriptione aliquid corripere est

»festinauter dcscribcntcm aliquid perstringere. «

devenere] Pro Grotiano devenere Iliigianue

quidem codex exhibe t dii venera sed vulgatam eetecem

Vni. cap. 7. Hesychius: HovôvàiÇsi, noXa- risque communem lectioncm non ausus sum mu tare.

qiiÇu. Kôvâv/loç, eregôv XL xov xoXàtpov. nunc] Ita codices Darmstattcnsis, Cantabri-

Stephan, (ad Saxon, p. 25). — Jiôvdv/loç differt gieusis, et teste Cortio Guelferbytanus .omnino

a colapho со quod hic expansa manus palma, in- melius quam Grotius, qui tune edidit.

teriori manus parle, ¡lie exteriori et articulis digi- pro meriti ordine] Ita supra (§. 41) ctiam сое-

torum infligitur, ideoque probrosior est habitus, licolas advocates esse legimus »pro suo ordine ac

Martiani Capellae ; lib. L §. 90. 129

bunda coetum suscepcre sidereum. Verum quidam redimitus puer ad os

compresso dígito salutari silentium common ebat. , > ';

Conticuere omues, inten tique ora tenebant.

Tune Jupiter coepit: :i»i.'l i.. ■)] üi-i i и ■'.'.>■ <■; ..: •■:■ ■ M 91

г«/ /а modis.« Claudianus (de rapt Proserp. 3, 9), Qni lúe Aegyptius, idem infra (§. 729) nostro

postquam deos memoraverat iu cousllio considere piceus est puer (ab Aegyptiorum nempe colore)

a Jove jasaos esse, addit: jnssus admonere silentium. Catullus duobus locis

»iVec confusus hunos. Coelestibus ordine sedes (74, 3 et 102, 4) ad taciturn inn nunc alludit

Prima datur. Tractum proceres temiere seeun- puerum. Eundem Ovidios (met 9, 696) innuit

dum. vena: m, in-i/O „ . }». •<• :

Nee non et senibus fluviis concessa sedendi »Quique premit voeem digitoque silentia suadet.»

Gloria. Plebejo stat cetera more Juventus* cet Augustinus denique (de civ. dei 18, 3) »in omni-

Pariter Ovidius (met 1, 171):

— — »Dextra laevaque deorum

Atria nobilium valvis celebrantur apertis.

Plebs habitant diversa locis. A fronte potentes

Coelicolae, clarique suos posuere penates.»

Опое quiilem exemple sibi sunisissc Sidoninm illico

bus tempi ¡s«, scribit, »ubi celebrantur Isis et

Serapis, erat cliam simulacrum, quod di¡jit o labiis

impresso admonere videretur, at silentiam fierett

Saht taris aiitcm digitus médius est, qui alioquin

in/amis; conf. interpr. ad Persii sat 2. 33.

conticuere\ Notissimus venus est Virgilii (Acu.

advertes, si carmen ejus (7, 38. p. 331 Sinn.) 2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potius imitatas est,

legeris. ' ■'* - -■:'• "' :i ,,!I °

residiere] Eodcin Statius modo (Tlicb. 1 , 203)

lingit Jovcm stcllanti locatum solio additque:

, — »nee protinus ausi

Coelicolae , veniam donee pater ipse sedendi

Tranquilla jubet esse manu.* -■ - ■'••

ad os compresso dígito] Gcstus est Harpocratis,

qui dc Jove (met. 1. 203) ita: Л ГС ф\

» qui postquam voce manuque '. <« »

Murmura compressit , tenuere silentia cuncti*}

et Statinin (Tbeb. 1. 211): ¡) .-

»Postquam jussa quies sUuitque exterritus orbis,

Incipit ex alto» cet

coepit\ Hngianus codex ait. In Monacensibus

dc quo pluribus disserui in palaeograpbia critica (B.D. E.) ante venus, qui sequuntur, . baec Iegun-

(1*. Ill ct IV). Ridicula est glossae intcrpretatio tur annota ta: »Metrum dact tetramet. catalecticum. «

de Cupidine pucro. Ipsum redimili epitbeton Ac- In glossa autcm: uAletr, dactilicum (sic) tetramegvptium

significare videtur, conf. Lucían. IVavig. 3 truin catalecticum constat ex spondco ct dact ca-

(p. 137 T. VIEL Bip.). Graecum ei nomen a Stycsv talecto et duobus dactilis.« Est vero potius Choripctitum

Ausonius tribuit, taciturnitatem hisce ver- ambicum Asclepiadcnm minus, quale apnd Uoratium

sibus describens (cpist 23. 27): in oda prima, ita tarnen, ut Martianus majore,

»Tuvelut OebaUis habites tacitumus AmycHs, etei non inaudita licentia (conf. Hermann, clem.

Ant tua Sigalion Aegyptius oscula signet, doctr. mctr. П. 36. 14. p. 434) dactylo qnoque

Obnixum Pauline taces.» in baei usus sit vcrsuum 31, 37, 38, quod in

17

130 Martíani CápeUae lib. I. §. 91.

'ÍOU >n-

Ю

oiJíjon ÍVÜ'x

(•rn-'.i. i •' . .; ;

. i..' \.\:

■*>

Ni nostra, astrigcri, nota benignitas

Conferre arbitriüm cogeret intimum, < ;=jiií

Et quidquid tácito velle fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa meis promere ductibus,

Nee quisquam illicitis tollere nisibus

. Concertans cuperet jussa deûm patris.

,•■ r

I. >\ i

.' :t

!')

j.1 • ..

.1' Vr.

*){;•

!•<

:r> a'ji

crrorem glossatores induxissc vidctur. Cetcrum In Goczius i nam si unquam , sane tone dormitabat

tota bac oratione Ovidii (met 9, 243) imitationem, Grotius, quilín ista scribcret Ubi, qiiacso, in Ulis

quod supra jam menu!, agnosces. versibus quidquam legitur de vindicta, de femina

< astrigeri\ Simili rationc Martianus infra (§. 889) quadam, de scriniis Joris? Quam quidem femidcos

astrilucos appcllat, terrestribus oppositos. Quod nam si forte Philologiam intcUcxerit, quae Jo vis

Bartbius (ad Stat. Theb. Т. Ш. p. 860) ex uno scrinia cxpilasset, Jo vein buic favcrc po litis, quam

códice subsfhuere jubct astriregis, nee cum Lati- infestum esse, omnia doccnL Aide ne non sit nenitate,

nee cum metro convenire videtur, eoque cesse corrigerc coramuncm omnium librorum lectiomagis

ista displicct correctio, quo saepius noster ncm! Immo bene se babet illud »nee quisqmtm.*

(§. 193 f. 802. 808) voce astriger usus est, in- Similis de Jove locus apud Ovidium (met. 9, 25S)

timamquc cum astris divorum statuit conjunctioncm est, ubi ule, postqnam Herculis apotbeosin decre-

(§. 95 f. 97. 312). :.-;>! '.- .1 .' verat, idque reliquia dus annuntiaverat, lactabile

conferre arbitrium] »Consilia conferre« Tercn- eis fore hoc factum quidem conGdit, sed addit :

tius (hcautont 3, 1, 64), »sollicitudines« Cicero »si quis lamen Hercule, si guis

(ad familiar. 6, 21), »sermones aut consilia« idem Forte deo dolilurus etil, data praemia nolet:

(Philipp. 2, IS), et prorsus ut hoc loco, Coelius

(ad Cic. epist. 8, 15) »omnia intima conferre« vi

delicet communicare. Arbitrium autem pro decreto

posuit noster.

Sed meruisse dari seiet; ¡nvitusquc probabitj*

Junoncin scilicet denotans (v. §. 84 f.).

deûm patris] Qui apud Plutoiicm (Tim. p. 41

Steplb) deorum patris ad dcos verba legcrit, vidcpromere]

Non est cloqui, ut aliis in locis, sed bit nota baec fuisse Marliano. Scnsus loci hie est:

quasi e penu in luccm profcrrc. Nam rcoXXwv xa- »Nisi benignitas mea, omnibus nota, me impeliere t

uiaç Zivç tv 'OXvfírttJ (Eur. Med. 141 o). ad couununicandam vobiscum animi mei scntcntiam,

nee guisgtiam\ BIS. ne quicquam. Forte ne quis- et nisi libitum esset mihi de iis, quae etsi silcntio

quant. Scnsus hie: »Posscm equidem talcm de bac premcrem, rata tamen per ipsam meam volunta -

femina vindictam sumerc, ut nemo posthac ten- tern forent, ad vos referre; possera prefecto meis

tare auderet deorum patrie (id est: mea) scrinia: uniiis auspiciis meoque imperio fixa atque immutabi-

•ed semotis tristibus nos ad laetiora convertamus. lia efficere : nec quisquam auderet nefario conatu pa-

GnoT. — Profecto non erat, qnod bacc sua faccret tris deorum jussa suscepto certamine irrita redder«. ■

Martiani . Capellae lib. I. f 94. 131

!

tfl HU.. :■ (

Sed tristis melius censio clauditur,

Atque infanda premit «ensa silentium, . ■'.>

Ne vulgata ciant corda doloribus;

At quum laeta patrem promere gaudia

Et certo deceat fbedere pignora

Palam perpetuis jüngere nutibus:

Cassum est nolle loqui sensa decentia.

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,

Conferre Studium est vota propaginis.

Aequum quippe puto foedere coelitum

Quae seetanda forent orsa probarier.

Nostis Majugenam pignoris inelyti l 92

censio] Pro со, quod quis ccnscl, id est sen- coram omnibus volúntate in perpetunm diiratara

tentia, quemadmodum Synimadms voce censio iiti- liberos legitimis nuptiis jüngere, vanen» foret retitur

(epist. 1, 3). Atqne ita jam Plautus (rud. 5, ccre coneilia decentia. Vobiscum igitur, dii, qui

1, 9), quamvis cum qnadam ambiguitate, »een- grata mihi estis propinquítatc jnnetí, commnnicare

sioncm faceré« dixit pro censere. s t utico filii vota. Aequum cnim arbitrar consensu

vulgata dont] Dresdens» codex pro ciant Labet deorum in ipso initio approbari viain, quae nobis

sciant, qnod non cobaeret cum voce doloribus. est persequenda. « Cetcrum metrum postulat scribi

Forma cire pro ciere rarior, attamen nsurpata a dii, ut est in Monacensi (G). Vulgati ante Grotium

Columella (6, 3, 1) est. Basileensis cieant babet. babebant di. In Darmstattcnsi correction divi.

Qnod autem dicit: »ne vulgata ciant corda dolori' pignoris inch/tí] A principio luijus versus olini

bus,* bypallagc est pro: cordibus dolores. Clarius legebator »IVostri« in cujus locum ex codicie Dres-

Lncretius (3, 292) »qua ciet borrorem membris.« densis anctoritate reposai »IVostis«, id quod kgencassum]

Quae ex Guelfcrbytanis enotavit Cor- dum esse suspicabatur jam Barthius (adv. p. 1243)

tins fassitm, et paulo ante qitin famla, deinde ne et postea Yonckius (in spec critic p. 81). Sed

vulgo taceam monstra sunt lectionis: ncque, quod quod hie pro pignoris inchjti reponere queque ju

in pluribus Monacensibus (В. C. D. G.), et in alio bebat pignus id inclgtum , hoc in text um recipcrc

(E) ex correctora exstat, cieant, metrum patitur. non ausus sum, eiquidem altera, quam deal, con-

Totius loci sensus bic est: »Tristem quidem sen- stans omnium librorum lectio est, ipsius ctiani

tentiam silentio prcmere praestat, quaeque clam codicis Dresdcnsia. Videtnr Martianus appositionem

esse debent continere, ne, ubi in vnlgus cxierint, vitasse vel versus causa vel genitivum, quem quaanimos

dolore atque anxietate perturbent: sed quum litatis vocant, in mente babuisse, et qiicmadmopatrem

deceat gaudia sua in medium profcrre et dum dicimus »virum magni ingenii«, dixisse »Ma

17*

Í32 Martiani Capellae lib. I. §. 92.

Li;

In nostris mérito degere sensibuis :

Quae nee frustra mihi est Ínsita caritas,

Ut suevit patria stringere peetöra.

Nam nostra ille fides, sermo, benignitas, 1

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis honos sacer.

Hie solus numerum promere coelitum,

Hie vibrata potest noscere sidera ;

Quae mensura polis, quanta profunditas,

./

■ *

jugenam pignons inclyti«j licet semper obsenram

esse clocutionem non negem. Addit Barthins:

* Fiy nor is inclyli Graecismus est, vice pignoris,

virtutc id incrcntis, vivcre in nostris sensibus.«

degere settsibus] Degcre in sensibus intiinum

amorem notai, ut in oculis, . in corde, in intimis

sensibus alii dlcunt. Animo insitum Paulinas in carminCi

ad Nicetam valedictorio , quod nomine Sexti

¡Nalalis Felicia citat Beda. Barth, (advere, p. 1245).

. sermo j Sermonem cum dicit, Zóyov ex sacris

Uteris • notât j undc conjectari licet Christïanîtate

imbutum fuisse Martianum. Barth, (adv. p. 1345).

— ДЦгапшг doctissimi sane viri absiirdam banc

intcrpretationcm ; sermone profecto nihil nisi uuntii

sive interprctis officium hic designator.

Genius] Yetcres cuiquc fere deo suum tribucrnnt

Genium. Ita supcriori loco (§. 55) Junonis

kospitae Genium memoravit. Ita non solum Minucius

Felix (20, 7) Jovis Genii meminit; sed in

vctustissiina ctiam inscriptions (M lira t. 587, 1 f.)

ejusdem fit uicutio. £ penatibus Jovis fuisse Jo

vialem Genium Caesius (ap. Arnob. 5. p. 125) af

firmât, a tipie conspicitur (ap. Montf. in ant. cxpl.

I. tab. 15) ejus effigies cum cornu copias ads t antis

subjecta inscription« : Genio. Quacritur igitur mini

forsan Mcrcurius idem Jo\is Genius fucrit. Ccrtc

tarn Mcrcurius, quam Genius Tagctis pater, Jove

erat procreatus (Fest, in fragin. p. 90 Dae). Scd

re accuratius examínate potius ad illam Genii signißcationcm

rcspexissc nostrum arbitrer, qua dai-

[icov ctiam interpres seu аууеЯод e Platonis (symp.

p. 202 Stcpb.) est sententia (conf. §. 155. 154

ibiqtte not.). Quae qnidem notio apprimc cum

Mercurio, Jovis nuntio, convenit. Ceterum in Darmstattensi

códice versus hie, duoque sequentcs trans

posed sunt.

fida recursio] Memoria m notât, quam sibi esse

Mercurium ait Jupiter. Barth, (advers. p. 1 245) —

¡Nunlii potius fidelitatem ultro citroque discurrentis

significar! arbitrer, qui quoeunque a Jove ablegatus

sit, semper tarnen ad eundem redeat.

hie solus] Observes vcliin, Mentira laudem

simili imam esse Uli, qua infra (§. 118) Philologie

eclebratur. ,

Ait- víbrala] Maiiiliiis (1 , 50 Bip. 56 Scalig.) :

» Tu princeps au vi orque saetí, Cyttenie, tant i:

Per te jam coelum inlerius, jam sidera nota* cet.

Oviilii quoque versus hue pertinent (fast. 1. 297):

я Felices ánimos, quibus hace coy noscere primis

Inane domos saperas scandere cura fuit. о

Celemín vibrari asirá dicit, quae supra (§ 52) ipsa

vibrare scripserat, poetice.

Martiani Capcllac lib. I. $.92. 133

Qualis sit numerus marmöris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

Perqué hunc ipse pater foedera sancio —

Sed forsan pietas sola recenseat,

Quae parens probitas muñera pensitet;

Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Ilium connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

marnunis] Ita noster sacpe (§. 584. 659. 908)

pro mare voce marmor utitur pariter atqoe alii

parens probitas] Probitas, quae paid, poetice

pro probo, qui dicto audiciis est, ut semper erat

poctae (conf. Sedul. i, 124 ibiijuc a viris doctis Mercurius.

notata).

Iiaitstibus] Fingit enira mare baurire aquam.

Scnsus esse vide tur: »quibus legibus vel qua ratioue

fiant fluxus ct refluxus.«

et quantos] Prefecto intellcctu difficillimus est

hie versus, quapropter omnes etiam hie silent ¡nfamult]

Intcllige: qui quamvis Solem aliquando

anteceda t, semper tarnen in sortem famuli redit

(§. 35). Atquc simili ratione «Tovis honoribus servit,

quae fida ejus recursio est, de qua supra.

patruis] Sic rccte Grotius pro palrius, quod

in antcrioribus erat. Adjcctivum est, ut apud IIotcrpretes.

Equidem intelligo: »quantos sinus faciat ratium (od. 5. 12) »patruae verbera linguae«; re

mare.« In praecedeatibus enim disscruerat de aquae fcrenduin autcm ad Plutonem, cui pariter atquc

quanti täte, quam capiat mare: in hoc versa ejus

pereeqaitnr irruptiones in terrain. Cardines enim

ipsi Jovi Mercurius servit

suadent emeriti's] Ita pro Grotiano »snadentem

sacpe pro ostiis poni nemo ignorât 5 et ad voccin meritis « rectius codices Monacenscs (!). D.) ct Dresmarginem

supplcnda vox est tcrrarum, secundum

¡Und Ovidii (met 1, 13)

»nee brachia longo

Margine tcrrariim porrexerat Amphitrite.*

peraue hunc] Intelligo): »et per quem.« Mer

curius enim praeco, vel potins fctialis, y.7¡Qv£, est,

per quern «Jupiter foedcra sancit mortalium.

densis. Corruit igitur ct Yonckii (in spec. eat.

p. 81) corrcctio, qua sudantem legere jubct Sensus

est: »Suadent sécula (témpora), postquam eme

riti sunt labores (Mercurii)« cet.

thalamo] Thalamos praebent tam quinqué libri

script! Lcidenses (Oudcnd. ad Appulej. I. p. 384),

quam Drcsdcnsis, Monaccnsis (C), Cantabrigicnsis,

134 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

95 At virgo placuit docta quidem iiimis

Et com par studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumquc et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier,

Quae occultant adytis sacra latentibus.

Jungantur paribus, nam decet, auspicis,

musei Britannia et Bongarsii; eed vnlgata lectio

prac ferenda esse videtur. Scnsus enim est: »Mercurii

robnr, quo jam praeditus est, flagitat, ut

detnr thalamo.i Addilum sc. esse pro addi ad

med um Graeci aoristl dictum est.

cunae] Verba in trîca ta, scnsus planus: non

ob id Mercurio Pliilologiam denegandam, quod terris

nata sit, cum idem ct due accident. Legcndum

fort»:

»Cunae ergo officiant quoi nihil? edite

censendum superi: quique « cet.

Gbot. — Editae gignendi casus est, quod scholiastcs

pi incus non potuk in teiligere quamvis in omnia

sc vertens. Ut nativitas ¡Hi nihil obsit, quae cum

dee jungenda est, consilium in medium dandiira

cenect Déos non natos esse sapientiores censcbaut.

Lucanus lib. 8:

— »si numina nasci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deo'

rum.*

Влита, (advers. p. 1243) — Non genitivus sed dativus

casus est editae, ncquc qnidquani intricatum,

nisi verborum ordo, quem tamen rcctc jam Barthius

enucleavit, quo pro ut aeeipiens; cunas tan*

tum melius ad conditionem nascendi mortalem quam

ad ipsam nativitatem retuleris; natum enim vel

Jovcm ipsum veteres credebant, ej usque cunas ce*

lebrat Ovidiiis (fast. S. 913). Quod restât, pro edi

tae Cortius in Guclferbytanis invenit deditae, sed

Tulgata sana.

quique crepundia] Scnstis est: »Qui recolitis

tencri (liaberi) in terris vestra crepundia i. e. nu«

trimenta puerilia vel munuscula s. blandiinenta,

quae a nutrieibus ¡nfantulis vagientibus exbibentur,

quae sc. crepundia, occultant sacra, i. e. templa

adytis latentibus h. e. in secretion eorum parte.

ViLCAPf. — Cicero (Tuse 1, 13) »mysteriis ini

tiates non latere« ait »ipsos majorum gentium déos

с terra in cocliim profeetos esse. « IVon tamen solam

mysteriorum doctrinam, sed testimonia quoqiie et

inonumenta nativifatis et pueritiae eoram significare

Martianus videtur, qualîa reliquiarum instar in adytis

tempi ornm servaban tur , ut v. c. ovum Lcdac apud

Spartanos (Paus. 3. 1С. 1). Cf. Lobeck. Aglaopham.

p. ÍÍ2.

auspicie] Ita pro auspiciis scribe versus causa.

Sic in libri fine Jurgis pro jurgiis. Grot. — Ita

etiam Rcicbcnauensis codex. Imitatur noster AppuMartiani

Capellae lib. I. §. 94. 155

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in 94

suffragium concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportcre, adjiciuntque

sententiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis clatio ct maximum

culmen meritorum ingeniumque in appetitum coelitem propositumque sidereae

cupiditatis extulcrit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos 95

Icjum «pud quem (met. в. p. 426 Oud.) Jupiter

Venerem allocutus: »nee tu«, inquit, «filia quidquam

contristare; ncc prosapiae tantac time statuiquc de

matrimonio mortal! mctuaa. Jam faxo nuptias non

impares« cet. De deorum conjugio impari plura

vide apud Nonnum (10. p. 276 Fabr.). Yerba autem

noster eumsit e Virgilio (Aen. 4, 103) ubi Juno

Veneri dicit: »paribus regainus auspiciis«, alio licet

sensu. Auspicia enim boc loco initia sire originen»

significare arbitrer, licet etiam ad dignitatem et

poteslalcm referri possiut, quae in magistratibus

Romanorum auspiciorum jure cernebatur.

astra] In astris enim deos babitarc, quin ipsa

etiam deos esse cum Pytbagora (Diog. Laort. 8,

27. p. 509 Meib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibique

not.). Extremorum sex vcrsuum igitur sens us Lie

esse videtur: »Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(or tus, natales) editae (genitae, nempe Pbilologiac)

officiant, censendum (vobis) superi, quique (ct qui)

recolitis (recordamini) crepundia vestra (natalitiornm

mysteria) sacra (Uçà) adytis latcntibus occultare.

Jungantur (igitur utcrque), nam decet, pari

bus auspiciis, et cumulent astra nostris (Joris)

nepotibus (conf. §. 93. 97. 123. 153. not. 811.

815 f. et Platon, de leg. 10. p. 899 Stepb. Cic.

de divin. 1, 10. Davis, ad Max. Тут. 17, 5. p. 317

et 17, 12. pag. 377). Macrobius (Sat. 1, 23):

• ■freovç diciiiit sidera ct Stellas ало XOV öesiv,

id est TQtXELV> 4U0^ semper in cursu sint.«

sed postquam] Sallustius (CatiL 53): »Postquam

Cato adscdit senati decretum fit, sicuti ¡lie

censuerat «

acclamantque] Imperatorum demum actate, ut

videtur, per acclama tionem senatus consulta facta

sunt (Plin. cpist. 4, 9. Capitolin. in Max. et Halb.

2. Brisson. de formal. 2, 66. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 13, 21) ¡ta:

■ Scrvilio assentior et hoe amplius censco.«

coelitem] In Monacensibus (B. D. E.) et Basi-

Iccnsi legitur coelitum. Utrumque rectum quidem;

scd praeetat vulgata lectio, quandoquidem difficilior

sivc audacior potius ct Martiani ingenio aptior,

pracsertim quum statim cadem figura »sidcream

cupiditatem« subjungat pro »sidcrum cupidkate«,

more antiquo fere, sicut Accius (ap. Cic. 14. D.

3, 26) »familiäre parricidium« dixit pro »familiaris

alicujus paricidio.« Sidera autem vitam coelestem

significant, ut Pedo Albinovanus (cleg. 3. 27):

»Vive diu, mi care senex , pete sidera sero.«

in deorum] Ita in lapide quodam sepulcral! (lu

Velscri op. p. 418) legimus: »animula in deorum

numerum recepta.» Alia cxcmpla ¡monies apud

Diodorum (3, 56. 4, 24), Quinctilianum (3, 7, 3

ct 9. p. 549 Spald.) cet.

cooptentur] Adeo ut vcrc Persaeus, /ononis

auditor, apud Ciceronem lib. 1 de natura deorum

dicat »eos esse hábitos deos, a quibus magna utilitas

ad vitac cultum esset inventa, ipsasque res

utiles ct salutares deorum esse vocabulis nuncu

pates«, ct Minucias Felix: alicujus muncris vcl artis

156 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

aut JNilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris

doctrinae nomen inseruit, desigaati coelites 'nominentur, ut post membra

96 corpórea deorum fièrent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam.

gravis insignisque femina, quae Philosophia diccbatur, hoc supcri senatus

.:■■ . ■■■ 'ú;n

rapertorcm vencratam fuisse unamquaraquc natío- ratius quoque (Od. 3. 3. 15) Ulis addit, qui quum

nein ut civcm bonac memoriae. Citkii. (apotb. Ho- mortales iiati cssent, constantia et virtutc enisi

men p. 3) — Vide pulcbros Horatü (od. 3. 2, 21) arces Ígneas attigerint; forsitan etiam ipsum Cadversus

:

% Virtus recludens immeritis mori

Coelnm, neyala tentât iter via.«

Animas deus aUoquens (ар. Stob. eel. 1 , JJ2 , 40.

p. 8ö7 Heer.) edicit: »Si pauca fucrint vestra crimnm,

quem non berois tan tum (Paus. 3. 15. 6),

sed divino etiam honore cultum fuisse quídam то-

lunt (v. Müllerum in Orcbomeno p. 216 et 466),

negct licet Lobccfeius (in Aglaopbam. H. p. 1255).

Aeneas] Dc Acnea deo indigcte (§. 62) con-

, earnis relicta compagc coelum rursus ample- sale Livium (1,2 f.) et Yirgilium (Aen. 12, 794)

ctcmini.« Confer et nostrum inferioribus locis (§.

135. 145). In editis a Grotio coaptentur quidam

legi tur; sed in notis (ad §. 6) observa vit librum

scriptum boc loco habere cooptentur, et habet etiam

Rcichenaucnsis. In Basileensi et Darmstattensi ta

rnen vidi scriptum esse coaptentur.

Ovidiumque (met 14, 585 — 608) ас Tib «Hum

(2, 5, 44). De Romulo Horatius (ср. 2. 1. 5):

»Romulus et Liber pater et cum Costare Pollux

Post inaentia facta deorum in templa recepti«;

addc Van-on. de L. L. 4. 31. Cic 14. D. 2. 24;

3. 15; Tuse. 1. 12.Minuc. Felic. 23, 2. Tertullian.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (т. §. 62 ad nat. 2. 9 cet.

not.): »si quos Roma rcccpit aut dedit ipsa deos.« post membra] Per ellipsin, pro »post membra

Kilo deorum generationes assignâtes esse testator corpórea exuta.« Ita infra (§. 162) »post vilam«

Euscbius (pracp. cvang. 5, 5. p. 89; add. Arnob. nempe »pcractam« ct (§. 155) »post membrornm

L. 4, p. 155), nominatimquc ex со orti fcrcban- nc\uui« nempc »dissolutum.«

tur Vulcanns (Cic. N. D. 3. 22. Diogcn. Lacrtius curiales] Glossa Isidori: »Arcopagitae, curiaprooem.

1, p. 2 Mcib.), Dionysus (Cic. N. D. 5, les.« Curialittm vocabuluin Plauto usitatum, sed

23 ; Laur. Lydus mense Mart. 38, p. 199 Roetbcr.), et juris consult!*. Grot. — Curiales Romanis iideiii

Mcrciirins (cf. eimd. mense Apr. 44, p. 215), Her- crant qui Graccis tpQurc!nsg , intcrdum etiam qui

culcs (ibid. 46, p. 225), alii. Hand tamen scio отщотсы (v. Cic. oilic. 2, 18 f.). Nainqne in

an nostro loco Kilns omnino pro Aegypto positus tpQCiTQiav, vel in SrjfWV aliqucm qui recipiebansit,

ita ut Aegyptiaei dii, Osiris, Isis, Anubis, tur, apud Atltcnicuses aliosque participes civitatis

Apis, intcllîgantur, qui sero tantum a Graecis Ro- juris optimi fiebant (Platner Beytr. zur Kcnutn. d.

manisque deorum in ordincm recepti suut. Att. R. p. 143 — 152. 188 — 201):undc deorum

Thebae] Hcrcnlcm intelligo , quem Thebarum curiales fieri erudite dieit Martianus eos, qui in dcoahtmniiin

Pacatns (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.) rum nnmerum cum pari et acquabili jure reciperentur^

appcllat, ct Baccbum, Cadmi ncpelem, quem Ho«. Philosophia] Ita meliores libii scripti, MonaMartiani

Capellae lib. I §. Ш 137

consultum aeneis incisura tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptiàlia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum scnatus in palatia, quae in Galaxia Jo vis habitacenses

(В. C. D. E.) , Dresdensis, Bodlejanns pri

mos, Mertonianus , Britanniens, Cantabrigicnsis ,

Basileensis, Darm9tattensis, Rcichcnauensis, et Bongarsil.

Quinas tarnen etsi destituti essemus, nihilomians

Tulgatam lectionem correxissemus e Martiano

quidcDi ipso, qui infra (§. 576) per Philosophien*

ait JoYcm coelestis consultum senatus tabulamque

Tulgasse (add. §. 151).

senatus consultum] Prorsue contrariam (ap. Senec.

in apocoL p. 826 Lips.) sententiam dicît Janus:

»ne quis post hune dicm deus fiat ex his, qui

ctçovQTjç naçrtov ëdovôiv.»

aeneis] Morera incidendi aencis tabnlis leges

antiquissimum fuisse e Platonc (¡n Minoe p. 320.

Stcpli. add. Ajiolliaar. Sidon. epist. 5, 3 £ p. 131

Sinn.) patet. Apud Romanos aenearum tabularum

ueum Aneo Martio fuisse recentiorcm colligi с Dionysio

Ilalicarnasscnsi (I. 3. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas aeri in

cisas fuisse Livius (3, 57 f.) tradit, quamvis alii

volucrint, ebúrneas eas fuisse (1. 2. §. 4. de orig.

jur.). Foedus etiam Cartbaginiense aeri incisum fuisse

Polybius (3, 26) refert Atque in aes incisarum

tabularum saepe mentio fit (1. 8 ad 1. Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Philipp. 3, 12;

in Catil. 3, 8. Tacit, annal. 11, 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Second, epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar-

Sucton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid. met.

1 , 92). Unde leges quoque convivales Saturni

jussu in aes incisas lepide finxit Lucianus (Cronosol.

f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab acre igitur aerarii

nomen locus invenit publicus quo leges condebantur

(Sueton. Caes. 28) sire deferebantur (Tacit. 3,

51). Ita Macrobius quoque (Sat. 1, 15) legis meminit

in columna aerea incisae. Quod autem in

specie ad SCta attinet, famosum illud de Bacclianalibus

coërcendis Yicnnae exstat, cujus literaruiii

ductus publicarunt Matfh. Acgyptius ct post cum

Drahenborchius (in suppl. ad Liv.), ut Hcraclcenscs

(a Mazoch. cxpl.) tabulas, aliasque taceam.

compila] Per compita idem est, quod supra

(§. 3) dixerat »triviatim.»

condicit] »Coiuliccrc« praeter vulgares significationes

est »denun tiare.« Livius: »Quarum rerum,

litium , causarum, condixit Pater Patratus P. R.

Quiritinm Patri Palíalo Priscorum Latinorum. «

Triboniauiis in ins tit. Tit. de actionibns: »Condicerc

enim (inqnit) est antique lingua denun tiare. « Glos

sarium: »Condico 6vvxá66o(iaL /лета rtaQccyysXiaç.

Glossae: »Condicit, imperat, praecipit.«

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, deccrno.« GnoT.

— Conf. quae contra Scioppium monucrunt viri

docti (in Burin, antholog. Lat. L p. 502) et Gronov.

ad Plaut. (Stich. 5. 1.28).

habitationem] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Vidcndus Ovidius. Gbot. — Atque pessimain

banc lectionem Goezius non dubitavit, expnncta

meliori, in tcxtum rccipcre! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monaecnsium unus (C),

Hugianus et Darmstattensis pervcrsam illam habent

lectionem, quam in Basilcensi tarnen a secunda

mann correctam vidi; nemo certe »palatia faceré

arbitrationem • Latine dici posse putabit. Martiani

contra plana est sentcntia, quam infra (§. 208)

18

138 Martíani Capellae lib. I. $. 97.

îioïiem potissimam faciunt, diluculo convenirent. His igitur actis solio rex

ipse eurrexit, ommsqne ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

repetit de Galaxia scribens: »erat autem ibi Jo- esse, quorum сигам.« et nosier (§. 118. 811) et

viaUs dornus.* De eo Ovidium ctiam conferre operae

prcüum erit in rersibua (met. 1, 168 eequ.):

»Est via sublimit coelo manifesta sereno:

Láctea nomen habet , candare notabilis ipso.

Hoc iter est supera ad magni teeta Tonantis ;

et paulo inferius (17ö):

Hie locus est, quem, si verbis audacia de tur,

¡laud t ¡meant magni dixisse palatia coeli.*

alii saepe memorant. Ita Claudianus (Prob, et Ol. 9)

ad Solem:

a Saepe soies duetoribus Ulis

Instaurare vias et eursibus addere nomen.*

Ad eundem nos ter (§. 186):

«Nam medium tu curris iter — — coercens

Sidera sacra deúm, quum legem eursibus addis.»

Ilinc tarn Pliocbuin, quam Mcrcurium in coelum

De Galaxia ipso cf. Cíe. soma. Scip. apud Macrob. adscendentes in Solem ilium, bunc in Pinne tarn

1. 4. f.; Aristot. meteor. 1. 8; Plutarcb. de plac. converti (§-29) finxit, et infra (§. 897) Lunaiu in

phil. 3. 1, p. 892. ipso deornm coetu transenrsionis officii memorem,

cursusque] Lege enrosque. Voinck. (spec. crit. Astronomiam autem (§. 813) deorum meacula non

p. 81) — Abstiuuisset bac conjectura criticas te- tacere, licet impudentis sit diu suos cursus edisscmerarius,

si memiuisset tleos apud Dfartiauum sidera rere doccreque vellc deos, quod faciant (§. 812).

MARTIANI

€ A

. MINEI FELICIS , ' .

P E L LA

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGIAE ET MERCÜRII

E,

LIBER IL

J^ed purum astriíicis coelum scandebat habenis 98

Nox revocans merso fulgentia sidera Phoebö.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;

Nox] Multonim poëtarum, Virgilii, Statu, Silü bent auctorem, тегшп cursim tantum aire saliendo

Italia, aliorum habemus noctis descriptions ; sed menda Tel errores venantur. Infra (§. 808) nostcr:

profecto non ultimum bacc nostri occupât locum. »Шс bis Septem solitus servare friones

Fulgcntiiis quidem (p. 23 Munck.) imitar» eum то- Plaustro Hyperborea resplendet luce Bootes.*

luit, тегшп male huic opera sueeeesit. Booten cum plaustris Oridius quoque jungit (met

merso] »Mcrso Pboebo« de Solls occasn noster, 10. 447). Idem alias Arctopbylax (Cíe. 14. D. 2.

quemadmodum Statius (Theb. | , 344) de ortu et 48 f.), quia plaustra sire triones ursarum quoque

Aurora »repercusso Pboebo« canit figer« fingebantur (Arat Phaenom. т. 26).

sttecendit] Corrigendum succedit. Inepte Tulgo torvo]' Imitatus est Ciceronis (N. D. 2, 42) :

editor sttecendit. Saepius alibi »succedo, 6uccklo, тегЬа:

encuendo, accedo, accendo « sunt permútate. Octjend. • » TorW Draco serpit svbter* .— — '

(ad Caesar, p. 95). — Nom fbrsan et Lucanne (2, Quapropter spernendam arbitrer craendationem tor-.

413) corrigendus, qui scripsit: to, a Tiris doctis (Burmann. anthoL Lat. 1. p. 183)

» Succendit Phaethon flagrantibus aethera loris*? propositara; praesertim quum baec notío jam m

Adeo futiles saepe sunt criticorum emendationcs, spiris contincatur. Pro Draconi nonnulli codiees

praesertim corum, qui non totum ante oculos ba- Vracone habent, sed parum interest

18*

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans^splendebat in armis

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

'Multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

С ""." "Virginie interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecta boatu.

<)9 Denique ipsa compertis superûtn decretis, adultaque jam nocte Philologia

pervigilans, multa secura ingenti cura anxia retractaban Ingrediendum

primo senatum deûm, Jovisque subcundos inpraemeditata visione conspectus,

auratis] Hune Orioncm esse ex descriptionc

apparct. Graecï cum Özvyvov (antbol. 2, 47, 18.

p. 510 Bosch.) appellant; Virgilius (Acn. 3, 517)

i) arma tum aura Oriona«; Ovidius modo (art. am.

2, 56) ensigerum , modo cum Lucano (1, 6C5)

eiisiferum (fast 4, 388), canitque (met 13, 294)

• nittdumquc Ononis ensem.* Isidoras (etym. 3,

71, 11. p. 162 Arev.) scribît: »Пипе Latini Jugulam

voennt, quod sit armatus, et ¡jladio et

stcllarum luce terribilis.* Exitiale signuin esse jam

Homerns (II. 22, 29) cecinit.

aestiftro] Sumsit a Virgilio (georg. 2, 553).

Ferventem appellat Cornelius Sevcrus (Actn. 599.)

Isidoras (etym. 3, 71, 14 et 15. p. 163 Arcv.):

»Canícula Stella, quae et Sirius dicitur, aestivis

mensibus in medio centro coeli est: et dum Sol

ad cum ascendent, conjuncta cum Sole duplicatur

calor. — Sirius vacatur propter llammae «anderem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris luccrc viileatur.«

Plura de Sirio aliis locis (in palacogr. III. ct infra

ad §. 640) dixi ; adde Aral. 326 cum intpp. Trahi

eum ab Orione dixit, quia hunc proximo sequi tur.

ambitum] Ne te forsan turbet producta media

syllaba, lege virorura doctorum notas ad Шит Ovidii

(met. 1, 57) veràum:

»Jiissit et ambitac circumdare Hl uta terrae.*

sertum] De Ariadnes hac corona Juno apud

Scnecam in Hercule furente conqueritur:

»ne qua pars probro vacet

Mundus puellae serta Gnossiacae gerit.*

Goez. — Potucrat Martianus ctiam Ovidii (fast. 5,

345) versus respiecre:

»Bacchus amat flores : Baccho placuisse coronain

Ex Ariadneo sidere nosse potes.«

Adde met. 4, 13; fast 3. 459. Arnob. 5. p. 176.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud ad,

quod apud Grotitun praemissum erat (Oudcnd. ad

Appui. I. p. 691). Omissum id ctiam est in Britannico,

CanUbrigicnsi, et Ilugiano. In Daruisl.ittensi

superne reperitur imposilum. Sed supervacaneum

est, quia »perlabitur aures« idem est quod

«labitur per aurcs.«

beatu] Famaiu praeconis officio funetam in

palatio Jovis supra (§. 65) vidimus. Eodem igitur

jure noster ei tribuere potnit boatum, quo Appui,

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) »praeconis boa

tum* scripserat Musac boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 121) tribuit, uti philo sopbnr иш

ctiam in coelo reboatum inferius (§. 213 f.) com

mémorât

iVIartiani Capellae lib. II. §. 100. 141

exsiliendamque sibi in superam coelitum sortem. Deinde ipsi sociandam esse 100

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tamen vix eum post unctionem

palaestricam rec urr entern , dum flores ipsa decerperet, praelectis quibusdara

herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis conduceret

amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diversitatis

delicias Milesias, historiasque mortalium, postquanj supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo condu- 101

came connubium, atque aetherei verticis pennata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emcndavi Grotianum optaret e libro

Norimbergensi, Rodlcjano primo, Ilugiano ct Darinstattensi

codicibus. Sed anteriores editioncs ineliorem

banc lectioncm jam pracbuerant.

eum] Neutiquam, ut in cditis, cum, sed eum

omtics fere codices tam Grotii, qnam Mouaccnses

(C. D. E. G.), Darmstattensis , Basilccnsis, Drcsdcusis,

Hugianus, Britannicus, Bodlejanus primus,

Cantabrigicnsis , aliique ad margincm libri IVorimbergensis,

et in notis a Appulejuin (I. p. 219 Oud.)

laudati. Nonne igitnr mireuiur novissiinos editores

VTaltliarduin et Goezium dédisse cum, quin etiam

tjuum !

palaestricam] Unctns et nodus plaçait scilicet

Pbilologiac. Ovidius (beroid. 1в, 149):

»More tuae gent is nitida dum nuda palaestra

Lu di s et es nudis femina mixta viris.»

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mcrcurius

(cf. Horat od. 1 , 10, 4 et ad cum Mitscbcrlicb,

cui adde Pausan. 4, 52, 1. Diodor. 5, 75.

Sut Theb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prndcnt.

in Syminacb. 2, 519. Conf. etiam nostr. superiori

loco §. 5 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulcjus: At ego tibi sermone isto

Milesio varias fabulas conferam. Respexit ad bunc

Capellae locum, quisquís Ule veterum glossarnm

auctor, cum ait: »Milesiac,. amatoriac.« Grot. —

Confer. Erasmus in proverbio: Domi Milcsia. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 415), sed omncs fabulas removeré voluisse

nostrum arbitrer, quasi indignas deoruin

majestate. Mytbos cnim cum illis conjungit, addcns

verba »mortaliumaue historias.« Ceterum delicias,

non delitias in codicibus Monaccnsibus (В. C. D.

E. G.) legitur.

non cassa] Servius ad illud Virgilii (Aen. 12,

780):

»Dixit opemaue dei non cassa in vota vocavil«

explicat »non ad inania vota poscit auxilium.«

formidabat] Pcnnulti codices, Reicbenaucnsis,

Darmstattensis, Hugianus, Britannicus, Cantabri

gicnsis, Bodlejanus primus, et Mouaccnses (В. D. E.)

babent praesens formidat.

conducalne connubium] De sponsalibus contrabondis

auspices etiam auguria captasse pluribus

exponit Burmannus Sccundus (ad Claudian. p. 3G

not. 83>

aetherei vertías] Id est Mercurü. Goez. —

Quo autem pacto Mercurius audirc potest aetlicrius

vertex? Intellige potins »in aetbcreo ver tice pen*

natam rapiditafein« j bac cnim Mercurius denotatiir.

— Pro pennata Bodlcjanns codex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest; sed illud, quod

Basilccnsis et Darmstattensis etiam babent, rctinui,

142 Martiani Capellae lib. II. $. 102.

102 copuletur, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suum,

Cyllcniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nee

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nascenti ab ipso Jove siderca nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

dígitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae

numeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia et supra (§. 76) noster pennata scripscrat, ct

infra (§. 379) liuJHs scriptionis rationcm affert.

numero] Pro numeris, per numéros. De hoc

cabalac generc pluribus olí m (in palaeograph. III.

§. 142 scqu. 227) cgi. Adde cxemplum ex Artcmidoro

(oneirocrit. 2, 75. p. 158$ 5, 34. p. 178

Rigalt.).

nomen swim] ФсХоХоу'са, enjns nominis nu

merus est secundum literas Graccanicas DCCXXTV.

Grot.

Cylleniiaue vocabulum] Vocabulum hoc admodum

torsit ineptos glossatores. Nos Ocov& esse

invenimns, quod Mercurii apud Acgyptios nomen

nemo nescit. ITujus numeri jnxta Graccos charac

ters MCCXVIII. Guot.— Tenendum autcm Ocov-&

tarn Mercurii quam primi menais nomen apud Ac

gyptios fuisse (Cic. N. D. 3. 22. Cf. Pal. crit IV

§. G04).

dígitos] Satis nota hare computandi ratio est

(Wowcri polym. с 7. p. 58 sequ. Fabrica bihl.

Lat. Т. Ш. p. 385 Ern. Bcrgler ad Alciphr. p. 108

ct inferior ad §. 745 not.) Maxime ctiam celebrata

erat statua viri digitis computantis cxsculpta ab

Eubolidc (Plin. 34, 8, 29) pari ter atque Jani

statua (v. Pal. crit. Ш. §. 230. 236. 454). Atque

infra (§. 729) Arithmetic» eodem computandi modo

utitnr. Addc Appulcjum (de mag. p. 579 Oud.)

Nee tantum números, sed etiam literas digitis significatas

esse, Isidoras (et ym. 1, 26 f. p. 42 Arev.)

demonstravit.

terminum] Litera The ta, qua novenarius nu

merus exprimitur. Primus cnim numerorum termi

nus enneas est, quia in hoc numero monades desinuiit

et ab eo decades incipiiint. Infra (§. 745)

»primus«, inquit, »versus est a monade usque ad

enueadem.« Terminum autcm numeri scripsit pro

numerorum, ut saepe singular! scriptorcs utuntur

pro plural! (Palacogr. crit Ш. §. 232. Spartian.

Adrian, c. 7.).

dehinc] Si est DCCC. Ogdoas autem primas

cubus. Grot. — Sed ogdoas non est Omega: debebat

Grotius ad sequentem regulam novenariam

respicere, secundum quam numerus ilJc 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret cubus

(§• 740).

soliditate] Cubi natura hac voce exprimitur,

» siquidem « , ut Macrobü (in somn. Scip. 1 , 6) ver

bis ufar , »a paribus bis h! ni, qui sunt quatuor,

superficicm faciunt: bis bina bis, quae sunt octo,

corpus solidum fingnnt.«

cubi] Vulgo cybica dominus. Grotii codex ha

bet с ubi ас dominus , legi autcm ille jubet ac domibus,

quia »fanis« praeecsscrit : Goczius domibus

in textum reeipere ansas est. Ego vero nihil mu

Martiani Сдре11ае lib. П. §. 102. 143

mortalitatis asserere prudeus Samius aestimavit, ia locum proximum sumit ас

sic mille ducenti decern et octo numeri cffulserunt. Qnos per novenariam 105

tandum esse censui (In palaeogr. crit. Ш. §. 327),

siqaidem accepta partícula ас pro tanauam scnsiis

planus est: »cubi solid! tas (ara) quae in fanis tanqnam

dominus (ipse) adora tur.« Yitruvius cnim

(3, i) »aras ad normara deberé esse quadratas«

monct. Portasse etiam de cippis Hcrmae quadratis

Martianus cogitavit. Lectionem nostrum praeterea

firm at Reicbcnauensis codex, in quo »cybi ac«

legitur. >

bivium] Editi vim; ad quod Grotius: »MS.

vivium. Literam Y innuit, de qua babes in catalectis

:

»Litera Pythagorae discrimine secta Ыconti

Нюпапае vitae speciem praefenT videtur.*

E те tat boc distiebon in Anthologia Burmanni La

tina (II. p. 4 IG). Sed adde Ausonii (Idyll, de monosyllab.

9) bunc versum :

»Pythagorae bivium ramis paleo ambiguis 1"«

qui magis nostro respondet Confer praeterea Persium

(3, 56), Senium (*d Aen. 6. 156), atque ex

CO Isidoriim (etym. 1 , 1 7. p. 5 Are v.) , graphicmnque

descriptionem apud Athenaeum (10, 20.

p. 454. Cas.) et Straboncm (13. p. 597 Cas.).

IN aimjuc " тосе illa humanuni genus notar! ex alio

loco (§. 108) patet, quo scribit: »intra latebras

uteri séptimo mense absoluta mor tali tas« (add. S.

625. 899). Apertc etiam Arnobius (1. p. 6) ver

bis »miseranda mortalitas« nil nisi miscrum bominum

genus denotare voluit Atque Gellius (13, 28)

Jam défendent bunc vocis usum. Adde Ciceronem

(IV. D. 3, 36), Li via m (1, 2), Senccam (de cle

ment. 1, 5), aliosque permultos, Yirgilium, Ovidium,

Lucanum, Curtium, Plinium, Quinctilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius ct

YValtbardas jam notavcrant. In Monacensibus ipse

vidi, tum estimavit (in В et D), quod Darmstattensis

etiam cxhibct, tum aestimaoit (in C. et E)

quod praeter bosce Monaccnses etiam Basilceasis,

Rcichenauensis, Britannicus, Cantabrigiensie, ac

Bodlcjanus primus babent Yerumtamen, quod in

cditis est, existimavit etiam defend! potest; neque

ignotum est a scriptoribus saepe composite uearpari

pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

auos per] Quod «licit tale cet : soient Magi,

nbi quid ex nominibus scrutantur, collectam ex

nominum numero summulam per enneada dividere,

Vivium in Rcichcnauensi quoque códice exstat, subtrabendo earn quoties licet, tum numerum qui

quapropter bivium scribere, orthographia tantum

mutata, non dubitavi; nam В et Y sacpius con*

fundi notiim est (v. §. 25. 102. 582. 608). Sensum

illustrant Lactantii (6, 3) verba hace: »Dicunt cnim

bumanae vitae cursum Y literae esse s i mil cm, quod

unusquieque bominum, quum primae adolcscentiae

Emen attigcrit, et in eum locum venerit, partes

nbi se via findit in ambas, h aerea t nutabondus

ас nesciat, in quam se partem potáis ¡nclinet« cet*

mortalitatis] Alii libri script!, a Cortio in libro

Lîpsiensi notât!, babent immorlalitatis } sed male.

erit superflu us nominis ipsius numerum arbitrantur.

Yide etiam si lubet Agrippam dc occulta

Philosopbia, diligentem profecto Martiani lectorcm.

GnoT. — Bene, modo recte intelligas Grotium.

Minime cnim numerum innuit ilium, qui invenitur

priori numero per novem diviso ; is cnim e Mcrcurii

numero esset 135|- et e Philologiae 804 :

sed eum vult, qui perfecta divisionc novenario

minor per novem amplius dividí nequit, miemiiuc

nunc numeri fracti indicem appeOamus, nt supra

numerum 3 in Mcrcuri!, et 4 in Philologiae no144

Martiani Capellae lib II. $. 105.

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter-

104 tium numerum perita rcstrinxit. Suum quoque vocabulura per septingentos

viginti quatuor numéros explicatum, in quaternarium duxit, qui uterque

lOo numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio principium,

medium, finemque dispensât, profecto pcrfectus est; quippe lineam

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit. Nam longitudine pro

mine. Sed Lane viam, quam G rotins iuiit, Martianus

non indieavcrat, ut slatim apparcbit

novenariam regulam] IIujus regnlae, qnod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, 15.

p. 151 cd. Liigd. 1563) mentioncm facit. Recentiores

cam appellant, G alii »la preuve de neuf«, Ger

main »die IVciincr- Probe.« Sed horum simplicior

▼¡a est, qua ad cundem, quem Martianns, fincm

perveniunt. Excmplo sit Pbilologiae nominis nu

merus 724, in quo probatio hoc modo instituitur:

7 ct 2 et 4 = 13; V autcm = *A" Numcri

fracti igitur index 4 est. Multo morosiorem viam

vctercs ingressi sunt. Martianus cnim numéros

jubct «per novenariam regulam distribuerc, minnerequc

per monades decadibus subrogandas (substi

tue mías) et .sic in monadem perite restringere.« Id

quod alia, quam Lac ratione, fieri vix potest:

724 = 700 ct 20 et 4.

Rcsolvcndi 700 in 7

20—2

4 —4

Fiunt 13

Resolvcndi itcrum, quia

13 = 10 et 3, 10 in 1

3 — 5

Fit 4

Copiosius baec in palaeograpbia critica (Ш. §. 228)

exposai.

uterque numerus] Tcrnarius nirairum et quaternarius.

Omnia, quae proximo sequuntur, noster

ct Macrobius ex una eodemque fonte bausisse videntur:

bic enim (somn. Scip. 1, 6), postquam

de septenarii numcri partibus et praestantia egerat,

addit: »node Ycrgiliu», nullius disciplinac expere,

plene ct per omnia beatos exprimere volent ait:

O! terquc quaterqiic beat!. «

quod ratio] Quum nostro ratio saepe computatio

sit (§. IOS not), illtid »quod ratio» pro

»quia ratio (sive computado) accipiendum est

Nostra certe melior lectio est quam »quem ratio*

in Dresdcnsi códice.

profecto] Ita Rasileensis et Rongarsii codex.

Edit! babebant pro certo. Tcrnarii numeri banc lan

dein répétât infra (§. 733); adde Aristidem Quin*

ctilianum (de música 3, p. 120 Meib.) et Jainbliebum

(de vita Pythag. 28, p. 128 Kiist). Pythagoricum

dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): xadáiteg yac tpa6i xai oí Hv&ayó-

QELOL, то Леей xai та rtávra roïç rçiôlv coqi-

бтас TefavT7¡ yàç nal fiéóov xai àçxv Xov

àoi&iibv ÏX£1 ro^> rtavtôç. Plura de ternario

numero alio loco congessi (in Palaeogr. crit. Ш.).

longitudine] Grotiana hace lectio est. Monacenses

vero (B. D. E.) ct Guelfcrbytanus, quem

Cortius laudat, praeter longitudincm profunditatemque

etiam lalitudinem addunl; male me quidem

judice. IVon enim de solidis sermonen, esse e voce

» frontes« patet, qua signiiicantur figurarum in plano

extremi fines. Superficies autem quina profunditate

carcat. profundi tas quidem a nos tro omittenda erat

Martiani Capellao lib. II. §. IOS. 145

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicado prima ex imparibus

xvßov gignit. Tres autem symphonias quis ignorât in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia 106

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris aestimetur,

absoluta tarnen ratione perficitur. Nam quaternarius suis partibus complet

et addenda potins latitude (§. 707. 709). Non ab- (2, 47. 48, 4 f.): »Ufares« inquit »existimantur

súnilem confusioacm vidcbis apud Stobacum (in ed. impari numero. « Clarius Macrobius (m somn. Se.

1, 52. p. 865 Heer.). i, G): »impar numerus mas, et par fem ¡na voeatripticatio]

Primo adspeetu error bic latere tí- tur: item arithmetic! imparem patrie, et parent

detur. IVumcri eniín temara triplicatio prima ex matris appcHationc vcnerantiir. « Exemple dabit

imparibus est 5 X 3 = 9, qui novenarius qua- Plutarch us (de Isid. p. 305) in triangularibus et

dratus quidem est, sed cubus diei nequit Paritcr quadratis figuris. Adde eundem in quaestionibns

Ausonü (Idyll, il, 2. 3) versus: Romanis (p. 270. 280) et Butherum (in Stobaci

— »vel ter tria multiplicand eclogís 1. 2. 5, p. 12 Heeren.).

»Imparibus navies ternis coniexere cubum« tribus] Confer inferiores locos (§. 589. 753.

Scaligcro (epist 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui 895). Seneca (epist. 124. p, 075 Lips.): »Tem-

Ausonium putasse suspieatur »ter tria esse cubum«, pus tribus partibus constat, praeterito, praescnti,

posterions scilicet versus verbis »no vies ternis« et futuro.« Adde Homerum (in Iliad. 1, 70) et

neglect». Clarius prima m ex imparibus cubum Plularchum (de Et p. 381).

Gcllius (1, 20) descripsit bisce verbis: »In nu- seminarium | Stobaeus (in eclog. phys. T. I.

meris etiam similiter xvßoc dkitur, quum omnc p. 22 Hecr.): HXtjçT] ôk «aï riÀsiov arte<pr¡ve

latus ejusdem numeri acquabilher in sese solvitur, rov Jteçittov, ort [ityvvfuvóc re Jtooç rov

stcuti fit quum ter terna dicuiitur : atque idem ipse ¿cçriov àei rtoulrat, яеомоагеЪр rov i$ aßnumerus

tripBcatur.« Triplicatiо igilur apud nostrum tpóXv Jtsçirrov, àvTco âè ïfâfov 6i)vti-&êfievoç

sie intelligenda est ut numerus ter secum ipse yswee rov ccQXiov. (Conf. §. 730. 741).

multiplicetur, quo facto sane cubus exibit Addc ralionis] Cave ne forsan orationis substitnere

Aristidcm Qnincüliannm (de música 3, pág. 154 vclis. Ratio hoc loco, et in multis aliis (§. 103

Meibom.) f. 106 sequ. et т. not ad §. 102) Martiono est

symphonias] Diapason, bcmiolion, diatessaron. comptttatio. Et recte idem, qui mercatorura deus,

GnoT. — Vide Slartiannm ipsum infra (§. 733, computation» etiam dens appellari potnit Fefelle-

933 sequ.). rant viros doctos glósese. Ceterum Bodlejanus

attributus] Darmstattcnsis , Britanniens, Can- codex pro rite melius habet recte, quod feeepi.

tabrigiensis addunt est. No tum illud Virgilii (ecl. femineis] Paribus. V. supra.

8, 75): »Numero deus impare gaudet.« Et Plinius perficitvr] Computationc (v. not. ad §. 102 et

19

146 Martiani Capellae lib. II. §. 106.

decadis ipsius potestatem, ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui anni témpora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.

107 An aliud illa senis dejeratio, qui ца xr¡v xexoáda non tacuit, confitetur, nisi

103) cnim pcrficitur numeras iu nomine Philolo- tins nobis suppeditavit Concinunt DIonaccnsis (С)

gîae , et invciiitur quaternarius , qui omnino est et Basileensis , confirmantque liane lectionem oaperfectus

(§. 734). dem verba infra (§. 734) repetita.

nam quaternarius] Optime hoc facit auctor coeli climata] Hoc est mundi partes, sen codi

Thcologumcnorum qui ait: xrjv декада •«л'' av- frontes, ut dicitur in Arithmetica. Nam alias clixiqq

(xexoádog) cc¡ia rolç vrtôrtooo&ev Óvy- mata Mathcmaticis sunt octo, ut infra habet in

xopv<pov6&cu. lia cnim ibi legendum ut in Epi- Astronomie. Saepc sane auctor noster tecbnicis

graounatis Graecis: ttoQVtpovfjievoç eiç ëv àoi&- yocabulis abutilur, ut in Astronomía et Música IIfióc.

Sed et Hieroclcs: xrjç de декадос дхп/сцис quebit. Grot.

r¡ xexoàç, rtço yàç xrjç xaxà dté£odov Т€- ца Xrjv] Mathen tetradem тс1 Mathen tetrada

Xetóxrjxoc xrjç xjj декаде rjvwnèvrjç xcç xekeio- scripsisseputabam Martianum Tel pro Matheseos qua

rts èv xrj xexçaâc -decogelxai,, xaxà yàç 6vv- driga ex Arithmetica, Geometría, Astrologie, Música,

■&e6lv xrjç àrto (lovàdoç écoç XeXQaâoç декад quarnm Arithmetica unitati, Música binario, Geoxo

Jtàv ä-dQOLÖfia ylvexai' à yàç Kai 0 Kai metria trinarlo, Sphaerica sen Astrologia quatery

Kai à* Xtjv декада cet ¿Ivvafuv potestatem nario comparatur, ut legîmus èv -&eoZoyov[iévoiç

dixit Capeila, Arnobius Graecum nomen servavit, xr¡Q ccçt&[iT]XlKijçi Tel sane pro doctrina de qua

nt emendavit amicus meus «T. Mcursius, communi ternario, quam docte explicavit Democritns, 'quem

(veré dicam) auctorum omnium bono natus. Huo Lie senis dii (ita enim lego, non dei) appellationc

facit locus Ше ex Arithmetica : »Decasquc plena indigitat, ut infra Abdcritae senis: [j.á\}r¡v autem

bis quatuor numeria gradatim plicitis integratur, dixisse pro ¡iá\f-r¡6LV. Hesychius : fm&aç, (uz-&ijid

est uno, duohus, tribus, quatuor.« Grot. — беыс. Sed jam liiscc conjecturis rclictis eo pedi-

Omnino conferenda hie Mcursii commentatio de de- bus in illustrissimi Scaligeri sententiam et per se

nario Pythagoreo (in Gronov. thesauro T. IX). nem dium Pythagoram inlelligo , et lego ца xrjv

Cyllenius] Repetit haec infra (§. 734) verbis:

■ Hie numerus quadratus ipsi Cyllenio députa tur,

quod quadratus deus solus habeatur.« Artcmidorus

(2, 43. p. 135. Rig.) tradit »quadratum Mcreurium

in somnio visum, si barbatus fucrit, soils ad quern locum vide Hieroclem. Grot. — Cui vophilologis

conduccre.« Sed inprimis conferendi Plu- lupe est varias casque inter se maxime diversas

tarchus (symp. 9, 3. p. 738) ct Macrobius (Saturn, de bac Pythagorica tctracty scntentias cognoscerc,

1, 19), qui quadratum ad Hennas, dei statuas, eum ablcgamus ad Bruckcri histor. philos. T. I.

référant; pariterque Laurentius Xydus (die Merc. p> 1053 et ad prolegom. Jablonskii ad panth. Acp.

60 Roeth.). . . gyp*- p» 119 sequ. Goez. — Melius versum, qnem

quatuor] Voccm quatuor e Guelfcrbytanis Cor- Grotius adjecit, edidit Bocckhius (in Daub, et Creuz.

xexoáda: sic in aureis carminibus habemus:

Nat [là xbv ацехеоа "фх>х« rtaoadóvxa xe~

xgaxxvv,

Tlayàv àevaov <pv6ecoç

Martiani Capellae lib. II. §. 107. 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secundum, triademque

ipsumque bis binura tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

in musicis. Item intra eum jacent tres ad duos, quae hemiolios forma est,

symphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus pcrfectus

absolvit, omniaque niela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque 108

stnd. Ш. p. i>4) qui oranino hie conferendus. Lau- vidisscm, ambabus maaibus amplcxus eum. Senetn

dati ctiam scriptores prorsus omiserunt Macrobinm, autem Pythagoram appellat, ut Ovidius (trist. 5.

quapropter non gravabor locum (e somn. Scip. 1, 3. 62) »Samium sencm.«

6) hie inserere. »Quateraariom«, ait, »Pytbagorei,

quem texçaxtvrv vocant, adco quasi ad pcrfectioncm

animi pertinenlcin inter arcana vencrantur,

nt ex eo ct jurisjurandi religioncm sibi fecerint:

» Ov (là xbv ацетеда ■*№%<? rtaçaôèvra те-

TQCCXtVV.

intra] Lege ex Lcidensi códice cum editis a

me collato »intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsum bis binum tenet. Милск. (ad Fulgent, p. 128)

— Cum MS. legas: »Quippe intra se unum, se

cundum, triademque, ipsumque bis binum tenet«,

nisi Munckerianam lectionem praefcrendam judica-

Juro tibi per cum, qui dat animae nostrae quater- veris. Bondam. (var. lect. p. S6). Vulgo ipsum.

narium numerum.« Hactenus Macrobius, qui тег- collationibus] Hoc in uno códice pro collocasum

ilium a Plutarcho (plac. philos. 1 , 3. p. 877) tionibus , ct rectius , i. e. proportionibus. Vulcan.

habuisse videtur. Addc Jamblichum (in vita Py- — Codices ctiam Reicbenaucnsis, Darmstattensis,

tbag. 28. p. 127), PorpLyrium (in cad. p. 29), Basilccnsis, Hugianus, Britannicus, Cantabrigien-

Sextum Empiricum (7. adv. logic. 94), et Sto- sis, et Bodlcjanus primus collationibus exhibent,

baeum (in ccl. 1, 11, 12. p. 302 Heer.). Jam ac probatur insupcr haec lectio inferioribus verbis

vero ad nostrum ut redeamus et veram lectionem »uno duobus collato* (conf. et §. 934). De symnt

eruamus, pro tstqccxtvv in Darmstattensi со- phoniis conf. euperiorem notam (ad §. 11).

dice quum legatur tetraden, ct rectius in Canta- perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

brigiensi tetrada, non dubitavi tETQÓda recipere. in codicibus Cantabrigicnsi, Britannico, Bodlcjano

Ad reliqua verba quod attinet, tam libri editi, primo, ct Darmstattensi. In antiquis est in musicis

quam manu script! omnes, excepto uno Reichenan- perlùbetur.

ensi, senis dei ratio exhibebant; sed jam Sleursius

(in denar. Pyth. 6. in Gronov. thesauro) ct anonymus

ad margincm libri Norimbcrgensis conjecerant

dejeratio, quod quuin illo códice confirman

gratulatur] Laetatur, gaudct. Ita ct supra

(§.81) ct infra *(§• 693 f.) nostcr hoc verbo núbar.

Donatus (ар. Widern, de proprietate sermonie

p. 112): »Gratulamur in rebus laetis; ¡¡ratios agj-

19 *

148 Martiani Capellao lib. II. $. 108.

consociat, et trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis

superae perfectio est, sicut ctiam àfiaXeôv illa docet plenitudo. An aliud fatalis

temperamenti cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras

пае benéficas acceptisj gratificamur, rem gratam (in Daub, et Crcuz. stud. Ш. p. oí). Шов autem

facientes.t numéros Martianus èfjuxXovç appcllat, quoniam

heptadem] Be generali circa nunc numerum ab "Iraquc parte similis progressio animadrcrtitur,

euperstitione plura verba feci in palacograpbia (Ш. utr«qnc etiam in primum cubum desinit; ilia ex

§. 237. IV. p. 494). Ccterum in boc commafc P»rll>us, baec ex imparibus. Construendum: »sicut

non semel Grotium corrcxi, reponens nempc trias etiam Ша ôfueZeôv plenitudo docet.«

pro tria, sociata pro consoeiala, ct facit pro fecit. plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. i, в):

Trias omnes codices habent; sociata Britannicus,

Basilecnsis et Monaccnscs (B,G.D.£,G.J; facit

praeter anteriores editioncs ctiam Hugianus, Bri

tanniens et Monacensium plurimi. Cuneta autem

simul Darmstattensis et Beicbenaucnsis praebent.

¿fiaXcöv] Planarum figurarum.VuLc. — E glos

áis obscuram banc intcrpretationcm mutuatus est

TÛ* doctus. Qui si fontem adiissct ipsum, с quo

Bfartianus bausit, meliorcm, opiuor, attulissct Ufa»

crobium enim ante oculos nostcr babuit, e 14atonis

doctrina locum in somnio Scipionis explicantern

de »septenis octies solis amfractibus. « De

septcnarii igitur numeri praestantia dispulans baec

addit: »Nam primo omnium boc numero anima

mundana generate est, sicut Timacus Platonis edoou

it. Monade enim in vértice locate, terni numeri

ab eadeui ex utraquc parte fluxerunt, ab bac parcs,

ab illa imparcs: id est:

I.

П. А Ш.

ЦП. / \ IX.

ЛТП. / \ ХХЛ11. ¿um g], nippocrate, teste Censorino (i 4. 3), вех-

et ex bis mimería facta contextio generationem tum с climacteriis vitac annum dictum esse (conf.

animae imperio creatoris eflecit.« liaclenus Macro- Gell. 3, 10).

biits Plutarcliuiu (de anini. procréât pag. 1017) ее- siderumque circuit] Infra (§. 758): Item Septem

cuius; cui adde doctam Boccbbii comment at ioncin sunt circuli ct tot plane tac.«

»Plenitudo nuiucroruni«, inquit, »est coram, qui

ant corpus officiant, ant vim obtineant vinculorum.«

Pcrgit dcinde: » Superes t, ut septenarium qnoque

numerum plenum jure vocitandum ratio in medio

constitute persuadent.« Et pluribus nunc exponit

argumenta, e qnibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperamenti сигам«] Constellation!*.

VcLC. — Iterum nobis adcundus Macrobius est,

qui (1, 5), ut somnium explicare t Scipionis, e

Cicerone baec illius verba attulit: »Nam quum actas

tua septenos octies solis amfractus rcditusque converterit,

duoquc bi nnmeri, quorum uterquc plenus

alter altera de causa habetur, circuitu natural!

summum tibi fatalem confecerint. « — Quam summam

fatalem bic Cicero dixcrat, Martianus fatale

appcllat temperamentum, annum nimirum HG, summam

niimcrorum 7X8. Explicat enim idem Ma

crobius (с. в f.): »Quum aetas tua quinquagesimum

et sextnm annum complcverit, quae summa tibi

fatalis crit«, cet. Hoc ununi ad illustrandum Ciceronem,

quod a doctU interprctibus omissum,

addendum esse vidctur, ilium ipsum aetatis graMartiani

Capellae lib. IL $; 10& 149

uteri séptimo menso absoluta mortalitas? Dchinc quod trias triplícala novem

numéros facit, quaternarius autem per дшЛабип* gcrnmatus ocio reddit. Novem

vero ad octo epogdoi numeri efficiurit junctionem, tantuinquc pensât in nu

mcris, quantum symphouia diapason in melicis, quae tonon facit, qui est consonae

unitatie continua modulatio. Ex quo nihil est quod discrepet aut resulte!

in medio, consentaneaque congruit jugitate. Ergo pracdictoruni nominum 109

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium laetabunda alio

mentis fluctu muîtivida concitavit. Nam nihil diífcrens animo, decori, fonnae

Mien'] Macrobias »m елsc séptimo matarari par- sociatio copulam] Variât qui Jem lectio : Gnel-

Uim« seripserat Adde Ccnsorinum (7, 2), Geilium ferbytanus codex, teste Cortio, habet asocíalos

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 738). copium*; Rciebcnaucnsis, Darms taUenei», Rritauôiït/.

c'(6iov] Infra (§. 934): »ex ratione diplasia, nicus et Caiitabrigieiisis sociatio copiant ; Leiden»

кос est dupli.» Macrobias (зошж. Sc % 1) latine sinin anas capiton (Oud. ad Appalcj. I. p. 118):

■ duplarem nnmerum« dicit. Cantabrigicnsis dva~ sed vulgatam practuli lectionem.

rt/.aÓLOV, Britannicus et Darmstatteneis día ttXa- соппиЫшп] E septenario igítar numero. Alia

6vov, sine sensu. aliorum fuit sentcntia. Plutarcbus (quaeet Roiu.

epogdoi] Macrobius (soma. Scip. 2, 1) с sex p. 264) »inter impares« inquit »numéros omnitun

numcris, e quibus soni naseantnr, Lune esse do- maxime congruit nuptiis quinarias: nam tcrnarius

cet, qui intra se habeat minorem et insuper ejus primus de paribus j ex bis tanquam mare et femina

octavan* partem, ut потею et octo, quia in novem miscctur quinarias.« Contra Pytbagorci, docente

et octo sint ct insuper octava pars eorum sire eodem (de animae procr. e Tim. p. 1018), Glenonm.

1 Infra (§. 953) noster ctiaui Latine »epog- mente Alexandrine (ström, ö. p. 593 et С. p. 683),

doi rationem» scribit. Atque boc loco in Bodlejano, et Aristide Qoinctüiano (3. p. 1о2 Meib.) sena-

Britannico, Cantabrigiensi et Darmstattcnsi quoque rium vocabant tum conjugiom, torn Vencrein (Stoepogdoi

Latinis Uteris exaratnm est. baei cd. pbys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex imparl

melicis] Dresdensis quidem codex musicis: sed ternario, qui masculiis , et ex pari binario, qui

praestat vulgata lectio. Mclos enim numcris oppo- femincus, gignerctnr: bis enùn tria fieri sex. In

nitor, quuiu música ex u troque compos! ta sit. со tarnen о nines cum nostro eoncinunt, ex imtonon]

Macrobius (2, 1) »epogdous«, inquit, pari numero et pari constare conuubium deberé,

»sonum parit, quem tonon musici vocaverunt.« Imparem enim oumerum fecund um esse docebant

Conferendi loci sunt inferiores (§. 736. 930. 931. (cf. Plutarch, de El p. 388. Vita Нош. р. 3Ö9 Gal.).

958. 9C0. 971. 993). Топит in Uugiano quidem multivida] Scbcllcriis in Léxico, cni inaudita

et Darmstattcnsi; sed tonon in Britannico, Bod- ltacc vox esset, explica turas earn conjeeit »таМе

lejano, Basilecnsi. et Rcicbcnaucnsi legitur. vividam« posse significare. At vero non minus ob*

loO Martiani Capellae lib. II. §. 109.

ас substanliae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flamm arum

coelestium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

110 macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

ilia quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam nemorumque congesserat, praeparavit. Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura lioc loco ista interpretatio vidctur. Adi potiua

Cangium, apud quem rcpcries »multividum« signi

ficare »oculatum homiaem« vcl »yirum perspicacia

ingenii.« Et Papias: »Mullivida*, scribit, »multa

videos est.« Sed Martianum etiam ipsum si coneulucris

(§. 571), videbis earn similiter compo

sasse noctuae epitheton »noçtividam«, ut dc nostra

interpretationc porro dubitari nequcat

niliil differens animo] Lcgcndum puto: »Nihil

diffidens animi decori.« Grot. — Папе lectionem

Goezius in tcxtum rcccpit; scd rcpugnantibus omni

bus, quotquot exstant, libris scrip lis. Quaproptcr,

qnum mihi legem praescripserim , ut verba scripta

eervem quantnmvis sint obscura, intcrpunctioncm

taatum post yocabulum animo inserui. Quo facto

»niliil differens animo« explicare licet »ncutiqiiam

cadens animo«; nt »differre animo* idem sit at que

»secedere animo« sive »descrere animant.« Ofcliora

tarnen ab aliis codicibns exspectamus.

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transpositis

verbis »gracilenta périt maries* scribit. Cieero

(Brut. 91) » gracilitatem ct infirmitatem corporis«

oonjungit, et «pud Ovidium (her. 21, 15) Cydippc

adversa valitudinc gracilis dicitur (confer. §. 37.

140 f.).

non cassum formidabat] Ita pro Grotiano »non

incassum formidat« reposui. Priora duo verba anctoritate

codicnm Drcsdensis, Guelfcrbytani , Hugiani,

Britannic!, Cantabrigicnsis, et Monaccnsis (C)

correxi, posterius с duobns Monacensibus.(E. G.)

ct Cantabrigicnsi. In codicibns Basileensi et Darm

stat tensi a prima manu reete scriptum erat »non

cassum«; sed ab inepto critico perperam repositum

шпоп incassum.* In Cyrilli glossario (p. 554 Vul

can.) legimus: « fiara lo ç, inanis, cossus.* Apud

Senccam (in Here. 352): »quid cassum times?«

(conX §§. 7, 91, 100, 576, 805, 905 ct Docdcrl.

Lat Synon. Ш. p. 101).

alimma] Unguentum. Vulcan. — Ut »Al ¡nies«

unctor, et »epalimma« genus unguenti vilioris est

Fcsto. Grot. — Descendit igitur a graeco uÀeiiûtw.

Inepta Glossa in códice Basileensi: »Alymna

incorruptum sonat: Abderites sencx Saturnus, qui

Abderitcs vocatur a lapide quem pro Jo ve devo

ra vit, qui Graece Abaddir dicitur.« Vide ne istorum

temporum glossae obsenriores etiam ipso Martiano

sint! Abdcrita prociü dubio Dcmocritus est pbilosoplius,

quem senem appellat ut supra (§. 107)

Pythagoram; reliqua sane etiam nunc Ocdipum

suum exspcctant.

nemorumque] Focde depravatus locus erat apud

Grotiiim vcrliis membrorumque concesserat. Recluís

Guclferbytanus teste Cortio babet nemorumque^

ct congesserat ipse vidi in Monacciisi (D). Non

igitur necessaria emendatio a Yonckio (sp. cr. p. 81)

proposita.

centum voces] Numeras finitus pro inQnito.VtLC.

— Equidem lusisse Martianum conjicio numen

nomine Graeco. Ftdgcntius cnim (myth. 9. p. 42

Munch.) Proserpinam, quae ct Hecate, hoc nomen

Martiani Capellae lib. II. $. Ш. Ш

quod adversum ignés superos et deorum confinia praeparàta decoras incuriam

venustatis étiam lumine submovebat Denique revibratu corpori menais a'pposito

irrorati liquoris allinebat unguentum. Sed quum talia vifgo componit, Ш

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa an sua sponte, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum 112

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

accepisse vult ab stuxtbv, centum. Colcliidcm autcm cute solcm.« Eotlcm vocabulo infra quoquc utitur

Medcam Hecatcs filian» fuisse sunt qui tradant. §. 169 f.) de Luna, codem sensu quo Ovidius

adamant ini cacuminis] Annnlum intelligo, quern (her. 18. 77) repercutere scripsit. Denique quod

amulcti etiam loco adbibitum fuisse non ignoramus ad lectionem attinet, ncque alliniebat, neque Uli-

(Pal. crit Ш. §. 59. 60. IV. §.842). ,, niebat, ut Grotius cdidit, legendum; sed cum

quod adversum] Grotius cdidit quid; undc Guclferbytano, Basileensi, Dannstattensi et Mona-

Vonckius (sp. crit p. 81) conjeeit quis. Sed in censibus (B. D. E.) allinebat, quod reposai. ■> .1,

nullo id códice legitur. Contra Monacenscs (B. D. sua sponte] Omnino hace Dresdensis et ilu-

£.), Guelferbytanus, et Dresdensis exhibent quod, giani codicum lectio melior est, quam illa in edi-

Obscurum igitur hunc locum ita interpreter: »quod tis, a qua vox sponte abest Excidit etiam apud

(adamant imi m cacumen) adversum ignes superos Grotiam partícula a: anteriores enim editiones rla-

(Solis et ardentium stellarum ignes) et praeparàta rius a matre habebant Atque concinit cum his

deorum confiuia (spem enim naeta erat divin! tatiä)«- Yetus Martiani interpres Teulonicus, cujus tarnen

lumine venustatis (per venustatis suae lumen) in- non nisi fragmentum no vi a G. Laclimanno iu spec,

curiam decoris submovebat.« Quamvis enim pul- linguae Francic. 1825. 8. editum, §.111 usque ad

chritudinem non curabat (§. 112), pulchra tamen 122 complectens. Ita enim Ule totum locum vertit

erat atque explanare sibi tísus est: »Uns. sí daz, al

denique revibratu] Scnsus hic est : »Denique uuórhta (quum talia omnia faciebat) sa gesdh ira

allincbat composite, h. e. apto et applicato corpori dîonest uuib (pedisequa) periergia. dot tir chit

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men« (significat) studiosa operatrix. füre sia sórgendiu.

aie.« Apposito corpori, hypallage i. e. appositum uuánda si iro g iáltera (coaeva) uuás. uuás. si téta.

unguentum. Irrorati, i. e. ex rore eonfecti, qui sí (lanches tara chame (dandies tara est »ingratiis«

ros erat ex revibratu mensis, h. e. ex fulgorc Lu- sponte sua) aide (aut) dora (со) gesendet uuárc

пае. Revibratum autem mensis vocat Lunae coi- fóne dero miioter.« Facile nuuc ctiam perspicitur

tum: quando Luna herum incrementa accipit et cur glossa (§. 6) vocem collactea interprétate sit

a Sole illuminatur. Vulcan. — Corpori mensis, Lu- coaetanea. Sumsit enim cxplicationcm ex hac versionae.

Gbot. — Conf. Macrob. somn. Se. 2. 11 ; Ca- ne, non perpendens Uli, qui translaturus erat vocem

saub. ad Spart CaracalL 7, p. 413. »Revibratu collactea, in mentem non aliud venissc vocabultim

Lunac corpori unguentum apponere« non audacius Tcutonicum quam gialtera, quo illam exprimerct

dictum est quam apud Fersium (4. 35) »figere in ostio] Ita pro hostio reposui e Reichcnaucusi

152 Martiani' Cápellae lib. IL §. 112.

ancillam, oui Agrypnia vocabulüm est, atque intra cubiculum praebebat excubiaa,

adorta est increpare, quod paululum connivere servandi decoris gratia virginem

pon sivisset, quum ipsa haec cuneta, si Philologia injungeret, valeret implere.

113 Nam jam multa asserit circuissè, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

códice et ex rationibas supra (ad §. 7) allatis. Thalami etiam regum exenbiia muniebantur vigilum.

Quam incertus fuerit litcrac II usus, e Guclferby- Virgilius Ceiri:

taño códice palet, in quo, moncntc Cortio, legitur »Jamque adeo dulcí devinctus lumina smnno

ospicio. Sed praefcrenda omnino superior lectio, Nisus erat, viijilumque procul custodia primis

quam rimatim (per rimam) praecedat, et Teutoni- Excubias foribus studio jactabat inani.»

ens interprcs habeat: »durch tia nûot tero turón.« Barth, (advers. p. 1052). — Sed excubias non

Agrypnia] Düeetum a Philologia mancipium noctu esse (actas Serviu s (ad Aen. 9, 159) doect,

(§. 1-15) a vigiliis appcllatuni. Male Ilugianus со- verum vigilias. De illis noster. Confcrre licet Pidex

et Basilecnsis Agrimnia, quod ctiam apud gnorium de servis (p. 221 sequ.). Vcrtit Tcutonicus

Tcutonicum Interpretern legitur, sed apud hunc interpres: »únde intro chemenalun (cubiculum) dero

prefecto librara errore: recte eniiii explicat »daz uuähto (excubias) flag (nostris pflegte, pro »excr

etó uigilia. ч Joannes Sare«bericnsis (metalog. 4, 17. cebat.«).

p. 898) hunc locum explications: »est aiitcin«, quum ipsa] Damnât cnim Martianus futilcmillum

juquit, »Periergia, quae laborem circuit operis, lahorem, quo Philologia ad cálculos revoca verat

¿YQVrtvía vigilans diligentia, quae cxercitiuin tem- illorum nominum literas, siqnidcm pedisequa ejus

perat ne quid nirais.« Quarum deßnitiomim prior cariosa idem faceré potiiissct, heraque conquiescere.

verbalis est, aegreque intclligitur. Periergia est Ita enim connivere recte interpretatus est Vulcainepta

assiiluitas sire curiesitas malo quidem sensu mus (conf. Quinctil. 10, 3, 16. p. 150 Spald.

(§. Ill), id quod ¡nferieri loco (§. 140) confir- Gell. 2, 1) beneque Goczius superiorem locnm

matur. ■ . , ' (§.57) hie in memoriam revoca vit Tcutonicus inalque]

An non a» quae? Grot. — Minime; tcrprcs: »ctcuuaz slâfcn.«

soleranis hic nsus et Graecis et Romanis, omitiere mancipiaque dotalia] Haec sine dubio sunt

post copulam relativa, ctiam si alio casu praecesse- septem artes. Goes. — Dubinin sane mover! possit.

rant Sie v. с PI inins (epist. 1. 5. 11): »et cui Septem cnim artes a Mercurio in donum nuptiale

est cum Cicerone acmulatio, et contentas non est oblatac sire per donationem propter nuptias in rootoquentia

saeeuli noslri. « Vctus ctiam interprcs muncrationcm dotis factam: dos autcm a Philologia

Germanice »wmíe«scripsit, quod sane atque sonat vcl ejus matre constituenda erat Sed Martianum

exeubias] Excubiae enim ad portas pro summa omniuo dotalium maneipiorum nomine illas discipli-

«nstodia erant. Flaccus lib. 3: nas, quamvis partim accurate, dénotasse, ex iu-

» Jamque adeo nee porta ducem nee pone mo- feriori loco (§. 803) patet, nbi non Aritlimcticara

rantur taut и in, sed reliquas ctiam artes dotales appcllat

Excubiae sortita manus* — — feminas. Ita ctiam intcllexit interprcs- Teutonicus

Martiani Capellae lib. II. §. ИЗ. 153

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperisso. Non sibi quoque

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; an

Leucothea succendcret facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigilarent

sonipesque Phosphori comeretur. Id genus innúmera, quae curiosis

perscrutationibus aspexerat, astruebat. Verum secretum cubiculi repente 114

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad earn accurrens

qui »mancipia dotalia« vcrterat buuidemdiuue« ad- notavit Lcucothcam, quae pries Jno, delude Leudideratqnc:

»ih méino septem liberales artes.« cotbea Graecis, Romanis autcia Matuta mater vel

sollertiae] Dotalia enim maocipia, sicut oinncs Albunca, maris dea erat: sed Martianus voluisse

servi (v. Lucían, in vitar, auct. 5 sequ. op. Ш. vidctur, ut Gracca ilia vox Latine vcrterctur, qna

p. 82 Bip.), sua acstimabantiir habilitate ct scientia. quidera Invente dea designari Aurorara с totius

Unde apud Tercntium (enuueh. 3, 2, 23) servnm loci tenore colligitur. Ccrtc maris deae neque fax,

veuditurus sic landet

—* — »Fac perictilum in Uterisj

Fac in palaestra, in musicis; quae liberum

Scire aequum est adolescentem sollerlem dabo,

Alios apud Horatium (cpist. 2, 2, 6) hisce verbis sîn s cana lieht inzúndet habe.

ñeque purpureum lumen affingi potuit, Aurorara

vero purpurare infra (§. 219) noster dicit Hanc

ctiam vetus ¡He interpres iníellexit, cujus versio

haec est: nube der tágerod sína fácchelun. linde

commend atur :

»Verna ministeriis ad nutus aptus herilis:

Literulis Graecis imbulus, idoneus arti

Cuilibet« cet.

Pericrgia igitur se nosse dicit, nt verbis ntar veteris

interprets, »uuáz auunnen (quid possent,

i. e. scirent mancipia illa) ióh cléinlistes (sollertiae)

ióh uuib zterdo (muliebris ornatus) ióh únaslóufo

(indumenta quoque).

- nescium] Ita MS. Vocem (voce) enim ¡liara

(illa) passive usi veteres teste Gcllio. Grot. — Add.

Kritz ad Sallust. Catil. p. 53.

Jovis in palatio] Rcspcxit noster ad illud Plauti

(in Trinum. 1, 2, 170):

»Sciunt id, quod in aurem rex reainae dixerit:

Sciunt qnod Juno fabulata est cum Jove.*

Pcriergiae enim hoc sane quam convenít.

Leucothea] Vollem explicassent docti interpre

ts hoc nomen. IVcutiquam enim noster ¡liara deremiijia]

Id est equi. Goez. — Minime vero!

alas potius intclligc. Sacpissirac poetae, Vírgiüus,

Ovidius, Properüus, Silius, Lucretius, Appulejus

hac allcgoria utuntur, camqne noster ¡nfra (§.811)

ctlam repolit. Quemadmodum enim Graccorum allí

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 36) et

remos appelleront alas (Нот. od. Л. 124. ip. 272.

Lycoplir. 2.4); ita alii alas dixerunt remos (Acschyl.

Agam. 50). Vlrgilîus utrumque conjimgit,

(Acn. G, 19) »reiiiigiiim alarum« scribens. Alas

autem Soli trili и tas fuisse supra (ad §. 76 f.)

osfendi. Ve tus ¡Ile Teutonicus ¡nterpres locura

vertit: übe dero súnnun retía inuuájo uuáre* (si

Solls auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori comeretur] Intcrprcs Teu

tonicus : » únde des tágosternen ros káro uuàre < ;

ubi vox learo mihi esse videtur patatús.

Phronesis] Cicero (de offic. 1. 43): »Pru-

20

154 Martiani Capellae lib. II. $. 114.

honorandumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuviae filiae ornatusque detulerat, quis iuduta deorum sociari

coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dedit,

quod vel ex ilia herbarum felicium lana, qua' indusiari perhibent' Indicae

denlia, quam Gracci <¡>Q¿vi}6tV dicuut.« At Plautus

(Truculent 1. 1. 60):

»Suum nometi опте ex pectore exmovit meo

Fhronesium. Nam Phronesis est sapicntia.«

Quanquam indistincte kaec vocabula baud raro

Usurpant ur, ut apud Platoncm quoquc 6o<pLa ct

tpQÓvr¡6iC, quae Aristoteles demum (eth. 6. 5 et

6) accuratius distinxit. Couf. ct Max. Tyr. diss.

12 (T. 1. p. 310. 220 Reisk.) et Mcinersium in

Comm. Gott. (T. XV. p. 134 — loi). Prudentiam

tarnen maluissc Martianum docent sequentia (§. 1 1 «>)•

Teutonicus interprcs nomen illud prorsus omisit

ecribens: »To gîcng in alles babes (ad verbum:

■ omni praecipitatione«) iro mùotcr. « Quod restât,

uro Grotiano irrumpí t e Reicbcnauensi, I) arms ta ttensi,

Hugiano, et monentc Cortio e Guelferbytanis

codicibus reposui irrupit.

poëmatum] Nun solum codices Monacenscs

(B. C. D. E. G), Reicbcnauensis, Basileensis, ct IIugianus,

sed alii cliam testibus Vulcanio, Grotio ct

Wallbarto vocem illam boematum eflerunt scriptam;

et de auxilio vocem olim intcllectam fuisse, vetus

interprcs Teutonicus testatur verbis: »s âge ta si iro.

uuáz si uuárnungo gemácbot bábeta.« Formata

insuper, i. e. carmina, omnino ab boc loco aliena

sunt; quae nisi alio modo ad ca quae modo facta

erant, rcferrc potucris, videndum crit nc olim

ßo7j&rjijuxT(uv scriptum fucrit.

fulgidum] Lege: »lactis instar albidnm«; ut

p. 36: »perlucida ¡uanitate albidoque humore. «

Vomck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi

Tcstcm a male scdulo critico fingi sinast Doclior

utique Martianus non ignorabat ornatae sponsae

pcplum fuisse luteum. »Lutei coloris« Plinius (21,

8, 22) inquit, »video honorem antiquissimum in

nuplialibus flammeis totum feminis conccssum. « Unde

vestimentum sponsae sire peplum flammeum tlicebatur

(Festus v. flam. p. 149 Dae. Martial. 11 ,

78, 3. 12, 42, 3. Catull. 61, 8. Petron. 26.

Juven. 10, 334 et infra §. 338 f. 903). Quod

luteum fuisse Lucani docere poterant versus (2,

360):

к Non timidum nuplae leviter lectura pudorem

Lutea démisses velarunt flammea vullus.«

Quumque fulgeat rnber color, Oridius utrumquc

coujunxit de sponsa canens (beroid. 21, 162):

»Et traliitur multo splendida palla croco.«

Atque baec omnia ignorabat críticos, qui qiuiui

lactis eolorem esse albidum compertum babcrel, bac

solummodo de causa Martianum corrccturue erat

Nonne autem Hora tins (od. 4, 10) olores ipsos

purpúreos dixit? nimirum quia fulgct color pur*

pureus; et Albiuovanus (in obit. Mace. 2, 62):

»Bracbia purpurea candidiora nive« canit. Vera

igitur baec cxplicatio est, licet versio bujus loci

Teutónica baec sit: »Si gab iro uuilt zeliche (dedit

ei vestem simul) dáz ist tíu inuuertiga ratio (quo

eignificatur interna ratio) unde uberslôufe (et pe

plum) shtnháftei (lucens, fulgidum) ébenunízcz

milche (aeque albidum atque lac) dáz ist tin scóni

iro bonestatis tinde iro sapientiae (boc est pulcbritudo

ejus bonestatis et ejus sapientiae).«

Indicae] Indi linteorum praestautia eclebrati.

Plin. L. 12. c. 11. Grot. — Plinius de arboribus

Martiani Capellae lib. II. §. 114. Ш

prudentiae vates accolasque montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportât ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

Indiae laniferis L. 8. c. 10 haec habet: »Fenint osus , quod vetcrcs pro usus dixissc temeré sane

cotonei mali amplitudine cucúrbitas, quae maturi- Vulcanius contendit Jam Grolius vel usus legi

täte ruptae ostendun t lanuginis pilas, ex quibus jusserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 236)

Testes pretioso linteo faciunt. Goez.« — ReliquI, pro illo usurpabatur; prius lamen quia in Codice

qiios vir doctus affcrt, loci, ad Aegyptum spectant, mannscripto exstat, praetuli. Vctus interpres vertit:

minime ad Indiam. Sed antiquior Herodotus silcn- «so iz tàr in lánde sito ist (ni i id in terra mos est)

tío non transeundus erat, qui (3, IOC) »in India tar dér flális uuáliset (ubi liiium crescit) 1er bissus

ait arbore.-» agrestes pro fructu lanam edere pul- heizet (qui byssus appellatur).

cbritiidinc ct rcliqua virtu tc ovinaiu superantem,

et vestimr nlis Indos ex bis arboribus uti.« Plura

infra (§. 667. 695) et apud Strabonem (15. p. 713.

719 Gasanb.) reperies. Adde Arrian. Ind. p. 179j

Pbilostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Pollue. Ono

mast 7. 75, inque primis egregiam I. II. Forsten

de Bysso connnentationcm (Lond. 1776. 8).

camlenlis\ IVnptialcs quoque beroum vestes albae

erant. INonnus lib. 53:

Hàx-&CO 60V &COQ?]XCt OLÔrjQSOV, OTZL %OQevei

'Eç yúfíov aßco^izcav , ore Kvrtçiôi ц1буЕ-

xai} "Aqt\ç

EïfiaTi %un>ici Jiertvxa6[iévoç

Vide ctiam Heliodorura lib. 3 in pompis. Влптн.

vates] Bracbmanes , quos Strabo (I. с.) refert (advers. p. 1051). — De beroibus apud nostrum

aindone indusiart; Arrianus (in bid. 16. p. 582) nullus est sermo, ct verbis cuntiere, candescere

lintea veste, lino ex arboribus facto. Addc Ap- ctiam splendorem significar! nemo ignorât Melius

pulejum (in flor. p. 21 ct 57 Oud.) et Gurtium certe ex codem JVonno venum paulo inferiorem

(8, 9, 31). Teutonicus interpres pro vates usurpât (»xal Zivèco« cet. p. 876 Falk.) adduxisset

biscofa. netibus] Sic codices omnes praeter Britanni-

Umbracii] Lege umbrati. Sic supra: »Indici cum, qui perperam bissine tibi, et Cantabrigicnmontis

secretum obumbratuinque scopulum.« IVysam sem, qui neclibus habet. Johannes de Janua (in

innuit Grot. — Utnbracii jam vêtus interpres Teu- glossario Lat. Gall. Sangcrm.) netus reddit filement

tonicus legit: »Dáz sie uuólton uuízcn geuuórbtez (v. Cang. b. v.). Teuton, interpres vertit: »únde unas

uuesen (texta) íizer déro uuóllo (c lana) dero tí- íz uzer bíssinemo gárne (et erat id с byssino filo),

urron cbríutero ( prctiosaruin hcrbariim) mit tero medialis] Vox a Solino nsurpata et inf. (§. 849)

sib káreuuent (quacum parant) tie frúoten biscofa etiam obvia, . ad quam Teutonicus interpres »dero

in india (sapientes vates in India) únde die ana- mithin gimnio (gemina?) ih invino diu (jagen (versus)

sidelinga umbrala (et accolae Umbrátil); quarc mittemo ende s tú ont« (inquam, dico, quae versus

codicum omnium lectioncm mutare non ausus sum; medium inerat).

praesertim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiac galeata] Versio Teutónica: » éin gehélmot tierna

gentes Umbritlas quoque commemorct (galeata virgo) ¡jefúre hullotiu (procedens volata)

Usus] Sic scripsi ex códice Monacensi (C) pro samo só dáz pilde getan uuás (veluti effigies facta

20*

156 Martiani Capellae lib. II. $. 115.

quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re

lio s'plenduit. At cingulum, quo pectus annecteret, sibi prudens mater cxsolvit

et, ne Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectoris quo verius

comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

ejus membra pollueret morticinum. Acorra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis onerantur.

erat) tero trojdniscun tóugeni (Trojaní mystcrü)» (ар. Augustin. 4, 'О' et Clandianus (6 consul,

(conf. §. 567). Virgo secreti Trojani instar Pallas Hon. 52o) cum Martiano cingulum. Uiide infra

est, virginitatis symbol um, nequc quidquam prae- (§. 149) Junonis pronubac cognomen Cinxiae. In

ter doctrinac ostcntationcm styliquc variationcm in tcrprcs Tcutonicus »fasciam pcctoralcm« scripsit

mente babuisse vidctur Marlianus, quum Palladii bac cxplicatione addita: »mit téro sih fröuuun in

Trojani potissimum mentioncm faceré 1 5 nisi forte zterton. tin caritatem bezcicbenet.« Linie banc cinbüc

voluit, antiquissima ilia rigidaque specie Mi- guli sigiiificationcin bauscrit ignoro. »Quo pectus«

nervae imaginem insculptam fuisse, qua Palladium per bypallagcn dictum est pro »quod pectori.«

in gciiiinis antiquis conspicimus (cf. Levczow über Darmstattensis addit ejus.

den Raub des Palladiums auf den gesebnittcnen ipsius] Recle Grotius с MS. add ¡dit honestis,

Steinen des Altcrtbums, Braunschweig 1801. 4). quod ex vulgatis cditionibus cxsulat. Goez. —

Ineptc vero Vulcanius ex glossa: »solcbant culm Drcsdcnsis quoque codex adjectivum honestis cxbi-

Trojani reges in suo diadcinatc Jaspidcm gemmam bet. Nomen Pbroncsis antem seenndo casn accigestarc,

cui insculptum erat Palladium i. c. siinu- piendum, quae omni no legitima forma esse videtur

lacrum Palladis« ; licet hiijus cxplicationis vestigia (conf. Hcinricli. ad Cic. pro Flacco p. 95).

jam apud Tcutonicum intcrprctcm exstent: »Dès morticinum] Iinpuri enim ficbant morticinum

kelihnisse triiogen die troidnisken chúninga« cet. tangentes (Diog. Laert. in Pytbag. 8. p. 588. Tbc-

De Palladio conf. diversas opiniones apud Mcziriac opbr. cbar. с 16 aliis 17. Jamblicb. myst. 6, 1.

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 seqn.). Pro vul- p. 144 Gal.). Undc mortuum nunqiiam attingcre

turn legitur quidem in Darmstattcnsi , Bodlcjano, liccbat Flamini diali (Gell. 10, lu); nequc vi-

Britannico, ct Cantabrigicnsi vullu, sed practuli dcrc quidem censor! condenti lustrum (Dio Caseins

vulgafam. V. supra (§. 70 not.). 54, 28. p. 759 Reim.). Quid quod de Diadocbo facingulum]

Hoc ctiam inter niibcnlis virginis bulatur Marbodacus (dc gemm. 58 p. 24 G oil.):

ornatus recte numcratur. Ovidius (met. 12, 215): »Sed si defuncto quis forsitan applied ilium,

»Ecce canunt Hgmenacon, et ignibus atria fu- Protinus asserilur solitos amiltere vires г

mant Piamque sacer lapis est, et quae mors sternit

Cinctaque adest virgo malrum nurumque caterva.* abhorret.»

Ad Homcri (Od. 11, 244) cxcinplnm Catullus (2, Voccm ipsam cxplicat Varro (dc L. L. 6, 48) ver-

15. ct 67, 28) tonam et cum Ovidio (bcroid. 2, bis: »dicinius scortea ca, quae ex corio et pell ¡bus

116) zonulam vocat: Fcstus autem (p. 78), Varro sunt facta. Inde in aliquot sacris ac sacellis scriMartiani

Capcllao lib. II. (J. Ц6.

1S7

Et jam tunc roseo subtexere sidera peplo

Coopérât ambrosium promens Aurora pudorern:

ptam habanas : ne quid scortcum adLibcatur, ideo Fulgcntius Capcllam imitan vidcliir:

nc morticinum quid adsit.« Ovidius (in fastis 1,

629) eadem canit vcrsibus:

»Scortea non Uli fas est inferre sacello , ■ .

Aie violent puros exanimata focos.«

Sed ad calceos quod attinct e corio furtos, Fcstus

— »iio.r stellulo mundum circumlita peplo

Caervla rotigeris piijrescere jusserat alis.<

С niez. — Vide Burmannum (in anthol. Lat. II.

p. 552), nosquc supra (ad §. 40).

ambrosium] Haue vocein Bongarsins с suo, et

(p. 246) et Paulus referont: »Mortuac pecudis Corláis с Guclfcrbytano códice substituit lectioni

corio calceos fieri Flaminicis nefas habebatur, quo- Grotianae Ambronum, quae in Darmstattensi quoliiam

sua morte extincta omnia funesta aestiniaban- que códice exstat. Quam, ctsi pcrversam, antitor.

« Et Servias (ad Aen. 4, ¡il S): »Sane Fla- quam tarnen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa«

minicac non licebat noque calceos ñeque soleas tur baec: »Ambrancs gens est in oriente bomines

morticinas babero. Morticina autem diciinlur, quae devorans.« Quacum quia concinit antiquissima ver

de peendi bus sun sponle mortuis fichant.« Accedí t sio Teutónica, non piget cam hic transscriberc,

quod Pbilologia inter dcos recipienda erat, quibus quo inagis patcat, medio, quod vocant, acvo jam

mortaos adspicere non licebat. Teutónica bujus loci non intellectum fuisse Martiauum. Vclus enim ¡lie

versio hace est: »mo iro tide (ne ejus membra) intcrprcs: »Irbdronda (promens) día únera (pudoîelit

stirbiges (aliquid morticini) nebeuuúlle (poilu- rem) déro man ézon (anlhropophagorum).« Ita nieret).

Der binez (papyrus) pezéichenet immortali- mirum vertit »Ambronum«, illustra tionis causa adtatem.

uuúnda er io griione ist.« dens: »Gibus heizet graeee brosis (ßocöÖig). ddnaeetra]

Horatio (od. 3, 8, 2) »acerra turis nan sint ambrones hendmot. Die héizent óuh an«

plena« est Ovidius (fast. 4. 954) » cum meri patera tropofagi. daz chit (hoc significat) commessorcs

turis acen-am« jungit; alio loco (met. 13, 703) hominum. inscitliia (sejungendae voces) gesézzene.

■ custodem turis« vocal; et ex Ponto (4, 8, 59): Sie ézent náhtes. tés síe sih tajes scátnen mugen

»Nee quae de parva dis pauper Kbat acerra (quod interdin faceré eos forsan pudet)« cet. Colorie

Tura minus grandi quam data lance valent.« ambrosii Appulejus ctiam (mcf. iO. p. 758 Oud.)

Scd doclissiinum adi Cuperum, qui (apoth, Horn, meminit, ehe purpureum vel pulcherrimum signip.

74) rem copiosius traetat, allata ctiam imagine, ficarc volucrit, sive divinum. Quaproptcr missom

qualcs complures videre licet apud alios (Gracv. facio Barthium (advers. p. î>45), qnem sibi ne

tbesaur. V. 516 ad tab. 8. Cboul. relig. Boman. constare quidem (p. 966) videbis.

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur apud pudorem] Lacvius vetus poeta (ар. GeD. 19,

nostrum Pbilologia (§. 142. 149. 215). 7) Auroram pudoricolorem cognoininavcrat (conf.

et jam] Dividcudum sie Grotiauuui etiam lectio §. 219). Columella (10, 102) verbis: «rosa plena

doeet in Basileensi et Dresdens! códice. pudoris« cuiidcm désignât colorcin. Itaqnc jam Plau-

." i

peplo] Id est velumine. Infra ctiam L. VI: tus (Captiv. 5. 2. 9): »At ego faciam ut ■ pudent ;

-Acihais astrifico lumina multa peplo.« nam in ruberem te to tum dabo.«

116

to8 Martiani Capellae lib. II. $. lia

117

Quum creperum lux alma micat gemmata decore,

Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tenero glaciatur rore pruína et

Matutina grèges quatiunt in pascua caulas:

Lánguida mordaces quum puisant pectora curae,

Et fu git expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio с vcstigüs et lituris

manuscript! :

»Cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

Cum nitet aurato, et cum fulgit Phosphorus auro.*

GnoT. — Arbitror rcponi commoduin posse:

»Cum creperum lux alma micat gemmata décorent

Cum nitet aurato vilet cum Phosphorus astro. «

—» <— » herbae gemmantes luce recenti*

ct alio loco (5 462) «

»Áurea quum primum gcmmantcis rore per

herbas

Matutina rubent radiuli lumina solis.»

glaciatur] Versío teutónica: »SS der grâuuo

rifo (quum cana pruina) uuirt án demo ¿ccheroden

Primo verstti corrunipendo fuisse videtur micandi tómte (lit in tencro rore). Glaciari hoc loco idem

vcrhuin active positum, qualia poctis non sunt est ас cotre. Coit certe roe tempore matutino

insolcntia. Nilere vero ct vilere simul Phosphorum (conf. §. 73. not.).

quam elegantissime dixit, cujus a majori luce splca- matutina] (¡ravis Lie, ut saepe, Capellae in

dor paulatim cxstinguitur, ita ut non nunqiiam in- qnantitatibus syllabarum error, nisi copulativam et

fcrsplendcat, et ni teat ctiam tum enm vilere inci- ad priorem versum retrabas. Grot. — Versio Tcnpit:

facilís lapsus fit et vilet in permutatis ejus- tónicas »Unde diu scáf (et oves) ús ándia uuéida

dem potcstatis Uteris. Пасс pro veris non vendita- dringende (in pascua erumpentes) die stigá eruuémus,

sed otium conjectationibue vcrisimilibus so- gent (ovilia concutiunt).« In toto boc Martiani non

lamín*. Влптп. — Emcndat Rcinesius (epist. ad íncleganti carmine ante oculos fuisse ei videntnr

Daum. 53) »aurato fulgescens Phosphorus ostro.« "Virgilii (cul. 42) illa:

AittCTZErc. (ad paneg. vet. LT. p. 733) — Librorum »Igneus aethereas jam Sol penetrarat in arcis,

lection cm pro more meo rctinui. Creperttm micare

elcgantîssimc dictum est de luce oriente quasi

trémula, quae incerto adhiic dcbiliqnc fulgore nondum

omnia satis illustrere possit, sed hic illic

tantnm calígines noctis pcrrunipat ac solvat. Con-

Candidaque aurato quatiebat lumina curru;

Crinibus et roséis tenebras Aurora fugaratj

Propulit e stabulis ad pabtila lacta capellas

Pastor cet.

Ccterum participant ct, quae in versus initio ante

struetio cadcni, quae apud IToratium (Od. 1. 22. matutina posita fucrat, Jlagi taute metro ad lineut

23) »dulce riderc.« Gemmatam vero appcllat vcl anteceden tis remisi.

propter scintillas lucís passim dispersas, vcl pro- Lethaea] Sic dc ttmbris Propel tins (4. 7.91):

pter rorem et pruînam, ut apnd Lucre tium est »Luce jubent leges Lethaea ad stagna revertí.*

(2. 319): çietur] Ita pro suscitatur non solum ad marMartiani

Capellao lib. IL $. 117. 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis

doctae tinnitibus concinebat. Nam nee tibiarum mela, nee ex fidibus sonitus,

nee hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blandum collata cantum

ac modificato fine compactum voci virginum complementi spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canons vocibus dulcique modulatu pracvertit

omnes orgánicas suavitates, et cum sacrae numcris cantilenae haec dicta

profunduntur :

Scande coeli templa virgo

gincm a Grotio nótala varians habet lectio, sed

codices etiam Bodlcjanus, Cantabrigicnsis , Darmstatlcnsis,

Hugianus, aliique permulti (Oudcnd. ad

Appulej. I. p. ¿>2o. Bondam Ject таг. p. 57) ex

hibent »Sonum enim ciere« dictum a vctcribus

esse Bondam e Vellejo Patercnlo (1, 4) docuit.

Infra (§. 918) »cantus ciere « usnrpat nosier.

Musarum} Fabulam noster imitât ur, qua Mu

sas Harmoniae nuptias célébrasse (Pausan. 9, 13,

3. ïbcogn. IS, 16) finxerunt. Ita et Appulcjus

(met 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptiis Musas indiixit »canora voce personantes.«

sacramentis] Focdcribus; eo nimirum sensu,

quo Petronius et Appulcjus voeem usurpant Tcntonice

redditum: »zeêron dien uuíhen brutlóuften*

(in honorem sacrorum sponsalium).

plenitudo] Ad hanc vocem Teutonicus interpres:

»Dar negemängta (in eis nee deerat) suégelsánges

(calamorum cantus) nah séitsánges (nee chordarum

cantus) nah téro follegliclii (nee plena similitudo)

aero órgenlátun (hydraulicoruin sonoriim). « De hijdraulis

exstat docta conimentatio Meisten (in nov.

conun. soc. Gott T. II, p. 132).

complementi spatio] Hoc est donee voces vir

ginum complerentur. Vulc. — Inserta nimirum mú

sica inter verba permutatis vicibus; sive succcdentibus

in locum vocalium verborum musicis instrumcnlis.

Eodcm ctiam sensti locum intellcxit vetus

interpres, modo bene cepcrim hace ejus verba:

»zemézhafligemo ûzlâie (moderato spatio) getáten

sie sament stilli dero mdgedo sänge (fecerunt conjunclim

silentium inter virginum cantum) unz sie

6uh taz erfólloton (donee ctiam id explcbant). Zeerst

súngen diu música instrumenta, dura nah sungen

selben die musae.« (primo canebant música in

strumenta, deinde canebant Musae ipsae). liatum

silentium est aptum, concinnum, sive, ut barbara

voce utar, proportionating V. supra (§. 11) »rati

sut'ccntus«, (§. 12) »rata modification, (§. 41) »ratis

inodis« cet

orgánicas suavitates] Drcsdcnsis quidem codex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectionem.

Viva enim vox paritcr harmonica dici potest, sed

illi opponitur orgánica. Ita etiam vetus interpres:

»linde do úberuuant tro gesémine (chorus) álla día

órgalichun sùozi (suavitatem). beidiu (utroqiie) íóA

indéro luiréis ti dero slímmou (tum púntate ear um

vocuui) ióh indéro lustsami dero uulsun (tum suavitate

earum modulationum). In antcccdcntibus omnis

ille scripsi pro ille omnis e códice Basilcensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

siiuin idioma licuit, ita hace vertit: »Vnde mélerlicho

(ad met rum accommodate) súngen sin disiu

uuortt pJtfá fár uf (scande) tierna (virgo) in hP

160 Martiani Capellae lib. II. $. 117.

;'•■,•'■ Digna tanto foedere. .

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

118 Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, coepit:

Sidéreos coctus et culmina sacra polorum

■ , ..¿i-. 3Nil jam conjiciens numine fisa vide.

meliske sèldâ (in coclestia babitacula). geristig pist

tú (apta es) sólchemo gehíleiche (ad tale genus).

Din suer ¡uppiter heizet tih funden (jubet te peterc)

líber die holten stérnen.* Confer Cnorrii de coneecrationc

dissertationcm (reçus, in Martini tlicsauro

T. II. p. 147 sequ.). In codicibus Monacensibus

(B et C) et Basilccnsi glossa addita est hace:

»Metrum Trocliaicum tctramctrnm altcrnis currens

versibus; recipit Trochaeum et Spondcum; unus ver

sus recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

tunc] Musarum, quae nunc sequuntur, ordo

alius ac supra (§. 28) describitur ct prorsus arbi

trarias esse videfur. Ncquc est qnod mircmur, siquidem

¿lie apud vcteres non magia certus erat,

IVovem eniin Musarum prinù memincrnnt poctae,

qnibns mctri servandi potior causa erat. Ita Hcsiodus

(tbeog. 77. ct ap. Diod. 4, 7) et Orpheus

(hymn. 75) liunc carum ordinem etatucrunt: »Clio,

Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope«; quern sequuntur cpigrammatis

Latini (Burm. i, 73) auctor ct Cornutus

(14. p. 158. 159 Gal.). Alium ordinem serrât

Graecum epigt amina (1, G7, 23 de Bosch.) haue:

»Terpsichore, Erato, Euterpe, Thalia, Calliope,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia). « Alium re

pelles in utri usque linguae cpigrammatibus (Anth. Gr.

psicborc, Erato, Calliope, Urania, Polymnia.«

Luciani au (em scholiast es (ad imag. IG. T. VI.

p. 20 Bip.) hoc cas rccensct online: »Clio, Tha

lia, Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope.« Fulgcntius denique

(myth. 1, 14. p. 47—49 Munch.) sic: »Clio, Eu

terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter»

psichorc, Urania, Calliope.« Unus restât Apollodorus

(1, 5, 1), cui plurioium fídci tribuo, primum

quia metro non inipcditus erat, dcindc quia Calliopen

omnibus jure (§. 1. n.) anteponit. Ordo autcm

hie est: »Calliope, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia.«

ceteris] Imitatur Homcrum, qui saepius (IL a.

603: Odyss. со. CO; hymn, in Apoll. 189) de

Musis: ciixeLßo(iEvai örtt хаЛЦ. Addc Ilugíiun

(in myth. p. 222).

sidéreos] In ailingenda buic Musac astronomía«

scie ni i-» omnes ferc consentiunt, quippc cui sentcntiae

vel nominis etymon ansam praebeat. Obser

ves ctiam velim similcm in hoc carmine laudem

Philologiac tribuí, quam snperiori loco Mercurio.

Atque de illa ctiam noster (§. 22) dixerat: »cui

fulgent sillera coclu.«

conjiciens] Probe conjecturís in posterum loetim

esse negat, quandoqiiidem Philologie, diva facta,

4, 67, 22. Lat. 1, 74), nimírum: »Calliope, Clio, jam ipsum verum visura sit Fisa idem quod fréta,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polvm- igilur certa, secura. Moiiacenses (В. D. E.) male

nia, Urania, Thalia«; alium apud Ausonium (Id. fila. — Tcutoniciis intcrpres ita hace reddit: ímrfe

20): »Clio, Melpomene, Thalia, Euterpe, Ter- sih tia himeliskun manigi (coelestem multitiidinem)

Martiani Capellae lib. II. $. 118. 161

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

Quae circos textura liget, quae ncxio claudat,

Ambiat et quantos órbita curva globos:

Sidéreos cursus quid cogat quid ve retardet:

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomcs et quanta revolvat,

únde die hóhina ñero himelgibelo (et altitudlnem

coclcslitim fastigiorum) únzuiueligiu (nil d ubi tans)

únde háldiu (et audax) föne dero góleheile (duce

numinc) Dea uuérdendo (dea futura) wurdest tu

dés alles huis (fies liiijus oninis certa), tés tu fore

vitare unguis (cujus ante eras incerta).«

dabis] Duorum Lorum vers um antiqna versio

Laec est: »Tu uudre er fragende (eras olim perquirens)

uudz tie zesdmine Juiftenten ringa dero

planetarum timbe uuárbti (quid nexos circos circum

vertat), nú uuirdet taz tu seiba sed{funga

ttîost iro férten (nunc Cet, nt ipsa dirigas corum

itinera).« Sed displicet baec interpretatio, quum

dare causas pro docere accipiam, eo magis quod

in posterioribns etiam Iibris deos ipsos arte grammat

¡ca, dialéctica, ceterisque disciplinis instituí lé

guons. Praeterea iterum noster verbo dare utitur

pro docere inferior! loco (§. 125), ubi efficiendi sensum

frustra ei obtrudere conaberis. Nullum denique

mihi remans! t dubium, postquam Scnecae (cons, ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) baec verba legeram: »Parens

tnus Marcia ¡lue nepotem suum, quamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum siderum meatus docet.»

quae circos] Rccte Teutonicus interpres verba

construxit a voce áspides incipiens: »Til gesihest

sie timbe hábee (quae ansula eos circumdet) uuanda

ultima spera. dáz chit caelcstis spera/ timbe

habet tie andere (siquidem ultima sphaera, hoc est

coclestis sphaera, ambit reliquas), únde uuio mdnige

dero engeron der uuitero ring úmbehábe (et

quot minorum major circus ambiat). Uuáz tero pla

netarum ferte idgoe (quid planetarum itinera acceleret)

uudz sie óuh lézze (quid cos etiam retardet)

ddz tuot tin clirdft tero súnnun (hoc effîcit vis Solis).

Si gibet in éinuuéder spiiot aide tuâla (dat eis

aut eclerîtatem, aut moram) únde uués skimo den

manen да tue uuiUisen únde suinen (et cujus splendor

Lunam faciat crescere et tabescere). « Quae quo cla

rine explicaret interpres baec addidit: »So er férrost

hat fóne déro súnnun (quando longius ahit a Sole)

so mag si in under skinen (potest Sol Lunam inferius

¡Ilustrare) hediu ist er dünne fól (quare est

tum plena) sô er aber Ы iro gut (si autem cam

comitatur) uuánda si in dánne obenan dnaskinet

(quoniam Sol Lunam tune superáis illustrât) pedia

ist er dánne uuáner unseren óugon (ideo videtur

Luna tune debilior nostris oculis). «

quis] Grotius e ti ¡(Jera t qui, nee sine codicum

auctoritatc, quod quamvis ferri possit et saepc ista

vocabula promiscué usurpentur (Herald, ad Arnob.

p. lei.Ruhnk. ad Rufinian. p. 201 not); hoc tarnen

tir seiba (aspicis ipsa) sá du dura chúmest (quum loco e Dresdens! códice reposui quis, quo melius

¡Hue advenís) ttuio getan gefiuhte die ringa binde respondeat antecedent! versui.

(quae facta textura circos ligat) uuélich mista quanta] Lege: quando. Vonck. (sp. crit. p. 81).

21

162 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

Quae sit cura deis vcl modus, aspicies.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

119 Tunc Calliope:

Semper complacitis arnica Musis,

— Minime! Objecto carcre non possumus. Quanta

dictum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt

Pros. 2. 308):

»Conveniunt animae, qu antas truculentior Auster

Decutit arboribus frondes* cet.

Sic etiam Teutonicus interpres accepit : » TJuélih

fiur den Himmel erlíehte (quis fomes si ve ignis

coelum illuminet) uuélez âne dero sûnnun? (additum

li oc illustra tionis causa vide tur) tunde uuío

nuinige stérnen si uuídere getribe.* Illustrations

causa addit interpres: »Dáz túot si die planetas so si

sie retrógrados máchot«; finemqne reddit Lis verbis:

■ Таг sihest tu (ibi perspicis) uuio getan dero goto

fliht sí (qualia deorum jussa sint) únde uuélih scáf iro

rihtennes sí (et quails effectue eorum Ordination» sit).«

aspicies] Totum igitur luijus Musac carmen sic

intelligo: »О Pliilologia supersede tandem conjecturis:

inspice jam sidéreos coetus ipsos et sacra

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos : nunc praesul ipsa causas docebis sidereorum

cursuum. Adspicies quae textura circuios 1¡-

get, et quae nexio eos claudat, quantosque globos ór

bita curva ambiat ; quid sit, quod sidéreos cursus cogat

vel retardet ; quis radius Lunam flammet vel minuat-,

quis fomes coelum stellet et quanta (sc. sidéra)

re vol vat; quae denique in Lis omnibus cura vel mo

dus я dus adlnbcatur. « Similia apud Propertium

(5,3, 47) legere potcris. Metrum est elcgiacum.

Calliope] Musarum priucipem banc dici, ab ini

tio libri (§. 1) jam monuimus. Ex artibus noster

ci tribuit pocticam (v. scbol. ad Luciani ¡mag. 16

p. 20 Bip.) et musicam, Àiisonuis (20, 7) licroica

¡oprimís carmina ; quocui.i concinit Graecum apud

Ciipcrum (apotb. Horn. p. 26) cpigramma. In Herculanensibus

monumeutis (tab. 9.) ejus imagini adscriptum

legimus КАЛЖОПН П0ШМА. Cornutus

(14. p. 160 Gal.) praeesse earn dicit rbetoricae

exornatae. Fulgentius (myth. 1 , 14. p. 49

Munck.) ad solum nomen respiciens, optimam ei vocem

attribuit. Metrum glossa Monacensis (E) appellat

»Phalaecium.« Accurat'ius in Basileensi glossa

addit ur: constat spondco, dactylo et tribus trocbaeis.

semper complacitis] Priores bujus carminis ver

sus ita explicat Teutonicus interpres: »Die brúnnen

magnesiae hábent lili hetrenchet (fontes Magnesiae

praebucrunt tibi potum) tu huida dierna dien

dir gelíchetén musis (tu árnica virgo bis tibi com

placitis Musls). Magnesia ist in tliesalia (Magnesia

est in Tbessalia). Dar ist libetros fons (ibi est

Libethros fons) timbe den múnige poëtae sizzent

(ad quem multi poëtae sedent) samo so die note

sin poëtae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinchen (qui ex eo bibunt), fuánda óuh tu plii

lologia musicam chánst (quoniam etiam tu Pliilo

logia musicam calles) pediu skínet (ideo videtur) taz

tu libetron getrúnchen hübest (te с Libetbro bibissc)

únde der brúnno dès rósses pegasi dtiz uzer démo

blùote ward gorgonae habet tili kelrénchet s. sa

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 163

Cui Magnesia poculum fluenta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrha:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tien poëtis (et fons equi Pegasi, qui e san

guine fiebat Gorgonis, potum tibi praebait una

cum bis poëtis) Pegasus chît fama (Pegasus significat

fama m?) uuánda poëtae sint samo si (quoniam

poëtae sunt cum ea. Quacritur utrum recte lcgcrit

editor samo si, an potins scriptum sit famosi?) bediu

chît man (ideo dicitar) sie getrúnchen haben

des prúnnen (eos bibisse ex fonte) den pegasus

úzer dero érdo shîog mit sinemo fúoze (quem Pe

gasus с terra eruerat suo pede).«

Magnesia] Lege Permessia ex Testigüe (!) ma

nuscript!. Grot.— Sane Permessus Musis sacer erat:

sed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 634) :

»Magnesia, cujus fons Libetbris poëtici haustut

nomine celebratus. « Libetbra urbs quidem in Boeotia

(Pausan. 9, 50, î>) ibique Libetbrius fons cum

Musarum eultu situs erat, Hcliconi contiguus et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Müllcri Orcbomen.

p. 581); non tarnen solum fuisse testis est Solinus,

e quo totam fere geographiam noster exscripsit

(c. 8. f.): »Sed ne transcamus praesidium poëtarum,

fons Libetbrius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (4, 9, 16) et Spanhemiiim ad Calumacbum

(hymn, in Cer. 25. p. 682).

caballi] Imitat us est illos Persii (ab ¡nit) versus:

»jYec fonte labra prolui caballino:

Nee in bicipiti sommasse Parnasso

Memini, ut repente sic poeta prodirem.»

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

corollis] Scriptum in editis erat choraulis. —

Puto voraulis pro corollis, quamquam ncc alteram

onmino reprobem : est enim vox nsitata isti seculo.

Grot. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Reicbenauensis, Bri

tanniens, et Cantabrigieusis, quo s secutus sum;

in Guelferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

hie omnino corollis, sire coronis (v. Beroald. ad

Appulcj. T. II. p. 79 Oud.) aptior locus est, quam

choraulis. Tcutonicus intcrprcs vocem substituit

»poëtis* sic scribens: » Tir slut óbenan gelóuber

(tibi stat in summo virens) aon. (Aonidum) gezier

ter mit poëtis (ornatus poëtis).

frondet] Britanniens quidem codes, fondit habet,

i. e. fundit; quod etsi minime absonum sit (cf. Cic.

Tuscul. ii. 15), tamen recipere nolui, quia violas

cum parante jüngere praestat. Similiter noster infra

(§.917): »calamos parante Musa.«!

violas] Ovidius de antiquorum temporum simplicitate

(fast. 1, 545):

в Si guis erat, factis prati de flore coronis

Qui posset violas addere, dives erat.»

Quamquam bas etiam inter flores coronarios in

pretio fuisse e Tbeopbrasto apud Athenaeum (IS.

p. 680 Casaub.) patet; ipsisque Musis caras videmus

apud Tbeognidem (eleg. 250):

'AyXaà fiov6áo)v âcoga io6re<pccvcov.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinis pérge

dir gágene Ыйотеп hábentemo (Apollinis monti ob

vios flores haben ti tibi).« At non montem, sed

oppidum fuisse Cirrbam prope Delphos vulgo notum

est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vetus intcrprcs vertit : » Tú bechénnest

21 *

164 Martiani Capellae lib. II. §. 119.

Et seis Pindaream chclyn referre;

Te dictante fides sacrumque plectrum

Movit Threïcium sonare carmen.

О lux nostra, sacros probare cantus

Suescc, atque organicis beare circis.

tero poëtarum carmina mit siiozen metris (agnoscis

poetar uní carmina cum suavîbus metris). a

chelyn] Tcutouicus: »Dû chánst keanteron citharam

pindari musici (potes imitari (?) citharam

Pindari musici).«

movit] Maliin novit. Ghot. — Offendebatur Grotius,

ni fallor, iusolcnli dicendi genere: »movit

plectrum Threïcium sonare carmen.« Sed hace insolentía

ei in Martiano non imponcrc debebat, qunm

commode explican possit »movit plectrum, ut Threï

cium sonaret carmen.« Ilorat. 1. od. 24. Phacdr. 3.

fab. 16. Goez. — Rccte! Graecismus enim est,

ыбхе cum infinito modo, nostro satis familiarisa

ita infra (§. 123) »rotet circulus anni claudere seda«

pro »ut claudat sécula«; ita IVepos (in Phoc. 1,

3) »Loria tur accipere«, Horatius (Od. 1. 2. 8):

»egit viscre montes« cet. (Addc Ru finían, p. 258

Ruhuk.). Ilauíl tarnen inficior, me maluisse codiccm

reperire, in quo Grotianum illud novit legcretur.

Vertit vêtue interpres: »Dir irdénehentero chân

der séito ûnde dáz ziterfin singen intraciskun (tibi

excogitanti possunt fides et plectrum cancre Thre

ïcium) dáz chit also orpheus sáng föne tracia (id

est quemadmodum Orpheus canebat с Thracia).«

Martiani sententiam illustrabit Phitarchus (de mú

sica p. 1132 f.): »Orpheus autem neminem videtur

imitatus: nemo enim tunc natus praeter poetas,

qui facerent ca, quae ad tibias cancrentur: Iiorum

autem cum opere Orphiciim nihil habet simile.«

Ilinc nostcr »Philülogiam« ait »dictasse Orphicum

carmen quod primum ad fides sonaverît.«

luxQ Teutoniciis: »unser óuga luibe in geuuöneheite

unser heilig sang ze lóbenne (noster oculc

sucsce nostrum sacrum cantum laudare).«

circis] Proprie circi sunt aymphoniac, quae ad

canil ein rationem melodiac rccurrunt.Vixc. — Sumsit

hace vir doctus с veteribus glossís. Tcutonicus

interpres, postquam verba »atque organicis bcare

circis« vertcrat »unde uuirt kesäligot fóne arganisken

«, uberiorem hanc cxplanationem adjeeit: duz

chit sanglichen ringen (hoc est cantibus in orbem).

Also dünne ring an. demo sänge uuirt (quandoquidem

orbis in cantu efficitur) só is 10 uuidere eruuindet

zedéro sélbun stéte dar iz ana fieng (quum is

rursus redit ad eumlcni locum quo ineipiebat). Heue

unde sing о sapientia (Habe et canta : О ! sapîentiA)

so findest tú día sélbun lit Inn án demo a. diu tr

etest uuas an demo о (reperis eosdem sonos [eundem

sonum] in A, qui primum erat in O) der só ge*

tiino perhiodus. dáz chit circuitus. heizet colon (ita

composita periodus, hoc est circuitus, appel la tur

colon), übe daz uuórt tár üz kilt so ih tir nu xeigola

(si dictio ibi finit, ut tibi demons trabani) tibe

neist só heizet er comma (si paenc; tunc appellator

comma).« — Sed ut ad circos ¡Hos redeat oratio,

Cicero (Brut 19) carminum meminit, »quae in epu

lis a singulis convivís сап ti (abantar.« Totum nunc

bujus Musac carmen sic const ruen dum esse puto:

»Tu Philologia Musis complacitis semper arnica,

cui Magnesia fl tienta et fons Gorgone! caballi poculum

tulit, cui vertex Aonidum virens frontlet corollis,

violas parante Cirrha; tu seis Camocnis

Martiani Capellae lib. II. $. H9.

16b

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré cclsa

Poscit astra Jupiter.

Ac sic Polymnia:

Tandem laboris fructus aethram fulgidam

Divûmque sedes ас Jo vis consortia

Provecta carpís inditoque numine,

dulcibus inda va tum et Pindarcam chelyn referre;

te dictante carmen Threïcium movit fides sacrumqne

plectrnm sonare. О! lux nostra, sucscc probare

sacros cantos atqne beare (est impera tivus) circis

organicis.«

Polymnia] Inter tot varias de hujns Musae arte

disputationes plurimi tarnen ei tribuunt vel mimos

(Auson. Id. 20, 9. sive anth. Lat 1, 74. Antb.

Gr. 1, 67, 22 de Bosch. Gassîod. таг. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam OQ%r¡6lV alii appellant (scbol.

ad Lucían, de imag. 16. VL p. 20 Bip.); vel шешо-

randi facultatem sive memoriam (Plutarch, sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent, myth. 1, 14. p. 48 Munck.).

Utrique respondet ejus effigies (Antiqu. Hcrcul. П.

tab. 7) quae ori adhibito dígito silentium profitetur,

ut intclligatur earn gestibus verba supplere. Unde

•> hörnst arum lorjuacissimas manus« memorat Cassiodorus

(1. с), quarum inventionem Polymniae tribuit,

L e. OQ%r¡6xcuVf saltatorum, quorum art cm

non in pedibus modo, verum etiam in manibus

totoqne corpore concinne movendis speetatam esse

constat (Cf. Böttiger. Sabina L p. 317). Unde in

Latino epigrammate (1, 73 Burm.) de ea:

»Flectitur in fáciles variosque Polymnia motus«

dicitur; Graecus autem poeta (anth. 1, 67, 23

de Bosch), licet reliquarnm Dlusarum singula no

mina referret, hnjns tarnen retieuit, pro eo autem

extremum hoc posuit distichon:

Stycö <p#£yyon¿vr¡c jtaAáfirjc &eAgi<pçova

NevfutTc <pa>vr¡6a6av àrtayyiXXovra бш-

rtr¡v. «

In noetri tarnen carmine de omnibus illis nihil reperitur.

De rhythmo enim agitur, atqne dc iis quae

mentem parare possint ad alta culmina. Carminís

metrum in códice Monacensi (E) glossa définit:

■ Jambicum senarinm yponacticnm constat trímetro

ас catalecto«, melius tamen Jambicum senarium

simpliciter dixcris.

tandem] Non ad verbnm interpres vertit i *An

stéte (s ta lim illico) infáliest tu zelóne. dinero ar

beite, den scônen himmel (aeeipis in praemium tui

laboris pulchrum coclum) tinde dero gato gesáze

(et deorum sedes) unde día sippa iouis (et cogna -

tionem Jovis) taz tu sin snora uuirdest (ut fias

ejus nurus).«

inditoque numine] Dicit Polymniam carpere

divíim sedes et consortia Jovis; itaque vix dubitem,

quin Marrianns scripserit inditoque, qnod cxhibet

Vossianus codex. Arntz. (misc. p. 208 f.)

Lapsus est vir doctos in adscribeodo Afosae, qnod

de Philologie dicitur. Scd lectio hand dubia est,

eiquidem non Cortáis tantiua in Gaelfcrbytano pro

120

r

166 Martiani Capellae lib. II. $. 120.

Cruenta dud um quae jugare rhythmica'

Ac dispari mista sueta regula,

Мох quid jacente, quid jugata linea

inclytoquc legit inditoque; verum sic etiam scriptum rcliqui omnca, tum versio antiqua: »lóh hetnisgtiu

in Basilecnsi et Darmstattcnsi ipse vidi. Concinit (etiam mixta) mit misselichero titule únébenmazero

praeterea Teutónica versio bisce verbis: »hiña vf regula (ad variam et disparis metri regulam).« Coi

kefuortin (illuc supra vecta) únde gótheit infáhen- illustrationis causa addit interpres: »Iluto mriiiújrtiu

(et dirinitatcm accipieus).« Confer praeterea in falte dir sí diu misselichi dero niumon (quam mulsuperior!

loco (§. 118) verba »numine fisa.« tiplex tibi sit varíelas canticorum) uuér mág taz

cruenta] Nova et imperfecta carmina, ut cruen- kezellen (quis poterit Jioc enumerare)?« Verum an

(nm pro novo dicatur, tracta metapbora a foetibus viderit vetus interpres adiiuc ambigi potest; Arianimalium

, qni cruenti nascuntnr. Vixc. — Quid slides tarnen QuinctUianns (ар. Meibom, rei music*

Lie cruenta rhythmica sibi velint, baud facile quis- ser. p. 55) distinguit ínter tria genera i) rbythmum

quam expediverit, nisi attendat ad Graecum ver- babentia, 2) rbythmo carentia, et 5) rhythm! spel)

um KQOVCO, ct quod formatur inde. Ipscmet an- ciem babentia, quae tum rhytbmum babeant, tum

tcquam boc incideret, dudum tentaveram »inclyto- eo careant. Pari modo sibi opponerc videtur Mar

que numinc favenle«i at prorsns infeliciter, ut tianus regulam rliythmicam et disparen], quarum

postea comperL Ceterum antiquiores etiam usos utraque cruenta jugare Pliilologiam soleré ait; prorquandoque

Graccis vocabulis, quae tarnen Latinís sus ut Cicero (de oral. 5. 44 ct -15) versus certa

notabant Uteris, jam olim observavit Mure tus 1. lege all ¡gatos disparibus nuiucris opponit; atque

rar. lect. c. 3. Lucrctio durateus equus dicitur noster infra (§. 975 f.) de pedibus disserens: »alios«

pro ligneo , e media Graccia. Y. Ang. Poli lian, inquit »alogos boc est ^irrationabiles nominamus,

observ. et emend, cap. 5. Vonck. (sp. crit. p. 82). quor unique ratio nulla praestatur, sed incondite

— Cortius in Guelferbytanis legit creante; sed quaedam compositio profertur.« Mixta, ut nunc

nihil hoc pacto efficitur. IVeque Vonckii placet ex- producta ultima in vcrsu posit um est, ad regulam

plicatio, quae non mihi tantum obscura est, sed referendum crit; vide tarnen ne melius pro accnipsi

etiam auctori erat, quippe qui ne verteré sativo casu habcatur, quod facillime per transposiquidem

potucrit vocem cruenta a xQoveiv deductam. tioncm effici possit

Fortassis cruenta poetice a pugna petitum hoc loco •«•* quid\ Vetus interpres hace de geometría

significat liostilia, infensa, dissona. Ccrte rhythmo intclligit, qua in ¡ntcrprclationc vix acquicsccre licet,

proprium est, quae dissona sunt suaviter jüngere. Vcrtit cuim : » linde uuáz triscosi macho (et quid

Cum Vulcanio tarnen concinit versio: »Da dir iu ter-conjeetum faciat). mit stràcclientemo reite án

er geuuún uutíre niuuiu carmina zemáchonne (quum dien sîlon (per reetam lineam in lateribus) tí tide

tu olitn sueta eras nova carmina comiere)« et cru- gefitogtemo an dien orten (et per jugatam in cuspientuin

et erttdum cognata ínter se esse videntur. dinibus, id est in angulis). Ac ne dubltes de homixta]

Cortius abesse a Guelfcrbytano códice rum verborum sensu addit: »Duz ist also si châde

banc vocem observât. Sed retinendam snadent turn (hoc est ас si diccret) Dû chibe in geometría (tu

Martiani Capcllae lib. II. §. 120. 167

Trigonus rocurvet circuí usque torqueat;

Melos probare, ас tonos et crusmata,

Artesque cunetas sólita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometría) uuîo drî réixa gréhte (qnomodo

tres lincac reetae) an dien orten (in apicibue)

sih chússente (se coujungentes) triangulum machont

(trîangulrim faciant). Unde uuûx. ter ring úmbe bie

ge (et quid circulus incurvât), dâz chît. uuîo ai

úmbe gebogener réix ten ring máchoe (hoc est

qnomodo omuls ¡neurvata linea circulum faciat),«

Sed valde dnbito quin Iiypallagen in Martiani ver

bis »quid trigonus recur vet circnlusque torqueat«

intellexerit Atqae mirum prefecto vidcri posset,

si Martianus, quo loco de poësi tantum et música

loquitur, georne triam eis immiseuisset I Praeterea

jacentem lineam minus accurate reetam interpres

ver tit, quam omnis linea, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectae opponatur. Sine

nlla autem difficultate de quantitatis et accentue

signis in (eiliges quae ad rem metricam rhythmicamque

quam proxime pertinent. Cf. modo Priscianum

(de accentibus p. 855): »Quid est longa linea? nota

a sinistra in de xtram partem ducta, ita: — ; quid

est brevis linea? nota jacens similiter, sed panda,

sient pars inferior cîrculi, ita: w «5 et Isidorum

(etym. 1. 17. 295 HL p. 29 Arev.): »nota brevis

inferior semicirculusw, nota longa I jacens est »»».«

Idem alio loco (i, 4 f. pag. 12): »Apex est«,

inqnit, »linca jacens super literam aequaliter ducta.«

Eandem notam, quam alii grammatici etiam accentum

/ongum appellavcrunt (Diomed. p. 429. Donat.

p. 1742. Max. Victor, p. 19-15) nostro »jacentem

Ипеагпш esse quivis videbit; nee dubito quin circu

lum fjuoque tortum (nam ¡(a bacc per hypallagcn

aeeipienda) omnes mecum pro nota brevitatis habituri

suit. Restât trigonus jugata linca recurvatus,

quem tarnen et ipsum facili negotio intelliges acceutum

esse circumflexum, cujus bacc forma: A

jam antiquitas satis usitata fuit.

crusmata] Martial ¡s в, 71:

»Edere lascivos ad Baetica crusmata gestus ,

Et Gaditanis ludere docta modis.«

Goez. — Teutónico interpret! crusmata sunt chordarum

pulsus. Ita enim octavum bujus carminis

versum vertit: »Quóniu zeschîesenne (sueta eligere)

die uuárbií des sánges (ambitum cantus) ande die

ми is« (et melos) únde die rûorà derо schon (et

pulsus chord arum).«

mentem] Ita e Dresdens! códice reposai pro

mente, quam tarnen antiquam esse lectionem Teu

tónica versio docet baec: »Unde alle liste zeschîe

senne (et omnes artes eligere) unde al duz himel

sázen machón mugen (et omne quod coeli incolae

effiecre possint) mit iro holten sinne (cum eorum

alta mente).« -

alla] Dixerit forsan aliquis, vocem coelitum

minime bisce verbis jungendam esse 5 sed ad men

tem pertinere. At vereor ne erraturus sit Plutar

ch 11m potius noster legisse vide tur, qui (symp. 9,

14. p. 746) Polymniam eupiditati discendi (<piZo-

цад-eî), quae animo inest, pracessc docet Atque

sie mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

alta coelitum culmina. Totius carminis eonstrnctîo

et sententia haec est: »Tandem provecta inditoqnc

numinc carpis laboris fructus, actbram fulgrdain,

divùmqne sctlci ac Jovis consortia. Quae dudum

surta es cruenta jugare ad régulant rhythmicam et

168 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

121

Scande coeli templa virgo

Digna tanto focdere.

Te socer subiré ceba

Poscit astra Jupiter.

Tunc Melpomene:

Sueta cothurnatos scenis depromerc cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et rebpare tua tulimus quae carmina cura

mixta ad disparem (vcl, si mavis, »ad regulam

rhytbmicam et mixtam disparem«) tum sólita es,

quid vcl jacente vel jagata linea trigonus reenrvet

circulusque torqueat, melosqne probare ac tonos

et crus ma ta artesque cunetas et ea, quae meutern

parare possunt ad alta coelitum culmina.«

Melpomene] Huic Musa с u tronique speetaculi

genus, tarn tragoediam, quam comoediam noster

adscriLit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat.

31) de quibusdam artifieibus scenicis scripserat,

in utroque genere eos placuisse. Sed rectius ii,

qui Melpomcnae tragoediam tantum tribuunt (Hör.

od. 1, 24, 2 et 3. Ovid, art am. 3, 1, 11. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 73. р. 51 Burm. Scho

liast, ad Lueian. imag. 16. T. VL p. 20 Bip.). In

monumentis etiam Herculanensibus ejus imagini

eubscriptum legimus : MEJIIOMENH TPJTiidlAN.

Quod Mitschcrlichius (ad Hör. od. 4. 3. 1)

omnino lyricam ei poësin tribuit, etymologiae potius

(a /iéXjte6&ai,) quam usui veterum convenit. Mouacensis

glossa (E) metrum définit: »dimetrum Jambicum

Exametrum (sie) Dactilicum june tum.« Basileensis

autem »metrum Heroicum, cui snbjunctum

est dimetrum Jambicum.« Metrici dieunt Pythiambicum

primum (Hör. epod. 14 et IS).

sucia] Teutonicus interpres: Tu bist quön (tu

es sueta) in scenis zesingenne diu sáng tero де~

scuohton tragicorum mit coturnis.« Et postquam

explieaverat , qui eint cothurni et quae sit secua,

pergit : » Vnde ana haben dáz hescúhe déro coinicoruui

(et indutam esse calccorum' genere cómicoruin).

« Familiäre poctis erat, calccorum generibus

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 233 Sinn.):

» Soceos ferre cave, пес ut soldat

Laxo pes natet alius in cothurno.

Sed tales crepidas ligare cura

Quales Harptdiee.it —

Virgil i um (Aen. 1, 317) vcl Propcrtium (2, 23,

41) noster ante oculos habuisse vide tur: intclligit

igitur calceos leves, quales Thaliac conveniunt,

unilc a nona hac sororum se reprehensum esse

Blartialis (8, 3, 9) finxit : Quinctilianus autem (10,

2, 22. p. 130 Spald.): »IVam comoedia non colhurtiis

assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur.«

reboare] Ita Petronius Afranius (in Burm. anthol.

Lat T. L p. SI):

» Melpomene reboans tragicis fervescit lambis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

»Melpomene trágico proclamât moesla boatu.«

Adde quae copióse de hoc verbo dissernit Macro,

bius (in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus autem (var.

4, 51. p. 72 Garn.) discrimen inter tragoediam et

comoediam demonstra tutus ita distinguit: »Tragoedia

Martiani Capellac lib. II. §. 121. 1G9

Mclo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque asserlio nostri,

Tcnore versa carminis.

Nam tbalamum redimiré juvat, tu serta probato

Tuis placeré ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex voris vastiiale nominator: quae concavis repercussîonibus

roborata talcm sonum videtur cfficere,

ut paene ab Lomine (non) credatur exire. Erigitur

antem ln hircinos pedes, quia si quis inter pasto

res tali voce placuissct, capri mnnere donabatur.«

Solem qnoque noster (§. 185) »assertionem divúm«

appellat.

versa] Per hypallagen dictum pro verso L e.

muíalo carminis tcnore. Omnis locus ita construcndiisi

»Ego, quae liucusque consueveram tragoc-

Saepe tamen in voce boare Graeci tautuin veibi dias comoediasque depromere scenis, et meló rbythßoaa

sensus respiciendus est. Unde Apollinaris mico favente reboare carmina, quae tua cura tu-

Sidonius (epist. 8, 11. p. 254 Sum.): »Et nunc Umus (i- e. accepimus), nunc carminis argumento

inflat epos tragoediarum.« Tcutonicus interpres Шоз mutato ad bymcnaeum tibi canendum me converto.«

Melpomenae vertit versus: »Unde singen diu sáng. Tentonicns interpres sic: »Л» singo ih tir máged

Hu wir fine dir tráogen (et cantare carmin,, quae (nunc cano ego tibi virgo!) mit temo dúnse de,

nos a te accepimus): dîne trátun (tuae amicae) su- sanges (cum extenta serie carm.n.s) vuánda du gtU

ozemo songe únsih lúcehentemo (suavi cant«, nos al- Un uuorten bist (quippe diva facta es) ишег trôst

licienteWe senndentemo (et incitante) daz unir sin (nostrum solatium) unde unser гйпда (ас nostra

fr**» unde gehielten (ut ea ferremus et servare- facundia)«; qui vocem versa omnmo neglexisse

mus)« Posteriora verba illustrations causa ab in- videtur.

terprete addita esse ipse videris. »»««<«« Ohjmpo] Loco nimirnm, quem maritus

assertío nostri] Facundia nostra. Уиьс. - E inbabitat. Hypallagen probe inteUexit interpres

glossa, quae consona est cum versionc Teutónica, vertens: »Тгпеп brúte stúol lústet mih xezterene

malam banc explicationcm sumsit vir doctos. Me- mit sánge (tuum tbalamum libet milñ ornare cum

lius* potait cdoceri ex inferioribus locis, quibus canto), die zterda lá dá líchén dinén siten (orna-

Música (§. 924) Mincrvam „nostri comitcm«, Gram- torn da placeré tuis moribus). Vuerd múozíst tu

matica (§. 229 f.) earn, qui banc artem calleat, sin dînemo himelishen charle mercurio (digna sis

»assertorem nostri« appellat (eonf. Gell. 20, 6. too coeksti marito Mercurio)..

Non. Marc. p. 496 Merc. Scrv. ad Aen. 2, 595). n*ecenfiorçue] Comparativnm pro superlativo a

Assertío autem est, quam quis sibi vindicat, nt nostro poni, supra (§. 6) observavL Agnoscit etiam

Am

170 Martiani Capellae lib. II. $. 122.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

122 Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrmate,

Atque reum rábido absolvere pectore,

Quae nunc sonsa ligans hórrida ncxibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem,

Sollers docticaois ludere sensibus:

TCtus interpres vcrtcns: »unie ollero himmel frouuon

zimigósta (et omnium coelcstium feiuinarnm

deccntissima). «

Clio I Si verum quacsivcris videbis banc Musam

pracfuisse bistoriae. Ita Herculanensia (2, tab. 2) 5

ita scbolion ad Luciani imagines (16. p. 20 Bip.) 5

ita et Ausonius (Idyll. 20, 1) aliique (antbol. Gr.

dc Bosch 1, 67, 23; antbol. Barm. Lat. 1, 73.

p. 31). Alii historiara Polymniae, nos trac laudat

iones tribuunt, etymon sccuti (Plutarch us in sy ni

pos. 9, 14. p. 7465 cf. et Cornut 14. p. 138

Gal.). IVostcr disputantem tantum inducit contra

inanes Pbilologiae labores , quibus ad illud usque

tempus rhctoricam, dialccticam, et grammaticam tractavcrit,

altiora mox ct veriora in coelo visura.

Metrum bnjus carmînis explicant glossae in Monacensibus

(В. C. E.) et in Basileensi códice:

»Dactylicum pentametrum calalecticum« : est vero

Asclepiadcum primum (Hor. oil. 1, 1. 3, 30).

syrmate] Ambagibus, circuitione, sive circum

scripta elocutione. Syrmata tragocdorum crant ve

stimenta, unde hoc vocabulum inflatum dicendi

genus, ampullas ct sesquipedal ¡a verba (Horat ad

Pison, 07) desiguat Sic Martialis (4. 49. 8):

»A nos tris procul est omnis vesica libellis ,

Musa nee insano syrmate nostra turnet",

et alio loco (12. 93. 4):

»Aplasli longum tu quogue syrma tibi.*

rabidci] Pejus in Guelfcrbytanis rápido legerat

Cortius. De forensi enim orationis genere scrmo

est. Quo autcm melius locum iutclligas, conféras

vclini in totius libri fine (§. 998) versus:

»Indocta rabidum quem videre sécula

Jury îs caninos hinteralus penderé.»

Festus (p. 419 Dac): »Rabidus a rabie, qui morbus

caninas est.« Sed ct Seueca (Hcrcul. fur. 172)

»rabiosa fori juryia« scripsit. Sensus igitur est:

rhetor rcum rábido (forensi) pectore ita défendit,

ut ahsolvatur. Eodem pertinet то GtpoOQov et

xaç%aQOV (v. С. Fr. Hermann, ad Lucían, dc hist,

ser. p. 261). Praeterca conferre licet Graecum epigramma

(2, 46, 14 p. SOI Bosch.) ct Propertium,

qui (3, 6, 11) »rabidam linguam« scripserat.

cumuli] Ciccronem noster videtur ante oculos

habuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si uc

ees se sit, Latino verbo acervalem liccat appel 1 are«

(conf. acad. qu. 2, 16 ct 29. Horat epist. 2. 1.

47. Pcrs. sat. 6. extr. Sext. Empir. adv. log. 7,

Martiani Capellae lib. II. §. 122. 171

Nunc stellata poli conspice limina,

Et candore sacro aetheris utere:

Quem vero pretium est noscere lumine.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato:

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 327). »Nunc Erato: nam tu потел amoris hohes»

limina] Guelferbytanus qiiidcm codex, teste Cor- (conf. eund. 2 , 425 et ApoHonium Rhod. 3 ab

tio, ct Dresdensis lumina exhibent; quoniam autem ink.), quem quidem amorcm Corontas (14. p. l.'ii)

cancntibus Musis Pbilelogia non nisi in limine apo- Gal.) in philosophiam detorquet Monumcnta Hcrtbeoseos

erat, vulgatam lectionem eo niagis retinui, culanensia (2. tab. 6) banc Musam appellant psalqno

propias тох lumine sequitur. Limen coeli noster triam, quibascnm epigrammata Graeca (1, 67, 23.

ctiam supra (§. 63) dixcrat. p. 257 Bosch) et Latina (1, 73. p. 31 Burin.)

pretium est] Scilicet »tuorum labornm.« Vulc. paritcr ac Plutarchns (hi symp. 9, 13. p. 743) et

— Equidem pro »operae pretium est« intelligo. Ansonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apnd

Ipse Tacitas (ann. 1, 37): »Germánico pretium nostrum cadem Masa de mundi et reriim naturafuit

convertere aginen.« linm cognitîone dissent, quo it crura patct, Marlumine]

Verborum in hoc carmine ordo satis tianum ad id, quod caique Musac pcculiarc est,

intricatus ita struendus mihi quidem >¡de tur: »Ta minime spectasse. Be metro glossae Monacenses

(Philologia!), quae sellers es rhetorico syrmate clan- (B. E.) et Basilcenses: »Metrum anapesticum cagere

reumque rábido pectore absolvere, quae nunc talecticum constat tribus anapeslis et syllaba. « Est

hórrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus igitur Paroemiacnm sivc Anapaesticum dimctrum cacumuli

aggerans, nunc (sc. sollers es) quid regida talecticum.

grammatica stringcre, quid fandi ordinem ambiguis artibus] Caput cum dandi casu Tcrcntiana dicontcrat,

sensibus docticanis ludere; conspice nunc crio (Andr. 2, 6, 27. Adelph. 4, 2, 29: add.

limina stellata poli et utere candore sacro aetheris, Propert 2, 18, 86). Quid caput hoc modo signiquem

pretium est vero lumine noscere.« Verba ficet, docct Quinctilianus (3, 11, 27. p. 627 Spald.).

»lumine vero« с Lucano (9, 11) sumsit. Possit tarnen etiam pro compcllatione accipi, ut

Erato] E Grace! nominis significa tionc huic jam apudllomerum (II. &. 28l)TevxQS tpiXt] xs<paXr¡.

Plato (Phaedr. p. 349 Bip.), amatoria tribucrat; Tonantis] Egregic hie Jupiter epitheto xeçavsecntus

Ovidius (art. am. 2, 16): vLov (Orph. hymn. 18) sivc Tonantis (Sil. 13, 20.

125

22 *

172 Martiani Capcllae lib. II. §. 123.

Mérito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus :

Sacra fulmina cur rutilescant:

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo nubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine nimbis

Revocet nitidissima verna,

Rotet omnia circulus anni

16, 234. Ovid, fast 6, 546) ornatur, quia illico

de fulminum natura disqiiirilur.

repertus] Hugianus ct Cantabrigicnsis codices

repertis habent, quod primo aspectu placet ; sed

praestat vulgata lectio, qua pristini Philologiae

labores pracmiis futuris opponuntur; quae rationi

bus duccndis conjccturisquc faciendi» hactenus aegre

paullalimque rcpcrire studuerit, jam sponte ipsi

patere, meritoque ei subdi orbem, quem dudum

sibi ratiocinando quasi vindicavcrit.

sacra fulmina] Vel Propertium (5, 5, 47 scqu.)

imitât us est, vel Ovidium, qui (met. 15, 69) de

Pytbagora canit investigante:

»Quid (leus, unde nives, quae ful minis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rescripsi e Guelferbytanis

monente Cortioj idque eo niagis, quod de

natural! fulminum causa bic, sicut apud Ovidium,

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, e quibus

conjecturalcm divinationem fieri supra (§. 7)

dixerat Adde Senecam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

Lips.) et llora tium (in epist. 1, 12, 16).

madores] Ita scripsi e Monacensibus libris (B.

D. E.) pro madorem. Totius loci sensus hie est:

»quid agat madores i. с. pluvias per aperta i. с. per

spatia coelestia nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus rcpletis atque Inrgcntibus.« Aperta codem

sensu Virgilius dixit (georg. 1. 393):

»Nee minus ex imbri soles et aperta serena

Prospicere et eertis poteris cognoscere signis.«

rotet] Cum reliquis baec non bene cobaercrc,

nemo non videt; nam quum proprium sibi subjectiim

babeat verbum rotet, illud quid in antece

dent ¡bu s referri bue non posse vide tur; tarnen quum

oiiiiies libri in Icctionc concinant, qua construe tío

manifesto ab anteccdentibus pendet, nihil restai,

nisi ut quid accipiamus pro quid sit quod, paritcr

ut Virgil hi s eo usus est, quem in toto hujus Musae

carmine nostcr ante oculos habuisse vidctur

(georg. 2, 47S):

»itfe vero primum dulces ante omnia Musae,

Quorum sacra fero ingenti percussus amore,

Accipiant, coellque vias et sidera monstrent:

Defectus Soils varios , Lunaeque labores;

Unde tremor terris ? qua vi maria alta tumescant

Objicibus ruptis , rursusque in se ipsa résidant?

Quid tantum Océano properent se tinguere Soles

Hibemi, vel quae tardis mora noctibus obstet?*

Ad sententiam carminis Claudiani quoque locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope acccdit. To tum imitandum

sibi proposuisse vidctur Boëthius (de cousol,

philos. I, p. 913 op. Basil.).

Martiani Capellae lib. II. ($. 123. 175

Properantia claudere secla.

Quid habent rationis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foederc.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac tunc Terpsichore:

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers peperit ingenium labosquc,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris namque onerata chartis

124

claudere secla] Similiter Lucanas (1 , 73):

л Sécula tot mundi suprema coegerit hora.*

Infinitas modas positas pro »nt clandat« pariter at

supra (§. 119): »Threïcium sonare carmen.«

Terpsichore] Gratulan* hace Musa Philologiae

simal de sacris, divinationc, et auguriis dissent.

Plato (Phaedr. p. 259 Stepli.) »in choris eam ce

lebran« dixerat, quare antiqua monumenta Herculancnsia

(T. 2. tab. 5) et Latinum epigramma

(i, 73. p. 51 Burnt.) lyram ei tribuunt, Ausouius

(Id. 20, 3) cilbaram, quae eodem redit; Graecum

vero epigramma (1, 67, 22 de Bosch) tibias.

laetor] Ita lege cum SIS. IVihilominus peccat

bic versas, ni ita transpositis vocibus legas:

»Laetor: honoris meritis cottspicis astra virgo.*

GnoT. — Praeter Basilcensem etiam Darmstattensis,

Bodlejanus, Cantabrîgiensis et Britanniens co

dices laetor habent, non Incta, ut in edit is legi tur.

Praeterea verba »astra virgo conspicis« ctiam in

Cantabrigiensi transposita sunt, sed non ut voiucrat

Grotius, quem tarnen secutiis sum. Metrum cnim

carminis constat cboriambis tribus et amphibrachy,

vel potius daobus cboriambis cam ordinc logaoedico,

quale apod Ausonium quoque habemus iu

Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

Monacciisis (E) et Basilcensis: » Clioriambicum catalecticnm

constat ex duobus cboriambis et tribus

troehaeis ct sy liaba«, unicc ex prava primi versus

scriptiira profectum est.

peritis lucernis] Hypallage. Vulc. — Ita ab ini

tio (§. 2) »Satura mecum lucernas edocuit« dixe

rat; et alibi (§. 56) »doctis fidibus.a Pariter Mar

tian's »indocta falce« (6, 73, 1).

cura vigil] Dresdensis quidein codex » vigil

cura«; sed banc metram respuit lectionem.

perdia] Ita et Appulcjus (met 5. p. 329 Oud.)

»perdia et pernox.« Gellius (2, 1) et Symmacbus

(epist. 1, 55): »perdius atque pernox.« Onomasticon

Graeco-Lalinum (ap. Vulcan, p. 108): »per

dius Jtavijfieçoç.* Adde Adelungium (in gloss,

man. b. v.).

onei-ata] Forte opérala. Vox cuim haec solemnis

de rebus sacris, at ct faceré, et Graeeb (>é

Çeiv. Juvenalis:

171 Martiani Capellae lib. П. $. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

»Et mal» lints operator festa lucernis.*

Propcrlius :

»Cynthia jam noeles est opérala decern.«

Et Livîus » opera ti supers titionibus« dixit 5 et Horatîus :

»Único (¡andern mulier marito

Prodeat jitslis operata diuis.*

Vïrgilius quoque:

»Sacra refer Cereri laelis opera tus in arvis.'

tarnen nobiscum cgit, quod ill.im, quam codex

pracbet, lectionem prodidit, siquidem unîce vera

est. Ac prefecto si earn intellexissct, ncutiquam

emendatione sua locum per se obscuriim intcllectu

ctiam difficiliorem reddidisset. Debcbat tantuminodo

Lalinis Graecas substituera literas, quo facto

ótcÓccxl i. с. sloico, legisset. Consulto cnini Mar*

tiauus formam banc insuctam 6tcóa§ , бтеоаход

Hoc aiitcin со arbitrar quia addit »sacris«, ut et (Atbenacus 13. p. 5G3 Casaub. Junii adag. 1, 75)

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro di- more suo elegit, qno magis exercerct discípulos

vis referuut. Sed aptissime ad hune locum Ovidius: suos, quos tarnen non solos, sed deindç ctiam inter-

»Nunc hederae sine honore jacent, operatague prêtes vexavit Nemo enim adliuc locum cxplanavit.

doctis tulisti] Supra (§. 21 ct 121) jam monui, ferre

Cura vigil Musis nomen inertis habet.« nostra saepe esse »accipere« sive »disccrc.« To-

Et Valerius: »Intcgerrimi viri sanctitatem usibus et tarn etiam pcriodum, vcrbomm online restitute,

sacris opcratam.« Grot. — Quodsi unus saltern ex sic jam intelligere mihi vidcor: »Semper anbelis

omnibus codicibus operata habere t, Grotio forsan ac- fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quidccdcrein.

Sed ad unum omnes dant onerata, quae quid agentes (hostiam mac tan tes) dant (patcfaigitnr

lectio certa incertae conjecturae utique prae- ciunt) Sloico praescia futuris (quae noscuntur,

ferenda, pracscrtim quum bonus exeat ex ca sensus, antcquam fiant).« Ridcbat paritcr Cicero Stoicos

ut ltbris onusta et quasi sepulta Philologia cogite tur. (divin. 2, 9): »Ita quoquo se verterint Stoici, jaceat

agentes] Agere speciatim verbum solemne erat necesse est omnis eorum sollertia. Si enim id,

de lis, qui hostias mactabant (v. Brisson. de for- quod eventurum est, vcl hoc modo vcl ¡Ho potest

nuil. 1. 18, p. 11), qua de re notus Ovidii ver- evenire, fortuna valet plurimum — Sin autem

sus est (fast. 1, 522): certum est, quid quaque de re quoque tempore

»Semper Agonc rogos , nee nisi jussus agis.' futurum sit: quid est quod me adjuvent baruspi-

Atquc hoc sensu agentes bic intclligendos arbitrer, ces« cet Porro idem alio loco (1, 52): »Non

Nam postquam égarant, exta denuntiahant . sive placet Stoicis singulis jecorum fissis — intéresse

ex iis futura praedicebant. dciiin; ncquc enim deorum est, ncquc dus digstoaci]

In editis qnidem reperitur sloasi, sed nam — — sed ita a principio inchoatnin esse

in Grotiano códice fuisse stoaci hace ejus nota mundum, ut ccrtis rebus certa signa praecurredocct:

»Stoaci lege Stoici. Fiierunt enim ii rijç rent, alia in exits, alia in avibus« cet Non igitur

fiavrixrjç propugnatores accrrimi. Vide Tullium pcrspexit TcrtuUiaiius л cram Stoicorum scntcntiam,

libro 1 de divinationc. « Haec Grotius, qui quam- quum crcdidissc cos (in carm. contra Marcion. 1,

vis perperain suum correduras erat codicem , bene 1, 12) scrjbat, de um

Martiani Capellae lib. II. §. 124. 17ÍÍ

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nee dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

12S

Virgo perite

»posse videri

Extorum inspiciis rescue exspectare futuras.»

Sabaeorum] Plinius (12, 40 ab mit.) »regio

turifera Sabaeorum.« Virgilius (georg.. 1, 37):

»India mitlit ebur , molles sua tura Sabaci.«

rapidis aris] Pro rápido sire flammante igne

ш wis, per bypallagcn. Porro edat bic pro sig

nified. De pracsagüs enim sermo est

fumida] Ncipic boc dirinationis genas noster

silentio praeterire voluit. Namque с fumi et flammac

directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 43. p. 291 Reim.). Inprlmis Senecam (Ocdip.

501 sequ.) Marlianus legisse vide tur, со quidem

loco, quo Tiresîae filia, lucís inopi, refer t:

»Jam tura sacris coelitum ingessi focis«¡

et ad quaes tionem:

»Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Et summam in auras fusus explicit!t comam,

An latera circa serpit incertus viae

Et fluctuante túrbidas fumo labat?*

respondet:

»Discors faviüa, genitor, horresco intuens,

Ambitque densus regium fumus caput.*

E quibus coecua ille attonilus »dira esse* colligit.

Ceterum ipse Seneca nonnisi imitatus est Sopboclcm

(Antig. 1003), nbi locus classicus est de sacris

illis è[irtVQOiç (adde et Stat Tbcb. 10. 399 et

Valcbcn. ad Eurip. Phocn. 1261).

omina] Male in Grotiana editionc et anterior!-

bns legitur omnia, quod correxi с Yossiano (Arnta.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattcnsi , Guelfcrbytano

et Bodlcjano codicibus. In Basilecnsi scri

ptum vidi orna, quo colligi potest, undo natus

fuerit error.

fatibus] »Fatns intrepid!« opponuntur angnrum

et baruspicum trepidation! et bacsitationi, quaiiim

effata Pbilologia scientia sua antevertcre dicitur.

Antevortere est praevenire: ita Tacitus (annal. 15,

50): » damnationem veneno antcvertere. «

Euterpe] Iluic Musae, quae apud nostrum de

pliilosopbiae mysterüs apertis disputât, Hora I in s

(od. 1, 1, 55) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epîgramma (1 , 67, 25 de Bosch) pariter atque

Latinum (1, 75. p. 30 Burnt.) tibias, item

Ausonius (Id. 20, 4) » dulciloquos calamos« tri

buí t, conformis sebolio ad Lncianum (de ¡mag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monacensis (B): »Metrum da

ctyl ¡cum bimetrum«; addit Basil ce tisis: »Adonium

acatalccticum.« Omnino Adoniacum est.

17ß Martiani Capellae lib. II. §. 12o.

Praevia sortis,

Quae potuisti

Scandere coelunt,

Sacraque castis

Dogmata ferre,

Noscere semet

Quîs valuere,'

Quisque videntes

Lumine claro ¡

Numina fati

Et geniorum

Cerneré vultus;1

Quaeque Piatonis

Pythagoraeque

Esse dedisti

V.

praevia] E Drtsdensi cod'ee restituí advcrbium

perite pro adjective, quod Grotius edidcrat, peritae.

Quo facto priores versus sie nunc intelligo:

»Virgo quae perite praevia sortis scandere potuisti

coelum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumqne, quo nunc ipsi ascendendum est,

saepe jam antea mente studiisque pbilosopbicis ар-

pe tut indeque praeclara dogmata mortalibus retulit.

güisque] Sic in MS. non guique. Repetendum

arto KOLvov valuere. Grot.

lamine claro] Ita Seneca (ер. 79. p. 554 Lips.)

de statu animi post mortem: »Tunc animus noster

habehit, quod gratuletur sibi, quum emissus bis tenebris,

in quibus volutatnr, non ten ni visu clara

prospexit, sed to tum diem admiserit, et redditus

coclo suo fuerit, quum rcceperit locum, quem occupavcrit

sorte nascendi. Sursnm vocant ilium initia

sua.« Ita etiam ad Martiam (25 p. 128) bujus 11-

lium mortnnm nunc nova luce gaudere scripsit.

numina fati] Cortius quidem in Guelfcrbytano

numine legerat; verum omnino melior vulgata lectio

est Viàere numina fati est nosse fatum inttans}

mea quidem sententia. Numen cnim a poëtis etiam

pro oráculo ponitor (Virg. Aen. 2, 125. 3, 559.

560).

cerneré vultus] Cuique bomini suum esse Genium

nota veterum opinio. Qui quum a mortalium

adspectu rcmoti esscut, a pbilosopliis tarnen Pililologia

didicit coriiin vultus cerneré. Respextt nimirum

noster ad Socratem.

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 118). Construe:

»Quaequc dedisti (docuisti) Platonis Pytliagoracquc

meutes esse sidcra«; id est, fulgcrc nunc in coelo

(confer notam quae sequi tur). Eo niagis auteni

banc interprctationem omni praefcro alii, quod

Martiani Capellae lib. IL §. 125. 177

Sidéra mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cerneré justi

Numina coelij

Jure senatum

Scande Tonantis,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter noster de Pbilologia dixerat:

»quae potuisti dogmata ferre.«

sidera] »Stellas divinis anímalas mentibus esse«

Cicero jam dixerat (Macrob. somn. Scip. 1 , 14).

Atquc snpra (§. 94) noster »deos adjecisse scntentiac

Jo> is, ut deinceps mortales, quos vitac insignia

clatio ct maximum culmen mcritornm ingeniumque in

appciitum coelituin propositumquc sidereae cupidi»

tatis cxtulisset, in deorum numerum cooptarentur«

(conf. Sil. 3, 44. 10, 578. 13, 558). Aristoteles

(ad Alexandr. de mundo 2) expressis verbis divina

corpora inquít ostra appcUari. Et Pytbagoras (in

aur. сапи. 70):

*Hv d' апоЛй-фас бсоца èç at#¿£>' еЯег>&€'

gov ёЛ&ус,

"Еббеса à&âvaroç &eoç, äfißgoroc, ovx Ixt,

■&vr¡tóc.

Hauiliiis (astron. 4, 887. 888):

»An dubiuni est habitare dem* sub pect ore no»

stro ,

In roelumque rediré animas coeloque venire ?«

tuque] Pro quaeque. Elocntio similis illi est

apud Tercntium (Adolph. 3,2, 8);

»Quem ñeque fides ñeque jusjurandum ñeque

ilium misericordia

Repressit.*

Propius etiam accedit illud Persii (sat 1. 74):

« Quem trepida ante boves dictatorem induit

uxor,

Et tua aratra domum lictor tulit.*

nube remota] Marins Victor (in Bartb. advers.

p. 1507):

nsitque ideo augustos homini fas сотрете fructus

Noluit esse deus, ne mentis nnbe remota

Immittant in coelum oculos.* —

justi] Cave banc vocem cum seqnente cocli

conjungas $ verbum potius, Tjuod desidcratnr, in

voce justi inest, id qnod Grotius jam intcllexit.

Similiter Martialis (5, 16, 13 ct 5, 79, 1) tàtxti*

et »surrexti« pro dixisti et surrexisti usufpavit

per syncopen, qua Tcrentius non semel (Adelpb.

5, 9, 1. Eun. 5, 1, 15) utitur. Ncqne te moveat

enm dandi casn verbum jubere construi, praesertiin

apud istius aevi scriptores (conf. Hygin. fab. 55.

Barth, advers. p. 1659), quuin aegre se torscrint

viri docti, nt a Cicerone (Att. 9, 13. p. 725 Gracr.)

banc constructioncm removerent.

23

178 Martiani Capellae lib. II. $. 12S.

126

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia: ;

Beata virgo tantis

Quae siderum choréis

Thalamum capis jugalem,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse di vi

jungi] Vcrborum itaque ordoMn hoc Euterpes phia (Orpli. hymn. 39, 5. ct 75, 8. Pindar. 01.

carmine sic restituendus esse videtur: »Virgo! quae 14, 21. Plutarch, de philos, disput. p. 778. Paupotuisti

praevia eorlis pcrite scandcre cocluin ct sanias 9, 55, 1). Quin ob Homero etiam ÍVerciferre

dogmata sacra castis, quibus semct nos- dum una Thaliae nomine appcllatur, quod repeccre,

quibusque videntes luminc claro cerneré va- tunt Vhgilius, Ovidius, Macrobius et Hyginus.

luere numina fati ct vultus Geniorum: quacque Thaliam Musam comoediae pracsidem declarant momentes

Platonis Py thagoraeque sidera esse dedisti numenta Ilerculancnsia (2 tab. 3) , scboliastcs Lu-

(docuisti): quaeque jussiäli caducos mortalesque ciani, cpigrammataque tam Graeca (1, 67, 73 dc

nube remota cerneré lumina coeli; jure senatum Bosch) quam Latina (1 , 73. p. 31 Burm.); Auso-

Tonantis scande, quam unam decet jungi foedere nius (Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

Mercuriali (hoc est: Mercurio nnbere).« sed lascivam quoque appellat Quaproptcr de pc-

Thalia] Metrum in boc carmine glossac Mona- culiari ejus arte noster nihil hoc loco aftert, sed

censes (B. E.) et Basilccnsis observant esse Jam- cam tantum inducit laudibus cxtollentcm Mercurium

Licum Anacreonticum ct constare dimetro cátale- ct Philologiam. Martialis banc Musam «мат «lie-it

etico et reciperc aliquando in principio Anapacstum. (epigr. 10, 19, 5), paritcr atque Ovidius (amor.

Est omnino Anacreonticum sive Jambicum dime- 3, 1, 6) Elegiac nomine cam appcllans.

tram catalcctum cum anacrusi intcrdum anapacstica. nurus adderis] Habet hanc dictionem t Statu

Dc pracstantia bujus Musac Seneca (dc bencf. 1, (Achill. 1, 655) versu:

3. p. 263 Lips.) scribit : »Ecce Thalia apud Hcsi- » Quid defies magno nnrns addita ponto ?«

odum Charis est, apnd Homcrum Musa.« Apud ad quem Barthium confer (T. IU. p. 1704).

ilium Musa quidem ЭаХеш. (Theog. 77), Chans ae cujus] Ac pro at, quod :n cdilis est, supeantem

QaXlrj (908) scribitur; sed variât orthogra- ditarunt codices Dresdens», Darmstattensis, GnclMartiani

Capellac lib. П. $. Щ. 179

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum superna tranat

Fréta, Tartarum recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorem ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrigicnsis, corrcxitque e euo

codîct etîam Grotius.

qui snlits astra] Nituntur Ьаес auetoritate Ma

nila, apud quem (1, SO. Scalig. 1, 56) legem:

»Tu princeps auet orque sacri, Cyllcnie, tanti;

Per te jam coclum internus , jam sitiera nota.u

Constructio Laec: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit.« Pinna pro penna e Britannico rcposui.

perrexit] Rcposui perexit. Grot. — At vero

inaudita Ьаессе vox, lectio contra, quam corree tu

rns erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.« Notissimus verbi pergere bic usus csf

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martian! libri

babent, sed script! ctiam, quaproptcr reprcbendendi

sunt Waltbardus ct Goczius, quod temeré Gro*

tium sccut! perexit cdidcrunt.

fréta] Ejus enim officium ad inferos paritcr atque

ad supcros spectat (conf. quae dixi in palacogr.

crit. IV. §. 740). Horatio (od. 1, 10 f.) est »superis

(leorum gratos et imis.*

ahni potens] ïta non Bongarsii solum codex,

sed Monacensce etiam (B. O. E.) dant pro altipotens,

ac divisa voce legend um esse almi potens

jam Grotius vidcrat. Construcnda autcm hoc modo

verba sunt: »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

rem ciere.« Similiter fere Ovidios (fast S, GGli)

Mercurium alloquitnri

•Pacis et armorum superis imisque deorum

Arbiter, alato qui pede carpis Her.*

memorem virgam] Caduccum, quem ideo me

morem vocat, quia per cum memoriam facit (nam

eermo ad memoriam reducit), vcl memorem pro memorabilem.

\vlc — Horatius (od. 1, 13, 12) »me

morem notairi.« Ovidios (ex Ponto (2, 7, 33):

»memorem vcrsum.«

qui fata] Scnsus est: »qui (Mcrcorios) separat,

L e. discerní t, gravari fata, i. c. témpora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repcrtis genitalibus

sationibus. IVam Osiris vinearum cultum rcperit.

Vac, — MS. facta. Et exponunt glossae: inventa

(kiridot. Ea autcm sunt vites. Grot. — Vix credo

33*

480 Martiani Capellae lib. ÏI. $. 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quem seit pater deorura;

in biscc acquicseendum esse. Demonstrare ante omnia

docti interpretes debebant , quid Mercurio cum Osiride

commune fuerit. Equidcm quum viderim Martianum

(§. 95. 102. 137. 192. 193. 274. 350.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non îgnarum fuisse,

haece antiquitates hoc loco neutiquam practcrmittendas

esse censeo. Ex üs igitur repelo, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mercurium (Pal. crit. IV §. 764)

ct Isidis Osirídisquc comitem (Diodor. 1 , 87).

Deinde Osiridis membra, quae a Typhonc fuerint

dispersa, Anubidis auxilio ab Iside repcrta fuisse

(con£ §. 4) solis exceptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 25. Plutarchns de Is. p. 358). Deniquc Ae

gyptiorum Osiridcm Graccorum ctiam fuisse Baccbum

(v. infra not. ad §. 158). Quibus si Grae-

еаш addidcris fictioncm, qua Baccbum pucrum a

Mercurio in coclum fuisse deportatum tradidcrunt

(Paus. 3, 18, 7 et 5, 17, 1. Apollodor. 3, 4, 3)

cujus rci imago in gemmis saepe obvia bacc est:

v .

aliquam ccrte inter COS aniniadrcrtcs rclationem (cf.

Palaeogr. crit. Ш. §. 218). Jam vero quinqué borum

versuuin verba ita construe: »Qui (Mcrcurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

dcoruin seit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sive Osiridis modo menioravi. Succidens

dicitur, ut mea fcrt opinio, non a caedere,

ut rcliqui volunt interpretes, sed a cadere. Cecidit

enhn sive succubuit Osiris in bello contra Typhonem.

Ilacc autcm fata separare dicitur Mcrcurius,

id est, nt mea fcrt opinio, cum neminc coin municare,

rcticcrc, donee genitalibus quoquc tandem

aliquando repertis in integrum rcstitutus ¡lie satio

nibus rursus adjuvante Mercurio pracesse possit.

Minime eiiim mihi ignorasse videtur Marlianus, esse

qui »Liberum patrein in membra discerptum et frustis

scpultis rursus unum et integrum emersisse«

doccrent (Macrob. somn. Scip. 1. 12).

sationibus] Sationes non vitiiiin laiilmu verum

ctiam frugum intelligi possuntj cf. Tiliull. 1, 7, 29:

nPrimtis aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum.»

Addc Diodor um (1, 14 et 18 f.).

gravari] Non ca sententia hic accipiendum est,

qua deponentis locum 1ère obtinct cumque accusa

tive casti junctuui siguificat recusare, detrectare ,•

sed passive pro onerari aliqua rc, ut apud Lu ta

in, m (6. 517):

»Terribilis Stygio faciès pafíore grava tur«;

igitur hoc loco translate de muñere vcl provincia

Mercurio cum Osiride injuncta.

JVlartiani Capellae lib. II. §. 126. 181

Cui lactcam papillam

Gaudens dedit noverca;

Cujus vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gcmellum.

Est doctus iile divûm,

Sed doctior puclla:

Nunc nunG bcantur arlos,

Quas sic sacratis ambo,

Ut dent meare coelo ,

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad aethram

cui lacteam] Sic supra: »Dchinc nuptiis Juno

non sólita rcfragari, tum ctiani Gylleniiun diligebat,

quod ejus ubcribus poculum immortalitatis hauscrat.«

Vide Hyginum. Grot.

venenum] Jurgia et contentiones. Vixcan. —

Laudare vir doctus potcrat Isidori hace (ctyiii. 8,

H, 47. Ш. p. 584 Arev.) verba: »Mcrcurius

virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, ve

nena.« Qui tamen, quum Scrvii scrinia expilassc

sacpenumcro deprchendatur, deprávalo cxcmplo

paritcr atquc noster usus esse videtur. Apud Serviiiiii

cniin (ad Acn. 4, 242) ad vcrbum leguntur

quae Isidoras exscripsit, praeter voccin venenum,

pro qua legi tur: »bcUantes dividit «; quod miror

ab Arcvallo ad ilium Isidori locum non esse an

no ta tum. Confirmatur cliam lectio »bellantes* iis,

qnac Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munch, sive

p. 459 Slav.) de caduceo scribit: »quern manu te«

nens Mcrcurius, quum proficiscerctur in Arcadiam,

et vidisset duos dracones inter se conjunclo cor*

pore alium alium adpeterc, ut qui dimicare inter

sc vidcrentur, virgulain inter utrumque subjecit;

itaquc disccsscrunt«: noster tamen locus satis explicatur,

ubi recogitamus veneno serpentes facile

significar!. Notissimum praeterea est, a Mercurio

XQVÔOQQÛïtlôt, Circcn a venéficas prohibitum esse

(Horn. Odyss. x. 877. Ovid, met 14, 291). Addc

quae Barthius (in adr. p. 1255) observât.

orbem facit gemellum] Quo loquentc omtiis

contcntio dividitnr. Nam per gemines orbes indicat

duos serpentes, qui sunt in caduceo. Vllc. —

Pro fanti in Guelfcrbj tanis teste Cortio legitur fatty

quod idem in Reichcnauensi quidem scriptum, sed

correctum est' fanti, et praestat omnino vnlgat«.

Mercurio enim adscribitur, cujus fandi virtud ni

hil possit obsisterc. De dialéctica hic sermonein esse

palam fiet inferiorem Icgcnti locum (§. 550).

nunc] Alteram nunc, quod sequi tur in cditis,

abesse a manuscripto Giiclfcrbytano Cortius tcstatur

(ad Sallust. p. 140 not).

182 Martiani Capellae lib. II. $. 126.

Pia sub vola re vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per aevuro:

Vos disciplinas omnes

Et nos sacrate Musas.

Í27 Dam hace igilur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, interscrunt,

vicissimquo mela dulcía geminantur, ecce quaedam malronac sobrio decore

laudabiles, nec conquisitis figmentis circa faciera vultuosae, verum simplici

quadam comitate praenitcntes , in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectione cautissiraa, et omnia rerum vigili distin-

128 ctione discriminans, diecbatur Prudentia vocitari. Hujus germana sua cunctis

nus] Novç, quod Latinîs literie eliain Martiani gravi, severo: attanten hoc sane loeo totus verbopopularis

(Tertull. adv. Valent. 7 et 9) scripsit; rum contextus docet sobrio et simplici ¡Und opponi,

Graecis Servins (ad Aen. 6, 749), quem vide, et affeclatum potins significare. Hinc Bartbius (in

Appulejns (de dogma t. Platon, p. 220 Oud.) »prima advers. p. 194): »Capellac« inquit »alia ratione vulbona

esse« scribit »deum summum, mentemque tuosus est, qui vultum fuco tinxit.« Recte quidem:

illam, quam vovv Plato voect.« Intima pro ima sed male in glossario Latino - bárbaro (in Liidcw.

habet codex Dresdens». reliqu. MS. Ш. p. 117) idem Bartbius ad с lindem

gloria] Grotlus et Monaccnscs codices plurinii Martiani locum adnotat: »Vultuosus pulcrum cum

(B. C. D. E. G.) glorias babent; sed vulgarem gravitate decorum dénotât«, quod omnino fais um

rctinui lectionem, sextum casum intclligcns, ut quia negationem omisit Apud nostrum cnim legitnr

sit »cum gloria.« пес vultuosae, quo significan пес affect alae Cicero

et] Ita pro Grotiano ac Uugianus et Monaccn- (orat. 18) nos docet.

ses (В. D. E.); quod recepi, ne identidem ab ca- omnia] Ita pro Grotiano omnium reposni auctodem

voce versus inciperent. rítate non solum priorum editionum, sed ctiam codisolicanae]

Vox a solu s et cano ficta , invita licet cum Darmstattcnsis, Drcsdcnsie, Hugiani et Can-

Minerva. Ñeque earn intelligerem, nisi oppositum tabrigiensis.

esset concinentes. . .vri.l: , Prudentia] In numis quidem lemma »Prudenvuliuosae]

Male profecto hano vocem explicant tia Augustorum« legitur (Hasche lexic. num. ГУ. 1.

hoc quidem loco víri docti (ad Appulej. in ind. p. p. 52o); sed dcae nomine illa ñeque in lapidara

72o) conten Jeiitcs vultuosum idem esse quod triste, titnlis ñeque apud scriptores mibi unquam oceurrit.

Jlaud quidem negó id alias usurpar! pro serio, Qua de re acerbe Juvenalis (14, 515):

Martiaux Capellae lib. II. $. 128. 185

attribuons, nullumque eo, quo non merebatur, afficiens Justitiae ferebatur

sortita vocabulum. Verum; tertia coutemtis muneribus atque abstinentia prae- 129

dicanda, ex moruin temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima 150

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subeundis etiam laboribus

'Nullum numen hales si sit Prudentia} nos te

Nos facinuts Fortuna dean».«-—

In quibus pracivit cl Mcnander (ap. Slobacnm in

éd. 1, 7, 1. p. 194 Hccr.) canens:

»Tx>%rj TwßiQvä rtàvxa, Tavrrjv xaï ipnévaç

Ли xaï jfçovoucv xr¡\ öebv xaXelv iwvr¡v. •

Accedít quod Prudentiae partes Minerva semper

sustinct Sed ñeque id Martianus egit, ut novas

deas Gngcre 1 5 verum per prosopopoeia m tantum qua

tuor illas matronas induxit, quibus principales virtutes

sigiiificaret, qnas pliilosophi statuerant nunquam

negligendas (Plato in Phaed. p. 69; de R. P.

4. p. 427 et 435 Steph. Appulcjus de dogm. Plat

p. 220 OiuK Aristotel. rbctor. 1, 5 et 9. Diog.

Laert. 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meih. Polus

in Gal. opuse p. 702. Macrob. in somn. Scip. 1,8;

conf. et Ccbctis tab. p. 207. cd. 1646 ; Amuiianns

2o, p. 313 Lind.; cf. praesertim Obscrv. Hal] ens.

T. 9. Obs. 6. p. 161 scqu.). Yirtutes iliac , quas

cardinales appellant, Ciceroni (de finib. 1, 16. 5,

13 et 23; de oraL 2, 84; invent 2, 55. 54) sunt

prudentia, justitia, temperantia, et fortitude, ut

ex disputa tionc etiam dc dei virtu tibus (Л. D. 3,

15. Tuse, quaest 3, 8 ct 17) colligi potest Quinctilianus

(12, 2, 17. p. 524 Spald.) eas boc re

censât ordine: »justitia, fortitude, abstinentia, tem

perantia«; Seneca (cp. 90 f. p. 581 Lips.): »justi

tia, prudentia, temperantia, fortitude« Aristidcs

vero Quinctilianns (de música int Meibom, ser.

mus. p. i lili) eas с mente, ut vide tur, Pytbagorae

cam numeris comparan», prudentiae uni ta (ein adscrlbit,

fortitudini binarium, temperantiae teruarium,

ct justitiae quaternarinm. Qua cum distributione

alios tarnen non eonsentirc olim (in palacogr.

crit. Ш. §. 752) jam observavi (conf. et nostrum

§; 752). Sed Aristides Шс (1. с. p. 139. 140) mú

sicos etiam systcmata cum quatuor virtutibus conferre

non dubitavit Cetcrum prudentiam Appulcjus

(de dogm. Platon, p. 228 Oud.), nostro prorsus

similis ill am vir (litem dixit »quae ratione sit nixa,

spectatriccni et dijudicatricem omnium rerum.«

sua cunctis attribuens] Ulpianum noster Iiabnit

auctorcm, qui (in L 10 pr. dc justit. ct jure) »Ju

stifiai, inquit, »est constans et perpetua voluntas

jus suum cuitfue tribuendi* Similiter Cicero (de

¡nvcut 2, 53; 14. D. 5, 15) et Gcllius (14, 4.

p. 121 Conr.). Confer ct nostrum infra (§. 732).

Justitiae] Ab antiquissimis temporibus hace in

deorum numcrum relata est (Orpb. by inn. 61. Pind.

01. 15, 7. 7, 52. Pyth. 8, 1. Diodor. 1, 96 Ù

AnthoL Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 14. 5, 6,

8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid, fast 1, 249.

Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. Claudian. in

Ruf. 1, 56. 556); unde ct Jovi assidens ficta (Ar

rian, exp. Alex. 4, 9, 9; p. 281 Rapb.) cjus(jne

effigies tarn a scriptoribus descripfa (Damase. ap.

Pbot 242 p. 1055), quam ab artificibus in nnrais

exsculpta est (Rasche lex. num. 2, 2. p. 1241 scqu.

7, 2. p. 287).

infracta] Quae frangí non potest. Minime igitur

Gorallus (ad Albinovan. eleg. 1, 554 not. p. 77)

contendere debebat, infractum necessario signifi

care fractum, siquidem ambignus hujus vocabuli sensus

est Mox quod post verbuni suleundis Icgititr

184 Martiani Capellae lib. II. §. 430.

robore quoquc corporis praeparata, Virium vocabuhim possidebat. Hae in

amplexum ejus oseulumque deferuntur, atque cam« quum intra cubiculum

conspiccrcnt, per omnia trepidantera et velut lucifugam haesitationibus torpentem,

pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

131 venire faciem compulerunt. Post has ingrcssa quaedam gravis crinitaque

femina, et ex eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

udmodimi gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad earn omni studio

afFectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa cidem scandendum

coelum fuerat augúrala, et nunc ad earn in nuptias corrogandam ab

!32 ipso transmissa Majugena. Praeterea tres puellae vultu decorequc parili ac

ctiam, plonasmi specie in refert; nequc (л men omit»

lure au sus sum, licet codices esse, a quibus exsu-

Ict, Bouilam (var. lect. p. 57) doceat

Virium] Virtuli vcl Fortitudini, quam illo

nomine noster significa t, divinos tributos esse ho

nores , tarn script ores tcstantiir (Varro L. L. 4, 46.

Plaut. Amphitr. prol. 42. Liv. 27, 25. 29, 11 t

Cic. N. D. 2, 23. 51. 3, 36. de leg. 2, 11. Va

lerius Maximus 1, 1. SU. S, 126. lü, 22. 40.

60. Claudian. in Ruf. 1, 52. Victor, urb. region. 1. Ju

venal. 1, 115. Arnob. 4. p. 127. Laclant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 3. Antbol.

Gr. dc Bosch 3, 14, 6 et 7), quam lapidum tituli

(Grut. inscr. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 456,

femina] Pbilosopbiam banc esse patebit, si cum

alüs apud nostrum locis (§.06. 576) Imnc contulcris.

ascensum] Ab Acgyptiis jam recepta sententia

erat, fieri posse, ut mortales ctiam homines

in cod и m ascenderent (Diodor. Sic. 1, 13). Idem

et Graeci deceban t (Pausan. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

et ¡nier Romanos praesertim Cicero CS. D. 2, 24.

5, 19; dc legib. 2, 8), quem plnribus locis sc

ent us est noster (§. 94 seqn. et 145).

cucurrit] Melius hoe, quam conenrrit in editis,

reeepi e Basileensi et Ilugiano códice. - •

augúrala] Philologi enim philosophiae ope immortalitatcm

animac sibi visi sunt invenire.

ac] Optimc duac membranae aequa vennstatc.

3), in quibus et Virium nomen, neque solum »Vi Ваптп. (ad Stat. Thcb. 2, 286; T. 2. p. 459). —

divinad lcgitiir inscriptum (Grut. 94, 5), sed ctiam

•Viribus sacrum« (89, 9. 1011, 1).

Dclct Vossianus codex illud ac, atque hinc arbi

tro!" confirman scripturam, quam ex membranis

/wie] E códice Hiigiano banc vocem iuscrui, prod u vit Barthius, qnainquc omnino veram puto,

quae nexus causa vix abesse poterat. Catitabrigiensis

pro ca habet itaque.

compulerunt] E codieibus Britannico , Cantabngicnsi,

Hiigiano, Daraistattcnsi et Bongarsiano

hoc reposui. ¡\aniquc »venire compitiere* auribus

minus est aeeeptum.

nisi quis mallet »vullu decoro, aequa venustate* ,

at illud parili ex glossa irrepscrit, qua qnis in

margine aequa per parili exposucrit, dc qua significationc

dixi ad Scdulium 1. 17. Aiuvtz. (in misc.

p. 209). — Cautior ego lectionem servant vulgatam.

Aequa glosscma est vocis parili.

Martiani Capellae lib. II. §. 132. 18o

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis re<Kmitae,

ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminât glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprchendit; videlicet prima, ut

— laetos oculis afflaret honores;

secunda gratiam linguae ínspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha*-'

rites dicebantur, et quid quid appréhendèrent venustabant. Quae quidem vir

ginem postquam lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

manu«] Graeca hace constructio est: «sertis re

ligatae nianus«, pro »manibus religatis.« Ce terum

Gratlas inter sc aniplecti non poëtae tantum de

cent, sed in gemmis etiam semper (ÎvÇvyLat Xcf

Qireç, nt com Euripide (in Hipp. 1147) scribam,

comparent: cujus reí causas varias affermit ve teres

(Sencc. de benef. 1, 3. p. S63 Lips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speeulis.

— Floribus. Vrbc. — Forte rosarumque Stephanie.

Stèqjavoç Graecis corona, scrlum. An ad speeu

lis Lie quidquam fecerit ortsxXôco, craod notât

implico, viderit alius. Sacpius certe Gracca vocabula

Latinorum ad usum formare et orationi suae

insererc noster adamat. Sic supra cruenta. "Увлек.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroque in loco iste

falsns est interpres (conf. §. 120). Neque Vulcanius

satisfacit. Equidem, quum literae I et E saepe

vera neglccta pronuntiationc confundan tur, reposui

spiculis. Sic enim in primo cpigramraatc a Salmasio

ad Historiac Augustae scriptores exhibito

legitur:

■ Venerunt alionando rosac : proh veris amoeni

Ingenium! una dies ostemlit spicule florum.*

(т. Baudisii amor. p. 4Í0. cd. 1638).

deosculata] Mos oculos deosculandi facile innotescit,

Tel ex unico Catulli loco:

»Jiwundum os oculos que basiabor.*

Capclla vero locum aliquem singularem circa oculos

désignât, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra nasi supremam partem

impendet Grot.

ciliorum] In editis omnibus ita legitur: et licet

in códice ad margincm libri Norimbcrgcnsis laudato

exstarc dicatur supercUiorum _, vide tur tarnen Ьасе

correctio esse insulsi hominis , cui ilia vox ignota

esset Gerte Isidoras (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arev.):

»cilia sunt tegmina, quibus coopcriuntur oculi, et

dicta cilia , quod eelent oculos — supercilia dicta,

quia snperposita sunt ciliis.«

glabella] Non glabellae , ut e MS. Grotius jam

notaverat, et confirmant Darmstallcnsis codex virique

docti ad Appulcjum (1. p. 131 Oud.).

laetos] E Virgilio (Aen. 1, 591). Adde Homeri

(Od. в, 18):

XaQÍzoyv arto хаАЯос ï%ov6at.

linguae] Dele vi ejus, quod perperam in editis

intrusum legitur et exsulat a codieibus Monaccnsibue

(B. D. E), Darms ta ttenei et DresdensL

lumine] liege numine. Tonca, (sp. crit p. 82)

— At vero nolo 1 namque in nulle legitur códice.

Profecto non Gratiarum erat numine implore vir

ginem in coclum ascensnram, sed Ар о the óseos.

quae scquitur. Quidni Gratiae, quae lueulentas

nostcr modo dixcrat, lumen ei Impertiré poterant?

24

186 Martiani Capellae lib. II. §. 133

133 atquc hymeneïa dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crcpitu crotalorumque

tinnitu universa dissultant, eousque ut Musarum cantus aliqnanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fucrat nubentes Deas in coelestis thalami

154 pervenire consortia. Ante banc quaedam augustioris vultus fcmina, ac sacro lumine

aethereoque resplendcns vcnerabili antistitio praeminebat; quam quum omncs,

qui affucre, conspicerent, rcvcriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Atbanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in codi palatia subvcbaris: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed nee tibi quidem ante poculum noÍ3S

strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusquc pertractat,

ac nescio qua intima plenitudine distcntum magno cum turgore rcspiciens:

nisi, inquit, haec, quibus plenum pectus geris, coactissima egestionc

Pion nomine tantum, verum verbo ctiam simili modo et heus] Glossa in códice Basile ensi ad haec:

infra (§. 901) utitur scribens : »Hymcnaeus alacri »JoLannca Scotus: heus ubi es? resolvcbat« Quod

tandem vigore luminalus* cet. qnamvis non necesse ait, tamen banc glossae parhymeneta]

Maie in au ferio ri bu s edit um est Aymé- te m inscrui, quo ma gis pateat quanto in pretio

naea. Graece enim v¡uvr¡ia scribitur (conf. §. 723). nono jam seculo Martian us fucrit, doctissimosque

tripudia] Horatius (od. 1, 4, 6) de iisdem: viros occupant.

»Junctaeque Nymphis Graliac decentes lectica \ Philologiam lectica in coelum subvehi

Alterno terrant quatiunt peden cet >dco fortasse finxit, quod praeeipuus earum usus

antistitio] Serions aevi vox est (v. Cangimn), «n evebendis mortuis erat (Gell. 10, 3. p. в Conr.),

quam noster etiam infra (§. 893) usurpât qua de rc docte dissent Lipsius (elect. 1, 19).

reveriti] Supplevi sunt, quod teste Arntzenio ante poculum nostrum] Sic transposita verba

(misc. p. 209) in Vossiano códice legitur. sunt in códice Dresdcnsi et Dannstattensi. Vulgo

mundique custodem] Tangit Lie philosopborum nostrum poculum. Ellipsin videbis similcm illis »post

doctrinam, mundum esse sempitemum, quippe cui vîtam« (§. 162) et »post membra corpórea« (§. 95).

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim. cum dicto] Ipso, quo baec dixcrat, tempore,

p. 37 sequ.). statim, illico. Ita noster saepe (§. 580. 705. 889)

Athanasiae] Personam immortalitatis ab alio pari ter atque ejus popularis (Appui, met 2, p. 95.

quoquam, praeter nostrum, iuductam fuisse equi- 149; 3. p. 197 Oud.).

dem non memini. Martianus infra (§. 140) Atha- coactissima] E Reicbenauensi , Dannstattensi,

uasiam finxit Apotheoseos esse filiam. Basilcensi et Hugiano practuli banc lectionem pro

Martiani CapcUae lib. II. §. 155. 187

vomueris forasque diffuderis, iramortalitatis sedcm nullatenus obtinebis. At

ilia omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus seraper senserat evomcbat.

Tunc vero illa nausea ас vomitio laborata in omnigenûm copias convertitur 136

literarum. Cerneré erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro pcrlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati libri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in editia. Vulcanius illam jam proba- ad Heinsium torn. V. syll. Bonn. p. 378. Alia

verat, ct testibus Cortio ct Amtzcnio (misc. p. 209) ad hunc locum habet Barthius advers. 55, 19.

ita etiam in Guelfcrbytano et Yossiano lcgitur. Arntzem. p. 209. — Optio igitor inter duas data

Ejnsmodi autcra superlativorum excmpla permnlta est lectioncs, qonm duo libri (modo divers! eint

Bartbiiis (in advers. p. 1648) dabit. Melius etiam Vossianus et Leidensis a Munckero laudati) babeant

ab initio Dresdensis codex »nisi inquit baec« quam cedria, rcliqui omncs cum editis cedro. Pluriroo-

Grotius »nisi baec inquit« habet. rum eqoidem scripturam veram agnosco, agnovisvomueris]

Vcl Chrysippi et Carncadis hcllebo- sentque, opinor, viri ill! docti, si memores fuissent

rum (§. 527) in mente babuit noster, vcl Cebe- illius Horatiani (ad Pison. 332); »linenda cedro».

tía tabulam , ubi (pag* 191) tum dcmiiin sanari Constat autem non nisi eximiis scriptis ccdrum

errantes docemur »quum repudíala falsi nominis adbibitain fuisse: bine Persii (1, 42) »cedro digna

érudition« veram ingrcssi viam, pvrgatricem vim loqui«; Iiinc tristitiac sign um erat, qnod Ovidii ele*

biberint, et mala omnia, quihus urgeantur, ejecerinl.* giarum liber »nec cedro notatus« (I, 1, 7) »nee

semper senserat] Ita Monaeenscs (B. D. E), cedro fia vus« (3, 1, 15) erat.

Reicbenauensis, Darmstattensis, Britanniens, ct teste furrat] Sic Basileensis, Darmstattcnsis ct Rei-

Cortio Guelferbytanus , quod utique praefero in- chenaucnsis. In editis fuerant; male, quia ad paaudito

Uli Grotiano »persenserat« pyrum referendum.

papyro] De ea praeter rci diplomaticae scripto- carbasinis] Lintea intellige volumina. Antiquisres

operae pretium erit conferre Scbeybium (de sima enim baec fuisse tot ex Aegyptiorum sepultab.

Peu ting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent, cris eruta decent monumenta. Quare cave cum remylh.

p. 19); Oudendorpium (ad Appui cj. I. p. 6), ccntioribiis quibusdam confundas liniim cum materia

IVovum opus diplomaticum , alios; et de libris lin- multo recentiori artificio e carbaso trito praeparata,

teis inprimis Livium (4, 13 et 20) et e recentiori- qua nunc utimur. Cujus tarnen usus antiquior esse

bus Camdcnium (in praelectionibus academ. p. 654), videtiir, quam vulgo creditur, quum Irene Ducena,

Sardumque Terrarium (de morí bus ас ritibue gentium Alexü Comneni conjux, bombyeinae sive cottuin

Clausing, jur. publ. Rom. Т. П. p. 660). neac chartae ex detritis panuis coufeetae meminerit

cedro] Omnino scribendum ex códice Vossiano in Typico suo autographe, ut creditur, qiiod as-

»quae cedria pcrlita fuera nt.« Cedria glossae in- servatur in bibliotbcca regia Parisiensi (Montf. paterpretantur

resina cedri; atque baec scriptura jam laeogr. Gr. p. 18). De Indorum chartis pariter ac

placuit Munckero ad Ilygini fab. 158 ct in epist. vestibus linteis con£ Curtium (8, 9, 15).

24*

188 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

157 rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quidam sacra nigredine

color ati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athauasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atquc

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademquc saxa stelas appellant

158 deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo imdanter evomeret,

complicati] Vulgarem banc lcctioncm praetuli

altcri impticiti in Vossiaiio códice (Arntzen. misc.

p. 209), sire implieati, qnod idem est, in Hugiano,

Reichcnaucnsi , Basilccnsi, Darms tattensi, Rritannico,

Cantabrigicnsi , pluriinisque Monaccnsibus.

I4on cnim sermo Lie dc librorum tegumento est,

sed de plicatis libris, qui voluminibus opponuntnr,

mufti] Male Guelferbytanus mullís, ut ad tergovibtis

referatur. Multos libros hie oppositos esse

raris facile perspicitur.

rari] Âd artificium forte referendum; non enim

ad novitatem. Barth, (advers. p. 1623). — Rccte

Martianus raros dixit libros e pli ¡1 via coiifectos,

quia injuria temporis facile consumuntur, quum

teste l'uni о (IG, 14, 25) philyrae fucrint ienuissimae,

id quod palaeographiae studiosi baud semel

observabunt. Absurda apud Grotium erat ratio scribendi

phyllira.

animantium] Britanniens et Cantabrigiensis animantum,

quod quamvis ad idem redeat, Cicero

tarnen (de oret 3, 45) animantium scripsit. Nostrum

bicroglypbicas literas innuisse facile perspicitur; in

primis antem ci in mente fuisse Taciti hace (ann.

11, 14) verba vident ur: »Primi per figurai animalium

Aeyyplii sensus mentis cifingebant: et antiquissima

monument« memoriae hnmanac impressa saxis ccrniintur.

« De quibus uteris Appulcjtis (met. Ilp.

801 Oud.): »Sacerdos de opertis adyti profert

quosilam libros, literie ignorabilibus praeno tatos,

partim figuris cujuscemodi animalium concept! sermonis

compendiosa verba suggerentes, partira nodosis

et in modum rotae tortuosis caprcolatimque

condensis apicibus a curiositatc profanorum

lectione munita.« Item Ammianus Marcellinus (17

p. 99; 22. p. 250 Lindenbr.) Acgyptios ait in

syringibus » vol ucr um ferarumque genera multa seulpsisse

et animalium species innúmeras multas, quas

hicroglyphicas literas appcllassc, Latinis ignorabiles.

« Quibus si addideris Macrobium (Sat. 1, 21)

et с Graceis l'hilonem Judacuui (de vit. Mos. p.

006 oper.) et Maximum Tyrium (I. p. 231 Rcisk.),

videbis primum fontem ex quo hauscrint fuisse Diodorura

(3, 4), qui prac omnibus est consulcndus.

adyla] Bongarsius: abdita, male! Lege Arnobium

(1. p. 25) reeensentem "Aegyptiorum ex adytis

remotas disciplinas«; et Appulcjum, qui (metam.

11. p. 801 Oudcndorp.) «opería adyti in Aegypto«

memorat.

deorum stemmata] Lcgcrat noster apud Ilcrodolum

(2, 4) »duodecim deorum nomina ab Ле-

gyptiis piîiiiuin instituía et figuras lapidibus inscul

ptas esse.« Contra Isis apud Hcrmctcm (in Stob,

eelog. 1, 52, 40; p. 977) Horo, de dei defluxu

quaerenti, respondet: »hune ortum nolim enarrarc,

quandoquidem fas non est, Horc magnifiée, seminis

tui initium referre, ne deorum yenerationes

postea hominibus innolescant.« Ad hoc responsum

noster respiciens verbo ctiam defluere infra (§. 732)

utitur.

praecepit] Vulgari sensu pro jussit hoc verbiim

accipi bic non posse ex addito continere patef.

IntcUige: docuit, quo sensu et Cicero (Tuse. 5,

Martiani Capellae lib. II. $. 15& 189

puellae quam plures, quarura Artes aliae, aliae dictae snnt Disciplinae, sub"

inde, quae virgo ex ore effuderat, colligebant, in suum unaquaeque illarum

nccessarium usum facultateraque corripiens. Ipsae etiam Musae, praesertim

Urania CaШopeque, innúmera gremio congessere volumina. In aliis quippe

distinctae ad touum ac deductae paginae, in aliis circuli lineaeque, hcmisphacriaquc

cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorematum

vcl elementorum divcrsitate formatae. Dehinc pictura animalium membra

multigenúm in un am spcciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mêla signaque numerorum et cantandi quaedam opera praeferebant Postquam 150

igitur illam bibhothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

14) ires humanas praeceptas Labere « et (ont. par

tit. 19) »praecipiendi genus« dixit.

puellae] Ita Galaton Homerum pinxerat vomentem,

reliqnos antem poêtas ea, quae illc evomuisset,

haurientes (Ael. таг. 13, 22;. Ccteruin teste

Arntzenio (mise. p. 309 f.) in Vossiano códice non

ut Grotiua edidit, aliae — alterne, sed bis aliae

legi tur, sicut rescripsi.

deductae] Tenues, ut crassis sint oppositae,

id quod apprime conrenit papyro Uli Aegyptiacae.

Macrobios (Saturn. 6, 4) ad illud YTrgilii (éd. 6, 3):

»Paseare oportet oves, deductum dicere carmen*

obserrat: ш deductum pro tenui et subtili eleganter

ром tum est: sic autem et Afranius in Yirgine:

Verbis pauculis respondit, trist ¡s voce deducía.

Item apud Cornîficium : Deducía mihi тосс gamenti.

Sed baec ab illo fluxerunt; quod Pompon ins —

alt: Yoccm deducás oportet, ut mulieris videantur

Tcrba. Jube modo afferatur munus; ego yocem

reddam tenuem et titmulam.t PI ига de hujus vocis

tarn generaliori quam specialiort sensu vide apud

ionium Marcellum (p. 289 Mere), cui adde Ovidium

(trist, 1, 1, 39 et ex Ponto 1,3, 13).

circuit] Ad astrouoniiam ejueque praeeidem l га-

nîam baec speetare videntur, quemadmodum ¡Пае

«ad tonum distinctae et deductae paginae« ad poe

ein Calliopcnque.

protheorematum] Unns Martianus quod sciam

Graccam banc vocem latinitatc donarit Usus au

tem ea est ita, ut indicare t, figuras illas quidem

geométricas esse, sed astrónomos cas praecoanitas

babero in suum usum deberé.

imitatus] Pontanus noster imitus legit, acute

mebercule et eleganter. Sed MS. noster utunatur

Tel simile quid praefert, ex quo ego mutanter legendum

esse colligerem. Sic supra: »sed dum talia

virgo undanter evomeret.« Grot. — Imitus est ex

imo. Hanc Icctionem, quae unice тега est (?), rccte

Grotius ex conjectura Pontaui reposuit. GelL L-

П, 50 : »undasque — vi imitus commotas.« Goez. —

Sed ride quam falsos tít doctus sit, qui in textum

reciperet inùlus, quod ne Grotius quidem ausus

erat Atque undc compertum babebat, unice тегат

banc esse lectionem? Gellium laudat: num autcni

cogitur, Martianum eodem verbe usum esse, quo

Gellium? Sed ne Gellio quidem illud imitus uaquam

in mentem venissc mini quidem fit verisimilc-

Duobus quidem locis id critici ei obtruscrunt, pri199

Martiani Capellae lib. II. $. 159.

confecta Athanasiae opem, quae tanti laboris couscia fuerat, postulavit. Tum

illa: ut refectior coelum subHmisque couscendas, hoc tibi accipe sorbillandum.

140 Ac tunc matri Apothcosi, quae cum ilia forte convenerat, etiam pridem

libros, qui ex Philologiae ore defluxcrant, manu contingens ac dinumcrans

consecrabat, auferens quandam globosam animatamque rotuuditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam. Verum ipsa species ovi interioris cocciào

mum loco a Goczio laudato: verum ibi in optima

Gellii editioac (p. 252 Com*.) minime imitus, scd

intus legitur ncc nisi unas codex imilus exLibet. Al

tero loco (1 7, 10. T. II. p. 387) olim Ьаес legebantur :

»Atque ille Graecus quidem fontes imitât us ignis

eructare, et fluere amnis fumi, et flammarum fulva et

tortuosa volumîna in plagas maris ferre, quasi quos-

«laiu Ígneos angues, luculente dixit« , ubi invitis omni

bus quotquot sunt codicibus critic!, quum locum int

eiligere (rustra tentassent, audaci profecto manu reposuerunt

imitus ! Illic autem verbum imitatus adco

necessarium est, ut boc sublato totus locus egregia

illa, si dis placet, emenda ti one nunc corruptas

compareat; síquidem Gellius dixerat portant per

metaphoram transtulisse effectus fontium ad ignes et

fumi aniñes. Sed ut ad nostrum redeamus Martianum,

post quam videris quam male fundatas Goezius

in Gcllio fuerit, nunc observes velim, tres

jam esse allatas conjecturas, primam a Pon taño,

aecundam a Grotio, tertiam a Susio, qui in Gurlitti

animadversionum partícula quarta (p. 9) legi

Tult »animittis.u Qulbus quam deinceps multac

aliae ab lis addi possint, qui alia quam scripta

verba fingere voluerint, unum illud certum manet,

Bullam earum in textum recipiendam esse, sed boe

solum mtendum, locum vel corrupt um vider!, vel

si vera scrip tur a sit, a nobis non intcllig!.

exhausto] Its Martlanus, qui maxime bypallagen

amat, pro »exhausta et pallida.«

designa tur, qua ipsa etiam voce noster mox utitur:

sed vide nam in rotundo altior forsan sensus latcat,

siquidem circulus omnium perfectissima est figura

(Quine til. 1 , 10, 41. p. 232 Spald.) et sphaerica

certe tum divina, tum ас terna significabant, quod

conditoris cam qnoque figurant esse Plato dixerat

(Diogenes Lart. 3, 72. p. 29 Meib. add. Palaeogr.

crit. Ш. §. 235. IV. §. 702). Itotunditatc igitar

illa exhausta acthcream veuit sine mortis legibus

acvum. IVon enlm aeternutm/uc , quod Grotlus edidit,

sed aethereumaue In codicibus Monacensibus

(B. C. D. E. G.), Brltannlco, Hugiano ct Leideneibus

(Oudend. ad Appulej. II. p. 141) exstat.

ovi\ De ovo, morborum remedio, alio loco

(Palaeogr. cr. IV. §. 816) verba feci. De mysterio

autem in eo Macrobius (Saturnal. 7, 16) docet:

»In sacris Liberi Pa tris bac veneratlone ovum colitur,

ut ex forma tcrcti ac pene sphaerall atque

undiqueversum clausa et Includcnte intra se vitam

mundi simulacrum vocetur.«

coccino ] Pro coccino ex Vosslano ct allis rcvocandum

arbitrer crocino , quae vox, minus librario

nota, fraud! fuit. Glossae recte Interpretantur per

croceo. Unguentum crocinum e Pllnio jam produxit

Liviucius ad Propcrt Ш. cleg. 10, 22, quam In

rem plura contullt Spanhemius ad Call ¡mach, in

ApolHn. v. 38, atque buc qnoque pertinent, quae

idem notât de varus rebus croco (metis ad v. 83,

quern quoque locum adhibult Burmann. ad Petron.

rotunditatem j Tota quidem description« ovum Satyr. 68. Saepius autem voces crocus et coccus

Martiani Capellae lib. П. §. 140. 191

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlücida inanitate albidoque humore,

interiore tarnen medio solidior apparebat. Quam quurn Philologia susciperet,

quoniam post tanti laboris afflictationes aestusque mentis plurimum sitiebat,

rescralis ejus rotunditatis arcanis , postquain rem dulcissimam comperit, totam

incunctanter exhausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore: ~¡.

Et gracilenta perit macice, vis terrea cedit,

Acthcreumque renit sine mortis legibus aevum.

Verum diva quum immortalitatis earn poculum cerneret ebibisse, quo e 141

terris illain in coelum pergere immortalemque factam velut aenigmate redimiculi

perdoceret, ex herba quadam rurestri, cui àeLÇaxn/ vocabulum est,

legnntur confusac. Arntz. (misc. p. 210). — Cum

Vossiana lectione conciiiunt praeter Bongarsli codiccm

Anglici etiam et Darrastattensis. Sed parum

interest utruin legeris: quare retinni vulgatara.

gracilenta] Vide superiorem notam (ad §. 37).

Basileensis quidem »ut gracilenta« habet, sed praetuli

vulgatain.

terrea] Ante enim apotbeosin omne mortale

auferendnm erat (Ovid. 13, 950. 14, 603). »Ad

déos« Macrobias (Saturn. 3, 7) inquit, »non po

test anima nisi libera ab onere corporis perrenire.«

Dine purifica tionum remedia, de quibns noster

paulo post (§. 142. 155) agit, ne terrena origo

(§. 93) impedimento esset qnominus in coelum ad»

sceadereL

immortalitatis ] Manifestum est in apotheoseos

descriptione nostrum duetum fuisse exemple popularis

sui Appnleji (met. 6 p. 420 Oud.), apud quem

Jupiter porrecto ambrosiae póculo, »sume«, inquit,

»Psyche et immortalis esto.» Adde Ovid. (met. 14,

006, 607). A Jove enim remedia impetran posse,

quibns hommes immortales fièrent, communis opinio

fait (Apollod. 1, 6, 1; 2, 5, 11 et 3, 6, 8), quamvis

Valerius Maximus (2, 6, 10) banc opinionera

derideat verbis: »persuasum habuerunt, animas

hominum ¡inmortales esse. Dicerem stultos, nisi

idem braccati, quod palliatus Pythagoras credit.«

pergere] Dcsidcratiir hoc Tcrbum apud Grotium;

sed legit Arntzenius (misc. p. 210) in Yossiano et

Cortius in Guelferbytano : exLibent etiam Britanniens

et Basileensis. Quod quum in anterioribus jam

editionibus legatur, ejus omissionem typograpbormu

ncgligcntiae adscribimus. In Darmstattcnsi códice

locus ita legitur: »earn coelum pergere.«

aenigmate redimiculi] Symbolo. Redimiculum

hic non vulgari sensu pro collaris; sed ut e sequentibus

verbis »virgiiiem coronavit« patct, pro corona

accipiendum est.

àeiÇcoov] Herba est, qua Glaucus dens esse

factus credit ur, nnde proverb! um: Г/Lavxoç (pa

yant rtoàv oixei èv ■даЯаббг]. Еа de re sie

IVonnut lib. 35:

rXavxe rcoXv6rt£QÎ(ûv èrécov 6xçotpàXtyyt

xvXivâci)vf

Ei &é(Uí, àxQvyitoio Àutùv хеъдцыуа да-

Лаббус

192 Martiani Capellae lib. II. §. 141.

virgincm coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

superûm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducae mortalisque substantiac

istaec esse minima memorabat. Quae quidem omnia eidem mater

142 abstraxit, postquam earn mundana transcendiese studia recognovit. Tunc

Philologia ex aromate praeparato acerraque propria Athanasiae primitus supplicavit,

matrique ejus gratiam multa litationc persolvit, quod ncc Vediimi

cum uxore conspexerit, sicut suadebat Etruria, nee Eumenidas et Chaldaca

Aeïlîov ¿(WÏ ßoravijv Сеоасхеа, ôeî$ov ¿xeivr\

v

гНс лоте 6olç 6ro[nàxt66w lyevôao xaï

ßlov eZxsiç

"Außqoxov áeváoLo %çovov «okXov¡uvoc

оЯхф.

Grot. — Punios (2S, 13, 102) Latine Aizonm

nommât. Paulo post particulam ut, quam Grotius

oraisit, e Dresdens» códice post тосеш praecipiens

¡oserai.

superûm] Pro superam in cditis Drcsdensis

codex.

minima] In MS. minimanima, ea forma, qua

magnánima pusillanimaque dicimus. Apte et satis

convenienter sensui. Giiot. — In solo Grotii códice

sic legitur; in reliquis omnibus vcl minima, vcl

minimae, scnsusqne idem. Haud dubie cnim Mar

tiani sentcntia hace erat, a dira nunc facta Phi*

lologia contemnenda esse illa remedia qnac adhuc

mortalis comparassct (§. 114), quippe quae caducae

snbstantiac minimaequc essent efficaciae.

Athanasiae] Quasi deae. Sallustius cnim (in

fragm. p. 237 Bip.): »tum venicnti (Mctcllo) ture,

quasi deo, supplicabatur.t

Fedium] Vcdius est Vejovis, nt Dius Vidius

Jovis filius et sub dio sub Jove. Est autem Ve

jovis Dispater. Gloss. Papiae: Vedius Pluto vel

Orcus, id est malus divus. Qui locus liberali juven!

Fridcrico Tiliobrogae debctur. Exscquitur hie

aniniaruiu apud inferos degentium pocnast sunt

autem tríplices: aëreae, aqueae, igneac, nt notât

Servius ad VI. Acneid. ct Arnobius: Quid? Plato

idem voetcr, in со volumíne, quod de animac im*

mortalitate composuit, non Acherontcm, non Stygem

et Pyrph lege (o litera nomina t, in quibus ani

mas asscverat volví, mcrgi, exuri? Locus autem,

ad quern respcxit Arnobius, est circa fincm Phaedonis,

qui ct jtEQi ipv%rjç inscribitur. Grot. —

Stolidus profecto Arnobius invectus in Piatoncm,

qui ipse (in Phacd. p. 114 Steph.) fabulas bas esse,

ncquc unqiiaiu virum sanae mentis cas pro veris

acccpturum esse claris verbis cdixit, seque non nisi

similitndinis causa cas narrasse testator. Quod rcliqiniiii

est, erra vit с Паш Grotius, Martianum ¡ta

interpretatus , quasi poenas Philologia cxliiniiissct.

Etenim de lustrationum generibus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, qiieinadinodnra orancs

per pbilosephiam jam purgati, с Platoois (1. c.) sententia

libera erat Dcnique ne mi ram nomiuis Vedii

ctyniologiam silentio praeteream, Jaeckcl (de dus

domestieis Romanorum p. 43) nomen Gcrmaniciun

TVehegott esse asscverat!

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. Fabiuc.

(bibl. Lat 3. p. 221 Ern.) — Sed quacnam quacritur:

nempe de ascensione in coelnm sermo est.

Inter plura bac de re Arnobius (2. p. 86) refert:

Martianí Capcllae lib. II. §. 142. 493

miracula formidarit, nec ignc usserit eam, nec ljmpba subluerít, nec animae

>» sciolis nonnullis et plurînram sibi arrogantibus

dicítnr, «leo esse se gnatos, nec fati obnoxios

legibus 5 si vitam restríctius cgerint, aulam sibi ejus

patere, ac post hominis functioncin, prohiben te se

nullo, tanquam in se de ni refcrri patriam. Et Magi

spondcnt, commendaticias habere se preces, quibus

cmollitac nescio quae potestates vías faciles pracbcant

ad coelum contcndentibus subvolare. Atque

Elruria libris in Âchcronticis pollieetiir, certorum

animalium sanguine numinibus certís dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi.* Hace

illc, nec forc (piemquain censeo, qui ueget Martiano

huue popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte dispiitavit Mulleras (Etrusc. H»

p. 27 et 92, n. 42).

Eumenidas] Lucianum (in necyom. 11. p. 14

Bip.) hic conferre operae pretium erit, et Porphyrium

(in Stob. eel. 1, 52, 4G. p. 1031 Heer.).

Itecentior quidem scriptor, sed illis placitis omnino

iuibutus, Psellus (ap. Gallaeum in Sibyll. orac.

append, p. 103): »Sub vectores angelí«, »inqiiit, ani

mas a prima sui origine attractas ad se evehunt:

contra poenae ultriccs nimirum naturarom nobis

concessarum, et tormenta humanarum animarum

materialibus ¡lias affectibus irretiunt et quasi stran»

galant.«

Chaldaea miracula ] Docebant enim Cbaldaci,

Eumcnides sive Furias infernales occurrcrc animabus

casque cruciarc. Vulc. — Undc hace habcat,

vir doctus non prodidit : suspicor tarnen vcl e Psello

modo allato, vel e Plcthonc, qui ad Zoroastri

oracula (¡n app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Poe

nae sive furiae, hoc est dacmones cruciatibus irrogandis

praefeeti, ayxzeiçai mortalium cognomiaari

possint: quippe quos a vitiis deterritoe ad

honesti rectique cupidinem accendant.« Paritcr Plutarchus

(de facie in Luna p. 943) de animabas:

• impiae poenae flagitiorum luunt, piae lustrationis

causa in aëris purissima parte degnnt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium dégustant.« Macrobiue

etiam (soma. Scip. 1, 12 f.): »anima«, inquit, »quum

rursus e corpore, ubi meruerit contagione vitiorum

peni tu s cl! mata purgari, ad perennis vitae lucem

restitute in integrum revertitnr.« Saperc haec Platonis

placita quilibet animadvertet, qui hune philosophum

(in Phaedone p. 69) legerit. Hand tarnen

eilcntio praetercunda lectio in Cantabrigiensi códice,

qui pro Grotiano ad exliibct et, eaque varia tione

Eumenides a Chaldaeis miraculis sejungit. Quae

si verier lectio est, ut vide tur, quia mox mira*

cula cum illa ex oraculis petita interpretatione non

con v cuit 5 equidem, praesertim quum hic de subvehenda

in coelum Philologie agatur , de Шо Chaidaico

miraculo cogitavi, quod Julianus imperator

(ora t. J>. p. 178 oper.) innnit: »Jam vero si arcana

illa et mystica perseqni vcliin, quae circa Septem

radiis insignem deum Chaldaeus eclebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quae»

dam eloquar, et in vulgus maxime ignota, tametsî

beatis illis hominibus, qui theurgicis sacris operantur,

probe sint coguita.«

formidarit\ Pro formidavit Hugianus codex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis j

omnino rectius.

usserit] Subintclligi videtur Vcdius cum uxoro

quod modo dixerat Grot. — Procul absit isla

interpreta tio. Apotheosis potius, quam Athanasiao

matrem esse (§. 140) seimus, intclligcnda est, cui

gratias Philologie agit, quod ejus auxilio Ipsa neque

— conspexcrit, ñeque — formidarit; ñeque se

illa usserit, nec subluerít Yerbum illud urere adeo

fraudí erat docto juveni, ut ad orcum taut um re

2S

194 Martiaoi Capcllac lib. П. §. 142.

■ptceret Sed quam îgncm aqua scquatur, facile quam omnia humana, quae a matrc babebat, ilamlustrationum

ct expiationum genera agnoscere potuissct.

Virgilii locus (Aen. 6, 736) ei fortaesis in

mente erat, ubi poëta de mortuorum animis sic

canit:

»Non tarnen omne malum miseris , née funditus

omnes

Corporeae excedunt pestes penitusque necesse est

Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum

Supplicia expendunt. Aline panduntur inanis

Suspensae ad ventos: aliis sub gurgite vasto

Jnfectum eluitur sechis , aut, exuritur igni.«

Sed multum abesse, ut omnes aniraae poenis alu

cian tur, jam e Platonc (de R. P. 10. p. 615 Stepb.)

liquet. Aliae enim lustrari tantum credebantur, eu*

pientes qiiidcm ipsae (Juvenal. 2, 156. Macrob.

eomn. Scip. 2, 17 f.): aliae pracmiis cliam ornari.

Dcinde, quod inprimis tirotius observare debebat,

non mortuorum tantum apud inferos animas, sed

in superls etiam aurís viventes lústralos esse poëtac

liiixcrunt. De solo îgne Tibullus (1, 2, Cl):

л Et me lust ravit taedis* — — — — —»

de omni genere Ovidius (met. 7, 261):

'Ter que señera flamma, ter aqua, ter sulfure

lustrât. •

Similiter Propertius (4, 8, 86) t

tTeraue meum tetigit ,sulfuris igné caput.*

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat,

quae aptam atque babilem Pbilologiam redderent

ad împetrandam apotheosin, verbum urere rite adhibuit

Ita Triptolemi Ceres (O vid. fast. 4, 553):

»corpus vivente favilla

Obruit, humanuni purget ut ignis onus.*

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 5, 2), idemque

Acbilli ab bujus matre factum Apollonius (Ar

gon. 4, 869) et Apollodorus (5, 13, 5 sequ.) retulerunt.

Fiequc Hercules divus fieri pot u it ante*

marum vi consumta crant (Liv. 36, 30. Ovid, met

9, 251. Senec Here. Oct. 1966), nequc scmidcorum

alius quisquam (Dion. Halic. 7. p. 478 Sylb.).

Indus quoquc Calanus (ap. Ciccr. de div. 1, 23):

»O praeclarum disccssum e vita«, exclamât, »quuni

ut Herculi contigit, mortali corpore cremato, in

lucein animus execsserit!« Pborcum deniquc filiam

euam suscitasse, postqiiam ejus corpus tacdis conibussisset,

Lycopbron (48) fingit. Sed ut fine m faeiamus

buic dc lustrationibus disputation!, juvabit

pracstantium etiam pbilosopborum sentcntiam addere,

maxime Scnecae, qui (consol, ad Mare. 25.

p. 128 Lips.): nProinde non est«, inquit, »quod

ad sepulcrum filii curras: pessima ejus et ipsi molestissima

istie jacent, ossa cincrcsquc; non magie

illius partee, quam vestes aliaque te güilienta corporum.

Integer Ule nibilque in terris relinquens

fugit et totus excessit, panllumquc supra nos сои-

moratiis, dum expurgatur et inhaerenlia vitia situmqnc

omnem mortalis aevi excutit; dcinde ad

excelsa sublatus inter felices enrrit animas.« Qu¡-

buscum permulta alia veterum eonferri possint te

stimonia, ut Plntarcbi (de facie in Luna p. 943),

Aristophanis (in Pace v. 696 ibique Christianus),

Pselli (ad Cbald. orac. ap. Gallaeum in app. p. 103),

Silii (10, 578) cet

earn] Omissam apud Grotium banc voocni ex

antcrioribue restituí editionibus.

lympha\ Dc lustrationc et cxpiatione per aquain

confer praeter locos modo laúdalos Virgilium (Aen.

6, 229), Senccam (Here. fur. 1526), ct Ovidium

(met 13, 950. 14, 601 ; fast. 4, 790), qui etiam

(fast. 5, 681):

nAbluc praeteriti perjuria temporis, inquit,

»Ablue praeterita pérfida verba die.'

animae simulacrum] Animam ipsam quuni mente

complect!, docente Cicerone (Tuse. 1, 16), homines

Martiani Capellao lib. II. §. 142. 195

simulacrum Sjri cujusdam dogmate verberarit, nee Phasi senis ritu Charontis

nequirent, varía excogitarunt, at similitudlnc anadam

vel signo aliquo locum saltern describercat,

nbi eedem fixerit, quo melius arctam ejus enm

corpore conjunctionem explicaren!« Hinc quidam

corpus animae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

3, 4 et 5 p. 239. 240 Reisk.), sire Testern (Lucret.

2, G 13), sire v clamen tum (Senec. in epiet. 92.

p. 383 Lips.) dixcriint. Plato (in Crat. p. 400 Stepli.)

in corpore quasi in claustro Шага inclusam, et alio

loco (Phaed. p. 82) corpus ejus carcerem esse dixit,

id quod Cicero (ар. Macrob. in somn. Sc. 1 , 10)

et Hermes (in Stob. ecl. 1, 32, 43 p. 1003 Heer.)

repetunt Ckaldaca oracula (293), Antoninus Impe

rator (11, 38 f.) et Cicero (in Tuse. 1, 22 f.) ani

mae corpus appellant vos; Seneca aiiiiui pondus

et poenam (epist 63 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49) ; nee domum esse boc corpus, scd bospitium

(Scnec epist. 120. p. 664). Ccterum non tam cor

pus b. 1. animae simulacrum appellari arbitrer,

Bed quod Homerus appcllavit elôcoÀov,, quod cre

mate corpore ad inferos descendat (Odyss. Л. 203

et 473; Iliad, i/j. 72 et 104)j id quod more suo

ridet Lncianus (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Óptimas bnjus placiti

intcrpres Servins crit, qui Martiani temporibua

in omnium manibus erat (ad Acn. 4, 634): »Tri

bus constamus: anima , quae superna est, ct ori*

' gincin suam petit; corpore, quod in terram defecit;

vmbra, quam Lucretius sic définit: • supra spoliatus

lamine асг.« Ergo umbra si ex corpore creatur,

sine dubio périt cum со, пес est quidquam ге-

liquum ex bomine, quod inferos petat. Sed deprelienderunt

esse quoddam simulacrum, quod ad nostri

corporis cifigicm Actum inferos petat. — Et

sciendum simulacra esse bacc etiam cor um, qui

per apotheosin du facti sont.« Ut apud nostrum

igitur Philologie. Videtur antem sua Servais e

Chaldaeorum placitis, quae et Zoroastro adscribuntnr,

bausisse; in quibus eïdcùXov Pletbo (apud

Gallacum in appendice pag. 87) explicat »cam

animae partem, quae quum bruta sil et ration»

expers, cum parte rationali conjuncta ab ipsius

vehículo dependat — ñeque iinquam deponcre animam

siium sibi adjunctuin vebicuJum.« Ad Roma

nos poetas deinde transiisse illud animae nomen

Ovidius doect, qui (met 10, 14) Orpheum descen

disse canit

»Peraue leves populos simulacraque functa sepulcris.*

Praeecrtim ex Epicúrea schob Lucrctii bos versus

1, 121) subjungerc juvat:

»Et si praeterea tarnen esse Acherusia templa

Ennius aeternis exponit vcrsibus cdens:

Quo neque permanent animae, ne que corpora

nostra ;

Sed quaedam simulacra modis pallentia miris«, cet.

Porphyrius (in Stob. elog. 1, 32, 46. p. 1013.

1033. 1041. Heer.) Homcrum sec;; tus ca appclla

vit »simulacra vita carcntia.« Homero enim sunt

»tyo%al eïôcoZa xafwvreov.P

Syti cujusdam] Pberccydcm innuit, qui animae

iminortalitatcm docucrat. G«ot. — Ac ccrte Pherecydes

ille erat, cujus niemincriint Apollodorus ct

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tuse. 1, 16 f.)

ct Appulejus (flor. 2, 13. p. 37 Oml.), qui cum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Verumenimvcro

Martianns dogma de animae inimortalitatc bic in

mente habere non potuit, quandoquidem dc us

tantum quae patienda sint aniraabus disscrit. Grotius

praeterea perpauea de Pherecyde cognita babuiüse

vidctur, id quod ncutiquam miramur, qiinni

23 *

196 Martiani Capellae lib. II. $. 142.

rtri fontes sínt, e quibus ea possint Laurirî ¡ique

ne doctissimis qnidem viris noti. Ita Salmasium,

qui in monstro cruditioniä (ad Sulin. p. 840 ed.

pr.) multa de Pherecyde verba fecit, fugerat tarnen

insignia apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Rci.sk.) locus : ita Rruckerus (hist, philos. I. p. 986

ecqii.) qui liunc quidem novcrat, Cclsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 303. 304 Spenc.) illius interprètent,

qui ipsi Ofnnino adeundus erat, prorsus ignora vit.

ЛЬ hoc autem solo discimus, Phcrecydem dixissc

»infra terrain portioncm esse tartaream, eamque

custodiri a Rorcac prole, Harpyiis et Thyclla, quo

Jupiter ableget cos qui peccaverint.« Si quis igitur

verba »animae simulacrum secundum dogma Syri

cujusdam« de Pherecyde intclligerc voluerit, Iiabebit

in novissimis illis Celsi verbis, quo sc tucatur.

Quoniam autem semper dubia ас inccrta ista manet

intcrprctatio, aliam liccbit coiijccturam profcrre. IVequc

cnim necessc est, ut omnium antiqnissimum

phUosophum Syrium a Martiano intcllcctum esse

eredamus. Erant с IVeo-PIatonicis plures, nimirum

ct Porphyrins, ct Jamblichus, ex hacrcticis Saturninus

(Epiph. 1, 2, 23. p. 62 sequ. Pctavii.

Mosheim hist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 45), qui, quum pu tarent anima m terrenis cor

poris sordibus impedir!, quo minus altius eveherctur

(Cic. divin. 1, 32. 49. 50. S7. Stob, eclog. 1,

3, 38. p. 98 Heer. Jul. Firm. math. 1 , 2. p. m.

5. Philostr. heroic, p. 638 Morel I.) scilicet с Platonie

(Phacd. p. tili et 67 Stcph.) locis male intcllcctis,

statuebant, cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae materiem alero possent, abstinendum,

quo tenuior ct agilior anima rcddcrctur adque

adsecnsum in coelum aptior. Jamblichus sane

с Coclc-Syria oriundiis erat 5 et Porphyrins, si ve

eum Rataneotcm Judaeum sivo Tyrium Phocniccm,

quod vero similius est, dixeris, pariter Syrus appellari

potuit (Palacogr. critic. Ш. §. 111. 470);

quapropter non erat, quod Rruckcro (П. p. 237)

illa regionum nomina scrupulum injicercnt. Saturninus

denique baud dubie Antiochcnsis fuit. Quod

quidem philosophorum placilum quum ad antiquis-

б'шипп expiationum ct lustrationum usum proxime

accederé t, pi ma cor um genera hic inseruit Maria

nus, quo pulchriorcm iictioni suae colorcm induceret

Pliasi] Qui docebat immortal ¡täte m adiri non

posse nisi post mortem. Vdlcah. — Patet hanc in?

tcrpretal ionem non nisi ex ipsis Martiani verbis sumtam

esse: senem illum, cujus id placitum fucrif,

certe Vulcanius aeque ac nos ignoravit; nec video,

quo pacto verba Pliasi et senis jüngere potucrit,

nisi fortasse per conti-actionem Phasi pro Phasii

dictum esse aeeeperit Mauct tarnen admodum ob

scuras hic Martiani locus, cui frustra ctiam in codieibus

auxilium quaeshi, quippe qui cum cdiüs

conveniant, nisi quod Hugianue codex post voecin

senis addat cnjttsdam, ct Guelfcrbytanus, teste

Cortio, pro Charontis exhibeat Acherontis. Scncx

autem Ule quum nomine non appellctur, divinatione

indagandus est. Phasis igitur quum Medcam Colchicam

nobis in memoriam revoeet, vide ne Pclias

intclligcndus sit, quem a filiabiis Mcdcae artibus

deeeptis per spem reviviscendi interfectum ct discerptum

esse constat, quo facto ¡Нас patris immortalitatem

Charontis manibus ¡nvolutam mortis au

spicio consecraran t. Quumque immortalitas , quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum ineipial;

gaudet Philologia, sc eerliori et breviori via cam

adeptam esse. Verum cnim vero omnia haec neutiquam

со cousilio protuli, ut in eis aequiesecre

debcant viri doeli, sed ut meliorem potius, si qua

est, obscurissúíii loci interpretationem suppeditent

Charontis] Rulot hace Juvcnalis (2, ISO) ver

sions :

Martiani Capellae lib. II. $. 143. 197

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit. Interea eon- 145

sccndere jussa lecticam, quae in suggestu máximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequcnter

implendam alumnum suum dilectum prae ceteris convocavit, quo innixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen earn sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Qiiippc consociato sibi quodam puero reni- 144

denti, qui nee voluptuariae Veneris filius erat, et tarnen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur. Nam posticam Epimelia 145

et Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

»Et poníum, et Stygio ranas in gurgite nigras

Atque una transiré vadum tot millia cymba

Nee pueri credunt, nisi qui nondum aere lavantur.

*

(Conf. Orpbci Argon, i 138).'

consessionis] In suggestu nimirum máximo. IVeutiquam

enim aliorum cmendationcm »conscensionis*

curo. Quae scquuntur satis demonstrant »conses

sionis laboreiu.«

Labor] De Pbilologiae laboribns mulf us quiílcm

est noster (§. 22. 57. 59. 124) ас probe eos laudat

(conf. Lucían, in bis aecns. 20. p. 75 Bip.):

sed hoc loco per prosopopocïam eum înducit quem

Hesiodus (theog. 226) Eridis, Cicero (14. D. 3, 17)

IVoctis et Erebi filium et denm dixit, quemque

Virgilius (Aen. G, 277) quasi malum dacmoncm

fiiu.it Cicero ctiam (Tuse. qn. 2, 15) et Plautus

(Cure. 2, 1, 4 etPscud. 2, 3, 20) laborem con«

ferunt cum dolore ex ambiguo Graecac vocis sensu.

voluptuariae] Iiaud «lubie Platonem in mente

Labcbat Martianus (§. 85 not). Appulcjus (apoL

p. 412 Oud.) voluptariam illam jtáv07¡¡xov Latine

vidgariam vertit, et noster »lascivité earn« (infra

§. 70S) dicit

Amor] Non Ule quidem Iascirus, de qno mox

(§. 148) Cupidinis nomine agit Gcminum enim

pbilosopbi (Plat symp. p. 180 Stcph.) finxerunt

Amorem (conf. Lucían, encom. Dcmostu. 15. p. 145.

Bip. Widcmann de propr. serm. p. 62. Gesncv. ad

Orph. p. 7. Cuper. observ. 152), tresque adeo distinguit

Appulejus (de dogin. Plat 2. 510 p. 25Q

Oud.), quorum »unus sit divinus cum incorrupta

mente, alter degeneris animi ct corruptissimac voluptatis,

tertius ex u tro que mixtus mediocris ingenii

et cupidinis modicac.« Hoc loco dc eo sermo est,

quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 sequ.

209). Dc formosis autem calonibus lecticam fcrentibus

vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

poslica] Pro posticam in cditis с Grotii manuscripto

correxL Fugit baec lectio ct Waltbarduni,

ct Goczium, quia non ad bunc, sed ad alium locum

(§. 66) Grotius cam prodidcrat Concinit cum Grotiano

Darmstattensis codex.

JEpimeüa] Fictum mancipii nomen e G гаг со

èrtLflèXeUi , diligentia. De altero, quod Agrypnia

dicitur, supcriorcm (§. 112) confer locum.

virginis] Vlrgini apud Grotium corrcxi с codiclbue

Ullonaccnsibus (B. E. G), Vossiano (Arntz.

198 Martiani Capellae lib. II. $. 145.

ut uterquè sexus tram Philologia coelum posset ascenderé. Praecedit illico

conscendentem Masanim concinentium pompa, et praedictarum comitum ve-

116 ncrabilis nraltirado. Periergia vero alias comitata pcdisequis dotalibusque

mancipiis curioso «niversa perscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

147 ad culmina arcis aëriaè comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ecce

ad venire subito deorum Prónuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

148 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet cam

misc. p. 210), Guclferbytano cl Hugiauo; quamvis

daudi casus с lian) defendí possit, si cum dilecta

conjongatur.

ma nc ipin] Lccticarii servi appellabantur, qui

lecticam portabant, cjuos quatuor numero noster

fingí t; sed modo majorem, modo minorem fuisse

vir! docti observarunt (Lips, in elect. 1. с. Pignor.

de serv. p. 140. ed. 1613).

enrióse] UeçiEçyLa Quinctiliano (8, 5 ; p. 466

Obr.) »supervacua ilia operositas est, quae vit ¡osa;

qucniadmodum a diligenti curiosus, et a religione

supers titio distat.« Donatue (ap. Widern, de propr.

sermon, p. 63) »curiosi, inquit, pariter qnidem ac

shuliosi cognoscendi cupidi sunt; verum Uli ea qnoque,

quae nihil ad sc attinent, scire cupiunt.« Adde

GelHum (11, 16). Exempla Wowerus (polymath»

JO. p. 89) aflert, scriptoresque Senccam, Sueloniiiin,

alios laudat, qui frivolas doctorum homiiium

quaestiones jam ríscrant. Qiiarum omnium maxime

ridiciilanim a nostris tlicologis prolatariim exempla

alio in libro (vernácula lingua inscripto: Bilder

и. Schrift. H. §. 103. p. 167) attuli. Sed coronidis

loco juvabit de tali curioso pliilologo Juvenalis

liosce legerc versus (7, 231):

»XJt légat historias, auctores noverit omîtes

Tanipuam ungues digitosaue suos : ut forte rogatus

Dum petit aut therinas, mit Phoebi balnea, dicat

]}futricem Anehisac, nomen patriamque novercae

Archemori: dicat quot Aeestes vixerit annos ,

Quot Siculi Phrygibus vini donaverit urnas.*

Concordia] Quae Graecis 0[WVoia (Pausan.

3, 14, 6) dea, liaec Romanis Concordia dieta divinîs

colcbatur honoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. 14. D. 2, 23. 3, 18. Plin. 2, 7, ».

Ovid, fast 1, 639. 3, 881. 6, 91. 637. Stat. silv.

1,2, 240. Diet Crct. 1, 13 f. p. 16 Delpli. P.

Victor nrb. reg. 8. Calendar, mense Jan. Claudiaih

nnpt Honor. 203. in Ruf. 1, 32. Augustin, de civ.

dei 3, 23. Arnob. 4. p. 127). Sacpc ctiam in lapidum

titulis (Grut. 100, 6 — 10. 119. 319, 3. 6.

1017, 5), sacpissime in numis reperitur (v. Rasche

in lex. I. 2. p. 737. suppl. I. p. 1893 sequ.). At

que infra (§. 731 f.) noster e numeris monadem

Concordiae a quibusdam tributam esse refert.

Fides] Dea Romanorum notissiina (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarch. Numa p. 70. Cic.

К D. 2, 23. 51. 3, 18. 36. de leg. 2, 11. Virg.

Acn. 1, 292. Catull. 30, 11. Juren. 1, 113. Victor

urb. reg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 323.

342. 6, 468. Clandian. in Rufin. 1, S3; cons.

Mail. 171), qnam Clemcntiac sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 30) appcllat. Sacpc in lapidum ti

tulis (Grut. 99, 7. 8. 10) et in numis (Rasche lex.

num. 2. 4. p. 1042) laudator.

Cupido] Qua ratione hunc ab Л more púdico

distinxerit, modo (ad §. 144) vidimus. Discrimen

Martiani Capellac lib. II. §. Í49- 1S9

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est intéresse. At ubi 149

in conspectum nubcntis diva pervenit, atque, ut moa virginis erat, litavit

aromatis, deam talibus deprecabatur: Juuo pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coelcste tribuerit, et nos a juvando Junonem, undo et Jovem

dicimus, nominemus; sive te Lucinam, quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncuparij nam Fluoniam, Februalemque ac Fcbruam

inter utrumquc peracquitur Maximus Tyrina(27. 4. Geniis Achacmeniac rit*, вей praestat Osirin )

T. 2, p. 39 Reisl;.). Frugifcrum, sett« cet'

litavit] Donatua (ap. Widern, dc propriet serin. Quibuscum omnino comparandus Martian! popularía

p. 210): »Sacrificare est Teniam petere, litare vero (-^PPU1; met в, p. 388 Oud.) in Psyches ad Jnpropitiarc

et votum impetrare.« Undc Plantas (in noncm et (il. p. 755. 762) in. Lucii ad Isidcui pre«

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istuc unquam factum «Ans. Servias ouoque (ad Aen. 1, 8): »Juno, inquit,

est, tain me Jupiter facial, ut semper sacruficcm, multa Labet nomina«, et (ad Acn. IV): »Jupiter

nee unquam /item.« • . omnipotens, sen que alio nomine appellari voluerisf,

aromatis] In editis erat aromatibus, quod cor. 4"° de mor« ««»«* eundemque deum multi» nomirexî

e Reichenaucnsi ac Darmstattcnsi codieibus et n,bus mTOca»ei eonferre lieet nostrum inferió« loco,

ex ipso etiam auetore, qui (§. 215) sextum casum (§* 192)> Spanlicnüum (ad- Gallim. bymn. in Вид.

cum popularibus suis (Oudcnd. ad Appui. I. p. 540) 7* P" 129)' Sjanlej«w («d Aescb. Agam, 168} Ргчн

nt supra formavit. пеЛ- S» 3I0)» Aristopk in Plat. р. Щ$ «t qua*

a juvando] Cicero CS. D. 2, 26). Varro (de ipSC oUm aUuM ^ ^^^ № Ш §' 114>*

L. L. 4. p. m. 22): »Quae ideo videtur a Latinis *"<*•«»] Notan, »ос deae. cognomen apud

Juno Lucina dicta, quod terram, nt physici dicunt, . °вте9 ^ DOt M^ Н^»« tam » J>pidum tijuvat

ct facet. Adde Fulgentium (myth. 2, З.р.69 ^ (СпЛ ** '* *Щ * 1<Ю9' i% 1010> *>>

м , ч . •' r quam ш numis (Rasche lex. 2, % p. 1154), quo

quidein cognomLoe Juno cum Diana fere coufunditiir.

et Jovem] Praeter Ciceronem (L e. 25) Varro

(L. L. 4, 38) »quia omnes juvat«, ct Gellius (5,

12): »Jo vera Latini vctcrcs a juvando appcllavere.«

Adde Servium (ad Acn. 1, 47) ct Isidorum (etym.

8, 11, 34. p. 382 Arcv.).

sive te] Ita Hora this (in carra, sccul. IS):

»Sive tu Lucina probas voeari« cet

et alio loco (in sat. 2, 6, 20):

»Malutine paler, seu Jane libentius audis.4

IU Statius (Tlicb. 1, 717):

— — — »se« te roscuin Titana voeari

Latino respondet Graecum Ao%La (Arlcmidor. oueiroerit.

2, 55. p. 125 Rigalt.).

quod lucent] Idem etymon a plerisqne apfpo«,

batiuf (Paus. 7, 25, 5. Cic. N. D. 2, 27. Feet v.

supercil. Tertull. de anima 37), licet alii a luco

nomen deducant (Pun. 16, 44, 85) vcl dubii eint;

in emenda ejus origine (Ovid, fast 2, 440. 450.

6, 50. Ca lull. 54, 12. 16). Teraplum l.ujus dean

in quinta erat urbis regione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lncetius, sic Juno

Lncctia dicitur j ut et Lucina, quod tarnen nonuulii

200 Martiapi Capellae lib. II. §. 149.

mihi posccrö non nccesse est, quum nihil contagionis corporeae scxu inte

merata pertulerim; Iterducam et Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribuunt. Grot. — Utraque lioc cognomine

gaudet, siquidem docente Cicerone (N. D. 2, 27)

•Luna a lucendo eadem est Lucina; itaque, ut apud

Graecos Dianam , eamque Lucifcram, sie apud

л os tro s Ju попет Lucinam in pariendo in vo cant.«

Sed a ncniine praeter nostrum, quod sciam, Lucelia

dicta est; eicut Lucetii nouien Virgilius (Acn. 9,

370) monente Servio semel tantum usurpavit, quam»

quam hoc Salii jam canebaut (adde Festum p. 207

Dac. et Gell. 5, 12).

nuneupari] Alii quidem codices, Britannicus,

Cantabrigicnsis, Guclfcrbytanus et Vossianus (ap.

Arntz. p. 210) nuneupare} eed eodem redit sensus.

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi»

сев vulgo quoque male Fluvioniam referont, quod

Meureium vidissc, ut vidi, non invidL Fe s tus:

• Fluoniam Junoncm mulleres «olebant, quod cam

sanguinis fluorem in concepta retiñere putabant«

GnoT. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit

Flwnam; auctoritatc Festi apud Grotium mal'uu

Fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinus de civ. dei УЛ. 4. Aunrrz. (misc. p. 210)

— IVibil ibi reperiee. Cef: jm non Fcsti, eed co-

»licis auetoritate Grotius lioc aomen reposuit, pro

quo TertuUianus tarnen (ad nation. 2, 11) Fluvionam

Labet. Glossa in Darmstattensi códice in-

•erta cam interpretatur »dcam fluoris.«

' Webrualem] Festus de Junone Februata loqucns

ait: quam alii Febrnalem, Romani Febrvlim vo«

cant. Meminit et Aroobius. Grot. — Arnobius no

mine Fcbrualis non utitur, sed (3. p. 118) Februtis,

pro quo alii Februlis reposuerunt (Herald, ad

Arn. p. 147). &€ßQovavav tarnen aal <Peßcov-

¿Xeu Laurentius Lydus (p. 172 Roeth.) mensis Februarü

praesidem appellat

Februam] Fcbruam forte Februatam. Grot. —

Quasi non notissimiim esset adjeelivum febnntsl

Sicut enim lustrationum potens tiens Februus appcllabatur

(Macrob. Saturn. 1, 13) et Pluto eodem

nomine audiebat (Isidor. etym. li, 33, 4. p. 223.

Arev.); ita nostcr Junonem poterat diecre dcam

Februanu

intemerata sexu] Vocem construxit cum sexto

caso ad analogiam vocabuli integer. Intemerata

Lie ad virginitatem spectat, quemadmodum Virgi

lius (Acn. 11, 384) »Diana« ce ciñera t »virginitatis

amorein Intemerata coli t.«

Iterducam] De bis nominibus multa Augusti

nus de eivitate dei, Festus et alii. Grot. — Iterihicam

etiam ex Vossiano malim. Vide Rrisson.

de form. p. 49 (30). Interducam tarnen pracferC

Barth, ad Stat IV. Theb. 324. p. 1138. Ahnt«.

(misc. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tarnen alteram lectionem adjecit,

quam e codieibus etiam DIonacensibus (C. G),

Britannico, Rcicbcnauensi, et Darmstattensi baud

sine causa reeepij quum proximc sequatur: »ut

coruin et Hiñera prologas. a

Domiducam] Addit »ut in optatas domos ducas.t

Nomen, praeter Augustinum (7, 5), TertuIIiauus

etiam (ad nation. 2, 11) profert. Quid? quod dcuiu

etiam Domiducnm Augustinus (6, 9) nicmoraL

Unxiam] Ab индеге, ut mox patebit Idem

dcae nomen Arnobius bis profert (3. p. 113 et 7.

p. 227>

Cinxiam] Val de discrepant in hnjns nomînis

lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensi»,

Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciniam,

Cinthiam, Cynthiam babent. Unus Britannicus Cin

xiam suppeditavit, quod reeepi, quia cum Feste

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut ear um et itinera protegas, et in

opta tas domos ducas, et quum postes ungant, faustum omen affigas et unguium

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protexeris, precabunturj Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes; hic ego te Aëriam potius ab aëris regno nun-

(p. 79 Dac.) et Arnobio (3. p. i 15. lid) concinit quod ad nomen autem at tine t, Ovidius (fast 6, 285)

Sed neutiquam contemnenda lectio Cynthia, quam etymon suppeditavit versa: '

in codieibus Monacensibns (B. D) observavi , si- »Ex Ope Junonem memorant Cereremque créalas

qnidem Cynthia Diana erat, quae saepe cum Ja- Semine Satumii fertia Pesta fuit.*

■one confunditar, et AvÔL^côvrj eandem ob cao* in bello] Britannicas qaidem codex inbecillo

ваш appellabatur (Orpb. hymn. 35, 5. Hesycbius exhibet; sed imbecilli profecto ista lectio est Opipag.

512 ibique nota). Cinxia autem defenditnr genam precantur, quia bello opes quaerontar.

e Martiano ipso, qui (§. 113) sponsam cingulo or- Populonam'] I ta libri omnes praeter Reicbenari

tradidit nauensem, qui Poplonam exhibet Populoniam alii

ungant] Apud Grotium, cosque qui bone se- scribnnt (Macrob. Saturnal. 3, il. Augustin, de

cuti sunt, Walthardum et Goezium, legitur un- civ. dei в, 10. Arnob. 3. p. 118), sed eodem regent,

quod futurum boc loco nihil! esse quilibet dit, quia semper a populo erit quasi popularis, quod

perspicere potest Equidem conjunctivi praesens e Martianuin quoijuc voluissc addita \ox plebes ostendit

códice Cantabrîgicnsi recepi, quia hoc modo causa Curitim] Quamvis de hujus cognominis origine

exprimí videtnr boni oininis. De hujus unctionis in prorsus diversas abeant sententias scriptores

nsu conferre licet Lucre tium (4, 1172), Plinium (Cuperi observ. 2, 2. p. 155), ex additis tamen a

(28, 9, 37), Arnobium (3. p. 115), et Isidornm Martiano verbis »memorare debent bellantes« patet,

(etvm. 9, 7, 12. p. 453 Arcv.), qui sua, ut saepe, ad illud etymon eum respexisse, quo a curi, hasta,

a Servio (ad Aen. 4, 458) habet (addc si tanti est, Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plutarch,

palaeogr. meam erit. Ш. §. 57). De limine sertis qu. Rom. 86 p. 285. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

ornando noster supra (§. 1) cgi t. Sat 1 , 9. Müller in E trusa П. p. 45). Dionysio

Opigenam] Grotius Sotigenam, sed hac nota etiam Halicarnassensi (2. p. 114 Sylb.) ea Kvçixia

addita: »Lege Opigenam. Festus: »Opigenam Ju- audit; in lapidis denique titulo (Grut 308, 1) boc

nonem matronae colebant, quod earn opem in partu cognomen Quirilis scribitur.

laborantibus ferre credebant« Nomen reetc ponit, Aëriam] MS. Легат, forte Heram. "Hqcív enim

sed non verat veriloquium; dicta enim Opigena a àitb TOV àéçoç dérivant philosoplù. Gbot. — MS.

iiiatrc Ope. lu Arnobio quoque pro Ossipagina Aëram offerunt, ut fbrtasse Heram legendum sit

Opigena legendum; quanquam Meursius noster Ops, Phurnutus: rj r¡Qa, r\ Tiç iÔXiv arjç. Goez. —

Opigena legat, quod vix probo.« Videtur Vossianus Cave corriges. Primnm enim pauci tantum codices,

codex, qui banc lectionem, teste Arntzenio (mise, nempe Grotianus ille et Vossianus (Arntz. mise,

p. 210), habet, a Grotio jam inspectas fuisse: p. 210) Aëram babent: rcliqui rectius Aëriam.

'

26

202 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec aeria latitudo, atque atomis

perlucentes concurrentibus campi animantium gérant, quid ve hic dicatur numinum

subvolare. Non enim de humilitate aëris illius quaero, qui volucribus

permeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decern stadiorum

altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

130 jfeçï evâaifioviaç lectitans intellexeram conspicari. Hie Juno conscendentis prccibus

non repugnans, earn secum in arces ducit aërias, atque exhinc multar um

Deîndc ne Aera quidem legi potest Hera. Porro

plores deae cognomen Aeriae. gerunt, ut Iris (Vir

gil. Aen. 9, 803), qnia in acre est; Minen a,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). »Aër

autera«, Cicero (Л. I). 2, 26) inquit, »inter mare

et coelura Junonis nomine consecratur.« Sed vide

quae superius (§. 67. 74) a me sunt obsérvala.

Sequeutia quoque verba »ab aëris regno nuiicupatam

« et paulo post »ai-ría latitudo« nulla in admittunt

dubitationem, quin Aëriam legend um sit, mi

nime Aeram aut Heram. Denique optimus hujus

loci interpres consulendus Tertullianus , qui (adv.

Marcion. i, 13) »Junoncm« ait »explicatam esse

aëream, secundum sonum Gracci vocabuli«, niiuirnm

"Hoa. Quibus omnibus perpensis satiua duxi

vulgatam retiñere lectionem.

quid Jutec] In Guelferbytanis teste Cortio le*

gitur générant pro gérant, sed praestat vidgata,

quia mos ctiam conjunetivus sequitur.

aëris illius] Pugnare inter se videntur vetcrcs

in determinandis aclhcris et aëris finibus, quin poëtae

ctíam minus accurate ae therein appellant, qui

non nisi acr est (Virgil, georg. 1, 406. 409), et

Enníus (ар. Varr. de L. L. 4. 57) Jovcm àèça, qui

acllicr proprio est. Sed verum facile perspicieut, qui

duplicem utriusque conditionem speetaverint Primuni

enim proximum terrae aërem separat noster a

superiore, qui Junoni tribuitur (Cíe. IV. D. 2, 26.

Sallust. philos. 6. p. 255 Gal. Macrob. Somn. Sc.

1, 17'; Saturn. 3, 4. Albcr. pililos. 11. p. 314

Mu иск.) $ deîndc aether acre superior «fori assig

nat m- (Cic. 1, IS et 2, 26. Virg. georg. 2, 525.

JMacrob. 1. с Augustin, de civ. dei 4, 10); summus

vero Minervae (v. not. ad §. 39).

volucvibus ] Augustinus (de genesi contra Mu

nich. Op. 1. p. 567): »Olympus nions execssit al

titudine sua totum istum acrcm bumidum in quo

awes volant«

decern stadiorum] Ita ct cpigramma apud Piatarcbum

(in Paulo Acmil. p. 263) :

TÍXr¡cr¡ [ilv ôsxââa бгадЬсоу ¡iiav, avrcàç

ел? avrfj

UXè&Qov rerçaitèdw Aetítófuvov fisyé&ei.

ei jam] Melius sic Basilecnsis codex, quam

at jam apud Grotíum aliosque.

Яес1 evôcufwvLaç] Lege: jteçi daifiôvaw.

GnoT. — Id Guezius in textum recepit, licet millo

in códice legator^ nee quidquam mutari opus sit.

Philologie enim in coeli regiones ascendens ct circumspicíens

remíníscitur eoriim, quae saepe fisoi

svdaifioviaç, de felicitate vel hcatitudinc illis rcgionihus

propria legerat.

arces arrias | Has Junoni Ovidius (met 15,

859) tribuit Macrobius (Saturnal. 1,15) J u nouera

aëris arbitrant esse docet

Martiani Capellae lib. II. $. ISO. 205

diversitates edocet potcstatum. Uli, inquit, quos ignitae substantiae flainmantisque

suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nee admodum

Hit inquit] Hoc loco et ad ea quae scquuntur,

omnino Plutarchus (de orac. def. p. 41b) comparandus,

qui hace observât: »E Graecîs Horneras vi

de tur promiscué deoram ас geniorum nominibus nti,

ut düs aliquando et daemouum nomen imposuerit

Heslodus pure et distincte primus quatuor genera

praeditorum rationc exposait: primum ticos, deiude

genios, post heroes, deniquc homines; atque hinc distinctionis

doctrinaminstituitinter semideos et heroes.«

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertenti sensum turbat.

Lego cum manuscripto »flammantisque.« Grot. —

ÎVon igitur e conjectura Grotius hoc notaverat, sicut

Arntzenius (misc. p. 210) temeré scribit; neque

erat quod Vonckius (sp. crit. p. 82) conjicerct,

reponendum esse id quod ante eum ita in códice

scriptum jam monstratum erat ! Sed qiiis finis esset

laboris, si omnem criticorum socordiam notare vdlemus!

Ceterum codices tarn Monacenses (B. G. D.

E. G) flammantisquc exhibent, quam Basileensîs,

Darmstattensis, et testibus Cortio et Arntzenio

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere] Darmstattensis »aetheris« non male,

ita ut cum »ambitu« conjnngendum sit, et rcspiciat

ad »cxlimi ambitus murum«, de quo infra

(§. 202); recte tam vulgatam retinebimus, quum

aether non tam formam et ambitum, quam mate

ria m et clementum supremi circuli constituât (conf.

Aristo! de codo lib. 1 et 2).

usque solarem circuhim] Eusebias (ргаер. evang.

4, 5, 5. p. 114) Graeeornm theologiam exponens,

dus assignat coelnm cum aethere ad Lunam , locum

deinde circa Lunam aërcmque daemonibns, Шиш

denique, qui circa terram et subterráneas est,

animahus (conf. Stob, in éd. 1, 23, 1. p. 487.

1, 52, 41. p. 983. 1, 52, 61. p. 1077. 1083).

E Romanis primus Varro apnd Augustinum (civit.

dei 7, 6) docuit »mundum dividí in dnas partes,

coclum et terram: et coelum bifariam in aethera

et aéra; terram vero in aquam et humum. E quibus

summum esse aethera, secundum aéra, ter

tiana aquam, infimam terram. Quas omnes partes

quatuor animarum esse plenas, in aethere et aère

immortalium, in aqua et terra mortalium: a snmmo

autem circuitu coeli usque ad circulum Lunae acthercas

animas esse astra ac Stellas, casque сое*

lestes deos non modo iutelligi esse, sed ctiam vf*

derL ínter Lunae vero gyruni et nimborum ас теп»

torum cacumina aëreas esse animas, sed cas animo,

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios.« Hace Augustinus: quem si cum nostro comparaveris,

videbis hune suhtilius etiam tam aëris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristotelis

propius accederé sententiam. Quatuor enim statuit

partes. Primam aethercm usque ad Solem

(§. ISO): scenndam a Sole usque ad Lunam (§.151):

tertiam a Luna in terram porttonem superiorein

(§. 156): quartam denique a Luna in terram portioncm

inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam po

pularía (met 6, p. 412. 10. p. 739 Oud.) hoc verbo

usus est

пес admodum] De hac re quid disputa tam sit

supra (§. 32) exposuimus.

26*

204 Martiani Capellae lib. II. §. ISO.

eos mortalium curarum vota sollicitant, àrta&eiçque perhibentur. Illic Jovem

ISi regnare certissimum est. At intra Solis raeatum usque lunarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potcntiae, per quae tarnen vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur. Haec haruspicio exta fissiculant admo

àfta&eïç] Scnsus est: deos cjusmodi curis,

quibus homines crucientur, libcros esse. Аяа&ус

cnim expers est cupiditatum et ab omni animi perturbatione

liber. Plato (Pbileb. p. 33. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si «pis deos vcl gandere

Tel contristari credat. Quocum apprime convenit

eagacissimus ille Epicurens (Lucret. 1, 57) vcrsibus:

»Omnis enim per se divum natura necesse 'st

Immortuli aevo summa cum pace fruatur,

Semota ab nostris rebus, sejunelague longe;

Nam privat a dolore omni, privata periclis,

Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri

Nee bene promeritis capitur, nee tangitur ira.«

(add. 2, 1092. 5, 85. 173. 6, 57). Ita et Socrates

(ap. Xenoph. in memorab. 1, 6, 10) »nulla

re indigere divinum esse« dixcrat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist 7, 12), quern Epicure um fa

ctum mira tur, scribit: »Quomodo autem tibi placebit,

Jovem lapide m jurare, quum scias, J о vein

iratum esse nemini posse?« Epicurum enim dixissc,

alio loco (in Pison. 25) ait, «deos nequc propitios

cuiquam esse noque ¡ratos«, sed »beatos potius, uec

habere negotii quidqiiam, nee exhibere alter!« (de Pf.

D. 1, 17). Adde Diog. Lacrt. (10, 77. p. 634 et

10, 139 p. 661 Mcib.), Lactantium (de ira dei 4),

Senecam (de bencf. 4, 4), Horatium (sat 1, 5. 101),

Appulcjum (de dco Socr. p. 124. 130. 152. Oud.>

intra Solis meatum] Quae de dus memorat, exposuit

Lipsius Physiol. Stoic, lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codicem Vossianum male apud

Capcllam exhibere » infra Solis meatum. « Arntz.

(misc. p. 211). — Infra pro intra codices Hfonacenses

(C et G) Bongarsii, Hugii, Musci Biilannici,

Cantabrigicnsis et Guelferbytanus haben t.

beatitatis] Beatitudinis Hugianus, Drcsdcnsis et

Monacenscs (B. G. E. G) : sed utroque Cicero utitur.

supports] Id est inferioris vel minoris. Vulcan.

— Explicaiidiini potius »prope paris.« Hoc cnim

sensu пои Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero etiam (Brut. 7) hac voce usus est

potentiae] Darmstattcnsis codex substantias

vaticinia] Post Platoncm, qui (in symp. p. 202 j

Epinoin. p. 985 Steph.) generalitcr agit de daemo-

тип interpretandi muñere, Diogenes Laertius (8,

32. p. 514 Mcib.) с Pythagorcis docet »totum acrem

plenum esse animarum, easque ct daemones

et heroes existiman ; ab his hominibus immitti somnia

signague tarn morbi quam bonac valituduiis.

— Ad eos etiam referri lnstrationes vel expiadonee,

divinationem oinnis generis, vaticinia et ce

tera hujus generis.« De provinciis singulorum daemonum

in eis producendis vide Appulcjum (dc dco

Socratis p. 154 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra dc fissiculatione

dixi, et confer hunc locum cum со qui est in

libro Apuleji dc deo Socratis, ubi plcraque cadem

repelías. Guot. — Goezius nonnulla ex Appuleji

loco (Op. П. p. 152 sequ. Oud.) inseruit, dc quo

pluribus oliiu (in palaeogr. mea 111. §. 92 sequ.) dis

puta vi. Sed potius ad fontem, nude sua Appule

jus hausit, accederé interpretes debebant. IVobiJissimus

enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi docct »отпет daemonum naluram esse

medium inter mortales dcosque. In medio consti

Martiani Capellae lib. II. §. Ш. 203

nentia quacdam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur oniinibus.

Plerumque euim quaerentes admonent, vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaría novitate. Sed quoniam unicuique superiorum deorum singuli lo2

quique deserviunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius adinovetur, quern

tata Lac tu tum cumplen connectique. Per hanc vaticinium

omne procedure, sacerdottimque diligentîam

circa sacrificia expiationesque et incantationee

et divinationem omnem atque mag'icam. « Iluic luco

adde aliom (in Epinom. p. 984 Steph.) quo »daemunes

« ait »in media regione acris, interpretationis

gratia, esse collocatos« et paulo post (p. 985):

»Dii sunimi et daemones, inquit, sibi invieem inter

pretes sunt i medii en im, qui animati sunt, tum

ad terrain, tum ad coelom levi motu feruntur«;

ut omittam quae hoc ctiam loco de somuiis et vaticiniis

repetiit. Plura infra (ad §. 154).

fulminis] Sed Jovcm ipsum boc pacto omina

misisse fingunt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

3, 569):

• Ter tonuit sine nube (leus, tria fulgura misit«;

sed pliilosoplii ctiain (Sen. nat. quaest 2, 32. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura purtendere statueront,

quos jure ridet Seneca (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaría] Rccte; non »qstentatoria«, ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adjectivum

illud usurpât et Macrobius (Sat. 2, 18; 5,

7) pro »ostenti vim haben te, vcl docente.« Ad totum

locum conferenda haec Ciceronis (Л. D. 2, 3)

verba sunt: »Praedictiones vero ct praesensiones

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi hominibus

ea quae eint, ostendí, monstrarí, portendi,

pracdici? ex quo illa ostenta, monstra, portento,

prodigia. «

novitate] Ansam iterum Cicero praebuit, qui

(dir. 2, 22) de üedein ostentis: »causarum enún

ignorantia in re nova mirationem facit.« Cornelius

Fronto (II. p. 468 Maj.): tin ostento raritos admirationcm

facit.« Appulejus (de deo Socral. p.

129 O ud.): «Raritas conciliât ipsa rebus admirationem.

«

generalis] Quum vario sensu vox Genius accipi

possit (Vives ad Augustin, de civ. dei 7, 13);

baud equidem determinare aosim, quis generalis

¡He sit. Potent tarnen credi is, quem Augustinus

(7, 16) partem univers! dixit (conf. supra §. iB).

Poterit et Fortuna intelligi, quam qui caecam ct

arbitrarían! esse negarunt, âaipova, Gcniiun, appellarunt

Jamblicbus (ap. Stob, in eclog. p. 402):

»Fortuna, quam mos Deum vocamus, mox Daemoncm.

Si enim altior rerum ordo causa eventnum,

Dcus a nobis vocal m- ( quemadmodum Martianus

§. 150 »causarum latcntium arcana); si naturales

causae , Daemon. «

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 250) numerantur ter desics mille:

Tqiç yàç [ivQioí tl6iv èrà %&ovl rtovXvßoxeÍQr¡

'Ad-ccvarot, Ztjvoç <pvXaxeç -dvrjtcjv àv&çcôrtcav.

Quibuscnm confer ejusdein poëtae superiores ver

sus (121), Platonemque (in Tim. p. 40 Stepb. in

Tbeag. p. 128. de R. P. 5. p. 468), Mcnandrum

(in Stob, eclog. 1, 6, 4. p. 168 Hecr.) et Scxtum

Einpiricum (9, 86. p. 571 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 13) Gcnium dicit esse »unius

cujusque animum rationalem« quibus ad Socratis

206 Martiani Capel] ас lib. П. §. 152.

cliam Praestitem, quod praesit gerundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio

dépendit obscquium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

gènitus fuerit, mox eidem copulatur. Hic lutelator fîdissimusquc germanus

J53 ánimos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

Gcnium rcspcxissc videtur. Ulterîus dcinde philo-

.sophando progressus est Seneca (de quo т. not.

ad §. 135). Locum ínter Lunam terramque interjeetum

Plu tardais etiam (dc orac. defect p. 416)

Gcniie assignat: quos plures esse quam homines

Plinius (2, _ 7) refert

Praestitem] Pracstes, ítco6rax7¡c, rtçô(ia%OÇ.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

na t, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

i|iiod aedihus praestarent. Stephax. (ad Saxon, p.

54 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

cognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

et in lapidum etiam titulis (Grut. 22, 1. IOCS, 2)

illo nomine honorât ur (y. et infra §.164 Manium

praestites).

gerundis omnibus] E Festo, qui (p. 161 Dac):

»Genium appellabant deum, qui vim obtineret ve

rum omnium gerendarum.» Licet d ubi um videri

possit, num vera Festi verba nunc legautur. Quid

omni illa cum Genio commune babent? Verior vi

detur scriptio Varronis (ap. Augustin, de civ. dei

7, 13): Genius deus, »qui praepositus est ас vim

habet omnium rcrum gignendarum.» Atque ita

Isidoras (8, 11, 88. p. 391 Arcv.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi hic Genius celebratnr

non modo in munis (Montf. ant. cxpl. L

p. 318. Spanb.num. I. p. 147. Rasche П. 1. p. 1364)

et iuscriptionibus (Grut. 8, 5. 1006, У); sed etiam

templi, ubi colcbatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. SO, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publient appellatur

(Ammian. Marc. 20, 5. p. 267. 22, ||.

p. 353. 23, 1. p. 381. 26, 2. p. 4SI Gron.

Camden in praelect. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in cditis Reichenauensis,

Basileensis, Darmstattensis , Cantabrigiensis,

Britannicus, Bongarsiique codex.

gubernatori] After t Montfauconitis (antiqu. I.

p. 318) inscriptiones Genio gubernatori, et Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gubernaculo

significar! alio monstravi loco (palaeogr.

crit. L §. 695 — 697).

genitus] In hoc vocis etymo a gignendo ductae

plerique conveniínit (Fest v. Gcnium p. 161 Вас.

Censorin. de die nat 3. Appulcjus dc deo Socrat.

p. 131 Oud. Isidor. etym. 8, 11, 88. p.391 Arer.

Conf. Müller. Etrnse. IL p. 89 п. 24).

omnium] Legendum fortassis hominum pro

omnium. Nam de Geniis scrmo est. Sisas (in

Gurlitt. anim. 4. p. 9). — Prefecto non opus correctione

erat, siquidem Susiiis facile snpplere poterat

hominum. Sed melius ctiam Martianns scripsit

omnium, quia non hominibus tantum, sed due

etiam sui erant Genii (§. S3. 92), quin et rebus

(Porphyr, dc abstin. 2, 38. p. 1 72 Rhocr.).

cogitationum] Seneca (epist. 41. Op. p. 433 Lips.)

qnam nos tri tbeologi conscienliam dicunt, intclligit

scribens: »Saccr intra nos spiritus sedet malorum

bonorumque nostrorum observa tor et cuetos.« Plantus

(Ilud. proleg.) Arcturum finxit hominnm facta,

mores , pie ta tern , et iidem pariter ac pcrjuria

•fovi denuntiantem. Lucienne (Necyoin. 11. T. III.

Martiani Capcllae ;lib. II. $. í¡>4. 207

annuntiat potcstati, ctiam Ángelus poterit nuncupari. Hos omnes Graeci dal- 154

fuwag dicunt, ало той ôaijpovccç sïvcu: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omncs minus lucidae splendentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nee tarnen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutu.

Hic ergo Lares, hic post membrorum nexum deguut animae puriores, quae 1£к>

p. 15 Bip.) ipsas corporum umbras apod inferos

«ccusarc Ilumines refert, qiiippc quae, ntpote eoram

semper comités, omni fide tlignae eint. Pindarum

nempe (01. 2, 107) vel Platonem (Pliaed.

p. 107. Phacdr. p. 249 Stcph.) ante ociilos haïrait,

cujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus

(de deo Socr. p. 15b' Oud.): »Plato autumat sin

gulis hominibus in vita agenda testée et custodes

singulos additos, qui nemini conspieni semper ad

eint arbitri omnium non modo actorum, sed eliam

cogitatorum. At ubi vita edita remeaudum sit, eundem

i Hum, qui nobis pracditus fucrit, raptare illico

et trahere ad jiidicem atque illic in causa dicunda

assisterc: si qua commentiatur redarguere; si qua

vera dicat, asseverare: prorsus illius testimonio ferri

seilten tiam. «

Ángelus] Cave credas hoc nomine, quo nuutius

significatur, non nisi Christianos scriptures usos

esse. Usus est с Romanis jam Labeo, e Graecis

Aristidcs (or. eiç *A\h)vav) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ар. Lactant 1, 7). Por

phyrins quoquc (de abstin. 2, 38. p. 173 Rhoer.

Isagog. ad Aristotclem 3) hue refcrri potest, âtayyiXXovzaç

inter deos et homines mcuiorans. Sed

cadem, quae Martianus, ante cum jam Plutarchus

(de orac. def. p. 417) scripscrat. Pariter Philo Judaens

(de somniis Op. p. 586): »Sunt quaedam

purissiraae optimaeque, quae altius diviniusquc sapiunt,

aspernatae terrcstria, ministrae omnipot en

ds, tanquam magni regis aures ct ocnli videntes

audicntcsijuc omnia. Has Genios philosophi, Ange

les sacrae literae vocant (¿ ai ieçoç P.ôyoç àyyéÂovç

eïeo&E xaÀeîv) nomine aptissimo: sunt euiiu

internuntiae , patris mandata perferentes ad filios

ef ad illum vicissim preces filiorum.« Confer Homeri

hymnum in Mercurium (569), ct Orphicum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Rcisk),

Origencm (c. Cels.), Plînium Secundum (paneg. 32,

3. p. 657 Cellar.), ас si luhet quae alibi (in palaeogr.

crit DX §. 92. 93) de illis nuntiis cxposui.

alto TOV>] Vulgaris baec etymologia est (Plato

in Cratyl. p. 398 Steph. Isidor. etym. 8, 11, 15.

p. 378 Arev.) a qua differt illa Lcnnepii (in etym.).

Medioximos] Quasi medios próximos inter déos

ct homines discurrentcs. Vulcan. — Appulejus

(dogm. Plat. p. 204 Oud.) »esse medioxumos«

ait, »qui sui ratione ct loco et potestate dus summis

sint minores, hominum natura majores.«

conspicis] Pro conspicitis in editis non Grotianus

tantum codex, sed Reichenaucnsis, ctiam Basileensis,

et Darms tat tensis habent.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Steph.) daemones

ait, quamvis prope nos sint, conspici ta

rnen non posse.

Lares] Manes intelligit illos, quo s infra (S. 162),

si vitae prions adjuti fuerint honéstate, dicit in

Lares domorum urbiumque verti.

post membrorum nexum] Intellige: solutum, sive:

»post animas a membrorum nexu solutas.« IVon

poenitebit contulisse hace Gracca Maxim! Tyrii

(15, 6. T. t p. 278 Reisk.): »èsreidàv as àrto208

Martiani Capellae lib. II. §. 155.

plerumque, si meritorum excellentia subvehantur, etiam circulum Solis ac

ibG flamraantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram, quidy.

i'un] та vevoa ravrl, xal то Jtvev/jux, xai

та аЯЯа та ыблед хаЛыдих, г£ cov rétoç

Яообсодрибто rfj ipvxrj то 6c3fia, to ¡xlv

ètp&açTj xai хата ßv&ov conexo, ашт) di

itp1 éavTrjç sKvr¡^a(ievr] 6vve%ec те avTrjv xaí

íaovzcu. «

degunl] Opcrae prctium erit híc e Dionysio

Halicarnassensi (8. p. 522 Sylb.) main's ad Marcium

tilium hace inscrcrc verba: »Si quie locus est,

qui Lumanas animas a corpore solutas rccipiat,

incam nou subterraneus caliginosusquc capiet —

nec campi, quos Lcthaeos Dominant ; sed sublimis

el punís aetbcr, iu quo ajunt diis genitos fortunal;

mi ct beatam vit am degerc.« (Confer ар. Diog.

l.acrt. 5, 44 p. 189 Meib. epigr. ¡n Platonem ct

nostrum infra §. 211). Sed ipsi Aristotelí visum

esse (ар. Cic. divin. 1, 2э) Icgiinus, animum, quum

с corpore egrediatur, domuin reverteré. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam »vigerc ct vivere animum post

mortem, quum corpore excesscrit« doce 1 5 et (Tuse. 1,

11) »posse ánimos, quum c.corporibus excesserint,

in cocluni quasi in domicilium suum pervenire.»

AJium Ciceronis (de consolatione) locum Lactantius

(3, 19) aflert, ubi ¡lie »castos animosa ait

»levi quodam et facili lapsu ad déos, id est, ad

na tura m sibi similcm, pervolarc. « Confercndus praeterea

nobilissimus Ciceronis (de amic. 4) locus, cni

adde Scnccam, qui (ср. 79. p. ö5i> Lips.) animo

gratulatnr, »quum omissus his tenebris et redditus

vacio suo fueril, quum receperit locum quem oecupavit

sorte nascendi. Sursum vocaut illum initia

sua.« Unile etiam (cp. 86. p. i»«»i>) Scipionis Afri

can! »animum in coclum, ex quo erat, rediissc«

persuasum habebat, ct pluribus locis (ep. 92 ct

i 20; consol, ad Heir. с. 6.) praeeepta eadem repetit,

quae ei cum Platonicorum Trj eiç Ta ócófiaTa

хаЗодсо ct avodtû communia crant. E poctis con

fercndus ¡nprimis Virgilius (georg. 1 , 22G).

quae plerumque] Successive enim dignitatis gradibus

animas ascenderé docebant vetercs. Scxtus

Empiricus (9, 1 adv. pbys. 71 scqii. p. Sf¡8 fabric.)

»animas, inquit, ne suspicari quidem licet quod

deorsum ferantur. IVam quum sint subtiles, ct non

minus Igneae, quam aërcae, sua levitate magis

feruntur in loca superior». — Quum ¡taque extra

Solis tabcrnaculum positac fucrint, habitant locum

qui est sub Luna, et bine propter pun tat em arris

accipiunt majus tempus ad permanendum : et utiintur

alimento convenient!, nempc cxbalatione ex

terra ut cetera astra; nec babent in ¡is locis quod

cas sit dissoliiturinu. Si ergo permanent animan,

Sunt cjusdem naturae cum daemonibus. <■ Hand ali

ter Julius Firinicus (uinlbcs. 1, 3 p. 7 cd. 1333)

scribit: »Quis dubitat quod per Stellas tcrrenis

corporibus divinus ¡lie animus necessitate cujusdam

legis infundí tur, cni descensus per orbem Solis

tribuí tur; per orbem cnim Lunac praeparatw ascensus.

u Pari tor Manes et Maniciiaci animas primuui

in Luna per aquam, deinde in Sole per igncm

purgari docebant (Mosb. hist Chr. ante Const, sec.

3. §. 49 not. 3. p. 8G2. ibique Augustin, bacr.

c46>

a lunari circulo] Plutarcbus (de fac. in Luna

p. 943): »Oinnis anima, ubi primum с corpore

exiit, fati lege ad tempus vagal ur ea in regione quae

terram et Lunam interjacct.« Macrobius (somn. Scip.

1, 11): »Immutabilcm quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaris exor

dium; mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixcrunt: et vivere animas dum in immntabili parte

Martiani Capellae lib. II. $. Ш. 209

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunarí

interfusa medidas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos ■qfit&éovç dicunt, quosque Latine Semoncs aut Semideos convenit me

morare. Hi auimas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex scmpiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo 137

consistant; mor! antem quam ad partem ccciderint

permutationis capacem: atque ideo inter Lunam

terrasque locum mortis et inferorum vocari, ¡psainqac

Lunam vitae esse mortisque coiiíiiiiinn et ani

mas inde in terrain fluentes inori, inde ad supera

meantes in ritain revertí, non ¡inmérito existímatum

est. A Luna eiiiin deorsum natura incipit cadncoruin.

« (Conf. palacogr. crit. IV. §. 759 et Ocellum

Liicaiuim de univ. natura p. ülG. 329 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium e Cbaldaeoruin

placitis dispertit Psellus (ad Chald. orac. ap.

Gallacum ¡n app. p. 91): »animain curriculo vitae

humanac finito ad regionem, quae supra Lunam

est, redire, cique sorte assigiiari locum undique

luiiiinosum. Лат qui sub ter Lunam locus, eum

undimie tenebricosum esse: lunarem vero alternat im

lucidum et obscurum. — Graecorum contra doctrinam

animam faceré interitus ncsciaiu camque us

que ad elementa sub Luna sita cxtoUerc.«

Semideos] Vide de iis Ovidium (met 1, 192.

14, 873; her. 4, 49; in Ib. 80), Statium (ТЪеЬ.

3, 318. 3, 373. в, 111. 9, 376. Ach. 1, 71.

2, 565), Rutilium (1, 363), Faliscum (cyneg.

63), Servium (ad Aen. 1, 196), Ausoninm (Id.

11, 21). Pro rjiu&éovç infra (§. 160) Latirtîa

uteris hemitheos scrips! t regionemque aliam indicavit,

in qua versentur. Confer Hcsiodum (op. 139), Diodorum

(4, 83) et Lycophronem (oil). Inprimia

autem hi Lucani (9, 6) versus inemorandi:

»Quodmie patet terras inter Lunaeque meatus

Semidei Manes habitant, quos iynca virtus

Innocuos vita patientes aetheris Uni

Fecit et ae ternas animam collegit in orbes.»

De Semonibus locus classions est apnd Fulgcntium

(in serin, ant. p. 172 Munck.).

mundi commoda] Apnd Acgyptios Straho -(1.

p. 24 Casatib.) tradit divinis honoribus cultos esse

cos, qui aliquid utile excogit assent, et (17. p. 822)

ab Acthiopibiis deum haberi eum qui bencfcccrit.

E Graccis Pcrsncus, Zcnonis auditor, eos esse

dixit hábitos déos, a qu'ibus magna utilitas ad

vitac cultuin esset inventa (Cic. 14. D. 1, 13 ct 42).

Ex liorninibiis cnim déos fados, unde Dionysins

Halicarnasscnsis (7. p. 478 Sylb.) et Pliitarcluis (in

plac. philos, i, 6. p. 880) »eemideorum« ajunt

»animas, relictie corporibus, in coelos ascendiese

— Hcrculis, Acsculapü , Castorum, Ilclcnac,

Panos ct aliorum innumerorum.« Quibus mox plnres

add it iiostcr (§. 137 acqii.). Vide supra (S. 62)

et (§. 94) Jovis quoque bac de rc deerctum.

his animus] Quae uncis inclusa sunt, Cicerón!

(ар. Macrob. in soiiin. Scip. 1 , 14) deben tur, neque

repcriuntur in codicibns Basilecnsi, Darms tat -

tens!, et Dresdens!. Intrusa ca esse e glossa aliqua

eo magis videntur, quo certius male se habe

re nt commata scse excipicntia »hi animas« et »his

animus.« Ccterum nota est differentia inter animuni

et animam. Illc est quo sapimus, haec qua vivimiis.

ut ait Nonius (de differ, verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplis, quae in medium proferí, ad-

27

210 Martiaui Capcllac lib. II. $. 157.

fidera fecero coclestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

«erpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavitj Tages sulcis

dere poterat ¡Hud Ronnili (Dion. Halicam. 2. p. 119 Tarquinieiisi, quum terra agraretur, et sulcus allius

Sylb.). Alios ctiam, qui cum prodigüs iiafi, receneuerat

Apollinaris Sidonius (carui. 2, 103 sequ.

p. 292 Sinn.).

(idem fectre] Et statim subjungit Herculis exemplum,

ita ut verba Ula babuisse videatur a Clauesset

împrcssus, cxstitiesc repente et eum affatus esse

qui araba t. Is aiitcm Tages , ut in libris est Etrus»

coram, puerili specie dicitur visus, sed senili

fuisse prudcutia. Ejus aspectu quum obstupuisset

bubulcus, clamoremque majorem cum admiradiano

(seu quis alius sit poëta) qui laudes Her- tione edidissct, concursum esse factum, totamculis

canens hunc sic alloquitur (15. p. 396 Bip.): que brevi tempore Etruriam conTenisse: tum ilium

•Fecisti de patre (idem. « plura locutum mult'is audicntibus, qui omnia ejus

geminatae noctis] Seneca.- »Roscidae noctis ge- verba execperint literisque mandavcrlnt. Omnem

minavit boras« de cadcin Herculis genitura. GnoT. autem orationcm fuisse cam, qua Haruspicinae dis-

-— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse no- ciplina contincrctur. « Ovidius:

ctem ecribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8. »Ilaud aliter stupuit, quam quum Tyrrhenus

Lucían, dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. ev. 2,

2, 2. p. 54. Orph. Argon. 118), unde TQieOrtêçov

Xêovtoç nomine insignitur a Lycopbrone (33) et

аЯс$1хаяос TQtOeXrjVOC appellator a Pallada (antb.

Gr. 1, 38, 9, 3. p. 168 Bosch.): sed Roinanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propcrt. 2,

18, 25). Et quamquam verb mu geminare ctiam

multiplicare significare potcrit, id quod e voce terarator

Fatalem glebam motis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Sumere mox hominis terraeque omitiere formam,

Oraque Venturis aperire recenlia fails.

Jndigenae dixere Tagem: qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

geminus sive trigeminus patet, sintquc practerea Citat Planciades libros ejus Haruspicinae nomine

qui numcrum non definiant (Plaut. Ampb. prol. 113. inscriptos. Sed et Servius. Quoniam autem vocem

116} adde tamen 158. Scncc. Agam. 816. Ovid, sypnum bic mendosam esse,' et ex grammatica buc

Heroid. 9, 9); aliis tamen locis, ut ¡Ho a Grotio translatant, idque manifests MS, libri indiens liquet,

laudato (Sen. Agam. 805) numcrum expresscrunt, ex locis bic laudatis lubeus legerini: ct ritum sta

ut Ovidius (amor. 1, 13. 45): uni genii, karuspicinamque moustravit, vol si ma

tt ipse deúni genitor, ne te tarn saepe videret, vis haruspiciumqiie. Et sane altcrutrum fucrit,

Commisit nodes in sua vota duas« quod vel ex intervalle, quod in MS. est, verum

(eonf. Senec. de brev. vit 16. p. 228 Lips. Hie- esse colligo. Grot. — Lacunam in MS. suo tcstaronym.

alios). Servius contra (ad Aen. 8, 103) tur fuisse Grotius. i\os priscum codiccm possidecuni

Graccis facit: atque Arnobius (4. p. 145) et mus qui ab bac scriptura ncc unguem latum rece-

Clemens (protrept. p. 20) tribus non content! vel dit Quid vero ¡Hud sypnum sit doccri cupimns.

novcm fingunt Lcgcndiim arbitror »ct ritum statim genii inspi-

Tagesj Cicero: »Tages quidam dicitur in agro ciumque moustravit.« Inspieium solcmnis in sacriMartiani

Capellae lib. II. $. 157. SMI

cmicuit et ritum statim gentis sypnumquc monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimenta lanitio, ас sitientibus undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertullianos lib. I. in Marcionemt »Di-

Tum posse videri Extorum inspirits, rcsque exepcctare

futuras.« Barth, (in advers. p. 1255) —

Vid. de Tagete Cicero de divin. 2, 23 et Ovid,

metamorph. 1. XV. 555 (L 555). Servius ad Aen.

VIH, 398 et Scholiaetes Statu ad ПН. Theb.

516 (?) Tagctem inter scriptores artis arnspicinae

nnmerant, cum quibus ctiam plane consentiunt Fulgentius

ct Isidorus. Gof.z.— Addere potcrat Fcstam

(p. 557 Dae), Ammianum (21 pr. p. 195 Lind.),

Censoriniira (de die natal. 4 f.), Statinm (silv. 5,

2, 1), Lucannm (1, 637), Columellam (10, 345),

aliosquc. Sed inagis sollíciti sumus de vocis sypnum

interpretatione. Glossa quidem esse »licit »op

pidum Hispaniac, quod infra dicatur Sippone«,

sed facile pcrspicitur scholiastem prorsus nihil bic

intellcxisse multumque sudasse, ut islam saltern

darct intcrprctationem. Variantes igitur in codicibus

Icctioncs perlustravi. Sed in Mouacensibus nihil reperi,

nisi quod in nonnullis I, in pluribus Y in voce

ilia erat. IVcque ex Anglicis aliquid accepi memoratu

(lignum. In Dresdens! quidem substituitur sup

plicium; sed с judien m numero Tagctem fuisse

nemo andient. Quod autora in Guelfcrbytano Cortius

pro eypnumaue legit exitumque , initio quidem

mihi arrisit, comparâtes nimirum hisce Censorini

(17, 6) verbis: »Quare in Tuséis historiis, quae

octavo eorum secuto scripta sunt, ut Varro testatur,

et quot numero sécula ei genti data sint ct

transactorum singula quanta fucrint, quibusve ostentis

eorum e.vihts designati sint, contínctur.« Verumtamen

neque in hac aequievi explicatione. Poetquam

cnini videram eandem voccm sypnum, iisdemque

Uteris scriptum intra (§. 254) a nostro re

petí, statim mihi persuasi, banc unice verain esse

lectionem, ncque culpandum Martianum de ea in

antiquissimis ritibus recensendis adhibita, sed nosmet

ipsos in illius vocis ignoratione reprehendendos

esse. Docuerat culm jam Gellius (15, 9.

p. 148 Conr.) »Romanos pro Graeco vrtvoç priiii

um dixisse sypnus, e quo sensim enatum sontnus.

« Liquet igitur vaticinia per somiiia, de qui

bus noster paulo aute (§. 151) egcrat, iutelligcnda

esse, additiunque vcrbum monstravit cminentiori

sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mullerum

quoque (Etrusc. II. p. 25 n. 16) persuasum ba

beo, si altcrum Martiani locum ct Gellium inspexisset,

non harvspirium substituturum fuisse.

Лттоп\ Duas bic fabulas de Jove tangit, quarum

una ab Herodoto lib. П. refertur, quae narrât

Лол cm Herculi apparuisse in pelle arietina: altera

notior, qua refertur Hammonem siticntem Libe

rum, quilín excrcitum per Africain duccret, ad

fontcm deduxissc. Grot. — Vide Hcrodotuin (4,

181), Pausaniam (8, 32, 1), Macrobium (Sat

1, 21), et Staverenum (ad mythograph. pag. 953.

957. 960). Frequcns ejus cognomen »corniger

Ammon« (Lucanus 5, 292. Silius 3, 10. 14,

572. Claudia«. 4 Cons. Honor. 143. Ovid. met. 5,

17. 15, 309) cjusque cum cornibus picta imago

(Pal «it. rV. §. 600).

vestimento lanitio] Liuitium scribenilum arbiti-amur.

Aiumonis enim mysteria non lanam, sed Гг

num vestitui quacrebant. Silius Italicus libro Ш.

Punicoruui (v. 24):

»velaniur corpora lino.*

Ваши, (advers. p. 1235). — Sed errat vir doctus:

primum enim non de Ammonis sacerdotibus illic

serrao est, sed de Ilerculis Gaditani, quod Dia

kenboreb (ad Sil. Italic, p. 125) jam aniinadvcrtit:

27 *

£12 Martiani Capellae lib. II. §. 158.

158 Quid loquar eos, qui primi mortalibus usum rerura majoraque commoda

praestiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum

vini usumque compcriensj frumentum Isis ia Acgypto, Triptolemus

dciudc, ctiam si (ex Herodoti 2, 81 loco) demus

non nisi lineis vestiuicntis in myeteriis Ammonis

locum fuisse, satis tarnen notus est latior voris

lanae usus, adeo ut sérica etiam lanitia dicautur

(Plin. 6, 17, 20), omnisquc nendi texendique ars

hoc vocabulo contincatur; postremo non de vestitu

in mvslcriis, sed de pelle arielina nostcr loquitur,

qua tectus Amnion appartient. Prefecto igitiir non

erat, quod inusitatum vcrbuin linitium criticus iile

Martiano obtrudcret. Quod rcliquum est, Cortius qiiidem

in Guelferbytano legit veslimcntum pro vesti

menta et sic ctiam in Darmstattensi Icgitur; sed

Vulgaris pracferenda lectio est.

qui primi] Lactantius (1, 18): »Artes queque

suis invcatoribiis immortal ¡ta tem pepcrissc dicuntur,

ut Acsculapio medicina, Vulcano fabrica.« Adde

Oppianum (in piscat. 2, 15 sequ.) ct Lucretium

ÇS. 13)':

• Confer enim divina aliorum anliqua reporta,

Pfamane Ceres fertur fruyes, Liberque liquoris

Vitiqeni laticem mortalibus ittstituisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solcmni errore!

MtJTiCK. (ad Fulgent, p. 90 a). — IVikil muto. Arnobius

(5. p. 176) Baccbum appellat »Nysium ct

Semcleium Liberum.« Ipse Cicero (pro Flacco 25),

si plurimorum codicnm lectioncra spectaveris, no

mina »Evium, Nysium, Baccbum, Liberum« jnngit

Et profecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove et Nysa compositum (Dio

dor. 4, 2 5 alii), non possunt Dionysum scribcre-

A Nysa enim gentile est Nysius, possessivum Nyseïiis

sive Nysaeus (Stepb. Byz. p. 500), nunquam

Nysus. Sed qui sola cousuetudiuc ducti rationcs

non exquirunt, illico clamant et errorem se rcperisse

gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut magis

usitatum, seriboj sed cos ctiam defendo, qui Dionysium

praefcrunt.

Osiris\ Eundem enim bunc fuisse quem Gracci

Bomaniquc Dionysum ct Baccbum appcllarint ,

mul I is jam demonstra vi (in Pal. crit. HI. §. 405.

IV. §. G41. 645. 646. Add. Anson, epigr. 29 et

50). Sed ipsi etiam Osiridi bcJcrac inrentioncm

tribu с runt script ore s tarn Gracci (Diodor. 1, 17)

quam La ti ni (Tibull. 1,7, 55). Heyne (ad Apollodor.

5, 5. p. 571) de Dionyso: »primam notioncm

«, inquit, »ei fuisse symbolicam et ex oriente

pi'ofectam nemo dubitct; satis quoquc constat naturam

ejus vim yenerandi ab initio fuisse dcclaratam

notionc in personam sou dcum conversa, и

frumentum Isis] Isis Aegyptios terrain colère

docuit (Diodor. 1. 14. Isidor. etym. 8, 11, 84),

unde cum Ccrcre confusa in Acgypto est (Apollodorus

2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura de со cupis, confer Diodorum(

l, 18), Pausaniam (I, 14, 1 — 3. 1, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, 5, 2), Antbologiam

Graecam (2, 47, 24 de Bosch), Strabonem

(16. p. 750 Casaub.), Ovidium (fast. 4,

550; met. 5, 646. 655; trist. 5, 8, 1; с Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 3. p. 103. 5.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 380; fab. 147.

p. 216. f.277. p. 556. Munck.), Fulgentium (myth. 1.

p. 10 Munck.), Servium (ad gcorg. 1, 19. 165; Aen.

1 , 525). Pictus ctiam in gemmis comparct (Winckclman.

catal. p. 70. not. 259 sequ. Rasp. 1888

sequ.).

Martiani Capellae lib. П. $. Í5a 213

apud Atticos docuere. Eademque Isis lini usum sementemque monstravit.

Comminuendae frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclepio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi IS9

usum et praescientiain procreati, ut Carmentis in Arcadia ab eíFuso per vaticinia

carmine mcmorata; Sibylla vel Erythrea, quaeque Cumaea est, vel

Uni usum] Iliac Isis linigera et Isiaa linigcri.

JuTcnalis :

wQui grege linigero circumdatur et grege calvo*

GnoT. — Aegyptii vero ctiam lancac Testis ¡inentionem

Isidi tribucruiit, utpote quae Mercurio do*

cento prima lanam nere, et vestem ex ea texerc

¡nrencrit. Goez. — »Ntli regis filiam et textrinae

nrtis magistram« Julius Firmicus (de error, prof.

relig.) Isidcm appcllat; quod praetcrca Goezius docct,

mc latoisse ingenue fatcor; quae cniiu de ea

comperta habebam omnia pridem (in palaeogr. crit.

IV. §. ÎÎ95) cxposui.

Pilumno] Vide de hoc deo Varronem (ap. Non.

Marcell. 12. n. 56. p. 528 Merc.), VirgUiuin (Acn.

10, 76. 619), Minucium Felicem (25, 8), Servium

(ad Acn. 9, -1 ct 10, 76), Augustinum (de civ. dei

6, 9) ct Grutcrum (in inscr. 96, 4).

assignai] Ita pro Grotiano signât babent membranac

Lcidcnscs (Munck. ad Fulgent, p. 44) ct

codex Yossianns (Amt/., misc. p. 211), quaravis

non sine excmplo Ule verbi signare usus sit

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio no

mine Carmenta voeabatur, aliis tamen Carmentis.

O vi dins :

tjammie ratem doctae monitu Carmentis in am-

пет

Egerat ш — »— —

Idem:

i Carmentis portae dextro est via próxima Jano.«

Et forte rectius, si etyraologicis credimus, qui indc

dictant ajunt, quod carcrct mente: erat cniru fatí

dica. Grot. — IVorainie etymon prodidit Ovidius

(fast. 1, 467):

»Ipsa топе, quae nomen habes a carmine ductum.

«

Quod et Graccorum nonmulli (Dionys. Ilalic. 1. p. 24

Sylb. Plutarch, in Romul. p. 31 ; quaes t. Rom. US.

p. 278) comprobant. Strabo (;>. p. 250 f. Gasaub.)

simpliciter Kc4Q/u¿vtlv cam appellat. Aedem babuit

in regione octava (cf. Victor, urb. reg. 8).

Sibylla] De Hominis ctymo Varro (apud Lactant.

1. 6) ita statuit, »Ôiovç déos, non &eovç,

ct consilium non ßovXrjV sed ßvÄrjv appellari

Aeolico genere sermonis; itaque Sibyllam die tarn

esse quasi ■d-eoßovZrjV* « Alia attulcrunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 cd. a. 1629), Fabricius (in bibl.

Gr. I, p. 171 — 174; edit. Harl. I, p. 229 sequ.),

et Pcrizonius (ad Aelian. var. bist. 12. 55. 5), qui

cliam monuit, tandem feminas fatídicas omnes hoc

nomine appcllatas esse, sicut ct Staveren (in inytbograpb.

p. 952) pluribus demonstra vit. Primant

tarnen omniumque antiquissimam ab Afris nomen

aeeepisse refert Pausanias (10. 12), uude fortasse

fides accedit Нуdio, qui (de relig. Persar. e 52,

p. 591 sequ. ed. 1700) reliquis omnibus originationibus

spretis, e voce Phoenicia nbV3tt, spica,

explieat adque Virginis in Zodiaco signum refert.

Cumaea] Pro Cumea Muncherus ad Hygimmi

fab. 228 e códice Leidens! profert Cgmea, idque

ctiam exhibet Vossianus, neque illud male. Vide

notain ad Liviom 58, 59, et quem Drackenborchius

excitât Heinsium ad Val. Flacc. 1,5. Ad2i4

Martiani Capellae lib. IL $• 159.

Phrygia: quas non decern, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, Herophilam

Trojauam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata. Ex hac divinandi possibilitate

datur Ccllarius orthogr. Lat. p. 6. Auntzen. (misc. dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

p. 211) — At vero VirgUius (Acn. в, 98): oppidum Gergitliium«, a Phrygia distinxitj quod iis-

• Talibus ex adyto ilivlis Cumaea Sibylla* cet. dem fere verbis Suidas repetit.

Fabiilam ipsam uberius exponit Ovidius (met. 14, Marmensi filiam] Quod eam Marmcssi vel Mar-

121). Nomen habet a Cumis , Campaniae oppido, mensi (saepe enim veteres pro ss duplicata ns poquod

Graecis Cyme (conf. ChiTcr. liai. ant. 4. 2. nebant, et sic •antecessor« Graecis àvTixèv6(t)Q

8; Pcregrin.de Campania felice in Gracv. et Burm. d ictus) filiam ait, quum in vico ita nominate natam

Tbcs. antiqu. II. il. T. I.V, «P. 2; diss. П. с. IS), alii tradant, simile est ci quod Dfclctcm quidam

sicut Erythraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 643 Humeri patrem dicant, alii ad Mcletis iluininis ri-

Casaub.), quas tamen plcriquc inter se distinguunt pas natum. GnoT. — Mermessi Salmasius ad Solin.

(vid. Solin. с 2 ; Pausan. 10. 12. 4, et not quae p. 92 pro vulgato Marmensi reponi jubet. Goez.

seqnitur). — Variât nomen, quod alii Mermessum, alii (Pandecern]

Sic verb! causa Scboliasta Platonis (p. ean. 10. 12) Marpessum scribnnt, ut satius sit

GO F-.uhni-.en.) et Lactanliiis (1. 6). qui Yarronem nostram lectionem tueri, quam omnes libri retinent

sccutus priiuam cnumcrat fuisse de Persis, secun- Grotiusque abunde défendisse videtur. Accedit quod

dam Lihyeam, tcrtiain Delphida, quartana Cimme- hominis nostro vocabulum est, non oppidi , ut pie*

riant in Italia, quintam Erylhraeam, sextain Sa- risque, nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

miam, scptimam Cumaeam nomine Amaltheam, Marinaiso oriundam. Cetcrnm Tibullus (2. 5. 67)

quae ab alüs Demophile vcl Herophile noininetur* distinxit Mermessiam ab Herophilc :

octavain llellesponticam , nonam Phryyiam , deci- Quidquid Amallhea , quidquid Mermessia dixit.

main Tiburtem. Paulo aliter Aclianus (var. hist. 12. Hcropliile Phocbo yralaque quod monuit •

55): Jlißv/.Xat теттаргд, r¡ ^EQV-&Qala¡ r¡ Ла- Stephanus autem Byzantiue (s. v.) Mermessum Ery-

(ùa, T) Alyvjtria, r¡ ^lacduxvij' oi âé qja6i xaï thracae Sibyllae patriam fecit (cf. et Clcm. Alex.

етеоао é£, wç elvai ràç rtàÔaç ôixa, uiv ei- strom. 1, p. 523).

val «ai TT¡v Hvfiaiav xaï XTjv Jovâaiav. Symmachia ] Vcnns quidem hoc nomine nota

Herophilam] Hanc noster Trojanam appcllat, (Pausan. 8, 9, 5), de Sibylla autem Symmachia non

Lactantius Cumaeam, Plutarchus (Pyth. orac. p. habco quod dicam. Erythra pro Grotiano Erythrea

401), Solinus (c. 2) alüque (Suidas II, p. 77) legerunt Cortáis in Guclferbyfano, Arntzenius in

Erythraeam; cum nostro conspirare videtur Pau- Vossiano (v. mise. p. 2U), et ipse legi in Darnrsanias

(10. 12), ita tarnen ut et ipse Erythraeos stattensi et Basilecnsi. Palris quoque nomen in

qnoquc sibi illam vindicare dicat (t\¡upí6,>r,TOv6i Darmstattcnsi non Ilyppolcnsis sed Hipotensis serjyccQ

zrjç Hqo(pLXt]Ç Лс>ОгН}[хотита EXXr¡vcov). bitur, unde Hippotensis restitui.

Trojanam ] Eandera quam modo Phryyiam possibilitate] Pro poteslate. Voce illa minas

dixerat, etsi Lactantius cam, quam Hdlcspontiam Latina saepe utitur noster (§. 558. 62a. 739).

Martiani Capellae lib. II. $. 160. 215

Amphiaraus Mopsusque cclebrati. A mcdietatc vero aëris usque in niontiuin 160

terraeque confiuia Hemithei Hcroesquc versantur, qui ex eo quod Herana

terram veteres dixerunt, Heroes nuncupati. Ibique Manes, id est, corpori

Amphiaraus] Conferri possuut de hoc vate

Apollodorus (5, 0, 2), Pausanias(l, 34), Cicero

(N. D. 2. 3; de dir. 1, 40; de leg. 2, 13), Propertius

(2, 25, 39), Statius (Theb. 1 , 399 ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 195 Manch.), Ар-

pulejus (de dco Socr. p. 154 Oud.), et de ejus

oráculo quondam adinoduni cclebri Strabo (9. p.

399. 404. 1С. p. 762 Casaub.) et Valerius Maxitniis

(8, 15. ext. 3). Mopsus plerumque cum со

conjiiiigitur (Stat. Theb. 5. 521), licet longe alia

in regione ejus oraculum cerneretur (Strab. 14,

p. 668 Casaub. Plut, de def. oracul. p. 454).

Heroesque] Fere eodem modo Augustinus (7. 6)

»inter Lnnae gyruin« ait »et nimborum et veutorum

cacumina aërias esse animas, sed cas animo non

oculis videri et vocari Iteróos et Lares ct Genios.*

Pari confusionc etiam Tarro apud Arnobium (3,

p. 124) bacsitans »nunc aërios déos, nunc Iteróos,

nunc antiquorum sentcntiam sequens Lares appellat,

quasi quosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu etiam Ule apud Dionysium

Ilalicarnasscnscm (4, p. 207 Sylb.) xar' oiy.Lav

rjçcoç intclligcndus esse videtur. Noster tarnen Ge

nios et Heroes in assignandis sedibus distínxit,

Graecos sccntus, qui Ensebio teste (praep. evang.

4, 3, 5; p. 141) daemonibus locum tertium, quartum

Hcroibus assignabant, et coelestes deos in

primis, deinde dacmoncs bonos, tertio loco Hero um

animas eolebant (conf. cund. 5, 4, 3} p. 182, et

15, 45; p. 845. Plu I. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Saturn. 1. 25). Primarius locus

de Hcroibus est apud Hesiodum (¿. x. ?'¡. 161):

'Avocar r¡Q<¿uiv öelov yévoç, ói xaÀéovrat,

'Hfil&eot Tiçorèçri yever¡ хат> àrtsigova

yaïav.

Undc Catullus (epithal. Pel. et Tiict. v. 23):

О nhnis optato seclorum tempore nati

Heroes, sálvete, Deúm genus! « — —

(conf. et y. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et malí Heroes fingebantur, nocturnis occursionibus

pcriiiciosi (Aristoph. Av. 1490), qualis erat Lybas

ille ab Eiithymo demum Temesa cxpulsus (Pausan.

6, 6, 5 et 4)5 quapropter in numo Hadriani (Spanh.

H, p. 556) consulto additur: 'AvTtVOOÇ rjffCOÇ

àyadôç.

Ileram] Ab Hebraica etymologia, ad quam

etiam Germanica terrae appcllatio prope accedí!.

Vulcan. — Вепс MS. Eratn. Veteres autem »ntelligc

Graecos. Dlis cnim %ça terra est. Vetus

tarnen Isidori glossarium: Hera, terra. Grot. —

Grotius praefert Eratn, idquc liruiat Vossianus

codex. Aiuwz. (misc. p. 211) — Codices quidcut

Bcicbcnauensis, Borgianus et tcsic Cortio Guclferbytanus

Ei am haben!; verum non ab Hebraico

утк, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco утн Grae

cum è'na deduccndiiin. Suidas etiam (p. 849): *"Eoa

r¡ yr¡*- Hesychius autem (p. 1648) »'Hça« scribit,

ubi iuulato spiritu Juno intelligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. frag ш.

e Sexto Empírico advera, ma! hem. 10, 315. Virg.

georg. 2, 325. 526. Macrob. Satura. 3, 4). Insignis

praeterca locus apud Isidorum (etym. 8, 11,

98. p. 595 Arcv.) hiijus est argumenti: »Hcroas

dicunt a Junone traxisse nomen; Graece cnim Juno

rjçrj (sic) appcllatur, ct ideo nescio quis filius ejus

secundum Graecorum fabulam tjqwç fuit nuncu216

Martiani Capellae lib. П. §. Ш.

161 humano pracsules attributi, qui parentum scminibus manaverunt. Denique

haec omnis aëris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui ctiam

Summanus dicitur, quasi summus Manium. Hie Luna, quae huic aëri praepatus,

hoc videlicet velut mysticum significante fa- vita Pyth. p. 60 Knst) Plutarclinmqne, qaí (de

bola, quod acr Junoni depute tur, ubi volunt He- plac. philos. 2, 4j p. 886) ex Aristo tele rcfert

roas habitare. Quo nomine appellant alicujus me- »partem mnndi infra Lunam affectionibus esse

riti animas dcCunctorum, quasi ¿rjçcuaç , id est obnoxiam, in qua parte etiam tcrrcstria suas pa»

viro» acrios, ct cuelo dignos propter sapientiam et tiantur niutationcs.i

fortitudiiicin. " Plato tarnen (in Crat pag. 398 Plutonis] Nemo nescit a mytliologicis aëris

Stcph.) Hcroum generationcm àjtà xov eçcotoç partem crassiorem Plutoni attribni. Phurnutus, qnnm

dérivât. de Jove, Junoiic', IVeptunoquc dixissct, subjungit:

dixerunt] Vossianus etlixerunt, quod etiam e àds/Upoç dl avTcov xai ó adrjç ei'vai Xkytxai

membranis Lcidensibus protulit Munckcr. ad Fui- xai ¿Ôtlv, ô jfa^VfieQSOXaXOÇ xai Лдобуешха-

gent. myth. 1. p. 621, ubi ex Graccis et Latinis zoç ar¡c. GnoT. — Rcpclit haec Geezius. Sed quiplura

cumulantur exempta, in quibus compositum nam in hac aëris regionc commorentur, hoc erat

pro simplici ponitur, Eodciu ferc sensu verbum explicandum. Praeter eos cnîm, quos in sequenhoc

pro indicare et proloqui adhiberi notavit Gro- tibus noster memorat, Plutarchus (de facie Lunar

norius ad Liv. 50, 4. Anxxz. (mise. p. 211. 212). p. 943): »Animac« iuquit »in regione terrain inter

Oarmstattensis edixere habet. et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

ibiaue] Isidorus (ctyni. 8, 11, 100. p. 393. tcuipus praescriptum. Impiac enim et inteinperau-

594) »Manes» iuquit »dicuntur dii mortuorum, tes poenas flagitiorum luiint; piac certum tempus,

quorum potestatem infer Lunam et terram asserunt« quantum ad lustrandum et corporis utpote malar

De Manibus plura supra (ad §. 55) nionuimus. causae pollulioncs abolcndum sufficit, in aëris pn*

Nomen connu noster a manure derivandum censet, rissima parte degunt, quam prata Plutonis (XeLqaain

originationcm quamvis absurdem tarnen an- ficovaç aôov) appellant.« Pscllus tarnen in brevi

tîquam esse non Plutarchus modo testatur, qui dogmatum Chaldaeorum expositione (ap. Gallaciuu

(quaest. Rom. 52, p. 277) Genetae Manae voca- in app. p. 111. 112) »Plutonem sire infernum«

Lulum ait qvÔLV Xivà xai yévséiv, T\ péovóav inquit »in varias partes dividunt, cumque modo

yéveóiv significare , verum etiam Festus (p. 222 deum appellant ordinis illius , qui circa terrain

Dae.) licet alia relatione: »quod per omnia ae- eortem snam obtinuit, modo regionem sublunarem,

therea terrcuaqne manare crcdcrcntur.« modo medias inter acthcrium ct materialem inunaëris

a Luna diffusio] Gcneratim Cicero (ap. dum partes obeuntcm.«

Macrob. somn. Scip. 1, 17): »infra autem Lunam Summanus] Augustinus (4, 23): »Romani venîhil

est nisi mortale et caducum, praeter ánimos teres nescio quem Summannm, cni nocturna fulmuñere

deorum hominum gcueri datos. Supra Lu- mina tribuerunt, colucrunt — ct vlx invenitur qtfi

и am sunt acterna omnia. • Adde Porphyrium (in Summani nomen, quod audiri jam non potest, se

Martiani Capellae lib. II. §. 162. 217

est, Proserpina mcmoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- 162

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lémures. Qui si vitae

prion's adjud fuerint honéstate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae. Manes 165

ealtem legissc mcinîncrit. « Legerat nempe ilium

Ovidii (fast. 6, 731) versum:

»lieddita, quisquís is est, Summano templa feruntur.

«

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse ait.

Sed male Augustinus ne legi quiilcm illud scribit.

Legitur sane non solum in lapidum titulis (Grutcr.

121, 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jim.);

sed apud multos etiam scrip tores (Liv. 32, 29.

Cic. div. 1, 10. Plin. 2, 52, 53. 29, 4. 14. Fest,

т. Dium p. 125. Plaut. Bacch. 4, 8, 54 5 Curcul.

3, 1, 45 — 48. Arnob. 5. p. 125. 5. p. 185. 6.

p. 191.). Adde Suinmanalia liba (apud Fest p. 545).

praeest] Omnino rectius, quam aliorum propior

est. Non enim solum codicum auctoritate ilia lectio

nititur, ut Grotiani, Basilcensis, Darmstallcnsis,

Hugiani, Monaccitsium (C. D. £. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigicnsis , Reichenauensis ; sed

fons etiam apertus est, e quo noster bausit, siquidem

Varro (ap. Aug. de civ. dei 4, 10) »ter

rain Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proserpinac.« Causam cur quidam propior est scripserint,

in ridiculo ctymo quaerendam esse arbitror,

quasi illius deae nomen a proserpere duccnduiu

esset. Sed banc opinioncm jam Cicero (IV. D. 2,

27) refuta vit, ñeque de ctymo apud Martianum

boc quidein loco quaestio erat. De Lunae cum

Proserpina antiqnissima collatione vide Orpbicum

(hymn. 70).

corporibus delectantur] Communis fere omnibus

philosophie haec de animac humanae anectione

sive propensione sententia fuit. Philo Judaeus (de

somn. Op. p. 586): »Animarum aliac descendunt

ilL'gandae corporibus mortalibus quotquot viciniorcs

sunt terrae animantioresque corporum. Aliae rursus

redeunt separatae denuo post praefiuitos a natura

términos : et ex bis aliae ante actac vitae dcsîderio

rursum ad earn recurrunt.« Adde Platonem (in

Pbacd. p. 108 Stcph.), et Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 et 17). Bccentior ctiam scriptor Claudianus

Mamcrtus (ap. Boeckh. in Pbilolao p. 177

f.) haec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus : a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporaient vitam.«

Cctcrum pro hisdem, quod Giotius edidit, co

dices Cantabrigicnsis, Beichenauensis, et Darmstattensis

melius praebent iisdem, quod recepi.

Lémures] Hos Maniuni genus esse rette dixit,

idque ex Ovidio (fast. 5, 456) etiam patet. Quae

enim de Manibus hie fabarum ope cjiciendis ca

nif, eadem Varro (ap. Non. 2, 515) de Lcinuribus-

Prae rcliquis (Horat. epist. 2, 2, 209. Pcrs. 5,

185. Augustin. 9, 11) qui Lémures memoran t,

hoc loco conferendus Appulejus est (de deo So erat.

p. 152 О ml.).

Larvae] Profecto vcl Platonem ipsum (in Phaed.

p. 81 Stcph.) ante oculos habnit noster, vcl po

pulärem suiim Appulcjum (deo Socrat. p. 155 Oud.)

dc Lcinuribus scribentem: »qui Lar Yero ob ad

versa vitae mérita nullis bonis sedibus incerta vagatione

ecu quodam exsilio puni tur, inane terrienlamcntiim

bonis hominibus, cctcrum noxium malis-

28

218 Martiani Capellae lib. II. §. 163.

igitur hie tam boni quam truces sunt constituti, quos àya&ovç «ai xaxovç

IG4 ôaifiovag memorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumque

praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura

id genus pleriquc Larvas perhibent« (add. Isidor.

etyin. 8, 11, 101. p. 394 Arev.). Larva Straboni

(I. p. 19 f. Casauh.) est %щ (WQlwXvar)« , reeentioribus

»âaifiovtov eldcoXov.« Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse videtur.

Maiiine] Festus (p. 223 Dac.): »Manias, inquit,

quas nutrices niinitantur pueris parvulis, esse di

cunt Larvas, id est Alanés, (¡nos dcos deasque

putabant, quosque ab inferís ad superos emanare

credebant« (add. Strab. I. c.). Graecis Maniac erant

Furiae (Pausan. 8, 34, 1). De Mania, Lariuin

matre, confer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumanes; tarnen jam Grotius

Iiacc annota vit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut Us opponautur praestites, quos subjungit,

quorum ctiam supra meminit Capella«; Yoseius

a ii fem, teste Arntzenio (misc. p. 212), margin!

hace adlcvcrat: »Legeudum Submanes, arto zrjç

uâvriç, id est Luna, quuin cos in iiiGina arris rcgioue

Martianus coniineiuorct, et [iavr¡v vocitet

eorum praestitcm. Nam jam fere ad Lunam pervcntuin

erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lunari

ingrcssa circulum virgo.« Eaiidein Vossii no»

tam Cortius libro etiam Lipsicnsi adscripsit: et

quamvis duo tantum, quod sciam, codices Darmstattensis

et Bodlcjanus Submanes cxhibeant, Britan

niens et Cantabrigiensis aulcin Summanes babcant ;

illud tamen -recepi , Grotil nimirum, minime Vossii

ralionibus motus. Hune eiiim malus abstulit error.

Namquc Luna ñeque praestitum plnrali nomine

appellari poterat, neque in sequentibus (8. 1G9)

Lunimm legitur, sed »Lunarem circulum «; nee

deniqüe locus tile cum superiori juiigi potest, siquidem

hie Juno Philologiam praesentem adhuc

doeet, posteriori autem loco hace jam profeeta erat

et a Junone prorsus sejuneta.

praestites ] Meminit Plutarchus problema tis et

Ovidius:

» Praestitibus Majae Laribus widere Calendar.

Aram constituí parvaque signa deíim.«

G пот. — Versus hi in fastis sunt (5, 129); sed

memoratu dignior erat alius (134), ubi poeta et

nomen praestitum cxplicat:

»Quod praestant oculis omnia tuta suis.«

Plutarchus (qu. Rom. 50. p. 276) de Laribus qnacrit,

idicûç rtoaiÓTÍrac (proprie praestites) quos

appcllat. De Genio pracstite vide quae supra (§.

152) monuimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Manium vocabulo in promtu est. Variât etiam

scripture, siquidem e Monacenslbus nnus (C) Ma

imona habet; alii (В. D. E) Montuona; Dresdensis,

Reichenaiicnsis, Darinstattcnsis, Britannlcus,

Cantabrlgicnsisque Muntuana; Gyraldus (op. pag.

214) Manlnona; Vossianus codex (Arntzen. misc.

p. 212) Matutina; Basilccnsis deniquc Montuani.

Aquilos] Nigros. Gloss. Aquilum [¿¿Zav CüC

ЯоитиЛЛюс. Gloss. Isidori: Aquilum fuscum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 3: »Siquidem

([ii um facitis atquc informatis dcos, hos crlnltos ef-

(:c-,;j,Uis, alios lacves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, caesios«, cet. Male est in vcleri glossario

Papiae : Aquili species dacmonum , qui in similitudinc

aquarum (?) apparent Grot. — »Aquilarum

apparent« in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectiue. Scd non praetcrcundus est Festus (p. 34

Martiani Capcllae lib. II. $. 164. 219

Furinaque et mater Mania, Intempcriaeque, et alii triptes divorum degunt

Circa ipsum vero terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu 165

ibique а Dacerío laudatus Plautus (Rnd. 2, 4). Cui P. Victor in quarta decima regione urbis Romae.

adde alium Plauti locum (Poen. 5, 2, 152), Sue- De Manns vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

tonium (August 79), Saxonemqne Grammaticnm confer Midlerum (El ruse. П. p. 101).

duoLus locis et ad cum Stephanium (p. 66 n. 49)) Ltfemperiaeque] Duac sunt vim Laben tes per

inprimis autem Plinium (2, 7, 5. p. 72), quem ad intcmperantiam noccndi, quas Cato jubet sacriüvcrbuni

exscripsit Arnobins (3 p. 108) a Grotio cio propelli. Hinc pbrasis »intemperiis agi«, nsitata

laudatus, niai quod, ubi ille alri colora dixit, bic Plauto et aliis. Grot. — Vocis intemperiae quam

aquilas substituit. latior et angustior notio sit, ut nostrum intelliga-

Fura Furinaque] Furinae festa Furinalia, ut mus, omnino Plauti locus (Aul. 4, 4, IS) adscriait

Varro et Festus: sacerdos Furinalis. Deae mc- bendus esse videtur: »Larvae bunc atque inlcmpeminit

Cicero. Pro Fura vero Furia legend um puto; riae insaniaeque agitant senem.« Larvis igitur adntitur

numero singular! saepe Tullius. Grot. — De numerat intemperies , et quamvis specialiori etiam

luco Furinae eon f. Ciceroncm (de N. D. 3. 18) et sensu vox aeeipi possit, boc tarnen loco universe

Aurelium Victorem (de viris illnstr. 65). Forinam positam censeo pro ¡is, quos llcsiodus (theog. 217)

quoque dietam esse vult Ursinus (ap. Crcuz. ad vrjktoJïoLvovç appcilat.

Cicer. 1. I.); tarnen dubito num hue referam Fori- triptes] Lege thripes. Qçl-ф est id quod inininarum

Genium in lapide (ар. Grutcr. 9. 5). Furin- mnm est in quaque re, nnde et in avium gener«

naque cum gemino IN exhibent codices Britanniens, \}çi\p minima est, et in vermium specie: sed et

Cantabrigiensis, Basilccnsis , et Reicbenauensis. homines vilissimi boc nomine appcllantur. Vide

Mania\ Varro et Macrobios »Larium matrem« Hesycbinm. lAerovç ÖQirtTovc OQcjv, proverbium

voluut, alii »aviam.« Constat certe aliquant ex est, quo utimur quum demonstrare volumus in ejus

furiali genere deam fuisse. Gloss. »Mania, ¡juxvia.* potestatcm aliquem venisse, qui ei occinat ¡Hud

Gloss. Isidori: »Formidinum imagines.« Grot. — Ilcsiodicum :

Verbis hand dabiis Macrobios (Saturnal. 1, 7) et ^X£L ™ бе ftoXXov àçeicav.

Varro (L. L. 8, 11) Arnobinsque (5. p. 124) Ma- Pater tarnen cryptas malebat, àrtà TOV nçÔftTUV,

niim esse »matrem Larium« affirmant, nndc et pro iis, quos supra opertaneos dixit. Grot. — In

noster earn matrem appcilat. Ac si Festus (v. Ma- códice Vossiano glossac exponnnt per illusores a

niae p. 223 Dac.) eandem »Maniarum aviam ma- verbo TQÍJtZ(0, illndo. Arutz. (mise. p. 212). —

tremve* esse tradit, id tantum inde colligo, qno- Equidem banc praefero explicationem: dixerat norandam

e sententia a Mania fuisse Lares, a Lari- ster .Intemperiae aliique triptes divorum«, nnde

bas Manias, illins Maniae neptes. Atque Larium colligitur triptes genns esse Intemperiarum, quales

haee mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48) übe sunt, quibns omni» agricolarnm spes elndi-

Lara eive Lariinda, Latina etiam Muta est appel- tur, nnde solemnes borum de avertendis vel probilata

(Ovid. fast. 2, 599. Lactant 1, 20. Auson. bendis Intemperiis preces (ар. Catón, de R. R. 141,

¡dril, monosyll. de dus 9). Maniae sacelli memmit p. 105 Gesa.) Icgimns; verbi causa Robigo, quoi-

28 *

220 Martiani Capellac lib. II. $. 165.

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

166 aestu collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlegethonta

sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Pluton:

Ovidio quidem (fast. 4, 911) dca est. Practcrea

teste PscIIo (Stanley pililos, orient, in Clerici op.

pililos. 1, 2, 1С) Chaldaci statuèrent daemoncs,

a crios et terrestres, qui aniniis hominum illuderent.

— Observa denique a Basilcensi códice vocem tri

ples prorsus abesse. ■

madoreque] 'Varianten! quidem lectioncm с Guelfcrbytano

affcrt Cortius » odorcquc inferió « 5 sed no

stra multo inclior est. Laurcnliiis Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roctb.) de circulo Liiiiari »pcrvenire

ad cum«, ait, »oninis materiac cxcrcmcntuin.

« Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 754 Lips.): »аёг

quo propior est terris, boc crassior, quo editior

et longius a terrarum coll 11 vie rcccssit, boc since -

rior puriorquc est.« Conféras ble quae Plato (in

Phaed. p. 110 Steph.) de terra dixit. Iliuc et Ci

cero (Tuse. 1, 19) de animo, »qui si permanet

incorrupt us suiquc similis, necesse est ut penetret

et dividat omne coelum hoc, in quo nubes,

imbrcs ventique coguntur: quod ct bumidum ct caliginosum

est propter exhalaliones terrae. Quam

rcgioncui quum superávit animus naturamque sui

similem contigit et agnovit, junctus ex anima te

nia et ex ardorc Solis temperato ignibus insistit

et lineni altius sc offerendi facit« Paritcr Sextos

Empirions (9. p. К 08 Fabric.) »animas«, inquit,

«ne suspicari quidem licet, quod dcorsum ferantur.

Nam quum suit subtiles, et non minus igneac,

quam aëreac, sua levitate magis feruntiir in loca

superior«. — Quum igitur extra Solis tabernaculum

positac fucrint, habitant locum, qui est sub

Luna, et bine propter puritatcm aerie accipiunt

majus tempus ad permanendum ct utuntnr alimento

convenient!, nempe exhalât ione ex terra, ut cetera

astra, nee babent in iis locis, quod eas sit dissoluturum.

« Atque cadein apud Jamblicbum (in Stobaei

eclog. 1, 52, 55. p. 907 Heer.), Porphy

rien (antr. nymph. 12. p. 12 Gocns.), alios (Stob.

1. cl, 52, 42 p. 1001) legere licet. Vctustissimorum

Aegyptiorum banc opinionem jam fuisse

Jablonsky (in pantbeo p. 50) nos doc-nit.

Pyriphlegethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Grot. — Et adde

Ciccronem (de IV. D. 3, 17). Quoniam autem »po

eticae adumbrationis« nostcr meminit, neque ad

Arnobium neque ad Ciccronem cum respevissc vcrisimile

est, sed potius ad Hoincrum (Odyss. x.

313). Latini poetae versus causa non poterant

toto nomine nti, quapropter Phlegethon tanti:m

usurpant (Siliiis 13, 564. Statius Tlieb. 4, 523.

Virgil. Acn. G, 265. 551. Seneca Ocdip. 162.

Thyest 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis ? Gkot. — Minime ;

neque asacquor, quid Grotio in mentem fucrit,

quum vocabula anteceden tia »volutata colliditur

animarum « sine nominativo Substantiv! intelligi

omnino non possin t! Multo tarnen pejus Vonckius

(spec, cri t. p. 82), qui quum perspiccret Grotianam

conjecturam per se stare non posse, alteram addidit,

atque »anima connu« pro со quod in omni

bus libris exstat »animanun« legi jussit! Pcssima

utique interpretandi ratio est, scriptoris locum, quern

non capiamus, funditus evcrterc! Nihil igitur mu

tans equidem verborum ordincm sic restitue: »Hi ne

Martiani Capellae lib. II. §. 167. 221

quem etiam Ditem Vejovcmque dixere. Ipsara quoque terram, qua homi- 167

nibus invia est, referciunt longacvorum chori, qui habitant silvas, nomora,

lucos, lacus, fontes j ac fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Fones, Satyri,.

que sollertia pocticae adumbrationis (sollerlium роё-

tarnm adumbratio) allusit tractam Pyriphlcgetbonta,

atque animarum, quas Vedius adjudicarit (ipsi niminim

Phlcgethonti), împîctas (¡d est aniinnc iinpiac)

perenni strepitu in со yolutata colliditur. «

idem Platon] Ita codex Hugianus et Monacensis

(B). Alius (E) »Platon idem« habet. Or unique

melius quam Grotianum: »Id est Pluton.« Ncc

sic ncccssc crit, cum Grolio glossema statuerc.

ten-am] Ntillus dubito iis, quae nunc seqnun-

(ur, ansam pracbuis.se Ovidii versus, ubi Joris hace

refert (met. 1, 192) verba:

»Sunt mihi Semide i, sunt rustica numina, Nymphae

Faunique Satyrique et monticolae Sylvuni:

Quos quoniam coeli nondum dignamur honore,

Quas dedimus eerie terras habitare sinamtis.«

Quibuscum pi ures etiam ejusmodi deos idem poeta

(Ibis 81) alloquitur:

»Vos quonue plebs superúm Fauni Satyrique

Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideitmque genus.*

(Addc insuper metam. 6, 592).

qua homiiiibus \ Vnlgalae »quae horainibus«

praetuli ¡Ham lecttonem quam plurimi prachent co

dices, Monacensium quatuor (R. C. D. £), Vossianus

(Arnlz. misc. p. 212), Darmstattensis , Bri

tanniens , Cantabrigiensis , et Bongarsianus. Rem

ipsam tetigcrat jam Accius apud Macrobiuni (Sat. 6,

S) versa:

»El nunc silvicolae ignota invisentes loca.«

Ране»] Discerncndi nimirum a Pane, qui inter

máximos rcfertur deos, hi minores et Scuiidei sunt,

Satyris plerumquc (Ovid. fast. 1, 397; her. 4, 171;

met 14, 658) juncti. v •-• '". »•.'

Fauni] Ad hunc Enuii vcrsum, quern Cicero

(div. 1, SO) laudat, • ' '■■' "i

• Fersibu1 quos olim Fauni, vatesque canebant*

Varro (L. L. 6, 22) observât: »Fauni dei Latinorum,

ita ut Pannus et Fauna sint; hos vcrsibus,

quos Tocant Saturnios, in silvestribus locis traditum

est solitos fori: a quo fando Faunos dictos. «

(Add. Aur. Vict. or. gent. 4. Lactant. 1, IS et

Pomp. Lact, de sacerdot. 1. in Clausing, jur. publ.

I. p. 87). Qucmadmodum Varro obscurnm eis in

silvestribus locis domicilium adsignat, ita Plinius

(50, 10, 24) inter nocturnos deos Faunos refèrfc

Cicero deniqne (IV. D. 5, G f.) »Fan шин quid sit

omnino se nescire fatetar.« (Conf. Gerhard del

dio Fauno e dei suoi seguaci. Rom. 1825). . •

Fones] Lege »Fontes.« Citât tarnen Gyraldus

»Fines и, quod non improbo, si pro terininis accipias.

Per »Fines jura tum« refert Lb i us Iiae for

mula: »Audi Jupiter, audite Fines, audiat F*e.«i

Glossa tamen Isidori : »Fones, dii silvestres.« GnoT.

Varians lectio est Foni: sed Saliuasius (ad Soiin.

p. 414) scriptum refert Havoc pro Ilávac, addit- '.'

que: »inde Latinum Fottus , ct ret cri more scribendi

Faunus.« Equidem non rcpugnarem si quia

variantcm lectionem Foni, quam Grotius ad margincm

rejecit, practulcrit Ccrtc melius id esse

censemus, quam Grotü nti conjectura, quae nul

lius codicie auctoritate firmata est.

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonns (in

notiss. comm. de Satyrica pocsi 1,2; v. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos paritcr

Martiani Capellae lib. II. §. 167.

Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuac, vel etiam Fanae, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare. Hi omncs post prolixum aevuin

atque Faunos fuisse ex inferior! loco (§. 667 ibique

not.) colligi potest. Itidem de locis, ubi echo

auditor, Lucretius (4, 584):

шНаес loca caprípedes Satyros Nymphasquc tenere

Finit ¡mi fin (/iint , et Faunos esse loquuntur.*

Fatui] Meminit hujus Hominis in feminino inter

alios Arnobius, masculiui Senilis , qui Inunm Fatuuui

Fatucllum dictum ait: utriusijue Donatus ad

illud Terentii »Faluns est, insulsus, tardus«: fa.

tuus, inijuit, inepta loquens, a fando fatuus dicitur.

Inde Fauni Fatui Ы Nymphae Fatuae. Grot.

— Yulgi superstitioncm testator Plinius , dura (27,

12, 83) Jierbae merainit, qua Fatui a mulieribus

abigerentur.

Fatuacque] Gabinius Bassus apud Lactantium

(1 , 22) »Fauni in Latio sororem ct conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribus fata canere

foiisuc visse t, ut Faunus viris« (add. Cic. de divin

1 , 45. 50). Bonam deam autera Macrobias (Sat.

1, 12) Fatuam a fando dictant scribit

Fantuae] Fantua: ut Mana Mantua, sic Fauna

те! Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refert Fenta, forte sit Fantua vel Fentua. Grot.—

¡Somen ipsum repcries apud Saxonem Graramaticum

2, p. 22 Stepb.). Sed juvabit tot urn locum, quia

fere cadem , quae noster , habet , adscribere :

• Trux Lemurum chorus advehitur, praeeepsque

per auras

Cursitat, et vastos edit ad astra sonos.

Accedunt Fauni Satyiis Panumque caterva

Manibus admixta militât ore fero.

Sylva nis coëunt Aijuili Larvaeque nocentes

Cum Lantus callem participare student.

Salt и librantur Furíae , ¡¡loin rran tur eisdem

Larvae, qua» Simiis Fantua juncia pretnit.*

Ad quae Bartbius (in advers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et antiquiores

ita dicebant. Glossae vctcres: Fatuus

quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edebat •

(Couf. Aur. Vict de orig. gent 4. ibique Ennium).

vel etiam] Sic vulgo et apud Grotium, sed fortasse

e Cantabrigiensi reponendum sivc. Certe cnini

noster ejusdem nominis non nisi divcrsam pronnntiationem

notaturus erat, ut etymon vocis fanum

adderet, quod a divinando , sive fandis e Venturis

dednxit, secutus Varronem (de L. L. 5, 14 sequ.),

Servium (ad Aen. 7, 47) et Frontonem (ap. Dacer.

ad Feet v. Fanum p. 143).

prolixum aevum] Ergo hi dii non immortalee,

sed longaevi, ut et ipse Capclla nominat Et bac

ratione forte Virgilius dixit:

»Sylvius Albanum tua posthuma proles.

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

Educet silvis.«

Longaevo est indigeti jam facto (?). Idem ferme

testalur auetor epigrammatis de aetate animaliuin

de iVymphis, quum prius de Phoenicc dixisset

• Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo

Nymphae Hamadryades quarum lonaissima vita

est.*

Ubi perpetuo improprie dicitnr. Grot. — E Graccis

Pausanias (10, 31 f.) »Nymphas« ait »anno s quidem

vivero innumerabiles, non tarnen esse mortis

immunes.« Piatonis (in Epin. p. 982 Steph.) doctri

nar™ de animalibus longacvam vitara degentibus haec

sapiunt. Atque conferre praeterea operae pretium

erit Plutarchum (de oracul. defectu p. 415) addu-

« entern Hcsiodi versus, qui alibi frustra quaeruntnr.

Epigramme, quod Grotius citât, in anthologia La

tina Burmanni (IL p. 422) repcries.

Martiani CapeUae Hb. II. $. 167. 223

inoriuntur ut homines, sed tarnen et praescicndi et incursandi et nocendi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc 168

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Juno aethcrea seu Vesta est;

ut jam immortali divaeque praecipit dicens: jam sede in concilio Jovis dilecta;

demumque de acerra virginis partera surait. Tunc portitores divae correpla 169

lcctica magno eam molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex inillia

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex plitbontua

adhuc] Taus, ¡nquit, о Philologie, Genius

Tel potins (si ita dicere licet) tua Genia, r, 6ov

âaiuùtv (feminae enîm Nymphae mulieribas attributae,

ut mascolis Genii) inter priores Genios lo-

епш Iiabebit Те тего ego jabeo in ipso dcorum

concilio locum habere. Confundit antem Jiinoncm

com Vesta , qnod et alii faciunt Grot. — Multa

hic sunt monenda. Primum, quod ad lectionem

attinet, perpcram in editis consislet legitur, quod

e Cantabrigieusi códice, qui omnino melius con

sistit exhibet, correxL Deinde corrnpit Grotius

lectionem, edens eccum: femininum eniiu »Juno

aethcrea« pro sime sequitur, unde anteriores etiam

editiones , pariter atque codices , eccam habent

Exhibent illae etiam »in concilio«, obi partícula in

a Grotio ncgligenter est omissa. Quod vero ad interpretationem

, errat Grotius dearum eonfusionem

arguens. Juno enim neu ti :711am dicit, se Vestam et

Philologiae Junonem (Genium) essej sed de Vesta

loquitur, quem Genium muliebrein Junonem ilici

neque ipse Grotius ignora vit, multiipie praeterea

testantor tam scriptores (Dionya. Halicarn. 3. p. 1 59

Sylb. Tihull. 3, 6, 48. Propert 2, 4, 7. Plin.

2. 7. a. Senec. epist HO. p. 640 Lips.) quam

laptdum titula (Grat 24, 1—5. 98, il. 410, 5.

1065, 6. 1159, 2. Fabrett. p. 73. 74. Donat.

suppl. ad Mural. 12, 1. 7. 11. 13. 15. 5. 7. 8.

10. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Pio-Clement L p. 172.

173. ed. Mediol. Chiaram. p. 68. De Vita anna).

Benev. L p. 101. not Montfauc. antiqn. I. p. 317.

Turneb. adversar. 16, 19). Appulcjus tarnen (de deo

Socrat p. 152 Oud.) muliebrein Genium maluit Genitam

dicere.

aethcrea] Bene distinxit Junonem aetheream ab

ea, quae hactenus Pbilologiam edocnerat, quamque

supra (§. 149) aëriam appellaverat Hane aethe

ream autem Vestam dicit, quia aether ignis aeqae

ас Vesta habebatur. Macrobios (in Saturnal. 3, 4)

ad YirgiHi versum:

»Junonis majnae primum prece numen adora*

observât: »Eodem nomine appcllavit ct Vestam,

quam de numero Penatium ant certe comitem coram

esse manifestum est.«

dilecta] In editis legitur directa; sed recepi

melius illud e códice Hugiano. Totum nunc locum

sic intelligendum esse equidem persuasum babeo,

nt Juno aëria Philologiae dicat: »later Genios (de

qiiibiis modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhuc mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ecce eam)! Juno

aethcrea seu Vesta (ipsa) est, tibique utpote jam

immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis sede.«

tonum primum] Coeloram distantiam per tonos

me tiun fur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4:

»A Lunac circulo abest circulas tonon dimidiunv.

221 Martiani Capellae lib. II. §. 169.

gis complevcre coclestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumquc

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja-

170 culati fulgoris radios re vibrare. In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

quo loco Mcrcnrii sitlus vcliilur« cet quae ibi quaere:

nam adinodum ad horum locorum explicationcm conducunt.

Glossac Capellae ad vocem Limmata: »Circuli

caelcstes mnsica ratione vel tono vel semitonio

comprchenduntur.« Vide Macrob. ad soiiin. Scip.

Grot. — Quodsi ita Hyginus, profecto male scripsisset.

Scrips! t potius (poet. astr. 4. p. 485 Munck.):

■ Ab hoc (Lunac) círculo abest circulus semitonio,

quo Mercurii eidns veLilur.u Ac sic dcnium men

sura cum ilia Martian! convenit, qui »tono com

pleto a terra in Lunarem circulum progressant«

Pliilologiam fingit, bine ad Mercurium (§. 171) hemitonium

permeantcm. Sed memiui accuratius nie

banc rem olim tractarc (in philolog. crit. III. §. 285),

et demonstrare tonos non solum sonos, sed etiam

intervalle significare, multiimque interesse inter

metiendi rationem. Licet enim non negem distantiam

inter corpora coelestia primum música ratione

aestimatam fuisse, postea tarnen mathematicorum

interventu factum esse arbitrer, ut geométrica ratio

cum illa confundcrctiir, ininio praevalerct; Plinium

tarnen cum magno Boeckbio (in Daub, et Creuz.

stud. Ш. p. 89) ignorantiac in música arte accusare

nolim. Magis cnim illc sobrius geómetras, quemadmoilum

opus suum poscebat, secutus, interval!»

correxit, licet fictionis ex barmonia non ignarus

vider! vellct. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantíis planctaruin confer Macrobiiiui (ad somn.

(Scip. 2. 3 extr.) et llyginum de limitib. p. 171

Goes.), cujus tabulain in Monacensi ctiam códice

D fol. 4ö b ante Marlianum depictam vidi.

viginti sex] Unus e codicibiis Monacensibus

(C) non nisi пСХХШ inillia« babet. Stadium autcin

nostro (§. 610) 125 passuum est Quibus igitur

numeris multipliée tis tonus те! 15,750000, л cl

15,375000 passuum crit. Sed Hugianiis codex

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

tum oinittat.

tenerumf/ue corpus] Lunain cnim »aelhercam

terrant» pbysici vocaverunt, docente Macrobio (soinn.

Scip. 1, 11 et 19). Ac sic etiam Aegyptii (Proel.

in Timaeum 1. p. 45). Rorem aëris et Lunac filium

dictum ipsamqiie Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi] Debet banc comparationem popidari

suo (Appulcj. met. 11. p. 787 Ouil.j, qui et ipse

»planum rotunditatem in modum speculi Lunae ar

gumentum « appellaverat.

adjaculati] Dclenda erat, quae apud Grotiiim praecedebat,

partícula et auctorilatc codicuiii Drrtannici,

Cantnbrigicnsis, Darmstattcnsis, et Ilugiani. Videt

eniin Pbilologia globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris revibrarc (conf.

§. 110). Vcrbum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpavit. Significatur со, Lunam

splendorem suum extrinsccus accipere.

in eo] Omnia mysteria in Luna esse rcposlta

docet Vere etiam Plinius (2, 9, 6): »Omnium admirationem

vincit novissiinuin sidus terrisque faiuiliarissimum

ct in tencbrarum rcmedium a natura

roper tum, Lunae. Multiform! baec anibage torsit

ingenia eontemplantium.* Dicto fidem faciunt iu

autiquissimis temporibus pronuntíata ab Jobo (51,

26 ) verba . Latmüque berois label la. De Lilaco

Martiani Capellae lib. II. §. 170. 225

arcusquc Dictynnae, tympanaque Cybeleïa videbantur. Triformis ctiam discolorque

vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornígera

et áspera videretur aggestionibus , opportuna tarnen et feiern et cervam , et conctiam

pastorc Plutarchus (sen quisquís libri de fluminibus

auctor fuerit) scribit, superstiliosum hunc

solam Lunam vcneratum esse profundaque nocte

ejus mystcria célébrasse.

sislra] Plutarchus (de Is. p. 376): »Sistri superiori

parte rotund! conspectus admonct de qua

tuor corporibus quae concutiuntur. Nam quae pars

inundi ortui ct obi tui est obnoxia, ea continetur

globo Lunae, inque ca omnia moventur ac mu

tant ur rati one quatuor ciernen torum, ignis puta,

terrae, aquae, et aëris.« (Conferre licet Appui,

met p. 759 Oud. et Baccbini de sistris dissertationem,

Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fabretti

Inscr. p. 467. 488).

Eletisinaquc lampas] Sic Eleusinam Cererem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. Grot. — IVon Ar-

Bobius tantum, sed melior ctiam ecriptor, Miniums

Felix (21, 1)} Cererem solo Eleusinae cognomine

deno tarit

Cybeleïa] De Cybclcîis cerimoniis sive mysteriis

ride Apollodoruin (3, 5, 1).

triformis] Arnobius (3. p. 119): »IVon indocti

viri, neque quod induxerit libido garrientes, Dianam,

Cererem, Lunam, caput esse uniiis dei tri

vial! germanitate pronnntiant: neque ut sunt trinae

dissimilitudines nominum, personarum differentiae

tres esse: Lunam bis omnibus vocari, atquc in ejus

vocamen rcliquorum scricm coacervatam esse cognominuin

« (t. Prudent, in Symmach. I, 5G5). Adde

illud Ovidü (lier. 12, 79):

*Per triplicis vullus arcanaque sacra Diana« «

ci (met. 7, 49):

»per sacra triformis • —

et Horatii (od. 3, 22, 4)c

> diva triformis « — *—

Graecis: Bgifico то1/лоо<рос (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericum, ut ct alibi, a vertendo,

то MvxXotpoçoviievov. GnoT.

áspera] In MS. vide tur fuisse »et sphaerica

crederetur. « Gbot. — Male. ¿Áspera enini aggestio

nibus videhatur Luna. Sic enim, non egestiontbus,

legendum esse me docuerunt codices Munaccnses

(В. C. D. E) ct Darmstattcnsis. Inde ctiam lectiooem

»parum áspera« in Hugiano códice sprevî. Lu

nae enim superficies omnino áspera nobis quoqnc

videtur (conf. Plutarch, de facie in Luna).

feiern] Felis Lunae (quae hic cum Diana, Cé

lere Cybclcque confundí tur) sacra со, quod narratur

se ad Lunac conversiones imitare, mira bilí

6v[2Jtax}eLa, qualem aclurus, sen felis ma», cum

Sole habet. Sed et felis apud Aegyptios Isidi sacrata.

Isis autem Luna est Grot. — Felis Limite

teste Plutarcho dicatur дих то ftoixLXov xai wyxovoybv

xal yovifiov Tov Jhjgiov, et eo quod

narretur sc ad Lunac conversiones mirabili Öv/xita-

■&eLa imitare. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Ccrcrc, Cybclcque confiidit, ut Grotio

visum est; sed mysteria tantum liarum dearum

omnia in Luna reposita esse finxit Quod ad Plutarclii

locum (de Isidc p. 376) attinet, ex со praecedentia

verba non praetereunda crant, quae baec

sunt: »Curvauiini sistri in vértice infigunt feiern

humana facie.« Humanam ei esse faciciu noster

quidem non dixit, neque diecre potuit, si sistra,

quae felein in superiori parte repraesentant (v. Baechin.

de sietr. p. 16. Montfauc. ant. expl. II. tab.

29

226 Martiani Capellao lib. II. $. 171.

171 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam

conscenderat, ad Cyllcnii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

172 ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus laetabundus occurrit. Inter

quos splendentis formae habitusque feraina ac promptae ubcrtatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa per venit. Sed mirabatur

ilia obscquentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duoruin millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci dicebant

ipsi deo nuptam fuisse Cyllcnio, nulla prorsus invidia titillata, vir-

173 ginem complexa constrinxcrat. Hace autem Facundia, nam illi hoc erat vocabulum,

in Philologiae penatibus sc ortam educatamque memorabat, ncc

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

117. Cassai, de profanis ritibus Aegyptiorum 24, Illico cuiiii Iioc explicat тосс hemilonio. Adile bunc

p. 77. Gaussel mus. Rom. 5. (ab. iö scqu. Bcgcr locum Ungió (in myth. p. 208).

tbesaur. Ш, p. 399. Sallengrc thesaur. II. p. 1589) populus] Ita (§. 45) populum deorum, (§. G2)

ante oculos babuit. Quod rcliquum est, Ovidius populum poteslalum , (§. 211) populum, anijolinnn,

quoquc deos fingen* Typhoncm fugicntes ct in (§. 750) populum astforum dixit. Paritcr Saxo

animalia sesc transmutantes (met. 5, 350) » Intuit • Grammaticus (12. p. 225 Stepb.) divitum populum

inquit, ßcripsit, ct Pi in i us (2, 7, 5) populum coelitum. '

»Fele soror Phocbi, nivea Saturnia vacca.» Synts quittant] Codex quidem Monaeensis (C)

Adde Apollodorum (1, 6, 5), ct Hugii librum ver- lectioncru Cirus pracbet ; sed boc etiam nomine subnacula

lingua scriptum (Mylhos p. 75 et 171), cui stituto non magis intclJigimus ca, quae Martianus

(ainen concederé ncquco, nomcu Nestis nihil! esse rcfert. Mox pro in numero Britannicus habet m

et apud veleros oinncs corrigendum, quia in tota medio, quod certe cum verbo constituía melius

lingua Aegyptiaca frustra quaeratiir. Oninino enim cohacrct; sed in tantis tcnebris nihil miliare pracstat.

(Schultz lexic. p. 61) nischti signilicat magna. Facundia] Ilanc a Philologia cducataui cur dicervam]

Hace Dianac sacra, quae cum Luna cat facile intelligitur. Ubi autem ab Etriiscis dictum

cadem; bine i&aiprjßoXoc, eXa<prjßo?,La, èActtpLa, fuerit Cyllcnio earn denuptam fuisse, oinnino nie laiZcupiaia

dicta, sed et èÂXotpovoç , МЫоь enim let. Dcum Hominis (od. 1, 10, 1) ailoquitur »Mcraiiliquis

V,atpOL. Grot. curi, facunde ncpos Atlantis«, Orpbicus (hymn. 27,

bis binas] Cortius quidem e Guclferbytano af- 4) *Xóyov Sv7¡TOÍ6c Лсо<р?~/Та.» Atquc notisfert

bis semts. Verum non de mensibus scrmo est; sima res est, Mcrcurium, ut Macrobii (Sat. 1, 12)

• sed de Lunac convcrsionibus , qnare vulgaris lectio verbis utar, »vocis ct sennonis potentem« fuisse,

piaeferenda. Confer Aratum (780). alumna] Simili modo Varro (apud ¡Xouium pag.

medio] Intcllige spatio , vel tono (§. 169). 245 Merc.) .cauaiu vcritatem Alticac philosophic

Martiani Capellae lib. II. §. 174. 227

et pabulum multis praebucrit discipliuis. Venit etiam quaedam decens ac 174

pudicissima puellarum, quae praesul domus cjistosque Cjlleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumquc ex

hebeno pinacem argumentis talibus afferebat. Erat in medio avis Aegyptia, 175

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum 176

alumnam < dixit. Quanquam ibi dubium esse po

test, iitriim sit ea quae alat, an ea quae ala tur;

nostro loco certc active accipiendum est de ea quae

nluerit; ut apud Silium (9, 532):

— — «lumen alumnae

ilannibalem Libyae pelli florentibus minis.»

praebuerit] Ita pro Grotiano praebueral melius

Afonacenscs (C. D. E), Britannicus, Cantabrigicneis,

Darmstattensis, et teste Gortio Guelfcrbytanus :

causa enim praelationis et approbationis exprimitur.

Tlicmis] Quae Latinis Justitia. Themidcm,

Astraeam et Erigonem unam eandcmque diversis

tantum nominibus cese appcllatam, recte dixit

sccutus vctcrcs (Virgil, eel. 4, 6; georg. 2, 474.

Ovid. met. 1, 150. 7, 767 5 fast. 1, 249. Catull.

68, 153. Juvenal. 6, 19. Arat. 152. 135. Man.].

4, 83. 194. 544. Hygin. fab. 130; aslion. 2, 25.

p. 401 Munck. Minuc. Fei. 21, 16).

spicas] Attributes nimirum virgini coclcsti sirc

Erigonae (Cic. N. I). 2, 42 f. Ilygiu. astron. 3,

24. p. 444 Munck. Maciob. Sat. 1, 21).

pinacem] Quum anteriores cdilionrs omnesque

libri scripti vocem Latinis ¡His Uteris exaratam

praebcant; a Grotio tantuin Graccas literas substi

tuías fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

et arguta, unde Quinctilianus: »In picturis quoqnc

argumentosa opera vocamus ingeniosa.« Ovidius:

— »Longo caelaverat argumento«

Grot. — Alhim debebat apud Quinctilianum loeum

(5, 10, 9. p. 234 Spald.) evolvere, ubi de varío

bujus voois sensu disserit. Paulo inferius Martianus

(§. 177) verbis: »sponsi cognosceret argumen

tum* ipse déclarât, Mercurii symbol um esse intelligcndum.

Alio etiam loco (§. 455) corvum dicit

Apollinis esse argumentum. Pariter Appulejns (met.

11. p. 757 Oud.) dixcrat planam rotunditatem ar

gumentum esse Lunae. Haud male Forcellinus (in

léxico) idem intcrdum esse ait, quod Galli vocent

armes parlantes, Plinü exemplo usus, qui (bist,

nat 36, 5, 4) de Sauro et Batracbo architects

loquens »ctiamnum in columnarum spinis inscnlpta

nominum coram argumentai ait, laccrtam nimirum

atqtie ranam. Cctcrum hieroglyphica signa esse, qua«

sequuntur, qui vis videbit, ignoscctquc, si non totarn

eorum vim indagare bucusquc licuit.

Ibis] Haec cnim avis Mercurio sacra apud Acgyptios.

Plato in Pbacd. "Hxov6a toLvvv , Jteçï

TïavxçaTiv rijg Aiyvjtrov yevè6&ai xtav èxst

rtaXaiâJv riva &£cov, ov xal то ooveov то

Uqov o dr¡ y.akovÖLv i'ßiv' amсо as ovofia тф

daífiovt eivai Oev-9: Gkot. — Lege 0cov&, quemadmodum

Clemens Alexandriniis (stroin. 1. p. 303)

aped Platonem jam legerat. Quam quidem lectionera

multo nicliorem esse ipsa tcstantur quae adbu«

siipersnnt monumenta (Palaeogr. crit. IV. §. 605),

id quod contra tenues et valdc infirmas Osanui ohjectiones

cvici (v. Allgcm. Schulzeit. 1828. П. 82.

p. C65). Sed ut ad Ibidem cjusque cum Mercurio

conjunct ¡on ein oratio redeat, praeter ea, quae Aelianus

(in hist animal. 10, 29) vix lectu digna re-

29*

Martiani Capellae lib. II. $. 176.

videbatur, quod quidem serpentis gemini lambebat implexio. Subter quaedam

praenitens virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus finis exstabat.

177 Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra. Sed dilofon alitem,

tulit, piara dabit Strabo (17, p. 823 Casaub.), inque

primis Ovidii (met 5, 531) bic versus notandus

erit:

»Pisce Venus Intuit , Cyllenius Ibidis alis*

(add. Apollodor. 1, 6, 3. Anton. Libera). 28. p. 187

Verb. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Munck. Horapoll.

1, 10 f.).

peloso] De Mercurii pennis, galcro, virga, gallo

vide Fulgent, mytbologicon Lib. I. et Albricum de

Mercurio. Grot.

auratum] Aurcam virgam Mercurii jam cog

nomen ejus %QX)6Ôj)Qartt,ç tcstatur (conf. Homer,

b. in Merc. 527. Apollodor. 3, 10, 2. Orph. Ar

gon. 153. Horat. Od. 1, 10, 19. CornuL 16, in

Gal. opuse, p. 165). Martialis quoquc (7, 74, 2)

eum alloquitur:

»Au re a cui torto virga dracone viref.«

Sed nostro loco caput tan tu m auratum, rcliqua

diversis coloribus nótala, quibus diversa inuiidi

rcgna, cocli, maris, et Orci, significan videntur;

bis cnim omnibus pariter serviré Mcrcurius supra

dicebatur (§. 126).

facultates suas per luxum prodigit. Per testudinem

autem, ncpam^ et caprcam id significa tur: quernadmodum

testudo undiquc durissimo tcrgorc munitur,

ita sermonem rbetoris deberé omni ex parte

cirenmspectum esse atquc instar scorpü adversan um

celeriter ferire. Per caprcam vclocitas scrmonis

significatur. Vulc. — Quot quaiitacquc nugac ! Nee

Piguorius (ad tab. Isiac. p. 82) liiinc locum intellexit,

nopain pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Fcstus (p. 275) testatur verbis :

»nepa Afrorum lingua sidus, quod Cancer appel

lator, vcl, ut quidam volunt, Scorpius.« Clarus

tarnen apud Plautum vocis sensus ex boc vcrsu

exit (Cas. 2, 8, 7):

» Recessim cedam ad parietem, imitabor nepam. «

Quuin autem Cancri tutelaris dcus Mcrcurius La

bi I n s esset, quid mirum minilanlem nepam inter alia

ejus symbola a nostro relatant esse? Quid mirum,

quum in gemmis etiain cancer, caduccus ct arics

juncti (ap. Passer, in gciiuu. as trill I. tab. 154)

compareant?

capra] Sic Monacenses (B. D. E) pro vulg. ca*

testudo] Hace ctiam inter Mercurii symbola prca, cstquc altcrum Mercurii symbolum. Arictcm

referenda. E testndinc cnim lyra a Mercurio primum

est confecta (Horat. Epod. 13, 7. Od. 5, 11,

5) unde bic »curvac lyrae parens« (Id. 1, 10, 5)

appellatur. Deinde lyra ilia in coelum est translata

(Hygin. poet. astr. 2, 7. IVicomacb. barm. 2. p. 29

Mcib. Arat. 266 — 274), quare Ciceroni (in Arat

581 et 465) »fides Cyllcnia« est, quae Arato

(596) XvQ7¡ I{vXXr¡vaír].

мера] Genus est scorpü, qui fertur filios suos

devorare: uno in setis dorso ejus inbaercnte atquc

cnim fidelcm Mercurii comitcm fuisse alio loco

(palacogr. crit. III. §. 280) uberius demonstravi.

dilofon] Dilopbon alitem, ibin, quasi deiXo-

(piv, quod formidinem serpentibns iiicutiat. Yi i.e.

— De gallo, quem diXo<pov nominal Capclla, Ы-

cristatum, vide Fulgentii mytbologicon Lib. 1. et

Albricum de Mercurio. Grot. — Omnino melier

bacc Grotii explicatio est, quam Yulcanii. Alitem,

non aliten, Dritaunicus etiam et Canlabrigicnsis

praebent. Dc Mercurii gallo pcrniulta oliiu (in pal.

¡ta mortem evadentc. Hinc et nepos dicitur, qui crit. IV. §. 874) с veteriuu scriptie monumentisMartiani

Capellac lib. II. $. 178. 229

quae sit osciuum mitior, ia certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellam quum 179

ingcstam sibi conspiceret virgo venerata, licet sponsi cognosceret argumentum^

tamen non ausa est sine supplicatione transiré. Tunc etiam candidior Atlantidum 180

que attuli, ibiquc duas etiam gemmas interpré

tatif sum, quas lectorum oculis liic subjeci.

»Via- \J¥

certaminis] Ptignaccs gallos gallináceos esse jam

antifjuitas novit adcoqnc publica illorum ccrtamina

instituit, quod Aeliano teste (var. bist. 2, 28) Tbemistocles

primus Atbcnis fecisse fcrtur. Adde Plinium

(liist. nat. 10, 21, 24), Luciannm (de gymnas.

57. VII. p. 199 Bip.), Plutarcbum (Lycurg.

p. 52; dc stoic, repugn, p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), gemmasque (Mus. Flor. 2, 91,

5. Licet, gcmiii. p. 255. Rossi gçmm. aut IL 226

sequ. Montf. ant V, tab. 47). Sed Tocabula »mitior

osciuum« apud nostrum quid sibi vclint, jure quae

res mircrisque interpretes, qui quum singula verba

passim explicent, in obscuris sententiis provinciam

suam turpiter destituant Ego, qua tenus possum,

explico: »pulsabat ( incitabat, manu vel pede) in

certaminis tentamenta, quae inter oscincs mitior

sit (id est, ut certamine cxperirctur, utra certa ntium

oscinum ignavior atque dcbilior esset).

mensis] Incertos in boc mensis nomine expli

cando jam vidimus viros doctos et inter se pug

nantes (Jablonsk. in pantb. 5, 5; p. 162. Georg.

in praef. ad fragm. evang. Job. p. 140), neque

minim; Jablonskius cnim locum, quo nititnr, Plutarcbi

(symp. 9, 5; p. 758) nondum satis cxpiicaverat,

et Georgius de Uteris Aegyptiacis prorsus

incerta profert. Vide potius Hugium nostrum (mytb.

p. 185 not.). Vcrisiiuilluua Grotii est scutentia,

qui ad primum Acgyptiorum mensem, qui ab eortim

Mercurio Qcovd- nomen accepit, Martianum alin

dere arbilratur (§. 102 not.). Quauqnam in tantis

tencbris certam opinionem conciperc ncc licet ne«

libct.

ingestam] Quamvis codices Monaccnses (C. D.

Б. G), Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britanniens,

Bodlejanus, Hugianus, et Vossianus pro conspiceret

250 Martiani Capellae lib. П. $. 180.

Jo vis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nee

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venérate,

quöniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

liabcant cognosceret , practuli tarnen vulgatam lcetionem

со magis, quorf hoc vcrbuiu proximo scquitur.

Ingestam pro adspiciendam vel contemplan'

¿am sibi datum dixit.

candidioi-] Mujam dicit Atlantis filiam, Mercara

matrero, quam Virgilius quoque candidam appellat

(Acn. 8, 138). Comparativo nostcr pro superlativo

г. su s est (§. 6. 121), codem sensu quo Ovidius

(fast. 5, 8S) canitt

»Quarum Maja suas forma superasse sórores

Traditur. «

pignorisque] Pro pignorisque, quod Grotius

edidit, Vossianus pignerisque, idque etiam ex cod.

Leid, profert Muncker. ad Fulgent, mythol. I. 27,

idque eo probat, quia Afri saepius archaismos adfeetare

solcant. Grammatici quidem voluerunt pig

nora re ru ni esse , pignora vero filiorum et adfectionam;

sed doctos banc distinctionem sperncre recte

notât Drackenb. ad Liv. Ш. 58 ; adde Burmann, ad

antliol. vct. epigr. П. 20 et quae ad tit. ff. de

pi go. action, passim notare soient. Abntz. (misc.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisque«; sed hoc

cum rcliquis verbis neque jungi potest, ncqae ex

plican.

culmina] Pignora pro liberie dici notum est

(§. 2i>. 32. 91. 92). Pignus igitur boc loco est

Mercurius, Majac filius, cujas illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus filii

auctoritate et splcndorc quam Jovis toro insigniter

atictu csäeL Culmen cnim translate sensu accipiendum,

ut apud Claudianum (6 cons. Попог. 64):

»inclinât populo regale modestia culmen. «

Vide tarnen, ne aliquid etiam astrológica« ambiguitatiä

bis verbis subsit. Atlantides с ni m ínter

Stellas quoque numerabantur (Virgil, georg. 1, 221),

commun! nomine Pleiades sive Vergiliae appellatae.

bilance] Vcram banc lectionem nemo est qui

¡gnorct: alii, tarnen codices Manee référant, et exponunt

Gloss, nostrac blanda, quibus suffragatur

Glose. H. St. Blanx evrj&rjç. Grot. — Suis glossis

saffragari glossam Stephan! annotat Grotius, sed

fais us in со est; legendum: »Blax evr/öyc«, bot

est stultus. Мьлск. (ad Fulgent, p. 165). — Quamvis

in Vossiano códice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobus Monaccnsihiis (D. E) etiam legatur blance,

atque in alio Monacensi (C) paritcr ac in Darmstattensi,

Cantabrigicr.si, Britannico, et Bodlejano blancae,

oninino tarnen vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae originem traxerunt ex со, quod inter

pretes causam ignorar mit, cur librae hic mentionem

faciat nostcr. Qua in re admodum obscura quam

solis conjeeturis locus sit, baud pudet meas exponerc.

Discimus с Macrobio (Sat. 1, 12) »mense

Mujo mcrcatorcs omncs Majae paritcr Mercurioque

eacrificasse. t Mcrcurii igitur mater, eademque mercatornm

dea, non dignata est (noluit) sine libra

apparere; iu nurus nempe officio. Ccterum pro

Grotiano ne e Bodlejano et Monacensi (С) reposui

пес, quod oninino pracferendum, quin etiam sub

stituí adeo necesse est, nt quo pacto antecessores

mei, tie legentes, locum ¡nt eiligere potucrint, prorsus

non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. GnoT. —-

Praestat omnino vulgata. De Mercurio cnim sermo

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque a

poëtû ignipotens Vulcanus, tnsepotens Mars, belli

Martiani Capellac lib. II. §. 181. 231

cocpit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris 181

circulum hemitonio transvolatur, ipsaque Venere, quae nuptiis alhibescebat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibctur intuita, quod adinodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa crcbroque capillitio vulsa

ambifariumquc nital secum congrcssa mitificat. Mox Studium in solarem ela- 182

potentes Mars et Pallas, nemorum et silvarutn po

tens Diana , frugum potens Ceres , Manium potent

Trivia, Umbrarum potens Pluton, lyrae potens

Musa, maris potens IVeptunns, nimbrorum tempestattimqne

potens Aeolus, lauri potens Apollo,

uteri potens Lucïna, et a Macrobio (Satarn. 1, 12)

Mcrcurius ipse sermonis potens appcllatur. Accetlit

quod Gracce etiam idem xeçôcooç (v. Lucian. ¡a

Tiiuone 41. Hesycli. I. p. 1204) audit.

honorata] Editi orata. Cortius in Guclferbytanis

legit órnala. Meliorem lectionem e Cantabrigiensi

ct Basilccnsi substituí. »Quantum decebat a

ideo- adjectum videtur, ne Pbilologia Veneri nimium

dedita cenieretur.

antias] Çincinnos dependentes propc auriculas.

Isidor. Vujlcají. — Vide de bac voce Fcstum et

Isidoriim. Utiliir et Appulejus. Gloss. H. St. zópai

día xwv xQOTcupcov xQE(iá/j,svat, yvvatxsíojv.

Gloss. Iüidori: »Antiae, capulí emissi, vcl

capulí (píos molieres próximos in capite coniponunt.«

Grot. — Appulcji locus in Floridis (1, 5. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter accepit «T. Scotus,

qui a. 87o obiit, ut ex bac glossa codicia

Basilccnsis vidcinus: »Locus iste corruptus est scriptorum

vitio et ideo a nonnuliis prave expositus;

J. Scotus ita sentit: ipsa Venus admodum pulcbra

erat, tamen antias i. c. contraria videbatur Pbilologiae

«; quasi a Gracco avxioç desceudat!

nitat\ Yarians in margine lectio pi-acbct amilal,

ad quod verbum Grotius liacc annotât: »Multum de

hoc laboravi, ac necdinn verum comperi, sed adbuc

hacreo; in quibusdam codicibns Nisam Icgiliir,

unde conjeci Misant, quem Isidis iilium nombiat

Onomacritus in initiis Orplricis ct ambifarium facit,

ait enim: "slçoevct xai {hf¡%W дкрщ.

Postea vero in bistoriis Indicia iuveni coli apud

Indos de uní nomine Amida, cujus effigiem, ct qui

dem monstrosam, vidi ipse ex India allatam: babcliat

¡He non binas raanns more noslro, sed quaternas

, unde non ¡inmérito possit ambifarius Amida

vcl Amital (consona cnim baec sunt) appcllari.

Sane constat, mágica plcraquc ex Indico fonte esse

deducía.« — Sed mera haec somnia esse Grotii

manifestum est. Potuit quidem noster ante oculos

babere bunc Martialis (S, 37, 8) vers um:

»Quae crine vicit Baetici oreáis veil us,

lïheniaue nodos aureamque nitclam« ;

sed bunc non magis quam Martiani locum intcllcxisse

videntur interpretes, qui de »micis pul« cris auri repertie

in arena et ramentie aurcis, quibus cuaspersam

comam illuminassent« cogitariint, quum de

fla-.icomis potius Gcrmanis poeta cgerit, nenioquc

ígnorct, flavum crinem pariícr atque flavum auriim

dici. Nital denique noster pro nitela nsurpavit,

quod Appulcji et Solini interpretes pro splendide

accipiunt, me autem judicc apud utrumque ctiain

pro flavo colore accipi potest. Docere autem noster

voluit »minime fidenduin esse pulcliritudini Veneris

ambiguac, cujus coma serpen I ¡bus circumflexa sit.«

mox Studium'] Rcctius forte excerpta nostra:

»Mox Studium in solarem elaborare circum, quipne

sescuplo fatigabatur adsecnsu.« Alus ¡d extulit p. 4-1 :

232 Martiani Capellae lib. II. §, 182.

borarc circulum, quippc scscuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

183 habebatur. Ibi quandam navim, totius naturae cursum diversa cupiditate

moderantem, cunctarum flammarum congestione plcnissimam. beatis circumactam

mcrcibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con

•inaximis conatibus sescnplo itincrc evcbi.o Bo>d.

таг. Icct. p. 58) — Melior ccrte bacc lectio est, quam

apud Grotium laborare et deinde fatigabat aseensum;

sed pro circum e Monacensi (G) et Canta*

brigiensi circulum etlam reposui.

totius ac dimidius] Legen dum puto: Tonus diluldius.

Hygínus: »Sol abest ab Héspero medietate

toni.« Grot. — Dormita vit Grotius, ñeque erat

quod Goczius hoc somnio textura corriinipcrct.

Sequilar nostcr Plinium et Censorinum, quorum

tile (hist, па t. 2, 20. s. 22) »Pythagoras« inquit

»ex música га (¡one appcllat toniini, quantum absit

a terra Luna; ab ca ad Mcrcurium spatii ejus di«

luidium et ab со ad Venerem fere tantundem; a

qua ad Solcm sesquiplum «,• alter autem (de die nat.

c. 13) »bine ad Фш6фосоу , quae est Veneris

■tella, fere tantundem, id est, aliud rjiuróviov.

inde porro ad Solem ter tantum, quasi tonum et

liimiilium ; ¡taque Solls astrum abesse a terra tonos

tres ас dimidium, quod vocatur âicl Jtévre-' Alia

tarnen ratio est Plutarcbi (de animac proer. p. 1028),

alia aliorum (v. palaeogr. Ш, §. 283).

ibi quandam] Lectionem, quam e Guelferbytano

códice prodidit Cortius, reeepi. Grotius enim

ediderat cursibus, eunetaque, atque et ante beatis,

quae copula a Britanuico, Cantabrigiensi, Reicheuaucnsi,

et Darmstattcnsi abest.

moderantem] Jamblîchus (de myst. 7, 2. p. 151):

»Ubi in symbolis detis tanquam navis rector est,

id ostendit potestatcra mundi gulematricem. Sicut

enim gubernator naris adstat clavo, eodem modo

et Sol mundi totius temonem regit. • Conferendus

hoc loco omnino Apollonius Tyaneus est (apud

Philostr. 3, 11. p. 143 t Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

Septem germani] Septem fratres in prora navis

sedentes significant hebdomadae dies. Leo aestatem;

Crocodilus hiemem. Vui.c. — Septem hebdomadae

dies indicat mystice nt solct. Nautas autem vocat

quia etiam Soli et Luuac navigia uti currus tribuuntur.

Vide Plutarch, de piac. phil. Lib. 2, с. 10

Grot. — In hoc Plutarcbi loco illud non reperies,

sed in commcntatioiie de Isidc (n. 364). De diis

Acgyptiorum in navigiis constitutis phiribus olim

cgi (in palaeogr. crit. Ш. §. 258. IV. §. 60S) permultisque

imaginihus e gemmis sclcctis (Ш. §. 507-

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illiistravi. Errat

autem cum Vulcanio Grotius, hebdomadis Septem

dies intelligcns. Istos enim Maitianus certe non

dixisset totius naturae navem regere 5 sed intelli

gent potius Sol et Luna cum rcliquis quinqué

plaiictis. Quae sequuntur apud Grotium verba

»germani tarnen suique consimilcs* emendavi. E

Vossiano enim códice (Arntz. misc. p. 213) vocem

addidi juris, sed vocabulum tarnen, quod a Can.

tabrigiensi abest, expunxi. Sui juris planetas esse

ex suo cuique proprio cursu dixit. Voce germani

autem, qua et Plato (lupin, p. 986 Stcph.) plane

tas significat, àdsktpovç eos appellans, nihil aliud

quam illam corum similitudincm innucre voluit,

qua septem hac stcllae semper contrarium reliquia

omnibus cursum pcragcrcut. Addc Hugium (in myth,

p. 254. 255. 256).

Martiani Capellae lib. II. §. 184. 233

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, bonis in arbore, crocodili

in cxtimo videbatur. In eadem vero rate fons quidam lucis aethereae, area- 184

nisque fluoribus manans, in totius mundi lumina fundebatur. Quo viso Philologia

consurgens, totaque veneratione supplicans, ac paululum connivens

oculis, deum talibus deprecatur:1 ; ,111' ^ ''■•'■ •'■'['' ' • " '

Ignoti vis celsa patrie, vcl prima propago , I3g

■ . : . :

felts] Miror Grotlnm, Wallbardum ct Goezinni,

qui felix edere potucrint. IVcqtic cnim solum

in anterioribus Martiani cditionibus (v. Lugdun. a.

1559) in margine varians lectio felis , quam recepi,

adnotata erat; sed felis ctiam legerant Pignorins

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cuperus

(in Harp. p. 15), Montfaucon (in ant. snppl. 2.

p. 185). Certc igitur melior eligi debebat lectio.

Felis autcm hie Lunae symbolum est, quemadmodum

supra (§. 170) a nostro jam traditum erat.

Transposita ctiam interpunctione , quae falsa apud

Grotium et recentiores editores est, recte Marlianus

fclem sive Lunam in prora coUocavit; leo

nera sive Solem (Pal. crit Ш. §. 298. 505. IV.

§. 705. 716) in summa naris arbore. Alias dii

tutelares in navis prora collocabantur (v. Lips, ad

Sen. ep. 76 p. 525).

leonis] Lconcm Soli sacratum paucissimi igno

rant, quod oculornm fervore et radiis ci possit non

¡inmérito comparar!. Affcrt et alias rationes Macrobins

Lib. 1. с. 21 Sat. Grot. — Plura qui ctipit

cvolvat palacograpbiain mcam (TV. §. 705. 716),

Hugiumque nostrum (in myth. p. 172), tibi de le

onis et aquae vocabnlis dissent; quibus adde Mor

tis nomen a Salmasio (in cpistol. p. 152) Aegyptiacae

lingnac vindicatum.

crocodili] Crocodilus Scrapidi saccr, id est Soli.

Serapis cnim idem enm Sole, ut e\ oracnlo ci

attribute comprobator. Vide Macrob. c. 20. lib. 1.

Sat. Grot. — Hoc qnidem non ncgo ; verum qtroniam

lconcm, Sous symbolum, in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulcbrior Martiani fictio

crit, si mecnm conjeceris, cum bausisse e Cle

mente Alexandrine , qui (str. 5. p. 566). e quorundam

sententia docet, »crocodilo significar! fempus

a Sole geni tum.« Undc 565 dentés, anni

ncinpc dierum numernm, lmic animali adfinxcrnnt

(Achill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.).

fons Incis] Heraclitus Solcm »fontem coelestia

lncis« nominat (Macrob. somn. Sc. 1, 20), Plato

(de R. P. 6. p. 508 Stcpb.) »Incis auetorera« (v.

§. 185), Orphicns (byinn. 7) ovçâviov <pcôç. la

sacra denique precatione enm allocuti sunt ij/Lis

xó6(WV <pcoç (Macrob. Saturn. 1, 25).

connivens oculis] Alii connibens, et bine alii

oculos contra MSS. vetustísimos exbibnere. Ou-

реяр. (ad Appui. I. p. 44). — Non hoc solum corre xi,

sed paulo post ctiam с Gantabrigicnsi, ■ Darmerattenei,

Reicbenanensi , ct Hugiano reposuí depre

catur pro deprecabatur. ' ••■■

ignoti] Lucretius (5, 149): • • • .i

»Tennis enim natura deum longe fme remota

Sensibus a nostris animi vix mente videtur.» •

Neo-Platonici, quod olim jam observavi (palaeogr.

crit. III. §. 126), sibi persuaserant, hominibus innotesccre

tantum bujus mundi creatorem, ex facti*

nimirum ipsius; eo autcm longe antiquiorem esse1

(róv rtccürov VOVí') deum supremum, quem ipeie

30*

254 Martiani Capellae lib. IL §. 183.

t ■• i , .. .

■ »

f !.. ■ ,'.'<n

186

187

Fomcs sensificus, mentis fons, lucis origo,

Regnum naturae, deus atque assertio divdm,

Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

Ultraraundanum fas est cui cerneré patrem,

Et magnum spectare deum; cui circulus Aethrae

Paret, et in^jicnsisi.rao^raris raptibus orbes.

Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Temperiem superis, compellens atque coèrcéns

Sidéra sacra deum, quum legem cursibus addis.

Hinc est quod quarto jus. est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus ratione probetur;

■ f -i i .j

*

'.. » .<au r.

semper obscuruin et ignotmn mauere necesse sit

(Eiiseb. praep. ev. H, 10, 18. p. 559), sive, ut

Ciceronls verbis utar (IS. D. 1, 14, f.), deum ilium,

quem mente noscamiis nusquam apparentem. Practerea

conferre licet cum hoc carmine epigramma

Latinum ia Solis laudem (in Biirm. anthol. Lat. 5,

|. Т. 2 p. 295).

vel] Vel ego arbitrer uiuiis igiiavuin , iicquc

dnbito Sol rcstitucndiim, cum recta cum Pbilologia

alloquatur. Barth, (adv. p. 517) — Ego vero con

tra eeutio. Non intellexit censor verum ilKus particulac

sensum. Non vim solum, sed, quod majus

est, primam prepayment patria Solem esse docte

scripsit Martianus , Platoncm seen tus , qui (Rep. 6,

p. 509) Solem suinmi Boni progeniem dixcrat.

ocultis] Invocatur ab Orphico (hymn. 7) Sol:

aldrviov Ofijxa, et ad quaestionem »quid sit Sol?«

Epictctus philosophas rcspondct »Mnndi дерЬдв«

(Fabric, bibl. Gr. 15. p. 557), ct Athcnicnsis sophista

(p. 566) »Ovqccvioç ¿(р^аЯцод«, pariterque

Ovidiiis (inctam. 4, 235) dc Sole:

i Tile ego sum, dixit, qui Ion yum metior annum,

' Omnia qui video, per quern videt omnia tellus.

Mundi oculus«

ultramundanum] Graccus philosophas (Sa)lust.

6. in Gal. opuse, p. 253 f.) eum VJt£Qxô6(UOV

dixcrat, quam voccin primus Appulejus (dogin. Plat

p. 204 Oud.) Latine vcrtit, ullramundanum patrem

summainque deum appellans.

■, temperiem] De Apolline aërem temperante vide

supra (§. 18). Hie Solem lauda t stcllarum duccu

(Orph. hymn. 7 et 33), qui Ciceroni (de re publ,

4. p. 128 Zell.) est »dux et princeps et moderator

luiniaum ici ¡quorum, mens mundi et temperatio*,

Ovidio (met. 1, 770) »qui tempérât orbcni.« Ant«

ocnlos aiitciu noster habuisse vidctur Maerobiuni

(in somn. Sc. 1, 20) ad ilium Ciceronis locum (conf.

§. 14. 18. 34. 183).

salera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortalibus

negata. Barth, (adv. p. 1242). — Yercor ne

plus tribucrit vir doctus verbis, quam in ¡is latct,

Astra enim quum noster semper fere cum diis conjungat

(§. 97), sidera sacra deum nil aliud est

quam saeri dît.

Martian! èapcHaë jibi tí. $.187.

Nonne ас principio geminura tu das tetrachordorí?

Solem te Latium vocitat, quod solas honore c '

Post patrem sis lucís apex;, radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput áurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis horas.

Quatuor alípedes dicunt te flectere habenis, . ,v .,-, . ,.„, ,il(» ,..

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,.

188

Vcl quia dissolvis nocturna admissa; Iseum

189

190

191

ac principio] Ita anteriores editiones , inque sequcutibus

das, quorum utrumque restituí. Grottns

hoc et dans substitait atino ta us: »Lege a principio.

Comparât Solem mese in musicis. Gemina autem

tetrachorda sunt tres planetae atrinqnc et ipse ntrinque

qnarti snpplens viccm, in primo tetrnchordo

ultimas, in ultimo primus.« Sed quam vis recle gemilium

tetracliordon explicaverít (conf. tarnen et

Oocckhium in Crcuz. stud. Ill, p. 88), emendatio

tarnen non adeo certa est, ut in textum recipi pos

ait, quum pleriquc codices in vnlgata consentant.

L'nus ex omnibus Monaccnsis (G) hic pro hoc ha

bet 5 quam qui receperit lectionem profecto non contemnendam,

certe non omni externa auetoritate dcatitutus

crit. Das etiatn in Darmstattcnsi , Cantabrigiensí,

et teste Cortio in Guelfcrbytano legilur.

soÍm.vI Latini nominis etymon, quod mullí sic

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero N. D.

2, 27. Fulgent, mytli. 1, il. p. 43 Минск. Macrob.

Somn. Sc. 1, 20; Saturnal. 1, i 7).

patrem] III um nimirum ignotum, de quo supra

(§. 185). Nihil vidit in boc loco Bartbius, qui (adv.

p. S i 7. 2084) Christi patrem intclligít!

bis senis] Val. Flacc. 1. DX (lege 4) 92:

•— 'Sol auricomis (lege mus) ingmtibuM (Ь<сШ

gentibtis) Aortifbiji^iil/iie ыа

Multißdnm jubar, et bisseno sidere ffejtfaM • ■'■"■o

Loricam induitur« — —

Bisseno atitem dielt, quia duodeeim signis via Solls,

quem zodiacum appcllamus, distribuitur. Goez. ——

De radüs Solis corumqne numero cauiiaque conf

fer etiam superiorem locum (§. 75) ibique observata.

.» «!•■■.' I Л ■ .'

lucet] Pro lucet omnino scribendum hice. »Caerula

luce retegere« est tenebras luce depelltre.

31г.\ск. (ad Fulg. p. 43) — Ne unus quidem codex

viro docto adstipulatur, coque minus aliquid imi

tare audeo, quod varians lectio in margine veter um

edition и m adscript« est licet. Quantum igitur pos

sum, explico : »Nam tencbras prohibens retegis quod

caerulam lueem prodit«, ut caerula Incere dictum

ait ut supra (§. 116)« crepcrum inicarc.«

Iseum] Lege Lyaetnn. Ostcndit idem, quod Macrohius

lib. 1, omnes deos ad Solem rcferri, Apollinem,

Serapim, Osirim, Mithram Pcrsarum, Ditem

patrem, Typbonem, Atyu, Ádonin, Ammonem,

Triptolcmum, et hie Liberum patrem. Obiter alio*

dit ad nomen Avatov aitb TOV Xveiv, idqt» f

30*

236 • Martiani CapeHae lib. IL §. 191.

192

<■>. I

Te Serapim Nüqs, Memphis veneratur Osirim,

Dissona sacra Mithram , Ditemque ferumque Typhonem ;

Attis pulcher item, curvl et^uer almus aratri, .

¡rn¡

refcrt, quod Sol occulta dissolvat teaebrasque dis- »Nil potuit Scrapie« cet Et omnino opcrac pretiuia

sîpct. Sed de dcorum bac coiifiisione plura colle- erit audire Hieronymum de Bosch, qui (in anthol.

gimus ad Onomacritum. Grot. — Ipse Yossius in Gr. T. 4. p. 297. 298. 418) observât, in nominibus

margine conjccerat Lyueum. Arntz. (mise. p. 213) propriis a veteribus eandem syllabam modo corriji!,

— Ccrte et Grotius non Lycaeum, uti Goczius in- modo produci, quarc nugas agerc, qui in Batavia

caute reposuit, s.ed Lyaeum yoluit. Лее tamen an secunda corripiciida, an producenda sit, tantoprobo.

Iseus enim Isidîs filius appellari codem jure perc laborent Atquc cadem Priscianus jam docupotuit,

quo (§. 87) Vuleanns Juuonius dictus erat; erat (de accent, p. 814) scribens: «In peregrinis

quod auteut ex conjunctioue cum antecedentibus verbis, et barbaris nominibus, vcl interjcctionibiis,

Grotius argumentum repeliit, in tanta constructio- nulli sunt certi accentus. Ideoqne in po téstale

nis ambiguitale nihil contra codicum auctoritatcm uniuscujusque consistant, nt quo necessarium videat

efficere potest. Posait adeo ipsum vocabuli etymon sic in metro pönal.«

ad nocturna admissa referri, si Dfartianuiu cum dissona] Barbara. Sic supra »dissonans dis-

Plutarcho (de Iside p. 351) Isidis nomen ab Í6t¡(il crepantia nationum«, et alibi »secundum dissonas

dérivasse statuamus; multo tamen melius dissol- nationes.« Grot. — Haec enim primitiva vocabuli

vendi illud oflicium ad Phoebi nomen referemus, ßäcßaQOC significa tio est, undc jam apud Iloinequum

tpoißciCco etiam purgare vel verrere signi- rum Kâçeç ßaQßaQOfpCuvoi (П. ß. 867), quo

ficet Ccterum Iseum pro Isaeum с Basilccnsi со- idem declaratur quod alibi (Odyss. a. 182; у.

dice reposuimns, quia Gracce ïdeïoç est. Glossa 302; o. 452) Iocutionc àP.Àô&çooi äv&Qcortol.

Monacensis (D) explicat justutn, aequum, ut de Mithram] Solem Mithram appellari liquet ex

1бсо cogitasse videaturl " .-> . hac inscriptionc Latina: »Soli Mithrae« ct ¡Ua

Serapim] De magnifico hujus dci in Aegypto Graeca: »HAIS2 MI0PA ANIKHTSU«, aliisque

templo vide Ammianum (22, 12). Imitatus est no- centiim similibus. Grot. — Res est notissima vci

ster variando unius cjusdemque dci nomina perinul- e Nonno, Strabone, Justino martyre, Porphyrio,

tos alios scriptores (Stat. Theb. 1, 717. Appnlej. Statio, Curtió, Claudiano, aliis. (Conf. Palaeogr.

met. 11. p. 753 Oud. Auson. cpigr. 29 ct 30. crit. Ш. §. 106. 309. 481. Hyde de relig. Pers.

Ffonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus Eichhorn de deo invicto Mithra, et Camdcnum

hujus ipsius oracula ansam dederunt (Macrob. Sa- in praclcctionibus academicis p. 177). Literas in

turn. 1, 18. Euseb. praep. cv. 3, 4, 15. p. 125.

Laur. Lyd. p. 42 Roc th.). Accusât quidem Goc

zius (Grotium sectitus) 3Iartiaiuuti de correpta me

dia in nomine Scrapie; sed corripuit earn jam

aatiquior Prudentius Ulo vcrsu (c. Symm. 2, 531):

nomine Mei&Q<xç numerum 365 , nimirum anni

dicrum eontincre, olim (loco citato §. 454) jam

monuL

Attis] Sic pro Atys e Vossiano scribe, quod

etiam placuit JMiiuckcro ad Fulgent mythol. 3, 5,

Martiani Capellae Hb. H. §. 192. 257

Amnion et arentis Libyes, ac Byblius Adon.

Sic vario cunctus te nomine convoçat orbis.

Salve vera deûm faciès vultusque paterne, 195

et rccte quidcm, qiium ita priori longa semper poctis

dicatur, judice Sobradero Obs. 1, 5, ubi et

banc emendationeui a Dliinckcro institutam probat.

AniVTz. (misc. p. 213). Salinasius quoque (ad So«

tin. p. 51) Ahjn no me n Lydum, С j bel es autem

amasium . il t idem scribendum censet, itaque corrigit

Arnobium (I. V), ubi de Attide pro Sole ha

bende itidem sermo est Confer tarnen et Doeringiuui

(ad Gatull. 63) et interpp. ad Persium (1, 93).

puer] Quicunque Virgil tum (georg. 1 , 19) legerit,

sane videbit cum a nostro exscriptum fuisse.

Sed difficilior quaestio est, quinain fucrit »alinus

¡lie puer aratri?« Etenim ipse Virgilius obscurus

est adeo, ut vel Heyne cum non intellcxcrit, puerum

interpretatus Triptolemiim, qui a Martiano hoc

loco designan non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine reniât Yiam potius nobis aperit Scrvius,

ad Virgilii loeum observans: »Alii Triptolemum,

alii Osirin vohmt. « Atque posterius rectius esse

e poctis colligitur. Tibullus (1, 7, 29):

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollieilavit humum.*

Idem Rutilius (it in. 1, 73):

ovinia и с reperlor

Et <¡iñ primus humo pressit aratra pucr.t

Baccbum enim et Osirin cundem dcuní fuisse non

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. crit. IV. §. 643. 661). Hinc mihi qui

dcm persuasum Virgilium a nostro melius intclle-

Ctum esse, quam ab Ilcynio, cujus interpretado et>

eo laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

conjunctioncm deorum cum Triptolcmo semideo.

Sed in тосе pucr bacsisec vide tur, qua tarnen neque

ipse Virgilius (in cul. 25. 36), neque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Caesarcm Augustnm appellare

dubitarunt. Erraret igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductus Tagctem intclligcrc vcllet. IVemo

enim unquam hunc pro Sole accipi Icgerit. Curvum

aratrum similiter dixit Lucretius (5, 931.

6, 1251).

Лттоп] Pcccat Capella in legem pedariam, ut

ct supra Serapim media correnta dixit. Cur autem

Sol Aimnon dicatur, ex Nonio docebúnus in notis

Onomacriticis. Grot. — Macrobias (Saturn. 1, 21)

i>Ilammonem<< in quit «Sol em occidentem Libyes

existimant«: et ego de Amnione copiosius pluribueque

locis (in palaeogr. crit. Т. Ш. §. 12S. 281. 481.

T. IV. §. 600. 669. 670) cgi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Serapim modo defendí.

Ac prefecto antiquissimorum etiain poëtarum negligentiam

non minus accusandam esse Atbcnaens

(14. p. 632 Casaub.) multis ostendit exemplis.

Adon] Pariter Theocritus (Syracus. 143) Solcm

bilellevit bis versibus: a>

"IAa&t vvv, *piX 'lAdcovi, y.ul eg v¿<ur' ev-

Kai vvv r¡v$ec "Adavi, xal ¿xx' ¿ир1щ

tpiXoç j$eîç.

In primis autem MacroLius (Sat. 1, 21) totus ¡n

со erat ut demonstrare! Adonin Solcm esse.

salve vera] Siunsissc videtur ex bemistiebio hoc

Virgilii (Aen. 8, 301):

»Salve vera Jovis proies.* — ——

Mox miror Waltbardum et Goezium edidisse paternae,

quod omni sensu caret. Scilicet non anim

ad ver ter un t, in erra lis a Grotio istud mendiim cor258

Martiani Capellae lib. П. §. 193.

Octo et sexccntis numeris, cui litera trina

Conformât sacrum mentis cognomen et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumquc sacro sub nomine noscere coclum.

194 His auditis deoruru sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

195 Pyrois circulas immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

196 circulo visus Pjriphlcgethon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (ncque

rectum fuisse. Verumtamen ¡ntelligcrc debebant,

quod scrutèrent!

sacrum] Vulg. sacrum nomen, cognomen et

«men, sed haec annotant docti interpretes: MS.

■sacrum mentis cognomen.« Est autem hoc nomen,

quod diligenti indagatione inveni, HYUH, quod

mentis affectum placidum dénotât, cstqne TQiycaßfiaxov

ct numerorum 608. Nisi quis Y~HS malit.

Id enim nomen Bacclio tanqnam humidae naturae

domino tribuit Plntarclius. Ego tarnen altcrius ma

llín, quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apoll ¡nein rfiov dici quis est qui ignoret?

Grot. — Vcrsiculum ipso suo sono horridum re-

Gtius forte codex MS. bunc in modum referí:

»Conformât mentis sacrum cognomen et omen.*

Et ita etiam codex a Grotio adliibitus, quern \irtim

summum egregio (!) bacc illustrantcm vide in

notis. Aliam longe viam in ¡Ilustrando boc loco

ingressus est Bartliius (adv. XI. c. 3. p. 5 1 7) qui

Capellam Cbristianum esse bine colligit, rcctcnc

an secus ¡pee viderit. Bond. (var. lect. p. 58)' —

Scribciidum omnino »mentis cognomen«, quod in

suis codicibus iiircncriint Grotius et Bondamins ct

in Vossiano exstat. Arntz. (misc. p. 213) — Ad

der« licet e Monaccnsrbus plums, Iltigiamim, Ba-

•ileensem, Darms tal ten sein, Britannien in et Cantahrigienscm.

Cetcrum nt non negó nugas egisse

Bartbium, ita et egregic errasse Grotium et Boudamium

patet, quos Acgyptiacum Solis nomen ФРН

omnino latucrat (v. Palacogr. ineain crit. III. §. 229.

IV. §. 588). Quod autem hie mentis cognomen dicit,

hoc ex superior! loco (§. 185) Ulustraodum,

ubi Solem mentis fontcm appcllat.

mentes] Grotius mentis. — Vel legendum est

»pater mentis«, id est mundi, vel »da pater men.

tes.« Vlxc. — Cessât, quia Bodlcjaiuis codex exliibet

mentes , atque ipsimi mentis pro accusatiro

pluralis numeri accipi potest. Scnsus est: »Da pater

mihi animum, ut coner ascenderé coelum.« ffam

sic intclligcnda dictio est »dare mentem.« Confer

ilium Horatii (in cp. 2, 2, 3G) versum:

»Verbis, quae timido quoque possent addert

menlem. «

nomine] hege numine. Vokck. — Equidcm verbum,

quod in omnibus tarn editis quam scripti*

libris exstat, corrigera non ausus sum, praescrtlfii

quiim тех cognomen pracccdat.

auditis] Grotius audita, quod corrcxr e variant!

Icctione apud Walthardum ct с Basileensi códice.

In scqiicntibus Guelferbytanus quidem sublévala,

et Cantabrigiensis circulo praebent, sed quum Pyrois

primus sit casus', male.

infera] Ita pro Grotiano infra babent Mona«

censes (C. D. E), Bcichcnauensis, Basilcnsis, Darmstattensis,

Guelferbytanus' teste Cortio, Britanni.

Martiani Capellac lib. II. §. 196. 239

euim labor fuerat, hemitonii interjecta transcurrere) in Jovialis sideris pcrvencre

fulgores, cujas circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat teraperamenti

vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex ealidis humidisque comniixtionibus candens,

qüadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius numdi membra collustrans ad deorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiain practergressa circum, ae parili in- 197

terjectione sublimis, deorum rigidissimum creatorem in álgido inhaerentem

pruinisquc nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis meló Dorio tinniebat. Sed ipsi praesuli nunc draconis faciès, nunc

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialie

eus et Cantabrigicnsis teste Federo, quapropter

baud dubius nteliorein lectîoncm ¡n textum recepi.

ne que enim labor] E Virgilii (Acn. 11, 684) :

•ñeque enim labor.«

phthongo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) verba: »Saturnum

Dorio moveri pbtbongo, Jovem Pbrygio«

contuleris, vldebis omissnm esse Phrygio. Pbtbongns

enim sonne est (§. 939) qui varietur, undc

paulo poet (§. 197) Saturno Dorium melos adscribí!.

Quumque liqueat Martianiim sua e Plinio bausissc,

ex со ctiam supplcre quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem hoc ipso loco in Darm-

•tattensi códice verbum quoddam erasum esse. 141-

comaebns (in barmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.)

Jovi sonum adscripsit parhypates.

temperamenti] Pcculiarcm banc bujus planetae

notant fuisse, supra (§. 17 et 32) vidimus, et infra

(§. 881») legemus. Confirmant earn tarn pbilosopbi,

quam poëtae. Etcnini ex Saturno et Marte tempe

ran ilium interjectum et Cicero (¡Y D. 2, 46 f.)

et Plinins ( 2 , 8 ) et Aristtdes Quinctilianus (de

música p. 148 Meibom.) docent, repetitque idem

Ptolemacus (tetrab. 1, 4); Yitruvius auteni (9, 1.

p. 2C7. Bip.) » temperatissimos« ei effectua tribuit.

Adde palaeogr. crit. Ш. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis effulgentia

víbrala meliorem recepi, quam Basilccnsis

codex et teste Cortio Guclferbytanae membrunne

babent, »fulgentibus blandisque vibratum cando

ribus.*

coelitem] Cantabrigicnsis coelitum, nnde sensus

exit idem.

álgido] Yirgilius (georg. 1, 336):

»Frígida Sahir ni sese quo Stella receptet.n -

inhaerentem] Haerentem Grotius; inhaerentem

e varus lectionibus Bondam (p. 58), quainvis parant

intersit. Sed paulo post pro circumvenire e Dann»

stattensi, Bcicbenaucnsi, Basilecnsi, ct Guelfcrbytano

omnino rcctius circumire reccpi.

Dorio] Gravissimo sono. Vixc. — Confer Milicbium

(ad Plinii librum secund. p. 167) et Harduinum

(ad Plin. 2, 22, 20. not. 11).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. I ta clare Vosbianus,

atque certc vox ea Capellae est restituenda,

quum in magis notain a librarlo sit mulata. Ilausit

2i0 Martiani Capellae lib. П. $. 197.

saevicbat borrorc; cui tarnen potestas pro circi granditate major ac praclata

ceteris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intolerancia

198 congressione virgo diffugit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ас di midió ad ipsiiis coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellt«

199 ambitum pervenitur. Sicque sex tonorum conscensionibus et stadiorum defecta

lassitudine fatigad, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certrasime e Solino, qui cap. 52 »aprugnis dentibus

« dixit, ut in quibiisdam editionibus legitur,

quod tamen in Venetian» aun. 1498, quae penes

лае est, inula! um quoque in aprinis eodem crrorc.

Salmasius cdidit aprttgineis; sane Latinis dici aprugineus,

aprugintts ct aprugnus idem no la vit cxercitat.

Plin. p. 574. Arjitz. (misc. p. 213). — Correximus,

quia in códice ¡По aprtignis legitur; quanivis

aprinxis Laud deterior vox sit a Varronc et

Plinio usúrpala. Profecto sicut a caper est caprinits,

ita ab aper dici potest aprinus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano 1cgendtun

exitialis. Litera S absorpta est a sequent!

voce, licet non novum fucrit Latinis etiam clegantioribus,

qui duo adjectiva uni substantivo a»l po

nant. Cicero pro Milonc: »propter multa praeclara

mérita.« Dracbenborcb ad Liv. 1, 14, ct ex poctis

exemplorum segetem congessit elcgantissimus Brotiklius.

ad Tihull. 3 , 3 , ; 22. ¡Xcquc id Graccorum

poctis ignotum, undc дебцосс àXvroïç àyQÎoiÇ

recto defendí posse apiid Aescliy). Promelb. vinct.

v. 154 vidit II. Steplianus. Aumz. (mise. p. 214)

— De Saturno exitiali confer superior» (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographomm error!

adscribendum esse vide tur, quum anteriores omnes

editiones meliorcm proférant lcetionein, quam Grotium

imitare voluisse non arbitramur.

/mr/m] Ediderat Grotius arpis, quapropter co

actas erat banece add ere notam: »Lego harpis et

explico falcibns, ita cnim sonat vox Graeca: est

cniiu ciQJtrj ÔQErtavTj. Falces autein Saturno atlribuit

antiquitas, ut omnis auctorum tam Graccorum,

quam Latinorum, turba testatur. Mavult tamen

illustriss. Scaliger pro músico instrumento accipere,

praesertim quum bombis sequatur, motus

ínter alia isto Fortunati loco:

»Romanisfiue hjra tibi platt do barbants harpa.»

Nomen boc ctiamnum Gallis et Bclgis usitatum.«

GnoT. — Eqiiidcm Grotio potius, quam Scaligero

adstipulor: baud cnim video, quo pacto Philologie

músico instrumento perterrita diei potucrit. A Thracibus

uQrtTjv, iucurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alcxandrinus (ström. 1. p. 307) do cet

Persei etiam falccm àdctfUtvTÎvTjv aQstrtv poëtac

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apollinar. Sidon.

carm. 7 p. 507 Sirm.). Ab barpis ctiain milites

quidam barpigeri olim dicti (v. Cang.). Cetcrum

aspirationem addere non dubitavi с rationibus supra

(§. 7 not.) expositis.

bombistpte] Sono graviuri (Varro R. R. 3, 16,

52), veluti lympani (§. 67). Catullus (64, 264)t

»Multis raucisonos efjßabant corntta bombos.«

sescuplo] »Tempora tria ad duo sescuplum faciunt

« (Quinetil. 9, 4, 47. p. 556).

coelestis] Reicbcnauensis et Grotianus codex

pracbent coelitis, quod non minus probum est

(v. §. 62 not.).

defería] Ita pro Grotiano defessa codices Monaecnses

(lt. C. D.E. G), Reicbcnaucnsis, Basilecnsis,

Darms tattensie, Bodlejanus, Britannicus, CanMartiani

Capellae lib. II. §. 199. 241

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores má

ximos recreati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica desiliens, 200

quum immensos luminis campos aethereaeque tratiquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum, tunc octogiuta quatuor

liturgos coelo miraretur astare : videretque praeterea fulgentes crebrorum siderum

globos et circulorum alterna illigatione texturas ; ipsam vero, quae SOtl

ambitum coërcet, ultimam spbaeram m i ris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundan! transmeare terrain, atque ab

ipso totam coeli molcm machinamquc torqueri; tanti operis tantaeque rationis 202

patrem deumque noscens ab ipsa ctiam deorum notitia secessisse, quoniam

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

tabrigicnsis, Bongarsii, igitur plurimi. Tamen ctiam

defessa dcfcndi per hypallagen potest

desiliens] Hoc e eodieibus Grotiano, Basileensi,

Darmstattcnsi , Britannico, Bodlcjano, ct Guelferbytano

substituí pro dissilicns, quod male se liabct

in editis.

immensos] Pbilologiam astrorum multitudinem

admirantem eodem fere modo noster dcpiuxit, quo

Lucanns de Pompcjo divo facto (9, 11) cccinerat:

— -— »Jttlic pos ta иum se luminc vero

ímple vit j stellasaue vagas miratus ct astra

Fixa polis vidit , quanta sub nocte jaceret

Nostra dies.* «-

decanerum] Vide quae de ¡is coranique nomlnibus

Aegyptiacis in palaeographia critica (T. III.

§. 320. 528. 550. 352) disputavi; quibus addc

Hcrmctem (ap. Stob, in eclog. 1, 22, 9. p. 469

Heer.). .. u :, .

liturgos] AeiTOVçyovç. Ministr! sunt public!

Graero vocabulo. Grot. — Plura dabit Salmasiue

(tie ann. climact p. 522. 796). Absurda si qua

alia ad bunc Martian! locum in códice Monacensi (E)

legitar glossa: »quasi letargi, resoluteres laborista

ipsam vero] Describí t post coelos plane tarum

ct ¿(Jt/Mvicov astrorum primum mobile cum primo

motore. Grot. — Supple ex antccedentibus »quum

videret« et refer vibratum ad axem, ad cumque

ctiam, qnod sequi tur, ab ipso.

noscens] G rotins pro со , ' quod in libris legebatur,

non sciens repon! volait non nesciens, quae

tarnen emendatio neccssaria non est, postquam Cortius

in Guclfcrbytano legit noscens.

secessisse] Vossianus: »se cessisse«, non male.

Vulgatum tamen secessisse tuer! posset frequens

pronomiuis sc ellipsis, cujus exempla dedi ad Sedul.

4, 80. Aii>Tz. (misc. p. 214). — Cur deslderet

vir doctos pronomen se, prorsus ignoro. Cert«

Mailianus nihil aliud quam Nco-Platonicam doctrinain

exponerc voluit , qua pater Ule ignotas summus

dens est (palaeogr. crit. Ш. §. 126), quem

adeo ¡gnotum esse dicit, ut ab ipsa deorum no

titia secesserit; adeo ut dû ipsi eum non, noscercnt.

Conferrc licet Jamblicbum (de myst. 8, 2. p. lîiS

Gal.).

latitudines] . Grotius quidem beatitudines ,■ sed

Hugiani codicie lectlonem eo libentius recepi, qno

31

242 * Martiani Capellae lib. II. j. 202.

intellectualique mundo gaudentem, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

205 genibus ac tota mentis acie coartata din silentio dcprecatur; veteruraquc

ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundum dissonas nationes

certius et supra (§. 38) eadcm legebantur. Hoc

autem códice olim nondum inspecte, priiis (in

Palacogr. mea III. §. 151) aegre liunc Martiani

locum intelligcbam.

extimi ambitus] »Coelum ipsum a inquit Cicero

(dir. 2, 45) »quod cxtrcniiim atque ultimum mttiidi

est.« Ulterius progredi Pbilologiac non lícebat, sed

sola mente deum suprcraum atque ignotum, quippc

qni extra mundum esset, persequebatur. Plato

biinc locum (in Pliaedr. p. 247 Steph.) vrteçovçâvLOV

xbrtov appcllat.

murai] Aut Maxiini Tyrii (17, 12. T. I. p. 357.

Reisk.) »olov tei%oç« ante ocnlos habiiit, aut

Lucre tium, qui pariter pluribus locis (1, 74; 5,

372. 455) »moenia mundi« statuit.

silentio deprecatur] Aegyptios jam Porpliyvius

(de antro nympb. 27. p. 25) refert 6e/3o(ièvovç

vjto бюзЩ -&60V ¿QZVV T(àv oàcov U%ovrcf- et

Jamblichus de mysteriis Acgyptiorum (8, 5. p. 159

Gal.): o dr¡ yai dtà 6tyijç fwvijç deçarteverai.

Pulcbcrrîma etiam Plinii Secundi (in panegyr. 5 f.

p. Gl 5 Cellar.) bacc est sententia: »Animadvcrto

enlin etiam dcos ipsos non tam accuratis adorantium

precibus, quam innocentia et sanctitate lactari:

gratioremque existiman, -qui delubris eorum

puram castamque mentent, quam qui meditatum

carmen intulcrit.« (Conf. et not. quae sequitur).

voce mentis] Quod audiri ncquit, sed sola percîpitur

mente. Ita et Manilius de felici alicujus genitnra,

ut vocant, bosce composuit versus (4, 198):

» causas viresque dabit perquirere rerum

Atque oeulos mentis, quae possit cerneré cuneta

Quamvia occullis naturae condita causis.*

Séneca etiam (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo

inquit: »cffugit oeulos, cogitatione visendus est.«

Undc quosdam a voce ad inarticulatos sonos transüsse

testatur Nicomacbus (manual, music. 2. p. 37

Mcib.) seríbens: »Inde est, quod Tlicrini (maviilt

Mcibomius Tyrrbcni) sibilis inarticulatisque strepitibus

numen invocant. « Ovidius quoque de Pytbagora:

*Vir fuit hic ortu Samiusu

(metam. 15, GO) canil,

» isque licet coeli regione remotos

Mente dcos adiit et quae natura negabat

Visibus humanis, ocnlis ea pectoris hausit.*

Quibus adde Jamblicbum (de vit. Pytb. p. 45 Kiist.)

Exprcssis autem verbis Seneca (de benef. 2, 1.

p. 274): nadeo, inquit, dcos, quibus bonestissime

supplicainus, tacite malumus et intra nosmel ipsos

precari.« Corte e Platonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Stcpb.) doctrina: »dcnm sola mente videri«,

I4eo-Platonici dogmata sua »de patre ignoto sola

mente invocando« (v. Palacogr. crit. Ш. §.131)

bausisse videntur. Pnlcbcrrima baec Ausonii (in

ephemer.) est oratio:

aOinmpotens solo mentis mihi cognite cullu,

Ignórate malts et nulli ignote piorum:

Principio extremoque carens, antiquior nevo,

Quod fuit aut veniet , cujus formamque modumque

Лес mens complecti poterit , nee lingua profari*

cet ;-'

Adde Hermetis Trismegîsti dialogum, qui falso adscribitiir

Appulcjo (in edit Bip. Т. П. p. 299 f.

seqn.).

dissonas nationes] Vario señen dissonum noster

Martiani Capcllae lib. II. $. 203. 245

numeris varia, sono ignota, jugatis altcrnatisque uteris inspirata, veneraturque

verbis intellectualis mundi praesules déos eoruraque ministros, sensibilis sphaerae

potcslatibus venerandos, universumque totum infinibilis patris profunditate

coercitum: poscitque quosdam tres déos, aliosque diei noctisque séptimo ra- 204

dicit, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), dissona

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

sonant suavitatem (§. 912) cet. Hoc autcm loco

ita usurpât, ut Li vins (1, 18) subject os Лишае

Poinpilio populos scribit esse »gentes sermone et

uioribus dissonas «$ л el Sillas (16, 19): »tot dis

sona lingua aguilita « ct (3, 221) »dissona unguis

castra« ; reí Claudianus (laud. Stilich. 1, 152): »пес

tantis dissona unguis turba.« Addc Solinum (31).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 566) Circe

»Ignolosquc déos ignoto cat-mine adorât.»

alternatisque] Locum olim (in palaeogr. crit. III.

§. 234) explicavi, literasque esse docui septem

vocales Graccas, quas alterna tas dixit, qniim quo

libet versa repetitarum ordo mutatus sitt

AEH J O Y Si

E HI O Y Si A

H I O Y Si AE

1 O Y Si AE H

O Y Si AE Hl

Y Si AE HI O

Si AE H 1 0 Y

Addc quae alio ctiam loco (III. §. 260) annotavi,

eum obscrvationibns doctissimi nostri Ilugii (¡n

myth. p. 218 ct 220).

verbis] Ville quemadmodum distinguât intelle

ctualis mundi déos a patre illo ignoto, extramundano

dco. Illos verbis, buiic soils Uteris sensu

carcntibus adorari (conf. Stanlejnm 1, 2, 11 et 12

in Clerici op. pililos. T. 2) dicit.

tres déos] Tres temporum varietates, praesens,

praeteritam ас futurum. Gloss, (cod. Моиас. E). —

Videtur hic ad sacrosanctac Trinitatis abeconditum

profanis mysterium alluderc , an luderc ? Grot.

Ñeque hoc ñeque illiid Martiannm voluisse mihi

quidem persuasum est. Magis cnim, quam ist! in

terpretes, Ule Neo - Platónica pbilosophia imhntus

erat, ejusque dogmata baud ignorabat. Quos inter

Numenius (rteçï àya&ov in Euseb. pracp. ст. 11,

10, 18. p. 537 Vig.) haec tradit: »Primus ¡lie deus,

ut est in semct ipso, simplex est, sibiquc undcquaque

cohaerens et individuas. Deus ctiam secundus

ac tertius unns est« cet Qui plura capiat adcat

Euscbium ipsum, ct Plotinum, qui (enn. 5, 1, 1)

»sunt tres* inquit, »hypostases: unns seu bonum,

mens seu intellcctus, et anima mundi; nee de bis

nisi implóralo dei auxilio et sedata mente loquendum

« cet. Paritcr CyrUlus (с. Julian. 1. p. 34) e

mente Porphyrii, opinionem Platonis exponen tis,

doect de! substantiam ad tres procederé, esse verum

supremtim deum optimum, post ipsum et alie

nan creatorem scu opiGccm, tertium porro mundi

animant.

séptimo] An ad sabatba Judaeorum, ad qua«

«Fuvenalis :

— »Cui séptima quaeque fuit lux ignava»

an ad diem xvçiaxrjv Chris tianorum? Grot, —r

Lege Ausonii eclogam de nominibus septem dierum

(372. 5. p. 413 Delpbin.), ubi »radiatus Sol«

omnino diem habet priiiium et supremum, qui heb-

(lomadis est septimus. »Diei autcm noctisqne deos«

dicit, quia Sol interdiu, reliqui planctae, qui diebus

nomina sua dedcriint, noctu conspicinntar. Planetac

ab Appulejo ctiam (de deo Socr. p. 121

31 *

244 Martiani Capellae lib. II. §. 205.

20o diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis

260 quoque mysteria ала£ xai dig èitixocva potestates. His diutissime florem ignis

Oud.) radiantes dii appellant». Quod reliijuum

est, confer inferiorem locum (§. 738).

fontanam] Id est fontcm ct originem vilac, quod

nihil est aliud quam deus. Vulcan. — Prefecto liacc

omnia caecis sunt circumfusa tencbris. Forte lamen

(si quis in loco tarn intricate conjccturae locus)

legendum videatur fontanam uriginem, ut Solcin

intelligaiuns, quem fontem acthcrci ignis nominat

Bfartianus, et prefecto tale quid requiritnr, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro iguc accipias, nam

euhjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

ride an originan maus. Sed sane quia hic inagis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

banc fontanam virginem de Entclcchia velis intclligcre.

Grot. — M с am de hoc loco sententiam jara'

dudum (in palacograph. crit. IV. §. 77G) aperui.

Sed praestabit verba ipsa hic subjungerc: »Data

enim opera Martianus omnem rcconditnm philosophorum

doctrinam fabcllac suae insérait: quarc vcreor

ut unquain nostrum sint intcllccturi, nisi qui

illis placitis probe imbuti fucrint. Sane hi Chaldaicorum

oraculorura versus (278. 279) consulcndi

sunt:

Aaiijç èv Áayóóív 'EKATHS àçex?jç jïèXe

ПНГН,

*Evàov oXtj (¿i[ivov6cc, xo ILAP0ENON ov

ЛдоШба.

Nec praetermîttendum Pselli ad hos versus srliolion

(p. 99 Gallaci), qui »Chaldaci«, inquit, »Hccaten

deae loco habent, quae medium ordinem

ducat, ct quasi centrum sit omnium potentiarum.

In dextris ejus partibiis collocant fontem animarum,

n sinistris fontem bonorum sire virtutum: ajuntqne

animarum quidem fontem ad propagationcm esse

proclivcm, virtutum vero fontem intra propriac essentiae

limites coercitum mancre, virginis intactae

instar incorruptum, eamque, quam habet,

firmitatcin et iiuuiobililatem ab implacabiiiuin poten

tiarum facilitate adeptum esse ct virginali zona accinctum.

« Fous autem ¡lie animarum baud dubie

с Platonis cratère (in Tim. p. 41 Stcph.) est sumtus.

Haec igitur Martiani illa fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrum interpretatur

Joannes Sarisberiensis (in inctalog. 4, 5C;

p. 921), quem vide.

аЛа$ xai ôlç\ Ridicula est glossa in códice

Basileensi: »pater filiiis super omnia«; sed faciliiis

est dictu quid non significent, meritoque mirauiur

Grotium, qui nihil ad connu Illustrationen! annotavit.

Qiiuiii tamen Platonis illa arcana appellct,

veri similliinum est placitum ¡Hud respici, quod non

quidem in libris, sed in secretion discipulorum

coetu, Pytliagorcos secutus Plato proposucrat, de

monade ct infinita dyade rcruni omnium principiis,

qiiibus inter se mixtis quuni reliqua omnia, tum

maxime tcrnariiis omnia complcctcns oriatur. Conf.

Aristidcm Quinctilianuni (iu Meibom, ser. r. mus.

p. 121): »AQ%r¡v xrjç xeov bJ.cov 6v[Mpcuvutç

xai rtoi7}Tixr¡v aixiav kXoyi^ovxo oí rtaXaioi.

Ilâvra yào yLvsdxkci ôià xrjç sic ïv àopoviaç

6vv£%ó(ieva. Tr¡v de ovada xarà xr¡v

vXrjv hxaxxov, èvavxiôxyroç ov6av rtpcúxr\v

su<pavxixr¡v. Tçiàôa dh xo ôvfiitav kxàXovv,

kvavxwx7]XL xai [ií6oxr¡XL rtertkrjQCufibvov,* inque

primis Simplicium (ad Aristot. Physic, f. 104,

В), quem egregie explica vit Brandis (de perd. Ari

stot. libris p. 55 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis purlssimus,

nnde divinitati proximus putabatur, ut anima, quae

divinac origiuis est Vide quae de fontana virgine

Martiani Capellae lib. II. §. 206. 24»

atque illam exsistentcm ex non exsistentibus veritatem toto pectorc deprccata,

tum visa se cerneré àjto&ècoôiv sacraque meruisse. Quippc quidam candores 207

lactei fluminis tractu slcllis efflammantibus defluebant. Laetabunda igitur gra- 208

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deúm a Jove novcrat

congregatum. Erat autem ibi Jovialis domus, quae etiam granditate nura

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fulgorem sidcrum vinceret,

ct novitate situs signiferum circuluin decussaret; praeterea tanto splendorc

rcnidebat, ut argenti crederctur fabrícala materia. Ibi septa candentia,

culraenque septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupiter cum Junonc 209

mudo adstruximus. Saepc JtVQOÇ av&oç in Chub licet actcrna sint, ab hominihus tamen sero tau-

Jaicis memuratur oraculis (v. 21. 85. 155. 122. tum ¡ntclligiintnr, ncc nisi multo labore ex terrestriap.

Gallaeum de Sibill. orac. in app.). Iufra (§. 571) bus ct cadticis, quae non exsistentia, (ir¡ ovra,

Palladem quoqnc ex Jovis capile prognatam et pu- Platónico sensu appcllarc poterat, per abslractiorissima

virginitate. praeditam floran ignis appcllat. nem et indiictioncm inveniuntnr.

Ilinc ctiam explicandum est, quod ignem furatus se cerneré] Male G rotins secernere, qnod qui-

Prometbcus (ap. Claudiar.. 4 cons. Hon. 230) «licilur übet videhit, qui verba construxerit : »visa est Phi«

»Sinceran» patrio mentent furatus Olympo.* lologia cerneré, se àjtO&èco6lV menasse.«

ном exsistentibus] Vaille diflicilis quacstio est, defluebant] Stcllarum trajectionem describit. Lnquam

veritatem exsistentem ex non exsistentibus cretins (2, 209):

Martianus significare volucrit. Plerisque veternm »Non cadere in ierram Stellas et sidéra cernís?*

ridebatur, ut apud Persinui est (5, 84), »gigni Vetcrum bac de re opiniones collegit Stobacus

De nihilo nihil, in nihilum nil posse reverti«, (in celog. 1, 28, 1. p. 580 Heer.) ct Ammianue

tel nt Lucretius ait (1, loi): (23. p. 309 Lind.); praesertim etiam Seneca (nawNullam

rem e nihilo ¡ji'jni divinilus unijuam« tur. quaest. I, 1. p. 684 Lips.), ubi: »Stultisidqne

»commune pbysicorum omnium placitum« (та sirnum est« inquit, »existimare, aut Stellas décidera

XOLVOV Itccvxayv Xcov tpvólMOv doy1 fia) Aristo- aut transsilire, aut aliquid Ulis auferri et abradi:

teles (Pbysic. 1, 4; de gencr. et corrupt. 1,3. nam si hoc fuissct, jam defuisscnt.«

p. 499. a) appcllat (Adde Ocell. p. Oil Gal. An- Galaxeum] Nimirum circulum; de cujus natura

tonin. imp. 4, 4 et 5, 15 3 Democritiim, Diogcnem disputarunt pliilosopbi (v. Alistot. mcteorol. 1,8.

Apolloniatem, Epicurum ap. Laert. p. 575. 578. Stob, eclog. 1, 28, 1. p. 572 Heer.). Saepe no-

619; auetorem de miiud. incorr. in Pliilon. op. ster ejus meminit (§. 27. 209. 82G. 835). /

p. 939). Sed non pbysico, sed metapbysico sensu septatum] MS. seçtalum. Sic in Gramm, resec-

Martianus hie loquitur; quapropter yeri simillimum tationem pro resectione posait. Vidctur autem hie

est veritatem exsistentem ab со dici divinam natu- Capeila coelum cryslallinum (ut vocant patres Chrii*

am vel quod Plato ait Ta OVTWÇ WTa, quae etiani) describere, qucmadmodum supra empyreum

24(j Martiani Capellae lib. II. §. 209.

omnibusque divis in suggestu máximo ас subselliis lacteis residens sponsales

praestolatur adventus; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mela dulcia

210 cantilenis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delias fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllenii

211 adhaerebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcherrima

multitudo, animaeque praeterea beatorum veterum, quae jam coeli templa

212 merucrant, gressus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

dcscripsit: ait cnîm: »limbis nivalibus albicabant. «

Grot. — Cum Grotiano. códice tam Hugianus,

quam Bodlcjanus, Darmstattcnsis, ct Rcichenauensis

conveniunt: BasUccnsis autcni septatum pracbct.

Atquc partim interest utro modo legas. Haud

dubie cnim ¡He scctatus vel scptatus locus Jovis

domus (§. 97) in lácteo circulo erat.

ut] Omissam hanc partîculam с Basilecnsi có

dice supplevi.

dissonis \ Concentus eniin, Séneca teste (epist

84, p. 550 Lips.), fit ex dissonis 5 undc Ovidius

(met. 10, 145) de Orpheo:

»Vt salis impulséis tentavit pollice chordas ,

Et sensit varios, yuamvis diversa sonaren t,

Concordare modos» cet

Pythagorci jam definiverant musicam conlrariorum

compositionem aptam (Tenniil. e Tbcon. pr. ad Jamblicli.

in Nicom. aritbm. p. 175), dissimilimntjue

concordiam, ut ait Qiiinctilianus (1, 10, 12; p.

210), àçfwviav vocabantj quos secutus Aristote

les (de mundo 5), dum de concordia per contraría

dissent: »música«, inquit, »aculis ct gravibus so

rtis, longisqiic et brevibus una permixtis in diversis

vocibus, unuin ex Ulis roncen I um absolvit

(risferi/leôev ceçfiovUtv).* Adde Maximum Tyríum

(I, p. 271 Reisk.) et Sfacrobium (Satura. I. in

pracf.), qui Senecam ad verbum fere exscripsit

Ipse denique noster infra (§. 910) de Música clypeum

gestante scribit: »Denique mox ingressa atque

(slalini) cjusdcm orbis sonuere concentus,

cuucta illa, quae dissoiia suavitas commendarat,

velut mutesecntia taciicrunt.«

Hercules] Rectc liunc dciim adliacsissc Cyllenii

officio dicit. Adco enim juuctos eos cogitavit anti

quitas, ut una cademque basi Hernicracles bodicque

conspiciatur, addita bac inscriptionc : EPMAHPÄKAB0C

(D'Orvill. Sicula p. 575. Torrcmuzza

Cl. 7. п. 17). IVcc Mercurio soli (Ilorat. Od. 1,

10, 5) sed utrique deo palaestrae cura crédita

fuit ( Palacogr. er. IV. §. 801 ). Kodein denique

carmine uterque celebraba tur (Antbolog. Gr. 1, 38,

4. p. 165 de Boscb.).

beatorum] Similiter IVcmcsianus (ap. Bartli. in

advers. p. 1557):

»sublimes animae coeleslia templa

Sidereasque colunt sedes, mundoque feruntur.*

Hamm aniniarum sedis noster supra (§. 155) jam

mentionem fecerat.

Linum] De Lino ct Orpbco unisteis pariter ae

sapicntibus vide Quinctiliannm (1, 10, 9$ p. 215).

Linum »divino carmine pastorem« appcllat Virgi-

Irtis (Ecl. 6, 67), ubi Heynius hace annotavit:

Martiani Capellao lib. II. $. 212. 247

vatem redimitos cancntesque conspicercs; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platoncin Archimedcmque sphaeras áureas devol ventes. Ardebat 215

Hcraclitus; udus Thaïes, circumfusus atomis Demoeritus videbatur. Samius Py-

«Linum, supra (4, 56) cura Orphco junctum, memorat,

nomen inter vctustissimac memoriae Yates

darum, scrvatum illud partim Гата ас my this, par

tim carminibus, quae ejus esse fcrcbantur. « Pluribus

de eo cgerunt Burette (Mem. de I'Acad. d.

bscr. X, p. I9ö), Bode (de Orpb. poeta p. 77—79),

Ambrosehius (diss, dc Lino, Bcrolini 1829), et

Wclckcrus (Allgem. Schulzeit. 1830, n. 2 — 5).

Statuam ejus propc Musarum lucum in monte Heliconc

Pausanias vidit ibiquc quotannis ei parentatum

esse refer t (9, 29, 3).

Orpheum] De со omnia congessit Bode (de Orpbeo

poctarum Graccorum antiquissimo , Gottingac

1824). »Dcoruin in numerum consccratum« units

Albricus pbilosophus (18, p. 330 Munch.) tradidit

aristoxenum] Peripateticum, quem tarnen non

solum plúlosophiim , sed et musicum (§. 923) in-

■ignem fuisse, piares testantur scriptores (Aristoph.

adral, ad ran. 1337. Suidas p. 527. Cic. de finib.

3, 19. Gell. 4, 11). Confcrcnda omnino est Malina

di:- ti ¡he (Amstelod. 1793 et in Schäferi thesauro

critico novo , T. I).

sphaeras] Nota sunt, quae Plato dc natura

sphaerae et de orbibus coelestibus pluribus locis

exposuit; de Archimcdis autem spbacra artificiosa

noster infra (§. 385) agit

ardebat] Ignem cnim rernm principium esse

Ifcraclitiis docebat (Diog. Lacrt. 9, 7 ibiquc Mcib.

Plutarcb. de plac. pbilos. 1 , 3. p. 877. Cic. IV. D.

3, 14. Vitruv. 2, 2 ct 8 pracf. Arnob. 2. p. 48).

Quem seciiti Stoici (Plutarcb. dc stoic, p. 1077)

ignem ipsiim deum esse docebant (Euscb. in praep.

ev. 15, 1С. p. 810). Hcraclitum vero acri sed

justo judicio pcrstrinxit Lucretius (1, 639 sequ.

693. 783). Conf. ct infla (§. 738).

udus Thaïes] Qui aquam esse rcruin ¡niliiim

statnit (AristoL metapb. 1, 3. Diogenes Lacrt. 1,

27. Cic. N. D. 1, 10; acad. qu. 2, 57. Lactant.

1 , 3. Anson, sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 ct 8

pracf. Minuc. Felix 19, S. Plutarcb. plac. philos.

1, 5. p. 873. Apollinar. Sidon. carra, lu, 82 ct

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 ct ipse Seneca nat.

qu. 15. p. 727 Lips.). Sed confer omnino observationes

Hallcnscs (2. p. 417 scqii.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 5, 17; Je ira

dei 10) ct Diogcne Lacrtio (9, 50) primus Leucippus

illam de atomis docrinam Dcinocrito tradidit.

Exccpcrunt earn deinde Epicurus et qui hune sectati

sunt (Liieret. 1, 54. 56. Cic. de finib. 1, 6. Plutareb.

plack, philos, p. 877 f. 878. Scncc. nat. qu.

5, 2. p. 759 Lips. Minué. Fei. 19, 9. Macrob.

sonin. Scip. i, 14. Liician. vitar, anet. 15. p. 95.

Bip.). De Arccsilao etiara Apollinaris Sidoniue

(carra. 15, 94. p. 577 Sirm.):

»Post hos yircesilas divina mente paratam

Conjicit liane molem, confectani partions Ulis,

Ottas átomos vocat ipse leves.»

Posidonius autem (ap. Straboncm 16. p. 757 Casaub.)

contendit antiquum de atomis dogma Mosebi

esse, viri Sidonii, qui ante res Trojanas

floriicrit.

Putlutgoras] Quo pacto arítbmeticas barmoniac

proportiones invencrit, multi tradidere scriptores,

quos laudavit Bruckcrus in praeclaro suo opere

(bist, pbilos. I. p. 1057).

248 Martiani Capellac lib. II. §. 213.

tliagoras coelestes quosdam numéros replicabat; "Aristoteles per coeli quoque culmina

Entclechiam scrupulosius rcquirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno ducebat feminam providentcm;

Arcesilas collum intuens columbinum; multusque praetcrea palliatorum porepUcahat

] Ubi de nnmcria scrmo est, noster

plerumquc (§. 749. 757. 739. 760. 764) yerbo

replicare ulilnr pro »analogiam inter numéros exmtirere.*

Pliitarchus (plac. pililos, p. 876) 6vfl~

fUTçiaç «licit, et noster infra (§. 764), multiplicationcm

a replicatione distiuguens, »replicatio«, in

nuit, a maxima rat tone încipit et subindc ad mi

nores minoresque transit.« Porpbyrius (rteçt- аЛо-

%r¡c èfiipVXCOV p. 50) Pytliagorae meutern his

quidem verbis exponit: »o£ yovv Uv&ayoQEiot,,

jteqi tovç àçi&novç xai ràç удащшс бЛох>-

ôàÇovreç, èrti го JtXèov xoîç deoïç àrtrjq-

%ovro.« Undo Aritbmetica infra (§. 730) «Tovem

cum monade comparans, »tuae«, inquit, »primigeiiiac

naturae fontcui Jupiter recognosec.« Hoc

tarnen loco verbum replicare ctiam simpliciter pro

repetere sive resoluere accipi poterit. Ita enim Symmacbus

(epist. 6, 51) »nota replicare« pro »repe

tere quae nota sunt« scripsit.

Aristoteles] »Pcripateticorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Piatone, baud scio an

rccte dixerim prineipem pbilosophorum« (Cic. de

finib. 5, 3).

Enlelechiam] Confer Plutarcbum (plac. pbilos.

i, 3. p. 878), Macrob'uim (somu. Scip. 1 , 14), Juatinuin

Märtyrern (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

1686), TcrtulJianum (de anim. 52), inque primis

eiiperiorcm locum (§. 7) ibique nótala.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(§. 119) disputan ¡mus; rosas aiitein omnium ma

xime adbibcri ad convivía sólitas esse quam pluriuú

vetcrum loci doecut. Ovidius (fast. 3, 55*3):

»Tempora sutilibtis cinguntur tota coronis,

Et tatet injecta splendida mensa rosa«;

Horalius (od. 1. 36. 16):

»Леи desint epulis rosae,

Neu vivax opium , neu breve Jilium«¡

plura dabit Fulvius Ursinos (in append, ad Ciaeconium

de triclinio p. 263 sequ.). Uudc apparet

vitam voluptuariaiu et delicatam significan, quam

Epicurus inpriuiis commendassc dicilur, licet immerito,

quuni ca, quam ille finem bonorum constituit,

TjôovTj, neutiquam tarn pravo et abjeeto

sensu aeeipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de linibiis secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum etiam Seneca (de vita

beat. 15, p. 259) recte intcllcxit. Martianum communcm

opmionem sccutum esse docent sequential

vide tamen nc flores illi simul ct hartos sigiiificcnt,

quos in deliciis Epicumm habuisse constat (Cic.

14. D. 1. 55 ; de leg. 1. 21. Propcrt. 5, 20, 26-

Juvcn. 15, 122. 14, 519. Stat. silv. 1, 5, 94).

providentcm] Significat rtçôroucv sivc Providentiam,

qua mundum rcgi Stoici doccbant (conf.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogen. Laert 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 52).

Arcesilas] Idem pliilosopbus, qui ct Arcesilaus

ab aliis, inter quos Lacrtius in ejus vita. In Miinitio,

ubi textus habet Arcesilas, MS. Arcesilaus

refert, in Arnobio pro Arccsilao MS. Arcesila, ut

ex excerptis Scaligeri monet Meursius meus. Bic

ille quem ignorantiae magistrum vocat Lactantius,

et quem Cicero omnem funditus pbilosopbiac ratioucm

ait sustulisse. Docebat cnim аумхсхЛг-лр'ихг':

Martiani Capellae lib. IL $.213. 249

jralus studüs discrepantibus dissbnâbat; qui quid em omncs inter Musanim

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, millo potuere reboatu. Ve- 214

niente igitur introgrcssoque Cyllenio omnis ille deorum senatus veneratus

verticem ingrediontis exsurgit. , Ipse Jupiter euni propter suum conseesum,

Pallade a dextra sociata, medium collocaYití Nee longo interjeetu ipsa quoíjue 21o

••;.!. " ''■'■ >:■> '.v'i' ■'■'' ' ■■■"■'* '■■■'■' ¡'■'■y 1 Н1гч'',.'1 '- .;■;'■, }щ . ... ^.»tn.-i .:.*;■ ■ <¡:i

nibilquc certo sciri posse asscrcbat (meminit Iinjus Graece declamaban^ ; inque prímh philosophi eo

opinionis Aristoteles in mctaphysicis) и leba turque insignes erant, qui diutius quam alii vetorem culargumento

remi infracti, et colli cokimbini (ut te- tas simplicitatem eervarent (conf. Valer. Maxim. 2,

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid videtur, - в, 10 ibique Vorst. n. 65 p. 178 Torr.; Apollinar.

quam revera est Hue alludit Capclla. G кот. — Sidon. epist. 9. 9, p. 2Gö Sinn., et in Universum

Ciceronis locus in academicis quacstionibus est Sabnasium ad Tcrtull. dc pallio).

(4, 23). Sed ante bunc jam Lucretius (2, 800) dissonabat] Infra (§. 912) noster: ' '»

bac de re: . .. .

•P/uma columbarum quo pacto in sole videtur }

Quae sita cervices circum collumoue coronal:

Namr/ne alias fit, uti rubro sit clara Pyropo,

Inlerdum auodam sensu fit, uti videatur

ínter coeruleum virideis miscere smaratjdos.*

Adde huic Senecam (nat. qu. 1 , 3. p. 687 Lips, et

epist. 71 p. 512), et Apoll iuarein Sidonium (carm.

15, 89. p. 377 Sinn.). Certc Cicero (dc div. 2, 119)

»Ut nulli scateant dissona litibus.*

Ridet discrepantes de rcrum principas opiniones,

quem pbilosopbornm dissensum alii multi pariter

reprehenderunt (Max. Tyr. 52, 2. T. 2, p. 119

Reisk. Mtriiv. 2, 2. et 8 praef. TcrtulL de anim.

32 et adv. Marc. 1, 15. Arnob. L2. p. 48. Maerob.

somn. Sc. 1, 14. Sitlon. carm. 2, 156 sequ. p. 294.

Sinn. Minuc. Fei. 19. Plularcb. de plac. pbilos. I.

edixerat: »IViliil tarn absurde dici potest quod non *" * ™ ' * " •* .' '• * > * "

dicatur ab aliqno plulosophorum.. Quod rcKquum Jnstin' MarL ad Gb °Per« P' 6" Tbeodo,P- * Crest,

non «cordatas est Grotius, qnod ipse Socrates de mater' * Claudian. consul. Mallii 84 sequ.).

saeverat dicerc: »scire se nihil praeter boc ipsnm,

qnod nihil sciret« (Diog. Laert 2, 32. Cic. acad.

paüiatorum] Id est pbilosopbornm Graecorum,

ut ex inferioribus locis (223. 328. 353. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graecae

rebontu] Ita codices Cantabrigiensis et Hugianiis

saue melius pro Grotkuo rabulatu. Superiori

loco (§. 98) nomea simplex boafum legimus. De

prorsus dissimilibus pbilosopborum scntentils lege

et Ciccroucm (de diviuat 2, 57 et 58),

propter] Codex Cantabrigiensis quidem prepe;

gentis liabitum pertinebat; Romanoram autem tem- sed unum idemque est, illudque noster saepius,

pore ii potisaknum eo utebantur, qui Graecarum aeque atque Appolejns (v. Oudeml. ad cum I.

literarum nolitiam affeetabant, at v. c. Seneca rhetor p. 245), et quod jnajus eat, Cieera (pi. D. 3, 22;

(controv. 4, 29, p. 255 Elzev.) oratores commemo- de invent. 2, 31) adbibuit. Paulo inferías, ubi

rat, »qui qunm Latine deelamaverant, toga posita, Grotine interjecta habet, rectius Hugianus, Darmsumpto

pallio quasi persona mutata redibant et stattensis et Cantabrigiensis exhibent interjectu.

52

230 Martiani Capellae lib. II. §. 215.

Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur. Qua ingrediente,

ae Vesta deûm uutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

rcfundente, omnis ille ordo coelicolûm portiones sibi competentes attribuons

216 Arabicis laetabatur halatibus. Verum virgo, ut est per omnia Verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tarnen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexcrat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsalium nomine praeparaverat Majugena, traderetur, ac demum

dos a virgine non deesset; tuncque tabulas ас Papiam Poppaeamque legem

Vcsta\ MS. »Vesta dcnm nutricc« babult, onde (met. 4 p. 293 Oud.) ibique notata, et adde quae

liquet et pedissequa rescribendum. Attribuit autem Quinclilianus (li, 11. p. 304) с Cicerone de non

Ves lae monas thnris distribuendi, quod ea focis

arisque sit praefecta. Grot. — Vesta eadem quae

Tellus, atque baec dcorum mater (Scrv. ad Acn. 7,

13в). Pedisequa autem Cortius ctiam e Guclferbytano

notavit, quare pro Gestae nutrid et pedisusu

tabularum in probando matrimonio nffert

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinariis M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se

cundo. Vide Dioncm. Eadem et Julia dicta, quod

Augustus se in ea ferenda a divi Julii commensequac,

ut Grotius ediderat, reposai fiesta nulrice tari ¡s edoctum profitere tur. Agit baec lex praeter

et pedisequa, et с Basilcensi códice ejusdem pro alia multa de dote noq alienanda, quod caput legis

eidemque. In Darmstattensi a prima manu rectc hue pcrtinet Grot. — In Vossiano códice est Poscriptum

erat nutrice et pedisequa, sed delude per- peamque ; sine ulla baesitatione substituendum Poppcram

corrcctum. De Vesta Jovis nutrice plura paeamque. Id jam vidit Grotius, quem secutas est

dabunt Lactantius (i, 14) et Albricus pbilosophus (?) Burmannus ad Suctoninm Claud. 23 et Wie-

(17. p. 319 Munck.), qui tamen reconditum fabulae lingius lect. juris civil. 2, 32. p. 262. Aliquando

sensum capcre non potuerunt. Sane purificatur autem baec nomina a libraras esse confusa ostendi

igné aër, eoque fit ut aetber (Jupiter) nutriatur. supcrius. Aiuvtz. (misc. p. 214). — Vulgo enim per-

¿irabicis] Confer ad huuc locum Spanbemium pcram Pompeamque. Codices quidem Monacensea

(dc pracst. numiem. I. p. 334) et laúdalos ab со (В. С. D. Е. G), Reichcnaucnsis, Darmstattcnsis, et

auetores, qaibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I. Bongarsii Popeamque exhibent, cum qoibus Grotius

p. 53 Rcisfc.), Tibullum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Pro- etiam orthographiam corrupit, quod Arntzcnius non

pertium (2, 22, 17. 3, 11, 8), Lac tant i um (de vidit, ipse tamen meliorem scriptionem attulit e fon-

Phoen. 79, 18), et Sirmondum (ad Apollin. Si- tibus ipsis, quibus adde Taciturn (hist 3, 25 et 28 et

don. p. 148). Tcrtullianus (apolog. 30) tara Arahi- annal. 3, 25) et confer Augiistinum (de legibus

cae arboris lacrymas appellat. in Graevii thesauro IL p. 1241), Dioucmquc (54.

tabulas] Nuptiales nimirnm. Confer Brissoniam p. 531).

(de form. 6, 124. p. 515 518), et Appalejam fcjem] Jam supra (§. 96) finxerat senatus conMartiani

Capellae lib. II. $. 218. 251

sinercnt recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exsurgit fratris officium

non detrectans, ас singulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere.

Transcursa, lector, parte magna fabula, 219

Quae tam morosis implicate ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitens crepusculum;

Ac ni rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et convenustans habitu

Surgens fenestras dissecaret lumine, ,.. , _■

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo mythos terminatusj infiunt 220

snltom more Romanomm aeréis tabulis incisum; nitens«, unde emendo ».et nitens.* Arntz. (ad pa»

imitator nunc Senecam, apud quem (apocol. Claud, nog. vet. IL p. Tali). — Sed crepusculum vix nitct.

p. 834 Lips.) lege Cornelia de eicariis in ipso quae- Num forte pro imminent istud innitens ecripserit?

ritur orco. Ita Appulejus etiam deos non solum Gemínala enùn adjectiva non curo (§. 197 not.),

legibus hnmanis (met в. p. 391. 397 Oud.) sub- crepusculum] Crepusculum, quod jam instat,

jicit, scd Jupiter quoque apud cundem jubet »Mer- tacit ut lucerna a claritatc deficiat et tenui lumine

curium deos omnes ad concionem provocare, ас si palpi tet, narrationique tam mullís ambagibiis iinqui

coetu coclcstiuin defuisset, in poenam decern peditae fincm imponit. Goez. — Confer supra cremiUium

numúm conven tum iri.« Deinde Psyches perum (§. 11G).

et Cupidínis nuptias «legitimas facit et jure civili purpuraret] Confer superiorem (§. 11 G) Au го-

congruas.« rae dcscriptionem. Egrcgie Rtitilius (itincr. 377):

delectuque] Grotius dilecto. Sed ex Voseiano t Roscida puniceo fulsere crepúsculo coelo.*

restituendum dilectuque vel delectuque, quod in primo et] Ita reetc Basileensis. Male in reliquis

alus est. AnsTZEiv. (mise. p. 214). — Dilectuque et editis et omissum est

exhibent Monacenscs (В. C. D. E), Basileensis, largiorem] Circuli epitheton, quod omnino me-

Bodlcjanus, Cantabrigicnsis, Britaunicusquc. De- lius, quam Grotianum longiorem. Exhibent illud

lectuque pracbent Rcichenauensis, Bongarsii ctllu- Basileensis, Darmstattcnsis, Guelfcrbytanus, Hugiagii

codex. Utrumquc bonnm. nus, Britanniens, Cantabrigicnsis, et Bongarsii codex.

innitens] In códice Lugduno-Bat. est: »et in- mate ergo] Absnnt septem postremi hi versus

32 *

232 Martiani: iCdpellac Ш.И §.220.

!<

:' ¿1 f .1'.:,-

'..'(I ÍÜl'j'.Ui

'!•[■;,.!<

■ i

-•■.,., ¡ ; in ,; , Artes libelli qui sequentcs asaerent

iniii 4!", » v.'iv.yi' (Nam frugc vera omhe iictum dimoveet,,

••тг.41 f ' i Et disciphnas annotàbunt sobrias .

Pro parte inulta, nee vetabunt ludiera. -:i * ;.,

Habes quid inetet, si potestas coeljtum

Fa veantque Musae et chelys Latoia.- :

a códice Guclferbytano, nec mir am, quam eo со- mannscriptis , ipsoque Grotiano; quapropter male

dice lion nisi nuptiac contineantor, minime Septem recepit Grotius terminatis. Eqaidcm tcrminaliis relibri

posteriores. Adduntur aatem Iiacc: »Mart, posai codicam Reichcnauensis, Monacensis (C),

Min. Fei. Cartb. de nnptiis Pbilol. finis.« Practerca Cantabrigicnsis , Britannic!, Bodlejani, et Hugiani

quae duobus in aliis codicibus continentur nuptiac, anctoritate. Alii quidem terminator praebent; sed

bas illc uno tantum complectitur. In Hugiáno со- illud melius, quia jam factum est

dice spurius insupcr hie versus additur^l(:,,, , infiunt] Infit saepc*. infiunt, quod sciam, non

»Gloria fulgenti Christo sit cunctipotentù* .nisi apud nostrum legitur, quamvis Yarronem diterminatus]

MS. terminatis. Èrgo lege et dis- xisse infio tcstatur PriscianUs (8 extr.).

tingue*. »Nunc ergo mythis terminatis infiunt fruge vera] Id est vero et simplici intellect u.

¿irles libelli qui sequentcs asserent* Vblcan. — Utilitatem veram diccrc pracstabat,

Senstis darns: ait iniposito fabulis fine incipere qua sequentcs disciplinarum libros nuptiariim comlibros

de Septem artibus ad quos transeamus. Grot, menta superare Martianus ait Sobrias Macrobius

—- Sed mgthos in omnibus legitur tarn editis quam quoque (Saturn. 1. 5) fabulas suas appcllat.

i •>.■ •, •>.

1 . . '.) ■/ » ¿:.\

!»l.^ •; : : .' V

■!■•■' ¡ .. •

[ . •.

> г » TT -' " i :

M A R T I А N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE ARTE

GRAMMATICÁ

LIBER III.

_

'

Jtl/ursum Camoena parvo 221

Gratnmatica] Perfecto tertio hoc libro qnilibet

videbit, minime totam hie propositam esse grammaticam,

sed fragmenta potius quaedam ejus disciplinae.

Cujus rci causam pcrspicere mild videor.

Priinum cnîm absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum senatu banc exponere

vclle artem, quae nonnisi pueris traditur (§. 263),

onde etiam Minervae, Grammaticam interrumpentis,

baec inserit (§. 326) verba: »quae (omnia) si ab

scbolaribus inchoamentis in senatum coelitum duels,

decorsac peri tiae gratiam deformabis. « Deinde suam

nosier encyclopaediam in corum tantum gratiam

scribere poterat, qui prlmis ejusmodi dementis

jam imbuti essent АШ chim, baec prorsus igno

rantes, Martianum ne bucusquc quidem intellcxerint«

Omnino autcm praeterirc banc primam e septem

artibus quum nequirct, ea elcgisse videtur, in

quibiis vel disscntirct a superioribus grammaticis>

\el clarius se doccrc posse putarct

rursum] Sensus bujus carminis hie est: »Kur

sus accingit se Musa ad similes fabulas, qualibus

in duobus prioribus librls mythologicas et pliilosopbicas

doctrinas vel aver at atque ornavcrat, ut delectatione

quoquc aliqua dlfficultas et frigus discendi

compensctur (v. 1 — 10). Cui Martianus obloquitur,

artes, quae sobrias modo appellavit, serio

tractandas esse (v. 11 —16); sed cavillabunda ilia

reponit, omni tarnen oratiouis ornatu carere ipsum

non posse; quacrltque, quo ordiuc artes traditurus

sit (v. 17—25). Rcspondet Martianus, se ipsas

loquentes producturnm esse (v. 26—29), quo facto

Musa hoc ipsum figmentum esse arguit (v. 30—34)

Martianusque victus manus dat (т. 35 et 36). Si

milis est Virgilii sententia (in culice 4) s

»Omnis ut historiae per ludum consonet ordo

JXolitiae, ducam voces: licet invidus adsit,

Quisquís era, culpare jocos Musamque paratus:

Pondere ve¡ culicis levior famaque feretur.*

TVí Martiani Capellae lib. III. §. 221.

Phaleras parat libello,

Et vult arnica fictis

Commenta ferre primum,

Memoraos frigente vero

Nil posse comeré usum,

Vitioque dat poetae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore.

'222 Atquin prioris ille

Titulus monet libelii,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fantes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu :

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Primum с quorum , delude ctiam ho- nias, sensum ita capíes: vel verítatem, quae aliomi

11 mu ornamenta (Barth, advers. p. 1176), untie quin nuda fingí tur, ves tímenlo aliquo carero non

factum est, ut metaphorice quoque de ils usurpe- posse, quin frígeat; frigentem autem solo usu nihil

tur, quihus fucú m faceré alus speclemque asciti- amplius ornamenti accipcrc.

tiam reí alicni addcrc conetnur; ut т. с. phalcrata pulsos] G rotius pulsans, Dritannicus ct Reicheverba

apud Terentium (Phorm. 3. 2. 15). nauensis pulsas, Cantabrigiensis pulsus, hi omnes

«mica fictis] Manuscriptus habet amida, quod sine sensu. Recepta igitur Monacensis codicis (C)

ct recti us. Grot. — Utruinquc bonum sensum prae- lectione construo : »titulus libclli monet mytlios ab

bet; rectius neutrum dixerim; quare majorem со- ore pulsos, sire omissos esse.«

dicuni nnmerura sequor. vera fantes] Pariter Cornelius Severos in Aetna

frigente vero] Id est: exstincta et cessante vc- (2o7) »verum professas artes« nuncupat.

rítate. Vulc. — Produxit primam syllabam secnndi jocante rictu] Horatíns (sat. 1, 10, 7): »Rísu

pedís Anacreontic!, ut alibL Sic libro VII: Ma- didneere rivtum.* Ovidius (arte am. 3, 285): »Sint

dida detergit ora. Grot. — Melius, quam Vulca- niodici rictus, sint parvae ntrinque lacunae.«

Martiani Capellae lib. Ш. §. 222. 255

Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum

Nudum dabis jugandis,

Et sic petent notandis

In coelitum senatum?

Aut si tacere cultum

Placet, ordo quis probatur?

Certe loquentur illae

Quidquid fcrant doccndum,

Habitusque consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius promissi es j

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparan?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Admoverat igitur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 223

jugandis] Id est Mercurio et Pliilologiac, qui ma- feront г quod quam grammaticae siinul et metro retriiuonii

vinculo jungendi sunt; bis indecorum fore spondeat, recepi pro erat in editis.

ait, si nudac artes dotalitiac tradantur.— Sequen tia asomato] Spectare haec vident ur ad Stoicorum

manifesto corrupta ; nihil tarnen varietatis exstat, doctrinam, qui quum omnia alia corpórea dicerent,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et. Xexxov et tria alia statuebant абшfiara (Sext.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenient!«. Emp. adv. phys. X. 318. p. 670 Fabric).

Vulc. — Vel potius, quae ratio, quae institutio promissi] Sic devius aeaui apud Silium (1, 57),

operis? unde proficiscendum, quomodo progredien- et devia pectora recti (8, 316).

dum tibi videtur ? fu3*s\ Non intclligo , nisi pro dativo casa subquidguid

feront] Melius forte: »Quae quid ferat stantivi fuga accipiam, ut sensus sit: >victus a

doccndum«: quod ex vestigiis colligo. Grot. — Camoena fugae (id est cladi) meae statim sub-

Reicbenaucnsis a prima manu ferat (omissa scilicet jungam Actionem poéticam, quam illa me continuare

lineóla N siguificatura) ; Sfonaccnsis (С) correctum coëgiL«

2o6 Martiani Capellae lib. III. $. 223.

actate quidem longaevam, sed comitate blandissimam, quae se in Mcmphide

ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso rcpcrtam

educatamquc Cyllenio. Quae fcmina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, sc asscreret incedere palliatam, tarnen ritu Romuleo propter

Latiale numen et Olium caput proptcrque Martiam gentem Venerisque

propagioem senatum deûm ingressa est penulata. Gestabat haec autem teres

Memphide] Grammaticam in Aegypto invcntam

primus tcslatur Plato (in Phileb. p. 18), quem scquuntur

Cicero (IV. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11,

14), Plu tardais (quacst sy nipos. 9, 3, p. 738 d),

Scrvius (ad Acn. 4, 577).

Cyllenio] Plato inventorcm nuncupat Theuth,

sed restituendum esse Thoyth,' id est Acgyptiorum

Mcrcurium, alibi jam monui (§. 175 not.).

Atlica\ Ibi prima grammaticac fundamenta posita

sunt a pbilosophis, inprimis Platonc (Diog.

Laert. 5, 25, p. 180 Mcib. Dionys. Hal. de com

pos, p. 14 Sylb.) ct Stoicis (vide omnino Classenium

de prim, gramm. gr. p. 3 scqu.); Romae

autem, teste Suetonio (de ill. gramm. init.), din nc

in usu quidem, ncdum in honore ullo erat grammatica.

Latiale ] Sacpc nostcr vocibus utitur Latialis,

Latiale. Codices Darmstattensis et Slonacensis (C)

semper altcrum L cum R. permutant: sed partim

interest (Macroh. Saturn. 1 , в et 16. Steph. ad

Saxon, p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis,

modo Latiaris audit (conf. palacograph. crit. III.

§.579). ."."-.

Olium caput] MS. Olium caput, credo capitoliutn.

Grot. — Lege » Toli caput.« Nota est narratio

de capite Toli Yulcentani cvoluto ex funda*

mentorum sedibus in colic Tarpejo. Et mihi quidem

aliquando placuit, etiam Varrouis locum (de L. L.

lib. 4) hoc Toli nomine insignire ad ipsius autoris men«

f em : » Capitolinm dictum, quoi1, hie qiium fundamenta

fodercntur acdis Jovis, caput Toli hominis inven*

tum dicitur.« PiGNOR. (de sen. p. 137 ed. 1613.

p. 266. 1674). — Quousque tandem corrigendi

pruritus críticos abripict! Nonne multo melius

Varro, Florus (1, 7), Aurelias Vietor (de vir. ¡1-

lustr. 9) ct Dionysius Ilalicarnasscnsis (4. p. 757

Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven*

tum, nomen reticnerunt? Qnis est etiam vctcrum,

qui id prodat, vcl prodcrc polucrit? Primus om

nium Arnobius, quarti scculi scríptor, de со fabn*

latur. Ac ne apud hunc quidem nominis leotio certa

est. Quamvis enim StewccMus Toli legal, Haral*

dus tarnen atque editio, quae Lugduni Batavornm

1651 prodiit (p. 194), OH' praebct. Et certe melius

vox Capitolium e »caput Olium« prodit. Cave igitur

Martianum corriges, qui apud populärem вант OU

logons, ut ¡Hi îioniini propius accederct, Olium

scripsit. Accedí t quod Sen ¡us (ad Aen. 8, 345)

refert: »caput humanum, quod OU diecrctur, inventum

esse.« Neque Grotianus solos, sed Can«

tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare Cdenter

hoc reposai pro olim in editis, quod scusu

carebat. ... .

penulata] Paritcr Augustinus (confess. 1,165

Op. I, p. 52 Basil.) gramma ticos magislros appellat

penulalos. Initio in itincribus tantum penulac gestabantur,

ut v. c. Milo, quum Lanuvium petens

cum uxovc in rheda vehcrctur, penulatus fuisse

Martiani Capellae Hb. III. §. 223. 2o7

quoddam ex compaclis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praenitcbat. Unde velut medendi sollers magistra ciirandorum vulnerum in- 224

signia proferebat. Nam ex eodem scalprum primo Vibranti demonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dchincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confeotus vel sepia putaretur , illato,

dicitur (Cíe. pro Mil. с 10); mox autem in urbe

quoque, initio, ut ride tur, a delicatioribus hominibus

facto, qualem Martialis (2, 57) »Alpha penulatorum*

appellat; sed paulatim adeo invaluerunt,

ut togarum fere in locum succédèrent; unde factum

est, ut nostfer penulatam opponeret palliât ae, ut

antiquiorcs togatam. Qua de re jam queritur, quis«

quis dialogum de oratoribus scripsit (c. 59): »quanturn

bumilitatis putamus cloquentiae attulisse ре

ям/а« Dias, quibus adstricti et velut inclusi cum

judicibus fabulamur?« et licet »contra consuelndinemu

Lampridius dicat Gommodum »pcnulatos jus«

sisse spectatores, non togatos, ad munus con ve

nire» (in Tita Comm. а 16), eo tarnen ipsa con

suetude processif, ut Gratianus et Tbcodosius imperatores

Senatores juberent »chlamydia terrore de

posito quieta colobornm ae penularum induera ve

stimenta« (cod. Theodos. L 14, tit 10, cl; T.

V, p. 232 Ritter, cum not Gothofredi). Diligenter

in banc rem inquisivit Ferrarais (de re vestiaria

T. II, p. 68 sequ.), quern vide.

gestàbat] Ex iis quae nunc sequuntuT apparet

Grammatîcam a nostro medici babitu induci. Parité»

Lucianus (epigr. 22. T. X. p. 45 Bip.):

»"IXa&i усащиапщ <pv6LÇos, ÎXa&t, (wvtía,

ФасрЮКОУ BVQO¡lévr]* i J •>'.. i ',;

elephanto] Tetum pro parte: eburnum intelligit

(conf. C. Fr. üermann. ad Lucían, de bistor. ser.

p. 304). A Virgilio (georg. 3, 26) solidus elephantvs

dicitur. Ferculum autem hoc sive gestamen

¡psum tbecam calamariam vel grapbiariam signifi

care videtur, quam nuncupat Suetonius (in vita

Claudii c. 35).

proferebat] Ad omnia illa, quibus Grammatica

usa esse fingitur, Johannes Sarisberiensis (metal.

1, 21. p. 778) haec observât: »Martianus Grammaticam

inducit cum scalpro et ferula et ungüentaría

pyxidc medieorum. Scalpro siquidem oris vitia

purgat, et infantiiuu linguas, qui ad artem pbilosopbiae,

ea praelactante, cibante, et duicente, ituri

sunt, radit, dum erudit: et ne barbarisme ant soloecismo

balbutiant, in sermone performat: peccantcs

autem castiga t ferula; et ungüento bon es tatig

et utilitatis, quae ex ea provenit, patientium mi

tiga t poenam. Manum qnoque ad rccfe scribendum

reddit iduneam; acuit et visum, ut ei partes lîtcrac

densiores aut velum multípliciter elaboratum ob

stare non possit Aperit aurcs, quae tam gravibus,

quam acutis, immo et cunetie vocibu« reddit accom

modates.« De singulis praeterea conferatur monstrum

ernditionis , Jacobi Martorelli liber de regia tfaeca

calamaria (Neapolî 1756. 4).

nigello] Hoc est »mero incausto« (encausto)

Vp*îa.i. — Jneauslum Vulcanius dicere videtur

atramenium, quod etiam nunc Italis est inchioslio.

sepia] Ad atramenti alludit materíam. Gbot. —

Persius (3, 13): ':•■-.; .■:,:■. -

»Nigra quod infusa vanescat sepia hjmplia.* "■

Corner Plininm (9, 26, 45. 11, 3, 2. 32, 10,

52. 55, 6, 25); Aristotelem (bist animal. 1, 4),

et Ausoniiim (epist 4; 74): '• ;. '

»3Ielonis album filiam, .. '•-.- . ./• *,

35

2o8 Martiani Capellae lib. III. $. 224.

per cannulas eadeni rcsanari. Tunc etiam quoddam medicamen acorrimum,

quod ex ferulae ¡flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri adraodum

coloris expromsit, quöd monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexalac foel^dos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quendam

gratissimum gustum vesfperQ. multo olivoque laboratom, quo depulsa vocis

22o iñsuayissimae diritatc canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticac fruticis collemata no

» Nol as q ue furvae scpiac

Cnidiosque nodos prodidit.*

i cannulas ] Calamos significat , quorum nsnm

Qninctilianus (10, 3, 51; p. 163 Spald.) dcscripsit

bis Tcrbis: »quoad intiuguntur calami, morantur

manum.« • in ;■*■ «.> :;j •.. . ,

• ferulae] Ad férulas sceptra paedagogorum alludit,

und с id quod in provcrbialcm formant abut:

«Et nos ergo manum ferulae subduximus« ; et illud

Columellac : »Fcrulas(juc ininaccs.« De fendis di*

versnm quid a reliquia eubindicat Apidejus. Alii

enim de manibus puerorum ferula cacdendis indi-;

cant: Hie vero ait libro 10 met. »quam altissime

sublato pucro ferula nates ejus obverbcrans« . Grot.

m-. Adde «pud Sue Ionium (dc ill. gramm. 9) Do«

mitii Marsi vcrsum:

»Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit*

et Martialis (10, 62, 9) bacc: ■-. . | ■ . >>u

л Qua vapulavit Marsyas Celenaeus , - «

Ferulacque tristes , sceptra paedagogorum* . ,

alioque loco (14, 80) . . '• .'. ,

»Invisae nimium pueris , grataeque nutgistris.»

Co nfer a tur etiam Juvenalis (1, IS).

adhibendum] Variautem banc lectionem pro admo

vendum praetuli, quum et Reiehcnauensie, Bri

tanniens et Cantabrigiensis cum ea concinant.

capvigenique] Alludit ad scuticas. Grot.

foetidos ructus] Saxo grammaticus (6. p. 107) :

»Indigestara ventris saniem foe t ¡do oris anhelitu ruetabatur.

« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

ore foetido tetcrrimam nobis popinam inhalasses.«

vespere] Vigilias signiGeat, ut olivo lucernas

(conf. supra §. 2 et infra §.576 not.).

diritate] Darmstattensis quidem codex ariditate,

quod Heinsius (ad SU. 11, 416 Burn».) etiam praeferebat;

sed vulgatam relinquere non opus est,

quum dirum omnino canoro oppositum sit. Dirae

alites nein in i ¡gnotae. »Teterrimum omni diritate»

Cicero (in Vatin. 5 f.) scripsit.

purgabat] lu editis additum erat gargarizando.

Notavit tarnen Grof ins: »in MS. meo bacc vox pro

glossematc .est, et recte: si enim bacc ad gargarizandum

cssent, utique cpitbcuiata non essent.« —

Abest ista vox a codieibus etiam Reiclienauensi,

Darmatattensi, Monaeensi (C), Cantabrigiensi et

Britaunieo. Posterior codex praeterea pro purgabat

exbibet curabat.

cera fago illita] Notissimac sunt tabulae ceratae

(Guilland. de papyro 3, 41 sequ. IVov. op. dijil.

alii), {¡arum prae membranis praestantiam doeet

Quiiictiliamis (10, 5, 51. p. 162).

et gallarum] Observes vcliin bodiernam bic atramenti

praeparatiouem, cujus autiquius testimonium

cquidciu non novi.

Martiani Capellae lib. III. $. 225. 2a9

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam intcntionemquc piocuraret,

tarnen natura sui etiam vigilias inferebat. Protulit quoque limani quandam 226

artificialiter expolitam, quae ocfo partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosque] Gummis, ut Capella hoc libro talcm Grammaticae limam tradit Barth, (advers.

teetatur, fcminino genere die! tur. In genitivo gum- 1353). — Adde Aueonii (sapient 299, 15. p. 228

■neos Graecanioe, et gummis Latine. IVonius Mar- Dae):

celias: «Gummi generis neutrius, ut est usu monoptoton.

Tamen feminini Cinna: AJpinaque gummi j

ut sit genitiviis ejus hujus gummis, ut puppis, febris,

pelvis.« Grot. — Confer infra (§. 291).

Niloticae] A Plinio hace habet, qui (3, 12, 23)

de papyri scirpis: »texuntur« iuquit »madente tabula

»Et correcta magis , quam condemnata vocabo,

Apponet docti quae mihi lima viri.« ч„

octo partibus] Quo melius haec intclligas, confer

infra (§. 289) versus:

»Bis quarto- fundi quts paratur portio

Vel vulneratur ductus oris integer.*

¿ViYt aqua. Turbidus liquor ¿¡r/ufims praebet vicem« cet. Uude (§. 326) Minerva: »ni fallor«, inquít, »octo

collemuta] ПоХМцшта sunt congluttaamentai partes orationis velut incunabula rcpetitura inti-

GaoT. mare disponis.« Octo partes jam Aristarcbus stamemoriam]

In omni scripturae laude id maxime tuit Quinctilianique aetate (1, 4, 20} p. 78 Spald.)

extollitur, quod rerum memoria ejus ope scrvatur. Palaemon, quod fugcrat Isidorum, qui (fetym. 1, в,

/Stob, ser m. 79. Ciccr. partit. 26). 1. p. 13 Arcv.) я Donato demum orationcm in

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Ufar- partes octo partitani esse scribit.

cello Empírico (20 p. 131 Proben.) epithema est. nexionibus] Quae sunt divcrsae nexiones iliac?

b'mam] Lima est cultura operis jam script!, Mihi vidctur ab abbreviatione , solemni librariorum

qua politur illud, et in honestam formam redigitur, terriculamento , erro» natus, et non paulo Capella

vitiosis omnibus derasis velut. Horatius »arte рос- dignior vox reponenda peclinationibus , quod vocá

lica», libelle jam Sidonii acvo singular!, ne quia bulum rei ipsi mirum in modnm conveniens curioso

epistolara esse acrius contendat: taliuin asserendum scriptori nemo, puto, negabit,

•Nee virtute foret clarisve potentius artnis qui script! codicie penes nos exstantis lectioncm

Quam lingua Lalium , si non offenderet unum pensionibus andient, quae quidem fundamentum bu-

Quemque poetar urn limae labor et mora.* —- jus correctionis nobis bonum est Barth, (advers.

Cui cidem limatus pro subacto poeta et quamlibet p. 1353). — Peccat Bartbius hie in plaribns. Nam

cultissimo lib. 1. sat. 10. partialis lib. 10, ep. 2: primum falsa, sed com inultis criticis ci communis,

»Nota leges quaedam, sed lima rasarecenti.*

Idem Umandi verbo in earn rem usus lib. 6, ep. 64.

Ovidius lib. 1 de Ponto, elegía в:

» Setlieet incipiam lima mordacius uti

■ Ut sub judicium singula verba vocem ?«

argument a tio est: quuni alii librarii in legendis ver

bis breviatis crrarint, liunc etiam errasse! Error

scilicet singnlorum ncittiquam omnium est, et a

singulis argumentar! ad Universum profecto omnia

vetat lógica. Porro e corrupto' in códice suo verbo,

Eleganter nñri iñgenii scriptor Martiauus Capella' quod vitiosum- esse ipse agrtoscit, eorrigere audct

33*

260 Martiani Capellae lib. III. $.226.

interstincta vibrabat, ex qua scàbros dentés vitiliginesque linguarum et sordos,

quás in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritione purgabat.

227 Haéc abetrusa nosse carmina numerosquc multifidos crebrae supputationis opere

putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare posscnt,

vel prúdentissime declinan. Tunc genera rerum, verba etiam curandor um

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, témpora, figurasque et sche

mata requirebàt, jubèbatqùe alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,

rocem claris literie scrîptam. Denique in ¡Had

etiam criticorum viliuiu, quod persaepe in hoc ipso

libro arguimue, incidit, ut auctorem ipsum quibusdam

tantam locis Icgcrit, ncutiqaam pcrlcgcrit.

Undc factum est, ut vocem damnaret nostro pcrfamiliarem,

ut supra (§. 31) »tabene divum nexio*,

ct (§. 92) »quaeque elementa ligct dissona nexio.»

Pîcqne solus nostcr Lac rods forma usus est 5 sed

popularía etiam ejus (Arnob. 5. p. 156) verbis:

»vinculo rum iliac injecta sunt nexiones*'. ita ut

. Afris in primis usitata fuisse videatur. ¡Ñeque scnsus

ullam mutationem flagilat, quum partes nexae

inter sc facile diversae nexiones appellari potuerint.

Soloe] XÓXoL Straboni et Ptolemaco. Alludit

ad soloecismum, qui ea ex urbe originem traxisse

mcmoiatur. Grot. — Adde Suidam, et inprimis

Diogcncm Laertinm (I, 51 ibiqu. interpr.), similiter

Straboncm (14. p. 665 Casaub.) et bidorum (ctym.

1, 33, 2. Op. Ш. p- 52 Arcv.), cujus verba Ьаес

sunt: »Dictus autem soloecismus a Gilicibus: qui ex

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur,

profecti, quum apud alios commorantes suam et illorum

linguam vitiosc inconsequentcrque confunderent,

soloecismo nomen dederunt.« Sed verbum, quod

sequitur, non debebat a Grolio singnlari numero

addi, quum anteriores cditiones jam contraxerant

baberent, et ita etiam, quos vidi, libri scripti. Infra

nos ter (§.526) iterum soloccismos tangit.

quanti] MS. qua. Grot. — Profccto mclior

vulgaris lectio. Quanti cnim e Graeco 0601 pro

quotquot explican potest.

declinari] Facete metapboram pereecutus est,

usus verbis ambiguis, ut Lie declinan vitia , quod

de adversis in vita casibus paritcr ac de nominum

in grammatica casibus obliquis intclligi potest.

morborum modos] E manuscripto Grotius banc

lectionem in notis attulit, quam pro vulgata verborum

recepi, magis nimirum convenicntcm ad me

tapboram persequendam. In códice etiam Rcicbenauensi

sic legitur.

plenitudo obtusior] Id est: magna ingenii tarditas.

Vixc — Hypallagc pro »plena bebctudo.«

quam plurimum] IVcscio quid baec sibi velint,

ni legas: »scandereque quam plurimum, operum

praepositionibus , aut conjunctionibus participatis«

(ita est in manuscripto) »insistcre.« Alludit, ut

eolet, ad partes, quas vocant, octo oration».

Grot. — Л on vidit Grotius »quam plurimum opeMartiani

Capcllae lib. III. $. 227. 261

praepositionibus aut conjunctiopibus aut participate insistere, totaque curandos

arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callentem 228

quum deorum nonnulli Jatrieen, alii Gencthliacen diversis rerum operibus

aestimarent, addcreturque fidei medendi sollcrtia, quod earn opitulari posse

oris vitiis nee Pallas denegaret nee ipse Majugena; inconsentaneura tarnen

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et nomen et officium

suum ас totius expositio artis exquiritur. Tunc ilia, ut familiäre habebat expo- 229

nere percunctata ac docere facile, quae ab cadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia vcrecundiaque revelata, sic cocpit: Гса/г/жыщ dicor in Graecia,

quod ygctfiiifj linea, et ygáfi/xata litcrae nuncupentur, mihique sit altributum

literarum formas propriis ductibus lineare. Hincque mihi Romulus Literaturae

nun« idem esse ac si dixisset »quam plurima ope

ra.« Volait sane nostcr »discípulos cogeré, ut gra

das (quibus ad fastigia §. 268 pervonitur) percurrerent,

scanderentque quam plurima opera (poé

tica), et insistèrent praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (participiis

§. 285 f. 285).«

curatiotie] Verbi calleo cum sexto casu con

struct! plura exempla congessit Stephanius (ad Sax.

p. 87) e Petronio, Septimio Sereno, Sulpitio, Appulejo,

Animiano, aliis.

Genethliacen] Hanc a Phronesi educatam et a

Pallade Apollineque laudatam noster inferioribus

locis (§. 892 — 894) fingit Confer Beimerum apud

Mitscberlich. (ad Horat carm. Т. П. p. 696) et Horat

ep. 2, 2, 187. . ' . ,

inconsentaneum] Quia servi plerumque et libertini

vcl Gracci bomines medicinam factitabant

Romae. Conf. Scblacgeri bistoriam litis de medicorum

conditione (Helmstedt. 1740).

revelata] Lectio quidem ad marginem no tata

relevata habet; sed vulgatam servavi, quoniam vox

satis apta et a Martiaui populan (Appolej. met 3,

p. 188 et passim) quoquc usurpa fur. Graecum

àrtoxaûvitteiv idem revelare est. Voluit igitur

nostcr »veste compos! ta ad dicendum agendumque«

significare (conf. QuinctiL 11, 3, 144 scqu. p. 448

— 450 Spald.).

propriis] Intclligc »suis cuiquc literae peeuliaribus

« ut alia ab alia discerní possit Augustinus

(de online 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) roperías esse

ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

atquc discretis.* Infra (§.252) ad artificiosam lite

rarum formationcm illos ductus refcrt.

Romultts] Utitur boc nomine pro Romanis, ut

Persius (1, 85): »an Romule coves?« Quinctilianus

(2, 1, 4. p. 255. 2, 14, 3. p. 340 Spald.) »grammaticen

«, inquit, in Latinum transférantes literaturátn

vocavcrunt.ii

Literaturae] Ipsam Grammaticam esse Literaturam

dicit sensu omnino latiori, quam in hujus

vocis explicatione , a Cicerone (partit. 26. p. 282

Proust.) data, latcL Seneca (epist. 88. p. 567

Lips.): »Literatura* inquit »per quam pueris ele

menta traduntur, non doect liberales artes, sed

mox praecipiendU locum parat.« Literatorem differre

262 Martiani Capellae lib. HI. §. 229.

nomcn adscripsit, quamvis infantem me litcrationem voluerit nuncupare, sicut

apud Graecos усащшхьбхьщ primitus vocitabar; tunc et antistitem dédit et

sectatores impubères aggregavit. Itaque assertor nostri nunc litcratus dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poeta,

commémorât dicens:

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos yQafifiaxodidáóxaXoc vocitatur.

a grammatico e serions aevi scriptoribus patct (v.

Jul. Capitolini Antonin. Pbîlosoph. il. p. 57 Obr.

Aclium Lamprid. in Commotio A» tonino 10. p. 118;

in Alexandre Severo 5. p. 304. Jul. Capitolin. in

Maximino jun. 1. p. 502).

infantem me] Manifesto hoc a Varronc habet,

qui (apud Augustin, de ordine 2, 12. in op. I.

pag. 342 Bas. ) » gramma ticae infantum literalioitem

« vocat.

ураррихыбтсхт}] Codices quidem Dannetatlensis,

Monaccnsis (C), Cantabrigiensis, et Britan

niens grammatice liabent; scd vulgatam rctinui

lectiouem, quacum concinit et Bcichenauensis.

Gracca ilia voce utitur Scxtus Empiricus (1,2.

p. 225 Fabric.). Plato quoque (in Protag. p. 312

Stepb.) ycafifiaxiOxrjv appellat grammaticac artis

ludimagislrum, qui alias yçafiftaxodiââôxaZoç appellabatur.

Confer omnino Wöwerium (polymath,

c. 4, p. 27 sequ.), Hcraldtim (Observât. 7, 25;

p. 608), Solanum (ad Lucían, de mere. cond. T. Ill,

p. 525 Bip.) et Ciassenium (de prim, gramm. gr.).

seclatofcs] Distinguí! eos Suetonius a diseipulis,

scribensi о Marcus Valerius Probus non tarn

discípulos, quam sectatores aliquot babuit IVunqaam

enim ita doeuit, ut m л gis tri personam sustincreta

(illustr. gramm. extr.); hoc tamen loco iidem

tum discipulis esse videntur.

literatus-] Suetonius (de ill. gramm. 4): »Ap.

pcllatio grammaticorum Giacca consuetudinc invaluit:

sed initio literati vocabantur. Cornelius quo

que IVcpos in libello, quo distinguit literatim ab

erudito, literatos quidem vulgo appcllari ait eos,

qui aliquid diligcntcr et acute scienterque possjnt

aut dicere aut scribere.« Apud nostrum inferiori

loco (§. 231) Grammatical »Sum, inquit, literatura

ipsa quae docco; literatus quem docnero.« Addit

Suetonius: «Sunt qui literatum a literatore distin

guant, ut Gracci grammaticum a grnmmatista; et

ilium quidem absolute, hunc mediocriter doctum

cxistiment. Orbilium apud majores, ait, quum fa

milia alicnjns venalis produceretur, non temeré

quem litvrutum in tirulo, sed litératorem inscribí solituin

esse, quasi non perfeetnm Uteris, sed im

bu tum. « Gellius (16, 6) »quempiam linguae La

tinee litératorem« memora t. Undc infra (§. 251)

adverbium etiam ¡iterate cxplicatnr »quod petite

tractaverit, qui a Grammatica edoctus fuerit.« Папе

litera toris notionem graeca voce- facilius, quam La

tina, Aristoteles (cáteg. de quai. p. 38) уращмх-

TixCûTEQOÇ exprimen; potuiL Appulejus (in flor,

p. 97 Oud.) de Musarum crateris: «Prima crátera

literatoris ruditatem eximit, secunda grammatiei« cet.

Catullus quidam] Maie se habet apud Grotium

ffvidem, untie lectionem praetuli, quam Monaccnsis

(C), Britannicus, et Darmstattensis pracbebant. Versuiu

reperies in carm. 14, 9.

Martíani Capellac lib. III. §. 230. 263

QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAL

Officium vero meuin tunc fuerat, docte scribere legereque. Nunc etiam 230

illud accessit, ut meum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophie entieisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo speetativa. Siquidem impendimus actionem, quuin

quid conscribimus legimusvc, sequentium vero speetaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognationc conjuneta

apud Graecos] Ita a Strabone (14. p. 638

Casanb.) Ejiicuri pater IVcocles ygafifiaroalaáóxaÂoç

appcllatur. Confer Diogcncin Lacrtiam (10,

2. p. 604 Meib.), Uesychiura (p. 855 v. yça/ittartÓrr¡

c)i add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) et

Dionem Cassimn (28. p. 13. 75, 5. p. 12ä9 Reim.).

oiiid sit] Iuscriptio liacc ct quae sequuntur

omnes absunt a codicibns Anglicis, Darmstattensi

pluribusque aliis.

nunc etiam illud] Sextus Einpirlcus (adv. grammat

1, 2, 49. p. 226 Fabr.) »duplicem esse« ait

egratninaticam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirnm legendi et scribendi; aliam, quae facultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

cognitione et natura, et in oratiouis partibus, quae

iis constcut.« Augustinus (de ord. 2, 12. Op. I.

p. 342 Das.), postquam pritis grammaticae officium

in tradeudis dementis literarum, doctrina verboram

et syllabarum accentibus retulerat, addit: »potcrat

jam perfecta esse grammatical sed quia ipso no

mine profited se literas clamât, unde etiam Latine

literatura dicitur, factum est, ut quidquid dignum

memoria uteris mandaretur, ad earn necessario pertineret.

Itaque unum quidem nomen, sed res in

finita, multiplex, curarum plcnior, quam jucunditatis

aut veri latís.« Scnccae etiam verba (cpist. 108.

p. 636 Lips.) sunt »quae pbilosopbia fuit, facta est

pbilologta.« Confercnda omniuo bic pulcbcrrinia

Classenii commentatio (de priinordiis Gn.mmat. Gr.

Bonn. 1829) et Ilerzogius (ad Sciopp. grammat.

pbilos. p. 1).

ctiticistpte] Unde Quinctilianus (1, 4, 3. p. 55

Spald.) dc grammaticorum officio: »Nam ct scribendi

ratio conjuncta cum loquendo est, ct enarrationcm

pracccdit emendata lectio, et mixtum bis omnibus

judicium est: quo quidem ita severe sunt usi л с teres

grammatici, nt non versus modo censoria quadam

virgula notare et libros, qui falso > ¡deren tur inscript!,

tanquam subdititios summoverc familia pcrmiserint

sibi; sed auctores alios in ordinem redegcrint,

alios omniuo exegerint numero.« Gittntma-

¿icos postmodo appcllatos esse, qui antea crilici

audieriut, tcstatur Dio Cbrysostouius (or. 53, p.

555 ¿llorcll.). Eraut tamen, qui diflcrre criticum

a grammatico coutenderent (Scxt. Emp. adv. gramm.

1, 3, 79. pag. 233 Fabric.} add. Aquil. pag. 141

Ruli id:.). I line noster etiam infra (§. 138) judicium,

de caruiiuibus et poëmatibus Dialecticae vindieat.

activa] Aristoteles (mctapb. 5, 1) baee etiam

distinguit, jfçaxrixà nimirum et деоосутиесь Adde

Stobacum (serin. 59 ed. Gesncri), Quinctiliantim

(2, 18, 1. p. 394. 395. 3, 7, 1. p. 543) ct Ma

ximum Tyrium (I. p. 395 sequ. Reisk).

licet] Grotius ediderat »et licet 4 onde Von26i

Martiani Capcllae lib. III. §. 230.

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, ct astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quae

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Géomètre«, quippe formas

theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QUOT SINT PARTES EJUS.

231 Partes autem meae sunt quatuor: litcrae, literaturac, literatus, literate.

Literae sunt quas docco, literatura ipsa quae doceo, literatus quern docuero,

literate, quod perito tractaverit, quem informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

cadem utimur, appellatur. His etiam materies admovctur, ut de qua re dicendum

sit aestimemus. Oratio vero ipsa tribus gradibus cruditur, uteris,

syllabis, et verbis.

chins (эр. crit. p. 82) legere jubct videlicet et pro ctant.. Petronins (10. p. 41 Burm.): и tu literas seis

shit Indicatîvum sunt. Sed quum copula et absit et ego aliquid aliud promiltam.* Sic scribebant

a códice Cantabrigiensi, ista resectione et correctione (Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibii p. 276 Elzcv.) »pro-

Bon opus est. Paulo post ex eodem códice post mittete oratorem«, ita ut ¡lind promittere Gracco

SJCMÍ inscrui et in. VJtiÔxvûÔdat. prorsus responderet (conf. C. Fr.

actor] Non generation sensu banc vocem acci- Hermann ad Lucian. de bist scr. p. 220).

pió, sed pro bistrione, qui disecre ante debcat oratio] Quinctilianus (2, 1, 0. p. 256 Spald.):

quam agat. »Rbetorice, inquit, a grammatica jam paene possesastronomus]

Prorens contrarium Quinctilianus sionc depulsa est.« Addit tarnen: »Лес inficiabor,

(2, 18, 1 ; p. 393): »Astrologia nullum exigens ex iis aliquem, qui grammaticen profitentur, eous-.

actum, sed ipso rci, cujus Studium babet, intellect u que scientia progredi poase, ut ad baec qnoque

contenta: quare ■&есост]Х1.щ Tocatur.« tradenda sufficiat: sed qunm id aget, rbetoris officio

promittit] Pracbont quidcin codices Britanni- fungetur, non suo.« Corre xi apud nostrum yerba

cus et Cantabrigicnsis- pariter ac Grotianus misit; quae praecedebant : in editis enim legebatur »ex

Darmstattensis mistet , quemadmodum Grolius lc- quibus formelur*\ Cantabrigicnsis rectius : »ex qua

gerc malcbat. Verumtamcn vulgata lectio, quam formatur oratio.«

retinui, non prava baberi debet, nee desnnt excm- Uteris] Grotius cdiderat: till est ex Uteris, sylpla,

quibus rcrbum promittere pro profiteri usur- labis, et ex verbis.« Illud id est delcvi codicum

patum sit. Seneca (epist. 88. p. обо Lips.): »ne Rciebenancnsis et Britannici auetoritate, et illa bina

promittunt quidem, пес bujus rci scicntiam aflc- ex melius Cantabrigicnsis omisit. sicut et ego feci.

Martiani Capellae lib, III. $. 232, 26tt

DE NATURA UTERARUM.

Verum in literie gemina quaestio diversatur. Namque aut naturales 232

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante carum nomina in loquendi substantiam

procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus

designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hác parte, qua scribitur, mutae, ex illa, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum, illa solis oculis valeat comprehends

Liter ae igitur aliae sunt, quae per se efficere;totum valeant, aliae qua* 235

OfanUiae (in astron. 2, 755): • > >■- ■ .,

— »rudibus pueris monstratur litera primum

Per faciem nomenque suum componitur usus:

Tunc conjuncta suis formatur syllaba nodis.

Hiñe verbi structura venit per membra legendi.

Tunc rerum vires atque artis traditur usus,

Perqué pedes proprios nascentia carmina surgunt,

Singulaque in summa prodest didicisse priora.

Quae nisi constiterint propriis fúndala elementis,

Perdunt, quae propere de derint praccepta ma-

$ûtri,

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.*

aut naturales] Differcntiam banc infer natura*

Sunt] Omissum Loe auxiliare vcrbuni e Cantabrígiensi

eupplevL v.\ ..' --. . r .. ,■'■'■:, " .«

absentes] Opcrae prclium erit Ine conferre, quae

Pfonnns (in Dionys. 4. p. 127 Falk) de Cadmo rcfcrt:

i.-rr — »avTciç , 5 Лабу

; 'ШЛадь tpcovi¡evta xaï èfupçova âcôça xofiiÇcov

ГЛшббус oçyava reë£ev ¿(lô&çoce, ÔVfipv*

¿oç âè • и. •

'Açiwvit}ç, Óroixr¡oov éç âÇvya 6v£vya

fùÇaç . „o

Tçarttbv a6iyr¡roLo rvítov roçvàôaro Л-

les literas et effectas sic cxponit Sarisberiensis (in qua scribitur] Britannic tu, ReieLenauensis et

metalog. 1, 12 p. 759): »Litcrarum nomine tam Monacensie (C) hic et paulo post quae pro qua

sîmplicium vocum figurae, quam elementa, id est exhibent; sed omnino melius in' Darmstattensi, ct

voces figurarum intelligunlur. — Literac, id est fi- in editia qua leges. . , .• , •

gurae, primo vocum indices sunt, deinde rerum, voces-] Hand dubius substituí pro- Grotiano

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et vocales fflam codicum Darmstattcnsis , Monaccnsis

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur. (C), Cantabrigiensis, et Britannici lectioncm; quae

Tradit ergo prima elementa sermonis are ista, ut confirmatur praetcrea loco e Sarisberiensi allato.

non faciiius queat aliquis praeter earn pbilosopbari, per se] Clarine Isidoras (etym. 1, 4, 3, Op. Ш.

quam inter pbilosopbos cminere, qui semper caecus p- 8 Arev.): »dictoe vocales, quod per se vocem

aut surdus fuit.« Est baee differentia inter 6tot- ¡mpleant et per se syllabam faciant nulla adbaerente

Xêlov et ycáfifia, quam Ammonius grammaticus consonante. Consonantes vocatae, quia per se non

docet (in Yulcanii tbesauro liugu. utrinsque p. 772). sonant, sed june tía vocalibns consonant*

34

266 Martian* Capellíe lib. П1. §. 255.

nihil. Nam vocales, quas Graeci septena, Romulus sex, usus posterior

quinqué commémorât, Y velut Graecà rejecta. Hae tarnen in Latió nunc

^ейи^Р,1 nunc 'éotítrahi, nunc acui,: nunc gravari, vel etiam circumflecti,

ntmc i:aggregári, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solao

syllabas formant, nunc consonantes Utrinque suscipiunt. Vocalesquo nori-

МШае iiöSSs-'se" invicëm mutant, nupe* sibrcanv decoré aucccdunt. Quippe

^^lerîmi^ue^ii É transveáitur^ riëriPèapio cerbMaéit; nunc in I, ut salió,

йШю^'Ъггйс in О, ùt plaustro, plostro; vel in V; üt arca, arcula. Item

IP 'lateral» priinúm A ! reform attir," tít «ero, satum; vel йа I, ut moneo,

monitus; vel in O, ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur^ ut siquis, siqua; in E, ut fortis,

forte: Да" Q, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non aliter O litera in A

; .-•;• -.< •.,-• i fit . ..i . .• ,.T .( ■>.*•< ' ,.• ;• Л •• .: v< '.. ' . ,.

nam vocales] Hanc lilcrarnm distribu tioncm apud Aflernmque in E] Confer hoc loco et Га se-

Platoncm (in Crat. p. 424 Steph.) et Aristotelcm quciitibus Sclincidcrum (in elem. gramm. lat I. p. 9.

(poët. 20) jam legimus. sequ.). >. > '•■.•

"' С six] Addît niiiiiriiiu quinqué prîoribus Y a Grae- in O] Ita et Avà6eiç dicunt Acgyptiorum Oacis

acceptum. Infra (§. 258): »Placet enim mihi Y ses (Steph. Byz. p. 158. Strabo 2. p. 130. 17.

in Tocalium numerum congregan — sie igitnr erit^ p. 813, ubi male edit um 'Avâ6iç et 'AváÓUC. V.

nt senac fiant Tócales.« Casaiib. p. 56). Addc Macrobium (in Saturnal. 1,

Y velut] IVon admissam esse in Latino alpha- 4), et Schnciderum (clem. I. 1. p. 59).

bcto banc litcram e QninctîHàno liquet, qui (1, 4, a tecto titgurium] Pomponius: OKlius ait tutí.

p. 05 Spald.) »X nostrarum ultimam« appcllat. gwtwm a tecto tanquam tegularium esse dictum,

Prisciamis autcm (1. p. 8 Basa.) lY*Gr*ëcoTUTn ut toga, quod ca tcgamur. Citaturtit.de vcrbor.

nominum causa a Romanis ascitum esse« affirmât, signif. 1. 180. Forte legendum: tugurium a tego

Et Ita Quinctilianum quoque intelligendum l:èsfee ianqttam teguinum. Et sane non dubitarem, nisi

ex eopatety qúod inferiórl loco (-f2, [Л^"87 p. ,<&' Feetus a teeto derivare t; eed an e* iJlc in pari

628) fatetur »Romanos mutuari solitos' esse a Grae- roendo sit ambigo. Grot. — Prisciamis (1. p. 19)

eis litcram Z, qnotics corum nomina scribenda es- scrîpsit: »lu V (transit) E, tego, tugurium«: sed

sent.« Vide infra (§. 261) Y. Rcicheuauensis codex verba »a tecto* Martiano mamutant]

Pliira hiijus transmutationis exempta nifesto tribuit, quae ideo recepi, pro »a tego«.

babe's apud Priscianum (1. p. 18 sèqu.). * " •' Confer practerea Scioppium (in gr. pLilos. pi 194

nuper] Pro1' nunc. ¡Vum ab aliis illud ita near- Berz.).

patum sit\, badd scio. Sed a no s tro hoc factum i» О] Sie oto, oloe , pro Шо, Uli. Conf. Sylesse

videtnr taedio repetitarum тосат modo et nunc, burg (ap. Sciopp. p. 256).

Martiani Capellae lib. Ill, §.255. 2t>7

transit, ut creo, creavi; vel in E, ut tutor,, tutela; ye} m I, tu$, ' virgo j

Virginia; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione cönverutup ip Д,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, ut

lepus, leporis. Sic igitur transformatae nunc utrinquc poterunt copulari,

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminan^,

nuncque nullas. ¡ .•■ . .-.<■ ¡. ■■.'. чип A

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANBO COPULANTÜ3R. .

Nam A primum utrinque sibi associât V eí Г literas, nam et aurum 254

et varus dicimus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere О. Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, peripetasma,

in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi moduin,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graeoarum literarum vim possidet. 255

Nam quum corripitur, с Graecum est, ut ab hoc hoste; quum pröducitur^

r¡xa est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumílcxum accentuai tenet«

lepus leporis] Piara exemple Qainctîlianns (l, «licum Britanuici, Cantabrigicnsis, et Reicbenauensis.

4, 16 p. 74 et i , 7, 26 p. 186 Spald.) affert Vulgo cnlm dicimus et varus. . . L ...../,_ ,,;:r ..:

Addatur Stavercn (in mythogr. p. 956), et Sylbur- елг neutro] Ilaud dable corrupta lectio et desigius

(ар. Scioppium p. 254), qui etiam rursus О dcratnr aliqaid. Tentabam: »Ex altero vero O, ut

pro U poni animad vertit, at totela, porporea, oso- Aonius.« Vohck. (spec. «riL p. I48) — E Cantabrimpitbr,

sopa; quomque, patronos, servos, vitiom, giensi sapplevi latere i in reliquia consonant oiancs

manom, cotiseront, moritor, piaeolom, fortom, for Scrips it igitur Martianus »»Dealern A neque ante»

ratos, leberont, aedebos, compedebos, noetebos, Ubi- ñeque post se admitiere О«, seil, in cadem syllabe»

einebos, soperstitebos. Adde, quod promiscué po- ntodum] Ita Darmstattensis, pro ними' in editîs.

ni tur, ûdulescens et adolescens. Supple, quod antecedit, finit.

poterunt copulari] Confer Гlatonera (in sopLista r¡xaesl] Ausonius (Id. 12. 347; p. 364 Delpb.)?

p. 255 Steph.): 6%eôov olov rà yçàfifiara Лет *Нта quod Aeolidum, quodque e valet, hoc

itovd-ôr àv eu]' nai yàç exeívcov rà (tiv ' > u«> i .t. Latíale E '■■■

àvaçfioOtel rtov jîqoç аЛЛщЛа, rà âè Ôwaç- Praesto, quod E Latium semper breve, Doran

fiórrsi. '. ,-. .j п. л . i. • vox Ел , " . ,*

dicimus] Transposai hoc vcrbam auctoritate CO* Satos Em-шзспв (1, 5, IIS. p. 241 Fabr.) cor-

31*

268 Martiani Capellao lib. III. §. 25S.

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Vejentano,

et in eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut momie; feminina ctiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numcrum etiam totius generis,

ut quinqué, licet ärttatov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre ; modi

236 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunGtis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; О autem literae copulatur in nomine Jo vis et Oinone;

oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita* Haec aliquaudo vocalis geminam syllabam facit; fmitque omnium

reptnm Eta ait fieri Epsilon, productum contra bus non minas I cum E, quam E com I utrinse-

EpsiloQ fieri Eta. cas juncia sunt.

circumflexutn\ Gorrigi jubet Vonckius (sp. crit. Oinone] Codex Darmstattensis exLibct Jonone,

p. 148): »quum — acceatum.« Ego vero puto dicere quasi pro Junone dictum; sed quum jam cxstct

voluisse Martianum: »E quando produetum Graeco exemplum literae I ante O positae, unice vera est

ГНта assimuletur, tone maxime circumflexum ac- vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

centum habere." est ratio scribendi Graeca, quum Romani plcrnmutroque]

Aliter atque sagacius olim IVigidius que Oenonen dicant (Ovid, hero id. 5,5), sed alte-

(apud Gell. 19, 14): »I et V semper subditac- ram quoque scripturam certe antiquam esse pro-

E et subit et praeit. Si quis putat praeire У in babunt exempla a Scbneidero congesta (elem. I.

Lis verbis, Valerius, Vennonius, Volusius, aut I p. 80).

in his, jam, jecur, jocum, jucundum, errabit, quod geminam] Ut verbi causa in vocabnlo Graji.

bac literae, quum praeeunt, ne vocales quidem Fuerunt adeo, qui soli I, ubi consonants partes

sunt.« ageret, vim geminatam tribuercnt; cf. Isidor. (etyins

artXoyxov\ Confundí interdnm aptota cum mo* 1, 4, 7. op. III. p. 9 Arev.): »propterea interdum

noptotis Priscianus (5. p. 151) ait; significan autem duplex dicitur, quia quotiescunquc inter duas \oproprie

aptolis ea verba, »quae nominativum solum cales invenitur, pro duabus consonantibus habetur,

babean t: monoptotis vero ca, quae pro omni casu ut Troja. Geminatitr enim ibi sonus ejus.« Uude

nna eademque terminatione fungan tur.« Sic et no- patet, quid volnerit Quinctilianus (1, 4, 11. p. 67

ster infra (§. 290) fas et nefas inter apiola referí, Spald.): »sciat enim (grammaticus), Ciceroni planequam

autem (§. 242) monoptoton nunenpat. cuisse aiio maiiamqae geminata I scribere: quod si

teneat] G rotins margini adscripsit: »ai. taeniae«, est, jungetur ctiam ut consonans.« Isidorus tarnen Loe

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu- reprehendí t (etym. 1, 37. 11. Op. Ш. p. 44 Arev.)

laUe, ex antiqua niminun scriptura feme; sed ipse verbis: »I literam inter duas vocales constituían»

Marlianus intcllexit exemplis amplius opus non esse, bis scribi quidam cxistimabant, ut Troiia , Maiia;

quum supra jam eja et jecore allata essent, in qui- scd hoc ratio non permitlit Nunquam enim tres

Martiani Capellae lib. III. §. 236. 269

generum nomen, ut frugi; numerum itidem omnium generum, m viginti;

item verba modi indicativi, ut novi , mcmini; imperativi, sali, veni- infinitivi,

jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte 237

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato*

feminina, ut Juno; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto, laudo; modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo; adverbium,

ut subito; praepositionem , ut pro. V autem litera vocalibus om- 238

nibus utrinque coit, praeter О antelatum. Sola etiam V sui generis literam

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanus. Finit artículos, ut tu;

nomina neutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit

DE SEMIVOCxUJBUS.

Hactenus de vocalibus. Non enim vocales astruere, sed omnes literas 230

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exsevocales

in una syllaba scribnntur. Sed I litera inter possunt apud nos, incipiamus. Articulus secundara

duas vocales cons tit uta pro dupla habetur.« (Conf. notitiam supcrpositorum demonstrat. Deficit autem

Schneider, clem, grauim. 1. p. 277. 231). pracpositivis articulis lingua Latina. Nam pronomen

ut canto] In editis omissum ut Darmstattensis hie, quod grammatici in declinatione nominum loco

euppeditavit. praepositivi ponunt articuli, nunquam in orations

imperativi] Vin' sensuni, lege: »modi impera- sensum articuli Labet.« Videtnr tarnen nostcr cum

tivi tantummodo unum finit, ut cedo.« Vo>ck. alîis grammaticis pronominibus pro articulis abut?,

(spec. crit. p. 82) — Multo lenior medela fnerit se- Infra cnim artículos appellat hie, haec, hoc (§.

paratis Tocabulis tantum modo. Codex Darmstat- 249), porro Ule, isle (§. 250), quin etiam qitot,

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed nihil eo tot (§. 2S6). Isidoras (etym. 1, 8, 4. Op. III. p. 18

proficimus. Arev.): »inter articulum ct pronomen hoc interest,

artículos, ut tu] Rectius Macrobius (p. 536 quod articulus tunc est, qiium nomini jungitur. nt

Pont sire 702 Zeun.) articulis Latinam linguam hie sapiens; quiun vero non conjungit ur, demoncarcrc

docet. Quinctilianus item (1, 4. p. 78 Spald.): strativum pronomen est, ut hic, et haec, et hoc.

»nostcr sermo«, inquit, »artículos non dcsiilcrat, semivocales] Scxtus quoquc Empiricus (advers.

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae gramm. 1, 5, 102 j p. 238 Fabr.) semivocales dis«

qu'idem posteriora verba hisce illustrantur Prisciani tinguit a mutis, »quippe quae per sc sonnm effi-

(17. p. 568): »Ab eis, quae loco articulorun. sumi cere ncqueant, quum semivocales contra sonnm

270 Martiani Capellae lib. III. $. 259.

240 quar rationcm. Quippe F litera, quae est semivocalium prima, duas tantummodo

consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus flavue et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

241 nullum autcm claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

«?xilem sonum reddit qunm geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminât nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocale« antevcnit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei praeferuntur

literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo: L autem

mmquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipiltur, qùum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinquc autem vocales amplectitur, et nomina

nonnulla déterminât: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut biclental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,

212 ut semel. M vero litera tarn in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dent, ut R çoiÇov, S Öiynov* cet Addc Ser- loco posita, ut Ule, Síetellus; plenum, quando

viuiii (ар. Prise, i, 5), qui: »sunt« inquit »Septem finit nomina vel sj liabas, et quando Labet ante se

semivocales, quae ita proferuntnr, ut inclioent ab in cadem syllaba aliquam cousouantem, ut Sol,

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L, sylva, flavus, claims; medium in aliis, ut lectus,

M, 14, R, S, X. Sed X ab I ¡nchoat.t leeta, ledum.« (Conf. Sclineldcr clcin. granim. I,

F] Aliter sentit Priscianus (1. 1): »Quum F p. 297). Isidorus etiain (etym. 1, 52, 8. p. 52

loco mutac ponatur, id est P et H sive <p, miror Arev.): »Labdacismus est« inquit »quoties unnin L

banc inter semivocales poeuisse artium scriptores. exilius, duo largius proferí mus. Quod contra est:

Nihil euim aliud Labet Laec litera semivocalis, nisi nam unnin largius, duo cx-ilius proferre debemus.«

Hominis prolationcm, quae a vocali ineipit; sed et Л praefertur] Ex antecedent ¡bus: »quum ei

Loc po testatein mutare literae non debuit. Si eiiiin praeferuntur literae « supplcndum et Lie ei. Et autem

esset semivocalis, necessario tcrminalis nomuium est pro etiam, ¡taut sensus »it: »quum non solum

invenirctur, quod minime reperiesj nee ante L vel D, sed etiam A praefertur », igitur ad.

R in cadem eyllaba poni posset, qui locus muta- haec etiam] Litera ветре L. Deinde perperam

rum est duu taxât« cet. ediderat Grotîus inlepidus, inlotus , quod ex antetripliciter

sonat] Confer omnino Prisciani (i. rioribns correxi editionibus.

p. 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so« solam] Sic scrîpsi pro »sola M«, quod erat in

num Labet: exileni, quando geminatur secundo «ditis; ea cnim observa lio ad IV potius quam ad M

Martiani Capellae lib. Ill, §. 242. 271

N, utMemnon; subscquitur solam S, ut Smintheusj mutaturque in N nonnunquam,

ut quum dicimus nunquis. Termiuatque neutra, ut aurum ct argentum;

item monoptota, ut ucquam; in genere masculino accusativum

simplicem, et duplicem gcnitivum; item participia, et verba, et adverbia, ut

tractum, legam, cürsim ; numcrum etiam omnium generum, ut novem, decern.

N autem litera plcnior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibiccn; in 245

mediis cxilior, ut mane, damnum. Ex cousonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, nions. Convertitur etiam in M, quum

earn sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impülit, imminet. Eadcm

nomina terminantur, masculinum, ut tibicen, femininum Graecum, ut Siren,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. De consonan- 244

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquam, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur;

feminina post E et О, ut mulier, sóror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut vonor, vador.

S nonnulli literam non putaverunt. Nam Messala quendam sibiium dixit. 245

literam pcrtineret Turbavit fartasse librarlos, quod serat legi femur, feminis, addens: »lia enim eo

alias quoque literas praccedere M videlur, ut in aevo illos sensisse, ut quum neque rectus fernen)

ambo, ampulla cet.; sed quod Ulartianus vult, syl- ñeque obliquas femoris esset usitatus.«

labas tantiim síngalas spcctal, ñeque in una ea- vador \ Verbum nimirum: adverbiorum auteui

demque syllaba alii lite rae praeter N praeponi pe азе exemple decrant, quae Grotius с manuscripto sao

M certum est. siipplevit. Cantabrigicnsis alia addit: »agiliter, viri-

Smintheus] Apollo (Homer. II. a. 59. Macrob. liter, jugiter.« Quibus e variis exemplis patet, non

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 3. Strabo, Stc- nullis in Iocis interpolatum nobis traditum esse Marplian.

Byz. alii). Díale Grotius Smynthitis. Nostram tianum (add. §.11 not).

lectioitcm tuentur codices Rciclicnaucnsis et Mo- non putaverxmt] Quia, ut ait Cledonius (p. IR82

nacensis (C). £ Putsch.) » superflu» invenitur, interdum et ipsa

nunquis] Confercndus bic Scbncideros (clcra. liquescit in metro; quia sibilus magis est quam

grainai. L p. 310). consonans«; adde Priscianiim (L. 1, p. 2i>), qui non

femur] Et Britanniens et Cantabrigicnsis bane solum in metro apud vetustísimos vim snani Ггс-

lectionem praebent, quam Grotius conjectura as- quenter amittere, sed etiam tantain cum aspiratione

secutas erat, qui ediderat quidem fernen, sed jus* banc literam coguationcm babere docet, nt in iie

272 Martiàni Capellae lib. Ш. $. 245.

Quae lamen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et С, Q, T scquenles

amplectitur, ut Scaurus, squama, Stella. In plures etiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodie; in T, nepos, nepotis. Terminât etiam

masculina et fcminina post omnes vocales ; neutra post A, O, V, ut vas,

os, neinus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut С propter -ф et £

246 Graeças literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X autem nemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex С et

dictionibus, qnas a Graccis Latini sumserint, saepe

pro ea ponatur, ut sex , sal cet.

9Icssala\ M. Val. Corvinus Mcssala, Ciecronis

et August! acqualis, et oratoria arte et graminalica

claras, de cujus vita et studiis doctrinac criiditam

dissertatloncm scripsit Ludovicus Wiese (Beroliui

1829. 8). Singularem librum ediderat de litera S,

quem commémorât Quinctilianus (i , 7, 23 et 5»),

ubi et illud positum fuisse videtur, quod noster ci

tribuit, et quod Quinctfiianus alio loco (9, 4, 37)

narrât, Mcssalam S literam, quo tics ultima esset

aliaque consonante susciperctur, subtrabendam cen-

Buissc.

Claudius] De Claudii novatienibui circa literarum

formas testes sunt Tacitus (ann. il, 14),

Suetonius (Claud. 41), alii; confer omnino Schnei

derum (elem. I, p. 6 sequ.). Sed cgregie lapsus

est Martianus, quum Claudium arbitrare tur singulis

uteris G racéis binas Romanas substituíase , ut pro

V esset PS, pro S vero CS, nnde tant um Шс

abfuit, ut, quum Romani pro К unam X haberent,

pro \P ilidem simplex signum Antisigma bac figu

ra: )( introducere studeret, quod iisdem verbis

testal ur Priscianus (1, p. 2.'> Basil.).

Hieras] Aprnl Grotium erat: »propter -ф et £

G raecas, Psalterium, saxa«; equidem e cod. Slonac. (C)

inserui »literas ut«, deinde e Darmstattensi post ut

• P« et post psalterium »ut C«; deniqtie ex priscis

editionibus restituí scripturam »sacsa«, quae

Martiani sententiae unicc convenit, ñeque a veterum

nsu prorsus abhorret. Sic in monumentis saepissime

legimus VICSIT (palacogr. crit. IV, §. 387),

inque lapidis cujnsdam titulo (ар. Grutcr. S44, 4)

LVCSERVI4T, unde Isidoras etiam (etym. 1,4,

14; p. 11 Arev.) »pro X, inquit, scribebant С et

S, siquidem duplex vocatur«, ipseque Quinctilianus

(1, 4, 9, p. 63 Spald.) de litera X scribit: »qua

tarnen carere potuimus, si non quaesissemus.«

Confer, omnino Schneider us (elem. I, p. 372) et

nota quae sequitur.

duplex] Scioppius (grammaL philos, p. 23G):

»Annaeus Cornutus de ortliogr. : Varro X literam

esse negat, in quo quid vident u und um deprehendi

(nempe singulam non esse). Victorinus art gramui.

lib. 1: Latini voces, quae in X literam ineidunt,

ei in declinatione carum apparebat G, scribebant

G et S, ut conjugs, legs. Nigidius in libris suis

X litera non est usus, antiquitatem sequens. Pris

cianus lib. 1 : X duplicem loco С et S, vel G et S,

postea a Graccis inventant, assumsimus, ut dux,

ducfs, rex, regis. Cbarisius lib. \-.3Ierx; Sallustius

merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Fcsto. — Servins in Acn. 1 : Adnixus antiquum

est, ut connixus, quibus hodic non utiinur. DiciI

Martiani Capellae lib. III. §. 24в. 275

S,'ut'nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et С, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vocalibus

sociatur, ut Ajax, frutex, calix, velox, Pollux, et' feminino, fax,

leoc, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit.

1 ■

• /:.

.■•/•. DE MUTIS.

Transactis semivocalibus mutae sunt perquirendae ; quae ideo hoc 247

noiriine nimcupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. В prima omnibus vocalibus utrinque 248

connectitur ; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Finit nihil, nisi tres praepositiones , ab, ob, sub. С vocales 249

utrinque collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mas cnim adnisus et connisus. Et Acn. 8. G alii Gro this, neqnc quidquam mntare audco, licet all-

Senones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio quatenus favcat illi Priscianus (1, p. 26): »X durecepissent,

quasi Xenones: quam Graecum gévoç plex modo pro CS, modo pro GS aeeipitur, ut

significet hospitem. Festue: Senonas Gallos Verrius apex, apicis, grex, gregis; transit tarnen etiam in

ait existiman appellatos, quia пот! renerint ex Y consonantem, ut nix, nivis; née non ¡л СТ.

Transalpina regione, ас primum appellatos Xenos, ut nox, iioctis.«

postea Senonas. Cicero in Oratorc: Verba saepe velox] Lego: ferox ; sed et postremum istud

contraliuntur non usus causa, sed auriiim: quo- »et feminino* glossema sapit; exstirpandum itaque.

modo enim vester Axilla Alíala factus est uisi fuga Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

literae vastioris? — Ita et sederim pro sexdecim, legendum celox, quia substantirum requiritur; sed

sedigitus pro sexdigitus.« invitis codicibus nihil mnto.

in T] Nemo bunc locum corrnptum esse non moriuntur] Isidorus (etym. 1, 4, 4. op. III, p. 8

judicet. Conjicio: et in CT, nt nox, noctis. Ñeque Arev.): »si cnim eis extremum vocalis detraxeris

enim sufficit dicere in T, sed CT. At fungi Ьаес soman, inclusum literae murmur sonabit.« Addc

conjunctim dicta disjunction ceperc, itaque exem- Cledonium (p. 1881 Putsch): »Mutae vero non soplum

déesse arbitrati pro lubitu adjeceruut, ant nant, nisi a vocali spiritum accepcrint«; quod enim

potius transjecerunt, quum forte antea îegeretur: spiritu caret, moritur.

»aut ex CS, ut nux, nucis, pix, picis», quae bina tit sufficit] Omissum apud Grotium ut supplevi

et alibi conjnncta reperics. Grot. — Hariolatur e codicibus Darmstattcnsi et Monaccnsi (C).

35

274 Martiani Capellae üb. III. $. 249.

tectum, crus, Acmon, Cnidus. Finit artículos, quos pronomina vocant, hie,

hace, hoc; et adverbia, ut sic, hue, hie. Sola mutarum antecedentem vo~

200 calem producit, et pro duplici habetur, ut hie, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. Praepouitur R literae in Druso; M literae nunquam praefertur in

Latinis; in Graecis autem, aliquando, ut Dmolus. Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut apponit;

in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit artículos

201 neutralis generis , ut illud , istud ; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties geminatur,

adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, utgladius; N, ut ignis. In

202 С quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; quae quando vocalibus accedit, ut hospes, hcres;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dcx-

255 terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis. К vero nunc

quos pronomina] Confer quae supra (ad §. 258) »sic H litera est, non nota« (conf. et infra §. 2ö8)

annotavimus. Paritcr Priscianus (i, 8, 47; p. 44 Krchl.): »II

Ляес] Vulgalae hoc additum cet in Darmstat- literam non esse ostendimus, sed notam aspiratiotens!

códice. nis, quam Graccorum antiquissimi similiter ut La-

Dmolus] An pro Tmolo monte, an dfJUOOÇ le- tini in versu scribebant,- nunc cam diviserunt et

gendum? Grot. dcxteram ejus partem supra literam ponentes psiles

aggerat] Ita in editis; sed Grotius с AIS. suo re- notam habent, sin is tram autem contrariae aspiratioposuit

agger, addita nota: naggerat quilín ab aggere nis« (vide notam quae sequitur). Adde Gellium (2,

derivetur, non mutât D in G. Sed agger mutât, 3; p. ICI Cour.), Isidorum (1, 4, 11; p. 10

quum ex ad JtQO&kÔei et gero componatur. Itaque Arc v.), et Appuleji libruni de nota aspirationis (ab

ant ita legendum uti docuimus, aut aggerit, aut Osanno editum a 1826). »Estantem«, inquit Spalaggregat.

v — Nonne autem a verbo aggerere sive dingius (ad Quiuctil. 1, 4, 9; p. 61), »de H magna

adgerere conjunctivas est aggeral? Adde Quincti- inter grammaticos Putscbianos lis, aliis literam cam

lianum(l, 11, 5; p. 257 Spald.). Tocantibus, aliis, et plurimis quidem iis ncganliquoties

geminalur] lutelligc : quae (litera A) ad- bus, cum quibus faceré Quinctiliauum apparct.«

jungitur, quoties G geminatur. Nusquam enûn G Мох e codicibus Monaceusi (C) et Darmstat tensi

geminatum invenics, quin A praccedat. reposui accedit et heres pro accidit et haeres in

aspirationis notam] Non igitur literam , sient et Grotiana cdilionc.

Quinctilianus distinguit (1, S, 19; p. 101 Spald): ¿exterior] Pars dexterior est i, sinistra í, baer

Martiani Capellae lib. III. §. 255. 275

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectue С integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P autem convenit utrinque vo- 254

calibus; R litcrae praeponitur, ut pranderc; L, ut placeré; S, psittacus;

T, Ftolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminât vero nihil. Q quidam literam 253

non putabant, et vincerent, nisi in equo et equitatu appareret expresse. Haec

levigationis, ¡lia aspirationis nota. Grot. — Isido- »Haec tribus in Latio tantum addita nominibus K*

rus (ctym. 1, 18, 9; p. 51 Arev.): »Aa.6t.iu, qnod atquc eadem prorsus, quae Martianus, Diomedes

¡nterprctatiir aspiration ubi enim H poni debet, tali (p. 419 Putsch.) affert scribens: »K consonaos muta

figura annotatur: i; -ф^т}, quod interpretatur sic- supervacua, qua utimur quand о A correpta sequicitas,

sire purum, id est ubi litera H esse non tur, ut Kalendae, kaput, kalumnia.t Isidoriis ан-

debet, tali nota ostenditur: -L« Confer palaeogr. tem (ctym. 1, 2G, 13; p. 44 Arev.):. »K literam«

meam (L §. 114; p. 91) et in primis Yilloisonum inqnit «antiqui praeponebant quotiens A sequebatur,

(aneedd. Gr. П, p. 288) et Fischerum (ad Welleri ut kaput, kanna, kalamus; nunc autem Kalendae

grauim. Gr. I, p. 239). et Karthago per candem tantum scribuntur, omnia

nunc nota] Hanc quoqiie snperracuam esse con- autem Gracca nomina qnacunque sequente vocali

tendit Priscianus (loco citato): «quae quam vis« in- per К scribenda.« Notandum praeterca, pro kapite

quit »scribatur, nullam aliam vim habet quam C«; apud nostrum margini Grotianae appictum esse »ai.

quae cadem nostri sen ten (¡a esse videtur, qunm Kapua.«

literam С »omncs ejus effectue integrare« hoc est, kalumniae] Calumnia olim per к scribebant, ut

omnibus, quae К efficere possit, intcgris exprimen- liquet ex eo, quod lex Rhemnia statuit calumniadis

sufficere dicat. Confer et Isidorum (1, 4, 12; tioribus inurendam literam К ad infamiam. GnoT. —

p. 10), qui: »ideo, inquit, superracua dicitur, quia Dc lege llemmia vide doctos ad Cic. pro R. Amer. 20.

execptis Kalendis supervacua judicatur; per С enim ut prandere] »Ut* exhibent editiones, quod

universa exprimimns. « QuinctUianus quoque (1, 4, Grotii incuria omissum erat.

9; p. 62 Spalding.) »redundare cam« ait nee nisi Sypnum] Ita codex Monaccnsis (C). Quartura

■ quorundam nominum notam esse«, et alio loco casum Martianus posuit, ut ad superiorem locum

(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis utendum ca (§. 157), quem réspice, sese referrct. Nihili igitur

putat nisi quae signified, ctiam ut sola ponatur; nota est Grotii «dentis Supnis et conjicientis intel-

»hoc, inquit, со non omisi, quod quidam earn, ligendam urbem esse Acbajac, quae Ptolemaeo et

quoties A sequatur, necessariam credunt, quum S trabo ni Jlupvoç.

sit С litera quae ad omnes vocales vim suam per- liter yn non putabant] Isidoras quoque de Q

ferai« Plora dabit Schneiden» (elcm. I, p. 290 litera (ctym. 1,4, 13): »hace« inquit »prius non

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117). erat, unde et illa super vacua vocata, quia per С

absque his] Id est praeter haec, ut infra (§. cuneta vctcres scripserunt. « Plura dabit Scioppius

280 f.). Tria Ausonius quoque excipit (Id. dc li- (gramin. philos, p. 230 Herz.) et Schneideriis (elcnr

ter. 20): I, p. 321).

35 *

276 Martiani Capel! ae lib. Ш. §. 255.

nimquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartos, questus, Quiritcs, quotus, equus. Constat autem

ex С et V, ideoque duplex et composita dicitur, nee gerainatur. Nullam

256 singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlcpolemo; M, in Tmolo;

N, in Potniaj R, in Troja. Finit neutra, caput, sinciput, lact. Artículos

terminât, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjeetionem , ut

257 at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo С Gracca utebantur; nam Sethum

cqno] Quinctllianus (12, 10, 30; p. 632 Spal

ding.): »Duras« inquit »et illa sj liabas facit, quae

ad conjungendas demum subjeetas sibi vocales est

и lilis, alias super vacua, ut equos ac equum scri-

Limus, quum etiam ipsac bae vocales duac efficient

solium, qualis apud Graecos nullus est, ideoque

scribi ill or um litcris non potest.«

ex С et V] Uiulc ipsa quoque ejus figura de

rivar! posset, ut V litera alteri С inserta esset;

melius tarnen Quinctilîanus (1, 4, 9) cum Graeca

Koppa earn comparât, quae apud iilos in numero

t aiiluui mansit; »cujus« inquit »similis effectu specicque,

nisi quod paulum a nosh-is obliqua tur.«

(Coiif. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX .-cqu.).

praepositionibus] Valde laboral bic liber de gramniatica

e distlnctionibus, quarum nos nonnullas emendavimus:

quod ct hie usu venit, legendum cniin:

»T vocales ex utroque concludit ut in conjunctio

nibus et praepositionibus : praecedit L in « etc. Grot.

— Quas praepositioncs innuat, difficile dictu est,

nisi ad et apud in T terminavit (conf. Quinctilian.

1 , 7, 5). Sed vide supra (§. 230).

Tlepolemo] Tleptolemo quidem codices Darmstattcneis

et Mouacensis (C) exhibent, sed vulgaris

scriptio vera est.

¡act] Alii lac, alii Jacte dicunt; ted profecto

hoc àvaXoycÔTatov. Ausonius:

» Vox sólita et cunctis notissima, si memores lac,

Cur condemnelur , ratio magis ut facial lact?«

Capclla infra: »quidam quum lac dicunt adjiciunt T

propter quod facit (I. propterea quod facial) /actis. «

Grot.

at] Hie ncque adverbii neque interjectionis exempluui.

L. atat. Neque ncgarim etiam adverbii cxemplnin

desidcrari, ut forsit. Grot. — Favet conjee turac,

quod in codicibus Monaccnsi (C) ct Darmstattensi

est utut'i sed in re dubia nihil mutare praestat.

Z a Graecis] Quare banc literam paulo post

(§. 260) a Latinis exclu dit. Isidoras (1, 4, 15; Ш.

p. 11 Arc v.): »A Graecis« inquit »muta vit Latinita*

Y ct Z propter nomina scilicet Gracca. Et liae

apud Romanos usque ad Angustí terapus non scribebantur.

« Addit idem inferiori loco (1, 26, 28.

p. 46): »nam quum justillo Z litera с sonum ex

primât, tarnen, quia Latinum est, per T scribendum

est«

С Graeca] Quam absurda hace sunt, ni legas:

С Graeca, hoc est sigma. Ea en im bujus litcrac

antiqua forma, quod ex quibusvis inscriptionihus

liquet, ¡tanque ex Macrobio, in quo Bassarea scribitur

BAGCAPEA. Dicit Graecos (quamquam Z

litera sit Graecis deducta с fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ea sigma usurpasse ideo

que CH0ON pro ZH0ON scripsisse. Compon!

Mërtiam Capellae lib. III. §. 257: 277

dicebant, quem nunc Zethum dicunt; tarnen haec geminata ab ipsis etiam

habetur. Nam a T et С componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur 258

universis decern et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis absolvunt.

Placet enim mihi Y in vocalium numerum congregari. Neque sine hoc Hyacinthus

aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur erit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutac duodeeim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque 259

erunt Q et K; X autem ut duplex sine elementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis exeluditur; decern et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tarnen cum supervaeuis rejeetisque eunetis ex unius vocis sonitu con- 260

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererimt.

DE FORMATIONE LITERARUM.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus. 261

autem dicit Z ex T el С vel £. GnoT. — Rccte sine elementi cardine] X Lie uteris non annu-

Martianum intellexit Grotius, sed plura verba fecit, moral, facit enim tantum XVIII, Las videlicet: A

quam necesse erat, Laud scio an sui ipsius typo- RCDEFGILMIVOPRSTVY.

tLetae fraude induct us, qui bis G posuit pro G, Itaque legendum: »X autem ut duplex in elementi

ut nos ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae- cardine non probatur.« Error ex repetitis Uteris,

terea с codicibus Monaccnsi (C), RcicLenauensi, Grot. — Yero similis quidem est Laec conjecturai

et Darmstattensi Latinis Uteris scripsi Sethum pro sed lectio in omnibus Ubris est cadem, in códice

Grotiano cetum, ut apud Priscianum quoque (1, etiam RcicLenauensi ct Darmstattensi Ac fieri po-

8, 49) est: »SetLus pro Zij&oç dicentes«, quo test ut locus sic expUcetur: X litcram non esse,

notus Ule AmpLionis frater (Apollod. 5, 10, 1) sig- quia ut duplex, e dual) us nimirum composita, sine

niGcari videlur. Conf. et Sclineid. (elcnt. p. 579 п.). elementi cardine sit IutelUgo cardinetn quo se ver-

Zmtjma] Priscianus quidem (1. p. 33): »Smyr- tit omnis elementi natura et conditio, quippe quod

na: nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt« simplex esse debeat.

Sed non solum monumentis noster defenditnr (Rube cum supervaeuis] Cum a Grotio neglectum ex

pbUolog. num. 1. p. 55) ; verum Luciani (in jud. antcrioribus editionibus codicibusquc RcicLenauensi

vocal. I. p. 67. Rip.) etiam testimonio. Confer et et Darmstattensi restituí.

Sext Empiricum (adv. matL. 1, 169 j p. 255 Fabr.), de formatione literarum] Eandcm rem tractat

Majum (ad Cic. de R. P. 1, 8), et Odofrcdum Marius Victorinus (de arte gramm. 1. I, p. 24KÍ

Müllcriun (Goctt. Anz. 1831. St 56. p. 555). Putscb.), unde ea quae Martiano vel iUoetrando

278 Martiani Capellae lib. Ш. i$. 261.

В labris per Spiritus impetum reclusis cdicimus.

С molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentés innascitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

Yel comparando inserviunt, transscripeimns : »A Htcra

rictu patulo suspensa ncquc impress;, dcntibiis lin

gua cnunciatur. £ reprehenso modicc rictu oris rednctisque

introrsuni labiis cft'ertur. I semicluso ore

imprcssaque sensim lingua dentibus voccm dabit.

О ut E geminum vocis soniim pro conditione tem

perie promit, undc inter nostras Tócales r¡ et со

Graccorum ut supervacuae praetermissac sunt; igitur

О qui corrcptiiiii enunciat, nee magno Iiiatu

labra rescrabit et rctrorsum actarn linguam tenebit;

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragicum dabit, cujus ob

servations et in E litera similis paene ratio est.

V Hteram quotiens enunciamus, productis et cocuntibus

labris efferemus. — В et P literae dispari

inter se oris officio cxprimiintur; nam prima cxploso

с medüs labiis sono, scqiicns compres so ore velut

introrsuni attracto vocis ictu cxplicatur. С ctiam et

G oris moliminc nisuque dissentiunt; nam С re

duela iutroi'sum lingua bine atque bine inter molares

surgens baercntem intra os sonum vocis

cxcludit; G vim prions pari linguae lapsu palato

siiggcrcns lenius reddit. D jtamen et T, qnibus,

nt ita dixerim, vocis vicinitas quacdani est, lin

guae sublatione et positione distingutiutur; nam

quiim summos atque imos conjunctim dentcs su

prema s ni parte pul savent, D exprimit, quotiens

autem sublimata partem qua superáis dentibus est

origo continget, T sonore vocis explicabit. К et Q

supenacuo numero lile rarum inscri doctorum pietique

contendnnt, scilicet quod С Htcra bar um

officium possit implore — non nihil tarnen est,

u Ira carinii prior sit С sen Q sive К, quam m

utramque exprimí faucibus, alteram disten to, alte

ram producto rictu, manifestum est. II qnoquc inter

literas otiosam grammatici tradidcrunt eamque aspirationis

notam conjunct!* vocalibns pracfici — quae

profundo spiritii, anbelis faucibus, cxploso ore fundctiir.

Supcrcst ut septcm rcliquas scmisonas, spi

ritii quoquc instrcpentcs, online quodam pcrscqnamur;

e queis F literam ¡mum labium suprcmis iniprimentes

dentibus, rellexa ad palati fastigium lin

gua, leni spiraminc profcrcraus. Scquetur L, quae

validum nescio quid per partem palati, qua primordium

dentibus supcris est, lingua trudente diducto

ore pcrsonabit At M imprcssis inviccm la

biis mugitum quendam intra oris specum attractis

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

¡nhaerente gemino naris et oris spiritu cxplicabitur.

Scquetur II, quae vibratione vocis in palato lin

guae fastigio fragorcin trcmulis ictibus reddit. !)<•-

bine duae suprcmac S et X jure jungentur; nam

vicino inter se sono attracto sibilant rictu, ita

tarnen, si prioris ictus pone dentés excitati ad me

dium lenis agitctur, sequcntis autem crasso spiritu

bispidum sonet, qui per conjunctionem С et S vim

exprimit.« Adde Tcrcnt. Maurum (p. 2587 scqu.).

edicimus] Forte elicimus. Srsirs (in Gurl. anim.

4, p. 0). — IVon necessaria est haec conjectura,

adeoque elegantior, quam Martiani stiluin deccat.

С molaribus] IVi egrcgie fall or, jam ea bacc

pronunciandi ratio est, quae apud hodiernos ítalos

obtinct, quasi Germanice dicas tsch; jnre illa re

prehenda a Scioppio (gramm. philos, p. 216). qui

Martiani Capcllae lib. III. §. 261. 279

F dentés labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalât.

I spiritus prope dentibus pressis.

К faucibus palatoque formatur.

L lingua palatoque dulcescit.

M labris imprimitur. .■ .

N lingua dentibus appulsa collidit. '

О rotundi oris spiritu comparatur. •■ .^i

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto. /

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilum facit dentibus verberatis. ■=• •

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V oro constricto labrisque prominulis exhibetur. '

recte docet antiquitus С cllam ante E et I sonum nisi ei praeferatur una e quatuor Uteris P. G. С.

К habuisse. :'. .•>. ■■■•'■■ vel F.

F dentés] Quinctilianus (12, 10, 29 5 p. 630 sp!rítum] Lege spiritu et in spiritu lingua. Vo>c«.

Spald.): »Nam et illa, quae eet sexta nostrarum, (sp cr¡t UK) _ Correctione non opus erat, modo

paene non humana voce, vel omnino non voee crîticus vcrb;s rcctc constniendis par fuisset: scîlipotius,

inter discrimina dentium efflanda est.« Dis- cet äR corPad!tuP) 1¡ngna cr¡spante spir¡tum.. РГа-

crimen inter F et Graecam Ф idem tangit alio loco

(1, 4, 44), atquc ipse Priscianus, qui alioquin F

et Ф confundit (cf. §. 240 not.), »hoc tarnen« inquit

»scire debemus, quod non fixis labris est pro

nuncia uda F, quomodo P et H, atque hoc solum

interest* Confer et Scioppiuin (gramm. phîlosoph.

p. 219).

dulcescit] Lege sucerescit. Vonck. — Maie!

Itcrum iterumque patet a critico Marlianum ncque

lectuni, ncque intellect um esse. Infra enim (§.271)

noster naturam literarum L et R mollem esse doect,

tonem (in Grat. p. 426 f. Stepli.) forsan respexit,

qui dixerat »lingnain in pronuncianda bac litera non

inunórari, quin potius concitari.»

extruditur] Variât hic lectio: in editis maie legitur

excuditur; sed ad margincm notatum extru

ditur, qnod recepi. In Sfonacensi denique (C) et

Darmstattensi codicibus exhibetur extuditur, qnod

substituissem , si lineóla euperimposita potius redditum

fuisset extunditur.

prominulis] Ita in codicibus antiquissimls (Ouet

supra (§.241) literam L leniter sonare scripserat, dend. ad Appui. I. p. 142), in Darmstattensi etiam

280 Martiani Capellae lib. III. $. 261.

X quidquid С et S formavit exsibilat.

У appressis 1 abris spirit u que procedit/

Z vero idcirco Appius Claudius detcstatur, quod dentés mortui, dum exprimitur,

imitatur.

262 Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis teudi sueta voluminibus;

i

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat conversis legibus usu, ;

Et transformatum nomen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, et pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, juncturas litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari. .,„

et Monaceusi (C) legi tar pro voce promulis, quam pronuntiatiim imitatur dentés mortui compresses,

babent edil!. Fabric, (bihl. Lat. Ш. p. 219 Em.) — Adde Scîineiformavii]

Codex Monaccnsis (C) formatur^ qnod derum (eJem. I, p. 380) et Sciopprnm (p. 257 Herz.).

jam Grotius tanquam variantem lectionem margini praestricta] Lego perstrieta. Sic infra pro peralleverat;

praestat tarnen vulgata, qua Cet 5nomi- curram in MS. est praecurram. Error ex abhrevinativus

est. ationc. Grot. — Saepissimc hnec confundí testatur

Y appressis labris] Dionys. Halicamasscnsis (de et Drackeuborchius (ad Silium 1, 308)$ nihil tacompos.

vocabb. 18*, p. 12 Sjlb.): »Y~ rtsgi avta men matare ausus sum, quia baud scio an ab ipsis

T« %SLÀV 6v6roXr¡g ysvofièvrjç á£toAóyov serions aetatis auctoribus non minus quam a 11-

Ttviy statt каХ 6rsvoç skkítcxsi о t¡%oc' k'6- brariis confusa sint.

varov as ttàvTCûV xo I, Jtsçl tovç oôôvxaç cursanda est] Lege »versande est« vel »signante

yào ■*] xçOT7j6tç xov Jivsvfiaxoç yivsxai.* da.« Vonck. (spec, crit p. 148) — Vulgatam tuctur

dentés mortui] Vir summus Joscpbus Scaliger Tacitus (Agrie. 2): »cursatiirus tam saeva témpora«,

(p. 113 ad Eusebium) hune Martiani locum negat ubi vide doctum interpreten» Walchium.

se unquam assequi potuissc. Sed Z, juxta Verrium /wat] Pro sit per archaismnm, quem tarnen non

aliosqnc grammaticos, componitur ex D et S, in- intcllexit, qui in Darmstattensi códice corrigendo

cipitque a litera D, uti X a litera С. DS itaque substituit fiat. Paulo ante »ut fastigetur« de aceenMartiani

Capellac lib. III. §. ЗД2. 28-1

Hoc igitur subdens ncctcndum concipit ordo, .1 "'

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium. ..•■•■*/' -c

Hace quum Grammatice diccret, eamquc progredi Jupiter Deliusque prae- 263

cipcrent, hie Pallas: dc junctura syllabarum, inquit, dum haec Literatura deproperat,

partem historicam praetermisit. Quo virginis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superae

beatitatis iucurram ; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus velut seuticosae copiae densitate silvescam.

DE JUNCTURA SYLLABARUM.

•• » • -'. • • - .* .. ..i ■ ¡. .,...,

Syllaba igitur dicta est, quod junctis uteris sonitum simul accipientibus 264

informctur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non aulíium est, de junctura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo, natu- 26л

ralia, duo histórica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, an gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulari non possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coeant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in uteris memorata sunt, transeant. Histórica vero illa 266

conjunctio est, quum ex uteris, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non casdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primara

syllabam duabus literis, Graeci tribus. Lucilius in dativo casu A et E contibiis

eive apicibns intclligendum esse docebant se- parîter humen, loucem, emirato, joussit, joudicart

quentia (§. 268 sequ.). Bcripsernnt (Scîopp. gr. pfailos. p. 210).

beatitatis] Quine tilianus (8, 5, 52. p. 25G Spalil.): Lucilius] Maie Grotius Lucillius. Correxi codi-

»apud Cic. leatitas et beatitude, quae dura quidem eum Monaccnsis (C) et Dresdensis auetoritate. Sasentit

esse, vcrumtamen usu putat posse molliri.« tirarum anctorem intclligendum esse apparet с Quinrmnalibus]

Hanois (v. Erasm. et Gasaub. ad ctilîano (1, 7, 18 et 19; p. 183 Spald.): »Al syl-

Père. 1, 97. Stephan, ad Saxon, p. 47). labam, cujus secundam nunc E lîtcram ponimue,

in numero] Ita Darmstattensis multo melius varie per A et I eflerebant; quídam semper nt

quam quod in editis legitur »números.« Graeci, quidam singulariter tantumr qnuni in da-

Craeci tribus] IVempe ¡wv. Sed veteres Latioi tivum vel genitirum casum incidiseent, nude pic tai

36

Marliani Capcllae lib. III. §. 266.

jungit, dicens: huie Terentiae, Orbiliae; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

267 et noster Maro, aulaï, pietaï. Item duae juncturae sunt, quum sociamus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synalocphe, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

iiv

DE FASTIGIO.

268 Hactenus de juncturis, nunc de fastigio rideamus, qui locus apud

Graecos fisçl rtçoçcpôcwv appellatur. Hic in tria discernitur: unaquaeque enim

vestís et milai Virgilius amantlssimus vetustatis car- prosa eidem locum dabant (Quine tilian. 9, 4, 36 5

minibus iuseruit. Est in hac quoque parte Lucilii p. li-ÍG). Iluic autem ubique adjungitur ectldipsis,

praeceptum, quod quia pluribus explicatnr versibus, quum, ut ait Valerius Prolins (p. 1440 Putscb.)

si quis parum credat, apud ipsiim, in nono requi- »inter se asperc concurrentium syllabarum, intcreerat

«5 ubi quod Spaldingius annota vit idem fere boc dente sola M litera consonante, et vocalcm et conpraeeeptum

fuisse vider! ac ISigîdii Figuli apud Gel- sonantem, quam diximus, clidi necesse est«; undc

Hum (13, 2i>), Martian! loco confirmatur; IXigidius apparet, apud nostrum quoque scribendum fore mox

certe et ipse genitivum per AI, dativnm per AE in ectMipsi, si certum esset librariorum, non ipscribi

jussit. Quanquam dativum quoque per AI sîus Martian! errorem esse. Yarians lectio nulla

scriptum esse et lapidum tituli et libroriini vestigia est, nisi quod in Reicbcnauensi et Darmstaltcus!

perpcram eclypsi legitur.

iteçi Jiçoçcodicov] Quinctilianus (1, S, 22 ;

tcstantur. Confer Sclineidcrum (Form. p. 25).

Lucinius] An Liciniusl Grot. — Si vera hace

lectio, aut Licinium Imbriccm intclligercm, poëtam

comicum, aut Porcium Licinium, quem Weiehertus

(poët. lat. reliqu. p. 138) juniorem Tcrcntii aequalem

fuisse snspicatur; sed in tantis tcnebris

nihil mulaie praestat; praesertim quum ipse Martiantis

hoc loco adeo caccutiat, ut quum de da

tivo casu loquatur, genitivi in AI excinpla artera t;

dativum ñeque apud Lucretium neque apud Yirgilium

sic terminar! constat

in una] Ita codices Monacensis (C) et Darmstattensis

pro in unam ia editis.

synafoeplie] Synaloephen veteres grammatici dicebant

quam nostri elisionem (Schneider, clement.

p. 103 SpaJd.): »DilKcilis obscrvatio est per tenores

(qiios quidem ab antiquis (litios tournes comperi,

nt videlicet declinato a Graccis verbo, qui rôvovç

dicunt), vel accenlus , quae Graeci rtçoçcuôucç

vocant, quum acuta et gravis alia pro alia ponitur,

ut in hoc Camillus, si acuitur prima; aut gravis

pro flexa, ut Cethegus, et hic prima acuta: nam

sic media mutatur; aut flexa pro gravi, ut apicc

circumducta sequen te« cet. Pariter Isidoras (etvm.

1, 18, 1. p. 29 Arev.): »Accentus, qui Greece

prosodia d ici tur, ex Graeeo nomen acecpit. IVaiu

Greece jtQOÇ Latine ad, codr¡ Graece Latine cantus

est — Latini habent et alia nomina. Nam ле-

cenlus, et tonos, et tenores dicunt, quia ibi souns

p. 132), neque in versibus tantuui verum ctiam in crescit, et desinit.« Atque bisce antiquior Gellins

Шгйат Capellae lib. III. 0. 268. 283

syllaba ant gravis est, aut acuta, ant circtttnflexa, et lit nulla Vox sine» vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentue, ut quidam putavcrunt, anima vocis, et semiiiarium

Musices, quod omnis niodulatio ex fastigiis vocum gravitateque componitur,

ideoque accentus quasi accantus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim» 269

plex sive composita, habet unum sonum,. aut acutum, aut circumflexun*; duos

autem acutos aut inflexos habere nunquani potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallústius; in tertia Curiátius;

inflexum item in prima> si dicas coêlum; syllaba autem penúltima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flcxus autem sonus in ea tantummodo syllaba

consistit quae praecedit ultimara, nee aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tarnen brevis, ut Galènus. At si ultima longa, aut penúltima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tarnen sonus fiet, Galéni,

(15, 6): »Quas Gracci«, inquit, »jtQOÇCodiaç di- Jiil adscripsisse , quem tamed ab со non intellcetum

eunt, eas veteres dueti tum notas vocum, tum то- fuisse eprorsus falsa' interpunetione patet, quajunxit:

deramenta, tum accentiuneulas , tum voculationcs »gravis vero saepe acutum habet« ! Quam si muappellabant.

« Et paulo inferáis (15, 2э): »P. ¡Vi- taveris, ut supra feeimus, et vocem gi -avis pro quarto

gidius summum tonum TCQOÇfodiav aculam dicit, plnralis acccpcrh, quae scriptio Martiano admodum

et, quem accentum nos diciuiiis, voculationem ap- familiaris est, sensum dcnium capies.

pcllat« (v. infra §. 275). De acceutibus in un i ver- autem penúltima] Grotius edidit antepenúltima :

sum praeter reliques grammaticos confcrcndiis est quo facto coactus erat haue addere notant: »Lege

Prisciani liber singularis de lioc argumento; eque syllaba autem penúltima; quod vel ex eo liquet

recentioribus Franciscus Ritterus (elcni. grainm. Lat. verum esse quia siibjungit: used praecedens ejus

1. II, Bcrol. 1851), licet ejus rationcs probare in ¡d est ab ultima tertia.« Et ita liabuit MS. qui et

omnibus Iiaiidqiiaqiiam possimus. semper pro penúltima pene ultima refert« Sed

accantus] Isidorus (etym. 1, 18, 2; p.26 Arev.): ¡psius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante-

»Acccntus dictus, quod juxta cantum sit, sicut Hores editioncs veram exbibnerant lectionem, quam

adveibium, quia juxta verbum est.« Bcda (de arte Darmstattcnsis quoqne codex confirmât

inetr. Op. I, 29) : » quod ad cantilcnam vocis nos fa- at si ultima] Lege jiivante ex parte manHseripto

ciat aguosccre syllabas.« Cicero (orat. 17 f.): »Mira »at si ultima longa natura aut positione longa, li

est quaedam natura vocis: cujus quidam e tribus cet ultima brevis, acutus sonus fiet, nt Galcni,

omnino sonis, inflexo, acuto, gravi, tanta sit et Camilliis.« Grot. — In editis enim legebatur aut,

tarn suavis varietas perfecta in cantibus.« cui verus sensus non respondebat, unde in Reiduos

autem] Miror Grutiura ad liuiic locum ni- ebenaucnsi ctiam «odicc quod a prima manu ecri-

36*

284 Martiani Capellao; itb. Щ< $. 269.

CamílJi. Inflexi proprium est hoc, ut nisi longis naturae syllabis non adhacreat;

acutus autem et in longis ct in brevibus invenitur. Omnis autem vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, ctiam si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carcnt. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significa^ si ve brevis sive positione longa, acuitur, ut diciinus fár, árs; si autem

natura longa fucrit, flectetur, ut lux, mós. Disyllabae vero priorem acuunt, ye)

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

sellers, vel alterutra positione longa, ut cóhors. Si vero prior syllaba natura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut luna; si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut códex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in disyllaba

prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

non dubie gravi accentu pronunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Cátulo; si vero eadem longa est, interest quemadniodum

sit longa. Si enim natura longa est, brevisquc ultima, media flectitur,

ut Cethégus, Mancinus; si vero media longa erit natura, et extrema longa,

media acuetur, ut Catóni, Ciceróni; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catullus, Catúllo, Metéllus, Mc-

270 téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

plum erat aut deleta litera media correctum vidi. docte] An non doetae ? Grot. — Corrcctione

Gum nostra autem lectione omnino conduit Darm- non opus est: nam in docte ctiam extrema longa.

stallcnsis, nisi quod verba »natura veU omissa snl. Cethêgus] Eadem ad idem nomen Priscianua

omnis autem] Quinctilianus (1, î>, 51 p. 112): (de accent, p. 856) proferí, addito et alio exemple

■Ea (verba), quae sunt syllabae uni us', crunt acuta vocis peroso. Quinctilianus (1, 5, 25 ; p. 105

aut flexa, ne sit aliqua vox sine acuta.« Spald.) bacc: »Si Ccthegus prima acuta pronuncias,

ars] Adde ex MS. ars: hoc enim exemplum, media mutalur. Ultima nunquam acuitur, in iliubi

monosyllaba dictio positione longa acuitur, dc- syllabis prior.«

sidcratur. Grot. — At boc quoque jam in cditis duplici modo] Ita non Grotianus tantum codex :

legchatur, pariterque in lleicbeuaucnsi et Darmstat- sed Mouaceiisis ctiam (C), Rcichcnauensis, et Darmtensi

exstat stattensis. A'ulgo modo ouiissuni. Quod ad sensnm.

fuerit] Omissum boc e Darmstattensî eupplevî. pari ter Priscianus (pag. 857) pronominum istius ,

aheruha] Ita pro altera Grotius e suo códice ipsiusj illius penúltimas indifferenter poui afrcpoui

jussit. Conciuit Rcicbcnauensis. firmat.

Martiani Capcllae lib. III. §. 270. 283

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acuunt, ipsius, illius.

Horura si sccundac breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longac erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut óccidit

sol, et occîdit hominem; ergo primae acutae sunt, quura mediae breves.

Quum vero mediae longae, vel acutae vel inflexae ; acutae quum longac

ultimac, ut tenebrae, latebrae, manipli. Haec a superioribus quae sunt alia, 271

ut Catúllus, Sallústius, hoc differunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duaè.

Ideoque factum est, ut media haec nomina, ténebras et latebras, acuto accentu

primam syllabam proferrent, at maní píos et fenestras penúltima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve putaverunt,

quia non terminaretur consonante ; quidam quia, licet non terminaoccidit]

Clarius Beda (de arte metr. Op. I. ribas expnlsis emendavit. Vonch. (spec, crit. p. 148).

p. 29): »Concîdo, decido, occido, si ad casum — At vero nondnm »maximus« erat Grotius dina

pertinent, corrcptam liabent ci; si ad concisionem, ista scriberet ; sed pner tantum quindecim annorum.

, я Deinde nonne bujus censor Vonckius ipse plni-a

пиит vero] Legcndiim poto: »Cum тем mediae temeré expeliere voluit, quia ñeque bic aeque illc

lon-ac vcl acutac vel iuflcxac: Et acntae turn cam Martianum intcllcxerat? Vidcamus igitur n..m verba

longac ultimae, ut tenebrae, ut latebrae manipli.« scripta retineri possint ct intelligi. Possunt vero.

Dubito tamen aliquantulum: mendosum vero esse Nam recte Martianus distinguit nomina quae conlocum

non dubito. Grot. - Ante acutae enim in sonantes babent discretas, ut Catul- lus, Sallusautcrioribus

editionibus legebatur aut: apudGrotium tí«*, ab iis quorum consonantes separan nequeunt,

vel; deindc in anterioribus а,шт ante longae, apud ut »tene- brae, late- hoe, mam- pi«, et ш utro-

Grotium tum. Quae rcposui, praebucruut codices que genere acccntuum imponendorum raüoucm d,-

Monaccnsis (C) et Dannstattcnsis. ^ersam esse contendit Paulo aliter, attamen «mi-

¡шес a superioribus] Nescio quo pacto hie vo- libus usus exemplis rem tetîgit Priscianus (de ac

cès bac irruperiut »Catullus, Sallústius., ct illa cent, init.) biscc verbis: »Si penúltima pos.t.one

,boc differunt«: non addubito ex glosse.nate annata. longa fucrit, .cuetar; antepenúltima vero gravalu-

Lc-c ergo, bis expnlsis: .Haec a superioribus sunt tur, ut catcllus, Metéllus. Si vero ex muta et Italia°

quod Ulae consonantes« cet Guot. - Legerim: quida longa », «er«, constat, in oratione mutat ft»

.Haec a superioribus, quae sunt alíala, hoc dif- centum, ut latebrae, tenebrae.'

feruut. Id eerie magis placet, quam violcntum terminaretur] Male Grotius immW«n •«

prorsus maximi Hugonis Grotii r«medium, qui plu- paulo post, ubi iterum tcrmmaretur, reposait ter28<

i Martiani Capellae lib. III. $. 271.

retur consonante, próxima syllaba incipcret a duobus consonantibus, et quod

natura litcrarum L et R, quod mollis est, nunc longam, nunc brevem syllabam

cfficiat. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

acuto sono terminatur; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergô et ponè.

272 Contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae reieruntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hie ante perdidit acutum sonum prioris syllabae: item post muros.

Mutant accentus adjunctis vocibus que, ve, ne, cej quum tarnen complexiva

tninartntur! Equidem priores editíones, qtias ¡lie hoc est quod diximus pone, ergó. Pone ¡dco dixicoufcrrc

neglcxit, secutas sum, et Rcichcnauenscm mus ne putetur esse vcrbum imperativ! modi pone.

codiccm. Ergó autem diximns, ne putetur esse conjunction

quidam] Lege: »Quidam medlam« cet. De re nem rationalem, quae estéreo.« (Adde eund. L 8.

ipsa v. Ju-tti Zinzerliiigii dissertationem additam Pro- p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial, in oper. I,

mulsidi ejus criticae. Vonck. (spec. crit. p. 149). — p. 195) de ambiguis tribus de causis: »acuiuine«

Interpungendo cflecisse arbitrer, ne qnid difficiil- inquit, »ambiguum est qnum scribitur pone, utrum

tatis remancret. ab eo, quod est pono, an ut dictum: pone sequens ;

nulla autem] Quinctilianus (1,5, 31. p. 110 namque hanc dederat Proserpina legem, incertura

Spald.): »Est autem in omni voce utiqnc acuta, est per placentem acuminis locum. « Accciitinn ¡gilur

&ed nunquam plus una; nec ultima unquam; ideo- in extrema syllaba perspieuitatis causa contra reguque

in disyllabis prior.« lam positum commnnem babebant poné et егдб;

pone] Errat hic profecto Martianus, nisi mire sed circumflexum solum ergô, quam diserte Serdepravati

sint codices. De ergo facile conccsscrim, л ins (ad Virg. Aen. 6, 670) testatur »solam esse

sed pone gravi notandum et ultimam habere bre- particulam, quae babeat in fine circumflexum.« Adde

vem, ideoque circumflccti non posse in postrema, Diomcdem (p. 428) et Francisciim Rittcrum (clem.

quis puer est qui ignorât? In MS. tarnen fuit po- gr. Lat. p. 56), qui Priscianum reete emendat.

пае. Grot. — Erra vit utique Martianus , quum cir- ce] Inserui hoc e Darmstattcnsi códice. Sic et

cumflexo notandum pone diceret, cujus ultima bre- Servias (ad Acn. 10, 668): »Minores particular.

\is est; acuto autem, non gravi, ut Grotio placet, »t que, ve, ne, ce, quotiens jungiintur alus párnotatum

esse ex Priseiauo apparct, ■ quem qui le- tibus, ante se accentuai faciunt, qnalislibct sit

gerit, erroris fontem apud nostrum facile intelligct: syllaba quae praecedat, sive brevis sive longa.«

»Distinguendi ratio legem acccntiium saepe contur- quum tarnen] Unbebaut editi »cum tarnen com

bat, dum si qnis pronuncians dicat ¡nm<-. ergo vel plexiva conjunctions que, ve cum expletiva« cet.

ama, quod apud Latinos in ultima syllaba, nisi Icctioncm, quam rccpi, codices Darmstn(tent>i> et

Aiscretionis causa, poni non potest accentus, et Monacensis (C) mihi praebiterunt.

Martiani Capellao lib. III. §. 272. 287

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiumque augescere vultis",

et „stimulóve ineum cor" apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de primis syllabi's in postremas, praeter partículas conjunctas,

quarum hoc proprium est, acuere partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciautur, nisi

maneant Graeca. Olympus igitur et Caucasus sicut Latina proferuntur, quam

acuere vel flectere debeant secundum rationcm suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae in percgrinis vocibus accedimus, necesse

est tarnen in obliquis casibus acutos sonos in mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoque non alio accentu haec enunciari audimus. Acutus ас- 273

centus notatur virgula a sinistra parte in dextram ascendente f, gravis autem

a sinistra ad dextram descendente^ inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum * . Accentus partim fasligia vocamus, quod literarum capitibus ap~

ponantur, partim cacumina, tonos, vel sonos; Graece лсодыошд. Sciendum

etiam uni vocabulo accederé omnes tres accentus posse, ut est Argiletum.

complexiva] Conjunctio qnac [iluta verba com- »Audire. est operae pretium, procederé recte,

plectitur } vel potius comiectit. Apnd Gellium (10, Qui rem Itomanam Latiumque augescere vultis.»

29) inscrîptîo quidcni capitis legi tur: »Quod parti- Accii fragmentum non ultra notum est.

cula atque non complexiva tan tum sit« cet. Deinde sigma] Haec est figura ea qua nunc in Graecis

an (cm: »Atque partícula a grammaticis quidem con- libris utimur qnaque jam Epiphanius (de pond, et

junclio esse dicitur connexiva, et pleruiiiqiic sane mensur. Op. If, p. 158) usus erat; sed altera quocoiijuiiijit

et connectit verba« cet. Alii ut Isidoras que vctcrum tcstiiuoniis comprobatur, nt Prisciani,

(etym. 1, 12, 2. p. 21 Arcv.) copulativas illas ар- qui (de accentibiis p. 855) circniuflcxum ait esse

pcllant conjunciones. »notam de acuto et gravi factam« (ergo ft), at

que Isidore cujus li ace sunt verba (etym. i, 18,

expiativa] Isidoras de conjunctionibus (etym.

1, 12, 5): »expletivae* inquit »dit: tac, quia ex

pient propositam rem, utputa: si boc non vis, sal

tern ill ud Гас.« Syllabam igitur adjunct am ve Martianus

intelligiL

2; p. 29 Arcv.): »Circumflexus, quia de acuto et

gravi constat; incipiens euim ab acuto in graven»

desinit, atque ita, dum ascendit et descendit, circumflexus

elficitur.« In monumentis quoque accen

tus apparent quum Graecis (Bianclii inarm. Crem.

Latiumque augescere] Eimianum est. Gbot. — tab. X; Ursali monum. Patav. p. 276. Biagi monum.

Integrum fiagmentum ex annalium primo scrvanint Gr. p. 223) turn Latinis (Lupi Scv. mart. 60. Mus.

Acron et Porphyrion (ad Цог. sat 1, 2, 51): Vcron. 170, 5); quorum de antiquitate confer et

288 Martiani Capellae lib. III. $. 274.

DE NATURA SYLLABARUM.

27i Memoratum arbitror competentcr, quae sint et quemadmodum vertantur

fastigia syllabarum; nunc earura longitudines intimabo. Unaquaeque cnira

syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel

27o litera terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, natura et positionc.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penúltima, aut quum monosyllaba unaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujuscunque

verbi composita ncc vocalem ncc acumen mutat. Positionc, quum

brevem vocalem aut duae consonantes scquuntur, sive in eadem syllaba, sive

276 in sequcnti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et £: aliquando I et С fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item С, ut „hoc erat alma parens." Hae autem

consonantium , vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in eodem sermone claudantur; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem , licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

277 cano, Trojae" — et item: „fontcsque fluviosque voco." Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EI; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Villoisonum (anecd. gf. П, p. 150 eeqn.) ct IS'ori- (p. 4 Putsch.) Mariusqne Victorious (p. 2474). Touum

(ad Cenotaph. Pisan, diss. 4, p. 488 scqu.). tam quaestioncin erudite tractavit Schneidcrus (elcm.

diphthonga] MS. plerumquc diplUhonga, ut sub- II, p. 6C6 — 073).

audiatur vocali. GnoT.— Equidem subaudio syllaba, fontes] Tirgilii (Aen. 12, 181). Alia exemple

at nominativus »it. Vulgo diphthongo. bidorus congessit Sehneiderus (elcm. 2, p. 091).

(etym. 1, 10, 2. p. 23 Arcv.): »Diphthongac syl- diphthongi] Ouiissnm in editis vocabuliim autem

labae Graeco nomine dictae quod in eis binae vo- supplcvi e codicibus Rcichenauensi et Darmstattensi.

cales jungantur.« EI] Priscianus (I. p. 30): »I quoque apud anhoe

erat] Eodcm exemplo (c Virg. Aen. 2, 004) tiqnos post E poncbatur et EI diphthongum facicinferius

(§. 278) itcrum utitur; pariterque Charisius bat, quam pro omni I longa scribebant more anMartiani

Capellae lib. III. $. 278. 28t)

DE COMMUNIBUS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quura 27$

correptam vocalem sequitur subjecta consonantibus liquida; est enim longa j

ut „vasto Cyclopis in antro"; brevis, ut „vastosque ab rupe Cyclopas."

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta"; brevis: „quisquís honos

tumuli." Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est enim longa: „unde spissa coma"; brevis:

„ponite spes sibi quisque." Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminât orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius"; brevis: „hoc caput о cives." Item alter .locus, ex diphthongo

fit communis; longa, ut „Musae Aonides"; brevis: „insulae Ionio

in magno." Quum vocalis enim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusvc praeustis." Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur:

est enim longa: „о ego infelix quem fugis"; brevis: „sub Ilio alto." Alius

tiquo Graccorum.« Atque ctiam Isidoras quinqué res fecerunt ex leiber, priorc vocali supprcssn, quod

illas uiphthongos (etym. 1, 16,3; p. 23 Arev.) sta- contra veteres dixcrant lebet:* Addc Vclium Lontuit.

Quinctilianus (i, 7, 15; p. 180 Spald.): gum (de ortliogr. p. 2220 Putsch.).

• Diulius dura vit, ut E et I jungendis eadem ratione octo] Quinqué numcrat Charisius (p. 3 Putsch.),

qua Grace! el utercntur, sed ca casibus numcris- novem Beda (p. 2332) iisdem fere cxcmplis usi.

que discreta est.« Scioppius (gramm. pililos, p. 200 Adde Valcrium Probum (p. 1432) ct Maiium Vitequ.):

»Eitur: quod est tcrtiac pcrsonac rerbum ctoriuum (p. 2474). Excmpla pleraque e Virgilio

ab ear. Hie I longa est ae duorum tciuporum; petita sunt (Acn. 3, 617 et 647. 9, CÍO. 10,

sed E propemodum absorbetur. — Plauti сотое- 493. 11, 309. 10, 394. 12, 572.3, 21 1. 7,

dia exstat Capteivei inscripta. — Elcgantioree mûr S24. S, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 5, 270).

tabantur Graecos et binei seu bini codem prorsus ponite] Maie Bcda: »ponite spes sibi quisque

modo quo Uli suum ßivsi efferebaut, quod epi- suas.« Male etiam libri ante Grotium editi ilium

stola ad Pactum Cicero tcstatur. — Varro (R. R secuti. Sed pejus Grotius : »ponite spes quisque

1,2) auctor est, villain quae ex vehillam et veil- suas.« IVulIus eorum fontem (ap. Yirg. Aen. 11,

lam facta vox est, a rustieis vellam effcrri solitam, 309) adiit. uptime codices Rcichcnauensis, Darmergo

d ubi uni non est quin et antiquissimi Romano- stattensis, ct Monacensis (£) ipsa Yirgilii verb»,

rum pronunciare fuerint eolUL 1Чаш liber postcrio- quae edidi, exhibent

37

290 Martiani Capellae lib. III. §. 278.

locus, quum pronomen С litera terminator vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens"; brcvis: „solus hie inflexit sensus." Alius locus, quum

^' febrreptam vocalem scquitur Z; «st шип longa, ut „Mezeati ducis exuvias";

brevis: „nemorosa ZacyuthosJ" Dicta natura in tribus generibus eyilabarum.

superest ut finales dicantur, in quibue artis auctoritas et canónica forma consisth4;

ac prius do nomine retractandum.

DE NOMINE.

279 Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe". I autem terminatus Iongus

est, ut frugi. О finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mcl;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; u!

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat exemplum,

quia inter vocales M deprehensum velut mctacismi aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis generibus

longus est, lien, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

natus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo verj jn Graecis producitur, ut aer. Ir

terminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

entfern] Lege item. Vouch, (spec, crit; p. 85). — et Reichenanensis pro longus habent brevis, incpte;

Vide ne excidcriut aliqua in antcccdeutibue, qui- nuamquani duo priores in eodem errorc persévérant

bns oportuit certc addi: »in Latinis brevis«-, at et infra (§. 380) ubi pro producitur legnnt corripitur

sedile, monile, singulare, verbale, quibus cxemplis occurrat] Sic codex Darmstatteneis. Male edit!

Priscianus ntitur (p. 817). " currat.

о finitus] Exciupla Macrobias (p. 561 Pont aër] Cicero (de N. D. 2, 36) t »cui nomen est

732 Zcun.) affcrt с Virgilio. Sed vide Quinctilia- air, Graecum illud qnidem, sed perceptum jam

nam (7, 9, 13; p. 161 Spald.) et adde nostrum tamen usu a nostris: frifiim est enim pro Latino.»

(§. 280). I'll »¡us (2, S, 4): »Proximum Spiritus, quem 6'гаеет

cot ""] Codices Monacensis (С), Darmstatfensis, nostriquc eodem vocabulo aëra appellant.«

Martiani Capellae lib. Ш. §. 279. 201

in Latinis nominibus producitur, ut facilitas, paupertas; in Graccis tunc tan tum

brevis est, quum genitivus dos fuerit tcrmiaatus, ut Arcas, Arcados. Es tcrmmatus

in Graecis nominibus brevis est, ufcAnchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam syllabam retinet,

utquies quietis; nam: si cam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripUerit,?

ut seges segetis, corripitur, execptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivue

ante ultimam syllabam non habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminatur, ut д^Яод, rov dr¡Xov.

Vs finitus brevis est,; ut doctus; sed longus fit, si genitivus syllaba creverit

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtüs, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. С finitus duo tantum nomina

facit, ut halbo, quod producitur, ct lac, de cujus deçlinatione dubitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo similis est, ut so- 280

natus; aut diphthongum habet, ut Juliae; aut I terminatur, ut docti;r in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singularis] Aildidi hoc e Reichcnaucnsi et Darm- syllable venerit, et media syllaba genitivi producta

stattensi. natura perniansit, tunc longa crit, ut nepos, nenam

sí] Beda (de arte metr. Op. 1. p.30) panb jutisf si yero compta, abbreviatur, ni compos,

clarine: »Br с via tur vero es, si aut E in I mutaverit compotis.*

in genitivo crescente, ut miles, militis; aut brevem еззщ Reichenauensis mate orí*,

habuerit, ut se(jes , segetis.* ' ''

exceplis] Codek Monaccnsis (G) pro pes habet' *Ч*°С rov ¿h¡¿ov] Ьа non solum codex Mo-

. nacciisis (С), sed antiquiores etiam cdhiones habent

spes; male. v n "" '-

os terminal,«] Clarius iterum Beda (p. 30): 1"» c0 Ф>^ negligenter admiait Grotiu. Deh», M

»O* monosyllaba, si ora signifieat, producitur: si i» n°tíe demum corre*lL

olía, breriatur. Quae tarnen os syllaba quum in di- ЛнЪИаЬпг] vide infra (§. 307).

37 *

292 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

in Latíais omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longus est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; cxceptis his, quae nominativus

Graecus os terminât, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. О terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens

nominativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutantur

varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neûtris breves sunt,

utfata: in Graecis vero, quum A vel S terminan' fuerint, ut rhetores, poëmata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminad, producuntur, ut doctis; si bus, corripiuntur,

ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur,. ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

moenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas; alias producitur, ut Musas.

terminal] Ita Dannstattensis et Reichcnauensis. pato vocabulo indigemus, neqne cert urn est, utruni

Grotius absque sensu »terminatitr.« Antea pro librara an Martiani ipsius error sit.

Tydide perpcram scriptum erat Tilide, quod correxi. at si] Lego: ant si, et deleo vocera corripitur

Diomedem intellige ex Virgilii (Aen. I, 97) vcrsu: ex glossa natam. Grot. — At particule transitum

»O Danaitm fortissime gentis Tydide.« tantum faceré a Latinis ad Graeca vide tur ; quarr

Philemon] Sic libri о nines praeter Grotinm, nihil mut a vi.

qni legit Philenon, nnde conjectura elicuit tpiXoi- veniat] Sic rectius codices Rcichenaucusis ,

Viov- sed vulgatam rctiuui, licet manifesto faisant, Darmstattensis , et Monaccnsia (G) pro Grotiauo

quia non mere Gracco Bed a Latinis quoque usur- venit.

Martiani Capellae lib. III. $. 282. 295

DE PRONOMINE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invcmtur, 282

exceptis duobua monosyllabis, tu et qui. Gcnitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productos est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut ilium, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est , ut ab

illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

fuerint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut

illorum. Dativus et ablativus plurales is terminati producuntur; bus finiti

corripiuntur.

DE VERBO.

In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga- 283

tionibus haec uniformis est ratio. Quaecunque persona A fuerit terminate,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutrí. О quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his discrepet.

Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitos", et „terra tibi mando." Tarnen monosyllaba etiani

producenda sunt, ut do, sto, flo. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producuntur, si penúltima litera A vel E fuerit, ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indicativi

modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione proprimae

conjugationis] Omissa «pad Grotiam Virgilio (ccl. 2, 23), ande (8, 93) et alteram exsnpplcvl

с Darmstattensi et Reicbenauensi codici- cmpliim repetiit

bas. b primo exemple legendum canto ex ipso a tertia] Lege »a tertia conjugatione producta.!

294 Martiará Capellae lib. Iïl. §. 283.

ducta, ut nutrís, audis, et a verbo voló, vis. Si vero V ante S habuerit,

correpta erit, ut nutrimus. T litera terminata correpta sunt, ut legit С finita

producuntur, ut produc. Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tarnen omni ratione disscntiunt.

DE ADVERBIO.

284 Adverbia monosyllaba, ut hue, vel quae ex his hunt, ut illuc, omnia

producentur, exceptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparatione deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae О finiuntur, a se venientia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortitcr.

Quae S terminantur, tunc tantuin producta sunt, quum ante earn A habuerint.

Quae С finiuntur, producta sunt, ut illuc.

DE PARTICIPIO.

283 Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

Tertia producta conjugatio ¡Ho aevo quae nobis correptae ultimae attulit Prisclanns (IS,. 2, 10;

qnarta. Juvat me manuscript! auctoritas. Grot. — p. 619 Krëlil.), qui omnino huuc locum de adver-

Accedunt Rcichenaueneis et Darmstattensis. Utique biorum quantttate doctius tractavit.

mala in edltis lectio erat »quarta*, atque ex ipso heri] Priscianus: »in I quoque desmentía inveauctore

(§.521) corrigenda. niuntur adverbia, sed раиса primitiva, ut heri,vbi,

impune] Quod lioc vocabulnm deficcre in com- ibi; dicitur tarnen et here.* Confer Quinctilianum

paratione arbitrator, Taldc erravit Martianns; im- (i, 7, 22).

punius cnim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis- variet] Priscianus: »mult« auf cm ex snpradictie

sime Plautus (Pocnul. 1 , 3, 2). Mcliorem rationem nominibus ipsa terminatione dathi pro adverbiis acMartiani

Capeilac lib. HI. $. 283. 295

excepto praesentis temporis participio, quod gcnitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, utlecturum, lecture; ablalivus

singularis tantum corripitur, ut -amante, Jegente. Nominativus et accusativus

plurales in masculini et feminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Geuitivus pluralis brevis est, ut

lectoruiu. Dativus ct ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus linili

breviantur.

DE CONJUNCTIONS

Copulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi 286

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut proptcrea et interea; quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si ante

cam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

correptas esse constat.

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra 287

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones correptas esse non dubium est.

cipiuntur, nt falso cet — Et saepc corripiunt О testas coujuiictioneni ¡a quinqué species dividitur.

terminalem, quando in adverbia transeont, ut cäo, Copulativae bae sunt: et, que, ac, atque, at. Dis*

sero, modo.* junctivae sunt: out, vel, ve, ne, an, neque. Exablativus]

Tertiam tantum declinationem respi- P>«»"«* ennts Ttidem> *4uid<™> ***** videlicet,

eit, quia in secunda idem est cum dativo. quamquam, quamvis, quoque, enim, autem, pon-o,

licet, tomen. Causales: si, tarnetsi, etsi, .... я/íoin

masculini] Ita codex Monacensis (C) et Darm- ^ fraHenam Rationales : ita, itaque, tjiimvero,

stattensis melius quam e* masculini ш editis. ^ .... propterea, .Vierto.. Expletiva. Prisciaconjunctiones]

Donatas (p. 1 763 Putsch.): »Po- nus (16, 2, 15) nuncopat completivas.

29Ü Martiani Capellae lib. Ш. §« 288.

DE INTERJECTIONS

Interjectiones longae sunt, si monosyllabae fuerínt, ut heusj si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

CKcmplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Haec

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et diphthongis.

289 Expleta curshn syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

Hie ordo rebus, quique disgregabitur

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anómala nominant,

Bis quarta fandi quis paratur porlio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriûm fastidium.

vel U-isyllabae] Omisit haec Grotius, quae tamen tram Icctiohem Reicbenauensis etlam et Darmstat -

tarn in editis, quam in manuscripts exstant. tenais pracbent.

quique] Grotii codex quisque, male; sensus bis quarta] Id est dimidia. Scnsns totius loci

est: ■ Iiic ordo est probabilis ct qui disgrega» Lie esse videtur: »refcram primum analogiam, de

bitar.« ¡nde anómala, quibus dimidia pars sermonis condicenda\

Expunxi est, quod in editis sequitur, etat, vel potins integra sermonis species delurpator;

codicis Darmstattensis auctoritate, quia metro ad- quatenus et unius libri angustiac deorumquc aequavcrsatur.

nimitas patiuntur, qnos seria liodic fastidire convulgoque]

Editi liabcnt vulgo et quaeque; sed sentancum est;« sicut et infra (§. 526) subita Mijam

Grotius: и melius, inquit, alii codices vulgoque ncrvae interpellationc probatur. Extrema sic condocti,

quae anómala. Tides aliquotiens Capellam struo: »quantumque fastidium seriorum probare polongas

vocales dipbtbongosqnc non clidere.« Píos- test.«

Martiani Capellae lib. III. $. 290. 297

DE ANALOGÍA.

Analogía est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelarum. Nam primum omnia nomina Latina duodecim uteris terminantur:

vocalibus quinqué, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminât masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminine,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha; pronomina

analogia] 'AvaXoyia est proportio, quae apnd qncbaiitur, et notatum in sermone, qnid quoque

grammaticos dicitur àveupoçà, i. e. relatio, teste modo caderet. Itaque non ratione nititur, sed ex-

Amnionic Vlxcajv. — GclJius (2, 25): »In Latino emplo; nee lex est loquendi, scd observatio, nt

sermone sîcut et in Graeco alii ccvaXoy'uxv sequen- ipsam analogiam nulla res alia fecerit, quam condam

putavcrunt, alii àveofUXÀtav. 'AvaXoyia est suctudo.« Idem paulo ante (I, 6, 12): »Sed mesimiliiim

similis declinatio, quam quidam Latine mincriinus non per omnia duci analogiae posse raproportionem

vocant; avtOfJUtXia est inacqualitas tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugne t«

dcclinationum consuctudinem sequens. Duo autem Latine proportion Eadcm modo in versihus di-

Graeci grammatici illustres Aristarchns ct Crates, xerat. Çjuinctilianus (1,6, 3; p. 139 Spald.):

summa ope illc ¿ivaXoylav, bic àvcofuxXLav de- »Analogiam proxime ex Graeco transferentes in

fensitavit.« Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab Latinum proportionem vocaverunt.« Paritcr Vitruinit.):

»Grates nobilis grammaticos, qui fretns Cbry- vins (3, i) et Cicero (de univ. 4), qui primum se

sippo bomine acatissimo, qui rcliquit sex libros ausum dicit Graccam тосст ita verteré, quamquam

Jtegi ti¡c àvù)[iaX'ucç, his libris contra analogiam Varro (de L. L. 9 init.) illius versionis auctor erat,

atque Aristarcbum est nixus; sed ita, ut scripta Deinde Seneca (cp. 120 p. 663 Lips.): «hoc verindicant

ejus, ut ncutrius vidcatur pcrdidisse vo- bum (analogía)«, inquit, »quum Latini grammatici

luntatem. — Hi qui in loquendo partim sequi ju- civitate donaverint, ego damnandum non puto, псе

bent nos consuctudinem, partim rationem, non tarn in suam civitatem redigendum.« Gcllius (15, 9)

discrepant, quod consuetudo et analogia conjunetio- rationem proporlionis dicit, quae analogía appcllorcs

sunt inter sc, quam bi credunt: quod est nata tur. Isidorus (etym. 1, 28, 1. Op. Ш. p. 47 Arev.)

ex quadam consuetudinc analogia. ]\equc anomalía »analogiam Latine proportionem dici« refert quidem

ncque analogia est repudianda« cet. Confer et Sex- sedaddit, sicutnoster: »ct similium comparationem.«

tum Empiricum (adv. gramm. 1, 10, 179 sequ.), advena] Atqui advena communis est generis:

qui et ipse usiim loquendi maxime respiciendum, utruiu ergo avena legendum? an sit bic duarum

analogiae nnllam vim in grammatica esse contenait vocularum defectus boc ferme pacto: »A igitur vo-

Verissimum, si quid aliud, Quinctilianus (1, 6, 16 calium prima terminât masculina, ut Catilina, Ju.

p. 147 Spald.) docet: »IVon enim, quum primum gurtha; feminina, ut Musa; communia, nt advena«?

fingerentur homines, analogia demis sa coelo for- Gbot. — In omnibus, tarn editis, quam scriptis

mam loquendi dedit.-sed inventa est, postquam lo- libris, eadcm est lectio, quare nihil corrcxi.

38

298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

quoque, ut altera, sola, ilia. Quibus si detrahas A et ius addas, genitivum singularem

feceris, ut dicimus alterius, solius, Alius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poema, toreuma, tres casus in utroque nu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

*29i form am servant, licet et bus possinf assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Haec praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum cónfundunt, ut huic et ab hocmoniíi, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciei, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinanda,

ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, ac

cusative N finiantur. Quae nomina autem E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt neutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

292 sinapis, gummis; quam vis recte dicatur, haec gummis. O litera nullum

nomen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut

Juno, hirundo; aut utrique gencri communia, ut homo. Quorum dcclinationes

in duas species exeunt: nam aut О literam in obliquis casibus retinent,

ut unio unionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

singulari] Omissum hoc e Rciclicnancnsi et nomina] Siipplcvi hoc с codicibus Rcichenaucnsi

Darmstattensi siipplcvi, et paulo post ex ¡¡silera et Darmstattensi, a quibus ctiam paulo post copula

reposui possint pro possunt in eilitis. et ante vocera neutri melius abest.

Graecorum more] Quinctilianus (i, У, У9; p. 127 t mutant] Exspectasscs in /,* sed Latin! quo-

Spalil.): »Si rcpcrîas gramuialicuin vctcrum amatorcm, que usurpant banc prolcpsin Graccis admodura faneget

quidquam ex Latinà ralionc miitandnm, quia miliarem, ut mutare construant quasi mutando asipuim

sit apud nos casus ablativus, quera ¡Hi non La- sumere; sic Statins (Tbeb. 10, 259) ¡ »perbent,

parum conveniat, uno casu nostro, quinqué mutât Agyllcus arma triicis IVomii«, ct Seneca

Graecîsnti.« Omnino cf. Scbneidcrum (form. I, p. 31). (tranq. animi 2): »matare nondum fessum latus.'

Martiani Capellae lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum singularem.

Caro autem praeter banc analogiam ut declinetur, consuctudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similium declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumcranda his, quae supra dixi;

sua etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O litera finiuntur,

ea quae a prima positione in nostram fórmam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Cicero, Miloj ea vero quae prim am sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantury ut faciant in genitivo lus,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetudo

hanc Io dicat. Turbo, si nomen est proprium, ut Cicero declinature si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declinatur.

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua. 29Г5

Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declinationes

carent dubitatione. Nam treff casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt", item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali urn syllabam jungunt. Quaeritur autem do

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; nee non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et errori librara deberi vide tur; sed hic Turbo, nomen proprium gladiatoris, Turbonis.

invitis libris niliil muto. Sic Horatius in secundo sermonum (2, 3, 510):

positionem] Quod Graeci -&èua dieuiit, Latini »Corpore majorem rides Turbonis in armis

positionem. Qiiinctilianns (1, 3, CO): »quia boc Spiritum» cet.

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima specua] Sic et pecua Appnlcjo et antiquioribtis.

positio in casdem quas Castor literas exit.« Grot. — Confer Virgilinm (Лео. 7, 368) vt-Stiium

Ion] Schneiderns (form. I, p. 300) legi vult (15, 42S).

Iun, bmn, quae utique Graeca forma est (conf. «» genitivo] Anteriores secutus cdiüoncs ita

Fiscb. ad Well, gr. Gr. I, р. АН), reposuij ñeque liquet cur Grotius duobiis illis ver-

Turbo] Priscianus (6, 5, 16; p. 228 Krcbl): bis omissis ediderit »V syllabam jungit«! Pro siu-

»Turbo turbinis, quando de tí ventorum loqui- guiares codices Darmstattcnsis ct Monacensis (C I

mur 5 nam si sit proprium, servat О in genitivo , exhibent shigiilaris , male.

' 58 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 293.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus et cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxumus

diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus , tarnen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Praeterea quaecunque no

mina vel participía genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catouis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

291 genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem forlii

am habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Púnica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc differ unt a superiori decliuatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

composite nomine dici, ut procurator, propugnator; nee quidquam obessc

genuis et cornuis] Sic codices Reicbcnauensis, quod recepi, et ex eodem, Darmstattcnsiqne et

Darmstattensis, ct Moiiaccusis (C), quemadmodum Reicbenauensi sunt pro sint.

Grotius jam suspicatus erat, pro genuus et commis proconsule] Restituí ex códice Darmstattensí

in editis. De re ipsa vide Scbneidcrum (form. I, pro proconsulo, quod jam Grotius intellexerat ferri

p. 330). Cicero ipse (in Arateis) genus in secundo non posse, Lac nota addita: »Lege: tarnen si proconcasu

a genu dixit. suie. De proconsule et proconsul vide ortbographiam

„.,„._., _. .... Manutii. Glossa: Proconsule, àv&VJtccTOÇ, Prout

syllaba] »ic Kcicbenauensis , Darmstattensis, ,

et Monacensis (C). Maie in editis legebatur et. P™*™' «"^«fW0?- Sîc «consul et «'

consule.« PI ura dabit Augustus Soldan (quaestt.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Gro- de aliquot partibus proconsulum et propraetomm,

tium, meliorcm codicis Monacensis (C) lectioncm Hanoviac 1851, p. 18 sequ.).

Martiani Capellae lib. III. §. 294. 301

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se faceré, ut procuro, pro

pugno; nain praepositio périt, proconsulo autem non facit, licet consulo

facial. Tarnen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptoton erit;

sed propter consuetudinem proconsul dicatur, ut declinan possit, quemadmodum

ilia, quae litera L terminantur, ut vigil, púgil, mugil; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; nam si mugilis esset nominativus,

ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra liniuntur, ut 293

telum, scamnum. Sed hoc animadvertamus, quoniam quae nominal ante ultimam

syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibus, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

parcs syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunquam ; praeterea dativus O litera finitus, in I eam convertit, ut scamno

scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecunque

neutra non M litera nominativo ñniuntur, si pluralem recipiant, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, nomen

nominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus faceré debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ablativum

singularem, ut a nemore nemorum, capite capitum; sed hoc notnen

nam respiciunt] Ita Gro tins în margine pro non. p. 42 sequ.) , et ab altera parte S verdsjoci Viudiut

lilium] Sic codex Monacensis (C), undc et ciae praecepti Bentlcjani (Rigae 1852. 8).

infra lilii et liliis scrips!. Grotius excmpla hic pror- scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

sus omisit, infra autem in nominativo casu posuit. genitivo singulari sermo. Grot. — Codices nihil

Impugnat antem Marlianus eos, qui hos genitivos variant.

antiquo more per simplex I proferebant lili, folí; secundum quae ] Lege : » secundumque haec

qua de quaestione inter rcccntiorcs quoque magnae vas vasibus faceré debuit, et in genitivo horiiiii

lites exstiterunt, postqiiam Bentlejus (ad Ter. Andr. vasum.« Grot. — Haud perspicio, cur quae bona

2, I, 20) contendere!, sub August! senescentis crant corrcxerit. Vasum tamen rescripsi, quia seaetate

demum mutationem illam factam esse, ut I qnentia postulabant itaque in códice DarmstattcnsI

geminarenL Conf. in primis Forbigcr (de Lucrctii a prima manu scriptum vidcram. De re ipsa conf.

carmine p. 74 scqu.), Huschke (de Annio Cimbro Ruddünannum (inst. gr. Lat. I, p. Ill Stallb.).

502 Martiani Capellae lib. TIL $. 293.

per anomaliam dcclinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic déclin abitur, ut scamna. Lu-

296 cretius tarnen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi." N litera

terminantur masculina, ut flamen, pectén; communia diiobus generibus, ut

tibicen> fidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen, flumen, quae omnia manifesta

dcclinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut lien, ren, quae tarnen ipsa quoque

in ceteris ut superiora declinantur. Gluten quoque his simile est, licet Sallustius

glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam ren singularis

nominativus nee ullus alius ablativo excepto in usu est. «Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alemán, Ccphcn,

delphin, Phaethon; ex quibus quae an, en, in terniinantur, exemplo superiorum

declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero on finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eandem literam et apud nos producunt,

ut Cicero, Scipio: ea autcm, quae ex productione nominativi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Amphion, Creon, Agamemnon,

admittunt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

recipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaelhon

297 Phacthontis. R litera praecedente A terminatorum , ut Caesar, lar, far, par,

genitivo] IVcnipc singular». Locum tamen apud ut quibusdam placet; nam usus coram feminina in

Lucretium (G, 252) nunc sic legunt reccntiorcs: A terminât, tibicina, fidicina.«

г .. , . . . Sallustivs] In libris depcrditis. Plenius frag-

— »rarcquc facit lateramina vasis« j г о

incntum servavit Cbarisins (p. G7 Putsch.): »quasi

(cd. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in gbtJn« «dolesccbant.«

codicibus lectern esse ex eo colligitur, quod Wa- aKus} ÏIltclKge casus e¡ngalarU numcri. AblatihcÜcld

vasi cdidit. Tnm excíp¡tj eo cn¡m n9|IS Auson;IIS (cp> jg^ щ erat

tibicen] Priscianus (S, 2, 4): »communia in AEIO\ Ita codices Monacensis (C), Rcichenaueasdem

literas desimint, in qua» ct masculina, ut ensis ct Darmstattensis. Grotius addiderat etiam V;

hie ct haec advenn, homo, vigil, tibicen, fidicen, sed male, quia Lac litera Gracci carcnt, et quamMartiani

Capellae lib. III. §.297. 503

impar, una forma est, nisi quod neutrura in reliquis casibus R litcram gcminat,

ut far, farris. Poetarum vero licentia haec nomina pluraliter dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura acstimamus, pluralem numerum

non admittant, ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesares, о Caesares; nee potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V R habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut sua via, faceré parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatoruin species sunt sex. Prima 298

quae genitivo casu nullum incrementum admiltit, et in I literam mutatur,

ut aper, niger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imber, liter, quae a superioribus hoc differt,

quod haec in genitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium uteris finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non ut prima species apris, sed

fratribus facit, nee secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet. Dicimus enim fratrum, patrum, non ut in tertia utrium, imbrium.

Praeterca tres casus similes habet, hi patres, hos patres, о patres, quum

vis in margine legamns Creun, hoc tamen nihili non es sed is iu accusative habere censet (v. §. 298).

est, quum Creon scribatur, ut paulo post a Mar- Sed de par dubium est; confer Schneiderum (form.

tiano ipso. I, p. 258), qui tamen nostri loci prorsus immemor

farris] Addidi voccm c- Darmstattensi códice. fuit.

pondere] Fere iiedem verbis Cliarisius (p. 72 apri] Quinctilianus, qui saepe eos ridct, qnt

Putsch.): »alia plnralitatc carcnt, ut ijarum , oleum, nsu loquendi non contenti in rationis scribendi cauvinum,

ferrum, pauis, frumentum, ct cetera, quae sas curiosius inqnirunt, haec (1, 6, 15 j p. 14-t

ad pondus, numerum, mensuramque cxiguntur.« Spald.) observât; »lili autem iidem, quum inter-

Item Priscianus (i>, 10, 54$ p. 202 Krchl.): »Sei- rogantur, cur aper apri et pater patris facial?

ciiduin tamen quod metallorum vel seminum vel hu- illud nomen simplicitcr posituin, hoc ad alujuid esse

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium contendunt Praeterca, quoniam utrumque a Graeco

plcraquc semper eingnlaria inveniuntur.« ductiuu sit, ad earn ratio nein rccurrnnt, ut n'atriplota]

Nimirum quae ium in genitivo habcant, tqoç palris, xártQOV apri faciat.«

504 Martiani Capellae lib. III. §. 298.

imber et uter hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anser,

later, mulier, quae a secunda specie hoc differunt, quod ilia cum incremento

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

reliquis generibus, id est feminino neutroque. R litera praecedente I una

tantum species est, vir. R litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hcctoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

horum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt [duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur, ut saturi; se

cunda, quorum genitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autem, quae ur uteris finiuntur, alia retinent V literam,

299 ut sulphur sulphuris, alia in О mutant, ut ebur eboris. S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur, ut Maecenas,

hos imbris] Causam inferías (§. 306. 508) affert. ris; sulfur autem et guttur V literam in genitivo

Rcliquos grammaticos congessit Sclmeiderus (form, serrent : ideoquc etiam jeeur et femur controversial»

I, p. 569 seqn.). feccriint, quod non minus est licentiosum, quam

si sulfuri ct gutturi subjicerent in genitivo literam

Castoris] Quinctilianus (I, 5, 60) de gramma- л ,. . . , . , , . . . -

J ф v ' Ö mediam, quia esset eboris et robons: sicut Auticis

veterum amatoribus: »indc Castoretn media syl- , . — . , ., . , . ,

J tonius tmiplio, qui robur qnidem ct ebur, alquc

laba producta pronunciarunt, quia Loe omnibus no- . ... -.»...

r *■ * etiam marmur tatet ur esse: verum lien vult ex his

stris nominibns accidebat« cet. Cf. Ritterum (clem. , , , -. . . . ,

4 robura , ebura¡ marmural yuodsi animadvertercnt

"' '* Kterarum affnitatem, scircnt, sic ab со, quod est

ut sulphur] Confer omnino Quinctiliani (1, 6, robur, roboris fieri, qnomodo ab со, quod est

22; p. 1S1 S paid.) bacc verba: »ebur et robur ita miles, limes, mililis, linu'tis; judex, vindex, judidicta

ac scripta summis auctoribus in О literam se- ciSt vindicis.« Adde Scioppium (gramm. pbilos.

cundac syllabae transfcrunt, quia sit roboris ct eho- p. 65 not.).

Martiani Capellae lib. Ill, §. 299, 505

ci vitas; aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps. S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assumere debent I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est, Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

hace nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis veteres praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminini

et neutri generis est. As ct mas quum sint monosyllaba, analogía non tenentur,

sed propria quaedam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas et nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as 500

exeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olympiadis

et Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Acneae, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinae, Caülina. Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retinent. Quaedam tamen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetudo servanda

est. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinqué. Prima, quorum 501

Laenas] In edilis Lenas; unde Grotius obser- tensis pro corruptis, quae Grotius edidit, phas ct

vat: »Dubito dc hoc loco.« Scd non erat, qnod neplias.

dubitaret, quandoquidem sexcentics АБ cum Б per- sed Graeca] lia Dnrmstaftonsis. Pcrpcram in

uiutatur; Laenas autem gentis Popilliae cognomen editis: »sed haec Graeca.« I\ou cn'un ad Latina cxsatis

est notiun. cmpla respicit, sed ad ilia quae Graeca in AS terdifferunt]

Non erat igitur cur Schneiden» (form, minanttir.

I, p. 252) Maecenatium quoque dicendum existi- Mela] In edilis erat Medaea, nnde Grotius jam

maret, nt in gentilibus; utrumque cnim genos clare с vestigiis codicie sni conjeccrat Mela, quod ¡psum

noster distinguit in Monacensi (C) legitur paritcr atque in Darmfas

et nefas] lia Reicbenancnsis ct Darmstat- statteusi et Rclcheiiaucusi; ex quo et antcrioribu-.

39

506 Martiani Capellae lib. III. §. 301.

nominativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Hereulum, prolum. Secunda

species est, quae a superiorc hoc differt, quod genitivum pluralem in ium

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes, cautes. In qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent differentiam

in declinatione, tarnen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merces;

masculina autem exempla non sunt nisi Graeca, ut Chrêmes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedente, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in nominativo non ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, antistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusative in em exit, ablativo in E productam,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus numeri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari confuiidit, dativum et ablativum bus

syllaba finit, ut faciès, dies, spes, acies. Sed consuetudo rei et spei corripuit,

302 fortasse qiiod monosyllaba sunt. S litera praeeunte I terminatorum alia crescunt

per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, duntaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguam scrobcm

cditionibus etiam Nicia reposui pro Nicaea apud syllaba (ncmpe dies, diet) I litera finitur, qui gc-

Grotium. nitivtis etiam dativus (diet) habetur: accusative in

sed genitivus] Male Grotius omisit sed, quam- EDI exit (diem), ablativo in Б productam (die), cui

vis in anterioribus legator. Idem mox mire habent adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

pro habentur. facit ; cujus numeri (pluralis) nominativum cum priquarla]

Pcrperam editi »non differt« quo sen- ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

sus prorsus contrarius falsusque exit. Quod reposui singular! (dies) confundit.

»hoc differt«, codices Monaccnsis (C) et Darmstat- Lucanus\ In Pbarsalia 8, 756: »exigua posuit

tenais praebuerunt trepidus scrobe«, ubi Cortius monct Scrvium (ad

auinta] Quo melius perspicias quae scquuntur, georg. 2, SO et 288) reprehendiese scrobem fetaladde

exemplum et intellige: »qnod genitivus aucta niño genere a Lucano prolatnm. »Melius« inqnit

Martiani Capellae lib. III. $. 502. 307

dixerit; feminini et communis, ut canis, juvenis, quorum declinado liquet.

Secunda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, accusativum

in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; feminina, clavis,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubitamus

de nominum enunciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E transeunt,

item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter conservant;

in genitivo plurali I ante urn syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, lapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedente О 305

terminatorum quum sit parvum discrimen, una species potest esse; nam quum

omnia in obliquis syllaba crescant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convertunt, ut nepos nepotis,

custos custodie; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item

neutrum, os oris. In ossibus autcm nominativum consuetudo facit os, contra

rationem, quoniam in genitivo R non habet. Sed nee ossum potest dici,

»Priscianits (7, p. 2!>I) utrumque genus admittit, diminutionem] QuinctUIanns (1, 6, 6; p. 140

et Martianus Capclla obiter tantum notât Lucanum. Spald.): »Deminutio genus modo detegit, et ne ab

Sed cum Lucano Ovidius (met. 7, 245) et Prüden- codem exemple recedam, funem masculinum esse

tins (rt£Qi6ra<p. 10, 1011): »ncmpe sub terram funiculus ostcndit. Eadem in verbis quoque ratio

scrobe acta.» compara tlouie.« Sed boc bue non pertinet, quia non

Ligeris, Tiberis] Sic с códice Darmstattensi scri- de genere, sed de flexione vocabulorum scrmo est.

psi pro Liguris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt IVcque prodncunt I sed corripiunt borum diminunotissimi,

licet alter in Gallia plcrumquc Liger ар- tîva, ut navícula, classicula, turricula cet. Vide

pelletur. — Mox Grotius in margine: »al. sitis, tus- igitur ne de ablativo casu Martianus loqnatur, qui

sis», melius fortasse quam vulgo classis, cassis, I producta termine tur; fiierunt cn'un grammatici, qui

quarum altera certe per errorem tantum bue irre- cadem vocabula accusativum in IM babere censcrent,

père potuit. quaeablalivuniinl; cf. Scbncidcrum (forai. I, p. 206)-

59 *

308 Martiani Capellae lib. Ш. $. 303.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non admittunt

304 numero pluralij ergó in monosyllabis analogía non tenetur. S litera praecedente

V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vocativus

E tcrminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Maree, Sexte. Secunda species a süperiore hoc distat, quod genitivo I ge*

minât, et in vocativo I terminating utriAntonius, Julius, hujuâ Antotiii, Jufâ

facit,' et о Antoni, Juli; in ceteris citíñ-'superiore consentiunt; Tertia species

nominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdem literas producte con

servât, dativo V et I, ablativo V, aecusativo um termiriatur, ut senatus, Quctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum aecusativo et vocativo in us

producttim agunt, genitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrementum syllabae per obliquos casus aeeipit; ita tarnen ul

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias produetam, ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in О mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tarnen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

in prima] In omnino inscrendum erat codicis Priscianum condiscipulum Labebunt. Etsi hie sna

Darmstallensis auetoritatc. sponte resipnit, ut ex libro ejus ХУШ apparet,

secunda] De liarum speciernm differentia acriter ubi de possessivornm vocativis praeeipiens recle diei

pugnatum esse inter grammaticos Gcllius (14, S) fatetur: »O genitor nostcr Salumie maxime divvm«;

refert, quem conferrc operae pretium erit. Sciop- et «Evandrie fli« et »Telamonie Ajax.« Simili

pius (gramm. pbilosopb. p. 64): »(погаси) proprium certe rationc DeKe vocativus est a Delhis apnd Sta

per DJS (in vocativo) dabit I. Fallifur Priscianus, tiuin. Julius et Pompejus interdum sunt adjeetiva

qui lib. 7 ve teres contra banc regulara putat Lahr- ut Julius ensis, Pompeja domus, et tunc vocativus

tie dixisse, pro Laërti. Лес enim proprium nomen fit ensis Julie $ sed quum sint nomina propria, voest

Laërtius, sed appcllativura, ut sit Laërtius fi- cativus exit in I, ut Juli.«

line, Laërtîa proles, Laërtium praedium, pro Laër. producte] Editioncs qnidem producenle; sed

tae. Accius, opinor, in versu, quem a Cicerone codices Reicbenaucnsis et Darmstattcnsis et ipsius

nsurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate Grotii margo producte; quibus addo producirte pro

evasit Laërtius.« Recte igitor Jul. Caesar Stella in producte in Monacensi (C). Quod paulo etiam post

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. IVam Iegitur productum, ex iisdera codicibus recepi pro

Franciscus comes Castrius est idem quod Castri eo, quod manifesto falsum erat apud Grotium procomes.

Qui Stellam eo nomine reprebendunt — ductam.

Martiaai Capellae lib. III. §. 304. 309

eint monosyllaba et duas vocales habeant janctas, in eadcm specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. Quinta species pronominum, quae us ter»

minantUr, üt unus, totus, solus, quae hoc modo declinantur: unus unius

uni unum une ab uno; uni unorum unis unos uni ab unis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S 30o

litera I praecedente finita neutra monoptota sunt, ut tressis, sexis. S litera

praecédente V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem.

non habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam reçtius

inflexum mäneat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et genitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemus; ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

neinoris, pecus pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E an

in О mutent, quoniam quae in us syllabam fiuiunt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet noccre,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita nomina praecedentibus N vel R omnia sunt unius 30tí

. . •■ ■ ■ ". ■' ■',]■■■..

tressis, sexis] Et ita semper utitur Martianus, novíssíma Gaseiodori, sí ve, ut Olí ecribunt, Caeut

in aritlimelica »sexis faciunt« et similia. Grot, siodorü editione id pcrspexissc.

— Varro (de lingua Lat 4, p. 47): »ab tribus as- inflexum] IVIminim non flexura, ita ut etiam

sibus tressis et sic proportione usque ad nonussis.» genitivus vocis virus enuncie tur. Lucretii (2, 475)

At »in denario numero«, inqirit, »mittat« id est autem verba sunt: »tetri priinordia uiVí.«

declinatur, nt decussis, cenlussis. dubitationem] Ita e Cassiodoro (ed. 1729,

nt vulgus] Quae sequuntur (usqnc §.315) apud p. 530) et códice Darmstattensi reposui pro dubi-

Cassiodorum (de arte grammatica) fere iisdem ver- tatione, quod in editis erat. Paulo etiam post e

bis leguntur; ut verisimile sit e Maríiani Capcllae Rcicbenaucnsi restituí quomam pro quomodo.

códice aliquo exscripta esse. Cassiodorum enún mi- us] E Cassiodoro (p. 522 ed. a. 1663) banc

nime ea scripsisse quum inde patet, quod Ule se lectionem reposui pro absurda in editis mus.

Donatum secuturum esse ab initio profitetur, tum sterceratos] In codicibus Monacensi (С) et Darmquod,

ubi Martiaui verba íncipiunt, nullus cum stattensi pariterque apud Cassiodorum (p. 530) inantecedentibus

nexus animailvcifitur. Minim prefecto verso baec ordínc leguntur, quasi stercoratos antiné

Benedictinos quidem, alias díligentissimos, in quior forma sit; sed nihil mato.

510 Martiani Capellae lib. III. §. 506.

generis; nisi quae ante S R habent, interdum D recipiuut, Щ socors socordis*

interdum T, ut aollers, inërs. In plurali quoque excepto genitivo et accusativo

omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam in um genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominativo plurali, dant etiam genitivis reliquorum generum cum quibus

507 communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non declinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestate

novum, non frigore défit"; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

508 mutas exeant, et ideo veteres lacte in nominativo dixerunt. X litera terminatorum

quaedam in genitivo plurali, in quibus- omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S ; plurima vero genitivo in V et M

non praeeunte I, et ob hoc in Б et S accusativo exeunt. Nam in reliquis

consentiunt, utpote quum singulariter omnia in nominativo habeant X, genitivum

in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I definiant,

adjectaque M accusativum definiunt implentque; pluraliter vero dativum ablativumque

bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorúm una

species videbitur. Huic X literae omnes vocales praeferuntur, ut capax,

frutex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

htm] G rot ¡us in margine: »alii tum.» Codex 323 Кг.): »lac lactis, quod quibusdam placet in

Alonaccnsis utrumquc praebet, scd hoc etsi verum nominativo per apocopam te proferri ; hoc lacte

sit, Martiani tarnen sentcntiac minime apt um est. cn'mi dicebant antiqui.«

exeant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex in E] Supplevi e codicibus Monaccnsi (C) et

Darmstattensis et Monaccnsis (C), Cassiodorusquc Darmstat tensi voculam in,' quam Grotius omiscrat:

(p. 530) rectius babent conjunctivum. Yirgilii locus et ex libris ante eum editis post literam E restituí

est in eclogis (2, 22). De re ipsa coufer superio- »vel I«; licet non sine causa baec Grotius omiscrit,

теш notam (§. 256), et Priscianum (7, 9, 48} p. quia ad ca quae mox de accusativi formatione ex

Martiani Capellae lib. III. §. 308. 311

producuntur, quaedam corripiuntur ; quaedam consentiunt in nominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax enim ct rapax, item rex et pumcx, item

mix et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic in prima positione consentiunt, ut discrepent per obJiquos. Et illud aniinadvcrtendum

est, quaedam ex his X literam in G et quaedam in С per

declinationes compellcre. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

nucis; nam in his, quae non sunt monosyllaba , nonnunquam X litera geni

tivo in С convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et senex et nix privilegio quodam contra rationem declinantur , quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata crescant;

et nix nee in С convertitur ut pix, nee in G ut rex, sed in V consonans,

quum in vocalem transiré non possit. In plurali autem genitivo ablud vue

eingularis formas vertit; nam in A aut О terminatus in rum exit; E correpta

in um, producta in rum; I terminatus in ium, V terminatus in uum.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praecepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,

quoties in bus, brevi.

ablativo noeter subjangit, minime quadrant, Mar- «ablativos genitivosquc plurales pro varictate positianusque

ut atrocum, sic etiam atroce dicere pro- tionis variari.« Gkot. — Formas, non forma, tarn

pter analogiam maluissc videtur. priores editioncs, quam codices Rcicbenaucnsis ct

,-,_ ...'•• «r • . • Darmstattensis , ct Cassiodorus multo melius exhi

ba] Darmstattensis dux. Мох enim post sie

. . . , ... . /г.ч , .. ,_ bent. Errat ctiam Grotius, quod videbis, si Priomisi

ejusdem ct Monaccnsis (L.) auetontate. 7 * '

sciaiium cum nostro contuleris. Illc enim cadem,

ebliauos] Conversos Cic. (14. D. 2, 25) appellat. ^ Ыс? ged clar¡||S (7# p 231 cd Bas) docct

Nominandi casum solum ab obliquis separat noster TCrb¡8s ,et gcnU;vns qH;dcm pluraUe fit ¡n ouini

rectius quam Douatus (ap. Bedam Op. i. p. 17), gcnere ab ablat¡yo 8;ngniarI а35ишеп1е rum, ut ab

qui praeter nominativum etiam vocativum rectum hQc virQ. borum TÎPOrMinj Л Lac platan0 harum

dicit, sejungens utrumque ab oblUjuis. platanomm, ab boc templo borum templorum..

in plurali autem] Lege: »in plurali autem ge- bus] Non solum Monaccnsis (С) ct Darms ta tu-nnitivos

et ablativos singularis forma vertit.« Sub- sis, sed Cassiodorus etiam (p. 530) banc syllabain

nectit bic regulas generadores, quarom prima est babent. Male Grotius ibus edidit.

Г:-Г

312 Mttlianj Capelläö lib. ;Ш.'ф\&Ж

;••:■ , :;«:.- ?.. n-í ¡PE GENERIBUS VERBORUM; , í; ,., ....,; .:;.,. ,.-,

309 ' *" Decursis nominum regulis aequum est consequentia dicere canonésqüe

verbormn. Genera vcrbórum sunt quinqué, activum, passivum, neutrum,

commune ,J et deponens. Activüm est, quod in Ö exit et agendi significationem

habet, ut lego, scribo^ canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et neque agentis

nequc patientis plenam significationem 'habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patíátur. Commune et dëpbirehs in R éxit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes, agentis et patientis; quum cnim

d i ci mus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a te; in deponenti

autcm aut agentis effectue est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est etiam

Impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullani habet certain. ' ll

DE MODIS VERBORUM.

:

510 Verborum autem modi sunt quinqué; sed alii sex, alii septem, alii

octo, alii novem, pauci decern esse dixerunt. Qui vero quinqué dicunt,

.„■;..• , .. • . r *. ., • .f ... -. ,jh .• '. _ ■• • • ,

nescias] Ita Reicfaenaucnsis codex pro nescio in теш vcl com percunctativo decern iiumcrat. Oplimc

edilis. autem cam nostro comparable Diomedcm (p. 528),

communi] Confer Augustinnm (Op. i. p. 179) qui postquam cadem quae nostcr vcrbi genera exet

Bedam (Op. 1. p. 20); sed prae omnibus Gellium plicavit, modos quoqne subjungit, »quos« inquit

(IS, 15) »de verbis inopinatis, quae utroqueversum »quinqué esse omnes fere gramma tîci consenti mil.

dicuntur, et a grammaticia communia vocantur.« Nam qui sex volucrunt, vario judicîo alii promissimodi]

Priscianus quoquc quinqué modos facit vum, quidam impersonalem coiijtiiigunt; qui septem,

eosdem quos nostcr; Cledonius (p. 189 Putscb.) sex, utrnmquc piioribus adjiclunt; qui aniplitis, percunnon

tarnen promissivo, quem moduin esse iicgat, clalivum assumunt; qui no vcm, conjunctivum a subsed

impersonati adjecto; Charisius (p. 142) septem; junctivo séparant; qui decern, etiam adhortativum

Servius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut ye- ascribunt.« Unde simul patct, nostro quoquc infra

rundivum adjiciat, non percunctativum; Maximus rcstituendum fore subjunctivum pro subjectivum, si

denique Victorinus (p. 1948) hortativo addito no- libri script! addicercnt

Martiani Capellae lib. III. §. 510. 513

hos ajunt: indicativuui, imperativum, optativum, conjunctivum, infinitivura,

quem et perpetuum dicimus. Qui sex raemorant, addunt promissivum; qui

Septem, impersonalem; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,

et a conjunctivo eum séparant; qui decern, hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit.

DE CONJUGATIONIBUS.

Conjugationes autem, quas Graeci 6vÇvyLaç appellant, tres esse non 311

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quoties finalis sjllaba in as exit, prima est;

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positionc ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, К et Q, ut libo,

vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vexo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

пес Г excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

PetHpotius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verbpersonam

volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, ct in

hujusmodi verbis V litera nee vocalis locum, ut est irruo, nee consonantis, ut

est adjuvo, valcat obtinere.

DE FORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex, 512

pevpetuum~\ Sic verb! causa Cbarisius. utramquc tcrtiam distingnendi notam ex impcrativi

correpta] Tcrtiam productam conjugationem can- forma jam attulcrat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

dem esse, quam nos quartam appellamus, supra Das.) biscc verbis: »Tertia correpta est, quae im*

(§. 285) vidimus. Ycteres cuim onincm conjugatio- perativum murium In Б correptam inittit, ut scribe,

nem, cujus secunda persona pracsentis singularis tolle. Tertia producta ex eodem imperativo modo

Jilcris IS tcrminatur, ut curris, audis , tcrtiam di- colligitur. Quum cniiu impcrativus modus exit in I

xerunt, quae si corripitur, ctiam nobis tertia audit, literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

si vero producítur, nobis quarta est. Faciliorcm nutrí» (conf. §. 521).

40

314 Martiani Capellae lib. III. §. 312.

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praecedcnte vocali terminantur, vel praeeunte

vocali qualibet, formas habent quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecunque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io uteris

terminantur, formas habent sex ; quae uo, formas habent duas; quae nulla praecedente

vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io uteris terminantur, formas habent quinqué. Quaecunque autem verba cujuscunque

conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedcnte vocali vel qualibet alia praeccdente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONE.

313 Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praeccdente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modum vi syllaba manente productione terminantur, ut commeo commea

commcavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea cormneabam, lania laniabam, aestua aestuabam. ítem prima

correptae] In editís erat correpta, quod cor- dicimus, id vctcríbns inchoalivum dictum; perferigendum

esse reetc vidit Grotius, correxique ego ctum autem absolution ; et plusquamperícctiim e.vcodicis

Reicbenaucnsis auctoritatc. action, vel spccicui recordativam. Grot.

inchoativa] IVotabis id quod bodie ¡mperfectum Нет prima] Locus non oinnino sanus; nibil

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 515

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperativum

modum ve et ram syllabis M terminât partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea commeabo,

lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vero indicativo modo tempore 514

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedcnte vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praetento specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui О

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Terlius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabac profertur, ut

sto sta steti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam dederam

dabo dare correpta litera A contra regulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur.

DE SECUNDA CONJUGATIONE.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona 515

prima eo literis terminantur, ut video vides, moneo moncs. Secundae con

jugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad seeundam persotarnen

varietatis inveni, nisi qnod a codieibus Rei- tium seeaveram. Gcterum ut Martianum intelligas,

clicnauensi et Darmstattcnsi abest item, in Mona- reputandum est, literam V et consonant» et vocalis

censi (C) autem pro conjugatio legitur conjuga- vim habere, ut ex out éjecta A romanea t mí.

tiene. dabam] Supplcvi hoc e codieibus Darmstattcntenet]

Ita Monaccnsis codex dedit pro Grotiana si et Dlonacensi (C), ut conforme exomplum esset

lectione habet, cujus tam crebrae repetition» tac- antecedent!,

débat. mí video] Supplcvi ut apud Grotium omissum

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro- tam ex anterioribna editionibus, quam e codi-

40*

316 Martiani Capellae lib. III. §. 315.

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mone. Secundae

conjugationis verba infinitivo modo adjccta ad imperativum modum

re syllaba mancnte produetione terminantur, ut vide viderc, mone monere.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore practerito specie absoluta

et exacta Septem modis declinantur. Et est primus, qui formam regulae cu

stodia Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verb um indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjeeta ad imperativum modum vi

syllaba manente produetione terminatur, ut deleo delevij plusquamperfectö autem

adjeetis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et О uteris

terminatae, transeunt in I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et О in V et I mutantur, ut calco calui, moneo monui, calueram,

monueram. Quartus est, quum E et О in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

О in I mutant, praecedens vero consonans in X mutator, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente produetione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente produetione terminantur, ut vide videbo,

in one monebo.

DE TERTIA CONJÜGATIONE CORREPTA.

316 Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibus Rcichcnaucnsi et Darmstattensi et Cas- luceo et] Suppler! hace verba e Darmstattensi

siodoro. códice.

Martiani Capellae lib. III. §. 516. ■ 517

legis, peto petis; ant I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut induo, irruo. Teniae

conjugations correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praeccdente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praeccdente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo Vet E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Teniae conjugations cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum modum re sylhba manente

correptione terminantur, ut lege legere, pete petere. Teniae conjugationis verba, 517

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io uteris terminantur ea

praeteritum perfectum et plasquamperfectum sex modis enunciant. Primus'est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hie est qui

imperative modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assuinit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tarnen interdum sublata V litera in absoluta specie et gemínala I, in exacta

vero correpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo О literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu'

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assurait, ut feceram, fugeram.

Tertius modus est, quum I et О in V et I convertuntur, ut elicio

elicui elicueram. Quartus depositis io uteris et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutió percussi percusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationein syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo 318

modo tempore praesenti persona prima V et О uteris terminantur, ea praetento

et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba О in I commutant, ut induo indui indueram; secundus,

aut i] E Darmstaücnsi códice literam I sup- prorsus omittimtur, estque probabile e Uteris b. e.

plevi, moxque scrips! V pro uo in editis; et paulo (hoc est) male intellectis orta esse,

post addidi alia post nulla. V et 0 Uteris] Ita codex Grotii rectias, quam

hk est] Hace verba ia códice Monaccnsi (С) »О ¡Цегаш Ь editis alüsque manuscriptís.

318 Martiani Capellae lib. III. §. 518.

о 19 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxeram. Tertiac corrcptae

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O litera nulla

alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito

specie absoluta et exacta duodeciin modis declinantur. Et est primus, qui

teniae conjugationis productae integram formam sequitur, ut supra ostendimus

in his verbis, quae tertiae conjugationis corrcptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io uteris terminantur; ut enim est cupio cupivi cupiveram,

sic peto petivi petiveram. Haec quoque V litcram interdum subtral.

unt, et I geminant, ut petii pctieram. Secundus est, quum О in I convertitur,

qui primae positionis verbi О literam in I commutât, et praecuntem

syllabam seu mutata vocali seu perseverante producit; deposita ctiam conso

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legeram;" eorum autem, quae in consonantem exeunt, exempla sunt

haec: frango fregi fregeram, fundo fudi fudcram. Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praecuntem vocalem corripit, ut findo lidi fidcram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut molo

molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita О, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminuni pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili correptione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi uuxeram. Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duodecimus,

qui in formam passivorum resol vitur, ut fido fisus sum, cs, est;

«

exeunt] Grotius in margine: al. âesinunt. sed usus vetustissîmorum messui comprobat.«

messui] Priscianus (8. il, î>9; p. 402 Kr.): per X pronunciatur] Mire Bfonacensu (C) et

»Meto cttam quidam messivi, quidam messem, feci, DarnistattcHsis annunciatm:

Martiani Capellae lib. III. $. 319. 319

fisus eram, eras, erat Haec omnia tertiae conjugationis correptae verba 320

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam, pete petebam; exceptis his,

quae I ante О habuerint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum, et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapiebam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,

pete petam, indue mduam; exceptis his, quae I ante О habuerint in prima

positione; ea enim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

DE PRODUCTA TERTIA.

I г

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae- 521

senti persona prima aut eo uteris terminantur, ut adeo adis, prodeo prodisj

aut io, audio audis, nutrió nutrís. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrió nutrí. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba raauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima eo uteris terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adivij exacta autem verba veram, ut adiveram;

face] Qainctiliamts (1, 6, 21; p. ISO. 151 2): »omnia enim verba in eo desinentia sccundae

Spald.) quidem »iusolcntiae esse« censet »abolita sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

atquc abrogata ut face ct dice ct símil ia retiñere«; qiiartae quco (litis ct eo is, ct quae ex bis comsed

ex optimis scriptoribus Ovidios (с Ponto 2, ponuntur.« Cliarisius qiioque (p. ISO Putsch.) eo

2, 64; fast. 5, 690) archaismum ilium rctinucrat, ct quae ex со composite sunt, ad verba quarti orijuarc

neutiquam culpandus Martianus est. dinis referí, licet alio loco (p. 251) inter corrupta

eo Uteris] Priscianus (super XU versus Acn. ponat, parhcr ut Diomedcs (p. 5»i>).

320 Martiani Capellae lib. III. $. 521.

sed consuetudo saepe brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoaliva quoquc specie

adjccta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

522 Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io uteris ter

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinqué

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori, ut nutrió nutrivi

nutriveram, nutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium : „audieras

ct fama fuit." Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conjugationis

productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io uteris terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam , ut audiebam,

veniebam, operiebam; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta." Secundus

modus est, quum О amissa praecedens syllaba producitur, ut venio

veni veneram. Tertius, quum I et О in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I et О praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

525 vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo uteris terminantur, ea tempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrió nutri nutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronuncia-

«»(/¡7 1 Pro audi in editis, codices Reiclicnau- ut sarcio] Apud Grotinm ncglccto ut legitur

ensts, Darmstattcneis, et Monaccnsis (C). Virgilii sartio. Emenda tionciu liausi e Darmstattensi ct Reilocus

est in eclogis (9, II). chenauensi códice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Aen. 7, 48i>); Grotius Terentius] In Adclpbis (3, 3, 7). IVcscio cur

male Tyrus. Grotius transposiiit verba jam seibo ; nam qui ante

mittunt] Apparet mutant, legendum esse; sed cum Martianum edidcrant, vcram lectionem scrinvitis

codicibns nihil imito. Tarèrent

Martiani Capellae lib. III. §. 525. 521

tioncm. Dixit enim: „Seibo jam ubi siet." Indicativo modo tempore prae- 524

senti eorum, quae eo uteris terminantur, sunt verba quae a diverso praescnti

praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positione duas con

jugations teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas ct pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixissc sufficiat. Quae enim his forinis conspeeta

fuerint non tencri, pro corto anómala judicanda, quae strictim exigueque

niemorabo, ut contra rationem etiam usum quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi 525

rei dieuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei deberet,

praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bieipitis et trieipitis dicamus, non bieipis aut trieipis?

liixi] Idem cum longo phiribus utrinsque ge- syllabis crescat] Diomcdcs (p. 378 Putsch. ):

neris, quae Líe memorantur, invenics apud Dio- »Genitivus casus singnlaris aut totalem syllabis

inertem (p. 569 Putsch.), omisso tarnen pandare, constare debet, quot nominativns ejus — aut una

quod iitiquc rarissinium est, nee nisi inter techni- syllaba excederé — aliquando etiam duabus syllacos,

nt apud Vitruvium et Plinium, usurpât um bis accrcscit, ut supellex supelleclilis , iter ilineris,

esse videtur. aneeps aueipitis, praeeeps praeeipitis.« Rcctc tarnen

fuiujor hanc rem] Qncmadmodum a Planto Scioppius (in gramm. philos, p. 65): »Multa in gc-

(Amph. 2, 2, 197) scriptum legitur. Plura ejus- nitivo crescente videntur irregularia, quae non sunt,

modi exempla Priscianus (17, p. 656) affert, cui si antiquam recti seu nominativi positionem conaddas

Rnddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192). sidercs. iNon quia rectus varius esse potest, debet

41

322 Martiani Capellae lib. III. §. 52o.

Unde venit, ut aliger, frugifer, accipitcr habeant oranes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus sirailia sint, cur dicimus saactior, et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus , bonior bonissimus non dicamus?

Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeant mcmorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir, singula mulier, singulum scrinium? Quum venor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

vcrbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

ítem corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria» videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus positivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce j bonus et malus cur corripit

dcclinatio mutari, ait Senilis. Gharisius lib. I: Om- similia sint] Ita rectius in codicibus Reicbcnia,

¡nquit, in dcelinationc vocabula non plus una naiicnsi, Darms tattcnsi, et Monacensi (G), quam

syllaba crescunt. Kursus ibidem: Ancipes dixerunt sunt apud Grotium.

■vetcres cum rat ¡one, ne genitivo aneipitis duabus VirqUius\ Acn. 1 545:

videretur syllable crcscerc. Plaut Rud. : Post altrin- . , „ ,. .

»At sperate déos memores fanai at пне nefanai.«

secus est securicula ancipes.«

T ., -, «v • .. , i , T ., sinqularis] Atlamcn Gcllius »sintrulo numo« et

Jupiter\ Duos, inquit, casns Labet Jupiter, no- J J °

• ,. ". ' . , , . • t ■. • »singólo numero«, Plautus »sinsulum vestieium«

minativum et vocativum: sunt tarnen et qui Jupitris ° о о

г ; • г '± л- i /-> ¥ii i dixerunt. Conf. E. I. A. Scyfcrtum (lateíu. Spracb-

Jupitrt Jupilrem clicunt Iirot. — l'Iacuissc hoc j ч r

Cacscllio Vindici Priscianus (6. p. 180 Basil.) tradit, "" ''

Qainctilianue autem (1,6, 25; p. 155 Spald.): nquae- fare] Vide supra (§. 511). Fare secunda per

dant« inquit »nomina casibus carent, quaedam a sona ¡ndicativi esse potest^ potest vero etiam ímprimis

statim positionibus tola nuifantiir, ut Jupiter. •> perativi, ut apud Yirgilium (Acn. 5, 562): »fare

Isidorus item (etym. 1, 7 f. p. 17 Arcv.) hoc no- age«, idquc Ycrisimiliiis est, quia inde contraria

men inter diptota refert. prorsus ratio cuín antecedente volo cflîcitur.

Martiani Capellae lib. III. $.325. 525

in adverbio E, bene et male? Quura habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter non dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faciliter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veràciter? Cur singulatim dicimus, Lina ti m ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innúmera memorare, ni ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro- 526

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloecismorum

causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuneta vitia velut decoris fonte manantia,

bene et male] Causam ita jam docuerat Augu

stinus (grauim. Op. I. p. 183 Bas.): »Adverbia qualil.

ilis in Б litcrani excuntia produci debent. Hace

tarnen dissenliunt , quae aut in comparativo aut in

' superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab appcllatione non transennt, ut impune, saepe.<

Aide ipsuni nostrum supra (§. 284).

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 183

Bas.): »Quae nomina qualitatis aut quantitatis casu

dativo singular! — in I litcram terminantur, in ter

syllabam mit t uni, ut agili, nobili, audaci, diflicili;

agiliter, nobiliter, audaciter, di/pciliter. Sad ex

bis quacdam per syncopen cupboniae causa dicimus

ut audacter, difficulter, sapienier, constanter.« Ce

lemín Vitruvius (2, 1. p. 45 f. Bip.) faciliter scripsit,

iinprobat tarnen Quinctilianus (1, C, 17; p. 148

Spald.): »Qui audaciter potitis quam audacter scribunt

diligcntiae perversitate, bis permittamus et

faciliter diccrc.« Faculter ctiam dictum esse pro

adverbio facile Fcstus testatur (p. 141 Dae.), ut

¡acut pro adjective

soloecismorum] Barbarismus in singulis verbis,

soloecisinus in conjunctis. Vide Auctorcm ad Hercnnium

(4, 12) et Sarisberienscm (metalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 5, За; p. 114 sequ. 1,

6, 45; p. 171) »in soloeeisinis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum« contenait; ñeque PIutarcbus

(quaest. sympos. 8, 9, 2) banc distinctioncm

ncglcxit.

metaplasmos] Isidorus (ctym. 1, 55, 1; p. 55

Arcv.): »Metaplasmus Gracca lingua, Latine transformatio

dicitur, qui fit in uno verbo propter nictri

necessitatcm et liccntiam poëlarum.« Quinctilianus

(1, 8, 14; p. 202 Spald.): »Poëtis, quia plcrumque

metro serviré coguntur, adeo ignoscitur, ut

vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominenlur:

metaplasmos cnim et schematismos ct schemata

vocamus. «

schemata] Quinctilianus (1, 5, 52; p. 125

Spald.): »Sclieniata frequcntiora quidem apud poe

tas, sed oratoribus qiioque permissa: — sed hoc

quoque, quod schema vocatur, si ab aliquo per im

prudent ¡am factum crit, soloecismi vitio non carebit.

« Pariter Isidorus (etym. 1, 31, 3; p. 53 Are\.),

41 *

524 Martiani Capellae lib. III. §. 326.

quae attestentur aut nescientis errorera, aut aíFectatara doctioribus venustatem.

Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursae

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, proferto Musices impetu, cujus praevertis

officium, discerperis. For mam igitur praedictae praeceptionis absol veris, si

praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vilitatibus vindicaris.

His germanae verbis cum sponso Delius annuebant, et Grammaticen

ad virginis transiré obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium muñere conferendam Clarius intromisit.

■ Soloecismus«, ¡nquît, »apud poetas schema cli- doctioribus pro doctoribus с variante lectione apud

citar, miotics necessitate inctri factus iiivcnitur; Grotium ad margincm rejecta.

quum aulem non invenitur nécessitas", permanet soloecismi

culpa.«

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui : « schemata « ,

inquit, na quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sont numero nonaginta et octo; ita tarnen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

deflorabis] Ita codices Monaccnsis (C), Rcichenauensis,

Darmstattensis, et margo Grotiana;

vulgo deformabis.

cirratos] Cirrati grammatici. Persius:

» Ten' cirratorum centum dictata fuisse

Pro nihilo pendas? Grot.

numero collecta claudantiir: quod et mihi quoque Inimo pueri nobiles grammaticorum discipuli, »madurum

videtur vitia dicere, quae auctorum cxem- tutini cirrata caterva magistri«, utMartialis (9, 50)

plis, et maxime legis divinae aiictoritatc firmantur.« ait; ñeque aliter in Pcrsii loco (1, 29) ubi confer

Melius tarnen Seneca (epist. 114; p. 648 Lips.): Casaubonum. Correxi etiam e codicihus mcis pra-

»Hoc magis mirari potes, quod non tantum vitiosa, vam scrihendi rationcm Cirrhatos in cditis.

sed et vitia laudan tur. IVaiii illud semper factum Musices] » Citra musicara grammaticam perfectam

est: nullum sine venia placuit ingenium. Da mihi esse non posse« Quinctilianus(l, 4, 4; p. 57Spald.)

quemcunquc vis magui Hominis viruin; dicam quid ait, »quum ci de metris rhythmisque diccndimi sit«;

Uli aetas sua ignovcrit, quid in ¡Ho sciens dissi- quarum de nexu confer eundem alio loco (1, 10,

mulaverit Multos dabo, quibus vitia non nocuerint; 17; p. 219) et Plutarchum (de música p. 1131).

quosdam, quibus profucrint. Dabo, inquam, maxi- discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emenmae

famac, ct inter mirandos propósitos, quos si davit vulgatam lectionem discerpseris , quae cum

quia corrigit, delet« impetu ouiniuo non convenit; facilis error erat liattestentur]

Pro attestantur recepi с Monaccnsi brariorum, qui discerperis futurum passivi esse non

(С) et Darmstattensî codicibus; paulo post etiam vidèrent.

M A R T I A N I ;

MINEI FELICIS .

С A P E L L A

'.i .. . . ;'.■ .

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DIALÉCTICA

E,

■i

i

LIBER IV.

ft .aec quoque contortis stringens eíFamina liodis,

Qua sine nil sequitur, nilque répugnât item,

In coetum superum veniens primordia fandi

Advehit et scolicum praestruit axioma:

Qua sine] Hoc est: »sine qua, videlicet diale- (4, 1) lcgitur. Sed nilùli est excoUcum, cui in

etica, nulla fit consequents, nullaquc in argumen- códice Monacensis (F) mira Ьаес addita glossa est:

tie controversia.« Per haec enim duo argumenta a »Excolici dieuntur quasi extra colentes, id est extra

sequentibus et a repugnantibus to tain dialecticam mundum.* Miseros prefecto discípulos, quibiis ita

vult intelligi. Vixc. a magistris Dfartianus in scholis cxplicaretur!

advenif] In editis lcgcbatur advenit sine sensu, axioma] Acccntum secutus ß corripuit, quod

quod eorrexi с codicibus Monacensibus (G et F). et supra in trigonus fecit, ut et Ausoniiis: »Trigoscolicum

axioma] Alii excolicum: ncutruin placet, noriiiii linca currit»; et Prudentius in idolunt et

Legcndum puto óxoáwv а£ш(ш, h. e. obliquant similibus aliis. Gbot. — Cicero (Tuse, i, 7) а£ш(Ш

sive contrariant propositionem. Vulc. — Scolion, Latine vertit pronunciation; sed aliis in locis tum

obliquum, vel scholicum, scbolare, scbolasticum. effatum, turn enunciationem , id quod Menaguis (ad

GnoT. — Integram servavi codicum plerorumque Diog. Laert p. 292) jam observavit. Uberius Apleclioncm,

praesertim qunm utraque Grotii expli- pulejus (dogin. Plat. p. 264 Oudend.): »propositio ,

catio babcat quo se commendet; praefero tamen ut ait in Tbeaetcto Plato, duabus paucissimis orascholicum,

quod vocabulum apud Gcllium quoque tionis partibns constans, nomine et verbo: ut «.-//*-

527

52G Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis memoran* voçem consistcre verbis,

Nil normale putans, ni fuat assoeium.

Sed licet ipse modos demum bis quinqué profatus

Palíeos aftlictim verset Aristoteles;

Stoica circueant ludautque sophismata sensus,

Perdita non unquam cornua fronte ferant;

pulejus disserit«, quod aut verum nul falsuin est:

et ideo propositio est.« Seneca (ср. i 17; p. 6öC

Lips.): »alii effalum vocnnt, alii enunciatum, alii

eilictum.« Sed confer ct Gellium (16, 8).

verbis] Grotius quidem ediderat versus, ad inargiucni

autcm no ta ve rat, alios exhibera verbis; in

nolis deniquc: »lege, inquit, versis cum manuscripto.

« Qtiuin tamen nullus practerca codex versis

liahcat, vix Jubito quin per typotbetae Iapsum Lace

lectio nata sit, eque ¡peius, ut arbitrer, G ro tu

mente dedi verbis.

assoeium] Praeter nostrum Cassiodorus ctiam

(variar. 5, 47) Lac voce usus est: »Salamandra

subtile ac parvum animal, lubricis lumbricis as

soeium.« ¡Vostri sensus esse vidctur, quod ait Ari

stoteles (de interpr. 4), nollam vocera per se neque

allamare, ñeque negare, nisi oratione aliqua

jmigatur.

bis quinqué] Tàç Tcarrjyoçiaç innuit Grot.—

Confer locos inferiores (§. 540. 555. 561. 582).

pollens] Dc pallorc pliilosophorum vide doctos

ad Aristopliaucm (Ли!>. 4 IS) et Pcrsium (5, 85).

Ailile supcriorcm locum (§. 57). Affliction nostro

peculiaris vox esse videtur, ut modo effamina; Gcsncrus

(in thes. s. v.) explicat vehementer.

circueant] Gircumveniaut. Yuc. — Лишшш do

lose, ut infra (§.425):

»Quis falsa raptos circuit deceptio.«

Anteriores cditiones habcbanl circumcant ,• Grotius

circuerant ; nostram Icctioncm pracbuit codex Dárm

ela ttensis.

sophismata] Seneca (cpist 111,- p. 642 Lips.) :

■ Quid voccntur Latine sophismata quacsisti a me.

Mulli tentaverunt Ulis noincn iinponcrc, nullum

bacsit: videlicet quia res ipsa non rccipiebatur a

nobis nee in iisu erat, nomini quoquc rcpugnatum

est. Aptissimum tamen videtur mihi, quo Ci

cero usus est: cavillatioucs vocat, quibus quisque

se tradidit, quaestiuuculas quidem vafras ncctit.«

Dc sophismatis stoicorum locus primarais est apud

Lucianuin (vit. auct. 21 — 25; T. III. p. 105 scqu.),

ubi confer Solanum , et qiios practerca lauda I YVyttenhachiue

(ad Plut, de san. tiicnda p. 855).

perdita] Nee unquatn error est nictricus. Л1-

ludit Capclla ad sophisma illud cornutmu: »Quod

nuuquam perdidisti babes; cornua nunquam pcrdidisti;

babes ergo cornua.« Mcniinit A. Gcllius.

Grot. — IVon uno tantuin, sed tribus Gcllius lotis

(16, 2. 18, 2. 18, 15) inspiciendus est; practcreaquc

Diogenes Lacrtius (7, 44; p. 592 Meib.),

qui modo xeçariôa, modo xeçâtivov appcllat, et

Lucianus (dial. mort. 1; T. II, p. 150 Bip. ct liermot.

81; T. IV, p. 109). Undc Seneca (epist. 45):

»Slultum ¡His tcniporis vcrborum cavillatio cripuit

et captiosae d¡spntat¡ones, quae acumen irritum

exercent. Ncctimus nodos, ct anibiguam slgnificationein

verbis iliigainiis, dcinde dissolviuius. —

Cvlcriim qui intcrrogatur, an cornua habeat, non

Martiani Capellae lib. IV. §. 327.

527

Chrysippus cumulet proprium consumât acervum,

Carneadesquc parcm vim gerat helleboro;

est tam stultus, nt fronlem euain tentct; nee rur-

SU3 tam ineptus aut liebes, ut non habere se nescïat,

quod tu Uli subtilissima collectione persuascris.

« Consulcndus quoque Angélus Politianns

(mise, 1, 54 in Grut. lamp. T. i. p. 87). Cetcrum

pro пес scripsi non e códice Monacensi (F).

Clirysippus] Teste Diogene Laërtio (7, 181 j

p. 478 Mcib.) philosophus in dialéctica insignis, ut

plcriquc diccrent, si apud deos usus esset dialcclicac,

non futuram aliara quam Chrysippeam. Addc

Valcrium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca

etiam (epist. 104 ; p. 627 Lips.) »Vive, înqnit,

cum Chrusippo, cum Posidonio. ffi tibi tradent

divinorum humanorumque notitiam: Li jubebunt in

opere esse, nee tantum seile loqui et in oblcctationem

audientium verba jactare ; sed animuin in

durare« cet. Plura dabit Mcnagius (adLaert.7, 179;

p. 538), et qui de vita et doctrina Chrysîppi eruditam

dissertationem scripsit, Baguet (in annal,

acad. Lovan. 1821), quibus adde Peterscnum (philosopbiae

Chrysippcae fundamenta, Altonae 1827. 8).

acervum] Acervum vocat Soritem. Persius:

»Inventus Chrysippe tui finilor acervi.«

Et supra libro II:

»Soritas cumuli accessibus aggerans.«

Snmitur autem plerumquc sorites in partem pejorcin

pro sopbismatc : sic infra:

»Pellax sor Has cumaue sensim congeris.«

Bene ergo Gloss, vetus: 6(ûçLtr]Ç, cavillatio: nee

male praestantissimi juris nostri sacerdotes Uluianus

et Julianns dixcre »cavillationis, quam Gracci

Soritcm vocant, earn esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brcviesimas mutationcs disputatio pcrducatur.

« Quem locum nollcm sollicitassent viri

doctissimi, qui vel 6Ó<pt,6pa vcl ÓoptÓnrjv vel

yorjteiav malunt. Cicero: » Captiosissimum genus

interrogationis, quod minime in pbilosopbia probaii

solet, quum aliquid minutatim ct gradatim additur

aut demitnr. Soritas has vocant, qui acervum cflicinnt

uno addito grano : vitiosum sane ct captiosiim

genus.« Quin et alibi Cicero, ut et patres Christi

an!, Soriten cum Pseudomcno conjungit. Grot. —

Confer quae supra (§. 122) observavi. Persii locum

(sat. в I) optime interpretatua est Bcroaldus (in

Gruteri lamp. I. p. 5 17) et ex eo Casaubonus. Plura

Soritarum exempla dabnnt Plutarchns (in Anton,

p. 028), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (cp. 43. p. 438; 48. p. 464 Lips.), Gellins

(18, 15), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Ju

lianns (I. 63 de R. I.), quos Grotius minus accu

rate citat, iisdem prorsus ntuntur verbis. Ceternm

pro cumulet vide ne tcnuissima mutationc reponendum

sit cumulo et.

Carneadesane] Erat hic acadeinicus (Cic. Tuse.

4 3. Gell. 17, 14) ct novae quidem Acadcmiae

(Cic. de orat. 5, 18. Lucian. Macrob. 20. p. 126

Bip.) conditor. Acadcmicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p.858 Casaub. Cic. de orat 2, 58 f.),

valdc laborious (Val. Max. 8, 7, 5; p. 734. Diog.

Laert 4, 62; p. 265 Meih.), ad disputandum in

utramque partem semper paratus (Cic. dc orat. 5,

21. Quinctil. 12, 1, 55. p. 504 Spald.), cujus fa-

. cundia violenta et rápida (Cic. de orat. 5, 28. Ma

crob. Saturn. 1, 5) tanta erat, ut videretur sena

tors Romanos non tam pcllcxissc quam coëgissc

iu suam sentcntiam (Aclian. var. 5,17). Plura dabit

Roulez (in annal, acad. Gandav. 1824).

helleboro] Carneadem et Chrysippum hellcboro

sc pnrgasse, quo acutiorcs ct subtiliorcs menfes

eorum reddcrcntur, referont Gcllius, Pctronius alii528

Martiani Capellae lijb IV» p 5217.

Nullus apex tot prole viriim par accidit unquam, '

Nee tibi tarn felix sortis honos cecidit;

Inter templa deûm fas est, Dialéctica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

328 Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

s cd acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate lu minibus , cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen

deducti per quosdam conséquentes gradus ita forraam totius capitis eirculabant,

ut nihil déesse cerneres, nihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora venustate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehensus hamo

ad latentis anguis virosos circuios trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus affligebat,

dehinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vcllet assumere, quibusdam obviis inque

quam plurimi. Grot. — Gcllii (17, 15) hace tur nostri verba: Camcadcm hcllcbori ope CbryvcrJia

sunt: »Carneados academicus scripturus ad- sippo parcm fuisse.

versus stoiei Zenonis libros superiora corporis hel- apex] Hoc est fastigium, ¡ndcqiic honor vel

leboro candido purga vit, ne quid ex corrupt is in dignatio; nimirum ut in sena tu divino fari ei liccstomaeho

humoribtis ad domicilia usque aniini re- ret. Pro fortis с Rciclicnaucnsi ct Darmstattcnsi

dundaret et instan tiaiu vigoremquc mentis labe facta- lego sortis, quod minim in marginen, a Grotio reret.

« Addc Plinium (25, S, 21) et Yalerium Ma- Icgaluiu fuisse; itemquc jura pro jure e Reichexiniiim

(8, 7, 5; p. 755 Torr.), quem Martiano nauensi et Grotiano.

ante oculos fuisse puto, quia noa cum Zenonc, involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

sed cum ipso Clirysippo disputa turum illud fecisse Saxo Grammaticus (2. p. 20 Stcph.) »gyris impli-

Carneadem refert; bunc enim sensum habere viden- citum« scrpentem dixit, pariterquc (p. 63) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 528. 329

terrogatiunculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donee

nexilis complexio circuraventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa 320

autem femina contractions videbatur corporis habitusque furvi; verum dumalibus

hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicativam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutas de serpen tîs »spinosorum dentiam acumínea

loquitur.

interrogatiunculis] Pariter Qainctilianus (7, 3,

14; p. 94 Spald.) »valere in sermone« ait »dialccticam,

ut constrictum vinculis suis eum, qui responsurus

sit, vcl tacere, vel etiam invitum id quod

sit contra fateri cogat.« Item Seneca (cpist. 48.

p. 468 Lips.): »Quid cnini« inqnit »aliud agitis,

quum cum, quern interrogate , seien tes in fraudem

inducitis, quam ut formula cecidissc vidcatur«, et

alio loco (ср. 82): »totum genus istud exturbandum

judico, quo circumscribi se, qui iiiterrogatur,

existimat, et ad confessionem perduetus aliud rcspondet,

aliud putat« Cicero quoque (acad. 4, 16)

ct Gellius (16, 2) »captiosissimum id genus interrogationis

« appellant Unde factum est, ut èpco-

Zriv et ÓvvsqcúzÜv de omni argumentatioiiis et ra-

(iocinationis genere nsurparentur (conf. C. Fr. Hermannum

ad Lucían, de bist scr. p. 120).

strangularet] Iterum hanc figuram Saxo (т.

Stcph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

scripsit: »cavillationum nexibus implicatos falladarom

laqueis strangulabat.*

habitusque furvi] Id est nigri, ut obscuritas

arlis signifiée tur. Vrac.

dumalibus] Id est veprinis spinis. Voie. — Sic

Cicero (acad. 4, 5ö) »dumeta stoieorum« dicit, ct

Augustinus (contra academ. 22 f.) simili figura usos:

»inter opinionum faUacium dumeta frondescit.«

sells] Ita Ovidins (met. 13, 850):

— — »hirtaeque decent in corpore setae.«

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentís spinescere membris

Neque birta antra vellere.»

Unde Hcinsius (ad Ovid. T. 2. p. 946 Burm.) hoc

etiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulcjus (dogm. Platon, p. 266

Oud.): » Dedica tivae (propositioncs) sunt, quod dedicant

aliquid de quopiain ; ut: virtus bonum est.*

Abdicativae contrarium, vide iufra (§. 396. 401).

Aristoteli (interpr. 6. ct analyt. post. 1 , 2) dedica

tiva dicitur y.uxàtpaCiç et abdicativa cirtètpuOLÇ.

obliquam] Id est adversantem, vcl obliquam ,

id est ex transverso opposítam, nt liquet ex tabula

conversionnm infra posita. Grot.

licet] Pro eo complines codices babent sed;

moxque Monaccnscs (С et F), Rcicbenauensis, et

Darmstattensis ac pro at. De univocis ct acquivocis

vide infra (§. olio scqii.).

discernere] Stoici enim, ut Ciccronis verbis

(acad. 2, 28) ntar, dialecticam dicebant inventam

esse veri et falsi quasi disceptatricem et judicem;

ex Posidonii nimirnm défini tionc, qui statuebat

ôiaZexttxrjv eîvai eítUÍTijfitjv àXrj&cov wtï

ipevdeöv xal ovdszsQOiv (Diog. Lacrt 7, 42 et

62. Sext. Emp. adv. Etb. 11, 187; p. 72,4 Fabr.).

42

350 Martiani Capellae lib. IV. §. 330.

i

530 quid falsumve sit, vclut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniaute proposito

531 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumventis pluribus gloriantcm

quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attcutarct, tuncque etiam Tritonia Gorgo co

gnoscentis quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

aegyptiorum] Omncs cnim artes rcliquís Lominibus

alt Acgyptiis traditas esse, veteres sibi persuaserant

(Herod. 2, 109. Diodor. 1, 69. Philon.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupcm dicat uescio;

«|iias in Acgypto admodum raras esse constat

Parmenidis] Eleatac (Diogcn. Laert. 9, 21 5 p.

560 Meib.), qui dialecticae primus auctor fuit (Sext.

Emp. advers. logic. 7, 65 p. 371 Fabr.), cujusque

nomine dialogue a Platone insignitus est.

versipellis] Sopliislaruni cavillationem significat

inquc primis Protagorae, qui, ut Scnecae (epist

88) verbis atar, »ait de omni re in utramque par

tem disputan posse ex aequo, et de bac ipsa, an

omnis res in utramque partem disputabilis sit«,

¡demque Gellio teste (У, 3) »pollicebatur se id doccre

quanam vcrborum industria causa infirmior ficretfortior.

« AddeDiogencm Laërtium (9, 51 sequ.)

ct L. F. Herbstium (in Petcrsenii stud, pbilol. bist.

Hamb. 1832, p. 129 sequ.).

Socratis] Dc Socratis dialéctica locus primarais

est apud Xenopbontem (mem. Socr. 4, i», 12. 4,

6, 1); de Platónica testimonia congessit С. Fr.

Ilermannus (ad Lucian. dc bist. scr. p. 208).

Cyllenius] Legend um Cyllenii ceryceo, b. e.

caduceo. Nam щог:у.ешу Mercurü caduceus est.

Vwlc. — Emcndatione non opus erat, si Vulcanius

CylleniunX seil, anguem adjective aeeepisset. Ceterum

pariler Jamblichus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gcsn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe dracones se infer se adspicientes.

«

micatibus] Id est morsibus. Vïlc. — Im m о micans

lingua est quae sc crebro ultro citroque movcl.

De verbo ipso Aide supra (§. 1 not.). Ulartiano autein

exemple fuisse videntur Silü (6, 222) bi

versus :

»trífido víbrala per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

lambí t. «

Nostrunique rursus imitatus est Saxo Grammaticus

(2. p. 20 Stepb.) scribens de serpente cxspirantc:

» Crebris linguain micatibus ducens vitam рл-itcr

ac virus efflavit.«

Tritonia] Rcposui hoc adjeetivum (§. 7. 725.

738) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscentis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

»Non tristis ab aethere Gorgo.»

Grot. — Quid sibi volucrit Grotius, non intcUigo.

IVam Gracce quoque 37 Годуй) Scribitur (Paus. S,

12, 2)j neque cognoscens, quod in nullo legitur

códice, neecssarium est. Locum sic rapio: »quo

niam Gorgo Tritonia gaudio cognoscentis sibilaret«,

ut Gorgo she aegis Mincrvae, quam Silius quoque

Martiani Capellae lib. IV. §. 551, 351

est déorum eamque penitus nesciebat, haec aut ex arenis Libyae anhelantis

adducitur, quod et capillitium implexum docet et amicitia venenonim, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione vipérea

et blanda anguium adulatione diligitur; quod ni est, ex illius hami fraude

colligitur, quod circulatrix pcllacissima et metarum Marsicarum incola com-

(9, 443) »sibila borrlficis torqucrc serpentibus « ait,

quasi cognatnm sibi draconem in Dialecticae mana

libcnter cognovcrit; nnde nee prae (¡audio e códice

Monacensi (F) recipiendum duxi, nequc cum Helnslo

(ad Ovid, art amandi 2; T. II, p. 605 Burin.)

tniodam pro auoniam ¡avilis codicibus reponere volui,

licet baec conjectura multum babeat, quo sc

commendct.

nimirum] Locum bunc sic sano: nnimirum (inquit

Bromius, qni facetior est dcorum, eamque pe

nitus nesciebat) Iiaec aut« cet. Nesciebat est non

cognoscebat. Grot. — Heinsius reponendum suasit

perspiciebat , absurde: profecto enim ignota Вас-

cbo Dialéctica erat.

haec aut] Ita Monacensis (С) et Reicbenaucnsis,

pro »baec autem« in editis.

Libyac] An eo alludit, quod Libya serpentibus

venenisque scateat, unde proverbium: àei ¡psQEL

Ti Aißvt] xaxovl An Psyllos attingit, qui ut et

Marsi praesentaneum erant serpentinis morsibus remedium?

Gloss. Isidori: »Marsns incantator ser-

I

pen tum. a Arnobius: »Ad versus ictus noxios, et

venenatos colubrarum morsas remedia saepe conquirimus,

et protegimus lamhils, Psyllis, Marsis

vendentibns.« Emcndat Auratus: »labiis Psyllis,

Marsis ve dentilius« , quod non improbo. Meminit

bis ter Pliniiis, sed et Gellius lib. 16, cap. 11:

»Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes

filio Mar so, propterea Marsis bominibus, quorum

duntaxat famiiiae cum e\ ternis cognationibus (m.

nationibus) nondum etiam permist ac corrnptaeque

sunt, vi quadam genital! datum ut serpen tum viralentorum

domitores sint, et incantationibus berbarumque

succis faciant mcdclarum miracula. Нас

eadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocantur.

« Meminit utriusque gentis Solinas. Marsorum

Auetor de ine ¡1 ¡camine faciei:

»Dice mediae Marsis findtmtur cantibus ungues.*

Psyllorum Cinna:

»Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus.»

Grot. — Confer palacograpbiam meam criticam (Ш,

§. 157), ubi in loco Arnobii (2. p. 65. 66), a

Grotio laudato, criticorum correctionem refutavi.

pharmacopolam] Ita Icgendum esse pro forma

copulam in cditis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solin. 52. p. 1050 ed. 1629) similesque aliorum

scriptorum locos attulerat. Quern secuti alii

anctorem tamen hujus conjecturae reticuernnt. Vulgatam

quidem lectioncm antiquissimam esse glossa

(cod. Monac. F) testatur verba ilia explicans »pet

formam cognata«, nempe Marsicae nation!; sed

mihi suffecit Reicbenaucnsis codicis lectio »farmacopulam

« , ut banc vocem in textum reclpcrcro.

pcllacissima] Ut slgnificet scductricem subtilissimam.

Vulc. — Sic «pellacis Ulixi invidiam« dixit

Virgilius (Aen. 2, 90).

metarum] Heinsius (1. 1.) audacter, ut assolet,

subslltult petrarum; ego metam pro limite accipio,

ut »metae Marsicae« pro finibus Marsorum dictae

sint; nisi ipsos montes ejus regionls metas diel

propter fi gu ram posse censueris.

comprobatur] Lege comprobatur. Sic infra: «mero

42*

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 532.

552 probatur. Quo dicto quum complures deorum , quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admodum

sobriara, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

ilia autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

353 tradere earn jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice , quae insinuatione

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Mednsaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximcque quod

earn palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisque virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem, quidquid nosset ilia,

Cecropis atque Attica comprobatur.« GnoT. — Edidcrat

enim comprobat, quod codicum Monacensiurn

(C. F) auctoritate corrcxi.

quantum decuerat] Nimius enim risus gravitatcm

ingenuorum Lominum, nedum deorum, decere

non videbatur ; qua in re Plato (republ. 3 , p. 388

Stepb.) acriter reprehendit Homer um, qui (II. I,

599) dixerat:

»!A6ßs6tos ô'aQ èvcoçro yèXaç цахадебос

■&6ol6c*

Addc eundem (de legibus S, p. 732) et Aristotclcm

(etbic. Nicom. 4, 8, 10).

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior potius,

quemadmodum Virgilius illo verbo (Aen. 5,

70O et 869. 11, 4SI) de animo commoto utitur.

sobriam] Id est tïwnestam esse.« Vuic. — Mar

tiani sensum minime cepit vir doc tus 3 si verba

quae eeqnuntur legisset, sobrium primitivo sensu

accipiendum esse intellexisset ; pariter enim Lie Pallas

pungit Baccltum atque. iufia (§. 424) Dialéctica

ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

Grotium dclcvi, secundum codices Monaccnscs (С.

F), Reichcuauensem, et Darmstattensem.

acriores] Lege acriorem. Grot. — Causam non

perspicio, nee qnidquam mulo, licet Moiiaccnsis (С)

babeat geminas pro germanas ; omnes enim artes

sororio vinculo inter se continentur (§. 581. 706.

725).

virosae] Ita in códice Monacensi (C). Quo sensu

acceperint Grotins ceterique interpretes, quod in

editis legitur , verosae, Laud assequor. Virosus au

tem a virus est (Virg. georg. 1 , 58. Sidon. episf.

5, 7. Г. p. 157 Sirm. Ncmcsian. cyneg. 225).

prope] Alibi (§.214. 663. 705. 729) noster

propter , quemadmodum et Darmstattcnsis codex et

margo Grotíana Loe loco Labet Sed servavi lcctionem

vulgatam.

ipsi divae] Palladem significat, cujus auxilio

Perseus saxiGcam Medusam interfecit. Vulc.

posteram] Inferiorem. Yute. — Quemadmodum

Martiani Capellae lib. IV. §. 554. 553

Latiali promere praecepit facúltate. Ac mox Diabetica, quanquam parura 534

digne Latine loqui posse crederetur, tarnen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba formidabilis , sicexorsa:

14i Varronis mei inter batiales glorias celebrad mihi erudilio industriaque sup- 55o

peteret, possem femina Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi supcrnm pro snperiori rcperias. Scnsus est:

Jupiter existiuians Graccanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus scientüsqne, jussit quidquid

nosset Latina lingua expronicrc. Grot.

■viribus] E codicibus iterum Monacensibus (C. F)

hoc recepi, indigne a Grotio in marginen) rejectum,

pro virtutibus , quod vixdum anlcccsserat.

Latiali] Quantopcrc sudavcrit ipse Cicero, nt

Graccorum de pbilosopbia verba Latine reddcrct,

apnd eum (divin. 2, 2) legere licet. Seneca (epist

58; p. 481 Lips.) »quanta«, scribit, »vcrborum

nobis paupcrtas, imo egestas sit, nunquam magis,

quam hodierno die, iuteilexi.« Pariter Plinins Secundus

(epist 4, 18, 1) »inopiam, vcl potius, nt

Lucretius ait, egestatem patrii sermonis« accusât,

et (ер. 6, 29, 4) »nec me praeterit«, inquit, »usum

et esse et liaberi optimum dicendi magistrum.«

Lucretii locns (1, 157) Lie est:

>2Vec me animi faïlit, Grajorum obscura reperta

Difficile illustrare Latinis versibus esse,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerum novit a tern.*

Manillus quoque minus Latine a se scripta Usee

versibus (3, 40) excusat:

»Et si qua externa referentur nomina lingua

Hoe operis , non vatis, erit: non omnia flecti

Possunt , et propria melius sub voce notantur.*

Hinc etiam est , - quod noster infra ( §. 559 f.)

Dialccticam düs diecre fingit: »debetis quippe insolcntiam

perferre sermonis, qui Grajam disscitare

Latialiter compulistis. «

praecepit] Sic codices Mouacenscs (C. F) et

Darmstattensis recte pro eepit in editis.

restrictisque] Varians ad marginem lectio apnd

Grotium restinclisque, sblemni confusione, de qua

vide qnos laudat Giese (ad Cic. de dir. 1, 29 ;

p. 107).

Varronis] IVcscio quid in mentem venerit baec

scribenti Martiano. An oblitns tum erat Ciceronis,

Appulcji, Augustini, et sexcentorum aliornm dialecticoruin?

Barth, (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1, 5 et 5) confitetur, Varroncm

primum fuisse, cui debeamus, ut Graeca Latine legi

possint Idemqee Augustinus (civ. dei 6, 2) repetit,

nee minus Appnlejus (apol. p. 496 Oud.) Varro

ncm laudat Recte igitur noster bunc quasi Latine

loqucndi auetorem laudibus extollit. Paritcr Cassiodorus

(de artib. 5; p. 556 Gar.), post Aristo tclem

e Graecis, Varroncm ait с Latinis dialccticam et

rbetQricam in novem diseiplinarnm libris tradidisee.

Doricae nationis] Pro Graecae per syneedoebam,

nt »Dórica castra« apud Virgil ¡um (Aen. 2, 27);

nemo enîm eorum, qui dialccticam olim tracta*

verant, теге Doricae stirpis erat

examina] Vulcanius agmina significare vult,

inepte; sensus enim ciar us: »si mea Romane loqneudi

ratio examine tur.« Seite nimirum Лaerobias

(Saturn. 1 pr.): »sub alio ortos coció linguae La

tinee Ycnaui non adjnvarc« confitetur.

334 Martiani Capell ae lib. IV. §. 555.

admodum rudis aut satis barbara reperiri. Quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocem pellexit industria, ас fandi possibilitatem per scholas Ausonias compa-

356 ravit. His igitur pracceptis parère colluctans nee Grajos deseram ordine disserendi,

nee Laurentis assertionis effamina remorabor. Ac prius illud compertum

volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticcn, sicut Athenis sum sólita, nuncupari, meique prorsus

557 juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam, quam

Platonis] »Quis dubitct Platonem esse praeciptium,

si vc acumine disserendi, sivc eloqucndl

facúltate divina quadam ct Homérica?« Quiiictilianus

(10, 1 , 81. p. 66).

Slarci] Ita pro sigla M. quae in editis est, perscriptum

hoc nomen legitur in codicibus Monaccneibus

(C. F) et DarmstattcnsL Ipsíus laudes lege

apud Valor! um Maximum (8, 7, 5).

prima] Ita et Lucretius (5, 336) se primum

fuisse gloriatiir, qui »natura rcrura ratioquc quum

repcrta fucrit, posset in patrias verteré voces.«

Aí.s] Grotius ad marginem posuit liinc, quod

eliam codex Darmstattensis pracbet; Monaccnsis (C)

hujus , ut ad Varronem refcratur, sed neutro opus.

»ее Laurentis] IVec Latine loqui recusabo. Pa

nier Silius (1, 110. 16, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romatws utitur. Quod autem Dialéctica

tum Graecis, tum Romanis verbis se usiiram ait,

Ciceronem babebat auetorem, qui (divin. 2, 4)

• quamvis sorites Latine acervali dici possit, tarnen«

ait »nihil opus esse, quum, ut ipsa philosopliia

et multa verba Graccorum, sic sorites satis Latino

sermone ti i tus sit«

nondum novare] Cicero ipse pluribus tantum

verbis diccre poterat »artem bene disserendi et vera

ac falsa dijudicandi« (orat, 2, 58); ncqne quod

Quinctillanus (12, 2, 13; p. S20 Spald.) proposuit

»dispntatricem«, ejusmodí erat, ut invalescere

usu posset.

ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 334

Stcpb.) dialectical» vcliiti см/men sive fastigium

(&Qiyxov) appellat, quippe quae rcliquas doctrinas

superct absolvatque; Cicero autem (Tuse. 5, 2S)

eandem ait »per omnes partes sapicnliae manare

et fundi; quae rem dcliiiiat, genera dispertiat, sequcntia

ailjuiigut, perfecta concludat, vera et falsa

dijudicet« Idem alio loco (Fin. 2, 6) »unam dialecticam

« ait »continerc omnem et perspiciendi, quid

in. quaque re sit, scicntiam, et judicandi, quale

quidque sit, et rationc ct via disputendi», adeoquc

(Brut. 41, 155) earn appellat artem »quae doceat

rem universam tribucre in partes, latentem expli

care definiendo, obscurant explanare interpretando;

ambigua primum videro deinde distinguere; artcni

de nique omnium maximum, quasi lucem ad ca,

quae confuse ab aliis aut respondeantur aut agantur. •

Adde Jamblichi haec (ap. Stob. serm. 79 p. 469 f.

Gcsn.): »ovx Motiv ovâsv ¡WQLOV tpiXo6otpiaq

civev tov хата дьаХе-лпщу Xàyov rtaçayvyvôfxsvov

« et Augustinum (de ord. 2, 13. Op. I. p. 542),

qui dialecticam vocat »disciplinant disciplinarum,

quae doceat docerc et discere, in qua se ipsa ratio

demonstret atque aperiat, quae sit, quid velit, quid

valcat.« JVeque Rhctorica apud nostrum (§. 47У)

Martiani Capellae lib. IV. §. 337. 335

aures vestrae probavere, Grammaticam, neque alteram opimi oris praecluem

facúltate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis

posse rationibus explican quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque con- 338

sistunt sex normae, quîs constant ceterae disciplinae. Nam prima est de

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de proloquiorum

summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judicationcm poetarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem 359

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

ncgat DIalccticam sibi subsidio esse; atque Geome

tría quacdam sibi cum ea communia esse fatetur

(§. 716).

praecluem] Lege »opimi oris praecluem facúltate«

cum Mcursio meo. Rbetoricam íiuiiiílGiiot. — Omnino

ita corrigendum erat, quod editi babebant

»opimioris irae cluem«, cuique Vulcanius ridiculam

banc cxplicationcm adscripserat: »Rbetoricam inlclligit,

utpotc quae semper in contcntione causarum

versatur, ideoque ei basta appingitur, quod in disceptatione

verborum perpetuo credit ur irasci. « Licet

enim Grotius non dixerit an in códice aliquo baec

lectio exstaret, mibi tarnen ut earn probarem suffecit,

quod in Monaccnsibus (C. F) legi praecluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 5. 24. 429. 566 f. 807. 906); tunc cnim opi

mioris dividendum tantum erat, ut apud Gellium

(17, 10) »opima facundia« legitur.

radio ac pulvere] Gcomctriam significan patct;

verba praeivit Cicero, qui (Tuse. 5, 25): »bumilcm

bomunculum«; inquit, »a pulvere et radio excitabo«;

Arcbimcdcm nimiruin, quem apud Livium quoquc

(25, 51) legimus »formas in pulvere descripsisse.«

Unde infra (§. 725) nostcr:

»Postquam conticuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertcs curam quae instigat in artes

Sic abacuni perstare jubct, sic tegmine glauco

Pandere pulvereum formare du с lib us aeriuor«,

eodem sensu, quo Appulejus (in apol. p. 426 Oudend.)

Aemilianum rusticum appellat, »quia abaco

et pulvisculo sese non dedissct.« Adde Persii (1,

151) »abaco numéros et secto in pulvere metas.«

Radium astronomie tribuit Virgilius (Acn. 6, 850)

vcrsibus :

coelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dicenl«;

sed et geometris alio loco (eel. 5, 41):

»Descripsit radio tolum qui gentibus orbem.*

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

moncre \ix. opus erit. Pro liniantem melius lineantem

scripsissem, sed ¡milis codicibus nihil junto.

quis dubitet] Absunt a Darmstattensi códice;

male.

sex normae] Seneca (epist 89; p. 572 Lips.)

in duas partes dialccticam dividit: »in verba et sig

nifica liónos, id est in res, quae dicuntur, et vocabula,

qnibus dicuntur«, quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogenem Lacrtium (7, 42; p. 590

sequ. Meib.): »trjv âiaZsxrixrjv dtatceíódaí eï'g

re rev rteçi xwv Órniaivofiévcov nal rrjç tpcovijç

TOrtov.* Noster Aristolclicam potiuä sequitur

ratiouem.

prima] Continet quae vulgo pracdicabilia ct

praedicamenta appcllantur, quaeque vel apud Por536

Martiani Capcllae lib. IV. $. 539.

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferrc sermonis, qui

340 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,

quid faceré, quid pati, quae sibi opposita, et quot modis sibi opponantur,

541 hace in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junetum,

quae ex his subjeetiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

312 quatenus sit perfecta sentcntia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloqucndo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefinitum, quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum

phyrium in Isagoge de quinqué vociLus, vel apnd naccnsl (C), Darms taücusi, et Grotiano meliorem

Aristotelcm in Categoriis leguntur. substituí lectionem, quae infra (§. 583) confirdefinitio]

Semper fere in Grotiana editione matur.

(§. 349. 350. 354. 355. 356. 361. 365. 378. el0<ptendo] Haee apnd Aristotelem in libro

414. 465. 475. 710) scrihitur diffinitio; hoc au- ^ éçfUfrSMÇ traduntur, quem vulgo perpcram

tern loco ct paulo inferios (§. 345) legitur definitio. nuncupant de interpretation.

Eodem redire putat Dausqiüus (p. 106): »definitio* ,

inquit, »antiquius: „ec male diffinitio finium ant proloquiorum] Proloauia sunt qui Aristotcli (dc

rerun, finitarum disscparatio. Inconsulte repudiatur ЫегРг- S) «ttoipavzixoi Лоуос, serioribus dialca

Manutio.« Scd alii distinguunt, ut Varro (ap. cticb »Ы/иПа, quae M. Varronem alias profata

Widcm. dc propr. serm. p. 68): .Definitio a dijfi- alla9 Prolo(l»ia blasse tcstatur Gellius (16, 8).

vitione diffcrt, quia definiré est quasi finem dare; '¿&»P* enbn codem tcste est bxth ^TOTeXèç

di/finiré тего hoc est ah ¡Ho finiendo ас partiendo à*o<pavzèv o6ov ty éavtñ , quod Latine sic

distinguere.« Adde quae ad Vellcjum Paterculum ТеМШ Varr0: »Probqnium est sententia, in qua

(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observeront ™i docti. niLU <-<*idcratur.«

quid pati] In editis legehatur: »quid pati, quid et quemadmodum] Omissam particulam et supproloquia

et quot modis. • Quibus e codieihus Mo« plcvi с códice Monaccnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 545. 337

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartana partem, quam esse diximus 343

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid Syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus Syllogismus, quid condilionalis,

et quid intersit; quot formae sint praedicati vi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditionalis syllogismi quot

prim i modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

férant. Haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa discurram, primitus

inlimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 344

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur , ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa] Quae pro bisce тег- causa omisit, quam pracscrtim in Rhetorica atque

bis in editis Icgcbanlur »proloquiorum summam« Música melius tractcntur.

ea correxi tarn e codicibus Monacensibus (C. F), genus est] Triplicem esse vocis genus sensum

Grotiano, Reichcnancnsi et Darmstattcnsi, quam e Porphyrius (isag. c. 2) docct; pbilosopbicum vero

Slartiauo ipso (§. 338). Est autem doctrina de syl- eundcm quem noster exposait. Idem fere apud

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris Cassiodorum (in dial. p. 557 Gar.) legitur. Cicerotradidit.

' nis (oiat. 42) liacc dcfinilio est: »genus est id,

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant, quod sui similes communione quadam, specie auct

si tenent , quae sit ejusdem ordinis ratio « ; ne- tem différentes duas aut plures complectitur partes. «

que répugnât MS. Irruperunt autem hae voces formae ejus] Sic scrips! с codicibus Rcichenau-

»hitjusmodi« ex eo quod infra dicit »et utrum hi ensi et Darmstattcnsi, pro forma, quia plures nomodi

certum« ob similitudincm vocum vicinarum. minantur. Sunt autem quae Graecis eïÔT) vcl ¿deal,

Grot. — Ilabebaut cnim editi utrum hujusmodi mox- quas Latine plcrumque species appellari ait Cicero

que quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus (topic. 7), ipse tamen formas dicere mavult, ne in

Reichcnancnsi, Darmstattcnsi, et Monacensi (F), mutandis casîbus specierum ct speciebus dici neunde

ct paulo post modos reposui pro modis. cesse sit. Utriusque vocabuli eandem vim esse

sufficere] Quintam sextamquc partem brevitatis Quinctilianus quoque (5, 10, G2; p. 263 Spald.)

43

358 Martiani Capellae lib. IV. §. 344.

ut hominum genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et

usque eo genus esse potest, donee ejus formas dividens ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si velis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quaeratur, ejus genus animal

debemus assumere, quod ei proximum est. Nam si substantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

545 Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae definitio generis esse dignoscitur.

testatur, et Augustinus (p. 199) species a quibus- »Die mihi nunquam vidisti tabulara pictam in

dam formas dici ait; quapropter et nos ter u I roque parlote

promiscué utitur et forma (§. 539. 345. 347. 352. Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Venus

354. 361. 474. 477. 486) et specie (§. 345. 398. Adoneum?*

477. 486). Postmodo tarnen invaluit, ut pucri mcritorii, qni

Barbaris] Ita Plato (politic, p. 262 et Pbilcb. corpore quaestum faccrent, hoc nomme appellarenp.

16 Stcph.) in Barbaros et Graecos humanuni tur; confer Scrvium (ad Virg. eel. 8, 36).

genus plerumqne dividí ait. participans nomen] Ait species communicare,

donee] Unde Porphyrias (c. 2) individua no» et de nomine generis, et de essentia sen defiuitione:

mine Tcov sioixcútc'ítcúv designavit. Cctcrom pro deinde suhjungit excmplum in homine, equo, lcone.

Grotlano formulas ex anterioribus editionibus, со- Prout itaque verba praccedentia innuunt, Icgendnm

dicibusque Darmstattensi et Reichenauensi rcposui hie: »potest et homo, et equus, ct leo, animal

formas. dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

Catamitum] Intellige Ganymedem, ut in Festo malis, бсоца rpv%rjç (ieTS^Ov) participans, quae

est, non autem puerum meritorium, nam indivi- definitio generis esse cognoscitur.« Gbot. — Comduum,

ut vocant, désignât Grot. — Ganymedem muncm omnium lectionem non miitavi, nisi quod

esse vel soli hi Plauti (in Men. 1,2, 53) versus e códice Monaccnsi (C) scrips! dignoscitur pro eocoinprobant:

gnoscitur, et voccm nomen uncis inclus!, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546. 339

. ' . ; . ' •-,), :. ■ ■ ••■ • • :•'■

DE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficiens ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 346

ratur, quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animadvertere autem debemus, quod quia

multae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus alias atque alias differentiae invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia feminina; possumus in aetates, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magua, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversitates,

quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aëria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae souum, quod alia sunt loquentia, alia gementia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tarnen et singulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis invcniri. Nam masculina animalia possunt et ab ortu recentia,

et parva, et gradientia, et terrestria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia rectc procèdent. Plura si enpies, apud Por- bis »unde quacstio est« pro «ab eo de quo quaephyrium

in Isagoge (с. 2) omnia dilucide expósita stio est«

invenies, undc Isidoras qnoquc (etym. 2, 25) bau- masculina] Dclevi codieis Monaccnsis (F) ausit.

Unum addo Senecam (epist. ill): »singula ctoritate quod apud Grotium sequitur et ante alia.

animalia singulas debent habere substantias; ista juventutis] An »juvenilia«? Grot. — Cur?

omnia unum animum habent. I taque singula esse ignea] Sicut salamandra, quam feront innopossunt,

multa esse non possnnt. Ego ct animal cuam in ignibns vivero. Est genus serpentis. Gloss.

sum et bomo, non tarnen duos esse dices« cet. (cod. Mon. F) — Confer Hermetem (in Stob. eel.

quod quia] Anacoluthon est, quia sequitur in- 1, 52, 41; p. 997 Heer.). De salamandra alio

íinitivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit loco (palaeogr. criL III. §. 525) addita ejus effibaeo

Marlianum с Graeco scriptore expressisse, gic egi. Ceternm longe alia animalia ad igneum eleapud

quos baec constructio non rara est (confer mentum refert Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

Foertschii obscrv. crit. in Lysiae orationes p. 78). bipedalia] MS. bipedia. Ex boc vocabulo vidc-

Pariter etiam paulo infra (§. 348) oflendimus Grac- tur mihi aliquid déesse post vocein »ignea«, utpote

cam constructioncm, attractionem videlicet, in ver- talc quid: Possumus in pedum multitudinem, quod

43*

540 Martiani Capellae lib. IV. §. 346.

quamvis uti licet omnibus, ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum , in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

547 Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

DE PROPRIO.

548 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unamquamque

rem ab omnium communione discrimínete ut in homine risus. Nam

nee ridere quisquam nisi homo potest, nee homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia quadrupedia,

alia sepedia, alia (ut de Empusa quidam

fabulantur) unipedia. Grot. — Nihil muto, siquidem

omnia intelliguntur. IVc bipedia quidem repono.

Mar lia nus eniui semper bipedale aläs с (¡am locU

(§. 363. 372) scripsit.

potest et non] Inscrui et e codicibus Monaccnsibiis

(C ct F), Reichenaucnsi, et Darmstatteusi.

in homine п'ш] Quinctilianus (8, 10, 88):

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut

homini sermo, risus , aut quod utique accidit, sed

non soli.« Risum homini pcculiarem esse omni no

contendunt et Gracci et Latini. Julius Pollux (6,

200) ad Tocem уеЯабтмос observât: »OVTCO

yàç OqLÇovtccl xov äv&Qcortov , on (iôvoç é§

àrtàvZWV tcôv ÇcocûV уеЯос: Porphyrius quoque

(¡sag. 1, 4 et 6) в homini proprium esse уеЯабть-

y.óv« dixit; quamquam Lucianus (rit. auct. 26)

inter pcripateticorum argutias rcfert, cog av-d-gcojtog

[xév yeXaÓTLKOv, ovoç de ov ysÄaÖvutov,

ovôk rexTctivófievov, ovôe rtXcoïÇofievov. Boëthius

(dial. i. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

58) Latine reddidit risibile, quem in eo reprehensuni

a criticîs Scaliger (de caus. L. L. p. 281) de«

fendit, neque Cassiodorus (dialect p. 8-11 Gar.)

ca voce uti induit; quid quod jam Appulcjus (dogm.

Plat. 5. p. 272) eachinnabile animal homincm ninicupavit?

IVequc aliud verbis illis dialectici volucre,

quam ар tum honiinem ad ridendum esse, sive risus

caparan, ut et Boëtbius alio loco (p. 5) pro risibili

dixit, imita tus neiupc Augustinum (¡n categ. c.7.

op. I. p. 200).

Martiani Capellae lib. IV. §.548. 541

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere, quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, nee hominum ab aliis mitibus animalibus, nee leonem

a ceteris bestiis sejunximus; dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discreverimus.

DE DEFINITIONS

Definido est, quum in vol uta uniuscuj usque rei notitia aperte ac breviter 549

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid .plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quam vis enim homo esse animal verum sit, falsum tarnen est, immortalem

aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tarnen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tarnen omnis homo grammaticus.

Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Addendo

enim mortale separavimus a diisj addendo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita cam editis Grotius : sed ad mar- el hoc] Sic Monaccnsis (F). In cditis male ex hoc.

gincra adscripta lectio pracbet differentiam, quam grammaticum] Haec finitio ideo Tulsa est, quia

et codices Reicbenanensis, Darmstattensis, et Mo- genere et proprielate constat, non genere et dlfnacensis

(F) Laben t. Quoniam autem supplendiun ferentia; quod postulat Porpbyrius (isagog. 3, 7):

videtur leonis, lectionem, quae in editis erat, o'i ts booi àrtodidovxai èx yévovç ovteç y.ai

praetnli. TCOV XOiOVTOtV ÔLa<poQcôv. Grammatica enim fadcfinitio]

Auctor ad Hcrcnnium (4, 23): »De- cultas licet propria sit liomiiii, taincu non est e¿-

finitio est quae rei alicujus proprias amplectitur po- dortoioç dunpooà, nt apud eundem est, cocrtso

testates breviter et absolute.» Cicero (de orat. 1, av&QCOrtoÇ trtrtov eîâoitoitp ôia<poQ<f duvr¡-

42): »Est enim definitio earum rerum, quae sunt vo%s Trj TOV Xoyixov JtoiôxrjTl.

ejus rei propriae, quam definiré yoluinus, brevis mortale] Mortale ait addendum, ut a dus se

ct circumscripta quacdam explication Idem alio loco parc tur. Nam dii animalia Platonicis. Eodem modo

(2, 20) »Yerbornm« inqnit »definitiones, in quibus Porpbyrius jteçi жстг]уоотщатап>: r¡ as roi)

ñeque abesse quidquam deeet ñeque redundare." -&vr¡TOV 9wX á&avárov ôiatpoçà xcà r¡ той

542 Martiani Capellae lib. IV. §. 550.

DE TOTO.

550 Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

nomen, definitionem nunquam accommodât. Et hoc non nisi in individuis

invenitur , ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et de

finitionem et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius defini

tionem singula membra recipiunt. Sed animadvertcndum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur ; homo autem, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

5ol Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

352 Dividere usque eo dcbemus, donee ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentiae ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

Xoy ixov te naï à?.6yov> duttgermai. Et post: àXX corran definitionem fuisse, quam affert et Sextus

ai ulv XOV Xoyixoï) nui -dvnrov ÔUXripoQai бх>- Enipiricus (adv. Log. 7, 269).

Ózanxai yivovxai ton àvdçcortov. Grot. — nunquam] Tarnen, quod in editis praecedit,

Plura dabit Spaldingius (ad Qninct. 2, 16, 12 5 p. dcIcv; aaetor¡tatc codicis Monacensis (F).

369 eequA. Ipse Qiiinctilianus (5, 10, 56); »Homo

''•,.. ..... omne] Subtilius Aristoteles (metaph. 4, 26):

est animal«, inquit, »nou est satis; id cunn genus n J ^ < , \ \ -

... , 060JV usv un rtoui n &ê6iç otatpogav, rtav

est; mortale, ctiamsi est species, cum aliis tamen ( „ , ...

.... . , .... ., , , Àéysrac o6oûv ôe rtouï, oaov.

commuais umbo; rationale, nihil supercrit ad dc- '

monstrandum id quod veils.« Adde enndem alio loco partes] De toto et partibus confer Aristotelem

(7,3, 15), unde apparet solemncm banc dialecti- (metaph. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. §. 352. 343

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentiae possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis fonnis possumus genera faceré, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ei formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si necesse

fuerit, ad individuum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

faceré oportet, sed in subtili quadam disputatione. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita 355

potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur,

ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus," quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rescripsi pro id est e coilicibus dam esse, quod ipsam fieri etiam in ceteris stali-

Monaccnsibus (G et F), Rciclienanensi, et Darm- bus scire debeamus, quum accusator id quod ncstattensi,

sicut et paulo post subjiciamus pro sitl- gemus quaerat a quo sit adniissum, quod a Graejicimus

in editis. Grotius verba »id est de singulis eis appellatum avaxQiOiç.«

formis« glosscma esse censuerat ct quidem ineptum; auae si\ Ita codices Monaceuscs (C. F), Darmsed

ipse potius Martianus perspicuitatis gratia ad- stattensis, et Reichcnauensis. Male Grotius cum

didisse videtur; incpti nihil video. aliis Jibris editis: »quae sic.» Paulo ante codices

non in omni] Non semper divisioncm adhiben- babent ceterarum pro certarum, quod tamen redam

esse Curius Fortimatianus (p. 57 Pitb.) monct, poneré noliii, quia caput et pedes Martianus sîginam

ut non omne nomen omnibus uteris seribatur, nificare vidctur. Quanquam possit fern, si ad re

lia, non omnibus locie omncm materiam dividen- Uauorum mentionem refcratur.

544 Martiani Capcllae lib. IV. §. 554.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

554 Interest a litem inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae

in toto sunt, ct definitionem nunquam , nomen interdum totius recipere possunt.

Possumus tamen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut est homo, quem si in adolescentem , senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quern si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolescens,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt et

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

ct adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nee caput potest dici

homo animal risibile, nee pedes, nee manus.

QUID SIT AEQUIVOCUM.

555 Acquivocum est, quando multarum rerum unum est nomen, sed non

eadem definido, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinct, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Hanc differcntlam post Ciceronem (top. ¿fieávvfWV. Eundem seqanntur Augustinus (op.

7) docuerat QuinctiJianus (5, 10, 63; pag. 264 I. p. 106), Fronto (II. p. 474 Maj.), Boëthius (op.

Spald.). p. g. 6. 115), Quinctilianus (8, 2, 13; p. 203

*t*pro genere] Verba transposai secundum со- Spald.), Cassiodorus (op. p. 538 Gar.), Isidorus

dices Monacenses (C F) et Darmstattcnsem. In edi- (etytn. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet Romanoram

tie totum priori loco positum erat. oratorcs Aristotelis categorías, quae nunc sequuuesse

diximus] Sic codices Monacenses (C. F), tur, probe novisse, atque in nsum suum vertisse

Darmstattcnsie et Rcichcnaucnsis pro dicimus apud testis est Cicero (de orat. 2, 36 et orat 52).

Grotinm. coelestis leo] Signum in Zodiaco, in qno Sol

netpdvoeum] Ex Aristotele (categ. 1) ubi Greece mense Augusto moratur. Glossa (cod. Monac. F).

Martiani Capelke lib. IV. $. 556. 545

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomen est. 55tf

et definido, ut vestís. Nam et birrus et tunica nomen yestis habent et de

finitionein possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intçlligitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

. ..■ ' " "i". Л ?■ : -..■"..'

QUID PLUmVOCUM.

Piurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladius; 557

nam et ensis et muero idem significant.

■ • * * ■

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque etiam propria dicimus, 558

ut lapis, lignum, et cetera.

QUAE ALIENA.

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem, 551)

wesii.sl Idem exemplura apud Isidorum (etym. 2, Lac voce Vopiscas qui ait: »Donati sunt ab Alre-

26, 5; p. 104 Arev.) legitur. Cassiodorus autcm baticis birri pctiti.« Grot. — Inprimis vide Pithoeum

(p. S38 Gar.) Aristotelem secutas hoc substituit: (advers. I, 16 in Grut. lamp. T. II. p. 763), qui

»animal, quippe quod tam homo, quam bos.« Boë- multa de voce illa congessit

tliio (p. S f. et US) »univoca suat, quae sub eo- piurivocum] Hace sunt quae nos plerumqnc sydem

nomine et sub cadem substantia continentor.a nonyma appcllamus; Boëtbius (p. 115) multivoca

Gracce Óvvcóvvna appellantur, nimirnm birrus et dicit Ceternm subtilius nostro Quinctilianue in iiatunica

, quae pari generis nomine vestes dici pos- dem exemplis (10, 1, H; p. 10 Spalding.): »sont

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putaese autem alia hujus naturae, ut idem pluribus vocibue

videtur, qui vestem univocum appellavit déclarent, ita ut nihil significationis, quo potius

birrus] Isidorus idem ponit exempt uni. Malta utaris, intersit, ut ensis ct yladius; alia, quae

de birro studiose collcgit Mcursius noster in cri- ctiamsi propria rerum aliquarum sint nomina, т gó

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui jfixeoç quasi tarnen ad cundem intellectum ferunait

ßripov vestem esse scricam, ande et ¿Xoßrjoul tar, ut ferrum ct mucro.t

vestes in códice. In Glossis quae Isidoro attribn- mutuantur] Sic scrips! e códice Grotii, adstiuntur

legitur »amphibalum, birriun villosum.« Utitur púlante secunda manu in Darmstattensi, promu-

и

546 Martiani Capellae lib. IV. §. 559.

vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hie enim quoniara proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dieere.

Propter decorem autein dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

mo veri, dieere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

360 Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per contrarium,

aut per differentiam. Per similitudinem, ut sunt, quae in grammaticae

tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam ilia, quae ex toto partem, aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ut decenter verborum habeant propinquitatem.

Hace enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba dicuntur,

quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

Usntnr in cdills, licet liuic quoqne lectioni aliquid institutas esse vcrbum translations inopiac causa,

subesse eoncedaiu. Quae enim aliena Martianus frcqucntatas delectationis. Nam geminare vites, lu~

appellat, niliil aliud sunt quam XQOrtot, in Rheto- xuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rustirtca,

qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mw- cos diccrc.« Adde Quinctilianum (8, 6, 6), qui

íationes dici Latine poterant; sed praestat altera, tribus de causis nomina transfern ait: »aut quia

quae propius ad alie ni significationem accedit. Pa- necesse sit, aut quia significant ius , aut quia decenriter

Quinctilianus (8, 6, S): »copiant quoque ser- tws«, sed gemmant in vitibus et «titre segetes et ipse

monis auget permitiendo muiuari quae non Labet«, rústicos necessitate diccrc confirmât, uiidc apparct

atquc ipse Cicero (orat. 24): »simplex probatur male fecissc Grotium qui verba »propter nécessita

is propriis usitatisque verbis, quod aut optiinc so- tern« ante »ut dicimus« iterare ncglexcrit; mcliora

dal aut rem maxime explanat; in alienis aut trans- nos docticrunt codices Monacensis (F), Dnimstatlatum

et sumtum aliunde ut mttiuo, aut factum ab tensis, ct Rcicbenauensis. Darmstattcnsis etiam ini"

so et novum«; modo tcneas nostro loco mutuan- fra pracbuit »propter decorem«, ubi Grotius, sccus

tur non deponens sed passivuni esse, ut activo ас supra, decorum scripscrat.

mutuasset Valerius Maximus utitur (3, 4, 2). ut moveri\ E Grotiano códice inserui ut, quod

propter necessifatem\ Fere iisdem exemplis usus abcrat ab editis.

Cicero (de orat. 3, 38) »necessitatem ait meta- contra quam\ In editis: contra quod, sed mcphoras

gcnulsse, inopia coactam ct angustiis; post liorcm e codicibns Monaecnsibus (C. F) et Dannautem

delectationcm jneunditatemque célébrasse; stattensi substituí lectioncm.

^

Martiani Capellae lib. IV. $. 360. 547

quum non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici пат*

àvrupQaôw vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum ñeque ingenio

stolid um lapidem dicamus; sed his uti non convenit Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut nimis aliena proferre. Propriis autem et similibus

et contrariis uti fas est.

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid 361

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter , ei tarnen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ei et definitionem

suam et nomen, ut homo. Nam et homo Cicero est, et animal rationale

mortale. Ita et nomen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Parcas] Nota etymologia ex Servio (ad Aeneid. ; lucurn] Hanc ctymologiam, quae in proverbium

1, 22): »et dictac sunt Parcae хат' àvti<pQa6iv} abîît, jam Quinctilianus novit (1, 6, 34): »quia

quod nulli parcant, sicut lucus a non lucendo, umbra opacus parnm luceat.«

bellum a nulla re bella.* Eandcin sapere videtur substantia] Jam ad categorías transit, de quiinscriptio

velus (misc. Lips. nov. 3, p. 37): »era- bus praeter ipsum summum auctorcin Àrîstotelem

deles Parcae, quae nemini parennt« cet. Adde confer Latine loquentes Quiuctilianum (3, 6, 23;

Isidorum (1, 36, 24; p. G3 Arcv.), Hicronymum p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

(epist. ad Onas.) inque primis vetercs mytbograpbos sequ. Arev.), Cassiodorum, Bocthium cet

(p. 35. 78. 187 Bode): »Tria etiam Fata, quae de Jiac] Hinc apparet inscriptiones in codicibus

per antipbrasin, quod nulli parcañt , Parcas appel- Anglicis perperam omissas (vide ad §.230) reverá

lamus, eidem Plutoni destiriamus.« De Fatorum ab ipsius Martiani manu profectas esse, quia verba

nomine, quo Parcae intcrdum apud Romanos si- in ipso contextu ad illas referuntur.

gniGcantur, confer Spanhemium (de usii et pracst. «ni subjectum] Aristoteli (categ. 2) baec tria

num. П, p. 639), Oudcndorpium (ad Lucan. 7, 676)^ sunt vrtoxeifUVOV, xa-&' VrtOXetHeVOV, èv viïoct

Burmannum (ad Antbol. Lat. II, p. 50 ct 261). %ei[iivco,

44 *

548 Martiani Capellae lib. IV. §. 361.

invenitur. In subjecto est, quod neque nomen neque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,

ut rhetorica. Nam nee nomen ejus potest subjectum recipere, nee definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

362 oo esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit. Aliud est de subjecto,

aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricae

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal secunda; jam in subjecto omnes conséquentes praedicationes esse

363 intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc intelligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quantitas?

quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intelligi necesse est. Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sunt,

de quibus dicantur, ilia quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque nomen] Accoratius Aristoteles (categ. 3, substantia est, reliquat novetn qual'dalcs, id est,

4): rwv ÔÏ iv vitoXELfièvco ovT(ov ¿rti pàv Tcov quae substantiae accidunt«

JtfoiOTCiiv ovte TOVVOfia OVTS ó Xôyoç ттщ- si nonnulla] In edîtis omissum erat si, quod

yoçeltai TOV vrtoxei[¿evov, ел? êvLeov «aï TOV- e códice Monacensi (F) restituí , vocemque inanima

voyux. fùv ovôsv xcûXvet, хащуоое1б-&а1 Лоте divisi: intelligo enim »in mente« ¡d est abstracta

tov Vrtoxetfiévov , tov ai Xôyov àâvvccTov. videbuntur; concreta enim, sive primae substantiae,

omnes conséquentes] Marins Victorinus (p. 160 relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

rhet. Pith.): »Secundum Aristotclem decern catego- Aristoteles (catcg. 5, 21) conccclit; quae si in

мае sunt, id est decern res, in quibus omnia, quae subjecto sunt, relativa erunt, si de subjecto, se

in mnudo sunt, contiaentur. Ifarum rcrum una cundae substantiae.

Martiani Capellao lib. IV. $. 363. 549

mtelligcntiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid

habitus? ut calceatus, armatus; substantia est homo, et haec illi accidunt.

Quid faceré? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

Substantia est, quae nee in subjecto est inseparabiliter, ñeque de ullo 364

subjecto praedicatur. Inseparabiliter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tarnen ab eo sepa

ran et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, non tarnen

inseparabiliter; nam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tarnen intelligatur migrare; quoniam nee

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

QUID SECUNDA SUBSTANTIA.

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur, 36î>

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita codices Mona censes (C. F) et Rei- ob hoc] Sic scrip si e codicibus MonaccnsiLus

cbenanensis. Editi morulae, quo diminutivo non (G. F) pro ad hoc in editie.

nisi Augustinus scriorcsque scriptorcs utuntur. pars primae substanliae] Aristoteles (categ. 3,

substantia est] Nimirum prima, id quod ex in- 14): (ir¡ xaçaxxéxeo dk гцшс xà ¡мест] xäv ov~

scriptione repetendum. Et haec qnidem noster ex 6icov coç èv VJtoxeifiévoiç övxa xolg öAoig,

Aristotelis sententia, cui individuae substantiae pri- ¡щ лохе avayxcc6&ci)(i£V ovx ovÖiag avtà

mae sunt, genera et formae seeuudae; aliter om- <pá6x£W eivaC ov yccQ ovxco xa ¿v vrtoxeinino

Appulejus (dogm. Plat p. 193 Oud.): »Et pri- fxévcp èûèyexo ыд xà (leoy vrt<xQ%ovta ëv xivc.

mac quidem substantiae vel essentiae primuin deum animal de homine] Nam animal genus est, bomo

esse, et mentem, formasque rerum, et animant; se- formative species; »quemadme dum autem, Aristocundae

substantiae omnia, quae inde formantur, teles (categ. 3, 7) inquit, primae substantiae ad

qnaeque gignuntur, et quae ab substantias supe- reliqua omnia se babent, ita quoque species gencri

rioria exemplo origiucin dueuut« sobjicitur; geucra enira de speciebus praedicantur.«

350 Martiani Capellac lib. ÏV. §. 565.

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero nee de subjecto est

substantia, пес intendi пес remitti potest, id est, rccipere magis et minus.

Siquidem nemo homine alio magis homo est, et nee ipse unus homo magis eras

erit homo, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, sccundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis déclarât; secunda vero habet quandam conimunionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quid dam individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam euneti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

56G quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non reeipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitati, aut vitium virtud, aut iujustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione , ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tarnen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tarnen Cicero esse non desinit.

magis et minus] Hoc qnoquc ex Aristotclc, sibi contrarías] Iiiserui sibi e códice Monaccnsi

qui (categ. 5, 8): то eîôoç Tov yèvovç fiâXXov (F). De re ipsa vide Aristotelem (3, 18).

Ov6ia, inquit, avTcov ÔE Tcov eiâcôv ovôev quadam sui] Forte »sine quadam sui permutayuaXXov

ertoov ézeoov ov6ia ебтч et paulo in- tione«, ut Iioc dicat quod auctor libri jteoï xarrjfra

(5, 20): ôoxec de rj ovöia ¡jl-tj èjtidè%e6-&ai, yoQicov. цаХибга ôè ïôiov rrjç ovOiaç doxel

то [làXXov vaxÏ то TjTTov' Xèycû de ov% стс elvai то ташог xcù ïv ао1&цы ov tcov èvctvovôiaç

ovx ебте fiäXXov xai tjttov ov6ia — t'uov eivea дехтехсп: Si ташо, hoc est idem,

TOVTO \úv yàç eïçTjTat oti ёбта/ — àXPJ' ¿tl ergo sine quadam sui permutatione. Grot. — Cau-

ехабтт] ov6ixc tov%P örteo èOTÏv ov XéyeTcci sam correctionis non -video; satis enim servavit

[xaX/,ov xcu TjTTOv x. r. X. Ans toi dis sententiam in verbis »una eademque о;

Martiani Capellae lib. IV. §. 367. 551

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 567

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Sed in his aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta ; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisqUe

tarnen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intel

ligitur. Secunda species est earum qualitatum , quas recte passibiles dixerimus, 368

ut dulce atque amarum, calidum vel frigidum; non quod ex his caedcm

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantem. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tarnen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubeL Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; siquidem

secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. Illae igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae 369

neque omnis mutationîs expertem substantia™ esse dispositio] Hace quoqnc ad vcrbum ex Aristoipsc

Aristoteles tcstatur verbis (3, 22): та ¡itv tele (categ. 6, 3 sequ.) hausit, qui et alio loco

yào ènï tcüv ov6ccüv woxà nsraßaXkovta zcov (metapb. 4, 19. 20) distingait dut&eßiv et t£iv,

èvavticjv dexrixá Í6tl, et: ыбте Tío ye tqÓ- qnarnm illa dispositio, hace habitus Latine dicitar;

Лы ïôiov av eÍr¡ TÏjç ovÔiaç то ката xr¡v av- »differt auf cm, inquit, Labitus a dispositionc eo,

Trjç [UXaßoXrjV âeXTiXTJV TCOV èvavrLcûv eivau qnod diutnrnior est et firmier«; qnapropter ctiam

dicimur] MS. »dicimur quales.« Et ita valgus in scqaentibus e códice Monacensi (F) scrîpsi tandialecticorum.

Grot. — Sed anteriores ctiam editio- tum pro tarnen, quod in editis erat,

nes banc babebant lectionem; cor igilur edidit »di- passibiles] Scriores aevi vox, qua Prndentins

citnus quale estol Cassiodorus (p. £¡58 Gar.)etiam: (apotli. 6) et inprimis Afri, ut Tcrtullianns (adv.

• Qiialitas est, secundum quam (aliqui) quales di- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) utuntur. Graece

cimuTy nt bonos, malas.« Ubi aliqui gbssema esse sunt Яа&цтьхса, quas Aristoteles tertio loco povidetur.

•;• ••■ jr"> • suit (categ. в, 8 — 13).

5o2 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

non ex eo quod jam quisque est, sed ex со, quod esse potest, intclliguntur,

ut dicimus fragile lignum, non quod jam fr actum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti accommodatum

sit, quamvis ea non sit imbutmn. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum, quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipere possit palaestram, non

habet certum qualitatis nomen, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua-

370 litate esse dictum. Quarta species carum qualitatum, secundum quas formas

figurasque iotelligimus, ut quadrum, rotundum, pulchrum, deforme, et similia.

Recipit qualitas magis et minus, nee tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est. Magis autem aliquid candido candidum

dici potest. Et quaestio est in plerisque, utrumne magis Justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta notio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hie Justus quam ille est: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus

hie quam ille est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] Non sine frac tu contuleris Mariiim repentino motu frequenter incidimus et ajfectio di-

Victorinum (p. 254 rhct. Pith.): »Ergo natura acci- citur« cet. Rem ipsain, sicut et sequentia omnia,

dens res est, quae aptiorem liominem ad iinuni- ex Aristo tele fere ad verbuni exprcssani esse scincl

quodquc facit. Itaquc non orator natura est, sed monuisse sufficiat.

oratorius, id est qui orator esse possit. Verum bas perfecta notio] Et bac ratione jurisconsulti dequalitates

vel diligentia comparât facitque perfectas, finiunt justitiam perpetuam et constantciu voluntact

habitus noininantur; ant in bas casu quodam ac tem jus suiun cuique tribuendi. Grot.

Martiani Capellae lib. IV. $.370. 5o5

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qualitas

habet, nee tamen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundo ve contrarium. Videndura est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia. ...- ¡

DE QÜANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta, 571

ut numeri et orationes; continua, ut lineae ас tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situm quendain partium habet, alia non habet. Nam

linca situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqnc ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tamen, quod

in loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim 372

bipedali tripedalivc contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciât non esse definitam quantitatem.

Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus est; si certum quaesivero, quo majus est? et respondent quod tripedali,

apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui reí

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intelligere,

unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et mittue] Lege majus } et contra infra apod quern est \iiya nal fuxçov (calcg. 4, 11

lego: »Quantitas non rccipit magis et minus«, non seqn.) morem gessi Grotio, praesertim quum stamajus,

¡шЛЛоу xtti rjtrov. Gbot. — Editi enim tim identidem majus sequatur, pro quo et ipso

librique manuscripti mag is habent ; sed quum ma- alios corrupte magis exhibere idem in margine nonifestum

sit Martiauum hie Arietotelem exprcssissc, tavit.

43

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 372.

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

373 Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinqué magis quinqué

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

eras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM. .

574 Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine pâtre vel matre, et

375 servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuutur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ila, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Hace ita sibi respondent, ut eosdem casus in conversione

custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in conversione

servare. At vero scientia quura sit relativa (alicujus enim rei seibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia seibilis rei est, non possumus dicere: seibilis res scientiac est, sed seibilis

in diversis rebus] Supplcvi in omissum in edi- tcllcxit (Farmen, p. 155; sympos. p. 199; republ.

tîs e codieibas Monaccnslbus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

etattensi. duplum] Auxi haec e códice Monacensi (F);

alicujus est] Haec quoque ex Aristotclc (categ. nam in editis tau tum erat: »ita quoque duplum ad

S); sed prior jam Plato relalionis vira accurate in- simplum est«

Martiaiii Capellae lib. IV. $. 573. 553

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eisdem

casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae rcferun- 376

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul dcsinunt; ut

ser vus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus , quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

nam si noscibilia tollas, notio non erit; at vero si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibile, quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere 577

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, in i mici ti ae

amiciüa; at vero duplo nihil contrarium, ñeque majori vel minori, quia

quisquís ista contraria putaverit, cogitur confiten unam eandemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariam ; siquidem major minori comparatus

major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evcnire nullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, ñeque quo tempore albus

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evcnire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

polest esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non. Nam

magis hic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest propterea,

quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fuerit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed 578

idemque majori] Sic scrips! e codicibus Rei- videtur. Ccterum de iis quae magis et minus récichenauensi

et Darmstattensi pro G го ti aim itemque. pinnt, Plato jam egit (in Philebo p. 24), cui adde

De re ipsa vide snperiorem locum (§. 372). Plutarclium (de procr. anim. p. 1014), Sextum Emmajus

et minus] Hoc quoque loco at supra piricum (adv. matliem. 10, 271), Porphyrium (¡sag.

(§.373) exspectasses magis, sed religio fuit quid- 3, 11), et vitam Pythagorac (apud Photium in biquain

mutare, quia Martianus ipse sibi constare bliotli. n. 249, p. 712).

45*

356 Martiani Capellae lib. IV. $. 378.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid refcrri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertcre, quia et manuatum aliquid

manu manuatum est. Item úngula non primae substantiae úngula, sed alicujus

nam quis] Sic scrips! e códice Monaccnsi (F) specialiter] Id est eidivcoç, quod nos dîcimus

pro jam quis y quod ferri non poterat, nisi signo in abstracto, ut opponatur individuae. In sequcniutcrrogationis

post equus pósito, quod et Grotius tibus Grotius, puueto post matuts pósito, edidit:

volitisee vi Je tur 5 sed luce clarius est, finis inde- »secundae ctiam substantiae relative dici non posliiiilc

accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ. sunt«; пес lamen ipse sibi satisfecit, quippe qui

9, 21): о yaç Tiç civ$QCúrfoc ov Myetai xivôç banc notant addiderit: »Пае voces transfereiidac et

Tic ccv&çcortoç. Hhoebus autem, ut recte monuit praeponendac infra ¡His vocibiis: quaeritur ergo.

Grotius, Mezentii cquus est apud Virgilium (Леи. Aliter tanicn MS.« Nos e codicibus Monacensibits

10, 861). (C. F), quibus ctiam Rcicbenauensis a secunda manu

jumentum] Operae erit contulisse Aristotelem ? adstipulatur, omnes difficultatcs remo visse nobis

ovôè ô ßovg xivog ßovg, ovôè xo ÇvAov xvvog videmur.

$vàov, ¿ХЛа xwog xxTJua Àéyexat. . , -,. . ~ .. .. .,

' ' m iff и nj aie jam ipse Oro tins in nolis sen benmanus

vero] Exuonunt glossae: »Manus non . . ... ,. _ .

* . . dum monuit pro mutata, auuixcruntquc codices Reiest

secundum relationcm ad Ciccronem , sed qnod . _ „

. ,» , ... ,._ _ cbenauensis, Danustatfcnsis, cl Monaceusis nterquc.

talis sit, ut a pede alusque diUcrat.» Et hoe est

qnod infra dicit: »sed (manus), quia ita affecta est, manuati] Alio sensu Labcrium »mannatus est«

manos dicitur, non quod alicujus sit.« Gnor. dixissc pro »furatue est« Gellius (1С, 7) refcrt.

Martiani Capellae lib. IV. $. 378. 357

ungulati úngula, quia et ungulatum aliquid úngula ungulatum, ut mutuam possit

habere convcrsionera, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo nianeat ilia

rclativorum definido, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile resistimus

dici partes secundar um substantiarum relative; si vero illa deiinitio est

inutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in ,

aliquo sunt, nulla incidit in banc definitionem substantia: queinadmodum servitus,

excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pennato est, ad nihil referri possit. Sane admonendi sumus, nc 370

nos pudeat verba nova faceré pro necessitate conversions. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennam, volens earn ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enira pennatum ita usitatum, ut aures non

ofïendat. Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere notum

conversioni verbura. Item scire oportet euin, qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorât, nec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit seire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, nec omnino utrum

duplum sit scire potes.

QUID FACERÉ ET PATI.

Faceré et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 580

si* ergo] In Iiis Martianus ipso Aristotelc accn- verba nova] Hoc qnoquc ex Âristotclc (», 10):

ratior est, apud quem liaec tanlum legi mus (categ. ¿vioTe de «aï ovofiatortouiv Ï6cûç àvayxaïov,

S, 22): ei (ûv ovv ¿xavcôç o tóv rtoôç tí o- iàv fir¡ «eifuvov 17 ovofia, rtooç ö oixeieaç av

Qi6[tbç àrtoâèâotcu, r¡ tóv Jtáw %aXeJt<bv r¡ алодо&ЕЩ «. t. Л. Confer et superiorem notant

tcöv advvátcov iót\ to ôeîÇai, azi ovdsfúa (ad §. 359).

ov6ia toev rtgóg tí Xsyetaí ' ei Os ¡xr¡ íxavcog, esse aut] Hace ex Monaccnsi (F) desumsi pro

àXX è6tï ta rtçôç tí olç to sîvccî ztmov I6tí »implíci est in editis; pariterque paulo snpra aitt(

ö rtQOç tí rtWQ Ï%HV, ï6(OÇ (XV ír¡^dr¡ tí quod pro aliquid.

jtgoç tavta. faceré et pati] Confer Aristo telem (cat. 7).

358 Martiani Capel] ae lib. IV. §. 380.

et calefierr, refrigerari. Habent ctiam magis et minus, ut magis et minus

urere; magis et minus uri. v. f.

QUÍD SITUS.

381 • Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab statione.

Et quamvis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

íatio tarnen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

382 De illis tribus, quae restant, supradicta cxempla sufficiunt. Quando

enim dicimus, ut herí, eras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone inciderit,

facile apparet.

383 Istae sunt decern praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

cnunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid signified, nondum

tarnen intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decern,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con

junciones, et praepositioncs, et quidquid taie illi docent.

DE OPPOSITIS.

5g4 Restât ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In prointii foret conjectura particulis, et pronomina et participa et conjunciones et id

sed addita vox quodammodo signîGcat figúrate Mar- genus alia, quie graiiniialiei numerant, non magie

tianum loqui, ncqne inepta est mctapbora, quum partes oratioais esse, quam nnviuin aplustria et

particularum ope singula orationis membra inter ее liominuin pL'os, aut certe in universa compage

committantur et coliaereant. Cctcrum confer Appii- orationis vice clavorum et picis et glutinia depu-

Icjuin (de dogm. Plat. 1. 3 init.): »Adrcrbia autem tanda.«

Martiani Capellae lib. IV. $. 384. . 359

ox adverso videntur obsistere, ut contraria; nee tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relative opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;'

aut ut contraria, ut stultitia sapientiae; aut ut habitus orbationi, ut ccrnentia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputât, Cicero non disputât. .'.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocunque

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut nou eorum sint quibus op-. 385

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapicntia

ita contraria est, ut non ejusdem sapientiae stultitia sit, scd ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Namque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporil us iuveniantur,

propterea medio non carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita déesse candidum, ut non iusit

nigrum, atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis médius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in 58в

aut ut contraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sinstattensis,

quum in antcrioribus editionibus ut de- gulari utitur infra (§. 391). Cicero, qui duo tansidcretur.

De re ipsa vide Aristo tclciu in Postprae- tum oppositorum genera novit (de invent. 1, 27),

dicamentis (categ. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositioncm negationis

et contrariornm distributio nititur, etmdcmquc alio separetur, nt sapere — non sapere, nno vocabulo

loco (metaphys. 4, 9 et 10). disparatum appcllat; sed accuratios ad earn Victo5G0

'Martiani Capellae lib. IV. $. 586.

ca re, cui e venire possunt, alterum eorum necessario insit; ex illo dun tax at

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, qui

dentés habet; edentulum vero non ilium dicimus, qui dentés non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permiltit, ut habeat.

Nam ñeque lapidem recte dicimus edentulum, qui uunquam dentés habet;

ñeque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tamen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum differt

a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad earn quodammodo referatur. A secundo genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia ct caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

■est, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas; nam alterum eorum semper

«at in corpore animalis: haec autem possunt aliquo tempore ci rei, cui

natura inesse possunt, utraque dcesse aliquando, ut infans, dum nondum

tempus est, quo dentés habere possit, neque dentatus neque eclentulus dicitur;

rinn» (p. lSe Pith.) monet ab Aristotele duas sub то [ir¡ e%ov oâôvtaç, уахь TvtpXov ov го ц-ij

disparato species poní , privantia et negantia, quae ÏX&V brpiv, аЯЛа to /t*») !#ov 0X6. rtkyxmev

noster quoque ilium sccutus recte distinxit %XUV *• T* ^*

cui npponitm} Haec verba a Grotio per incn- cernentia] Hoc ejusdem generis est ac supra

riam omissa ex anterioribus editionibus snpplevL „jentia &tquc apnd Sarisbcriensem (mctalog. 4, 34 5

De relatiris vide supra (§. 374). p. 92e) carent ia. Scd jam Cicero (top. 14) conut

habeat] Lege cum MS.: »ut Labeat et ex foi audacia dixerat »conjunctionum neganliam.»

illo.« Confer cum lib. categoriarum. Grot. — Par- . _ . . ,

. . . medium necessario] Pnorcm vocem, quam alieno

ticulac inserciidae causam non video. Aristoteles , . , .

v и /о п\ ч. ~*п *< • « > loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumdusi:

simphciter (8, 9): ебтеоуб&си de rote Âéyofiev r

5~~*~л _--.-" /• * - " > tollere iuvitis codieibus non ausus sum.

€p rtè(pvxev vjtÚQxeiv r¡ ote rtéipvxev e^eiv, nam alterum] Nam с códice Bfonaccnsi (С) in-

цудацыд vjtácxii ' vudóv те yàç Uyopev ov serui.

Martiani Capellae lib. IV. $. 586. 361

et oculi alicujus animantis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

ñeque caeci ñeque videntes dicuntur, et tarnen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul déesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tarnen, quum simul desunt, nihil medium intercede,

ut cernentia et caecitas, vel habitus et órbitas. Quartum genus oppositorum 387

est ajentia et negantia, ut Cicero disputât, Cicero non disputât. Haec a superioribus

differunt, quod ilia singulatim dici possunt, haec non nisi connexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod ilia etiam relative dicuntur; haec

autem non relative; non cnim disputans ad non disputantem refertur. A

contrariis hoc differunt, quod ilia, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vi vit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit,

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse

potest. At vero Cicero disputât et Cicero non disputât ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum.

est quidem quod disputât, verum tarnen est quod non disputât. Hoc modo

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est, neque

caecus est neque videns. Nee sane moveare, quod videmur jam de proloquiis

aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum,

oppositorum] Sic Grotins nescio undo pro con« alterum eorum] Lege »alteram verum.« G пот.

trariotmm, quod in antecedentibus editionibus erat; — In cditis minim in post alterum legitur vero

reete procul dubio, quum carum specierum altera quod tamen quum a codicibus Monacensibus (C. F)

tantnm ad contraria pcrtincat. ct Darmstattensi absit, prorsus omisi; parlier ut mox

aut stultus] E codicibus Monacensi (C) et Darm- ante »non disputât« voccm Cicero ex auctoritate

btattensi rcposui aut — aut, quum vulgo per sün- Darms tallcnsis dele vi, quam nimio perepieuitatis stupHcem

copulam et sentcntiae jungercutur. dio librara addidisse videntur.

46

562 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.

DE ELOQUENDO.

388 Nomen est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

verbum est quod aliquid significat, et per témpora flecti potest; ut Cicero

nomen, disputât verbum. Haec ab invicem separata, non nihil quidem sig

nificant, verum tarnen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint conjuncta,

jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputât, jam dici potest,

Cicero non disputât. Esse autem debet nominativus casus nom i о is, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligilur nomen, etiam

si non dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nee recte dicimus disputas, qui пес audirc

пес intelligere quod dicitur potest; ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tarnen ibi nomen intelligitur. Aliter figúrate utimur sive prima sive secunda

persona, ut aut loqucntem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad cum

589 convertamus orationem, qui noque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fucrit non continuo intelligitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

de eloquendo] Jam ad Aristotelîs Hbriim jîeqÏ neola saperinditcta obliterare tur; sed in codícibus

tQin¡vúuq sc convertît. Quas practerca Iiuic parti nihil subsidii est.

titulos Grotius praemisit, quia ab antcrioribus edi- de deo\ Sic scrips! secundum codices Leidcnses

tiouibus absunt, reseidi. ab Ouileiidorpio (ad Appulej. met p. 3il)laudatos;

nomen est] Hanc definitionis formam bansi с vulgo de eo et infra quod pluat, ubi quod ex iis-

Monacensi (F), cui ct Darmstattcnsis adstipulatur, dem dedt qui, Darmstattcnsis quoqiie et Monacennisi

qnod pro ni!quam male quam legit Vulgo sis (F) confirmant, nisi quod hie male ejus exhiquamlibet

scribebatur, praetereaque ad finem mise- bet pro est. Jovis vel omnino dci nomen suppleri

rum glosscma addebatur: »vel est quod tam corpus ad verba plucndi, tonandi, et similia, nota res est

quam rem significat.« (confer Schacfcrum ad Lamb. Bosium dc cllips.

inducas] Melius erat inducamus, facilliincqnc p. 167). Practcrca possit scripsi pro potest e Mofieri

potcrat, ut vera hace lectio praclmisa U- nacensi (C).

Martiani Capellac lib. IV. §. 589. 565

aut falsum, quum non addamus noraen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputât, quum aliquid jam signified, non tarnen verum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quamvis de hoinine hoc tantum

possit intelligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendum est nomen.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistere potest. Prima igitur et secunda

persona et de hoinine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium 590

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omnes judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. lile disputât, quamvis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tanien dubium est alterum; nihil horum intclligimus

necessarium esse, sed quid horum sit nescimus. Ubi vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur, non ex nominativo casu impletur sentcntia,

sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sentcntia

est, si ablativura ad jungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sententia est, si accusalivum adjungas, id est Ciceronem; et sunt

mulla alia. Illud tarnen constat, personalia verba non implere sententiam, 591

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sentcntiac,

verae aut falsae] Darmstattensis were aut false; axioma; ego verbuni e verbo tum protensionem ,

non male, nee tarnen ut recipi necesse sit. tum royame ni um; familiariiis tarnen dicetur propojatn

necessario] Sic codices Rcicbenauensis et sitio.* Unde Cassiodorus (de dialect, p. 540 Gar.):

Darmstattensis; edit i etiam. Ce ter um proloquium »Propositio est oratio verum falsum ve significans.

est quod Graece âï-'uoua, de quo vide nos supra Haec enunciatio et proloquium nuncupatur«; et

(§. 327) et Appnlejum loco citato: »Una inter bas Arnobius (5. p. 157) de qnodam Jovis enunciate:

ad propositum potissima, quae pronunciabilis ap- »imperfecta adhuc vox est, neque plena proloquii

pellatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob- circumscriptave sententia.« Gcllius antera (î>, 12)

noxia, quam vocat Sergiiis effalum, "Varro prolo- »proloquium disjunctivum« appellat, de quo nostcr

quium. Cicero enunciatum , Graeci protasin, tum infra (§. 414).

46 *

564 Martiani Capellae lib. IV. $. 391.

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tarnen aut negari non

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nee

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tarnen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et

non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et ne

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et optativus

modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

592 non; sed pleraque talia sunt, haec ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, necessario

facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tarnen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accédât, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

393 Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstat lensis, Rei- aflbtnart] Quae vulgo sequcbantur non possint,

chenauensis, et Monaçcnsis alter (F)j vulgo ordo codicis Monaçcnsis (F) auctoritatc dclcvi.

inversus. subjectiva] Vocabula haec usurpât et Âppnlejus

Martiani Capellae lib. IV. $. 393. 365

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputât, si accédât huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accédât Romanus, subjective;

item si accédât prudenter et copióse, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective accedit;

quidquid declarative accedit, varus casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accederé; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tarnen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub- 594

jectiva, nomen in declarativa: sed ita verbum in subjective, ut aliquod pronomen

secum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:

qui disputât Cicero est, qui disputât, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronomen facit, banc declarativam verbum. In hac 59o

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nee tarnen possunt plenam

faceré sententiam ; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 396

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentiae

habent binas, in quantitate et qualitate. Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter accipimus,

non necessario universaliter ; et quoniam id potissimum enumerandum,

ffepi éo[i7]V£Lccç. Grot. — IVimirum in Hbro Ian- Aristoteles: sed et Appulcjas ait, de indefinito lodato,

qui est de PI atoms habitadme et doctrina qnens: »sed tarnen pro particular! semper valet,

tertius, et fere totas ad Aristotélicas potins ratio- quia tutius est id ex lacerto acciperc quod minus«

nés compositus est quam ad Platónicas, quarc ad Grot. — Alio praeterea loco Appulcjus (H. p. 280

eejecticismum referendus videtur. Oud.) pariter propositionem ait indefinitem pro parnecessario

particulariter] Idem tradit divinns ticulari accipi.

566 Martiani Capellae lib. IV. §. 596.

quod securum habet intellectum, indcfinitura pro particulari accipitur. Erunt

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicativum est, ut omnia voluptas bonum; abdicativum, omnis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR.

5{y7 Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non

enim, si omnis homo animal est, omne animal homo est. Universale autcm

abdicativum necessario sequitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

non est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

inutuin, omne animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet necessariam con

versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particulars abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa et particulars dedicativa

necessario convertuntur, ita tarnen ut facta conversione in declarativa par

tícula negatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae partícula fuit de

clarativa, cadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, negatio tarnen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indeßnitum pro] Annotatio Lace texlu ej i cien da. ctrtb Tivbç. Sic ct Appulcjus ct Cassiodorus. Isi-

Giiot. — Leniorem mcdelam invent in códice Mo- dorus ( ut et nostri) a/jûtnationem negationemque

nacensi (F), linde et ante qnoniam inscrui. dicit. Alii confessivam ct abnnlivam. (¿nor.

dedicativum] Dedicativam Latin! pliilosoplii ка- conversio] MS. ubique conversal io. GnoT. —

Ta<pa6iv, quae secundum Aristotclem est àiïb- Meliorcs códices utique conversio.

<pav6lç tlvoç ката tivbç, nominarunt, et abdi- declarativa] Perpcrain cditiim erat dedicativa,

catwam arto<pa6w , quae est àjtô<pav6iç TIVOÇ quem errorem eo inagis miror non aniinadvcrsum

Martianí Capellae lib. IV. §. 597. 3G7

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus non neces- 398

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis attribuuntur, per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

ostendere. Haec autcm quinqué sunt jam superius dcmonstrata, genus, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt ilia proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium non esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile non est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem non esse

risibile j item: quiddam inanimum, irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo non est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 399

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum partículas indefinitas, etiam negatione

scilicet de loco migrante. Nam particulae indefinitae fiunt hoc modo:

homo, non homo; animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si velim recto con verteré, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

finitae. Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Нас conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

esse a Grotio, quod ex iis, quae sequuntur, ma- negatione de loco migrante.« IVam quum in aliis

nifestus fit. Lectioncm nostram firmant codices Mo- convcrsionibus termini locum mutent, negatio non

nacenses (C. F) ct Darmstattensis. mutet, Lie et termini convertuntur, et ipsa ncgatio

duo faciunt | Male in editis »duo sunt quae fa- migrât. GnoT. — Pariter in Monacensi (F), Reidiecurat

«, quod nemo non perspiciet. Lectio nostra nauensi, ct Dannstattcnsi recte Icgitiu* etiam pro

codicis est Darmstattensis. Duo autcm ilia sunt ilif- esse, quod erat in editis. Dc re ipsa accuratius

fei-entia et proprium, qnum genus, species, et ac- cgit Aristoteles (analyt. prior. 1 , 40).

cidens convcrsionem non suscipiant. Cicero\ Corrupit Grotius Ciccronis (dc invent.

indefinilits] Legs cum MS. »indefinitas, etiam 1, 10) locum omissa voce »constitirtionis*, quam

368 Martiani Capel] ae lib. IV. §. 399.

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

est, quae intentionis depulsio non est, ea nee constitutio est nee pars con-

400 stitutionis." Item particularis abdicativa potest hoc modo converti; si enim

quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversione observandum est, quod ubi non est negatio quum directo proponimus,

ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa ilia prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

44)1 sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula exprimatur.

In primo ángulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem ángulo universalis abdicativa; item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicativa, ad angulum reliquum partiantcriores

tanicn cditioncs recte с fonte ipso Scnsim polius ex ¡is quae sequuntur aucta esse

dabant. vide tur a magîstrîs Martianum cxponcntibus; unde

quod ubi non] Abcrat ab editis quod, et in- fit> ut ne4uc aPud Boetbium (Oper. p. 345) omnia

serui с codicibus Darmstattensi et Monacensi (C). Parlter hgamus. Ceterum baud abs re fuerit Appu-

Ex eodem Monaeensi etiam paulo infra reposui ver- IeJ'1 verba «midiese: »sunt igitur in snperiorc li

ba »non necessario* pro edito .non«, sieut in nea »«¡^«alis dedicativa et abdicativa, dicanturque

margine jam Grotius adscripserat hae inter se *»"■**«» item in inferior! linea sub

. , , „ utraque particulares subnotcntur, dicanturque liae

illam aliam ] Illam insérai с codicibus Mona- # . , "

. . infer se suppures. Dcindc ducantur obliquac lineae

ccnsibus (C. F), Darmstattensi, et Rcicbenaucnsi. .....

angulares, altera pcrtmens ab universal! dedicativa ad

docendi] Mcliorem antcriorum cditionum lectio- ... , ,. .. ,, .. . . . ,.

J particularcm abdicativam, altera a ¡»articulan dcdicanein

restituí pro Grotiana dicendi , licet ita etiam , , , .. ..

r * tiva ad universalem abdicativam, quae inter sc et

codices Dfonacenses (C. F) et Darmstattensis babeant* ... . .... . ,,

4 ' quantitatc ct qualitate contrariac alterntrae nomincnquatuor

Uneis] Similis tabula exstat apud Ap- tur, quod jam neecsse est allem train vcram esse;

pule juin (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed sim- quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sup

plicier; atque baud scio an ne Martianus qiiidem pares ct incongruas pugna di vidua estj quod inadco

plenam perscripserit , qualem in cditionibus congruae nunqnam quidem fiant simul vcrac, interejus

videmus. Cerle quae uncis inclus!, absunt a dum tarnen simul mentiuntur; suppares autem mucodicibus

Monaceusibus (C. F) ct Reichcnauensi, tata vice nunquam quidem simul mentiuntur, inter

immo a Darmstattensi tola tabula prorsus abest. dum tarnen fiunt simul verae.«

Martiani Capellae lib. IV. §. 401. 369

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universali dedicativa

ad particularem abdicativam, et ab universali abdicativa ad particularcm dcdicativam:

* ' -.-. » ;

;t .->

(Simul aflirmari non possunt.) (Simul negari posaunt.)

Universalis dedicativa. Ühtirrsalis abdicativa.

(Omuls voluptas bouum est.) (Omnii voluptas bouuni поп est.) "£""oe

i » * ' • j J'f '< •-. ■- \. . 9 g'

2. £

(Simul negari non possunt) (Simal roufirmnri possunt.)

Particular)« dedicativa. Particular» abdicativa.

(Quacdam voluptas bonum est) (Quacdant Toluptaa bonum non est.)

s 5.

вс

3

i

Ч У

Duae igitur superiores simul confirman non possunt, simul negari possunt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae vero inferiores vicissim

simul negari non possunt, simul confirman possunt. Nam non utique

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

non ulùjue potest] Expunxi verba, qnae in edi- ensis et Darmstattensis anctoritatc. Scnsus enitu

tis sequuntur, »simul negari« codicum Reichenau- est illa duo simul non esse non posse.

M

570 . Martiani Capellae lib. IV. $. 402.

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas bonum esse, et quaedam

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirmari neque siraul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si particularem

vicissim nominee. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu-

405 ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmât, ncgata non neccssario

earn negat. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas bonum est. At vero si supcriorem negemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmât, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.

In duabus reliquis hoc observabis.

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

404 Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efilcere, et

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

rationc debet innecti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedendaj

405 et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione

sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum propterea dici non

negemus] E Darmstattensi ct Reiclicnauensi со- (de divin. 2, 55) sumtionem, Appulejus (dogm.

dicibus pro negem in editis, Plat. 3, p. 271 Oud.) acceptionem; accuratius. ta

rnen distinguitur inter propositionem i. e. terminuin

duabus reliquis] Ilic aliquid omissum esse ap- majoraHf et assumtionem ;. e. minorem, ut apnd

paret; ni* plora, certe etiam vel idem} sed in со- Cïceronem (dc ¡nvcut. f> 37) et Isiaoram (etym. 2,

9, 2)5 ipsumque adeo nostrum infra (§. 422).

sumtum] Quod Graeci Ауцца dicunt, Cicero illatio] Ita ct Appulejus, Cassiodorus (p. 53S

Itíariiáhi- Càpeflae ím, IVÍ $. Ш. 571

., г.

potest, quia non exspectás, üt hoc etiam" tibi adversarius concédât, sed eo

invito sequitur, si modo ratiórie servata fuèrit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putcmus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si proponamus

ita: omnis voluptas bonum est, plena quidem sententia est, et

sumtum efficitur, si hoc adversarius concédât; quo concesso, adjungenda est

alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sumtum, ex quibus duobus sumtis etiam invito со sequitur, omnis igitur

voluptas utilis est. • . 'A f '.. • ■ ••>

QUID SIT SYLLOGISMUS;

Hoc totum, quod constat ex duobüs sumtis et illatione, ratiocinatio a 400

nobis, a Graecis 6vXZoyt6fwç appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessarià perventio. Possunt ergo plura

esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendcre, ütilem esse voluptatem, tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omnc quod secundum naturam est, bonum est; omuc bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plura etiam licere addere, si oportuerit.

Nonnunquam etiam concludimus infcrentcs non quidem id quod con- 407

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre dcbemus, nccessario conficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, nunquam nocet. Hoc a Graccis oviijtèçaôfia

Gar.), alii; Ciceroni (top. 13) noLisquc est conclusio, tio est oratio ex ipsa re probabilc aliquid eliciens,

vcl ctiara (de iiiv. 1, 57) complexity. quod expositum et per se cognitum sua sc vi et

ratiocinatio] Cicero, qui voce Syllogismus non rationc confirmct.«

utifur, ratiocinalionis duas profert definitiones. minus a duobus] Lege minus duobus. Grot. —-

• Esse enim« ait (de invent. 2, 5) »diligentem et Omnino sic intelligendum ; imitare autem contra

consideratam faciendi aliquid aut non faciendi codicum aiictoritatem minime ausim.

excogitationem« ; sed pracstat (1, 34): »ratiocina- OVfUtêçaÔfia] Recentior haec vocabuli vis, qua

47*

372 Martiani Capellae lib. IV. §. 407n

dicitur, a nobis dici potest confinis çonclusio. Ratiocinatio igitur sive propriam

et suam sive confinem habens çonclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismura.

. QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISMUS.

408 Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo cxtrinsecus

addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omne bonum utile est. "Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unam inde partem sutntam declarati vam , quae se

cundo proloquio facta est subjectiva j: quod proloquium secundum, ut impleret

sententiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

со quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva partícula superioris sumti scquentis efficitur subjectiva aut subjectiva supcrioris

declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a sijllogtsmo distinguitur; apud Aristotclcra cn!rn p. 271 Oud.): »Tres igitur formulae fiunt, quarum

iionnisi ipsara çonclusionem sive illationem significat. prima dicatur, quum ilia communis partícula in al-

.... , „ . , _,. ,. __ tera subjecta, in altera declarans est: qui ordo

et conditionalem syllogismuin\ ¡Sic codices Mo- "

.,, _,, . .... ... ... non tantum enumcrationc sed conclusionum digiiinacenscs

(L.. r): in editis legitur tantum conditio- , . °

. ii^ ..... täte contentus est Quippe ultima est formula ternale,

ut genus supplendum foret, cm lcctioni da- ... . .

_ ... tin, quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

norem praefcro illam. * r '

Lac superior est secunda, quae habet conclusiones

sibi nexa} Ita codices Mouacensis (C) et Rei- . • j u- .• , , * •<

J v / universales , sed abdicativas tan! ниц et ideo sic

cnenauensis; non innexa, ut in editis. ., . . . ... ..

7 prima polie t, quia in omne genus ulationum convidemus]

Nonne miremur Grotium, qui ediderit c]ud¡tur.« Itidem Isidorus (etym. 2, 28, 2): »For-

.Yideinns utiaue non totum quod supra positnm mulae cate3oricoi-um , id est praedicativorum sylest

non dictum., quilín anteriores editiones veram, l0g;sm0rum sunt tresj primae formulae modi sunt

quam nos revocavimus , jam Laberent lectionem? n0Tem, et 8;c porpo prorsn9 nt apud n03tlum. Alii

tres formae] Pariter Appulcjiis (dogui. Plat, quippe quatuor formas fecerunt.

Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 575

superioris sumti eadem est etiam declarativa sequentis, ut: omnis virtus

bonum est, et omnis voluptas non est bonum, omnis igitur voluptas non est

virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. In prima forma et universaliter 40Í)

et particulariter, et dedicad ve et abdicad ve concludi potest; in secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam mérito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam 410

recipiunt intra se certum numerum ; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temeré concedendum. Recipit autem prima novem modos,

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

Primae formae primus modus est, in" quo conficitur ex duobus uni- 411

versalibus dedicativis universale dedicalivum directum, ut est: omne justum

honcstum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

per contrarium] Abdicative. Grot. — Мох post et duae quae sequuntor apud С cot ¡um, angustiores

tertia pro autem scrips» item e codicibus Reiche- sunt quam quae iis conthientiir; sed quum antiquae

nanensi et Darmstattensi. esse videantur, mutarc nolni.

primae formae] In liiscc fignris modisqne syllo- directum] Vcrcor nc lcgcndiira sit direclim, ut

gismornm eorundemque cxemplis minim quam con- est apud Appulejum (3, p. 272): »direclim autem

veniant Gapclla, Appui ejus et Cassiodorus, etiam dico inferri, quum eadem partícula subjecta est

sieubi ab Aristotele deviant: nam in prima figura tam in conjugationc quam in ipsa illatione, itemque

ouines ex majore (nt vocant) minorem faciunt, ct dcclarans eadem quum est utrobiqtie; reflexim vero,

contra, quem modum rcccntiorcs »Galcni quartam quum hoc fit vice versa«; sed codices .nibil cariare

figuran! « nominant. Grot. — Iuscriptio bujus capitis videntur.

374 Martian! Capcllae lib. IV. §. 411.

inferri: quoddam igitur bonum justum, et efíicitur quintus modus. Secundus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et universali abdicativo univer

sale abdicativum directum, ut est: omne justum honestum, nullum bonestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nullum igitur turpe justum, efficitur

sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse converti.

Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedi

cativo particulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efíicitur septimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum

non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

nullum turpe honestum, omne honestum justum, quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

412 Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hie reflexione si utaris, alius modus non efíicitur, quoniam de utrisque subjectivis

fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex universali abdi

cativo et universali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nullum

octavtts] Qui hie abesse vîilcntiir modi quintus, secundum ct tcrtium. Atquc ita ctiam apud Appusextus

et septimus, modo cxpositi sunt ad priuiuin, lcjum (p. 274. 27S).

Martiani Capellae lib. IV. §. 412. 575

turpe honestum, omne justum honestum, nullum igitur turpe justum. Tertius

modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali abdicativo

particulare abdican vum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

turpe, quoddam igitur justum non est malum.

DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa- 415

libus dedicativis particulare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bouum. Secundus modus

est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est.

item directum} Omusum apud Grotlum item restituí ex ante emu cditis.

576 Martiani Capellae lib. IV. $. 414.

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

414 Conditionalis Syllogismus est, cujus propositio ct plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Pohamus

quaestionem esse, utrura sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis Syllogismus ponitur sic: si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita-: est

autem rhetorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concédât necesse est, utilem esse rhetoricam; quod erat diibiuín ántéquam

propositio ct assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit extrinsecus,

quod est proprium praedicativi syllogismi. Hie primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab anteceden tibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

41o Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

416 igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demonstratur,

non posse simul hoc esse et "illud non esse, in quo quum fuerit

assumtum unum, aliud necessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argiimcufaiidi mo- ad §. So7 ct Spalding, ad Quinctilianum S, 8, l>;

dis, qui in syllogisme conditional! hie sesc exci- p. 215).

[limit, ab antecedentibus, contrariis, repugnante ut rjuum fuerit] Editi id est, quod corrcxi с

bus, in rhetorica (§. 490 scqu.) agitur (conf. not. codicibus Monacensibus (C F).

Martiani Capcllae lib. IV. $.416. 377

uno argumento possunt confici, et unam rem omnes probare possunt. Nee

interest in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rhetorica

est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus aliis experiri licet. Quartus 417

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud necessario

negatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem 418

efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt alii duo 419

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tarnen per

disjunctionem, sed per negationcm. Est ergo sextus modus, in quo demonstratur

non posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius infirmationem, hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assumitur ut in quinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in- 420

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratiocinandi

vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum; primura

autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nee secundum; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et non secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismes hypothcticoe editis. Ceterum Aristoteles Uteris ntitur in Lis for

et disjunctives inter se distinguant, 'ut Marins Vic- mis, ut apnd Appulcjum (dogm. Plat. 3, p. 279

torinus ad Ciceronis rhetoricam (ap. Pith. p. 175), Oud.) legimns: »omne С В; опте В A; oinne

qui docet, quum in propositione sit »si est«, ap- igitur С A«; stoicos autem idem testatur pro lipcllari

argumentum nata 6wr¡lX[lévoVy quum vero teris números usurpare, quod idem Ciceroncm (top.

in illa sit »aut est«, appellari y,arci olsCevyflevov. 4) fecisse videmus: »si primum, secundum« cet.

junguntur] Mclior haec est Rcichenaucnsis et пес secundum] Ita melius Rcichenauensis codex -

Mouaccnsium (C. F) lectio, quam conjunguntur in quam non secundum in cditis.

48

578 Martiani Capellae lib, IV. $. 420.

non autem primum, igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun

dum; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

421 et secundum; non primum autem, igitur secundum. Sciendum tarnen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus , quia utique quod antecedit prius est; secuudus

a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

beré sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restât qui sit tertius in

eodem argumento a repugnantibus; non euim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecederé debet,

in quo per confirm ationem assumitur; prior enim est confirmatio negatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirm ationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

422 duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis sjllogismi,

ut in una ratiocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialéctica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur diabetica. Sane videndum est in praedicativo

sjllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declarativam

partem pertinere videbatur, in assumtione osteudatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad dcclarativam ; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositions

subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositions eadem et declarativa

qui sit tertius] Restituí quod incuria Grolius uem« intrusum, cujus nee causa ulJa apparcbat neomtserat

sit, paritcrque mox possumus scrips! pro que origo vcl in cditiouibus vel in codicibus indapossemus,

infraque expnnxi serf ante »per disjunctio- gari poterat.

Martiani Capellac lib. IV. §. 422; 579

sit assumtionis, ut si proposueris sic: omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere videbatur,

in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliqnid in declarativa pro

positions, quod non venerit in declarativam assumtionis, . unde possit fieri

conclusio, hoc est, meditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totuiri servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae possint

vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerit assumtio.

Talibus insistente Diabetica, et ad quaedam non minus inextricabilia 425

quam caliginosa properantc, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressüm comprime,

Ne implexa tortos stringat ¡mimado

Et multinodos perpeti amfractus diu

. Hymen recuset; editiun est compendio

Quidquid decenter docta disputado

dictio] Marins Victorinns (rhetor. Pith. p. 171) substantivnm amfractus. Constrncndum igitur vide-

»in dialogis« ait *sermonem esse, non dictionem: tur: »Progressüm comprime, ne implexa ¡ntiinatio

dictionetn autem esse oratoris in civilibns causis.« stringat amfractus tortos, et Hymen recusct per

il» declarativam] Sic corrigendum e Darmstat- peti amfractus multinodos; i. e. ne ad contortiora

tensi erat quod editi habent »in declarativa.« Ce- procedas, quae impatientiam Jlymenis moveant.«

terum hic qnoque nonnulla excidisse vider! poterant, perpeti] Lege perpeti. Ghot. — In editis enim

nisi interrogationis signum interposuissem. erat perpelui. Grotit sententiam conflrmavit Oudenservaretnr]

Ita omnino legendum e códice Mo- dorpius auctoritate vetustissimi codicia Lcidensis,

nacensi (C) pro servabihtr in editis; pariterque de quo modo dixi.

mox ex altero Monacensi (F) possint pro possunt. decenter] Barlliius (advers. p. 1S79) e suo coimplexa]

Hoc pro Grotiano inflexa in códice dice oocenter jubet reponerc: sed adverbium hoc

optimac notac legi observât Oudendorpius (ad Cae- înauditum ex uno tantum códice contra vulgarem

sarem p. 107). reliqnorum Icctioncm Martiano obtrudere eo magis

tartos] Lege tortus. Grot. — Quid voluerit ju- nefas putamus , quod paulo post etiam Dialecticac

venis doctus non capto. Equidem refero tortos ad fions decens appcllatur.

48 *

580

Martiani. Capellae. lib. IV. ■$. 423.

Multo adstruendum contulhv voluiniue. •••■-.

Sat est profundae frons'.decens sciential,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotura deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quís falsa captos circuit deceptio,

Dum ambage ficta praestruis sophismata,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congerie,

Formasve mendas, comprobat quas veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirumj quippe summi coelites ¡

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius?

•- rr '.t

..

from] Grotlus in margine apposuit Taríantcm

lectíonem fons, quae et in códice Rcichcnaucnsi

exstat multunujuc habet quo se cominendet; praetuli

tarnen vulgatani, cujus Lie sensus esse videtur:

siifficerc frontem, id est anteriorem, partem scientiac,

elementa ejus, quae slatiiu in limine tradanliir;

penitus mirare totamque ab omni parte cognoscere

íleos nolle.

captentulisve] Elcncbos sopliistîcos innuit. Gloss.

Isidor. : ¡j> captent ula, captio«; et alibi: »muscipula,

captentula.« At amico meo Joanni Mcursio videbatur

legendum captensulisve , item captensula, ut

enim а бхаятсо scaptensula teste Festo, ita a capto

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaptenstila subter odores.»

Grot. — In vocabulo raro ас prope único codicom

sola auetoritas esse potest.

/>c//<(.i| Hoc restituí ex antcrioribus editionibus

pro Grotiano pellex. Totum locum sic explico :

»dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

— quumque pellax congeris sensim soritas vel

mendas formas, quas veritas comprobat.« lUendare

novo cxemplo dictum est pro corrumpere, ab eo -

quod est mendumj Martiani cniin sentcntia hace

est, Dialccticam, dum sophistarum more cavillctur,

cas formas, quae veritati conscntancac suit, adul

terare et detorquere.

garriat\ Malim gatTiant. Et tollenda est distinctio

ex versu praccedenti. GnoT. — Brevitatc obscurus

ipse interpres est: quid cnim voluerit nemo

divinabit. Subjcctum verbi ¡jarrîat est nefas faci

nusque dirum.

cavilla\ Sophislica. Vixc. — Idem est quod cavillatio.

Accepit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, il).

Revolvas seil, animo est idem quod wtsideres sive

recorderis.

Martiani Capellae lib. IV. §. 423. 581

Dudum locuta circulatrix indecens

Fies profecto decipula, si adstruxeris.

Facessat ergo vcrsilis profunditas,

Rcliquumque tempus liqueris sororibus.

Bus auditis Diabetica cunctabunda paululum, tamen divae praeceptis paritura 42 í

respondit :

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referara jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permitiere culpam,

Ut honoris pretio ceder et inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum !

Bromius conciperet contumias nosse doleré,

pes profecto] Distinguo: »circulatrix indocens

fies profecto decipula si astruxeris.« Exorabula judicantium,

et decipula adversantium, ct artificia diccntium.

Grot. — Voce decipula praeter nostrum

utuntur et Appulejus (in flor. p. 87 £ Oud.) et

Apollinaris Sidonius (ep. 8, 10; p. 252 Sirm.).

versilis] Ita etiam Saxo Grammaticus »versili

qnadam mutatione transponi« scripsit; et:

и it une laxo poplite tendor

Vcrsilis, inaue novos converti cérea vultos.«

Stephan, (ad Sax. p. 53).

respondi(\ Obscurissimum carmen ipsoque metro

iónico a minore contortum atque impeditum sic

in tell ¡go : »Secuta fatus reverendos mihi ct vene

randos rcferani jussa pedem , quaequc exorsa eram

dicere mittam. Quanquam unam veniain dare decuit

jussae, ut Pallas honoris gratia pcrmitteret rcgerere

ca quae Bacchus supra (§. 331) contumelioso in

me conjecit, quo intelligent populum Cecropida

rum bene nosse doleré contumelias, magisque quam

crediderat vipercam nosecre posset, et quam du

dum inertem habucrit, Marsica praestigiatrix ficret« _

cet Singula tarnen verba praestare minime velim.

Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminine aut

communiter. Juven.: »Fortissima Tyndaridarnm. «

Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

dicam. Ceterum magnus error in hoc versai nam

tertiam syllabaui in palliatarum corripuit. Ceterum

»bene palliatas« artes dixit Graeca plirasi evxvt¡-

fxideç à%aioï. Grot. — Bene ad nosse potius re

ferendum erit. De pallio, Graecac doctrinae insigui,

vide superiorem notam (ad §. 215).

contumias] Contumelias et derisiones. Vixc. —-

Contumias yxtrà 6\>yywitr¡v pro contumelias. Nisi

sit certumias KSQTOfxLaç , ut latumia Xarofiia.

Vulgatam lectioncm tuetur Gloss. Isidori, in qua

invenio: »catumia (1. contumia) contumelia«, et alibi:

»con turnia, derisio.« Grot.

nosse doleré] Lege »nosse doleré.» Sensus totus

hie est: Hoc tamen unum velim mihi Miner vain

permitiere, ut concédât, me pro honore meo aliqua

re ferre, quo Bacchus (qui videlicet Dial cet ¡cam irriserit)

discat nos artes etiam tangí ct angi istis

conlumeliis, et sentiat magis viperinam, quam

382 Martiani Capellae lib. IV. §. 424.

Mage quam crediderat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

Neque me conspiceret somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris.

Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque earn divorum, qui inter

initia deriserant, horruerunt.

dixerat. Grot. — Doleré pro dolore, quod in editis manuscript orum lectio loca tue tur, quod si revera

erat, ex Darmstattensi códice reposai. a Martiano protect um est, metri necessitate dictum

loca\ Malim joca. Eundem errorem in Florido- est pro locos. JXequc cnim loca sed loci appcllantur

rum libro 5 anîmadvertit Stewechius. Grot. — Vide philosophorum et oratorum argumenta.

Appulcjum (op. II. p. 65 Oud. ibique not.). Atta- sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

men communis omnium librorum tarn editorum quam cditum »suborsis.»

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFftl CARTHAGINIENSIS,

DE

RHETORICA

LIBER V.

ЖШегеа sonuere tubae, raucusque per aethram

Cantus, et ignoto coelum clangore remugitj

Turbati expavere dei, vulgusque minorum

Coelicolûm trépidât, causarum et nescia corda

Haerent, et veteris rcnovantur crimina Phlegrae.

VulgHsque] De istis dus minoribus vide quae

supra (§. 45. 167. 257). Inferioribus quoquc locis

(§. 810. 906) corum fit mcntio.

Itaerent et] Du minores tubarum audicntcs sonitnm

raucosquc cantus, res quid slbi velit, nes

cientes, vano timoré afficiuntur. Omnia plana prae

ter Lune vcrsuin. Miniine cnim renovata sunt cri

mina Plilcgrac, sed vanum fuisse inctuin inov videbant

coelitcs. Si illud renovantur exponi posset:

in racmoriam deoruin redeunt crimina Plilcgrac;

nihil mutandum esset Quod quum negandum sit;

mccum scribe:

»Horrent, ne veteris renoventur crimina Phle

grae.*

Auxiliantur in epilogo bujiis libri V verba: »pigcbit

arma borruisse caclitcs.«Susius (in Gurlitti anim.

partie. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at ncutiquam

vera. Renovari eniin memoriae signiRcationcm

habere posse abunde probant loci Ciccronis

(orat. 2, 48): ȇnimos equitum ad Caepionis odium

renovabam atque revocábame, et Auctoris ad Herennium

(2, 50): »cnunicratio est, qua colligimus

— quibus de rebus verba fcccriuius, ut renovetuv

oratio.« Practerea haerent ad nescia corda tarn

egregio quadrat, ut mutandi causa nulla appareat.

Phlegrae] Gigantes significat, quos fama erat

e Phlegracis campis coelum adortos esse; tindc

Lucanus (9, боб):

42a

584 Martiani Capellae lib. V. §. 425.

Tunc Amncs Faimique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem;

Dcliacos poscens arcus, atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi frameam non ausus poseeré, falcem

— — »coeloque tímente

Olim Plilegraeos stantes serpente Gigantes«,

nostcrquc infra (§. CÖö) Plilegram »Gigantum proc-

Horamque immanium temeritatc famosam« appcllat.

Plura dabit Heynius ad Apollo Jorum (1, 6, 1;

p. 69 scqu.).

Ephialta] Cave cum Gigante cognominc con-,

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Sidonius

(carm. 6, 25$ p. 529 Sirm.); noster cnim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graecis £<piáXrrjc,

quem Strabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Lar vis, aliisque cjusmodi monstris

pestifcris componit, Servius autcm (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui et If ut us, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse referí.

Napaeae] IVympharum genus, quod nomen duxit

я váiteGí, saltibus, sacpiusque apud poetas

Latinos commcmoratiir. Calpurnins (eel. 9, 20):

»Quae colitis silvas Dryades, quae que antra

Napaeae,

Et quae marmóreo pede Najades mía secan

tes« cet.

Rcdcunl et infra (§. 903).

cupresso] Virgilium (georg. I, 20) respexit:

»Et teneram ab radiée ferens, Silvane, cupressum.

*

percitus] Perterritus. De Lnjus vocis usu plnra

congessit Oudcndorpius (ad Appulcj. I. p. 552).

Belli inertes Naevius qttoque (apud Macrobium 6,

5) silvícolas homines appel! a vi t.

Deliacos poscens] Ita in libri Norimbergensis

margine multo melius, quam quod in editis legitur

• bcllaqnc composcens.« Dcliaci cnim arcus sunt

Apollinis et Dianae. Eandcm lectioncm jam Oudcn

dorpius (ad Appui. I, p. 552) commendavcrat ,

cjusque vestigia etiam Darmstattcnsis codex exbibet

in corrupto » Delinque composcens.«

Portuni] Pro IVeptuno seu elemento aqnac.

Barth, (adv. p. 1666). — Tridentis mentio nemi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus

(Argon. 1, 641):

» quum subito trillda Ncptuntts in basla

Caeruleum fundo caput cxtulit.*

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos ita distinxímus. An

tea legebatur

»Gradivi frameam non ausus poseeré falcem,

Saturni bello* cet Juvenal is:

»Et Mariis frameam et Cirrhaei spicula vat is.'

Grot.

falcem] Confcrcndus cum hoc versa alius ¡ufcriori

loco (§. 566):

Martiani Capellae lib. V. $. 42o. 385

Saturni bello suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectât tela tonantis.

Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quae- 426

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire sólita vel adversarios

vulnerare, fulminea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestis

illi peplo quodam circa humeros involute Latialiter tegebatur, quod omnium

»Sylvane falcem quum petis Salurniam.«

Saturni gcstamen falcem agnoscunt Festus (p. 484

Dae.) et Arnobitis (G, p. 209), unde falciferum Lie

(3. p. 118) appcll.it. Rationem illiiis Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (myth. 1, 2; p. 53) vel

in messe ponunt, vel in со, quod tempus omnia

mctat, exsecet, incidat.

sublimissimi] Sic ex antiquioribus editionibus rescripsi

pro subtilissimi , quod edidit Grotius, licet

ita ctiara Rcichenaucnsis codex habeat; subtilitas

cnim Dîalecticac, Rhetoricae sublimitas atque excelsitas

magis convenire videtur.

arma in manibus] Hand raro cum armis com

parator vis oratoria, ut a Pctronio (.">, p. 23 Burm.):

net ingentis quatiat Demoslhenis arma«;

et a Propertio (3, 20, 27; p.682 JCurm.):

»Persequar aut studium linguae , Demosthenis

arma. «

subarmalis] 'Улсо/Ад, cui contraria èfteofùç,

de qua supra. Grot. — Subarmale vestimentum

subter bracbium reduetum et humerum tegens. Barth.

(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalcm

siibiiculam« dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 139

Stcph.).

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sub

armo scu bracbio circa humerum convoluta et subducta

veste antique Latino rhu, qualem et Gabinum,

vel certe non dissimílcm, alibi descripsimus.

Barth, (ad Stat Theb. 4, 19; p. 880). — Romanorum

vestitum in animo babuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro bracbio supra

laevum bumerum rejicere consueveran*. — Porro

ut alius erat cinetus Gabinus, ita bunc babttum

Latiarcm licet cum Gapclla nominare. Graccos quoque

notandum est pallas seu peplis ita sub humeris

i'cdcuntibus usos. Moschus in divina écloga,

quae Europa inscribitur:

ъКоЛясо&г) S'wholól rtèrtXoç ßcc&vg Evç<o-

Barth, (advers. p. 1331).

figurarum lumine] Ludit in verbis, quae qunni

ceterarum rerum lum etiam oratîonis ornamenta si

gnificant. De f¡juris et verborum et sentcntmrum,

quae Graccis 6%r¡[JUCTa sunt, pliiribiis infra (§. 325

sequ. 331 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

solemnis facta est, licet Cicero (Brut. 17; de opt.

gen. or. 3; oral. 34) formas dicare malucrit. Lu

mina vero easdem saepissime nuneupat, ut ipso

illo quem modo laudavimus loco (orat. 34): »ca

quae dieuntur orationis quasi formae et lumina,

quae ut dixi Gracci vocant 6/¿tjuata«- eodemque

in libelle (orat. 23): »illam autem concinnitatem,

quae verborum collocationem illuminât bis luminicus

, qnae Gracci quasi aliquos gestus orationis

49

586 Martiani Capcllae lib. V. §. 426.

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata pracfercbat; pectus autem

427 exquisitissirais geramarum coloribus baltcatum. Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

díceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina jaculari. Nam velut potens rerum omnium regina et impeliere

6%T¡f¿ccTcc appellant«, multisque alus in locís (orat.

39. 68; Brut 57. 79; de orat. 2, 27; partît. 6

cet.). Stellis quoque comparât (orat. 27) »translata

verba atque imniutata«, quae orationem illustrent;

quem cundcm sensum gemtnarum illarum esse cen

sen, quibus noster Rbetoricae balteum distinatt;

stcllae quippe et gemmae baud raro eadem tí raetapborica

usurpa ntur. Martialis (5, 11, 5):

»Multas in digitis, plures in carmine gemmas

Invenies«

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gcllius

(14, 4): »Tultum ejus severis atque venerandis verborum

coloribus dcpinxit« : qui tarnen probe distingueudi

sunt a colore, de quo infra (§. 471).

balteatum\ Grotius ediderat balealum, nota ta

rnen addita: »lege balllicatum, aut ut alii codices

subbalthealum. Glossa Isidori: baltbeat, cingit.«

— Eqnidem meliorein Rcicbcnauensis ct Monacensis

(G) codicum lectionem sccutus baltcatum sine aspí

rateme rcposui.

fulmina \ Periclem ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vchementia

appellabatur. Confer Plutarcbum (in vita

ejus p. 156) et Quinctilianuin (2, 16, 19): »ut non

toqui ct orare, sed quod Pericli contigit fulgurare

et tonare vidcaris«, ubi plura Spaldingius (p. 373).

Sed Dcmostlienis quoque Cicero (orat. 70) »vibrare

fulmina' dixit, ¡psique Ciceroni » vcrborura fulmina»

tribucrat Pactus, quod illc in jocum vertit (ad di

vers. 9, 21).

potens] impotens esse videtur ad invidiam po

tens, rtEQt,6&evr¡c, ut ct Donatus docet. Sic Livius

»impotentem decern virorum potestatem« dixit:

et Capella infra »in invidiam, si cos impotentes

esse monstremiis.« Quinctil. dccl. 13: »Credo cquidem

judices plerosquc mirari, quod homo tenuis,

etiam antequam quod perdidi babebam pauper, ausus

sum judicio lacesserc divitcm, utique vicinum, eumque

no tac impotentiae» etc. Gloss. Isidori: »impo

tens, intcrdum potens, pro potcntia claras, vel

plus quam potens.« Petronius:

»Ne curet alto regiam trucem vultu

Cliensque coenas ne inpotcntiam captet*

1. Cliensve, aut:

»Cliensve coenas ¡mpotentium captet.»

Nam in V. С est:

»Cliensque coenas ¡mpotentium ne captet*}

repugnante versu. Horatius »aquilonem impotentem'

dixit. Simili modo Ulpianus 1. 1 de officio proconsulis:

»si qnis ita impotenter se gcrit, ut omncs

me tuant ad versus eu in advocationem suscipcre.«

Citatur digestís de oil', proc. ct leg. 1. 9 ncqnidquam

§. 5 advocates. Grot. — Tota liaec annotatio quan

tum vis docta superflue est, postquam с codicibus

Darmstattensi et Monacensi (C) potens rescripsi.

Sed quod mirere, Grotius ipse hoc ediderat, nibilo

tarnen secius in nota scraper impotens ante

oculos habuit! Profccto indc a tertio libro negligcntior

deprebenditur intcrprcs, id quod non semel

animadvert!. Bartbius quoque vasla eruditioue ipsa

confiisus modo potens (adv. p. 304), modo impo

tens nostro in loco legit. In códice Reicbcnancnsi

Martiani Capcllae lib. V. $. 427. 387

quo vellet et unde vellet dcducere, et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios etiam vultus scnsusquc con verteré tam urbes quam exercitus

procliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Senatum, rostra, judicia domuissc in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Нас vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque -428

scriptum quidcm erat in polenSj sed a secunda mana ruit; adco ut corpora gentis illius separata suit in

in cxpnnctuni. alias civitates, ingenia vero sous Atbcnicnsium

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816) muris clausa existimes.« Cicero ipse (Brut. 13) de

»rtetâw de xr¡v Tvgavvov àv&QcôfCoiç (W- eloqiientiae arte: »hoc autem studium non erat com-

V7JV4 muñe Graeciae, sed proprium Athenarum«; et alio

dixit, quemque respexit et Quinctilianus (1, 12, ]OCo (de orat. 14): »Athenis«, inquit, »summa di-

18; p. 249): »qui vero imaginent ipsam eloqiientiae ccndi vis et inventa est et perfecta.«

divina quadam mente conceperit, quique illam, ut

ait non ignobilis tragicus , rerjinam rerum orationcm

ponct ante ocnlos« cet. Sed et Cicero (orat. 2, 44)

eundem ut videtur secutus »omnium rerum reginam

orationcm« appellat.

quo vellet \ Id ipsiun erat, quod in suis aeqiialibus

Cicero desideravit (Brut. 95 f.): »nemo qui

ad iraeundiam magnopere jndicem, nemo qui ad

flot ii in posset adduecre; nemo qui animum ejus,

quod unum est oratoria maxime proprium, quoeunque

res postularet, ünpelleret« (conf. et de orat. 3,

14). Est vero hace vis oratoria, quam âeivotrjTcc

Gracci nuneupant, quamque praeeipuam in Dcmosthene

fuisse omnes consentinnt. Vide Vocmelium

(ad Dcmosth. de pace p. 258), Hermannum (ad Lucían,

de hist, conscr. p. 265), et A. G. Beckerum

theatraque] Ibi cnim conciones popnli haben

solcbant. Justinus (22, 2, 10) de Agathocle: »populum

in t healrum ad concionem vocari jubet«;

Tacitus (hist. 2, 80): »Antiochiensium theatrum,

ubi ¡Mis consultare mos est« Athenis initio quidcm

Pnyx comitiis habendi* destinata erat, nee nisi per

certas occasiones in theatrum conveniebant (Dc

mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invalnit, ut ibi

quoque praeter magistratuum elccliones rcliqua om

nia in theatre traetarentur (Poll. onom. 8, 152).

miscuisse] Hoc ex ipso illo de Pericle dicto

apud Aristophanem sumtum esse videtur (Acharn.

850):

»"Нбтсалт\ eßgovra, Çvvexvxa xr¡v 'EZ-

Лада « ,

(in interpretation« libella Dionysii Halicarnasscnsis qnod et Cicero respexit (orat. 9): »qui si tenni ge-

Jtsçï rrjç /Lextixijç 4t](io6&évovç oeivórr¡TOC nere uteretur, nunquam ab Aristophane poêta ful-

Guclferb. 1829). gère, tonare, permiscere Graeciam dictus esset« et

Athenis] Atbenas Justinus (S, 9, 9; p. 172 Plinius Sccundus (epîst 1, 20, 19): »non enim

Gronov.) »eloqiientiae patriam« dicit. Vellejus Pa- ampútala oratio et abscissa, sed lata et magnifica

tcrciilus (1, 18): »Una urbs Attica pluribus annis et excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbât

eloqiientiae, quam universa Graecia operibus flo- ac miscet.*

49 *

388 Martiani Capellae lib. V. §. 428.

cxcellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium, tam facundae ubertatis eloquium, tam capacis

memoriae recordationisque thesaurum, qualis disponendi ordo, quam pronunciandi

congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in con

cepta; denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elatione flammatrix;

rcddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

discordes, in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, arderé omnia videbantur.

429 Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regnorumque

fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praenitentes, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibüs semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tarnen novi

inventionis] Jam scquuntur singulae artis ora- prius eliam Dio Prusacnsis orator, cujus adbuc cxtoriae

partes oratorisquc TÍrtutes postmodo Iatius stant orationcs.

exponendac, nunc brevi sub conspectu adumbratac. duo diverso] Dcmosthcnem significat ct Ciceroncm,

quos non Plutarcbus modo in vilis parallels,

in modicis] Lege .exilis in immodicis.. Vonck. уерпш et¡am Q|I¡Ilct;1¡anU9 (10j 1? |0S)> Long¡.

(spec. cr. p. 83).— Ineptissima profecto corrcctio! пц9 (d<¡ snb, |a) aU¡quc пшШ ¡п(сг ge compara.

Tria diccndi eenera rcsnicit Martianus, quae Grac- , , . . . . , . ,n „ , ,

° r 7 * vcriuit, uostraque actate Jcniscluus (Parallèle der

eis i6Xvov, [¿¿6ov, àôçbv, Latinis tenue, me- be¡den grussten Redncr des АЦе^и,^ Berl.l801).

dium. sublime, lippis illa atque tonsoribus nota, . , , л , . « ,

. circumactus] Fan modo saxo grammaticus (p.

de quibus suflicict laudasse Âuctorcm ad Heren- _ . _, , . ., „ ....

* 34 Sie pli.): »varus lerarum pcllibus circumactus«

nium (4, 8), Ciceroncm (orat. G), Gcllium (7, i 4).

. . . . Pro circumdatus.

Unum addo Ciccronis locum, qui nos tro apprime . , _, . .

* " trabeatus] Inspectasses togatus, quod plerumconvenit

(Brut. 29): »is erit igitur eloquens, qui ... . . ... . 0 a__. ,

4 * * ' * que palhato opponitur (vide ad §. 223), sed cxquipoterit

parva summisse, módica temperate, maqna . . , ,. . _. .

r ' , ... sitius trabeatum dicit C-iccronem, vel quia equestri

graviter diccre«; nisi quod noster módica dixit quae . ^. _ _л _T . „ „ „

*. ' ■ \ * loco natus erat (Pers. sat. 3, 29. Val. Max. 2, 2,

Cicero parva, mediocria quae ule módica. , , ,

9) vel quia augur fucrat; nam boruin quoquc traauratae

vocis] Simili modo Joannes «piscopus beam fuisse tcstatur Servius (ad Aen. 7, 188 ct612).

Constantinopolitanus ob eximiam eloqucntiae lau- novi] Dc Cicerone Sallustius (Catil. 23 f.):

dem Cbrysostomi nomen inter acqualcs meruit, et »Ea res inprimis studia bominutu accendit ad conMartiani

Capellae lib. V. $. 429. 589

protective paupertatis sinu, et quum alterum Quirinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum

facta immeritasque mortes virtute astra conscenderent, immortalitate

gloriae sécula superarent. De uno tarnen, quem Athenarum populus ac palliáta 430

sulatum mandandum M. Tullio Ciceroni. Namque

antea plcraquc nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si eum quamvis cgregius

homo novits adcptus foret«; et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervalle prope

memoriae temporumque nostrorum primum hominem

novum consulcm fecistis.« Confer Middletonium (the

life of Cicero I, p. 3). Sed de Dcmostbene idem

fraudi fuit nostro, quod Juvenali (10, 129), cujus

locum jam Grotius cum nostro comparait:

,Dis Ule adversis genilus fatoaue sinistro,

Quem valer ardentis massae fuligine lippus

A carbone et forcipibus gladiosaue parante

Jncude et lúteo Vulcano ad rhetora misit«

et Apollinari Sidonio, qui (cam. 2, i 86) de Demostbene:

»sine fine locutus

Fabro progtmitus , spreto cui paire polita

Eloquiis plus lingua fuit»

pariterque Valerio Maximo, qui (3, 4, ext. 2): »quam

matrera Euripides, inquit, aut quera patrem De

trectator Acschines negare audet (adv. Ctcsipb. 54)¡)

tantasque divitias babuit, ut fiiio rem familiärem

quatuordecim talcntornm relinqucret (Dcmostb. adv.

Apbob. p. 814Rcisk.), quae postea demum tutorum

ejus fraude aliqnautum imminuta est.

protectiaue] De Cicerone sermo et Dcmosthenc.

Quomodo autem: »protecti paupertatis sinu« dici

possunt? Hoc nihili, scribe »profecti e paupertatis

sinu.« Rcspcxit ad corum origincm obscuram, quod

et sequentia suadent. Susrcs (in Gurlitti anim. part

4. p. 9). — Rccordatus non esse vidctur vir ductus

illius »procul a Jove, procul a fulmine«, ñeque

egregîi bac de re llórala carminis; quibus omnino

vulgarem lectionem tuemur, donec codex reperiatur,

qui cum Susio concinat

floruerunt] Grotius ediderat florueranl; in notis

autem observât: ,Floruerit, lege cum MS. floru

erunt.* Ignorabat scilicet quod cdider,at Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Rcichenauensi et Darmstattensi

legi tur.

curiarum facta] Lege »duriora fata. Vonck. (sp.

criL p. 149) — L»cct aPua Grotium varians lectio

mostbenes habuerit, ipsorum seculo ignotum fuit; .

alterius autem matrera olera, alterius patrem eul- fata margin! adscript* s,t, m Monacens. au.cm (С)

tcllos éditasse, omnium paene doctorum literae pro curiarum legatur curarum, utruraque dcn.que

loquuntur«; nimirum qnod patrem ejus legissent curarum fata in Darmstaltensi exstet, vulgata«.tatiaxaLQOrtowv

fuisse (Plutarcb. in vita p. 847

Lucían, rbetor. praec. 10, T. Vu, p. 229 Bipont.)

qnod vero ita potius intclligendum erat, crgasliilum

illum babnisse, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim bonestissimo loco natu s erat, TÚv ка-

X¿n> xaï àya&w, ut ex Thcopompo Plutarchus

tradit, neque acerrimus oratoris adversarius et obmen

lectionem servavi, siquidem curiarum facta

bypallage est pro facta in curiis. Ita supra Rbctorica

pro arbitrio reflexam curiam esse dixerat

astra] De Cicerone Manilius (1, 792):

»et censu Tullius oris

Emeritus coclum.«

Magnorum virorum anim« post mortem inter astra

390 Martiani Capellae üb. V. .§. 450.

agmina sequebantur, haec fama convencrat, quod acerrimus idem et proccllis

indignantis Oceani freinituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

451 ferebatur: Atwbq àvijç т«#« xev nal àvaLxun/ alxtócoxo. Alter vero, quem consularis

purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus

curiam superûm et in Jovis gratulatus est se venissc conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudem

452 consulatus mei. Post hos tarnen in diversis agminibus oratores emeriti, ас

dcosquc ¡inmortales recîpi constans nostri eententia

est (§. 9S. 125).

acerrimus] Idem et Plutarchns sentit (in vita

ejus p.850): oi [isv ovv yeyQaßpevoi xeov Xôycov

ort xb av6xr,Qov rtoXv xai tclxqov e%ov6i,

xi av Xkyoi Xiçi et Homérico vcrsii utitur et ipse

(Iliad. 20, 467) t

»Ov yag хь yXvxv&vfioç avr¡Q rjv ov#' ayavo<

pQ6uv,

àXX' ïvxovoq xai ßiatog Jteoi xàç aßvvac.*

ôeivoç] Hic versus a códice Monaccnsi (C)

omuiuo abest. In alio códice Grotius in margine

banc lectionem exstare testatur

•deivbç cn>r¡Q xà хсеже nal ¿vavxia evxtßö-

Xt¡6ev.»

Verum lege apud Homerum (D. 11, 654).

laurea ] Ante oculos liabuisse vide tur Plinii

verba (hist. nat. 7, 50) quibus Ciceroncm alloquitur:

»salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphum linguacquc lauream mé

rite«, nisi cundem cum Plinio rcspcxit Ciccronis

ipsius versum (dc offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8;

in Pison. 29):

»Cédant arma togae, concédât laurea linguae« i

de quo etiam Plutarchus (vit Cic. p. 887) et Quinctilianus

(11, 1, 24), neqne inrenuste Salcjus

Bassus seu quisquís alius auctor est Pancgyrici in

Pisonem, qui sub Lucani nomine venit (55):

»Sic etiam magno jam tunc Cicerone vigente

Laurea facundia cesserunt arma toga lis. •

clamare] Adde ex MS. laetior. Grot. — Idem

in Monaccnsi (С) et Darmstattensi legitur, ñeque reponcre

eqnidem dubitavi; sed quod in iisdem omissum

est igitur tollere noliii, donee etiam est a

códice aliquo abesse comperiam.

о nos] Manifestum est ridcri Ciccronis jactan tiam

suique ostentationcm, quae jam antiquitus multis

offensioni fuit, ut Dioni Cassio (58, 12) ct Senccae

(de brevit. vit. 5, p. 492). Quid quod ipse »a

Jove sc in deorum concilium advocatum « jactaverat,

teste Quinctiliano (11, 1, 24), qui siraul et ver.

sum Ciccronis affert ex carmine heroico de consulalu

suo, quem nos ter quoque in scqucutibus rc

spcxit:

»O fortunatam natam me consule Romania

saepius ilium et a Quinctiliano (9, 4, 41) et ab

aliis vetcrum (Juvenal. 15, 122. Antbolog. Burin.

T. I, p. 548) usurpatum.

oratores] De Graccis oratoribus, qnos hie no

sier commémorât, Aescbinc, Isocrate, Lysia, lougi

esse nolumus, quum omnes et scriptis ipsorum ,

quae ad nostram actatein pcrvencrunt, ct vetcrum

judiciis, ut Ciccronis, Dionysii Halicarnasscnsis ,

Quinctiliani, Plutarcbi, Photii, satis sint cognill;

laudasse sufficiat doctum Wcstcrmanui librum (Ge

schichte der griechischen Beredsamkeit, Lips. 1855;

Martíani Capellae lib. V. $. 432. 391

prae se ferentes insignium culmen meritaque linguarun: Aeschinem, ïsocrateni,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontonemque. Verum ante cunctos atque ipsam duccm omnium 435

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestaus lictoris Romulei

praeccdebat usu, atque in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 73 scqu. et 113). Sed inter Romanos quod priluiim

Icgitur Sosanliorum пошел, prorsiis inauditnm

est ct manifesto corruptum, cujus in locum

vide nc substituendum sit » Crassos , Antonios « ;

hi ccrtc ante Ciceronis témpora eloquentiae Lafinae

longe principes fuere, satis superque noti vcl ex

Ciceronis libri de oratore , ubi colloquentiiim partes

primarias sustinent, quibus addc quae erudite Ellendtius

congessit (in succincta eloquentiae Romauae

usque ad Caesares historia, praemissa editioni Bruti,

Regiment 1825, p. 62 — 77). Ibidem (p. 37—46)

testimonia veterum de Gracchis, Tiberio nimiriim

ct Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

snrauiis eloquentiae laudibus ab omnibus eclebratur

(Cic. Rrut. 33; de orat. 3, 56; Veil. Patcrc. 2,

9; p. 164 Burm. Plin. EpisL 1, 20, 4. Gell. 10,

3 cet.); fragmenta collegit Henricus Mcycrus (oratorum

Rom. fragmenta, Turici 1832, p. 116— 128).

Qui scquilur, Regulum cave cum veterc illo con

fundas, qui bello Carthaginicnsi nobilitatus est;

est Domitiani Augusti aequalis, homo ¡mprobus

cujus tarnen facundiam et Mârtialis (5, 28, 6. 6,

64, 11) pracdicat ñeque Plinius inimicus ejus (cpist.

1, 5. 2, 20. 4, 2) negare audct (6, 2). Plinii miuoris

eloquentiae Studium ipsa quae exstant scripta ejus

testantur, ñeque antiquitas vilipendit. Confer 9Iartialcm

(10, 10), Apollinarem Sidonium (epist. 1, 1),

inque primis Macrobium (Saturn. 5, 1): »quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in

quo Cicero dominatur; breve, in quo Salluslius regnat;

siccum, quod Frontoni aijscribitur ; pingue et

floridum, in quo Plinius Secundns quondam, ct nunc

nullo vcteruin minor noster Symmachus luxuriatur.«

Front onem Grotius suspicari tantum potcrat esse

i'Aiitouini pracccptorcm, cui ob excellentem cloqucntiam

statua erecta« fiicrit (Jul. Capitol. Autu

mn, philos. 2); nunc notior nobis factus est, postqiiam

epístolas ejus orationumque fragmenta recens

repcrta identidem Ángelus Majus evulgavit; unde

licet nostratium hominum judiciis minus commendatus

ait (vide Rothii librum: über 91. Corn. Frouto

und das Zeitalter der Antonine, München 1817, ct

IViebulirü opuscula p. 326), illud tarnen intelligitur,

aeqiialibus suis maxime cum probatum fuisse; si

quidem AI. Amelius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

cum scribit: »vale decus eloquentiae Romanae, amicorum

gloria, цеуа Jtcäyfia, homo jueundissime,

consul amplissime, magistcr dulcissime«; neque

discrepat Ausonü judicium de eo (grat. act. 33;

p. 556 Dclph.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitatur (p. 10 ed.

Steph.): »insignium culmen meritaque virtiitum«

dixit

corax] Alludit ad primos rhctores Tisiam ejusque

discipulum Coraccm, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, ajuntque Uli acclamatum:

»Каной xoçaxoç xaxbv coóv.*

DIcminit Cicero, Fabius aliiquc. Grot. — Graeco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, ut

simul significant homincm cum, qui primus ош-

592 Martiani Capellae lib. V. §. 454.

454 ferainae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

cunctisque vetustior atque elatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam duccm respectans snpcrpositum corvum commune pignus filiamque

455 memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum earn quidem

nobilissimam feminam, sdà';'out Apollinis credidere cognatam, si Gr aja est,

aut, si RomuJea de gente, .Corvini. Cui aenigmati illud adjectum, quod

intrépida et fiduciae promtioris tarn Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patefecit. Denique nonnulli

superûm quum in trcpidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiae

superorum incerti diutius divioatorem Phocbum cuperent sciscitari, nondum

ninm in Sicilia eloquent iae artem et praeccpta condidisse

fori nr, Coracem Svracusanum Tisiae magistrum

5 qui quam plcrnmquc simul commemorentur,

confer omniuo Ciccroncm (Brut. 12; ilc oral.

I, 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 377. 3, 1,

8; p. 421), Sextum Empiricum (adv. mathem. 2,

91» ; p. ЗОв Fabr.), et inter recentiores Spcugelium

(art. script, p. 23 sequ.) ct Westermannum (loco

citato p. 53 — 38).

illam ipsam] In cditis erat ipsam ilia, pro quo

jam G rotins illam scribenduin e MS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scrips!, codicibus Moantcrioribus

editionibus, in quibus Grotiannm sed

post vocabulum primam nentiquam legitur, collatoque

códice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest. Нас igitur delcta verba nunc intelliguntur:

»credidere banc feminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam — aut Corvini gcntilem« nimirum nonMcssalae

illius, dc quo supra (§. 245), sed vctcris

Valerii, qui a corvo victoriae adjutore Corvi cog

nomen invencrat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, IS, S.

Gell. 9, 11. Aar. Victor de vir. illiistr. 29). Apol

lini autem corvum sacrum, quidquid obloquatur Cornutus

(32, p. 221 Gai.), testatur Ovidius (met. S,

naecnsi (С) et Darmstattensi uititur. Vellcm autem 329), qui vel m nia tum in corvi figurant do um auet

illam codices exhibnissent, ut structura orationis

melius constaret; sensus enîm clarus est, non so

lum juniores illos oratorcs, verum el ¡am ipsam illorum

dnceni Rhetoricam commune Coracis ct Tisiac

pigiius, id est filiam dici; siquidem pignora

jam saepius pro liberis dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 180).

feminam] MS. vocem primam non habet; sed

pro ca sed. Lege: »cam quidem nobilissimam femi

nam primum, sed aut« etc. Grot. — Obscura Lace

annotatio est, quam non inlcllcxi nisi inspectis

ctor est; unde ct »Delphicus ales« appellatur a

Petronio (de bello civili 177), quippe qui augurüs

capiendis maxime idoncus baberetur (Cic. div. 1,

39. Borat od. 3, 27, 11).

Cijllenii] Mercurii cum eloqucntia cognationcm

onus Horatii versus (od. 1, 10, 1) satis aperit:

»Mcrcuri facunde nepos Atlantis.*

diutius] Lege ocius. Vonck. (spec. crit. p. 83) —

Nihil mutandum: etenim ob causas pracdictas diu

incerti erant dü minores. Sed pro »in trepidalionem

et admirationem* apud Grotium ex antcrioribns

MaAiani Cajaélkeí ilik V. $. 43В. 395

Jove máximo disquircnte, tumultuarie quae esset inquirunt. Ac tunc ilia 436

respectans superos universos, aliquanto com m oti or sic cocpit: Pa trem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum conveotum superae conscssionis attestor, nihil magis mihi incoa- ;-:Г.Ъ

sentancum atque indecens aestiraari, quam lit quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusaverim mullos, aliosque defenderán, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de diseriminum fatis promeriti eventus praeconia comparaverim,

nunc apud vos¿. supori, qtîs, ¡placore immortalitatis instar ас pretium

videbatur, invita compellor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Ñeque enirii hoc nobis aäscribit inopia, ,quum

redundantes turmae suppetant consequcntjuni ; nam .absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cunetorum oognoscentuni quoque perfregerc subsellia,

etiam alios habeam qui minutiae praécéptorùm et artis intimae commenta

perscripserint; inter utrum que vero columen , sectatorum praeniteat Tulláis

meus, qui non solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatif majestate

tonuerit, verum etiam ipsius artis praecepta commentus libros quamplures

seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 437

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoamentorum primordia

detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis pracmium proiiceret,

quod iubelis, ac fiducia perennitatis áccendat exsequi vol primora, tamen Jove

*■ ' ■•:.-■ Ï.::. . ■•-. > .-■* -...» ,:l;, ¡. . . . , . ;. ... _ ., ; ,

• ..'-: ' '■ '«-i-.- :•■• ." ■'■;<■ :■■. . •,. .., • . . .... .„,;.. .,..,; . ... -, ,.

cditionibus rescripsi »in trepidatione et aibniratio- fatis] Darmstatlensis codex factis, quo tarnen

ne«, uti in Darmstattcnsi quoque est códice. non magis indigemus quam altera lectione a Grotio

ac tunc] Ita anteriores cditioncs codicesque in margine notata pvomerilis pro promeriti.

Darmstatlensis ct Rcichenauensis; male Grotius al. columen] Sic scripsi с codicibus Darmstattcnsi,

deprécala] Faiuosissiniuin illud Dcmostbcnis ex- Rcicbcnauensi , aliisquc apud Oudcndorpium (ad

ordium in orationc pro corona spectare vidctur: Appui. II, p. 74) pro culmen, quod in Grotii alio-

ядытоу (iïv zoîg -&eoíg ev^o/uu riàôt, xaï rtá- ruinquc editionibus exstabat. ... • .(- f

6ttiQ я. T. X. , «-i« • i accendat] Hanc lectionein pracbuernnt codices

conscssionis] Ita codices Monaecnsis (G), Rci- Darmstatlensis, Reichenancnsis, et Monaceneis (G)

chciianensis, et Darinstattcusis; editi confessionis , pro Grotiana accédât. Practcrea distinctionem muqnod

temerc Grotius in nota repetiit. H\ j (• ••• ,7 tayi, puncto post imperante pósito, ne opus esset

50

594 Martiani Capcllae üb. V.k §. 4SI,

УГ.1 cum superis imperante. Accingar igitor haec aridiora регсоггеге, uiinns quidem/

quam publicitus soleo, placitura; quamquara si Pallados aures atquc

Arcadicam rationem benevolac majestatis participant assensio, ne nunc quidcm

458 apud vos, maximi coelites, displioebo; Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem, virtutem alii dixere, alii disciplinara. Artom vero idcirco> quia do-

«fcor; licet Platd huic vocabulo refragetur, Virtntom autem dicunt, qui mihi

bene dioendi screutiam inesse co»^ererunt. Qui edisci vero dicendi intiniam

rationem et percipi posse moni needed ¡fijienter me; asserunt disciplinara.

iuHßlnü'» Ь ßiü/.'j J> '.:'• 'i<i'¡if( fi u;ümo /■!»{ nii'i'ir!i>ii'jA ',.•'!".:..•' ."' ■ ,'::''■:' >• iY

Vonckii conjectura jumter pro iaitup (spec. , crit. . хаЫы VQfiat cevri rrjç rs^vtjc, аХХыс de xwv

p 83). JPrMiioi-ft autem servaviut elegantius, neglecta SrcoDtcöv lv бенры ¡levto (pvofítvr/V. Ceterum

Iectíonc primordio, quam G rotins in margine posuit. ante » disciplinam • è codîce JWonaccdsl (C) pro

assensio] Refinxi locum ad codicie Darmetat- Grotiaao alteri scrjpsi alii. , ^.. ¡, .,

tensis anctoritatem, cujus tamen lec^ftap» jam..... РЫр] Nimiriuj^ m Gorgia (p, 463 Stepb.), ubi

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso hace logimus: »Tsxyr¡v ôè amr¡v ov <pr¡fii tivai

téxtu vel antecedentium editionum scripturam ne- ¡xXX" ¿(irteiçlav, or*. CVX ïxei Xoyov imâèva —

gfigentia depravaverit; cdîderat enim Aroàdiam »•«- • ¿yà Âk Ta%vr¡v< oé'McaXÓ, 6 av j¡ аХоут

/»вне et assensionem, quina anteriores certe ratio- Jtgäy^c«, quem dclnde locum certatiin expressc-

... , пет et assemiqne Labercnt. Arcadicam autem r«- ™nt Quiuctilianus (2, 13, 23), Appulcjus (dogin.

tionem Mcrcurium esse, qui ipse Xôyoç ct'EQtiijç Plat: P- 231 Oudcnd.), aliij confer et Astium (ail

Xôyioç appcllabatur, moncre vis opus est. РШ. PWeflr. pi 380).

aumm alii] Utrmm Are sit an non Hietorica a ' w/i^m] -^ GrassiM apud Çicwoncnv (de orat

multis quaesitum esse et e ¡Cicerone (de orati !,,., 3> i4): "cst eP\m c'oquentia una quacdain de sum-

19. 2, 7) et e Quinctiliano (2, 13) constat, qui »»îs virlulibits ; qiiamqnam sunt omucs virtutes ae-

(p. 342 Spald.):» quidam, inquit, rbetorieen vim tan- qna,es ct P»rcs> scd tamen C9t species alia magis

tum, quidam sèienliam, sed non virtutem, quidam al»« formosá et illuslris; sicut bacc vis, quae scien

dum , quidam rti fem quidcm, sed a scientia et tiam complexa rcrum sensa mentis et concilia si«

viilule dijunctam, quidam ctiain pravitalem quan- verbis explicat, ut cos qui audiunt quoeunque indam

artis, id est xaxorexviccv nominaverunt«; eübueritpbssit impeliere.«

subtilius sane quam noster, apüd quem non satis" bene dicendi] Viilgata bate est per vcfemm

apparet, quid inter artem et disciplinam intcrsir, scholas definitio, quae apud OuinctHianum comp)»->

nisi banc i7ii6xi)[xi]v G race or n m, id est scientiam, "bus locis exstat (2, lli, 54. i», 10, i>4. 7,- 3",

illain Tè%vrtv'essè roluit. Ilaec cnim posteriori Щ- Hermagorac deberi vidctur Spaldingio (T. I,

actate inter se distiñeta esse, apparet с Sexto Em- P- 5€1), sed et Xcuocratîe (bisse et Stoieorum

piricV» (adv. Matbem: 2, G): aXX ¿oç ¡xtv SevoxQcc-- «ronet ibidem (cönR"»e4t; Emp. ádr.' Ufath; 2, в;

TÓVi Щ\> еЫщ,1^ Хац^гтгсё'кЖ 'Ц? Р- 280 Fabr.). -' »Г'1 »,ои «» «•■»«"•> »•»■-■•"■•» Ьо-,р

Martiani Capellee i Щ V. ; §. 439. 305

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE. .

-':■■■ i<. ■• ■ : ■ •-■ -¡i ; i:-: r ; «■'••■ '''' ' ; s ' ': -^ i:'--' ':i! ■■-'.•.»

Officium vero meum eat.dicerc apposite ad persuadendum ; finis per- 439

suadere id quod est propositi] m dictione. Quae quidem verba m ei Ciceronis

attestor, cujus ctiam excmplis mo per omnes insinuó praeceptionis ductus

conseqücnter usuram. .'; v tb^:i а„-ц ...Л.- u.ipuin:-. • j ,;'.\ :: ,:>.-,

t ,: .и;.;ь -..._ . :.,-::j 4JBI ET -UNDE. --",; •„,,) ..■•>;.) ..•■,;... .• э ^-юь.-,.*,

.,.,„.. -.j Materies autem duplex est inibh.ubi.fitlu^ejat oratio. ЦЫ, цццщ

¡peius шеюЬга. aggredior quaestionis; nade, quürn'fce* mvoatae verbáqutf 440

socíantur. : -"; л -* '"'""■>' ":!"' M'"'-Vi ' *. - •-•'"-'"-«■f "¡«'" ...■«.•>-., .-„:,.■;„»„.,

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA-i'^,./..)..!

,;г Qqaestfo aute^, ддеа ,ajut finita est, ..put..,infinita. ;F¡njjta est, |диш n^_ 441

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in ■ Rosciana quaeritur Ci*

US.« i. :•».■.■■ -.■?•'.':• ■.!"•' :П".1 ;. » • i •.■ '. -, i ,.-.■• ' 1» •••< -i i! ,'Iiii ; i->«"î.' i"i .■ »'• v> "i": ..:lí Ol't? ni

officium] Cicero (de invent 4, S): »officium au- verba (de invent i, S): »materiam artis earn djeitcin

ejus faculta tie videtnr esse, dicerc apposite ad mas, in qua omni»} ars, et ca facultas, quae eon»

persuadendum; finis, persuaden; dictione. Inter fieitur ex arte, versatur.« ' •

officium antem et finem hoc interest, quod in offi- vbi et м**4е] Marius Victorinus (ad Cic. de inciù,

qnid fieri; in fine, quid officio eon venial, con- ч/eirt p. '99 Pith.): »verum quod ait earn dicimus

eideratur«; atque iisdem fere verbis alio loco (de ostendit artis omnem materiam in duobus esse, id

orat. 1, 51) »oratoria officium esse« ait »dicere ad «et in со ubi fácil aliquid et in eo untie facit. Ut«

persuadendum accommodate* (addc Quinctil. 2, 15, puta fabri materia est in eo ubi facit, id est ferrum

3; p. 545 Spalding.). Eodem redit Arislotelis de- quo il tundit; est item fabri materia in eo wide

linitio (rbetor. 1, 2): »i6ri <P T]'ci¡tOClxr¡ ÔVVCt- Äeit, id est malleus quo tundit — sie et materia

fitç JteQÏ exaÓTOV Tov dtcoQr¡6ai xo èvâe%o- rhetoricae artis potest in со esse мб» facit, id est

fisvov Jti&av¿v.* » deliberatione, demonstratione, jnditíiali; potest

persuadere] Sic jam Grotins e MS. legi jussh et in eo esse мпя*е facit, id est in argument!*,

pro persuadendi in editis, addicnntqne codices Mo- quaestionibus, ct in reliqnis matcriac necessarlis. «

uaccusis (C) et Darmstattensis. ' ■■ Cctcrum in sequen tibus ante (рамп ipsius sustnli

1 ntateries] Fronto (П, p. 481 Maji): »materksr, ut, quad m editis erat, codicia Monaeensis (С)

inqiiit, »animi est, materia arboris; et materies •aucferrtate. ■* '• "•' '-V

qualitas ingenii, materia fabri s apta«; sed liane quacslio] Inserui mit cm e codicibus Monacensi

diAercntiam minime servan ipsius Ciceronis decent (С) et Darmstattensi. Distinctio ipsa ab Hermagoru

306 Martiani Cabella« lib. V. $. 441.

'i :

4i

ceronis, utruin interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae generaliter

quacrit utrum sit aliquid appetendum , ut an philosophandum sit in Hortensio

disputatur. In supcriore autem crebro assiduequc colluctor, atque

eam Graecis placuit бло&ебси nominari. Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius vereor, quum otium ac disputationes aggredior:

licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

rcpctciida est, quem Cicero » (de invent. 1, 6) te

status »oratoris materiain in causam et quaestionem

divistssc, et causam quidem dîcere rem quae ba

bea t in se conlroversiain in dicendo positam cum

personarum certarutn interpositione — quaestionem

autem cam appellare, quae certarum personarum

interpositione careataj sed ipse postmodo dicere

maluit (de orat. 2, 10) »duo prima venera r/uaestiomim

esse, in quibus eloquentia versaretur, unum

infinitum, alteram cerhim; et infinitum quidem,

in quo aliquid generalim quacreretur, hoc modo:

expetendanc esset eloquentia? expetendi honores?

cerium autem, in quo quid in persmis, et in conslitutarc

et definita quacreretur«; cademque Quiuctiliaui

est ratio (3, S, S; p. 463), qui: »convenit,

inquit, quaestiones esse aut infinitas aut finitas.

Infîuttae sunt quae remotis personis et temporibus

et locis ceterisque shnilibus in utramque partem

trac tat» tur, quod Gracci -&ббсу dieuut, Cicero proposilum;

finitae autem sunt ex complexu rerum,

personarum, temporum, ceterorumque ; hac v.to-&6-

6slç a Graecis dieuntur, causae a nostris.« Adde

Augustinus» (princ. rbet. p. 291 Pith.): »Duo sunt

primî et quasi generales civilium quaestionum modi,

quorum alter thesis alter hypothesis vocatur a Grae

cis ; nos priori пошей si Graecum (lege Latinum)

dare non possumus, ne posteriori quidem, quanvqnam

vidcamur dédisse; quippe controversion* dicimus,

quod nomen tarn in thesin quam in Ьтро-

thesin potent cadere« cet. , ..,,.. ,,-. •

in Hortensia] Cicero (de divin. 2, i): »cohortati

sumus, quam maxime potuimus, ad philosophiae

Studium eo libro qui est inscriptus Hortcnsius.

« Fragmentorum nnmerum band exiguum invenics

apud Orclliiim (Т. У, P. II, p. 479 sequ.).

otium] 2Z%o?,T¡V- Est autciu 6%oXr¡ disputatio,

quae per otinm cxercetur. Cicero paradoxis: »quod

vix in gymnasiis et in olio stoici probant.« Grot.

— Paulo ante restituí e codicibus Monaccnsi (C),

Rcichenauensi, et Darmstatlcnsi шШпс* pro Grotiano

»fitm«; mallem autem ¡nvenissem codiccm,

qui praeterea in infinita praebcret, ccrte ablativus

absolutus infinita—vindicante ante versor die! non

potest quantum me male habeat.

thesis] Confirmât hoc testimonio suo Cicero

(orat. 14): »orator, nun Ule vulgaris, sed hic excel

lons, a propriís personis et temporibus semper,

si potest, avocat conlroversiain; latins ciiiin de

genere quam de parte disceptare licet, ut quod in

universo sit proba ( nui, id in parte sit probari ncees&

e«; baec ipsa cnim quaestio »a propriis per

sonis et temporibus ad univers! generis orationcm

traducta« codem teste appellatur -&é6iç. Addc

eundem alio loco (ibid. 35): »sunt maxime luminosae

et quasi actuosae partes duac, quaruni alteram

in univcrsi generis quaestionc pono, quam ut supra

dixi Gracci appellant &¿<Jiv«, et QuinctiJianum

(2, 4, 24): »Theses autem, quae sumnutur ex rerum

compara (¡one, mire sunt ad exercitationem dtcendi

speciosae atque uberes, quae vel ad suadendi

Martian! Capellae lib. V. §. 441. 397

elatius anhelanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentía ministrarit.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ас pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubemetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione cotnmoti nullam esse attestantur hypothesim, quaestionetn

cuneta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quacstioncs poterunt applicari.

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAE.

Jam vero partes officii mei quinqué esse non dubium est; nam est in- 442

veotio, dispositio, elocutio, memoria, pronunciatio. Judicatio enim, quae a

officium vel ctiam ad jodiciorum disceptationem ja*

Tant plurimum«, obi vide Spaldinginm (p. 280).

anhelanti] Pronuuciandi contentionem signiGcat,

ut apud Persian! (1, 14):

»Grande aliquid quod pulmo animae praelargus

anhele I. « ,

amentatas] Ciccronem hie quoque imitator, qui

daobas locis (de oral. 1, 57 et Brut. 78) ora tori

ctiam amentatas hastas tribucrat.

Scauriana] Monacensis (C) Scaurina, neque

aliter jam Patricius (ad Cic. orat. fragm. Ш, 2;

p. 1005 Graev.) apud nostrum legisse videtur, sed

praetuli vulgaUm, quam pariter et Pompcjus Graiumaticus

tuetur (comm. art. Donati p. 108) et aliarum

formanuu analogía, quas sollerter congessit

Spaldingius (de oratione Marcelliaua in Wolfii mas.

antiqa. stud. I, p. 4 sequ.). Ceteram nunc demum

rcperta magna illius orationis parte apparet, quomodo

ibi baec disputatio tractari potuerit, nimirum

ubi de Arinis Sard! uxore agebatur, quam Scauri

libídine ad mortem compulsara esse arguebant (II,

2} p. 260 Orel!.).

pmdentia] la ill« enim oratione (30 sequ.) in

signia de providentia locus est. Ea autem voce pro

prudentia et bac pro illa Cicero ipse quam saepisslme

ntitiir (acad. 1, 85 de leg. 1, 23 5 14. D. 2,

28 et 72).

cuneta quae] Lege »eunetaque quae* : error ex

repetita voce, ut saepe. GnoT. — Melius mihi locum

sanassc vídeor, partícula quia e códice Monecensi

(G) restituía, indeque interpunctione etiam mulata.

quinqué] Tot etiam Cicero (invent. 1, 7; de

orat 1, 31) partes rbetoricae statuit, quas a Graecis

toya XOV Ç77TOQOÇ vocari Curias Fortunatianus

(Pithoei rbetor. p. 58) tradit. Salpicáis Victor

(ар. Pith. p. 242) tría tantum officia oratoris enumerat

»intellectionem, inventionem, dispositioucm. «

Plura dabit Quincliliauus (3, 3).

judicatio] Quinctilianus (3, 3, S): »His adjecerunt

quidam sextam partem, ita nt invention! ju

dicium subnecterent, quia primum esset inveniret

deinde judicare. Ego porro ne inveníase quidem

credo eum qui non judicavít. Et Cicero quidem ia

rbetoricis judicium subjecit invention! , mibi autem

adeo tribus primis partibus videtur esse permixtum

(nam neque dispositio sine eo neque elocutio fuerit),

598 Martîani Capellae lib. V. §. 44fc

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoquc ipsa pars hoti

poterit rite censeri; licet quid dicendum quidve silendnm sit dispensado judicationis

examinet. Inventio est quaestionutn argumentorumque sagax invcstigatrixque

comprcbensio; dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elocutio,

quae arripit verba vel propria vel translata, quaeque nova facit veteraque

componit; memoria firma rerum vorbor unique custodia est; pronunciatio

vocis, motus, gcstusque pro rerum vcrborumque dignitatc modcratio. Sed ex

bis inventioncm certum est esse potissimam, cujus opus est causae quaestiones

excutcre et argumenta probatu idónea reperire.

DE „QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

453 Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt cnim principales, abac

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,

til pronunciationem quoqne vel plurimum ex eo Spald.) cvnsulueris, vidcbis liacc a uostro presse

mutual i putem«; quo de loco confer quae dispu- exscripta esse.

ta vit S«hützius (in opuseul. p. 231 eequ.). esse potissimam] Pariter Ciceroni (de inv. 1 ,

inventio] Cicero (inv. 1, 7) inventionem appel- 59): »inventio prima ct maxima est pars rhctoricac.«

lat » excogita tionem rernm тегагпт aut verisimilium, quaestionum] Cnrius Forttinatianiis (p. G6 Pith.)

quae causam probabilcm reddant«; quem plcriquc octo quaestionum species ponit: »g«- lieraient, spescquuntur.

IN'ostram definitionem Pithocus (rhetor, cialcm; principalem, ineidentem; roluntariam, nep.

356) Isidoro queque tribuit, sed in ipso illius ccseariam; accidenten), crralicaui.« Vocabulo prinopere

nulla ejus vestigia exstant. Unde nostcr hau- cipalit in simili causa ulitur Cicero (dc fato 1):

sent, prorsus ignoro, pracserlim propter inusita- «causa rum aliae sunt perfect ac et principales, aliae

tum vocabiiliiiii investigatrix , quod Graccam orí- adjuvantes et proxiiuae.» Paulo aliter Qninctiliagincm

saperc videtur, ut apud Ciccroncm (invent, nns (3, 6, 7): »aliae (quaestiones) sunt propriae

1, I. 2. 4) tlominatrix , imitatrix, moderatrix, caiisariim, dc quibus ferenda scntcntia est, aliae

apud Quinctiliauuin (2, IB, 21) invent rix , judi- adductae extrinsecus, aliquid tarnen ad summam

'catrín, enuncialrix. causae confercntes, vclut auxilia quaedam. «

verborumaue] Ita melius in códice Monaccnsi constitutiones] Cicero (dc invent. 1,8): »cam

(C) quant in editis et verborum. Quodsi Ciceroncm auaeslionem , ex qua causa nascitur, conslilulionem

(de orat. 1, 5; erat. 17), Auctorcm ad Hcreniiiiim appcllamus.« Quinctilianus (3, 6, 2): »quod nos

(5, 11 et 15), et QuiuctiHanum (11, 3; pag. 529 statvm, id quidam Constitutionen vocant, alii auaeMartiani

Capellae lib. V. $.443. 399

dam argumenta vel scripta refutando in plures causa deducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium jure occiderit Miloj incidcns, uter utri

insidias comparant. ./ .vv .-;'• <•<•:■: • -, t:r> t .'>

r ■ . . . .

км.;Ь*ы}> j,o „./^bSp^OTU^,;^ UNDE . NASCANTUIL ; » . ,, .,;,, .,.,

•'-' Principales igítúr stáhis1 sunt número tres": an sit, quid sit,' quale sir. 4Í4

Anf sit, conjectura est, ut: an patreffl Rósfcitis öcciderit. Quid sit, finis, ut:

ail" majestatem minuerit Cornelius. '(Jfoaleísií, qUalitas, ut: an Saturninus jure

hlVl) ,''/1 C. >'\ ■•' \ i.i;i!i [■'.".' . ■':'.' «i'-^'l Í1Ü1Í..V) i'l')::j .• '.' - ,'.-.' if ■- ) Г Л

slionem, alii id quod ex ijuaestionc apparent; The- vim habere afquc id esse quod .adversarius crimiodorus

generale caput, id est xe<páZaiOV yevi- nctur; ant si nique de facto ñeque de faeti appclticÓTazov

, ad quod referantur omnia.« latione ambigi potest, id quod arguare neges tale

esse quale ¡He dicat, et rectum esse quod feceris

concedendnmve defendas. Ita primus ¡He stains et

quasi condictio com adversario conjectura qiiadain,

secundus autem definitione atque descriptione aut

informal ¡one vcrbi , tertius acqui ct veri et recti et

humani ad ignoscenilum disputationc tractandus est«

cet. Alii ut Caesiodorus (p. 357), Sulpicius Victor

(p. 2ä0), Isidoros (2, », 2) primnm distingunnt sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in rationali

vero geuere conjeeturam, /¡нет, qualilatem ,

iranslationem; at hi cum ipso Cicerone juvene (<!e

■humero tres] Piorsus cum nostro consentit Ju

lius Severianus (p. 307 Pith.), modo verba ejus

cum Cappcroncrio (aut. rliet lat. p. 539) sic legas:

»status tres sunt: ubi quod a tc factum objicitur

negas, conjectura est ; ubi quid- a te factum fatcris

ct negas earn vim nominta habere quam adversarius

criminatur, finis est; at si ueque dc facto ncquc

ile nomine ambigitur, scd si jure faetum contendis,

/fualitas nominatur.« Praeivit Cicero in iis quae

provectiore ¡tétate scripsit, ut de oratorc (1, 51):

»quidquid in controvcrsiam veniat, in eo quaeri

soleré aut f'actumne sit y aut si est factum quale.

sit,' aut etiain quo nomine vocetur, aut, quod

uoniuiHi addtuit, rectene factum videatnr« ; et alio

invent. 1 , 8 scqn.) Ilcrmagorain sequuntur, unde

cur Martianiis disccsserit, statim exponetur. De rc-

Hquis rcliquorum sententiis, quarum vix numerus

loco (oral. 14): »quidquid est quod in controversia iiiiri potest, eruditissime disputât Quinctilianus (5,

aut in contcntionc vcrsctur, iu eo aut situe aut

quid sit aut quale sit quaeritur; situe, signis;

quid sit, definitionibus; quale sit, recti pratique

partibiis«; et omnium cxplicatissime (partit, oratur.

29;: »in omnibus igitur causis tres sunt

gradus, ex quibus unus aliquis capirndus est,

si plures non queue, ad rcsistenduni 5 nam ant

k* constituendum oet, *t id quod objicitur {'actum

neges, ant ¡Hud quod fuctuW ¿tuteare neges cam

в, 29 sequ.), quern, qui plora de statibus scire

enpicrit, omnino adcat.

Roscius] Triam geiierum tria exeinpla a Cice.

ronis oratioiiibus repetuntur; quarum exstant done

pro S. Roscio Amcrino ct pro C. Babirio pcrduellionis

reo, tertia pro C. Conidio intcrcidit ncc

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pediaui argumentis

scholiisqiic supcrsunt.

majestatem] Auctor ad Heicnnium (£, 12):

400 Martiani Capellae lib. V. §. 444.

nccatus sit. Sed ne forsan moveat, quod praetereo quartum statum, quem

Hermagoras invenit, subtilior ratio est eum non statum, sed partem diccre

445 qualitatis, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intcntio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni negatio; ut si dicatur, occidisfi patrem — non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus nascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistât. Sed

facile est vidcre, quid objecto crimini respondeaturj illud facile non est, quid

debcat iotendi, utrum factum, ut: homincm occidisti; an nomen facti, ut:

»Mojestatem is minuit qui amplitudincm civitatis

detrimento afficit.« Adde Ciceroncm (de invent. 2,

17; de orat. 2, 25. 49; partit. 30), Quinctilianum

(7, 3, 36), et Taciturn (annal. 1, 72).

Saturninus ] Eodcm exemplo utitur Quinctilianus

(5, 11, 6). Eum en i m occidisse argncbatur

C. Rabirius (Sucton. Caes. 12. Dio Cass. 37, 26).

ijuartum stalum] Nimiium translations (§.455),

quern vel Cicero (de invent. 1, 11) tribus reliquia

subjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 13) et ipse

ad qualitalem transferre videtur (confer eundem et

5, 6, 68).

Hermagoras] Memincrunt ejus ct Strabo (13,

p. 621 Casaub.): »EgfiayoQac ó ràç рутосмас

ré%vaç бпуусс'сфас«, ct Quinctilianus passim; sed

ut duo ejusdem nominis bomincs distinguendi siut,

quorum alter (3, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(3, 1, 18) uon multo ante Quinctilianum. Нег-

inagorac disciplinant iuprimis exponit Aurclius Au

gustinus (p. 203 sci]u. Pitli.).

per intentionem] Cicero (de invent 1, 8): »con»

fttilutio est prima conQictio causarum ex depulsione

intentions profecta boc modo: fecisti — non feci,

ar.t: jure feci.» Auctor ad Ilcrennium (1, 17):

«ex intentione ct infitiatione judicatio constituitur

boc modo: intentio: occidisti Ajacem; infitiatio: non

occidi; judicatio: occident ne.« Alteram умтсмра-

6lv, alteram artbtpaÖiv Gracce dici monet Augu

stinus (p. 294) quern confer. Cetcrum rcctc Quictilianus

(3, 9, 1) intentionem ct depulsionem ad

judicialis generis officia restrinxit

depulsio est] Yerbum a Giotio omissum с eodice

Mouaccnsi (C) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topic. 25): »rcfutatio

antem acensationis, in qua depulsio criminis, quae

Gracce Ótátíic dicitur, Latine appelle Uir slat us ; in

qno primum insistit quasi ad repugnandum congrcssa

defensio.« Isidoras (on g. 2, 5; 1): 'Status

apud rlictorcs ea res dicitur iu qua causa consistit,

id est conslitulia. Graeci autem stalum a contentione

GxàolV dicunt; Latin! autem non solum a

pugna per quam expugnarcnt propositioncm adver

sara, sed quod in со pars л traque consistit.« Xrú-

6iç cniiii Gracce vel slationem significare potest vel

disoordiam; unde et Quinctilianus (5, 6, 4) dubitanter:

»quae appellatio dicitur duct a vel ex eo

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

in boc causa consistât.» ,r¿> l.'.ú Jus . • ,„ ->л

Martianj Capellae lib. V. $. 4ÁS. 401

homicidium fecisti ; et licet vidcatur idem esse, tamen in superiori objectione

si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei nomen

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunquc homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

cxsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget: notí/FeoT homicidium ; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non

vocetur. Est igitur intendcndum illud quod factum est, ut, si id negaveri.

t adyersarius, habeas conjecturarn ; si eo concesso nomen criminis excluserit,

intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 4ÍG

aibi Vel oportuisse faceré dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de, re,,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni faceré licuisset? de actione: an

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat con-

! :

conjectura erit] Sic códices Rcichcnanensis et non oportuisset. Est enim aliquid, qnod non opor-

Darmstattensis pro Grotîana lectione conjecturae. teat, ctiain si licet: quidquid yero non licet, certe

Supra quoque quod Grotias excadi vel jnsscrat y el non oportet. « ' ■ ■ •

passus erat liceat pro licet, ex anterioribus edi- addicto] Quînctilianus in declamatione III: »in

tionibus correxi; mox tamen qnod sequi tur apud addicto, ас paene servo et vix libero.* G до r. Con-

Grotium nescias corrigere nolui, licet in anterio- fer Gcllium (20, 1 extr.): »niai dissolverent, ad

ribus nescies exstiterit praetorem vocabantur et ab eo, quibus crant judityranni

interfectio] Cclcberrimum boc in rbe- cati, addicébantur , nervo quoque aut compedibus

torum scholis argumentum, quod ex Luciani tyran- vinciebantur.« Exemple ctiam apud Ciceronem (de

nicida et ex Latinorum declamationibus, quae ex- ora t. 2, 63 5 pro Flacco 20). Differcntiam addict i

stant, apparct. Âdde vel Ciceronem (de invent. 2, et serví perspicue exposuit Qninctilianus (7, 3, 27)

49). Plura dabuut Meursius (Tbem. Attic. 2, IS) undc hoc quoque videmiis, aaepius declamandi ar

el Petitiis (leg. Att. p. 513 — 316). gumentum ab hujus conditionis ambiguitate desumlicuisse]

Cicero (pro Cornclio Balbo 3): »si tum esse (confer et dccl. 311); materiam vctuetisdenique

aliquid, quod non contra ac liceret factum gima Romanorum historia praeberc poterat.

diccretnr, sed contra atque oporteret, tamen csset an habere] Hoc quoque scholasticum argumentum

omnia ejusmodi reprebensio a vobis, judices, repu- fuisse videtur, ansa fortasse ab Aescbinis oratione

dianda. Nunc vero quid dicitur? quid ait accusator? in (Timarcbum repetita. Apud Mariuni Victorinuin

fecisse Pompcjum quod ci faceré non licueiitl quod (p. 228 Pith.) inter alias leges, quibus ejusmodi

gravius est, quam si id factum ab со diccret, qnod controversiae nitebantur, et Lace est: »iinpudicus ne

îil

402 Martiani Capellae lib. V. $. 446.

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,

ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui .causam

cognoscit, propositum habet efficere aliquid, id est . aut damnare aliquem

aut absolvere. . ... :-. '. . ,,-i ■ » ¡ ¡. -, , . .. ..•■ : '.-•

DE GENERIBUS AUDITORUM ET CAUSARUM. •,-". .! :-

лл7 Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatcm

aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honéstate vel utilitatc

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectatj

concionetur.« Similis cxstat apud M. Senecam (con- versiam« Quinctilianus quoquc appellat (5, 13,8

trPY. V..3S): »fur concione proliibeatur. « hjnomi- coll. 7, 5, I). Graeco vocabulo est уьЕХакг]-ф1с

niosus autem Ус est qui Graecis ¿(Vifioç. sive цехабхабьс, quam certatim illustrant Curius

quae species] MS. »quae status qualitatis trans- Fortunatianus (p. 51 Pith.), Sulpicius Victor (p.

latio nominatur.« Forte »qui status qualitatis trans- 262), Augustinus (p. 294); eadem тего in jure

latio nominatur.« GnoT. —• Omnino non intellcxit Attico Ласаудсирт], quae Latinis alias praescriplio ;

Martianum, qui modo (§. 444) translalionem sta- unde Quinctilianus (3, 6, 72): »annon praescriptiotiim

esse negaverat ct inter qualitatis species re- nes, etiam in quibus maxime vidctur manifesta

tuleratl Nostrum prorsus confirmât Aquila Roma- translatio, easdem omnes species habent« cet. ubi

nus (p. 15S Rubnkcn.). vid. Spaldiiigiiis (p. 527). Adde Mari um Victorinum

translatio] Cicero (de invent. 1 , 8): »omnia res (p. 207 Pith.): » Translationem non ¡ntclligamus

... aut facti aut nominis aut generis aut actionis formam esse status legalis; prescription em vero

continct quaestionem .... at quum causa ex eo candem appcllari posse et candem exceptionem, sed

pendet, quod non aut is agere vidctur quern opor- «b oratoribus«, ubi oratores rbctoribus sivc teclitet,

aut non cum eo quicum oportet, aut non apud nicis opponuntur. De praescriptione sivc Jtccçtcquos,

quo tempore, qua lege, qua poena oportet, yçaarfj vide ciindem Platnerum (Process und Klatranslativa

dicitur constitution quia translationis et gen bei den Attikern I, p. 138— 160).

commutationis actio indigerc vidctur. « Eandem plu- ut sola] Hoc restitui ex antcrioribus cditionibus

ribus exposuit alio loco (invent. 2, 19), quem inipcr p'O Grotiano et sola. Parilcr infra restitui eßkerc

egregie ut assolct illustravit Platncrus (progr. de aliquid pro aliud, codicibus quoquc Darmstatfcnsi

partib. libror. Cic. rhetor, quae ad jus spect. Marb. et Reicbenauensi addiccntibus. Sic Cicero (partit.

1829. cap. 2), vir, qui juris scientiam cum insigni 3), quern locum sequcntibus quoquc adbibere posntriusqnc

linguae peritia ¡ta cumulât, nt Crasso sis: »aut auscnltator est modo qui audit aut dis-

¡11 ¡ apud Cicero ncm non tan tum comparan, sed ceptator, id est rei scnteutiacque moderator; ¡la

etiam »equipcrari mérito posait. »Actionis contro* nt aut delectetur aut statuât aliquid. Statuit autem

Martiani Capcllae lib. V. §. 447. 405

tertium genus ejus est qui facti honestatem vel turpitudinem libera aestimatione

perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt

tria causarum genera, quae hypothesi contincntur, id est judiciale, deliberativum,

ct demonstrativum. Sed quum omnes praedictarum rerum auditores 44&

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.

Nam et judex, cujus officium est damnare reum vel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam, dubitat quo modo utatur

officio; et qui délibérât, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudetur, aestimanti contemplationc dispensât. Sed quum

in diversum haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

quemadmodum temporibus variantur. Nam deliberatio futüri tantum temporis

conduct quaestionem, ut si deliberet Cato, an se debeat, ne victorem adspiciat

Caesarcm, trucidare. At vèro judiciale genus tarn praeteriti quam futuri nonnünquam

temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur. Lautic

practcrilis, ut judex, aut ilc nituris, ut senatus. .cío suo, non ut ab eo disccdant, scd ut ncsciaiit,

Sic tría sunt genera, judien, dclibcrationis, exor- quomodo exsequantur.

nationis, quae quia in laudationcs maxime confertnr, («in illud\ In cditis legebatnr tunc — attends

proprium habet jam ex eo uonicn.« mus — varientur, quae Monacensis codicie (С) autria

causarum genera] Primus Lorum auctor, ctoritatc correxi.

ut videlur, Aristoteles fuit (rhetor. 1, 3 et 4), deliberatio] Eadem noster infra (§.466), unde

sccuti sunt Cicero ct plurimi alii; quae qui defen- simul videmiis deliberativum genus antiquis rhetodunt,

inquit Quinctilianus (3,4, 6), »Iria faciunt ribus (Cur. Fortun. p. 41. Mar. Victorin. in Cic.

genera auditorum: unura quod ad deleclationem p. 147. Alcuin. p. 370 Pith.) ctiain consilii nomine

conveuiat, altcrum quod consilium accipiat, tertium appellatum esse. Sic Juveuulis (1, 15):

quod de causis jiidicct.« Ceterum non Tideo cur »ei nos

Grotiiis feminino genere scripserit judicialis, deli- Consilium dedimus Sttllae, privatus ut allum

Iterativa, demonstrativa ; equidem ex antcriorihus Dormirel*

ncutrum rcposni, ut est apud Ciceronem (de in- inprimis antcm hue pertinent »grandia morituri Cavent.

1, S). tonis verba« apud Persium (3, 45), quae recte

officii] Lege cum MS. oßeio. Grot. — Eandem Koenigius explicat »orationem Catonis verbis subfilectionem

praebet quidem Darmstattensis codex: mibus claboratam, in qua deliberabat Cato, iitrinu

scd vulgata unicc praestat; dibitant enim dc ofli- mortem sibi conscisceret an eervitutem pateretur.«

51 *

404 Martiani Capellae lib. V. §. 448.

dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem aequitalis imperio, aliud

laudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum. Accedit

quod iu judiciali genere ambigit cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

quisque tarn de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultât vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

449 blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se damnandum non esse re

sponded et utrüm damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti objectione

nascitur intentio, ut si cidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

inanet judicis, aut certe facti nomen, non ipsum crimen intendere. Ca vendu m

aeque, ne," quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascenderé peregrinumj sed illud

potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,

sed de facto, cui accedit lex; si confessus ex facto, tune contra legem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercado con-

450 tineat quaestionem; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos trois,

quos status asserui, alios quatuor vel quinqué de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineatit, tarnen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

novella blandimenta] Panegyricos intelligas, qui non potest, quia hoc ad judicis officium pertinet.

imperatoribus non modo absentibus verum etiam lex te murum] Excmplum boc noster e Ciceroue

praesentibus dicebantur. (de orat. 2, 24) et Quinctiliauo (7, 6, 6; p. 142

certe facti] Grotins in margine certi; sed altius Spald.) répétât,

mendum insidere vide tur $ vide ne legendum sit: »non de scripti] Hi sunt quos alios legales appellarc

ipsum crimen aut certe facti nomen intendere.« supra (ad §. 444) mouui, quorum quinqué species

Spoliasse Siciliam Verrcm accusator intendere po- faciunt casuem quas noster infra (§. 462), ubi pi ига

test, quia in facto positura estj damnandum esse de iis uioucbuutur. ,. .,,..

Martiani Capellae lib. V. §. 450. 405

recital legem vel aliquam script* formam. Id autem', quod probatur, status

est, qui ex primo conflict u semper exsistit; ceterae quaestiones contioversiae

vel incidentes sunt perhibendac.

¡

QUOMODO STATUS FACILE INVENIATÜR.

' Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 451

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

"potent objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectura. Sed quum

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum ne

gator, sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium ,

sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexvo

sit. Nam potest unúm atque idem factum propter varias causas videri probabile,

ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae ct tyrannidis aíFectatione succensum se interemisso

memorabat. In quibus assertis tit quidem qualitas, sed diversae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

con/lictu] Ciccronis haec verba sunt (invent. I, jüngere: »Conjecturae status ex ncgatione, per

8), quae tánica Quinctilianus (3, 6, 4) reprehendí!, quem factiinine sit quaeritur; conjectura appcllata,

admissi] Nitnirum fact!, pro commissi. IVon quia conjiciendo ct argumentando ad veritatem ne-

Jnstinus solum (IS, 2; p. 394 Gron.) »admitiere cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

facialis« scripsit; sed Ciccronianum (de fin. 1, i) quae ponuntur in causa non ipsa sunt crimina, sed

etiam est: »quod semel admissttm coercen.« criminum signa. Ut si reus sit dives adolesccns,

non occiderit] Optime Augustinus (p. 294. 293 aficctatae tyrannidis, quod arcem praeteriens fleaf.

Pith.): »E duobus, dicto et responso, vel intentione Non enim qnod illam transeat, vel quod fleat,

et negalione media nascitur quaestio hoc modo: crimen est; sed haec signa sunt, quare tyranniintentio

est occidisti; negatio non occidi; quaestio dem affectare videatur. Dividitur conjectura peran

occiderit?» fecta locis his: prohationum expetitione, facilitate,

conjectura] Si de veritate facti quaeritur, con- volúntate, a summo ad imum, aliquando jure abjecturis

utitur orator (Cic. de invent, i, 8). Uhe- soluto, derivatione, veri simili probatione.«

rius hac dc re Sulpicius Victor (iu Pith, rhetor. occiderit Milo] Ita Monaccnsis (C), non occip.

250), cujus verba opcrac pictium erit hie sub- derat, at ¡a editis.

406 Martiám Capellae-lfói'V.^tófl

intentioni hon jus facti, sed negatio nóitiims :oJ)poá%kWfc, ^líamvis ncgatio^6-

pulsionis vice dicatur, támeh non Faciet conjecturam, quia non factum, sed

noraen facti destruitur; ut in hoc: adultcrii actio sit; quum repudiata uxore

stupratorem qui repudia verat maritus invenit, accusât adultera; reus contradicit,

nee factum negat, sed adulteríi Uomen cxcludit, et quaeritur quid sit

452 adultcrium, quod est defiuitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia dc

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuneupandum. In quo

ctiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, sed ad dispendium sacejrdotis, quum de domo

pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitione tractandum, id est, et

nomtnis] Sequilar apud Grotium: »ut adulte- C, 58 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

îiiim non feci«; ad quae observât: »Нас quatuor alla] Haue lectionem jam Grotiiis ad margiucm

voces in meo códice dcsnnt, ctiam in Lugdii- posuit, legiturque in Rcichcnaucnsi , Darinsta tiens!,

nensi et Basilccnsi, et sane verisimile est non et aliis libris scriptis ab Oudcndorpio (ad Appui,

esse bic genuina.« Ncque in anterioribus editioni- I. p. 245) laudatis, pro alia in editis. Intcllige re

bus Icguntiir, qiiare omîsi. conditam, ut apud Virgilium (Aen. 1, 209):

definitione conlroversiae] Cicero (de inv. 2, 17): — — »premere al tum corde dolorem*;

»Quum est nomiuîs controversia, quia vis vocabuli et »altissima cruditio« apud Plinium Secundum

dcGnienda verbis est, constitutio definitiva dîcîtur.« (epist 4, 30, 1).

(Add. Quinctil. 7, 3, 11 ; p. 92 Spald.). utraque] Utraque dixit adverbial! forma: ut

objecto criminí] Codex quidem Monaeensis (С) enim utrinque, quum bine et illinc respoudit, et

»objeclio criminis«; sed perperam, quia pericu- uirobique, quum bic et ¡Hic; sic utraque quum bac

lum sequitur, quod in omni criminatione summum et iliac. Grot. — Equidcin hoc adjectivum ad noest.

Exomnium, quod additur, de sacrilegio adbi- men definitione refero. De facto enîm utraque debuît

et Cicero (de invent. I, 9): »si quis sacrum finitione, »quid sit sacrilegium, et quid furtum«

ex private surripucrit, utrum fur an sacrilegus sit 'tractandum esse dicit. Cicero ad idem cxemplum

judicandus.« Paulo aliter Quinctilianus (,">, 10, observât: »neccsse crít definiré utrumque, quid sit

59): »privatem pecuniam sustulisti, sed quia de fur, quid sacrilegus«, itaque ncc ilia lectione opus

templo, non furtum sed sacrilegium est« (addc 5, crit, quam in margine posuit Grotlus: »in utroque.«

Martiani Capellae lib. V. §. 4оЗ. 407

quid sit sacrilegium, etquid furtum. Nunc de qualitate dicendum, cujus 433

multiplex natura divisionem partium primo desideíat, ut ea decursa singularum

proprictas expliçetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est.

De re, quum ejus facti, quod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oporteat disceptatur, ut an jure Clodium Milo jugula verit,

vel an domus Tullip restituenda fuerit. De actione autem, quum quacritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum; quae pars quoniam juris aequitate

perpenditur, recte earn in species qualitatis subtilius aggrcgamus, aliam

autem, quam Hermagoras quasi Constitutionen! novam a qualitate distinguere

et, translationem vel proscription em vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futUri temporis acstimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis, -io4

futuri negotialis. Qualitas in utroque juris assertio est; in juridiciali naturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asscrta vcrsantur. Juridicialis autem dividitur

in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

natura et jure défendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

rbperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut faceré deberet, al

legata ut quum Milo non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

Sil!"""»« t)(>j> .<'•■ ,, •/',,., i!; ■') , ч :.|i .-,: • -i \i- . : . >-. .;"■'.••■ . . ••<[••• \

nunc de qualitate] Vulgo praemittcbatur inserí- quoniam nulla translatif) id est pracscriptio sine

ptio: »Qualitas est quum qualis sit quacritur«, Gro- lege potest esse.«

tío tarnen recte notante: »Titulas hic ex Dialectic» a qualitate] Correxi locum in cditîs corrupttim

bue translatifs, sed perperam«; quapropter quum e códice Monacensi (C), tam a qualitate pro aut

a códice quoque Darnistatlensi earn abesse vidis- qualitalem, quam praescriptionetn pro perscriptiosera,

omittendam ceusui. mm scribendo. De praescriptione supra jam egî

Hermagoras] De со supra jam actum est (ad (ad §. 446).

§. 444). Translation!), eum Inventuren» et Cicero juridicialis] Restituí vocem praeteriti, quam

appeUat (de invent 1, 11) et Quinctiliauus (3, 6, Grotius iterare neglexcrat, e codicibus Monacensi

Св), quanqiiam semina ejns quaedam cilra nomen (C) et Darms fattens!. Praeterea monendum, paulo

ipsum apud Aristotclem reperiantnr (confer Spald. ante pro posterius Grotiiim inargini adscripsisse pop.

î>20). Adde et Curium Fortunatianum (p. 4Й sterior, quod tarnen non placet. ,

Pith.): »rationales status secundum Hermagoram dividitur] Haec distribute apud Auctorcm ad

quatuor, conjectura, finis, qualitas, et translation Herennium (1, 15) et Ciceronem (de invent. 1, 1J.

sed translationem tautundem accipimus legalem, 2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum

408 Martiani Capellae lib. V. §. À8Â!

occidcndi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia qitum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: relationem, remotionem, comparationem , concession em.

455 Relatio est, qaum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

456 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Remotio

est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab со qui percellitur

removetur. In alium, ut Tiberktó Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tarn senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedít, tempus emensum est. Accusatus contra

dice et crimen objectum removet in quaestorem. In aliud autem removet,

si' morbo tardatus in infortunium suum causam removeat tarditatis. Remo-

• ;-'Ь

in omnium manibus versentur, cxscribcre ipsa ne- qui perculit, modo ¡Ы de accusatore sermo esset |

cessarium non fuit. :,• "■ »cd quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Horaassnmtivae]

Grotius edidit assumptive sicut an- tía percellere interfectores suos amplias non potutcriores,

corrcxit tarnen in notis, adstipul&nte nunc erint, cautius duxi servare pertulit, quia perferre

códice Rciclienauensi. Sed practerea vide ne illinc etiam de patiendo dici potest,

pro illic legendum sit. foederis] Píuinantini, de quo et Cicero (Brut.

relatio] Auetori ad Hcrennium (1, IS) est 27). PInra dabit Plutarchus (in vita Tib. Gracchi),

translation noster cum Cicerone facit, quotum et Vcllejus (2, I, 3), Appianus (Hispan. 83), alii.

Orcstis (dc invent. 1, 13) ct Horatii (ibidem 2, 26) Celebratnm rhetoribus argumentum fuisse probat

cxcmplum commune habet. Utroque et Qninctilta* Quinctilianns (3, 8, 3. 7, 4, 12).

nus saepissimc utitur (3, 6, 76. 3, 11, 4. 4, alterius vitio] Dclcvi auctoritate codicum Darm-

2, 7. S, 11, 12 et 18) paritcr ас Milonis, prac- stattensis ct Monacensis (C) illtid quid, quod seecrtim

quum ipse Cicero (pro Mil. 3) hnjus eau- quitur apud Grotium, siquidem factum praceedit.

sam cum illa Horatii (apud Livium 1, 26) com- legatus] Huic quoque exemple ansam dedit

paravent. Cicero (de invent. 2, 29): »causae remotionis boc

qui percellitur] Reus, 6 dicoxófievoc. Grot, nobis cxcmplo sit: Rhodii quosdam legarunt Atbe-

— Percellere idem est quod in capitis discrimen nas. Lcgatis quaestores sumtum, quem oportebat

adduccre , ut saepc apud Taciturn (ann. 4, 31. 14, dari, non dedernnt. Legati prefect! non sunt. Ac-

.">7; bist. 2, 54. 3, 36). Ï3 andern ob causam et cnsantur.« Sed propius ad nostrum accedit Curias

paulo supra (§. 455) seribciidnm esse videri possit Fortunatianus (p. 47 Pith.). Cetcrum lectioucin vulMartiani

Capellae lib. V. §. 4o6. 409

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potestatem; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen- 4o7

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quutn crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecativam potius admovendum est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite so fecisse contendit, ut Verris

illa responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensât

militate bencficii. In hac quippe parte facti confessio est, sed immanitatem

objectionis excludit allegatio promerendi; at in ilia criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separatur, aut purgatione cessante ad humanitatis

miseranda respirât. Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer- 458

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tres esse non dubium

est, imprudentiam, casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto

scicntiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

gatam mutavi с códice Monacensi (С) scribendo cum Cicerone (dc invent. 2, 51 ) dixit concession

fuerit ct plectatur pro erit ct puniatur in editis. пет, cujus que partes niox (§. 458) latins cnarrat.

compensationem] Sic Marins Victorinus (p. 117 »Venialcm statum« dixit ct Scrvius (ad Acn. 4,

Pith.): »Primo debet diccrc feci sed profui, et pro- 523). De re ipsa vide Platnerum (in libello laudato

bare plus se profiiisse quam obfiiissc; quae est p. 29 scqu.).

qualitas compensativa, quam ideo Cicero compara- Verris] Repctiit ex Cicerone (act. Vcrriii. И,

tionem vocat, quod comparetur id quod in crimen 3, 16).

rocatur ad id quod se reus profuisse dicat.« Adde ab animo] Animus lile voluntatem significat,

cundem (p. 212) et Sulpicium Yictorem (p. 267. nt apud Quinctilianum (7, 4, 15): »non nunquam

268). IVostcr Ciccronem (de invent. 1, 11. 2, 24) male fecisse nos sed bono animo dicimus.«

sequitur, qui: »comparatio est, inquit, quum all- tres esse] Ita praeter Ciccronem vetus ctiam

quod factum, quod per sc ipsum non sit proban- scboliastes ad orationcm pro Ligarlo (edit Graev.

dum, ex со cujus id cansa factum est defenditur.« Ш. 2; p. 161): »status venialis per casum, per

Greece àvzi6ta6uv dici auctor est Quinctilianus imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parle

(7, 4, 12). consistit.« Celemín codicis Monacensis (C) auctoriveniali

specie] lia fuit in MS. Grot. — Lege- täte dele vi id, quod post dubium erat apud Grotitini.

batur cniiu in editis venialis. Est aulem quam supra "* quídam] Restituí ut ex codicibus Monaccn-

52

410 Martiani Capellae lib. V. $. 458.

in beluam, et hominem delitescentem retibus interemit; quae pars error dicitur,

atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, oblivio, fatuitas, dementia,

ceteraquc, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpam eventus

exonérât, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis increinentis.

Scelus autem necessitate commisit, qui praecepto ducis insontem

hominem jugulavit. Inter quos modos hoc interest, quod imprudentia fallit,

casus prohibet, nécessitas cogit. Deprecatio autem nihil causationis associât,

4o9 sed in exorandi humilitatem precesque suspirat. Ceteras quaestiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didicerunt, sic ut interius demonstrationem

formet primae vocis ingestio. Plerumque enim secunda vim

intentionis incutiet, ut in hoc: Viro forti praemium, quod volet; qui fortiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia nullum putat e diverso, nihil intend it, sed maritus contradictor intendit,

licet secundo loco videatur assurgerej cui per depulsionem vir fortis obstabit

sibus ct Darmstattcnsi, quod Grotins omiserat, li- qui cum] E Laccdacmoniornm lege Iioc cxcincct

in anteccdentibus editionibus exstarct. plum in medium protulcrat Cicero (inv. 2, 31 ct 42).

snbduntur] Confer omnino Ciccronem (topic. deprecatio] Ea Ciceroni (invent. 2, 54) est »in

16): »Ea quae fiunt partira sunt ignorata partim qua non defensio facti, sed ignoscendi postiilatio

voluntaria ; ignorata quae fortuna cfTccta sunt, vo- continetur«; Quinctiliano (5, 15, S; p. 5oG Spald.)

luntaria quae consilio. Nam jaccrc tel um voluntatis »quae est sine ulla specie defensionis. « Confer

est, ferire quem nolucris fortunae. Cadunt ctiam enndem inferior! loco (7, 4, 17 et 18 p. 118) et

in ignorationcm atque in imprudentiam perturba- Cassiodorum (Op. p. 554 Gar.).

Hones aniiui, quae quanquam sunt voluntariae, ta- talium] Pcrobscurum hoc est nisi cllipsin bic

men babent tantos motus, ut ea quae voluntaria statueris vocis ralionem, aut similis. De incideneunt

aut nccessaria intcrdum aut certe ignorata vi- tibus vide supra (§. 445); scd totus locus tantis

dcantur.« Ejusmodi purgationem continent ilia Te- tencbris involutus est, ut ne de lectione quidem

rcntii (adclpb. 5, 4, 25): statucrc andeam, siquidem pro ingestio Darmstat-

»Persuasit nox , amor, vimim, adolescent ia.« tensis codex babet insertio; id tantuin apparct Mar-

Adde Demostbenem (adv. Mid. 11): rpslç £t%e tianum sibi veil с , in quacstionibus inciden tibus

JtQOqxxOEiç , fiè&Tjv, еосота, ayvoiuv, dtà то saepe partes mu tari ¡ta, ut qui primus ¡ntenderit,

wxroç yxtï Óxórovc ysyovévai: et Senecam (exe. mox depellendi negotium nanciscatur, intendat aucontrov.

7, 8): »nox, vinum, error, quid irasecris tern is, cujus proprîe secunda vox fuisset.

puella? jam non negat.« viro forti] Vide Scnecac, Quinctiliani, CalpnrMartiani

Capcllac lib. V. §. 4oi>. 411

tanquara petitionem praemii quod poposcerat accusant], praemium justum esse

contendens, tanquam si factum aliquod jure tueretur. Item quaestiones legales, 460

quas tanquam status causis incidere memoravi, principalium quaestionum

intentione vel depulsione non eadem regula percensentur, quippe quae in

secunda conflictatione prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur ilia

intentionis ac depulsionis regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALI GENERE.

Nunc то xQivóixevov, quod Graeci dicunt, consequenter assumam. Nam 461

quum intentio et depulsio statum constitutionemque signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter rationem, neque enim est quod possit

ponderan judicio nisi ipsa ncgatio; in qualitate vero vel fine alio loco quam

status apparet, necesse est confessa depulsio facti habeat rationem, quam

item accusator infirmet, et velut secundaria quaestio procreatur per rationem

impugnationemque rationis. Hie illud judicabile posse versari, idque esse quod

nüque controversias, in quibns saepc banc legem Pith.). Cnrius Fortunatianus (p. 39 Pith.) »id ile

invenics: erat enim in declamationibus scholasticis quo judicandum est«

usitatissima. Alicubi non de uno, sed diiobus prac- judicio\ Codex Monucensis judicalio. Sed judimiis

fit mentio. Grot. catio non ponderatur, ncgatio ponderatur judicio,

accusaiiti] Sic Monaecnsis (C). Grotius accu- in statu nimirum conjecturalij in reliquis enim ra

sad' edidit, veriorcm lectionem in marginem eon- tío accedí t.

jecit. Construciidiiiu: »cui (marito) tanquam accu- procreatur] Anteriores editiones habebant »per

santi petitionem praemü vir for lis obstabit per de- confirmationem impugnationemque rationis« melius

pulsioncm (aecusationis) contendens praemium ju- certe quam Grotius edidit per infirmationem; sed

stum esse.« veram lectionem ex üarmstattensi códice restituisse

ró xpivófisvov] Latine judicationem vertunt mihi videor rationem; inde enim quaestio precrea-

Auctor ad Hcrennium (1, 16) et Quinctilianue (3, tur, quod ab altera parte ratio proponitur, ab al

lí, 4. iJ, 14, 28. 6, 3, 1 et 3.); Trebatius au- tera impugnatur. Ceterum impeditissimum locum

tem jurisconsultus (Quinctil. 3, 11, 18) ct Cicero esse non negó, quem ita iutelligcndum censeo:

(topic. 23) appellant »qua de re agitur«; alioque »negatio in qualitate, vel fine, alio quam status

loco Cicero (orat. 56) »in quo quasi certamen est loco apparet: necesse est (ut) confessa depulsio facti

controversiac. « Similiter Hermagoras xQivópevov (vel pot ¡us depulsio facti confess!, quod reus ipse

appellavcrat id dc quo contenditur (Augustin, p. 293 non neget, sed alio convertere conetur) habeat ra-

52 *

412 Martiani Capellae lib. V. $. 461.

aestimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status

exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosae, perindeque judicationum

semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione defenditur,

ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

quietis occiderit. In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro

militate defensionis sumserit. Ilia etiam ratio ex oratoris plerumque adstructione

colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro-

162 bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinqué. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graecis ayupißoXia memoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum habuerat

admodum pretiosum. Verum illi heres taurum, hoc est bovem dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctione

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milcsium, heredemque constituons sic locutus est: heres esto mi

lesi; qua distinctionis ambagc certamen exortum, dum heres esto mi dis

tingua qui Lesi us dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milcsium

tionem, quam item (vicissim) accusa lor infirmet, et ßoXoXoyia: ego vero codices secutas sum Reiche

nde) velut secundaría quacstio procréât иг« cet nauensem et JMonacenscm (С), qui cum Cicerone

velut rationales] Sic codices Darmstattensis, (ad div. 7, 32), Auctore ad Hcrennium (2, H),

Rcichenauensis , et Monacensis (C); Grotius male Qiiinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spald.), et Isidoro

»velut ralioncs«, ut paulo ante autem pro etiam, (etym. 1, 54, 15; p. 54 Arev.) faciunt.

quod restituí ex antcrioribus cditionibus codicibus- distinguit] Inde apparet tum, quum testamenque

dictis. tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie uoyuinatic]

Hae sunt qnas de scripio controver- tata, ñeque verba ínter se dirisa, ñeque nomina

sias Cicero appellat, quarum prima est e.v ambi- propria initialibus uteris distiiicta fuisse. Exempta

guo (de invent. 2, 40 et 41), altera едг scripto et similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

sententia (42 — 48), tertia e contrariis legibus de rebus dubiis, et in 1. 50 de tcstam. tutela); sed

(49), quarta ел ratiocinatione (50), quinta ex de- quod noster de Lesio aut Milcsio berede attulit,

finitione (öl). a Curio Fortunatiano (p. 52 Pith.) mu tua tus esse

¿[мрфоЛ'ш] Grotius quidem ац<рфоЛоу1а, videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 3;

quod per syncopen explicandum forct pro à[i<pi- p. 155 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 463. 415

dicit heredem. Sunt item modi, quos diabetica comprehendit adstructio. Item 465

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murum ne adscendat. Quidam obsessa civitate

conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hie reus legis sententia, verbis

nititur accusator. Tertium quaestionis est genus, quum contrariae leges 464

utrinquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templum Cereris ne ingrcdiatur.

Item, qui parentibus opem non tulerit, puniatur. In templo Cereris vapulanti

matri ingressus opem filius tulit. Accusatur. Facit bic conflictum diversitas

legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur Syllogismus, 465

quum ex eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argu

mentation colligimusj ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat occidere.

Quidam inventum exsulem Yerberavit. Accusatur. A defensore colr

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse. Huic insunt modi quatuor,

a simili, a consequent!, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matrieidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud inimicos suos imprudentis cacdis quinquennii exsilio

Quinctiliannm (4, 4, 4; p. 152 et 7, 6, 6; p. damnatos Intra fines deprehensos dúnícare inter ее

142 Spald.), Curium Foi-tunatianum (p. 42 et 52), datis gladiis cocgit. Commortui sunt Accusatur inct

Sulpicium Victorcm (p. 253 Pith.). justi supplicii.«

mas] De Cereris tempi i introitu maribus inter- ' fieri debuisse] Lege: »fieri licttissc. Nam dedicto

vide Livium (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4, cuisse scriptum fuisse vix est ut crcdam. Grot. —

45 et £» _, 72), Lactantium (2, 4), ac Macrobium Corrigera ex ingenio non ausim, quum hie scusus

(in Saturnal. 1, 24). Sed exempluin noster mutua, esse possit, cum qui quod minus permisso sit fe

tus est a Curio Fortunatiano (p. 45 Pith.) vol Sul- cent, officium non violasse.

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflictu ci«//eo] De hac lege vide Auctorem ad Hercnvidc

apud Ciceronem (de inv. 2, 49). . nium (1, 15), Quinctiliannm (7, 8, 6; p. 153

liceat oeeidere] Non cui vis jure Romano; setl Spald.), Ciceronem (de inveut. 2, 15 et 50), et

praesidi provinciae (1. 26 С de poen.), apud Atlic- Suetonium (in Aug. 55). Verba Modes tini (in 1. 9

nienses autem archontibus (Pollux 8, 86). Exem- D. de lege Pompon, de parric.) hace sunt: »Poena

plum, quod noster aflert, Herum a Curio Fortu- parricida more majorum hace instttuta est, ut parrinatiano

(p. 55 Pith.) petitum est. Simile est apud eida virgis sanguincis verberatus, deinde culleo in-

Quinctiliauum (declara. 505) : »duos paiipcrcs dives suatur cum cane, gallo gallináceo, vípera, et si414

Martianî Capcllae lib. V. §. 465.

A consequenti sic: Tyrannicidae praemiura. Qui suasit tyranno deponcre dominatum,

praemium petit. Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatcm.

A majore ad minus; supra dixi enim, si exsulem permittitur jugularc, licet

etiam verberare. A contrario: si vir fortis meretur praemium, desertor

Л0& dignus est poena. Finitiva supercst quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbutn in lege vel testamento dubium est et definitionc clarescit,

, ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quondam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus differt

statibus, quia non de facto, unde orta causatio est, sed de scripti tantum

deiinitionc disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem, a quibus causa nascitur, vel conslitutiones

vel status certius appcllari.

DE GENERE DELIBERATIVO.

467 Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demonstrativi

generis videamus. Nain et causarum tria genera esse dubium non

est, et in omni causa statum deberé versari, licet in deliberativo quidam

mía; dcînde in mare profundnm culleus jactctiir« et sic Paulus respondlt ff. ad 1. Juliain de vi pubcet.

Confer recentiorem quoquc legem (cod. de Lis lica 1. Hi qui aedes §. Telorum. GnoT. — IVcrjuc

qui parentes cet.) et Yalerium Maximum (i, 13). in institutionibus (§. li de public, judie), ncque

magistratus] An praefectus vigilum? Grot. — in altera, quam laiidat, lege (ad 1. Jul. de vi publ.

Gerte si de urbe Roma sub imperatoribus cogite- il §. 1 cum qua conf. 1. 9) fustis inter tela remus;

si de lîberae rcipublicae temporibus, nous e fertur. Legem potins с digestis (a4 §. 2 de Airtis)

triumviris nocturnis (Plaut. Amphitr. 1, 1, 3); sed in medium proferre debebat, qua «teli appcllatione

quum bacc declamationum argumenta pleraque in et fustis venit.«

Graecia inventa esse videantur, praestat de tbesmo- deliberativo] Confer Ciccroncm (invent. 2, öl

tlieta Atlieniensium accipere, quos curam noctur- sequ.), Auctorcm ad Hcrcnniiim (3, 2), et Quincnac

securîtatis liabuisse с Dcmosthene (adv. Slid, tianum (3, 4, 7 et 15; p. 454 et 461. 5, 8, 1;

11) iiotuin est. p. 5G1 Spald.).

telum] Jure nostro etiam fustis telum est. Inst. tjuidam] Sic с Grotii códice legendum pro rjuande

publ. judiciis §. Item lex Cornelia de sicariis ; dam in editis.

Martiani Capellae lib. V. $.467. 415

qualitatem negotialem consistere, quod de futuro délibérât, existimarint; tarnen

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non ncgentur. Nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus,

ut non ex intentionis depulsionc, quemadmodum in conflictibus monstratum

est, regulam tencamus. Quid cnim, aut quis intendct, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve confligent, quuin alterum deligere in adstructionibus non

vetemur? Sed tarnen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui enim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadct ostendit, pro certo ipsum videtur

accusare negotium ; persuasor vero partos arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, ct

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente délibérât impcrator

utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Deinde graviter et seditiose id exercitum perpessurum; in quo

conjectura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vocandam,

si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebran. Tune si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non deberé, praescriptio etiam videtur accederé.

Certum est igitur ct intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

cunctos status promtius apparere. Sciendum tarnen, ne dissuasor velut sensoluto]

Lege sólito. Grot. — Quidni soluto? 474) ratîonem, depnlsionem antera infirma tioncm

IVamqne tam antecedentia , qnam subsequentia yol- rationia appellat. Confcrre etiam licet Mariuui Yicgarem

defendunt lectionem. Profecto »si quis alte- toriniim (p. 212 Pith.).

rum ordincm deligere non vetetur«, quae sunt verba crebro] Cuño Fortunatiano (ар. Pitb. p. 47)

Martiani, ordo solutus est, neutiquara solitusl Ilinc lioc quoqne cxemplum deberi videtur, licet ibi

corrcxi etiam paulo post с codicibus Monacensi (C) non ad deliberativum sed ad judiciale genus relaet

Darmstattensi verba: »ex quo persuasor inten- tum sit: »miles ex acie ad muros confugiebat; ¡mdere

et dissuasor depellere memorandi.« Rcctins perator muros dirait, victoriam reporta vit 5 reus est

enim nunc leges, soluto nimirum ordine, persua- laesae reipublicae.«

soretn depellere (recusare) et dissuasorem intendere in deliberativis] Sic codex Darmstattensis iue-

(accusaforcm agerc). Intentionem enim noster (§. lins certe quam deliberativi in cdilis.

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

tcntiara dicens prohibeat tanqu am judex, qiium ejus officium hoc sit, ne faciat

persuadere, inhonestae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIVO.

468 Jam nunc in demonstrative quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperatio consectatur, ut,

quisquis laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vol contra, qui vitupéra

teme caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem placuit

memorari, proptcrea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hie tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intenlionem,

laudatori defensoris partes adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

ne faciat persuadere] Ait dissnasorls officium

esse persuadere, ne alter hoc faciat, ргоЬапэ rem

esse inhonestam, ac si innlilcni ostendcret. IVequc

vero noliin vel inntilis legi, cum viileam iu MS. ita

exaratum fuisse. Grot. — Adstipulatur codex Monacensis

(C), unde vel inutilis reposai pro velut

inutilis, quod in cditis erat.

fastigetur] Silius :

» mediamque per alvum

Sensitn fastigans compressa cacumina nectit.»

Sic supra:

»Vt fastigetur longa brevisque fuat.*

Alii auc tores fastigiare dicunt. Grot. — Mox recte

Grotius pro laudabilis, quod iu anterioribus erat, cdidit

laudandus, concinuntquc nunc codices Monacensis

(C) et Darmstattensis.

quia qui] Lege »quia qui.« Error est ex repctitionc

literarum licet intcrjecta litera : similis error

in ¡Ho Proculi fragmento, quod citatur D. dc offi

cio pracsidis, quod ita sonat: »sed licet is, qui provinciae

pracest, omnium Romac magistratuum vice

ct officio fungi debcat, non tarnen spectandum est,

quid Romac factum est, quam quid fieri debeat« 1.

non tamen tam. Sed nee iliac ncgligcndac ccnsurac

со in loco eleganter умд^ vcpsv did Нотис

magistratuum pro magistratuum Romanorum, Tcov

£V 'P(0[ir¡ CIQXÔVTCÙV 7¡ JÍQVTaVSVÓvTCúV. Et

boc quidem obiter. Grot. — In cditis enim qui

omissum erat. De prîvationc vide supra (§. 586).

hic tarnen] In cditis »sic tamen«; ad quae

Grotius: »In meo MS. aliter fuit, rcfert autem doctîssimus

jiivenis F. Tiliobroga in MS. quo illc usus

est, qui ubique pacne cum meo concordat, fuisse

lúe.« Grot. — In Darmstattensi quoqne legitur hie,

quod rccepi. Mox pro constituens nccessario legcnduui

constitueras , nisi et tollere malucris; sed neutrum

in códice vidi.

Martiani Capellae lib. V. §. 468. 417

Non enim antequam laudandum quendam, laudabilem demonstraris ; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbetur; ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusât, ut Catonem Tullius laudaos et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reporto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae- 469

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judication

nem posteriore loco disquiritur, uter utri insidias comparant, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura , quam Gracci ¿птматг/уосш* nominant; sed

incidens quaestio genus causae faceré non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; tum collatione, ut pro Roscio, filiusne

patrem an inimici jugulaverint? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omnes Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

nece, de Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur. Dehinc ductus causae 470

nam Uli] Ita Grotii codex pro non illi in editis. nostri jurispcrili reconvert ionem , Gracci àvriyga-

Quae antccedunt, sic accipias: »Pion enim laudabi- tpr\v nominant. Grot. — Plures apud Quinctilialem

quemquam demonstrarle, antequam laudandum nam sunt loci conferendi (3, 10, 4; p. G12, et

eundem seil, ostenderis.« 5, II, 6; p. G1Ö. 7, 2, 9 et 18— 2Ü; p. 62 —

Catonem] Vide Giceronem (ad Att. 12. 40. 41 68 Spald.), ubi hace inter alia docet: »Intcrdum

et 15, 44; top. 25) et Gellium (13, 19). substituitur mutua aceusatio, quam Gracci âvrihoc

reperto] Cicero (de invent. 1, 12): »con- yMTTjyogiav vocant, nostrorum quidam concertastitutione

causae reporta placet considerare, utrum livam.« Cctcrum et ante auam delevi codicum Mocausa

sit simplex an conjuncta« cet nacensis (C) et Darms tat tensis auctoritate.

uter utri] Lege mí uter utri. Ex repetitis literie de auro] Vide Ciceronis orationem pro Caelio

erratum. Grot. — Ego vero nullum bic esse erra- (21 semi.). Mov collationem dicit, quam Cicero (de

tum censeo, et omnino superfluam correctiouem. invent. 1, 12) comparalionem: »in qua per con-

Quodsi hoc loco eonigere volebat G rotins, cur non tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

supra (§. 443 f.) ctiam, ubi Martianns: »ineidens quacritur« cet. De oratione pro Scauro vide snpra

(quaestio) uter utri insidias comparant«? (§. 441) et nostro de loco inprimis Niebubrium

àvTLXCCTTjyOQÎav] Mcminit Fabius. Iluic non (ad fragin. oration, pro Fontejo et C. Rabirio p. 53).

absimilc id, quod ¿(гтьуклтща vocant, idque quod ductus] Est quam Graeci tvywyqv noneupant,

53

418 Martiani Capellae lib. V. $. 470.

adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totam causam tenor sub aliqua

figura scrvatus. Sunt autem ductus quinqué: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus, mixtus. Simplex, quum non aliud est in agetitis consilio, aliud

m verbis, ut si bene meritum laudes ас noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significatione

alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda monstramus;

ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit pracmii nomine armorum arcisque custodiam; magistratus contradicunt.

Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

mfamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eandem ducere;

id est constans quaedam dicendi atque scribendl obüviouis. SimUc argumentum et Séneca tractât (exe.

ratio, quae per оишеш materiam unum idemque controT. S, 8): Tyrannus sub abolitione doniinatioconsilium

atque propositum serve t. Cetcrum neque nem deposuit, ut si quis objecisset tyrannidem ,

apud Ciceronem neque' apud QuinctUianum bac sig- capite punirctur. Petit magistratura; competitor connificationc

legitur; primarius locus est Curii For- tradicit«; ct Quiuctilianus (declam. 267): »Qui tytunatiani

(p. 41 Pitb.): »quum cognoverimus mate- ranitidcm deposuerat sub pacto aboHtioiiis, juxta

ricin consistera, quid primo quaeramiis? ductum. arccm fleas deprebensue est; aflcctatae tyrannidis

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit« reus est.«

ct sic porro, iisdem quibus apud nostrum generi- infamis] Lege »uxor in qua infamie fuit.« Ita

bus propositi«. Mox adspiciendus dedi e códice cniiu Latini loquuntnr pro »cum qua rem babuissc

Dannstattensi pro inspiciendus , quod in editis erat diccbatur, coque nomine male aiidicbat« Sic ct

fundi cuniculos] Lege fandi. Gkot. — In editis Fortunatianus: »infamis quidam fuit in nurum.«

legebatur faciendi ; codices vero Grotianus, Reicbe- Grot. — Omnino Latina illa dictio est. Sic et

iiaucnsis, Darmstattensis, et Alonacensis (G) fundi Quiuctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »pater

babent, quod rccepi, quia conjecturac Grotianac pro- infamem in íualrem filium occidit.« Codices ctiani

pins est, quam unice veram babeo, licet codicum Darmstattensis et Rcicbenaucnsis babent in qua,

auctoritate destitutus in ordincm recipere non au- unde quod in editis erat iniqua correxi. Prorsus

deam. autem simile Ibcina exstat apud Scnecam (cxc. couabolitione]

Id est sub conditioue impunitatis et trov. 8, 3): »Dnorum juvenum pater alter! uxorcm

Martiani Capcllao lib. Y. §. 471. 419

contradicit. Hic non est incestum liberé, nee tyrannidem potest objicere. Hi 471

sunt ductus artificióse tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con- 472

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oc

cident, quae ductum simplicem tenet; aut si praesentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem , ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens nil áspero

dixisse videatur.

: DE ARGUMENTIS.

*

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 473

ambigu uni fides valeat adhiberi. Fides autem tribus fit modi's: conciliando,

■ '■ . i ■ - •■ ,'. : .. .

dédit; ([no percgre prefecto infaman coepit socer "Consilium undc invenimus? ex tempore. Ipsum

in ntirum. Maritus re versus se suspendit. Impcrat tempos quomodo invenimus? ex causativo litis.«

alteri filio pater ut eandem ducat; nolentem abdi- Ajacem] Eodcm exemple post Ciccronem (in*

cat«; nisi quod noster tyrannidem adjunxif. vent. 1, 8, coll. Auct. ad Ilcrcnn. 2, 19) Quine-

. . ... i ж » , . i . . tilianus (4, 2, 13; p. 66, ct 5, 10, 41; p. 251

potest objicere] Ant potest glosscma est, aut V» » ' * » » ' ' l

legendum: hic non ei incestum; sed prius malo, aFal •) usus cra •

ut sit phrasis Graccanica »est objicere.« Gbot W C!cero (P»rtît- 9- 12 i3)! »Qnac ad fa"

Codices nihil mutant cîendam fidem pertinent— in confirmationem et reprelicnsionem

dividuntur. ¡Nam in confirmando nostra

colore] Confirmât hoc Quinctilianns (12, 10, рпЬап vohlinns:în reprehcndendo redarguere con-

71; p. 675 Spald.): .non nnus color prooemii, |t|(jb| Et dU> loco (top. 2) argumenlum définit

narrationis, argumentoruin, egressiouis, peroratio- „ratîoneni) qnae n{ dumac faeiat fUletn.* Adde

nis scnabilur.« Ceterum dc ipso colore videatnr Qnmctilianum (5, 10; p. 226 Spald.), qui post-

Cicero (dc orat. 3, 25 ct 52). qnam ¡n universnin de „njumentis dixit, quo noex

causativo] Siibtilins Cnrins Fortunatianns mine, inquit, »complectimur omnia, quae Grace!

(p. 41): »Ductum undc invenimus? ex consilio. lvdvtir¡¡mTa} irttXei9VfiUtTa> àrtodei£ei,ç vo-

55*

420 Martiani Capellae lib. V. $. 473.

doccndo, permovendo; ilia prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominatur. Conciliatione licet in tota causa uti conveniat, tarnen in principiis

uberius insistendum; et in commovendo maxime vigere debet epilogue ; docere

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus objiciendisquc

criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de arguments

474 incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Bes dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et iufirmatio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum negatur

etiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem

etiam ilia, quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta tractentur,

quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

cant« ita pergit (p. 235): »Hace omnia generallter (6, 2; p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

rtiÔTeiç appellant: quod etsî propria interprctatione infra (§. S04. 565).

dicere fidem possumus, apertias tarnen probationem quum enim] Lege: »quam enim objeceris occiintcrpretabimur.

« disti ut doceas argumentationc, ct firma ti one inatribus

fit modis] Hoc ex Aristotcle (rhetor. 1, xime cum ncgatur etiam ipsum: ut non occidi cx-

2) repetí tum est: rcov âe ÔiÀ tov Xóyov rtoQi- igitur argumentum. Grot. — Locum non intellect

Çofièvcov JíLóteeov Tçia eïÔTj è6xiv' ai \ùv Grotius, quia librum edens intruscrat verba »firyâç

eirflV èv ты rj&£t tov Xkyovroçx ai de èv matione vis.« Intcllexisset melius, si anteriores inreô

Tov àxQoaTrjv ôia&eïvai Лыс, ai ôs èv spexisset editioncs. Sed optimam Icctioncm с DarniavTco

ты Лоуы ôià tov ôeixvvvat rj tpa'we- stattensi códice bausi.

6\hat âeucvvvai: unde et Cicero (orat. 2, 27): post discutiendo] Vide infra (§. 560).

»ratio omnis dicendi tribus ad persuadendum rebus ' aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 39): »Quid

est nixa: ut probemus vera esse ca quae defendí- enim est in quo baercat, qui vlderit omne, quod

mus, ut conciliemus nobis eos qui audiunt, ut ani- snmatur in oratione aut ad probandum aut ad re

mos coram ad quemeunque causa postulabit motum feilend uni, aut ex sua sumi vi et natura, aut asvocemus.

« sumi foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

in principiis] Cicero (de invent, i, 15): »1'ri'w- quaeritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod lia^

cipiinn est oratio perspicue et protinus officions au- beat, aut quippiam, rem ¡Ham quod attingat; cxditorem

benevolum aut docilem aut attentum.« trinsecus autem, quum ilia quae sunt foris ncquc

Plura vide infra (§. 502. 546). inbaerent in rci natura colligiintnr.« Adde Tópica

epiloijus] Multus est bac de re Quinctilianus quum ejusdem (cap. 2) tum Aristotells, undc omMartiani

Capellae lib. V. §. 474. 421

In ipso tum totura, tum pars ejus, tum nota, quam Graeci ¿rvßoZoyiav

dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicuntur;

et sunt numero tredecim: a conjugate, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnan tibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem;

nam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata

fiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

non ex se sed ex alio nomen accipiunt.

DE DEFIJNITIONE.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportcbit, et 47o

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia videatur.

Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scicntia, bene dicere autem utile est, utilis igkur eloquentia.

nis liacc disciplina fundamcntum accepit , licet In rum dc quibus agitur causae aut causarum eventus,

singulis discrepet. ut distributioncs, ut genera partium generumvc parnola]

Cicero (top. 8): »Multa etiam ex nota- tes, ut primordia reriim et quasi praecurrcntia, in

tione suniuntnr. Ea est autem quum ex vi nominis quibus incst aliquid argument!, ut rerum contenargumentum

clicitur; quam Graeci £TV[ioXoyíav tiones, quid íiiajus, quid par, quid minus sit, in

vocant, id est verbnm ex verbo veriloquium; nos quibus aut naturae rerum aut facúltales compaautem

novitatem verbi non satis apti fugientes ge- rantur.«

mis hoc notalionem anncllamus, quia sunt uns nut. ™««»'«" mf » l verba h, u]л C^i.cero (,,top. a2)\: »rQ\uum pervest.i• gare argurerum

notae. Itaque hoc idem Aristoteles 6v[ißo- теШт j.^ volumu8? hcos n08se debemn8.

Xov appellat, quod Latine est nota, (addc de fin. 8¡c en¡m аррс1Ыае аЬ ^t^,, 8Unt hae quag¡

5, 2S). Eadcm fere itérât Qiiinctilianus (I, 6, 28) ^^ e qu¡bus argumenta proponlmt„r„; et alio

additquc »esse qui vim potius iutuiti o,-i3inalionem 1qcq (opat ъ%у Btrad¡ü gnnt e qu¡bu9 ea (argu

vocent.« menta) ducantur duplices loci, uni e rebus ipsis,

tredecim] Totidcm numeral Cicero (top. 3); ¿^ тит&ч

sed alio loco (partit. 2) aliquante confusius: »quae

infixa sunt rebus ipsis« inquit »ut definitio, ut con- quod dubium] Lege quo dubium. Grot. — Cautrarium,

ut ea quae sunt quasi conjuncta aut ea earn non video j sensus est: »quod, quia dubium

quae sunt quasi piignautia inter se, ut earum re- est, vel tanquam dubium discutitur.«

422 Martiani Capellae lib. V. $. 475.

Cui loco tractando subsidio est Diabetica, quam nuper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, accidens,

ceteraque, quae ejus praecepta tenucrunt; tamen ut potero, haec

breviter strictimque percurram.

DE GENERE.

476 Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refertur ad hominem, pecudem, avem, piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aerea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

477 Species est, quae a genere pendens alia contiuet numero tantummodo

discreta, ut homo continet et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

478 Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quaeratur, inter

hominem lconemque quid intersit, rcspondeatur quod homo milis, leo ferus

sit; quod quidem nee hominem a mitibus ceteris, nee leoncm a feris aliis

distinguit animalibus.

DE PROPRIO.

479 Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

t/uid sit genus] De his quidem supra afiatim confusione, cujus in locum substituí, quod G rotins

dictum est (§. 544)5 8°d 4u'a "*е d® Actorico usu jam scrihendum intcllcxerat, e codicihus Reichetlicitiir,

confer et Quinctilianum (3, 10, 54 sequ.). nauensi et Darmstattensi. Dc re vide supra (§. 548)

ab omnium] Inepte vulgo ab hominum, solcmni et confer Quinctilianum (7, 5, 27 ecqu.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480. 423

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nee pars ejus est nee separari ab 480

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in animo

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad 481

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialeclicus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam: si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrere

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur; nee tarnen ideo

principalis argumenti ratio pertnrbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere et in figuris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum, 482

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis, aliquam

concludimus partem, in qua sit quaestio constituía, ut si dicas: equum

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es; non autem emisti, nec dono tibi datus est ñeque natus est domi;

furatus es igitur.

tractatus] Scripsi с Rcichcnaucnsi et Darms tat- qui a majore ad minus ducitur» , sed in not ¡s ob

ten», quod Grotio jam visum erat, pro tractus in scrvavit: »Lege: et alius potest, qui a minore cet«

editis. Pariter Marius Victorinus (p. 172 Pith.): Vidcrint alii.

• nunc dc ratiocinationc tractatus est« aliquantum argumenta] Sic editiones ante Groalius]

Sccutus sum codices RcicLcnaucnsem, tium, qui nnde argumenti ediderit neecio, lioc scio

Darms (a Heusern, ct Monaccnsem (C), licet facile temeré factum esse, quod vcl MS. lectio probat,

concedam locnm dubium atquc corruptum esse. Anti- quam ipse aflcrt, aliquanta.

quae editiones haben t: »et aliud potest, quia a equum] Excmplum a Cicerone (invent 1, 49)

minore ail mugis¡diviiur«; Grotius: »et aliud potest, propositum sed reprebcnsuin. Melius est quod de

424 Martiani Capel] ae lib. V. §. 483.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

483 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco origincm vocabuli tantum oportet attendere.

DE NEGOTIO.

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis, quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim laudabilem

esse virtutem. Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est undo

nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio dcflexi

argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

485 A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque deduservo

habet Qiiinctilianus (S, 10, 67). Ccterum »onuic itaque factum, de quo quacstio est, negolianc

solam argumentandi rationem e partibus Ci- tium appellatur. Utpote occidit negotium est; in

cero statuisse vidctur (top. 2). ipsius autem negotii gestione Lace sunt, illo tcmconsul]

Levi mutationc ficlum ex éo qnod e pore occidit, in Шо loco occidit, fuit occasio ut

Carbone affcrt ipse Cicero (de orat. 2, 59): »si occideret, ct reliqua.«

consul est, qui consulit patriae, quid aliud fecit a conjugatis] Probe distinguendus est bic lo-

Opimius?« Eandcm originationem proponunt Varro cus ab со qui est a conjunctis ; quippc omnium

(tie L. L. 4, 14), Qiiinctilianus (1, в, 32), Flo- maxime (miliums notationi, quod rectc Cicero (top.

rus (1, 9), Fcstiis, alii. Ccterum rccte Quinctilia- 9) monuit; siquidem, ut cjusilem verbis utar (top.

mis (7, 5, 25) rarura etymologiac usum iu argu- 5), »conjúgala dicunlur, quae sunt ex verbis generis

mentando esse monet. cjusdem; ejusdem autem generis verba sunt, quae

negotium] Notandum est, quo sensu accepcrint orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapienrbctorcs

banc voccm. Nempe occisio ipsis ctiam ne- ter sapientia.* Gracce 6v£vyiav dici idem ait;

gotium est (Cic. de invent. 1, 26). Undc Mariiis Aristoteles tarnen (top. 2, 10. 4, 4) OVOTOIX*

Victorinos in Ciccronis rbctoricam (p. 148 Pitb.); nunenpare maluit

Martiani Cápellae lib. V. §. 485; 425

crtur, ut: si varium et mutabile qüiddam est fetiiina, Dido ctiam varia mutabilisque

videatur, possitque ex amore in odium commutari. Нас ratione

illud Ciceronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationem diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae о judices." Hunc

locum Ше a toto videtur imitari; sed interest illud, quod in illo a definitione,

hie ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, genus manet etiam partibus distributum.

'.'i. i '.

A SPECIE VEL A FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat 486

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmât a similibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae profercntur;

quaere Syllae, Corneliae."

A SIMILI.

A simili per se: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti." 487

varium] Virgilii locum rcspicit (Aen. 4, 569), genus est] Ita codices Dannstattcnsis et Mena

nt dcînceps Ciceronis (Verr. 2, 1). censis (C), non »genus est legis«, quemadraodum

qua genus] MS. quae. Grot. — Pcrperam; sen- in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in iissus

enim hie est, in loco qui sit a toto argumenta dem codicibiis perscripta est, brcviata in editis.

duci ab ea notione quae in generis nomine conti- Locus est Philipp. 1,7.

neatur; in со vero qui sit a genere, id ipsum ut Helena] Gorrexi locum с codicibiis Reiche«

spectari quod genus sit, ut quae de genere dican- nauensi, Darmstattcnsi, et Monacensi (C); vulgo

tur, ad species queque per tincan t; totum enim par- enim editum erat civilibus bellis. Cetcrum ne hace

tiendo perirc, generis vim etiam per formas manare, quidem ipsa Ciceronis verba sunt; ¡He enim (Phia

specie] MS. semper ab specie: sic et infra lipp. 2, 22 f.): »ut Helena Trojanis, sic iste huic

ah scrip to. Sic in principio Arnobii pro a litibus reipublicac causa belli, causa pestis atque exitii

MS. ab litibus habet, nt rcfert Mcnrsius noster ex fuit.« Breviavit locum et Marins Victorinus (p. 156

execrptis exemplairs regii a magno Scaligero da- Pith.): »ut Helena Trojanis, sic tp, Antoni, hiijus

tis. Grot. belli semen fuisti.«

M

426 Martiani Capellae lib., V. §. 487.

Ilem:„Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"

etc. Huic dissirailitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominator,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit cxcmplum

in Verrem: „Sed tu idem fecisse cris existimandus, si eodem consilio

fecisti." Hoc et in personie ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO.

488 A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si ilium

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid faciès illi, qui dederit damnum aut

malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumentatur

dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae consulem

reliquerunt? "

A CONJÜNCTIS.

489 A conjunctis autem fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ea

jactantur] Seqnunttir apod Ciceronem (in Catil. singular! numero dicta cssent, ut apud Ciccroncm

1, 15) »si aquam gelidam bibcrint, primo relevar! (de invent. 1, 44).

videntur, deinde multo gravius veliemcntiusqne af- nam si ilium] MS. banc locum Tcrentii sic citat :

fiictantur: sic hie morbus, qui est in república, re- »Nam ut tV/nm objurges« cet.

levatiis istius poena vehementins vivis reliquis in- Non absurde. Grot. — Sed apud Tcrcntium (AnJr.

gravescet« %!> I, 1> 115) prorsus cadem leguntur, quae hie Mara

Cicerone] Nimirum in topicis (c. H) et de tianus scripsit. Vitae et mortis cxemplo Cicero

invcntione (1 , 44). quoquc utitur (de invent. 1 , 28).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Mo- fustuarium] AvXoxortiav. Grot. — Miror Gronacensis

ctiam codex (C) et Reicbenauensis ha- tium non vidissc haec Martiani cum Ciccroais ver

beut pro divisas in ctlitis; unde paulo infcriiis ctiam bis (in Phil. 5,6) non congruere. Statuendum igiexistimandus

pro aestimandus reposui, ut apud fur, verba ilia ab eo in suum usum conversa, aut

ipsum Ciceronem (in Vcrr. 5, 92) legilur; rcliqua prorsus omissa fuisse. Sunt cnim codices, a quiex

solo Cicerone corrigcrc nolui. bus prorsus absunt.

in temporibus] Scripsi e códice Monacensi (C) conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et il) adjuncts

pro in tempore; alia res esset, si rcliqna quoquc dicuntur.

Martiani CapeHae lib: >У. •$. 489. 427

dOBJuriet* vim veritatie afcsuraunt, <ut: „Quid si accédât, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut avaras? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?" singula haee, quia non siifficiunt, idcirco congrégala ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

,...., , Ab antecedentibus , sicut Cieero: .^Quum ille non dubitaverit aperire 490

quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit?" .Praecessit enim praedictio,

ubi ,est argumentum j secutum est factum, unde est quaestio.

A CONSEQUENTIBÜS.

A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum, in sequentibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud praecesserit,

ut: si peperit, cum viro concubuit. Excmplum de Verrinis: „Si

finem edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque

nascitur a Kalendis Januariis?" ■....-•. i

• .; ' .- • / -' ::. .' .i.V..

. A REPUGNANTIBÜS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi со- 492

haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculüs non sit,

quae per ncgationem simul esse non posse praedicantur hoc modo : non et

parasitus est Gnatho et ridiculus non est. Ejus loci exemplum est in re magis

ut quia si] Lego cam MS. »ut qnid si accédai, ai peperU] H« quoque ex Cíe. (de inv. 1, 29).

ut tenuis antea fueris? qnid si ut avaras?« Grot.'— si finem] Eodem exemple (in Verr. 1, 42) jam

Vulgo enim si quid, sed accédant codices Darm- Asus erat Quinctilianire (5, 10, 76; p. 27S Spald.).

stattensîs et ReicTienauensis, sunlquc verba Cicero- ' sumitur] Scripsi è códice Monaeensi (C) pro

nis (pro Roscio Amcrino 31). <Ч'\ • ' ésí> quöd ' in edïtis ^erat' • ' " '

cogitaverit] Reiclienauensis codex cogitaret. • rïitkttlus'] Hoc enim paraeitoram oKciian erat,

Eqùidcm me legere apnd Ciccroncm bacc verba non ut et fisura excitarent et se ipsos ridendoe praebcmpmiui.

,!'э rent; unde Plautus (eapt. 3, 1, 10): чм.

S4 *

428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero dicit : „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficere voluisse." Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „divisores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere."

A CAUSIS.

495 Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quacrendum cujus manu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur." Sed et Virgilius: „Mené fugis?"

AB EFFECTIS.

494 Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est, ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita. Fatum

»Hicet parasiticae arti maximum in malam cru- bergae 1831), nnde Grotü quoqne errorem cogcem

nosces. Locum ipsnm inter Cornelianae fragmenta

Ita Juventus jam ridiculos inopesque a se se- rctulit OrclHus (T. IV, P. 2, p. 4SI).

qregat.* satis fuerit] Reliqua Cicero docebit (topic. 13;

Adde eandem ш Sticho (1, 5, 17) et de Gna- partit. 26) et Quinctilianus (S, 10, 80 sequ).

thone Tcrentium (Ennuch. 2, 1). sed quum] Locus est Ciccronis (in Verr. 2,

in forma] Addidi in e códice Monacensi, pa- 10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

riter atquè тегЬа »ut Cicero dicit«, quae ab editis imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat

aberant; sed quod idem m sequentibus cxbibuit quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

domo sua eo minus recipcro volui, quia vulgata injuria cogerentur«, unde Martiano quoque cogecum

ipso Cicerone (pro rege Dejotaro S) egregie rentur restituí, quod jam in anterioribus editioniconvenit.

' i bus erat et códice Darmstattensi coufirmabatur, pro

divisores] Iidem qui et curiarum magist ri, qui congereretur , ut Grotius cdiderat.

candidatorum nomine pecunias viritim jntcr tribus Firgüius] Didonis verba sunt (Aeneid. 4, 314):

dividebant Notât Pedianus in П. Verrinam. Grot. »Mené fugis? Per ego luis lacrimas dextramque

— Confer omnino egregiam .Frid. Ilenr. Weis- n пл v.-,t , tuam te,

manni disscrtationcm (de divisoribus et sequestri- Per conmbia nostra, per inceptos Hymenaeos*

bus ambitus apud Romanos instrument is, Ueitlel- cet.

Martiani Capellae lib. V. $. 494. 429

enim est causa vel vitae vol mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit." Hoc et Virgilius: „Degeneres ánimos tiraor arguit." Nam,

timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: „Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam 49o

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?" Virgilius: „Tu potes

unanimes armare in proelia fratres." Ex hoc utique probat et alíenos posse,

quod minus est. Terentius: „Nam qui mentiri aut fallere instituent patrcm

aut matrem, tanto magis audebit et ccteros."

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus 494i

Tiberium Gracchum mediocritcr labefactantem statum reipublicae privatus interfecit"

j deinde jungit quaestionem, ubi modus est quidam: „Catilinam orbem

Auli Hirtii\ In cditis erat: »Auli Hircil vitam, generes aninii timorem, non Lie ¡Ilos argucre \\-

qnae populo cara est« Grotîus corruptius ctiam dcatur.

cdidit: .Auli Hireii vitam. Auli Hircü vita populo postularit] Sic e codicibus Grotiano et Barra

cara est, quod ei populus« cet. Correxit deinde 8taUen8¡ 8crips; pro postularel, quum apud ipeum

in notis aliquatenus, ut inquit, e MS. suo. Equi- C;cePOnem (Vcrr. i, 48) legatur »poseeré pecudem

presso pede codices meos Monacenscm (C) et n;am non dubilarit.*

Darmstattenscm sccutus sum. Cctcrum noster non __ », -, 0 . , ... - . .

} irgtliusj aervius quoquc ad ilium locum (Леи.

ipsa Ciceronis (Phil. 1, extr.) verba exscripsit» _ __мЧ »... ». . .

r \ » / r 7, oob) obscrvavit argumentan a majore ad minus.

sed libere hoc exemple usus est

effectus] Lege effeclum. Grot. — Hand male, Terentius] Apud ¡psura poëtani (Adelpb. 1, f,

quum et effecta pracccdant, et quod neutrum po- 30) est insuerit pro instituent, abestque et ante

stulare videatur; sed tanta cura apud Martianum ceteros; recte utrumque, sed apud nostrum Inviti»

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemplo codicibus corrigere noluL

suo uti potuerit (Aeneid. 4, 13), ubi quum mani- Publius] Exemplum repetitum est e Cicerone

festo degenerado animi causa sit, quae timoré tan- (Catil. 1 , 7); illud quod sequitur Terentianum ex

quam cftectu prodatur, rem ita convertit, ut de- Andria (1, 1, 83).

450 Martiam Capellae lib. V. §. 497.

terrae caede atquc incendiis vastare cupientem nos cónsules perferemus?" E&

hoc Terentii loco illud: „Hie parvae consuetudinis causa, hujus mortem tarn

fert familiariter."

A PARIUM COMPARATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nascimur", et in

Pisonem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vexet, an alios vexare patiatur."

His igitur breviter demonstratis, ilia quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis euggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum; in auctoritate, ut testium; in necessitate, ut

tormcntorum.

A SCRIPTO.

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationom vcl

chirographum vel testamcntum transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque

hujusmodi, quae ita nota sunt, ut cxcmpla de oratione non quacrant.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

ö00 Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tibcrium

Gracchum; aut quum testimonium, quo Veritas nudetur, affertur, ut Cnacum

et si\ Locus est e Catilinariis (5, 1); nndc et Aristotelc (rbetor. 1, iö) et Cicerone (topic. 4),

verba »conservamur quam Uli quibus«, quae pro- qui Gracco nomine äts%va nuneupant

pter homocoteleuton exciderant, bortante jam Gro-

,. л. .. ... . transactionis] Fallor an exciderunt liic aliuua?

wo, JHartiano restituí. J ^

, . ,.._,,., ., Corte si reliqua omnia sana sint, transactiones Icimprobts

conetontbus\ Trajecta tantummodo haec *

. -,. . ,. n. „, premium foret; nimis durum cniin esset çcnilivum

verba, ceterum Ciccronis (in Pis. 5) sunt. ■ ' °

.. . -, , p / с »л « 4 ■ . i referre ad tabulas.

no7i excogitantur J Infra (§. 5ul)[noster haec

argumenta api,elht inartificialia , diicibus nimirum Africanum] E Cicerone (de erat. 2, 25).

Martiani Capellae lib. V. §. 500. 43i

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Nécessitas vero dat fidcm ex tormentis aut somno aut furore aut vi- 501

nolentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vel scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa diccntis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intentionem 502

suam flectat assertor, quoniam ad fidem faciendam hace quoque pertinere

praediximus. Conciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate. Per-.

judicantis] Ita anteriores éditâmes codicesque adduntttr] In editis Iegcbatur »adducuntur id

Darmstattcnsis et Reichenauensis, Grotius unde in- est«; sed practuli Darmstattensis codicie lectionem.

dicantis Lauserit, ignoro. ipsius] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Darmoracula]

Confer Quinctilianum (;J, 7, 35 et 56) stations!, ct Monaccnsi (C) pro ipsi; intellige quaet

Ciccroneui (in partit. 2; topic. 20). lilas. Sed gravius mendum supra ex eodem Monecessitas]

Cicero (topic. 20): »Facit cliam ne- nacensi correxi et causa scribendo pro nee in editis.

ccssitas fidem, quae quum a corporibus tum ab conciliantur] Paulo aliter Cicero (de invent. 1,

animis nascitur. ¡Vain et verberibus, tormentis, igni 16): »Bcncroleiitia quatuor e locis comparatur, ab

fatigati quae diciint, ea vidctur Veritas ipsa dicere, nostra, ab adversariorum , ab judicum persona, ab

et quae a perlurbationibus animi sunt, dolore, cu- ipsa causa«, Aristotelem, ut vidctur, secutus (rhetor,

piditate, iracundia, nu; tu, quia necessitatis vim lia- 3, 14, 7): Xèyexat de TCCVTCC inte ZOV Xiyovbent,

aflerunt auctoritatcuf ct fidem. Cujus generis tog xal TOV cwqocctov xal zov Лдауратос

ct ilia sunt, ex quibus nonnunquam verum inveni- yxti TOV èvavxiov. Propius ad nostrum accedí t

tur, pucritia, somnus, imprudentia, vinolcutia, in- Quinctilianus (4, 1, G; p. 14 Spalding.): »Benesania

« cet. De tormentorum auctoritatc apud anti- volentiam aut a personis ducimus aut a causis ae

quo» vide Hudtwalckcruin (de arbitrib Athénien- cipinius. Sed personarum non est, ut plcrique creshun

p. SI). •.,.. diderunt, triplex tantum ratio, ex litigator« ct ad452

Martiani Capellac lib. V. §.502.

sonae aut auditoris aut rei vel ipsius oraloris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jara antea populo Romano praebuisti, quum huie eidem

quaestioni judex praeesscs, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

impertías." Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quera ornare antea cuncto cura

í>05 senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis." Oratoris

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, о judices, itaque ex ea provincia decessissem,

ut Siculis omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti quum summum in veteribus patronis

multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur." Sed haec plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

ЛЬ adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Sed haec posterius, et in principiis;

quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et^ faciendae

fidei species numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attendimus

facultatem, cujus vis vel in communibus locis vel in epilogis maxime contiversario

et judia; nam exordium duci nonnun- u. pa. mu), t. n. nu. et. i. pr. s. f. о. a. r.« e

quam etiam ab art ore causae solet« Scilicet illo quîbus iiulJo negotio ipsa Ciccronis (iliv. in Caetempore

plcruinquc alius pro litigatore causam age- cil. 1) verba restituí, quae Martiano omnino redbat,

etsi pro una persona baberi possent, unde denda crant. Quis erit enim qui sibi persuadcat,

caute noster »reí vel ipsius oratoris« dixit. cxemplum a nostro allatum fuisse, quod nemo ¡npopulo

Romano] In editis: »publicae rei.« Error tclligeret? praescrtim quum nee locum laudaverit

ex nous P. R. Grot. — Recte in codicibus Rei- et ne auctorem quidem, a quo iliud mutuatus esset

cbenauensi ct Darmstattcnsi siglae maioribus uteris n „ . .

аиаш/иот] JHagis ad sensum accommodatum

P. R. scriptae rcneriuntur. Codex Monaccnsis (C), , . ... л , , .

4/7 fuissct auandoauiaem , quod Laud scio an e brcviata

voce forte corruplum fucrit.

e quo totum locum correxi, conformis est Ciccro

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo cnim

praeterea jam omissum erat et et ante nobis, et patheticae] Adi Ciceronem (in orat 37) ct

impartios scriptum erat'pro impertios. QuinctilianHm (6, % 8 et 10; p. 490 sequ. Spald.)*

omnibus] Post banc vocem in editis scquitur °* confer soperiorem locum (§. 475).

etc., in codicibus Slonacensi vero, Reiclicnancnsi, et vel in communibus locis] Omissa haec apnd Gro-

Darmstattcnsi Lac repcriuntur breviatac voces siglis tium e prioribus inscrui editionibus, quibus adstî-

»enptae: »in. di. g. m. nomm. m. r. f. u. t. С s. i. piilantur codices Rcicbcnauensis et Darmstattcnsis.

Martiani Capellac Tib. V. §. 503. 453

netur. Nee mea primordia quidem apud veteres hac animorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur, nulla partium definitione

signabo.

.'! ...-■ !.

•:.'«i' ■■''.■: ù > от';, i_.i i.".. 'ii'J n:'.'l" '■!;'

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

;

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504

mctu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alien jus magno dolore tractamusj quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in séptima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium careens ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil ahud orabant nisi ut filiorum

extremum spiritum ore excipere sibi licerct." Ab odio, quum adversara factum

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum corruptio

docetur a Verre jactarij item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

пес mea primordia] Nee supple vi e códice Mo- librara quin tum, qui a nostra oratio appellatur sei

nacensi (C). Ordiendi praecepta , quorum meminit, ptima.

infra (§. 54S) dabuntur. videtis] Hunc eliam locum in integrum restituí,

caruere] Sic codices Reichcnauensis, Darmstat- «quid«» in editis vidi legitur pro videtis addito

tensis, Monacensis (C) et anteriores cditioncs. Gro- «*c. ita nt nemo exemplum hoc ¡«telligere possit,

tius absque sensu caveré edidit. quod * Verrmis (5, 4S) sumtom esse Martianus

ipse prodidit. Siglas qiiamvis pluribus locis corracommoventw]

Hie prac ceteris conferendus est ^ e Monaccnei (C) Ыс Sllbjicerc non gravabor,

Aristoteles, qui integro secundo libro rhetoricorum ^ ¿ ¿^ ¿ш ,|0(¡ аЛет probantj Mart¡a.

de commoÜonibus animorum agit. nnm cxcmphim totum> eicut jpsum cd¡d¡) dédisse.

Séptima Verrinarum] Illam orationcm dénotât, Sunt vero siglae hae: »a. i. 1. p. m. a. q. m. p. a.

quae in nostris editionibus libri auinti nomine in- n. o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. 1. ex. q. nibil a. o.

scribítur: quo patet, Martiani temporibus Terrina- niliH u. f. s. post s. p. ex L« Paulum mutatas codices

rum nomine prlmam appellatam fuisse, quae nobis Darmstattensis ас Rciclienauensis exhibent,

in Caecilium sive divinatio dicitnr; secundara, yioim in avaritia] Excmplnm bocet duo quae

quae actio prima in Vcrrcm; tcrtiam, quae primus scquuntur e libris in Verrem (I, 14. f. et 3, 4)

actionis secundac liber, ct sic dcinccps nsque ad repctita sunt.

S5

434 Martiani Capellae lib. V. §. 504.

sui similes esse arbitrator." Invidia est, quae quodam livore infieit auditores;

ut est: „Quod ad tuam jpsius amicitiam ceterorumque hominum maguorum

atque nobilium faciliorem aditura istius habet nequitia et audacia, quam cujusquam

nostrum virtus et integritas." Item: „Istum rebus omuibus undique

ereptis impune cludentem circumfluere et abundare." Potest quidem ct ilia

res auditorum mentes incen^ere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

¿>Ф> aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel communibus

periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Roraanus de vobis judicabit"; communibus autem, ut est: „Videor mihi

videre haue urbem, lucern orbis terrarum, arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem." Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitiura obstrictum vobis ac liberis vestris habebitis."

îra etiam vehementer ánimos turbat, ut quum exaggerat et exclamât Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hie habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti." Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant,, extra causam tarnen sunt, nee apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione deducere

videatur.

; potenliam] Insigne Iiujus artificii cxcmplum piae- Caclio f.) verba. Voccm tarnen vulgo omissara ne

bet Dcntostheuis oratio in Midiam, quae tota fere stris codices Rcichenaucnsis ct Darmstattcnsis liabent.

in boc loco traetando versatur. О dii] E notissima in Catilinam oratione (1, 4).

hoc est] Ex actione prima in Verre m (IG). De Additac sunt in Darmstattensi et Rcicbcnauensi sigmetu

confer QuinctHianum (4, i, 20; p. 23. 6, lac: »s. n. i. num. р. е.«, mide vulgo omissa sup

lí 43; p.421. в, 2, 21; p. S03 Spald.). , plevi. «

concidentem] Addit codex Monaecusis (C) »sí extra causam] Sunt ф1ае Greece l§aytávia

tete liberatus fuerit.« Sed baec apud Ciccroncm (iu vel е£ы Tov 7ÍQ¿syyu«XO<¡ ovxa (confer С. Fr.

Cat. 4, 6) non leguntur. Hermannum ad Lucian. dc List, scribend. p. 345),

quum fidem] Ex oratione pro Milonc (26) hoc quibns Arcopagiim notum est ora tores prorsus abexcmplum

sumsit. stinere jussissc; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16):

obstrictwn] Paul iihim iutmiitavit Ciccronis (pro »ratio nihil nisi id ipsum dc quo agitur spectaf.

Martini Capclfcac lib. V. §. S06. 45b

:•::.■ V.\:: II.' . . i ' ï ''r:r < r:"ir • :•;'! ;J » : : ■ ••••• :>, ■•■■■. i .-.;•■ î- j i =;■- ' ■ ' .

. DE DISPOSITIONS

His igitur ad fîdem faciendam prudenter inventis ordo rerimi est so- 50H

ciandus, quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittcndum, quomodo otiaui et quando et ubi, prudenter inspicimus.

Duplex igitur hujus partis est ratio: aut cnim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparator; naturalis, quum post principium narratio,

partitio, propositio, argumentatio , conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae diceuda sunt digerimus, et hoc ex

causae utilitatc, non ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quaestiones quasdam ante narrationem, ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordine naturae, sed ex causae utilitate inutavit; et pro Cornelio primo

ira vanîs et extra causam obvcrsantibiis commo- rationc, divîsionc, confirraatîone, coufutationc, сов-

Yctiir.« Quanquam interdum extra causam sc vagari clusione«; deiode vero: »est autem« ¡nquit »et alia

ipse Cicero confUctur (pro Milone 34 ; pro Cae- dispositio, quae, quum ab ordine artificioso rece

cina 32). dendum est, oratoris judíelo ad tempus accommoduplex]

Vidcantur Auctor ad Hcrcnnium (3, 9), datur«; quanquam ¡n extremo capite: »bis commu-

Cicero (de orat 2, 76), Qiiinctilianus (2, 13, i; tationibus et translationibus partium saepc nti ncp.

329 Spald.) ct Sulpicius Victor (p. 246 Pith.). cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

post principium] De quatuor prioribus parti bas artificióse commutare cogit.«

infra (§. 356. 553. 557) agit, posteriores duas as- non ex /emporte] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

tem (§. 565) junctas proponit, quum orationis con- meminerimus ipsam dispositionem plcrumqnc utiliclusio,

epilogue, et peroratio nnum idemque ait täte mutari, nee eandem semper priinam quaestio-

(v. Quinctilianum 6, 1, 1; p. 443 Spald.). nein ex utraqne parte tractandam« cet

artificio] Curius Fortunatianns (p. 69 Pith.)t pro Milone] Cicero (cap. 3): »Sed antequam ad

• naturalem ordincm scqutmur, si nihil nobis oberit earn orationcm venio, quae est propria nostrae

in causa; si aliquid ocenrrerit, necessitate utilitatis quaestionis, videntur ea esse refu tanda, quae et

ordincm immutabiinus naturalem, sequeraur arlifi- in senatu ab inimicis saepe jactata sunt, et in concialcm.

« Moncndum tarnen, Auctorem ad Heren- cione ab improbis, et paulo ante ab accusatorinium

(3, 9) artificiosum ordincm appellare, quem bus ; ut omni terrore sublato rem plane quae renit

noster naturalem; siquidem »genera dispositionum in judicium videre positis.«

duo esse« ait, »nnum ab institutione artis prefectura, praejudicia] Adversarii cnim Milonis et a senatu

alteram ad casum temporis accomniodatum«, etprius jndicatum esse jactabant, caedem in qua P. Cloquidem

¡n eo spectari »ut ntamur principio, nar- dius occisus ceeet, contra rcmpublicaui esse factum

55 *

436 Martiani Capellae lib. V. $.506.

refútala sunt crimina , quae secuta sunt tribunatum , post ad ipsura tribunatum

507 recursus est factusj quae dispositio artificialis, ut dixiraus, nominatur. In

• Verrem autem naturalem teinporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

turn legationem, deinde duas ei praeturás objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet militas, nocessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, ne si Cluentium legis assertione

defcnderet, fugere causam diffidentia videretur. .:;'.■

DE ELOCUTIONE.

i . . . .' , . ■...

508 Duabus his officii partibus absolufis, elocutionis cura est intimanda;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod ilia totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. 5), et Cu. Pompcjum rogatÜonc sua et de re spicíat, ignoro; proxime tamea accedit ¡He (de orat

et de causa judicasse (c. 6). . 3, 57 £): »quasi Loe solum quoddam atque funut

pro Cluentio] Vi inscnii e códice Darmstat- damentum est, verborum usus et copia bonorum;

tensi, praetereaque Rciclienauensis auctoritate dclevi sed quid ipse aedificet orator et in quo adjungat

non, quod vulgo ante defenderet lcgcbatar; quod arlcni, id esse a nobis quaerendum ct cxplicandum

recte me fecisse inlelligct qui ipsam Ciceronis ora- videtur.« Adde Gerardura Joannis Yossium (institioncm

(cap. 52 scqu.) inspexerit, ubi consulto se tut. orator. 4, I, 2): »quemadmodum autem acdiait

Clucntii causam non lege sed facto ejus de- ficia, ita clocutio universa diiobus constat, fundafendisse,

ut non sal uli modo ejus verum ctiam mento et exaedificatione sive structura, sub qua»

existimationi prospiceret, factoque deiuum píngalo ut inferius dicemus, cotnpositionem et dignitatem

ad legis mentionem transit, etsi videretur, si nihil comprehendimus. « Fundamentum cnim appcllat elcaliud

voluissef, nisi ut causam obtincret, lege rc- aantiam , quae secundum Auctorcm ad Hercnnium

citatu perorare potuisse. , (4, 12) distribuí dir in Latinitatem atque explanaeloquentiae]

Cornelius Fronto (II, pag. 478 tionem. Paulo aliter Cicero (de orat. 1, 52): »au-

Maji): »tloquentia perfecta vis oralionis, cloquium dicram etiam quae de orationis ipsius ornamentis

pars supposila commode cloquciidí. « tradcrcntur; in qua praeeipitur primum ut pure et

'-Cicero] Quem potissimum locum Marlianus re- Latine bquamur, dciude ut plane et «Мис/Лг, tum

Martiani Capellae lib. V. $. 508. 437

sunt Latine loqui planequedicerc; quorum unum Gram matice loquente didicistis,

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copióse ornatequo

dicere, quod non ingenii sed laboris est maxiini, exercitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei S09

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dignitas

eloquendi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. Propria sunt vetusta praecipue;

nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel appetere

non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda ilia, quae cum aetate mutata sunt.

i* > ■ • ■ » ■ " '

♦ i. • . -

ut ornate, tum ad rcrum dignitatem apte et quasi marginem conjee tain, pro vulgata mutatumque, ut

decore* j quae cadem Quiiictiliani est doctrina (8, sibi constaret Martianus, cui supra quoque (§. 539)

1, 1). mutuantur reddidi pro mutanlur in simili arguexercitatione]

Lege »excrcitationis etiam diu- mentó, praesertim quum Ciceronem ipsum (orat. 27)

turnae.« Grot. — Possis tarnen vulgatain quoque mutata verba a translutis distinguere potius vidctucri,

si pro ablativis absolu tis accipias. Ceterum rem: »translata ea dico, quae per siiuilitudincm ab

iu auterioribus cditionibus est quia pro qua, et alia re aut suavitatis aut inopiae causa transfcrunacquiritur

pro exquiritur , quorum posterius Rei- tur; mutata, iu qnibus pro verbo proprio subjici*

chenauensi quoque códice adstipulaute restituí. tur aliud, quod idem signilicet, stimtum ex re aliduplex

ratio] Quinctiliauus (8, 1, 1): »Igitur, qua consequent!«; licet ex codcin loco apparcat

quam Graeci qjçàôw vocant, Latine dicimus elo- mutata aeque ac translata propriis oppoiii.

cutionem. Earn spectamus verbis aut singulis aut

„ , . . . !>• vetusta] Cicero (Brut. 74): »Solum quidem ct

conjunctly« Sed propius chain ad nostruui t-ieero J . . .

_ __. л . . .. *• «. •» quasi fiindaincntinn oratoris vides loeutionem cmen-

(de orat. 5, 37): »Umnis igitur oratio conucilur ex *

.......... datam et Latinara; cujus penes quos laus adhuc

verbis; quorum primum nobis ratio simpliciler vi- ....

... . -, . . fuit, non fuit rationis aut scientiac, sed consnetudenda

est, deindc conjoncte. £>iam est quidam or- . .í •■'•....

. . . . ,. . . .. dinis. — Aetatis illius ista fuit laus, tanquam iunatus

oralionis, qui ex singulis verbis est; alius, ¡.. . . _ ш *

. _, nocentiac, sic Latine loquendi« cet.

qui ex continuous conjunctisque constat, brgo utemur

verbis aut iis, quae propria sunt et certa quasi exolevit] Vide Ciceronem (de orat. 3, 10 f. et

vocabula rerum paene una nata cum rebus ipsis, 13), Senecam (epist. 58; p. 481. ep. 114; p. 649

aut ¡is quae transferuntur et quasi alieno in loco Lips.), Quinctilianum (1, 6, 41; p. 168. 2, S,

collocantur, aut iis quae novamus et facimus ipsi« 21; p. 297 Spald.), Macrobium (in Saturnal. 1, 5);

cet. Gellium (11, 7), ct quos practerca laudavit С Fr.

mutuatumque] Recepi lectionem. A Grolio in Hcrmaunus (ad Luc. de hist, conscr. p. 269).

458 Martiani Capcllae lib. V. §. 509.

Itaque alucinari et cerritum et caperatum similiaque praetereuntes uteraur his,

quae consuetado rccipiet; nee tamen sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam facern ait: „gurgulionibus

exsectis reliquerunt", et: „virgis plebem Romanara concidere"; nee in-

«>10 decore Virgilius vitandae humilitalis aucupio lychnos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alienis utendum. Novantur

autem duobus modis verba, aut quadam fictione, aut dcclinatione praesumta,

alucinan] Rcctius sic in codicibus Darmstattensi

ct Rcichenauensi, quam hallucinari in etlitis

(Gell. 16, 12), quamvis a vetcribus et Cicerone

ipso aliqiianilo sic scriptum esse non sit ignotum.

cerritum] Plautinum vocabulum est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Hora ti us (sat 2, 3,

277) aliquando usi esse videutur, nee ipse nosier

infra (§. 80G) tili rceiisavil pro insano.

caperatum] E Pacuvii Dulorestc attnlit Yarro

(L. L. 6, 6) »caperata fronte a caprae fronte «j

inox obsoletum Appulejus postliminio rcduxit.

quum Cicero] IVuper demum Angelí Maji mé

rito (in 31. T. Ciceronis sex orationum partibus

ante nostram aetatem inedilis, Mediolan. 1817) reperta

est oratio in qua hoc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantumqiie odii crudelitatisque

liabiiei'iint, ut eos omnes gurgulionibus insectis re-

Jinquerent, nc si quem semivivum ac spiraiilcm

reliquisscnt, minor bis honor baberetur.« Neque

tamen lectionem insectis Martiano obtrudere volui,

licet nee vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exaclis probatem; scd quod jam

Grotius conjectura assccutus erat pracbetque codex

Rcichcnaucnsis , exsectis reposui. Praeterca ante

Cicero inscrui quum e codicibus Reichcnauensi ,

Darmstattcusi, et Monacensi (C).

gurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persius

(4, 38):

• Inguinibus quare detonsus gurgulio exstat*

neque dubito quin ¡ta Martianus qnoque acceperit,

inprimis si reverá exsectis ¡lie scripscrit, qnod pro

prium vocabulum est dc castratione (Quinctil. 7,

4, 8); Ciceronem tamen de gutture intellexisse

manifestum est.

virgis] Ex oratione in Yerrem (2,1, 47).

Virgilius] In Aeneide (1, 726):

— »dependent lycbni laquearibus aureis.*

verba propria] Sccutus sum codicem Monaeenscm

(G); vulgo enim erat: »quod si sua res pro

pria verba non habeat.« >

novantur] Egregie de bis praecipit Curius For«

tunatianus (p. 70 Pith.): »Tertius modus est, ut

no vermis verba, quae tamen parcius debemus at«

tingere; nam et aegre novum verb urn faceré possis

lene ас decorum, et fere aspernantur homines quae

non rccognoscuiit Yir pcrfectissimus dixit: verbis

atendum est nt nnmis publica moneta signatis.

Yerba quibus modis novantur? primo Graeca transferimus,

ul nova ex his Latina confingamus; dc«

bine per congeminationem , ut Cicero »feras solivagas*

elicit; et per derivalionem novare possiiinus,

ut ab aulumno Cato ait aulumnitatem , et a perpet

¡endo Cicero perpessionetn.*

fictione] Codices sccutus Darmstattensem, Rei«

cbenauensem, et Monaccnsem (C) omisi, quod in

edilis Sequilar, verbomm.

Martiani Capellae lib. V. §. 510. 45J>

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Fiuguntur maxime

quum transferimus, ut qui jtou>xr¡xa qualitatem esse dixerunt, quod nomcii

nunquam fuerat in Latin is ; quo et auribus temperandum, et insolcntia fugienda,

quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui salutem

dedit"; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba, oil

quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus florea rura, et:„campique

ingentes ossibus albent", quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiac subjungitur translatorum cura ver- í>12

qualitatem] Cicero (acad. 1,7): »Dabitis enim

profecto, ut in rebus inusitatis, quod Graeci ipsi

faciunt, a quibus bacc jam din tractantur, utamur

verbis interdum inauditis. — Qualitates igitnr appcllavi,

quas jtOi¿T7]Tccc Graeci votant, quod ipeum

apud Graecos non est vulgi vcrbum, sed philosopborum,

atque id in multis.« Adde cundem

alio loco (de nat. deor. 2, 37). Ceterum codices

Moiiaceusis, Reicbenauensis, Darmstattcnsis babent

qualitates, quod tarnen quia Graeco non respon

de!, recipere iiolui.

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 63),

postquam Verrcin »non solum patronutn istius insulae,

sed etiam Sutera inscriptnm ее л ¡disse Syracusis

« dixerat, »hoc, pergit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo cxpriiiii non possit.

Is est nimirum Soter, qui salutem de dit.« Confer

omnino Forccllinum (in léxico), qui Chris líanos demum

scriptores Salvatorem dixisse ¡nonet.

paragoga] Diomcdes (p. 309 f. Putsch.): »Sunt

quacdain principalia , quae Graecis jtQCOTOVVJta

dicuntiir, ut mons, fans, villa, schola, ¡tortus;

ex his nascuntur derivativa, quae apud Graecos

Ладауеоуа dicuntur, ut fontanus, montanus, villaticus

, s cholas t ¡ens , horticus.«

florea rura] E Virgilio (Aen..l, 430):

»Qualis apes aestate nova per florea rura

Exercet sub sole labor.«

campique] Versus et ipse Virgilii est (Acn.

12, 36):

»Sanguine adhuc campiqne ingentes ossibus al

bent.«

In editis quidem Martian! cxemplaribus erat ví

rente» pro ingentes, sed codices Grotianus, Darmstattensis,

et ¡Monacensis (С) genuinam lectionein

praebucrunt. Similis est aüu¿ Virgilii versus (Aen.

Ü, 865):

»Difficiles quondam multorumque ossibus albos.«

crispa] Non vitupérât bac voce, sed laudat;

quemadmodnm Gellius (1, 4) et Plinius (13, 9,

18). Horatii locus in carminibus est (1,4, 4).

grandiferas] Ubi recentiores apud Ciceronem

(Phil. 2, 39 f.) grandi foenore ediderunt, Mail ¡anus

certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis codi

ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 3, 2; p. 612).

Monacensîs (C) perperain grandistras ; Reichcnauensis

et Darmstattcnsis reetc grandiferas, quod recepi

; Grotius enim ediderat glandiferas, quod ta

rnen etiam defend! potest, quia illo Ciceronis loco

a qulbusdam ita legltur et noster infra (§. 702) si

mili voce palmíferas utitur.

grandiloquos] Non Cicero soins (Tuse, о, 31 f)

440 Martiani Capellae lib. V. §. 512.

borum, quum тез aut sua non invenit verba, aut quum volamus splendidius

aliquid explican. Ergo ant inopiae aut decoris causa transfer untur: inopiae,

quum dicirnus geminare vitem et luxuriare segetes laetasquc perhibemus; desunt

enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possum us ab omnibus sensibus

mutuari, ' ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arma", et a gustu: „о nomen dulcis libertatis." Verum non debet haec translatorum

alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nee longe

petita debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charybdim. Vitandum

quOque ne turpis sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam" aut „Clodium stercus senatus." In hoc genere transferendi

etiam allegoriam poetae praecipue nexuerunt, et Cicero, quum dick:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

'. • ' . ■'■,-.■■ -i

sed Quinctilianus etiam (10, 1, 66; p. 54 Spald.) tcrtium ex orationc pro Milone (4), et qnartum

bac voce utitur. Vidctiir autcm priori minus pla- iternm с Verrina (5, 65) desumta sunt.

cuisse, qui (orat. 5) ca usus addidit »ut ita dicam.« castratam] Restituí locum e codicibus Darm-

. i w. , ,. /4> __лч ... stattensi et Monaccnsi (C); vulgo enim ridicule lcinopiae]

lis Jem cxemphs supra (§. о 79) ulitur, v /7 "

.... . '* ' ecbatur »castratam Africain mortuam rempublicam.«

ubi vide notam. ° r

Eodcm Cicero (de orat. 3, 41) exemple usus erat,

êensibus] E Cicerone, qui {de orat 3, 40): et post cum Quinctilianus (8, 6, IS; p. 309 Spald.).

»translatio« inquit »ad sensus ipsos admovetur, ma- stercus] Paulo aliter Cicero (de orat. 3, 41):

xime oculorum, qui est seusus acerrimus. Nam et ino]o stcrcus curiae dici Glauciam.« Atquc hoc

odor urbanitatis, et mollitudo bumanitatis, et mur- nomen s!c? non Clodium, apud nostrum qnoque

mur maris, et dukedo orationis sunt ducta a ceteris Bcr¡ptum fuisse, ex со colligo, quod in Monaccnsi

sensibus.« рГО c0 ]Cg-,tur »Clautliumuj tarnen níliil imitare

odor] Credo bic voces aliquot déesse, et le- ausus sum.

genduni : »ut ab oculis, lux libertatis; ab olfactu, allegoriam] Haec enim tota translationibns con*

odor legum; a loqucla, silent leges inter arma.« stat (Cic. orat. 27). Rccte igitur Quinclilianus (8f

Слот. — Martianus fortassc baud necessariam bnne 6, 4; p. 503. 9, 2, 46; p. 409): »continuata fisadditioncm

putavit, arbitratus legentee ipsos facile xatpoqà facit aXXr¡yoQÍav« ; quîbus immodice

perspecturos esse, cuinam sensui quodipic c\em- usurpatis tolum ait (8, 3, 26; p. 228 Spald.)

plum esset adscribendum. Ceterum exemplorum pri- prope mutari sermonem.

ora duo ex uno Ciceronis loco (io Vcrrcm S, 61), сит ¡jrege] Recepi lectioucm a Grotio in таг-

Martiani Capellae lib. Vi §: 512. 44f

ipse archipirata cUm grege praedonum impurissimorum plfenissimis Velis na^ .;■ >

vigares", et in Pisonem: „ut qui in maximis tempestan' bus ac fluctibus reipu^

blicae navim gubernassem salvamque in portu ccllocassem, frontis tuae nubecu-,

lam et collegae tui contaminatum spiritum jici4imescerem ?" Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae ¿mis* /formasse' angustius aut humiliua

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto, partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. £x parte

totum, ut: „in puppim ferit unda", aut: „me áisdem parietibus tuto esse tecum"

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, câtachresin

ctiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con- 515

textu servanda sunt hace, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

я , » . ■ -■" ' •

ginc posilam, qnum vulgo cum decsset. Locus est pro memoraverunt in editis. Hauslt тего e Cicerone,

in oratione pro domo (cap. 10). ¡. qui (orat. 27) »hypallagen« , inquit, »rhetorcs, me

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunetione tonymiam grammatici vocaut, quod nomina transfeecpai-

avcrat »ut: qui«, Ciccroncin secutus (in Pi- runtur; Aristoteles autem translation! hace ipsa subson.

9). ,:.-.•..,.; .»..%■ f.¡; -i ¡.г.:; ., ; jungit ct abusionem, quam xctTá%Qr¡6tv vocant.«

his] Grotius cdidit haecj quoniam [autcm vox De eadem confer Quinctilianum (8, 2, B; g. 199.

usurpatis praecessit, anteriorum editionum lectio- 8, 6, 54; p. 525. 9, 1, 5; p. 365 Spald.).

nciu omnino praetuli. ...• ... ,.,.... ,." , . coagmentata] Mil or Grotium cdidissc coaugmenin

puppim] Virgilius (Aen. 1, lia): tata, quod niliili est; nostram autcra lectionem,

mlpsius ante оси los ingens a vértice pondis quam ctiam Monacensis codex (C), Reicbcnauensis,

In puppim ferit«-' ct Darmstattensis pracbent, ad margii cm rejecisse.

quem baud scio an ipse noster respexerit. Confer modo Ciceroncm (de orat. 5, 43): »Sequiparietibus]

Cicero (de orat. 5, 42): »Yidctis pro- tur continuât io verborura, quae duas res maxime,

fecto genus Loe totnm, quum inflexo commutato- collocationem primuin, deindc modum quendain /or

que verbo res eadcin cnunciatur ornalius; cui sunt mamque desiderat Collocationis est componere et

finítima illa minus ornata, sed tarnen non ignoranda, striierc yerba sic ut neve asper coram coueursus

quum intclligi voluinus aliquid aut ex parte totum, neve hiuleus sit, sed quodammodo coagmentatus et

ut pro aedißeiis quum parietes aut tecla dicimus, levis.« Ubi quem modum formamq ue appcllat, imaut

ел- toto partem« cet. Excmplum et ipsum с Cice- meriim orationis speetat, quem noster conclusionis

ronc (Catil. 1, 8) petitum est. vocabulo significat, ipsum Ciceroncm (de orat. 2,

memorant] Ita melius codex Monacensis (C) 9; orat. 51) secutus, infraque (§. 519 seqn.) plurise

442 Martiani Capellae lib. V. §. 514.

514 T>roveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionia praecepta

Tjercurram, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiara,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophoron, dysprophoron, et polysigma

non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant"; et: „casus Cassandra canebat" Metacismus est, quum

- !,i!, , ; ' < : ;. ; j ifjß Ofi:i/* <1".::

bus tractat; collocatio atitem idem est com eonstruatmne

sive compositione , de qua max (§. 514).

. schematé] Haec apud Quinctilianum quoqne (8,

1, i ; p. 195) tertia pars est, qui »in conjunctis

verbis iHud ¡ntueudiim esse« docet, »ut eméndala

siiit, ut coliocata, ut figurata.« Plura de tíguris

iaba (§. 523) docebuntur. .,

compositionis] De kac vide Ciceronem (orat. 44

scqu.), cui nnllam partem bujus opens niagis elaboratam

"esse Quînctilianus affirmât; practercaque

Auctorein ad Hcrennium (4, 12), Dionysium Halicarnassenscm,

qui singularem libellum bac de dis

ciplina ecripsit, Qninctilianum (9, 4), Curiumque

Fortunatianum (p. 73. 74 Pitb.) enjus ipsa verba

comparand! causa subject : »in structura observanda

sunt, ut frcqnentioT sit rotunda, ne biulca sit

vocalium et maxime lougarum crcbra concursione;

ne áspera diiarum consonantium conflicto; ne mo

nosyllabe una plura jungantur; ne brevia multa

continuentur, nc longa multa; ne ultima syllaba

priori s verbi cadem sit quae prima posterions; ne

prima et ultima efficient obscoenitatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vaslis deformetur oratio;

ne plurcs genitivi plnralis jungantur« cet. '.'

''frenos] Tain frenos quam frena dici iiofiim est

(Voss. Aristarch. 1, :42; Op. ff, p. 187; de vitiîs

serm. 1, la; p. 21), sed minis hoc nostro loco

vocis usus; quam tarnen quum infra (§. 518) ré

pétât, colligitur frenos intelligi impedimenta ex asperrimarum

literaruin collisionc orí ínula; qnibiis

orationis cursus, ut equornm frenis, inbibeatur atque

retardetur.

in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex veetigiis MS. in odium repetitam, boc est

ad nauseam usque iteratam. (¡nor. — Ita et in codicihus

nicis Reichcnaucnsi, Darmstattcnsi, et Monacensi

(C) scriptum est, undc reponcre non dnbitavi.

Exempla, quae sequuntur, Yirgilii sunt (Acn.

3, 183):

»Sola mihi tales casus Cassandra canebat»

et (5, 866):

»Tum rauca assiduo longe sale saxa sonaban t«,

nnde apparet male sah pro sale legi in códice

Monaccnsi (C), licet baud indocte librarais errarif.

Cetcrum animad vertendum, haec ipsa, quae nunc

Martianus reprcbendit, ab antiquíoribus poctis La

tíais quam maxime celebrata studioseque quaesita

esse, ut docte demonstravit IVacfcius (de alliteratione

sermonis Latini, in Niebuhrii Museo Rbenano T.

Ill, p. 324 — 418); undc ct Scrvius (ad Aen. 3,

183): »haec compositio jam vitiosa est, quae majoribus

placuit«

metacismus] Isidoro molacismos deprávate. Grot.

— Scd Dioiucdi boc vitium est pronunciationis,

cum M profcrtur, ubi debet absorben : ut si vocem

claudat et seqnens dictio incipiat a vocali. Utcrqnc

autem grammatiens (Martianus ct Diomcdcs) corrigendi,

quum apud cos vulgo metacismus legatnr pro

mytacismus, quia est a iw. Mcminit ct Isidorus

lib. 1 orig. с 31 (1, 32, 5), ubi ¡«¡dein in MSS.

Marüani Capeliae üb. V. §. 814. 445

verborum conjunctio M literse assidukate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam агйо quasi meam anímame Labdarósmus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si diças: „Sol et Luna luce lucent alba leni1 láctea." Iotacismüs est nt si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur." Polysigma, ubi S litera crebrïus ge2-

minatur: „Sosia in solarlo soleas sarciebat suas." Homoeoprophoron est, quum

dicitur: „O Tite tute Tati tibi tanta tyrannet tulisti." Dysprophoron , ut si

quis dicat „persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres* Aspcrae inter oiä

penultimam ultimamque verborum lnaiime ' vitändae, cujus exem plum est,

'./ i;tou 1 ?'.■.:'■; ¡ ::■••■-■ ! Jo ï"l/i>l.: Ь.'м .•> ^l:('A'v>\..\ о*г.Л e;i„v: л,, .jivi'i

nostris est metacismus. In exciisis motacismus legas, tiomboc esse (poct. 2, 52; p. 172), ae sane- tarn

Quod non improbo. lino possis similiter rescribere frequenter apud antiques invenitur, ut putidus sit,

apud Capcllam et Diomedcm. IVam litcram banc qui ubique damnare vclit. Confer quae a vins doctis

vc teres non f¿v tantum, sed (jlco quoqiie dixere. ad Enripidem (Med. 476) annotata sunt, ct quae

Voss, (inst orat 4, 2. Op. III. p. 155),'-—■ Equi- lamlat Otto (ad Ciceroncm de sencct. p. 102), ; ,

dem hic ut supra (§. 279) vulgatam scribendi ratio- homoeoprophoron] Editi babent homocoprophencm

scrvavi, licet in codicibns ReicbenaucnsI et rom rectior nostra e códice Monacensî (С) 'lectio

Darmstattcnsi moetacismus legatur. est. Exempt um, quod Euiiii est et a multis gram-

Mammatn] Aut Mammiam legendum pro ma- maticis rcpetitnm, noster ab Auctorc ad llerenlieris

nomine, ant Mammum sumcnduin pro nulricc, nium (4, 12) inntiialiis esse videtur. Fhtra «rítío

ut in ista inscriptione antique : ' ' "-'-'"Г' '"■ •■'•■••■•>■'* apud Spcngclium (art. script, p. IX). ' i :!<-,.. ,:ч«

persuasilrkes] Ita nos restituimos, cum antea

pcrpcrain disjiinctis voeibus legeretur persuasi trices.

GnoT. — Apud Plautum (Baccbid. 5, 2, 47) est

»probri perlcccbrae et persuasfrices*, quod magie

ctiam dv6rtQÓ<poQOV sonat; sed codices dfcserfcre

lení] Sic scripsi с codicibns Grotiano, Reiclie- neque bic voHit neqtfe nrthe m praeilri^iairîêts, quod

nauensi, Darinstaltcnsi, et Monacensi pro levi in clsi sermonis ratio resprrat, plerosque tarnen manueditis,

qnod jam G ru tins intcllexcrat metro tro- scriptos exbiberc tcstatnr Ondcndorpins (ad Appui.

cliaico oflicere, practercaquc restituí prioriim edi- de mundo T. II, p. 521), quapropter ex uno Reitionnin

leelionem lucent pro lucebant, quod nescio ebenauensi praestigiatrices scriberc со minus volui,

Onde Grotius peticrit. quia Martiannm ipsnm jam banc stridosiorem voiotacismus]

Confer Quinctilianum (1, 5, 32) cabuli formam in mente babuissc verisimile est. • Q

cum nota Spaldingii (p. 112). phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

polysigma] Ab alus vocari boc vitium 6ty[ia- ab se invito ablatas pbalcras gratis.« Ccrcrum 'c&-

Tiófiáv Vossius (inst. or. 4, 2, 5. Op. Ш, p. 154) dices Monacensem (C) et Reiclicuancnscm secutas

observât; negat tarnen Julius Caesar Scaligcr vi- delevi ut ante si dicas apnd Grotium:

. .<>

i>. M.

CAÉCILIAE. LITE.

OFILLIA ARESCUSA >

MAMMAE. SUAE.

- В. M. FEC.

. ji.'ieoa

56*

r444 Martiani Capellae lib. V.-;$t-&f&

si dicas: „phaleras ablatas gratis", aut si juret auriga „per lora, per Hagella,

0I6 per, freiia." Hiulcaeî sunt, quum in ей parte quam diximus similes vocales

ftcjisi militer longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat

auscepisse se libéros secundo omine ,• et ut Tullius pro Milone ait: „auctoritale

publica armare"; quod quidem artem dissimulans plcrUmque appétit

¿>17 yohmtabe. Vitandum similiter, ■>: ne in eodem loco tres aut quatuor longas

*'-''■. brevesque continue ponamUs, nevo in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iamJ)icosque versus; quamvis eos Cicero non evitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt"; et heroici versus finem vel

initiùm non déclinet, ô;uum dicit: „0 miser um ' cui peccàre licebat"; et in

Дсааеип eis; „latent ista omnia Уагго magpis pbscurata et cirçumfusa tenebris";

et ;in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „qùum loquerer' tanti fletus gemitusque fiebant"; nec finem vitavit elegiaçi,

quum ait: „oderat ille bonos"; incurrit etiam in hendccasyllabi Phalaecii

. volúntate} Ita ipse Cicero de oratorc Attico noslcr delibavit excrapla et с Cicerone et alus eriii

(orat. 25): »verba cliain verbis quasi coagmentarc possunt; qua de re peculiar» exstat dissertât!?

negligat; babet enim ille tanquain hiatus concursa LoefHeri (praeside I. I. Mollero, de versu inopiunto

vocaliuin molle quiddaui et quod indicet non ingra- in prosa, Lips. 1Í5SS). Addç Funccium (de vir. act.

tam negligentiam de re magis hominis quam de ver- L. L. II, p. 550), Fabricîndj (in bib). Lat. II. p. 589

bis laborantis.« Locus in Miloniana est statim ab Em.), Cracviüm (ad Cic. epist. ad Ait. 1, i; p. 7),

iuilio: »temeritatem concitatae multitudinis aucto- Scbacferiim (ad Dcmosth. I. p. 189. V. p. 528),

rítate publica armare.« ,.,,¡, v \ .,.* < ;." Voemclium (ad Dem. Phil. p. 59), Kritzinm (ad

versus] »Multum cnim interests, Cicero ait Sal. C*t. p. 95), et Spciigclium (art. script, p. 152).

(de orat. 5, 44 f.), »utriiin numerosa sit, id est in Academicis] Longe haec aliter nunc leguntiir

similis nuinerorum, an plane с numeris coustet o- (Acad. 2, 59): »latent ista omnia, Luculle, crasratio;

alterum si fit, intolcrabile \i!iim» est, alteram sis oecultata et circumfusa tenebris«; nolui tarnen

nisi fit, dissipata et inculta et ilucus est oratio.« quidquain mutare apud nostrum, quum coustet Ci-

Addc alios ejiisdcm locos (orat. 20. 51. 68) et ceronem Académica secundas curis retraetata Var-

Quinctiliauum (9, 4, 27; p. 559 sequ.). Quan- roni inscripsisse , cujus operis quum primus tantiim

quam ipse (orat. 56): »saepeu inquit »versus in ora- liber exstet, reliqui injuria temporum perierint, fatione

per imprudentiam dicimiis, quod vehementer eile haec in uno sequentium legi poterant.

est vitiosum, sed nou attendimus neque exaudimus quum ait] Scripsi e JMonaccnsi (C) pro sictU

nosmet ipsos«, cjusque ncgligcntiac ctiam plura quam ait, quod in editis erat.

Martiani Capellae lib. V. §. 517. 443

petulantiam, dum dicit: „successit tibi Lucius Metellu«." Hie tarnen vir et

longo opere et ipsa sui majestate defeuditur. Ceterum in clausulis vitiosissimum

reperitur. Animadvertendum autem, ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere „strepitumque

plagarum", quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam 518

in eodem loco cacempbaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile", atque „ereptae

virginis ira"; in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui hunt ex

asperrimis uteris in unum concurrentibus,. ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paucos repperias meretricibus fidèles evenire amatores Syra?"

et ab iisdem uteris incipientia, ut est: „non fuit istud judicium judicii simile

Fhalaecii] Restituí genninam scribendi rationcm,

qnnm anteriores cditioncs 1'haleutii, Grotuis Pkaleucii

exhibèrent. Pettilantiam autem (licit, quia

bcndecasyHabi plcrumquc epigrammatis lascivia atque

frivolis eoniponcndis inscrvicbant; undc Quinctilianus

(1, 8, G) amo vendos cos a pucris cense t.

Adile Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4): „ex

quihiis tamen si nonnulla tibí paulo petulantiora

vidcbunlui-, crit cruditionis tuac cogitare, suininos

illos et gravîssimos viros, qui talia scripscrunt, non

modo lascivia rcrura, sed ne verbis quidem iiudis

abstinuissc. « Sed nos tro loco de metro tantum sermoncin

esse moncre vix opus est. -

plagarum] ISimirum plaga pro discrimine signifîcationis

penultiinam tum producit tum corripit;

sed eo loco quem Marianus innuit, longa penúl

tima pro Graeco jiXr¡yr] usnrpatur (Verr. ¿>, 62);

ubi nunc quidem legitiir: »nulla vov alia illius

niîscri inter dolorem crepitumque plagarum autlicbatur

«, Martianum tamen corrigere ex noslris editionibus

dubitavi.

cacemphaton] Sic scrîpsi e códice Grotiano el

restigiis Rcicbcnaucnsis et Darmstattcnsis, qui cacenphaton

babent, pro vulgata cacophaton, licet

boc etiam in usu fuisse testetur Tossins (inst. orat.

4, 2, 4). De re ipsa vide Giceronem (ad divers.

9, 22), Quinctilianum (8, 3, 44; p. 243 Spald.),

Servium (ad Acn. 2, 27), undc intelligcs illud

cacemphaton dictum esse, si vel ipsa verba vel

soni eorum in obscoenum sensum detorqueri possent;

ut in со quod e Tercntio attulit (Andr. 5,

4, 31) arrigere ad aures rclatuin, quod alias de

membre virili dicitur, et in altero exemple ereplae

yirginis, quod ereptae virginitatis admoncre poterat,

licet apiid Yirgilîum (Acn. 2, 413) alio sensu

dictum sit:

»Tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira

Indique collect i invadunt.*

Sic enim et apud poétam et in prioribus nostri

editionibus legitiir; Grotius quomodo ediderit erepta

nescio. Darmstattensis quoqiic codex babet ereptae ;

Rciclicnaucnsis paulo aliter »ut est atque erepte

virginis « cet.

repperias] Sic e códice Reicbenaucnsî ipsoqitc

Tercntio (Нес. 1, 1, 2) restituí; vulgo reperias,

codex Monaccnsis maie reperies.

446 Martiaiii Capéllae lib. V. §. 518.

judices", et in cadeûi desinentiä, ul: „fortissimorum , proximorum, fidelissimorumque

sociorum", in èodem vitio habentur. Item pcnitus fugiendum breves

ajilabas continuare quainplures, ut est illad Screni: „Perit abit avipedis aniraula

leporis."

DE PEDIBUS.

519 His brevitér intimatis pedes stmt asserendi, quibus clausulac decentcr

aptentur; quos quidein Cicero quadam perniixta confusionè perturbât, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat incipientibus,

modo finientibus, modo dochmium, qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus excmplum posuit: amicos tenes; item ampliimacrum

pedem ct rursus dactylicum numerum laudat; modo anapacsticum,

modo dithyrambum laudat, nee tarnen certa scientia est. Ego tarnen compendiosiora

percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

tum fuit ] Ciccronis (pro Clucutio 5 ) cxeraplo

in cadem causa utitur ct Quinctilianus (8, 5, öl)-

Serení] In poematio de leporis morte, ande

citatnr et ill ud :

»An anula miserula properiter obit.*

Grot. — Coiifer Diomcdcm grammaticum (3, p. 313,

G Putsch.) et Santcninm (ad Tcrcntianum Ma uni m

p. 100). Cctcrum in lectioue eonstituenda secutas

sum I. С Scaligerum (poct. 2, 39 ; p. 170) vcteresque

editiones, in quibus est »périt avipedis

animula leporis«; Grotius contra edidit: »peritavit«

cet. Vide ct Wernsdörfium (in poët. lat. min. I, 2,

p. 218).

permixla confusione] Cicero (orat. 37): »Ego

autcm«, inquit, »sentio, omucs in orationc esse

quasi pertni.vtos et confusos pedes $ nee cnini effugerc

possemus animadversioncm , si semper iisdem ntercmiir,

quia ñeque numerosa esse, nt poema, neqnc

extra numcrum, ut scrmo vulgr est, debet oratio.«

ditrochaeo] In cditis seqnebatur vox ionicum,

quam ñeque Grotianns neqnc Monaccnsis codex (C),

ncquc Reichcnauensis, nequc Darmstattcnsis agnoscit$

jure igitur cam cxpunxissc mihi vidcor. De

ditrochaeo, vel ut ipse appcllat dichoreo, ride Ciceronem

(orat. 63).

modo finientibus] Aut ipsius error est Martian!,

aut librarioram. Cicero cnim Aristotclcm sccutus

(dc orat. 3, 47) oninino distinguens scribit: «ordirl

placet a snperiorc paconc, posteriore finiré.« Sed

Martian us ferlasse aliiiin locum (orat. ö 7) in mente

habcbal, ubi in nnirersuin pacones oratoribus commendat.

dochmium] Vulgo dochimum, quae varietae

ctiam in Ciccronis, Quinctiliani, mul tor um que alio

nan codicíbus invenitur; sed quiim ortbographiac

potius quam lectionis discrcpantia sit, rectam formam

restituerc non dubitavi. Confer Spaldingium

(ad Quinctilian. 9, 4, 79 3 p. 588) ct de re ipsa

Martíani Capellae lib. V. $. 520. 447

DE MONOSYLLABIS.

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Cicoronis: „non scripta,

sed nata lex", aut: „debet esse legum in república prima vox"; quae tarnen

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambus

aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula módica et

cultibus varus est." Brevem vero brevis aut longam longa non sine vituperatione

sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eum patria privare, qua caret, sed vita vis"; quod

volúntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius

praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non in fine sententiae.

DE DISYLLABIS.

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus 52i

spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhichius

pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciccroncm (orat 64), quem ipsum noster ante oca- cibus Dfonaccnsi (C) ct Darmstaltcnsi scripsi sensu

los Labuit. pro sensui, quod in editis erat

dithyrambum\ Grotius deutheriambutn , altera cultibus variis j Sic scripsi e codicibns riuuin

lectione ad marginem rcjecta; quod perperam fac- Groliano tum mcis; vulgo enim legcbatur cultibus

tum ipse facile intelligere potuisset, si Ciceronem inanis, apud Cortium autem (in fragra. p. 1005)

(de orat. 3, 48 j orat. 64) inspexissct. Ceternm a ncscio nude cultoribus inanis.

códice Monaccnsi (C) tota pbrasis »modo anapaesti- non errore] Quod Ciceronem defensurus noster

com modo ditbyrambutn laudat« abest. ad ¡Ham orationem (pro Ligario 4) bic adnotat,

scientia] Grotius in margine sententia, quod idem jam Asconius Pcdianus (ad dir. in Caecil. 7)

et codex Rcicbcnaucnsis habet; sed mutandi causa obscrvavcrat, nimirum clausulam ¡Ham »rita vis«

non apparet. ad exprimendam sententiam de industria diiriorein

Ciceronis] In Miloiiiana (cap. 4). Мох с codi- positam esse. Et vix vitium inessc biiic oration!

448 Martiani Capellae lib. V. §. 521.

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Cavendum

etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus spondcusve,

ut si dicas : conqueritur sua fata, aut: imputât sibi démens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia nempe vides, an vero dicas: aspice

facta mea? Bene autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civiura magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

■ . . . > ■ • i

DE TRISYLLABIS.

522 Trisyllabis clausulam terminanlibus lex est, si modo cam velis mollitcr

fluere, ut trochaeo praecedente penúltimo molossus subscquatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure métrico, ut illud est Tullii:

„mare fluctuantibus, littus ejectis." Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penúltimo spondeum praeloca veris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tunc enim heroicum

comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixeris quae Ciceronis pulcherrima dicitur in jure Tullii] Pro Roscio Amcrino (cap. 26).

Romano (I. 2. §. 46 de О. J), apis] Niliili vox ad scnsum, undo factum est ut

fiant] Sic pro Grotiauo facial reposai e códice et vetus iile fous, undc in margine Grotins liausit,

Monaecnsi (C). et codices Darmstatteiisis, RcicLcnauensis, et Moduo]

Omissam a Grotio hanc voeem supple vi nacen sis (С) apex legant; sed sententia pyrrbi« hiuiu

с Darinstattcnsi códice et anterioribus edilionibus. flagitat, neque quidquam praeterea voluisse Martiapraecedente

penúltimo] In editis erat penulti- nus videtur, nisi ut qualecunque vocabulum dumam;

sed illud Mouaccnsis codex (C) pracbuit, et arum brevium syllabarum. in pcnulliiuum locum subsensus

efflagiUvit. stituerct. ;.

Martiani .Capelke lib. V. §. 522. 449

dicas: marc fluctuantibus littus agitanti. Sed in bac clausula cavendum, ne

pro trocbaeo penúltimo spondeus ponaturj nam tunc si sol veris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te sera el ad meas ca

peas admisero." Si autem penúltimo trochaeo mcdiain molossi sol veris, pulcbram

clausulam fcceris, ut si dicas: littus Acmiliae; item trocbaeo penúltimo

pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si djqas; Jittus aequabile. Item si

trochaei penultimi longam sol veris, et primain rmolossi Ultimi, fit elegaoa

clausula, ut est: curas regere animorura. ■ . i . " I ' • í i !

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua 523

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Ligario:

„Novum crimen Cai Caesar/' Paralepsis est praeteritio, quum quasi

quale] Ita plurimi codices (Oudend. ad Appui, nam (p. 143 Ruhnk.), ct qiios laudat С Fr. Her-

I. p. 714), in quibns et Reichenaueneis cet; non mannus (ad Luc. de bist. ser. p. 273). Accnratius

»im quale« ut Grotius ediclit. Omissae ante relativa etiam distinguit Curíus Fortunatianus (p. 73 Pith.)

pracpositionis nee apud Graccos nee apud Roma- /.¿çecoç, Xôyov, ôucvoiaç; quas düTcrre doect

nos cxcmpla desunt; confer modo Ciccronem ad »quod Xé^ecoç in singulis verbis fiunt, ut nuda

Atticuin (3, 19, 2): »me tiiac literae nunquam in genu, quas uno nomine ¿¿-аЛЯауас possumiis ditantam

spem adduxerunt, quantum aliorum«, et cerc: Xôyov vero in elocutionis compositioue, quae

ad Q. fratrem (1, 4, 4): »quoniam in tanttim liictum pluribus modis fiunt, ut ftoÀvjtrcorco , irCavaet

laborem detrusus es, quantum nemo uuqiiam«; tpoQa, avtlÔTQOtpjj, rtccQOVOfutÖtai ôucvoiaç

Livium (10, 31): »socios belli in eadem fortuna autem in sensibus, rtQO&eocxJtevÔiÇ, r¡&oitoúa,

videbant, qua ipsi erant« cet. aíto6tQO<pT¡i quibus etiam, sive clocutionem mu-

Cicero] In divinatione in Caecilium (15). taveris aut yerborum ordincm invertcris, eaedem

de figuris] Hanc inscriptioncm e códice Reiche- tarnen figurae permanent, verum atraque Xèt^itoç

nauensi desumsi, quum vulgo verba seqiientia »sen- et P.uyov non ita.«

tentiarum autem figurae hae sunt« pro titulo posita ironia] Confer banc similesque locos, si libet,

essent; quae a Reichcnauensi prorsus absunt cum Aquila, ex quo hace pacne omnia desumta. Grot.

senlentiarum] Distinguuntur ab elocutionis fi- Cai Caesar] Sic e codicibus meis scrips!, quum

guris, de quibus infra (§.526), paritcr ut apud valgo breviatum esset: С. Caesar.

Graecos 6x4l'axa XéÇecoç nal ôuxvoiaç. Confer paralepsis] Codices Monacensis (С) et Reiche-

Quinctilianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Roma- naaensis paralempsis babent, atquc ita ctiam quae-

57

430 Martiani Capcllae lib. V. §. o23.

praetermittentes quaedam nihilominus dicimus. Apostrophe est in aliquem dietricta

conversio, frequcns apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quam

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura ütimur, quum veluti dubitantcs ab ipsis judicibus

inchoamenti consilium posttilamus, ut pro Cluentio: „cquidem quo me vertam,

judices, nescio"; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum bominum

524 studia, consilia, rationesffue eorum aperiam" etc. Erotema est interrogatio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo diifert, quod

iuterroganti una voce tantum responden potest, quacsito autem nisi pluribus

. responden non potest, ut quum dicimus: „Qua igitur ratione bellum geremus?

dam Aquilae editiones. Darmstattcnsis codex para- addubitatio] Sic et Cicero (orat. 40) et Aquila

lemsis, quod proximo acccdit ad vcram scribendi (p. 151); dubitationem Anctor ad Herennium (4,

rationem paraleipsis; rtacaXuiplc eniin Graccis 29) et Quinctiliaiius (9, 2, 19; p. 592), qui ct

est quae Romanis praeterilio. Auetori ad Heren- eodem Ciceronis cxemplo (pro Clueutio 1) coque

niom (4, 27) occupatio dicitur, nisi cum Spaldin- plenum quam noster utitur.

gio Cad Ouinctil. 9, 3, 98; p. 329) legere о \ t. 7J7r /orpraestat pro is>/o'rne»h.o\i »Hoc quoquc exempl■ um pi■ciu■us

occultatio. Cetcrum ex Aquila (p. 149) inserui quasi . . . « ., , мм.\ n

» w ' / exstat apud Aquilam (p. 151): »Pugnem apcrtc con

vulso omissnm, sed quod vix abesse poterat. . ... . , . "_ . ..

° . . *ra nobilissimorum uominum volúntales .' studia, conconversio]

Aactori ad Herennium (4, 15) sub ... .... „

J . silia, cogita tioucsquc eorum aperiam :«

sxclamalionis nomine comprelienditur, Aquila (p.

Í50) aversionem nuncupate ut et Quinctiliaiius interrogatio] Aquila (p. 151) interrogalum ,

(4, 1, 63. 9, 2, 38) »sermonem a persona judi- 4a°à emendavit noster, Auctorem ad Herennium

eis averswm«; sed mut audi apud nostrum causa (4> ls) secutus. Verum non simplicem interroganulla,

quum si orationem ab uno auertimns, ad tioBem intclligendam esse recte monet, sed earn,

alterum earn converti necessc sit »quae«, ut verbis utar Ciceronis (orat. 40), »uractioncm]

Rubnkenius Martianum corrigï vult 8eat"' vel ut Q™nctilianus (9, 2, 7; p.386Spald.)

ex Aquila, qui: »sic plerumque convertimus ora- 8CnD,tJ »"»stet.«

tioiicm in reum ab jndice, quum ilia tarnen, qui- quaesito] Sic legendum esse pro vnlgato quaebus

adversarium alloquimur, judici allcgentur«, scri- stio jam Grotius intcllexit, correxique ex Aquila

hiquc jubet orationem, scd pcrpcram; confer modo (p. 153), quem noster ad verbum fere exprcssit;

Rutilium (p. 75), ubi de melabas! : »aliud genus qnod tarnen praeterea ex eodem reponi jussit Rubnest,

qnum ad aliam rem et actionem et orationem kenius interrogate pro interroganti , neecssarium

no* train revocamue.« non duxi.

Martiani Capellac lib. V. $. o21. -fôf

Quae auxilia nobis parata erunt? Quis erit, qui subvenire velit, quum tain

acerbe socios tracta verim us?" Diatyposis est descriptio vel deformatio, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec non gesta audiretis, facta vidcretis, et Milonem in rheda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delectis villa

cgrcdicntem etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptoleiiiaco: „Difficilis

ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis." Diasyrmos est elevatio o25

vel impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissolvimus;

qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam, hoc est quum rem a nobis alio transmovemus,

sed non ita ut ibi totam causam constituants, alioquin status

incipit esse, non figura.

si haec non] Lege ex Cicerone et Aquila: »si diasyrmos] Ruhnlicnius (ad Aquilam p. iöö) miliaec

non gesta audiretis sed picta videretis: et de- ratiir Grotium, qui non ex A (juila corrcxerit: »clefonnat

Milonem« cet. Grot. — Si Ciccronis locum vatio vel irrisio ca figura est, qua Unientes quae

(c. 20) contulcris, multa corte turbassc Marlianum dicuntur ab adversariis dissolvimus«, sed siiiim cuividebis;

eo tarnen audaciac procederé noliii, ut que servare nial ni, indicate tantiini fonte, unde

omnium codicum lectionem ad Aquilac anctoritatem saniora petere Jiccat. Unum illud feci, ut voccin

inimutarem, quem licet ante ocuios noster babiicrit, figura insercrem post in hac, quae quum in antetarnen

non ita presse semper sequi volnisse vide- rioribus editionibus exstet, a Grotio per incuriam

tur. Id taiituin Aquilac tribui, ne e códice Mona- omissa esse vide tur. Celemín quem locum e Mu«

censi (C) recipercm electis pro delectis; apnd Ci« reniana laudat vel Aquila vel noster, inde a capite

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con« undécimo legi tur.

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro lectnm metastasis] Aqnila (p. liíií): »Metastasin, transesse

díceres.« motionem, quidam inter figuras nominavit, quum

antisagoge] Obscnrior factns est Martianus, dum rem a nobis alio traiismovcnius, non ita ut ibi can-

Aquilae verba contraxit, quae bacc sunt: »Antisa- sain coiistiluanius; alioquin jam figura non erit, sed

gogc compensatio. Est autein bnjusmodi, ubi ali- species quaedam ejus status, quem qualitativ aut

quid difficile et contrarium confitendum est, sed ex accident! appellant secundum Iferuiagorain.« De

contra inducilur non minus firmum.« hoc statu vide supra (ad §. 446). Ceterum appa-

Plolemaeo] Hoc cxemplum inter ca fragmenta ret recte nos с Rcichenaucnsi códice restituiere raequae

ex oratione de rege Alexandrino publica vit tastasis pro со quod in editis erat metathesis; eer-

Majus (Mcdiol. 1817) non exstat. vandam autem fuisse lectionem transmotio, pro qua

452 Martiani Capellae lib. V. §. 526.

. i* ■ . ■ . ... .• .'

QUOT MODIS FIAT ELOCÜTIO.

526 Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transeamus.

Sed voló breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quoique

niodis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci elçonévrjv Ле$ш appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutionem

semper próxima sequatur, et historiae convenit et narralioni, et non

convcrsum ñeque circumscriptum eloquendi genus desidcrat, sed diffusum

atque continuum, ut ilia sunt in Miloniana: „occidi, occidi, non Spurium

527 Maelium, quod annona levanda jacturisque" et cetera. Est alia quam Graeci

jtegiodov appellant, quae sententiam quadam circurascriptione définit atque

déterminât; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus

alios transmutado scribere Grotius in margine no- turisquc« cet. Grot. — Ita cuim apud Ciceronem

tavit. (pro Mil. 27) Aquilamque (p. 159) legi in us; sed

eiço(lèvrtV Xé$iv] Vitiose Mart. Capclla hiti- Martianum quoquc sic legissc quis praestet?

fiovov Àè$iV, фlod tarnen ita plaçait H. Grotío, circumscriplione] Cicero (oral 61): »toto illo

tit in Aquila restituí \ eilet. Sed vir máximas illa circuitu, quem Graeci jteQÍoaov, nos tum ambilum,

aetatula, qua hace scribebat, nondiim legerat Ari- tum circuitum, tum comprchcnsioiiem , aut conlistutclem

Rhetor. Ш, 9; p. 130; qui qnae sit ei- nuationem, aut circumscriptionem diciuitis.« QuincoofiévT]

Xs^lç, pluribus doccL Ri нж. (ad Aqu. tilianus quoque (9,4, 22; p. 556 Spald.) in ca

p. 158). — Dionysii etiam Halicarnassensis in ja- interpretanda laborat, dum »vcl ambilum, vel cirdicio

de Thucydide (II, p. 140 Sylb.) verba haec cumductum, vcl conliuuationem , vel conclusionem«

conferenda sunt: » %çrj ôk rrjv L6toQiy.r¡v rtQay- appcllat. Rufino (de compos, p. 317 Pith.) compreftaTsiav

ÛQO[ikvr\V xai àrteçidJtaÔTOV eivai.» hensio est; Aqnila, quem nos ter ante ociilos habuit

Cctcram non apud Martianum vitiosus hic locus est, (p. 159): »alia autem« inquit »quae ex ambitu coneed

apud eos qui nostrum ediderunt. Darmstattensis »tat, quem ambilum Graeci JteQÎodov appellant;

eniin codex EPIMONEI4 LEXIN, undc corruptio- est autem ea quae sententiam« et sic porro ut Mar

ais causa apparet, videlicet librarlos Graccas lite- tianus, qui et exemple codem (pro Caecin. 1) utitur.

ras pro Latinis legisse; neque reponerc dubitavi, in agris] Sic et Quinctilianus (9, 5, 80; p.

qnod unicc rectum esse quivis concedet 505 Spald.) et Aquila ; apud Ciceronem nunc qiiiquod

annonce] Lege: »qui aunona levanda jac- dem legi tur in agro*

Martiani Capellae lib. V. $. 527. 4ЙЗ

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tura in vi faciunda

ccssit audaciac." Quae multis constat ex rneinbris, quae xcöAa Graeci dicunt,

et ex cacsis, quae хбщшха appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus Б28

verbis absolute aliquid significans, hoc modo:„Etsi vercor, judices, ne tarpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere." Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam caesara orationem dicamus, quum singula verba quod vis significantia

proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne nunc quidem

tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?" Et in Verrinis:

„Comités illi delecti in an us erant tuae: accensi, medici, aruspiccs,

scribae, tuae erant manus." Verum superior periodus constat ex duobus í>2í)

membris et ex tribus et ex quatuor, interduin et sex ; quamvis ex uno membro

quam tum] Quod pro liisce verbis apud nos- «cm (pro domo 5) legit ur 5 male Grotiue: »quis est

trum legcbatur »quantum« in notis jam corrcxit Gro- Lolli.«

tius. Et qtiamvis apud Aquilam legatur »quam tum lapidator] Deest licitator fori. Grot. — Grotii

quinn iu faciunda cessit audacia« , recle tarnen noster errorem ex inepta R. Stephan! emenda tione ortuiii

с Quinctiliano et Cicerone ipso defenditur; Aquí- jam notavit Rubnkeuius ad Aquilam (p. 160),

lac igitur locum corruptum esse patet. ubi ídem cxemplum exstat, sed in extremis icrbis

e.c membris] Cicero (orat. 62): »quae Graeci paululum immutatum: »percussor, latrator fori, deaóflixava

et хсоЛа nominant, nescio cur nos non populator curiae.« Utrumque tarnen turbasse ipsius

reetc incisa et membra dicamus.« Addc Auctorcm loci Ciccroniani compara tío docebit: »Qnis est iste

ad Ilcrcnnlum (4, 19), Quinctilíanum (9, 4, 22; Lollius? qui sine ferro «с nunc qnidem tecum est,

p. Ö33 Spald.), Aquilam (p. 159. 160), et Isido- qui te tribuno pleins, nihil de me dicam, sed qui

rum (etym. 1, 20, 2 sequ.). Cn. Pompejuin interliciendum depoposcit. Quis est

elsi vereor] Oratio pro Milonc ab initio. iste Scrgius? armiger Catilinae, stipator tui corpars

orationis] In editis corrnpte haec legeban- poris, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

tur: »pars orationis ex duobus aut plr.ribus verbis dauinatus injuriarum, percussor, lapidator, fori dedum

quicquara absolute signiíicainiis« ; sed codex populator, obsessor curiae.«

Monacensis (С) jam pro postcrioribus verbis prae- comités] Cicero (in Verr. 2, 10): »Comités illi

bet »aliquid absolute significans«; linde compárate tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

Aquila (p. 160) vc ram lectionem rest! tui. medici, accensi, aruspiccs, praccones erant manus

iste Lollius] Restituí e codicibns Monaecnsi (C) tuae.« Rrcvior etiam nostro Aquila (p. 160Ruhnk.).

et Darmstalteiisi, quod apud ipsum quoque Cicero- Vides non omnia ab istis esse exscvipta, sed ea

454 Marliani Capellac lib. V. §. 529.

putent nonnulli posse complcri, quem (wvôxcoZov xeçioôov appellant, quum sit

colon potius. Optima igilur oratio fiet, si nunc ex ambitu periódico, nunc

ex ilia continuatione perpetuae clocutionis aptetur, nonnullisquc caesis intcrrupta

530 quum fuerit, aliquaiido colon consocietur. Differt autem figura clocutionis a

figura sententiae hoc, quod sententiae figura immutato verborum ordiue mancrc

potest, at vero figura clocutionis ipso verborum m uta to ordinc manerc non

poterit, quam vis plerumque fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

clocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, cpanaphora pcrmiscetur,

quae est clocutionis.

531

DE FIGURIS ELOCUTIONIS.

Sunt igitur figurae clocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pingendam

orationem accommodatac, aliae vero ad significations vim intituandam,

quibus nunc utimur. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

tantum, quae ad exemple proferenda sufficcre putabaiit.

colon consocietur] Sic scrips! e códice Monacensî

(C), quum vulgo Icgeretur coló consoviet, quamque

ad inargincm Grotius lectionem notavit consentiet

nihili cssct. Sed quod practcrea ex Aquila

restituí voluit Rnbnkenius (p. 162) nonnunyuam cae

sis intcrrupta fuerit, neccssarinm omnino non diixi.

differt] Reponcndum erat clocutionis ex anterioribus

cdilionibus pro Grotiano locutiouis. Cicero

(Brut. 17 Г.): »Oriiari orationem Gracci pulan t, si

verborum ¡inmiitationibus utantur, quos appellant

TQOrtOvÇ) et senlentiarum orationisque formis, quae

vocant б%1][ШТа.* (Adde eundem c. 37 f. ct no

strum §. 523). Sed non omnce pariter distinxisse

docct Quinctilianus (9, 1, 3; p. 362 Spald.).

ut sententiae] Grotius cum rcliquis editis male:

"figurae conjnngantur. « Sed Aquila (p. 164) codiresqnc

Leidenscs, a Ruhnbenio laudati, et Monacensis

(C) iiicliorcm nostram suppeditarunt lectio

nem. Ita ctiam quod auteccdit vcrbum possit с Monacensi

rcposniinus pro Grotiano potest.

ad ornandam] Correxi G rot ¡anas Icctioncs »ad

ornandum« et «ad pingendam orationem commodatae

» tarn с Monaccnsi (C) quam ex antcrioribus

cditionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 165)

conduit. Cicero (Brut. 37 f.): 6xVPuxrai 'пф"%

»non tam in verbis pintjendis babent pondus, quam

in illuminandis senlenliis.» Adde quae ad Ciceronem

(de invent. 2, 15) Marins Yictoriniis (p. 201

Pith.) observât

oppositum] Emenda Mart. Capcllam, ubi estt

»compositum ex contrariis« ct »verba repugnantia.*

Pngnantia ctiam codices Leidenscs. Ruhnk. (ad Aqu.

p. 167) — IVcquc Martianus repugnanlia scripsit;

sed Grotius banc voccm intrnsit pro pugnantia,

quod tam in editis quam in Darrastattcnsi códice

exstat. Oppositum antem omnino reponcndum erat

Martiani Capellae lib. V. §. 531. Í55

pugnanlia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „domus tibi deerat, at habebasj pecunia superabat, at egebas",

aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad ex

pugnando^ hostes inertissimus." Isocolon exaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter se verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „classem

speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidclissimam manum comparavit." Parison

prope aequatum. Hace figura diííert a superiore, quod ibi omnium

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ex eo nomen accepit, 532

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros criminanti,

et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti". Homoeoteleuton, simili modo determinatum , diflèrt a superiore,

quod illud et casu et sono simili postrema verba déterminât, hoc vero soni

tantum similitudine sub quacunque verbi enunciatione componitur. Parono

masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Cícerouis sensciu (¡n judie, de Isocr. passim), et Quinctillanum

(ora t. 50) etiam liiscc verbis: »semper liacc, quae (9, 5, 80; p. SOS).

Graeci ctvrL&sra nominant, quum contrarlis op- prope] Pro proprie in editis non tantum codiponuntur

contraria, numerum cfficiunt.« Subtilius ees Darmstattensis, Reichcnaucnsis, et Grotianus

e Rutilio (p. 12Ö) Quinctilianus (9, 5, 81; p. 506, babent; sed Aquila etiam (p. 168 Ruhnk.).

et 9, 3, 92; p. 51 5 Spald.) antitbeta distinguit. omnium] Corrigendus ex Aquila Mart Gapclla,

Exemplum quo utitur noster, non solum apud Ci- ubi ita legitur: »quod ibi omnia membrorum genera

eeronem ipsnm (orat. 67), sed apud Aquilam etiam paria« cet. MSS. Leidenses »omnium membrorum.«

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur. Recte. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterea verba

aut si dicas] Ex hoc apparet, non Ciceronis babet pro genera Aquila; sed ¡milis codicibus muexemplum

esse, sed ab Aquila fictum. Ruiink. (ad tare nolui.

Aqu. p. 167). volenti] Aquila (p. 169) molienti, qnod apud

exaequatum] Male Grotius: »est aequatum.» nostrum qnoque reponi vult Rubnkeuins; temeré.

Non anteriores tantum editiones veram lectionem homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) conpraebebant,

sed Aquila etiam (p. 167); quo magis fer Rutilium Lnpnm (p. 123), et Quinctilianum (9,

culpandus Grotius est. De ipsa figura confer Ari- 3, 80; p. 505 Spald.).

»totclem (rhet. ad Alex. 26), Dionysium Ilalicaruas- immutatio] Ita et Cicero de oratore. In Aquila

456 Martiani Capellae lib. V. $. 532. •

mutata diversa significat, ut si dicas: praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verbum aut nomen continuo positum diversa sig-

555 uificat, ut est: „sed tarnen ad illam diem Memmius erat Memmius." Palillogia

iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: „nos, nos, dico aperte, nos cónsules

desumus." Epanalepsis est repetido. Haec figura a superiore distat, quod ilia

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

Ut est: „non potest, jam non potest haec libera ci vitas esse." Anadiplosis est

replicatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „negat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam." Prosapodosis redditio orapaulo

sequins imitatio. Скот. — Correxit Rubnkcnius

e Martiano. Exempla apud Rut ilium (p. 12

Rulink.), Ciieroneni (de orat. 2, 63), ct Quinctilianum.

Cicero nis line pert ¡net (ad Att. 1, 15): »facie

magis quam facetas ridiculas«; et Tcrenlü (Andr.

.1, 3, 13): »iaeoeptio est amentium, hand antuntium.

it

praetor] Aqiiila: »praetor isle.« Male in Ca

peila scribitur «praetor est«; ubi II. Grotius laudat

J и venal. XI. 1 95 :

»praedo caballorum praetor sedet* —

Quanquam ilium locum alii aliter Jeguiit et ínterpretaiitiir.

Diomedes II, p. 441 idem paronomasiac

exemplum bis verbis ponit: »si non prar.torem

te, sed praedonem dieimus. « lli плк. (ad Aqn.

p. 170). — Sed ca ipsa de causa nihil apiid Martiannm

mutandum. ¡Nam et Cicero (in Vcrr. 1, SO)

liac figura alüs quiilcm utilur verbis, scribens: »pu

pilles et pupillae certissimam praedam esse praeloribus.

« Sed prae omnibus hic conféras velim Auclorein

ad Hcrcnnium (4, 21).

sed tarnen] Ex Aquila Grotius restituit Mart.

Capcllam, in quo vulgo legitur: »sed tarnen ad

¡Ham diem Memmius, Memmius ad illud tempus,

Memmius in alio.« Additauientum, quod in vulgatis

Capellac editionibus est, fluxit a librario mo

liente »i» alio« scilicet códice legi »Memmius ad

illud tempus Memmius.« Кгшчк. (ad Aqu. p. 171).

— Легат ctiam lectionem codex Monacensis (C)

praebuit, unde non hoc solum exemplum correxi,

sed ab initio ctiam verba nid est*, ubi »id« rectius

omittitur.

nos nos] ¡Votissiinus locus Ciceronis (Catil. 1, 1).

epanalepsis] 'ErtavccZTjiplç (Quinctilian. 8, 5,

51 ; p. 250 Spald.). Ali! hanc ¿jtiÇevÇiv appellant

(v. Krüger, ad Dem. Philipp. 1 , p. 22 in Scbaef.

appar. Tom. V. p. 769). Exempla jam .quid IIomerum

(II. v>. 571. %. 127) exstant; plura dabunt

Auetor ad Hcrcnnium (4, 15), Rutiláis Lupus

(p. 59), Aquila (p. 174), et Rufinianus (p. 218. 250

Ruhnk).

anadiplosis] Confer Aquilain (p. 174). Excm

plum additum apnd Terentium (in Phorm. 2,5, 5)

legitur.

Márüam Capifflatrffifr. V. §. &35. 4Ö7

tionis, id est, quum nomen in pbstrétaa parte membri aut eadem quaecunqiie

pars orationis redditur, ex qua idem raembrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitatcs imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo- 554

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verres ¿

calumniatores apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciaban"

Antistrophe est convcrsio. Haec figura hoc differt a superioro, quod illa ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur, ut est pro

Fontejo: „Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

publicas tibi] Citât Aquila: »Tibi scelcratissime

omnium imputare oiiincs calamïtates suas res

publica tibi.« Plenius et perfectius, si tanlum ex

Martiano addas debet. Grot. — Corrupta est lectio

Mart. Capel Jac: Publicas tibi calamitales ¿inmutare

debes respublica, ubi non intclligo quod Grotius

«licit, verbuiii debet e Capeila Aqiiilae esse redden

dum. Лат omnes editiones (Aquilac) illud verbum

liabcut. Ri'iiiNK. (p. 176) — Ipsius Martian! lectioncin

Grotius corrupit, quum antecedentes editiones

reetc imputare baberent et debet, quod reposui;

longius tarnen corrigendo procederé noliii, quum

cxcinpluin ab Aquila propositum non ex antique aliquo

scriptore depromtum sed ab ipso fictum esse appareat,

quod igilur refingere Martiano lieuit. Rciictum

autcin ab eo, non modo contract uni esse

со inagis statuimus, quia quamvis rautatuin et ipsiiin

tarnen justum figiirae cxcmplum in repetita voce

publica exhibcaL Illud tantum nobis indnlsimus,

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosapoliosis.

Ceterum verba, quibus figura explica tur,

apud Ipsum Aquilam ita corrupta sunt, ut nihil

¡tide lucís ad nostrum rcdundct: «quod idem nomen

in postrema parte membri, aut eadem, quaecunqne

pars orationis redditur, est conncxa, undc id membrum

ant is ambitus coepit«; interpungendo quan

tum potni opis afierre stiidui. Ceterum Quinctiliauo

(9, 3, 94) et Rutilio Lupo (p. 1) prorsus alia fi

gura eodem lioc nomine appellatur.

est relatio] E códice Monacensi (C) insérai est

vulgo oniissum; equc eodem et Darmstattensi ac

Reichenauensi mox apponebat pro apponebat, et

Aquilam (p. 177) et ipsum Ciceronem (Verr. 2, 10)

sccutus. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum,

a nostra discedit: »Yerres calumniatores apponebat,

Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

jiidicabat«, unde rem magis quam verba Aquilam

spectasse apparut. Figuran) jam ab Homero (II. ßf

582. e, 74) iisurpatam Auetor ad Herennium (4,

13) repetitionem appcllat, Aquila relatum; nomen

relui ionis legîtur quidem apud Ciceronem (de oraL

3, 84), sed ut Quinctilianus (9, 3, 97) neget sibi

liquere, quid accipi veut.

est convcrsio] Hic qiioquc est e códice Mona

censi (C) supplevi. De ipsa figura Auctor ad He

rennium (4, 13): »eonversio est« inquît »per quam

non ut ante prímtim repetimus verbum, sed ad postremuiii

coiitincnter reverlimur.« Excinpliiin ex oratione

Ciceronis pro Fontejo allatum inter eas illius

partes, quae ¡ntegrae ad nos pervencrunt, non exstat;

nostrum et ¡psum ex Aquila tantum descripsisse

certum est, unde restituí quod vulgo omissum

erat frumenti, interpunctionc qnoque, ut jam Gro

tius suaücrat, correcta. - - "

S8

458 Martiaùi Capellae Jib. V. ifaö34.

с Gallia, équités numero plurimi e Gallia." Symploce connexio: nam et

incipit eaepius ab una parte orationis, et totiens in imam atque eandem desinib

» ut est: „Quis legem tulit? Rullus. Quis deceinviros qu'os voluit creavit?

53î> Idem Eullus." Polyptoton ex pluribus casibus, quum. saepius initium ab

eadem parte orationis fiat, illa ipsa pars declination imis aut numeris imrautatur'per

casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepissc, a senatu delectus est." Synonymia est communio nominis, quotiens

uno verbo non satis dignitatem .-sei ..«ut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautología est eadem

pluribus verbis significado. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

ooß eadem res, in hac pluiimis significatur. Climax est asccnsus, ut est Ciceronis

pro Milone: „Ñeque vero se populo solum, sed etiain senatui commisit;

neque senatui modo, sed ctiam public» sociis et armis; ñeque his tantum,

verum etiam ejus potestad, cui scnatus totam rempublicam commiserat." Asyn

deton est solutum, ut ademtis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: „Exspecto vim

connexio] Auetori ad Herenníum (4, 14) com- ascensus] Ita et Àquila (p. 181); melius ab

plexio est», Excinplum allai um apud Ciceronem (de Anctorc ad llcrennium (4, 2i>) et Quinctiliauo (9,

lege agrar. 2, 9) píenlas exstat. 3, 54$ p. 484 Spajd.) gradatio dicitur. In cxcin-

¡kolypto.ton\ Confer Auctorem ad Herenníum (4, pío quod seqnitur e Míloníana (25) apud Aquitain

22), Quiuctiiianiim (9, 5, 36; p. 472 Spald.), et ut apud Ciccroncm legitur praesidiis pro sociis ,

Aquilam (p. 179), qui tamen alus exemplís utitur, utique melius; corrigere tarnen noslri manum nolui.

ut hoc quod sequitur nostrum ipsum fin visse opiner. asyndeton | Ita recte codex Reichenaucnsis :

tautología] Aquila (p. 180): »Eadcm pliiribue perperam in editis asijtUhetou. IVam non solum

verbis sigaifieat Loe schema. Differt auteiu perexi- Quinctilianus (9, 5, 51 et 9, 4, 23 ; p. 483 et 530

guo próxima a superior! figura. Ibi enim siugulae Spald.), sed Aquila ctiam (p. 184) et Rufinianus

partee ex ordine idem significantes ponan tur, hic (p. 240 Ruhnk.) aóvrdevov scribunt. Auctor ad

unius nominis aut verb i prius positi vis deineeps Hcrcnnium (4, 30) dissolulionem dicit.

pluribus verbis explicatur.il Et alias quidem, ut ait singulatim] Codices Darmstattcnsis, Reíchenau-

Quinctilianus (8, 3, SI; p. 2o0 Spald.), »interim ensis, et Monacensis (C) singillaiim, sed vide nos

vitium videri potest, quanquaui non magnopere sum- supra (ad S. 27).

mis auetoribus vitata; sed hoc quoque quum a. enunciamus] Miruui est in indicativo enunciaprudentibus

fit, schema dici solet.« mut non solum vetercs editions* »cd ctiam Mart.

Martíani СареЙаё life; V."$. 356.' ш

odicti, severitatera praetoris, faveo oratori, cùpio supplicio óctuplo «îàmnari

Aphroniura." Diezeugmenött disjunctum appellamus, quum cffversis reddi-'

tionibus verborum cola disjungimus sive duo si ve plura, hoc modo: „Capuam

colonis dcductis occupabunt, Alellam praesidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtiaebunt, cetera o^pida praesidiis devincient." Ante- 557

zeugmenon injunctum. Hace figura a superiore hoclcBflert, qúod ibi" singulis'

membris singula diversa redduntur, hic plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sórdida, natura turpi ratione abhorret". Hoc

enim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium,

Capellam, in quo perperam legïtur nunciamus ,' i 'antezeujfmenon] Lege epezcugmenon. Et ' eifc *

consentiré. Ri п\к. (ad Aquil. p. 185) — Rest»- Aquila, quanquam et Jiacc lectio toleran posait,

tuiínus e codiee Darmstattcnsi enunciamus; con- G пот. — Sed Aquilae ips! ex Aldiua ct nostro

junctivuin autem reponere cum Ruhnkcnio reli- antezeugmenon reddidit RuLnkenius (p. 188). Ipsa

gio fuit, quiini, si quidem mutandum sit, mendiim figura conjunctio melius dicitur Auclori ad Ilcicnin

ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi nium (4, 27). <:::!.> \ <">

restituerim. Pari audacia in sequentibus etiam gras- in uno] Codex Monacensis (С) in unum, sed

satus est Ruhnkcnius, ubi ex ipso Cicerone (Yerr. vulgatac favet Aquila.

5, 11) Aquil ae restituit aralori, quam codices qu orum ordo] Melius ita Ir gil ui- apud Aquilara:

omnes ut et Mnrlianus oratori praeberent; equidem »quorum ordo luimili, fortuna sórdida, natura tnrpi »

nihil muto, ñeque ¡n sequentibus repono »cupio oratione abhorret«, unde natura íideuter, siindente

octupli damnari Apronium«, ut apud Ciceronem Rubnkenio, nostro quoque reddidi; oratione яа ra- *

est, quia si baec omnia temeré refingere ad nostra tione scribendnm sit, decern! in tam brevi frag- '

excmplaria volumus, totus usus peri bit, quem ali- mento vix posse idem rectc monnit. .

tillando Ciceronis critic! ex nostro capcre potucrint. plus necessarium] Lege »plus quam nccessadisjunctum]

Sic Aquila quoquc (p. 187). Auc- rinm.« Grot. — Minus bene emendat: nam quam

tor! ad Hcrcnnium (4, 27) disjunctio est. snbintelligitur. Vide Perixonium ad Sanct Minerr.

Capuam] Haec memoriter citan tur ex Ciceronis IV. 2; p. 529, et interpretes ad Vellej. Patcrc. II,

Agrar. II, 31, üb! ¡ta: »Calenum munieipium com- 1, 4.Roi>k. (ad Aqn. 189. 190). — Sic Tercntius У

plebunt: Theanum oppriment: Atellam, Cumas, (Adclpb. 2, 1, 46): »plus qüingentos colapbos

Ncapolim, Pompejos, IVuceriam suis praesidiis de- infregit mihi.« Parlter minus cum quarto cash usûr- *

vincient.« Ruiink. (ad Aqn. p. 187). pat ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Livium, *

cum hac] Lege Nuceriam, Cumas. Опот. — Plautnm, alios. Non erat îgitur, quoa Hcinsii

Ita et Cicero et Aquila; sed quum sensum prae- auctoritatc a priori sententia deterritus ipse Ruluibcat

vnlgata, quem ipse Martianus Teile potuerit, kenuis (in addendis p. 276 ad p. 190) plus neecsmutare

cam ine codieibus nolui. sario scribi suaderet.

S8*

460 Martiani Capel! ae lib. V. §. 537.

quum verba quaedam dicimus non enunciandac rei nccessaria, sed magnitudini

cumulandae, ut, si dicas „Antonius ille",- quum suffecerit nomen dixisse, ad

amplitudinem adjicimus ille. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobarL

DE MEMORIA.

-338 ' Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantum firma, verum etiam céleri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tencnda vero sunt non ea tantum quae a nobis inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractate sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poola idemque philosophus. Quum enim conmijmtudÍHÍ\

E códice sao reetitait hoc Grotins denses quoquc teste Rubnkenio (p. 191) onincs vcpro

edito magnitudinis. Fusias Aqnila: »non tain ram lectionem praebeant.

enunciandae rei necessaria, quam ut ex Lis magni- memoria] Memoriae artificial» praecepta tradnnt

tndo vcl dignitas vel moralis aliqna commeudatio Anctor ad Hcrennium (3, 16 sequ.), Cicero (dc

.Tel denique species motnra judiccm circumponatur. « orat. 1, 34 et 2, 88), Qiiinctilianns (11, 2, 22;

Antonius] Grotins margin! adscripsit: »al. Cato*, p. 308 seqn. Spald.), Curius dcniqnc Fortunatianns

idque apnd Aqnilam quoque exstat (p. 190), no- (p. 74. 75), quiciim noster in plurimis mirum in

etroqae restituí Rubnkenius jubet; sed quod codi- modum consentit.

ces ille Leidensee appellat, in quibus sit Antо ille, exercitatione] Quinctilianus (11, 2, 40; pag.

longe magis ostendit, qnomodo ab Antonio ad Ca~ 323): »Si quis tamen unam maximamque a mc

lonem aberrare librarii potucrint, nequc ea loci Ci- artem memoriae quaerat, exercitatio est et labor ¡

ceroniani (pro Plane. 8) similitude est, ut cum vel multa ediscere, multa cogitare, et, si fieri potest,

nostro те1 Aquilae ante oculos fuisse contendi quotidic, potcntissimum est« cet. Adde eundem

posait. (1, 1, 36; p. 34 Spald.) et Ciceroncm (de orat. 1,

detractio] Hand scio, quid in mentem vencrit 54; de sencct 11). Mox pro artis alios partis ha-

Grotio, ut dctrectalio rcponcrct, quum non tan- bere ad marginem Grotins notavit.

tum anteriores editiones, sed Aquila etiam, et prac- Simonides] Fuse rem exponunt Cicero (de orat.

ter codices Darmstattensem et Reicbenauensem, Lei- 2, 86) et Quinctilianus (11, 2, 11), míos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 538. 461

vivii locus subito corruisset, nee possent propinqui obtritos internoscere, discumbeiilium

ordinem norninaque memoria recordante suggessit; quo admonitus

inlellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum sententiarumque imagines

collocandae sunt, veluti nuptiarum velatam flammeo nubentem, aut homicidae

gladium vel arma detineas; quas species locus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera continetur et uteris, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque Signatur,

imaginibus vero quasi uteris rerum recordado continetur. Sed ut diximus, 559

magnam exercitationem res laboremque conquirit. In qua illud observad

compertum est soleré, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiñere; deinde

ut si longiora fuerint quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius inhaerescunt;

tum apponere notas rebus singulis oportebit his, quas volumus maxime

retiñere; nee voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte inagis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quura

et late silentium juvat, nee foras a sensibus vocatur intcntio. Est quidem

С .'

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba;

nisi spatium meditandi tempus indulserit, sat erit cui res ipsas animo tcnuisse,

pracsertim si nihil ejus muñere naturali provenerit.

locis] De his jam Aristoteles (top. 8, 12, 8), figies notarct, atque ut locis pro cera, simulacris

multumque ¡is tribuisse velcres es Cicerone atqne pro Uteris ntereinur.« Probe igitur distingucndtim

QainctUiano apparet; at verius ntique Julius Victor est inter locos et imagines eive simulacra, ut ct

(in arte rhetor. 23, p. 2S9 Orel!.): »ad banc obti- Spaldingins monnit (ad Quinet. 11, 2, 21 5 p. 307).

nendam tradunt pleriqnc locorum et simulacrorum ediscenda] Lege: »longiora fuerint, eint dispes~

quasdam observa tiones, quae mihi non videntur cenda.» Vonck. (spec. crit. p. 83) — Causa emenhabcre

cfiectum; exercenda est memoria« cet dandi disparaît, postquam еж anterioribus editionicera]

Hoc ex Cicerone deproratum (de orat bus codicibusque meis restituí quae, quod Grotii

2, 86), qui baec praecipi ait »iis qui banc partem incuria exciderat.

ingenii exerceant: locos esse capiendos et ea, quae cui res ipsas] Cui id est alicui. Grot. — Recte;

memoria tencre vcllent, effingenda animo atque in itemque recte res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

bis locis collocanda; sic fore ut ordinem rerum ef- с Darmstattcnsi códice jam correxi.

462 Martiani Capellae lib. V. §. 540.

• r • • • *

DE PRONUNCIATIONE.

.:.])

540 Actionem apud veteres appellabam, quam nunc pronunciationem vulgo

dici non nescio. Ea pracstat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidem per-,

suasione ducatur, ut aiiimorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique putant, cultus vel habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas;

vocis et quantitas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

54i et quid oporteat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitatej

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatium reditu maturato, qui motus

quum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio

vel longa deambulalio exténuât ас fatigat. Post banc deambulationem statini

nos ad studia conferamus, priusque quam sit dicendum vocem lectionc

542 coloremus. Nee ab initio clamandum, sed tenui murmure inchoandum, quo

appellabam] Maliin appellabant. GneT.— Codices partes sunt tres] Sic Curius Fortunatianus; dus

nil mutant, ncc si quid conjccturac dandiira sit, lantern numerant et Cicero (de orat. 1, 59) et

tam appellabant quam appellatam vclim. Ceterum Quinctilianus (11, 3, 14), vocem ct gestum ; sed

quos veteres noster dicat ignoro; siquidem jam Auc- ut ad gestum mox vultum quoque référant (Quinetor

ad Ilcrciiiiium (3, 11) pronuncialionis vocabulo tillan. 3, 11, 68 coll. Auct ad Hcrcnn. 3, 15).

utitur, quanquam Ciccroiicni (dc orat. 3, £>9; orat. vox et natura] Quinctilianus: »Prius est dc

17) actionem practulissc ecrtum est} vidctur igitur voce dicerc, cui etiam gestus accommodatur. In ea

hie quoque Martianus solum Fortunatianum (p. 75 prima observatio est, qualem babeas, secunda, quo- :

Pith.) ante oculos habiiissc, quodquc is recte de modo utaris. Natura vocis spectatur quantitate et

Cicerone (licit, ad veteres omncs perpcram ex ten- qualitate« cet.

disse, uptime ccrtc Quinctilianus (11, 5, 1): »Pro- claritale] Paulo sccus Auctor ad Hcrcnnium

mtneiatio a plcrisque actio dicitur; sed prius nomen (3, 11): »Figura vocis est, quae suuni quendam

a voce, sequens a gestu videtur accipere. Nauique possidet babitum rationc et industria comparatum;

actionem Cicero alias quasi scrmoncni, alias quasi ea dividí tur in tres partes, magnitudinem, firmieloquentiam

quandam corporis elicit; idem tarnen tiidincin, niollitudinem«, sed ut verbis magis quam

diias ejus partes facit, quae sunt eaedem pronun- re a nostro vel potius Fortunatiano discrepct.

ciationis, vocem atque motum; quapropter utraque coloremus] Lege colemus , ct hoc indicat MS.

»ppcllationc indifferenter uti licet.« Grot. — Scd quod antecedit conferamus alteram

Martiani Capellae lib. V. §. 542. 4вЗ

in similem vocem possis efferre. Ad curandam autem vocem plerique pertinerc

dixerunt, ut sedentes paucissimos versus lenta et gravi proférant voce,

dcindc per gradus paulatim erigant sonum , per eosdemque gradus recolligatur

oratio, ,quo sine damno ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen- 545

tentiae dignitate mutandi sunt, sed non ita, ut histrionibus mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibus praestant. Significanda enim, non

spectanda sunt ista, quae actio vultusque cominendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui turn hilaritate, tum intentione, turn minaci

moventur adspectu. Ncc niraium gravioribus superciliis premendi, aut petcnsîbî

conjunct! vum postulat, ncc minus commode

colorari oraliuncin diccre possumus quam candidam

esse vcl fuscam (Quinclil. 5, 11, 15). Inprimis

autem Cîccronis locum in mente babnissc nostrum

dixerira (dc orat. 2, 14): »ut, qitum in sole auibii-

Iciu, ctiainsi aliam ob causam ambulem, fieri natura

tamen nt colorer, sic quum istos libros stiidiosiiis

legcrim, sentio orationem mcam ¡Ilorum (acta quasi

colorari.* Curins Fortuna tianiis (p. 76) prorsus ali

ter: »et priusquam scribere incipiaiiiiis, ut animus

legende calescat, legemus aliquid tacite vel cum

tenu» murmure« cet.

murmure inchoauihim] Simile pracceptnm Auc

toris ad Herennium (5, 12): »utile est ad firmitudinem

scdata vox in principio«; înque priiiiis

Cîccronis (de orat. 3, Cl): »Gradatiin ascenderé

vocem utile et suave est; nam a principio clamare

agreste quiddam est, et idem illud ad firmandam

est voeem salutarc.« Ádde Scnccam (epist. 15):

»Quid ergo? a claniore profitais et a summa contentionc

vox tua incipiet? usque adeo natura est

paulatim incitai!, ut litigantes qiioque a sermone

încipiant, ad vociferatîonem transcaiit. Nemo sta

tin! Quiritinm (idem implorât« cet.

quo sute damno] Restituí quo ex antrríoribiis

editionibus, etiam codicibus meis addicentibus: Grotius

cniin nescio unde quae cdîdcrat.

histrionibus] Cicero (de orat. 3, 59): »Omnes

antem bos motus subsequi debet gestus, non bic

verba exprímeos secutáis, sed universam rem et

sententiam non demonstratione sed significations

declaraos, laterum inflexione bac forti et vírili, non

ab scena et histrionibus* cet.

ora torquendo\ Non omnino igîtur personis hi

striones utebantur, qnod et Cicero (loco citato)

significare videtur, dum »in ore omnia esse, in со

autem ipso dominatum esse oculorum« ait ¡dcoqne

recle iceisse »senes, qui persona tu m ne llosciiiiii

quidem magno opere laudarint«, untie apparct Roscimn

modo personatum modo nudo ore egisse.

Et priinî quidem pcrsonati egisse dicuntur coraoediam

Cincius et Faliscas, tragocdiam Minucius et

Prolin mus (Evantb. de trag, et com. p. 31 Z.) Adclpliosijue

Terentii anetor est Donatus »L. Ambivium

et L. Tnrpionem etiam tum personates egisse eun*

suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Phorni.

1,4, 32) clarissimc probat nonnulla etiam ipso

ore viiltuqtic signillcata ab bistrionibns fuisse. Vide

omniuo Wolfliium (de canticis, Habe 1825, p. 23).

4G4 Martiani Capellae lib. V¡ §. 543.

tibus frontem nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vitupérât;

nee mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latera deducenda sunt, nee

jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

etsi venuste, tamen non videbatur uti vir ¡liter. Ad sum m am non is gestus

oratori tenendus est, quo scenae placeré videntur actores, manus in contentionibus

fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipueque

in bac parte praestandum est, ut deceant cuneta, quod prudentia magis

quam ulla praeceptlonis hujus arte servatur.

DE PARTIBUS ORATIONIS.

544 Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes orationis excurram:

quas quidam subtilius duas, alii quinqué, nonnulli plurcs esse dixerunt. Qui

it* Pisone] Plnribus locls hoc iniiulcl sul vitium

salse notât, non modo in oratíone adversus ¡psum

(cap. 7): »respondes altero ad frontcm subíalo, al

tero ad mentiim depresso supercilio« ; verum ctiam

pro Scxtio (cap. 8): »tanta erat gravitas in oculo,

tanta contractio frontis, ut iJlo supercilio respublica

tanquam Atlante coelum niti viderctur«, et

de provincíis consnlaribus (cap. 4). De snpercilü

motu in Universum vide Quinctilianum (11, 5, 78

sequ.) ct Curium Fortunatiannm (p. 77. 78 Pith.).

Hortensii] In mente habuissc vidctur Ciceronis

(in Brut. 88) judicium: »motus et gestus ctiam

plus artis habebant, quam erat oratori satis.« Addc

Quinctilianum (11, 3, 8; p. 334 Spald.).

venuste] Id ipsum tanquam histrionium vitio

vcrtit Auctor ad Hcrcnuium (3, 15): »convenit igitur

in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu

nee vennstalem couspiciendam nee turpitiidincm,

nc aut histriones aut operara videamur esse.«

manus] Praeter Ciceronis (de orat. 5, 59) bac

dc re praecepta confer Aeschinem (in Timarch. 12),

Quinctilianum (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, 14;

p. 248. 11, 3, 89; p. 400), ct Gellium (1, 8>-

Sed dilucide Appulcjus (met. 2; p. 142 Oud.) oratoris

gestum describí t ¡ta: »porrigit dexteram, et

ad instar oratorum conformât articulnm, duobusquc

infimis conclusis digítis ceteros eminentes porrigit,

et infesto poll ice clementer subrîgcns infit« cet.

ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego enim

neminem пес motu corporis пес ipso habitu atqne

forma aptiorcm, ncc voce plcniorem aut suaviorcin

mihi vidcor audisse; quae quibus a natura minora

data sunt, tamen illud assequi possunt, ut iis quae

habent modice ct scienter utantur, et ut ne dedecent.

Id enim est maxime vitanduin, et de hoc

uno minime est facile praeciperc, non mihi modo

sed ctiam ¡psi ¡Hi Roscio, quem saepe audio diecre,

caput esse artis decere, quod tarnen unum ¡d esse,

quod tradi arte non possit.« Confer et Quinctilia

num (11, 5, 69 sequ.).

partes orationis] Cicero (dc invent. 1, 14 f.)

sex numero eas statin t, quem ad locum Marius

Maítiani Capellae : üb. 'У. i §. ¿ОДг 4(н»

autem diias asserunt,r unam qua dpceftius ;J$dAce%» ^ia^j^jja^cvemuß, аД.-

vertiint, et in docehdo tarn rarraüonemjquaim confirm аЦоне-дп partes adscribunt,

in moverido autem prooemium et cpüogum nexuêrunt, quia efc initio praeparandus

est et commovendus eenUmtiam prölaturus auditor; , qui, v^co quin

qué фхеге partes, rationalen! sQj$in/im}.!persequun4ur..;{ ;£Цц re$t гедо4шпг, ;•;:

narratio, propoeitio, argumjá4tatio> ^eroEat^,; ; : ; .«; .,.;;,,. . :„п; ь ..,,.■-.;

■■¡ni:- :»iv::N'J-_ •■,.•);■')' i--. »ií-i^ii ;;¡;f;i;, ^•^[чмг.а ;гггп':Ь;т ti'-f.-.-n -.; ; "\¡

.1: .1 ,я;.Д)Р; ЕХО&ЭДСКг.,.,а ]r)0,u (1¡!i, u- ... .-•.,..

Exordium est oratio1 nöscend&ö causae ! praeparans auditorem; ejus 54S

vir tutes sunt tres, üt attentumy u't*äocilem, ut bene Volum faciat auditorem. '

Attentum faeimus, si magham rem geri; m novam, ' si publicam , aut plurimam

dieimus; docilem, si de causa áüquid; strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re auf- 'a* persona faeimus. A persona autem

aut a nostra aut judicum aut adversariörtfm; A nostra, si quod favorabile ¿ïo

gessimus commemoramus, aut si quid obest causae diluimus vel cxte-

Yictorinus (p. 121 Pith.): »Mult i cnim quatuor persnadendo tarnen et commovendo perficíant pluesse

dixcrant, id est exordium, narrationeni, quae- rímum, maxime proprius est loeas et in exoriehde

stioncni, epilogum; Cicero autem sex esse dicit, ct in perorando.«

id est exordium, narrationeni, partilioncm, con- . rationalem] Forte »orationalcm ordiucm sciirmationem,

rcprchcnsionciii, cpnclnsioncm. « Qua*- quuntur.« Gbot_<—г Causam non video,

tuor et Quinctilianiis poneré vidctur (4, pr. 63 exordium] Ciceronuin inprimîs (de invent. 1,

p. 11), ponuntque Curius Fortnnatianus (p. 59 13 sequ.) sequitur, cni tarnen ipsi quam proximo

Pith.), Sulpicius Victor (p. 24G), Isidorus (p. 558), acccdunt Aqctor fd( Hcrcnnium (1, 7), Quincliliaaliij

sed longe plures apud Graccos inpriuiis dis- nus (4, 1), Fortiiualianus etc. t- -,

tingui sólitas et Theodori Byzantii probat exem- flurimam] Res, quae plurimum accidit ct in

plum apud Platonem (Phacdr. p. 2(J(J f.) «t Curji omnium ore vcrsatur, potius parura attentum fecerit

Fortunatiani testimonium, qui Jt(toéxôe6lV, JtQOr auditorem: lege »aut pulcram.* Vonck, (spec, critic.

JtaçaOKevijv, ôlé£odov, aliaque multa addi ab alits ^ 83),.-v- Pí|b^ provecto mutaudum est. Plurima

commémorât; quapropter spernenda est lectio со- cnim hie res est, quae ad plurimos attinet. Pracdicis

Darmstattensis in sequentibus nulli pro non- ivit Cicero (de inv. 1, 16) scribens: »Attciitos auniUli

exhibentis. :.-■.. т. , , :• ■',',■; ,'<t •; tcin faciemus, si dcmonstrabinius, ca, quae dieturi

movenda] Cicero (de ora t. 2, 77): » his parti- erimus — ad omnes pcrtinere« ^ flut (partit. 8) » conbus

orationis, quae etei nihil dotent argumentando, juncia, esse cum ipsjs, apodónos гца, a^çter,« ; а

59

466 Martiani Capelke lib. V. $. 545.

irààmus; a judicmn, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel cxtrinsccus

conciliamus; ab adversariörum autem persona tribus modis, si eos

iñ odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudclesve doceamus¿ in invidiam, si eos impotentes esse monstremiis, in

546 contemtum vero, si humiles. CeterUm exordiorum genera sunt duo, principium

et insinuatio. Principium est, quo statim simpliciter palamque conciliamus

nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circumscribimus,

in quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum advcrsum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut

547 fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuneta diseutiendum,

quae sit forma materiae. Nam sunt quinqué, honesta, turpis, dubia,

hiimilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum, aut amplificationc

exordium coneludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

548 benevolus faciendus auditor; si humilis, attenlus; si obscura, docilis. Insi

nuado vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjectionc

mutamus, aut rem persona, aut rem re, aut personam persona. Nam si iu

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

¡eómmemoramus] Grotius margin! adscripsit: nata sit, quod genus strcpitii, acclamatione , ant

»al. commeildamusv , eeù eo non egemus. jam parata, quae vel apologum vel fabulam vel allimpotentes]

Píe potentes exspcctcs, vide supra quam contineat irrisionenu* '

(ad §.427). quinqué] Cicero (de inv. 1, IS) paulo aliter:

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 15) est »oratio »Genera caiisariim sont qumqne, honestum, adniiquadam

dissimulationc et circuitione snbicns audi- 'rabile, homile, anceps, obscurum«; quae Greece

toris animuin« ; Curio Fortunatiaiio (p. 60 Pith.) sic appcllat Ciirius Fortnnatianus (p. 60 Pitli.):

»subdolum principium, quo occultius irrepimus in »ëvôoÇov honestum, à[iq)iâo£ov anceps, rtaçâànimum

jedicis.« " "'• ' âo£ov admirabîle, adotjov humile, ôv6rtaQcc)ioacclamatio]

Lege occïamatio, Vo^ck. (spec. er. Xov>$r¡TOV ohscurum.«

p. 83). — ïntempestivam esse cohjeciuram ipsa l rem potins] Auctor ad Hcrenninm (1, 6)t »Si

Cîceronis verba demonstrant (île invent. 1, 17), causa turpitudincm habebit, exordiri poterimus his

quae tarnen ne Martianus qnidem satis intellexisse rationibns: rem, non hominem spectari oporterc.«

\ ¡de tur: »sin res dafait, non inutile est, ab aliqiia Adde Ciceronem ipsum (de inv. 1, 17). Ceterum

re nova ant ridicula incipere, aut ex tempore quae dicamus scrips! pro dicimus e códice Monaccnsi (С).

Martiani Capollae lib. V. $. 548. Щ

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, прд hujus considerandam

personam esse admonearaus, atque ita cetera, Vitia vero exordiorum 549

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest j ¡commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarilim, quo melius a*ly¡e»?eaiaus^itfertíturí affectaT

tum, quod aut verbis inusitatis aut rebus ек&гпад;ф|р&г.Шг; super vacuum*

quod neque attentutn nequc docilem neque benevolum facit auditorem. Fu«»

giendum praeterea na satis longum et obscurum 4Ífy; л о.

'■ < '..:.■.:•..• 'ji'¡:;!Í,;i '...'' :- • . •

'•■'• DE NARRATIONE. •• -¿

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne- 550

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; fabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphnen in arborent versamj argumentum est, quoá

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timen

et amari meretricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut verisimilium

expositio. Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 551

quo etiam] MS. (fiiod. Non male. Grot. — Male historia est gesta res ab actatîs nostrae memoria

oinnino. Confer modo Auetorcm ad Ilcrcnnium remota — argumentum est ficta res, quae tarnen

(1, 7): »Item vitîosiim est, quo nihilo minas ad- fieri potuit« cet. Propius ad nostrum Quinctilianus

versarius potest uti, quod commune appellator.« (2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

narrationum] Auctor ad Hcrcnnium (i, 8) et utiniur, 1res acccpiinus species: fabulant, quae ver-

Cicero (de invent. 1 , 19) aliqnanto acciiratius ita satur in tragoediis atqne carminibus, non a veribaec

exponunt: »Narrationum gcucra sunt tria: täte modo etiam a forma veritalis remotam; arguunnm

in quo ipsa eausa ct emnis ratio controver- mentum, quod vero simile sed faleum comocdiac.finsiae

continetur; alteram in quo degrcssio aliqua gnnt; historian, in qua est gestae rei expositio.«

extra causam — iuterponitnr; tcrtiuin genus eat argumentum] Quinctilianus (5, 10, 9 5 p. 2ПЗ

remotum a civilibus causis, quod deelarationis cansa Spald.): » Argumentum plura significat. Nam et fa

non inulîli cum exercitatione dicitur et scribitur. bulae ad actum scenarum compoeitae argumenta

Ejus partes sunt duae, qnarum altera in negotiie, dieuntur, et orationnm Ciceronis velut thema ipse

altera in personis maxiine versatur. Ea, quae in ne- exponens Pcdianus: argumentum, inquit, tale est,

gotiornm exposilione posita est, tres liabet partes, et ipse Cicero ad Brutom seribit: — «tsi argttfabulam,

historian*, argumentum. Fabnla est, in mentum simile non erat. Quo apparet onmem ad

qua nec verac nec verisímiles res coutiuentur — ecribeudum destinatam materiam ita appellari.«

S9 *

468 Martiani Capellae lib. V. §. 5öi.

verisimfliá, Ut brevis,T et his contraria vitia vocantur. Lucida est narratio,

si { non' confusa, si vera, si usitatis significationibus, si non longo circuitu

rem monstremus; vcrfeimflis, si nihil affectate et quasi ex natura exponera

videamur; brevis, si' tíOflí«ltr*íquam res «xigit et prolixe fundatur assertio.

Narrationuni aliae suntijtsittó'Títíttsae et negotii, aliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res ¡quae »agftur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut cxemjíU aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

552 afieruntur. Nonnulli quinqué species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discemit rtQodtr¡yr}6iv , vjtooir¡yi¡6ív , jtaQadii¡yr]6iv , àvaâiiiyrjôtv,

Kaxadir¡yr¡6ív. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. ítem narrationum aliae continu ас, aliae paitiles vocantur; continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex :

aut augentes aliquid, aut temíanles, praetereuntes, aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narratiqnem quidem digressionem,

videamur] Correxi quod in editis legitar vi- numeres explcretur, jam Grotius àvaôiijyrjÔiv addi

deatur codicum Monaccnsis (C) et Darmstattensis jusserat, quam nunc e códice Darmstattensi restianctoritatc

*"'' J^eicbcnauensi qnoque adstipulante, qni ¿eva-

■<. v. ^ prolixe] Lege: »пес prolixe.« Vo>ck. (spec. dr¡vr¡6t,v exhibet corrupto. Cuchis Foi-tiinatianus

crit p. 83). — Ferri tamen communis omnium со- (p. 62) octo nnmerat, Oir¡y7]6iv, àvridiTjyijÔLV,

dicum betio potest, modo illud non quod prac- [¿sqixtjv dir¡^'r¡6tv}rtacadLr¡yr¡6lv,V7todLr¡yr¡6LV,

cedit hue etiam habas, quo facto et non prolixe xaTaâtijyrjÔiv, EJfLOL7¡yr¡6iv, âutOxtvrjv, quarum

idem erit atque пес prolixe. Si quid mntandum, prima sit principalis, secunda, quum adversara

tel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis afferamus narrationem converso genere, tertía,

Tocabuli avilaba extrema oriri potuit. quum partes singulas narrationis indiicamus, quarta,

eut augendi] Sic scripsi e códice Grotii; vulgo quum aliquas res gestas extra causam ¡nducamus,

agendi, licet aut, quod a Grotii editione abest, quinta, quando quaestionem narrativo modo approjam

in antcrioribus clare exstet bemus, sexta, quum sola narrationc materia con-

Theodorus ] Aide Suidam. Ilic ¡lie qni Лоуо- tineatur, séptima, quum latins exsequamur res

дсадссЯос dícebatur a Piatone. Grot. — Piatonis gestas quae in narrationc breviter attigerimus, oclocus

est in Phaedro (p. 266 f.). Plura dabit Spen- tava, quae res gestas non tarn doccat quem exgelius

(art. script, p. 100). Cetemm ut quinarias aggcrct . , •»■ .,

Martiani Capellae lib. V. $. 552. 469

quam Graeci jtacexßagiv vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vel: déliniraus; sed quoniam pars orationis non est et non semper arripienda

est, earn placuit praeterire.

... DE PROPOSITIONE.

Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis. Nostra, 555

ut: caedem objicio; adversariorum: caedem me fecisse dicit; communis: liter

nostrum caedem admiserit quaeritur. Propositiones autem principalium quae- 554

stionum sunt aut incidentium, aut simplices aut conjunctae. Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitionem maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, 555

ut: affectasti tyrannidem; rationi subjectae: affectasti tyrannidem, arma enim

domi babes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductionem.

Simpliciter, uj si dicam: docebo proditoremj per inductionem, ut si superioris

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per prae-

KacevßaOiv] Sic Grotio suadente inque codi- ut et Quinctilianus (9, 2, 105); sed hic inter

çibus legi testante reposui pro jtaQevOEOuv, quod partes etiam orationis earn tractat (4, 4), unde

in editis erat, accedente et códice Rciclienaucnsi, multa profici ad nostri explicatiouem possunt. Neubi

a prima manu est parebasin, quamvis in ejus que longe discedit Curius Fortunatianus (p. 61),

locum ineptus corrector part Нет substituent. Ean- nisi quod brevius earn ad fincm partitionis attingit,

dem dléÇodov appcllat Curius Fortunatianus (p. et id quidem multo rectius quam noster, qui quum

63 Pith.), Latine excessum, Quinctilianus autem supra quinqué tantum orationis partes fccissct(§. 544)

(4 5 12; p. 144) et Julius Victor (art. rhetor, nunc separata a partitione propositione ad sex de-

17) egressionem sive egressum; quos vide. lapsus est!

propositio] liane significat Cicero (orat. 2, 81), simplex est] MS. »simplex est: luxurialis (lege

ubi ait: »sequitur ut causa ponatnr, in quo viden- »luxuriaris«); composita est: meretricem amas.«

dum est quid in controversinm veniat«; propositio- Sed dubito. Grot. — Nil mutavi; conjnnctionem

nis tarnen ypcahulo in figurls tautum utitur (3, 53), enim sententiarum dicit, non verborum.

470 Martiani Capellac Üb. V. §. 555.

toritioncm. Per concessionem , quum gratiam facientes ejus quod diximus

prins aliquid introducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

intcrcmtum nego; per praeteritionem, quum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorcm interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de proditionis

crimine non negari.

DE PARTITIONE.

Partido est, quae ordinem totius divisionis breviter comprehends, ut est

556 pro Quinctio: negamüs te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.

Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic

subjicit, nee ex edicto possideri potuisse; ad extremum, nee possessa esse;

haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius orationis

per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut singulae partes ejus plurimas quacstiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quacstiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc judices

rerum copiam fugicnt. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum artículos confinèrent. Etenim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habuerit, et absens defensus sit, et non

latitaverit, et ceteri creditores quieti sint, ct quod ante missum sit, ut fundo

communi cxpelleretur, quam proscriptio ejus impcrarctur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS.: contra atiod. Guor. — Pitli.) etc. Excmplum, quod ex oratione pro Quin-

EVurn inelior haec lectio sit, valde dnbito. ctio affcrt, capite 10 scqu. esstat.

partitio] •Illustrem et pcrspicuam totam oratio- ex hoc] Corrcxi vulgatam, quae habet «ex hoc

nem cfllcerc« ait Cicero (dc invent. 1, 22), quem rebuntnr juA'iccs rerum copiam fugiendam. « IVostra

vide. Addc Auctorcm ad Hcrcnnium (1, 10), Quine- Darmslattensis codicis lectio est.

tiliauum (4, S), Curium rortunatianum (p. C5 tptieti] Sic Rcichenauensis ct Monacensis (C)

Martiani Capellae lib. V. §. 556. 471

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, infra partitionem

quaestioncs esse poncndas, quae in exsecutiono siiit devulgandae, ut judex ,et

nobis attentus fiat et proinissorum copia non gravetur. Illud etiara inspiciendum,

quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam devocentur;

et ea quae conveniunt tunc enumeranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: „damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Publii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur." Vides ergo hoc in partitione a concessis duxissc, quod sibi

proderat.

DE ARGUMENTATIONE.

Argumentado est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar- 557

gumenta vero, quibus causa probatur. Argumeutatio dividitur in duas partes,

in con firm ationem et reprehensionem. Argumentorum genera duo sunt, articoiliccs.

In editis et códice Darmstattensi erat ei-jiiiiieKf«ííe| Ab boc iode capitc Curium For-

'Quintii, quod prorsus eoutrariuin sensum inferebaf. tunatianuiu fere ad verbum sequitur, ut aut ipsum

M. Tullio] Ita legendom esse jam с Mario ilium ante oculos babuissc, aut ex codem cum illo

Victorino (p. 156 Pith.) apparcbat, qui codem fonte nobis ignoto bausisse eum oportcat. Quamcxcmplo

in loco dc partitione tititur, quum apud vis cnim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) et

nostrum vulgo 3Í. Hullo scriberclur; jamquc acce- Quinctilianns (libro S) accurate liunc locum tractadunt

codices Mouaeensis (C), Reicbcnaucnsis, et verint cjueque doctrinae fundamenta jecerint, ta-

Darmstattcnsis, nude fidenter vnlgatam corrcxi. men schematism! eorum ab eo quem nostcr pro-

Practerea ex Darmstattensi scripsi vi hominibus pro posuit satis discedunt, neqne qnae ipse nostcr supra

ut hominibus, qnod jam Grotius corrigendum in- (§. 475 sequ.) Tópica inprimis sccutus de argumentcllcxerat,

eque codem ct Rcicbcnancnsi paulo ante tis exposuit, ad cundem ordinem casdemque disenumeranda

pro numeranda; longius atitcm pro- tinctiones redcunt, ut apparcat multornm fontium

cederé corrigendo nolui, quum ncc Victorinus ncc rivulos in uniuu conjunctos esse; in singulis tamen

noster ipsa Ciccronis verba fideliter transscripsisse non sine fructu superiora ilia contuleris.

videantur, quae nunc quoque post egrcgiam Maji genera duo] Vetus haec distribntio, quae jam

et Peyroni ope ram inter deperditaa oratiouis partes ab Aristo tele (rbetor. i , 2) facta est. Graecc di

latare dolcndum est. cuntnr jtiÖTUQ %VTe%voi, et ccTe%voi.

472 Martiani СареИае lib. V. $.557.

ficiale et inartificialc. Sed artificíale locos habet quatuor: ante rem, tin> *b,

circa rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos Septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia; In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellalioné,->aJ)

558 initio, a progressione vel profectu, a perfectione vel consummatione. Circa

rem loci sunt decern: a simili, cujus species sunt quatuor: exemplum, similocos]

Una enumerationc indistincte comprchen- septem circumstantias] Quid volucrit, inferina

dit Quinctilianus (5, 10, 94): »ergo ut brcvitcr (§. 539) déclarât, ubi »per omncs« inquit »cirenmcontrabam

suumiam, ducuntur argumenta a per- stantias, id est, quum partimur per personas, tcmsonis,

causis, lotis, tempore (cujus tres partes pora, et cet.« Status cnini Graccis бтабес est,

diximns, pracccdcns, conjunetum, insequens), fa- JteQLOTaÔLç) quae circa stalum observanlur, ¡d est

eultatibus (quibus instrumentum subjeciinus), modo circumstantiae. Quinctilianus (5, 10, 104; p.294

(id est ut quidque sit factum), finitione, genere, Spald.): »lioc genus argiimcntorum sane dicamus

specie, differentibus, propriis, remotione, divisione, ex circumstantia , quia JíeQÍ6ta6lv diecre aliter

initio, incrementis, summa, similibus, dissimilibus, non possiimus. « Mcniincrat cnim argumentorum

pugnantibus, cousequentibus, ciïicicntibus, effectis, »a personis, a rebus, ab antecedentibus, a jiinclis,

eventis, jugatis, comparationc , quae in plurcs di- et iusequentibus«, atque boruin quidem exempli

ducitur species.« tantum gratia. Alii rtEQiO%àç appcllariint illas cirquatuor]

Cicero (de invent. 2, 15 et topic. 12) cumstantias , quas septem coinplectitiir bic versus:

secutus auetorem rlictoricorum ad Alexandrum (c. »Quis , quid, ubi, quibus auxiliis , cur, quo-

15) tria tantum enumerat: ante rem, cum re, ' modo, quatulo? *

post rem. Adde Quinctilianum (5, 8, 4; p. 218): Conf Mar-iam Vîctorinum (p. 149 Pill..), Aurcl.

»ncqne esse argumentorum loci possunt nisi in üs ¿ugustinum (p. 295) et Cur. Foitunatiannm (p.55J.

quae rebus aut personis aeeidnnt; eaqne ant per se ;■ > . ■ . ■ ■.-. ..

... consummaltone] Lege: »ad mit iura vcl consuminspici

soient aut ad aliud rcfcrri; nee ulla con- ' ■

... mationem.« Grot.—Vulgo cnim legebatiir: »ab initio

nrmatio nisi aut e.v cousequentibus , aut e.v repug-

., , ad progressionem vel profectum, a profeçtione+ ab

nanlibus , et baec necease est aut ex praetertto .•••.*• "j ■ .. ',_,.:■

. initio vel consummatione •; sed veriorem lectionem,

tempore ant ex conjnncto ant ex sequenh petere« ••• •

(confc et 5, 10, 102). T"C ap"d Cmium Fortunatiannm (p. 65) quoque

jj-пжл ... • 3- % : . exstat, с códice Darmstattcnsi recepL

duorteetmj In Darmstattenei códice legitur Ire- ' *

deeim, vulgatam tarnen praefero, quae concinit c/rc« rem] Hi fere ¡idem sunt quos Cicero (de

etiam cum Fortunatiano , с quo, ut modo dixi, fere invent. 1, 28) duci ait ex iis quae negotio adjtmcta

omnia illa noster exscripsit ■ - ■ sint, vel (top. 5) quae quodammodo affecta sha ai

Martianí Capellae lib. V. §. 558. 475

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comoedia suinitur; addunt

quidam et apólogos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rem locos exsequar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per proposilionem et negationein, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;

ab inter sc collidcntibus per habitum et amissionem, a majore ad minus, a

id de quo quaeritur, at tarnen de his potius supra

(§. 487 sequ.).

exemplum] Confer Aristo tclcm (rhetor. 1, 2),

Ciceronem (de invent 1 , 30), et Auctorem ad Herennium

(4, 49). Sed subtilius deindc Aristoteles

(2, 20) inter verum et tic tum exemplum distinguir,

quorum posterius noster mox apologorum nomine

addit, Aristoteles autem alterum ficti genus esse

ait parabolae, alterum Xóyov, ut Aesopici et Li

bye!, itlarius Victorious (p. Ii»6 Pith.) »seriptores

artíum«, inquit, »genus hoc sub siiuilia tria ponunt,

eixcú, id est imaginent, rtaQaßoXijv, id est collationem,

JtaoàdeLyfia^ id est exemplum.* Addc

Macrobium (Saturnal. 4, 5) et Quinctilianum (ä,

llj p. 307. 508 Spald.), qui: »jtaçaâecyfia*, inquit,

»nostri fere similitudinem vocarc îualiieruut,

quod ab ill is jicccaßoXij dicitur; boc alterum exem

plum: quamquain et hoc simile est, et illud exem

plum.« Oratorem abundare deberé excmplorum co

pia idem docct (12, 4, i; p. oí"). De eflicacia

excmplorum Seneca (ср. 6): »longiini iter est«, inquit,

»per praccepta; breve et eflicax per cxenipla.«

imago] Est formae cum forma cum quadam

simili ludine colla lio, quae suniitur aut laudis aut

vitiipcratiouis causa (Auct. ad Her. 4, 4 ct 49.

Cic. de invent. 1 , 50). Docet autein Quinetilianus

(ö, 11, 24; p. 325) »rarius esse in oratione illud

genus, quod eixóva Graeci vocant, quo cxprimatur

rcrum aut pcrsonarum imago.«

■ item] Rcposiii hoc pro id est in editis, qnod

sen su caret. In Darmstatteasi cnim códice »idem

Terisimilc« legitur; sed idem pro item e falsa tautuui

pronuncia lio ne orí uni esse patet, quam nie

non curare identidem professus sum. Accedit Fortunatiaui

auetoritas, qui qtiinque similis species

émanerai, addito exemplo verisimili , qnod de co

moedia sumatur (vide supra §. 5ö0).

apólogos] Quinctilianus (,">, 11, 19.20; p. 518

sequ. Spaltung.): »lilac quoqiic fabcllae, inquit, quae,

ctiamsi originem non ab Aesopo acceperunt (nam

vide tur carum primus auctor Hesiodus) nomine

tarnen Aesopi maxime celebrantur, ducere áni

mos soient — Alvov Graeci vocant et aloco-

Jteiovç, ut dixi, Xôyovç et Xißvxovc, nostrorum

quidam, non sane recepto in nsnm nomine, apologationem.

v Julius Caesar Scaliger (poet 1, 37}

p. 122): »Recte quidam nominarunt allegónos: aliud

cnim aperte dicunt, aliud ex eo innuunt ac profitcntur.

Ergo etiam apólogos appcllare noiiniilli ausi

sunt: quasi arto Xóyov Xàyoç. Antiquissimus om

nium Hesiodus atvov vocavit, Acsopus [iv&ov.

Hahcs apud Horatium et Liviiim et Diodorum he

rum duae (as) species: unam simpliccm sumtani a

rebus naturalibus — iutroducunt euim pcrindc atque

in scenani non aniinalia solum-, sed muta quoq

«c, vcluti gladios cet. lotjucntcs; altera species

opcrosior — partim cnim in vocibus nudis versatur

— alia materia est in rebus« cet

a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

Jegebatur a simili; sed male. Hoc cnim siipcrius

jam rctulerat, ctFortunatianus etiam a dissimili habet.

hnbilinn] Lege hahitationem, 8§iV. Grot. — Haud

CO

474 Martiaui Capellae lib. V. §. 559.

minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

êio9 consequentibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato. Sunt

alii loci àrto TTJç 6vÇvyiaç, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

junctum est persouae qualitati, ut eum qui hostilia sentiat hostein esse dicamus,

item a qualitate, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quantitate,

ut si ser vus est, eodem modo factum sit; a conjunctis, id est cuti reôv

rttcóóscúv xaï öw&srcov, ut fasces et toga, sella curulis, magistratuum orna

menta sunt; item a partitione, id est ало rrjç ошщебесод , per omnes circumstantias,

id est quum partimur per personas, témpora, et cetera, quae varietas

oGO grata discriminât. Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

facile ¡utelligilur, car répudiant aliorum lectionem ct ecientia vcrsati sunt Est judicatum et religiohabitum,

eamquc ad marginem rclegavcrit, immo sum, quod ad deos perlinet.« Untie patet neulieorrexcrtt,

quum tarnen G rae cam vocem apposiierit, quam solam sentón tiain a judice latam esse intclquae

oiniiino habitum sonet. Fortunatianus quidera ligendam.

habitationem ct amissioncm dixit t giv xal ÓT6QT¡6iv, 6vÇvyiaç] E Cicerone (in topic. 5 ct 9). Conecd

Martianus prefecto e Martiano explicandus est. feP nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortu-

Idem nempe supra (§. 383) dixerat: »opponnntur „atianum (p. 68) quern exscripsit.

sib! contraria ut habitus orbationi«, idque dcinde ut eum qui] MS. »ut qui eum qui.« Forte »ut

deinde (§.386 f.) repeticrat. Ipse adeo Cicero (de eî eBm аи\„ cet. Grot. — Sic etiam Fortunatianu?,

invent. 1, 2;>): »habitum appcllamus, inquit, ani- sed invitis codicibus nihil muto, pracsertim quum

mi aut corporis constantem et absolutem aliqua in in sequentibus quoquc legamus conjunctives fecerit

re pcrfcclioncm.« et factum sit pro indicative, qui apud Fortunatiaquod

simili est] Procul dubio legendum e For- num sunt, unde verisimile fit Martianuni ipsum

tunatiano: »quod simul est«, sed codices nihil variant- ut pro conjnnctione accepts?«.

ab eventu] Marius Yictorinus (p. 157 Pith.): eodem modo] Id est serviliter. Grot. — Sed

»Evcntum ilium accipiamus, qui unicuique rci ua- quid hoc ad quantilatcin? Procul dubio pro scrvus

turalilcr vide tur adjiincliis, qui rem snam, post- legendum serius, ut apud Foitunatianum est.

qnam res ipsa contigcrit, necesse est consequatur; per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

et tunc vere de eventu faceré possiunus argumen- Monaccnsi (C) et Darmstattcnsi omnino snpplcntum,

si ipse eventus certue sit« cet dum erat.

a judicato] Nimirum ut ait Cut-ins Forlnnatia- inartificialia] Cicero (in topic. 4 et 9): »quae

■as (p. 63 Pith.) »quum aut omnium hominum ju- extrinsccus assnmuntur, ca maxime ex auctoritatc

dicto nitimtir, aut plui-ium, aut oplimornm, aut emi- ducuntur. Itaque Grace! talcs argumentationes arè%-

nentwm ex his, aut coram qui in uiiaqnaque arte vovç vocant, id est arlis expertes.« Addc cunden*

Martiani Capellae lib. V. $. 560. 475

tormenta, in tabulas, in jusjurandum, in testes; quae similiter quemadmedum

et artificialia tractât orator. In argumentis autcin cavendum est, ne in

aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De coulirmatione breviter memoravi, nunc reprehensioms praecepta

videamus. Repreheuditur enim actio adversarii aut redarguendo, quuin

aut totum argumentum aut partes ejus contra faceré monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vcl ex his non effici;

aut compensando, si contra argumentum, quod adversum nos est, aliud

opponamus.

DE QUAESTIOMBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim itçotjyovuevoç, quae a nobis 561

inducitur, ut confirmeturj ab adversariis autem quae infertur et repellenda

alio loco (partit. 2): »Testimoniorum quae sunt ge- intcllexit, Aeschinisqne cxcnijilnin probat, qui eosaera?

Divinum et humanuni; divinum, ut oracula, »lern duobus locis (adv. TimarcL. 52 et de falsa

ut auspicia, ut vaticinationes, ut responsa sacer- legat. 41) diversa ratione traetat Confer et Ciccdu

tum, haruspienm, conjeetorum ; hnmanum, quod ronein (pro Plancio 23) quacqiie ad cum observât

speetatur ex auetoritate et ex volúntate et ex ora- Platnerus (de Cicerón, rhetor, quae ad jus spectione

aut libera aut expressa, in quo insunt scripta, taut p. 20).

pacta, promisse, jiirata, quaesita«; et Maritim Vie- reprehensioms] Vide de ea Ciceroncm (de inv.

toriuum (p. 199 Pitli.): »Accedunt aliae probationes 1, 42$ partit. 9 et 12) et Quinctilianuni (4, 4, C}

soli conjccturac semper adjuni-iac: tormenta, testi- p. 153. 5, pr. 2j p. 177. 5, 13, 1; p. 353 Spald.).

monta, rumores. Hoc probationis genus Graeci Confcrre etiam juvabit Prisciauum (p. 325 Pitli.)

JtiÔTecç àxè%vovç vocant, quod quum bis orator et superiores locos (§. 456. 474). Graeci repreutitur,

íidem quidem judici facit, sed non orationc.« kensionein ava0x,evr¡v , confirmationem ката-

Miiltus de ¡is est Quinctiiianus (5, 1 — 7) quem 6xevi¡v appcllaruiit (Sulpicius Victor p. 241 Pith.),

vide. Aristoteles (rhetor. 1, 15) quinqué tautiim redarguendo] Recte Grotius variantem lectio -

numeral, leges, testes, pacta, tormenta, jusju- nem rem arguendo ad margincm rejecit; neqne

randum; sed praejudicia et rumores Quinctiiianus enim modo Cicero (partit. 9) »redarguere contraquoque

addit. De praejudiciis vide supra (§. 506 ria« (licit, sed et Curiiis Fortunatianus (p. 66 Pith.)

not.); dc rumoribus ntramque in partem disputari ¡ta habet, cujus noster fere singula verba expressif.

posse jam Auctor ad Ilcrcnnium (2, 8) egregie duo sunt genera] Curius Fortunatianus (p.66):

60 *

476 Martiani Capellae lib. V. §. 561.

est igitur, dicitur àvayxaia. Verum superior, quae a nobis quaestio infertur, modis

fit duobus, ut aut siûgulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Ducimus

autein eas varie, aut per simplicem propositionem, aut per partitionem,

aut per figuras, quas дшгошд dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot.

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen-

*>62 lentiarum. Fit enim et per resolutionem , id est хата àvaXvôiv, aut per adjectionem,

aut per praeteritionem, aut per concessionem, aut per reprehensionem,

aut per sejunctionem, id est á<poQt6(ióv , aut per admonitionem, aut per dissimulalam

propositionem, aut per repetitam, aut per instructam, aut per

partitam, aut per similitudinem superioris quaestionis aut responsionis, aut

per inversionem, id est quum primam illam quaestionem tractamus, quae

»Omnia quaestio qualis est? aut rt@OT}yov[ievoçf cio: sejunctionem id est à(pOQL6[lOV, adjectionem

quae a nobis inducitur ut confirmetur, aut avay- cet.« Sed primiim qiiidem Grotius male cdidit ad-

XaLa, quae ab adversariis, ut refellatur«; quocum jtmctiotiem, quum jam antecedentes adjectionem rccte

compare tur alius locus (p. 59): »sed et ipsam ar- legerent; deinde vero Curium Fortunatianum (p. CG)

gnmentationcm nostrorum argumentorum, quae jtQO- inspiccre ncglcxil, unde intclligimus primo potius

jjyovusva dicuntur, ct reprebensionem coriiin, loco adjectionem ponendam esse. Quem quum Marquae

ab adversario proponuntur, quae Graeci vo- tianus procul dubio exscripserit, rciingcrc locum ad

cant ctvayxula.* Unde apparct apud nostrum quo- ejus exemplum non dubitavi, ita tarnen nt repre

nne primum Icgendum confirmetur, non confirmet, hensionem, licet apud ilium desit, haudquaquam ejint

cditioncs ante Grotium babent, deinde vero cercin, quae eo melius locum suiiin tuebitur, quod

apud ipsum Grotium pro tvavrla rcducendum esse ut adjectio praclcritioiii, ita conccssioni opposita

¿vayxaia, quod Lile deserta auteccdentium editio- esse vidclur. Quod autcm margin! adscripsit Grotius

nam auctoritate in marginem rejecit Darmstattcnsia duxXvOlV pro avaXvÓLV, id commémorasse satis

quoquc codex Latinis Uteris scriptum babel anancea. fuerit.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur dclcri quum primant] Lege »quam primum illam quaemalim.

Grot. — Lege jugiter. Vomgk. (leet. Lat. stioncm tractamus, quae prima est, debinc quae

p. 59 f.). — Interpunctione mutata omnia sana re- secunda.* Quae lectio partim eo confirmatur, quod

perientur. quidam codices deniquc praeferant. Grot. — Quam

per adjectionem] Apud Grotium baec satis con- longissime a vero bujus loci sensu aberrat Grotius.

fuse ita edita erant: »aut per praeteritionem, aut Quilibct enim perspicict, non esse inversionem,

per concessionem, aut per reprebensionem, ant per si primum primo loco, secundum secundo tractasejunctioncm,

aut per adjunctionem , id est àipoQi6- mus; sed ex inverso potins ordine inversionem

iiov* bac taiitum nota addita; »Legeudum meo judi- oriri. In eo enim maxime oratoria are versatur »ut

Martiani Capellae lib. \5. $,565;т 4ЯТ

secunda est, dehinc priraam. Et earn quaestionom, quam adversarii intulérunt, Ь&З

iisdem modis refutare possumus, et adjicere soleraus, quum ,aliquid aut. obscuro

adversarme posuerit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositions, aut quum ad-

Tersarii propósitionem in nostram partem conyertimus, quam peristrophen voh ¿<

camus, aut quum secunda proposita quacstioue primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis affectamus, vel quum prima quaestio

adversus nos; valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavcndum est, ne plene et copióse ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quaestio est, exaégeránda a nobis "est* ut

quid discrepet ostendaraus. Hypophorae tribus modi^, imminuuntur, adjectiono.

verborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est intentio adversae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anaeephalaebsis est véluti a capite causae 564

brevis repetitio quaestionum. Anacephalaeosi non semper utendum est, ¡sçi

г..... :..' ■ •. r ' .-. . :. • •' . ■:;-.■ •■ . .:.- ' :.■'*•-•■<■ * >,.:':. •••■;,. I *»•:,<.}

quod minium cogîtandum non utiqne priinum di- nobis, ut Rufiniani verbis (p. 270 Ruhnh.) utar,

ccndum« iiitclligat (Quinctilian. 3, 6, 12$ p. 485 » adversariorum sentcntias ct dicta proponimus et

Spald.). *.•.. enbstituimus, in hoc tautum, ut Ulis respondcainus.«

posuerit] Ita correxi, quod in editis erat po- vel i/uum prima] Quinctilianus (7, 1, 2$„р.9)^

suerat, codicum Darmstattcnsis et Reiclienauensis Sed meininerimus ipsam disposilionem plcrumqne

auctoritatc. utilitate mutari, nee eandem semper primam quaeaut

augendi] In editis erat agendi, pro quo jam stionem ex utraque parte tractandam; cujus rsi,,

Grotius legere jusserat augendi, legiturque ita in at cetera exempla praelcream, Demosthenes quoque

codicibus Dannstattensi et Monacensi (C). Quamvis atque AescLines possunt esse documento, in jud»-v

igitur Curias Fortunatianus (p. 66 Pith.), quem cio Ctesiphontis diversum secuti ordincm; quum

nostcr ad vcrbum fere sequitur, agendi babebat, accusator a jure, quo viilebatur potentior, coepcrit,

bunc tarnen e Martian! potius codicibus corrigendum patronus omnia vel paene omnia ante jus posuerit,

esse arbitror. Л" quibus judicem quacstioni legum pracpararct« . -.

gradum facimus] Id est »viam sternimns.« Ita anthypophora] Distinguit anthypophoram tanquam

Cicero (in Verr. 2, 1): »gradus imperii factus est« responsionem ab hypophora tanquam inleiitionc vel

pro »via ad impcrium strata est.« Male antem apud positione; Rufiniano (p. 270) idem est quod nostro

alios desnnt, notante Grotio in margine, voces hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 3, 87;

per hypophoram. Hypophora enim id ipsum antici- p. 509) qui banc figurara àv&VJtOtpoçav vocari

pationis sive occupationis genus dicitur, quum ipsi ait: »incredibile est quod dico eed verum.«

478 Marliani Capcllae lib. V. §. 564.

q usando aui partitioncm feci mus aut quando in multas quaestiones causa proeessit,

ita tarnen ut summam cujusque rei, non partes partium rctexamus;

qua quidem utomur etiam in alia parte orationis, quum judiéis memoria fortasse

succuinberet, quae res tunc epiinerisraos vocatur. Anacephalaeosis tarnen

обо nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogue enim tres habet

partes, enumerationem pracdictam, indignationem, quam ôsivcùôiv dicimus,

ittiscrationcm, quam oÏKteiçfia vel eXeov memoramus. Sed dinosis est ex locis

argumenlorum; nam his non tantuin res probamus, verum etiam augemus.

a capite] Rcspicit Graccam vocabuH originem quam âsiveoÔlv] Male Grotius quod, quum

ve<paZ/¡, quae tarnen ita potius explicanda erat, jam anteriores cditiones liabcrent quant, quod et

út rà y,£<pa).aia, id est summam orationis, in ana- in códice Darms ta It cusí legi tur. Praetcrea margin!

uephalaeosi repeti doecret. adscripsit: »al. ictosin*, Lac nota addita: »in MS.

processif Grotius nescio undc processerit, quum ictosin, ex quo quis non absurde oïxTpco6iv clicial,

illam lectionem et anteriores editioncs, et codices quod viro incomparabili Jos. Scaligero plaçait«;

Ruichenáucnsis et Darmslatlensis, et vero etiam sed nisi bacc a ecquentibiis verbis line abcrrarunt,

Curius Fortunatianus (p. C8 Pitli.) habeat, unde a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe enim

nostra ad verbuni fere exscripta sunt distinguendum inter 6elvo)6tv ct OixTQCOOiV, ut v.

cujusque net] Darmstattensis omittit rei, cujus с. feck et Macrobios (saturn. 4, 2): »oratio pathctarnen

tollcudi causa non apparel. Apud Fortunatia- tica aut ad indignationem aut ad misericordiam dinum

est nsiimriia quacquc.« Ceternm conferendus rigilur, quae a Graccis oîxtoç xai Ôeivcû6iç apet

Cicero (partit. 17 f.): nid effiigiet, qui non om- pcllantur.« Est autem dsivcûÔiç, ut Quinctilîani

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon- verbis litar (6, 2, 24; p. 5(K> Spald.), »rebus iiidera

i-eriim ipsa comprehendet« dignis, asperis, invidiosis addens vim oratio, qua

epilogus] Auctor ad Herennium (2, 30): »Cort- virtute praeter alios pi ti ri m um Demosthenes valuit.«

ehtsiones , quae apud Graccos irtiXoyol nominan- Adde cundem (8, 5, 88; p. 269 Spald.). Rufiniafur,

tripartitac sunt; nam constant ex enumeratione, nns (p. 205 Ruhnl;.) àyavàxrr,6iv appellat

amplification ct commiseratione.« Propios ad nostrum dinosis est\ Inscrui est с códice Monacensi (С).

Cicero (de invent. 1, 52): »Concilista est exites et De re confer inprimis Ciceroncm (de invent. I,

determinado totius orationis; hace habet partes tres, 53): »Jndignatio est oratio, per quam coiilicitiir,

enumerationem, indignationem, conquestionem.« Pro- ut in aliqucm bomincm magnum odium aut in rem

xime Curius Fortunatianus (p. C8), qui: »partes gravis oflensio concitetur. In hoc genere illud pri

sant« înquit »epilogoriim tres: anacephalaeosis , id mum intclligi volumiis, posse omnibus ex locis îis,

est enumeratio, dinosis, id est indignatio, то è'%-&OÇ (píos in cottfirmationis praeceptis posuimus, tracs¡

yc cieos, id est miseratio.t Plura dabit Quinctilia- tari indignationcur« cet. Sed verba nostri ex Curio

nus ("в, i; p. 413 seqn.). potius Q>.G8) repetita sunt

Martiani Capellae lib. V. §. оба. *7Ö

Sed conquestio, id est miseratio, his locis argumeutorum aumitur, quibus et

indignatio. Perorationc tamen non in fine tan tu m orationis utendum, sod

ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquara. In epilogo generalitcr observandum,

ut brevis sit; siquidem commotus judex statim dimittcndus est ad sententiam

proferendam, dum aut adversariis icascitur, aut tuis miseretur lacry

mis, aut rerum afflictione commotus est

Sic adhuc asserenti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

nubentisquc transirct obsequium. Quo conspecto asscrta deternrinans ad Philologiae

consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem dcosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperet, faciebat — sororura se consortio societatique

permiscuit.

Tandem loquacis tcrminata paginac K6tf

Asserta cursim, quae tamen voluminis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

perorationc] In his qnoque et seqitciitibns Cu- tandem] Vcrborum ordo in qnatnor his versibns

rium Fortiinatianiim (p. 69) presso pede scqiiitur. sic restituendus crit: »tandem asserta paginae logernmnarum]

MS. terminalarum , non male, quacis tcrminata (sunt) cursim, qnae tamen (pagina)

(¿нот. — Quasi terminatae essent quae terminarunt ! pinguis turgore vix insuit umbilicum voluminis ru-

Codcx Darmstattensis exhibet feminarum, at mu- Lellulum, fascia multa opertum«, id est, ad tantam

tari non opns est, siquidem paulo infra eadem molcm accrcvit adeoquc onmem chartam occupavit

aliis verbis repetuntur »sororum consortio.« atque implcvit, ut vix umbilico, qui extremo то-

asserta] Ita substantive sacpe auctores novitii, lumini adbaerebat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lopraesertim

Afri. Fulgentius: »praccluis eruditionis cus rclinqnerctur vacuus.

asserta cognoscere. « Ghot. — Addc nostrum infra turgore pinguis ] Id est verbosior. Similiter

(§. 599): »immobilem stare raultiplicibus mnnstratur Pcrsius (5, 20) »pagina turgescit« dixcraf.

assortis.* rubellulum] Alludit ad veterum morcin, qui

ac si cuperet] Id est etiamsi cuperct; ut apud minio notabant epigraphas. Unde et rubricae juris-

Terentium (adclpli. 4, 7, 42): consiiltorum, ad quas alludit Pcrsius (5, 90):

»ipsa si cupiat Salus »Masuri rubrica notavit.*

Servare prorsus non polest liane familiam.* Grot. — Saxo Gramma tiens ctiam ¡lia voce utitur

Plura dabit Hcinrichius (ad Cic. de repnbl. p. 10G). »Yolncrem« appcllans »rubellam.« A rubro est m480

Martiini'JCapèlhni'^Vi^. S66:

í:í

Quod» si probatur et caret Fastidio, я i

Nonnulla promet quae novella texuit,

■) :■:

'> ir,.;oo ,'>r.

:}.

I'l. J i Deditaque fient quae vetustas praeteritj

-■а...-'i. ;■■ j . ¡join sanna typhi nan's imum torseris,

■i: ■ '.• , » ¿-, ' Pigebit arnia horruisse coelites, ;:'

■', i . Formidinisque tunc locus movebitur,

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

«it, - : .• ¡ r-At'^u Jreclamans, -rhetor um sacrum tuba,

Clangore verso Tulliana percrepans

In castra abibis, quo nee osor invidens

Nee livor ater te sequatur praecluem.

:u j г , í.'ii.--i

.ni

bellas et rubcUuiuS. Persiiis et Martialis vinnm rubellum

memorant. Stepii. (ad Saxon, p. ISO). —

Confer nostrum infra (§. 804). ; ■ • • ■

deditaque fient] Hoc est »tradentur in meo

opere quae a veteribus sunt omissa«; tametsi reclius

legi possít edita. Vlxcajc. — Dictum est pro

tradita potius, ut omnino ejusdem verbi composita

varie inter se confuuduntur.

sanna typhi] De sanna, unile subsatt tiare et sanniones,

uulli non notum. Typhus vox Graeca (Suidas:

XXnpoç àÀccÇoveLa) pro fastu Arnobio aliisque usurpata

} de qua sic Isidorus : » l'Ion et typhus berbae

circa fontes, paludos, stagnaque nascuntur, ex qui

tus ulva, id est alga, mollior et quodainmodo

fungus, dicta ab uliginc; typhus vero quae (in. quia

vcl quod) se aquîs inflet, undo et sibi placentium

lion. ¡mi m tumor typhus appcllatur.« Ab eadem ori

gine et Typlioncs et TypLueus dicuntur. Est autcm

Tvxpo) et rvipofiai Graecis non tam inflo, quam

ftimigo et incendo. Gbot.— Plura dabit Heinsius (ad

Ovid. met. 14, !K>: p. 941 Burin.), qui el nostro

loco i la rcfingendum conjeett: .

»Sin sanna Typhum nare sima intorserU«

sed vide ne Martianiis pro more suo audacior per

prosopopoeiam Sannam Typhi id est irrisioncm arrogantiae

filiam voluerit, sensusque Lie sit: »sin (tn)

Sanna Typbi ¡ma naris torseris« cet. Imum antem

naris torquere idem quod Horatio (epist 1, S, 25)

nares corrugare esse potest; quapropter rautallon.

em quamvis ingeniöse ab Ileiusio excogitatam

certam lamen omnino non habco.

sequatur praecluem] Sensus tolius carminis liic

esse videtur: »si sull'ragia vestra tulerit et sine

fastidio audita fucrit, disci indu potcrunt nonnulla,

quae a me ipso reperta sunt, vetustioribus practeritaj

sin risuiii mcruisse videatur, tum sane pocnitcbit

coelites illius horroris quem ipsis adventue

Rbetoricae armatae inciisserat, quum Silvanus fal

cem Saturoiam circunispiccrcl, neque amplias formidini

locus crit; sed tu, sacroruin rbctorum tuba

indignata clangorcui mutabis aque praeccptis artis

tradendis ad orationcs T nil ¡ano more habendes Лс

rccipies, quo gloriosam te nee osor uec in vidi«

nigra sequatur. цн.,.д •. .. :«,

ii "!j .)! > I':.

.

MARTI A NI

MINEI FELICIS

€ A F là là A

AFRI CARTHAGINIENSIS,

LIBRI NOVEW.

^

PARS POSTERIOR.

■ ■ • г , 1

■ /.» •

MARTIANI

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

NUPTIIS PHILOLOGUE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVEM.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VULCAND!, HUG. GROTB, GASP. BARTHII, CL. SALMASD, H. J. ARNTZEND,

CORN. VONCim, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SÜSII,

MARC. МЕ1ВОШ1 ALIORUMQUE

PARTIM E4TEGIUS PARTIM SEI.ECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

BDIDIT

HASSUS CASSELLAWS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

PROSTAT APUD FRANCISCUM VARRENTRAPP.

M A R T I A N I

.í.j- 2 -1 ' •-" ?)¿-' '■••;'■ - • ■" . ..

MINEI FELICIS

С A F ELL A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

У:

GEOMETRÍA

líber vl

irgo armata, decens, rerum sapientia, Pallas, Ü67

Fugo] TIctQ&èvoç. Sic peculiariter dicta Mi- Bip.), ÇcûOTijçLa (Pans. 9, 17, 2. Hesych. p. 1594),

ncrva (Pausan. 1, 25, 7. 5, 11, 4. 10, 54, 4. armífera (Pedo Albinov. eleg. 1, 22. Ovid, trist.

Diodor. 1, 12; p. 39 Bip.Arnob.7, p. 227. SUius 4, 10, 13; amor. 2, 6, 35; fast. 5, 681. 6,421),

9, 479), qnippe aetcrnam professa virginitatem armipotens (Virgil. Aen. 2, 425 et 11, 483. Claud.

(Lycophr. 354. 355) et yáflúJV àâiâaxroç (Nona. rapt. Proserp. 2, 142. Gall. 3, 90), armisona (Val.

2, p. 52) ; ande et innuba (Lucan. 9, 665. Valer. Place 1, 74. Virg. Aen. 3, 544). Pingi etiam earn

Place. 1, 87. Auson. epigr. 106, 5 et nostro in- Corniiicius tesUtur (ap. Fest. p. 241 Dac.) miiMfra

§. 725), innupta (Virg. Aen. 2, 31. Claudian. tantem armis; multiplicique modo armatam finxit

in cons. Prob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et aU** Seneca (Agam. 522). Inprimis autem conferatur

xo)Q (Athen. 3, 20; p. 98 Casaub.). ProcU hymnus (Bibl. d. alt Lit п. Kunst St. I,

ármala] Ut omnino sollemne erat antiquis, quam p. 47):

plurimis déos cognominibus invocare (Spanbeim ad 'AcÓevó&oiJU , tpégaôrti, цеуаб&егес, eßgi-

Gallim. hymn, in Dian. 7), sie et noster Miner vae [WrtaTQ7¡,

epitheta ex omni erudita antiquiUte conquisita cn- ПаЛЯас, XQVtoyèvEUC, ÔOQv66os, %çv6eomulavit.

Armata autem hic appellatnr, ut ah aliis щЛт]$ x. T. X.

¿^o^«e^(Orpl..hymn.51, 6), «^«^(Nonn. cujus omnia color proxime ad nostrum accedit.

Dion.54, p. 861 Fait), xócr¡ vel rtaç&èvoç ïvo- sapientia] Apollinarîs Sidonius (carm. 6, 19):

я-Лос (Luc dial. deor. 8, p.27; PhUopatr. 6; p. 244 »Protuiit ut mox te patrias sapientia vertex.*

61

482 Martiani Capellae lib. VI. $. 567.

I - .

Aetherius fomes, mens et sollertia fati,

Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

Ac rationis apex divùmque hominumque sacer vovç,

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Ertrag in numeris, prior igni, tertia Luna,

aetherius fomes] Ignem vivificum, cabrera om- quidcm meniem conjungit com quinta essentia sire

nia TCgctaiitem, aethcreum vitaleinque spiritual in aethere , unde move« niiindiim ait numinisquc dicalore

omnia viviGcantcm et foveutem notât Sic de vini eum sedem facit (de coelo 1, 3$ de gencr.

Jove ipso multis initio Arati sui Avienus. Capella animal. 2, 3), hi vero ipsam animam mundi apalibi

de Sole : pcllant ignem artificialem sive spiritum igneum (Cic.

wlgnoli vis celsa patris vel prima propago Academ. 1, il. Plut. plac. philo soph, i, G. Diog.

Fomes sensificus , mentis fons, lucis origo.* Laert 7, 156. Stob. eel. phys. I, p. 58), quem

Влжтн. (ad Stat. II, p. 400). — Sic ab Artemi- et alio nomine aethera dicebant (Diog. 7, 137),

doro (oneirocrit. 2, 55; p. 123 Rig.) conjungitur caique eumm*m raiiWra atque prudentiam tribucjtvQ

to aídéoiov xaï 'A&rjvâ, Comutoque auc- bant (Cic. N. D. 2, 22 seqn.).

tore (20- p. 185 Gal.) a veteribus Minerva aids- celsior una Jove] Id с narrât с lia m Macrobius

póveta appellate est Plura vide supra (ad §. 39). lib. Ш, cap. 4, ubi de Penatibas disceptatar: »esse

praevia curae] Sensus hic esse videtnr, Miner- autem medium aethera Jovem, Junoncm vero iiuiim

vam quippe Jovis prudentiam ardoremque eum» acrem cum terra, et Mïnervam summum aetheris

unde sapientia illius atque doctrina proficiscatur, eacvmen* cet Ваптн. (ad Stat II, p. 401). — Adde

consilia ejus, quibus mundus gubernetur, quasi Cclsuin (apud Originem 1. 8, p. 422), Angustiuum

pracccderc; quare ctiam industriam dicit noster, (de civ. dei 4, 10), et quae docte Crcuzerus disquae

nostrac sortis arbitrium faciat, id est unde putat (Symbol. П, p. 800 sequ.).

fortunae nostrae regimen pendeat; ipsa enim Mi- értràç] Supra docuimus cur értràç sacra sit

nerva rtçôvoux sive providentia divina appelle- Palladi. Quod sequi tur »prior igui« est prior Vulbatur,

ut immensa cruditionis mole demonstravit cano, cui octonarius sacer, qui subsequitur heptada.

Leoncpius (ad Phalar. epist. p. 142 — ISO). Gbot. — Macrobius (s. Se. 1, 6; p. 30 Zeun.),

vovç] Conditricem et conservatrieem rerum ani- »Huic autem numero septenario adeo opinio virmam

universi désignât. Barth, (ad Stat. II, p. 401). ginitatis inolevit, ut Pallas quoque vocitetur« cet

Non ex Platonis hoc sed ex Aristotelis stoi- Plura vide supra (§. 40) et infra (§. 738).

corumqae doctrina explicandum, quorum consen- tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparere

•um et Cicero (14. D. 2, 16) conGrmat Et ¡lie incipit, et tune Minerva dicitur ; unde non deaunt,

Магоаш Capellae lib. VI. $. 5G7. 483

Quam docto assimilant habito, qui agalmata firmant:

Hinc nam tergeminae rutilant de vértice cristae,

Quod dux sanguíneo praesulque corusca duello,

568

qui TQircovLav ПаХлада dictan arbitrautur. Hoc

innuit Arnobius quam ait, ex Granio Aristotelem

docuissc argumeutis vcrisimilibus Minervam eandem

cum Luna esse. Grot. — Posteriora tantum verba

apud Arnobium (3, p. 118) leguntur, cui adde

Eusebium (praep. evang. 3, 4, H; p. 113) et

Augustinus (de cir. dei 7, 1в); de tertia nibil,

neqac Tritoniae nomen bue referam, licet boc ipso

Minervam quasi Lunam appellari multi veterum

erediderint (conf. Harpocrat. p. 387. Etyrnol. magn.

p. 767. Tzelz. ad Lycophr. 519); sed vide ne ideo

potins tertia Luna appelletur, quia aliae qnoqne

deae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cicero in líbris de natura deorum compluria

cjusdein Hominis minima niimcris inter se distinguit

firmanl] Lege formant. Sic et in Arnobio (ni

fàllor): »те1 ex maferiae qno genere Constitutionen!

ipsam conftrmaverit corporum« legendom conformaveril,

quod tarnen non dissimulabo et Meursinm

mciim, canescentis ingénu pubedam, vidisse. Grot.

— Recte doctissimus Grotius agalmata formant.

Doctus habitus hicroglypliicus est, acuigmatodes.

Ratio poetices Capclliana, a qua istbic membranae

nobis collatae non absentinnt. Barth, (ad Stat. П,

p. 401). — Cangius in glossario bunc nostrum lo

cum ita laiidat, ut fingunt légat, quare quilín lectio

incerta sit, malui nibil quam prave emendare. Ceterum

aliam Mincrviî habitus explicationem itîdem

symbolicam exhibe t Fulgentius (mythol. 2, 2 ; p. 667

Star.).

tergeminae] Tergeminae crislae in Palladia picturis

observandae sunt; indicant enim cam fulminis

etiam, quod triangulum ignem hie rocat Capclla,

potestatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

1. Mcndosus in his rebns estAlbricus scriptor ante

haec quatuor sécula notus, ut alibi ostendimus:

»Dlinerva«, inquit, »pingebatur a poëtis in similitudinem

nnius dominae armatae lorica et gladio

accinctae, cujus caput viri dec! net um circum erat,

ipsamque cassis cum crista desuper detegebat Ipsa

autem lanceam tenebat in dextra, in sinistra vero

scutum crystallinnm babebat, quod caput Gorgonis

a cervicc serpentibos monstrosae continebat Haec

igitur oculos habebat splendidos triplici colore.

Pallium induebat disrinctum áureo, purpureo, et

coelestL Juxta se habebat olivain viridem pictam,

desuper a vera, quae dicitur noctua, volitantem.«

Barth, (ad Stat. П, p. 402). — Tergeminae crista«

et alibi occurrnnt, ut in Turni galea apnd Virgilium

(Aen. 7, 785) >

»Си» triplici crinita juba galea alta chimarram

Sustinet*

Mincrvae nee Silius (9, 445) nee Claudianue (de

rapt. Pros., 2, 21 et 145) eas tribnunL

duello] Hinc appellatur jroP.sfwyJ.óvog (barrachom.

267), jtoXt\vnx6moq (Orpb. hymn. 31, 10),

àçela (Paus. 1, 28, 5), бт par eta (Lucian. dial,

meretr. 9; T. VHI, p. 234 Bip.) àÀxi/lâxV (Sui

das p. 117), bellica (Ovid. fust. 3, 814; met 4,

753. 5, 46), beüigera (Martial. 7, 1, I. Senec.

Here. fur. 501), bellatrix (Ovid, trist 1, 5, 76;

met. 8, 264. Silius 3, 323), áspera belli (Claudian.

rapt Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid,

met 2, 765), belli potens (Stat. Thcb. 2, 715),

ЬеШ praeses (Virg. Aen. 11, 483. Anson, epigr. 1),

et regina bettorum (Stat, sil v. 4, 5, 23); pngnax

61 *

4S4 Martiani Capellae lib. VL i$. Ö68.

f V

!

Vel tibi quod fulget rapiturquetriajigulus ignis;

o<59 Hinc tibi dan* clypeum, sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis ppem quod spumea proelia poscant, . : /

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lyniphaseum m agis est et scutum -citeulus ambit^^ -^ ■■»x-iwsjq'r

470 Ншс ïam verriicomae frondent tibi muñera olivae, ; .

Artes cura vigil per te quod discat olivo y , ___ -,.яу ... i :aw

571 Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igui est,

quoque (Ovid, trist. 5, 9, 7) et tubarum potexs Capelhj iteiuqne ex «chollaste Germanic! in fabula

(Claudîan. rapt Pros. 2, 141). , , Perseos. Grot.— Verba lyniphaseum et magi» cortriangulus

ignis] Igni etiam pyramidalem for- ruptionis non absolvo, licet crystallinum recte nén

mam assignant philosophi. Grot. — Vide Platonem negem cxplicatum a summo tiro Iliigone Grotip.

in Timaeo (p. 56 Steph.). Ipsum triangulum Py- Manuscript« duo exemplaria, quae consuluimus,

tbagoreos Minervae nomine appellasse tradit Platarchus*

(de Isid. p. 581). • , .•••. .;. ' »

spumea proelia] Rabiosa. Rabie m en im saepe

spuma sequitur: et talia sunt Capellae cpitbeta!

Barth, (ad Stat. Tbeb. П, p. 403). — Gerte non renullam

litcram mutant. Dicam latere aliqoid de in

genio Palladii scuti, quod vitreum ideo fingebatur,

ut transspici posset, non sc bostibiis contra os ten

dere. Commentarius Gcrmaiiici Caesaris in Aratum:

«Quidam Pcrseum a Minerva missum dieunt et ab

prebendisset in Martiano hoc epitheton vir doctus, ea clypeum vitreum aeeepisse, per quem videre,

si recordatus fuisse t Ulitis apud Lucanum (£>, 190)

versus : - ■ .'. .. -,

»Spnmea tune rabies vesana per ora cflluit.«

hasta] Vibrare bastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirnm pugnae semper. Unde earn dcscribens

lib. II de raptu Pros. Claudianus »bastam terribili

gyro nubes traniscendere« dich. Влит, (ad Stat.

П, p. 405). .- fI. . ■..,

penetrabile] Reicbenauensis codex penetróle,

absurde; penetrabilis etiam active usurpar! Oiidendorpius

(ad Appn!. II, p. 321) satis demonstravit.

Ceterum similis est Fnlgcntü explica tío: »Iongam

etiam hastam fcrt, quod sapientia longe verbo

percutiat.« ,'.

lymphaseum] Hoc est crystallinuni, ut liquet ex

Albrico, qui omuino eadem Miuervae tribuit, quae

nee vidcri a Gorgonibus posset« Barth, (ad Stat.

II, p. 405).

hinc jam] Scitius in DISS, »hinc tuae vernicomac.

« Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Vernicomae, quod semper vcrnarc vldeatur.

In altero mcliore libro deinde legitur »tu

que bujusu ignis scilicet. Barth, (ad Stat II, p. 404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam lectioncm

notavit nam¡ sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucemis, quibuscum semper artiuin

studia Martianus conjungit Vide supra (ad §. 2\

glaucam] Id est noctuam, yXavxa, quam ta

rnen Latino sermone ad primain declinationem rctulit,

ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßovrtaiôa.

Мох pro igni es, quod in editis erat,

scripsi est с margine libri jNomuber¿cusis. Qptime

Martiani Capellae lib. VI. $.571. m

Tuque ignis flos . es , cluis .el у^р^ыльс , 'Ä&Tjvrjt

An mage noctividae tibi traditur ajitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curaa?

Pectore saxificam dicunt horrere Medusam,

Quod pavidum stupidct sapiens sollertia vulgum.

..:',л Ь

-

572

.->

omnia intclligcs, sí memlneris yXavxoç apud Graccos

non tam caesium vol adeo çaeruleum signifi

care, quod vulgo putaut, quam potius splendidum,

lucidum, ut erudite demonstravit Lucas (de Minervae

cognomento yXavficoJtiç, Bonn. 185 i. 4).

Cetcrum jam Diodorus Siculus (1, 12) pliysicain

cognominis yXavxÛJttç rationem affert: XéyeÓ&Cíi

d'avtrjV xal yXavxcojtiv, ox>x coç rivsç rwv

'EXXjvav vrtsXaßov, cuto tov tovç o<p&aX-

цаое ë%£iv yXccvxovç (vovvo jûv yàg evry&eç

Vrtâçxuv), c\XX àrto тоц xov àéga e%eiv rr¡v

rtQ¿4<npiy ëyyXavxov- quem sequitur et Porpbyrtu

» (ap. Euscb. pracp. evang. 3, 2, 5; p. 89).

fies] Flos eniui ¡guis divinum aliquid putabatur,

hoq est purissimns ignis; cum alii Minervam dice-

; banjt, :FXc(vrtâ>rtLç 'A&r¡vr}, Jtavréxvav rtvgoç,

,ujidc omnium artiuni fons. Barth, (advere, p. 551).

— Vide supra (§. 206), ubi Pbilologia, postquaiu

in coelum advencrat, florem ignis toto pectore deprecatur.

an mage] In eodem libro est nam age; ecribendum

puto:.,

»Unde age noctivagae tibi iraditur alitis usus?»

Ваптн. (ad StaL П, p. 404). — Vulgata optime

sese Labet. An quam maxime accommodatum est

interrogationi, quae alteram respondendi viam aperitj

noctividam autem vel ideo melius appellabimus

noctuam, quia ad nocturna stiidia et lucubrationes

refer tur, in quibus non tam vagan quam videre

homines oportcat.

saxificam] ' Seneca (Here. fur. 901):

;<.l

»Pallas cujus in laeva cid

Aegis feroces vre saxifico minas.* .-r.¡. 'I

Multo tarnen rectius noster pectori potius quam

laevae aegida tribuit, consensum poëtarum secutus.

Yk-gdius (Лед. 8, 457): .j ».. ¡ \ ^ ,

»Connexosauc ungues ipsanujue in pectore dt v«e

Gorgotia« — -— ... ■ '. \-"\ r. >•.":.• *>

Lucanus (9, 58):

»bellumaue mañane deorum

Pallados e medio confecit pectore Gorgon \

Adde Propertium (2, 2, 60), Valerhim Flaccnm

(3, 88), Statnim (Tl.cb. 8, 519), Silium (9, 445),

Sidonium (carra. 15, 8; p. 574 Sinn.), aliosque

quam plurimos. Solus Claudianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum aegide confudissc videtur; sed

Pausauias qnoque (1, 24, 7) Medusae Caput eburneum

Mincrvae signo xaxà ТО Óréovov additum

fuisse ait Controversiam notât et Wowerus (po

lymath. 10, p. 72).

• ■.•....<■

' stupidet] Minime hic Yerbo stupidare significatur

»frequenter stuperc«, ut Vossius (de viliie

serm. 4, 26) e glossariis refert: sed potius »stapidum

reddere«, id quod inferior el ¡uni locus (§.

725) confirmât. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« monente Stéphanie (ad Sax*

p. 54) usus est Saxo Grammaticus.

* . . .5 . . -. '. 1.Í) fl .'l 'J!

sapiens] In membranis clare scribitnr sapieutis,

quod ego de glossematc introductum puto,

et scripsissc Martianum

»Quod pavidum stupidet sapidi sollertia vulgus.*

486 Martiani Capeîlae lib. Ví. §. 573.

Й73 Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

Provida consilium quod ncscit curia matrum,

Consultisque virûm praesis, hinc dicta virago.

&7\ О sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Barth, (ad Stat. П, p. 404).— I4otissima enallagc

emcndationem nun suscipit.

imîjKm] Ita, non vulgus, codices Шоп acenses

(А. С) et Reichenauensis, plurimique ab Oudcndorpîo

(ad Appui. I, p. 118) inspect!.

arcibus] 'AxQOJtôXet/Ç enun Minervae sacratae.

Virgilios :

— »Pallas qua» condidit arces

ipsa cotât.*

Hinc nata àxçiaç et èrtcrtvoyidiaç cognomina.

Eleganter facit cum Mar tlano Homerus, qui canil:

»Nqóv 'A-&7]vair]Ç yXavxcôrtiâoç iv rtôXu

axofj.*

Et Catullus de cadem diva:

»retinens in summis urbibus arces.*

GnoT. — Ab Homero jam (П. 6. 305) sovÓirtTO-

Лес appellate} ab Ilerodoto (1, 160), Aristophane

(nub. 585 sequ. 598), et Pausania (3, 17, 3) rto-

Хиг»х°Я- AddeVirgilinm(Aen.2, 015), Petronium

(c. 5, p. 22 Burra.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 19),

ipsosque bistoriarum scriptores (Liv. 31, 30. 37,

37. 45, 28. Valer. Maxim. 5, 3 f.) et Vitruvium

(1 , 7), inprimis autcin Aristidis orationem in Mi

ne rvam (T. I, p. 21 Gant). Exstat praeterea singularis

commentatio A. F. Oefclei praeside L. W.

Baiborn de Minerva urbis praeside. Lo van. 1 754. 8.

Ceterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sacrarunt.

urbe est] Lege urbe, vel secundum alia exemplaria

:

»Quodque illa elatior urbe est.»

Et Pliurnutus de Pallade: ÎÔQVTai âk iv raîç

àxQOrtoXèÔt, [гаЯсбта, et rationem addit: ¿rtó tov

(letseoçorarovç xa&iôrâv. Grot. — Stupidissime

in membranis scriptum »quodque villa elatior

nrbe est.« Qua prodigiosa lectionc quid faciam non

video. In aliis fuit Ula elatior. Sed aliae nostra«

vnlgatam scriptnram tuentur. Scribe:

»Quod ratio amplificet, qua villa est allier,

urbem.v

Qua villa major est orbs, ration! debet. Sine rationis

neu primi homines babitabant villas, stabula

cum pecudibus nempe communia. At ratio urbanam

buinanamquc vitam instituit Barth, (ad Stat. П,

p. 404). — Absurdam Barthií explica tioncm vcl

rctulisse taedet. Sed пес vulgata placuit, quae baec

erat: »quodque est elatior urbes« ; quare Grotii co

dices secutus sum.

consilium] Hoc est, quod feminac cxcludiintnr

e curia, ubi agitantur consilia. Vulcan. — Consilium

lege e MSS. cunctis et construe: »quod provida ca

ria ncscit consilium matrum.« Oudend. (ad Appui,

mctam. p. 372). — Grotius nimirum edidcrat consilii,

alii consilia, sed nostram lectioncin jam Barthitis

in MS. rcperit confirraantque ct mci codices Darmstattensis,

Rcicbcnaucnsis , et Monaccnsis »iterque

(A. C).

о sacra] Versus est Rbopalicus, a monosyllabe

cresceiitibus semper vocibus in pluriayllabas. Влпти.

(ad Stat. II, p. 405).

Martiani СареЦае-Jib. Vf. $.374. % 487

Sola novem complcns, Musis mcDs omnibus una,

Те precor, ad proprium dignaba illabcre munus,

Inspirans nobis G rajas Latiahter artes. '

Ago tibi habcoque, diva, pcrsolvensque perpetes debebo grates, quae optatis 57î>

fulgida diguaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent deniquc jam

ingrcssurae artes obsequio electissimae feminarum, quae decentem quandam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mcnsulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiore procedunt. Sed quae istae

sunt, quidvc gestitent, gcrendorum inscius non adverto. Hic, ut lepidula 57G

fontigenarum] Ab aliis poëtis banc vocem de

Musis usurpar! nondum vidi, qua noster ct infra

(§. 908) itcrum utitur; ratio tameu in apcrto est,

quuin, ut Servit (ad ce). 7, 21) verbis utar, »se*

cundum Varroiicin ipsac sînt nymphac quae et

Musae; nam et in aqua consisterc dicuiitur, quae

de fontibus mannt, sicut existimaverunt qui Сашое-

nis funtem consecrar unt.« Piura dabit Crcuzerus

(Symbol. Ш, p. 275 sequ.), quidquid obloquatuF

Buttinanniis (Mytliol. I, p. 273 sequ.).

sola nouent] Scnsus hic: »O sacra seil. Minerva,

unde prudenliain suam doctac fontigenae (Musae)

ipsac acccpcrunt, tu sola, quae una Ulis mens om

nibus es, comples omiies illas.« Ne anteiu cum

Bartbio (p. 40;») Musas pro Musis scribendum aliquis

putet, interpungendo prospexi.

te precor] Sic scripsi e membranis a Bartbio

landaus pro deprecor, quod in editis erat. Maria

nus precatur Minervain, ut in auiraum suum illabi

dignetur ad munus ipsi proprium procurandum, se

que inspire t, ut artes Graecas Latino sermone explicarc

possit. Cetcrum colorem, ni fallor, traxit

e Virgilio (Aen. 3, 89):

*Da patcr augurium atque animis illabcre noibis.*

debebo] Sic scripsi e codieibns Monaccnsihua

(A C) pro debeo, quoniam ei quod est perpetes,

id est perpetuas, futurum magis convenire videbntar.

fulgida] Nota hie usu venire, quod et saepe

alias, ut С pro G ponatur. Sic pro Glaueopis MS.

Claucopis refert. Grot. — Sylburgius (ap. Sciopp.

in gr. philos, p. 2öö Herz.): »C pro G frequenti

jn usu fuit. Sic cnim cenas dixerunt pro genas ¡

sic frucem lece pro f'rugem lege; itidcmqnc lecere,

rocato pro legere, rogato.* Quod igitur apud Martianum

editum erat fuleida baud eunetatus correxi,

minime curans orthographiam a librariis intrusam.

parent] Pro patent, quod in editis erat, correvi

codicum auetoritate Rcicbenaucnsis, Darms tuttensis,

et Monacensis (C).

electissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

el! tui ex anterioribus editionibus, codieibns Reichenauensi

et Darmstattensi adstipulantibus.

pulveris] Quo geometrae utebantur. Confer

Barthium (ad Claud ¡an. de cons. Mall. 126; p. 128)

nosque supra (ad §. 337). Hyalinus autem est

vitreus, ut supra (§. 06. 67).

inscius] MS. inconscius. Grot. — Item Darm

etaltcnsis contra meliorem plurimonun libroruu

Icctioncm.

488 * MáAíani Ш$4}Ье>Ф.<&1 ф&МЛ

est et quae totam fabellaítf ífcÉb1 'faéls^néifljóitomг*тШ liriiítféqüo siísceperit,

Sátira jocabunda: ni fallor, inquit¿ IPeKx meus plurimum afíatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

-;• dispendïaque liai perflagrata cassura devorante Mulcibero^ qui tot gyran asió -

rum ас tantorum herouni matrcni Philosopliiam non agnoscis, saltera quum¡

per earn Jupiter dudum coelestis consultara senatus tabulamque vulgare^

guumque ad Pbilologiae concilianda¡ ссв^гЦа procum affatum connubialiter

377 allegaret, ne tunc earn noscere .pqtuistj,? g^jquia плгас Arcadicura ac Midinum

- $apis, praesertimque e* quo,, desudatíp/r curaque districtior tibi forensis rabuet

quae] Malim »atque — suscepit.* Sustos (in

Giirlitt. anim. part 4, p. 9).

■*■'• ôlivi] Pro olei, ut Martialis (4, 89, 8):

»Dum parvus lyclinus modicum consumât olivi«

Grot. — Quod ne necessarium pûtes, confer Rulinïenitim

(ad Rutil. Liipum p. 129) et Plumium (ad

Pcrsium 8, 172; p. 4G6).

arcadicum] Hoc est asininum. Asinus enim

IVimirum liic quoquc lucubrationem ad lucernam pecus Arcadicum est Sic Fulgen tins » Arcadicos

respicit; sed nt siranl et notissimum illud рпи er

bium tangat: operam et oleum perdidi.

sponsi] Mcrcurii, palaestrarum custodia et tutoris,

ut sensus sit, tantum euni olei perdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei osas

in palaestris notus est.

sensus« dixit. Grot. — Addc »Arcadicum jurcnem«

apud Juvcnalem (7, 160).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae meminit

Homcrus :

»Oí те rtoAvoraqroZov "Aqvtjv Ïxov> °* T£

MLôeuxv.

lini\ EHycbnii, -frpvaX/tidoc. Grot. — Rccte, Sed Mcursio meo videtur Midinum a Mida deduelicct

cum vocabuli usum apud alios non repererim.

Cetcrum, ut omnino figuras cumulare amat Mar«

tianus, perflagrata dispendia dixit per bypallagen

pro dispendiis perflagrati Uni, itemque per prolcpsin

junxit perflagrata devorante, quuin devorando

deuiiiiii perflagrarcntur.

affatum] Recepi e códice Monaccnsi (C) pro"

affatim, quod niliili erat, Darinstattensi quoquc in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino'

habendum est, nt sensus sit, Philosophien» ad Phi-'

lologiae nuptias conciliaudas allcgassc sell. Pliilo- illo qua.

tum, cujus stoliditas nota. Ergo »Arcadicum ac Mi

dinum sapis« idem est quod »asini in modunt

stupes.« 14am asinus pecus Arcadicum est, et Mi

das asini a ures babuisse dictus propter stullitiam.

Grot. — Unice verum vidisse Mcursium, vix est

quod inoncain; quapropter et Midinum rcposui pro

Mcdinum, quod in editis erat Cetcrum constructio

est ut apud Pcrsium (1, 8): »quum sapimus patruos.

«

ex quo] Sic codex Darmstattensis ; vulgo ex

logiam, ut procum connubialiter ' aftaretur. Vide

supra (§. 151 et de senatus consulto §'. 9G).

forensis] Forensibns causis agendis Martianuni

óceupatum fuisse non ex boc solum loco patet, sed

ne tunc] Lege пес tunc vel ne tuné quidemi ex inferior! etiam (§. 998):

-<■<.

Martiaui . Capellae lib. VI. §. o77. 489

lationis partibus illigata aciem induslriae raelioris obtudit, amisisse mihi vidcris

ct hujus matronae raemoriam, et jam ejusdem germanam voluisse ncscire.

Ilia nainque parili quam accinctam cernis officio, Uaideia vocitatur, fcmiua 578

ad m od urn locuples et quae illas Croesias Dariasque prae suis opes gazasque

despiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nee

cuiquam facile primores saltern vultus superba committens plerumquc tarnen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisque illis quos aut pedibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti couspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentiura paucosque Romulcos excipias consulares, nullus prorsus

erit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique feminae quam insit fa- 579

stuosa censura; tarnen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gorulac detulerunt abacus nuncupatur, res

ш Indocta rabidum quern videre secula forum conscia« alieno loco intrusa adqnc antcce-

Jurejis caninos hlateratus penderé.* dentem sentcntiam referenda esse.

Quaproptcr ct rabulalionis reponendtim erat pro magisque illis] Philosophes significa! àvvrtofabulalionis

, non e Grotiano tantiim sed ct e Rci- drt6ia ct scissili, nt Appiilejus ait, palliaslro, ZQLchenauensi,

Darmstattensi ct Monaccnsi (C) codi- ßcOVUO nimirum atque omnino inculto corporis hacibus.

Praeterca e Rcichcnaueusi pro alligata scripsi bitu ct squalorc jam inde a Socratis tempore vol

illitjala. ■ insignes vel infames; qua dc re vide Wyttenbagermanam

voluisse] Haec non satis cohaercnt, chium (ad Plutarchi moralia p. 440).

qiium illud »videris* ad nntccedentia ct sequcntia Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

siniul pertinere nequcat. Scribe »germanam voluisti.* eruditio testimonio non eget.

Sueros (in Gurlitt. anim. part. 4, p. 10). — Dim- consulares] Quum pauperum tantum intraverit licultalcm

facile expedivi, et jam ditsjiinctim scribendo mina, quod ex priorihus patet, haec quadrarc non vipro

etiam, quod sentcntiarnm novum turbavit. dentur. Lege: »páticos Romuleos (i. c. viros antiquae

IIccLÔsLcc] Est libcralis educatio, quam et Lu- nobilitatis) excipias, consularis nullus.« Susros (in

cianus (soiiiii. T. I, p. 9 Bip.) per prosopopoeïam Gurí. anim. part. 4, p. 10). — fíon nccesse est. Nam

introduxit. Saepissimc cum Philosophia jungitur, antea de Graccis locutus oral; apud Romanos criulicujus

usus cxempla attulit Locrsius (ad Platonis tioncm penes primores tantum fuisse constat, ul Ci-

Menexcuuin p. 59. CO). ceroncm, Cacsarcm, Mcssalam; nee Ilomuleus apud

in omnium] Lege dominii. Vopíck. (spec. crit. nostrum aliud quam /iomaimm significat (§.335.592).

p. 85). — Inepta correcto» critici sanequam teme- illud quippe] Codex Monacensis (A) qnoque,

rarii, qui si opein nostro loco fcrrc voluisset, male. Mercurialis ministra ipsa Geometría est.

multo ccrtc melius conjecissct verba »utpote talen- abacus] Plerumquc tabulant rationibus subdu-

C2

490 Martiani Capellae lib. VI. $, 579.

depingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hie totum potis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum faciès ipsamque profunditatem

adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrinthens

580 Daedalus earn credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam feminam

luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidara gestitantem ,

amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, circulorum

mensurae connexionesque vel formac, umbra ctiam telluris in coelum

quoque perveniens vel Lunae orbes ас Sous auratos caliganti múrice decoî>

81 lorans inter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore rcfulgcbat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorura, gnomonumquc stilis,

interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat. Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

582 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deûm,

cendis significat, quae ad Aritlimeticam potius per- tcxisse, in dcxtro fibula junctam haesisse docuerunt

tineat (vide interpretes ad Persium 1, 151), sed Ferrarías et Rubenius.« Pallium contra laevorsum

uostro est mensa pulvere strata, cui radii ope fi- injecissc barbaruui ct ridiculum Iiabcbatur (Aristoph.

gurae geomctricae inscriberentur (§. 357. 582.586. Aves 157Í. Artcmidor. Onirocrit. 3, 24).

715 729V colore] Monacensis (A) salare, quae non conarraduntur]

Sive adraduntur; sic Grotianus, temnenda lectio est (§. 17 not.).

Darmstattensis, et Reiclienauensis codices pro ab- reliqua] Та Яосяа: advcrbialiter ut ceterttm.

raduntur quod in editis erat. Grot.

radium delira] Vcrgilius: versis] An non variisl Grot. — Equitlem in-

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.* telligo »omni modo conversis atque versatis diver-

Grot.— (Eel. 3, 41). Confer quae supra (§.337) sitatibus.«

a nobis sunt expósita. interstitiorum] Codices Darmstattensis ct Molaevorsum]

Ad hace Martiani verba doctissimus nacenses (A. C) inlerstitionum , male.

Cupcrus (apoth. Horn. p. 145): »Undc patet quo- variata] MS. variegata. Grot.

ad fbrmam induendi niliil a virorum cblamyde pe- contritas] Codices Monacenscs (A. C) attritns.

plum discrcpasse ; quam sinistrum quoque bumerum quod multo minus est.

Martiani Capellae lib. VI. §. $8% 491

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique dígitos permensa

sit instanter absolvere, tame» Joviali coelestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati mensulam, circumspectans camerae exterioris ornatum

et laquéala sideribus palatia, propera vit..

Constitit attonito spectans stellantia visu, S85

Et decuit crinis, pulvereique pedes.

Ipsa etiam laeva sphaera fulgcbat honora ,

Assirailis mundo sideribusque fuit.

Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tell us, quae rapid urn consistons suscipit orbem, 584

Puncti instar medio haeserat una loco.

instanter absolvere] Subaudi possit. Vrac. — »Haec igilur texunt aeauali sidera tractu

Lege: absoherel, ut erratum sit ex repetîtione: Ignibus in varias coelum laqueautia formas.*

nisi quis putct infinitum hie per evaXXayr¡v modi properavil] Hoc rccepi с codicibus Monaccnsipro

imperfecto, vcl simili, sum!, quod frequens bus (A. C), Reiclienauensi, et Darmstattensi , pro

est. GnoT. — Mccum scribe: »instaret absolvere.« properabat, quod in editis erat. Acccdit et pro~

Sueras (in Gurí, aniin. part 4. p. 16). — Codices perabit in margine apud Grotium notatum; В et V

nihil vnriaiit, et mutarc со magis nolui, quia infini- cnini promiscué usurpantur.

tirus Graeco more quasi per (осте additus esse ad crinis] Restituí ex antcrioribns cditionibus pro

pennensa sit videri potest. crines, quod Grotius edidit, licet et codex buic

contacta] E Grotiano códice oninino melius Darmstattcnsis favcat.

quam contracta in aliis. Tanto cnim coetu conspecto nam globus] In JMS. verba ilia ab »bine nitidus«

commota erat. usque ad »Панина micat« ante bunc yersum insecamerae]

Sic vêtus poëta »codi ingentes for- runtur. Grot. — Pessime quidem; nam boc modo

niccs« dixit. Idem enim fornix, camera, testudo, segregarentur spliaera antecedens et globus, infraque

GnoT. — Eandcm significare videtiir, quam ovocc- priinum sic ab altero, quod e¡ responderé debeat.

viav ¿expida Plato (Pliacdr. p. 247) appcllavit. Tc- puncti instar] Similis est doctrina Cleomcdis

ncndiim autem deos apud nostrum in Galaxia resi- (în theoria cyclica 1, 11; p. 56 sequ.), ort rj yij

dcrc (§. 208), spbacrarum omnium extrema et in 6r)fieíov Xoyov èitè%et JtQoç rov ovQavóv.

finibus îiiunili visibilis posita, qnare et Susii con- Adde Plininm (2, 68): »hae tot portionee terrae,

jeetura excelsioris pro exterioris languct. immo vero, ut pluree tradidere, miindi punctus«, ct

laquéala] Coelum stellatum Manilius quoquc (1, Scnecam (qnaest. natur. i praef., p. 681. 682 Lips.).

276) cum lacunaribus sire tectis laqucatis comparavit: medio] Hoc jam Platoni placuit (Pbaed. p. 108

62*

492 Martiani Capellae lib. VI. §. 584.

585

Hanc tener et vitreis circumvolitabilis auris

Aer complectens imbrificabat aquis:

Quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmore tellus erat;

Texerat exterior qui fulget circulus orbis

Aetheris astrifico lumina multa pcplo.

Hinc nitidus rutilum Titan succendcrat orbem:

Moxque imitata pium láctea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendesccre noctis

Cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

f. Steph.) et Aristoteli (de coclo 2, 14) aliisqne

exinde multis (сопГ. Clcomcd. 1, 6; p. 47 sequ.

Plutarch, plac. pbilos. 3, Hj p. 893. Euseb. praep.

evang. 15, 57. Macrob. in soran. Scip. 1, 19. Stob.

ecL pliys. 1, 52, 41 ; p. 991 Heer.); unde v. c.

Lucretius (5, 335):

»Terraque ut in media mundi regione quiescat*

et Ovidius (fast. 1, 110):

»Sederunt medio terra fretumque solo*

pariterque Manilius (1, 180) de terra:

»Serf medio suspensa mattet.*

Rcliquorum practerca testimonia alio in opere (palaeogr.

crit. III. §. 286) collegi: quibus adde no

strum infra (§. 599).

ittterrivata] Id est intcrstincta Océano. Vulcàit.

— Infra (§. 627) Hîspaniam ait »Iberi fliiminis

tractu interrivatam esse.«

marmore] Marmor cnim maris colorí assignattir,

sic infra: »marmori fluctibus concolora. « Et supra:

»Quantus sit numerus marraoris haustibus.*

Usurpât Petronius et alii. Grot. — Vide supra

(§.92 not.).

peplo] Hoc imitatus est Fulgen tins (myth. 1.

p. Gl 7 Stav.) versus

»Turn пол: stellate mundum circumlita pcplo. л

De die oriente Ililasius (Burin, antbol. Lat. 5, 6:

p. 502):

»Nox abit astrífero vol amine cincta micanti*

atque nostcr supra (§. 116):

»Et jam tunc roseo sublexere sidera pcplo«

ut et »astrificas noctis babonas« alio loco (§. 98) dixit.

pium] Pium diem, blandum Solcm. Vllc. —

Equidcin pium appcllari Solcm arbitrer, quia fra

terno amorc lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut immutctur

ordo vcrboriim ct legatur: »sic oculos igitur fur

vae«, et in sequent! pro »cernas auro ut« lege »ex

auro cernas ut«; tamctsi frequenter synaloepbam

negligit. Vutc. — Lectionis varietas nulla est nisi

hie pro sic ct cerneres pro cernas, qiiarnm illani

in marginem rejecit G rotins, hanc rccepit; quem

ego secutus sum, codicibus quoquc plurimis adstipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindarum alludunt, qni ait :

lAçidrov \úv vd(OQ 6 as xQvóoc ai&ó(ievov

rtvç

"Ate ôtartçéitei vvxtï /xeyavoçoç Ít¡o%a

rtZovxov.

Martiani Capellae lib. VI. §. 080. 485

Sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucifcro annuerat lumina tota suo.

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Ncc minus haec raira est quam dorn us alta cleúru,

Hanc mundo assimilera stupuit Trinacria tcllus ;•

Arcbimedea astrificante manu;

О felix cura, et mentis prudentia major,

Corpore sub nostro aequiparasse Jovem.

Tandem igitur reglutinatis ab aethrac intervibrantis admiratione luminibus 58в

deccnti collustrans divos conspeclansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus, dicerctur,

exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis pracceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstáculo contorti crinis a

facie, orisque luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides ciûm ibi nociera et aurum et Hammam. Gbot. »Percurrit proprium mentUus signifer orbem,

Confer et Horatium (Od. 1, 12, 46): Et mandata novo Cynthia mense redit.*

• . , micat inter omnes . , Videtur meminissc О vidais: ,.

Julium sidas vebtl iuter ignés . . *Arte Syracosia suspensus in aëre chuso

Luna minores*. Stat globus, immensi parva figura poli.»

Micare pari modo et Seneca (Oedip. 45): Grot. — De sphaera Archimcdis veterum locos col-

•Nullum sei ems noel ¡bus sidos micat« legit Fabricáis (ad Sext. Emp. 9, 2, 114; p. 577.

idemque (Here. fur. 125): 578), quem vide. Ceterum e codicibus Monacensi-

»Jam rara raicant sidera« — bas (A. C) et Darmstattensi scrips! Archimedea;

et noster infra (§. 911): ... ,.' G«>t!u8 ¿rchimedaea.

, Te nam flammiaeri semina fomitis reglutinatis] Eodcra sensa, quo Catullus (25, 9) :

Spargenlem referunt astra raicantia.. »<?««« nunc ** «b unguibus reglutina et re-

Addc Virgilîura (Aen. 2, 475) et notam superio- . ... , mitte.*

( d 8 550") Nonnunquam enim rursus glutinare, contrarinui

neue mundo] Dcscribit hoc carmine spliacram ig»tur, significat

Arcbimedeam, dc qua sic Claudianus: , contorti] Grotius contractu Ego тего lectio-

шгедпытаие deorum nem, quam ad marginem relegavit, recepi, adsti-

Ecce Sgracosius transtulit arte senex* pulantibus Monacensibus (A. C) et Darmstattensi

et postea: códice.

404 Martiani Capcllae lib. VI. §. 587.

587 pulverera movens, sic exoràa: Licet Archimedem meum inter philosophos

conspicata Euclidcmque doctissimum in adstruendae praeceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut profunditas

caligaret; tamen cortgruentius ipsa vobiscmn , quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiatn Helladica tantummodo facúltate, nihil effantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis

b'88 ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli tnei promenda ratio est, nc indecenter

et squalentior peragratrix coelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometría dicor, quod permcatam crebro admensamque tellurem, ejusque

figura m , magnitudinem, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, ñeque ulla sit in totius terrae diversitate partitio, quam non memoris

«¿89 cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

quamplures, qui noque toti in terris essent, neque ipsi unquam dicerent so

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet cxquirere,

credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versiformis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum hie est ars cniin, qui loti in terris sunt, terrestres désignât

oratoria, quam a geometría deelaranda alicnam esse (confer §. 167. 426. 729. 810) opponitquc ¡is,

significat. Cctcrum scrips! ornamentum e códice qui tellurem se nunquam calcasse dicerent.

Monacensi (Л); vulgo oí -ñamen. versiformis] Simili cognominc lMautiis (Amphitr.

tellurem] Apparet igitur non earn modo geo- prol. 123) versipellem Jo vein appellat. Confer et

me triam nostro die!, quam nos hoc vocabulo sig- Catullum (68, 140):

niñeantes inalheuia tit-is disciplinis annumcramus, «Noscens omnivoli plurima furta Jovis.«

sed ex originationis rationc etiam ¡jcographiam uni- Inserui antcui etiam с codicîhus Rcichcnaucns! ,

versam, parilcr ut in ilia Protagorac yscàfiSToLa Darinstattcnsi, et Afonaccnsihiis (A. C), quod nc

T7^Ç OiM)Vfl£V7]Ç , quam Pliotius (bibliotlt. cod. abundare post auoaue censeas, tenendum est, cle-

188) se legisse tcstatur. Mox a códice Rcicbcnau- ganter usurpar! pro eo quod vulgo male adhuc diensi

abest ram ante suis, male. cîtur. Iuipcritius vero paulo ante necubi dixit pro

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulnm toti eccùbi; licet cnim ne quoque in interroga! innibiis

bic àjtçoôiovvoov. Grot. — Yariántcm nullam locum babcat (Plant. Aulul. prolog. 50 ; Captiv. 1,

advertí lcclionem, nisi quod in codicibns Reiche- 2, 24), tarnen ibi tantum nsurpatur, ubi fieri nonauensi

et Darmstatlcusi et in libris ante Grotium leinns quod invesliganms, quod hoc loco prorsns

editis vox in omissa sit. Sed nihil muto. Dcos contra est.

Martiani CapeHae lib. VI. §. o89. 49$

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometría primum jubetur, ac derail m

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Turn ilia: Formam totius terrae non î>90

planain, ut aestitnatit, positioni qui earn disci diffusions assimilant, ñeque

concavam, ut alii, qui descenderé imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam, globosam etiam, sicut secundus Diçflçarchus asscverat. Nam que 59J

ortus obitusque siderum non diversus pro, terrée., platione vel inclinationibus

baberetur, si per plana diffusis lnundanac constitutjpnis operibus uno eodcmque

tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis cxortus

concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior 592

assertio mage dcspicabilis opinationis cassae vilitate tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Auaxagoras accessit, praestat cxigere, quainvis non nullas

credatur adstruere rationcs; quippe dicit planam terram ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicuo comprobari, qui mox ut priini Lu minis fulgor emcrscrit

positioni] Codex Monacensis positioitem, quod post alium, Aristotclcm fortasse, hace ab illo astanten

rectc constitute intcrpunctione non necessa- scverata esse.

riuin est. De ipsa quaestione, quam liic tangit concavis] Pallor an Dcmocritum innuit, qui

Marlianus, eruditissîme disputât CJkertus (Gcogra- Plutarcko teste (dc plac. philos. 3, 10) terrain donliie

der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14 cuit esse ôlÔxoeiôi] [isv ты rtXcsxei, noiXr¡v di

scqu.), quem vide. TO fliÖOvl

¡paiiium] Ita Lucretius (I, 2ÖI): vassae] Sic scrips! pro cassa e códice Darm-

» Postremo perennt imbres, ubi eos paler Aether stattensi, qunm vilitas ejusmodi cpitheto non in-

In grciiiium matris Terra'i praecipitavit* ; digeat; opinionis autcin pro opinationis e códice

et Virgilius (gcorg. 2, 525): Monaccnsi (A) rccîpere noluî.

» Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether Anaxagoras] Idem confirmât et Diogenes Lacr-

Conjugis in gremium laetae descendit* tins (2, 8). Plura congessit Schaubachius (Anaxag.

Sed Graccos potius nunc Martianus significat рос- fragm. p. 174), neglccto tamen nostro loco, quem

tas, inque priniis ut vidctur Euripidem, qui talia solus, quantum sciam, Ukertus (Geogr. d. Gr. u.

multa e philosophorum placitis arripucrat. Vide R. I, 2, p. 25) accuratius illustravit.

omnino summum Valkcnariiiin (¡n diatribe in Eurip. non nullas \ Sic scrips! e codicibus Grotiano,

fragm. p. 46 sequ.). Darmstattcnsi, ct Monacensibus (A. C) pro nan

Dicaearchus] Messenins e Sicilia, Aristotelis ullas , quod in editis erat, quasi nullas, quum fadiscipulus,

quem geographiae operam dédisse e men statim rationcs affcrat, quas Anaxagoras ad-

Suida aliisqne vulgo notnm est. Secundum tamen struxisse videatur. Alias vide apud Aristotclcm (de

cur nostcr nppellct, vix apparct, nisi hoc sibi vult, coelo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. §. 582.

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium rclinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cunetas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis etfpïddèrctur assertio, qua docet:

:'"' Nosque ubi primus efcjuis Oriens afflavit anhelis,

Illic sera rUbènfe aceéndit lumina Vesper.

595 Quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenient, nullique parti telíuris vel apparerent certa vel alia sidera negarentur.

At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hespcriae, apud

Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque peni tus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crincril Stellas admodum praenitentes Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernât Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentes et vclut perpcndiculatae capitibus suspectentur; in

• • ■ ■ i

indubitabilis] Grotiiis margin! adsçripeit judien- et apud pouendam erat. Quae Plinius ct Martianus

bilis, quod tamen ad probamenli non convenit. Lie tradunt, partim ante Arbtotelem (de coclo 2,

p¡-obamenti] Codex Monaccnsis (A) probamentis 14, Í10) jam obsérvate erant.

male. »Indubitabilis probamenli fit« dictum est nt Aegyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

»commodioris valetudinis« (Quinct. в, 3, 77) те1 margincni conjectam, Darmstattcnsi etiam códice

»ambigiiac acstimationis« (Val. Max. 9, 10, 2). adstipulantc; Grotius Aegyptiumque.

Romulei vatis] Virgil ¡i (in gcorg. 1, 250). Canopum] Hoc sidus suis temporibus primum

quum Arctoa] Arctoam conversioncm septem obscrvatum esse Strabo (I? p. 5 Casaub.) tcstatnr.

trioncs sive ursain majorem (ánvzov) ejusque me- • . i л « г- 11 / • ' а л\*

* ч ^ . . л Berenices егтет] Confer (rail um (epigr. 2, \)):

alus significare annarct. Eadcm Plinius (2, 70, „ _» ' . , ' • . • .

0 " t it Bcrcniceo detonsum vértice crincm

71) hiscc verbis tradiderat: »Sic enirn (quum terra ;

' t t . Retulit esnriens Graecus m ostra Lotion*

srlobo similis sit) baud dubie fit, ut nobis septem- ,

p t ct Catiilluni(carin.66)5 praetcreaque Hyginum (poet,

trionalis nlagac sidera nnnquam occidant, contra .

10 ^ astronom. 2, 24) ct plura apud Bcntlcjum (ad Lalracridianae

nunqtiam oriantur: rursnsque bacc ilhs . ■ '

1 ^ hmacbi fragm. T. I, p. 581. 582 Era.),

non ccrnantnr, attollentc se contra medios Visus

tciTarum globo. Septemtriones non ccrnit Troglo- Scythia Galliaeque] Sic scrips! e códice Darmdyticc

ct confinis Acgyptus: ncc Canopnm Italia, statlcnsij vulgo Scythiae, in Monaceusi (C) autem

et quem vocant Berenices criueni.« Distinetionis Scythia Galliaque. Sed Galliac plurcs, togata, ceigitur

signum in nostro libro inter voces Hesperiae mata, bruccata.

Martiani Capcllae lib. VI. §. 595. t497

Alexandria etiam Canopus quarta parto interstitii sjgiii unius ultra terras emineat,

Trionesque geminos ut devexa non cernât; quum in Arabia Novcmbri

mense sub noctis auspicio Hélice non conspecta, secunda vigilia prospectetur

in Meroe solstitio tantum exiguaque brçyit,ate CQgspicitur, ;ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in ludia Patayitano porta prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo monfee, quindecim tantum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi de vexions oppositu aba inconspiçua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? Additur ad fidem globi 594

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Lunaeque dcliquia in occasu

facta oricntis incolae non viderunt, iternque in ortu si accidant, a tota Bri^

tannia atque occasivis regionibus ignorantur; etiam in mediis plerumque regionibus

horarum diversitatibus varianturj sicut in Magni Alex andri victoria

«

signi minis] Corruptum in editis vocabuhim Patavilano portu] PatalUanum Plinius, undc

signilis sustuli et с fonte ipso con-exi. Plinii enim rcliqua noster habet, cujus verba haec sunt: »In

(2, 70, 71) verba Lace sunt: »Adcoque manifesto Indiae gente Oretum mons est Maleus nomine,

assnrgcns fasligiiim curvatur, ut Ganopue quartam juxta quem umbrae aestate in austrum, Iiienie in

fere partem siyni unius supra terram euiiucrc Ale- septentrionem jaciuntur. Quindecim tantum noctixandriac

intuenübns vidcatnr.« Pariter paulo post bus ibi apparet Scptcntrio. In eadem ludia Falalis

ut devexa scripsi pro et devexa e codieibus Gro- celebérrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

tiano, Darmstattensi, Reichenaucnsi, et Moiiacensi meridiem cadunt.« Codex Monacensis (Л) absurde

utroque (A C). Patavino. . f '

quum in Arabia] Atque baec etiam ipsa fere quod Solis] Haec queque e Plinîo, qui (2, 70,

Plinii verba sunt de Septentrione : »In Arabia IVo- 72) paulo aceuratius scripserat: »Idcoque defectos

vembri mense prima vigilia occultus secunda se Solis ас Lunac vespertinos oricntis incolae non

ostendit: in Meroc solstitio vesperi paulisper ap- sentiunt: nee matutinos ad occasum habitantes:

parct, paucisque ante exortum Arcturi dicbus pa- meridianos vero sacpiiis.«

ritcr cum die ecrnitur.« De Helices nomine confer occasiuis] Grotius occasus, licet ipse in nolis

Aratum (Pbaenom. 36): anteriorum cditionnm Icctionem probet, quam codi-

Kaï Trjv ¡ikv KvvèÔovçav iítíxXr¡6lv xa- W qnoque Darmstattcnsis et Reicbenauensis con-

XéovÓi, firmant

Tr¡v d4reQr¡v'EUy,r¡V 'EXLxr¡ ye filv ctvâQSÇ sicut in Magni] Juvat Loe loco incredibilem

jl%aioi Martiani ballucinatíoncm observare, qui quum bunc

Wv àXï TSXfMciQovTca iva XQV vijac^ivñv, Plinii locum: »meridianos saepius. IVobili apud Arct

Reinbarduin Stcrnium (ad Grat. Falisc. lio). bêla« cet. cursim raptimque transcriberet, legit »ine-

63

498 Martiani Capellae lib. VI. $. 594.

bunam noctis secunda hora defccisse Servius Nobilis ia Arabia nunciavit,

quod in Sicilia in exortas prinri splendore conspectum ; Alpiano et Fontejo

consulibus undécimo Ratendes Majas defectus Solis fuit, qui in Campania

hora diei séptima- visitó'' in Armenia ejusdem diei undécima comprobatur;

quod factum: est utiqôe «^hfterae circuitu moras per inflexus rotunditatis subindc

393 valíante. Denique ipsa vasa, q*tiae horoscopa vel horologia memorantur, pro

fecorum divërsitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quinigbrtta

'' stadia discernuntur, umbris pro locorum aut elationibus celsis aut inclíhatibníbüs

ihfitrtátis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim acquihoctiálés

horas et alterius bessern secat, Alexandriac qualuordccim, in Italia

ridianos. Servius iVobilis apud« etc. ac deinde qnae pins quam dimidíam gnomonis mensuram cflicit; in

de Jiac dfefcctíonc narrantur a Pünio, ca Servio No- urbe Roma noua pars gnomonis deest umbrae; ia

bill auctorc plane common ticio vcnditat. Нашпшч. oppido Ancone superes t quinta decima; in parte

(àd Plih. Hist. 2, 70. 72). — Attamen in Plinii quo- Italiae, quae Venetia appcllatur, eisdem horis umque

e'drtfonibus cxstat Arabiam pro Arbela, quod bra gnomon! par fit.« Hace ¡He: conféras nunc veex

alio dcmum ejusdem loco (в, 12, 16) editores lim inter se utrosque auctores. Ceternin horologia

honnulli correxerunt; ut appareat invetcratum men- scripsi pro horologica e codicibus Slonacensibus

dum esse. Scrvium Nobilcm utlque Martiano soli (A. C). De ipsis gnoinonibus confer Martinram (yon

relinquimus. den Sonnennbren der Alten, Lips. 1777).

Atpiano] Plinius: »Solis defectum Vipsanio t\ -"¿^¿] lu ¡nfra (§. 8G7 f.) xnfimatur; vox

Fontejo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum Appulejo famU¡ar¡3 (met 1, p.58; de dco Soer.

pridie Kalendas Atajas, Campania bora diei inter ,„_ ~ , ч

sont imamlet oetâvàm sensit«, quod et Tacitus (ann. ■ " ««"-*: '

r _ i-r ■ - nine est I Ad verbum fere quae sequuntur e

14, 12) ilsdcm consulibus factum rcfert; sed quum

ftmbiguum sit, utrum Vtpsanîum an Apronianum

restituendum sit, quod illius in fastis cognomen

.... . . viumque (0, 1; p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

est, nihil apud nostrum quainvis comiptnm mntavi; ■* v

Pünio sumta sunt, quem (2, 75, 77) vide, et addc

rei agrariae auctores (p. 174 ed. Anist. 1674) Vitru-

(§. 875). Accuratiora qui desiderat adeat Strabonem

(2, p. 135).

Majas tantum e códice Reicbenaucnsi scripsi pro

Map, în editis.

denique] Item e Plinio, qui (2, 72, 74): »Va- Meroe] Nearcbus apud Arrianum (hist. Ind. 25,

saque«, ecribit, .boroscopa non ubique cadem sunt P- 601 RaP») auctor cst »ín Sycne Ае8УР1' Pu"

lisui, in trecenas stádíis, âut, ut longissime, in *e«m osténdi qui tempore solstitii aestîvi meridic

qiiingentis mutantibus semet iimbris Solis. Itaque nullam faciat umbram; in Meroe queque eodem

nmbilici, quem gnomonem appellant, umbra in Ae- «•»«» tempore nullas umbras fieri.«

gypto meridiano tempore, acquinoctii die, paulo secat] Retraxi e margine Grotiana, adstipnlanMartiani

Çapellae lib. VL §. S'95. 499

quindeciin, in Britannia decern et Septem; solstitiaji !vefo( Деюроге $o$j,jirerticem

Sol invectus subjectas deorsum terras perpetui diei соийциа^рце çpJJustrat

itemque brumali descensu semiannuam facit horrere noctem, quod in insula

Thyle corapertura Pytheas Massiliensis asseruit His temporum . ^iversUatibus

assertura, ni fallor, globosam rolunditatis flexibus habendam esse tellurera.

Sequitur ut, quem mundi locum quamve granditatem sortita sit, approbemus. 596

Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum, ut

ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione disçussum.-Quîppc scaphia 597

dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundó

siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellator^ cujus umbrae

prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata

tibus codicibus Reichenaucnsi, Darrastattensi, et P. 2, p. 298) confer inpriinis Wilhelmnm (das. alte

Monacensi utroque (A. C), pro secatur. Germanien p. 500 seqn.), Brucknemm (in hist.

Britannia'] Vide Taciturn (in Agrícola 12): rcip. Maesiliensium, Gott. J 826, p. 04 seqn,) et

»Dierum spatia ultra nostri orbis mensurara; пек Lelcvrclium (die Entdeckungen der Carthager und

clara et extrema Britanniac parte Ь re vis, ut fincm Griechen auf dem atlant. Ocean, p. 53 scqii.).

at<]ue initium lucís exiguo discrimine internoscas.« ducentis] Convcninnt cum nostro Strabo (2,

codi verticem] Grotius cum соей',- sed cum p. 132 Cas.), Pliniiis (2, 18. 112), Censorinus

melius omissum est in Darmstattensi códice. Pa« (de die uat. 13, 2), Vitruvius (1, 6; p. 57 Bip.);

riter mox pro laeuorsum e códice Monacensi (A) minus accuratior numerus 250,000 est secundum

ecripsi deorsum; quod vero paulo inferáis in mar- Macrobiuin (in somit. Sc. 2, 6) et Clcomedcin, qui

ginc no ta vit Grotius oriri pro horrere de nocte (1. 2, p. 185; add. 1. 1, p. 155) pariter ut noster

dictum recipere noluL Eratosthenem auctorcm Jaiidat (§. 813 not.). Vide

Thyle] Sic nostri codices pariter ut Taciti (in tamen quae conlra liane dimensionem disputât Vir

Agrícola 10) et Plinii (v. Salmas. ad Solin. p. 247) clarissimne D'AnvilIc (in Mcm. de l'acad. T. 26.

quum alii Thulen appellent, et Graeci qnoque, ut p. 95). Appulejus (de muudo p. 505 Ond.): »At

Strabo atqne Agathcmcriis (1, 7 in Gronov. geogr. cnîm Inijus terrae, quam nos colimus, latitude quaant.

p. 205. 214) QovXr¡v scribant. draginta, prolixitas septuagînta milita stadiorum tenet.«

Pytheas] Vixit circa annum 284 ante Christum scaphia] Hace ab Aristarcho Sainio inventa esse

(vid. Mentones de l'acad. T. 19, p. 146 sequ.). teadit Vitmviue (1, 6. 9, 9; çonf. Bald, ad Vitr.

De fide ejus inde a Strabonc (1, p. 65. 75. 102. p. 81). Plura dabit Martioius (1. 1. p. 98. 99).

104. 114. 115. 158. 190. 295) multum in utram- siti] Reccpi с codicibus Monacensibus (A. C)

que partem disputatutu est; qua de rc praeter et Darmstattensi pro sut in editis.

Mannertutn (in geogr. I, p. 72) et Ukcrtum (T. I, «esíi'mrtííoiie] Male in editis extimatione. IVo-

65 *

500 Martiani Capellae lib. VI. §. 598.

598 circuli cluplicis modum rèddit. Eratosthenes vero a Syene ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaquc

portio telluris esset advcrtens, multiplicansque pro partium ratione circulum

mcnsuramque terrae, incunctantcr quot niillibus stadiorum ambiretur absolvit.

'<■•..

DE POSITIONE TERRAE.

599 Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus

monstratur assortis, quae sibi ante Constitutionen! mundi in eodem loco fuerit,

ex quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commixstrain

lectioncm tucntur Reichcnauensis, Darmstat- 43): »id autem medium infimum in sphacra est.«

tensis, et duo Monacenses (A- C), qni paulo infc- Ccterum jam Plato illud intcllcxcrat, qui (Pbacd.

rius etiam vicies recte habent pro deprávalo in editis p. 112 f. Stcpli.): »dvvatov d'eÖTiv, inqnit, ¿xavigies,

quod e mala tantum pronunciationc ortum геоыбе fiè%Qi rov [is6ov ncc-д levai, Jtèça d'ov'

lexicograplii recipere non debebant. avavzeç yàç àfMporéçoiç rolç çevfiaoi го éxavicies]

»Veut-il dire que la hauteur du pôle rèçco^ev yiyvezai (léçoç.

multipliée par 24 donne 720°, ou deux cercles? immobilem] Sic et Appulejns (dogm. Platon.

И était plus simple de ne la multiplier que par 12, P- 2°3 Oud.) »globnm terrae m medio situm acil

aurait en nn cercle et la hauteur du pôle eût q««lem loco ас figura immobilem stare« ait, с Placté

de même 50°.« Delambre (hist de l'astron. I, tonis nimirum plácito (Phaed. p. 108), licet hune

p. 310). ipsiim fuciint qui alio loco (Tim. p. 40) rotar! ter-

л ! шс j с , i ram circa axcin snam statnisse arbitrarcntur (Ari-

,,.;,«o Syene] MS. semper ab Syene, nt supra ab \

. -, „x. . шш _.. . . stot. dc coelo 2, 13. Plut, qiiacst. Platon. 8, i\

specie. Grot. — btiamsi inartianus sic senpsent, * ' '

. , -,. . ,,„ Confer oinnino Rnhnhcniiim (ad Timaei Lex. Plat.

cave tarnen cum reprebendas. Cicero ipse ( 1 use. ч

p. 69 — 72) et Boechhitim (dc Plat. syst. coel. glob.

λ, 23) ab Syracusanis scripsit. De dimensione ipsa

* •* . ¥»»i • • e . -i o»_ i P- ^ — '*)» Чш* rectc P'atont immobilitatcm vinauctoritate

Ptolemaei regis facta vide Strabonem .

jo. txtf ш Mir i шп moo ^ i. \ » dicatj sed de re ipsa inprimis quae Macrobius (ad

(2. p. 9S. 4, p. 133 et 17, p. 786 Casaub.) et ...

_ . , „ . а, м.л \ somn. Scip. 1, 22) in ilia Giceronis verba com-

Frerctum (mem. dc 1 acad. 24, p. 510 scqu.).

mentatur: »nam ea quae media est ct nona tellus,

medio imoqite] Hace ut intelligas, confer Ci- ncquc movetur et ínfima est, in earn feruntur omceronem

(Tuscul. 5, 24): »unde terra et quibus nia nutu suo pondera.«

librata pondcribus, in qua omnia delata gravitate deinde] Monacensis (A), non dehinc, nt in cdimedinm

mundi locum semper expetant, qui est tie. Mox alimentis pro dementis in margine Grotius

idem infimits in rotundo»; et alio loco (N. D. % notavit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. S»99, »ЙИ

tionis elementis undarum immensa et volubilis latitudo aerisque halitus undiquesecus

circa terrae Stationen! diffusus arctarit medium que fecerit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur iiiium omne quod me

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu liueis quidquid cas

sustinct coustipatur. Iniutn vero jam necesse est sui extrem itate cousislere, 600

quia inferius quo décidât non est. Omnia etiam pondera in earn desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipso qui in ejus penita praecipitatur

Oceanus, et fluenta latcntia quae fundo volvuntur in imo. Vides

igitur cam, quae undas cunctaquc sustentât, arctatam ex omnibus nihil subjicere

quo secedat. Media igitur credenda est, quia postrema; quod praeaëris]

Ilinc Aristophanes (nub. 2G5):

ы oéórtox' cíva£ ,' àiiètQrjT lár¡Q, Bç Ьх£1$

Xr¡V yijv flSTSCOQOV,

Anaximcneni fortasse secutas; sed eam sententiam

jam Plato impugnavit (Pliacd. p. 108 f.): firjdèv

avTrj âslv ¡iTjts àèçoç rtçoç ro fxr¡ Jte6eîv

(ítjre aXXrjç aváyxr¡c ццдерихс Touxvrrjç x.

Т. Я. Quanquam etiam Macrobias (ad s. Scip. 1,

22): »liane spissus aër et terreno frigorl propior

quam Solis calori stuporc spiraminis densioris undiqneversum

fuie it et continet, nec in recessum

aut accessum moveri cara patitur vcl vis circuinvallantis

et ex omni parte vigore simili lîbrantis aurae,

vel ipsa sphaerae extremitas« cet.

undiquesecus] Uno verbo: sic postsecus, antesecus;

simile est, quod alibi babes, vndiqueversus

seu undiqueversum. Grot. — Saxo etiam Gramma ti

ens undiquesecus usurpât, similiter Martianus utrinquesecits.

STt.eu. (ad Sax. p. 22).

Oceanus] Plinius (2, 6S): »Denique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quanam alia figura cohaererct

atque non decideret, nulla ultra margine includente?

IVamque quum e sublimi in inferiora

aquae ferantur, et sît bacc natura earum confessa,

procul dubio apparere, quo quid humilius sit,

propius centro esse terrae, omnesqne lineas, quae

cniittiintur ex eo ad próximas aquas, breviores

fieri, quam quae ad extremum mare a prirais aquis.

Ergo totas omnique ex parte aquas vergere in cen

trum, ideoque nun deeidere, quouiam in interiora

nitantur.«

fluenta latentia] Stire hue trans tulit, quae de

Titanibus dicit Virgilius (Aen. G, 581):

»Fulmine dejeeti fundo volvuntur in imo.«

Media] Iternm e Plinio, cujus haec sunt verba

(2, 69): »Median» esse totius mundi baud dubüs

constat argumentis: sed clarissime aequinoctü pa

ribus horis. Nam nisi in medio esset, aequalcs dies

noctesque haber! non posse deprehendunt et dioptrac,

quae vel maxime id confirmant: quum aequinoctiali

tempore ex eadem linea ortus oecasusque

cerna tur, solstitialis exortus per suam linean», Lrumalisque

occasus. Quae accidcrc imllo modo possent,

nisi in centro sita esset.« Adde Strabonem

(2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est

in editis, reposui e codieibus Monacensibus (A. C)

et Darmstattcnsî.

S02 Martiam Capellac lib. VI. §. 600.

scrtim aequinoctialis temporis interstitia manifestant; nam pares horarum metas

tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tarn diei quam noctis ho-

601 rologia manifestant. Quo documento darum est, tantundem uncfiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et brumali.

Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrât, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis luci contulerint,

tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoseunt; quod

titique undiqueversum probat tantundem circuios sideraque distare, mediamtjue

tellurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensa sum, perhibebo.

DE QUINQUÉ ZONIS TERRAE.

602 Orbis terrae in quinqué zonas, sive melius fascias dico, pro rerum diversitate

discernitur, quarura tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotius nescio nnile culmine, quum nialunt alii, e qoibos Eratosthenes.« Itaque plurijam

anteriores cdiliones culmina habcrcnt, quod et mi, ut et Virgilius (georg. 1, 233):

Danustattensi códice et aliis (Oudend. ad Appal. I, »Quinqué tenait coelum zonae, quorum una

p. 407) confirmattir. corusco

intercapedinis luci] Sic scrips! с códice Mona- Semper ab igné rubens et tórrida semper ab igné,

censi (A) ; vulgo intercapedine loci, quod etsi ex- Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

plicari posset, tamen nostra lectione deterius vide- Caerulea fjlacie concretae atipte imbribus atris*

tur, praesertim quum inox itideni dativus nmbris Tibullus (4, 1, loi), Ovidius (metam. i, 45),

sequatur. Coustruc igifui-.- »quidqnîd intercapedinis alii$ inprimis aiitcut conferendi sunt Strabo (1,

singula signa contnlcrint luci« cet. p. 6î; 2, p. H0 Casaub.), Plinius (2, 08), Cleoquod

si congrue] Sic codices Monaccnscs (A. medes (cycl. tbcor. 1, p. 55 et 2, p. 189 sequ. edit.

С) et Darnistattensis ; vulgo inepte utique post Antv. 1555), Geminus (c. 12 et 13, p. öS ¡a Petav.

tfuod ¡leratur. Uranol.), Macrobias (in sonin. Scip. 2, 5 et G),

quinqué zona«] »Primus de zonis«, inquit Proclus (de spbaera c. 14, p. 27), Hyginus (astron.

Achilles Tatius (¡sagog. c. 51), »Parincnidcs di- 1, 7; p. 353 Monds.), et ipse noster inferins (§.755).

cere instituit, de quaruin numero magna dissensio fascias] Macrobios (ad somn. Se. 2, 7): »Zonas

cet. I4am alii sex numerant, ut Polybius et Posi- esse vel cingulos, haec enim unius rei doo sunt

ilonius, qui torridam in duos dividunt; quinqué nomina.«

Martiani CapeHae lib. VI. $. 602. ¿>05

relegavit. Nam duac, quae axi utrique confines, algore ¡inmenso ot frigoribus

occopatae, descrtionis causas pruinis ningcntibus praebuere; media vero

flammis atquc anhclis ardoribus torridata propinquantes animantum ambmit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem aniina-

Jibus indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvac tarn

supernum hemispbaerium quam inferius ambierunt. Nam utique terra düas 60.1

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id est unam habet

supernatem, quam nos habitamus et ambit Oceanus, et aliam infcrnatem.

Sed haec superior initium habet a solari ortu, ilia inchoat a solis occasu,

quem circulum Graeci 'OgiÇovra perhibent. Verum quia illae zonae volubili-r 604

tatem utriusque partis includunt, decern utrinque circulo suo faciunt regiones,

e quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque austrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur ccvroixot. Similiter ex 605

ningentibus] Sic scrips! e códice Grotii, Darmstattensi

quoquc adstipulante , qui ninguentibus exbibct.

Vulgo mergentibus; alioe ingruentibus ecribcre

Grotius in margine notavit.

amburit] Sic jam Grotius scripsit, utroque

nunc Monaccnsi addicentc; anteriores ediliones

imburit.

habitationem) Yirgilius (georg. 1, 237):

__ — »duae mortalibus aegris

Muñere concessae divám* — —

despicit] Grotius legendum censct dispescit; sed

codices nihil mutant.

xere, alii finie titem. Adjiciendus est ad Iiunc meridianus

circulus, qui Iiorizonta rectis angnlis secat.

Ex his quidam circuit in transversa carrant, ct

alios interventu suo scindunt. Necease autem est

tot aëris discrimina esse, qiiot partes. Ergo hori

zon, sire aniens, circulus quinqué illos orbes,

quos modo dixi fieri, secat, et efficit decern partes,

quinqué ab ortu, quinqué ab occasu.« Plura dabit

Ukertus (T.I, P. 2, p. 118).

avtoiaoi] Operae prctium erit cum his ct se

quen tibus Gemini (in Petar. Uranolog. p. 56) doct

пи.im contulisse: »Eorum, qui in terra habitant,

alii dicuntur synoeci, alii periocci, alii antoeci,

a Solis occasu] Codices Reichcnauensis et Darm- „jj; ant¡p0des. Synoeci igitiir sunt, qui circa eunstattensis

pro Solis babent ¡ucis. ¿eta locum ejusdem zonae habitant. Perioeci vero,

'OçLÇovra] Seneca (nat. qn. 5, 17; p. 765 qui in eadem nobiscnm zona in circuitu circurababi-

Lips.): »Diinidia pars m und i semper supra, dimidia tant Antoeci vero, qui in eadem austral! zona

infra est. Hanc lineam, quae inter aperta et occulta sub eodem hemisphaerio habitant. Antipodes vero ,

est, Graeci ôoiÇovTa vocant: nostri finit orem di- qui in austral! zona in altero hemisphaerio habitant,

504 Martiani Capellae lib. VI. §. 605.

infernatibus duae; sed hi qui nobis obversi, àvrLjtoâeç memorantur; qui contra

illos, quos àvroixovç diximus, ctvtix&oveç appellantur. Sed nos cura illis diversitas

temporum velut quadarn contrarietate discriminât; nam quum aestate

torremur, illi frigore contrahuntur; nam quum hie ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hie bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectarc permissum, illis penitus denegatum.

606 Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hicmis ct flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet 'aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

sine fine. Ita etiam his, qui txvroixoi vocantur, antipodes sui quatuor anni

témpora novere communia, ас poluni, qui est ad austrum, antipodibus suis

607 nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

Ыз quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens

similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus denegentur,

et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasura. Hi dies

cúnelos pares suis noctibus intuentur, nee ullas meridiauo die metiuntur

umbras; corumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum candem diamctruin positi cum liabitablli tatnr«, ut ncc Burmanni correctionc (ad Ovid. II,

nostra terra.« p. 234) ncc Monaccnsis (A) codicis lectione auctvrirtoâaç]

Sic jam Cicero (Acad. 2, 39): tumni nascilur iudigeamus, licet banc in Reichelanonne

ctiam dicitis esse с rcgîonc nobis e con- nauensem quoque corrector intulcrit. Fortassc tatraria

parte terrae, qui adveráis vestigiis stent con- men praefcrenda forma autumnascit , quam in martra

nostra vestigia, quos àvxijtodaç vocatis?« gine Grotius no ta vit.

Plura dedi alio loco (in Palaeogr. crit. T. Ill, §. 55), Ha eliam his] Etiam hansi с codicibus Darmubi

etiam ridicula Lactantii argumenta notavi. stattensi, Reiche nauensi, ct Monaccnsi utroquc (A.

iliximus] Sic codices Reicbenauensis et Darm- С); vulgo et.

stattensis pro ilieimns, quod in editis erat. Cetcrum una cum iflt»] Cum inscriii с códice Reicheantichthones

esse nostra quos Gemino perioecot, nauensi; moxque ad oceasum scripsi pro in occamoncrc

vix opus est. tum cx Monaccnsi altero (С). *

autumnescit] Id est »in autumnum abit vcl ma- Ъгюпат] Forte »in brumam.« Скот. — Idem

Martiani Capellae lib. VI. $.607. 303

itidem sol revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

seccdat, dubium non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae 608

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non habcnt, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nullosque

ortus siderum absque planetis utrinque noverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. Stellae etiam fixae coeli

sex eis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus aequinoctialis

illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex

mensibus diesque noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illustrata

fulgore, cetera non noverunt.

DE CIRCUITO TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego 609

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

шох pro secedit alio« succedit legere notavit in ortibusque, quum В et У orthographie« tantum rainargine;

maie. tione différant, quam me non curare sacpe procrustatur]

Glaciatur, xQVOTaXZovTat. Grot, fessus sum. Aliam lectionem arcticusque reete in

— Sie et Ammianus Marcellinus (IS, lOj p. 108 marginem Grotius rejecit.

G ron.): »hieme vero humus crtufota frigoribus« etc. utrisque] Codex Monacensis (A) utriusque,

antipodae] Malim antipodes, sed sane confu- male; incolae enim utriusque zonae frigidae signisas

terminationes saepe in talibus vocibus invenías, níficantnr.

Sic Cie. lib. i de div. Druides dicit, quum alii Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

onines ÔQViôaç dicant. Similia sunt Macomades appel la t Pli ni us (2, 115), »quae terrain uonagesi-

Macomadae, Mannarides Marmaridae. Gbot. — mam sextain totius mundi partem facit.«

Editiones ante Grotium praeterea maie antipo- totius habitus] Sic codices Darius t at tensis, Rcidaeque.

chenauensis, et Monacenscs (A C), lectione a Groortivmque]

Sic e Grotii conjectura reposai pro tio quoque dudum in margine notata j vulgo ambitus.

64

SOG Martiani Capcllae lib. VI. $. 609.

percenseam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, cet in millibus passuura

trecenties et quindecies centenis: quo loco non puto transeundam opi-

610 nationem Ptolemaei in geographico opere memoratam. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quingentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinqué passibus explicata, quae octo millenos passus absolvunt, undo

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesics

complicata faciunt semel millies octingentiesque sexcentena; ex quibus millia

passuum' partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intimari.

DE LONGITÜDINE TERRAE.

611 Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

pervenire] Ex iisdcm; vulgo provenire. sexaginta habeant; id tantum mihi iudulsi, ut pro

stadia] In stadii mensura conveninnt cum nostro trecentis, quod apnd Groliuin erat, trecenties re-

Plinius (2, 33, 21), Censorinus (13, 2), Strabo stitnercm. Ceterum de tota mcnsiirac ratione con-

(7, p. 322 Casaub.), Plutarcbus (in vita Gracchi fcr ipsum Ptolcmacum (Geograph. 1,5. 7. il) et

p. 838), Polybiiis (5, 39); plura dabit Manncrtus omnino Ukcrtum (T. I, P. 2, p. 49. 30).

(Gcogr. d. Gr. u. Rom. T. I, p. 199 sequ. novae longitudo] Haec quoque ex PJinio (2, 108,

edit.). 112) hausta esse manifestum est, licet in numeric

complicata] Id est multiplicata. Gouipntatio haec discrcpent, cujus haec verba sunt: »Pars nostra

est: stadia 300 X 360 = 180000, stadia 180000 terrarum, de qua memoro, ambient! Océano velut

X 123=22500 millia passuum; undo apparet innatans, longissimc ab ortu ad occasum patct,

non sexeentena sed centena in sequcntibus legen- hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

dum esse, sed mutare nolui, quilín codices non sacratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

modo nibil auxilii ancrant, verum ctiam majores millia passuum, ut Artemidoro auctori placel ; ut

turbas faciant; si quidem alii, Grotio teste in mar- vero Isidoro, nonagies octies centena et XVIII

gine, DCLXX stadia Icgiint, Darmstattcnsis autcm millia. Artemidorus adjicit amplius a Gadibus

et lectio Norimbcrgcnsis libri margini adscripta circuitu Sacri promontorii ad promoutorium ArtaMartiani

Capellae lib. VI. §. 611. 507

centena septuaginta octo millia sunt, sicut etiam Artemidorus auctor asscruit;

nam Isidorus nonagies octies dicit et decern et octo millia. Verum Artemi

dorus dimensioni praedictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

Sphenis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale Promontorium, quod

Artabrum nominatur, procederé dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.

ALIA DIMENSIO TERRAE.

Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus 612

excurrat. Nam a Gange flu vio ostioque ejus, quo se in Eoura erTundit oceanum,

per Indiam Parthienemque ad Myriandrum urbem Syriac in Issico

sinu positam quinquagies bis quindecim millia; inde próxima navigatione Cy->

prum insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

brum, quo longisslmc frons procurrit Hispaniae,

CCCCXCL«

Artemidorus] Ephcsius, qui nicclif errand maris

circuituin scripscrat. Vide Ukcrtum (T. I, P. 1,

p. 156). Ipsum llispaiiinc liltora oculis lustrasse

testatur Strabo (3 ¡nit p. 137 Casaub.).

Isidorus] Cbaraccnus, August! aequalis, quem

narrât Frontinus (de coloniis p. 364) » omnium provinciarum

formas et civitatum mensuras contuertas

in commentarios contulissc.« Confer Dodwclli disscrtationcm

de Isidoro Cliaraccno (in Hudson, geograpb.

minor. T. II, p. i>7 scqu.).

Sphenis'] Codices variant, siqtiidcm Darmstattensis

exhibe t Syems, Rcicbenauensis Spinam,

quarum lectionem utramque jam in margine Grotius

no la vit, Monacenses (A. C) denique Spincam;

sed nihil mutandum esse Strabonis verba probabunt

(3, p. 137 f. Casaub.): rtçov%£i as та ißrjcixa

o6ov . %iXioiç JtevtanoÔioLç Ózadíoig хата то

Xe%&èv áxQ(0Tr¡Qtov xai dr¡ xai ttjv jtçoôexv

TovTco %cógav Trj AaTÍvr¡ <р(ощ xaAovÓi xovveov,

óípijva Órjfuávetv /3ovAófisvou De Cuneo,

quem aflectata cruditionc liic Sphenem noster appellat,

vide et Pliiiiuin (4, 22) et Melam (3, 1, 56).

promontorii] AIS. semper promontuarium: sic

oclaijinta, octuaginta. Gbot. — Idem pro Artahram

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

quae dimensio] Plinius: aid meusurae duplici

enrrit via. A Gange amne ostioque ejus, quo sc

in Eoum occanum effundit, per Indiam Parthyenenque

ad ¡Myriaiidruiu urbem Syriae in Issico sinu

positam qninquagics bis centena XV millia passuum.

Inde próxima navigatione Cyurum insiilain,

Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Car

pathio mari instilas, Lacouiac Tacnarum, Lilybaeum

Sieiliae, Calarim Sardiniae, vicies et scmcl

centena tria millia passuum. Deindc Gadcs duodecies

centena et qninquaginta millia passuum; quae

mensura universa ab со mari cíficit octogics quinquies

centena LXVÚI millia passuum.« Adde AgatbemeruQ]

(¡u Gronov. geograpb. p. 186. 187).

64 *

508 Martiani Capellae lib. VI. §• 612.

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae, ct Caralim

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragics bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quinquies

septuaginta octo millia.

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

615 Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemquc

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum mare;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem , Corcyram, Acroccraunium,

Brundusium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum, Hispaniae oram, trajectumque per Gadesj et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinqué. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tcnaron.«

Grot. — Ipse enim fa til! с wore insula cdidit. Scd

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Monacensis

(A) cxhibct »insulam Tcnetharum«, Darmstattensis

»item in sula tene darum laconice«, denique

varians lectio ad libri Noriinbergensis margincm

ad scripta »Tcnedarum«, ut dc Tcncdo insula

cogitare liccat, nisi Laconicae adscriptum esset,

cujus tarnen non insulam sed promontorium Tae

narum fuisse satis constat

inde Lilybaeum] Sic codices Monaccnscs (А. С)

ct Darmstattensis; vulgo unde.

Caralim] Restituí e códice Grotiano, quam vulgo

Calarim legeretur, ut sibi constarct Martianus, qui

infra (§. 645) promontorium Caralitannm appellat;

quanquam ubique fere (Liv. 25, 40. Mel. 2, 7.

Flor. 2, 6. Glaudian. bell. Gildon. 521) variant

libri nee qnidquam discriminis esse Ilarduiuus (ad

Plin. 5, 7, 15) docct.

potest item] Plinius (2, 108): »Alia via, quae

cert i or, ilincre terreno maxime patet, a Gange ad

Euphratcin amnem qninquagies et scinel centena

millia passuum et LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

CCCXIX millia. Inde per Phrygian], Cariam, Epbcsum

CCCGXV millia j ab Ephcso per Aegeum pe

lagus Dclum CC, Isthmum CCXII quingenti. Inde

terra, et Lccbaïco mari et Corinthiaco sinu Patras

Peloponncsi XC millia; Leucadem LXXXVII millia

quingenti: Corcyram totidem: Acroccraunia CXXXII

millia quingenti: Brundusium LXXXVII millia quingenti:

Romam CCCLX millia. Alpes nsqnc ad Scingomagum

vicnm DVXIIII. Per Galliam ad Pyrenaeos

montes IUibcrim DCCCCXXYIL Ad Oceanum et

Hispaniae oram CCGXXXL Trajectu Gadis VII

millia quingenti. Quae mensura Artemidori rationc

efficit octuagies novics centena XXXXV.«

Acroceratmium] Acrocerauniam exhibent codi

ces Alonacenscs (A. C) et Darmstattensis, ct lectio

in libro IVorimbei'gcnsi nótala; sed praestat viilgata

lectio, quae snppleta voce promontorium intelligiMartiani

Capellae lib. VI. §. 614. 309

DE LATITÜDINE TERRAE.

Latitudo autein ejus a meridiano situ in septentrionis caput plurimum 614

minor est, nam utrinque intcmperati aëris nimietate contrahitur. Eo accedit^

quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessuni

iudagandae dimensionis cxcludit; attamen quidquid intrépida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitudo habitabilis terrae

paenc dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur in 615

quinquagies quater centena sexaginta duo millia; quippe a littore Aethiopici

tur; qnanqnam plerumque Acroceraunia plurali

numero dicuntur.

centena] Abesse ab alüs banc nuraernm jam

Grotius in margine notavit, abestque a codicibus

Monaccnsibus (A. C), Reichenauensi , ct Daruistattcnsi;

sed male, si Plinium contuleris.

latitndol PIíiiíus: »Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad scutentrioncm dimidio fere minor

colligitur; quadratics quater centena LXXXX millia.

Quo palam fit, quantum et bine vapor abstulcrit

ct illinc rigor. jXeque cnim déesse arbitrer

terris, aut non esse globi formam: sed inhabitabilia

utrinque ¡ucomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aetbiopici ocean!, qua modo babitatur,

ad Meroen decics centena millia. Inde Alexandriam

duodecics centena millia quiuquaginta. Uliodum

DLXIII. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Con.XXV millia. Samum С millia. Cbium LXXXXTV

millia. Mitylcnen LXV millia. Tenedan ХСГУ mil

lia. Sigeum Promontorium XII millia quingenti-

Os Ponti CCCXII millia quingenti. Carambim Pro

montorium CCCL. Os Macotidis CCCXII millia

quingenti. Ostium Tanais CCLXXV millia, qui cur

sus compendiis maris brcvior fieri potest LXXXIX

inillibus. Ab ostio Tanais nihil modicum diligentia*

simi auctorcs feccre: Artcmidorns ulteriora incomperta

cxisliinavit, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degere fatcrctur ad scptentrionem versus.

Isidoras adjecit duodecies centena millia quinquagiuta

usque ad Tbulen : quae conjectura divinationis

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intclligo. Et alioquîn quan

tum esse debet, quod innumcrabilcs gentes subindc

sedera mutantes capiat? Unde ulteriorem mensuram

inbabitabilis plagae multo esse majorem arbitrer.

IVam et a Germania immensas Ínsulas non pridein

comportas cognitum babeo. « Observes velim а 3íartlano

oranes numéros omissos esse, praeter ilium,

qui distantiaui usque ad Tbulen exprimat, atque

in boc etiam diflerre codicum lectiones. Лат Gro

tius edidit » duodecics centena quinquaginta millia« }

Rciclienaucnsis autem ex bis millenariiim numerum

omittit: et Darmstattcnsis Monacensesque codices

(A. C) tantum »duodecics quinquaginta« dant. ZVeque

ubi infra (§. 689) noster promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse elicit »inillibus passuum

dneentis viginti« cum Pliuio consentit.

accedit] Codices DIonacensis (C) et Darmstat

tcnsis accidit; sed vulgatam lectioncm praestarc

arbitrer.

510 Martiani Capellae lib. VI. $. 615.

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coun , Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeumque

Promontorium, os Ponti, Carambim Promontorium, os Maeotidis, ostium

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria

616 transeatur, in compendium . ducit millia sexcenta septuaginta octo. Hue usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tend i , quae quidem

opinatio mihi videtur incertá; nam ipsi tantuudem latitudinis inesse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit provenire,

sed supradicti scriptorcs habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

({17 Rotunditalis autem ipsius cxtima circumfusus ambit Oceanus, sicut

navigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque

Carambim] Sic codices Monacenses (A. C)pro Ca- est«; Seneca (nat. qnaest. 3, 28): »in rotundum

rabim in cilitis. Ejusdcm promontorii infra (§.68<)) (terrae) orbis aequatus est.« Piiniiis dcniqiic (2,

¡tcriun mentioncin facit. Addc Dionysium (pcrieg. 70): »Reliquornm, quae iiiiraiuiir, causa in ipsius

159) et Plinium (4, 12, 20). terrae figura est, quam globo siuiilem, et cum ea

hue usque] Ita codices Monacenses (А. С), aquas, iisdeni intclligitur argumentis.«

Darmstattcnsis, ct Rcichenauensis, pro nunc usque Oceanus] Cicero (somn. Scip. 0): »Omnis cnim

in eauis. terra, quae colitur a vobis, parva quacdain est

rotmulitatis] Plato (Phacd. p. 108 f.) jam de insula> circwnfusa j]Io mari, quod Atlai.ticum,

terra »èv[ié6eo ovçavw ледкредус ov6a«, item quod magnilin) qucm Oceanum appcllatis in terris.«

Aristoteles (de coelo 2, cap. extr.) »б%гцш ôs

. »i ' _ „ , imviqalus] Sic Grotius unice rectc, nuum ani%

uv Qqjcuçoeioeç avayxcuov«, et Eratosthenes _ . . .

. o. i» to ал i \ * »i tenores editioncs habcrcnt naviqatur, adstipulantc

(ap. »trabón. 1, p. 48 Casaub.): »6ajcciQoeL07¡C .

_.„ л au»-. • • /. Ч . u ctiain, quod mircris, códice Daruistattcnsi. Celerum

yrj 7] artaocc. Addc fcusebium (in praep. cv. 15, r *

„„ 0„лч «... /ji i-i , я .л navigari posset necne Oceanus, mullis oliin nuaebb;

p. 8o0), Plutarclium (de plac. pnuosopli. 3, 10; .

Qa-v , , • • i /e vnt. on n situm esse ostendit Marcus Seneca (Suasor. 1).

p. 85)o), et nostrum supcriori loco (§. 595 f.). E v '

Roinanis similiter Cicero (N. D. 2, 45): »Si mini- nam a Gadibus] Ilacc ct sequcntia omnia e

dus globosiis est, contingere idem terrae necease Plinio (2, 07) verbis tantuin niutalis bausta sunt.

Martiani Capellae lib. VI. J. 618. 311

flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au- 618

gustus classe Germaniàm circuiret, scptcntrionalcm totujn permeavit Ocean uni;

nam primura in Cirabricum Promontorium veniens, magno dehinc pcrinenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. De confinio 619

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata, dum Scleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Maeotica ejusdem sinus habetur Oceani. Item laevi lateris circumñua 620

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Herculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratae, usque in Arabium sinum meridianus omnis penneatur Oceanus,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Ale- 621

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arábico sinu constituto Cajo Caesare Au-

'•?..' .-»* ■ -. '

divus Augustus] Ridicule errafit, dum Plinium qui ei succcsscre, circumvcctis ctiam in Hyrcanium

exscriberet, qui »auspiciis Angustí« scptcnlrionalcm marc et Caspium Sclcuco et Antiocbo praefectoque

Oceanum navigatum esse tradit; Tibcrii cniin ex- classis eorum Patroclc.« Plura de illo Lomine dabit

peditionem significar! patet, cujus classent Vcllcjus Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Patcrcnliis (2, 106) oarrat »Ocean! sinibus circum- Maeotica] Multos hoc credidisse et Plinîiis connavigatis

ab inaudito atque incognito ante mari flu- firmal, sed ut ipse sentent iai.i non proférât. Qy.eccniinc

Albi circuinvcctam esse«, Ancyranum autem vov àrtOQQOrjV appcllat Maxiiuus Tyrius (52, T.

monumentum (in Obcrlini Tácito T. П, p. 847) II, p. 121 Reisk.). Vide Ukcrtum (T. I, P. 2,

jactat »ab ostio Rheni ad Solls orientis regionem p. 341).

usque ad orbis extrema navigasse, quo ñeque terra sulcavere] Plinins lustravere; sed illo et Virneque

mar! quisquam Romanorum ante id tempus gilius utitur (Aen. S, 158):

adierit«, quod vercor ne maie Ukertns (T. I, P. 1, — »et longa sulcant vada salsa carina*

p. 189) ad Gcrmanici conatus (Tacit, ann. 2, 24) et Claudianus (VI cons. Hou. 576):

retulerit. Quod autem noster »ad Scythicam pi again »Classis ut aurato sidearet rémige fluctus.»

ac rigentes undas usque penctratuin« scribit, iterum С Caesare] De hac С Gacsaris, Augusti ncmalc

intcllcxit Pliniiim, qui »prospectum tantiim potis ac filii adoptivi, expeditionc Arabica (Dio

aut fama cogniliini marc iinittcnsiim« perhibet. Cass. Si>, 11), Pliniue (6, 32) volumina scripsissc

pergit] Vide ne verg it scripserit, ut Plinius tradit et Jubam Mauritanie regem et Dionysium

»pars tota vergens in Caspium mare.« Characcnuin »terrarum orbis situe recentissimum

Seleucus] Patroclis haec expeditio est, quam et auetorem, quem ad commentanda omnia in Orienalio

loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta tem praemiscrit divus Augustus, ituro in Armenian)

est non modo Alexandri Magni armis regumque ad Partliicas Arabicasque res majore filio.«

512 Martiani Capellae lib. VI. §. 621.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno, dum Punicum florcret imperium, Mauritaniae circuitu

ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae términos prolixa admodum

navigatione pervcnit. Cornelius auctor affirmât, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmât, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigassetj idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.

naufragium] Ita codices Monacenses (A. C) c»

Darmstattensis pro naufragio in editis. Pracstct

lamen naufragia.

pervenere] Ita codices Reicbenauensis et Monacenses

(А. С) pro paruerunt in editis; Pliuius

brevius: »signa navium ex Ilispaniensibns naufra

gue dienntur agnita.«

у Ilanno] Cujus ctiam nunc pcriplus exstat Graece.

Confer ouinino Gossclinuin (rcclicrclies sur la

geogr. system, des anciens P. I, p. 61 — 102),

Saint- Croix (in 31cm. dc l'Aead. des loser. T. 42),

Hiiginui (in progr. Freib. 1808), Mannerlnra (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 46 sequ.), Ukertum (T. I, P.

4, p. 61 sequ.), Lclcvrelium (die Entdeckungen der

Cartliagcr etc. p. 81 sequ.). Periplum reccntissime

edidit F. W. Klnge (Lips. 1829).

Cornelius auctor] Auctor glossema est Quod

et alibi saepe reperias, tit et in scbolio Germanic!,

in Cancri fabula : • ut Panyasis auctor «licit. « Grot.

— Sed ipslus Plinii verba sunt (2, 67): »Praetcrea

Ncpos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetatc, quum Lathurum regem fugeref,

Arábico sinu egressum Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 08 Casaub.) et Ubertuin(T. I, P. 1, p. 141

sequ.).

Caelius Antipater] Confer disscrtationea duae

in annal, acad. Lugd. Ratav. anni 1821.

negotiationis] Hoc recepî e codicibns Monacensibus

(A C) ct Darmstattcnsi, quum ct Plinius

dicat » commerça gratia «j vulgo minus apte navigalionis.

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

cniiu saepe vet eres, praescrtim Graeci. Paulus ad

Romanos cap. XY: cog èàv rtoçevcofiai eiç xrjv

XrtavLav, eZev>6o¡Mxi Jfçoç vfiaç-. ct paulo post:

xovto ow èfCixsXèOaç xai 6<pQayUSâfi£voç

avTotç xóv xaçrtov xovxov, ¿rteÀ£v6o/xat ÔC

V[xcôv eiç Xrjv Jlrtaviav. Quem locum eo libentius

adscribo, quod ejus mihi indicium fecerit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus ine boepitio felicem judico; ut ct illum ex

Glossario H. ST. «Hispania ¿Lrtavía* , quem suppeditavit

amicissimus Mcursius, magnac non dicam

epei sed rci juvenis. Rcperitur ct in Scboliaste

Juvenal, ad Satyr. ATV, indicante cruditissimo Tiliobroga.

Simile est et buic vocabulo hislriculus

âaOVJtçcoxxoç, (ut in Glossario legitur), quod Arnobius

mutile stricultts dixit lib. V: »Facit siuncrc

babitum puriorem, et in speciem levigari iiouduni

duri atque striculi pnsionis«; ut et Tcrtullianus de

Acliillc: npatiens ccrtc jam striculus«, ut cmendat

Turncbus. Ne quis autcin temeré hirticulus emen

de t in Glossario, sciendum est histriculum cadem

ratione dici qua histricem ab birtitudiuc. GnoT.

— Samuel Bocbartue ipsum Hispaniae vel Spaniae

Martiani Capellae lib. VI. §. 622. 515

. . . DE DIVISIONE TERRAE.

Ostcnsum puto ambitüm superioris terrae permenso in circulum mari 622

undiquesecus navigatura; nunc ipsius divisionera terrae quantum patitur sue- ?. ;.

cincta insinuationc memorabo. Circulus omnis superàe babitabilisque tclluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Africamque,

quarum primam atque ultimam Interruptio dispescit Oceani. Nam 625

Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecans profunda tclluris Lybicum

Ibero latus abscidit et confestim se in propinqui maris fluenta diifudit; quippe

a Gaditano ostio in ingressum interioris maris per longitudinem cursus vix

nomen deducit ab Hcbraea voce Saphan, id est sc profitetur. Fuerunt tamen qui duas tantum parcuniculus;

undo Spanya nihil aliud crit quam cu- tes lacèrent, Africa vel Europae Yel Asiae adjecta.

niculosa regio, quod epithcton ctiam Catullus car- Unde Silius (1, 191):

mine XI dat Ccltibcriae. Ci реп. (Harpocr. p. 65). »Aestifero Libye toratietur subdita Cancro,

— Spaniam saepe et Darmstattensis codex praebet Aut ingens Asiae latus , aut pars tertia terris»,

pro Hispania; immo ct Atbenacus (14, 75 $ p. 657 et Lucanus (9, 411):

f. Casaub.) Ertavucv dicit. .„ .•, " »Tertia pars rerum Libye, ai credere famae

post captos Judos] Hand dubie corruptus bic Cuneta velis, at si ventos coelumauc sequafis,

locus est; quid sibi volucrit Martianus, intelligi po- Pars erit Europae.«

test vel e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Mela Plura dabit Ukertus (T. I, P. 2, p. 280).

(3, 5 f.), qui baec narrât: »Cornelius Ncpos, ut dispescit] Sic pro dissecat in editis tres antireccntior

auctor, ita certior; testem antcm rei Q. quissimi Leidenses (Oudend. ad Appui. II, p. 50).

Atlantici] Pliniiis (5, 1): »Occanus boc quod

dictum est spatio Atlaiiticum mare infundens et

ávido mcatu terras, quaecunque venientem expavcre,

demergens, resistentes quoque flemoso littorum am-

Mctellum Celerem adjicit eumque ita retulisse com

mémorât: quum Galliis pro Consule praecsset, In

dos quosdem a rege Bactorum dono sibi datos ;

unde in eas terras devenissent requirendo cognosse

vi tempesta tum ex Indicis acquoribus abreptos frac tu lambit« cet.

emensosque quae intererant tandem in Germaniae a Gaditano] Pliniiis (3 pracfl): »Quindccim

littora exiisse.« millia passuum in longitudinem fances Oceani pasuperioris

terrae] Id est bcmispbaerü nostri, tent, quinqué millia in latitudinem, a vico Mellarla

vel ejus partis quae Océano circumfuso a reliquls Hispaniac ad proraontorium Afrícac album, auctore

dirimatur. Turranio Gracili juxta gcuito; T. Living ac Nepos

tres partes] Antiquísima hace est distributio, Cornelius latitudinis tradidcrunt, ubi minus, VII

cujus jam Herodotus (4, 45) auctorcm ignorare millia passuuin, ubi vero plurinium, X millia. Tarn

65

£14 Martiani Capollae lib. VI. §. 623.

quindccim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinqué,

ubi diffusa septem, ubi prolixior decern millibus explicatur. Hinc defluxere

per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumescit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamquc dextra, et montibus utrinque concluditur. Nam

ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque prominentes dici

columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi-

625 bebant. Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum,

quod, quum antea natura terris maria dispararet ас tanto cingi circuitu firmaret

Oceani, montium effossis radicibus divulsoque confínio camporum devexis

lacunisquc terrarum impro visum pelagus in usum impigrae mortalitatis

626 admisit, permutans orlws faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto laevorsura

Europa distenditur usque in Tañáis fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem álveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrummodico

ore tam immensa aeqaorum vastitas pan- petao jngo diremîsse colles, atqae ita exclus um

ditur.« antea mole montium Oceanum ad quae nunc îiiundespicUur]

Darmstattcnsie codex dispicitur, sol- dat admissum.« Ceterum quod antecedebat in editis

lemui coHÍusionc ; ñeque opus est lectionc ab Ou- praedictorttm , quam ab aiitiquissiinis codiciLus abdendorpio

(ad Appui. II, p. 49) proposita dispes- esse testetur Oudcndorpius (ad Appulcj. I, p. 54),

cilur , quia sensus bic est, fretum utrinque a mon- omis!.

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

immincre, unde despici possit. Ceterum de colum- Grotio in margine notatam atque ab Oudendorpio с

mis Herculis omnia pcrvulgata nee montium no- codicibus Leidensibus commendatam (ad Appui. I,

mina variant; quare absurda est lectio, quam a p. 34), Monacensibus quoquc addiccntibus; vulgo

Grotio jam in margine notatam in Rcicbenauensi immortalitatts.

quoque códice inveni, ab ¿ethna pro Abyla. Tanais] Hunc jam Herodotus (4, 45) nonnultestimonio]

MS. testimio, scd male; nisi ita los Europae confinium faceré narrât, licet ipse

sumas, ut àç%aïx<bç dixcrit ea forma, qua con- Pbasin malle vidcatur; postea 'magis magisqiie ea

turnias supra et Festus aestitnia. Gnor. opinio invaluit, nnde ct Dionysius (rtEQiyy. 661):

effossis] Plinius: »crcduntque perfossas exclusa »Обте xaï Evgcójfr¡v àjtoxèfivexai. 'A6Í&OC

antea admisisse maria et rcruiii naturae mutasse aïrjç.*

faciem.« Nela (i . 5): »Hercalem juuetos olim per- Confer omnino Strabonem (I, p. 65 Casaubon.V

Martiani Capellae lib. Vi. $. 626. Ш

pens telluris complcxum intcrsccat muhitudinc fluviorum. Earopam tamcn

terminan Propontidis faucibus dixere quam plurinii, quae Propontis per angusta

descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

DE HISPANIA.

Europae tarnen principium inchoamentique limen Hispaniae contri- 627

butum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum auríque fetura,

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicanclae; quae quidem, quod

Iberi 11a minis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

Tovç fi£V Tolç JtotapLolç duxLQtîv avtàç, ты in 1res partes Universum dividitur.« Adde Straboze

NsiXco нас ты Tavatdt,, vr¡6ovg ¿Jto<paí- nein (2, p. 124. 125 Cacaub.).

vovzaç, tovç TE zoiç iO&ftoïç, ты те (lera^v augusta] Sic scripsi e codicibus Monaccnsibus

Trjç KaOJtiaç xal Trjç Иогтьщс -&аХаббг]С уш (A. С) et Darmstattensi equc margine libri IVorim-

Ты (i.sTa£v Ttjç êçvdQaç xai tov èxçrjyixaTOÇi bergensis pro angustum, quod Grotiue de suo dcet

Appulejuni (de mundo p. 503. 304 Oud.): »in disse videtur, quum anteriores editioncs angustam

divisione terrarum orbis Asiam et Europam, et cum babercut.

bis, sicut plurcs, Africain accepimus — Asia ab opiniae] Confer inprimis Solinuni (polyliist. 23)

august ¡is Pontic! maris, usque ad alias angustias, et Justin и in (44, 1): »Ilinc temperate calore, inde

quae inter Arabicum sinum et interioris ambitum fclicibus et tempeslivis imbribus in omnia frugum

pelagi jacet, constringiturque Oceani cingnlo — genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantum ¡li

quidara ab exordio Tañáis usque ad ora ¡\i!i Asiae colis, verum etiam Italiac urbique Romae eunetaterminos

metiuntur.« rum rerun» abundantia sufficiat. Ilinc cnim non fru-

Nilus] Strabo (1, p. 35 Gasaub.) tamcn »ele- menti tantum magna copia est, verum et vini, mclgantiorcs

sinum Arabicum commodiorem finem lia- lis, oleiqne; nee ferri solum materia praeeipua est,

bere ait quam ¡\iluui, siquidem ¡lie propemodum sed et cquoriim perniecs greges; nec summ а с tanab

uno mari ad altcmm omnino penetret, IXilus tum terrae laudanda bona, verum et abstrusorunt

ab Océano multis partibus longius absit«; qui cnim metallorum felices divitiac. Jam Jini spartique vis

priini Ail uni iincin fecerant, et ipsum et Tanaim ingens ; minii certe nulla feracior terra.« Unde si-

Pbasinvc ex Océano defiliere opinai! crant. mul apparct falsam esse codicum Reichcnauensis,

Propontis \ Dlela (1, 1): »Ubi primum se со- Darmstattcnsis, et Monacensis utriusque lectionem

arctat, Ilcllcsponlus appellator; Propontis, ubi ex- miri pro minii; vide et Salmasium (ad Solin.

pandit; ubi iterum pressit, Tbracius Bosporus; ubi p. 267). Gemmas Tagum ferre Mcla (3, 1) auctor

iterum ciTiindit, Pontus Euxinus; qua paludi com- cet. Plnra dabit Ukcrtus (T. II, P. 1, p. 325 sequ.).

mittitur, Ciinmcrius Bosporus; palus ipsa Macotis; amnis sui] Nimirum ut Iberia appcllarctur;

boc mari et duobus inclitis amnibus, Tauai et 3\ilo, vide Ukcrtiiih (T. П, P. I, p. 255).

65 *

516 Martiani Capellae life. VL §. 627.

portio, quae Atlántico confinis océano in Gaditani freti littüs excurrit, Baetica

perhibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con-

628 ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesignantes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in аЦат provinciam dissccatur; siquidem Baeticae a septentrionali

confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio pcr-

629 meatur, licet earn Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine Promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

faciès septentrionalis Oceanij Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceanus,

... ..-..-•; ... ! :■;., >T ' -.! ' ". ■

Urcitano] Urce arbs est Tarraconensis Hispa- , »Quodque suo Tagns amne vehit, fiuit ignibus

niae Ptolcmaeo. GnoT. , , ¡ :•, .Mirum*>

Scipiones] Vide Polybium (3, 76). Cctcrum et S,Iins (*» 1SiJ)

condidere dedi e codicibus Darmstattcnsi, Reiche- »Au»feri Ta3«< adscit° "¡¡nomine fontis..

. » • /o\ j-j < Plinius quoque alio loco (4, 35): »Tagus auriferis

nauenai , et Monaccusi (C) pro condiderunt. ч i к т t . i

. arenis eclcbratur.«

Pyrenaeis] Ita Mouacensis (A) pro Pyrenaei ; .

. . . Ultssipone] Codex Rcichenaucnsis Ulissipone,

nnod in editis erat. .....' ... i- » / •* г- ■ ■ •

1 ut ct in lapidum titulis est (vide Ccllariuin geogr.

sum enim Liberi patris aut Lysam cum со bac- nolu¡> ц| or;g;natiün¡s causa ne disparcret, quam

chantem nomen dédisse Lusitaniac ct Pana prae- SoI¡nu9 ^^ ^ ^ praj¡ gc &л

fcctnm ejus nniversac, bac Harduini nota addita: promon/oriMm] pj¡„;u8 (4, 3S): »Excurrit dc-

»Varro nugatur, si a lusu sen lusione, quae vox ¡nde ¡n Лят TMto cornu promontorium } quod

Latina est, jam tum Baccbî aevo Lusitaniam cog- a,¡; jrtabrtim appC]lavCrc (vide §. 611), alii Magnominatam

velit, aut a Xv66a, quae vox rabian num^ mu]ti Olissiponense ab oppido, terras, maria,

sonat. Sic tarnen Martianus accepit.« coelum disterminans. Illo fiuUiir Hispaniae latus

cognominis sui fluvio] IIuuc quem intelligat, et a circuitu ejus incipit frone; septentiio hinc oceanon

perspicio. ñusque Galliens, occasus illinc ct occauus Atlanauratis]

Undc Ovidius (met. 2, 2iíl): d'eus.«

Martiani Capellae lib. VI. $. 629. ÖI7

qui tum Hispaniae limitatur excursibus. In ejus quoque confinio equarum

fetura ventis maritantibus inolescit, volucres proli cursus, ipso spirante Fa

vonio. Verum Baetica cunetas ubertate feciiuditatis provincias antevenitj quae 630

quidem habet juridicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem, oppida

centum septuaginta quinqué, habitantium multitudine frequentata. Eadcm 651

vero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitude» quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet con- 652

ventus septem, Carthaginensem , Tarraconensem , Caesaraugustanam , Cluniensem,

Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter ínsulas

equarum] Tarro (de re rustica. 2, 1, 19 ;

p. 263 Gcsu.): »lu fetura res incredibilis est in

Ilispanía, sed est vera, quod in Lusitauia ad

Oceanuin in ca regionc, ubi est oppidum Olysippo,

monte Tagro, quaedam e vento coneipiunt certo

tempore cquac — sed ex Lis equis qui nati pulli,

nonplus triennium vivunt.« Undc Silius (5, 379):

»Hie anco, quum ver placidum flatusque tepescit,

Concúbitos servons tácitos grex perstat equarum,

Et Vénèrent occultant geni tali percipit aura. «

Idem Virgilius (georg. 3, 273) Bilhyniac loco tribuit,

ubi vide Ilcynium. Adde Coluinellam (G, 27,

4), Plinium (4, 33 et 8, 67), Solinum (c. 23),

Oppiannm (cyneg. 3, 3S6), Justinum (44, 3), qui

tamen fabulain esse ait »ex eqnaruin fccuuditatc et

gregum multitudine natam, qui tanti in Gallaecia

et Lusitauia et tam pernices visantur, ut non ¡in

mérito vento ipso conccpti videantur.«

Baetica] Confer inpriuâs Straboiicm (p. 142

sequ. Casaub.).

conventus] V. Plinium. De conventn Tarraconensi

exstat bacc inscrîptio: »M. ACILIO Q. F.

Q. VED. PROCURAT. CAESARUtf CONVENTUS

TARRACON. De Asturum conventu illa¡

GENIO

CONVENT

ASTtURICENSIS.

Ghot.— Confer Grutcrum (¡user. HO, 6). De convcutu

jurídico in Universum videndus Ernestius (in

clavi Cicer.).

universa] Imperito baec Martianus descripsit

ex Plinio (3, 4), quasi ad universam Hispaniam

vcl certe ad Baeticam antecedentem pertineret,

quum jam de Ilispanía cíteriore sive provincia Tarraconensi

sermo sit. Fortasse tamen sentcntiarum

ordo confusns est itaque restituendus, ut inferiora

verba inde a »tend! tur aiitcni« usque ad »latitud!-

nis excrementum« ante »at universa« insera n tur;

nam quae infra de Agrippae errore sequuntur, ex

Plinio (3, 3 f.) apparet ad ulteriorem potius Hîspaniam

pertinere. Cctcriim Plinium secutus servavi

in sequentibus Lucensem, licet codices Darms tattensis

et Reicbcnaucnsis praebcant Lucrensem, quam

Grotius quoque in margine lectionem no ta vit; Monacensis

(С) adeo Luci-enensem, quod tamen âtr-

TOypeupla origînem deberé videtur.

civitates vero] Verba quae in editis sequun

tur »in Hispania« dclcvi auctoritatc codicum Mo518

Martiani Capellae lib. VI. §. 632.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumcrat.

Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus quadringentis

septuaginta quinqué, latitudine duccntis viginti quatuor, quura fines

Carthaginem usque protcnderct, quae opinio Agrippae non exiguum admittit

633 errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Caslulonis finein per

sexcenta septem millia longitudine protrahilur, cujus ora paulo amplior aestimatur;

látitudo autem a Tarraconc ad littus Jarsonis trecentis septem mil

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitatc concluditur;

nam paulatim difFusior adjacet in latitudinis excrcmentum.

DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

654 Idem igitur Pyrenacus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

naccnsis (G), Darmstattensis, et Reichcnaucnsis. Sed Et promontorii nomen est Olarso in Oceanum proitcruni

Plinium male intellexit, dum provinciac prae- feeti, quo finitur Hispania, inquit Mariana I. 1.

ter contributas civitates CCXCIV tribuit; Plinü biet. с. 2, p. 3. Hard, (ad Win. 4, 20, 34 n. 3).

cniiii verba baec sunt: »Accedunt iusulae, qna- — Alios Gersonis legere Grotius notavit in marrum

mentionc seposita, praeter civitates contributas ginc; in codicibus nihil subsidii inveni.

aliis ducentas nonaginta quatuor provincia ipsa auidquid interjacet] Eosdcm Galliae fines tribuit

continct oppida centum septuaginta novcin.« Con- Suetonius (Caes. 25), quam ait »a sal tu Pyrenaeo

tributan autem sunt, quae Graece 6vvzeZov6ai, AJpibusquc et monte Gehenna, fliiminibusque Rhcslç

äXXrjV jfóP.iv appellant». no et Rbodano contincri.

sexcenta septem] Editi septuaginta pro Septem Gebennam] Habet cadeui Mela lib. 2, c. 5.

Iiabcnt; sed nostra lectio non solum margini Gro- Gebennam quoque Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

tiauae codicib usque Monacensibus (A C) et Darm- Gehennas vocat Lucanns L. 1, т. 455; et Gebenstattensi,

sed Plinio etiam (3, 3, 4) conformis est. nicos montes Mela. Galli les monts des Cevennes.

Praeterca ex anterioribus editionibus restituí pro- Hard, (ad Plin. 5, 4 ; not 7) — Codicum Icctioncs

trahitur, quum Grotius protrahit eilidissct. variant, siquidem Monacensis (C) Gabennam, Darm-

Iarsonis] In Plinii plcrisquc codicibus Olarsonis. etattensis Vegennam, margo IVorimbcrgcnsis Gehen-

GnoT. — Oict6(o ло/.tç est Ptolemaco 1. 2, c. 6 nam cxhibct; sed mutatione non cgemus.

in Vasconum oppidis maritimis : nunc pagos Oiarço, Juram] Ita Plinins; MS. Duris , forte Juris,

lencis a Fontarabia duabus. Martiano Jarso dicitnr. nt in SulJni autiquis codicibus. Plol. iovçà60oç.

Martiani Capellae lib. VI. §. 634. 519

autein provincia appellator, quae interno mari alluitur; haec Braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugis Л 1 pi um atquc amne Varo discernitur, cujus

longitudo, sicuti Agrippa dimcnsus est, trcccnta scptuaginta rnillia passuum ,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 63o

ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, et causas fertilitatis importât

terrae germinibus ас fccundis, cujus ora diversis nominibus appellate; nam

Hispaniense unum, al ter um Mctapinum, tertiura, quo plenior meat, Massalioticum

nuncupatur. Provincia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

DE ITALIA.

Sed post Alpium montes, qua faciès prominentis naturae ortivi Solis GTAi-

GnoT. — Apud Plinluní et Jurai sed MSS. omnes

et Juribus. Mela 1. 2, с. У non Juram montern,

sed Lemannum lacum fineni statuit IVarbonensis

provinciae. Jura pro locornm diversitate varia sortitur

nomina le Joux, le mont St. Claude, le Credo,

cet. Hard, (ad Plin. 4 , \ , ö ; n. 8).

Braccata] Sic scrips! e Plinio; códices Reichenauensis,

Darms tat tensis, Monacenses (A. C) bra~

cata, qnod eodem redit; editi maie brachata. No«

minis origo a femoralibus nota est.

quadraginta octo] Grotius addidit continet,

qnod tamen qnum et ab anterîoribus edilîonibas et m

codicibus Reiclienaucnsi et Darmstattensi absit, omisL

Lemannum] Lacanns:

»Desertiere cavo tentoria fixa Lemanno.«

Grot. — De scriptura nominis vide ibidem Cor«

tiuin (ad Lucan. 1, 396).

fecundU] Forte felubus, si glossarum expositiones

seqnamur. Ego malim feeundat. Grot. —

Praefcro emenda tionem fetubus: nisi malis feturis,

ut alibi saepissiinc, vcl, quia rarior vox cor

ruption? causam dédit, pecudis sire pecudibus. Ocde>

d. (ad Appui. I, p. ööO). — Qnodsi corrigendi

licentia data esset, multo facUins locus emendaretur

deleta copulativa ас; at baud scio an fccundis

ex abbreviature natum sit pro fecunditatis.

Metapinum] Sic baec omnia et Plini us. Grot.

— Varianteni Icctioncm Alpinum, quam margin!

Grotius adscripsit, commémorasse sufficiat.

Massaliolicum] Codex Reicbenauensis Massilioticum,

sed Graecam formam servavi, quam et

Plinius habet: »Libyca appcllantiir duo ejus ora

módica tertium ¡demque amplissimum Massalioticum.

•

opibus] Codices Darmstattensis, Reicbenauen

sis, et Monacensis uterque praebent oppidis, quam

lectionem et Grotius in margine notavít; sed retinui

vulgatam, quia apud Plinium est: » agror inn

cultu, virorum morumque dignatione, amplitudine

opum null! provinciarum post ferenda.«

humani] Mela (5,2; p. SO Voss.): «Gentes

superbae, superstitiosae, aliquando etiam immanes

adeo, ut hemincm optimam et gratissimam diis victimam

caederent« Addc et Solinnm (c. 21).

520 Martiani Capellae lib. VI. §. 636.

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

657 laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam

iudigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis exaratione

celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberina dehincque

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisquc, quamdiu viguit, coeliferis

658 laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Picentesque,

ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus Promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit lacvaque alia inlerioris

sinus fluenta complcctitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio

in Promontorium memoratum circumfertur Italia; deuique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis apcriunt, in Brutium sinum, qui est primus

G59 Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Peoriivi]

Ita codices Darmstattensis , Reicbenan- Fícenles] Rcctius Picentinos dixisset; vide Ccleusis,

ct Monaccnscs (A. C) pro ortuum in cditis. larium (T. I, p. 859).

perfunditur] Sic codices Monaccnscs (A.C) pre Lucanum littus] Salmasius (ad Solin. p. 57) in

profunditur in editis. Mox expuli qaod Grotins »ntî4UÎ8 eS8C *«<«" **&*, Щ™ et Rcichcnauensis

nescio nnde intrnserat sola post Italia, quum in et Ibnnrtâtteneis codices pracbent, mutare tamcn

mcls qnoque codicibns non exstet. no,ai» Ф"* ",îttu8 în Volscorum« cet. pracccssit

,. „ т . . . _ „ laevaque alia] Alios ala legere G ro ti us in mar

in urbis iiomac] Aut tn superfluiim, aut pro \ л

ijralia scribcndum graliam; scd codices niliil variant.

ani est primus] Quatuor enim cam Plinio (3, 1)

ubertate soli] Grotins Soli scripsit, quasi Soli . ... . .

1 . praecipuos mcdtterranci marie sinus numerat, »quosacrata

fucrit Hetruria, sed bac de re nihil constat; . -, , „

1 rum primus a Lalpc Hispamae extuno, ut dictum

nialui igitur soli ubcrtatcm junercrc. . T . D ..

° J ° est, monte Locros ct JSrutium usque promontorium

Tagetis] Vide supra (ad §. 157). Pro remedio- ¡mmeilso ambitu flectitur..

rum тегеог ne religionum legcndum sit. supemtm] Id est Adrialicum, ut Tunhenum insexdecim]

Alii XV. Grot. femin. Vide Ccllarium (p. G56).

Martiani Capellae lib. VI. $. 639. Ш1

] ignis, Istris, Liburnis, et ceteris papulis obscurioribus habitatur; laevorsum quoque

se flectit, et item duobus promontoriis peltae Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Lcucopetram tendeus, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Alpibus

Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta latitudo

ejus excedit. A solo igitur Itálico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra ducenta millia, ut Varro commémorât, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum 610

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadragiuta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum est ad portum quern

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiam Pado ilumine memoranda, quern Graecia dixit Eridanum; hunc

peltae] Hoc quoquc et quae sequuntur ex Plinio insula in mari Adriático adjacens Dalmatiae. Ilinc

(5, 6): »Est ergo folio maxime querno assimilate, Issicus sîuiis, Ptol. tab. 4. Asiae, et Пего Jot. 1.

multo proceritate amplior quam latitudinc; in laeva 3*. хата rev ^IÔÔixbv xaAovfxevov xóZrtOV.Gnor.

se flectens cacumine, ct Amazonicae forma desinens — Confer Straboncm (2, p. 124 init. Casaub.).

parmae, ubi a medio excursu Cocintbos vocatur, vicies] Sic codices Monaccnses (A C), Rcichcper

sinus lunatos duo eornua emittens, Leucopetram пкакл^ et Darmstaltensis, non vigies, ut in editis.

dcxtra, Lacinium sinistra.« Parma enim Latine '

, ,, „ . ., .„ -j. .^ umbilicus] Plinias (3, 17): »In agro Reatino

quod rtEÀTT) uraece. Amazonibue pariter tribuit # # J . ,.

_ ... , _ , _ , __, Cutiliae lacuni, in quo fluctue t insula, Italiae om-

Ovidius (ex Pont. 3,1, 96): _ .

w .... д • . . bilicum esse M. Varro tradit« Martianus tamen

*J\ec Ubi Amazonia pro me sumenaa secuns,

. ... i. i hic et in eequentibus Solinum potins (polyhist. 2,

Aut excisa levi pelta gerenda manu.» * . .

_, .. . , , „ ,.i/ii 23) ante oculos babuisse videtur.

formam peltae vidcas apud Laryopliilum (de cJyp.

p. 55), Seguinum (num. p. 25), Passerium (de lu- viginti] Sic Grotius edidit nee ego matare ан-

cern. II, 97), et in museo Florentino (П, 32.33). sne sum, ne temeré mutasse qiiidquam vidercr,

millibus passuum] Sic codices Monaccnses (A. licet a codicibus maximam commendationem habeat

C) et Darmstattensis ; vulgo passibus. centum triginta, quod jam Grotius in margine nooctoginta]

Sic dedi с Plinio et margine Gro- tavit praebentque Monacenscs (A. C) et Darmstattiaua

pro septuaginta in editis, licet alioquin cor- tensis; sed apud Solinum est tptadraginta, apud

rupta sit lectio marginis Grotianac Corcyra pro Plinium (3, 10, 15) viginti, quem quum noster

Corsica. et infra (§. 049) sequatur, sibi ipsum repugnantcm

Issa] Ita et Plinius. Urbs est in Lcsbo. Item faceré nolui.

66

522 Martiani Capellae lib. VI. §. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus flumen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ullra gurgitis ripas, nullique gloriac

nobilium amnium cedens, triginta receptis fluminibus5 Adriaticurn mare magna

641 opimus granditate perfundit. Cetera Italiae memoranda nee poëtae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide ilumine, quae Scyllae mater fuit, Charybdisque

voraginem ac vertiginem tortuosam; Paestana rosaría, scopulos Sirenarum:

in Campaniae amocnis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi,

Vibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana

rccep!, пес reliquis codicibus refragantibus, qui

Bibonensis praebent sollcmni confusionc (vide ad

§. C1V>). Vulgo Vihienis, mide Salmasins (ad Solin.

p. 84) Vibiensis scribendum conjecit, a Foro Vibii;

Viboiienscm enim agrum in Italia nullum esse nisi

qui a Vibone Valentía dicatiir.

opiums] Lectio in Norimbergensis libri margine

notata optan; male, licet opimitas fluvio neutiquam

apte tribuatur.

Crataeide] Oyidius Scyllam Crataeide natam

refert, et Homerus dixit: •

»KqcctcciIv [ifjtèQa 6xvXXr(ç.«

Substituenda itaque boc loco И S. nostri lectio Cra

taeide J'I umine , quae Scyllae mater fuit. Grot. —

In cditis enim erat qui Scyllae pater ; scd Grotiano

codici acccdunt Monaccnscs (A. C) ct Darmstattensis.

Confer Homerum (Odyss. 12, 8K ct 124) practereaque

Salmasium (in Solin. p. 82) virosquc doc

tos ad Ovidium (T. II, p. 916 Burm.). Lectioncm

Sueltan pro Scyllaeutn margini Grotianae adseriptam,

et Grateide pro Crataeide in codicibus Monacensibus

commémorasse sufficict.

rosaría] Certatim a poctis inde a Virgilio (gcorg.

4, 119) »biferi rosaría Paesti« eclcbrantur. Propertius

(4, 5, Щ-.

»Jridi ego odorati victura rosaría Paesti.»

Partialis (13, 34):

»Prataque nee bífero cessura rosaría Puesto «.

Columella (de re rust. 10, 37):

»Nascantur flores Paestique rosaría gemment.»

Aus üi lins (idyll. 14, 11):

»Vidi Paeslano gaudere rosaría culht.«

Campaniae] Salmasius (p. 85) locum Iiunc e

Solino ita refingi vult: »bine Campaniae amocnissimi

tractus, Pblegraei« cet., temeré sane, qiium

nihil codices varient, nisi quod pro nemora alios

Numeria legere margini Grotius adscripsit. Cele

mín de Campaniae amoenitate vide Plinium (5, 9),

Dionysium Halicarnassenscm (1, p. 92 Rcisk.), Polybium

(5, 91), Strabonem (i>, p. 242 Casaub.),

ct riorum (1, 16).

Phlegraei] Plinius (18, 29, 1): »Quantum en

tern universas terras campus Campanus antecedif,

tantum ipsum pars ejus, quae Laboriac vocantur,

quern Grace! Phlegraeum appellant Finiuntur La

boriac via ab uf roque latere consular!, quae a Putcolls

et quae a Cumis Capuam ducit.« Adde Po

ly biuui (2, 17) et de nominis origine Diodornm

Siciiliim (4, 21. Ö, 71) ct Apollodorum (2, 7, 1)

cum nostra nota superior! (ad §. 425).

Martiani Capellae lib. VI. $. 641. 525

habitatioque Circcia Terracina, prius insula nunc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia contincnti separata, atque in compensationem connexae telluris in ins

uïa m relígala ; Formiae etiam Laestrygonum habitatione faraosae.

DE CONDITORIBUS URBIUM.

Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

culum, a Saturno Latium, a Dauae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male Soiimim auctorcm secutus ad Ter

rai.'¡11:1111 rctiilit, quae Plinius (5, 9) rcetius de Circcjis

rcfert, »quondam insulam immenso quidem

circumdatam maria fuisse, et post annum demum

CCCCXL urbis Roinac maris vel alluvic, vel qnod

pracfert (2, 87) reccssn Italiae acccssissc.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rhegii

in his Capellae mcnlio. Quid cniiu Rhcgium ad

Terracinam? Ego, quilín MSS. juncta vel con-

¡nucla regioni legant, tcntabam: »prius insula, nunc

juneta region!, cujus Sicilia continent! separata« ;

sic enim prono álveo oratio decurret. Wesselikg.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lectionem reyioni jam

Grotius margini adscripsit praebctque et codex Monacensis;

sed Rhegii mentione carcre vix possnmus,

quod Solinus qnoque cum Terracina comparavit.

Vide omnino Strabonem (1, p. 60; 5, p. 230),

Apollodorum (2, S, 10), Justinum (4, 1) quaeque

docti interpretes ilii attulerunt.

religata] Martiani verba sic sunt legenda: »Tcrracina

prius insula nnnc conjuncta: Rlicginiqnc a

Siciliac contincnti separat!, eaque in compensatio

nem connexae telluris in insulam rclegata.« Hunc

locum partiin conjectura, partim librorum auctoritatc

ita corrcxiinus, quilín vulgo corruptissimc editus

sit. Dicit Terracinam prius insulam, postea conjiinctam

et continent! annexant; in cujus rei com

pensationem Sicilian!, quae ante continens erat, in

insulam relcgatam, Rbeginosque ab ejus continente

separates. Eleganter conjunction tcrram opponit insulae.

Conjuncta idem est quod continens vel con

tinua. Оvidi us:

»Leucada continuant veteres ¡tabuere coloni,

Nunc fréta circumeunt« —

nam continens aut continua terra est millo mari

intcrrnpta. Saluas, (ad Solin. p. 85) — Vellem ш-

dicasset Salmasius, quid e códice, quid ex ingenio

petierit; sie tiitissinuim fuit nihil in textu mntarc,

licet fatear relegata mihi unice verum vider!; reliquos

errores baud scio an ipsi Martiano potius tribuerim.

conditores] Hos quoque ex Solino (polyhist.

2, 5) sumsit, quoenm Isidorum (etyraol. lo, 1,

50 sequ. ; p. 181 Arev.) conferre licet

a Jano] Pioti sunt Virgilü (Aen. 8, 357) versus :

шИапс Janus pater, haue Saturnus condidit

arcem :

Janiculum huic, Uli fuerat Saturnia потен.*

Latium] Virgilius (Aen. 8, 322):

«Latium que vocari

JUaluit, his quoniam latuisset tutus in wis.*

Unde et Herodianus (1, 16).

Danae] Ita restituí, antea ubique Dane legebatur.

Grot. — Sollemni scilicet literarura E et AE

confusion«. Ceterum hoc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410):

. ijiiam dicitur urbem

60*

524 Martiani Capellae lib. VI. $. 642.

radicem Vesuvii, a quo baud procul] Pompejos, quum bourn porapam

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria cam pi Lapidarii sunt appcllati,

quod ibi codem dimicante saxis ferunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

nomen dedit; nam Ionem Naulochi filiam obsidentem vias latrocinaliter intcremit.

Iapygas Iapyx Daedali filius condidit, Coram Dardanus; Agyllam

Pclasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

Sermonéis Danac fondasse colonis, «regionem Ionicam ab lone Naulochi filia.« Io-

Praecipiti delata noto; locus Árdea quondam.« nium ab lone ítalo, alii ab Ionio Illyrio, inquit

Herculanium] Quae Lie uncis inclusa sunt, du- Steplianus, dictum voluuL Servius Ionium istum

bitare licet, num Martiani sint. Abstint enim tarn insulae regem fuisse dicit contra Illyricum. Nihil

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codieibus hoc ad Ionicam regionem. Praeterca quis ille JXau-

(Salmas. ad Solin. p.S7) meisque Monacensibus (A. lochus, cujus filia lone, vel ut alii libri appellant,

С), Reichcnaucnsi, et Darmstattensi. De ipsa ta- Aulochus? lu scriptis libris Martiani Capellae dimen

nominis origine constat e Dionysio Halicar- cilur Autoclus; posset esse AvToxÀOÇ, ut Oïvoxnassensi

(1, 44; p. 111 Reisk.), cujus hace verba Xoç, "AvôqoxXoç, mcliiis tarnen scribi putem Ausunt:

»'HçaxXijç Ô£ . . . rtO%íxvr¡v erttúWfiOV tolyci filiam, qui fur insignis ex fabulis notus et

avrov xxl6aç, ev&a à бгоХос ctvTco èvavÀo- filiam sibi similem habuit Ionem procaciter -rías insi-

XSÍTO, r¡ xai vvv VJto Pa>[ialoûv oixov/xevrj, dentem. Adbuc tamen hacsilamus in Iónica regione.

val 'Xlofirtrftac èv {léôco xeifièvij NeccrtoÀecoç Quid si Chonica scripserat Solinus et Chone?

те Xi.[iévaç èv JiavxX xaiQw ßeßalovg ê%ov6a Salmas. (ad Solin. p. 58). — Ionio pro Ioniae, quod

■y,. T. Л. De Pompejis autem praeter Soliniim et jam Grotius margin! adscripsit, dedi e codicibus

Isidoram vide Scrvium (ad Virgil. Aen. 7, 662). Reicbcnaucusi et Darmstattensi $ Autocli, quod idem

Lapidarii] Inter Massiliaiii et Rhodani ostia, in margine legere alios notavit, rccipcrc audacius

Strabone teste (4, p. 182), quem omnino vide. duxi, quum in bis juxta cum ignorantissimis caliquod

ibi eodem ] In Palatiuis schedis lectum gcm. Naulochum Siciliae oppidum habes apud Sue-

TOÎIii est auod Jovi eo dimicante, quomodo et Vi- tonium (Oct. 16).

actus in suis, et clarissimus Mcrcerus invenerunt; Agyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro estj vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

ibi, ut recte habent optimt duo Rcgii, qui et Catillus] Unde »moenia Catili« apud Iloratiuni

pluvisse legunt c(Q%aï)tCJÇ pro finisse. Salmas. (ad (Od. 1, 18, 2). Adde Virgilium (7, 670) cum ex-

Solin. p. 58) — Recepi íbí vulgo omissum, et plu- cursu Heynii (T. Ш, p. 151).

visse, quod etiam Oudendorpius (ad Appnlej. I,

p. 311) in antiquissimîs codicibus legi testatur.

Ionio] Edîtur quidem passim apud Martianum

»idem Ioniae nomen dedil« , sed omnia scripta ejus

exemplaria legunt Ionio. Aliud voluit Solutus:

pignus asserunl] Hue refer illos Vergilii versns :

»Nee Praenestinae fundator defuit urbis

Vulcano genilum pécora inter agres tia regem,

Inventumque focis omnis quem credidit actas,

Caeculus.«

Martiani Capellac lib. VI. $. 642, 525

Sirenis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellator; Praeneste

ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quem

pignus asserunt fuisse flaramarura. Arpos et Reneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Metapontum condidercj sed nil mea interest origines urbium

perscrutari. ■ .,, > .

DE INSULIS TYRRHEM MARIS. -. ¡

Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coërcitione di- 64Г>

stinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, pracsertimque nobiles commonere. Ñeque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pity usas a silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellator, in confinio Carthaginis novae, Baleares etiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam naufragalcm;

in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat ct banc locum Solinus, qui de Caeculo silva] Plinius (5, 11) »a frútice pineo«; sed

loqucns ait; »quem juxta igncs fortuitos ¡nvcnerunt silva nonnunquam pro frútice ponitor (Salmas. ad

Digitiorum sórores «j m. fortuito. Digiti! autem sunt Solin. p. 279).

dáxTvZot. idatoi. Nisi digiti malis quod propius Gymnasias] Vide Straboncm et Stepbanum.

ad Graecum acccdit. Sic Cicero de N. D. de Her- Gkot. — Easdcm esse cum Balearibus vel Livii

cule: »Tertius est ex Idaeis Dactylis« MS. Cicero- epitome (lib. 60) docet: equas Graeci Gymnesias

nis babet Digitis. Ghot. — Vide inprimis Scrvium appellant, quia aestatem nudi exigant, Baleare.*

ad Virgilii locum (Aen. 7, 678) et Mythograpbos autem a teli missu aut a Baleo Herculis comité ibi

Vaticanos (p. 29 et 136 Bode). «Meto tunc quum Hercules ad Geryonem naviga-

Beneventum] Vel potius Maleventum, Stephano ret.« Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

quoque teste (p. 76 Xyland.): BevißsvVoc %cudÍov male intellcxit, cujus baec verba sunt: .Baleares

dtOfiTJoovc У Ъа/lúx- oí ds bxi УХГЦШ, Aio- duae ct Sucroncm versus Colubraria. Baleares funda

(itjdovç, r¡ xal Makoevzoç еЛеуато. Confer et bellicosas Graeci Gymnasias dixere.«

Plinium (5, 16): »Hirpinorum colonia una Bene- naufragalem ] »Insidiosam naufrague« Plinius

vent um, auspicatius mutato nomine, quae quondam appcllat

appellata Maleventum.« ™x quae] Addidi mox ex Plinio et codiciquod

in salo] Fcstns quoque (p. 192 Dae.) hoc bus Grotiano et Darms tattensi.

etymon prodit. Adde Isidorum (etym. 14, 6, 1; Blascorum] Alii Blascon, Ptolcmaeus, Strabo

p. 170 Arev.). '• Í0» et ф"«Ьип Plinii codices. Ghot. — Apud

S26 Martiani Capellae lib. VI. §. 643.

vocatur,- et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum : prima

Tliemista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ccterasque exiguas adversum

ßi4 Antipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon appellavere,

longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinqué; habet civitates

triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagésimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas ; Urgo item , ct Capraria,

,. quam Aegilion Graeci dixerunt; item , Jgilium , Dianium; item Columbaria,

Ipsum nustrum' alios Evasioi-um legere idem in mar- — Codex Monacensis (A) Stypa; practerea in cogine

notavit; in Darmstattensi est Fascotttm. dicibns nihil subsidiL Vcreor nc hie quoqiic cor-

SloecJutdes] Gracce ÓTOlxádec, unde vulgaris rupto Plinii cxemplari usus sit, ct vocem Sylla, quae

scriptura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tree apud ilium antcccdit, corrnptani hue transtulcrit.

Stoechades a viciais Alassiliensihus dictac propter Plinii verba hace sunt: »Citra est Oglasa; intra

ordincm, qnas item nominant singulis vocabulis vero' sexaginta millia passuum a Corsica Planaria

Protcn, ct Mesen, quae et Pomponiana vocatur, a specie dieta, acqnalis freto idcoquc navigiis fallax.«

tertia Ilypaea.« Adde Strabonctn (4, p. 184), qui Planasia] Salmasius (ad Solin. p. 96) errasse

tarnen singularum nomina non narrât. Tliemistam vult Martiannm, quod Planasiam candein habnerit

nude habucrit noster, prorsus ignoratur, quare cum Plinii Planaria, quilín liiijus nomen Latinum

Wcssclingius (ad Itiner. Anton, p. У15): »ego vero« sit a planilie diictnni, illius Graccnm a rtXavâv,

inqnit »descruiese Plinium atqne ita scripsisse du- quod est in errorcm ducere, fallere; et certe Plibito;

codex enim scriptus Prothemisto offert, unde nius ipse mox alteram Planasiam commémorât,

Proten, et ex Misto Mesen formavero«; nostri ta- quae XXXVIII millibus ab Uva distet; sed Plinium

men codices nihil variant. potius dixcrim duas fecissc quae una esset, quilín

Hypaea] In quibusdam Plinii codicibns Hype, apud reliquos una tanlum Planasiae nomine occur-

GnoT. — Rcichcnauensis Ypera, Mouaccnses (A. C) rat, ncque Planariam ipsam e Latino potius quam

Hype; Darmstattensis Ipea, unde conjicere quis pos- Gracco sermone derivandam ei visam esse indc apsit,

Latinis uteris pro Graecis acccptis Hiera legen- paret, quod faUacem appellat, quod Graecc est

dum esse, quo nomine nunc illas ¡nenias appcllari rthavcoÓccv.

satis constat (vid. Ukert. T. II, P. 2, p. 462); Igilium] Duas eodem nomine Ínsulas agnoscerc

mutare tarnen nihil andco. Plinium patet ex ejus verbis, si recfe capiantur:

Stipa] Forte nt Plinium sequamur: »Sita autem »Capraria, inquit, quam Graeci Aegilion di.verc;

citra est Oglasa, intra in sexagésimo Corsicae Pia- item Acgilium et Dianium«, quasi dicat »item aliud

nana«, nisi pro Stipa legas Stiia cujus mcmiiut Acgilium contra Cosanum liftus diversum ab Aegi-

Bfela. Planariam alii Planasiam dicuut, ut Ptol. lio qnac Capraria«; sed pnto cum errare ct unura

Et ita codex Vulcanii, quern поэ sequimnr. Grot, esse Acgilium. Sic Al\}íí/.t¡v ct 'I?.ovav PtoleMartiani

CapeUae lib. VI. §. 644. 527

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiaao Palmaria, Sinonia; et in iirmiano

Pontiae, Pandataria, Procbyta, Abaeneria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, ct Megaris ctiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africurn mare 64li

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto frcto sunt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

maciis distinguit, quae una est. Martianus Capella, abaeneria] Hie iterum festinante«- et imperilc

ut habetur in pluteariis ejus libris: »Urgo item et Plinium exscripsit, cujus verba liacc sunt: »Pro-

Capraria quam Graeci Region dixere; item Еде- chyta, non ab Aeneae nutricc, sed quia profus» ab

Hum, Dianiiini.« Aegion est Aïysiov, ad vcrbuin

Caprarium ; Egelium scriptum pro Aegilinm vel Aegylium.

¡Nam ita scribi debet, Aï$ ct deminutivum

alyvXr¡, parva capra, inde AiyvXiov Capraria.

Diserte etiam in óptimo Regio códice AïyvXov scribebatur.

In Pomponii Mclae scriptis excinplaribus

Ygilium perperain pro Igilium \e\Aegylium. Salmis.

(ad Solin. p. 95. 96) — Rostro favet Ilutilius Nuuiatianus

(¡tin. i, 525):

»Eminus Igilii silvosa cacumina miror«,

nec nos tri codices variant; pro superiore tantum

Acgilion alios Aegilon scriberc Grotius in margine

notât.

Veneria] Vcicctiiins codex ct Lugdnnensis Ve

naría. An Henaria cum Plinio? Vide Festum ct

Jlelam. GnoT. — IVescio quibus Plinii editionibus

Grotium usuin esse dicam, qui et Colubrariam apud

illum logent pro Columbaria, et numéros quoqne

interdum alios atque in nostris exstant. Hic quoque

nostrae Plinii cditîones cum Martiano conveniunt,

nisi quod Venaría Icgunt, quod tarnen restituere,

reliquis codieibus non adstipulantibus,

dubitavi.

Firmiano] Lege Formiano. Grot. — Rccte, eed

codices repugnant. Pliniiis aliter: »adversum For

mt«» Pontiac, in Fulcolano autem sinn Panda

taria« cet.

Aenaria erat; Aenaria ipsa a statiouc navium Ae

neae, Homero Inarime dicta, Graecis Pithecusa.*

Inarime] Ex Homérico eiv Açifioiç (II./?, 783)

jam a Virgilio corruptam (Aen. 9, 712):

»durumque cubile

Inarime Jouis imperíis imposta Typhoeo« ,

quem certatim imitantur Ovidius (met. 1-f, 88)

Silius (8, 541. 12, 148), Statius (silv. 2, 2,

76), alii.

Senaria] Quae hie uncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus iMonacensibus (A.

C) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt ñeque ad Capreas pertinent; an pro Telentia

legendum Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 755): »Teleboùm

Caprcac rcgna.«

Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africurn mare spectans«, quae vulgo

cum Leucothea conjungebantur, hue rctuli. Plinius

(5, 13): »JIox Leucothea, cxtraquc conspectum,

pelagus Africurn attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicae extremis« cet. Titulum

quoque, quem vulgo peculiarcin habebat, omisi,

nc series insularum interrumperetur.

Pi'nfo»»] Annon Phytonis vcl Pythonis fossae?

Grot. — IVescio an ipsum Plinium Gratins corri

gera voliicrit, apnd quern est Phintonis et Fossae.

528 Martiani Capellae lib. VI. §. 645.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata, habet formam humanae plantae;

deuique Sandaliotes est appellata et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam

sigaat. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinqué, a meridie septuaginta septem, a septentrione

centum viginti quinqué millia habet; a Gorditano promontorio Ínsulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam Galatamque.

Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; contra

Veliam Oenotridesj contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

DE SICILIA.

»И6 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicania, a multis Trinacria

perhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Ibérica manu in eandem terram

ante bella Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomen

■

Ptolemaeo quoqne *PivT(0i'OÇ vi} бос. Codices Mo- leac.« Sallustius (in fragm. p. 235 Bip.): »Sardinia

uacenses (A. C) et Rcicbenaucnsis 1'itonis. in Áfrico mari facie vestigii humani.« Claudiani Jo-

Ichnusa] Vide Plinium ct Solinura. Silins: cus est in carmine de bello Güdonico (507). Pro

Insula fluctisono quondam valíala profundo, utrinque codex Reichenauensis utrumque, male.

Castigatur aquis, compressaque gurgite terras Enusin] Anteriores Enosin, Monaceiisis codex

Enormes cohibet nudae sub margine (1. imagine) (A) Enusina.

plantae, Balariilas] Codices Rcicbenaucnsis ct Monacen-

Vnile Ichnusa prius Grajis memorata colonisa ses (A. C) Liberidas } Darms ta Mensis Leberides ,

Sandaliotes autem a sandalio calceamenti genere di- margo Grotiana Heberidas, cademque Gallode pro

citur. Hue facit et Claudianne : Callode. De veris nominum formis judicari non po-

» Humanae speciem plantae sinuosa figurât test} Plinius BereUdas et Collodem appellat.

Insula, Sardiniam veteres dixere colonic Leucasia] Alii Lcucosiam appellant Cellarius

Grot. — Ichnusa reposni auetore Grotio, qui earn (T. I, p. 954) eandem censet cum Leucoihea, quae

tectioncm in margine notavit; vulgo Signosa, quod supra commemorota est $ sed nostcr Plinium ¡sé

vi v arbitrer fore qui ex vocabulo signât, quod se- qui tur.

truitur, defendat. 'l%vov6ctv appcllat et Pausanias Sicania] Hace quoque ex Plinto (3, 14); Tliu-

(10, 17, 2), »on то 6%i}(Mi хат' ï%voç \шХибха cydidem enim (6 init) Martianum legisse vix crcctfrtv

àvdçcôjtov.* Plinius (3, 15): »Sardiniam dibile est Ccterum adde Solinum (5, 7) et Isidoipsam

Timacus SandaKotim appcllavit ab effigie so- rum (etym. 14, 6, 52 ; p. 178 ArcY.).

Martiani Capellae lib. VJ. §. 646. Ь2д

eidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula censeatur:

quippe unum, quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separator;

lalybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem promontoria

inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinqué, urbes sexaginta tres, fluvii 647

fontesqüe quamplures, ас montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICULI FRETI.

In Siculo etiam freto Ínsulas esse non d ubi um est. Africam versus 648

Gaulos, Melita- a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredecim, Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Varus fignris geograpbi utuntur, ut Confer ct noslrnm supra (§. 639. 6íí>). De ipso

tcrrarum regionumve formas describan t, inprimis Siciliae nomine Ovidius (fast 4, 419):

S trabo, qui ut Siciliana (2, p. 83) triangulo, ita » Tei-ra tribus scopulis vastum procurrit in aequor

Hispaniam (p. 127) tergori bovis, Peloponnesum (8, Trinacris a posilu nomen adepta loci.t

p. 533) folio platani, Mesopotamia™ (2, p. 79. 80) Plura dabit CInverius (Sic. ant. p. 7 sequ.).

pulvino remigum sivc (16, p. 746) navigio, Aria- Pelorus] Ita Plinius ct Martiani libri edili,

nam (2, p. 78) parallel ogrammati, Indiam (p. 78. scripti Monacenscs (A. C) ct Reichenaucnsis dant l'e-

87) rbombo, Pattalcnem insulam, quam Indus facit lorias cum Solino; sed causa rautandi nulla. Mox

(13, p. 701) triangulo, terram babitabilem (2, potius quingentorttm passuum legcriiu ; ablativiis ex

p. 113. 116. 118. 119. 122) cblamydi, Ponti notis librariorum per errorem ortus vidctur.

ambitum (p. 123) duplici curvaturae arcus Scythici septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia die- Immo Harduino teste ejus codices LXXXVI5 moxterminans

(2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab que CLXX, ubi nostcr centum quadraginta tria.

Actbiopia inde ad Oceanum (p. 130 f.) pardali, Hi- Cossura] Cossurensium elegantem memoriam

spaniac regionem (3, p. 137 f.) navigio comparât, babee in ovationum triumpboruinquc catalogo:

67

550 Martiani Capellae lib. VI. $. 648.

alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Motauri

amnis in viginti quinqué millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fer tur et e flam ma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellcxisse,

quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentire; quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoeniciisa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SINU EUROPAE.

649 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibus;

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETEVUS A.

C-D-X.

I40BHJOR. PRO COS. DE COSSURENSIBUS

NAVALEM EGIT.

Grot. — Corruptam lectionem idem in margine nola

vit: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXYIII cen

sura in 113 Hier.«

Coene] Mela Senae. Grot. — Codez Monaccnsis

(A) Scene.

Fuleaniae'] Ex Ptolemaeo videtur aliqaa insularum

peculiariter hoc nomine insignita fuisse, qnod

et in Liparae nomine accidit. Grot.

Therasia] Seneca (nat. quaes t. в, 81): »Therasiani,

nostrae aetatis insulam, spectantibus nantis

in Aegaeo mari enatam, quis dubit.it, quin in lucem

spiritus vexent?« Sed hace Graeciae est} Hicram

prope Siciliam , recte inquit Harduinns (ad Plininm

5, 9, 14) »qni Therasiam quoque appellant, adhuc

auctorem quaerimus.« Verisimillimom igitur est,

Pliuium per errorem nomen qnoquc commune dé

disse duabus insulis, quae originen» Vulcanicam

communem haberent; confer ipsum alio loco (2,

89): »ante nos et juxta Italiam inter Aeolias Ín

sulas, item juxta Cretam emersit e mari duorum

millium quingentorum passuum una cum calidis

frontibns.«

e flamma] Rectius sic codices Monacenscs (A.

C) quam a flamma in editis. Mox etiam pro ejus

fumo margo IVorimhcrgcnsis libri ел* fumo cxliibet,

quod tamen rccipei'c dubitavi. Infra autem

scripsi hodieque pro hodie quoque e codicibus Grotiano,

Darmstattensi, et Monacensi utroque. De

re ipsa vide Straboncm (в, p. 275) et Diodoriiin

Siculum (5, 7), ubi Wcsselingius nostrum quoque

in testimonium adhibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Pliniiis; Ptolcinacus

'Eçtxcôârj vocat et Pboenicusam ФосушыОГ] •• Isidorus

vero et Ericode et Ericusam, et Phoenicode

et Phoemcusam nominal, ni mendosa sint ехеш-

plaria. Grot. — Solinus Ericusam, Phoemcusam,

'Eçixov66av, <&OLVixov66av , quae alus 'Eguteaôrtç

et Фомкыдус. Mirum tamen in omnibus libris

constanter baberi Eriphusam, et in Martiani

scriptis codicibus Erepusam. S almas, (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Monaccnscs (A. C)

et Reicbenancnsis Dom/mos, sed male. Strabo cnini

(6, p. 276 Cas.) Evcówfwv vocataiii esse tradit,

quia sinistra sit et solitaria.

Martiani Capellae lib. YL §. 649. 531

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ас tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus acstimatur.

DE SECUNDO SINÜ.

Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno 650

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abcst

octoginta quinqué millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

superum inferumquc mare decern et quatuor millibus disparatur, unde in

Gracciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici, cujus a

Ausonii] Ilic qaoquc omnia confusa. Plinius

enim hace habet (5, 10, IS): »Hactenus de primo

Europae sinu; a Locris Italiae frons incipit, Magna

Graecia appellata, in tres sinus rccedens Ausonii

maris, • quoniam Ausones tennere prirai; patet

LXXXVI M pass.«; noster autem loquitur, quasi

totus sinus Ausonium mare appclletur.

dicuntur] Codices Rcicbenauensis, Darmstattensis,

et Monacensis (C) dicitur , quod corrcctionem

ölet. De Hannibalis cas tris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti hie qnidem Grotius margini

adscripsit quadraginta, ut est apud Solinum (2, 23).

abest octoginta] Plinius LXXV. Grot. — Laeinium

scilicet, non oppidum Croto, quod sequi tur,

siquîdem CL stadiís, lioc est paulo minus XIX

M. pass, dista t a Lacinio Croto, Straboni L. VI,

p. 263. Ex qua nostra animadversione Martiaiuim

ipsum cmendabis. IIardl'im. (ad Plia. 5, 11, la).

Croto] Hic docuit Pythagoras, nndc Crotonius

dictas. Est enim y.oorcovstoç gentile a kqotwv

teste Stephane. Arnobius: »Vos Platoni, vos Crotonio,

vos IVumcnio, vel cui libucrit creditis«; ni

hil enim mutandum sentio. Conjungit et alibi Ar

nobius Pythagoram cum Platone, ut lib. H: »Py

thagoras numéros seit? Incorporales formas Plato.«

Grot. — Crotonis laiidibus plenus est S trabo (G,

p. 262 Casaub.). Variantcm lectionem Crotona mar

gini Grotius adscripsit.

plurimum] Codex Monacensis (Cj) primum,

maie; Plinium enim (3, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare excttrrit Italia.«

Hydruntum] Lege Hydruntem; vôqovç Pto-

Iemaeo. Alia ab bac Hydrusa. Grot. — Codex Mo

nacensis (A) Forontum, alter (С) et Darmstattcnsis

Foruntum, qnod et Rcîchenaucnsis, sed a correc

tora praebeL Verum Plinius Hydruntum habet,

quod igitur servavi, quam, is ipse Plinius paulo

inferius ab Hydrunte scribat.

decern et quatuor] Et tres Plinius. Grot. —•

Codex Rcicbenauensis et novem, quam lectionem

jam Grotius margini adscripserat.

barbaros] 'Alpium incolae intelligcndi esse vi-

67 *

532 Martiani Capejlae lib. VI. §. 6o0.

ilumine Arsia ad fluraen Drinium longitudo pergit octingenta inillia, a Drinio

ad Promontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Ulyrici

habet Ínsulas ultra mille.

DE TERTIO SINU EUROPAE.

6ol Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibus Hel-

Jesponto terminatur, ac sinus habet decern et novem, provinciasque quamplures.

Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messenia, Laconia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis mon

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindus,

Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter ccteros

populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;

Rhodopae mox et Hacmi videtur excelsitas. Tune colonia Buthrotum; Ainbracius

sinus faucibus angustie aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actimn

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomentum,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit diversitas

dentur, quos Plinius (3, 20, 24) Italiae ilcscri- Maedia] Sic scrips! coiifiisionis vitandae causa;

ptioni subjunxit. vulgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Ccl-

Drinium] Паес quoque ex Plinío (1. 5 extr.), larium (T. I, p. 1322).

unde simul apparct nibili esse quas margini Gro- Buthrotum] Sic jam Grotius scribendum vidit

tius lectiones variantes adscripsit DV pro octoginta pro Butrorum in editis, inqne antiqnissimo códice

et quinqué pro duo millia. legi affirmât Wasse (loco modo citato).

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; veram lectio- Actium] Suetonius (Oct 18): »urbem Nicopolim

nem, quam jam Meuröius (miscell.Lacon.il, 16; apud Actium condidit, ludosque ibi quinquennales

p. 172) conjectura assecutus erat, in vetustissimo constituit, et ampliato vetcre Apollinis templo locodice

С С. С. exstare testatur Wasse (ad Tbucyd. cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, IVc-

3, 103; T. II, р. Б74 Bip.); adde Salmasium ptuno ac Marti consecravit. « De Apolline Actio

(ad Solin. p. 138). ¡.-е. littoral! vide et Strabonem (7, p. 325 Gas.).

Martiani Capellae lib. VI. $. 6oI. 553

populorum, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progeneratione notissimum. Dehinc

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracvnthus ;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Calcon, a quo in

Septem millibus passuum introrsus oppidum Delphos sub monto Parnasso,

clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus

Boeotiae montem Heliconem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria 652

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens; in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum, et per sinus paene tantundem. Angustiae, unde

procedit, Isthmos appellatur. In quinqué millibus passuum diversa maria

utrinque collidunt, ac latera meatus abradunt. In medio hoc intervallo, quod

Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore stadiis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

et oblique] Inepta lectio, quam cerium est ortam

esse ex Aetolique; in codieibus tarnen nihil

subsidii inveni.

progeneratione] Ita codices Reîcbenanensis et

Darinsíattensis ; editi prognatione.

Aracynthus] Dions, quem alii, nt Strabo (10,

p. 450 f. 460) et Dionysius Periegeta (431) Actoliae

annumerant; nostcr Plinium (4, 2) et Solinum

sequitur. Postens inprimis meinorabilis fuisse

videtur propter Virgilii versum (ecl. 2, 24):

»Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho« ,

qnanquam fuerunt, qui enm propter ilium locum

ad Tbcbas vel adeo Atticam referrent.

Ozolei] Plinius Ozolae. Giwt. — Codices Rcicbenaueusis

Azoeli, Darmstattensis Azolei, margo

Norimbergensis Iibri Azolli; Pausanias (10, 8, 5)

'OÇô/Ucc. Sed major error nostri est, quod ad Aetolos

retulit, qui Locrenses essent (Plin. 4, 4).

Oeanthe] Confer doctos interpretes Thucydidis

(3, 101; Т. П, р. 570 Bip.), ubi Wassc nostri

quoque testimonio utitur, duosque codices maulóse

Teanthe legere narrât.

Caleon] Plinius Chalaeon, Ptolemaeus X«-

ЛесоС) codex Reicbenauensis male Celeon.

sexaginta tria] Codex Reichenauensis omittit

tria. Ceterum ut nostrum intelligas, confer Pliai ;im

(4, 5): »inter duo maria, Aegaeum et Ionium, plataai

folio similis, propter angulosos recessus cir

cuitu DLXIII II. pass, colligit, auctore Isidoro;

cadem per sinus paene tantundem adjicit.«

abradunt] Haud scio an praestet arradunt, quod

alios legisse Grotius in margine notavit. Melius utique

foret meatu subradunt, quod commendat Salmasius

(ad Solin. p. 141), sed codicuiu auctoritatem

desidero.

a summa arce] Sic scrips! e códice Rcicbenauensi

et qnos Salmasius (ad Solin. p. 141) commé

morât; vulgo inepte a Pisa summa arce.

554 Martiani Capellae lib. VI. $. 652.

Isthmo autem Achajae provinciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocabatur,

propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplurcs sinus,

portus, montes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in-

655 cipit, a nostris Graecia dicta. In ea prima Attice antiquitus Acte vocitata

contingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui nomen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudinc quinqué miliums passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi, inter quos

Callirhoe praedicatur. Nee Athenis cedunt Boeotiae, in quibus Epicrcne,

Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargapbie; post oppida, montes, populique

quamplures.

546

DE THESSALIA.

Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessalia

ntrumque mare] Ionium, et Acgaciim. Ilinc

»bimaris Corinthos« Horatio et Ovidio, G racéis öi-

УаХаббос, à\upv&âXa66oq. Seneca:

«Gemino Coritithus littore opponent moras

Cremata flammis maria committet duo.*

Grot. — Confer Strabonem (8, p. 379 Casaub.).

ab ipsius Isthmos] Lege Isthmou. Grot. — De

confusione noniiuum Helladis, Graeciftc, Achajae,

vide Salmasium (ad Soliu. p. 142).

Acte] Ex Plinio (4, 11), unde simul apparet

»ïliilî esse et quam e códice sito Grotius lectionem

enotavit Megaritana sui parte ct quae in Reichenauensi

exstat partem pro parte. De Actes nomine

praeter geographos vide Apollodorum (3, 14, 1),

Gelliiiiu (14, 6), Eusebium (chron. p. 66 et 76

Scalig.), et Epipbanium (cum not. Petavii p. 16).

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege

Athenae Atticae. Sic Appulejus: »Et secta, licet

Athenis Atticis confirinata, tarnen hie inchoata

est.« Et forte non frustra Atticae additur si üs credimus,

qui alias in Euboca Athcnas statuunt, quarum

cives a-&7¡vrjrai, non àxhjvaïot, dicantur.

Grot. — De Athenis Atticis abunde Mcursius pe

culiar! libelle; sed totus locus corruptus et turbatus,

cujus ut ratio appareat, ipsa Plinii verba (4,

7, 11), unde imperito et mutile excerptus est, apposui:

»In ora autem portus Schoenus. Oppida Sidus,

Crc mm von, Scironia saxa VI M. longitudine,

Geranea, Megara, Elciisin. Fncre ct Oenoa, Probalinthus;

nunc sunt ab Isthmo LV Л1. pass. Pi

raeus et Phalera portus, quinqué M. pass, muro

recedentibus Athenis juncti.« .

Epicrcne] Plinius (4, 12) Epicrane, dórica

forma; unde corrupta lectio, quam Grotius in mar

gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

exstare vult Epigranea, ut CaUiopea pro Calliope,

supra jam dixi me nescire qua cditionc usus sit.

Ccterum confer Burmannum (in anthol. Lat. II,

p. 541).

Gargaphie] Alii (iargephiac. Sic {hqßrj t $rjMartiani

Capellae lib. VI. §. 6o4. 533

nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta; ibi Hellen,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verticibus

intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinqué urbes sunt memorandae. Thcssaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poëtici haustus nomine celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

nonaginta scptcm.

DE MACEDONIA.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis regibus in- 600

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippe quum natus credcretur, ejus

mater Olympias dracone cum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdcm peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam, Pieriam,

Emathiamque recepit in noraen. Haec in Thraciuni limitcin terminum

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a septentrione

Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

ßai' [ivmpt]) fivxijvac. Grot. — Gargaphia val- victor] Lege victore. Grot. — Non necesse.

lis Hygino (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 31). Emalliiam] Propriae hoc Macedoniae nomen

Alios Gargane legere Grotíns in margine notavit. antiqnUsimam (Gell. 14, 6. Justin. 7, 1), reliqua

Graecus] Confer Aristo telera (metapb. 4, 28 nomina adjectae. Ccterum omnia haec ct ipsa e

et meteoroL 1, 14) et Apollodornm (1, 7, 5)j sed Solino (9, 1): »Qui Edonii olim popnli, quaeqne

nostcr Pliniam tantam (4, 14) ante oculos habuit. Mygdonia erat terra, ant Pierium solum, те! Ernanonaginta]

Plinius denario parcior. Grot.— Pro thiuni , nunc опте uniformi vocabulo Macedónica

antecedenti qnoqne octoginta alios nonaginta legere res est, et partit ¡ones, quae specialiter antea sc-

¡dem margin! adscripsit. jngabantur, Maccdonum nomini contributae factae

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus sunt corpus и num. Igitur Macedoniam praecingit

Magnum procréât, quamlibet Olympias Alexandra Tbracius limes« cet. Correvi aulcm vulg. Aemathiam.

mater nobiliorem ei patrem acqairere aflcctavcrit, Paphlagonia] Im in о Pclagonia, ut et ex Plinio

quum se coi lu draconis consatam affirmarct« cet (4, 10, 17) et ex Solino apparet, quibus adde

Adde Plutarchum (in Alexandro p. 665). Diodoruni (T. X, p. 229 Bip.): sed mu tare nolui,

536 Martiani Capellae lib. VI. $. 655.

pro limite est, ab Haemi montis vértice defluens. In ea Rhodope, quern

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarura: et Orestidem terrain, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlogra nunc civitas, tunc Gigantum proeliorumque

immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asscritur

non operta, quod utiquc praestitit montium celsitudo.

i

DE THRACIA.

656 Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Denselatae, Nestusquc amnis,

qui Pangaeum ambit. Nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter dií

versos barbaros fluens etiam Ciconas perluit; quorum confinio Haemus sex

ne ipsum scriptorem corrigèrent, praesertlm quiim

apud Plinium qaoque corruptam lectionem in codicibus

exstare vidisscm.

Rhodope J MS. »in ea continentis Rhodope.«

Grot.

Orestidem] Urbs hace alio nomine ¿yxtxovxo-

%£lQÍa dicitar. Vide Stcphanum b. v. Grot. —

ISiliil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cum

Hcrmionc, unde nomen terra accepisse diccbatur;

лес urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv.

27, 35. 51, 40). Verum omnia nostcr ex Solino

habet, etiam quae scquuntur de Phlegra, quam

postea Pallenen dictam esse constat (Heyn, ad

Apollod. 1, G, i).

bardi] Mcminit Bardoram Gloss.: »Bardci,

IXXvqloÏ âovXoi.* Et alibi: »Bardes (1. Bardiis)

ooQVxTTjtoç, iZÀvgioç dovÀoç.» Aliosne indicat

Lucanus quum ait:

»Plurima securi fudistis carmina Bardi?»

BU (ni fallor) in Gallas. Eosdcm innuit Isid. Gloss.:

»Bardus carminnm conditor.« Grot. — Bardi, si

quid omnino, stupidos significa t; sed vide ne bar

ban potius legendum sit, collato Su! ¡ni loco, enjus

et hic vestigia noster pressit (10, 1): »Non

diificultcr comprebendent, Tbracibus barbaris inessc

contemtum vitae ex quadam naturalis sapientiac

disciplina. Concordant omnes ad interitum voluntaritun,

dum nonnulli corum putant obeuntium

animas revertí, alii non exstingui, sed beatas ina

gis fieri.« De immortalitatis persuasione apud Thraces

finitimasque gentes vide Hcrodotum (4, 94 et

S, 4).

Denselatae] Unie populo mirum quam difierentes

appellationes , dum alii Denthelilas, quidam

Denthelethas , nonnulli Densalatas aut Denseletas

nommant. Ptolcmaeus regionem oav$T¡AriTL)CT¡v

appellat. Pro Nestus MS. Mesius, Ptolcmaeus Nésstis.

Gp.ot. — Codex Reichcnauensis et margo libri

Norimbergensis corrupte dens eleusque mesius. Sed

nos Solinum sequimur.

perluit] Confer Oudcndorpîum (ad Appui. I,

p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 606. 557

millibus passuum cacumen extollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes teneut, inter quas gentes Sarmatac, Seythac. Dein Pontum

Sithonia gens habet, quae gloriam Orphei progeniti vatis perfectione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, impendit

aut fidibus. Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi 657

Diomedei stabulati. Circa cum Abdera, cui constructae Diomedis soror suura

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratum.

Eandem Thraciam Polydori sepulcro signatam nee poëtae practereunt. Ulic

Promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undceim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

recesserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellcspoutus angustior est, per

stadia Septem ab Europa Asiam dividit. Hie quoque duae civitates, quarum una, 658

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Haec de siio addidit Martianus; sed apparet enm in mendosos codices incidis.se —

sed vide ne scribendum sit astrorum. scripta Pomponii cxemplaria, quae inspexi, sic lo-

Spartio] Solinus Sperchivo; schedac Palatinae cum ilium Icgendum monstrant: »deinde promon-

Spergivo; in prima cditione Sparchino, ce terac editio- torium Serrium, et ano cancntem Orplicum secuta

nes Sperchio. Martianus, qui bine Labet, Spartio; narrantur etiam nemora, Zone.« Sic non una aniscripti

ejus codices quos vidimus, ibi babent Spertio madvertenda est hoc loco cxerratio Solini ; Secr

et Sperchio. Sed promontorium hoc nomine in illis chium pro Scitío dixjt, deinde Serrio tribuit ex

loci* nullum est. — Quum multa e Pomponio sum- male acceptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

sent, et hoc etiam ab illo mutuatus est; sed qua fide scripsit. Salvas, (ad Solin. p. 159).

vidcamus. Eadcm certe qua et in aliis solitus est. Tyrida] In vetnstis quidem Plinü codicibus

Sic ille scribit: »deinde promontorium Serrium, ex Tynda: sed in Ptol. TVQi66a. Grot. — Equidem

quo canentem Orpbea secuta narrantur nemora, et apud Plinium (4, II, 18) lego Tirida.

Zone.« Ita bodie legitnr apud Mela m ex emenda- Polydori] Priami lilii, dc quo vide Euripidem in

tione Hcrinolai; nam ante Hcrmolaum Icgebatur: Hecuba. Ccterum Slrabo (2, p. 121 Cas.) geogra-

» deinde promontorium Seripium*, atque ita hodie pho incumbere contendit memorare et Ta<povç XÖtv

scriptum praefcriint quantum est ubique veterum èvdÔ$COV àvdçcov, quod quidem consilium noster

cvciiiplariuiii; quiu tarnen recte ab Hermolao ita et hie sequitur, et inferius etiam sepiliera Homeri

fucrit emendatum, nemo ausit dubitare. Serrium et (§.660), Memnonis (§.686), Acbillis (§. 665), Haa-

Zonen Plinius etiam junetim et in propinqtio ponit nibalis (§. 687 f.) commémorât. Poetas autem hoc

Quomodo apud Pomponium lcgerit Solinus nescio, loco intcllige unum Yirgilium (Aen. 3, 22 sequ.)-

68

538 Martiani Capellae lib. VI. $. 658.

in quo terminatur Europae sinus tcrtius et Àsiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hecubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tcnedos, a

qua usque in Chium diiFusior sinus interjacet; cujus dcxterior Antandros,

exiguitas insularum denique naviganlibus caprae similitudine divulgatur, ab

caque Aegacum pelagus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

effigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

059 confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumquc

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta primo, mox Curetis nuncupata; deindc

propter coeli temperiem Macarouesos est appellata. Haec in longitudinem

Aegeum] Lege Sigeum ex Solino, quem hic vérins quam ínsula meruit cognoniinari — id quoquoque

miserc poster mutiiavit: »Deindc contraria niain visentibus procul caprae simile creditur, quam

inter sc promontoria, Mastusia Chersonesi, ubi fi- Gracci aiya nuncupant, Acgacus sinus dictus est.«

nitur Europae sinus tertius, Sigeum Asiac, in quo Clarior utique Plinius (4, II, 18): »Acgaeo mari

tumulus est Cynossema dictus, Hecubae scpulcrum«; nomen dedit scopulus inter Tenum et Chium vcubi

videatur Salmasius (p. 167). Pro Cynossema rius quam insula, Aex nomine a specie caprae

codices Monacenses (A C) et Rcichenaucasis itidem quae ¡ta Graccis appellatur, repente с medio mari

corrupte pracbent Cimasema, libri Norimbcrgensis exsilicns.« De re adde Strabonem (15, p. 61 о Cas.).

margo Суsena. exiguitas\ Forte »exiguitasque insularum.« Cy-

Tenedos] Lege Teños. Confer cum Plinio alus- ciadas inuuit. Grot. — Munckerus emendandum cenqae.

Grot. — Male libri Plinii »inter Tcnnm et »et (ad Hygin. fab. 43, p. 92) »exiguissima.« Opc-

Cliium« Iegunt. Tenedum reram esse lectionem rosiorem emendationcm Salmasii in nota praecedenti

Solinus docet, et Martianus, qui in bac parte, legem. Nonne aiitcro nostcr pro adjective saepequa

Solinum expressif, vulgo inemendatissimiis cir- numero siibstantivi appositionc iititur? Quaproptcr

cumfcrtur, et sic ut mendis libere tur legcndiis est: nihil corrigendum esse arbitra tus sum.

»in confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium antiauitas J Ita codices Monacenses (A. C),

duTusior sinus interjacet, cujus a dcxtera versus Darmstattensis, et Grotianus; pcrperam in cditis

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a auctoritas. Sollnus (11) neque hoc ñeque illud, sed

navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab caque tantum crediderunt scripsit. Promontorium ipstim

Aegeum pelagus appellatur.« Sums, (ad Solin. p. Strabo (7, p. 324), Plinius (4, 12, 19), Ptolc-

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu- maeus, alii Phalacrum potius appellant; noster hie

lam sibi finxit, ex ambiguitate Solini explicandus quoque Solinum sequitur.

est, cujus verba haec sunt (c. 11): »Inter Tenedum Macaronesus] Ita et Isidorus, ct alii omnes:

et Chium, qua Acgacus sinus panditur, ab dcxtera in Plinii tarnen codicibus mutile Macaron legitur.

Antandrum navigantibus saxum est — hoc euim Grot. — Confer omnino Meureium (in Creta с. 2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. 05У

tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta millia non cxceditj

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patet, montibus Idaeo et

Dictjnnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae contincuti módico atque ita

exiguo mari intcríluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo decoratur.

Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum contrahitur,

longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quinquaginta

millibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinqué

millibus explicate. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

marmoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum 660

notiores Dolos et Autandros: quae nomina a circulata ordinatione sortitaej

octoginta octo] Monade largior Plíníus. Grot.

Diclynnaeo] Forte Dicte. Meminit Ptolcniaeus

et poëtae. Grot. — Ad librum IVorinibcrgcuscm adscriptum

legi Dictimneo; sed male. Nomen cniin

Dianac apud Cretenses Dictynna erat, quapropter

oui niño Diclynnaeo legend um, ut apud Sol in um

qiioqnc (i 1 , G).

Gerasto ] Lege Gcraesto. Mela. Grot. —- JV-

псебтос quidem Etyinologiis et Libanais oration.

p. 243. Neuter satis emendate. Schol. et Geograph!,

Suidas, Aristidcs I, 39, Homcrus, Herodotus,

Plutarcbns Camill. 158, alii, Гесаибхои scribunt.

Procopius B. G. IV, 629 ¿v Гесебтср corrupte-

Martianus »Gerasto et Caphareo.« At Soliuus, quem

¡bi exscribit, Geraesto post Mclam et Pliniiim exbibet.

In Haitiano non variant tres M S S. ñeque

in Solino Pctrensis. Wasse (ad Tbucyd. 5, 3).

totius Boeotiae] Eubocae vult, sed imperite Pliniuui

exscripsit, qui sic (4, 12, 21): »sed in

longitiidinem universae Boeotiae ab Attica Thessa

liam usque praetenia in CL millia passum.«

Calada J Lege Chalcida pro Chaléis. Vide in

fra. Grot. — Caryston et Chalcida Mela quoque

(2, 7; p. 43 f. Voss.) tanquam opulentissimas conjungit

marmoreis fluctibus] MS. marmore. Lege »marmori

fluctibus.« Grot. — Lege: »et Carystos marmore

fluctibus concolore«, quae marmor habet viridc

ct fluctibus concolor. Statins de Carystio

marmore :

»et concolor alto

J'ena mari.«

S.txMAs. (ad Solin. p. 177) — Magis etiam ad vulgatain

accedit Barthii (advers. p. 1498) conjectura:

»marmora eis fluctibus concolora«; quapropter in

re incerta servare vulgatam quainvis corruptam sa

tins dux!. De Caryetio marmore plura dabit Cellarius

(T. I, p. 1203)5 mare autem marmoris no

mine significar! saepius monui (§. 92. 584. 908).

circulata] Mela (2, 7; p. 44 Vose.): »quia in orbem

jacent, Cyclades diclac sunt.« Eandem nominis

rationein proferí Dionysius (perieg. 326). Adde Strabonem

(10, p. 474. 485. 488) et Ammianum (22,

7; p. 228 Lindenbrog.). Ceterum plurima noster,

dum Plinium (4, 12, 23 ct 24) festinanter cxscripsit,

imperitissime turba vit. Priiiiuin, quod An-

68*

540 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, áliaeque quamplures

per septuaginta longitudinem et per duceuta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracen quaedam loca vasta, nunc Barbárica.

DE QUARTO SINU EUROPAE.

661 Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellesponlum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec angustiora quadam interrivationc per octoginta sex millia

distend un tur, ас rursum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur;

sed maris ilia diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros appellantur,

quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto lougitudo ducentis triginta novem

662 millibus invenitur. Deinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

millibus ct quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quiogenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae

tandron inter ínsulas retulît pro Andró; delude Grotîus censuít. Cctcrum de Homer! sepulcro in

quod Strophades dixit, quae Sporades appcllaban- Io insula vide Nitzschium (mcletem. de List. Hotur,

quam Strophades longe diversU in partîbus merî p. 127).

sitae sint (Apollodor. 1, 9, 21. Strabo 8, p. 359. loca vasta] Post nunc codices Dfonacenses (A.

Virgil. Aen. 3, 210); porro quod Naxon, quae C) et Darmstattcnsis inserunt quae, quod tarnen

inter Cyclades est, ad Sporades retulit; postremo si quem scnsiim habeat, pro que accipiendum crit.

omnium atrocissimum , quod Ilomeri scpulcrum ex quartus] Haec quoque partim ex Plinio (4,

Io insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Pli- 12, 24) partim ex Solino (12) conscribillata sunt,

ni uni Icgerat: »los a Naxo viginti qnatuor millia quorum interpretes de singulis conféras,

passuum Ilomeri sepulcro veneranda«, uncle si nuJ vicies semel] Deest centenis, ut ex Plinio apapparet,

nndc formam uominis inauditam Xaxo ba- paret; sed liiijus quoque codices antiqui nonnulli

bucrit, quam tarnen injuria mutandam in Naxos hoc vocabulo carent.

Martiani Capellae lib. VI. $. 66% Ml

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem lirillia passusque quiagentos.

Hister fluvius ortus in Germania de cacuraine montis ad novera sexaginta

amnes assumens etiam Danubius vocitatur. Dehinc litus Scytbicum con- 665

fertum raultiplici diversitate Barbárica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Gerraaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus quadringentis

usque ad Armeniae solitudines. Nee procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cuneta nomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro

celcbratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et

Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaci montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborci, apud quos 66Í

mundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aeris clemenlia, semestri die, fine etiam habitationis humanae praedicanda.

Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decern. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniara et Hyperboreos sibi Asia vindicavit. .

ad novetn] Procul dubio legendum Abnobae ex hac insula, quae et Leuee et cursus Achillis sire

emendatiouc Saluiasii (ad Solin. p. 1 8tí) , sed codi- stadium appcllabattir, disserta tioncm.

cum auctoritatem require. Dc Abaoba ct Tacitus Neurae] Alii Neutri, lege Neuri. In Plum

(German. 1) »Danubius molli et clementer edito mon- tarnen codicibus Neurae invenio.« Grot. — Retinal

tis Abnobac jugo cflusus« cet. Sexaginta ßuviorum antiquarum editionnm lectionem; nam apud Gronomerum

Ammianus (22, 8; p. 234 Lind.) confirmât, tiuin baud scio an errore Neutrae erat. Quanquam

Achillis insulam] 'Ax&teiav vocanL Pomp, non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 510)

L. 2. Propter autem bic est juxta. Gbot. — СопГег ¡idem sunt NevQoL, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Pausaniam (3, 19, il), Plinium (4, 12, 26), Voss.): »IVcuris statum singulis tempus est, quo,

Ammiannm (22, 8; p. 353. 341 Gron.), Diony- si vclint, in lupos, itcruinquc in eos qui fuere

shim (perieg. 543), Euripidcm (Androui. 1260; mutentur«; ubi vide Vossium (p. 113).

Ipb. Taur. 436), Maximum Tyrium (IS, 7; T. I, septingenta decern] Plinius DCCXVII. G rotins

p. 281 Rciek.), Pbilostratum (heroic, p. 743), quos- margin! adscripsit: »al. additur octo , a], octoginta.»

que laudat Bachmannus (ad Lycopbr. 188, p. 33), Nos cum Plinio dicimus: »ego incertain in bac tci-

¡nprimis antera recenten doctissimi Koculcri de rarum parte mensaram arbitrer. «

542 Martiani Capellán lib. ТГ. ^ <568,

-i

ALIA DIMENSIO EUROPAg £,S£PTENTItfONE.

665 Si autem laevorsum post Ripbacos montes redeas per Oceani scptentrionalis

tractus, te dcnuo per Germaniae, Galliarumque, et Iberos populos in

Gaditaiiuin ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilem

Hyperboreis vitam degunt, cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra hos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanum.

666 Post prolixa terrarum et Hyrcania rcperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam

revertunturj quae insula jacet inter scptentrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinqué millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orchades

Oceani septentrionalis] Plinius (4, 13, 27):

»Exeundum deinde est, tit extcra Europae dicanttir

transgressisque Ripbacos montes littus Oceani

septentrionalis in lac va, donee perveniatur Gadcs,

legendem.«

Ariphaei] Solinus (17): altera in Asia gens

ad milium oricntis aestivi, nbi deficiunt Riphacobausit,

sed emmpere с Scytbico, laudatqne Dionysiiini

(perieg. 47): ''"

»¿levTEQOÇ «иг' okiyoç [ùv àxàç rtQO<ptçèôtaroç

аЯЛсоу,

'Обт> àitoxiôvànevoç xqovÎtjç àXoq etc ßoçèao

KaGrtir\ abtv§èe&Qov artoitQoír¡6i&aXa66r\*

rum nioutiura jnga, Hyperboreis similes; dicunt Confer in Universum Strahoiiera (11, p. I>08 sequ.)

Aritnphaeos. Sacri habentur, attrcctariqne cos ctiam

a ferocissimis nationibus nefas habetur.« Rcichenauensis

quoque codex Arimphaei , vulgatam tarnen

servare malui, quia baud scio an ab ipsis Itiphaeis ei de Océano iiigrcssum ncgarciit.

montibus addito a privativo numen traxcrint.

ortus aestivi] Sic scrips! ex emendatione Salniasii

(ad Solin. p. 209), quum in vulgatis corruptc

Icgcretor ortum est ibi, quod frustra rcstituere

studuit Grotius corrigendo tili. Et ortus q lü

de ca opinion!*, quae Caspium marc cum septen

trional i Océano conjungit, licet Macrobio teste (ad

¿omnium Sei p. 2, 9) essen t etiain nonnulli, qui

Britamiia] Hace ct scqueutia vel ex Pliuio

(4, 16, 50) vel Solino (22) batista, quibuscum

confer Dionysiiun (perieg. 563 sequ.) et Taciturn

(Agrícola 10).

in ultimo ejus] Codices Rcichenaucnsis et Darmdem

in codicibus exstare Salmasius tcstatur, rcliqua stattensis in vicinio; male.

mittatio orthograpbiae tantum est. Ceterum rccte Orchades] Solinus tres tuntún» Orchades ponit

monet Salmasius Caspium marc non irrnmpcrc Scy- contra omnium scriptorum scnten liani , qui licet

Ihicttm oceanum, quod ex Solino nostcr quoque inter sc discrcpent, conscntiunt tamen in numero

Martiani Capéllae lib. VI. §. 666. o45

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus diea> brumalique

nox perennis exigitur, ultra quam navigationc unius diei mare concretum

est. Sed infra con finis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae c¡ vitas triginta

tribus millibus a Tingi oppido dispar atur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

DE AFRICA.

Africa vero ас Libya dicta ab Afro Libe, Hcrculis filio. In confinio 667

est Elissos colonia, in qua regia Antaei luctamenque cum Hercule celebratur,

et Hesperidum hortij illic aestuarium flexuosum, quern draconem vigilem

longe majori. Plinîns et Martianus quadraginta;

Ptolemaeus rtsQi ZQiáyA>vTCt, Isidoras viginti tres,

quarum duodecim desertac sunt, tredecim coluntur.

Saluas, (ad Solin. p. 249) — Pro Orcbades codex

Darmstattensis exbibct Orcades, quae usitatior scri

ptum est (Tacit. Agrie. 10. Eutrop. 7, 8); sed

Solini excmpluin descrere noluL Cetcruin de illis

insulis peculiarein librum scripsit Tbormodus Tboffacus

(Hanniae 1697 fol.), quem consulas.

cuti finis est] Niinirum Britannia, quam Tacitus

quoque (Agr. 10) in occidentem Hispaniac obtendi

narrât, qua de opinione sane perversa confer Manncrtum

(Т. П, p. 9).

Velonensis] Alus Belon appellatur, ut et Pu

nió (ö, 1) et Solino (24), cujus baec verba sunt:

»De Híspanla est excursus in Libyern; nam Belone

progresses, quod Baeticae oppidum est, ultra interjacens

fretum triuin et triginta millium passuum

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus

primus auctor Antaeus fuit.« Ceterum Plinius tri

ginta tantum millium trajectum statuit.

Jtntaeus] Hune et Mela (1, 5) conditorem tradit.

Paulo aliter rem narrât Plutarcbus (in Sertorio

p. 372).

Libya] Quam incerta omnia sint de bujus nominis

origine, dissensus prodit scriptornm (Apollodor.

2, 1, 4. Solin. 24. Hygin. fab. 160). Lectionem

tarnen apiid nostrum corrnptam esse Solini

comparatio ostendit: »quidam tarnen Libyam a

Libye Epapbi filia, Africain autem ab Airo Libyis

Hcrculis filio potius dictam reeeperunt.« De sJfricac

nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (183-4

Mars; T. XIII, No. 75, p. 194 sequ.).

Elissos] Plinio Lixos, Solino Lix$ de reliqnis

cum nostra conveniunt, neque probanda est lectio

regio pro regia, quam Grotius margin! adscripsit.

Hesperidum horti] De situ eorum dubios nos

rcliqiicrunt scriptores (Hcsiod. tbeog. 215. Diodor.

4, 26. Apollodor. 2, 5, 11. S trabo 2, p. 125.

3, p. 150. 4, p. 185. 7, p. 299. 17, p. 836 et

858 Casaiib. Plia. 5, 1 ab in. et 6, 51, 20.

Lucret. 5, 55. Virg. Aen. 4, 484. Claudiau. laud.

544 Martiani Capellae lib. VI. §. 667.

rumor voluntatis allusit; nee longe mons Atlas de gremio cacumen proferens

arcnarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli

cvectus ultra nubium potestatem, qui ab occasus parte littora prospectât

Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecimdus; qua vero Africam

spectat, opimus oinnis; arbores praeterea gignit cuprceso similes, odore graves,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fístula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

668 bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

xnillia, saltus feris Lybicis occupati; nee plurimum distant septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appcllati; scd elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam , cujus longitudo centum septuaginta millium

est. Item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contcmplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea j item Icosium

Stil. 1, 252. Mela 3, 10, 4 et 15; p. 64. 65. ôrjç, èv дк ravrr) vij6oç érégw sic rjv àfto/3av~

Voss. Salinas, ad Solin. p. 372 sequ. Spaubcm. ad ггс yfiéoaç \ùv ovôèv à<pea>QcôpLev orí ixr¡ vXr¡v,

Gallim. p. 669. Musgrav. ad Eurípid. Ilippol. 742 vvy.ro g de rtvoà re rtoXXà xaiófiEva xai <pcoet

Valkenaer. ad eund.). vf¡v avXúiv yxovofxev, xVfißaXav re xai rvfi-

Adirim] Lege Dirim. ídem ex Solino monnit rtávtov Jtárayov, xai XQavyrjv [ivçiav x.V.X.

Mcursius. GnoT. — Sed Soliui übri omnes Addi- Projiins ad Hannoncm accedit Mcla (3, 9$ p. 63

rim Tel Adderim. Error est ipsius Solini, qui Ad- Voss.); nostcr Plinium (5, 1) et Solinum (24)

dirim nnica voce in Plinio legit pro ad Dirim in potius sequitiir.

Lis verbis: »m ox amncin quem vocant Fut, et ab Aegipanisqtie] De bis fuse cgit Vossins (ad

со ad Dijrim — hoc cniin nomen Atlant! esse eorum Melara p. 46). Choros connu describit Lucretius

lingua convenit — ducenta millia passnum.« In excm- (4, 584 sequ.). Vide et nostrum infra (§.674).

plaribus Plinii mannscriptis ctiani hodieque inveni- septem monies] Septem fratrum mouumcnta aptiir

exaratum Abdirim aut Addirim. Slraboni ¿lv- pcllat Strabo (17, p. 827). IVostcr Solinum sequiçtç.

Salmas. (ad Solin. p. 505). — Atlantis ipsiue tur (с. 25).

descripüonem vide apnd Maximum Tyrium (8, 7; oppidum] Vcrbum est, quod perperam addîtur

p. 141 lleisl;.). in editis, non agnoscunt codices Monacenses (A.

nocte et ignibtis] Hace ex Hannonis pcriplo ad C), Rcicbcnauensis, et Darmstattensis.

Atlantem translata esse videntur^ licet ¡Hic de Ae- Carcenna] Plinius Carlenna, scd variant! quotbiopiae

potius ora sernio sît: èv ôè zovreo vijooç que lectionc Carcenna. ÎVostro Grotius ad margincm

rjv peyaXr¡, xai èv v$VT¡6cp Xí[ívr¡ даХаббсо- adsciîpsit »al. Сагмеппа «,simUcsqne 1есиопсзЛУез-

Martiani Capollae lib. VI. $. 668. ' S4S

aequo coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldae etiam, ceteraeque civitatcs,

atquo Igilgili, Tubusuptu, et Rusarusj flurato vero Ampsaga abeat a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus. ;, ..»'¡q i.. ". -.A '.;..] ,■ ..■"■■.\¿

1'Ji.jA Uli:'-! ,'li"

' •

Mi

DE DUABÜS MAUirtANftS.^' ' " i;,î

Utri usque Mauritaniae longitudo decies xjuadraginta trium millium, la- 669

titudo quadringentorum sexaginta Septem. Ab Ámpsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades died, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius Sicca, atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

selingius (ad Itin. Ant p. 14) in MSS. invenit Car- triginta octo. Scriptum fuit d. tree. trig. VHII.

nennae vel Carnennea, sed quod Cartennae inde I) valet quingenta : hoc ill! fungi decies interprétât*

rcfingit, temeré factum arbitrer. sunt, quod non semel aecidit. Grot. — Sed in liar-

Icosium] Sic rccte jam Gratins scripserat ad- duiniana Pliuii editione legitur: »decies triginta nodicuntquc

codices uostri ftfonacenses (A. C) et Darm- vein niillia. « Alios legere decies triijinla octo Grostattensis;

anteriores Iocosium. \ tins margin! adscripsit , v

coloniam] Forte colonia. Grot. — Pariter et Numidia] Lege et supple: »ab Ampsaga Nusupra

provincia Tingitana legere maliin quam ас- midia est Masinissae nomine celebrata. Numuhjue

cusativo casu provinciam Tingitanum; sed codices ¡Nomades dicti« cet. Confer cum Plinlo lib. Л', с. 3.

nihil variant. Grot. — Ita legendum. Addit heic Solinus Numi-

Ruscurius] Rusucurium Plinio, Ptolcmaco Pov- diae Íncolas »quamdiu errarunt pabiilationibus vaga-

бомсоси. Grot, > ■'■ bundis Nomadas fuisse dictes«; ut iaeptus est, vi-

Tubusiiptii] Deest hace civitas Martiano, sed detur sentiré Nomadas dictes, quum pabula vage

contra MSS. fidem; sic enim ¡Hi: »ceteraeque ci- passimqne sequerentur, postea Numides, quasi Nuvitates

atque Igilgitubusvptu* etc. Dederat Capella midae et Nomades diversa sint nomina. — Inducías

Igilgeli, Tubusuptu. Wesselwg. (ad Itiner. Ant. Plinii his verbis: »Numidae Vero Nomades, a per

il. 32). • mutandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plau-

Rusarus] Lege Rusazus. 'Pov6aÇovç Ptol. etris circumferentes.« Graecum est Nôfiaâeç, La-

Grot. — Ita et Plinius (S, 2); in Itinerario An- tinum ex eo parum detortum Numidae, ut ¡ùiCoda^

tonini (p. 17 Wesseling.) est Rusazis; sed invîtis Japides; sic ôçôfxaâeç, cameli, dromidae et drocodicîbus

mutare nolo. ": - ■ medae dicti. Sajlmas. (ad Solin. p. 509). — Invitis

trecentis viginti] Sic etîam Plinii editio pria- codicibus nihil mutare a us us sum.

ceps; nunc ducenta tantum léguât Bulla regia] Ptolemacus ßovXkac>ia. Lege

decies quadraginla trium] Plinius octingenta ßoVA/.ap7]yLa. Grot. — Vide Gaunertum (T. X,

triginta novcm, quo facit id quod alias legitur decies P. 2, p. 314). f.

69

546 Martiani Capellae lib. VI. §. 669.

ac Tabraca. Interius Zcugitana regio, quae proprie vocatur Africa, habet

hace tria promontoria, Apollinis adversum Sardinian!, Mcrcurii rcspectans

Sicilian! , quae in altura procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.

Deinde proraontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ,-ac- pFjOpinqua Carthago, inclila pridem artnis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Mcssua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Curubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex PI in i о. Grot. —

"Vulgo enîm Tabrachia. Sed Plinius habet Tabraca

adstipulanturque codices Darmstattensis et Monacensis

(C), praetercaque quos Wcssclingius (ad

Itio. An t. p. 21) Tabracea legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thabraca.

quae proprio] Plinîus (3, 4, 3): »Zcugitana

regio, et quae proprie vocetur Africa est.« Mela

(1, 4): »Próxima IVilo provincia quam Cyrcnas vocant,

deinde cuî totius regionis vocabulo cognomen

iuditum est Africa; cetera Numidae ac Mauri tenent

«, et alio loco (I, 7): * Africa propria a Mc-

Jeagrino promontorio ad aras Philacnorum.« Adde

Salmaslum (ad Solin. p. 318).

tria promontoria] Eorum primom incertnm Mar

tian! an librariornm incuria execdit, Candidum; neque

cnim substituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grotii sentcntia esse vidctnr, apparet ex Plinio,

quem Martianus scquitiir: »Tria promontoria,

Candidum, max Apollinis adversum Sardiniac, Mer

curii adversum Siciliae, in altuin procurrentia duos

efficiunt sinus, Ilipponensem proximum ab oppido

quod Hipponem dirutum voeant, Diarrbytum a Graeeis

dictum propter aqnarum irrigua, cui finitimum

Theudalis immune oppidum longius a litore; dein

Promontorium Apollinis, et in altero sinn Utica«)

unde simal verîsimîlc fit etiam ante »ab Hippone*

excidissc Hipponensem. In codicibus nihil subsidii.

Bagrada] Sic scripsi с lectionc a Grotio in

margine notata pro Bragada, quod in edit is erat,

siqiiidem ¡Hud nomen apnd relujaos omncs exstat

(Strab. 17, p. 832 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolcm.

4, 6 et 6, 4. Ammian. Marcell. 23).

felicitate] Pariter infra (§. 09Í)) beatam apellat,

at Appulejus (florid. 4, 20$ p. 98 Oiidcnd.) »provinciae

magistram venerabilem, Africae Musam coelestem,

Camocnam togatorum«, Solinus autem (27,

11) » alteram post urbein Romain terrarum decus«,

seque Ausonius (de claris orb. 2) cum Constantinopoli

cam comparare récusât. Mela (1, 7): »nunc

populi Romani colonia, olim imperii ejus perlina v

aemula; jam quidem iterum opulenta, etiam nunc

tarnen priorum excidio rerum quam ope pracscntium

clarior.« Felicis cognomen in numis eliam gerit

(Bandur. num. II, 138. €29. Occus. et Mediob.

p. 360. Seguin, num. 43. 146. Span« cm. num. I,

p. 336 f. II, p. 443. Confer, et Cuper. de elephant,

in Salengrii thes. novo III, p. 166).

Messua] Ptolcmaeus viÔOVa. Gbot. — Plinius

Misua, quam ipsam lectioncm Grotius quoque in

margine cuota vit, sed vulgatam tuentur codices

Darmstattcnsis ct Monacensis prior, ñeque répug

nât alter, qui corrapte habet Carpime sua.

Martiani Capellae lib. VI. $.670. M7

DE SECUNDO SINÜ AFRIÇAE.

Мох alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670

quae regio ducentis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen

tesimo messis incremento focneratur. Hie oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtim

minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quingenta octoginta, latitudo duccnta. ¡Л , ,;q

.......i ■■: , ..:. T ..."..-DE TERTIO SINU. ..:..,; ,v¡::.hm чы! ...Ь /..".Ь

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, »vadoso 671

ас "reciproco mari; sed minor Syrtis a Cárlhagine abest trecentis millibus^ ad

majorem vero per deserta pergitúr, quae1 serpéntibus diversis ас feris hábítantur

» Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu «ivitas

- -, ■ • •■-.''."■ .['.-. .-■'■ *<■• i.; ■-■■.-. --..i . .■■■' .-» •,..,

distinctio] Lego et distinguo: »Мох alia di- aoovßiroc. Grot. — Sallustius (Jug. 19) »#astinetio:

Libii Phoenices vocantnr« ex Plin. GaoT. drumetum et Leptim* jungit j, Л} „■•ч\..>

— Vulgo enimr »mox idia distinctio Libuàe. Pftoe« Tlienac] Thacav, Ha et alH; Ptoleniaede &è(tlnices

vocantur« î sed Plinius '(Sj %,' *)s »mox Afri- val &aivai. G*or.— Monacensis units (A) Tenaea,

cae ipsius alia distinctio. Ubypkoenices vacant ur after (C) Tenca; eed kos Plinium seqnimur. ¡

,,,.i Вугастт ineoltmt. Ita appellator regio CCL Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeue üb. 4 6&

mil), pass, per cireoitnm, fertilitatis eximiae, cum ^ßa Gbot.— Plura dabit Sarita (ad Itmerar.

centesima fmge agricoïis foenns reddent* terra«, -j^ p 6I Wessel.). <el : 1

onde et %5«ci»« restitni, eodi^ Monacensi (C) |J^^]f¿ tuciann* (In Dipsad. T.g,'

adstipulante. СопГег Salmas.um (ad Sobo. p.52ft£), p ¿39 ß;p Г et s ElmenLorstius (in Arnob.

C«»bonum (ad Strabon. р. Ив), Barth» m (« ad, ¿^. ■ы>>рши| Ме1аШ) Soi

,ers.p.225),ctDrakc„borchiUn.(.dSi«u«p46I). ^ ^^ e рац1о ¡^ j¡.0M)>

Pwppt/pj In reliquis Putput habetur. Infra tic» j.

cognomine ab Antonino censetur, at Martiano ¡«ter и Psylli] Monacenses (A. C)SpylH, editi Psyllü;

oppida reecnsetur^ — quae nomina cum reliquia sed absque dubio Psylli intelligcndi (Salinas, ad

quutn ex. Plinii description decerpta sin», ipse Solin. p. 186) , de qnibns Hmeahorstius (ad Arnob.

Puppup adjecit-ScMTA (ad Itiner. Ant. p. 52 Wees.) p. 80) multos excitât ecriptoree, quibus adde Pli-

_ Adde Manncrtum (T. X, P. 2, p. 247> niom (7, 2, 2), Aclianum (bist. aumwL 46,. ,21

Adrumetus] Plinioe Mrumentum; Ptolemaeue et 28), et Gcllium (16, 11). : *-»«;.{?'■.

69*

£4$ Martiani Capellae Hb. VI. §. 671.

Oeensis, et Leptis magna. lude Syrtis major, circuitos 'sexcentorum viginti

672 quinqué millium. Tunc Cyrenaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

oráculo m em bra ta, quod a Cyrenis abcst quadringentis millibus passuum. Urbes

inaximae ibi ! quinqué, Berenice, Arsinoe, Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Betenice aütem;; ih extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidura horti,

flttvius Lethon, 'Lucus sacer, abest a Lepti trecentis septuaginta quinqué

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deinceps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; deinde

Mareotis, Maretonium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexaginta

duobus millibus, inde Alexandriáih duèenta millia. Totius autem Africae

a mari Atlántico J¡Qngitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab OceanOj ad Carthaginem magnam undecics пцЦЦе$;; ab ea ad Canopum JNili

proximum ostium sexjdecies f injUies octuaginla octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (У, 3, 4), oui ails típula- sex millia passuum. In eo tractu Apis interest,

tur codex Reichenaucnsis; vulgo Oeensis. nohilis rcligionc Aegypti locus. Ab со Paraetov

Cyrenaica] Ex Pliuio (li, if, 5 ):', »Cyrenaica nium sexaginta duo millia passuum«, nnde Paraeeadem

Pcntapolitana regio ¡Uustratur Hammonis ora- tonium scripsi pro P.arethonium , quod libraras or

eólo« cet., uude vide ne est apud nostrum tollen- tbograpliiae ncsciis dehetur; Strabo (17, p. 798),

dum vcl in et mutandum sit. De Ammonis oráculo UuQaiTioviov vel rectius TLaQuuzbviov (vide Dorpi

ura Strabo (i, p. 49. SC; 17, p. 813. 838 rutinm ad Chariton, p. 520).

Casaub.). . ■|" ii i Alexandruxm ducenla] Plinius centum. Lcgcn-

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persida pro dum autem liic Alexandrian* pro Alexandrina.

Persis, Chalcida pro Chaléis, vide infra Trito- Скот. — Alexandrina cnim Grolius edidit, anteuida.

Grot.-— Atque supra (§-31 et 330). rieres Alexandria, omisse' videlicet lineóla in ex-

Maretonium] An Pax'olliouium? Спот. — Turba- trema litera, quae m significare t. Ceterum apud

,\ii' ч/-. fil. ri :.. • i' : : •• i .1 )• .t.: ' ,'t I*T.| и ш

tum esse aliquid cerium est, Maretonium cnim op- Plininm dudum ducenta legitnr. ' , .

ptdum non exstat; Marliani tarnen ipsins magts ' trieiea quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

quam librariorum culpa esse' videtur. Mareae et LXXXV mill. pass. Grot. — Corrupta lectio du-

Apidis in coufinio Libyae mentionetu fecit et ¡am dum apud Plinium (3, 0, 6) correcta est, cujus

HerodoG»e'(2, 18). ' -'-Í 'c ' ■« hace omnia ita jam leguntur: »Agrippa totius Afri-

■ 'sexaginta duobus] la qulbusdam codieibus Pli- cae a mari Atlántico cum inferior! Aegypto tricies

niahis duodecim. IVota quinquagenarii addita dem- centena et quadraginta mill. pass, longitudinem;

tare «¡ssidinm facit. Giuvr. — Plinius (5, 0, 0): Polybius et Eratosthenes diligentissimi existimati ab

»Mensura a Catabathmo ad Paraetonium octoginta Océano ad Carthaginem magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. $. 673. 549

-.it

.... DE INTERIORI AFRICA.

: :" i .■■ ,<•'.- :'..-■ .■ ■ . . .;• ■■.■■■_.

Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis babet 675

Leucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae; ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

babent, et Soli imprecautur, quod eos cum messibus semper amburat. Hi •

nunquam somniare videntur. Troglodytae in specubus mancnt, vescunturquc 674

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo feminis

sine matrimonio sociantur. Augilae inferos colunt. Gamphasantes nudi et

imbellcs externis nunquam misccntur. Blemmyae sine capite sunt, atque os

mill, pass., ab ea Canopicum Nili proximum ostium enim inveterato mendo babent '!Ax/.avtSQ, onde

nnindecies centena et viainti octo M. pass, feccrunt.« Melac et Plinii error explicatur, qui in imam gen-

Inde qui volet nostrum cmendet; codices nihil va- tem confernnt, quae de duabus Herodotus narrariant,

nisi quod Darmstattcnsis tricies male omittit. vit (adde Saalinm ad Rhiani Benaei quae super-

Canopum] Quinctilianus (1, li, 54 ; pag. 93 sunt, Bonnac 1851, p. SO). Ceterum cadem sine

Spald.): »Cicero Canopitarum exercitum elicit, ipsi gentis nomine narrât Strabo (17, p. 822): riov as

Canobon vocant.« Sed constantem codicum scriptu- jïqoç tfj auxxsxav¡J.évr¡ Tivèç nal ä&tOL vo(iL~

ram et hic et postea retinui. ;- Çovxai' oï у в уахь xóv r¡Xiov e%-&aÍQELV, xai

Leucaethiopas] Ita Reicbcnauensis- codex. In naxcôç Xkytw tJieidcxv JtQOçLôu>6iv avíóxcnTa,

editis male Leucas Aethiopes. Ptolcniacus etiam coç xaiovta nal iïoXs[xovvTa worolç- sicut et

Aevxai&Lortsç, Plinius (o, 8, 8) Leucaethiopes ¡ Silius (2, 60) Cyrcnenses »iniauo Sole calentes«

Pomponius Mela (1, 4j p. 6 Voss.) Leucoaethiopes. appellavit. m \

monshttosae] Quae hoc capitc monstra narran- Gamphasantes] Restituí anterïorum editionum

tur, pariter et Plinius (S, 8, 8) et Mela (1, 8) lectionem, quacum et Mela, Plinius, Solinns contradunt,

ut Solinum (51) taceam, qui acque atque veniunt; apud alios haec gens omnino non comnoster

Plinium tantum exscripsit; sed Plinius ipse memoratur. Grotius edidit Camphasantes , raargini

sua с Mela habere videtur, cujus auctores ignora- apposuit Compasantes, quod et codices Monaccnses

mus; apud Herodotum enim (4, 108 sequ.) minima (A. C) habent, Reichenauensis Capasantes.

tantum eorum pars legitur. Blemmyae] Sic scrips! ex Mela et Plinio pu»

Soli imprecantur] Haec ut cetera de Àtlantibus Blemiae, quod orthographiac tantum mendum erat.

ex Herodoti fontibns derivata sunt (4, 184), ubi Graece enim BXs(X(lveç sive BAeflvai, quod baud

qnod nunc legitur jazaçavreç, ex Salmasii demum scio an ex verbis ßXerttco et [¿va derivandum sit.

conjectura (ad Solía, p. 291) invectum estj codices Dionysius (perieg. 220):

5S0 Martiani Capcllae lib. VI. $. G74.

ct oculos in pectore gerunt. Satyri hominura nihil habent nisi facicm. Acgipanes

quales pinguntur exsistunt. Himantopodcs debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comités Herculis fuere; post hos finis est Africae.

и

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

675 Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab ostio Canopi

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum, ab ore

aulcm Ponli ad os Maeotis sexdecies centena septuaginta quinqué millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donee a tergo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplcctitur,

ut Aegyptum Nili possis insula m vocitare. Nam ab ambit u circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram creditur detinere; sed a principio fissurae

B76 ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Aethiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

»Tcov rtàgoç av&aXscav BXsfivcov àvé%ov6i

xoZcovai.

Quae fabulosa nosier tradit, mittimus; mirabilem

tarnen corum visum fuisse Flavius qiioque Vopiscus

(in Probo 17, p. 658 Obr.) testatur, qui Probnm

imperatorem eos siibcgisse captivosquc Hoinani trans

misses stupenti populo ostendisse narrât. Confer ct

Zosimum (1, 71).

Pharusi] Mela Pharusii. Окот. — Codex Darmstattensis

male Frausi. Cctcrum conferendus Sallustius

(Jngurtb. 18): »Scd postquam in Hispania

Hercules, sicut Afii pu taut, interiit, excrcitus ejus

compositus ex varus gentibns aniisso duce brcvi

dilabitur. Ex eo numero Mcdi, Persae, et Armcnii,

navibos in A frica m transvecti, proxumos nostra

mari locos occupavere. Hi paulatim per connubia

Gactulos secum niiscuerc« cet

Asiae caput] Hoc est principium, qua in re

Pliuium sequitur, cujus baec verba sunt (S, 9, 9)s

»Adliacrct Asia, quam patcrc a Canopico ostio ad

Ponti ostium Timotbeus vicies sexies centena et

triginta novem millia passuum tradidit, ab ore autem

Ponti ad os Maeotis Eratosthenes sedecies centena

et quadraginta quinqué millia passuum«, numerorum

tanluin ali(|ua diversitatc , quae a codicum auctoritate

pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

quadraginta tria Gratins margin! adscripsit triginta

orto apud alios legi. Ceternm Aegyptus utrum Asiae

an Africae esset, jam Hcrodoti (4, 39. 41) ambigiiiini

judicium est; quibus qiiuin pleriquc IViluin

confin'um datent (vide ad §. 626), prouti Canopi.

cum vel Pclusioticum ejus ostium spectaretnr, anccps

inter utraniquc bacrebat (conf. et Herodot. 2,

16 cum nota Raebrii).

Delta] Herodotns (2, IS), Plinins (5, 9, 9),

Strabo IS, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

818 Casaub.), Ptolcmaeus (4, 5), Ammianus (22,

IS; p. 564 Gronov.), Mela (1, 9, 16; p. 12 Voss.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 676. 531

quas Nomos vocant, inter quas Mcnelaitcm Alexandriae regionem , item

Libyae Mareotim. Iieracleopolis autom insula JNili est, in qua oppida Hereulis

Arsinoita et Mcmphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus crcditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri significet, quod animalibus iisdem et argumentis

feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littore tamen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituía, ab Alexandre Magno condita, a

Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui

complures Ínsulas habet trajectusque quadringentos, cujus tara longitudo quam

etiam latitude centena quinquagena millia passuum tenent. Unde ultra Pelu- 677

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; nam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt mutare lanasj hujus maris oppidum Arsinoe.

Menelaitem] Sic scrips! codices secutas Darm- Varias antiquorum opiniones collegitLctrorine (Journ.

stattensem, Rcichcnaueiiscm, et Monacenscm (G); d. Sav. 1831).

vulgo inepte Blenula, item Ala, item Alexandriae. Nilide] Sic codices Reichenauensis , Darmstat-

Reliquos enim qiios Plinius enumerat Nomos omisit tensis, Monacenscs (A. C) pro corrupto in editis

noster, extrema tantu m recepit, quae apud Planum nomine Hilide, quod ex simili tudine literarum II

ita sonant: »Mcnclaiten Alexandriae rcgionc; item Li- et N natum (palacogr. cri t. Ill , p. 205); eadeni

byac Mareotis«; latius tamen corrigendo progredinoliii. apud Pliiiinm qnoqiic (5, 9, 10) lectionis varietas.

oppida Hereulis] Vcrcor ne hic quoque Pli- pertinens] Pro pertingens in editis praebent coninm

male intellcxerit, cujus hace verba sunt: dices Monacenscs (A. C), Darmstattcnsis , aliique

»Hcraclcopolites (seil. IVounis) est in insula IVili, (Oudend. ad Appui. T. 2, p. 268); Plinius praelonga

passuum quinquaginta millia, in qua et op- terca (5, 11, 12), Solinus (35), et Me'a (1, 10).

pidum Hereulis appellatuiu. Arsinoitae duo sunt; Persei] Correxi quod in editis erat Persae, au

la et Slempliites ad summum Delta perveniunt.« etoritate non solum codicum Monaeensis (C) ct

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 34), Dio- Darmstattcnsis, sed etiam Solini (33) et PLotii

dorus(l, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10): (2S0, с 3; p. 1323).

»Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem rubrum colorem] Eandcm fabulam Solinns (33)

Secreto de fonte cadens, oui semper inani tradidcrat postCtesiam apud Strabonem (16, p. 70ö.

Çuaerendus ratione lotet nee contigit ulli.* 779 Casaub.).

532 Martiani Capellae lib. VI. $. 678.

DE ARABIA ET SYRIA. ,

678 Verum Arabia tenditur usque ad odoriferam ac divitem terrain, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam ct Palaestina est, qua contingit

Arabiam, et Judaea, ct Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Euphraten

et Tigrin; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam quadringentorum

septuaginta millium passuum est; latitudo autera a Seleucia ad

679 oppidum Euphrates Zeugma centum septuaginta quinqué millium passuum. Ostracinc

Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex millibus passuum. ApoIIonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum procédons, supra Idudivitem

terram] Quid sibl vclit, ex Plinio (5, 12, 13) conveniret; vnlgo qningenta viginti, fa

ll, 12) apparcbit: »Ultra Pclusiacum Arabia est cili errore DXX pro CLXX.

Ostracine] la Plinii loco interpungendo hallucinatus

est Martianus. Sic ciiim distinxit: »a Pelu

sio Cliabriac castra, Casius mons, delubrum Jovis

Casii, tumulus magui Pompeji; Ostraeinc Ara.

bia finitur a Pelusio LXV millibus passuum.« Quan

tum ad rem attinct, certc verum est juxta Plinii

sentcntiam, finiri Arabiam Ostracine et ab ea incipcre

Idumacam. Dicit Arabiam finiri a Pelusio

sexaginta sex millibus passuum, ita cnim legendnm

ex Martiano; mox Idumaeam incipere. Atqui tot

Zeugma] In editis Zeuma, sed contra rcliquo- sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Itirum

scriptorum ipsiusque origina tionis auctoritatem, ncrarium:

quae a fluvio ponte júnelo, éÇevyfiévq), ducta Ostracina Cassium XXVJL

est. Confer Plutarcluim (in Crasso p. 354. 5G1), Pentascboenon XX.

Strabonem (14, p. 664; 16, p. 736 Casaub.), Pclusium XX.

Florum (3, 11), et quos laudat llarduinus (ad Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, abOstra-

Plinium 5, 24, 21). cine Idumaea. Salmas. (ad Solin. p. 569). — Rcctc

centum septuaginta] Revocavi lectionem a Gro- omnia; sed ballncinationem Martiani nun video.

tío in margine notatam, ut nostcr cum Plinio (5, octuaginta ocio] Plinius novem. Gbot. — Sed

ad Rubrum mare pertinens ct odoriferam illam ac

divitem ct beatac cognomine insulam.« Confer Stra

bonem (16, p. 778) et Diodorum (3, 46. 47).

qua contingit] Ita codex Grotianus, vulgo quae.

Sopliene] Quidam codices Sophone, male. Lucanus

:

»Et dedita sacris

Incerti Judaea dei , mollisque Sophene.»

Grot.— Vide ibi Cortium (ad Pbars. 2, 393;

p. 286 Weberi).

Martian! Capellae lib. VÍ. §. 679. SS3

macam et Samariam Judaea longe lateque fundilur. Pars ejus Syriae juncta

Galilaea vocatur, a ceteris ejus partibus Jordane amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secunda elatio Judaeae ab Hicrosolymis, in quo

latere est fons Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hínc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. Jungitur Decapolis, dicta a numero civitatum. Redcuntibus 680

ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et iriterjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinente inter oppida

Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super earn mons nomine

Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tencbras videt. Iu Syria fluvius 681

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

liaec minima dilficultas; totus bens miserc ninlilus. Eusebiiim (praep. evang. 2, 2; p. GO); npuil reib

Plinius (5, 14, 15): » little Apolionia, Stratonis tur- qiios enim, Herodotum, Strabonem, Plininm, ct

ris, eadem Caesarea . . . finis Palacstincs CLXXXIX liujus ct cognominis in Aegypti finibus positi monmili.

pass, a con linio Arabíac, deinde Phoenice« etc. tis nomen ¡ta scribitur ut nos exhibuimus. Confc-

Corruptionis culpam nuis sustineat, baud facile de- rendus inprimis Ammianus Mareellinue (22, 14):

cernas. »Cäsium montem adscendit nemorosum ct tereti

Paneade] Josepbus Pannium appellat. Aliis ambitu in sublime porrectum, unde secundis galli-

Panneus dicitur. Cum Capella est Plinius. GnoT. cinii» videtur primo Solis exortus«, ubi plura Va-

Callirrhoe] Mcminit et Josepbus. Grot. lesíus (p. 359 cd. Gronov.); et Solinus (50): »la

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellantur Scleucia alter Casius mons est, Antiocbiac pro-

(Plin. 5, 17, 15. Solin. 35. Philo in op. p. 876 pinqnus, cujus e vértice vigilia adhuc quarta conct

ар. Eiiscb. in praep. cv. 8, 4. 11. Porphyr, de epicitur globus Solis, et brevi corporis circiimactu,

abstiii. 4, 11; p. 333 Rhoer. sequ.). rtidiis caliginem dissipantibus, i 11 ¡ne nox, hic dies

Masada] Sic et Solinus (15 f.): »Judaeae ter- cernitnr; talis e Casio specula est, ut luccin prias

minus Massada castellum«, quod tarnen recte mo- víileas, quam auspicetur dies.«

net Salmasius (p. 616) ex Plinii verbis (5, 17, 15) Euphrates] De ejus cursn vide Strabonem (2,

non sequi: »inde Masada castellum in rnpc et ipsum p. 89 Casaub.), Polybium (9, 35; p. 797 sequ.),

hand prociil Aspbaltitc; et hactenus Judaea est« Plinium (5, 54), et Pomponium Mclain (3, 8). Ce

rnons sedet] Forte mons se edit. Ghot. — Nihil teriim dele vi inscriptionem, quae in editis erat:

corrigendum; ita Silius (12, 62): »Campo Ñola »de Euphrate magno flurio«, quia in transcursu

sedet.« tantum inter cetera hunc quoque Martianus tangit,

Casius] MS. et Plinius Cassius et ita omnes multaque sequuntnr, qnae ad com non pertincant.

míe torca. Ghot. — Piescio quos dicat, nisi forte Capotes] Ita codices Reichenauensis, Darms tat-

70

554 Martiani Capellae lib. VI. $. 681.

amnis; inter Syriam et Parthiatn oppidum Palmyra, moxque Euphrates fluvius,

cujus decern dierum navigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maximam

pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

ct Tigridi'infunditur, dextro autem meatu Babyloniam petit, quae Chaldaeac

£82 caput est. Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaseiis; dehincque Lycaonia in Asiaticam Jurisdictio

nen! versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contérmina est, habet civitatcs

i 883 quatuordecim. Verum Pamphyliae juncta Lycia, a qua incipit mons Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quern peragraret, nisi maria restitisscnt;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphacorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Kiphatcs est, Cauca

sus, et Sarpedon; Portarum ctiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

tensis, ct Monacenscs (A. C), atquc ctiam Pliiiius veniret Martianum pcrperam ¡ntnllcxis.se quod apud

/y £4 20); vulgo Capodes. Pliuiiim est »¡iinuincrarum gentium arbiter.»

Marsyas] Plinius: »a Samosatis autem, latere nominum diversitate] Vide et Dlonysium (pcricg.

Syriae, Marsyas amnis induit« Vide Manncrtum 647):

(T. VI, P. 1, p. Б07). »Ov (iev ertcovvfiLav ¡xíav £XXa%ev, ÙXX

et Parthiam] Pliuius: »Palmyra urbs nobilis ¿v ехабхг)

situ, divitiis soli et aquis amoenis, vasto amliilu — OvvO[l £%Et 6XQOtpá?,iyyL' xà o'cív xe'lVOlÓi

privata sorte inter duo ¡mperia summa Roruauorum (xëP.octo

Parthorumqiic — abest a Selcucia Parthorum, quae *AvdQa6uv, ol каха %¿>QOV ¿[lOVQiov oir.ov

voeatur ad Tigrin, CCCXXXVIII mill, passuum, e&evTO.«

a proximo vero Syriae liltorc (XIII iiiillibus.« Niphatem] Vide Scrvium ad illud Virgilii:

Paradisus] Alii tamen urbem apud Liban um ».iddam urbes Asiae domitas pulsumaue Mpliamontem

esse ajunt, non fluvium, inter quos Pli- tem*

nius. Gkot. — Ne credas. Mlle cniiu (5, 27, 22) ct Strabonem lib. II. Окот. — Wale Grotius Ny-

Paradisum inter fluvios refert. pliatem ct Niphalem, quae correxi e Plinio (5,

mediatenus] I\iuiis auget Martianus quae dixerat 27, 27) et Virgilio (georg. 3, 30). Monacenscs (A.

Plinius (5, 27, 27): »mediamque distrabciiä Aaiam, C) Nifales.

nisi oppriment'i terras ocenrrerent maria.« Pro сон- Portarum] Omisit Cilicias , quae proprio noscius

parum alteram quin revocarem, quod in mar- mine Tauri pylae vocanlur a Cicerone (ad Att. 5,

ginem Grotius rejecit, conslitutus, am in mciitcm 20). Confer Ccllarium (T. II, p. 262).

Martiani Capellae lib. VI. §. 683. Soo

Caspiaej et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ccraunius appellatur.

In Lycia alius mons Chimaera, noctibus flagrans. Haec habuit oppida sep- 684

tuaginta; Dime triginta sex sunt. Telmesus oppidum dieitur, quo finitur.

Hinc Asiaticum sivo Carpathium mare, et quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagdnia est. Hujus longitudo

quadringentis septuaginta millibus passuum, latitude Irecentis. Armenia 685

altera ab oriente, a septentrione Ponlica. In proximo Caria est, inox Ionia;

ultra earn Aeolis, media Doride. In Phrygia Celaene antea, in Apameam

commutata; illic Marsyas et natus et occidit et flu vio nomen dedit et cum

Apolline decertavit; denique pars ejus Aulocrene vocitatur, unde Maeander

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminet, ab aquilone Galalia est, a meridie Lycaonia 686

Hyrcanius] Lege Ihjrcanus. Grot. — Plïnîus put quondam Phrygiae fuit; migratiim ¡nde hand

nostrum tuctur. procul veteribus GcWnis, uovaequc urbi Apamcac

mons Chimaera] Confcrcndi praeter geograpl.os »»"»« '***** •» Apamca sorore Sclcuci regís.

Isidoras (etym. 14, 5, 46) et Seivius ad Virgilii Et Marsyas amnis baud proeul a Maeandri fontibus

ik. a otiui oricus in Macandrum cadit, fainaque ¡ta tenet Ccversum

(Aen. b, xSSj: *

. benis Marsvam cum Apolline tibiarum cantu ccr-

»flammisque armata Chimaera* s

' * tasse. Macandcr ex arce summa Celaenarum ortns

.Revera mons est Lyciae, cujus bodieque ardet ^^ ^ ¿ccuncna per Capas ppimllm dejn Jo.

cacumen, juxta quod sunt leones; media autem nas ¡n SInnm mar¡s ed¡tur«; et quos laudat Casaubopascua

sunt, quae capris abundant; ima vero mon- ^ ^ Sh.aI)0nem 12j p S77)> Ceterum Cclaetis

serpentibus plena.« Plura dabit Ccllarius (II, napum nomen postmodo quoqIie durasse ostendit

p. 117). Dionis Clirysostomi oratio ibidem habita (3S, p. 429

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide ecqn. More]|^

Straboncm lib. XII. Sosibius: /ipameam] jùtâfiSUX Straboni. Grot. — Male

• Ou#' oi KeXaival JtaXQtQ àçyeia rtÔXiq apud Martianum et in anterioribus Solini edition!-

Mídov yépovTOÇ OÇTlÇ cot' e%cûv ovov bus scribitur Apamaea. Graece est 'Aítáfieuz, La-

"Hva66e.« — — tmc Лрагта. Libri Pliniani vocant Apamiam. Sal-

Grot. Vnlgo cnim Celenes restituí Celaene, mas. (ad Solin. p. 826). — Sic ct Ammianus (23

quae orthograpliiae tantum mutatio erat. De ipsa p. 270 Lindenbr.), sed malui Apameam seribere,

urbe confer Livium (38, 13): iCelaenae urb» ca- quae ortbographiac tantum mutatio erat.

70 *

356 Martiani Capellae lib. VI. $. 686.

et Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiac

et Cariae. Dehinc Traolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

caput. Ibi etiaiii Colophon, oráculo Clarii Apollinis celebrata. Maeoniac

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meles

fluvius; nam Smyrnaeos campos Hcrmus intersecat, qui ortus Dorylao Phry

gian! Cariamque dispcscit. Juxta Ilium sepulcrum Memnonis jacet. Supra

Troadem in mediterráneo Tcutrania Cayco fluminc alluitur. Ibi inter omncs

687 Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Thraciae adversa, a Sagari fluminc primos habitatores habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. в пот. — Reef с;

sed si totiiin hune locum Integrität! restituer« concinur,

vercor ne Martianum ipsum potius quam

libros ejus corrigaraus. Quid quod ipse jam ejus

fons corruptus fuisse videliir Solinus (40, 9), cujus

verba in MSS. Salmasio teste omnihus sic Icguntnr:

»Ipsa Phrygia Troadi siiperjccta est, aquilonia

parte Galatiae colliiui tanca, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaequc contérmina; eadem ab ori

ente vicina Lydiac, a septentrione Mysiac, Cariae

a parte qua dies médius est«; Salmasii demum con

jectura (p. 857) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydia« cet. ; sed jam Martianum illa apndSolíaum

legisse apparet, quae deinde majoribus etiam

crroribns inquina vil, Lycia pro Lydia substituía ,

et Caria pro meridie ad septenirionem relata. De

Lydiae cnim finibus serinonem esse et sequentia

docent et Plinii (i>, 29, 50) comparatio: »Lydia

autem Phrygiae ab exortu Solis vicina, ad septcntrioncm

Mysiac, meridiana parte Cariam amplcctcns

— celebratur maxime Sardibus in latere

Tmoli mentis« cet.; quae autem de Phrygia habent

Solinus ct noster, eorum fons apud Plinium exstat

informs (5, 52, 41): »Phrygia Troadi siiperjccta

— scnfi'nlríoiialí sua parle Galatiae contermina,

meridiana Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniacque, ab

oriente Cappadociam attingit«, nnde facilis suspicío

sit, apud Solinum mature aliquid excidîsse.

croco florens] Virgilius:

nonne vides creceos mí Tmolus odores,

India mit tit еЬнг , molles sita tura Sabaei.*

Grot. — Male in cditis loco florens; sed croco

pracbent codices Mouacenses (A. C), Darmstattensis,

ct Reichcnauensis ; idem tarnen excepto Monacensi

altero (С) male Molus pro Tmolus. Dc

croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Georg. 1, 56).

Dorylao] Correxi ex Sol ¡no (40, 15); vulgo

Dorilao; Pliuius (5, 29, 51) Dorylaemn.

dispescit] Sic codices antiquissimi Leidenses

tres (Oudendorp. ad Appui. I, p. 296; II, p. 50)

et margo libri Norimbcrgcnsis ; vulgo dispartit, Grotius

in margine dissecat.

Bithynia] Hace queque ex Solino (42), quanquam

assimila ex Plinio (5, 52, 45) Gallorum

nominis originatione, quam confirmât ct Hcrodianus

(1, 11; p. 55 Bocel.).

Sagari] Hie apud auctorcs nunc Sagaris, nunc

Sangarius , none Sagarins, nunc Sangaris nuncupatur,

bodicque Zagari appellatur. Ptolcmaeus £aycxQOV

noininat. Pro Capel la est Ovidius:

»Lfuc Lycus, hue Sagaris, Penelisque Hypanisaue

Grotesque

Martiani Capellae lib. VI. §. 687. S57

alii fluvio Gallo miscctur, *a quo Galli dicuntur ministri matris dcûra. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta est; a Bithyno rege Bithynia. In ea ci vitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdcm nominis dicitur in

terceptas. Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo sepulcrum Hannibalis

memoratur. Dehinc Pootf ora, post fauces Bosphori et amnem Rhesum 688

Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portas Acone, ubi herba

veneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

tell u ris. Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Henetosa etiam 689

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Venetos asserunt. Ibi Promontorium

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tantundem

a Cimmerio. Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

Mithridates fcccrat; sed eo victo Pompejopolis appcllata.

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias 690

Influit , et crebro vórtice tortus Hahjs.* Venctoram origine pluies opiniones aflcrt Strabo

Скот. — Plinius (6, 1): »Sagaris fluvius ex inclutis. (a, p. 212. 12, p. 543 f. i>i>2 Г. Casaub.); sed ad-

Oritiir in Phrygia, accipit vastos amnes; idem San- de oinnino haec Mcssalae Corvini (de Aug. progegarius

a plcrisquc dictus.« IMura debit Ccllarius nie 10, p. 540 Bip.) de Antenore: »Is inter cc-

(T. II, p. 295). teros comités Enetorum multitudinem nnmcrosam

Ponti ora] Hace ex Plinio (G, 1) et Sol ¡no (43). sccuin duxcrat: qui Papblagonia orti, patria pulsi,

Inserui antem post ex margine Grotiana. exsules ad Trojam, quae bello tnnc laborabat,

Heraclea] Dc ca vide Memnonis bistoriarum concesserant Hi in próxima finitimoriim pracdia

fragmenta a Pliotio (cod. 224) serva ta (cd. J. С. longe lateque diffnsi, quia multitudine cuneta com-

Orellius, Lips. 1816), et H. L. Polsbcmii dies, pleverant, ex se gentibus nomen dederunt et Venclia

de rebus Heracleac Ponticae (Brandenburg. 1835). regio dicta.«

Henetosa] Codex Monacensis (C) Enetusa, ducentis viginti] Plinins: »Promontorium Ca*

Darms ta ttensis Venetusa, et ad libri ]>Toriinbcrgcn- rambis vasto excnrsu abest a Pontî ostio CCCXXV

sis marginem adscriptum legitur Henelorum. Pli- miliums passuum, vel nt aliis placuit CCCL, tannius

vero (6, 2, 2) ad Paphlagoniam scribit: »qno tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere CCCXII

loco Henetos adjicit Ncpos Cornelius, a quibus in millibus quingentis.«

Italia ortos cognomines eorum Vénetos credi posta- Cappadocia] E Solino (45) et Plinio (в, 3, 5);

Ut.« Solinus (44) »locum Henetum« appellat. De adde Salmasium (p. 890) et Straboncm (12 ¡uit.).

838 Martiani Capellac lib. VI. §. 690.

Comniagcnemquc trànscurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens.

Ad jnga Tauri succrescit in ortu. Praetcrit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphrate flu vio, quae Armenia inchoat a montibus

Paricdris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

mons imminet, qui nives verticis albicantis ne aestivis quidem Solibus superfundi

In hac Cappadocia'ïongitudo Asiae undecies centena quadraginta millia.

[DE ASSYRIA].

(>9i Assyrii Adiabenc incipiunt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferréis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quam vis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

ad Pontum ducenta millia passuutn esse non dubium est. In Ponto autem

Pariediis] Plinius (0, 9, 9) Paryadris; Strabo undecies centena] Plinius (6, 8, 8) duodecies

(II, p. S27; 12, p. 548. ä.*iö Casaiib.) HccQvá- centena qninquayinta.

ÔÇTJÇ: nostri margin! G rotins adscripsit Panedrysin. Assyrii Adiabene] MS. Assyrii Adiabene in-

Riazaca] Ita et Plinius in Cappadocia : MaÇctxà cipiunt, non male. Sic ct supra dixit: »Epiros

Stepliano, unde ait dici fiaÇaxsvç et ixa^ay.TVOQ. autem iiicipit Acrocerauniis montibus.« Grot. —

Suetonius tarnen ¡n INeronc »turba Mazacuin« dicit. Sed s'c in anterioribus editionibus jam lcgcbatur;

Grot. — Vîdcatur de bac urbe Vaillant (in num. cur igitur edidit ab Adiabenel De Caspiis portis

maxîmî moduli p. 64). Sextus Rufus (in brevîar. confer Strabonem (I, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

11, p. 219 Bip.): »Semper in auxilia nostra fuere 89. 91. 92). De Adiabenc autem sic Ammianus

Cappadoces et ita majestatem coluere Romanara, (25, p. 270 Lindcnbr.): »A diaßaiveiv, transiré,

ut in honorem August! Caesaris Mazaca, chitas appcllatam esse veleros qu!dem arbitranlur: nos

Cappadociae maxima, Caesarea nuncuparetur.« Adde autem dicimus, quod ¡n bis terris aniñes sunt duo.

Eutropîum (7, S et 6). Plura dabit Ccllarius (T. perpetui, quos transivimue, Diavas et Adia vas,

II, p. 542). jiincti navalibus pontibus, îdeoque intelligi Adiave-

Ai-gaeus] Vide Strabonem lib. ХП. Grot. — nam cognomlnatam.« Ce Ici um noster Solinum cx-

Operae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin. ecripsit (46 ct 47), amplificata tamen ex Plinio

p. 89 Г). Mous ipse in numo apparet (Vaillant, num. (6, 11, 12) portarum descriptiouc,

max. moduli ad p. 75).

Martiani Capellae lib. VL §. 691. §59

sunt insulae Symplegades, raox regio Margiane sola in eo tractu vitífera, in

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitudines

arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis praedictae

amocnitatem Alexander Magnus delegerat, et ibi primo Hominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem , cujus circuitus habet stadia septuaginta quinqué.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum ejus nominis oppido fluvioque; 692

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero, dchinc ab

Hercule, arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, et ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit.

Symplegades] De bis ¡nsnlis vide fabulam apnd

Apollodorum (1, 9, 22), Animiauiim (22, 8; p.

537 Gron.), Strabonem (1, p. 21 Casaub.3, p. 149)

ct Euripidcm (in Medea 1263). Noster I'liniuui (G,

12, 13) ante oculus babuit.

Margiane] Edit! vulgo Mattianae , libri IVorim-

Lcrgcnsis margo Marliana, codices Darmstat tensis

et Monaccnsis alter (A) Marlianae , alter (C) Marcianae,

nnilc ortliograpliia tantum einendata resti

tuí cum Salmasio (ad Solin. p. 983) quod apnd

l'l ¡ilium et Solinum legi tur. Adde Strabonem (2,

p. 75 Casaub.).

Antiocho] Plinius (6, 16, 18): * — in qua

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a

barbaris, Antiocbus Seleuci filius codem loco re

stituí t Syriam; nam ¡ntcrfliiente Margo, qui corrivatur

in Zotale, is maiucrat illam Anliocliiain appellari.

« Antiocbiam dicunt et alii (Cellar. T. II,

p. 827) ct Strabo (11, p. 316); Solinus tatnen (48),

quem nosier scquitur, Seleuciam appcllatam ait.

Oaxis] Sic G rot ¡anus codex. Edit! Oaxus ;

Reicbenauensis Oxis. Laudat Grolius Plinium et

Scrvium ad ¡Hud Virgili! (eel. 1, 66):

— л el rapt dum Cratae ve nie mus Oaxem.«

Sed dubitat Salinasius (ad Solîn. p. 984) an ¡dem

sit Oaxis cum Oaxo vcl Oxo. Strabonem (2. p. 73

Casaub.) ct Ptolcinacum (6, 11) sequi si volucris,

Oxum (S2£ov) legere debebis.

cum ejus nominis] Sic scrips! с códice Reicbcnauens!

pro vulgata lectione : »circa Bactram eins

oppidum nominis fluvioque.« Plinius (6, 16, 18):

»Bactri, quorum oppidum Zariaspe, qnod postea

Bactrum a flamine appcllatum est.« Soliiuis (49):

»Bactris practerca est proprius amnis Bactros, mide

et oppidum quod incolunt Bactrum.*

ibi a Libero] Intcrposui particulain ibi auetorr

tate Rcichcnaiicnsis codicis; vlditque in suo etiam

Salinasius (ad Solin. p. 983).

Jaxartes] Grotius ad marginem Jaxates, Rei

cbenauensis Láxales; sed Plinius (6, IS f.), Soli

nus (49, 3), et Amuiianus (25, 6; p. 411 Gron.),

recte Jaxartes cum Strabone (11, p. 307 Casaub.).

o60 Martiani Capellae lib. VI. $. 603.

[DE PERSIDE.]

tî93 Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scythico océano et Caspio

mari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae in exordio nives, dehincque

longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios rcddidere,

post quos Seres, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

creat, possit admitti. Hi aliarum gentium homines aspernantur, et appositione

mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hyperboreis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium

auras nesciunt pestilentes.

Persicus limes] Ex Solino (49, 6). Inscriptio- contractum.« Quae quam falsa sint videbis si fonncm

de Persidc inepto loco iutcrpositam uncis in- tes unde nostcr liausit compara veris (Solin. 50 f.

dusi ut supra (§. 691) de Assyria. Melam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 23, 6}

Scythico océano] Ex Plinio (6, 17, 20) ct So- p. 413 Gron. Appulcj. in flor. p. 21 Oui!.).

lino (50). Attacorus sinus] Vide Plinium. Grot. — Attalanugo]

Ammianus Marcellinus (23, (i): »Abinde cenum omnino Soliniis scripeit, qui sinum Altaceeilvae

subluciilae, a quibtis arborum fetus aquartim пит ab Attacis populis pu ta vit dictum, ut Asta*

asperginibiis crebris vclut quaedam vellera mollicn- сели* sinus in Ponto apud Plinium ab Astaco.

tes ex lanugine et liqiiorc mistam subtilitatcm te- Marlianus, qui Solini similis est, ut ipse Solium*

nerrimam pcctunt iicntesquc siibtcinina conficîunt Plinii, licic eum sequitur: » Ilinc Attacenus sinus«

sericum.« Adde Hcrodotiim (3, 106), Strabonem cet. Ita scribcndum с vctcri libro, qui habet Adle-

(15, p. 694. 713 Casaub.), Melam (3, 7; p. 58 genus; nain in vulgatis habetur Attacorus. Pliniani

Voss.), dementem Alcxandrinum (paedag. 2, p. 200 tamen libri babent: »Chrysc sinus, Cyruaba fliimen,

Sylb.), poëtasquc \'irgilium (georg. 2, 121): Atianos sinus ct gens liominum Attacomm.« Ye-

»Velleraque ut foliis depectant tenuia Seres« reor ne hic more suo ballucinafiis sit Solinus et

et Glaiidianum (cons. Prob, et Olybrii 179): Attacorum ab Attacis populis forma him pu tarit.

— »auod molli tondent de stipile Seres, atque indc Ipse Attaceniim sinum formarit. Atqui

»Frondea lanigerae carpentes vellera silvaen genitivus ille Attacorum ab Atlacorae descendit,

aliosque ejusdem locos (in Eutrop. 1, 226; III non a recto Atlaci, oí AttccxÓqccc, idque ipse

cons. Honor, cxtr.), quae deniqnc supra (§. 114) testatur Plinius statira: »ab Attacoris gentes TburL«

de bysso annotate sunt. Ergo Graece sunt 'AttccxOqcii, non Аттакос. Salappositione]

Ita corre xi, emendaviqne ctiam in- mas. (ad Solin. p. 989). — Lectiouem Attacenus

tcrpunctioiiem. In cditis cnim locus sic legebattir: Grotius qiioqnc notavit in margine; corrigcre tamen

»Hi aliarum gentium homines aspernantur, et ар- noliii, quia ipsius Martiani error esse videtur ex

pasitionem mercium. Sine colloquio gaudent implere Plinii verbis male intellects Solini verbis illatus.

Martiani Capellae lib. VI. §. 694. S6i

DE INDIA.

Dehinc India; nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mcdiis 694

raontibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterráneo porrecta, salubris

Favonii vegetabihbus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque

Frugem melit; pro hieme Etesias perfert. Quinqué millia habuit oppidorum,

et mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingrcssus Indiam triumphavit.

In ea maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges

venit. Et Hjpanis ibi amnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit,

sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latitude Gangís, ubi diffusior, viginti

millia passuum; ubi angustus, octo millia ; profundus pedibus centum. Ibi

reges gentiumque divcrsitas, tam excrcitibus quam elephantis copiosa. Ultra

Palibotram urbem mons Malcus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cad un t, senis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim diebus tantum Septentriones apparent. Homines fusciores; nam 69ß

Pygmaei montibus habitant, ct qui con linos Océano sine regibus degunt.

Pandeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractù

qui circuitu] An quia? Giiot. — Non neoesse. liijnis alieno loco intrnsom legitur post centum, ubi

Ciconas] Solinus (52): »Inter bos et Indiam taincn jam («rotins in margine nota vit ob alus abesse.

gnarissimi Ciconas locavcriint«, prorsus contrarius mons Maleus] Vide supra (§. 595).

nostra, nisi hune ijnarissimi legisse conjiciamus Pygmaei] De cornm cum gruibus pugna fabella

cum Sahnasio (p. 990). antiquiesima eut (Honicr. II. y (i) et a recentioribus

Mediis] Legend uni puto Emodis. Vide Pliuium eaepe repetita (Strabo 1. 1, p. 35. 37. 43. 1. 2,

lib. 6, с. 47; Ptolcmaeum lib. S, с. 14. Ghot. — p. 70. 1. 7, p. 299. L 9, p. 390. 17, p. 821 Ca-

Quantum ad rem recte, ut confirmant Dionysius sanb. Л ris to t. bist, animal. 8, 12. Oppian. halicut

(perieg. 1165), Strabo (15, p. 719), alii; sed in- 1, 025. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 25. Juvenal. 13,

veteratum mendum esse Solini (52) codices osten- 167. Alela 3, 8. al.). Maximus autem scriptorum

dunt, qui et ¡psi Médis legunt teste Salmasio (p. dissensus dcprelieuditur de regione, quam inbalti-

990), qui reetc monet ¡psi potins Martiauo quam tasse Pygmaeos fabulant ur (Hcrodot. 4, 45. Aristot.

librariis hoc peccatum imputandum esse. hist animal. 8, 15. Ctesias II. Plin. 5, 29. 6,

octo millia] Siipplevi millia ex códice Reiche- 19 et 50. Gell. 9, 4 С Mela 3, 8. Stephan, г.

naaensi, Plinto et Solino adstipulantibu»; in re- tUtTTOvÇ«. lies j ch. т. Ncößai).

71

562 Martiani Capellae lib. VI. $. 69b.

etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde

fabula est eum Jovis femine procreatum. Ibi etiam ínsulas dims auri argentique

metallis ас fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

696 Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi comarum fueo decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gem mis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane insula ma

jores elepbanti quam Indici, anipliorcs etiam margaritac sunt; quae patct

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudinc quinqué millibus.

Scinditur fluvio interfluente, atque Indiac praetenta est; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque canalibus

profundis senûm passuum altitudine depriraitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vergiliae nuuquam; Lunatn ab octava in sedecimam tantum supra terras

697 vident. Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In

navigando nullum sidus observant, aviumque volatus sequuntur. Quaternis

per annos mensibus navigant. Homines ibi corpore grandiores ultra bominum

Jovis femine] Alludit ad voecm firjçoçi Ca- est In quadam rcg'ionc orbs Nysa Libero patri sacra

pella aiitcm semper ff minis elicit, non femoris, uti monsqne Meros Jovî saccr; nnde et ipsum, inquit,

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui fabula est с Jovis femore procreatum.«

ait: »I4ec non et Nysam urbem plcrique Indiae ad- dephanti] Dionyskis (in jt£QiT¡y. 593):

scribunt, montemque Merum Libero patri sacrum: . %r , m _ n » л* i и > ^ x •MrjreQa lajfcoßavrjv Aoirjysvêcov sAe<pavunde

oric'0 fabulac Jovis femine editum.« Et So- ■■

. . T«v.«

linus: »Mons etiam Jovi sacer Meros nomine, in ni .. ,M. , ,n aa адч .0 ,. ,„_4

Flora vide apud Plinium (в, 22, 24) et Soliiium (53).

cujus specii nulritiiin Liberum patrein vet eres Indi

„. , . , .. i . . .• marqaritae] De iis Plinius etiam aliis locis ("!>,

aflirmant: ex cujus vocabuli argumento lascivienti *■*..■ v

lainae crcditur Liberum lemine procreatum.« Grot. ' •

— Vulgo semine; sed veram lectionem jam Grotius Lunam] Sic scripsi ex códice Reichenauensi ;

conjectura assecutus est, quam conGrmant codices ^'S0 Lnna- Pünius: .Septentriones Vergiliasquc

Darmstattcnsis, Vossianus, et vetustissimi duo Lug- aPud nos velut novo coe,° mirabantur, ne Lunam

dunenses (Arntzen. misc. p. 172) claris uteris exhi- 4aidem «Pud 'P808 nÎ8» аЬ VIO ad XVI supra terbentes

femine. Adde Strabonem (1. 1 5, p. 687 Cas.), ram adsP'cl Rentes; Canopum luccre noctibus,

- Melam (3, 7), Curtium (8, 10, 12), et qui nostrum 8Îdne in6ens et darum.« Cf. et Diodorum (2, 33).

vicissun respexit, Mythograpbum Vatîcanum (p. 243 aviumque] Ita codex Monaccnscs (A); perpe-

Bodc): .quia ut refert in CosmograpLia Ma ri i ami s, ram in editis avium quas vehunt.

Martiani Capellae lib. VI. §. 007. 563

mensuram, rutilis comis, caerulcis oculis, trucioris soni, nullo linguae commercio

genti alteri sociantur; cum negotiatoribus aliis in ripa fluminis m erees

apponunt, ас vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, qui centenarius moritur; nulli per diem somnus;

annona eodem semper tenore; aedificia humilia parvaque. Vitcm

nesciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem cum, qui mitior gravior 698

ac sine prole fuerit, cligunt; et si in regno prolcm susceperit, removent,

hereditarium formulantes imperium; cum quo tarnen alii triginta cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Rex Liberi patris cultu componitur,

et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et venatus amant, verum tigridum aut elephautorum; piscationibus delectantur,

praescrtim testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces operiuut.

Dehinc habitant Ichthyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nee longc 6DÍ)

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

hominmn mensurara] Reichenaiicnsis codex pro sins (ad Solin. p. 1118) cvicit. Lucretius (5, 222):

hominum exhihet omnium, sólita confiislonc. »quur mini témpora morbos

trucioris] Plinius: »oris sono truci, nullo com- Adportant? qua re mors ¡inmatura vagalur?«

mcrcio linguae.« Sic legendum, item apud Martia- De duplici vi vocabuli mature vide Gcllium (10,

nuin: »eacruleis oculis, truci oris sono.« Saj.mas. 11). Gctcruni pro Uli vel Ulis vcl illic legendum

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus nihil inuto, -vidctur, nisi ad gentem refcramns.

nee mutandi causam video, quum Martinnus saepe in regno] E códice Rcichrnaiiensi; Grotius cdiauctoriiui

suorum verba aliorsum flectat. dit »in regnum«. Solinus (35) »dum regnal«, cni

negoliatoribus] Id est cum Seribus, ut ex Pli- adde Pliniuin (0, 22 Г.), untie hace omnia petita

nîo apparet, quorum consiictudinem supra jam sunt.

§. 695) narravcrat. De Taprobauensitim commcrcio tigridum] Solinus (c. i>5): »Venationibus indulin

Universum vide Hecrcnii diss, dc Ceylone insula gent, nee plebejas aguiit pracdas, qtiinpe quum

per viginti fere accula commun! terrarnm marlum- tigres aut elephant! tantum requirantnr. Maria quoque

australium emporio (Göttingac 1831. 4). que cxpiscantur; marinas tcstudincs caperc gauimmature]

Codex quidem Monacensis (A) ma- dent.« Grotius »tigridum aut clcphantorum piscaíurae,

alterque {С) et Daruistattcnsis mature ex- tionibus« jimxcrat.

hibent: sed vulgatam rclinui, quia Solinus (55), e Ichthyophagi] Confer Arriantim (in Indie. 51,

quo Martianus plcrumquc sua habet, de immatura p. 612) et Sfrabonem (2, p. O65 18, p. 720 Cas.).

morte ¡Mini (radii. Utriimqiic defendí posse Salina- insula Solis] Pomponins post mentioncm Tapro-

71*

564 Martiani Capellae lib. VI. $. 699.

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniae fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenúm

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

700 sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniae

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, millium est quingentorum

quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Diauae.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vero

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum. Verum omnis Media,

banac statim insulam Solis commémorât Martianne

quoqtie in pari peccato deprehenditur. At dcus

bone! quam longe tum Ichthyophagi, tum iirsula

Solis illa dissident a Taprobane! Salmas. (ad Solin.

p. 1179). — No» recte sentiunt, qui hie membra

esse suspicantur, ac cum Salmasio legHnt: »cubile

IVvmpharum unius.« Multo minus credeudum, Plinlum

Lie tarn ridiculum fuisse interprétera, qualem

ipse fingit. IVympbarum Oceanilidum cubilia sub

Sole oriente et in ipsis insulis Sous. Quidni ejusdem

sînt coloris atque illa Aurorac? IIujiis vero

cubile qnis nescit modo croccum, modo roscum dici

a poetis? Nee cubile tantum, sed et vultus, vestís,

thronns, bracbia, omnia dcniqne illic rubere dicuntur.

Vees. (ad Melam 3, 7; p. 281).

vicies et sexayinta] Solinns (51) babct »vicies

et sexagies centena millia passuum«, ad quae Saltnasius

(p. 1191): »Non ita loquuutur auctorcs.

Aut igUur legcndum »vicies et sexics centena mil

lia passuum.., aut, qucinadinodum est apud Marttannui,

»vicies et sexaginta.« Ita ¡He dc sinu Pér

sico: »qui sinus vicies et sexaginta millia circuito

palet.«

Aphrodisia] Lege Aphrodisias ex Plinio. Grot.

— Solinus (34) Aphrodisia habet; sed minim quod

codices Reiehenauensis, Monacenses (A C), et Darmstattensis

parlier omnes Frondisia praebent pre

Aphrodisia.

littore quo] Male pro quo in editis legitnr

quoqite ! Mcliorem quam dedimus leetionem codices

praebnerunt Monacenses (A. C), Darms tattensis, et

Reichenauensis.

Snsa] Lege et distingue: »in quo templum Dianae

Susiae; jnxfa« cet. Grot. — Solinus: »a Susis

Carbyle sive Barbytc oppidum.« Quo tntius possis

credere ita Sol'uium scripsissc, en tibi Martianmn,

qui ex hoc loco ita qnoque scripsit: »Snsa juxta

Garbile sive Barbitace in centum triginta millibus.«

Sie etiam omnia ejus excmplaria scriptum exhibent,

et vidi anfiquissima. Bafí,jvráxrt Stephane rtOÂiç

Hfptftjwj. Salmas. (ad Sol. p. 1194). — Ad haec et

quae sequuntur conFcrcndi sunt S trabo (IS, p. 727;

16, p. 743 Cas.) et PHuius (в, 27, 51).

centum tri¡finta millibus] Addit Plinius quinqué.

Grot. — Ita et Solinus (с. ;>4 Г.).

Martiani Capcllae lib. VI. $. 700. 56S

Parthia, et Persida ab oriente Qu mine Indo, ab occidente Tigri, a septentriono

Tauro Caucasie, a meridie Rubro mari terminantur; quae oinnes per longitudiucm

patent ter decies viginti millia passuum, per latitudincm octingenta triginta.

DE BABYLONIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria ct Mcsopo- 701

ta mi a propter illius claritatem Babylonia vocatur. Urbs ipsa sexaginta millia

passuum muris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus applicantur.

Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Bcli templum, qui inventor fuit

disciplinae sideralis. Haec nunc ad solitudincm rediit exhaustae Seleuciae. Item

in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta 702

Troglodytarum et Ichtbyophagorum gentibus; sed prinii feras cursu praetereuntj

alteri nando marinas beluas vincunL Sunt et (iorgades insulae, obversac

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluissc Gorgonas ferunt,

in quas a continenti biduo navigatur. Ultra has Hesperidura insulae, quae

oclingenla triginta] lu latitudine bac dimcticiida restitueudura esse viclit Gorgades, lcgiturque in

»uotior dcnario Plinius. Grot, omnibus libris scrip tis, Alonaceusibus (A. C), Rei-

.,.,-. „. _,. . /n a.n _лч cbcnauonsi, et Darmstaltensi: nenne aliter apuct

ducentis pedibus] Sic et Phuiiis (в, 2G, 30) ' • r

,V . J , . . . _ . ' Plmiam(6, 31, 31) et Mohín (3, 9 f.), qui »¡cut

et Solinas (56); inepta lectio in margine Grobana v ' ' ' . .

, nostcr addunt, Las habítalas olim fuisse a GorgopttSS'

"*' nibas (add. Strab. 1, p. 22; 7, p. 299 Casanb.).

exhaustae Sekuciae] Lege: »exhansta a Seleu- „ -, , ю , .... .

' ° Hesperion ceras] Ita I'tulcraaeus et l'liniaet

AmGrot.- Plinias: .exh.ast. vieinitate Seleu- ^ м§ Я«регви«»-«. Cor. — Salmasiu. (ad

dae., qnod ia textum reccpissem, si »line codex So,¡n . 129(j) . pi¡n¡u|n H „„,;„,„„ , ^

а ixissct. ^u|t Hesperuceras , i6rt¿QOV xéçaç, quemadmo-

Clesiphontem] In cditis Tesiphontem. Lege Cte- ¿en, j„ Hannoais pcriplo (p. 3 Boecl.), ad quem

siphontem. Ita omoes auctores, iuter quos Strabo С0ПГсг quod Hugius (¡n progr. de Hannos. pcripF.

et Plinius. Grot. — Atque ita in libri etiam Norim- |gQg p, 30) observavit; sed qmim codem redeat

bergensis margine notatum, nnde recepl éÔrtèçiOV xiçaç, codkum auctoritatein secuta«

Gorgades] In edit is Gorgones} sed jam G rot ¡us ват.

366 Martiani Capellae lib. VI. §. 702.

in intimo atlmodum' mari sont. Fortunatas autem ínsulas in laeva Mauritania«

constitutas inter riierrdiern eccasumqtie nön dubium est; quarutn prima Ombriona

dicitur, secunda Junonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia JNivaria, quae

aere nebuloso et concreto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, nemorosae, palmiferae, nuce pinea, mellis

copia, amnibus, ас siluris piscibus abundantes.

■

ITEM BREYIS REPETITIO.

703 Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praeter volans

i mm ora ri non potuerim, tarnen ut orbem terrae mariaque ad mensa cognoscar,

mensuram omnem breviter intimabo. A Gaditano freto per longituditicm . diquae

in intime] E codicibns 3Ionaccnsibiis (A.

C), Darmstatfcnsi, et Rcichenanensi supple vi quod

in ctlitis omissum est in.

Fortunatas] Confer Melam (3, 10), Pliniiiiu

(({, 52, 37), Straboncm (1, p. 3; 3, p. 150 Casaub.),

et Apollodorum (5, 10, 1).

Ombriona] Lege Emhion ex Solino et Plinio, in

cujus tarnen cotlicibus quibusdam Ombrios legilur.

Eadcm bacc Latina interpretatione Pluvialia dicta.

Ptoleinacus in cnunierationc barnm insularum jtP.OViTccÄa,

lege itÀovictXia. Grot. —• In Martiani libris,

qui sumsit a Solino, legitnr: »Memorión d:«

citur.« Vernm itaque Ombrion. Ptolemaeo jtl.OVßia'Xia.

Salmas. (ad Solin. p. 1298) — In coilicibue

rjuidem Monaccnsibus (A. C), Darmstattcnsi,

et Rcichenanensi legi tur Membriona, quod jam

Grotius niargini adscripsit; sed nialui vulgatain Om

briona retiñere, quae propias cefte ad Plinii (G,

32, 37) Ombrion accedit.

Theode] Etiain liacc Junonia dicta, ut ex Pli

nio culligo. Grot. — Plinius: »Alteram insnlam

tiunoiiium appcllari — ab ea in vicino eodem nomine

minorem«; Solinns (36, 13): »Tertia Iniic proximal

eodem nomine, nuda omnia«, nndc ridiculam ас joca*

larcin nostri Iialliiciiiationem fluxisse Salmasius (ad

Solin. p. 1315) annotât, qui Teodem nomine legerit;

sed quid si Plinii potius ac Solini codices corrupti

s'üit, Maitiaiins verum servant? Diias Ínsulas prope

ae sitas codem nomine appcllatas esse vis credibilc.

Capraria] Ptolcmaeus fíaórtugia, lege Ka-

JtQUQUC ¡ta eniín alii omnes. Giwr.

Nivaria] Hace et аЛсобстод dicta videtnr ex

Ptolcmaco, quasi per ni ves inaccessa. Grot.

m ■usinant omnem] Ex Plinio (G, 38, 55),

sed cum nunierorum diffcrcntüs, ¡n quibus ucc ipsi

Plinii codices sibi constant. Nostri nibil variant;

Grotius tarnen margini adscripsit pro tricies et ter

vujinli Septem millia quingenta alios Jcgerc tricies

et quaier triginla Septem millia; deinde pro cenlics

odies alios centies octuagies; pro nongenta bis

nonáginta; pro sexagies ter potius septuagies 1er;

pro octies viginti quinqué denique seplies viginli

quinqué; quae partim magis cum Plinio conveninnt,

sed quuin ex boc correcta esse possinl, reeipexe nvlui.

Martiani Capellae lib. VI. §. 703. 567

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti septem millia quingenta passuum.

Universus autera circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin

lacum centum quinquaginta septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta quatuor, latifudo in Cyrenaicain ejus partem

nongenta et decern ; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo âb Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nil um sitam per Meroen ct

Syenem decies octies viginti quinqué millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi, aequorumque mensura; nunc ad artis praecepta, ut jussuin est,

veniemus.

Dixerat, at Paphie paulo contractior ore 704

Mora intricante laeditur,

Nixaque mox famulis marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hie dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas inquit anxia:

Unde haec tain duris immitis rustica meinbris

Peregit orbis circulum,

Et tantos montes, fluvios, fréta, compita currens

Delere venit taedia?

liane ego crediderim sentís spinescere membris,

Ne ^ ue hirta crura vollere;

Paphie] Sic jam Grotius scrîbendum intellexit; IVisi forte telare malis legere, pro eodem, quem-

Tulgo Paphiae inepte. admodiim protelare dicimus, ¿iJto Tov TrjXóüsv Tel

magis quo<í\ Lege quo. Conferendus Lie locus xrjXov. Vide Fe stum in voce Telutn. Grot. Scncum

illo, qui infra est: »ipsaque rclabentcm lassitude sus Lie cese vidctiir, Geomctriam taedii deletidi

decucrat.« Grot. — Non magîs bac cmcadatione causa tot Ierras percurrisse.

opus est, quam lectione ad marginen» ab eodem ad- vettere] Opprobrat Geometriae rusticitatcm, ideo-

■cripta lapsa pro lassa. que dicit earn birsuto esse corpore, ñeque illanV

delere] Si Glossarum expositiones sequamnr, membrorum aspcritatem deponcre. Solebant enim

legcndum esset differref exponunt enim prolongaré, bomiues delicaliores crura aliaquc corporis loca pi368

Martiani Capellae lib. VI. §. 704.

Namque ita pulverea est agrcsti et robore fortis,

Jure ut putetur raascula.

705 Quo dicto Jocus miuistris Veneris suscitatur ipsique Cythcreae, cui de pro

ximo, susurralim decentcr arrisit; quam Arcas iiutu hilaro et quo cam solitus

intueri propter divûm reprehensiones circumspectus inhibuit. Verum Prónuba

. i;., ' '-*'■*

losa psilothro pcrnngerc pilosque nascentes evellere, »Quum depilatos Chreste coleos portes.*

quo laeviores glabrioresque reddercntup. Hínc Ja- Et Ьаес qu'idem de depilatione dicta sufficient côç

«enalis: èv rtaçèçyoçt, quibus conji.nge ea quae Wouwe«

»Лес vellendas jam praebuit alas." rius ad Petronium. Gkot. — Addc Juvcnalem (8.

Homines ei operae destinad praesertim in balneie 16):

Alipili, ii quibus fiebat AlipUarü dieuntur; circa »Tenerum altrilus pumice lumbumt

et contrarium alio loco (9, IS):

»Frnticante pilo neglccta et squalida crura*

qaaeque praeterea interpretes ad Persium (4, 36)

attulernnt.

putetur] Codices Rcicbenaucnsis, Darmstatten*

aAas enim pili maxime creseunt. Glossarium: »Alipilarius

( QCúJtaxiÓT-q Ç* ; Seneca: »Alipiliim cogita

tenue ni, et slridulam vocem quo sit notabilior subindc

cxpriiuentcm, nee iinquani taccntem, nisi quum

alas vcl.lt, et alium pro se clamare cogit.« Dicitar

aatem apcortaxiÖTTJ ç a âçeôrtai;, quod est miguen

t«m qaoddam picatum, quo ea in re atebantur. "8> et Monacenses (A. C) credatur, sed repugnante

u .. i- metro.

Martians:

tLacvis dropace tu quotidiano, mascula] Masculus firmum fortem audentem de*

/Uistitis ego cruribus genisque»; ••gaat; Ausonius:

et alibi: »Mascula Pieriis Sappho soror addita Musis.*

»Psilothro faciemque lavas et dropace vulvam.« Barth, (advers. p. 1391). — Mihi tarnen boc loca

Yîdciidiis bac de rc Suidas in voce xSxaXXajitUS- Voluntas simpliciter ad sexum respexisse videtur,

fxèvoç âvrJQ. Apnd G rat-cos id officium feminis non рГ0 femina sed pro viro se Gcoinc triam gercre

inagis quam л iris datum, ideoque jeaçaTtXrçiat eignifícans.

dictae. Saepe invebitur in has delicias cinaedorum j^ Шпс yencri cem¡tem jam Horatius ad-

Glemcns Alexandrians, at quum ait; ôià TOVZOVÇ j¡j¡j /Q¿ | £ 34Ъ

yixg лЯтресд ai JtôXeiç ftiTTovvrcôv etc. Item: t

_ , л , , , »Quam Jocus ctrcumvolat et Cupido* .

oi 6(paç xarartitrovoi, xav raç rçt,%aç rotç

¿vaÓ.ríóÓl rtàvxa xqcnov JtaQèXov6i. Et alibi: Ф">« « «И» reperiatur, Mitscberlicbius se «*-

xuvaiôovç èvâââe JiôXXovç èv абти rtsrtvtro- eM* *,t

xortrjuivovç. De cruribus vellendis, uti hie Ca- hihvo] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum cepella

, ita et Lucianas : r¡v yâç 3tiTZOV(.uva, xà teris serioris aevi scriptoribns (Oudend. ad Appulej.

fxiXr\ xai то бшра öP.ov. Depilabant vero qui- I, p. 194); qnamvis hoc loco codices Monacensea

4am etiam obscacnas partes. Martialis: (A C) magis usitatum hilari cxbibeant

Martiani Capellae lib. VI. $. 70S. S69

propter assidens: nihil mirum, inquit, si propere Venus cum deliciis famulitioque

tara comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometría praecipitur ad promissa

properare; sed ita, ut summa quaeque perstringens fastidiura non suscitet

tarditate. Turn illa: omnis mea quae m inlinitum propagatur asserlio, nu- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corpórea tutu incorpórea comprobantur.

Nam UDum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod

etiain oculis intuemur. Verum prior pars, quae numerorum rcgulis rationibusquc

concipitur, germanae meae Arithraeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pul veris erudita cognitio, quae quidem ab incorporéis

procreata ас sensiin in multíplices formas effigiata tenui ac vix intellectuali

principio in coelum quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi- 707

leque primordium commune mihi cum Arithmetica «reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide supcriorem locum (§. 41). %ó/xevov iexv Tig avrrj ¿дата r¡ алтее бсоцата

Мох summa reposui ex libris scriptis et anterior!- e^ovraç agidfiovç rtooTeivônevoç duxXèyrjTcu

bus editionibus pro Grotiano summac. y„ т. X. Addc Tbeonem Saiyriíaciiiu (de arltbmctica

tum illa] Turn scrips! e codielbus Monacensibus 3, p. 24).

(A. C) ct Darmstattcnsi pro tune ¡n editis. apodictica] Alii librl optimae, quod est optica,

propagatur] Lectioneni a Grotio in marginem sed male ni fallor. Grot.

rejectam e codicibus Monacensibus (A. C), Reiche- signum] Fron tin us (in Gocsii rci agrar. script,

nauensi, et Darmstattensi restituí pro peragratur p. 51) hoc ait esse »suae partis iuitiura, a quo omin

cdltis. nia incipiant.a Niinirum idem est quod alias punnumeris

lineisque] Quinctilianus (1, 10, 34 ctum , Gracce 6t](ieiov, dc quo Aristides Quinctiet

5i>; p. 229 Spald.), postquam »acui geometría lianus (ap. Me'.b. de re mus. app. p. 52): 6r¡(UlOV

ingenia« observarat, pcrgit: »I4am quum sit geomc- ds xcíXeítcci, âià то ацеокс eîvcu, xa-9o xal

tria divisa in «Mineros et formas, numerorum qui- oí уесоцетоси ТО Ласа 6<pi6iv â/J.ëÇ€Ç óijfieíov

dem notîtia non oratori modo, sed ciiicunque pri- rtQOÇTjyOQSVOav. Adde Diogcneiu Laertlum (3,

mis saltern uteris erudito necessaria est.« 107), Sextiim Emplricum (liypoL Pyrrb. 3, 18}

corpórea] Ilaec duo genera Plato queque di- p. 163} adv. nialliciu. 7, 100} p. 390), Macro

etinguit (republ. 7, p. S2ä): ыд беродоа сп>й) лоь bium (ad somn. Scip. 2, 14), Laque primis Eucliâyei

TT\v ypvX*)v *«* 3teQ1' «vtcov tcov àçi&- dem, cujus jam Grotius deiinitionem attulit: 6r¡-

lióv ¿vayxáCst, оисХеуеб&си, ovoa[ir¡ cutode- ¡xtióv è6nv ov (tèçoç ovâév.

72

JJ7Q Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud ¡Uam dyas lineam faeit,

mihi linea in longitudinem ducta latitudes nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tarn longe lateque diffusa sine profunditate ccnsetur, illi numerus,

qui cunctis accederé specicbus gregatim singulatimque potest, nisi rebus mcidat

incorporeus invenitur. Ergo incorpórea utriusque principia.

.' !

'

DE PLAÑÍS FIGURIS.

708 Verum primae apud me formandorum schematum partes duae sunt:

una quae dicitur planaris, quam ikïmâov Greece soleo memorare, alia

solida, quam óreceóv dieimus; et prioris prineipium 6rl(ieiov, quod punctum

vcl signuin Latialiter appellator, consequentis superficies, quae èstùpavela di-

" citur.° Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo fuerint, linea

interyacente junguntur. Linea vero est, quam yga^v vocamus, sine latitu-

709 dine longitude. Linearuin aliae direetae sunt, quae ev&eiaç dico, aliae in

gvrum reflexae, quas ттЯшас, nonnullas etiam еЯшаесдесс, alias xa^vXaç

ineidat] It. pro accidal in editis om«eS libri no crassitudo sit, /meemenfum longitudinem lliscripti,

Monaccnses (А. С), Darinstattcnsis, ei tudîne carente»»« cet.

Reicbcnaucnsis. Adde Oudendorpinm (ad Appulej. de plants figuris] H.ne solam m.Ser,pt.one«

I, p. SOI). Praeterca paulo ante singulatim scripsi servavî, rclujuas, ut (§. 709) de lineis, mox (§.

pro sigillatim (yide ad §. 37). Spectat autc.n dif- 710) de plano ángulo, deinde (§. 714) de genere

ferentiam T¿v á^&ftíSv xai àç^^rav. schenntis secundo, denique (§. 71S) de evgasticU

incorpórea} Bidet l.aec Lucianus (in Hermot. schematibus, sustuli, quia non sufficicbaut et s.n-

74} T. IV, p. 100 Bip.): xàxeivT} yàç xovç èv gula potins quam universa spectabant.

àoxrj àXXÔxoxà riva тхщбаба airr/fiara ovôè partes duae] Plato (in Mcnone p. 76). xi ai

¿обхцум âvvâfuva, бщи1а xiva àfugij mi èrtirteâov xaXeiç n mi êrsçov av 6xeQeov,

yçapiiàs àrtXaxeïç xxi rà rmavxa, èrti 6a- olov raina rà iv xalç yeaiutçUuÇi - *«™

'&çoîç rotç deiieXioiç xovrovç oboâopelrà rot,- yàç rtavtoç 6XnW*™4 xovxo Uyto, UÇ о xo

avxa x T. X. Adde Cieeronem (academ.2, 36): 6reçsov rteçaivu, rovr' eivai бХЩ^ олед

»I4am quaero ex bis ¡Ha initia mathematicorum , àv 6vXXaßcov eïrtoifu, 6XEQSOV Jtiçaç 6Xrl(m

quibus non concees» dîgitum progredi non possunt* ébat. Confer Pnrpbjrium (apud Stob. eel. pbys.

punctum quod magnitudinem nullam babeat; exlre- p. 554 cd. Heeren.): 6XVlm ебхсг ertupavti*

mUatem et quasi libramcntum, in. quo nulla omni- xai rteQtyQa<pr¡ xai лесас быцахос.

Martiani Capeliac lib. VI. §. 710. 571

pro obliquitate discrimino. Quae tamen lincae punctis utrinquesecus includuntur,

sicuti ipsae quoque supcrficiem circumcingunt. Superficies est, quae

fongitudinem et latitudinem tantum habet, profunditatc deseritur, ut est color

^n corpore. Hanc èitipavs'ucv Graeci dixere, et ut dixi ejus termini sunt

lincae sive planae sive sinuosae. Planus autcm angulus fit in planitie duabus 711

lineis sc invicem tangerttibus et ttöu unam facientibus ad alterutrum inclinationem.

Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

dircctilincus dicitur angulus et Graece еп&оусаццод. Quando autem directa

super directam jacentcm stans dextra laevaque ángulos aequalcs fecerit, directus

uterque est angulus, et illa superstans perpendicularis dicitur, sed GraeCe

xá&srog. Angulus major directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

Definido est res, quae alicujus est terminus. Forma est res, quae ex aliquo

vel aliquibus terminis continctur. Circuí us est planar is figura, quae 712

una linea continctur; haec linea ftsçupéçsia appellator, ad quam ex una nota

intra circulum posita omnes directae ductae lineae aequalcs sunt. Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diámetros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemic) clium est figura, quae diámetro et peripheria media, quam cadem.

diámetros distinguit, continetur. Lineae tres directae diversa positione facitint

trigonum, quatuor tetragonum, multae polygonum. Et hae planae figuraedicuntur,

quarum sunt genera tria. Quorum unum directis lineis clauditur,

• I,- ' : '..-.. • • - '•' ' - ' ' : ■ ■

color in corpore] Hoc quoquc ex Platonc ex- anamlo] Hace omnia consequently nsque ad

plicandum, cujus hace verba sunt (in Mcnone p, 75): hemicyclii definitioncin ex Euclide sunt desuml«. .

ï6x(o yàç dr¡ rovTo i'jfilv 6%7¡(ia, ö (wvov rwv Grot.

ovX(OV TV>y%uvti %QCúf¿aTL àsi értópsvov. Adde et Graece] Sic scrips! e códice Darmstatteiisi

Aristolelem (metaphys. 4, p. 119, 8; 7, p. 174, pro ni Graece qnod in editis erat.

22; 11 , p. 243, 26 Brand.). deßnitio] Graece OQOÇ, ut forma б%гцш.

planus autem angulus] Euclides: èrtirtëôog de genera tria] Haec quoqnc jam apud Platonem

ycovia söriv r¡ èv èrtirtêôco ovo усаццыг1 àrtto- (Parmen. p. 145): xaï бхццатод dr¡ xwog, wg

fiévcov àXZtfÀart xál [щ Ы ev&eiag xsifievcov íoixe, roiovrov ov (¿urexoc av ro $v, r¡rot, sv&t-

JXQÖg àXXijXaç rcáv yga/ifitov xU6ig. Gbot. од, r¡ CrçoyyvXov , i\ xwog цмхох> ¿£ àfnpoîv.

72*

572 Martiani Capellae lib. VI. §. 711.

quod Graeci ev^vyca/x/xov yocant; aliud quod inflexis, quod xafjutvAoyçapfwv

dicunt; tertium quod directis sitnul curvisque lineis aptatur, quod (uxrov dicunt.

712 Evdvycafx/ioc igitur et rçirtAevgoç et retçâstÀevgoç et rtoXvrtXsvgoç dicitur. TçLrtÀsvQoç

tres habet formas; nam trigonus est aut ¡¿¿jtÀevQoç, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut USo6xeXr¡c} quod

ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur; aut бхаЛууос, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. Evdvycapiioc item rerçâjtXsvçoç quinqué species habet: primam,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur éTEQonT¡xT¡ci tertia aequilatera est, non tarnen directiangula, et dicitur

$ô(L@oçj item quae ex adverso sibi latere aequalia et contrarios ángulos invicem

sibi aequales habet, et neque omnia latera invicem sibi aequalia, neque

ángulos directos, et dicitur Qoiißoeiarjc $ item quae nee latera sibi invicem ae

qualia nee ángulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur aynpinXevcoc.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, rçcuréÇiov vocatür. Parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae alquc productao in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tetrapleuris, quorum similitudo

poljplcura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

713 et cetera euthygramrni generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod tca[urvZoyça(ifiov appellatur, cuius

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer circulus

est, quum ad ejus circumferentiam ab uno centro lineae protentae un-

714 dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Terdenique

aequicrurium] Forte per transposition integer eirculus] Postrcmam vocera ¡userai e

nein indeque aequicrurium. GnoT. — Sed liaec codicibus Monaccnsi (C) ct Darmstattciisi.

ipsa vis particulae denique apud serions aevi scri- centro] Sic codex Monacensis (A). Sine sensH

ptores est, ut consecutioncm aliquam signified; cditi liabent centrali.

quam recte explicavit Hand ¡us (in Tursellino T. II, obducti] Id est obliquait, ut in Ciceroni» verse

p. 373 eeq«.). f • , (14. D. 2, 43): „ ...;.". ._ , ^ ".^^ ' \

Martiani Capellae lib. VI. $. 714. 573

tium genus est planoruin achcmatum, quod partim curvis lineis partim directis

includitur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gyrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea sicut dixi дш/итрод dicitur, Latine disterraina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er- 715

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi quod asseverant affermit documenta. Verum Graecis nominibus

sic appellantur: primus бъбтатьхЬд, secundus t&tu-fiarucoc, tertius àvâyQa<pogy

quartus eyycccpog, quintus JisQÎyçacpog, sextus ларе^оХьхас, septimus rtçogevçe.-

Tcxóg. Хъбтатмоя est, qui docet quibus argumcnlis lineas praecidamus tid

imperatum modum. '¡дце/гапход dicitur, quo docetur, quibus arguments

propositae lineae adjungi et scribi possint. *Avayça<pog dicitur, quo docetur

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. "Eyyçcapoç

est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo verbi gratia imperatum

trigouura vel quid aliud in medio possimus convenienter adscribere. neçlyocapoç

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. Паое^оЯсхос est, qui docet quemadmodum verbi

» Sub laeva Geminorum obductus parte ferulurtf rem Graecae vocis franspositae supra in Rhetoriea

нЫ male nonuulli conjecere abduclus. ostendimus. Grot. — Monacensia codex (C) pro

quae linea] Expiiiixi voccin est, quae perpcram vÓzaZLXog pracbet бьбтахькод, undo rectam Iccinserta

erat in editis, auctoritatc codicum Monacen- tioncm rcposui ; reliqua quamvis verc a Grotio emensium

(A. C), Darmstattcnsis, ct Rciclicnauensis. data esse videantur, invitis codicibus. imitare nolni.

distei-mina] Hoc vocabulo quU praeter Martia- h'yyça<pog] Vide End. idem lib. 1 Jtsoi xox>

num sic us^s sit ignoro; quod cnim apud Silium ¿yyoá<pi-6$aL xal Лессуоафебдси. Grot.

legitnr (5, 399): dato círculo] Hoc quoqiic baud scio an ex Pia-

ш Audit Tartessos lotis distermina terris«, fouis Menonc (p. 87) petitum sit, ubi hace ipsa

longe alius generis est. quacstio proponitur, si olóv те êg râi'âe TOV

6v6raTixoç\ Lege et transpone: »SvÖzarixog xvxXov róae то %cúqíov Tçiyatvov ivra^-rjvaf

dicitur, quo docetur quibus argumeutis propositae li- quo de loco praeter mullos alios cgît YVexîus (de

ncae adjungi et scribi (maüm adscribí) possint. T[ít¡- loco matbematico in Piatonis Menonc, liai;, с 1825

(laTLXOÇ est, qui docet, quibus argumcnlis lineas et in Jahnii Annal. philo]. 1850, T. XII, p. 190

praecidamus ad imperatum modum.« Similem erro- seau.).

;#4 Martiani Capellán fib.' >VI:- £ Ш.

gratia dato tetrágono immrttamus dentin trigonum, ut tetragöm* spatia creseant,

non schema mutetur. TIqo çroprrwcoç troptis est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lincas invcniamus mediani , quae tantum ccdat

majori lineae quantum praeccdft minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

716 schematum. Apodietici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia

léctica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinqué partibus

communibus intexuntur, quae a Graëeis sic appellantur: prima ясо&ебед, se

cunda оюдибиод, tertia хатабхеът}, quarta аябды&д, quinta бхщлксабум. Latine

etiam sic possttmus interpretan: prima schematis propositum, secunda deter

minado quaestionis, tertia drspositio argtimentorUm , quarta demonstratio comprobatioque

senlentiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibus planotu

m dictum sit; nunc ad theorcmatum membra redeamus. Nam utiquc

717 membra sunt linca et angulus. Angulórum natura triplex est; nam aut Justus

•est an t angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; angustus

atitem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

nam quum latior fuerit directo sivc multum sive exiguum, obtusus tarnen

erit, et quum movcris in cadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt, species: prima dicitur i6órrtg, secunda ¿ßöZoyog, tertia àvâXayoç, quarta

й?.оуод. '16ÓTT¡g est, quum collata consenliunt; оцоХоуод, quum duae liueac

js^i • ! !■■: ï - • ■ ■ . ■ • ' "' ' ' ■■•».•■•. .

Л'иеял] Codex Monaccnsis (C) b'neam, quod eo- confinis] Supplevi e códice Monacensi (C), quod

dent redit (conf Lobecfc. ad Soph. Ajac. ¡>. "2fi I ). vulgo abcrat, licet insólito signifícala iisurpatiim.

Getcntin liaec est quam Gracci diciint цеб^д Tel nunc ad theorematttm] Omissum in editis tnniiÔvoîv

nkúoiv àvàXoyov /.7¡tyiv (Diog. L. 5, 73. inscrui с eodieibus Monacensi (C) et Darmstattcnsi.

Plut. ilAbin. Socr. 7). angnlm] Codcv Darmstattcnsis anjuli, praeter

apodietici] Confer Qninctilianum (1, 10, ÖS; neecssitatcin.

pag. 250): »probationum quae sunt potentissimac moveris] Ita anteriores editioncs codicesque ¿

ynafiruxcù artoâsiÇetg vulgo dieuntur.« Grotins ncscio unde moverk. Paulo |K)st Monatpiiiujue]

Pro auoque in editis exhibent codices tensis (С) ama pro quae, et minoresve pro mi-

Monaccnsis (C), Darmslattcnsis, et Reichcnaucnsis. noresqve, sed nolui viilgatam deflererc.

Ceteram confer partes orationes (§. S44). ' ¡батуд) Vide tuelidem ГА. V et VI. Gröt/1

Martiani Capellae lib. VI« §fJif. $7S

pares uni mediae duplo parilive eonferuntur; àvâXoyoç, quum linea ab alia

duplo victa alian» tanlundem superat; АЛоуод vero est, quae neque aequalitate

vel media tertiave parte neque duplo triplove alteri ullave parte consentit.

Oiunis autein linea aut $уту dicitur aut аЛоуод} ^r¡xr¡ autem illa est], quae prior 718

proponitur, aut quae propositae lineae com muni mensura coníertur; farov autem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis coll ata non sit, tarnen

quia adhuc non est аЛоуод alii collata, et habet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appellatur футу; аЛоуод autem jam collata linea cfficitur, si

disaonare per omnia reperitur. Lincas autem quae sibl consentiunt 6vu^èrçovç 719

diciwius, quae non consentiunt, à6v и/лег çovç; et non mensura1 sola, sod et

potentia ôvfiftérçovç facit, et dicuntur âvvâpui 6vii[kxqol} in mensura autom

pares iu6o6vfi{UTçot appellatur. Ergo quum tarn mensura quam potentia couferantur,

omnes quae vel potentia vel mensura discrepant < ccóvfiLierooi sunt.

Ex his alogae tredecim fiunt, quarum prima dicitur {i¿6t¡ аЛоуод-} secunda 720

èx ovo цебьп/ аЛоуод, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur яоь>щ

аЛоуод, secunda similiter ôevrèoa, item tqLttj et ceterae deiucepsj item tcrtium

genus dicitur èx ôvo ¡xèooev яоыщ аЛоуод, el similiter ut supra > quartuni èx

ovo ¡lèocov âsvTsoa аЛоуод} quintum genus dicitur (uiÇ(ov- аЛоуод} sextuuí èx ôvo

iièôcov ôvvafiévq аЛоуод} septimus àià (iè6a ôvvauèvr, аЛоуод} octavum àjfoToui}

аЛоуод, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

superal] Sic codices Monacenses (A. C) pro ârtoTO[i7} Ящотщ, décima ¡ie6f¡ cçitovoftr) Ô£Vsuperet

in editis. *éça, undécima еЛаттсоу, duodécima ¿tttr« pyrov

6v(iliÍTQ0vg\ Vide Eucl. lib. X. Gbot. uéÓov то ЬЛоу Лоюйба, décima tertia /гета.

alogae tredecim] Totidcin enuincrat Eticlides (xeÓOV [iéÓOV ТО оЛог rtoivtfa: uude qui volet

(10, 111; p. 191 cd. Basil.j, sed ut nostrum ар- nostrum cori-igat; nos codices scquiuiur.

parcat vel sua vel librarioi-uin culpa ¡nsigniler cor- fieiÇoov аЛоуод] Sie scrips e codicibiis Л1о-

rii|>tuui- esse; prima cnim ¡Hi цебт) , secunda èx nacensibus (A. G), qui fiiÇov praebent; vulgo

OVO ¿vofiátcov, tertia èx ovo /xé6cov JtQcoTr¡, (UXCr¡. Scqucntibus Grotíus in margine adscripsit:

quarta èx ovo [iéócov âevTèpa, qnínta (uíCtov, »al. additur ct¡tov et аЛоуог scribttnr«, imde

eexta àrjxov xal (iéóov dvva/xé vr¡ , séptima Ovo tarnen nihil profieimus.

(iéÓa ôvvafjiévrj, octava алотоущ, noua цебт] âtà /лебес] Omissa baec -verba sunt in códice

376 Martiani Capellae lib. VI. §. 720.

ut supra; nona уАбт\ алохоцу jtçoixrj âXoyoçi decima атсохо[щ ôevxioa àXoyoç;

undecitn è* [tèocov àkoyoçj duodécima (мта фугой цебсоу то oXov лоиоЬба aXoyoçi

décima tertia* (¿sxà (dóav oXov jtoiovóa äXoyog. Hae omnes mixtae ceteris lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires aeeipiunt, diversis rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci %ыоас appellant, demonstrant.

DE SOLIDIS FIGURIS.

721 Haec de planis dixissc sufficiat, nunc de solidis, quae бхедеа dieimus,

videamus. Hxeoeov schema, quod longitudinc, latitudine, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. Nam subjacenti trígono pyramis im-

722 ponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

sane intrinsecus capax omnium circulis subsistit, in quos resol vitur. Soliditas

vero efficit schemata generaba, quae dieuntur a Graecis pyrames; item prisma,

id est Sectio, quae instar schematis est; item cubus; item conus; item cylindrus;

item sphaera. His adduntur nobilia schemata ex his composita, intxàeâpoç,*

item ôiodexaiâçoç, item еЫобаеддос, quae cuneta ut ordine suo mon-

¡Monacensi (С). Lcgcndiim esse ôvo цкба superiors 550 Heer.) et nostrum (§. 754) de soliditatis perostendunt.

fectione.

Xoóoac] Hace enim differentia est inter б%т}/га quod longitudine] Rccepi quod ex margine Groet

x<úq'lov sivc %coQCiV apud G raeros, quod illud tiana; vulgo abcrat.

formant sivc figurant significat lineis circuniscriptam, capax omnium] Plato (Tiiuaeo p. 35): бупий

hoc autcm spalium sive nream, quae intra cas то Jt£Qiet,Xr¡(poc kv avxeô Jtàvxa Ьлоба 6vr¡-

lineas contincatur, ctijnsquc non tam figura quam ¡laxa, dio xai 6<paiQoeifikç, ta fiè6ov Jtávxii

magnitude sive quanlitas in ccnsuin venial; confer itooç Xaç XeXtVXaç Ï60V áfté%ov.

Wunnîum (in Julinii Annal. 1829, T. IX, p. 225 nobilia schemata] Hace sunt corpora illa regusequ.)

et Fingeram (de priinordiis geometriac apud laria a Platonc (in Tiuiaco p. 54 — 57) tradita d¡.

Graecos, Ilcidclbcrgae 1851, p. 41). cam an ¡menta? de quibus confer Bocckbîum (diss.

Cxeoíti] Vide lvuclidem Hb. X. Ghot. — Con- de Platónica corporis utundani fabrica, Ileidclfer

Plutarchum (¡n plac. philos. 1, 12; p. 882. 2, bergac 1810).

6; p. 887), Stobacum (in eclog. 1, 15, 1 ; p. 540. ul ordine] Anteriores editiones cum ordine, maie.

Martiani Capellae lib. VI. §. 722. S77

stremus in pulvere, haec primitas concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omne Signum directam lineam ducere, et tcrminatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circulum scribere; et omnes

directos ángulos invicem aequalés sibi esse; et omnem directam lineam terminatam

quantum videtur produccre; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et eadem parte duos ángulos duobus rectis minores faciat,

ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas convcnire.

Communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem acqualia sunt, 723

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum 724

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum

potest super datain directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stituí? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistcbant, primum Euclidis theorema formare earn velle cognoscerent, confestim

acclamarc Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometría plurimum gratulata, se per sectantis gloriam sublimari provehique

cognoscens ab eodem, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae adstruclionis doctrinaeque documentum Jovi ar.

senatui coelitum offerens intimavit. Quo facto et doctissima cunctarum et

bcnignissima comprobatur.

ab omni signo] Haec 1. I Euclidi airrjfxara in data liuca constituí triangula acquis lateribue

Yocantur. Grot. possint?«

communes conceptiones] Kotval ewouxt. Eucl. quo dicto quum] Sic codices Monaccnscs (A.

lib. I. Grot. — Sunt ex disciplina Stoicorum, quae C), Reichcnaucnsis ct Darmstattensis. In cditis:

ab omnibus hominibns paritcr verac babentur. »quo dato complures*; sed quo dicto jam Grotius

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: »èiti TÎjç in margine notnvit.

ÔO&sL6t]Ç ev&eLaç rtertsça6[ièv7]Ç TQiycovov undiquesecus] Sic Monacensis (С) et ReicbeiÓÓrtXevQOV

6v6Tr¡6cc6&ccu Grot. — Eadem nattcnsis; male in editis secum (add. Oudcnd. ad

Quinctilianus (1, 10, 3; p. 210): »quemadmodum Appulej. T. I, p. 92).

75

M A R T I A N I

МШЕ1 FELICIS

CAPEL L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS, ■ '

DE

ARITHMETICA

LIBER УЛ.

725 Ml ostquam conticuit prudens permensio terrrae,

Innuba, sollertes curam quae instigat in artes,

Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandero pulvereum forraarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularum accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nee mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Ipsius aetherea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque pucllas

Innuba] Palladia cpitheton (Lucan. 9, 665. altera] Paedia, ut mox (§.728) apparet; de qua

Val. Flacc. 1, 87. Ausonius epigr. 106, 5), item supra (§. 578).

innupta (Virg. Aen. 2, 51), Graccis (Eurip. Troad. doctae mundum quae] Codex Dat-instattensis

556) aÇvyOÇ. Quod cnim Grotius margini adscri- doctae mundumque, male. Signilieatur Aitthructica,

psit incuba, quae quasi incumbat artibus, insolen- cujus ope Geomctria mensuras computat.

this atque frigidins dictum foret ñeque nostris codi- аиге] Statius (Theb. I, 552):

cibu» confirmatur. »Imperat acciri tacitaaue immurmurat aure.»

Martiani Capellae lib. VII. §. 725. ' 579

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Gaudia longa trahis, captumque eludis honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita spectat fastidia virgo,

Nee te cura tori, nee te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneia lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usumj

Quam melius thalamo dulcís petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et -nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere wix posset, ne infacetus tarnen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

Tamen exseret peritas

armipotens] Sic Grotius addît coufirinalque со- fervet] Codex Monacensis (C) servit; non opas,

dex Darmstattensis cum utroque Monaccnsi; maie Priapum] Prîapo in nuptiis sacrifica tum Festus

anteriores omnipotens , quod mirum est ipsum Gro- doect, nique logis practextatis; quem illustrabo,

tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner- eademque opera Martianum nostrum, quibusdam

vam enim iutclligi satis patet, quam armipotentem Christianorum scriptorum locis. Arnobius Lib. IV:

dici supra (ad §. Sti7) abunde probatiim est. »Mu tun us, cujus immanibus pudendis horrendooptati]

Codex Darmstattensis óptala, contra que fascino vcslras inequitare matronas et auspimetrum.

cabilc dncitis« cet. Lactantius: »Mutinus, in cujus

eludis] Grotius in margine: »al. eaptum quem emn pudendo nnbentes praesident, nt illarum pulaudis

honorem*, sine sensu, quanquam et Reiche- diciüam prior deus delibasse viderctur.« Augustinus:

nauensis codex et Monacensis uterque laudis ex- „Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimis mas-

Inbeant _.... cuius, super cujus immanissimum et turpi ssiinum

stupidant] Vide superiorem locum (§. У72 not.), fascinuin scderc no^a nupta jubctur more honestisfastidia]

Margo Grotiana et codex Reichcnaucn- s¡mo matronaruin?« Grot.

sis fastigia, iueptc. lepidulis] Lcpidula r« aÔTSÏa, à6r£Ï6[wL

herilis] Amor, films Veneris, quae Voluntatis G гот.

Lera est. peritas] Margo Grotiana paratas. Ambition in-

73 *

S80 Martiani Capellae lib. VII. $. 72&

Brevis ambitus puellas:

Demumque nee jugalis

Cessator intricatus

Tardabo fulcra lecti,

Et si quid ilia nostrae

Veneris feret voluptas

Nee vobis abnegabo;

Furtis modo allubescat,

Et clam roseta parvae

Liliaque det papillae.

Ne nunc sexus jugalis

Cura ferale morsum

Et vulsa pellis acre

Laceros trahat capillos.

727 Quo dicto renidens et plus sólito laetior Voluptas ad Venerem régressa

cuneta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollitie et interrumpente genas

rubere paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

telligo de mora, quasi ambages; possit tamen etiam quae tamen non minores diflïeultatcs continct. Hoc

ad orbem disciplinaram, quae hic proponuntur, re- tantum apparct, sermonem esse de contumacia noferri.

vae nuptae mariti amplexibus ranitentis pudicitiamfurtis]

Transtulit ad legitimi tori voluptatcs, que virginalem defendentis, sive de colineta t ion«

quod alioquin de clandestine tantnm usurpât ur. ilia Venerea, quam nXwoJiaXr¡v dixisse Domitiael

clam] Rccepi с codicibiis Reichenauensi , num Suetonius (in vita 22) refcrt

Darmstattcnsi, et Monaccnei (C), quod jam Gro- renidens] Codex MonacensU (C) retiitens; intins

in margine ex alus enotaverat; vulgo ut. ер te.

ne nunc] Cautissimiim duxi locum obsenrissi- paeta] Hoc Vencri peculiare. Priapcïa (36, 4) :

mum integrum relinquere, licet codices Darmstat- »Minerva flavo lumine est, Venus pacto.«

tensis, Rcicbenauensis, et Monacensis nterque longe Ovidius (in arte amandi 2, 659):

aliam lectionem exbibcant: »Si paeta est, Venen similis, si flava, Mi-

• Ne nunc sensus jugalis nervae«,

Fcralis cura morsum ubi vide Ileinsium (T. I, p. 464 Burin.) male cor-

Et vulsa fellis atro« rigentem. Addc Osanuuiu (anal. crit. p. 194).

Martiaoi Capellae lib. VII. §. 727. S8i

Majugenam conspicatur ct quodam adspectu prominentia illexit; quam Satur

nia de propinquo velut deprehendenÜ3 castigabat obtutibus. Quae dum 728

geruntur, Paedia, quae egressa dudutu, cum alia femiua miri decoris ;inr

greditur, cui quaedam majestas nobilissimac vetustatis et ipsius Tonantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumine renidebat; quae etiam miraculis

quibusdam capitis reverenda videbatur. Nám primo a fronte uno sed

vix intelligibili radio candicabat; ex quo item alter erumpens quadam éx

primo linea defluebat; dehinc tertius et quartos, tumque etiam nonus decu>

riatusque primus, honorum reverendumque verticem duplis triplisque varietatibus

circulábante sed innumcrabili radios multitudioe prorumpentes in unum ,

denuo tenuatos miris quibusdam defectibus contrahebat. Hujus autem multi- 729

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen, quo totius naturae opera

tegebantur, abdiderat; digiti vero virginis recursantes et quadam incomprehensae

mobilitatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa scptingentos

decern et septem numéros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda subrexit.

Turn Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arithindica

intulissct, exquirii. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu-

Paedîa, quae] Sic scrips!, orthographia tantiim quas Cicero (orat. 18) (licit, id est motas celcrict

interpunctionc mutata, pro Paediaque , ut apo- tatem minntissimis intervallis distinctam. Barthius

dosin sentcntia nancisceretur, qua in vulgaris carcbat (advers. p. 1591 Г.): »Apud Luciliom distinctum

natalibus] Quia Jupiter monas (§.731), ut varus spins velut sonat, at mobilitatem flexuosoipsius

quasi natales in Arithmctica incssc videantur. rum anguium désignât apud Capellam. «

candicabat] Utitur et libro I hoc vocabulo: septingentos] Putaveram quondam pro CCCC-

■ Ipsius autem canities pruinosis nivibus candicabat« CCCXVTI legeudum CCCCCCXII, ut sit Çsvç,

Grot. aut minori mutatione DCCXVI, ut sit %algei

pluriformem] Alios plurimiformem legere margin! sed revera comperi nihil mutandnm, sunt cniin hie

Grotius adscripsit Ceterum ex Pythagorcorum haec indica tac hae voces H APXII, ñique ad fiuein

placitis cxplicauda sunt, quibus nuraeri pro ipsa Capellac MS. exaratum vidi. Grot. — Confer parerum

natura erant (Aristot. mctaphys. 1 , 5). laeographiam mcam (III, p. 281). • ." • .':'-.

digiti] Confer snperiorem notam (§. 103) no» subrexit] Editiones ante Grotium survexit,

strumque infra (§. 745 f.) et Procopii anécdota (p. male. Subrigere idem est quod crigere, ut àpud

216 Eichel.). Vermiculati dicuntur propter argulias, Senecam (Here. fur. 392): »subrigens caput.«

Й82 Startiani Capellae lib. VII. $. 729.

iavit. Ac tunc illi radius, >qui primus emerserat, colliniatae lucis nitore porrccto

ipsius Jovis verticem luminavit. Quibus miraculis radioruin innúmera repente

tnultitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem conspicati

, opinantes earn hydrco germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

inussantibus murmure puer ille piceus jussus admonere silentium. Verum

ïeminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem promere cupienti quandam lactei luminis facem officioso

consistens muñere praeferebat. Turn ilia, antequam juberetur quid apportet

expromere, sic exorsa:

730 '■ ; Non ignota coelo, nee rebus mundanis ignorata, quas genui, adveni

super vestrum quidem nihil dedignata concilium, quam vis singulos vos univcrsosque

recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunetas procreavit emissio, tuae singularis primigeniacque

;. ...; ., .. ■ ..■/■ ;• .- • . [• . :' r :• •

] . qui primus] Sic ex códice Grotiano, ipso Gro- Quam Grotius margin! adscripsit lectionem spiceus,

tiano suadente, scrips!; vulgo : radius primus emer- nihili est; ut ct in scqucntibus exstabat pro adstaserat

qui etc. bal et consectalus pro consecutus.

tellustres] Codices Monacensis (C) et Darm- lactei luminis] Id est candid!, indcqnc splenstattensis

terrestres, quod tamen quia corrcctio- dentis. Supra (§. 14) noster similiter »lattis instar

nem olet, nolui reciperc; ncc licet tellustris, quan- candidaeqne lucis« dixcrat

linn equidem sciam, alibi non legatur, analogiae apportet] Sic codices Gro tiamis, ßciclicnaucnsis,

contrarium est. Basilius Faber unde habucrit, quod Darmstattensis , Monaccnscs (A. C), aliique apud

in Thesauro scripsit, alios legere terruristres , ig- Burmannum (ad Ovid. Ill, p. 828) latidati; vulgo

novo; Grotius margini adscripsit telluristres , quod perperam oportet,

ex dlTT(y)>QCC(pia ortum vide tur. ramalibus] Ovidius:

piceus] Id est Harpocrates, qnippc Aegyptius »Ramalia arida tecto.*

(§. 90). ¡>igros fuisse Acgyptioe complnres testan- Persius:

tur, nt Amraianus Marcelliims (1. 22 extr. p. 377 »Ut ramale vetus vegranAi subere coctum.«

Gronov.): »Lomines autcm Aegyptii plcrique sub- In Grammatica ipse Martianus: »densis obnmbrata

f'usculi sunt et atrati.» Hinc et Propcrtins (2, ramalibus« et lib. I: »ramale laureum.« Grot. —

24, 13): Addc inferiorem locum (§. 917) et confer Saxonem

»An tibi non satis est fuscis Acgyptus alumnis?* Graminaticum (p. 126 Steph.). In seqncntibns pro

et Martial is (10, 12, 12): (jerminari substituí meliorcm lectionem e codicibus

»>T iliaco redeas tu licet ore nigcr.« Mo nacen sib us (A. C) et Dannstattcusi.

Martiani Capellae lib. VII. §. 730. 583

naturae fontera Jupiter recognosce; nee despicabilem vestrúm omnium matrem

Mercuriale quod habeo me faxit officium, quuni prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exerceor,

astrorum populus recognoscat honorandam suae multifcudinis geuitricem.

:;'. • ■.')'': ■,,:: •-,■• •'•_ ¡j;--.j ahiú oiu.'l .rrr-;v ■ >•-;• • ••< ;-rj •

.< i DE .ЭДООДВД,.: -)3: и eniííi > Wr,Wi --■•'■■

Prae cunctis igitur affata sacra monas esto, qüam ante cuneta vibrantëm 731

sociati postmodum numeri principia docuerUnt. ; Qíiae si species est accidens

cuilibet exstanti um primo, priusque est quod numerat quam illud numerandum,

rite earn ante ipsum, quem principem dixere, veneramurV Nec dissirnulabo

ex eo, quod monas retractantibus unum est solum, ipsam esse,' ab

dcspicabilem\ Glossa Isidori: »dispicabilis, con- cuneta principia vibrare«, id est, qnam principem

temtibilis, dispectus«, qno in loco bis I pro £ omnium esse indc apparet, quia omncs inde nupositnin.

Grot. — Sensus liic est: »neve ideo me men per consociationcm orti sunt,

vestram omuiuin matrem contcmnite , quia Mercu- quae si] Probat nionadem omnium primam, quia

rio servio« cet. primo cuique in quoque genere responde t. deinde

sortis ] Rctraxi Icctioncm, quam Grotius in etiam, quia numerans numera to prius. Grot.

margincin rejeeit, adstipulautibus codieibus Darm- Distinctionem e Darmstattensi códice С or гол i, et ev

stattensi, Rcicbcnauensi, et Monacensi ntroque eodem duobusque Monaccnsibus (Л. C) reposui ve-

(A. C); vulgo ariis. neramur pro venerantur.:<; .

de monade] Ad ca quae nunc de singulorum du- species] Id est eïôoç, sensn Platónico, forma,

mcroriim vi cl potestatc sequuntur, conferenda sunt qua, quidquid ejus nomen gerit, bojus ipsius noinprimis

Theologumena Aritbmeticac ab Astio edita minie vim ас potestatem nanciscitur; nt nostro loco

(Lips. J 817. 8), et quae ex simili IVicomachi libro quidquid unum vel primum appellator, id ipsum

Pbotius servavit (bibl. n. 187), praetereaque Ca- ut sit, a monade acccpit. Adde Tennulium (ad Jammerarius

ad Jamblichuin (in Nicom. arithm. p. 4S blieb, p. 93).

scqu. Tenuul.) ct Mcursnis (in denario Pythagorico nee dissimulabo] Lego: »IVec dissimulabo ex

in Gronov. Tlics. T. IX). De ipsa monade specîa- eo (ita in MS.) quod monas retractantibus unum est,

tim vide Pylhagoreos apud Stobaeum (p. 6 scqu. solum ipsam (ita in 31 S.) esse, ab caque singula

Heer.) ct Hcrmetem (ibid. 1, 11, 15; p. 506), procrean.« Novum argumentum Loe modo: illml

praetereaque Macrohiuin (¡n somn. Scip. 1, G). quoque, înquit, non est silcntio praetercundum ,

vibrantem] Grotius in margine librantem, male; quod vel ex со satis liqueat monadem solam proradium

enim supra dixerat. Sensus autem hic est: prie esse, aliieque esse essen tiac causam, quod

»quam sociati postmodum numcri docuerunt ante utcunque revolvalur semper unum uiunct; semel

584 Martíani Capellae lib. VII. $. 751.

caque singula procrean, omniumque numerorum solam scminarium esse, solamque

mensuram, et incremcntorum causam statumque detrimentorum ; quae

tarnen ubique pars est, ubique totum, dum per cuneta perpetua; ñeque

enim, quae est ante exstantia et quae post absumta non absconditur, potest

non esse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

quod quidem idealis illius inteliectualisque speciei vis causativa testatur; ad

cujus excmplum unuin deum, unum mundum, unumque Solem, singularemque

Lunam, elementa etiam in- quo exstant singula memorari. Licet Aristoteles,

unus e sectatoribus m eis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri

semper velit, cupidinem asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et cxpers totius elationis aut copulae in se proprios detorquet

enim unum unum est. Grot. — Cum hisce conspi

rant ctiam Monaccnscs (A. C) et Darmstattcnsis,

unde recepí. Vulgo enim ita erat: »пес dissimulabo,

quod monas retractantibus unum solum ipsa esse

ab ca í>t(juc cetera procrear!.«

. - scminarium] Jamblicbus (ad IVicom. p. 12 Tenoul.):

art"1 ссетус yào coq àrto Ôrtéofiaxoç xai

àiâtov çÎÇtjç étp1 éxaxsçov àvxirtertov&ôxtoç

avÇovrat oí Xôyot, *,. x. Я.

ahsconditur] Scnsus videtur postulare absumilur.

Gbot. — Idem niargini adscripsit alios legere aseenditw,

quod etiam in Monaccnsi ut roque exstat;

sed mutandi causa non apparct, quoniam abscondi

commode explicari potest perire, occidere , evanesceve.

Scnsus est, perpetuam esse oportere, ul

tra quam minuendo procederé non possimus. Con

fer Modcratum (ар. Stob. T. I, p. 18): TjTlç fisiovfiivov

xov rtXrj&ovç хатà xr¡v vtpaLceOiv rtav-

ход àçi&fwv Oxeorj&eïÔa (iovt¡v re nal бха-

6ív Xafj.ßav£L.

memoralum] Codices Reicbcnauensis, Darmstatt

cusís, et Nonacensis uterque nominatnm; non

necesse. ...;:...;>.

idealis] Unus ¡He solasqne ас snmmus dens,

quem Appulejas ultramundanum appel la t, ex doctri

na Platonis est ipsa imitas, a qua unum quod

exsistit progreditnr, quae et опте deorum genns

progeneravît, tam intclligibilc, quam ¡ntcllcctiialc,

quod supramundanum est, et quod inundanum,

eoelicolarum nempe deorum. Unitas ilia ante om

nia entia. Ab unitalc igitur ilia she ab uno soloque

deo profluxere dii primo vorjxoi et vosooï,

vrteçxôôfuot et ¿yxóófuot. Proclus cap. X libri

primi: »iva ovv ÔwsXôvxeç si'jreofiev, xo tv ov

rtgóeióí fih> arto xrjç évaôoç xrjç jíqo xcôv

ovxtûv' rtccv ai xo -&6ÍOV yévoç àrtoyswâ,

xó xs vor¡xóv, Titti xo vosqÓv, xai xo vrtepovgávun',

ум.1 xo iibxcl xóv èyy.o6(xicov rtçoe-

ArjÀV&Oç.« Salmas. (cj)ist. ad Mciiag. p. 21).

unum deum] Unum quidem deum pliilosopbi

credebant, sed varus eum nominibus varioque sexu

appellabant juxta ¡Hum usina Valerii Soraui. Gloss.i

(cod. Monac. E).

ultra nihil] Nihil apud Grotium per erroreni

omissum ipso inonente restituí. Ceterum Aristoteles

ubi baec dixerit ignoro.

Martiani Capellae lib. VII. $. 751. 58o

ardores. Hanc quoque alii concordiam, hanc pietatem amicitiamque dixere,

quod ita nectatur, ut non secetur in partes; tamen rectius Jupiter nuncupating

quod sit idem caput ac pater deorum.

DE DYADE.

Denique quum unum facta in quodcunque defluxcrit, licet ejus linca 732

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadein tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreatio, a nonuullis genesis dicta; quod autem

inter cam ac monadem prima conjunctio est consortiumque consimile, Juno

perhibetur vel conjunx vel germana praecedentis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participât: cadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari; in bonis vero cadem justitia,

quod duobus aequis gaudeat pariter ponderatis; eademquc societas, quod

vinculum, quo media connectantur, habeatur utrinquc commune. Ab hac

numerus auspicatur; et est opinabilis corporatio motusque prirni probamentum;

clementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus procreatur;

primaque forma paritatis est.

DE TMADE.

Trias vero princeps imparium numerus, perfectusque censendus; nam 755

prior initium medium finernque sortitur, et centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobius: »Пасс monas prin- justitia] Theologuincna Arithmcticae (p. 12, 4):

cipium fin'rsquc omnium, non ipsa prïncipii ant finis аЛО de Trjç sic OVO TOflijç А1щ oiovei ai^t¡.

sciens, ad summum refertur deum.« Et Svnesiiis Justitia autem Pytliagoreis erat го ca'TiJiEJtOV^uç

episcopus Platónicas saepc deum fiováa4 aQQr¡xr¡v (Aristot. Magn. Мог. 1 , 34).

nominal. Grot, elementorum] Ineptum est quod alios legere

defluxerit] Sic recte anteriores; de monade Grotius margini adscripsit aliorum.

eiiim, quae vnum facta est, sermo est; Grotius perfectus] ïbeon (arithm. 52, p. 72 extr.): Xinescio

unde defluxerint. ystat de nal о rçia zkXnoç, irteidr] rtQcoToç

quae prima] In códice Darmstattcnsi qua est ¿QXVV w*1, í¿£<?a xccl Jtéçaç ê%£i. Adde cundem

pro quae, male. de música (40, p. 1S7), Piutarchum (qu. s\ nipos.

74

586 Martiani Capellae lib. VII. $. 733.

fmemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque germanitas,

et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit senarium novenariumque;

cujus auspicio preces tertio ас libamma repetuntur. Tres symphonies

continet harmonía, id est diapason, heniiolion, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus jdivinatio memoratur. Idem mundana

perfectio est; nam monadeln fabricatori deo, dyadem. materiae procreanti,

9, 5; p. 738), Laurentium Lydum (die Hart!»

p. 52 sequ. Roctli.), Stobaenm (eel. phys. 1, 2),

Justitium Märtyrern (op. p. 24), Bocthium (de musica

3,5), Ausonium (idyll. 11), et quae olim (in

palaeogr. crit. Ill, §. 2G7 sequ.) larga manu dedi.

IVoniiiilla et ipse noster jam supra (§. 105) attulit.

interstitiorum] Codices Monacenscs (A. et С)

et Darmstattcnsis interstitionum ; male (vide §.581).

atqualitalc] Codex Darmstattensis e qualitate j

Monacenscs (A. C) aequalitatem , quod jam Grotius

margini adscripsit; male utruinque.

Fata] Parcae (vide ad §. 560).

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 567); Hecate

¡gitur, scilicet triformis (Hör. od. 3, 22, 4) sive

tenjemina (Virgil. Aen. 4, 511). Aiisonius (in grypho

ternariî numcri т. 18);

»Tergemina est Hecate, tría virginis ora Di

asute r

Tres Chantes y tria Fata*

tertio] Confer palaeographiam mcam (III, §.

269). Spectat hue et proverbium го XOiXOV ты

6b)XÍ¡QU

herniation] Id est diapente (§. 107. 934).

divinado] fta infra (§. 895) »tripodem« scribit

»triul cursus praesagia polliceri, exstautis, instantîs,

et rapt!.« Sed jam Ilomcrus (Iliad, a, 70)

Calcbantis vatis artem ita describit, ut tres tem

poris partes comprehend at:

"Од грт] та т' èôvTcs та <f i66ó¡uva rtoó г'

sóvra.

idem] Nempe numerus. Darmstattensis quidem

codex exbibet ífem,- sed praefero vulgatam.

mundana perfeetio] Vulgo praefectio, sed recepi

lectionem a Grotio in margine uotatam. Ansonius

(idyll. 11, 48):

»In physicis tria prima, deus, mundus , data

forma.«

Séneca (epist. 65); »Haec omnia mundus qnoquc,

ut alt Plato, habet. Facicus hie deus est; ex quo

fit haec materia est; forma hie est habitus et ordo

mundi quem videmus, exemplar scilicet, ad quod

deus banc magnitudinem operis pulcherrimi fecit.«

Confer Platonem Ipsum (in Pbilebo p. 25 — 27

Stepb.).

fabricatori] ¿JrjfuovQycii, ut apud Platonem

est (Pbileb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Tlieologumena (p. 7, 18): !rt trjv

vXr¡v rfi dvádt rtcocccQuóxTovÓiv oí Ilv&ayôcEiof

érsQOTTjToç yào ¿y.eívrj пег èv (fiVÖet,

ôvàç de ¿v aoidficö xutc'co^íí, ubi pltua Astius

(p.162).

Martiani Capellae lib. VII. §. 753. 587

triadem idealibus formis consequenter aptamus; animam vero rationis et iracundiac

cupiditatisque distribuere trigario.

DE TETRADE.

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa pcrfectio; nam ex Ion- 734

gitudine ac profunditate componitur, decasque plena his quatuor numeris

gradatira plicatis integratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item hecatontas

a decade quaternario cumulatur, id est decern, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum; et item a centum quatuor numeri reddunt

mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decern millia

ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor anni témpora, frontesque

coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hie numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.

DE PENTADE.

Sequitur pentas, qui numerus muodo est attributus. Nam si ex qua- 735

trigario] In cdilis erat tricaría. Forte trigario, ut Леш. Plnra dabit Astins(ad Piaton. Protag. in oner.

supra filicida pro fulgida. Libro músico: »dem um (ri- edit. T. IX, p. 151).

garium supplicantis semper gcrnianitalis adreniat« ; plicatis] Maie in editis plicitis. Nostram lectio-

пЫ de AtXaiÇ sermo. Grot. — Spectant ¡lia Mar- nem dedit codex Monaccnsis (A). De tetraety Рт-

tiani ad Platonis doctvinam, qna anima dividitur tliagorica supra jara cgirans (ad §.107).

in Xoyv6xt,vbv , -âv/xoetâèç, et ¿лИ&ирцТМОУ Cgllenio] Hoc quoqtic supra (§. IOC) jam atti-

(dc R. P. 4, p. 456; 9, p. 580; Tim. p. 69-, gimus. Adde Plutarchum (qn. symp. 9, 3; p. 738):

Pbaedr. p. 246; de Legibus 9, p. 863; adde Dio- 'EçfiEl ôb ¡ш/лбха xcov àçt^fitôv r¡ Tfrpàç

gencm 3, 90). àvàxELTai' rtoXXoi de xai xexçââi (irjvoç i6xasoliditatis]

Cave rà OXBQsà (§. 721) ¡ntelligas, fzévov ysve6$ai rbv dsov iÔxoçovOf. et Macront

latitndo in scqueutibiis excidisset; sed de qua- bium (Saturn. 1, 19): »Pleraque etiam simulacra '

dralo loquitur, qnod et ipsum perfect! et omnibus Mcrcurii auadralo statu figuranliir — quippe signumeris

absolut! vim gerit; confer inprimis Aristo- nificat hic numerus vcl totident plagas mundi ,

tclcm (rhetor. 3, 11): XOV ¿ya&èv civÔQCt tpàvat vel quatuor vices temporum, quibus annus inclnelvca

xexcayunw цетснрора' ccficpto yàç xi- ditnr« cet

74*

588 Martiani Capellae lib. VII. §. 73o.

tuor dementis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter insignitus;

qui quidera permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utriusque

sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinqué per quinqué habes viginti quinqué, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni trigies quinquies, et quinquies

noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinqué; in homine

seusus quinqué, totideinque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupèdes, reptantes, natantes, volantes. Hunc numerum qiiis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

DE HEXADE.

736 Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, quum suis

partibus impleatur? Nam et sextam sui intra se continct, quod est unus;

quintus] Codices Cantabrigiensis, Reicbenauen- Ледабца XeZevxyOei rtâvtcoç. Adde Jamblicbnm

eis, Dannstattensis quintum; sed mutandi causam (p. 12 Tennul.) ct Tltconem Smyrnacum (aritbm.

non video, modo ad mundum referatur. IVeque enim 24, p. 61).

de Aristotelis quinta essentia Martianus loquitur, zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

sed de dodecaedro Piatonis, quod univers! formant quadrupèdes] Sic codex Darmstattcnsis ; vulgo

refert (Tim. p. 5S c); quanquani hoc quoque multi quadrupedesque. Cetcrum confer Flatonem (in Típro

aetberc acceperint (vide Bocckbium in Pbilolao maeo p. 91. 92).

p. 162; Astiuin ad Plat. Epinoin. p. 601). Adde diametrum] Simili de causa r¡¡ii&£OV appellant

Straboncm (IS, p. 713 Casaub.): TCQOÇ di Xolç Theologumcna (p. 52), ort XOV dèxa ■âsiov OVrèxraÇÔL

6tOl%£LOLÇ JtéflJtTI] XÎÇ iÔXl <pv6lÇ, TOÇ ГЦ11б£Ш i6xiv.

èg r¡c о ovoavoç xaï xà абтоа я. х. Л. vero] Sic codices Monacenses (А. С), Darmstatutriusque

sexus] Unde etiam àvÔQoyvvla et tensis, et Reicbenauensis pro autan in editis.

y alio ç appellabatur a Pylhagorcis (PluL de Ei perfectum] Isidoras Hispalensis: »Scnarius suis

ainid Delplios 8, p. 587). partibus perfectus est« Macrobius: »Scnarius vero,

apocatasticus] Nisi corrupta lectio est, per syn- qui cum uno septenarium facit, variac ac inultipli.

copen dictum pro ¿cjtoxaxaóxaxixco , qui semper eis religion!» ac potentiac est. Primum, qnod soad

se rccurrit, in se ipsnin revertitur, nt ait IM- lum (inalim solus) ex omnibus numeris, qui infra

eomachus (instit. aritlim. 2, 17*, p. 151 Ast.): o6aiq decern sunt, de suis pai-libiis constat« cet. (¿пот.

yàù av av£r¡6e6w av>$i]6(0, eiç XO avxo 6v[i- — In meo Macrobii cxemplari (somn. Scip. 1,6)

Martiani Capellae lib. VII. $. 756. S89

et tertiara, quod duo; et medietatem, quod tria. Item naturalia officia, sine

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum

status, motus. Item motus totidem differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hie autem numerus Vcneri est attributus, quod ex

utriusque sexus commixtionc conficitur, id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina paritate; nam bis terni

hexas fit. Solida ctiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinqué toni et duo hemitonia. Idem per prim urn 757

motum, hoc est dyadem, cpllatus duodecim facit; inter quos duos numéros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, nam arithmcticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim, quot numeris superat senarium, id est

tribus. Alius autem numerus, id est octo, música ralione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geométrica ratione

sohts lcgitiir, non solum. Alio ctiam loco idem sis cnjnsqne die sacra fieri jossit, leste Jambliclio

Macrobios (Sat. 7, 13) ex Aegypto rcfert »senarium (de vita Pythag. 28, 152), nbi Kusterns (p. 128)

numcrum omnifariam plenum, pcrfccluui, atque di- lectores ad Tennulium (ad Jambl. in ¡\icom. aritbm.

vinum esse.« Adde Vitruvium (5, 1), Lydnm (die p. 131) remisit. Plura dabit Astius (ad Theolo-

Vcn. 10, p. C8 Roctli.), Ccnsorinum (de die natali gum. p. 177).

U, A).

moins totidem] Sex motus genera praeter orbi- heX(U W Grot!uS maPS!ni *ds™P** &<>* bcularem

ctiam Plato enumerat (Tim. p. 54 Stcpb.). * ' '

Adde Macrobium (in somn. Scip. 1 , 6 f. Saturn. 7, id est novenarius] Sic scrips! e codicibus Gro-

9). Sed alia sunt quae Aristoteles statuit, licet tiano ct Rcicbenauensi ; vulgo idem novenarius.

totidem numero (Catcg. 11; confer Sext Empir. De iitraqne ratione aritbmetica et música sivc liaradv.

inatbcin. 10, 57; p. 640). monica vide quae ad Platonis Timaeum (p. 56

feneri] IVicomaclius (apud Photium p. 240 Stcpb.) observavit Bocchhiiis (in Daubii et Creu-

Hocschel.): vxà xvq'uûç avrr) fxäkXov IdcpçoâiTJ] zeri studüs T. Ill, p. 56), Astiumque ad Thcolo-

CvyLa re xai yafirjXia xal àvdçoyvvia deoZo- gnmena (6, p. 178), quae eodem hoc nomine hexayelxai.

Ilia»: ctiam Pythagoras Veneri sexto men- dem praedicant

590 Martianí Capelïae lib. VIL $. 737.

componitur. Ea enim possuüt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedieta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadringentos

trigies dipondius; similiter beties septuagesies dipondius quingentos sepluaginta

sex; item novies septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duodecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se

multiplicata reddunt numéros «xtremorum inter se convenientium. Hic primus

numerus, id est senarius, harmonías ostenditur genuisse; quippe sex ad duo

decim est symphonia diapason; sex ad novem hemiolios; sex ad octo «pitritos,

id est symphonia diatessaron; uftde Venus Iiarmoniae mater perhibetur. Item

hie senarius quadrato et solido quaternario sociatus boras diei noctisque dimetitur;

nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per collationem] Grotius margînl ails( lipsil post ; hemiolios] Gretius hemiolos, quod с codkibus

male. Collatio hie niultiplicalicmcm give potentiam correxi.

tignificat codem «su quo Fcstue (s. v. ocius) com- Harmoniae] Hygiene: *Ex Venene et Marte

parationis gradus collationum vocahulo appcllat. Harmonía et Formido.« Harmonía aiitcm, quailutraaue]

Sic codices Monacenses (A. C) «t 4l,am Capella suo modo aliter interpretatiir, eat

Darmstattensis; vulgo utrueqtte eine sensu. Hcrmionc. Grot. — Píeselo quid contra couimiincm

j. j. -, f, .. , ..- ,.,.. fabnlam (Apollodor. 3, 4, 2. Diodor. S, 48 f.)

<(!/>oh<(imsJ Grotius per errorem nt vidctur edidit v T 7 '

,. j. , . i • • i • .i Grotins sentiat. Pro mater alios legere major idem

tltsponmus , quou correxi; sed ípsi lime vocabulo ° J

■ >• ii , ... i • . i inararini adscripsit: inepte,

locus lue nullus est, nt с ñola tautum male intel- r ■

, . , ...... viessis quadntssis faciunt] Forte vicessis Tel

leeta ortum esse vidcatur; qiianquam invitis codi- ' ' J

.., ., .. • , „ , ,. viqessis, nt sexis, scpluaqessis et eimiiia liuie aucibus

nihil mulo. LiCtcnun sansus lue est, pro- .

, .. ctori usiirpata. Grot. — Se.vi's supra (S. 50S) et

poi'tioncin gcouietricain, quam modo proposuit: * г \a /

infra (§. 767) legitur. Codices IMonaceiises (А. C),

Darmetattensis, et Reichcnaucnsis habent vie»

cujus extrema aeque ac media secum collate facîont quartiS} quod jam Grotius margin! adscripsit, nt

72, etiain si omnia septuagesies bis augeas, ean- вирга Ыев pr0 trigieSÍ praetercaque Reiclienauendem

in.-ню ic -. g¡g praebet facit pro faciunt. Procu! dubio niiiiicri

432 : o7b = ЪЯ8 : 8Ъ4. librariorum inscitia vel scribendi compendiornm igid

est senarius] Hace pro glossemate tollenda norantia sunt corrupt!, legcndumque lue »viginti

censet Grotius ; sed si demseris, imiis e majoribus quatuor«, et supra » sexies septuagiuta duo faciunt

potáis numeris, qui antcccdiint, inlclligcndus fuerit. quadringonta triginta dnot cet.

Martini СареПае lib. VIL §. 738. 391

DE HEPTADE.

i г

Quid autem te heptas veneranda commémorera? quae quod naturae 738

opera sine feturarum contagjone conformas, inter déos Tritoniae virginis

vocabulum possedistj. Nam quum omnes numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; tetras autem et créât et creator, at heptas, quod nihil gignit,

eo par virgini perhibetur; sed quod a nullo nascitur, hrnc Minerva est, et

quod ex numeris tain masculinis quam femminis constet, Pallas virago est

appellata. Nam ex tribus et quatuor Septem fîunt; qui numerus formam

Lunae complectitirrj nam primo est corniculata, quam firjvoetôij Graeci vocant;,

hcjilas] De praestantia nuineri septeaarii ргае- "ЕЛЛг]У£С 6rtaviav [tgvtíáv. ¿eiQccpuvoi. •

1er Tlicologumcna conferendi sunt Gclliiis (3, 10), Grot. — Àdtlc Appulejum, qui (met. il ab init.)

Macrobios (in soma. Scip. 1, 6), Philo (op, T. I, »cum numerum«, naquit, »praecipue rcligionibiis

p. 80). Quanquam fortuitain potius censet Aristo- aptissimum esse di viens Pythagoras prodidit«; et

tele» (metaphys. 44, p. ЗОЙ Brand.): éltxà ¡liv quo» Astius Jaudat (ad Theologumena p. I8Í. iS.'i)

<powT¡ivxa, értxà de %OQÔcà щ aquoviai, èrtxà. et Creuzerus (ad OJympiodori coinin. ad Platon. Alôè

ai лЯешдес, iv értxà ôè ßaXJu oôôvraç è'vt- cibiadem p. 158). .

à ye, kvea ô'ov' èitxà ôè oi èrti 0i¡/3ag' aç conformas] Lege conformaría. Giiot. — Neutí-

OVV ÔXC TOCOÇÔi О (XQL&flOÇ JttcpVXE, ОШ XOVXO quam.

» èxeïvoi èyèvovxo êitxà r¡ r¡ яЯешд értxà Trüoniae\ Confer superíorem locum (§. 568

àorèçùw è&civ; r¡ oi ¡itv ош xàg nvÀaç r¡ not).

äXZrjv xtvà aixlav, xr¡v ôè гцм1д ovxcoç par virgini] In MS. peí-virgo, hoc est ralde

ÙQL&lJtovixev, xr¡v ôè ¿CQXXOV ys ôcôôsxa x. X. Я. yirgo Gloss, (¡пот. — Vulgata saua. Hicroclcs (in

veneranda] Nam (teste Macrobio) értxàç àrtb Pythag. aur. carm. p. '220): r¡ ôè ¿/Заоцссс (ôç

xov 6eße6&at dicta. Veteres eniin белхад dice- àfti]XC0Q xai Jtaç&ivoç — ovxe yàç yevvâxao

bant, idque coraprobatur ex isto fragmento Jouis è£ aoi&¡xov xivoç xéov èvxoç ôexàôog — OVXS

apnd Euelidem in Harmonica, a pâtre meo ciegan- ytvvit rivcc rcov èvxoç ôexaôoç. PJura dabit

tissime correcto et concinnato: Astius (ad Theologumena p. 181).

»Tàv oexaßafiova xâguv è'%eiç àeï èv xe~ Lunae] Theologumena (p. 43) -. 'Елхааоос ovv

XQc(%¿Qa(¡>, ai теббарес 6eXr¡viaxai <pú6sig vjtaqxovúat

Tag £v{i<pù>vov6aç açfioviaç xotoôovç, 6vyLitXr¡pov6iv evXóyeog xov xov àoxèçoç xov-

ITqÍv lúv 6ertxáxcn'ov ipâXÀov оиххеббаоа xov ycf¡va, ypeocov ovxa ёуучбха v.& . HvZÀo-

лаг'хед у'цбаб&си ôè ôei xai xàg елха б%7щахмс<с

592 MàVtiani:Capellae lib.4ll. $.738.

dcindc medilunia, quam dicunt acarofiov: dehinc dimidiato major, quae dicitur

àfupLxvQToçi mos plena, quae dicitur ítav6kXr¡voc ¡ item tres formas praedictas

deficiens repetit. Hic numerus Lunae cursum significat; nam unum, duo,

tria, quatuor, Quinqué, sex, Septem, viginti octo faciunt. Item Septem sunt

circuli, et tot planetae, tot dies, totque transfusiones elementorum; nam ex

informi materie primus ignis, ex igni aër, ex aëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aër, ex aëre ignis; ex

759 igui in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

natura nonne huic probatur numero deserviré? In principio septimani partus

¡wo(pàç TTJÇ беЛг/vrjÇ xexçàdt, ¡xr¡voeidr¡} dt- Aëraque humor abit, demto quoque pondere

X¿to[wv, àfupixvQTov, jtav6kXr¡váv , rtáXtv rursus

a?*Xov afnpixvçxov , kx ■&oct¿qov [ikçovç (pea- In superos aër tenuissimus etnicat ignet.

XiÇoflkvyç avvijç, xaï JtàXtv dl%¿XO[WV xatà Inde retro redeunt, idemque relexitur ordo ;

Xavxa, ми aXXr¡v (iipsoetorj. Si milla apud Ma- Ignis enim densum spissatus in aëra transit,

crobium leguntur. Hic in aquas; tellus glomerala eogitur unda.n

firjvoetdij] Sic legendum pro fiovoetârj in Addc Platonem (Tim. p. 49), Cbrysippum (apud

editis. GnoT. — Iniiuo ex ipso Mariiano (§. 865 t.) Stobacnm 1, 12, 16; p. 512 seqii.), Lucretium

corrigendum erat (1? 785 sequ.), Ciceronem (14. D. 5, 12), lierartav6kXr¡

voc] MS. лХусобкХугос. Grot. — clidem Pont'icum (alleg. Homer, p. 459 Gale), Ma-

Eodeui redit nilium (1, 149 sequ.), Diogcncm Laertium (9, 9;

tot die«] Ilinc satis liquet non tam novum esse p. 555 Meibom.). Paulo aliter Tlico'ogumena (p. 50):

hune morcm, quo dies numerare solcmus per se- ort elç хкббара xà rtávxa 6xot%ela, xçsîç âk

ptimanas et planetarum nomina, quam quidam vo- avvóvaí HSXCtÇvxrjXSÇ, ¿ßöouctc àv xàvxav&a

lunt. («пот. — Profccto non erat, cur Martianum èrttxQaxoirj xcüv o/.cof.

adhiberet ad biijus mûris aiitiquitatein probandani, omnium natura] Uávxcov (pv6lÇ. Eleganter

quem multo antiqniorcm esse, et perperam a pía- et propric a nascendo naturam dixit pro generalione;

netarum nominibus nomina (Herum repetí, alio loco nam et ¿pud Gellium Van« »ad homines nascen-

(palacogr. crit. Ш, §.514 sequ.) demonstrayi. Adde dos vim numcri istius porrigi pcrtincrcque«' ait;

Seuccain (ap. Augustin, de civ. del 6, 11) et quae ct Macrobius: »deniquc est numerus, qui bominem

doctus Anglus nuper attulit (in Museo pbilologico concipi formar!« etc. Grot. — Yitlehir tarnen unî-

Cantabrigiensi T. I. p. 1 — 75). versa m liominis naturam significare, eo sensu quo

transfusiones elementorum] Ovídius (metam. 15, Macrobius (in soiun. Scip. 1 , 6 f.) scptcnariiim nu-

245): merum »totius fabricae dispensatorem ac dominum «

»resolutaque tellus appel la vit; qui quid em omni no ad sequent!« con-

In liquidas rorescit aquas } tenualus in аш as- ferenda« est. '* l"'!

Martiáni Capellae lib. VIL §.' 759. 593

hominem absolutum perfeetumque dimittunt. Dehinc ideo homo Septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos , duos bculos , auresque et nares totidem,

et os unura. Dehinc mcnse séptimo parvulis dentés emergunt, ac séptimo anno

mutantur; item secunda hebdomas pubertatem movet gignendique possibilitatem;

tertia florem gcnarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenaíis aetatis' plena perfectio est. Septem etiam natura abstrusit membra

Vitalia, linguam, cor, puhnonem, lienem, jécur, et duos renes. Ttem septem

-' " ' ' : ; ' " ',:- ''.:.:: . • • • • ...-..,

seplimam partus] Explica ex verbis istis Vor- as unum] Transposita in editis hace erant verba ;

ronis apud Gcllium: »lUain quoque vim numeri hujus sed codicum Reichenaucnsis et Darinstattensis lcobservatam

refert, quod ante mensem septimum ctionem practuli.

neqnc masculus ñeque femina sálubritcr ac secun- pubertatem] Alii uberlatem, teste Grotio in

dum naturam nasci potest.« Paulus quoque jiiriscon- margine; male.

sultus ait: »Séptimo mcnse nasci pciTcctum partum gignendi possibilitatem] Utitur boc vocabulo et

jam rcceptuin est propter auctoritatem doctissimi viri ipse alibi, sed et Arnobiiis, Isidorus, aliiquc patres-

Hippocratis« (ff. de statu bominutn, 1. Séptimo), ipse quoque Justiniaftus in confirmatione digesto-

Et id intelligeudiim de mense séptimo incipiente rum. Et sane qnemadmodiim bi omiies possibilitaliquet

ex 1. 5 in fine It de suis, ubi Ulpianus docet tent pro potent itt dixerc, ita Fiilgentium impossibieiiniliter

ex Hippocratis auctoritate justo tempore fern pro impotenti dixisse puto. Locum, quia sin*

natum videri eum, qui centesimo octogésimo secundo gularis et eximius qiiodammodo est, adscribo. Is

die natus est Est autem Hippocratis locus lib. Epid. est (iv&okoytx. lib. П, de Caco et Hercule: »Tri-

5, sect. 270. Gensorinus quoque ait: »Séptimo plici ctiam modo nocet malitia, aut in evidenti

partus jam maturus est, со quod in omnibus nu- ut potentior, aut stibtiliter, ut falsus amicus, aut

meris septenarius plurimum possit. « Vide Piinium occulte, ut impossibilis latro.« Quod autem hic ait

libro séptimo cap. quinto, et Plut. lili. V de phi- anuo bis séptimo pubertatem iucipere censeri, conlosoplioriim

placi lis cap. XVHI. Grot. — Diodoms gruit eum constitutione ista imperatorís Justiniani

tarnen (I, 23) CcooyoveiÓ&iXí ovx €icú&svat ro ad Mentían practorio praefectum miesa quae hodie

roiovTov ait, ubi vide Wesselingium (T. I, p.27). est 1. 3 С. Quomodo tutores vel curatores esse

septem meatus] Favonius p. IG: »ministros ei- desinant, cujus eententia repetita est bist (?)

dem sensus Septem veluti feitest ris emitti manifc- Quibus modis tutela finitur in principio, quos locos

stum est.« Septem notarunt foramina veteres, ex confer cum Macrobio. Grot. — Adde Lipsium (ad

qitibiiH sensus humani operentur. Alciuius Avitus Sen. de benef. 7, I , p. 367).

pulcre: septem etiam] E Darmstattcnsi códice pro se-

» Dehinc arcem capitis sublimi in vértice signai ptima in editis. 4í

Septiforem vultum rationis sensibus aptans.« duos renes] MS. ао%са'хыс »duo renes.« Giiot.

Barth, (advers. p. 222. 223). — Ita et Monacenscs (A. C).

73

594 Martiani Capellae lib. VII. §. 739.

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus imo collo, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vértice axis coelestis.

DE OCTADE.

740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcano dicatus;

nam ex primo motu, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfectus item, quod a

senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum , qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt, id est heptas, enneas, et hendecas, qui omncs

tenus imo collo] Recepi lectionem a Grotio in octadem] Lege ogdoadem. Grot. — Nentiqnani :

margine notatam; vnlgo tenus immn collum. promiscué cnim noster liisce vocibus utitur, et

venter, duae manus] Sic scripsi e códice Dann- illa quidam tain siipcriori loco (§. 738) quam instattensi

pro ventrem duas manus; sed quod pro feriori (§. 745). Nicoiuachus etiam apud Pliotiuui

seqiientibus totidemque pedes in Reichcnauensi ex- oxTada apcllat.

stat pedesque reeipere nolui. Cctcruni confer Theo- a senario] Sic codices Monacensis (С), Reilogumena

paucis mutatis eadein tradentia (p. 50): chenauensis, Darmstattcnsis, et Grotianus; nec rc-

6rtXày%va Te yàç> Ta Zeyôfieva (lèXr) értTa fragatnr alter Monacensis (A) qui habet in sinario;

xax' avxrjv ènJtè<pvxev r¡(ilv уЛсохха, xagdia, vulgo cnim septenario.

rjrtaQ, rtvevflCOV, 6rtXr¡v , vé<pQOí dvo' xai imparibus consecutis] Confer I4¡comachuin

xà ica&oXixà [léç-rj xoóavxa, alteo èdxL xe- (arithin. 2, 20 f.): oi xvßoo xql%íj дшбхахоХ

tpaXr¡ , dùçaÇ, %eïoeç dvo, rtoâeç dvo, xai ovxeç xai xavx¿TT¡xoc èrti rtXèov doxovvreç

aiôoïov' хата fisçoç de дштоубесс Iv ¡ûv ты fiexé^stv ëgyov ei6l rtegcÓÓcov, àXX ovx àortçoôcorteo

éitxà, o<p-&aXiuúv dvo, cotcöv ovo, xícov — èxTe&évTan' yàç tcov àrto fiovâdoç èrt1

Quvcúv dvo, óTÓfiaxog ëv x. т. Я. arteigov 6vve%cov rtegiÔÔcov erttóxórtei ovxcoç '

Vulcano] AHi Ncptuno dicatum tradunt, ut о rtgcoxoç xov ôvvâfML xvßov fioul, oi de

Plutarchus (in vita These! extr.): r¡ yàg èyôoàç, dvo цех' èxelvov Övvxe&evxec tov devxegov,

xvßoc art1 àgxiov rtgcoxoç ov6a xai xov rtgcô- oi de èrti xovxotç xgelç tov tqItov, oi de

tov xexgayeóvov dirtZaÓía, то fióvifiov xai 6vve%eícTOVTOiCTÉ66aoec TovTeTaoTov х.т.Я.

dvçxivrjTov oixeïov e%et Tijç Tov -&eov dvvà- secundus] Vulgo secundum; ego codices Darm-

(геыс> bv 'A6<pàXiov xai Гаи^о^ог rtgoçovo- stattensem, Reichenaucnsein, et Monacensem utrum-

¡iaQo(iev. qnc seculus sum.

Martiani Capellào lib. VIL §. 740. SOS

faciunt viginti Septem. Item tertius cubus, qui a tétrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterai sunt sedecim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tredecim,

quindecim, septendecim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per iinparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hie octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium numerorum. Cubus autcm omnis etiam matri deûm tribuitur, nam

ideo Cybele nominatur.

DE ENNEADE.

Enneas quoque perfecta est, et perfectior dicitur, quoniam ex triade 741

perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus finem

fiunt] E códice Mouaccnsi (A); prave in editis

fit.

Cybele] Solidum, ande Cybele. Nihil cnim terra

solidius. Globsa (cod. Шоп. В). — Codex Reichenauensis

Cybebe sollemni varietate. Rei ipsins fons

apud Platonem (Tim. p. 55) quacrendus est, qui

terrae, quam matris deorum nomine appellalam esse

constat, cnbicam formam assignavit; conferenda

tamen acutissimi Boeckhii annotatio (in coram, de

Plat. corp. in und. fabr. p. 51): »Ticdcmanniis quidem

(in Gracciae antiquissimis philosophis p. 418 ex

IVicoinacbo apud Phot. bibl. 187) Pythagoricam horum

commentorum originem deuionstrarc inde conatur,

quod cum mythologica Pythagorcorum doctrina

de numeris consentiant, veluli qiiuni cubus octo

ángulos habens terra est, numerus autcm octona

rius Cybele appellctur, — verum quis obsecro spoponderit,

mythica hace numerorum cognomenta apud

antiques et primitivos Pythagoricos jam obtinuisse

neque demum a Nicoinacho, ingenioso nimis nugatorc,

inventa esse?«

perfectior dicitur] Lego perfectio. Dc enneade

talia babes apud Pburnutum, ubi de Musis agit:

èvvsa âè eiôi dià то rerçaycovovç coç <pr¡6l tiç

(Simonidcm iniiuit ut puto) xai JtEoixzovç (ita

enim lego, non rtegÎTTov) 7tQOcr¡xovzuc avraiç

àrtorsXelV tolovtoç yâo èÔTtv о zcov èwêa

àoi&iwç Owtdrafievoc хата то ¿ф' avzov

yswccô-d-ai, xai то tov jíqcotov ttjç теХеьб-

ttjtoç хата Tivaq iieré^et-v âoxovv àot&fwv,

quae mire ad hujus auctoris expositioncm faciunt.Git.

—Vide Galeum (opuse, p. 157). Sed Grotii correctio

necessaria non est, ut ex nota sequenti apparebit.

perfecta] Iiiscitc vulgo legitiir »ex triade per

fecta forma.« Diccre enim vult triplicatam triadem

hune terminum primi versus faceré. Lego pro per

fecta potius ter facta. Влктн. (ad Statu Theb. 4,

451). — Vulgatam retinui codicum omnium auetoritate

firmatam. Nihil aliud vult ftfartianus, nisi perfectiorem

esse deberé, quae ex triade jam perfecta

per multiplica tioncm sive collationcm (v. 8. 757)

oriatur. Ilinc perfectissimus dicitur LXXXI apud

75 *

596 Martiani Capellàe lib. VIL §. 74i.

tenet ; et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoque

finis est eorum, quae per collationem augentur. Nam et h arm on i ae ultima

pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus effieitur.

Non minus novem Musas dixere. In mundo etiam novem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum Septem, et terrae.

DE DECADE.

742 Decas vero ultra omnes habenda, quae omnes numéros diversae virtutis

Scnecam (epist. öS), »quem norcm novies multiplicata

componunt.«

primi versus] Favonîus Eulogius (ap. Barth, in

Papia. Stat T. П, p. 1090): »Inter coclum et ter

rain novem intervalîa ipse consideres licet, sic:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

coiitinetur; ñeque ipsa deciinnm circulum natura

requ¡rebat.« Addc liaec Servii (ad1 geerg. 4, 480):

»quia qui altius de mitndi rationc qnacsivenint,

dicunt, intra novem Los mundi circuios inclusas

esse virtotes« cet.

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

lectioncm quis rejiciat, qui consideret Mariis epitbeta

ßcotoXovyoc , yuaupcn'oç, aifioxpaq^ç et

similia. Grot. — IVon il ubi lare debebat de Marte tollcndo

et Morte restituendo doctissiinus Grotius.

Generalis enim Mors omnium , Mars aliquarnm tantum

¡nterfeetor. ¡\uincri autein ratio ad omnîno

omnea pertinct. Barth, (ail Statu Tbcb. 4, 4SI;

T. II, p. 1089. 1091).— Apud Nicomachum (in

Photii bihl. p. 240 Iloescb.). inter plurima alia 'EvnaXiov

qnoque cognomen ivveàdi tribuitur, quare

nihil mulo.

sonns effieitur] Macrobius (in soma. Scip. 2, 1):

»Epogdous est numerus, qui intra se habet mi

norem et insurer ejus octavam partem, ut novem

ad octo — hic numerus sonum parit, quem tonon

musici vocaverunt.« Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphacra

хат' e£o%7¡v dicitur àrtlaviaiv aÓTQOJv. Grot.

— Ad sensum reetc; sed inconsideratiu» eorrcxit,

quum sequantur alii gcnittvi deorum et terrae. Nec

melius pro deorum codices Rciclicnauensis et Monacensis

(A) pracbent deorsum; planetas enim pro

diis hábitos esse quis ignorât? Ceternm zonas appellat

noster, quae cunctae alias sphaerae dicuntur,

nt apud Macrobiiun (in somn. Se. 2, 4): »Ergo universi

mundani corporis sphaerae novem sunt; pri

ma illa slellifcra, quae proprio nomine coeliim di

citur et aplanes apud Graecoe vocclur — subjectae

Septem quas vagas dicimus — nona terra sine motu.«

Add« Appulejum (doctr. Plat. p. 205 Oudcnd.).

ultra omnes] Clemens Alexandrinus (strom. 0.

p. 6i>6): »r/ âexàç èfwZoyelrat rtavrèXeioç etvecu*

Sed de hoc numero omnino conferendi Ovidii

(fast. 3, 121) hi versttsi

»Annus erat, decimum quum Luna repleverat

orbem*

Hie numerus magno tunc in honore fuit;

Sen quia tot digiti, per quos numerare solemus,

Sett quia bis quino femina mense parit,

Seit qitod adusque decern numero descente venitur

j

Martiani Capellae lib. VII. $. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae monadis

implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogias,

genera, species, differentias, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quam vis earn plurimi apocatastasim memorarint.

Prineipium spatiis sitmitur inde novis.«

Plurcs ejus praestantiac causas exponit Vitruvius

(3, I) et Philolaus (¡и Stob. ccl. i, 2, 5; p. 8

Heer.), ad quem, confer Boeckliiiira (p. 1Ö8. 146).

omnes numéros] Dccadem cos intra sc habere

(licit, ycI quia denarius pro omni ponitur (Barth,

advers. p. 2287 f.), vcl potius, quia decas oiuncs

siiuplicc» ab I usque ad IX continct. Laurentius Lydus

(in excerpt. 15, p. 1С RoetL.) »decas«, scribit,

»plenus numerus est, unde et perfecta vocaliir,

quippc quae omncs rcliquorum numerorum ct ratioiium

atquc proportionum cpnsonantiarumquc ideas

complcctatur« cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82):

»Orbis omnis numeri ct finis decas est: circuía

ilium enûn sesc torquentes et convertentes quasi

circuía flexura citrruiit numeri,« Lude Porphyrins

(in vita Pythag. p. 48 Iiust.) декада oïov декада

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Thcologitmena

p. 199).

primi versus finis] Versus dicunt aritbmetici

ordiaes numerorum. Hoc ita eapiendum, ut finis

versus semper sit X. Лат XX duo versus sunt ct

ita deinceps; p. 13 Favonii Eulogii coiumcntarioli

in somnium Scipionis. Barth, (advers. p. 222). —

Adde Camerarinm (ad ¡Xiconiachi arithm. p. o5).

secundae monadis] Hoc est, auxilio scenndae

monadis est, ad constmendum alias: nam secunda

топав non prima dicitur, sed ' undécima , itaqne,

licet prima sit alterius versus, e praecedentis ta

rnen ultima habet auxilium. Pavonáis p. 15: »quia

ut monas in primo versu, sic in secundo decas

obtiuet fundament iuu.« Barth, (advers. p. 222). —

Brevíter, sed apertc Lydus (de mensib. 2, p. 82):

»A monade usque ad dccadem solam si numera vimus

atque substitimus, rursus ad ipsam monadem

revcrtiuiur.« Adde Philoponum (ap. Tcnnnl. p. 129

ad Jambl. arithm.) qui scribit: »Perfect us numerus est

denarius, quippc отпет in sc пишет in eomprcliendit.

Postquam enim ad denarium pervenerunt,

ad cos numéros, qui scquuntur, rursus ad mona

dem rccurriint.«

Jano] Quippc ctavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa xûsidov%oç appcllabatnr (Theologum. p. GO).

apocatastasim] Recte denecç dicitur ccrtoxccrá-

6ta6iç. Est enim алохатабтабес nihil ferme

aliud quam in pristinam formant restitutio et re

staurarlo ejns quod ante fuit, undc Grcgorins de

Baptisrao: xai xavra ovx ovÔrjç devrègaç ytv

vr/бееос, ovds àvartXaOECùç, ovde sic xo ceo-

%ctiov алохахабтабесос. Eiç то àç%aïov ссЛо-

катабтибии vocat in integrum rcstilutionem. Eodem

modo Plu tardais aliique complines circuitiis

sidcrum, quae anno suo verteilte ad idem signant

redeunt, алохатабтабесс dici produnt. Sic etiam

monas primo numeri versu tcrmiuato quasi rcdintegratnr

in decade. Supra quoqnc pentada àjtO~

xa.Tu6rvx,r¡v dietam docuit, an àrtoxaraOTaTtxrjv

Yoliicrit duhitcm sane, qua ratioue nescio, nisi

quod forte (ut ipse doect) dyas et trias numeri

tum paris tum iinparis principia, in quinario rcstanrentur

intercedente tétrade: semper enim ail

àrtoxatâ6ra6iV intervallum requiritur. Grot. —

Vide nos supra (ad §. 756).

508 Martiani Capellae lib. VII. §. 743.

QUID SIT NUMERUS.

745 Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, quos deorum

contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogías ser vet et formas, breviter intim abo. Numerus est congregatio

monad um, vel a monade venions multitudo, atque in monadem desinens.

Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par, quarta ab

744 imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a nullo numero dividí possunt, nisi a monade tantum non

dividi, sed componi vidcntur, ut puta septem, undecim, tredecim, septendecim

et cetera similia; null us enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nee aequis

portionibus disccrnuntur. A semet igitur nati alios ex se créant numéros,

quoniam ab imparibus paria fiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

74o ergo et primi numeri necessario habendi pulchrique. Sed omnes numéros

qui numerus] Codices Reichenauensis ct Mo- posse videatur: ut pula VII. XI. XIII. XVIÏ. et

nacenscs (A. C) quis; non ncccsse (vide Beierum cetera. Quapropter cjnsmodi numeri appellantur

ad Gic. Lael. p. 56; Kritzium ad Sallust. Catil. primi, quoniam a nullo numero naseau tur, пес ас-

р. 202; Waltheriim ad Tac. aun. I, 48). qa«s analogue distiuguantur. Qui vero numeri ab

numenis est] Sollemuis hace definitio est apud ejusmodi flaunt, et ab ¡His exoriuntur. Ab impa-

Pytliagorcos et qui eorum vestigia sequuntur, nt ribus enim paria fiunt, nee a pari impar fieri potest.«

IVicomaclium (arithm. 1, 7), Butlicrum (apud Stob. Haec ¡He: ct facile perspicics euin nostruraque,

eel. pbys. I, p. 12 Ilecr.), Aristoxcnum (ibid. p. 16), modo vera apud Cassiodorum lectio, cadeni via proinque

priinis Moderatum (ibid. p. 18), cujus ipsa cederé. Sed diííert Benedictina editio: in ca eniin

verba nosler expressisse vidclnr: ètfrt dh àgixlfioç (p. 554 Gam.) idem locus sic legitur: »Primus et

tôç XVJtco elftelv 6v6tT¡fia iiovâôaJV, r¡ rtQOJtO- simplex numerus est, qui nionadicain mensuram

Ôt-Ôfioç TcXrfîovç àno fiovâôoç àoxôfievoç xai solam recipere potest, ut verbi gratia Ш, V, VII,

àvartoôiôiwç sic цог'адсс KaraXrjywv. XI, XIII, XVII et his similia.«

primi nmiim'l Cassiodorns (Op. p. 570 edit eos numerus] Posteriorem vocem vulgo oinissam

Gen. 1663): »Qui numerus secundum se considc- ¡nscrui с códice Reiclicnaiiensi ; pariterque paulo post

ratur, putatur esse, qui с nullo numero dividí po- ex aiiterioribus editionibus reslitni numero, quod apud

test, nisi a monade tantum, quum tamen componi Grotium nescio utrum consilio an casu excidcraf.

Martiani Capellae lib. VII. §. 745. 599

primi versus sub his rcgulis retractemus: monas quid em numerus non est;

dyae par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectus no

minator; heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colliguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;

quartus, qui et ultiinus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et (ivQtà adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui 746

digitis coercetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio fit, ut numéros

germanae praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium, quod non habet partes; in secundo

versu a decern numeri velut linea distenduntur ; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut latitudo primae longitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas. Finis

monas f/uidem] Idem apml Jamblichum Icgitur brachiorum] Decern cnim millia jam non digitis

(ad Nicoiu. aritliin. p. 18 Tenu.): y.tci то &av[xa- sous indican possunt, sed alia qnadara corporis

Oicóratov ymI fiovciôoç ïôiov xai oVfißlßaÖTL- parte opus esse ad hune et sequentes numéros exxov

Tov in'jrttù aQi&ixov amr¡v eivai x. T. Я. primendos ¡Xoviomagus (ad Bedae op. I, p. 155)

Quippe ¿ÇXV àQi-d-liOV liabebatur (vide Aristoxe- docuit Sullationcm autem non pedum modo esse

шиш apud Stob. ccl. p. 16). Addc Macrobiura (in sed omnem quam nos dicîmus gesliculationem sigsoiiin.

Scip. 1, 6): »L'iiuin autem, quod fiovàç id nificare notum est (vide Bocttigerum in Sabina I,

est nui las dicilur, et mas idem et femîna est, par p. 517).

idem atque impar; ipse non numerus, sed fons et numéros] In MS. fuit numeris: recle, si pro

origo numerorum.« concinnamus legas concinamus. Grot. — Martiauns

digitis] Non decern primi tantum, ut aliquis ipse bic aliquid turbassc videtur; quos cniin ait

opinari possit, sed ouincs potins numeri a monade numéros lineares, quadrates, et cúbicos, cum de

lude usque ad novein millia digitis coerccntur; quod nariis, centenarüs et millenariis nihil commune ha*

quo pacto flat, e libris bac dc re scriptis et tabulis bent. Celemín confer ipsum supra (§. 707).

acre incisis, a me alibi (pal. crit. Ill, §. 250) laü- distenduntur] Ita in codicibus flfonacensibns (A.

datis, disci potest. E quibiis praesertim conféras С), Beicheiiaucnsi, ас Darmstattcnsi : male in cditis

vclim Bedam (de indigitat. in Oper. I, p. 152) ad- discinduntur , quod ad liucae proprietatcm minus

dasquc superiorcm uotain (ad §. 102). bene convenit.

GOO MartiamrCapellae lib. WL f. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hccatbntas, et mille; geometriae

vero nota, linea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut nota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item deca6 per

747 decas fit centum quadratus; hoc per decern fit cubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones necessario quadrates efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, prim uni quadratum; associas

quinqué, fecisti secundum quadratum novem; junge septem,~implesti quadra

tum sedecim; adjicis item nonas ad sedecim, et perficis quadratum viginti

quinqué. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numcrum aut parem, aut imparem esse, aut utroque

finiri certum est; quídquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; noque

ex finitis finitum fieri posse.

DE PARI ET IMPARI EX USQUE COMPOSITIS.

748 Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

latihtdinem] Adde. ex MS. lonriiliulinemve.Gum. dcre factum, ecleri iiscnle dicemus«, ct saepissime

— Sic ct'iam Reichcnaucnsis, und« rcccpi, quan- aptid oratorcs ct pliilosophos Graccos (vide Scliacquam

jam ante G rot i um in editis erat et in iongi- fcrum ad Lamb. Ilosium de cllips. p. 758, et ad

tudinem. Gassiodorus (Op. p. SSS Garn.): »Super- Demosth. Т. П, p. 551). Ccterum spectant hace

ficialis numerus est, qui non solum longitudine, sed doctrinaiu Pythagoricam dc gnomonibus, de qua cru

et latitiidinc conlinctur, ut trigonus numerus, qua- dite, nt solet, Boeckbius (in Pbilolao p. 142 sequ.).

drains numerus, quiuqiieangulus numerus, circu- jimge] MS. adjungas. Forte adjungis , ut eonlaris

numerus, et ccteri, qui semper in superficie venial cum eo quod sequi fur adjicis. Grot.

continent иг. « nonas] Lege novem, nt supra decern pro decas.

decas per decas] 31 S. »id est decus perdeens.« Grot.

Forte decussis per decussim vel decas per decent. ad sedecim] Hace verba negligcnter in editis

Grot.— Hie quoque librara numcrorum notas intel- oniissa supplcvi e Darrostattensi códice,

lexissc non videntur; sed «outra codices nihil muto. certum est] Omissa bacc iu editis supplcvi e

associas] MS. associatis. Grot. — Male! Di- codicibus Monacensibiis (A. C).

ctum est pro si associas j ut apud Auctorem ad de pari et impari] Hace omnia nota ; qui plu га

Herennium (3, 14): »strenne aliquid volauius osteu- cupial, adeat ThconcinSinyriiacuiu(ai'ithii). э, p. 4,9),

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 601

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar., qui in duas aequas

partes dividí non potest, ut tria, quinqué, septena. Deinde ex imparibus

quídam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinqué, septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos лессб-

баулс rt£çi66ovç Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividí possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vcl ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci астсахсд àçriovç,

vel jt£Qi66axLç àQxiovç, vel àçriâxiç rt£Qi66ovç nominant. Pares ex paribus 749

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares impari multiplicalione fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquics quaterni viginti, quod genus Graeci ладсббаулд àçriovç vocant;

et lii qui imparem numcrorum multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quater quinqué viginti fiunt, quod genus àçruiiuç

ft£Qi66ôv Graeci vocant; qui numeri quamvis idem sunt, rationes tarnen in

crescendo diversas recipiunt. • Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numéros recidunt, quidam semel saepiusve per pares repli

cad citra singularitatem in impares resolvuntur; nam duodecim et viginti

semel per pares dividí possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in ternos impares decidunt. Itaque nemo longius procederé simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per replicationes

item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quina.

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM,

Quatuor deinde species numéros excipiunt. Qujdam enim sunt per 750

Nicomacliam (arithm. 1, 7 — 10), Jamblicliuni (ad tensis, et Monaccnses (A. C) ex impari, maie; ut

IVieoui. p. 41 Tennnl.), Cassiodorum (de arithra. etiam iu sequeutibus Jteçi66ày,eiq pro jtEQi,66àv.LÇ.

¡n op. p. 554 Gam.) cet. bis senos] Insérai bis ex Monaccnsibus moxipie

ex imparibus] Codices Ucicbenauensis, Darmstat- qtiinqmes dedi pro quinqué ex Darmstatteuei.

76

602 Martiani Capellae lib. VII. §• 750.

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius indicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula dividi potest; deinde eum etiam aliae mensurae excipiunt,

ut duplications, quae duplo, triplicationes, quae triplo increscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitatc sola mensura est, qui

nisi in singula digerí non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

^pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem; nam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplication, haec triplicatione metimur. Ac

saepe non una quidem talis mensura numéros habet, sed plures, siquidem

octo metiri et quadruplicate et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicatione

metimur, metiri nos etiam singularitatc posse; sed non ubicunque singularitatis

mensura est, esse alicujus etiam mulliplicationis. Ita singularitas omnibus

751 mensura communis, quibusdam única est. Et quum hoc ita sit, per se in

compositi numeri dicutitur, qui nullam mensuram habent, nisi singularitatis;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitatc, sed alia quoque

multiplicatione licet; et haec quidem, singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde species] Theo Smyrnaeus (de »quaedam tantum impares, quaedam in imparc 6.«

arithmet. 6, p. 31. 32): Tcöv ÔS aoiößCOV Oí [Úv Ex iisdein iu sequentibus qnoque inserui non et

liQCÖXOL каЯохтХаь àrtZioç xai ci6vv&€TOi, ol sed, quum vulgo ita legerelur: »ac saepe una

ÖS rtQÓq aX?,r¡?.ovc rtQCúTOL xai OX>X алЯыд' quidem talis mensura números Labet plures -, moxoi

de Óvv&EXOi àrtXcoç, oi de Jtçoç avrovg ф'е scripsi itemque pro inter quae, in utroque

OVvâsTOL' jTQCOTOt ¡UV алЯыд wx\ aóvv&evoi, adstipulante ctiain Darmstattensi et in snpeiiore

oi VJto [MTjdevóc [tkv âoi&iwv, vito (ióvr¡g dé Rcichenaucnsi códice.

fiovádog [lETQOVUSVOC я. Т. Я. Adde Nicomachum multiplicatione licet] Mutavi non modo intcr-

(arithm. 1, 11), Jamblicliuiu (ad Nicom. p. 36 Ten- pnncüoncin, quam Grotius quoque vulgo viliosain

nul.) et Bccthiiim (aritnm. 1, 14). esse intellcxit, qua licet cum scqticntibus eí hace

quidam tantttm] Correxi locum quem corra- quidem juiigebatur; sed etiam lectîonem, quae

ptíssiiue vulgo cdî jam Grotius vidit, e codieibus ex ipsa illa distinetione corruptionem traxerat, ut

Mouaeensibus (A. C)j vulgo enim ita sonabat: sit legeretur pro est, qsiod codices Rcicbenaii-

-

Martiani Capellae lib. VII. $. 751. 6CK5

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam communem

mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; ñeque enim

interest an quatuor dupli mensurara habeant, quum eadeni ilia in tribus non

sit; at inter se compositi sunt, quibus alia quoque quam singularitatis mensura

communis est, ut novem et duodecim, quorum utrumque licet triplicatione

metiri, quum ter terna novem, ter quaterna duodecim fiant. Quum 752

vero alii numeri in singula tan tum, alii etiam in aliquos solidos numéros dividantur,

ut re ipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis discernam, ne qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque numeri membra nominabo solidos

numéros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solidi numeri iramixti singulis inserentur, partes appcllabo, ut in

septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTIS ET PLUSQUAMPERFECTIS.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 753

imporfecti ; reXeiovç et vjteçteXeiovç et vrtore?*eiovç Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

cnsls, Darmstattensis, et Monaccnscs (À. C) prac- deduci] Mal ¡m diduci, ut in lib. I pro dedllum

bticrunt. est diditum. Grot.

nenne enim interest an quatuor] Hace verba til singula] Codex Monaccnsis (A) ad, solleinni

apud Grotium per incuriam omissa restituí. confusione. Scnsus est, partes appellari, unde per

«11 vocabulis] Pracpositionem in cdilis omissam additionem numerus aliqiits ortus sit, solidos, tindc

supplcvi e Darmstattensi códice; et paulo post re- per multiplicationetn.

posui с Keiclicnaiiensi indiligentibus pro inde le- de numeris perfectis] Hace quoque doctrina

gentibus , oui jam G rotins in margine -alteram Je- communis est arilhmcticis anliquis, Euclidi (7, 22),

ctionem adscripserat Tlieoni Sinyrnaeo (32, p. 70), Nicomaclio (1, 14),

solidos numéros] Alibi cubici ïta appellanlur, Jamblicbo (ad Nicom. p. 40), Cassiodoro, Boëthio,

ut apud Gassiodorum (p. lilüi Garn.); sed hic frac- reliquis. De senario vide nostrum supra (§. 736.

ííí opponi videntur. 745).

76 *

604 Martiani Capellae lib. VII. $. 753.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in unum eae conferantur,

fíunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et sexies bina, et quater terna, et

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junetae in unum sedeeim officium. Hie amplior

perfecto numerus est. At sedeeim fiunt junetis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus numeri

mensura est; collati autem in unum unus, duo, quatuor, ocio non ultra faciunt

quam quindecim, minus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus numerus est.

DE PLANIS ET SOLIDIS NUMERIS.

7o4 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu

méros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rectum angulum

eae conferantur] Hace pro hoe conferuntur, clarins est, sed vel apcrta menda invitis codicihus

et mox /in ut pro fiant in ciîilî-:, e codicibus Rci- corrigerc non sustinco.

chenauensi, Darmstattcnsi, ct Monacensibus (A. C) a duobus numeris] Theo Smyrnacus (aritbraet.

restituí. 7, p. 54): rcov as Ôvv&èrcùv rovç fisv vrtb ovo

ex superante] Sic codex Rcicbcnaticnsis 5 in aQl&flCùV JteQL6%0[ièvovç xaÀov6iv srtutèôovç,

editis exuperante erat. Dloii.iccnses (A. C) exube- eoç хата Ovo ашбтабеьс -aecuoovfisvovc xaï

rante, quam lectionem jam Grotius in margine 110- 0\ov VJtb fiijxovç xai ¡tXàtovq rteoi£%Ouétavit,

confusione simili qualcm apud Persium (5, vovç' rovç âe vrtè tquov Oreoeovç, côç xaï

89) inveniraus. z?¡v tqÍT7¡v днхбтабег jtQoqe.ilr¡cporac' jteçtoet

ouater terna] Omissa baec in editis supplevi #r}v äs naZovötv aoidfieov xov ÖC aüXrjXtov

e codicibus Monaccusibus (A. C), Reiclicnancnsi , avzov JtoAV7tZa6ca6/xóv.

et Darmstattensi. planos] Ita Reiclicnaucnsis, Dannstattcnsis et

pariter has] Lcgendum esse praeter has luce Monacensis (A). Perpeiam in editis plani.

Martiani Capellae lib. VII. $. 754. 605

faciant et normae similitudincm repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo numeri lege cor um duodecim capiunt,

planumque eum numcrum nominant. At crassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. His numeris altitudinem quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, includique viginti quatuor. In quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est planum esse numerum sic singulis junctisr ne quid

super alterum sit, crassitudinem fieri numeris super numcrum impositis. Ipsa 755

autem planities varias formas habet, numeris ad similitudincm aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linca, tum vel triangulae fiunt, atque

cae, quae quatuor ángulos habent, vel quadratae sunt, vel altera parte longiores,

quas éreçopijxeLç Graeci appellant; praeterea plures quoque anguli

possunt iuterdum ct inaequalia numeri latera esse; et quum deinde crassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfcctissima esse inter eas

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinqué, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo siniplicem ordinem faciunt; tres sic componi

possunt, ut totidem ángulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinqué sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at crassitudinem] Varianten! Iccf ionem in margine de trian gui a rib и s vel quadratis cctcrisqiie, quos sola

Gi'otiiis notavit: »ad crassitudinem junctam tres nu. pandit plana dimensio.« Adde IVicomacIium (aritlimeri

sint: in alterum« etc., seil Yulgata recle sc habet, met. 2, 6).

ex supervacuo] Pro el supervacuo in editis re- éteQO(ir¡KEt,c] Ita codices Monaccnsis (A) ct

posni e códice Monaccnsi (C). Reicbcnaucnsis pro corrupto in editis ¿Ласо/му-

quae incipiunt] Male in editis sic: »quas inci- Tieiç. Rcctius supra (§. 712). Dc hoc iiumcvoriim

piuiit. Aliac etiam vel triangulae (hint«; quae cor- genere vide TLeoncm (13, p. 39) et IVicomacIium

rcxi e margine G ro liana, codicibus Monaccnsi (С) (2, 17) cum nota Astü (p. 29S).

ct Darmstattensi adst'quihntibus. Bocthius: »Nunc deinde crassitudinem] Lege in crassitudinem.

autem nobis de his numeris eermo futnrus est, Grot. — Kc corrigasl Afros \crhuui insurgere cum

qui circa figuras geométricas et earum spatia di- quarto casu sine praepositionc usurpasse testis est

incusionesqiic vcrsantur, id est de liiicaribus et Appulejus (met. 1: p. 17 Oudend.).

606 Martiani Capellae lib. VII. $. 755.

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ac si quatuor ponuntur, et crassitudo oritur, et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, biuis in omnera partem

756 ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eandem rationem

habent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes

ctiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim, crassitudo viginti quatuor

capiat; sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit , ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est autem inter

duo et tria, hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numéros sunt, subjeccro. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.

757 Major aut multiplicatione procedit', aut rationc membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusve

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut rationc membrorum

vel partium; iuterdum ctiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colügantur] Sic codices Daruistattensis et Rci- subjecero] Pro subjacere in editis codices Mocbciiaucnsis

pro colliguntur in editis. naecnses (A. C), Reicbcnauensis, et Darmstattenäis.

i» altero] Sic codices Darmstattcnsis et Mona- major minori] Vide ne lcgcndum sit major micenses

(А. С). In cditis «rat altero m latere. Ce- norve. Sed liorum titulorum auctoritas oinnino valdc

' ter uni ïnsigncm Martiaitt erro rein, quo sexcenta ex ambigua est.

ducentis et trecentis per multiplicatiouem cflici pu- membrorum aut partium] Л" ¡de infra (§. 759).

tavit, periti ipsi animadvertent Prius pertinet ad superparticulares , qui dicuntur,

tic in his] lia codices Monacenscs (A. С), Gro- posterius ad superpartientes. »Majoris vero inacquatianus,

et Darmstattcnsis, pro sed in editis. litatis«, inquit Boctitius (1, 22), »quinqué partes

auadragiula octo] Sic codices inci omites recle; sunt; est «nim una, quae vocatiir multiplex , alia

apnd Grotium erat 47. supcrparticularis , tertia superpartiens , quarta nm-lMartiani

Capellae lib. VII. §. 757. 607

aut partium; ñeque ulla ratio numeri ad numerum, quae non intra haec

est. Graeci multiplícalos numéros лоХЛалХаб'юъс, replicatos vrtojtoXXajtXaóiovc ,

inembro membrisve antecedentibus èjafieçiovg appellant, binis deinde nominibus

utuntur in his, in quibus binae radones sunt. Quum hoc ita sit, numerus 758

comparem ralionem habet aequalitatis, quam i6ózr¡ra Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris habetur; quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione membrorum vcl partium aut antecedunt aut

anteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inier duos numéros majorem minoremque

eadern est, sie ratio inter eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; caque quae sit, infra patebit.

DE MULTIPLICI VEL SUBMÜLTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posucrim vero, primas in multiplicatione ratíones esse, multi- 759

típlcx superparticularis , qninta multiplex superpar- èjtifieçsïç appellari satis constat (cfr. Astinm ad 1ЧГ-

tiens.ü Adde Cassiodorum (opuse, p. 555 Garn.), comacb. p.248 et Bocckliium in Crcuzcri stud. T. Iff,

Graecosquc fontes Nicomachum (inst, arithm. 1, 17) p. SO), minores autem membrorum partiumve ract

Jamblit-hum (ad ¡\icom. p. SO sequ.). tione vrtejtifieçeïç et Víí£jfttuóciot dieuntur. Sa-

VrtOrtoX?MJtXa6íox>c\ Restituí quod jam Gro- tius igitur duxi vulgatam quamvis mendosam intius

scribendum intcllexerat; vulgo VJtOJtXaóíovc. tactam rclinquere.

antecedentibus èrtLfieçiovç] Ex. varianti scri- perfecto numero] Perfectus enim numerus apptura

et jiivantc ex parte JMS. lego et suppléa: »mem- pellatur, qui suis ipse pnrtibus aequalis est, ut sebro

membrisve antecedentes ¿rtifieceovc, membro narius (vide supra §.750. 755). Vefernm testimonia

membrisve inferiores vrtO(l£QÍovc appellant.« Ghot. larga manu conges* ¡t Lindcnbrogius (ad Censorin-.

— Locum corrnptum esse apparet; Grotii tarnen de die natali c. 11)..

emendatione nihil profecto Iucramur, quae nee lin- pejores] Sic scrips! e codicibus Groliano nicisguac

Graccae neque loquendi usui convenit. Gracce que; vulgo absurde priores:

enim supcrparticularcs èrtifXOQÎovç, superpartientcs ratione numerortim] Lcgcndum esse membrorum

608 Martiani Capellae lib. VII. §. 739.

plicatiouis ratio est senioni ad ternionem, octonario numero ad quatemarium;

contra rcplicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero ratione vincit is numerus, qui solido membro meinbrisve

antecedit, qualis est novcnarius ad senarium; tcrnione enim vincit, quae

eadem bis in senario numero mvenitur; contraque membrorum ratione vincitur

senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numerum habet et aliquam partem ejus partesve, ut si Septem cum

quatuor conferantur; siquidein in septenario numero et quatuor sunt et horum

tres partes; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septem. At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

octo junguntur et tria; nam octo et bis terna habent, et practerea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vincunt quinqué, si

confcrantur cum duobus; nam in quinqué bis bina sunt et practerea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus simul et repli-

7G0 catione vincuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numéros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam ut ad

mulliplicationem prim uni replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procederé quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; qua

es ipso contextu palet; sed ne in titulis quùlcm senario] Pro setuirii in editis reposui codician

codicum auctoritatem dcscrcrc volui. Darmstattcnsis et Monaconsis (C) auctoritate.

posnerim] Alios proposuerim legere Grotius tres parles] Lego: »et horuin partes tres.« Grot.

margin! adscripsit. — Neccssaria quidem hace correctio non est.

bis] In editis erat vis с simili litcrarum В et in his ipsis] Pracpositioncm vulgo omissara ex

V pronouciationc (§. 25. ÖS2. 608). Melius codices codieibus meis snpplevi.

Monacenscs (A. C) et Darmstattcnsis , qnos seca- iptalnor ad octo] Sic priores editioncs 5 mire Gro

ins sum. tiiis septem, licet octo scribendum esse intellexcrit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, quatuor ad sedecim; eademque in ulterioribus

multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

DE SUPERPARTICULARI.

At ubi inter majores minoresque numéros ratio membrorum est, major 761

aut superdiraidio vincit, quem yiiíóXiov , aut supertertio, quem èaLtçiTov, aut

superquarto, quern Ыыкхастоу Graeci vocant, et sic ad superquintum, supersextum,

ulterioresque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquein

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, superquartus, qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulterioribus

ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimidius

est, quern гнртщшЛюг, aut subtertius, quern -ôtcôxqixov , aut subquartus

quem vrtorèraçtLv Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo, trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdimidii

duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sex ad

octo; superquarti quinqué ad quatuor, decern ad octo; subquarti quatuor

ad quinqué, octo ad decern.

DE SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio próxima in quibusdam numero supertertio est, in 762

quibusdam superquarto, idque procederé ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinqué ad tria

et decern ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

тциЬХюу] Legcndiim putcm e<p7][iióXiov, id- subtertius] E codiclbus Rcichenauensi, Darmstatquc

verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. Gbot. tensi, et Monaccnsi (C) pro supertertius in editis.

— Pucrilis Lace annotalio, cujus ipsum Grotium item in decade] MS. et alii deexis. Forte in

certo postea puduit. . decnssis. Ita enim saepe Capclla. Dccussis autem

77

610 Martiani Capellae lib. VII. $.762.

próxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione próxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. IIb neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem superdimidiae

similem putet. Nam si numerus aliquis numerum aliquem et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsuin et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si sint

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

DE MULTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

765 Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut supcrdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponainus quatuor et decern.

Ex his decern duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

deinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodevigiuti. Ex his duodeviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

el similia esse urtxcota ipse in grammatica docnît. que Reichcnaiicnsis, Darmstattcnsis, et .llonaceuses

С нот. — Praeslat vulgata. (A. C) pro numerum in cditis. Praestarct tarnen пи-

numeiis vincunt] Ita margo Grotiaua codices- meri, quod infra in eadem pbrasi leg! tur.

Martiani Capellae lib. VII. $. 763. 611

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his Septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decern; ex his decern triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna no vein sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septendecim quadrupli

et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex his et replicationes alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere 764

autem ex his potuit, multiplicado a minima ratione incepit et subinde ad

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicado a maxima

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; contra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicado a duplo; inde ad triplum, 76o

ad quadruplum, semperque ad majores radones transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertcrtium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae omnes radones inter duos [inter rationein

membrorum et partium, vel inter duos numéros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem nominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in edltis e Grotiano quialtera (2 : 3) binario et ternario, supcrtertia (3 : 4)

códice reposiii. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corrnptus locus, cujus certe mihi induis!, ut novem verba, quae et sensnm

menda omnia tollere non ausim; illud tamen patet, tnrbant, et a codicibus Monaccnsibus (A.C)et Darmsermoncm

esse de binis làçoiç sive finîbus, quibus stattensi prorsus abstint, nncis secluderem, iiiterpunomnes

numerorum rationes includuntur, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo ante ita erat, transponerenr.

77*

612 Martiani Capellae Hb. VIL $. 765.

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et umini,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quautumlibet iisdem rationibus solius fines

bis numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides nominat, quod ut vas super suum fundum sie numeri rationis

766 ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinqué, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut membrorum ratio de media, deinde primum mínimas fines comprehendit,

767 turn ad majores transit. Ex his autcm verisimile est primam multiplicationem

esse inventam, deinde rationem membrorum, tum partium. Neque enim

difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium; quia ut duplum quatuor duorum sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Пипе neqne Fabricius in catalogo reliquas mimes per rcplicationem redire constat;

Pythagoricorum numeral neque aliunde notuin La- ut тегЫ causa ratio binarii numeri ad ternarinm

bemus, unde corruptelae suscipio, quae toti loco radix est omnium numero rum, qui ratione sesquiinhaerct,

etiam inagis augelur. In codicibus nibil altera conjunguntur; quod qui recle intcMcxit, non

subsidii est, quodquc alios legere margini adscri- opinor dubitabit, quin vocabulum JtV&urv aliquo

ptum est ideas pro ideoejue eas, a tota sententia modo apud nostrum restituendum sit Eodcm ntunprorsus

abhorret. Cetcrum si conjectura uti liceret, tur Plato (R. P. 8, p. S46), Nicomachus (inst.

locum ita fere refingi posse arbitramur: »eos fines qui añtb. % 19), alii; cfr. et Boeckbiuin (in stud. p.Sl).

minimi sunt, Jivdfiévaç nommant«, quod ctiamsi de media] MS. demilia, undc facio dimidia,

ipsa scriptoris verba non restituât, ad sensum ta- vel quod aptius hemiolia. Grot. — Vulgo de hemimen

proximo accedit. Illud enim luce clarius est, olio; sed codicem Monacensem (C) sequi malui.

Martianum loqui dc rationibus ill is primaras, quae Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) cxplicavit.

Graece JtV&fMvec, quasi fundamenta vel radices ' ad triplum] Particulam inserui e códice Monaappcllabantur

(Theo Smyrn. de mus. p. US), quo censi (C).

Martiani Capellae lib. VII. §. 767. 613

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invenit,

ideraque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitura est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero essent, et his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit; post haec non difficillima animadversio

gemina ratione in numeris fluxit.

■ * •

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter cos orientium exposui, 768

rursus ad ea singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedit, ut

par maneat: duplo augentur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti; quadruplo quatuor, sedecim, sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus interit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplicatione

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis terna sex, item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecirn, quater quina viginti;

at ter terna novem, et ter novcm viginti Septem 5 item quinquies terna quindecim,

quinquies quina viginti quinqué; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consuminatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar nume

rorum multitudo est, fiunt duodecim; ambo numeri pares. Item par ira parium 7^9

quoi quolaeve] Sic correxit e suo códice Gro- Darmstattcnsls, et Monacensis (A) pro impar in

tius verba quotquot eae in cditis. Мох vide ne pro editis. Observa, non numéros I, IV, VI, VIII a

exploratis ultima legendam sit exploralissima. nostro appellari parcs, neque sequentes II, IV,

post haec] Hoc comma, quod vulgo male In VI appellari impares; sed numerorum multitiidincm,

scquentis sententiae iiùtio positum erat, in locum quae in illis quatuor, in bis tres, nempc II unum,

convenientem rctraxi. IV duo, VI tres, ternarium, imparem ergo eflipar

numerorum] Ita codices Reichenaucnsis , ciunt numerum.

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

numcrorum multitudo pares facit, ergo tres et quinqué fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo impariura multitudo impares servat. Nam tria et

quinqué ét Septem fiunt quindecim, ill í quoque impares. Eadcm de causa

qtioties par numerus vel parem vol imparem multiplicat, is qui cfficitur

par est. Nam duplicatio sive multiplicado, sive duo multiplicavit, fecit

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem, tum demum imparem rcddit; nam

triplicatio si duos mulliplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

770 novern , qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si .impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinqué adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deindc numero pari, quale demitur,

tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par emporium] Sic codices Monaccnscs (A. C), impar pari] Vulgo par pari, quod ex códice

Darmstattcnsîs, et Reichcnauensis pro pari impa- Darmstattcnsi corn-xi.

rivm, quod in editis erat. ergo si pari] Haec omnia in MS. sic Icguntur:

eadem de causa] Grotius haec verba cum ante- »Ergo si pari par demitur, ¡il quod superest par

cedentibus continuavcrat addito pares, unde haec est, ut si ex octo duo auferantur supcrsunt sex.

scntcntia exierat: »illi quo que impares eadem de Si numero pari impar demitur, id quod superest

causa pares«; ipse tamen in notis intellcxit pares impar est, ut si ex VI. III. auferantur, supcrsunt

tollendum esse, quod quuin ah anterioribus quoque Ш. Si numero impari par demitur, id quod supercditionibus

absit, ejicere non dubitavi, mutataquc est impar est, ut si ex VII. II. auferantur, supcrintcrpunctione

locum intricatum intcgritati suae red- sunt V. Si numero imparl imparl demitur, id quod

didissc mihi videor. superest par est, ut si ex VIL tria auferantur,

nam duplicatio] Voces ¡Пае »sive multiplicatio« supcrsunt IV. Par delude« etc. Locus rochcrcule

in SIS. ¡nductae, et rectc. Pro duplicatio vero le- optime et anchis et restituais. Grot. — Haec ut

gendum censeo duo. Notarum error. Sicuti et sta- plurima alia testimonio esse possunt, textura nostri

tun pro nnam triplication Icgcndiim »nam tres« a librariis passim inversum atque ¡nterpolatuin esse,

vcl »nam /n'a.« G пот. — Ego vero vulgatam ser- vel etiam mulilatuni; utrum cnim singulis locis

vavi lectionem. factum sit, discerní vix potcrit in scriptore, qui

Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 615

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur., id quod siiperest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinqué. Par deinde ex paribus est numerus, quisquís 771

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dirnidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquís a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedccim; aut quisquís ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel óctuplo similibusque

auctis. At quisquís numerus dimidium impar habet, par ex im paribus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero ñeque duobus per

duplicationem increvit, nee dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tarnen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hie eniin

numerus ñeque per duplicationem a duobus ortus est, ncque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicationem increvit; ille autcm par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numéros incompositos, quos etiam primos secun- 772

dosque nominare proposui. Incompositi per se numeri nulli pares sunt, ex

cepts, ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinqué, septem, novem, tredecim, septendecim,

undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

pares, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem faceré in sex aut decern facile est, quura ille in ternos,

hie in quinos resolvatur. Praeter hos inulti impares per se compositi sunt,

renin» magis quam vcrhormii causa per medium supra posui] Margo Grotiana expostii, fortasse

quod dieitur acvum tot excmplaribus divulga tus est; melius.

uuare in vulgata lectionc acuuievi. novem\ Sine dubio legend um wtdecim, XI pro I.V.

610 Martiani Capellae lib. VII. $. 772.

id est qui cum im pari numero multiplicantur. Nam sive ternio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares números multiplica vit, qui sic effec

tue, impar est et per se compositus. Multiplied ternio se ipsum, fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinqué; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinqué, per se compositi sunt, et quicunque impares partis ejusdem

775 sunt. Inter se vero incompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex imparibus

sunt, quia nulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numéros, alterum ex paribus, alterum ex imparibus,

id est quatuor et sex, tarnen inter se compositi sunt, quia communis his

duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Ñeque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinqué, septem, similesque omnes, ut per se, sic etiam

inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinqué

774 aut cum similibus componitur. Turn quisquís ex his numeris, qui per se

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jungantur.

Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars, ct eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri non

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi sunt] Dele nulli ex Veiccntino aliis- plura lite ab inscitis líbrame turbata esse vel indc

que codicibus. G «от. — Edidit enim »compositi apparet, quod paulo snperius pro incompositi alios

nulli sunt«; sed ineptum hoc additamentum jam compositi legere Grotius margini adscripsit.

ab anterioribus cditionibus abcrat. quia bis bina] Codex RcicLcnauensis qua, male.

quia nulli non] Sic scripsi e codicibus Alona- primum omnes] Seil, inter sc incompositi sunt,

censibus (A. C) et lleichenauensi pro nonnulli in incompositi sint] Sic scripsi e codicibus Rcicdttis;

tamen nc sic qtiidcni locus sanus, nisi etiam cbenauensi, Darms (at tens!, et DIonacensi altero (A);

aliquam scribatur pro aliam quam. Sed oninlno vulgo sunt.

Martianú Capellae lib. VII. §. 774. 617

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tarnen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deinde duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incompositus 775

est, cfficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest etiam e ve

nire, ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numéros, et inter parem atque imparcm. Sumamus novem

et viginti quinqué; horum uterque per se compositus est; habet enim men

surara novenarius numerus in ternione, habet viginti quinqué in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinqué terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut quadruplicatione

novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus etiam

inter se componi possunt. *

DE COMPOSITIS.

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque 776

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

imparcs, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in temos recidunt;

quod evenit] Grotius quid, licet anteriores atque tres per sc incompositi sint, verbo tetigissc

vcrara lectionem pracbuisscnt. sufficiat. Aliam lectionem praebet margo Grotiana:

quotlibet] Sic codices Darmstattcnsis et Mona- »tarnen hi duo inter se componuntur« scd quae

censis alter (A) 5 Grotins quodlibet. sano sensu etiam inagis carcat.

tamen quatuor hi] Martiani oscitantiam, qua viginti quinqué] Sic cditiones anteriores et cocandem

inter duos et quatuor quam inter tres et dex Reichenaucnsis j Grotius incredibili oscitantia

quatuor rationem esse credidit, quia duo pariter quindecim.

78

618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.

tum quidam paros et quidam impares, ut npvenï et duodecim, siquidem

his quoque triplicado commuais est,1 ter terna oovem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari numero

nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tarnen aliqua societae superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum scdccim,

neque cum ullo simili numero componi possunt; componilutur vero cum

**77 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumscrunt. Ac ne cum

omnibus quidem, qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest non in eandem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

nuliam triplicationem recipiunt, quae novenario numero scia praeter singularitatem

mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinqué quidem, quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se coinponuntur;

orta enim sunt triginta duplicatis quindecim, jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER

SE COMPOSITIS.

778 Ex' duobus numeris inter se incoinpositis, sive uterque sive alter per

quidam impares] Restituí quidam a Grotîo ne- quae a tribus] Codices Monacensis (C) et Darmglcctum

с códice Rcichenaueiisi et editionibus ante stattensis quia, fortassc melius,

ilium. in ternione esset] Sic codex Reicuenaucnsis

at illud] Sic ex códice Darmstattensi; vulgo pro est in editis. Praeterea Grotius per crio rem

al abest. tendones.

Marfíaui €apellae lib. Vil. §. 778. 619

se compositus est, mensura alteriüs cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se irtcompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cum novem,

ñeque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinqué et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinqué non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplica verit, is qui sic effectus est cum priore illo non

componitur. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; si ve ternio

se multiplicarit, novem et quatuor, sive quaternio idem fecerit, sedecim et

tres inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi se ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, 779

et alter ex his se multiplicabit, effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic effectus est numerus cum altero illo non componitur. .Sint duo

et tres; uterlibet numerus se multiplied, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos numéros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti septem; sumantur nunc duo et viginti septem, vel duo et novem, aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositis] Hoc codices omnes et anteriores terioribiis editionibns sic jam legebatnr, 'cur malam

hahent editiones, pro quo Grotius primus substi- ipse Grotiue snbstituît lectionem? Paulo post с

tuit composite, contra sui ctiam codicis fidem. Cau- Darmstattensi códice rcposui multiplicaverit pro

sain, nisi summa negligentia fuerit, ignoramus. multiplicabit.

si duo] Duoriim boruncce primornm aphoris- iidem] In editis erat idem, nempc I simplici

nioruiii, ut ¡ta loquar, principia MS. auctoritatc ita pro dtiplici, nt saepe (v. §. 95. 295. 725. 787).

sunt coustruendi, ut in principio pro compositi in- Movquc с Rciclicnaucnsi códice rcposui fw.nl pro fund.

compositi legatur; idqne sensus flagifat. GnoT. — positi sunt ] Vide nc per bomocotelcnton exci-

Rcctc; acccdit ct Reichcnauensis codex. Scd in an- derit inter se incompositi sunt.

78*

620 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.

se incompositi sunt, et in unura junguntur, hie numerus, qui sic effectus

est, coraponi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinqué in

unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinqué ñeque cum tribus componi

780 possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinqué; ne

que cum quatuor neque cum quinqué componi novem possunt. Si duo

numeri cam tertio juncti sic fuerint, ut omnes inter se incompositi sint , deinde

ex duobus alter alter um multiplicet, qui sic effectus erit cum eodem illo

tertio componi non poterit. Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multiplicent duo priores alter alteram, quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

DE PER SE INCOMPOSITIS.

781 Omnls numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinqué

ad quindeeim, quia ter terna novem, quinquies terna quindeeim sunt; in

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt. Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante cum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt. Sint tres et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplied] Sic pro multiplient codex Darnistal- componi cum altero] Dclcvi parliculam et, quae

tensis, cujus ctiam auetoritate inter erit et cum ante Lace vocabula contra antcriorum editiouum

dclcvi Toccm uterque. {¡dem apud Grotium legebatur.

quatuor ocio] Lege qualer octo. Grot. — Om- non poterunt] IVimirum 1res non poterunt comnîno

sic rcctîus scripsissent librarii. poni cum quinqué, quod in quindeeim con line tur,

incompositi erunt] Melius hoc quam sunt in sed aliunde quam a tribus pctitiiin est.

editis praebucrunt codices Monaceiises (A. C) et detrahitur] Sic melius codex Darmstattcnsis,

Darmstattcnsis. quam detraluitur in editis: sequitur cnim est, non sä.

Martiani Capellae lib. VII. §. 78L 621

et octo inter se incompositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadcm ratione sunt, ex his duo quilibet in unum dati cum tertio non componuntur.

Sint tres numeri novem, duodecim, sedecim; horum insequens

semper priori supertertius est, nee ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unum novem et duodecim, fiunt viginti unus; hi cum sedecim

non componuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest, 782

nee cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinqué et octo; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt scdecim; nee cum his quidem quoque

componi possunt. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex

prioribus cum alterutro ex insequentibus componi possit, nee is quidem, qui

de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequentium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinqué et septem, neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinqué aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt, 785

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non componuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum, ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id esse inter ullos minores numéros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat, 784

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incompositive

sint, non alienum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

si lres\ Seil, numeri, non numerus ternarias. c.v his] Grolhis et his, contra antcriorum fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadem ratione quidem quoque] Immo quinqué, non quoque.

sunt, dicuntur ii, qui ex duobus cujuslibct ratio- in triplici] Lcgcndum puto in tripli, subaudiu

nis terminis et secuin et inter se multiplicatif orti ex TOV xoivov voce ratione. Grot. — Vulgala ex

sunt, ut novem, duodecim, scdecim, ex ter ternis, Graeco Лоуос TÇUtAâôwç defendí potest,

ter quaternis, qiiatcr ternis, et qua ter quaternis. documentis] Codices JHouaccuscs pro bac voce

622 Martiani Capellae lib. VII. $. 784.

aut per se incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensurara habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem increscunt,

novem in tribus, item quindecim in quinqué. Sed eorum, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in majoribus

numeris esse, omnibus tamcn imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur; replicatio enim numero

próxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

lii replicentur; dimidia pars eorum viginti quinqué, in bis mensura maxima

cet. Kursus animadvertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decios quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nee

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

785 quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo rcperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahere, quolies potest; deindc quan

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex treccntis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hie numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparct, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) lamen is, alter (C) tamcn his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea G rotins

Darmstat tensis earn prorsiis omittit; scd mntandi in margine nota vit; sed non neccssc est nisi percausa

vix apparct, nisi documenta his legere pla- spicuitati consnlcrc qnis relit.

Cl,cnt- intererit] Haec Monacensis (C) lectio melior

tres quinqué] Alios quatuor legere, alios omit- qnidem, quam interierit in editis; scd intelligen

tere in margine traditur; male ntriquc. dum supererit vel reliqimm erit.

-

Martiani Capellae lib. VII. §. 785. 623

mensuram metietur. Minima autem mensura eorundem numerorum sic invenitur:

ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur; eadcm etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hie quoque minima quinquagenarii

mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt, 786

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omuibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinqué; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, considérenme an hic tertium ilium, qui septuaginta quinqué

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metitur

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinqué, et horum maxim a m

mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinqué, supersunt viginti

quinqué, hos qiioties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinqué

habet, id est bis, supersunt viginti quinqué; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinqué sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinqué sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinqué quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur, sep

tuaginta quinqué non metiuntur; tres, qui septuaginta quinqué metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darmstattcnsis codex. Ante- si ex tertio] Alios sic legere, alios el, margin!

ñores editíones quinquagenorum, qnod etiam rectum: adscriptum est; sed luce ciarías est ver am Ice t to

sed omnino corrnptum Grotü est quinquagenumi nem esse si ea tertio.

624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.

trecentos quinquaginta et centum non metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinqué non metiuntur; quinqué

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinqué, quinquies vicena centum, quinquies septuaginta trecenti quin-

787 quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quern minimum illi metiantur,

sic invenitur. Sint dati numeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplied. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hie minimus

numerus est, quern illi duo metiuntur. Maximum quern metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem numeri mcticntur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter sc compositi novcm et duodecim;

simili multiplicationc eodem non pervenitur, quia potest etiam minor numerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re-

788 periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in novenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplied ex minoribus numeris uterlibet non

suum numerum, sed alicnum, id est vel tria duodecim, vel duo novem.

Ter duodena triginta sex, bis novena duodeviginti. Ex his consideremus,

an minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in novem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur ct major apprehendatur, qui est triginta sex; hie minimus est, quern

metiri et .novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui-

789 cunque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus, qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hie etiam tertium ex tribus, id est quaternionem , metiatur.

'Si metiretur, rcpertum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

maximum quern metiri] Alios pi-acntittcre duo qua hi] Sic codices Monaccnses (A. C), Rei-

Grolius in margiue notât; non neccsse, cucnauensis, ct Darinstattensis pro qui hi in cdilisMartiani

Capellae lib. VII. §. 789. 62o

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantur. Is est duodeciru;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque oranem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiét, iidem illi numeri tres metiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in Ulis duobus 790

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sint dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem numerus, quern illi duo me

tiuntur. senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiuntur. Nam

hie quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nam duodecies bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut eadem 791

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, toties minor

minorem metitur. Sint numeri duo et tres, deinde oeto et duodecim;

eadem inter majores minoresque numéros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus cam etiam 792

metietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

metietur, toties is, cfüi ante in singularilatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Sint unum et quinqué et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexies metitur; at quinaiius quoque nurnerus sexies

tres metiuntur] Sic codices Monaccnsis (С) et major majorem] Sic neecssario reponendum

Darmstattensis , melius qnam metitmttur in ealtis. erat ex codiec Battnstattensi , vulgo major mi--,

atquin iisdem] Codex Darmstattensis' atqüe* neftm. > ) <-1У»-^'~' х-*Ы1) ! л'л « •«•■

sed mutarc nolui, quum infra Herum atquin rcciirrat. earn etiam metietur] Locus corruptns.

79

626 Martiani Capellae lib. VII. §. 793.

793 metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicand

eum vero numerum qui sic eiFectus est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus raetiatur. Multiplicet

decas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis quadragena

octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decern metiuntur, quum

794 bis quaterna octo, bis quina decern fiant. Quotiescunque numeri proportionis

ejusdem, quam àvaXoyiav Graeci vocant, in ordinem ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum me

tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidem,

neque quemquam alium ; si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quern medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

Septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octógona

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceteros, et quia medium quem vis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores quidem.

79o Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum, tótidem ettiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedecim; ex his eos qui sedccim sunt duo, et iidem se ipsos rae-

.• '.:,"■ j : .' : iJ ; : ;: \ :'■• '. «■ i : ; : >: i - ,-. .' -, . . -■ . ...

proportionis] Sic et hic et infra corrcxi vulgatam quia hunc] Sic codex Mouacensis (C)j vulgo

portionis e codicibus Monacensibus et margine Gro- qui hunc.

tiana; eo magis, qnod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet], Sic anteriores editiones Lie et in secwakoyiav

Latine proportionem reddidewit. ; , qnentibus (§. 706. 797), ubi Grotius male semper

unum metietur] Codex Mouacensis (A) unus, quodliketf- ■

male. ■ ' :• •"«■ • ' ¡•ч'..'" ¡л uit.Y.i сл:- ., .: -n ,, .-....: . .

Martiani Capellao lib. VII. $. 795. 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeri duo tres, quia bis octingcnta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquia idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis 79в

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unum, duo, quatuor, octo, sedecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

eos qui octo sunt, octo eos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos qui sedecim

MDCLX\ Locum insignitcr corrupt inn rcliqui,

qualcm G rotins cdiderat, satisque habco variantes

codicum lectíones enotare, quarum pi minias jam

¡a Grotü margine inven!. Ac primum in Monacensi

(C) legitur: »At sint I. XII. CXL. MDCCIV snnt

per se incompositi numeri II et III, qui ab his

octingcnta L bina MDCCIV sunt. Itemque ter D

sexaginta VIII.« In altero antcm (A): »At eint I.

XII. C. LX. II a. a. CC. ПП snnt per se incom

positi numeri II, quia bis DCCC quinquagena bina

M. DCC. IV sunt. Itemque ter quingenta ecxagena

octogena.« Porro in Reicbcnauensi : »At sint

I. ХП. CXLII. a CCIV sunt per sc incompositi

numeri П. Ill, quia ab bis octingcnta quinquagena

bina in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta sep

tuagena utile.« Absurdum istud utile, quod ct

Grotius cdidit, pro eo quod verisiuiilitcr scriptum

erat sex. In Darmstattensi denique idem locus sic

sc babct: »At sint I. ХП. С XLII. M. septingenti

IUI per sc incompositi numeri II et III, qui ab

bis octingenta quinquagena bina 91. DCCIIII sunt;

itemque ter quingenta sexagena octona.« Mille in

hoc códice semper scriptum est bac nota I, qua

interdum et in signifícatur. Sacpe etiam ij (duo) et

il (litera I gemina) confunduntur. Scnsus denique

bujiis loci esse videtur: »omnia membra scriei gcomctricac

dividí possunt per eundem numerara«;

id est »omnia ilia membra iisdem ntuutur factoribus,

quihiis id quod proximum est a monade.«

Scripscrit igitur fortassis noster: »Sint I, ХП(

CXMV, MDCCXXVIU: sunt per se incompositi

numeri II, III, quia bis DCCCLXTV in MDCCXXVIII

; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem II

et Ш metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro

ximi.« Nempe omnia membra scriei 1, 12, 144,

1728 dividi possunt per 2 ct 3, quia simplicissimi

hi sunt factores duodenarii nnmeri, quippe

2' X3 = 12.

e.v his duo] Grotius ita cdidit: »Ex his duo

cos qui 4 sunt: 4 cos qui octo sunt et eae du

plicatione metiuntur. At 2 eos qni octo sunt qua

druplicatione metiuntur. Eadem eos qui sedecim

sunt metiuntur 4. Itemque« cet.; reliqua ego e codicibus

Monacensibus (A. C) restituí.

79 *

628 Martiani Capellae lib. VII. $. 796.

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non venict, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum, tres, novem , viginti septem; inter

h os tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita cvenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in hac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octies octona, bis et tricies bina, sexaginta quatuor faciant. Quem

minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum nullus alius per

se incompositus metietur. Sumatur quinqué et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinqué metiuntur, nam quinquies septena et septies quina

triginta quinqué sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undecim, non tredeeim, non sep-

798 tendeeim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus quadratum

metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo quadrati

numeri quatuor et sedecim; metitur eos qui sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor sedecim; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem , bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc ctiam illud? apparet, ex duobus quadratis

numeris, si in alterius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

799 alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non me

titur, ne in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

et novem; quatemio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiara illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

alterius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quicfem quadrato

numeri alterius quadrati raensuram esse. Si tessera tesseram metitur, in latere 800

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et sexaginta

quatuor ; eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex duabus tesseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metietur, ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septem; eos qui viginti septem sunt octo non metiuntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo ternionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ea quidem tessera cam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet, 801

ex eodem et mensurae noinen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos ternio metitur, et est etiam novenarii numeri tertia pars in tribus; sint

sedecim, hos quatemio metitur, et est quarta eorum qui sedecim sunt

quatemio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autem, ut

alterius mensura est] Vocem mensura a Grotío altero] Ita codex Darmstattensis; male Grotlus

omissam ex anterioribus editionibus restituí, Rei- alio, nee melior ante eum lectio erat aliquo.

cbenauensi quoque códice adstipulante. • ejus quae] Verbum tesserae, quod inter illas

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, quamquam voces insertum in editis erat, expunxi codicis

anteriores et Reichena»cusis id habeant Paulo Darmstattensis anctorifate.

post pro quadrati in editis e codicibus Mouacen- etiam illud apparet] A Grotio quidem omissuin

sibus ( A. C) et Grotiano legcndum erat quater- illud; sed editiones anteriores et Reit-benauensis

narii. codex id babent

630 Martiani Capellae lib. VII. $. 801.

si numero membrum sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in ternione est,

eumquc tres metiuntur.

802 Hos sat crit cursim numéros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedrae,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superûm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrígero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncta sorori est.

lws sat erit] Codices Grotianus et Dsrmstat- carminis argumentum hoc est: »Cetera philosoplios

tensis nos, sed opposita vulgatam confirmant. artiumque magistros ipsos persccuturos esse spero,

aris] Alios legerc alis margin! Grotlus adscripsit. modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colantur

Numeraría] Numeraria àçb&fltjrut^. Sic glossa et antiqua sapîcntiae studia rite maneant; me tempus

Isidori: »Arithmeticus, numerarius. « G«ot.— Deam est reticeie, ne superorum coetus fastidio mei caolim

fictam fuisse Numeriam, quae numerare do- piatur omninmque dcorum matrem (§. 750) turpiter

ceret, Augustinus (de civ. deU, 11) docet Totios e coelo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L. A

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

ASTRONOMÍA

LIBER VDX

E,

Q,uae dum gemntur, et deorum sacer senatus illos numerorum con- 803

cincntium repugn antiumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam

venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superûm

creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa constiterat sapientum, praescrtimque

Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis earn laudibus venerantur; nupturamque virgincm saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret exquirit,

et ipsa nutum admirantis associans, Cyllenius autem nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditate:

Astronomía] Codex Itcichenaucnsls de bistro- creditum] Lege creditum. Grot. — Miror codilogia,

ñeque negari potest, duo baec vocabula ces non addicere; quorum tamcn consensus quum

inter se commutari; attamen jam Sexti (adv. mathem. vulgatae lectionis auctoritatem tucatur, ita con-

3, 1 ; p. 238) temporibus videmus illud discrimen struendnin crit: »rccognuseit non cassum creditum

factum esse, at Astronomía sidcrum situs mo tus- (esse) feminam parentem superûm« seil. esse,

que contemplarctur, Astrologia autem themata ge- jussa] liege justa, id est juxta. Лоп. Слот. —

ncthliaca erigeret, dc quibus quum Martianus hoc Ingeniosa correctio, cui velleni codices ud stipulalibro

non loquatur, viilgatam servare aptius visum est- renturj nunc vulgatam tucor.

üo2 Martiani Capellae üb. VIII. $. 803.

sie Phoebo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

804 admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evan consecutus pone vietus atque aeclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doetae vocis miracula intentione comprehensus,

an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente blandum stertens ranae sonitum desorbentis increpuit. Quo terrore et

Äif Phoebo] Sic in apodosi vel apud Ciceronem

legimus (ad divers. 13, 70): »quia non est obscura

lua in nie bencvolentia , sie fit ut iinilli per me

tibi vclint commendari.«

proferae] Legcndum puto propere, caí respondet

diutule commorante , nisi forte profera a proferendo

sive TiQOcpÈQSLV dicatur. Grot. — Mutandi causam

non video, licet adeo unica vox sit, ut in Forcellini

léxico ne locum quidem invenerit. Schellcrus

reeepit, sed nescio quo argumento dcam aliquant

ignotam dixit, quam Arithmeticam esse luce cia

rais est.

paululum] Sic codices Reicbenauensis et Darmstattensis

pro paulum in editis, quod hie auribus

iiilmis est aeeeptum.

an alias] Forte an melius: »an ut alias a po

culis turgens.« Virgilius codem modo de eodem:

»Hesterno inflatus venas ut semper Jaccho.«

GnoT. — Ovidius (met., 1 1 , 90) Silenum pariter

atque nosler appellat »tituban (cm annisque meroquc

«$ alioque loco (met. 4, 20) bisce cum de

scribí t versibus:

»Quique senex ferula titubantes ehrius artas

Suslinel et pando non fortiter haeret asello.«

Grotii correclnra opus non esse sponte apparet.

De illo particulae ait usu post sitie confer similliiiiiiin

locum Taciti (aun. 14, 59): »Plautum ea non

movere, sive nul Iain opem providebat inermis atque

exsul, seu taedio ambiguae spei, an amorc conjugis

et liberoruin«; plura dabit Oudcndorpius (ad

Appuleji met. 5, p. 373).

proluerat] Virgilius (Aen. 1, 738):

»Ule impiger hausit

Spumantem pateram et pleno se proluît au y a ,

llora tius (Sat. 2, 4, 27):

nleni praecordia mulso

Prolueris melius«;

Persius (prolog. 1):

»Nee fonte labra prolui caballino« ,•

Prudent i ns (in Symmach. 1, 126):

»Atque avidus vini multo sc proluit haust и.

blandum] In MS. glandum fuit, postea correetum

est clandum. Glarissimus autem juvenis Fr. Tiliobroga

in MS., quo ille usus est in Germania,

qui plcrumquc cum meo consonat, testator invenisse

clangum. Saue in Glossario vetcri lego: »claiigu

et clangor, r¡x,OQ баЯтиууос.« An ibi clangum

legcndum sit nescio, hoc scio ita aeeipi posse,

quemadmodum tonitrum et tonitru dieimus, et si

qua siiniiia. G rot. — Codices etiam Monacensis (C)

et Darnistattcnsis glandum exhibent, quod tarnen

quuin sensu carea t, vulgatam retiñere satin« dnxi,

qua jocus Martiani ingenio locique colore non indîgnus

continctiir.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 804. 655

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem sc quamplures convertere divi, senisque

proflantis somnum atque humentis crapulae exundatione conspccta,

risus circumstantiura eo maxime quo claudebatur excussus. Tunc quoniam

crédita jocos nuptialis liceutia non vetare, famulitium Veneris vernaculacque

Bromialcs tantos cachinnos concussis admodum tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

soniturn eiFusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alaccr Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque calvitium seuex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso coque sonitu reclamantis,

risum vclut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis 80o

Creperum vidons ocelli's

rapiduli] Heinsius (apiul Drackcnborcb. ad Si- inverecundus] Codex RcicLcnauensis invereliuin

Ital. p. 568) pro more suo audacior ariduli cundís, male.

legi rnlt 5 quo jure, docti vidcant. I4cc Grolii con- accucurrit] Sic codices Monacensis (C) et Reijeetura

opus esse vidctur, qua paulo ante strepore cbenauensis, melius quam praesens in cditis, quia

legendum pro terrore suasit, licet et codex Mona- suscitavit sequitur.

censis (C) paritcr atque Ulitis MS. sterope exLibeat. calvitium] Hoc antiqnitus in stultitiae Signum acproflantis]

Virgilius (Acn. 9, 326): ceptnm esse monent interpretes ad Pcrsium (1, 56).

»toto proflabat pectore somnum.* ■" baculum] Primo adspectu magis arridet lectio

Cetcrum somno pro somnum rcqiiiri quivis videt. ¡n margine posita báculo; Tcrnmtamen vulgatam

exundalione] Alios exudatione legere margini retinui, quia accusativus parlier atque post insuradscriptniu

est, quod exsudatione esse conjicioj ^ere (§. 75o) ab affigere penderé posse videbatur.

magis lamen placet ob majorem vim vulgata. Multo etiam minus a/flixeral legendum ex margine

in petulantis] Vulgo impetulantis , cujus in lo- pro affixerat.

cum quod jam Grotius scribendum esse intellexcrat reclamantis] Nimirum palmae vcrberis vcbemencx

códice Reicbenauensi restituí. tia quasi resonantis. Construe: »apploso verbere

libentiam] Sic ct margo Grotiana ct codices palmae percrepantis eoque sonitu reclamantis.«

Lcidcnscs teste Oudcndorpio (ad Appui. 1, p. 32). creperum] Vide supra (§.2. H 6). Ccterum

Vulgo licentiam, quod etsi ferri possit, tamen illa con ferenda egregia crapnlantis descriptio apud Rulectio

exqnisitior vidctur. Plautus (Slicb. 2, 1, 3): tilium Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Rubn-

» ¡taque pectus onnstom porto lubentia laetitiaque.« kenius.

80

634 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

Frictuque palmulari

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superûm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque nutans

Tentât celerare cursumj

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

Cessimque formid antes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

lyde] Uxorem Silcni ait gloss« in códice Darm- celerare] Pro hoc, quia contra mctrnm peccat,

stattensi, neque babeo quod melius afferam. Taincn Oudendorpius (ad Appulejum) rcponi voluit ciere,

avocante pro advocante scribere ausus sum e mar- Hcmsius (ad Valer. Place, p. 652 Burm.) citare,

cine Grotiana et códice Rcicbenaucnsi, quia sensus qui idem mox etiam labant pro abeunt, et vergens

hie esse videtur, abirc molicntcni a Lyde revoca- pro inrgens substituí jussit. In codicibus nihil subtum

esse. sidii, ncc quod anteriores editiones habent célere

silicernium] Apud Tcrentium (adelph. 4, 2, pro celerare, metro medetur; facillimum tarnen

48) ipse sencx silicernium appcllatiir; qnare haud erit, servatis omnibus vocibus scribere: ¡»celerare

scio an optimc silicernium nutare intelligatur de tentât cursum.« Reliquie conjecturis facile superhomine,

qui senili more vacillet. Fulgent ins (de sedemus. Turgentis vocabulum corporis vastitati

serm. antiqu. p. 271 munch.): »Silicernios dici vo- optime convenit, neque abeunt offcudit, modo junlncrunt

senes jam incurves, quasi jam srpulcroram gas cessim abeunt, id est tobando, non retro, ut

suorum silices cementes.« docte ostendit Haudius (in Tursellino II, p. 30).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 805. 63Ö

Haeret, redit, recurrit;

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nee seit modum voluptas,

Donee jubente Baccho

Satyrus rapit jacenteni,

Scapulisque dat supinum,

Uvidumque quadrimembrem

Colloque complicatum

Utribus parem reportât.

Нас jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae mcos curae 80G

babuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquís es, non

пес seit] Ita с margine Grotiana scrips! pro

nescit in editis.

f/ttadrimembrem\ Quidam codices Labent hianiimembrem

, alius quadrimembrem, quae lectio

inagis placet, ut intclligatur, bracliia ad crura com

plicata babuisse, quod ipsum ex seipicutlbus duobus

versibus explica tur:

» Colloque complicatum

Utribus parem reportât«,

et tametsi quaedam exemplaria liabcnt darem, ita

ut ad Darem ilium Virgilianum possit videri alludere,

inulto tarnen magis probaverim banc lectionem

»utribus parent« id est »siinilem utri compli

cate« atque ita bodie Hispani bomincm ebrium vocant

utrcm: boc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus cuim pro vasis utuntur ob commoditatcm

vecturac. Neqne cnim vasa majora montuosis in

locis et quibus navigari non potest jumentis vcbi

possunt. VubCAiv. — Absurdissima lectio Jacchi

membrum : verier ilia JUantimembrem 5 sed nec im

probo illam quadrimembrem, quemadmodum dicimus

»quadrupedem constringere. « Membra autcm

xar' e$o%7¡v pedes, uti et yvíce Graecis, unde

àftqnyvijeiç. Grot. — Darmstattcnsis codex et

hiati membrem babet, atque liaient pro parem;

sed unicc тега est lectio quam equidem dedi quamque

jam Yulcanius Grotiusque probarunt, licet earn

ad margincm rcjecerin^f^ineptam Jacchi membrum

in tcxtu ecrvarint.

ne lu ait infelix] Lege cum MS.: »ne tu ait

Felix «i quanquam ñeque male ad Felicis nomen

per ccvxíqjQaóuv allusum videri possit. Grot.

— Rcctc posterius 5 lu sum in nomine esse sequentia

quoqne produnt, ubi videlicet genitivi sensus ct

nominis ad infelix refcrendi sunt, nt apud Silium

(12, 432):

»Infelix fidci, miseraeque secunda Sagitnlo«

vel »Mincius infelix: ami* apud eundem (9, 627).

Ilinc pecudalis quoque ad nominis retuli, nimirum

Capellae, licet ctiam ad joci trahi potuisset.

80*

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.

minus sensus quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

- movisse concilio, verendumque esse sub divum Palladiaque censura assimu-

807 lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo

sidérea pulchriorque dotalium in istam vcnerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nee post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae vclamine licentis "obnuberis! Saltern Prieniae ausculta nibilum grávate

sententiae: Mr¡ ovoç Xvgaç xaiQov yvco&eo. Tam tristibus asperisque Saturae alioquin

lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dementire] Reccpl, qnod Grotius in margine

posucrat, pro dementare dubiac auctoritatis vocabulo.

Démentit est apud Lactantium (instit. 4, 27);

adde Stcplianium (ad Saxon, p. 155).

an tandem] Lege »ain tandem.« Sirsnis (in Gurí.

an. P. 4, p. 10). — At vero in millo códice ita

legitur, eensusqiic vulgatac satis intclligitur. Melior

ejus dem conjectura est, qua mox velut pro vel legcndinn

suasit; sed codices nihil mutant.

at quo] Forte legend um ас quo. Sus» s (ibidem).

— Grotii lectio at quo codem redit; anteriores

editioucs a quo babebant.

post haec] MS. post id hace, lege postidhac.

Postidhac dicimus queinadmodum antidhac, quae

vox rcslitucnda fragmento ¡Hi, quod citat Nonius

in voce Pirgindemia. Legcndum enim:

«Quid tristiorem video te esse quam antidhac,

Lampadio?«

Hodic ante ad haec in plcrisque codicibus legitur.

Grot. — In meo INonii excmplo (1, p. 187. Par.

101 Î -Here.) antidhac legitur. Simili varietatc nostro

in loco Grotins post ad haec scripsit, in margine

post id haec no ta vit, codex autcin Reichcnaucnsis

post haec cxhibuit, quod reccpi.

nugales] Rcduxi quod in margincm Grotius rcjeecrat;

vulgo jugóles; at ex Saturae scntcutia

Martiani ausus nc jugali quidem sive nnptiali lege

defendi possnnt, sed merae nugae sunt.

saltern] Lego to (am banc periodon, et féliciter

(ni fallor) restittio: »Saltern Pricnciac ausculta ni

bilum gravatus sententiae," et ei [ïtj ovoç Xvqccç

eï xcciçov yvcö&i«, те1 cum MS. »et ni ovoç

Àvaaç« etc. Tribuit sententiam Bianti, quam alii

Pittaco, qnemadmodum illam yvcj-d-L ßavzov qui

dam Cliiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illam

xèXoç OQCiV ßiov. Vid. Aus. Lud. Sap. in Ludio.

GnoT. — Locum dubium et aliquatenus certe corruptum

rcliqui, qualcin in editis inveni. De ipso

proverbio ovoç Àvoaç \idc Erasmum (in adag. 1,

4, 33; p. HS).

demulctatis] Lege denude ahis , qnomodo emen

dan it similcin Taciti sui locum Lipsius, cni enco

mium non addo, nc plus laudibus dctrabam quam

addam. Gloss. Isidori: »cominulcat, conculcat, col-

Itidit«; et alibi: »nuilcat pugnis vel calcibus caedit.«

GnoT. — Alios demulgatis, alios divulgatis legere

idem margini adscripsit; quarum tarnen omnium

lectionum optima est quam ipse proposait, modo

Martiani Capellae lib. VIII. §. 807. 637

involutus, tandem quae puellarum intromittenda paratur inquiro. Ac sic ilia

nondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video splendescere pulsu

Icta corusciferi subito laquearía coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes;

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flamm antia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit órbita siguis,

Cerneré jam videor; tu fingere ludiera praestas,

Viliaque astriloquae praefers commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vetitus ille ac durissime castigatus denuo 801)

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poètriam fecit colère! Coecodices

aililicereiit. Miro contra modo tcxtnm cor- Canopos] Vide nostrum snpra (§. 593. 608. 696)

rupit in scquentibus per lectionem involvuntur, eu- et infra (§. 838).

jus in locum non dubitavi anteriornm cditionum currus] Grotius edidit cursus, quod improbat

lectionem involutus restitucrc. Involutus dicit eo- Bnrmannus (antbol. Lat. П, p. 697 f.) ct ccrte

dem sensu quo Horatius (od. 3, 29, 34): »mea anteriores editiones babebant currus.

virtute me involvo«, id est tueor , defendo, at com- oblique] Alia lectio in margine est obliquet,

mode ad deprecationem qnoqne train possit. contra inctrum pariter ac sensum. De acquaforis

senescente] Nondum sedata ira. Vulcapt. et eclípticos circulis loquitur Martianns, qxios mcsubito]

Codex Darmstattensis ubi tunc, contra dios culmina nectunt, id est qui in punctis acqulmctrum.

noctialibus cobaerent, licet eclipticc cum zodíaco

pastor] Mcliorem lectionem, quam Grotius ad obliqnnm situm babeat.

marginem rcjecit, practuli, adstipulantibus codici- praestas] Id est: »ta melior, aptior ее ad tu

bus Monacensi (C), Darmstattensi, et Reichcnauensi. diera fingenda.«

Vulgo plaustro. ante poe'triam] Fortasse artem poëticam.

l>58 Martiani Capellae lib. VIII. $. 809.

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria semper lepidaque

versutia inter insana semper deridebas vatum tumores, dicabujis cavillautibus

saleque contenta, nee minus poetarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rábido fervebas cerebrosa motu, ас me Sileni somnum ridentcm

censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

et nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni de

ectero juvenis versículo resipisce, et ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,

810 о puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliara dotalium virginum Delius intromissurus egreditur. Et ecce globus qui

dam lucis aethereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparcbat, intra

se quaudam virginem claudens, miti vcrtigine sensim volutus illabitur. Quo

candore luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,

quorum etiam babitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

tunc et ipsa extimi coeli contcxtio ejusdem lucis fulgoribus re vibra vit. Quo

miraculo stupefacti aërii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel-

Permessiaci gurgitis] Id est Musarum. Servias ergone] Rccepi lectionem a Grotio in margine

(ad Virgil, eel. 10, 12): »Callimacliiis ¿iganippen notatain, quae uiiice sensui convenit; vulgo ergo

fontem esse ait Permessi fluminis«, iinde et Clau- пес.

dianus (de laude Seren. 8): Peligni] Epigraminatograplius:

nFons Aganippea Permessidos educat unda* »Ride, si sapis , o paella, ride

Bocotiac fluvium fuisse Heliconi viciuuni ex Stra- Peügnus, puto, dixerat poêla. «

boue (0, p. 407 Cas.) discimus. Alii Pannessum Gbot. — Epigrammatographi nomine Mailialem (2,

scribunt, quoeirca Mutzellins (de emend. Tiieog. 33) intelligit, qui Ovidii patriae iterum (1, 02, G)

Ilesiod. p. 35) nihil dubitat, quin apud nostrum meminit verbis: »Nasone Peligni sonant«

qnoque ex antiquissimorum librorum fide Pannes- aggestio] Sic libro II de spbacra Lunae: »trisiaci

legendum sit formis etiam discolorquc vertigo terribili quadam

vatum tumores] Non dubito quin Pcrsii (sat. majes tale rutilábate quae licet cornígera et áspera

Б, 1) potissimum locum Mai' t ¡anus respexerit: videretur aggestionibus« cet. Grot.

»Vatibus hie mos est, centum sibi poseeré miti vertigine] Leni volatu. Vulcan. — Innno

voces« etc. rotatione. Claudiamis (in Eutrop. 2, 3S9):

rábido] Sic Grotius; anteriores rápido, minus »Qu is melius víbrala puer vcrtigine molli

commode. Membra rotet« cet. ....

Martiani Capellae lib. VIII. $. 810. 659

Iuris operiunt, Astraeamque Uranien certe Libyssam apparuissc rati, locum

consessionis honoratissirae praebuere. Et ecce subito prosilit quaedain gem mata, 811

nee minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque mensuram,

in alia librum, in quo praemetata divùm itinera et cursus recursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multae 812

admodum rationis nee ejusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim verecundae

arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui moventur,

docereque deos velle quod faciunt; turn etiam, quod per immensa

spatia seculorum, nc profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

adytis occulebar. Quippc quadringeuta ferme annorum millia illic rcverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursum,

Astraeamque] Forte si vestigia Basilcoiisis liccat enim contuitus edidcrat; ablativo restituto .nihil

sequi: »Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam difficultatis, opinor, manebit

apparuisse rati.« Astraea enim astris a quibusdam qui tnoventur] Alios moverunt legerc margini

praeesse putatur, ut Uranie (quam ob Atlantem Grotius adscripsit; at liacc correctio est scioli, qui

Libvssam vocat) coelo: idque nomina decent. GnoT. ignoraret Martiano dcos ipsos pro sidcribus sivc

Sed cur male cdidit astreantemquel Anteriores astris esse (vide §. 95.' 97. 125).

enim editiones jam Astraeamque babebant, quod Aegyptiorum] Dc Acgyptiis astronomiae invennon

nisi cpitheton Uraniae esse superior locus tori bus vide quae alio loco (in palacogr. crit. Ill,

(§. 28) docet, ubi legimiis Uraniam prac ceteris §. 154) disputavi; quibus adde Platonem (cpinom.

Musis sibi attribuisse »stellantis mundi spbaeram p. 986 Stepli.).

extimam.« quadringenta] Alii, teste Grotio in margine,

oculea] Vide siipcriorem no tarn (ad §.66), ubi quadraijinta.

ctiam dc byalino colore, quern scqnentia memorant, diluvialis] Im! latus nostrum Saxo Grammaticus

dictum est ("n praef. p. 4 f. Steph.) »post diluvialis inundacontuitu

me] Forte ex lituris MS.: »Multae ad- tionis excursum« scripsit. Ceterum apparet Martiamodum

rationis nee ejusdem despicabilis temnen- num hie ad Platonis Timacum (p. 22. 25) rcspicerc,

dacque contramine, si quae« cet. Gbot. — Ipse ubi non modo de düuvüs antiquis, sed etiam de

040 Martiani Capellae lib. VIII. $. 812.

Athenarumquc urbem longa intercapedine restitutam, nullae me in Graecia

terrestres illccebrae, nee jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarum illuviem per-

815 venirent. Sed quoniam utcunque in Grajain notitiam errabunda perveni, sufficere

oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ccterisque

vulgatum, no me ultra loquendi nécessitas ingravaret. Tamen quia me

alum nant is erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium, nostrique

studii secreta discludcre sollertia quoque nubentis invitât; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

8И

DE MUNDO.

Mundus igitur, ex quatuor elementis iisdemque totis in sphaerae modum

Athciiarui'.i ;in (¡quilate scrmo est, quae vcl ipsam

Acgyptimi acquêt oninemquc diluviorum memoriaui

longe supere t; licet non eodcin quo postea loco

sed in Boeotia ad Copaîdem laciiin sitae fuisse dicantur,

ubi quilín Ogyge rege diluvio baust ас cssent,

post longuin temporis intervallum restituías

esse tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausan.

9, 24, 2. Müller Orcbom. p. 129 seq.). Quod

igitur alios legere in margin! Grotius notavit maternarum

pro Alheñarían, nihili esse patct.

crinitorum scopas] Forte: »nec jactantes crini

torum scopac palliolis non tegendam« etc. L'tinam,

inquit, nc post diluvium quidem nullae me pbilosopborum

(quos erinitos eleganter vocat) speculationcs

sen tbeorcuiata {бу.отсаС) cognovissent- divulgandam

¡so tins quam palliolis (quibus utcbantur sapientes)

tegendam. Grot. — Locum impeditissimum integrum

servare quam corrigendo etiam magis turbare

inalui, praesertim (¡mim in codicibus nihil praesidii

sit, nisi quod Darmstattensis legenda et divulganda

cxbibct. Scnsum partim jam pcrspcxit Grotius, in

со tant um lapsus, quod divulgandam potius quam

tegendam dixit, qutnn Martianus tegendam potius

quam divulgandam velit; quare si quid conjccturac

dandum, contegendam legerim pro non tegendam.

Grajam notitiam] In editis additum erat homi

num, ad quod Grotius :. »Pele hominum cuín MS.

Error ex со natus quod supra in notitiam hominum

dixerit.« Omisi igitur ¡Паш rocciii.

meacula] Rccte sic margo Grotiana et codices

Reicbcnauciisis, Darmstattensis, et Moiiaccnsis (C).

Pessime in editis erat metacula. Oudcndorpius (ad

Appulcj. I, p. 807) etiam rectam lcclioncm in vctustissimis

rcpcrii'i codicibus tcstatur.

iisdemque totis] Hue pertinet in primis Platonis

locus (in Timaco p. 52): rcöv de dr¡ rerrâçcov

sv bXov ехабтог aïXiqxzv r¡ rem zoöfiov 6v-

бтесбес' èx yàq jîvqoç itavzbç vâarôç те xai

àéQog val yrjç £vve6rr¡6ev avxbv о ¿-vviozàç,

Martiani Capellae lib. VIII. §. 814. 6H

globatus, terrani in medio irnoque defixam aeternis coeli raptibus circumcurrens

circulari quadam ratione discriminât. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudineni

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vías et circulorum intercape~

dines non aestimant disparan, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undiquesecus

globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum circa medium, quod dixero

centron, aquae primum, aerisque sequens, tortium ignis cjma commémorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circumvolarc

fulgores, quo loco Solis Lunae ac siderum signiferique orbis so obliquitas

circumduct, quod KvxP.oqooQrjtixov xv/xa gymnasia retulerunt; cujus naturae

fié oo ç ovdev ovôevbç ovde ôvvafuv etjco&sv

VJtoZutcov x. x. Л.

globatus] Restituí anterioriim cditionum lectionem;

Grotius nescio iinde globatis.

in medio imoque] Vide superiores notas (§. 38-4.

S99).

discriminât] Conjicere quis possit discriminatur ;

sed recogitandum est eosdcm in terra quos in

muudo circuios a physicis statui.

fluctibus adhaerentes] lu Lane sententiam dis

putât Aristoteles (de coelo 2, 8 sequ.). Plura dabit

Achilles Tati us (ad Araf. 4 in Petav. Uranol. p. 126).

Addc \itae Pythagorae scriptorem (p. 60 Rittcrsh.).-

undiquesecus ] Codex Ettcnhcimmünstcriensis

sectusi perperam (§. 599. 601. 622. 724. 863).

commémorant] Sic codex Grotianus; vulgo

commémorât.

tune quinto] Vulgo nunc, quod corrcxi ex

codicibus Ettcnheiuimüustcriensi, Reichenaucnsi ,

Darmstaücnsi, et Monacensi altero (С); sed quod

raox Ettcnhciniuiünstcriensis praebuit quinto loco

quosdum , librarii uiannm intcrpolatricem redolct.

xvxAoqWQTjTtxov xvfia] Cido foreticus cyma,

locus corrnptissimus. Ñeque quid hace monstra vocabulorum

vclint scio, nisi conjunctis duobus prioribus,

et d in cl, qui facilis lapsus fuit, commutato,

ita legas: »cyclophorcticuin cyma«, G rae ce

xvxAo<pOQrjTixov xvpa. Vulcan. — Vir clarissímus

R. Vulcanius legit cydo foretieon cyma, quicum

consentit meus inanuscriptus; quod ut iutelligatur

sciendum est physicos Graccos elementa

XE7tX0¡JL£Qr¡, ¡gnem, aërem, aquamque, sed et

ipsuin aethera xvfxata vocasse. Sic supra ignis

cytna commémorant (¡ta enim ibi lego cum M S.

non commémorât) quod et elegantissime observavit

vir incomparabilis Hermolaus Barbarus. Voce antera

xvxXoqWQtjTíXCú utitiir Athenagoras, et quisquís

ille tandem est doctissimus libclli de ¡mundo auctor.

Giiox. — Rciclienauensis codex rectam praebet leetioneni,

tametsi Latinis scriptam uteris, quam recepi.

Idem est -xvxXoqWQTjTLXov б со¡xa apud

Sextiiin Empiricum (liypotyp. Pyrrb. 3, 4, 31),

ubi vide Fabriciiim (p. 136), quaeque nos ipsi pluribus

locis de quinta essentia sive aetbere ex mente

Aristotelis disseruimus.

gymnasia] Id est philosophorum scholae, ut

apud Ciccroncm (de orat. 1, 13). Arislotclcm cnim

notum est in Eycco docuisse.

81

642 Martiani Capellae lib. VIII. §. 814.

tranquillitas ctiara ilium extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

815 quod nullis sideribus occultatur, avaóxqoq perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt aethcrcum

tractum circuli variare. Nos igitur circuios non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae хщныту dicitur, ad intelligentiae compendia afíixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam, quum nihil solidius terra sit, quod earn

valeat sustincre; deinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae cavernis

occultatur] Forlean oculalw. Sic supra: »ncc Potest tamen etiam vulgata ita esiilicari, ut cirmiuiis

totis artubns decentcr oculea.« Sive quod culos discrimina coijmlenta naturae linauere, id est

astra oculis comparantur, ut quemadmodum Plinius quasi naturam ipsam singiilarum spliacrarum discrilib.

XXXIV capite octavo »statuant ercctam ocula- mine diiimcre intclligamus.

tissimo in loco« testatur. GnoT. — Ingeniosa con- xi.QXu)Ti]] Mannscriplus tricote, lego cricole.

jeetura, praesertitn quum aliis in libris legi videatur Aulus Gcllius lib. 5 , c. 10 de circttlis quibusdam

occulalur , ut ipse Grotius edidit; attamen anti- loquciis ait: »sed cos in spliaera, quae xQixtOXr¡

quiorunt editionum lcctionem restituerc non diibita- dicitur, propter brevitatem non inessc.« Dicta a

vitnus, quippc adco elegantiorcm, quum per pro- xçixoç, qnod circulum signifieat. Glossa: »Cirlepsin

occultari dicatur, quae nullis sideribus illu- cuius, xvxXoç r, XQÎxoç.« GnoT. — Edidcrat

stretur. scilicet circite. Sed codex Monaccnsis (C) liabet

cívaÓTQog] Ita ct Aristides Quinctilianus (de circote , cujus lectioncm omnibus ¡His mcliorcm

música 1. 5, p. 135 Meibom.): »Septem enim« in- recepi. Quod enim rcliquis Graecis xçixoç, id Doquit

»planetis ocfaviis est zodiacnsj nona vero quae riensibus xiçxoç (v. Gregor. Corinth, dc dialect,

stellis carens (avaOTÇOç) spliaera appellatur.« p. 560 Scbaef.), neque rcliquos Graecos eo abstinaturarnm]

Reposoi ex antiqitioribus, qnod nuissc ostendit Aescbyli locus (in Prom. v. 74):

apud Grotium per crrorcm , ut vidctur, in naturam бхект] ôh xÍQXO)6ov ßia. Perniulta esse verba,

corruptum erat. •«■ quibus illarnm literartiiti transpositio advertatur,

linquentes] Salmasius (ad Solin. p. 825) cor- Maittaire (dc dial. Gr. p. 4) et Mattltiac (in grainm.

rigit liquentis, explicatque »liquentem naturam ье- p. 40) ostenderunt, quorum exciitplis addere licet

tbercam sive coclestcm, in qua nulla corpulenta Corcodllus et Crocoditus. Cetcrinn male codex Etac

solida discrimina, ut sunt circuli qui in spliaera tcnbcimntünstcricnsis omisit vocem aenea; specaenca

quae XQLX(i}Tr¡ dicitur, adfingi soient«; sed tatur enim illa spliaera artificiosa ab ArcLimcdc ininvitis

codieibus nihil muto, neque mutari quidquam venta, de qua supra (§. 58ö).

neecsse crit, nisi linquentis id est vacuae naturae sustinere] Egrcgie Matul ms (I, 168) de terra:

Herum per prolcpsin dixissc Martianum conjiciamus. »Idcirco manet stabilis, quia tolus ab Uta

Martiani Capellae lib. VIII. $. 815. 643

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utiquc subtilibus

aethereisque accidcre non potuisse compertum. Sic ubi igitur intelligentiae 810

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circuios pcrhibebo, idcali

quadam prudentia, non divcrsitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispensetur; sicque habealur quum evexuin devexumque mundum dixero,

quura similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel latcat pro conditione

horizontis positioneque terrarum.

DE QUINQUÉ PARALLELIS.

Hoc igitur praemonito illud insinuó, quod quidam Romanorum, non 817

per omnia ignarus mei, Stellas a stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo

Tantundem refugit mundus: fecitque cadendo

XJndique ne caderel« —

ct paulo post (194):

»Nee vero tibi natura admiranda videri

Pendentis teiTae debet: quum pendeat ipse

Mundus et in millo pönal vestigia fundo«.

Ita ct Ausoniíis (ccl. 1, 29):

»Telluris, medio quae pendet in aere, libra est. л

Confer ct Platoncm (in Phacd. p. 109) et Ciceronein

(de 14. D. 2, 4 о).

aetherisque] Adjcctuni est corporibus in códice

Ettenlicimmünsteriensi, quod tarnen quum glossematis

specicm refcrat, rccipcrc d ubi tavi. Consulto

potins omisisse Slartianus videtur, quum aetheream

naturam a corpulenta scdulo distinguât. Ñeque in

scqucntibus erat, cur ex eodciu illo códice reci

ñeren! sic igitur ubi, quod et ¡реши pravac liLrarii

scdiilitati deberi videtur.

idculi\ Similiter 3Iunctlio (apotclcsm. 2, 50):

»Tcoôè те jtávzcov siói rtavé£o%ot ¿vvéa

xvxXoL

Jvoj (itv ftçoôLortzoï yâ' oq)-&aX[iol6uv

oqaxol '

OL if aXXoi iirjXí (i£QÓrtú)v rtocutiôuv re vor¡

roi,

'Ev-У à'Cdsiç [ûv è'ctôiv iâf èv qjçeôi [lovvov

bor¡xol* cet.

Confer et Macrobiiiin (¡n somn. Scip. 1, 15), Ap

puie juin (de dogm. Plat, p. 290 Oud.), et Pro-i

clum (de spliaera с 2 extr.): [lèvoç yàp èv Xtù

мбцсо xvxXoç è6xlv ai6&7]xoç ó xov yàXa*~

год, oí ôè Xouíoi Xóyto (lôvov decopovvxai.

dispensetur] Aliam lectioncm depenselur Grotius

in margine apposait, sed pravnni.

parallelis] Paral lelos vocat circuios árcticos,

trópicos ct acquinoctialcm. GnoT. — Plura dabunt

Gcmintis (elem. astron. 4 in Petavii Uranol. p. 14

sequ.), Acbillcs Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Cleomcdcs (юу.Л. &ecúQ. 2), Proclus (de spbacra

2), Macrobius (in somn. Scip. 1, lli), Ilyginus

(astr. 1, (i; p. .>'¡1 31 и n cl;.) cet

quidam Romanorum\ Yarroiicín forlasse sígnificat,

licet in ¡is ¡Hins libris, qui ad nos pervencrunt,

una tantiim liarura etymologiarum exstet

(de 1. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici villi

quae insidant. Alteram coinmuncm babet noster

81 *

644 Martiani Capellae lib. VIII. §. 817.

dicta fuisse commémorât, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisserarn disciplinae, ac decern dici mundi circuios assevero

j quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias düeta medietatis sectae mensuram aequa

818 ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper apparens

et contingens confinia finitoris nunquam mersus assurgit; qui septentrionalis

circulus perhibetur ex со, quod cum ceteris, quae promentur,-

819 etiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quern Sol aestivus accedens solstitii fine repulsus

820 abscedit. Tertius aequinoctialis médius maximusque cunctorum, per quem

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit, vel quum in hiberna

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis aequa-

821 lítate compensât. Huic propinquus brumalis, in quem hiemali fine perveniens

822 in aquilonem denuo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus auenm

Isidoro (etym. 3, 71, 4), qui ct ipse Stellas Procli verbis utar, »alii paralleli sivc aequidistantes

dictas ait a stando, eo quod (¡vac stent semper sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Aequidiin

coclo ncc cadant; sidera tamen idem a const- stantes sunt, quibus iidera cum mundo poli sunt cet.

aerando potius dérivât. Tertium Astraeum invenies finitoris] Id est horizontis, de quo jam supra

apud Aratiim (pbacnom. 97): (§.603). Cetcrum Septentriones aequatorcm versus

»ov çâ té (paÓiv vel infra borizontcm mcrgi ipse noster in Geomc-

"AÓTQcav aqxaiov Jtaxeq sfi/xevat,« — tria monuit (§. 694. 696).

praeeunte scilicet Hesiodo (tbeogon. 582). At longe Sol aestivus] Isidorus (etym. 3, 44, 2): »Scaliain

origincin proponit Nicomachus (in manuali cumins circulus ex eo &SQIVOÇ ТроЯ1хос dicitur

barmonices I, 3,4; p. 6 Meibom.), ab абхатсос quia in eo circulo Sol aqnilonis finibus aestatcm

nomen astri ducens, olov бтабесод è6teçrj[xévoç faciens ultra cum circulum non transit, sed statim

xat àeï -&8COV, л"«р' о xai -&eoç xai ai$r¡Q rcvcrlitur, et inde tropicus appcllatur.« Sed haec

eovo[lccTOJtSfíoir¡Tac. omnia ¡lie pariter atque noster ex Graccis aslropraecepta

potius] Inverso online codex Etten- nomis traust ulit, quorum ipsorum pacne in siibeimmunsteriensis,

male; nt et in scquentibus com- gulis verbis concentus est, quarc exscribendis Ulis

memorare pro memorare, et atque post linea per- non praeter ncccssitatem iiiiinorabiiniir.

peram oinissum. secundo] Vide ne bis sciibcnduni sit, numcii

quorum alii] »Circiilorum enim sphacrae«, ut nota a libraras male intcllccta.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 822. 645

stralis qm'que antarcticus perhibetur; hie mersus ac vix altiore circuli extremitate

horizontis defixa contingens tanti tamon spatii quanti septentrionalis

circulus ratione monstratur, ei etiam invenitur oppositus.

DE COLURIS.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedam 823

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

nite. Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhibent,

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem subliman; alii

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis defixa contingens] Africanum scripto- detuoovvrai' xcov ds xoXovqcov xvxXtùv ftéçrj

rem cognoscas, cujus patria tarn prope jam ad ae- xivá kÖTLV а$£соот]Ха та vrtó xov àvxaoxxiquatorem

accédât, nt spbaeram multo obliquiorcin xov vrto xov OQÎÇovxa àrtoXafi/3avofi£va. Гда-

quam nos conspiciat; utque supra septentrionalem <povzai de ovxoi oí duc xcov rtôXcov âià xcov

cîrculiim Iiorizontis confinia attingerc dixit, ita xgortixcôv xai i6i¡(i£Qivcov Órj/xeLcov xai eiç

consentaneum est oppositum quoque ad ipsum prope теттада (ibqtj Ï6a diaiQov6i rbv âià uéôcov

borizontem pertînere. Qiianquam Laud scio an non Xcov Çcoôicov xvxXov.Addc Maneliionein (2, 43):

tam suae ipsins observation!, quam alii auctorí baec »Tovç Ô£ (léoovç xé/xvovÔL âvco xvxXoc «£oomnia

debeat, fortasse Acgyptio, unde oinncm sub- voç avxov

tUiorem astronomiae notitiam ad veteres transiisse 'Axqtjç ¿o%ofi£voù xoçvqyijç' avroL ye uhv

constat. Prorsus similiter Proclus: 'AvTaQXTixoç cîiupco

dé Ыхь xvxXoç — ê(partTO(tevoç xov ogiÇovxoç uiXX^Xovç a%çiç vot'lov xépvovoi rtèXoio

xa& ëv Ôrjfielov xai bXoç vrto yijv artoXafißa- x. x. X.

vôftevoç. et Macrobium (in somn. Scip. 1, 15): »Praeter hos

coluros] Gcminus (p. 19) et Proclus (с. 10) alii duo sunt coluri, quibus uomen dedit imperfecta

iisdem fere verbis: Ala XCOV rtôXcov de £Í6i XV- conversio. Ambientes enim septentrionalem vcrtixXol

oL Vrto Xivcov xoXoVQoi rtçoçayoçsvo- cem, atque inde in diversa difTusi, et se in snmmo

fievoc, Oig OVfißeßrjxev èrti xcov idícov rteoi- intcrsecant, et quinqué paralleles in quatuor par-

<psQ£lcov xovç xov xÓ6¡iov rtôXovç £%£tv. Ho- tes aequaliter dividunt, zodiacum ¡ta intersecantes,

XovQoi de xaXovvxat dut то (i£Qr¡ xwà avxtov nt unus eorum per Arictem et Libram, alter per

â&£CûQT]Xa yiyveÔ-d-ai. Oí ¡xlv yàg Xoirtoi xv- Cancrum atque Capricornum meando decurrat; sed

xXoi ttaxà Xfjvl rteot6xQo<pr¡v xov xó6¡wv bP.ot »d australcm verticem non pervenirc creduntur. «

646 Martiani Capellae lib. VHI. $. 823.

ortu circulum decussantes in quatuor quadras inuudi ambitum discrcverunt.

824 Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tarn inter se secundo conjunctos, quam

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire. Nam

unus ab Arietis octaya parte natus ámbito mundo per polorum vertices ad

eandem recurrit; alius simili complexu mundum a Cancro exortus includit,

quod planius postmodum faciemus.

825

DE OBLIQUIS.

Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discriminibus

interstinctus, ex parallelis duos solstilialem brumalemque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares ángulos aut findit aut

826 finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinqué sideribus. Galaxias

ambitum] Sic tlcdî ex codicibus Reiclienauciisi

et Du l'installons! pro ambit и . quod in editis erat;

■ton atiloiti reccpi decursantes, quod pro decus

santes in margine Grotius nota- it (vide supra §. 57

not.), nequc infra varietal <• pro veritate ex cadem.

secundo] Grotius secundae, anteriores tarnen

ediliones et códices longe pluriini secundo praebent,

quod restituí, licet bic etiaiit temperare inilii

ncqncani, quin ni supra (§. 820) et infra (§. 825.

872) per Hbrariorum errorem pro bis scriptum

esse putem.

octava parle] Maitianus partes intclligit, quos

nos ¡jradus appcllamus. Delambre (1. c. p. 511)

cum reprebendit in eo, quod Mancllioncm liic sccutus

sit neglecto Ilipparclto, quem tarnen s it um

appellant. Varias astronomorum scnlcntias circa

puncta solslilialia et acquinoctialia in signis refert

Achilles Taints (p. 146 Pclav.).

a Cancro] Alii codices, qiios inter Monaccnsis

(C) ct Rcichcnaucnsis, a Leone; sed viilgatam

lectionem Yeriorcm esse, inferior locus (§. 855),

quem rcspicit noster, docct.

nee ad pares] Sic margo Grotiana, ct codices

Darmstattcnsis, Rcicbcnauensis, ct Monaccnsis (C);

vulgo mine sine sensu. Proclus (c. 11) ct Gemi

nas (p. 20): ¿o£oç de vÁxXr\xai ó Çcoôiaxoç

%x>%?>oq ôtà ró Ло£ыд répveiv rovç rtaça/,-

Xrj?-OVÇ xvxÀovç, id est ex Linacri interpretatione

: »quod aequidistantes ad inaeauales atujulos

intersecet. « Obliquitatem autem zodiaci mature те-

teribiis innotuissc constat, cujus înventionis laudem

alii ad Pytbagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

bist. nat. 2, 6), alii ad Ocnopidcm Chium (Plut

plac. pliil. 2, 12 ; Macrob. Saturn. 1, 17) referebant,

ut taccam anonymum vitae Pytbagorae scriptorem

(p. 61 Rillersbus.), qui Aristotclcm demum

cam reperisse tradit.

Galaxias] Viam laetcam inter máximos circu

ios oliiii rclatam esse mitlli veterum loci ostendunt.

Macrobius (in somn. Scip. 1, 15): »Est autcin

Martiani Capellae lib. VIII. $. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambitu porrectus ctiam visibus approbatur.

Nam confinio septentrionalis circuli natus, in finitorem antarcticae regionis

acclinans, paene totum videtur permcare coelum; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus e circulis,

quern quidem, quod locis momentisque omnibus varietur, dubito quid appellem.

Hie tarnen novissima supernaque discriminans", atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel finitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO.

Sed quoniam cxpositi circuli breviter claruerunt, nunc eorum spatia, 827

lacteus anus с circîs qui ambiant coelum et sunt et bis ad eum perrenírc videatur, semcl in со

praeter cum numero decern — de hoc lácteo mullí loco ubi Aquila constituitur, ¡tcriim autem ad ejus

ínter se diversa senscrunt, causasque ejus alii fa- signi regioncra, quod TlooxvtùV YOcatur. Duodecim

bulosas, naturales alii protulcrunt.« Philosophe- signorum partes sic dividuntiir: quinqué circuli,

rum de со placita exstant apud Arislotelem (meteor, de quibus diximus (parallel!), ita ut uuusquisqne

1, 8), Plutarcbum (5, 1; p. 892), Stobacum eorum dividatur ¡u partes duodecim, ct ita ex co-

(ecl. 1, 28; p. 573 Heer.); nos hic Proclum potis- rum punctis lineac perducantur, quae circuios sigsimum

audiamus (de sphaera 18): Àogoç âé ебп nificent luctos, in quibus duodecim signa descrixvxP.

oç xaí ó Tov уаЛахтод- ovtoç fièv ovv bantur.« Nonnulla ct ipse noster supra (§.97.207)

[isiÇovi JtXáttt, XtXbi-tùTai reo TQOJtixio уху,- ct infra (§. 855).

fy>, ÔvvèÔTTjxe ôè èx ßQa%vpLEQiac ve<psXo- quid appellem] Lege qui appellem. Grot. —

hôovç, xal èdriv èv ш хобцср fwvoç -&есо- G rotii mentem prefecto non intelligo; ainbigit Mar-

OTiroç' ov>x coçtôrat ôè avtov то rtXâxoç, tiauns, quid cum circulum esse dicat, qui, ut ait

àXXà хата fièv Ttva [i£QT¡ лХаТшедод sÓTt, Macrobius (1. с. 1, 15), »certtim locum habere non

хата dé riva ÖTevoTSQog , dû rjv ahiav èv possit, sed pro diversitatc circumspicientis habitan-

TaZç JtXûOTaiç Ôtpaioaig ov хатаудшретаь tisvc varietur«, ñeque ultra quadringenta stadia,

о TOV уаХахтод xvxXoç' è6ri ôe xal ovtoç si Proclum sequimur (de sphacra 15) idem maneat.

TCúV fiíyíÓTíOV y.vkXcùV, ftéyiOTOL yàç èv 6<pai- horizon vel finit or] Alios intersercre vel miens

oaig XèyovTai xvxXoc ol то avTO xèvrçov margini Grotius adsciipsit, quod ct in anlerioribus

ÏYOVTeç Tri 6<pa'toa. Adde Aratum (468), Ma- editionibus et in codicihus Rcichcnaucnsi ct Ettennethonem

(2, 55), Isidorum (etym. 5, 4G$ p. 152 heimmünsteriensi legit ur; sed rcctiiis Grotius omi-

Arev.), inque primis Hyginnm (poët. astr. 1, G; sit, quum omni sensu carcat nee nisi ex maie ¡np.

551 Munch.): »Qui lacteus vocatur, contrarius tcllecta voce ôoiÇcov per dlTTOyoaq)iav ortom

acquinoctiali, ubi oportet ut cuín medium dñidere esse videatur.

648 Martiani Capellae lib. VIII. $. 827.

unde prirao coepcram, perhibebo. Ac prius ad septentrion alis circuli redeam

aranditatem ; in quo more geométrico duo primo signa composui ad circulum

perducendum, id est unum quod centron , aliud quod peripherian demonstraret.

Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi ; quam postea manente centro mente circumagens circulum designavi,

atque ab omni parte spatium aequale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appcllatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores majoris

Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

8^ Huic circulo confinis solstitialis, quern itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, rcperimus

eundem circulum ambitu potiorem per hace tamen signa curvari: incipit ab

coeperam] Grolius in margine: »al. conceperunt.* sinistra Bootis exterior! pai'te circuli convcnit con-

Non necesse. juncta.«

lineam duxi] Lege cum MS. lineam dixi. GnOT. ambitu potiorem ] Codices Monaccnsis (C) et

Fefcllit Grotiuni prava distinctio, qua pervenire Darmstattensis potiore, cui Ettenhcimmiinstcriensis

cum verbo dixi jungendum arbitraretur; qua cor- adjungit porreetum, ut supra (§. 826); sed baud

recta omnia jam plana vulgatamque uuicc sanam scio an Lace mera correctio sit a librarlo profecía,

esse apparcbit. per haec] Vide Aratum (480) ct Hyginum (4, 2;

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenbcim- p. 463): »In acstivo circulo hace signa she partes

munsteriensis; vulgo per sphaeram. eorum conspiciuntur: capita Gcminorum, Aurigac

a capile Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 6; genu utrumque, Pcrsei crus et humerus sinister;

p. 468 Munek.): »Arcticon igitur orbem sustinct Andromeda autem a pectorc sed manu sinistra dicaput

Draconis cum reliqua corporis parte ; Ce- viditur Praeterea in eodem circulo pedes

pLeus autem pectore sno circulum jungit. Eodem cqui Pcgasi positi videntur, ct caput a reliquo

orbe nituntur et pedes majoris Ursae , praeterea corpore dividitur Oloris — Ophiuchus humeris ut

sedile Cassiepeiae cam pedibus ejus nititur ipsi cir- circulum sustinerc videtur; Virgo propc contingens

culo, siuistro pede genuque dextro et pedis prio- a capite inter bunc et acquinoctialem circulum colribus

iligitis ejus qui Engonasin vocatur; et manus locata est — Leo a pectore ad lumbos dividitur, ut

Martiani Capellae lib. VIII. §. 828. 6i9

octava parte Cancri, cujus omne corpus in longitudincm secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

úngulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad sinistrum

Persei crus ejusdemque sinistruin humerum, inde ad utraque Heniochi

genua, et proxinie ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem. i .

DE AEQUINOCTIALI. ."'.;/' •'

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli termino circum- 829

actus, tam in Arietem quam in Libram linea permeante, per haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Ononis alvum, deinde per edictas

curvationes Hydri Crateraque ct Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius Stellas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac turn

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUMALI.

Brumalem vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo 830

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus ct corporis superior pars inter nunc ct finxerc, ut uno genu, hoc est dextro nixus siarcticum

circulum videatur — Cancer autcin sic di- nistro propc contingere videatur — in codem cirviditur

médius, ut inter duos oculos ejus circulus culo zona Ononis, ut ipso circulo praccinctus cxistitrajectus

existiinetur.« me tur; Hydra flexu a capite primo, ut ccrvicibus

cludit] Sic codices Monaccnsis (C) et Darm- erectis Cancrum attingere videatur, et ex inferiore

stattensis; vulgo incluait, codex Ettenbeimmün- corpore Ilydrac Crater cum Corvo vclut fixns esse

steriensis concluait, quod correctionem ölet. circulo conspicitur. Item paucae stellac Chelarum

¿iridis | Ilyginus (4, 5; p. 465): »Sccundus codem adjunguntiir; Opliiuchi genua codem cir

ai» aestivo aequinoctialis est circulus, in quo hace culo a rcliquo corpore di vid un tur; Aqiiila sinistesigna

ct partes corum perspici possunt: Aries totus riore penna paene contingens figurata est, eodemomnibus

pedibus innixus videtur in eodem que circulo caput Pegasi cum ccrvicibus nititur.«

Tauri genua ut fixa perspiciiintur , etsi nonuulli ita per haec meare] Ilyginus (4, 4; p. 467): »Mc-

82

650 Martiani Capellae lib. VIII.. J. 830.

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, acdehinc ad Leporcm

'prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Ccntauri ad Scorpionis

aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTÁRCTICO.

851 Ullimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantum

septentrioualis includit. Quem quidem meantem, quibus sideribus circuletur,

:'(j?> ego poteramii memorare; ñeque enim- mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superiovis partis visibus hominum disten-

-ditur, dicere praetermitto, ne incompertä ifalsitatem admiscerc vidcatur assertio.

. , ' • '. . '.-■■. .ii.,.1.

ITEM DE COLURIS.

852 Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoquc aliquid curvationis abdentes

non se totos visibus repraesenterit, tarnen quia conjectura non errat,

poterunt demonstran. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum coutingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proxime

luanum sccans per septentrionalem circulum ad cardinem mundi pervcnit; a

dium Capricorn am divídeos et pedes Aqnarii per tingere et Ara vid с dir prope affixa, Eridaniquc

caudam Pistricis nt traje с tu s videtur; dividit etiam flnminis extrema signification

Lcporeiii fiigienlcm a cruribus et qnadam parte per ignota] Bcccpi Jcctionem a Grotio in marcorporis,

et Canis sequent!» pedes, et Navis ipsius ginc notatain, ndstipulantibus codieibus Ileicliepuppim

, Centauriquc cervices ab reliqno corpore nauensi et Ettcnbcimniünstcriensi; vulgo per igdividit.

Scorpionis extrema cauda, quod acumen notas superiores partes visits, quod corrigendum

vocatur, codem circulo conjungitur j Sagittarii areas vidit et Bondmnns (var. lect. p. 60).

codem orbe deforma tur.« abdentes] Grotiiis nescio mide ándenles, qnod

ijuibus sidevibus\ ¡Von nulla commémorât Ilyginus falsum esse apparct (§. 825).

(4, 6; p. -IGO): »Ad antarcticon autem circulum Deltotos J Lege Deltotou. Sic in Geometría

pert cnit extrema пал ¡s Argo, pedesque Ccntauri Isthmon legendtim docuiinns et infra Diarhodou.

posteriores adjunguntur; priores autem prope con- GnoT. — Equidcm ut supra (§.655) Isthmos serMartîani

Capellae lib. VIII. $. 852. 651

quo per caudam Draconis ad sinistruin Arctophylacos proximeque ad Bootis

stcllam ductus dextrum Virginie pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextrara manum Centauri, qua pantheram tenet,

divisus baud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetum per:

corpus ejus aversique cervicem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Caricri 855

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsuui pectus ejus cervicemque;

inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppim

seeans ad octavam partem Cancri redit. ,

DE SIGNÍFERO.

Duos jam superesse circuios dubium non habetur, quos quidem obliquos 851

varí, ¡ta et hic codicum lectionem desererc nolui, Are In rus et Arctopliylax non magis divers! fuerint,

qui Martiaui quoque error esse polerat. quam Arctopliylax et Bootes. Conf. J. II. Vossiura

contingens Persei] Codex Ettenhcimmünsterien- («d Aratum 91), uostrumque ¡nfra (§. 838).

sis omittit vocabulum contingens, fortasse qnia inconspicuae] Veram lectionem anteriores jam

jam antea legebatur; sed quum in bis descriptioni- habebant, nnde Grotius suam correxit; sed cur perbus

astronomicis summa perspieuitate opus sit, P*™»" cdidit conspicuae? Eadem res iofra (§. 855).

ut apparcat utrum cirenlus, de quo agitur, con- al inde Ver dunes] Codex Ettenliciinniünsterientingat

tantum an secet aliquod sidns, Martianus 8Î8 <*> 4uod ***** ae4ue reeipere dubitavi, atque

consulto verbum itérasse videtur. înfra ductus Pro ¡""ductus, mox Aquilac rostrum

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua $

Boolis stellam] Arctopliylax hic a Bootis Stella .. ... ... л ..

' * " paritcrqnc causam non vidi cur lectioncs a ürrotio

discernitur, quod quo pacto fieri potucrit ignoro. ¡n marg¡ne поЫм rf Ыв pro rf ш> ¿t ^^

Cicero v (vN. D. 2,' 42)': cesque *pro cervi. cemque vul,gat.i.s praelPerrem.

»Arctophylax vulgo qui dicitur esse Bootes.« rectam puppim] Alii, teste Grotío in margine, I

Fortasse Booten dixit qui alias Arduras appelle- ereclam, hand male, nisi is potins sensus esse

tur, iiiavîniaiii Arctophylacis stcllam, quam proprio videretur, colurum puppim recto ángulo secare.

82*

652 Martiani СареДае lib. VIII. §. 854.

dici superius memoravi. Quorum unus signifer non ut cetcri, quos linealiter

feci, sed latissitnus omnium comprobatur; quem quum in duodecim spatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim portiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodecim partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo de Sole loqui coepero, demonstrare, qui per

83o mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

decim signa admodum clara circumagi dubium non habetur. Nam galaxias

signifer] Proclus (de sphaera il): Ao£oç ôè

ебте xvxXoç ó xcÓv ôcôôexa Çcoôicov, avróg

de ix xquûv xvxXcov jtaoaXXr¡X(>yv 6wk6rr¡xev,

¿rv oí fiiv ró rtXâxoç âipooiÇeiv Xkyovrai rov

Çcodtaxov xvxXov , ó dh día цкбазу raw fídô'lcûv

xaXeZrat,' ovroç de e<pájtrsrat dvo xv

xXcov ï6cov xai rtaQaXXrjXcûv, rov [lev -&sqîvov

TQOrttxov xaxà rr¡v rov xaçxivov jïqcOttjv

fiolpav, rov de %ei[isQivov rçortixov xaxà

TT/v rov aiyoxéocûToç JtQu>rr¡v [loZoaV то de

fíXátog rov Çcoôuxxov xvxXov è6rï fioïçat

dioôexa. Plura de zodiaco in Palaeogr. crit Vol.

Ш et IV exposui.

feci] Ita anteriores éditâmes: perperam Grotius

fecit.

latitudinem] Manilius (astron. I, 679):

»Et ter vicenas partes palet atque trecentas

In longnm; bis sex latescit fascia partes.«

Adde Hyginum (рос t. astr. 4, ;j extr.): »Priores

enim astronomici qunm omnes res ad duodecim

parles revocarent, ut menses et horas et latitudi

nem signorum, itaqne et signa, per qnac res om

nes sîguificantur, duodecim voliicruiit esse.«

galaxias] Clarius ejus cursum exposuit Mani

lius (astron. 1, 682 sequ.):

»¿alter in adversión posilas succedil ad Arctos,

Et paulo a Boreae gyro sua fila reducit,

Transit i/nc inversae per sidéra Cassiepiae;

Inde per obliquant descendais tangit Olorem,

Aeslivosque secat fines Aquilamque supinam

Temporaque aequantem ggrum zonamque ferenlem

Solis caitos , inter caudam qua Scorpius ardet ,

Extremamque Sagiltart laevam atque sagitlam$

Inde suos sinuat flextts per crura pedesque

Centauri alteritis , rursusque adscendere coelum

Incipit Argivamque ralem per apluslria summa

Et medium mundi ggrum Genùnosque per ima

Signa secans subit ¡Ieniochum, teque unde

profectus ,

Cassiepia, petens super îpsum Persea transit.»

Adde Hyginum (4, 7): »Rcliquuin est nobis definiré

диет supra lacteiim orbem demonslravimus. Ipse

enim dividit Oloris extrcmaui s luis tram pennam,

quae extra aestivuni pervenit lineni; deinde transit

manum dextram Persei, et ab humero sinistra Aurigac

perveniens sub manum ejus dextram et Gcminorum

genua et pedes ejus signi quod Procvon

vocatur; hic divâlcns acquinoctialem et aestivuni

cîrculum tangit extremum fin с m mali qui in Argo

nave defixns vâlclur; deinde rursus ruvertens genua

Centauri dividit a rcliquo corpore et extremam

caudam terminât Scorpionis et arcum medium Sagittarii

et Aquilae dimidiam partem, per ejus transiens

pennas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 855. 6o5

non magis ratione quam oculis approbatur; cujus ultra regulam et plerumque

deficiens latitude- a Cassiopeae astro in Scorpionis aculeum longitudine

compensatur.

DE HORIZONTE.

Supcrest circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme- 856

antisque mundi diversitalibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retiñere.

QUID SIT SPATII INTER CÍRCULOS.

Jam nunc inter circuios universos quid interstitii vel spatii intercapedo 857

naturalis immiscrit, aequum explicare. Nam inter septentrionalem circulum,

quern in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab eodem interjectu pari spatio et ejusdem

tcrtia portione. Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circuios

longitudine] Lalitudine , quod legi tur in cditis, inter octo el sex] Pracpositioncm a Grotio

ancrlum esse vidctur nicndum ; легат lectioncm neglcctam ex anterioribus editionibus, adstipulancodex

Ettenheimmunstcriensis pracbuit, quam ut tibus etiam codicibus omnibus, restituí. Getcrum

iiitclligas, tenendum est diuiidiatam tantum circuit diversa hace Martiani ratio est areliquis, qni quum

longitiidincm apparcrc. Possit tarnen fortassc vul- meridianum circulum in scxaginta partes dividant,

gata quoquc defendi Acbillis Tatii loco (¡sag. in senas partes inter polos ct circuios polares, quinas

Aratum с. 23, p. 144 Pctav.), ubi pariter zodiaci inter polares ct trópicos, quaternas inter trópicos

latitude (лЛатод) appellator то àrto aiyoxèoco- et aequinoctialem constituunt; ut Manilius (1 , S6i>

roc \ik%Ql XCtQxlvov дшбтгцш , quibus verbis sequ.), Acbilles Tatius (isag. in Arat. p. 150

ipsa ejus diiiiidia pars significatur; cul adde Gc- Petav.), Proclus (de spbacra 9), Hyginus (astrminum

(p. 28 Pctav.). poët. 1, 65 p. 549 sequ.), atque etiam Pscudoimmiserit]

Sic pro immerserit, quod nibili est Hipparclms ad Aratum (p. 265 Pet.), qui trecentas

in edilis, margo Grotiana codicesque Reicbenau- scxaginta partes facit; ex Martiani ratione bemiensis,

Ettcnheimiminstcricnsis, et Darmstattcnsis. spbaeriis singulis tricenae senae, universo igitur

Practerca paulo post in Ettcnlieiramünstcricnsi le- meridiano septuaginta duac partes tribuuntnr.

gitur aequum est pro aequum in cditis, cujus tarnen interjectus] De hoc vocabulo vide Stcplianium

mutandi causa non erat. (ad Saxon, p. 19).

654 Martiani Capellae lib. VIII. §. 837.

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex; ab aequinoctiali

ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis ilia, quae inter septentrionalem solstitialemque circuios interjecla; circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septeutrionalis

ostendit.

DE FIXIS SIGNIS.

838 Peracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur incrrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinqué

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantar; ut capram, quae Heniocho superposita,

aut haedos qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quern Ophiuchus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae skiera velut partes hasimilis

| Codex Ettenlicimmünsteriensis aildit nisi Aquani addidcrim ct Canopam, quae extremo

proportío, quo tamem additamento facile supersc- posnit, sed ut ipse partes potius signornm quam

demus, si intercapedinem ex antecedentlbus re- sigua ij>sa esse intclligcret. Dc reliquia, nisi quid

petimus. pcculiaritcr monendum fuerit, lectores commode

austrinum] Alios ct hie ct ubique australem ad illorum altcrutrum practereaque ad Aratum atquc

legere Grotius in margine notavitj sed utroque pa- Manilium ablcgabiinus.

liter optimi auctores iituntur. velit quis] Ita codices Ettenbeimmiinstcriensis

spatiorum circulorumque] Codex Ettcnheimmun- et Grotianus pro velit quisque in cditis.

steriensis inverso ordine: breviter spatiorum cir- capram] Apud Crotium errore expressnm erat

culorumque; moxque Шит coelum pro omne. capra, quod correxi. Ceterum confer Gciuiiiuui

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Gracce (clcni. astr. с 2, p. 13 Peta v.): ¿ ôè èv ТЫ SVCúcvtXaveZç

dlcuntur (IV. D. 2, 21), ne ambiguita- vvfico cofito rov Hvió^ov xei/uevoç Xccfirtçoç

tem formae Martiani culpae tribuas. a6rr¡Q Aï$ ítQOÓayoQSveTai' oí de èv axon

triginta quinqué] Hyginus pariter atquc per- xov avTOV %SiQl xsifievoi ¿6t¿Qi6xoi ÔVO "Eqisonatus

Eratostbcncs in Catastcrismis quadraginta tpoi xaZovvrai.

duo nnmerat, compreliensis nimirum zodiacalibus, pantheram quam] Sic codex Ettcnheimmiinquae

noster seorsim babet, ut triginta tantum prac- steriensis; vulgo quern, quod panthera antea scribi

terca rclînquantur. Corviim videlicet et Crátera postulare!. Ceterum simpliciter -&r¡QLOV appcllat

cum Hydro jiingit, Coclulum autem sive Coronam Aratus (pbaenom. 441), unde bestiam Vilriivius

australcm prorsus omittit; plurcs nee ipse noster (9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 38.5, 57) hostiam,

Labet, nec unde triginta quinqué absolvant scio quam supra arum tenens immolare videatur. Adde

Martiani Capellae lib. VIII. §. 838. 655

bendae stmt potiorura. Haec igitur quinqué et triginta signa circuli intcrjacentis

ambitu discernuntur : nam alia sunt aquilonia, alia austrina j a regione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

intcrius autein numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraqup

Septentrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quern

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, INisusque quem alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cepheus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autcm

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canícula, Lepus,

Eratostliencra (cafasler. 40): Mtt de TO &7]QLOV cero etiam in loco citato Nixtim simplicitcr dixit

iv Talc %eo6i TCXr¡6iov Tov -&VTr¡QÍov , o de eodem astro. GnoT. — Monacensis (C) quoque

doY.il ttQOÇtpèçew &v6cov Zivèç de ctÖxov Nixus, Darmstattcnsis Nixos; vulgatam tarnen mn-

<pa6w arreó eivcu oïvov, è£ ov Oitèvôei toïç tare nolui, quia utraque participa forma pariter in

&SOÏÇ, quocam convenit sclioliastae ad Germanici usn est, adeoque nisus praefert Drackenborchius

vel Caesaris Domitiani Aratcorum fragmenta. (ad Summ 2, 123), alteram nixus antiqiiam et

nam alia] Eanilent diätributionem invenimos obsoletem babitam esse probans ex Servio (ad Acapud

Geminnm (p. 12 Petav.), Vitrnvinm (9, 3 ncia- *> ii4)> c,l! tamcn obloqaitnr OrcIIios (ad

et 4), Manilium (1, 318 scq.i.), «Kos, quo» enu- Cíe. orat. pro Plancio с. 27, p. 159).

merarc lougiiin est. Cyynus] Correxi qood apud Grotium scriptum

. . . T - , . , . .. . - . . . erat Syanus, »шип anteriores editioncs omnesnuc

mteruts\ Lcgendum Tiden poesit tnfertus, nisi ...

, .... . , i , i • _ m _,• scripti libri veram praebcant lectioncm.

spbacram artiliciosam ante oculos Iiabuissc ülartia- « '

„um apparcret, cujus notum est alteram partem ИУЛги*\ AratuS (*43) '™<W> Cîcero (Ш)

semper eminere, alteram reccdcrc et quasi deli- et UW™* (2> 40 ct 3' 39) НУЛтл Loc s,>u"'

appellant; at Geminus (2, p. 13), ut noster:

»Tdçoç, Коитус, Kôaag*, pariterque Hipparrasusquei

L>esc JMixusque cum Д1э. meo et /ja» a m a-a n . \ « ■••

i J ° » c cbus (ad Aratiiiu 2, 1; p. 2o8 Petav.) et alii.

membranis. Nixus est o èv yóvaÓw. ó yvv$ „ , -, ... . ,. .. ~ ..

' * ' Crater] Alios crátera ubique seribere (j rotins

Arato. Manilius »nixam genu speciem« appellat. . . . . , . ,

. »n margine notavit; qua de Гоппа vide quae supra

Anud Vitruvium male Nessita legi tur, emenda Nixus. . , , » »,ч . , ,

" D ' шоп in (ad g. ol) »n voce Ьираеаа.

Gnixttm a qeneribus (hoc est nenubus, sic Cicero: _ , „. ,. . . .„„.

* ч Procyon] Cicero (in Arateis 4G6)r

»Quae genus ad luevam Niri delapsa resedit*) »Anteeems, Grajo Procyon qui nomine fertm:*

dici Fcstus testatur: nos litcram imam elidimos, Accuratius famen G"ininus signiim distiuguit a

idcoque Arnobius, Appulejns aliiqne.ogcnu.nixum» Stella spleiidida, quae in ipso ccrnatur eodcinquc

dixcrc, sive a nilendo, sive a Graeco yvv$. Ci- nomine Procyon dicatur.

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 838.

Eridanus qui ab Ononis pede defluit, Cetus, Centaurus, navis Argo, Piscis

austriuus, Coelulum, Ara. Nam* et aquam, quae ex cratère Aquarii fluil,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae

859 incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Haec discernit zodiacus,

qui quidem aequales duodecim signorum intégrât portipncs, sed undecim

habet signa; Scorpius enim tarn suum spatium corpore quam chelis

Coelulum] In Glossis cstt »Caelulum thuribu- Ptolemaeum tamen qui praeter nostrum appcllatuni

bun a caclando«, sed male, nam ara et thuribuliim rcferat, non novi; ñeque Eridano, sed Argo navi

idem sunt. Grot. — A nonniiHis antcriorum edi- anniimcrat Geminus: èv aXQCO ТЫ Лч]да?лы rîjç

tionum abest, fortasse quia codem crrorc cum Ara jlçyovç xeiusvoç ЛацЛООС aÖTTjQ liaveoßoc

confunderent ; sed reete Miincberus (ad Hygintim ovoiUi^Etai.

p. .412) monet Coelulum Latine dictum esse quem chelis \ Id est brachiis sive foreipibus suis,

Gracce a nonnullis oVQCevíóxov , ab lüpparcho quarc minúscula initiali exprimendum cura vi; noautem

Caduceum appcllari Geminus doccat, nimiruin minis enim vim postea demum babet, ubi Mar-

Coronam auslrinam , quam plerique ante pedes tianus, quam nos Libram dicamus, Grajos quos-

Sagittarii ut ludentis abjectain videre sibi visi sunt; dam Chelas dixisse narrât; nunc ¡lind tantnm vull,

de qua conferri jubet Scaligcrum (ad DIanilium Scorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

p. 411) et Tbeonem (in Aratiun p. öl cd. Lond.). et Librae (spatium) cbclis suis oecuparc, certe

Vide etiam infra (ad §. 842). majorem ejus partem, nam superioi'is Librae partis

ш]1шт\ Geminus banc quoquc inter signa au- nonnullas Stellas ab alüs ad Virginie pedes referri.

strina proprio loco numeral. Notiim enim est inultos Libram omnino non nuquidam

Canopum] IVon quidem, ut in editis, merassc inter signa zodiac!, quorum noster quocodices

pracbent Ettenbeimmünstcricnsis, Reiche- que partes sequitur, dum nndecim tantum signa

nauensis, Monacensis (G), ct Darmstattensis. Ipsius statuit, pariter ut Hyginus (poet. astr. 4, ;>): »etsi

slcllac supra jam (§. 593. 608. 696.) saepius mentio nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo qnod

facta est; adde Vitruvium (9, 4 s. 7): »Hujus Scorpio magnitudine sui corporis duoriim locum

autem rei index est stclla Canopi, quae bis re- occupât signorum, e quibus prior pars Chelae,

gionibus est ignota, renunciantibns ncgotiatoribus, rcliqua autem Scorpio vocatur.« Unde Manetho

qui ad extremas Aegypti regiones proximasquc ul- (apotcl. 2, lo6):

timie finibus terrae tcrminationcs fucrunt«; et Lu- Xi] Xai Vag «al di¡ (i,ete<pi][ii6av àvéoeç

canum (8, 181): tool

»mde Canopos Kaí Zvyov txkrfC66av irtei г erávvÓd'

Excipit australi coelo contenta vagari , éxctTSQ&ev,

Stella ti meus Bureau, л — Chai лед ялабтиууес ènl Çvyov tAnofiévoio •

Martiani Capellae lib. VIII. §. 859. 657

occupât Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.

QUOD DIYERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTUR QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de- 840

monstrarcm; sed et magnam partem adstructionis exquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quacdam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hánc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, reliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrion ali, thorace partito et diversis circulis attribute; Nisus vero sicl

Macrobius (Saturnal. 1, 21 f.): »Scorpius totns, defixa] Pro tlefixis hoc Bondami (in var. Icct.

in quo Libra est.« Plura dabunt interpretes ad p. CO) codex pracbuit, e quo ctiam correxi dis-

Virgilii locum (georg. 1 , 55) : crêpant in editis substituto discerpant.

»Qua locus Erigonen inter Chelasaue seauenteis* Cephei corpus] Vox septentrionali deest in MS.

iuprimis Servius, cujus baec nota est: »Aegyptii et mérito, est cnim hic àjTQOÇÔt-OVVOT] et ex sudnodeciin

esse asserunt signa $ Cbaldaei yero un- perioribus aut subscquentibus inepte rcpetita. Grot.

deeim, nam Scorpinm et Libram unuin signum ac- — Interpnnctione mutata intcgram scrvavi vulgacipiunt;

chelae cniin Scorpii Libram faciunt. Iidem tain lectionem, quam non modo Bondamus (var.

Cbaldaei volunt aequalcs esse partes in omnibus Icct. p. GO. 01) conjecturis tentavit, sed librara

signis; sed pro qiialitatc sui aliud signum viginti, quoquc varie intcrpolarunt; siquidem codices ctiain

aliud quadraginta habere; quum Aegyptii tricenas Bondami et Ettenbcimmünsteriensis omittiint sepesse

partes in omnibus velint. Modo ergo sccun- tentrionali, Monaccnsis (D) autcm inter partito et

dum Chaldaeos locutus est, dicens posse enm ha- diversis inserit cetero toto. Jam vero intclligcs

here locum inter Seorpiuni et Virgincm. Nam Eri- omnia recte procederé, modo suppléas: »Cephei

gone ipsa est Virgo.« corpus mediatenus septentrionali« seil, parti depuauod

diversis circulis] Нас de re accurate egit tatur. Ccteriim confer Pseudo-IIipparcbum (p. 2iJ8):

Pseudo-Hipparchns (ad Aratnm p. 257 Pctav.): ¿ [úv ovv àçxrixoç xvxÂoç TSfivec Çcôdux ovo,

XoiJtov (israßarsov èrtl rovç rèfivovraç xv- Bocórov ¡ikóov àyxcova xaï Kijtpécoç 6rr¡\h¡,

kXovç nal ta xspwôneva vn' avvcôv Ça>ôt,a etc. ovx eïgrjxe de rtsçL tovtov "Açaxoç.

85

658 Martiani Capellae lib. VIII. $. 840.

nístro pede septentrionalis Draconis verticem calcans , capita solstitialém circulum

adscendit, unum braohium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia

hujusraodi non minus insua via quam morosa.

•

QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

841 Hlud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quern detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiain medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium, et in lingua Caniculae lucida Stella. Quum

septentrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pedem enndcin

quem nostcr nominat etiain Hyginus (3, S; p. 422):

»Hie positns inter duos circuios, arcticum et aestivum,

utrisque pedibus et dextro genu arcticum

circulum finit, ita tamen nt dcxtcro pede prioribus

digitis' circulum tcriiiinct, sinistvo antem toto

caput Draconis opprimere conetur«; rectius quam

Aratus (70):

det-creoov rtodoç axgov '¿x£l 6-лоХюХо dqà-

XOVTOÇ,

([nom ideo reprehendit Hipparchus (ad pliacnom. i,

1 5 p. 181 Petav.).

quibus surgentibus signis] Caput hoc optime

convenit cnm eo quod apnd Hyginnm est libro

quarto. Grot. — Recte, sed melior auctor Aratus est

(S68 sequ.) cum Hipparcbo (ad pliacnomena lib. 2),

neqne spernenda comparatio cum Pseudo-Hipparcho

(ad eadem p. 258 — 260 Petav.), qui etiain enndem

cnm uostro ordincm sequitur, quum Ilyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendum intactum adbucdum

remansit , jam tamen eximcndiim. »Oriente

Cancro« inqnît »occidunt« cet. Exccrpta nostra

oceidit, quod in earn te facile opinionem adducet,

omnino scripsiese nostrum »oceidit Coronae Ariadnes

— pars dimidia.« Oriente enim Cancro tota si occidat

Ariadnes Corona, qnomodo oriente Leone

»Coronae reliquiae« sive uti rectius MS. »Coronae

rcliqua« contcgiintur? Hace sane non cohaerent,

si vulgata lectio recte se babeat. Et de veritatc

emendationis ne dubites, en tibi ' Hyginnm , qui

claris verbis (poet. asir. Hb. 4, cap. 12): Cancer

exoriens« inquit »obscura t dimidiam partera Coronae.«

Addc Ciccronis baec ex Aratcis v. 598 cd. Grotii:

»Jam si mir l ut supero se toto famine Cancer

Extulit, extemplo cedit delapsa Corona,

Et loca convisit canda tenus infera Piscis,

Dimidiam retinens stellis distincta Corona

Partem etiam supera, atque alia de parte re

pulsa est.*

Bond. (таг. lect. p. Gl. 62).— Arati rationem probat

ctiam Hipparchus (2, 5; p. 214); tarnen non tanta

apud ine est Bondauü excerptornm anetoritas, nt indc

Mai'îianiim corrigam , quum videara pari incuria

ctiam Pscndo-Hippardmin loqui (p. 259): ôvvsl ôè

Ôrétpavoç' ix&voç то f/[u6v ïcoç èrti фахп

к. т. X.

Martiani Capellae lib. VIIT. §. 841. 6o9

autem Leo oritur, Coronae rcliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila, Nisique pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon, Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri

pars prior usque ad Cratcrem, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgente occidunt Pegasi et Cygni reliquae portiones, Andromedacque 842

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani; oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimam

caudam, Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodem tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota, et caput Ophiuchi, Nisique corpus omnc

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Orion, et Canícula, et Hcniochi

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

Cephei caput humerique, et Centauri pedes priores. Capricorno oriente 845

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

Coronae reliqua] Sic anteriores editiones; Gro- (ad Hyg. aetr. 4, 12 5 p. 475). — Hygiuus enim earn

tins reliquiae. Coronam appellat, quae ante Centauri pedes jacere

Anionis] Lege cam MS. Argus Graeca dccli- existimetur, quae est austrina (vide ad §. 858); in

nationc. (¡нот. — Scd ¡dunlins ctiam vulgata lectio eademque sententia ctiam Scaliger erat (ad DIanilium

codicibus nititur, ¡ta ut qiiartus qiioque casus Ar- p. 572); sed Aratiis (608) indistincte:

(jonem (§. 850. 855) in Mouacensi (C), Darmstat- 'H [úv àç eiç éxkqr¡v (pigerai, rà de veiôtensi

et Ettenhcimraünstericnsi legator. Plura alio- -&ev аЛЛа

rum cxcmpla affert Sclineiderus (lat. Form. p. 146). OvçavoÇ âvTHpéçei Ôxetpàvoiô xe ôevreça

flexus] Codex E ttenbeimmünsteriensis confluxus; ЮЭхЛа ,

sed praefero vulgatam. Aratns etiam xapirtai habet quem docte aniniadrertit Yossius (ad v. 400) Co-

Ariadnes Corona] Errat Capclla, Ariadnes Co- ronam anstrinam nondum cognovisse.

ronam appellans cam, quae cum Scorpione oritur. caput Ophiuchi] Restituí ex códice Ettcnlicini-

Corona Aiiadnac est 6zé<pavoç ßoQeioc, uti lo- munsterienei, quod Hygini et Pscudo-Hipparclii

quitur Tïctzes ad Ilesiod. p. 95 ed. Heins. Mcsck. consensus postulabat; vulgo Eniochi.

85*

660 Martiani Capellae lib. VIII. §. 843.

Argonis puppis, et Procyon; invicem oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piseibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, ct Crater; praeterea oriuntur Androraedae pars dcxtra, et Piscis

austrinus. Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium ; oriuntur

vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvurn, et Deltoton.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

orientibus occidit Serpcntarius usque ad genicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus

habent, quam occasus; contra autem, quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur

Altarium] Pro allari, cui similia et alia apnd tardius oriuntur quam occidunt] Idem docet

alios, ex nominativi forte pluralis siiuilitudinc nata. Gcminns (elein. astr. p. 28 Pctav.): XOiaVTrjç de

Grot. Saxo Grammaticus: »Parentem altario xijç syxÀLoECûç VJtaç^ov6r/ç xov Çcuduxxov

bonoratum«; ad quae Stcphanius (p. 247) non solum xvxP.ov 6v(¿0aiv£i xai xà acodsxaXTjuogux 16a

nostrum laudat, sed addit etiam Salviani verba: bvxa xaxà xo цеуедос àviooiç xqÓvolc xàç

•Christum in altario dimittimus«, ad quae Ritters- àvaxoXàç xai ràç ôv6eiç rtoul6&ai' оба yàv

busilis: »Vêtus glossarium judical formam nominis yàç oq$ov ycyvofievov xov Çcoôiaxov xvxXov

esse diminutivam aliare, ¿TClßco^xic, et altarium rrjv âvaxoXrjv rtoiEîxai, èxelvec xà Çcoôia èv

0co(u6xâçLOV. Sed promiscué tarnen reperio usur- rt2.síovi %qÓvcó xr¡v avaxo/*r¡v xai xr¡v ôv6tv

patum altarium pro altari.» Id quod exemplis pro- rCoulxai, ¿Q&à yeco rtaqct xov èoiÇovxa rtabatur

Pauli Diaconi, Angclomi, et Hildeberti Ce- oartirtXEi, ыбТЕ xa\P ëv Exa6xov 6r¡fislov xov

noinanensis; quibus addé Sevcrum Sulpicium et [(OÔ'wv xtjv avaXoXr¡v yiyvEÖdai, dtà as

Hieronymum a Scbellcro laudatos. xovxo rtoXvv xQÔvov àvaZi6xe6&ai xijç àvaaenicula]

Codices Bfonacensis (C) et Ettcnheim- ХоЦс xai xijç âv6ecoç- оба de rtXayiov

münsteriensis genucula, quod codem redit. yiyvoßevov xov Çcoôuxxov xvxÀov rtçoç xov

recta occidmit] Vulgo recte, quod correxi ex ooLÇovxa xr¡v civaxoûrjv Jfouïxai, èxstva

codicibus Monacensi (C) ct Eltenbcimmüustericusi. èv èXàxTOVi XQ°v(à èrtava<pÈQETai, »Яауш

Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus horis et duodécima parte horae, et hora occidit ас

deunce; minima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis et tcrtia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus et dimidia et sexta parte horae; similiter, Libra ; occiduntque hora et

tcrtia parte. At Scorpius diminuit ortum et augpt occasum ; oritur enim horis

duabus et tcrtia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodécima parte horae, occidit hora et deuncc horae.

At invicem quae transversa oriuntur ct recta occidunt, breviores ortus oc- 84¿>

cupant quam occasus. Denique ex his est signum Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodécima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus et tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusque temporis scrvat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini oriuntur hora et deunce, occidunt duabus horis ct duodécima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE .

FIAT INAEQUALITAS.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminât. &ÍG

Nam quum Solis lumen eorum signorum principiura, quae tardius oriuntur,

yap jtaQartírtTEL xaí rà Çcoôia itçoç rbv èv Xßop ZQÓvíp ca-aréXXovÓt IIaç-&èvoç xai

ópLCovta, ообте хаг' аЛЛа лоЛЛа [lèçr] ¿tfia Zvyoç, xaï èrtù рд&ыгагос yiyverai ó rcov

xr\v àvaroXi]V rtouî6&cti, ôià de xovxo xai Çcodicov xvxXoç diâvfiov ymi HaçxLvov fxeûovrax^

av rVv avaroXr¡v ÖvußaLvet yíyveó&ac çavoxnretov , tv лЛесбгео %çôvoû ccvariXXov6u

similiter] Ita codices Slonaccnsie (C), Dario- Tlao&ivoç nal Zvyoç: quem ctiam de reliquia

stattensis, Rcicbenaueusis, et EUcnbeimmünstcricn- consiilerc licet.

sis; quorum consensum secutus sum, licet eodem din um spnlia] Нас de re accurate agunt Cleorediret

vulgata: »occiditque bora ct tertia parte j medes (xvxX. -fttcop. I, 6) et Geminus (elem.

similiter Libra.« Дет confirmât Geminus (p. 50): astr. с S, p. 22 sequ.), quos vide.

662 Martiani Capellae lib. VIII. $. 840.

ingreditur, dum sequentia signa nascuutur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero baec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus exiguis nodes

efficit grandiores. Deniqüe haec ratio et illis respondet, qui velut miram efficiunt

quaestionem, talia propooentes: Si spatiis aequalibus omnia signa percensentur,

ae necesse ; est* âiëbitèi^noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, omnes dies noetésqiië0pà<re^ esse debuernnt. Sena autem signa supcrstare

non dubium est, totidemque dclitescere, dies quoque noctesque variari diversitatibus

spatiorum. Nam sölstitialis dies habet aequinoctialis mensurae horas

quatuordecimet'sextantem; brumalis vero horas novem et dimidiam ac tertiam

portionem ; vicissim brumales noctes sölstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucís témpora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum

847 iîlnd profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusioni et

rernrn Veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clcpsydrarum appositione

monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu; ta men si omnium ortus occasusque com-

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus responderé. Verum

: hi

sena signa] Aratus (S52) de Zodiaco: margine notavit, videlicet ad alius situs vcl climatis

Tov Ô' o66ov voiloio xax> '¡¿xeavov at- »«»»«•»» 9U* dîernm noctiumque spatia va.iari Jan.

supra noeter rccte inonuit (§. 595); sed Lie cerium

vsirat,

vvxtt,

"E£ edsi dvvovÖL âvcûâexaÔEç xvxÀoio,

m, , . , , ,v ., , x aliqucm auctorem cumque Alexandrinum ante oculos

T0660V VTCEQ yairjg wecerat, Jtaor\ о era " ш .

Labere vidctiir, quare etiam iuox nolui с codicibus

Daruistattcnsi, Ettenheimiminstcriensi, ct Grotiano

corrigere cut conclusioni pro cujus.

Тоббси tf àvviÀÂovÔr TÓtíov дЧл1 (irjxoç pVOfecto] Alii perfecte, teste Grotio in margine.

exaoxfj veritas] 1**0 varietas in editis pracbeut codices

Nv$ aisi TtxâvvÔTca, o6ov xk Лес тщьбх> Reichcnaiicnsis, Darmstattcnsis, Monaccnsis (C), et

xvxÂov Grotianus. "Vide etiam supra (§. 824).

'АдхоцЬус аЯо vvxtbç àeiçexai vVw&t (/uum «„„, diversa] Codex Ettcnheimmünycu,

r¡g. steriensis perspicuitatis gratia inscrit signa, quo

A4de Vitruvium (», 1. s. 4). Quaestionem, quam tamen additamcnto non magis indigemus, quam

bic Bester tangit, i expedit Geminns (p. 28 sequ.). quod mox Bondamus (in таг. lect. p. 62) с códice

horas novem J Alios legere oció Grotius in suo siippbíri voluit ad invicem ante responderé.

Martiani Capellae Mb. VIII. §. 848. 663

hac quaestionc submota, alia subtilior dèrispatiis imparibus objeetätur. Dicunt

enim: Si spatia signorum aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam sigua

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solem Geininoram

Signum triginta et duobus dicbus excurrere, Sagittarii autem duodetriginta,

ccterisque signis aut adjici a.ut:defrahi,-aJiquas pprtiones; quod profecto

non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tenderentur;

Sol autein eadem ac perpetua ccleritate fesiinat; relinquitur, ut signis

spatiorum aequalitas denegetur. Sed hunc quoqiíe errorem nenio sápientum 849

sed opinio inveterata composuit, quam omnes hactenus credidere, quern aifc

inodum ipsi mundo sphaeraeque postremae centron esse terram, ita et solaris

circuli eandem centron esse, quod ojnnino falsum esse non dubium est. Nam

ut diversa spatia sunt coelestis ambitus circulique medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentiir, quo fit, ut terra Solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propiuquitates descensusque

ad terras Solaris órbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditionibus

sublimatur; et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat,. orbem tarnen Solisobliquilas meatus aut imprimit aut extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosque verbi gratia in mundi ardua subli

man', rursumque Sngittarium Capricornumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris . unsubmota]

Sic codices Rcicbenauensis ct Ellen- Gcminus (npnd Pctavium p. 5 sciju.), quem to l uni

beiinmüiistciicnsis, ncc Grotianiis rcfragatur, qui exsc:ihcrc nunc uon possumus, et Cleonicdes (y.vxZ.

Labet summota; vulgo consintunata. âscoo. 1, 6); vide ct infra (§. 8SS).

aut ilierum] Vulgo aut in dierum, quod ex quod quum ipse] MS. quotquot cum , sed

códice Ettenbeimmünstericnei corrcxi. •• i«- óptimo optimae membranae quanquam enbn; nain

duodetriginta] Alii XXIX, teste Grotio in eequitiir infra Solis tomen. Grot. — Optimarum

margine. membrananun leclioncm pro correctione tan taut

nemo sapientum sed] Inserui bacc tria verba babeo librarü, qui ncc quum sciret baud rara pro

vulgo omíssa Grotio auctorc, qni ita in membrana etsi usurpan, ncc quod saepissiinc concludendi

legi testatur, nuil toque concinniorem eam leclioncm causa particulis praemitti; quare vulgatain ser*

esse recte monet. Rem ipsam accurate exposuil vavi. ,' > ,.

664 Martiani Capellae lib. VIII. $. 849.

diquesecüs interstitii tlelineant, Solaris tamen circulus, qui subtermeat, aut

evehitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurrí diversitatibus

videantur.

DE FLANETARUM ORBIBUS.

8o0 .. Transcursa ratio est signorum coelestium atque etiam circulorum; nunc

planetarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nam iisdem

Solis rationibue comineantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus calígines intentionis offundit, non planetas sed planôntas,

cum dienern] Alios legere cum variis in mar- ÔotpLÇrrai de sv tovroig о AiôdcoQOÇ xai Лао*

giiic Grotius notavit, idquc etiam in codicibus Mo- apupißoXlav ßobXexai гцшс rtXaväv. Planetas

naecnsi (С) et Darmstattensi exstat, ut anccps sit enim dictos esse constat ало rijç JtXavTjÇ, nt ait

optio; sed cam ipsam ob causam vulgatam servare Isidorus (orig. 5, 70, 20), id est ab errare, quia,

inalui. ut Macrobii (ad somu. Scip. 1 , 14) verbis utaniur,

transcursa] In nonnullis codicibus Bondamus ,,ct CDrsu 9UO fcnmt«r et contra spbaerac maximac

(var. lect. p. 47) invenisse se testatur transcursa "* est ipsius codi impctum contrario motu ad oriem

ratione signorum, quod et Ettenbeimmünsteriensis tem ab «««'dente volvuntur«, unde factum est, ut

nostcr habet placetque Arntzenio (ad panegyr. Ц, T,1,S,,S bouiinum nullis legibus adstrictos per coeli

p. 741); at vulgata nostri usui accommodatior videtur.

edisseram] Hanc lectioncm, quam ex códice

Ettenlicinimünstericnsi rcccpi, jam Oudcndorpiiis

(ad Appui. I, p. 451) duoruin codicum auctoritate

comineada verat. Vide ct supra (§. 817).

patiuntur erroris] Codices Ettcnlieimiminstcricnsis

ct Grotianus erroribus, scd viilgata non minus

bona, modo genitivum jungas cum nihil.

calígines intentionis] Sic Marti a au s multo elegantius

quam librarius Ettenheimmünstcriensis , qui

caliginosas inientiones scripsit.

spatia vagari cxistiuiarct. Scd cum errorcm jam

Plato impugnat (de legg. 7, p. 821), aequalis sci

licet Eudoxi, quem primum Iiorum sidcrum motus

ex Acgypto in Gracciam transtulissc testatur Se

neca (quacst nat. 7, 3), in coque postea omîtes

consentiunt; unde Cicero (de divin. 1, 11):

»Quae verbo et falsis Grajorum vecibus errant,

Re vera ccrto lapsu spatioque feruntur«

et alio loco (2, 71): »Astrologi motus errantinm

stellarum notaverunt; inventus est ordo in iis stellis,

qui non putabatur«; confer et haec (14. D.

2, 20): »Maxime vero sunt adniirabilcs moins earum

quinqué stellarum, quae falso vocantur erransed

planôntas] Id est qui non tam ipsi errent tes; nihil enim errat, quod in omni actcriiitatc

quam homines in errorcm dncant; hoc cnim est conservât progrcssus rcliquosque motus constantes

TtP.aväv, ut apud Sextum (adv. mathcin. 10, 98): et ratos.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 850. 665

sicut orator asserit, memorabo, licet cos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha- 851

ethonta; Pjroenta Martern, Venerem Phosphoron, Mercurium Stilbonta nominarunt;

Soli vero Lunaeque diversitas gentium innúmera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa со maxime cum fîxis sideribus habenda distantia,

quod illa coeli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tarn mundanis raptibus aufcruntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam quantum cos retulit diei noctisque rotatio, tan tum nituntur 852

orator] MS. Strator, forte Straton; meminit cum fîxis sideribus«, id est: »hi scptcm eo maxime

hujus matbcmatici Strabo. Grot. — Scrvavi vul- a fixis differunt.« Pracpositionem cum in discrcgatam,

qua meliorem non habebam; quam cnim pantia quoque significanda adhiberi ostcndit v. с

margin! adscripsit Grotius lectioncm Aralus , cam Cicero (acad. 2, 47): »cum Glcanthc — Chrysippus

licet ctiain codex Ettenheimmünstcriensis pracbeat, dissidet« et alio loco (Brut 49): »doctis bominîbus

reciperc nolui, quia non solum corrcctioncm ölet, cum populo dissensio fuit.«

sed ipsius Arati libris ne confirmatur quidem , qui hi vero] Membrana haec vero, subintcllccta voce

de planetis omnino non agunt; nisi forte ejusdem sidera; et quantum ea, non eos. GnoT. — Male,

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum de planetis senuo est; noque iJlud offensionem hafuisse

vidctiir (confer Graucrtum in j\iebuhrii Mus. bot, quod hi ad remotiorcs speetat, quuiu id po-

IVlicnan. T. I, p. 541). tins signified, de quo potissimum disseratiu-, qua

aliis nominibus] Eadem exstant apud Cicero- de re Tide quos landat Otto (ad Cic. de senect.

nem CS. D. 2, 20), Plutarcbum (de plac. phil. 2, 19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobins (ad

lö; p. 889), Eusebia m (ргаср. evang. IS, 46; eonin. Sc. 1, 18): »Solem ac Lunam ac Stellas

p. 846), Cleoniedem (xvxÄ. &ec*)Q. 1, 3), Appuie- quinqué, quibus ab errore nomen est, praeter quod

juin (de mundo p. 293 Oudcnd.), Ausonium (idyll, sccuin trabit ab ortu in occasum diurna conversio,

18, 12), Acbillem Tatium (¡sag. 17, p. 13G Pctav.), ipsa suo motu in orientem ab occidente procederé,

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 1 î> sequ.), Isidorum non solum litcraruui profanis , sed inultis quoque

(5, 70, 20; p. 164 Arc v.), alios, saepissinicquc doctrina initiatis abborrerc a fide ас monstro simile

leguntur apud Manetboncin in apotelesmatis ; sed judicatum est; sed apud pressius intuentes ita veriun

quae a dus repetita sunt, jam apud Platonem ex- esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

stant (Tim. p. 38; cpiniwn. p. 987). oculis quoque ipsis possit probar!«; et Seneca

Fyroenla] Codices Rcicbciiaucnsis et Ettcnbciin- (qiiaest. nat. 7, 21): »Omnibus autem stcllis in

münsteriensis male Fyroin. candem partem cursus est, id est contrarius mundo;

cum fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis, hie cnim ab ortu volvitur ad occasum, illac ab ocqnod

apud Grotium erat, quia sententiae nexns c»su in ortum eunt, et ob boc duplex bis motus

hic est: »illa distantia habenda est horum septem est, Ule quo eunt et hic quo aufcruntur.«

84

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 852.

diversis compensare temporibus, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturn us, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuneta sidera licet in ortum pergerc

videantur, non tarnen adversum mundum rígido motu, sed obliquo per zodiaci

defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suaruin motu mundus

stare non posset. Deniquc etiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promo veri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut verum sit, meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte cadem praeteritur; sive contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusquc

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis, meis regulis nou

854 obsistit, siquidem suus molus istorum rationibus dispensatur. Quibus tarnen

niiuntur diversis] Claudianus (de cons. Mall. (isag. 18, p.¡157 Pctav.), Geniinus (ibid. p. 4), Cleo-

Tlicod. 103): medee (1, 5), Stobaeus (eclog. pliys. p. 262 Heer.),

tSidera cur septem retro nitantur in otitis Macrohius (in somn. Scip. 1, 19).

Obluctata polo* — latitudine] G rot ¡ana margo: »al. longt'tudine.»

Ovidius (iiictaiii. 2, 73): ш oitttm] Diiirnum niniirum sire mundi, qui

»Nitor in adversnm, nee me qui cetera vineit Soli Lunacque cum toto coelo communis est, quuni

Impetus, et rápido contrarius evehor orbi«; proprii planetarum meatus menstrui vel annul conundc

etiam apparct meliorcm esse paulo ante vnl- trariam viam toncan;, qua de re omnibus nota

gatam lectionem rntatio quam ratio, quod apud pluribus agunt Plato (in Tiinaco p. 30), Yitrnvius

Grotiumin margine legitur; sic enim ibidem Ovidius: (9, 1 s. 4), Seneca (de constantia 14), Geminus

*Adde quod assidua rapitur vcrtigine coelum, (clem. 10, p. 42 Pelav. ) et alii qnos enumerare

Sideraque alta trahit celerique volumine torquet.« longtim est.

Eadem varictas redit infra (§. 8S3). mundus stare non posset] Margo Grotiana тин-

ceteris temporibus] Dc varus tempornm spatiis, dum sustinere nou possunt; male,

quibus singuli planctac enrsus suos pcrficiant, am- praeteriri] Accurate banc sentcntiani examinât

plius conrerendi sunt Cicero (!4. D. 2, 20), Vitra- Geminus (loco citato p. 45 sequ.).

«ne (9, 1 s. 4), Plinius (bistor. nat. 2,8), PIu- obviare] Sic codices Ettenbcimmiinstcricnsis et

tarcbus (de plae. pbil. 2, 32 ; p. 892), Euscbius Darmstatfensis. In editis legitur obviari pro objiei;

(praep. cvang. 13, 31; p. 849), Achilles latins sed passivum in iilo verbo aegre admittitur.

Martiani Capellae lib. VIH. §. 854. ,# GG7

Septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum pctunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quinqué sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinqué vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ас Mercurius non ambiunt terram.

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum, cunctis orbibus plauctarum eccentron esse 855

tellurem, hoc est non teuere medium circulorum; quoniam mundi centron esse

non dubium; et illud generale scptem omnibus advertendum, quod quum

mundus ejusdem ductus rotatione unimoda torqueatur, planetae quotidie tarn

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est clevatur. Quod si est, dubium non est, centum 856

octoginta tres circuios habere Solem, per quos aut ab solstitio in brumam

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam subie vatur; per casdem quippe

mutationes commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circuios facit, Jovis Stella 'duodecies exercct, octies vicies cumulatur

ex his quinqué] Codex Ettcnlieiminünsteríensis ab Hipparcho in von tum diligentius cxcoluit; cfr.

e.v eis; non nccessc. Bailly (liist. de l'astr. T. I, p. 87 et 470). IViliili

stationes recursusque] Cicero (¡V. D. 2, 20)! est quod tradit Jambliclius (de vita Pythag. 51)

»Quod eo est admirahilius in his stcllis, quas di- jam Pythagoram ràç èxx£VT()OTl]Taç indagassc.

cimus, quia turn occultantur tum rursiis aperiiiiitiir, quoniam mundi] Rcccpi lectioncin a Grotio in

tum adciint tum recedunt, tum antecedunt turn sub- margine notatam; vulgo quod mundi minus clare,

sequuntur, tum cclcrius inovcntnr tum tardius, Vide nostrum saperías (§. 584. 599) et Cleomcdein

tum omnino ne moventur quidem, sed ad quod- (1. 1. 1, 9).

dam tempns insist uni.« non dubium] Codex Ettenlicimmunstericnsis ad-

Vcnus vero ас Mercurius] Qnaproptcr bos jam dit est, quod tarnen eodem quo supra (§. 857)

Cicero (in soiiiii. Seip. 4) Solis cursum mí comités jure oinitti posse censni; ncquc magis neccssarinm

conscqui dixcrat. Plura vide infra (ad §. 857). duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

eccentron] Vide supra (§. 849) et plura apud exercet] Recepi codicis Ettenhcimmiinstcricnsis

Ptolemaeuin (Almagest. 5, 4), qui boc placilum lectioncs et hic ct in scqucntihus, nt imítala simili

84*

668 Martiani Capellae lib. VIII. 0. 856.

Saturnus, eos circuios qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om-

8o7 nium cum mundo proveniunt. et terras ortibus occasibusque circimieunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tarnen eorum

circuli terras omnino non ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum centron in Sole constituunt, ila ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores tern's ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis ccrtc scnsus exsistcret;

•vulgo cnim ita edchatur: »Jovis Stella duodecies

excrescere octies vicies cumulatus. Saturnus eos

circuios, qui paralleli eliam dicti sunt, circumcurreus.

« Editi ante Grotium cumulalis; Grotianae

lectioni favent codices Monacensis (C) ct Daruistattensis.

Sed apparct respivi varios singulornm pla

ne tarum annos, quibus cursum suum absolvant;

conscntancum cnim erat tanto pliircs eos habere

círculos diurnos, quanto dieriim numero ipsoriim

circnitus annum solarem excédèrent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorum sexaginta quinqué

dierum esset, circuios liaberet centum octoginta

tres, dimidium videlicet numerum, quia adscendeutis

descendentisqne ¡idem meatus sunt (§.872)— eandem

rationem necessc erat in Martis Stella obtincrc, cujus

cursus quum fere duos annos solares aequarct,

circulorum ctiam numerum dupliccm esse sequcbatur.

Unum illud offendit, quod quum ipse Martianus

supra (§. 8,"í2) Saturno triginta annorum enrsum

tribuerit, bic viginti octo tantum narrât; sed

sive bic librariorum sivc ipsius auctoris (error sit

(vide ct inferáis §. 864 f.) reliqua ccrtc egregio sibi

constant.

centron in Sole] »Il n'y a de vraiment remar

quable dans ce passage que ce qui concerne Mer

cure ct Venus, dont les orbites ont le Soleil pour

centre commun ct se trouvent dans la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit que c'est

ce peu de lignes qui a été pris par Copernic pour

le sujet de ses méditations, ct qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

astronomes bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et son gall

ina thias. Del amure (1. с. p. о 12). — Plura dabit

Benzenberg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. 461).

infra plerumque] Revoca vi anteriorum editiontnn

Icctionein, quam Grotius ad marginem rejecerat

scripseratque intra, quod multo minus commodum

est. Confer Macrobinm (in somn. Scip. 1,-

19): »Circulas, per quem Sol discurrit, a Mer.

enrii circulo ut inferior ainbitur; ilium quoque

superior circiilus Veneris includit, atque ita fit ut

hae duac slellac , qunni per superiores circulorum

suorum vertices currant, ¡ntclligantur supra Solem

locatae, quum vero per inferiora commeant circu

lorum, Sol eis superior aestimetur. «

Venus disparatur] G rot ¡ana margo pariterqiic

codices Monacensis (C) et Ettcnheimmiinstcriensis

Mercurius, ut band improbabilis sit conjectura, ulriiisquc

a Sole distantiam olim in hoc loco lectam

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. 669

casliore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per 858

quos feratur anfi actus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Mariis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus mctiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geometriae concesso assertio est inchoanda ; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedeque persuasurn, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decern stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcenties potior invenitur.

Quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red- 859

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensionc

monstrantur; quae nisi morosa siut, quemadmodum dimensa sim, dcmonstrabo.

Crebro in climate Diameroës proveniens Solis defectus ejusdem

ex omni parte totum obumbravit orbem; sed propinquo climati, id est

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

casliore J Primo adspectu apparebit legendum lcctioncm, adstipulantibus codicibus Monacenei (C),

esse vastiore; quid enim castitati cum Venere? Ettcnlicimmünsterieusi, et Darmstattcnsi; qiium

sed iiivitis codicibus nihil m uto. apud Grotiom legcrctur »ob hoc ergo indubitatis raalii

Mercurium | Uberius hac dc re dispittavi tionihus approbetur«, pracinisso titulo: »quod cir-

¡ii Palacographia (§. 284, p. 558). Confer Pin- cuius Lunae major sit quam tcllus«, quem contarchiiin

(dc placit. pililos. 2, IS; p. 889) et Ma- tinuata cum antecedentibus sentcntia retiñere non

crobium (in somn. Scip. 1, 19 ct 21). potui. IVostram lectioncm margo quoque Grotiana

ab Eratosthene] Codex Ettenheimmünstericnsis exhibet, sed addito erijo, quod codices nostri non

Aristotele, quod tarnen facile apparebit falsum esse, confirmant.

qiium ipse Martianus lectores suos ad libri sexti f¡ui idem] Sic codex Reicbenanensis; vulgo nui

locum remitiere videatur (§. ;>96), nbi terrae cir- quidem.

cuit um ex sentcntia Eratostbenis declara vi t. Quan- quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

qnam insignis est numerorum inter utrumque locura margine ; fortasse ntrumque conjungendum.

diversitas, nt jure mirctur Bcrnhardyus (in Era- in climate] De bis climatibiis plurîbns nosfer

tostbenicis p. 62), undc suam sapientiam Slartianus agit infra (§. 876). .- .'■»

clicuerit, qunm reliqua testimonia omnia dueenta id est Diarhodu] Sic codex Rciclicn.iucnsis;

quinquaginla millia tradant. vnlgo apnd Grotinm Diarhodon, in anterioribus

ita ut ab hoc] Restituí anterioram editionum vero Diarhodü, ubi verac lectionis vestigia facile

670 Martiaiii Capellae lib. VIII. §. 859.

nulla obsistenle parte Sol totus eluxit. Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metalitor jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

Sol obscurabatur dextra lae vaque, compertum est triplo majorem esse ipsam

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibus inveniri.

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

860 Luna autem minor est orbe sub sexcenties, quod clepsydris intelligi

api árent ; pessimc codex iittenheimmiinstcriensis ut sit ¡muni ejus angustissimnm et simili moilu

Diarhodis. infinita longitude; si minor materia quam lux, metae

portio obscuralionis] Simile cxcmplum invenics cxistcrc cffigicin in caeuminis fincm desinentem,

apud Cleomcdem (xvxX. xleCuQ. 2, 3), quem om- talemquc ccrni umbram deficiente Luna pa) am sit«

iiino vide. In Universum Gcminus (p. 40 Pclav.): etc. Greece est xcovosidcoç, vide Cleomcdem (2, 6).

AC riv alxiav OVÓ' t'ócci JtàXiv ai èaXehpeiç sexies minorem] Varias Lac de re sententias

yiyvovxai, àXXà xaxà ràç xcov xXtfxâxtov âtu* vide apud Plutarchum (de facie in orbe Lunae 19,

tpoçàç ¡xeyâXaL jtaoaXXayaï yiyvovtai лесс p. 952 sequ.).

xà (juye-lhj xcóv èxXebpecov. Kara yào xov Luna aid cm minor est] Hoc caput in MS. ita

avxbv xqÔvov oiç jûv bXoç à rjXtoç èxXe'utei, legilur: »Luna autcni minor est orbe suo ecxecnoïç

de TO гцибХ), OÏÇ de ХО eXaXXOV XOV r\\li- ties, qnod clepsydris fusile ¡niponas, atque cinerea

Oecoç, oiç de xi¡v ctQ%r¡v ovdiv (lègoç xov omni subtraliaa priinum, et aliud vas apponas do-

7¡Xiov èxXeXoMtàç &ecuQ£ÏTCti. Adde Acbillem nec noetc alia rcnascatiir, adjecto ad cireuli spatia,

Tatium (isag. 19, p. 159 ibid.). et qiiotl excurrit partibus, et ipso item Ltinac cordtiodevicesimam]

Sic codices Reiclicaaucnsis, porc, quoniam de circulo, hoc quoque esse non

DarmstaUensis, et Monaccnsis (C); vulgo duodeví dubium est: inventes sexcenties aquam excrescere,

gesimam. - unde colligas circulum ejus totics esse majorem.

metaliter] Pliuius (hist. nat. 2, 8 s. 11): Si ergo ipsa Luna major sexies terra, sexcenties

»Dcfcclus Lunae niagnitudincm ejus baud dubia circuliis ejus major Luna, vides lunarcm circulum

ratione déclarât, sicut terrae parvitatem ipsa défi- cenlies majorem esse tellure.« Utriiinqiic conjungit

ciens. INamque quuni sint tres iimbrarum (igtirae, Veicctinus, Lugihuicnsis, et Basilccnsis codices.

constctque, si par lumiiii sit materia, quae jactat Sane hace lectio quam adscripsi imperfecta est,

umb nun. coluiuuac effigie jaci nec habere fincm; ni legas: »quod clepsydris intelligi potest.« Yin

si vero major materia quam lumen, turbinis recti, docti ct harunce rcruin gnariores, quid bac de

Martiani Capelíáe üb. VIII. $. 860. 671

potest. Duobiis enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pone. Observa autem Lunae ortum, et stellam fixam.

simul cum ea orientem; et quum coeperit corpus Lunae ex superioró parto

supra terras apparerc, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

aperi, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in Vas inferius incipiat,

et donec totum corpus appareat fluat. Quum autem tota supra terras apparuerit

Luna, statini primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donec nocté alia rcnaseatur illa Stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum illa orta fucrit, superius vas

unde aqua fluxerat tollas. Deindc medre aquam, quae in spatio viginli quatuor

horarum fluxerat, ad mensuran* illam primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et invenios sexccnties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubiuiri est, id est sexccnties superare spatium

corpus Lunae; unde coüigas circulum ejus toties esse majorem Luna. Vides

lunarem circulum centies majorem esse tellure.

re judicandum sit videant: nobis satis erít brevitcr scxtics terra, triplo majorem esse uni Ihm sua ipsani

discrimina libroruin, quos summa diligentia con- Lunaui. Ergo coifcctum est Liinam sexies minorem

gessimus, indicasse. Grot. — Atquc alias cqiiidcin sexceutics circuli ejus est major ipsa Luna. Vides

addam lectioncs; nam codex Monaccnsis (C) post lunarem circulum centies minorem esse tellure.«

verba orbe suo sexccnties sic pergit: »si clypsydris Nos ad sensum in vulgata Icctionc nihil desideramus,

fusile ponas atque einersa omni subtrahas primum, apparet tarnen non tanfam hujiis esse auctorîtatein,

et aliud vas apponas, donec alia renascaliir adjecto ut genuinam Mariiani manum tenere nos coufidamus.

ad cireulî spacia, et qnot excurrit partibus, et fusilibus] Id esse ex aere ftisis, superior Iocüs

ipso item i л! пае corpore quoniain de circulo hoc (§. 17) docct. Vitrmius (8, 5) de aquarnm expequoque

esse non dubium est.« Darmstatlcnsis mi- rimentis memorat »vns Corinthium, sivc arteritis

tcin post verba quod elepsydris liaec habet: »fusile generis quod erit ex aere bono.« Sed siinilKiniis

imponas, atque emersa omni subtrahas primum at est locus Macrobii (in soinn. Scip. i, 21), qnem

aliud vas apponas donec noetc alia rcnaseatur. totum contiilisse opcrae prctium fuerit. De cîepsy-

Adjccto ad circnli spatia et quot excurrit partibus dris veterum exstaut disscrtationcs Petei manni (Lip-«.

et ipso«, cetera ut in Monacensi. Ettcnhcimmiin- 1671), et G. С. Drandii (1732).

steriensis denique verbis extremis apnd Grotiam spatium corpus] Codex Monacensis (C) corporis,

»vides lunarcm circulum centies majorem esse inepte ; scnsiis cn'un est, spatium circnli superare

tellure« oinissis rcpoiiit: »si ergo Luna est minor corpus Luiiac.

672 Martiani СареИаё Ш -$ПЩ. 861».

QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

861 Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem çirculum

duodecies quam Lunae esse majorem, quum quod illa mense, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies ct

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; undc si numerus in

ter jectionibus supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. et pass. XIIII. Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Lunae a utem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

862 Nunc jam Lunae meatum, quae terrae propinquior est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumen physicorum assertione persuasum

est, quum quod sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricésima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum coeperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donee e regione posita ab

865 bac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum uninterjectionibus]

Grolianac membranac attentio- constat (vide §. 8Ö8) Mox in codem códice legitnr

nibus; editi intention ¡bus. ¡No s tram lectioncm codex terties ter milesies et sex centies, errore ancrto.

Ettcnbcimniünstcricnsis praebuit. Interjectiones sunt qua se subjicit] Sic codices Grotianns ct Darm-

6vpUt?.7¡QU>[xara, utapud Timaeum (p.96bSteph.). etattensis ct excerpta Bondami (in var. Icct. p. 62);

XXII stadiorum] Omissa sunt in códice Etten- edit! quae se subjicit vcl deterius etiam quae subbeimmi'insteriensi

verba »XXII stadiorum quingenti jicit apud Grotium.

quinquaginta sex stad. ct pass. XIIII«, nequc in- special] Margo Grotiana exspectat, moxquc lujuña,

quum corruptissima esse apparent; sed rcc- cescit pro relucescit, male utrumquc.

tarn lectioncm invenir! со dimciliiis est, quia ipse (¡ши: nobis est] Codices Grotianus, Ettcnbeim-

Alartianus sibi in terrae circuitu computando non münstcriensis , ct Darms tattensis qua, non male.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 863. 673

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculeotiores perveniunt, ut si quia ox

speculo lumine repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprehcnderit, obscuratur, et quum in occasu deseruerit,

lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus 86Í

circuí ata (iTjvostar¡c dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, оштоцод perhibotur; sed praedictis

partibus quum alias quadraginta quinqué adjecerit, perhibetur ац<рЫксход,

id est major dimidia, minor plena; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamquc partem qua terris opponitur illu

minât, jtavóéZrjvoc perhibetur ; ас dehinc deficiens servat cum pracdictis partibus

nomina memorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque transcurrit,

quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram, Mars dimidiam, Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam uuius portionis cxcurrat. Verum Luna circuit totum signife- 860

rum diebus viginti Septem et bcsse; sed Solem undetriginta diebtis et media diei

lucnlentiores] Alii, teste Grotiu in margine, lotamaue partem] In editis erat: »totaui partem

lucubrandiores , monstrum vocabuli! quam terris opponit«; at in códice Ettenbeiminime.

v speculo] Eadcm comparatioue utitur Plu- steriensi: » totamque partem qua ceteris opponitur«;

tarchus (de facie in orbe Lu пас 17, p. 926 sequ.), unde quod melius esse videbatur, assumsi.

quern vide. Adde Cleomcdcm {nvxX. -&ecûQ. 2, 4) cum praedictis] Sic codex Ettenheiminünsterienet

Acliillem Tatiiim (¡sag. 21, p. 142). sis. Editi habent turn, codex Darmstattensis tunc,

[ir,vo£uor¡c] Septem Lunae tpaôeiç jam supra male utrumquc.

(S. 758) Martianus attigit, ubi vide uotam nostram. orbis sui] Codex Ettenheimmñnsteriensís sui

Easdcin couimciuoraut Glcomedes (2, 3), Gcminus circulij sed vulgatam descrcrc sine causa nolui.

(clem, astron. 7, p. 39 Petav.), Achilles Tatius Sol unam integrant] Supple vi ex códice Etten-

(isag. 21, p. 141), Ammianns Marcellinus (20, 5; beimmünstcriensi, licet etiam pro additamento IIp.

237 Groiiov.), Macrobius (iu somn. Scip. 1, 6), brarii babcri possit.

Laurcntius Lydus (de mensib. p. 108 Roctheri), vicesimam octavam] Vide quae superius dixï

Isidoras (in orig. 3, 53; p. 155 Arev.), alii; res (ad §. 836).

enim in vuJgus nota est; accuratins tarnen Aristides et besse] Grotius per crrorcm bisse, quod ex

Quinctilianus (de música 5, p. 136 Meibom.) viginti anterioribus correxi; gravius videri possit, quod

octo apparitiones distinguía; / . alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

83

674 Martiani Capellae Jib. VIII. §.865.

noctisque parte consequitar, quod idoe; urdios provenit, quia quum suum

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, excurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aüt Sagittarii ultima parte lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero consequetur; haec enim tria signa aliquando transcurrit, qüemadiftodum

his contraria plerumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus

866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum eadctn

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tarnen, ut in eodem deponendo compensct. Nam

si décimo quarto die lumen impleverit, quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi eadem bessis significatio esset, nimirnm octo dcrat excurrerit* male; frustra enim sic apodosis

partes ex duodecimo nam ne sedecim boras ex quacritur, quae ¡Ml quum respondeat.

viginti quatuor indicari existimes, confer Pliniuin altero] Margo Groliaiia in tertio, fortasse melius.

(2, 6): «Próxima igitiir cardini idcoquc miniino consequelur] Sic codices Monacensis (G) et

ambit и, viccnis diebus scptenisque et tertia did Darmstattcnsis; vulgo consequitur, cui praetuli fuparle,

pcragit spatia eadem quae Saturn! sidus tiirum propter antecedens acceperit.

altissimum triginta annis.« Pariter Gcminus (I. c. ibi Soij Codex Darmstattcnsis ubi, quod tamen

1, p. 4): xarcoréçeo ôh fíávroiv федетаь r¡ бе- я*»» "»agis recipiendum erat qnam mox ex Ettcn-

%7¡vt) Iv 7¡i(énaLC x xaï С xaï rgircö 6им(ос&- heimmünstcriensi et Reicbenauensi Lumujue pro

¡levoßevt] xbv Çtûducxov xvxZov. Plura dabit Luna quae. De re ipsa vide siiperius (§. 848) et

Lindenbrogius (ad Censor, de die nat. 22). Ccnsorinum (dc die natal! 22, 4), inprimis autcm

sed Solem] JHinus accurate Macrobius (¡n soinn. Macrobium (in somn. Sc!p. 1 , 6) : » Inde fere nun-

Seip. 1, 6), sed ut abunde illustrct nostrum: quam in eodem signo bis nascitnr nisi in Geminis,

»Luna octo et viginti propc diebus to tins zodiaci ubi boc nonnunquam evenit, quia dies in eo Sol

ambitum conficit; nam etsi per triginta dies ad duos supra triginta altitudinc siguí morante con-

Solem nnde profecía est remeat, solos tamen fere sumit.«

viginti octo in tota zodiaci circuitione cousumit, implet annum] De anno lunar! accurate agit

reliquis Solem, qui de loco quo eum reliquit abs- Gcminus (clem. astr. 6, p. 51 Petav.), cui adde

cesserat, comprcbendit« Ccnsorinum (I. I. 18 ecqn.), Macrobium (Saturn

ipse Sol] Mcliorcm banc nostram lectionem Et- 1, 15), et Tbeodorum Gazam (de mensibns c. 9

tcnbciininüiistcricnsis pracbuit. Grotius cdidit »cor ct 10 in Petavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi ctiaui

quo Sol ipse ab eodem loco quo ci lumen de- de ¡ntcrcalatiouibus plura leguntur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 673

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero peraguntur;

sicque fit, ut annus Solaris diebus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensatur. ..-..■

DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in 867

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinqué, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

cnim in nullam cxcedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve deflectit ad dimidium

fere momentum; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrum devenions infimatur, utrinque momentis excurrens,

sicut Hipparchus quoque consentit. Denique obliquitali ejus voca- 868

bulum constitutum , ut fere éhxo£iOT¡c dicatur, ita tarnen ut descendons

adscendensque ipsam solarem lineam, quam mediam inter senas utriueque

lateris partes esse monstravi, aut aculis aut spatiosis angulis secet; nee possit

tarnen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem revertí eadem latitudinis portione, nisi mense ducentésimo tricésimo

, ■. . i; -i i' ■• . ' '..'•... ::. "•

latitudinis] Vide superius (§. 834). appellantur, vcl uno vocabulo nodi, de quibus agit

alia peí- quinqué] E Monacensi (C) addidi bacc Ptolcmaeus (Almagest. 4, 9).

verba oraissa in editis. . constitutum] Ita margo Grotiana et codices Reiabsque]

Id est excepto (Hand. Tursell. I, p. C9). ebenauensis, Ettcnbeimmünsteriensis, Monaccnsis

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Prae- (C), et Darmstattensis pro constructum in editis.

terea delevi quod in editis sequebatur aut, quia éXlKOEidr¡c] Anteriores editiones r¡Xioelor¡c,

non iterator, et reposui pro aquilonemque ex Grotius yZwoeiarjc, sed con-exit in notis. Vide

Eltcnlieiniinünstei'icnsi, Darmstattensi, et Mona- superius (§. 709). Hinc y,ecar¡v ¿ZixóaQOfWv. Lucensi

(C) codicibus aquilonemve. nam appellat Maximus pliilosoplius (jteçi xcaaç%.

excinrens] Ea loca, ubi ultra zodiacum Lunae 61). Plura de ejus cvoliilionc (eCeAiypov) dabil

meatus excummt, caput ct cauda ab astronomía Geminus (1. 1. 15, p. 6i setju.).

85*

676 Martiani Capellae lib. VIII. $. 868.

quinto, hoc est anno undcvicesimo. Nam ut sub cadem die atquc iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinqué; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadern specie coutingat,

869 anni magni prolixitas spectanda. Verum eadern Luna quum secans solarem

lineam in aquilonem scandit, vocatur v^oç ¿уюцеггц quum ab aquilone ad

undevicesimo] Ita neccssario scribendum erat verum eadem] Lcgendum pnto »vocatur v^oç

Tel propter autecedentcm menslnm numerum, licet vnpcofiévT] et dcinde vipog tansivov/xevr]: et post

apud Grotium 29 exstet; est cnim haec notissima tartELvócxa7ieuvov(iev7¡ et infra rafteivo ç туфы-

illa Metonis periodua ¿wsaxccLOexeTTjQLC, de qua fiht]'- vel sane quod magis Graece dicetur -олробе

confercudi sunt Gcminns (1.1. 6, p. 58) ct Ccn- vxpcupévT¡, -¿фобе Tarteívovfiévrj, rarteivcôç та-

soiinus (de die nat. 18); plura dabit Idelcr (Hand- Jtsivov(lévr¡ , TCCJteivooç Vipcú[iévr¡. Similia sunt

bucb der Clironologie T. I, p. 47. 298. 513). illa in arithmetics : »аст'шмс agria, açriaxiÇ

quiwtuaginla quinqué] Vide ne legendum sit rtEQl66à, rt6Qi66axiç Яессбба, it£Qi66a'MÇ CfQquinquaginta

norem; tot cnim annorum periodus via.* GnoT. — Martian! Capellae locus cgrcgius

. ab antinuis vcl Pliilolao vcl Oenopidi tribnitur, de de Lis Lunae motibus ita legendus est: »Verum

qua conferendi sunt Boecbbius (in Pliilol. p. 154) cadem Luna quum secans solarem lineam in aquiet

Ideler (Cbronol. I, p. 502). loncm scandit, vocatur vxpoç v\pov(iévT¡ : quum ab

iisdem rationibus] MS. hisdem radialiotiibus. IVon aquilone ad solarem lineam redit, dicitur vijJOÇ

male. GnoT. TaiteivoVfiivfji quum a solan linea in austrum deanni

magni] Macrobius (in somn. Scip. 2, 11): scendit, Tafteivcüfm TarteivoV(iévT¡t*iunm deindc

»Mundani ergo anni finis est, quum stcllae omnes rediens ad Solcm resurgit, rajtsivcüfuc vxpovomniaque

sidcra, quae aplanes habet, a certo loco fiévrj. Plinius degredi ea dicit quae ab altitudinc

ad eundem locum ita rcmeaverint, ut ne una descendunt, pro quo nuiltis locis digredi perpcram

qnideni codi Stella in alio loco sit, quam in quo editum est cap. XVII lib. II. Svi.tivs. (ad Solin.

fuit quum aliae omncs ex со loco niotae sunt, p. 734). — Equidem Salmasii lectionem pracfero,

ad quem rcversac anno suo fineui dcdcrintt; ita quia cum codicibus Grotiano, Reicbcnaucnsi, Darmnt

lumina quoque cum erraticis quinqué in iisdem stattensi, ct Monaccnsi (C) congruit tarn in verbis

locis ct partibus sint, in quibus incipiente mun- quum secans pro consecans quam in voce aquilodano

anno fucrautj boc aiilcm, ut pbysici volunt, nem pro aquilone. Quod ad vtpoç, omissum in

post annorum quindecim millia pcracta contingit.« editis, id quoque Monacensis (C) pracbet, nisi

Alii alios numéros tradunt, quos afierunt Davisius quod corruptum scquatur li'ov. Deniquc ubi Gro-

(ad Cie. N. D. 2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 759), ct tins legi jiibet rarteivoç, sivc zartstvcoç, Salj

II. Yossius (ad Virgil, eel. 4,| a) 5 adde Acbillem masii lectio iterum cum Monacensi códice comcr.it,

Talium (isag. 18, p. 157) et Pbotium (bibl. 249j in quo rartivofut legitur. Vulgo inepte raiisivoç

p. 440). VJtoßevtjv. Vox raitsivcofia etiam apud Plutarspectanda]

Lege exspeclanda. Gn.—Non ncccssc. chuai et Cleomedcui occurrit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lineam redit, dicitur vxpog tccjí£ivov}i¿vt¡ -, quum a solari in austrum

descendit, тияйгссцла rarteivovuèvr] ; quum deinde rediens ad Solem resurgit,

Tarteíveofia vit>ov[¿évr¡. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationcm. Nam quum Luna scandens descendensquc in solarem lineam

incident, si tricésima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facit; suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non tegitur relucente. Quam obscurationem eadem non

cunctis mensibus facit, quia non semper tricésima in cadera solari linea repcritur,

sed aut sursura aut deorsum posita ne possit obstare transmittit.

DE DEFECTU LUNAE.

Itera Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est 870 r

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis soliti ademtione

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni '

luminis effigie reluccscit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non 871

descemlensvc] Sic codices Slonaccnsis (C) et non semper bis diebns obdiicitic-, scd qnura Lona

Darnistattensis pro descendensqite in editis. Мох с regionc velut libiamente quodam ignco orbi et

rcposui etiani e ReicLcnaacnsi tricésima pro tri- adspectui nostro opponitur media.«

gesima duobiis locis. Lunae defectus] Vide Plutarch uni (dc plac. pbil.

aliis partibus] Vide eupcrius (ad §. 8ii9). 2, 29; p. 891), Plinium (2, 8 seno.), Clcomedem

obscurationem eadem \ Alios idem legere Gro- (хухЯ. &£COQ. 2, 6), Geminum (clem. astr. 9, p. 41

tins in margine annotat, sed rectius ad Liiiiam re- Petav.), Ptolemacnm (Almagest. 1. VI), Hyginum

ferctur. Pliníus (2, 7): »Stati autem atque men- (poet. astr. 4, 14; p. 492 Munch.) , alios; rem

strni non sunt utrique defectus, propter obliquita- hodie vol pueris notam esse constat,

tern signiferi Lunaeque mnltiragos ut dictum est metaliter] Tide superius (§. 839).

flexus, non semper in scrupulis partium congruente auam si Lunae] Codex Ettcnlicimmunstcriensie

sidcrum motu.« Addc Auiuiianuin (20, 5; p. 256 quae umbra si, prefecto male, quum seqnentibns

Gronov.): »Ac licet utriusque sideris conversiones quoquc verbis poterit et furvescit non umbra scd

et motus in iinum eundemquc lineui lunari cursu corpus Lunae subjectum sit.

implcto perciiui distinctione convenient, tarnen Sol intra sextum] Plinius (2, 10); »Intra duccntos

678 Martiani Capcllae lib. VIII. $. 871.

potuerunt iterari, quia aut décima quinta aut prima Jin eadem Sobs Hnea

per duodecim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde

si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, лаоаХ-

Xat-a\iiyn\v óvvodov faceré perhibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens

coit ncc obsistit, rtaoaXXa^a\ikvr\ ßogsiw ówóatp memoratur; si ab austro venions

пес obsistcns lumen acceperit, jtaoáXXa£tv èv ßwodco voríeo fecisse dioitur; si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli, avaßcßa£ov»a

6vvds6fiov fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varietate confunduntur.

DE CURSU SOLIS. ,

872 Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cum

mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua distendit.

annos Ilipparclii sagacitate compertnm est, et La- dicum mcorum anctoritas, quorum Darmstattcneis

mac defectum aliquando quinto mense a priore fieri, et Reicbenaucnsis avaßißaCcov 6vvâs6tuov prae-

Solis autem séptimo.« bent, et coustans loquendi usus apud astrónomos,

iuvenil i\ Nimirum ab umbra terrae; expressisse quem ctiam sequi tur Ammianus Marcel] ¡nus (20,

Tidctur Graecum verbum aaTaXafißavsÖS-ai. 3; р. 2Б7 Gronov.): »Ad summani tuin Sol ocrtacaXXa^

a¡iévr¡v] Grotius hie et infra ЛасаХ- cultatur splcndorc suppresso, quuni ipse et lunaris

XriXiÇonèvrjv: equidein locum aperte corrnpttim globus, astrorum oinuium infîmtis, parili comitatu

qtnendavi maximam partem Salmasii (ad Soliii. obtinentes circuios proprios salvaquc rationc altij

». Tá-V) auctoritatem secutus, ita taincn ut ubi is tudáiU iutcrjcctac junctim locati, ut scienter et dertaçâXXa^

LV èv Ovvôôco scribendum ccnscrct, core Ptolemacus exponit, ad dimensiones vencrint,

leniore rautatione codienm vestigia seqncrcr, quo» quos ixvaßi.ßaCovTac et xaTaßißaCovTac èx-

TCaqa[ia^àvr\v legere Grotius iu margine notavit, XsirtTixovç 6vvôè6[wvç, coagmenta videlicet depervúlgala

confusione literarum M et AA, quam fectiva, Graeco dictitaut sermone«; ubi videatiir

alio loco (in palaeogr. crit. Ill, p. 211) mullis exem- Valcsius.

plis ¡llustravi. Infra démuni ctindcm sccutus rta- hae species] Ita anteriores editioncs; Grotius

oáXX.a£iv èv 6wôâcp voxico scrips!, quum Gro- haec, quod apcrtum est erratum. Paulo post idem

tius inepte rtCCQccXXr¡XiCofxévT]V 6wÓdcú voríeo íu margine notavit pro superae mutabilitatis «líos

fecisse edidisset, pariterque antea coit пес obsistit legere sub moríalitatis , inepte.

pro coit et obsistit , et infra avccßißaCovTce 6vv- diximus menre] Vide superáis (§. 832) et Нт-

dtÖßov, ubi Grotius ccvaßaÖLV 6vr'ôè€[wv nescio gîniim (poët. astr. 4, 13).

nndc, iu margine autem dvaßtßagcov. Accedit со- corripitur] Codex Ettenheimmunstcriensis vol-

"

Martiani Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lineam

mutât, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circuios appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non habetur. Nam sive a Cancro

descendat, per eosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. .Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa üsdem partibus secant. Ergo hos circuios annuos trecentis

sexaginta quinqué diebus et quadrante diei peragit, sive ad solstitialem circulum

tcndat, sive cxinde rcvertatur. Illud etiam non tacendum, quod quum duo 875

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem , aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tarnen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinqué diebus et quadrante diei noclisque, id

autem quod ad brumalern deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utique ilia res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem, et in

superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.

vitur id est corripitur , quo tamen additamcnto non milium (6, p. 31 Petav.), si omnino testimoniis

egcmus. opus est in re lippis et tonsoribus nota.

mittat \ Alii teste Grotio in margine melat , sint hemisphaeria] Codex Ettenbeimniunstericnínepte.

sis ¡nterponit paria, quod tarnen necessariiira non

centum octoginta tres] Vide superius (§. 856). est, quum inferius sequatur, paria esse signa partie

in solstitium] Codex Ettenheimmiinsteriensie utriusque ; neque magis necesse erat recipi quod

in solstitialem, quod tamen non magis necessarium idem mox praebuit seplentrionalem pro septenlríoest

quam quod pro veniat alios legere Grotius пет, errore paene puerili, quum hcinisphacrta

in margine notavit eveniat. vel ultra circuios árcticos ad polos usque pertineanL

seenndo] Id est bis, ut supra (§. 820).^ diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

quadrante] Alii teste Grotio in margine tríente, appropinquare] Sic codex Ettcnlieiinimiusterienmale;

vide Ccnsorinum (de die uatali 18) et Ge- sis; vulgo propinquare.

';

в80 Martiani Capellae lib. VIII. §. 873.

H

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

874 Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, aestatem

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

non habetur; quum ab oodem Cancro in aequinoctialem Libram descendent,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterea quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hicmali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex hinc

denuo in Cancro aestas tórrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dubitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenens aequinoctia utrique parti temperiem.

DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.

875 Jam illud superfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

noctes aestivac, unaque aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

brum am minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

876 Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; maximus

autem solstitialis habet horas quindeeim, licet hoc pro climatum ratioantîpodas]

Vide Hbmm sextnm (§. G06 sequ.) 6; p. 285 Bip.): »Sol per siderum spatia vadens

et Cleomcdcm (xvxZ. ■&€(*>(). 1, 2). dilatât contrahitque dies et Loras.« Plura dabit

pro rata] Lege pro rata seil, proportione, quod Cleomcdes (1. 1. 1 , 5 et 6).

mihi quideni multo aptiùs videtur quam pro rota horas novem] Restituí anteriorum cditiounm

pro rationc Solis cum glossis exponerc, qnanquam Icctioucm cum códice Ettcnlieimmüustcricnsi, quum

non ncsciam ctiam Graccis Solem diÖxov appellari. Grotius horas 8 edidisset; pariterque ex codem co-

GuoT. — Codex Ettenbeimmünstcriensis pernotae, dice /toras 16, quas Grotius solstitiali tribuit, mu

sed longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9, tavi in quindeeim, ut sibi constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIII. §. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proximum solstitiali Diameroes;

deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mcdiam Peloponnesum Siciliamque ductum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens; deinde sextum per Hellcspontum

Thraciamque et confinem Gernianiae Galliam; septimum Diaborysthenis

per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque praecidens;

ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos montes.

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA.

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroes maximus dies habet 877

aequinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim, minimus decern; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et dimidiam cum tricésima, minimus novem et dimidiam demta

anteriores editíones horas XIIH Labcrent, quod (С) pro Lusitaniam ad Тацит descendais liabcnt

ita tantum excusar! posait, ut minutiorcs partes Lusiianiam allingens , male. Scd in vulgata quoucglectas

esse a Maifiano dicamus (vide superius que lectione displicet alteram partem, cui libens

§. 846). Grotianac lectioni unus favet Monaccusis altera parte substituissem, si codices addixisseot.

(C), sed fácil is conjectura est, quum Martianus dies dicuntur] Fortasse dicantur. Ceterum condiversissimis

in terris scliolarum in usum describe- ferendus etiam Geminus (apud Petavium p. 22).

retur, eos números ubique pósitos esse, qui unius dies undecim] Darmstattensis codex máximo

cuj usque rcgionis climati convenircnt. XII, mínimo X boras tribuit; similique errore mox

climata octo] De bis accurate egit Eratosthene Rcicbenaucnsis in climate Diasyenes minimo boras

duce Strabo (2, p. 151 sequ. Casaub.), quem om- XI ; numen omnino varie turbati.

nino vide 5 pi lira dabit Ccllarius (gcogr. antiq. I, horas auatuordecim et dimidiam] Vulgo: »map.

21 sequ.). ximus liorarum 14, minimus 9«; restituí locum

Diarhodu] Grotius Diarchodon, sed codex Rci- quomodo potui, ad Bondanii (var. lect. p. 62. 63)

cbciiaucnsis et anteriores editíones ut supra (§. 85Í)). înprimis codicem , nisi 'quod is et ipse ritióse ho-

Baetis] Sic recte margo Grotiana; vulgo inepte rarum exhibe t pro horas et minimo diei perperam

Delhis. decern tribuit pro novem $ sed talcs certe errores

Lusitaniam] Grotiana margo codicesque Ettcn- Martianus committerc non potuit. Horas confirmât

beimmünsteriensis, Darmstattensis, et Qfonaceneis et codex Ettenbeínunünstcriensis.

86

682 Martiani Capellae lib. VIII. §. 877.

tricésima; Diarhodu maximus horas qu'atuordecim et besse, et minimus novem ;

Diarhomes maximus quindecim, minimus novem; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin

decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

878 diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodécima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodécima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flcxior aequinoctialem paenc

- ., directum secat.

DE STELLA MERCURII.

,\' ■ ■

879 Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, corumque

praecipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbon

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

et besse] Reliqni lectíonem apcrfc corraptam duodécima] Ettcnheimmünsteriensis séptima.

earn tantnm ob causam, quia duae cmendandi viae directum] Malim directim. Grot.

patcbant, ut vel et bessern scribcrem vel cum besse. circa Solem] Vide supcrins (§. 854. 857) et

Ceterum codices Darmstattcnsis et Reichenaiicnsis adde Vitrnvium (9, 4; p. 263 Bip.): »Mercurii

et bessern et trientem prorsus ubique negligent. autem ct Veneris sfcllac circum Soils radios, Solem

quindecim cum besse] Sic codex Ettenlicini- ipsum iiti centruni itincribus coronantes, rcgressus

munsteriensis, vulgo sedecim contra rationcm, ncc retrorsum ct rctardationes faciunt. «

melius Darmstattensis septem pro octo. paeni anni] Ettcnheimmünsteriensis codex anno,

accesseris] Ita omnino legendum cum anterior!- male. Dc re vide superáis (ad §. 852).

bas cditionibiis, Bondami (p. 63) códice aliisquc; octo latitudinis partes] Punáis (bist. nat. 2,

Grotius nescio undc accesserit. 15 s. 16): »Ab bis Mercurii s t ella laxîesiinc, ut

mlerea] MS. »Interea hie climatibus quibusque tarnen e duodenis partibus (tot enim sunt latituctescunt

decrescuntque luces. Sciendum« cet. Grot, diuis) non ampliiis octonas percrrct, ncquc bas ac-

— Locus mutiliis vidctur esse, quapropter nihil qualiter, sed duas medio ejus, et supra quatuor,

mutai e ausns sum. infra duas.«

Martíani Capellae lib. VIII. §. 879. G83

discurrit. Hujus Venerisque circuios epicyclos esse superius memoravi, id est

non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

quodammodo circumduct'; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Solem ex diversis circulis 880

comitetur, ab eo tamen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, nec

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistons, aut certe rcgrediens.

Qui quidem diversis schematibus varietur; nam licet exiguo parvique tcmporis

spatio faciat, tamen et ortus facit ct occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium liberatus ante emergentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra terrarura horizontem sublevatus; nam acronycho ortu hic

superius memoravi] Grotiana margo superior^ confer 14 i и ¡um (2, 8): »modo ante Solls exortnm,

bus; quo facile carenáis. De epicyclis confer Pto- modo post occasnm splendens«, et Ciceronem (JS.

Iemaeum (Almagest. 3, 3 et 9, S scqii.), undo D. 2, 20): »quae anno fere verteilte signiferum

videbis, quod nosier superius se de bis egisse dicat, lustrat orbem , neque a Sole longius unquam

locum de eccentricitate terrae intelligi (v. §. 855). nnius sign! intervalle discedit, tum antevertens

comitelur] Codices Darmstattensis, Rcichenau- tum subsequens.«

cnsis, et Ettenbcimmünstericnsis paritcr atque margo spatio] Vocabulum a Grotio oniissuni ex codici-

G ro liana habent contineat; sed nostram lectionem bus Darmstattciisi et Ettenbcimniünsteriensi inserui;

reetc tuetur Oudendorpius (ad Appui. I, p. 74). s«d quod alter ex bis mox affert eorum ante ortus,

De re ipsa confer superiorem locum (§. 25). mérito sprevisse mibi videor.

vigiuii tres partes] Restituí ex Plinio (2, 8 et 14), liberatus] Reichcnnucnsis codex a secunda manu

quod facili errore apud Grotium in 32 abierat libralus, fortasse ob similitudinem superioris loci

praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem (§.25), sed longe diversa utriusque ratio est. Illic

duae — a lougissimis distantiae suae metis Solem enim sensus est, Mercurio m со quasi libramento а

iuseqiiuntnr, adeptaeque occasu matutino conduntur Solis cursn penderé, ut nec semper cuín sequi nec

ct praeteretint j mox eodem intervalle vespere ex- tarnen longius diutiusve unquam discedere ab illo

oriuntur — ab his retrogradiuntur ad Solem et velit; bic autem apparet planetam significari, qui

occasu vespertino delitcscunt.« radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sni juris

consistais] Plinius (2, 14): »Mercurii rursus factus proprio fulgore rcsplendescat. ¡\onnunquam

Stella — consecuto Sole ad quindeeim partium in- enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse Mertcrvallum

consisiit quatriduo prope iiumobilis; mox curium auetor est Hyginus (poët astr. 4, 16). Sl

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu militer de Venere Yitruvius (9, 4): »quuin est libe'

vespertino usque ad exortum niatutinum.« rata ab impeditione radiorum Solis. о <

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte ; acrongdio] Male Grotius a Chronico, étante-

86 *

684 Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.

nunquam poterit elevari. Quippe nisi ia diámetro Solis positis non potest

cvenire sideribus; diamelrum in signo séptimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra signum et alteram exiguam portionein sequentis abesse non poterit,

881 non illi contingat ortu acronycho sublevari. Denique nee contrarium eidem

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libértate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parère solitus claritate radii super venientis occulitur, alium quum itidem retrogradatione

sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis lumine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrant, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. Et has tarnen

riqrcs a Crónico; melius DarmstattensU acronico,

unde millo negotio veram lectionem restituí. INicander

(tlicriac. 761):

HvùdaXa <paAaivr) ivaXiyv.ia , trjv rteçi

Zv%vovç

'AxqÔvv%oç âeiftvrjoroç атСцЛибе яаыраб-

6ov6av ,

nbi seboliasta: àxQcn/v^oç âk rjyovv éOJtEQtvbç.

Allí, ut Fi nui eus (math. 2, 8), acronyetas dicunt

Stellas, quae tunc oriuntiir quum Sol occidit. Plura

Tide infra (§. 887).

quippe nisi] Recepl lectionem codicis Grotiani,

quum vulgo sine sensu legeretur: в quippe in diá

metro Solis posse positis evenire sideribus a; sed

quod idem inox ex códice attulit post perhibelur

inscrendum: »aut in quadrato partibus XC aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Ettenheimmünsteriensi quoque

invenerim, textni intrudere nolui, quum glossematis

speciem referre videatur.

Uli] Sic codices Rcichcnaucnsis, Monacensis

(C), Ettenbeimmünsteriensis, et Darmstattcnsis pro

illic in editis; neque in tanto librorum consensu

recipere dubitavi, licet anacolutbia cum antecedent!

iste inde exsisteret, quum reliquae construction!

apprime conveniat. Quod autem mox in uno Etten*

heimmunsteriensi legebatur subliman pro sublevari}

librario illi relinquendum duxi.

sed ortum] Secutiis sum codices Darmstattensem

et Ettenhciiniiiünstcricnscin; vulgo enim minus

commode legebatur: n denique nec contrarium eidem

novit occasum vel ortum: sed ortum itidem ves

pertinum« cet.

parère] Pro apparere, ut in rbetorica signare

pro assignare, firmare pro aßirmare. Sic lib. Geom. :

» eject ae fragmentorum reliquiae parent.« Virgilius:

»Cui fibrae peeudum, coeli cui sidera parent«,

ad quem locum Servius: »id est, a quo fibrae et

sidera cernunlur.« Martialis:

»Ad partum quoties paruit Hermogenes.*

Et jurisconsultorum frequens illa in condictionibus

formula: »si paret dare oportere.« Ad quem alludens

arbiter leporum:

»Jurisconsultus paret, non paret habeto,

At que esto quidquid Servius et Labeo.t Grot.

retrogradatione sua] Sic codex Rcichcnaucnsis;

vulgo si«/. In line paragraph! nialim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 881. 683

obscuratioues ortusque perspicuos quarto quoque mense nee id tamen semper

offendit. ¡- ... . .. .

DE STELLA VENERIS.

At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pylhagora Samio 882

cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecentis diebus et aliquot, latitudinis

vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momenlis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valeat.

Et tamen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nee comprehends, aliquando superfcrtur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursuin. Tunc 885

etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem, quum

Pythagora] Pythagorae mcritum déclarât Dio

genes Laertius (8, 14): liqcöxov "EOrteçèv re «aï

Фо)б<росог zov ccvTov fiitEÎv, ubi IMenagius

laudat Stobaeiim (eel. pbys. i, 2S; p. 520 Heer.)

et Pliiiium (2, 8): »Infra Solem ambit ingens sidus,

appellatuin Veneris, alterno mcatii vaguin ipsisque

cognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praeveniens

quînnc et ante matutinum exoriens Luciferi nomen

aeeipit, ut Sol alter diem maturans; contra ab occasu

refulgens nunenpatur Vesper, nt prorogans

lucem vicemque Lunae reddens; quam naturam ejus

Pythagoras Samáis primus deprehendit « Codex

Reicbenauensis post suis inscrit discipulis, quod

tamen ut glossema neglexi eo magis, quia suis ad

rationibus referendum videbatur.

ambire] Sic codex Ettenbeimmunsteriensis et

Bondamt (var. lect. p. 63), nee refragatur JHonacensis

(C), qui exbibet ambiri; vulgo minus com

mode habere. De re confer Ciceronem (N, D. 2, 20):

»Ea cursum anno conficit, et latitudineui lustrane

sîgnîferi orbis et longitudinem — neque unquam ab

Sole duoriim siguornm intervalle longius discedil,

tum antecedens tum subsequens. «

quadraginta sex partibus] Delcvi quod in editis

praemissum erat a codicis Ettenheiminünsteriensie

auetoritate. Rem ipsam confirmât Plinius (2, 8):

»Signiferi autem ambit um peragit trecentis et duodequinquagenis

diebus, ab Sole nunquam absistens

partibus sex atque quadraginta longius, nt Timaeo

placet«

quia aliquando] Codices Monacensis (C) et Rei

cbenauensis ¡iitcrponunt XLIma, nescio quo sensu.

non «it his omnibus] Ilygiiius (4, lo): «Sed

totus Hesperus incertos cflicit cursus, non codem

tempore ad praeteritum transiens signum.«

quum retrograditur] Particulam vulgo oiuissam

supplevi ex códice Etlcnbcimmünstcricusi; vcllem

etiam enim pro etiam substituere licuissct.

ultra anni] MS. contra anni circulum. Forte

cum intra. GnoT. — Ex nostra lectionc saua omnia.

636 Martíani Capellae lib. VIII. $. 883.

autem directo cursu meat, etíam undécimo mcnsc circulum complot. Nuuc

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinqué sideribus umbrara reddit

ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit. Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tarn visus ejus quam oceultationes

u-ndeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

884 Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudincm

quinqué vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superposais ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tarnen et altitudinem

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

ante Solis ovlum] Recepi lectionem Bondami

(var. lect. p. 63 f.) et codicum Ettenheimmiin*

steriensis, Darmstattcnsis , et Monacensis (G),

quum apud Grotium Icgeretur »nunc faciens ortnm

ut in Luciferum«; ]icet probe sciam persanatum

loruui ne nunc quidem videri. Scnsus tamen perspicuiis,

quoeum ctiam conferri potest Vitruvii locus

supra laudatus: »Id autem îta esse maxime cognoscitur

ex Veneris Stella, quod ea quum Solem

scfjiiatur, poet occasum ejus appareils in coelo clarissimeque

lucen s Vespertino vocitatur, aliis autem

teinporibus eum antecurrens et miens ante lucem

Lucifer appellator. « »

circulum] Grotius edidit circum, liac nota addita:

»Qnanquam pudeat liaec talia annotare, tamen imperitiorum

causa addo circum hic ношен esse, non

liY.hxov»: attamen practuli codicie Ettenheimmünsteriensis

lectionem , quum circum mihi remansissc

\idealur ex prava lectione, cujus vestigia in mar

gine Grotiana cxstant: »circum telluris centran*

jiro eccentron. De eccentricitate et epieyelís Martis

vide Ptolcmaemn (Almagest. 10, 7 sequ.).

in latitudincm] In editis erat: »in latiludine

quinqué partes excurrit«, cum nota marginal!: »al.

quatuor« ; nostra nctiiinus ex codicibus Darmstattensi,

Ettenlieímmünstericnsi , et Monaecnsi (C).

Plinius (2, 15 s. 16): »Martis Stella quatuor me

dias, Jovis mediam ct super earn duas, Saturni

duabiis ut Sol.«

superpositis] Лешре in coelo, non in hoc libro,

Jove nimirum et Saturno, sicut infra (§. 886) in.

feriares Saturno sunt Jupiter et Día re.-.

absidem] 'А\)лдссд nemo ignorât planetarum

orbes appellari. Memiiiit Plinius lib. II, cap. XVI.

Appulcjus de deo Socratis, ubi de pkmetis sermo:

»Varia qiiippc curriculi specie, sed una semper

et acqiiabili pernicitate, tum progressus tum au

tem régressas mirabili vicissitudine assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. $. 884. 687

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circuí us a terra altius tollit, sub signi

Lconis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima; nam utpote Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagésima parte ex utroque ejus latere remoratur. Absidem etiam habet recessumque

sublimem in Capricorni confiuio, hoc est sub ejus vicésima nona parte,

DE STELLA JO VIS. • •''"'"'•"'•

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim annis 885

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudinem vero quinqué -

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque ecceutron esse

terram ipsum quoque circulum contcstantur.

situ et llcxu, et absliluto circulornm«; legendntn ábsidas altissímas babent in aliis signis: Saturnns

puto «et absidibus circulorum.« Grot. — Ipsius in Librae parte vicésima, Jupiter Cancri quinta

Plinii verba apposui, quia ea liic et in sequenlibus decima, Mars Capricorni vicésima octava« cet,, nnde

nostro ante oculos fuisse verisimillimnm est: »Plu- qui volet numéros apud nostrum corrîgat.

ribus de causis hace omnia accidunt. Prima cir- salutaris] Cicero (somn. Scip. 4 sive ар. Macro b.

culorum, quos Graeci àxpldaç in stellis vocant — 1, 17): » Delude est boiuinum gcucri prosperas et

sunt autem bi sui cuiqiic earuin aliique quam mundo; salutaris ¡Ile fulgor, qui dicïtur Jovis.« Codex Reiquoniam

terra a verticibus duobus, quos appelle- cbenauensis post vocem salutaris addit rector, quod

rant polos, centrum coeli est — ergo ab alio cuique tarnen displicct, quia planetarum rector Sol est,

centro absides suae exsurgunt, ideoque diversos non Jovis Stella. Sed de Jove ¿¡yadortouo Mababent

orbes nio tasque dissimilcs, qiiouiam interio- netlio mull ¡s locis, in primis boc (4, 496):

res ábsidas ncccssc est breviorcs cese. Igitur a Zsvç d' ortàx' (XV tpaè-dcov a>ço6xôftov Oftfia

terrae centro absides altissimae sunt Saturno in XLXuivr¡;

Scorpione, Jovi in Virginc, Marti in Leone, Jovi Ev[WQ<pOVÇ TS xi-&7]6l nal €VTV%èaç xcù

in Geminis, Yeneri in Sagittario, Mercurio in Capri- srtoXßovc ,

corno, mediis omnium partibus.« "Ev f' àç%aïç лЯесбтЦбо JtatQrjÇ rà ßtßcact

in quadratura] Plinius (2, 12 s. 15): »Marti» <pQOVOVVTaç.

Stella ut propior ctiam ex quadrato sentit radios ab Adde interpretes Persa (sat. S, 50).

nonaainta partibus — cadem stationalis senis men- ecceutron esse terrain] Lege: »ecceutron esse

sibus commoratur in signis, alioqni bimestris.« terrae.* Grot. — Recle, si snperiora comparamus

recessumque sublimem] Plinius (2, 13 a. 16): (§. 884): »circulum telluris ecccntron«; sed quum

»Altera sublimitalum causa, quoniam a suo centra nibilominus variac cmendandi viae patcant, codicnm

688 Martiani Capellae lib. VIII. $. 886.

DE STELLA SATURNI.

886 ' . Phaenonis autem, hoc est Saturai praealtius omnibus sidus módico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

césima portione. Ortus tarn ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non praecesserit Solis; tunc quippe

matutinum ortum faceré perhibentur; occasum autem ¡quum Sole dimerso

887 remotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui àxçovvxoç

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergente de orientis facie darum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis conséquente proprii luminis vibratum amittuut. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; itemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinantes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes eas opprimit et occultât. Sed cursus diversitates altitudinisque causas

éonsistendi rctrogradiendique atque incedendi omnibus supradictis importât radius

Solis affulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

dcpiimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctoritate destitutus nihil molare aiistis sum. De radiornm ejus contacta teguntur, et in triquetro

re vide Ptolemaeuni (ii, 1 sequ.). a partibus centum viginti stationes matutinas faquum

ultra\ Sic scrips! pro eum ultra ex códice ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

Darinstattcnsi, ueque aliter locum nostrum citât a partibus centum octoginta exortus vespertinos-

Harduinus (ad Plin. hist. n. 2, 12), nndc etiam iterumque in centum viginti ab alio latere appropaulo

inferius recepi eas pro inepta lectionc Eois, pînquantes stationes vespertinas, quas secundas voqtiae

apud Grotium exstabat , cant, donee assecutus in partibus duodenis occulmatutinum

ortum] Plinius: »Errantium autem tet illas, qui vespertini occasus perbibentur.«

tres, quas supra Solem diximiis sitas, occultantur axców^oc] Sic corrigendum erat e superiori

meantes cum со. Exoriuntur vero matutino, disce- loco (§. 880); vulgo inepte zçoviy.oç, ubi jam

dentés partibus nunquam amplius undenis; postea accentua perperam positus vitium prodidit.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

MÚSICA

LIBER К.

am facibus lassos spectans marcentibus ignes 888

Instaurare jubet tunc hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quonam sollertia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et noster pallens contrahit ora puer;

Ipsa etiam fulcris rcdimicula nectere sucta

Flora decens trina anxia cum Charité est.

Nee melicum recinens modulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quídam vetus redi- crit p. 83) vitandi blatas causa sic verba dispon!

micula refert ad seqneatem vocem trina, et inter- jussit: »trina Flora decens«, sed longe pracstat

pretatur Irina redimicula tria fila тага colons, vulgata secundum structurant pariter et rliytbmicam

rubri, purpurci, hyacintbini. Sed fallí tur, ut aliis rationem, quum hiatus in caesura usitatissimus sit.

innumeris in locis; quum referendum sit trina ad melicum] Gl. В »mellitum et dulce.« Lcpidior

Charité pro tribus Charitibns; non ut idem com- quam verior glossa. Melicuui carmen dixit liymementator,

qui Gharitem unam deam fa cit. Vulcan, nacum, quod ille non simpliciter recitaretur, sed

trina] Vide superiiis (§. 1). Vonckius (in spec, canerctur ad tiblam, ut et supra ex Hcsycbio vi-

87

690 Martiani Capellae lib. IX. $. 888.

:

Ncc dalcis tentât psallere Melpomene;

Omnia quae tcnero moris fervescere ludo

In cumulum doctae yçfcis honore tacent,

Nee Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nee Stimula incensó, ajlicit acúleo;

Quin ctiam interulos gaudens dissolvere nexus

dimus. Porro relicens babebat MS. A pro recinens,

sed inepte. Meibom, (in mus. script, ant. p. 540).

— Non adeo inepta est lectio reticens , quam

Grotiue quoquc ex alas in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venue, quod tibia reticuerit nee

carmen module tur; tarnen mutandac vulgatae causa

nulla erat.

dulcís] In manuscripto libro est: »nee dulce

tentât, a Quod non indignum puto Gapella. Ca

tullus: r, .'

»Dulce rideat ad patrem«

estque quod alii dicant dulciter. Horatius:

»Dulce ridentem Lalagen amah о

Dulce loquentcm.«

Sed dulce quiescere dicit Appulejus. Barth. (!n ad

vers. p.i5íl). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiani Horatius (epist. 1 , 19, 5).

tentât] Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos babeo, antîquis MSS. ita boc verbuin

cxaratum invenitur. Meibom. — Monacensis (C) que

que codex templat praebet, sed confer Marium Victorinuin

(p. 2400 Putsch.).

moris \ Grotiaua margo codicesque Rcichcnauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C) pracbent

anion's, err ore fàcili ct hoc inprimis in loco

excusando, sed qui niliHoniinus ncc metro eoiiveniat

ncc scnteutiae; constrnctio cnim baec est:

»omnia, quae moris (seil, est) fervescere tcnero

in cumulum] Restituí antcriorum editionuin Icctionem,

quam Grotius in marginem rejecerat scripserat(

juc гн cumulo, sensu millo; in cumulum est

insupcr , praelerea, simulque ne quid desit, ut res

omnibus partibus absolvatur, irónica plcriimqne signifieationc,

ut apud Ciceronem (de lege agr. 2, 25).

Sensus igitur hie est: »omnia practerca sollcmnia

nuptialia tacent prae rerercntia artium, quae bucusque

locutae erant.«

Suada] Juno , quae ct prónuba. Vixc. — Imino

Veneris comes, ut apud Horatium (epist. 1, 6,

58). Eadcm infra (§. 905) Graeco nomine Pilho

appellator, quam Pliitarcbus (in quaest. Rom. 2,

p. 240) inter ipsos Romanorum dcos nuptiales

ii и m era t.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectione in

marginem rejecta; sed buic codices ctiam fa veut

Reicbeuauensis, Darmstattensis, Monacensis, ct

Meibomianus uterque.

Stimula] Dea (Ovid. fast. 0, 505. Scholiast,

ad Juvenal. 2, 5), ut Augustini (de civ. dei 4, il

et 10) verbis utar, »quae ad agendum ultra modum

Stimulât. «

incensó] Codex uterque incensa, pro quo ta

rnen melius vidctur incensó; nisi abstrusior hie lateat

expositio. Meibom.— Darmstattensis etiani codex

incensa, sed metro hoc magis ctiam répugnât quam

incensó. Alii, teste Grotio in margine, intenso.

ludo, tacent.« Locutionis excmpla quaere apud Optimum for tasse fucrit incens os, si libri addiceren I.

Boetticherum (in léxico Taciteo p. 211). - gaudens] Hymen intclligo. Vra.c. — Sed femiMartiani

Capéllae lib. IX. $. 888. 691

Bland ¡ficaque libens stringere corda face

Nictantes oculos reprimit stupefacta pavore,

Nee perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Sallem docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis auferet ilia tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestificata modis.

nam rcquiri mox stupefacta ostendit, quare Pronubam

rel Cinxiam in tell igo, quae gaudent inlentlos

nexus , id est vincula interularum sire int

crio rum tunicarum solvere. • ■ ■■•

pavore] Rccepi lectionem scqucntibns aptissimam

ex margine Grotiana et códice Darmstat tens! 5

vulgo Icgebatur vapore, ad quod Meiboinius (p. 540):

»Sic cod. В addita glossa: »fervore artium«, nimis

acutel Codex A vapores, at litera s delete;

in margine erat pavore.« Codex Monacensis (C)

sopare, quod multum habet quo se commendet;

attamen nictari homines etiain prae pavore dici,

insignia probat Pliiiü locus (11, S4) de oculis:

»Plcrisquc vero naturale, ut nictari non cessent,

quos pavidiores accepimus. «

Gorgonos] Gorgonis boc est Palladis Gorgonciim

caput in pectore gestantis. Vulcan. — Non

Gorgonis sed Gorr/onos libri omnes babent. . Conferre

superiorem licet locura (§. S72). Trucem autcin

appcllat, ut Marlialis (10, 19, 14) tetricam.

divis] Sic codex Darmstattcnsis; vulgo divi ,

quod glossa apud Mcibomium ad Mercurium refertj

sed praestat nostra lectio, qua se Venus ad totuni

dcoruin senatum convcrtcrc >idetur.

tonis] 1(1 est canlibus, qui in diversis tonis

sen modis sunt facti. Meibom.

quippe scruposis] Б codicibus Rcicbcnaucnsi

et Mcibomiano utroque correxi banc versum, quera

¡ta (î rot i и s edideratt

» Quippe est scruposis fateor lassata pucllis«,

addita tamen nota marginal!, qua vocem est in

veteri códice non baberi testaretur, neque habetur

¡n Monaccnsi (C) et Darmstattensi. Ad vocem scruposis

glossac codicie В apud Meibominm adscribunt

salebrosis et di/ficilibus , Papias autem explicat spinosa

et áspera ,- vide ctiam л iros doctos ad Valerium

Flaccum (2, öl 8; p. 214 Bur m.). Pro puellis

Oudendorpiiis (ad Appulcjum T. I, p. 484) mera

с conjectura rescripsit duellis, eni certe pracslabit,

quod nos e codicibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsac ¡Ilac exiles et iiilricatac quaestioncs grannnaticac

et gcomctricac cum ¡nvcniisto et horrido verborum

strepitu conjunctac, ut apud Martialem (11,

80, 2):

» Carmina nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salcbras alfaque sa.va cadunt« ;

unde et »salebrosus Santra« apud eundem (1 1 , 2,

7), et »salebrosa oratio« apud Quinctilianum (11, 2).

modis] Grotiana margo codiccsqiic tain Mei

bomian! quam mci babent morís, rcctc tamen egit

Mcibomius vtilgatam tuens, quae sensui unicc

convenit. Licet cnim initio carminis de mora Venus

87 *

692 Martiani Capellae lib. IX. $. 888.

Prónuba sic volupc est hace seria carpere Juno,

Nee cura astrigeri te stimulât thalanii ;

Ast ego succubui, lepidisque assucta choréis

Non valeo tristes cerneré Cecropidas.

889 Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes eunetique

fluetigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione collaudat;

tunc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiore

fractior voce laudavit, profundaque visus est traxisse suspiria, nee Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tarn flammatae culucsta

fucrit, nunc tarnen horrido potius verborum

strepitu insuetisque dicendi niodis lassarl sc

laedique significat, quum dulcía tantum carmina

modosque lepidos et molles audirc consucrit. Lacdor

autem legendum esse cum G rollo, non laetor

cum anterioribus , vix verbo moneri oportebat.

sie volupe est] Locum turba tum esse apparet;

Tide ne legendum sit 5t volupe est, quanquam ne

sic quidem commode procedet construetio, nisi infinitivum

carpere Graeco more vel pro imperativo

usnrpari vel qnod maliin per attractionem positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Thcagc p. 129):

si de ßovXsÖ&e tov Tt,ptÁQxov àâeÀtpov èçso-

■&CCL- Scnsum autem bunc esse non (labium est:

»Tu prónuba Juno carpe baec seria, si volupe est

nee cura tbalami te stimulât; at ego defatigata sum

lepidisque assucta choréis seríarum illaruin discipli

naran! adspectum perferre amplias non possum.«

Carpere enini idem est quod frui, nt dulcía (Pers.

S, liH), gaudia (Ovid, arte am. 5, 661), oscula

(her oid. 11, 117) cet.

aslrígerí] Reiche nauensí s quidem codex cum

editis astriferi habet, Darmstattensis vero astrigeri,

quod ideo practuli, quia noster bac voce, non illa,

saepe usus est: astrígera sedes (§. 808), astrigeri

dit (§. 91), astrigerum coelum (§. 195 f. 802) cet.

consistentis] Vulgo consistais, sed practuli auetoritatem

codicis Darmstattensis et Leîdcnsium qua

tuor autiquissimorum (Oudend. ad Appui. I, p. 8(5-

112. 476).

fabrilium] Id est sordidaram, iiliber.il ¡um, quas

Gracci /3avav6ixàç appellant ingenuisque et libcralibns,

quae hie proponnntur, opponunt. Confer

Wowerum (de polymath. 3, p. 25).

lassitudo decuerat] Paritcr supra (§. 704) dixerat

: »Lassa Venus pulchrior.«

tenero] Hoc e códice DIonacensi (C) reeepi pro

tenerae in editis, nt ad obtutum speetaret; nam

adjcctivuin languidior ad vocem pertiuet.

Atlantiadem] Corruptum in editis Athlantidem

correxi e codieibus Monacensi (C), Darmstattcnsi

et Reicbcnauensi, Cfr. superiores locos (§.58. 726).

Martiani Capellae lib. IX. $. 889. 693

piditatis cura concussit, ut omilterc vcllet quae circa sponsalem coetum ornatiora

disposuit. Tanti quippc visum nunquam Veueri displicere. Verum 890

superùm pater, licet insinuatione germanae ut properaret adiuonitus, tamen

nc quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione convellerct, qui probandarum numerus superesset, nihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architcctonicamque iu 891

praeparalis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nee cum aethere quidquam habent superisque confine, non

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

siderumquc dilectio est, examinis hujus tarn favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis 892

intimatum velim, quod dotis ofFerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas *muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nee dispares numero nee disgregae venustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendac, in penetralibus

quoque virginis secrctisque sanctioribus alumnatac, quove odio quibusquc

coelum] Codex Monaccnsis (C) cwam; sed trimonii , qua rationc Martianus Capella non male

coetum sponsalem intclligo turbam disciplinarum dotis ofFcrcndac ciiiniilandacque rcciprocum dixit,

dotalium, quas sponsae deslinaverat, et alio loco: utrum repensatrix data.« Locas alter

sirchilectonicamque] Glossa B: »principatum quem innnit incomparabilis jurisconsultos a] ¡quail to

acdificiorum.« Eccc Graecaiu glossators eruditio- infra est. Grot.

нет! Meibo». " collocatas] Alii teste Grotio in margine collaquasi

fastidio] Redux! lectionem a Grotio in catura, sed mutandi causa nulla est.

margincra rejcctani, adstipulantc códice Monaccnsi nee dispares] Sic codex Monaccnsis (C), neque

(C); vulgo ас si, sed Mcibomü quoque uterque refragatur Darmstattensis, qui cxLibct non; sed

codex ас omittit. vulgo prorsus inepte modo.

dilectio] Vulgo dileetior, sed recepi quod jam disgregae] Dissimilcs. Vulcan.

Grotius ex códice suo recipiendum suascrat, ne sanctioribus] E códice Rcicbenancnsi Loe recepi,

adjectivo potissima substantivum suum deesset. quum vulgo sanctionibns legeretur minus commode.

reciproco] Magnus illc Cujacius in paratitlis ad De vocabulo qnod sequitur alumnalae vide Outit

de jure dolium: »Dos est pensatio onernm ma- dendorpium (ad Appui. 6, р. 42У et 9, p. 662).

694 Martiani Capel! ae lib. IX. $. 892.

deliciis ac prorsus cncrvi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

89Ô vigoris majestate perccnsae? Hie Tritonida: alquin, ait, virgines quas Phronesis

cdacavit superûm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nee quisquam fuit

vestrûm, qui non illis voluntatis abditae. interpretamenta comtniserit; denique

ex bis quam plures antistitium professae divûm, ac ni per illas nefas in terris

Sanctis libare numinibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castao praestitere miracula, hae familiaritatis vestrae

praefcrunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

894 interjunxeic colloquia; has igitur ingrcssas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque disscrerent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa Lachesis

adopertc atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym-

Tritonida] Sic alibi eaepe pro Tritonis, ct «st quod Graece xaZZupelv, vide Tavloroui (ad

л ero MS. Tiilonia plerumque Tritonida, ea ninii- Lysiam p. 62 Rcisk.).

rom forma, qua lampas lampada, htbdomas heb- colloquia] Hue pcrtinet quod Plato ait (in podumada,

Ilonis Itouida apud Fe§tum, Flolemais litico p. 290 Stepli.): el6l de OÍ Jteoi [UXVTixnv

Plolemaida, Pa-sis Persida, Chaléis Chalcida ijisi £%ovrèç TlVÇÇ Ыибхгцщс ôiaxôvov (WQIOV,

Capcllae,' absis ábsida Isidoro ct Angus tino ad épfirjvevTai yâç rtov VO¡xíCovTctL rtaoà -&ecöv

May. ubi vulgo absidiae legilur: Iteráis heroida cii'Oacórtoic •■ ct alio loco (in convivio p. 188): y.a\

Fulgentio dicitur. Grot. — Vide superius (ad §.51). ¿Ótlv av r¡ [laVTlxrj tpiliaq OecÓv xai cwdocóaiitistilium]

Vulgo anlistitiam, quod ex ipso jtcov ÔTjfiiOVOyoç к. Т. Л.

noslro correxi (§. 134). Genethliace prior] In editis erat pronior, sed

ас ni per illas] Addc ex MS. nefas; alludit ad raarginem posituni prior aslabat , unde reeepi

autcin Iiic in difl'ercntia vocum litare et libare. Est quod codieibus Rciclienaucnsi, Darmstattcnsi, et

«uiui libare gcncralitcr sacrificare, Tel spccialiter Monaccusi (C) firma bat ur. De Genethliace vide suveniain

s.iuriiicii.s petcre, litare rota impetrare, quo periorem notain (ad §. 228) et palaeograpliiam

pcrtinet similis ille IMauti lusus: mcam criticam (T. IV, §.505).

»Si herele isthuc unqnam factum est, tum nie adoperte] Fortasse adoperla. Cetcrum confer

Jupiter Ciccronem (de divin. 1, 1): »diu turna observatione

Facial ut semper sacrificem пеане unquam litan.« siderum scientiam pu tan tur cffccissc, ut praedici

Ghot. — Inscrui voccm nefas, quam codices etiani posset, quid cuique eventurum, ct quo quisque fato

Monaccnsis (C), Darntstaiteusis, ct Rcichcnaiicnsis natus cssct« 5 ct Vitruviuin (9, 4): »quod propria est

babent. Si-.isTis est, per illas taiittmi fas esse libare, corum gcnctbliologiac ratio, uti possint antcfacta et

certe lilaii nisi per cas omni::o non posse. Litare futura ex ratiocinationibus astroriim explicare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 894. 69o

bolice, quae van'ctatibus ominatis ventura componens auspiciorum proventus

pensât viribus futurorum. Oeonisticc tertia est, per quam tripus illa ventura

dcnunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; dcnique in argumentum praescientiae

mihi corvus aliud it, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque proventus

nos avibus praesentire concolor temporum pluma testetur; ipsaque tripus trini

cursus pracsagia pollicetur, hoc est exstantis, instantia, et rapti. Dcmum 89o

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo inccrtos mortalium sensus primum irwspcm opis supcrae proritavit,

Symbolice] Ifacc est quae ¿x 6v>(ißoX(OV futura

anguratur, quam jam Xcnoplion Inter quatuor antiquissima

¡icivTixijç genera refert (mem. Socr. 1 ,

1, 3): ó d'ovâkv xaivôreçov eiçé<peçe rcov

äXXeov, 0601 fiavTixTjv vofiiCovrtç oicovolç те

XQcövrat xal ipr¡(iaic xal ÖVfißoXoic xal i9v-

CLaiçt addc Acschylum (in Prometli. v. 48a sequ.):

KàxQiva jtQcoroç è£ ovîlqÙtcuv à xqt¡

"Улар yevéti&ai, xXr\ôôvccç те âvçxçÎTOvç

'Ey vagit? ccvtolç, èvoôiovç те ÓVfifióXovg,

Гарурсог-охсог те j(TÏ)6iv olcovtov a. т. X.

qiianquam eadem clîain eoniiniini OQVÍ-&COV sive

oitúVCúV nomine comprelicnsa esse tcstatnr Aristo

phanes (in avions 710):

Фгщг) y'vnïv oqviç èOri, rtTaçnôv тодгчда

xaXeïTe ,

EvfMfioÂOV OQVIV , <pCt)vf¡V OQVIV x. т. Я.

Kraul aulcm quae Latin! óslenla, pórtenla, monstra,

prodigia d ¡ceban t (Cicero de divin, i, -i 2),

quae qui ctirahant, тератобхолоь appcllabantur.

Oeonislice ] Ilaec est quae ex alittim volata

pracsagia capit, quam velnt oiovo'CÖTixrjv dictant

Plato vnlt (in Pliacdr. p. 244 Stepb.). Plura dabit

Spanlicmius (ad Calliin. lavacr. Pali. 121 sequ.) et

Eschenbacbius (de augnriis veternm in diss. acad.

p. i>ö(> sequ.).

cortina \ Eodcui nunc quo trípns significa lu

tisurpatur, licet proprio pars tantnni ipsiiis sit, quae

Graecis rj%EÏOV nuncupabatiir$ vide Müllci-tim (de

trípode Dclpbico p. IG sequ.). Sed ita s.ippe referes

per synccdocbcn, ut Virgilius (Aen. 5, 1)2):

»IJminaque laurusque dei lot usque moveri

Mons circum el mugiré adytis cortina reclusis.*

Inepte Varro (L. L. 6, 5$ p. 91) a corde dictant

vult, quod ¡mie sortes primae existimatac !

corvus] Quem Apolliiii sacrum supra jam vi

dimus (§. 43î>); addc Aclianum (bist, anini. I, -ii-î),

Plutarcbum (de Isid. et Osir. p. 579), et Porpliyrium

(de abstin. 3, 3; p. 226).

cygnus] Cygnos augúrales alilcs itidem snpra

cognoviraus (§. 26). Plnra dabit J. II. Vossius

(mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

concolor temporum] Cygnus diei, corvus noctis.

Vulc. — Simili Itisii Appulejiis (in florid, p. 110

Ondcnd.): nulmmquc eolorem Apollo si:is aiitibus

condonavit, candid inn olori, nigrum corvo«, et

Eiistatliiiis (ad Iliad, д. 101 ; p. 419): о xvxvoç

¿eoovTcct 'АлоЛХсоп cog ?'jXîco âià tt¡v Xevxó-

тГ/Та, xai ó xópctg дых tt¡v vcxrtplvr¡v це-

Xaviav- quo ulitnr Cuperus (Harpocr. p. 71).

tiini cursus] Vide siipcrius (ad §. 735).

trigarium] Quiiiii septcm numero disciplina«

sacerdotales Martianns in medium producat (§. 892)

totidcinquc Cicero (dc dmn. 1 , ü2) couiucrct di69G

Martiani Capcllae lib. IX. §. 895.

pracsidiiquc indigam in .cultum fecit procederé nationem. Hanc igitur sive

trigeminain feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quum per cas in terras

896 nos certum sit demeare ? Post has vero adstabit decens ilia sidereis fulguransque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas aseereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit. Huic

igitur femitiae colloquium dcnegamus, per quam edictorum tuorum admonitus

mortalibus innotcscunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

897 alaccr et probare? Postquain haec Latoi'us dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mcrcurialium solam superesse, praecepit, tuncquc alias

in ordinem contiuuari. Hie Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confmiisque noctis consequentibus témpora impartiré

non possum; quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae discursionis

itincr subeundum, nec ceterarum me auscultare commentis stclligeri raptus

linationis genera: »in extis, in avibus, in fulgiirilnis, idquc ctiaui Martian! verbis conscntancnin «it, qui

in ostcntis, in stcllis, in somniantium visis, in fiircn- tres in unius nominis, uempc leooÖY.Ortiac vocafiiim

vocibus«, facilis conjectura esset, quum Gene- btilnni conspirare ait.

thliacc ad Stellas, Syinbolicc ad ostenta, Oconisticc in rullum] Sie codices RcicLcnaucnsis, Darmad

aves spectet, fulgurara autera interpretatío шох stattensis, et Alonacensis (G); Grotius incultam,

sequatur, reliqua tria hoc trigario comprebendi ; sed qua in Icctionc desideratur significado ejus, quo

quilín ipso Cicerone auetore (1, C) ea divinatio, natio processerit. Ceterum jam Vulcanius nostram

quae per somnia et vaticinia liât, non artis sit sed lectionem liabuit, quam explieat: »videlicet deorum.«

naturae, unius liaruspicinae genera tria intclligenda manubias] Seneca (quaest. nat. 2, 41): »Fulcrunt,

quae jam Aeschylus (I. 1. 493seqn.) distinxit: mina diciint a Jove mitti et tres ¡Hi manubias dant.«

ErtAóyxvwv те Xstôzrjxa xaï %çoiàv riva Vide Müllcrum (Etrusc. II, p. 165).

'E^ovt' av Û7] ôaifiooc ifçoç 7¡oovr¡v, continúan] Salmasius (ad Solin. p. 249) libros

XoÀijç koßov те rtoixiXr¡v ev/xogipiaV continari exbiberc ait; sed vide Oudendorpium

lívíÓÓTj те хсоЛа ÓvyxaZvftTcc xaï paxçàv (ad Cic. de invent p. 660 Gracv.).

06<pvv rtVQcÔ6aç ÔVOrèxfucQTOV eiç Tè%vr)V iiiner] Laberius: »rimatur itiner transit us.«

S2dcû6a &vr¡Tox>c' xaï tployoirtà 6r¡(iaTa Grot. — Vide Scioppium (in gramm. philos, p. 6i>

'ЕСыщщтыба rtçoç&ev ¿W етсадуеца: Herz.) et Ruddimanniim (inst gr. Lat. T. I, p. 63).

Martiani Capellae lib. IX. §. 897. 697

meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationem virginum prorogarct

auctoritas, ipsa quoque tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; praescrtimque

quum perendinatio rationabiliter exspectatur, ne Iassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omnein doctae intim ationis excursum gravatae laboribus

intentionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vertatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussionem tantum in ardenlem sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissercret, omnes ccrtatim assensere divij dobiucque utrum 898

repensatrix data diesque conferendae dotis prorogari jure publico possit inquiritur.

Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obsecratione

consulitur, responditque regulariter etiam matrimonio copulato dotem

dicere fcminam viro nullis legibus prohiben. At tunc Jupiter periti patris

eruditionc commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos velle cognovi. Ñeque cnim fastuosa rigid us elationc

defugiam aut vcstrum crcbrius accelerare consilium , aut doctarum virginum

examinare soller tia m desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praeserlim quum

ceterarum] Alii teste Grotio in margine exte- in margine notavit, invidarum pro vividarum, nisi

iwriiMj male. invitarían in ca leetione latere existimas.

si quam examinationem] Grotiana margo e.va- assertor] Satmiuis. Vuxcan.

minationc vinjincm, inepte; sed nee vulgata arridct, responditque] Rcspunsum hoc veris Justiniani

nisi scribatur st qua. responsis confirmatur, cod. dc donalionibus autc

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperen- nuptias 1. penúltima et ultima bis verbis: »si condinare,

ut nnlli non notnm, par est ci quod infra silium constante matrimonio augciidac dotis inierit

dixit ampliare. Gbot. — Nentiqnam lubet nnius uxor«, et: »quarc cnim dotcm quidem etiam conlibri

scripti gratia locum corrigcrc, qui minime est stante matrimonio mulieri marito dare eoncedilur«

obscurus, praeserlim quum non JMartianus solus etc. IVotanda autem hoc loco phrasis dotem dici,

ilia voce ntatur. quae et jurisconsulte usitata. Grot.— Inepta lectio

subtilitatis] Nisi subtilitas scriptum fucrit, sen- aliornm est dotem ducere, quam recte Grotius in

tentia subjecto carebit. margine rcliquit.

in ardentem] Hoc est: »nt voluptuosae aures commotus] Alii teste Grotio in margine comsemper

cupiditate audiendi tcneanttir.« Vulcan. —. monitus, non profecto male,

llcctc, neqnc ucccssc est, qaod alios legere Grotius accelerare] Recepi lectionem a Grotio in margine

88

698 Martiani Capellae lib. IX. $. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adhaerere sideribus. Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola supcrest,

audiamus. Haec quippe est quae superûm curas prae cunctis poterit permulcere,

aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palada, exosa terrigenae stoliditatis ignaviam, quam melicorum

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damna vit, ас vix Cyllenidae indáganos

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga rcvocatur

900 reduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post sécula numerosa et tandem

in usum melicum carmenquc revocatam tain volupe est quam condecet audire;

ceterac vero eruditionis doctissimae sacraeque germanac, quum renovata lux

901 fuerit, intromissae intentions curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia rcmeantis filiae gratulatione concussa annuit puero praecineret

nuptiale carmen. Itaque Hymenaeus alacri tandem vigore luminatus, nee

ipsa jam renuente Tritonidc, sic coo pit:

902 Aurea flammigerum quum Luna subegerit orbem, '.

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

no tat am, quum vulgata accelebrare idóneo sensu filiae] Harmoniac; vide superius (S. 757).

carcrct. praecineret] Sic codex Leidcnsis, teste Ouhaee

quippe] Verba sequent ¡a est quae absunt dendorpio (ad Appulcj. met. 9, p. 642), interquc

a códice Reicbenaucnsi et anterioribus cditionibus. meos Monacensis (G) et Darmstattensis, ctsi pracmelicorum]

Id est lyricorum, ut apud Cicero- fixo ut ; vulgo praecinere.

ncra (de orat. gen. orator. 1) et Pbotium (bibliotli. ' fulcris] Glossa Isidori: »Fulcra, cubilia, lecti

cod. 359), nam bi tantum musicae ope indigent, ornamenta, quae et reclinatoria dicuntur.« Sic alibi:

quum rcliqui quam vis poëtac assa voce cana tit. »tard abo fulcra lecti.« Grot. — Vide superáis

condecet] Rcccpi lectionem a Grotio in mar- (§. 736).

ginc rclictam, quum vulgata conducit deorum ma- cinnama] Ovidius (met. IS, 599):

¿estate minus digna esse vidcrctur. »Qttassaque cum fulva substravit cinnama myn'ltn. •

Martian) Capellae lib. IX. §. 902. 699

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore;

Nee matris lacrymae pressi nee viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Ne thalaraos metuas, eris hoc quod Juno Tonanti est,

Quae nunc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora exoriens roséis spectabit ocellis

Eloris resecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentcm visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae, 903

Crocumque lecto spargite,

Inque thorum violas certatim fundite conchis,

Pul vinar aim um comité.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nuptiali conclus] Conchac Veneri sacrac crant, unde

(62, 35) ex felicissima Scliradcri emendatione: Plautus (rial. 5, 5, 45):

»Node latent fures, qttos idem saepe rever lens, »Te ex concha natam esse autumant, cave Ы

llcspere, mulato comprenais nomine Eons.« harum conchas spernas.»

viribus ungues'] Heinsius (ad Ovid. met. li, crinalem spicum] Forsan crinalemque spicum?

195$ p. 330 Burm.) pro viribus legi jiissit crini- Vulcan. — Lege crinule spichan. Vocalcm brevem

bus; multo melius Rocverus (in Burm. anthol. lat. producit ob serpientes consonas j sic Prudentius ante

I, p. 747 £) virginis ; possit tamen etiam vulgata candem vocem:

explican » ungues omni vi imprcssi.« »Vibrato capite spicula dentium.t

pallentem] Sic codices Grotianus, Dannstatten- Est autcm crinóle spiculum basta coclibaris, dc qua

sis, et Monaccnsis (C); vulgo psallentem, quo vide Festum Pompejum. Nisi tamen spicum hie

nihil ineptius. rccte legatnr, quod me monuit magnus Scaligcr.

conscia] Codex Darmstattensis consciae, quod Spicum cnim antiquis spica; sic Cicero:

omnino praeferrcm, nisi metrtitn rcpugnarct. De »Spicum illustre tenens splendenti corpore virgo.»

IVapaeis nymphis eupcrius dixi (ad §. 425). Ilinc ad similitud ¡ncm tel um spicum dictum, et

88 *

700 Martiani Capellae lib. IX. $. 903.

Libens capillum solvere;

Flam mea, virgineum quae obnubere sueta pudorem,

Regina déme prónuba.

Te bland um teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committere amori, ]

Parabit illa pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Reconde mentis intimo:

Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda redde pignora.

proinde y)itoy.oqi6tlYßv spiculum. Grot. — Quod

etiain, masculino genere usurpatiim docet Festus

Pompcjus: »Spicum* inquit »masculine antiqui tliecbant.

« Spicwm vero per translationein a spícanun

acie dictum pro ferro in cuspídem desátente, qiinles

sunt radii sire dentés pectínís aliciijiis. Hiñe diminutivum

spiculum, missile nempe tel um, acutum

babens miicroncm, quod et pro sagitta, interdum

pro ipsa cúspide sagittac sumitur. S тегн. (ad Saxon,

p. СО). — Lectio librorum consensu satis tuta est}

nee sigiiificatio dubia esse potest, quum constet,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis utar, mibentium

erincin eoelibari hasta mulceri solitum esse,

dc qua jam Grotius Festum grammaticttm laudavit.

Eundcin morem tangit Ovidius (fast. 2, SCO):

»Nee tibi quae cupidae matura videbere matri,

Comat virgíneas hasta recurva comas«,

et Plutarcbus (in vita Romuli 14 et quaest. Rom.

87), qui ôoçctzLov ai%tif)V appellat, unde facile

anparct, quomodo Martianii9 sagittac spiculum in

ejus locum substifucrc potucrit.

flammea] De bis suncrius diximus (ad §. 114).

blandum\ Pro blande, et referendum ad sola'

bitur.YiiLCAJi. — Sic noster snperius (§. 804) î »blandum

stertens«, ct Pclronius (127): »delcctata ilia

risit tain blandum« cet.

parabit\ Sic anteriores cditiones babent ¡psequc

Grotius in notis rcstilucndiun vidit; ediderat cnim

paravit.

quae mando] Scilicet ego Hymenaeus. Vklcajt.

— Rectc; inepta est lectio aliorum mundo, quam

mérito Grotius in margine rel ¡quit; nostram ct

codices confirmant Monaccnsis (C) ct Darmslattensis.

dejecta] Sic legendum vidit Drakenborcbius

(ad St Hum 8, 75; p. 397) logique in codicibus

Caucltiano et Leidensi testatus est Burmaniius (ad

atitltol. Lat. I, p. 181); vulgo delecta; sed totum

bemisticbion est Virgilit (Aen. 11, 479).

carts] MSS. fidi pro charts babent chelis, enm

interpretation« curvis. Numquid igitur dixit chelis

lacertis pro ita implicitis, ut foriicuni sunt bracbia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 127) concava

brachia cancril Placuit ccrte buie aclali chelae

pro bracbiis. Saxo Grammaticus :

oAdde QCttlum propius, nostras etprospice cbchs.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius vclut Fescennina quadam licentia personante Ö04

geminanteque crebrius placuisse ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidcm Dionenque comitata digreditur, et ad nos reductae tandem virginis

studio properantcr concurritur. Verum tarn puellarum', quae deas dominae

consecutae pone forte constiterant , quam hcro-um populus, qui jussus advenerat,

properabat; illae ut psallendi materiem discerent, hi ut sacri vultus

memoriam recensèrent. Nee mora, et ecce quaedam suavitas intentata auli- 90S

caeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuneta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complevere divûm. Non eniin simplex quidam

et iinius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo сапоге diutius circumstantium pectora deorumque mulcente, illae egressorum

paulo ante turbae adventum virginis praeeuntes ac tanti comitatus praeambulare

visuntur. Sed non cassac dulcedinis nee sine aliquo sonori modulaminis

argumento aut] opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionae concinentes gratissime

АЬЬо Дс bellis Parisiacac urbis lib. I: »nmiis qno- intentata] Id est mmquam antea cognîta; Inepte

niaui ehelis inimicus.« Itaque possis et suspicari: alii, teste in margine Grotîo, interjectata.

— .chelis jnvenem complexa lacerti.j auUcaeaue] 'Jjgd T¿rv avXúv, non »Ь aula,

.. ... . ut alias. Sic infra »áulica suavitate.« Grot. — Coant

plane coelia, xoiÀOtç, ut hoc sibi sumpscrit, . _

1 , * • • i dices Monacensis (t<) ct llarmstatiensis atuiaac,

quia et Syriam coelen nonnunquani Latmi appcl-

« m . i *.-•••• г sed practnli vulgatam.

labant. Sed vix Lace tanti, ut us immorcmur. bno- r .

artptmenta Am teste Urotio in margine auq-

KOT. (observ. 5, 21 ; p. 626). — Codices etiam ,

. , — v ^ ... • i i « i m mentó, non male.

Monacensis (С) et Dannstattcnsis habent clielis, ' , „

4 , ii. revertuntur] MS. reverterunt, ao^aixcoç. Grot.

sed praefero vulsratam, mutata tarnen obsoleta sen- ■»

r D Eratine] EoaTSinj , etsi nusquam banc pre

bendi ratione, qna charis ohm editum erat. , ••»•!• •

* ■ persona legere me тешим, bcidensis codex utcrque

Fescennina] Horatius (epist. 2. 1, 145): Erotimc, quod tamen nobis non magis placet quam

»Fescennina per /time inventa licentia morem.« Hemsterhnsio (ad Lucían. T. II, p. 51î> Bip.).

Vide omnino Barthium (ad Claudian. epithalam. Himeros] Meminit bnjus del Lueianus. Grot.

Hon. et Mar. p. 765). — Luciano (deor. dial. 20, 14) Veneris filins est,

deas dominae] Forte deas dominas. VcbCAK.-— Cupidinis frater; Cornuto autem (25, p. 201 Gal.)

Omnino , sed eodicum assensum desidcro. idem cum Cupidiue vel polius unus ex multU Cu702

Martiani Capellae lib. IX. $. 906.

906 intravcre primum; seel puer monauliter sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas, et Gratiae, ad mix lis lyrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissultantes

motibus ad venere; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum

crinitorumque sapientum, qui omnes raodulatione quidem leni parvaque voce

qualibet dulcedine murmurantes*, sed alii laudes deorum hymnosquc quam

plurimi, alii músicos tonos quos modo compererant retexebant; verum per

medium quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem panel ura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum tibia decuerunt.

pidinibus, quos ibidem Veneris assecutores (ojtaôovç)

facit De ipso vocabulo vide TPlatonis inter

pretes (ad Pliacdrum p. 251 et 255 Stcph.).

itemtjue Terpsis\ Editi habeut item, sed nostram

lectioncm praebucrunt Rcichenaucnsis et Darmstattensis

codex. Hie quidem et Terpsicae habet, scd

nihil! isla vox est, qnapropter Grotianain rctinui

lectioncm, praesertim quum per prosopopoeiam Tio-

"ф1С, Oblectatio vcl Voluptas, oinnino in comitatu

Dionac esse -possit. Sed Dione mendum est in

cditis, quod с confusione E siiuplicis euin dipbtbongo

AE vel Graeco AI ortnm ti-axit (§. 2 not).

monauliter] Lege cum MS. »monauliter.« Quid

\wvav).eïv , ex HcIIadc lingua liquet. Ghot. —,

Ollni lcgcbatur monaliter, quod Vulcaniiis inter*

prctabatur »singnlaritcr, per se«; forsan ad monadem

rcspiciens. Scd Rciclienaucnsis ctiam codex

rcctitis monauliter praebct. Puer est II¡meros.

Pitho] Ilei&CO, boc est Suada, de qua supra

(§. 888). Veneris in consortio cam et apud Pausaniam

invenimus (1, 22, 5); adde «undent alio loco

(1, 43, 6): Мета de tov ¿Jiovvôov то Leçôv

i6xw 'A<pçoôÎT7]Ç vaèç — Ileidcu да xai етеоа

■&SOÇ, i¡v TlaçtjyoQov ovofiaÇovÔiv, soya HoaÇiré/

ovç, Hxórta âè 'Eçeoç xai "Ijj.eçoç xai

Uox)oç. Alios cam in Gratiarum n-.imcro liabuissc

es codem (0, 55, 1) patet.

crinitorumque\ Id est Pythagoreorum et Platonicorum,

qui promissis crînibus augnstiorem speciem

captabant, quum Stoici potius ad cutem tons! in- >

cédèrent. Sic Apollonius Tyancnsis, de quo Philostratus

(1, 6): àvijxé те TÍ¡v хоццу xai èv

itQcô eÇr]. Quanquam ctiam Stoicum demissis capillis

cognoscimus apud Pliuium (epist. 1, 10, G),

et ncquam homuiom, qui p!iilosoj[)liiac noiucn men

tiré lui-, er i nil um apud Gelliuin (9, 2).

pandura] Instrumentum musicum rusticura, quod

ab inventore ita vocalum esse Isidorus ait, ex illo

Viigilii loco »Paii primus calarnos instituit«, et

Lodie Hispani instrumentum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. Vulcan. — IMconiaeluis

(in manual, barm. 1, p. 8 Mcib.) : »monochorda,

quae phanduras (<pavôov>QOVç) vocant multi.« Pol

lux tarnen (4, GO) »trichord um esse« ait »quod

Assyrii panduram vocent, quodque coruin etiam

inventum sit.« Infra (§. 924) Acgyptüs adscribitiir,

Albenaeus (4, 82 ¡ p. 185 f.) Troglodytis tribuit:

TJv&ayooaç de oysyoa<pcoç rteçi ttjç èov&oaç

i.&akà6(Sf)ç tovç ТоыуХодътас <prt6i xaraöxev-

.âÇeivTi/v rtavôovoav èr, rrjç èvar\ -&aXá66r¡

tpvopévtjç ôa<p\'7]ÇK P{jndiiristàriiin idem meminit

superius (4, 80j p. 182). Addc Gasaubonum

ad Aeiiuin Lampridiuni (in Heliogabalo p. 546

sei]«.), qui et ipse veteris interprets Iloratii locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens hcroum praeclui enituit admiratione conventus; nam Orpheus

Amphion, Arionque doctissimi aurata omnes testudine cousonantes flexanimum

pariter edidere concentura.

Nam Thrax quo duri rumpere regna erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eurydicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fer tur rábidas perdona uisse feras,

Quo vidit rígidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strjmon continuit latices

Et Tañáis versis saepe reflatus aquis,

Quo impune accubuit rictibus agna lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani,

Hoc nunc permulsit insonuitque melo,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rígido in corpore mentis iter <)0§

affert, ubi Pañi et Gstulae et rtavd7¡QÍov (sic) in- »Juxtaque impavîdum pecus

ventio tribuitur. Sedit Marmaricus leo,

nam Thrax] Orpheus, de quo pliira "Virgilins Nee damae trepidant hipos,

(georg. 4, 467 sequ.), Ovidios (met. 10 init.), Et serpens latebras fugit,

Seneca (Hcrcid. fur. 569 sequ.), Hyginus (fab. 164), Tune oblila veneni.«

alii, nam fabula in vulgus nota est. rigid0 in corpore] Id est: »suscitavit mortuos

sltipidae] Stupcfactae, per prolepsin. De vi snavitate et vi carminis.« Vulcajy. — Valde absurda

carminis Orphici in feras resque manimas vide Quine- baec est interpretatio. Bigidum corpus enim hic

tiliaiuim (1, 10): »Quod rudes qnoque et agrestes saxi vel rupis est, cui animam cantu indidisse

ánimos admiratione inulcerct Orpbeus, non feras Amphion flngitur. Apollodorus (3, 3 5)¡ »ijtamodo

sed saxa ctiam silvasque duxisse, posteritatis xoXovfhjOàvTOV tij ApcpLovoç XvQa r<üv XLmemoriae

traditum est«,; quosque laudant Mitscber- -deov." Horatius (od. 3, H, 2):

lichius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marfclandus »Movit Amphion lapides canendo.«

(ad Max. Tyr. 37, 6; T. II, p. 210 Reisfc.). Seneca (Oedip. 612):

impune accubuit] Simili lusu Seneca (Hercul. »Cm» saxa dulci traxit Amphion sono.*

Oct. lOoO) de Orpheo: Adde Enripidcm (Phocniss. 116 cum .sdioliasla),

704 Martiani Capellae lib. IX. §. 908.

Quoque dedit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Et docuit rupes carmina velle sequi;

Nam muros Thebis dulcisonis fidibus

Praesidiumque dedit carminis arbitrio.

Sed nee Arioniam marmora surda chelyn

Temsere, extremam quum flagitaret opem,

Et licet indoraiti dira procella Noti

Spumea Scyllaei verreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et mélicos cantus bellua grata tulit.

O veré attestans numina magna deûm,

Quae istorum laudes protulit Harmonía,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis. ,

Post bos honoratior fontigenarum virginum' chorus Pegascae vocis nectare

Pansaniam (9, 5, 4 et 17, 5), Philostratum (¡con.

1, p. 745 sequ. Morel 1.), dementem Alexandrinum

(strom. 1, p. 525), daudianum (laud. Stil. 2, 170),

qui eum cum OrpLco junxit, pariter ut Propcrtins

(5,1,45):

»Orpheu fat ¡unisse feras et concita dicunt

Ilumina Threïcia suslinuisse lyra;

Saxa Cilhaeronis Tliebas agitata per artem

Spont с sua in muri membra coisse ferunt« ,

ubi plura Burmannus (p. 490).

Arioniam] De Arione omnia nota ex Herodoto

(1, 24); plures laudat Plehnius (in Lesbiacis p. 1GG).

verreret] Dc hujus verb! usu vide quae Steplianius

(ad Saxon, p. 47) observavit

attestons] Rcccpi lectionem a (¡rollo in margine

rclictam, quum vulgala antistans id est superans,

antecellens, deorum majestati contraría et ab hoc loco

aliena esse videretur; multo melius attestait deorum

numina dicctur Harmonía, quae eorum laudes

protulcrit.

domitare] Sic codices Grotianus et Darrastattensis;

vulgo domitat, quod metro minus aptum est.

et potuit] Vulgo haec, scd codices secutus

sum Darmstattcnsem, Reichenaucnsem, et Monacensem

(C).

fontigenarum] Alibi:

»O sacra doctarum prudentia fontigenarum.«

Ghot. — Male Vulcanius Nympharum intcrprctatur.

Vcl quae eis tribuitur Pegasea vox virum doctura

docerc poterat Musas esse intclligcndas; vide supra

(ad §. 574).

nectare] De tali vocis nectar abusu vide quae

Martiani Capellae lib. IX. §. 908. 70o

diffluebat, qui Phrygii cujusdam bupaedae cicutis gcniinatis interstinctus omnes

praecedentium suavitatum dulcedines antcibat. Tandem inter Phoebum Pal- 909

lademque media Harmonía sublimis ingreditur; cujus sonorum caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque métallo rigens vestis,

et omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatura blandis leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut earn contigue seque- •

batur, licet pulchris rosea numeris ac libratis passibus moveretur, vix tamen *

poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum ct

iniris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidem suis invicem

complexionibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plures ex auro assimilatac

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille 910

Barthius (in advers. p. 1204) ad Persil locum (pro- Cicuta pro cálamo apud Lucretium, Virgilium, alios;

log. 14): sed ut syringes inde compactae vidcantur, sicut

»Cantare credos Peyaseïum nectar« etiam apnd Calpurnium (10, 13):

tuendum attulit, quern ipsum noster ante oculos » Ipso, canam, nulli fas est inflare cicutas,

habuisse videtur. Adde Antipatrnm Sidonium (T. Çuas ego Maenaliis cera conjungo sub antris«

П, p. 26 Brunei;) de Anacrconte loqucntcm: possitquc aliquis hoc qiioquc loco gemínalas cicutas

Evôei nal ^£,[xsqôiç, то rtô&cov ёао, eo 6v de eannis in fistulam junctis intelligcrc; praestat

fieZidâciiV , tarnen de tibiis accipere, quas binas plernmqiie

Bccp/îtr' àvsxçovov vIyxclq svaQfióviov. eimul inflatas esse consta;. Appulcjus (in florid.

bupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum p. 341): «Primus Hyagnis — ditas tibias uno spipubedae

substituí Grotius volcbat; sed praestat ritu inflavit, primus laevis ac «lex tris foraminibus

omnino quod nos rcstittiimus, snperioris loci (§. 31) acuto tinnitu gravi bombo conecntum musicum

analogiam scctiti, ubi vide notam nostram. Phry- miscuit. «

gium autem bupaedam hoc est adolescentulum procul numeris] Id est passibus. Vulcan. — Passibus

dubio dicit Olympum, quem Marsyac tibiarum in- proxime sequitnr; rationes potius harmonicae in

ventons discipulum ct amasium veteres fere bant, telligcndac sunt, ut apud Lucretium (2, 031):

Undc Pausanias (10, 30, 5): vrtèf) TOVTOV èOTtV »Ludunt in numerumqne exsudant sanguine

èjti rtèrgaç xa&eÇôixsvoç MaçOvaç, Mai "OAv/i- lactL*

rtoç TCaq1 avvôv кбхь rtaiâoç coçaiov xai av- complexionibus] Codices Monaccnsis (C) et

Xelv ôidaoxofiêvov 6%ij[ia ¿'^(WV. Adde Plu- Darmstattcnsis complexibus.

tarchum (de música 7, p. 1133). effigies theatralium] Yiscontias (in Mus. Piociculis

geminatis] Fistulis gcniinis. УЧхсал. — Clciu. П, p. 192 Mcdiol.) Euterpes lue imaginent

89

706 Martiani Capellae lib. IX. §. 910.

orbis non chelys ncc barbiton nee tetrachordon apparebat, sed ignota rotanditas

omnium melodías transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdem orbis sonuere coucentus, cuneta illa quae dissona suavitas commendarat

velut inutescentia tacuerunt; ipseque tune Jupiter coelestesque divi. superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

• insopibilis fundebatur, reveriti intim urn patrimumque carmen paululum in

911 venerationem extramundanae omnes intelligenliae surrexeruut. Tunc egcrsimon

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, voce

etiam associate, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gem mata poli volvere sidéra

Suevit lege rata sacra recursio,

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sceptrifero sub diademate,

Omnigenûm genitor régna movens deûm,

cxliibcri ceuset, vercor ne temeré, quilín Hanno- loqucndi usuin Maitianus illud appellarc videtur,

niani se pingere ciaría verbis Martianiis profitcatur. quod ad deorum patriam atque origincm spectaret.

rotunditus] Rotuuditatem vocat ipsum orbeiu, Respicit autem arcana illa quae in libri seenndi

nt alibi animaiamque rotunditatem. Yidetur autein line IVco - Platonicorum placita secutas tetigcrat

lúe sistriun innucre. GnoT. — At sistrum nullum (§.203 — 206).

rotundum; cur non Martiani verbis insistons iijno- egersimon] Excitativum. Vulca>. — Vide nos

tum iustrumentum dixit? Ceterum rectc anteriuruiu supcrius (ad §. 2).

editionum lectionem recónditas respuit, quae a tola aslrisonum ] Forsan astrisono. Grot. — Aslriconstructionc

aliena est. Si quid video, orbis ¡He sonum male legitur. Hlias. (ad Ovid. T. Ill, p. 177

sphaeraruin coclcslium concentuiu significat, de quo Burin.) — Scd logilur in omnibus tarn scriptis quam

plura supcrius (§. 12. 27. 169), sivc fusum ilium editis libris. Jupiter sane с planctis fucrat, qui

bannonicum, quo Plato (republ. 10, p. öl 6) ipsiua coelestem sive astrisonam edidere barmoniam; jure

illius conccnlus imagincm expressisse videtur. igitur ipse astrisonus appcllari potcrat.

atque ejusdem J Mira construction scd videtur gemmata] Radiantia ct praelustria cxplicat Barmox

atque dixisse ut simul atque , ut scusus bic tbitis (advers. p. 1 ÖÖ5).

sit: »siiuul atque ingressa (ill a) ejusdem orbis con- potissimus] Alii teste Grotio in margine poccntus

souuere« cet. tissimo, scd vulgatam retinal, uti mox rotat pro

pafrimum] ГаНтит carmen contra vulgarem regit, et wjficis pro subjacit vel subjicis.

Martiani Capellae lib. IX. §. 911. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidéreo sufficis Ímpetu.

Te nam flammígcri semina fomitis

Spargentem refcrunt astra micantia ;

Te foveant sacro muñere lumina,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Teslata ambrosium splendiiicant diem;

Sic tua noctis honos lampado menstrua

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus ,

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi tencrum corporis ambitum

ímpetu] Sic codices Slonacensis (C) et Darmstattensis;

Grotius impele. Tottis locus ex Aristotclis

stoicornmqae doctrina explicandus est, qui vim actbeream,

qna sitiera mundusqne perpetuo ambitu

rotentur, simul pro mente Iiabucrunt, ut supcritis

annotavi (ad §. 567).

te foveant] Hcinsius (in Bunn. antb. Lat. I,

p. 157) sic legi jubet:

» Te Pboebea sacro muñere lumina ,

Terris purpureum dum renouant jubar,

Testata ambrosium splendifieant diem;

Cyntbia noctis honos, lampade menstrua

Auratis rubuit praedita comubus« ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentiir,

sensum tarnen loci corrupti egregic declarant In

codicil) us nisil subsidii invenij pro lumina margo

Grotiana inepte flumina.

auratis] MS. »auratis decnit praemia cornibus.«

Sane sic saepe loquitur Capella, personaliter nempc,

nt ajnnt grammatici. Geternm praemia bic vox

nihili. Forte praevia; de Luna cnim scrmo, quae

Solis qnodammodo Лподооцос. G нот.

plaustrilucis] Error ex accentu ; nisi malis planstriducis.

GnoT. — Sensus bic esse vidctur: »Draconcm

cum duabiis I'rsis, qnibus medius intcrpositus

est, Inccre ignibns qui plaustri speciem re

ferent«; licet constct non Dracuncm sed majorem

ex duabus Urs is si ve Scptemtrioncs plaustri nomen

gessisse; confer J. H. Vossinm (ad Virg. gcorg. 3,

581). Sed mutandi causa nulla est, ncqtic cgemns

lcclionc in margine posita plaustrilucus.

Parrhasias] Id est Arcadicas. Undo Ovidius

(licroid. 18, 1 38)«

»Qttaeque micat gélido Parrbasis Ursa polo«,

et (trist 1,5, 48):

nj'crsaque ab axe suo Parrbasis Arctos erat«,

et .Martial ¡s (4, 11, 5):

«Impía Parrbasia movisti bella sub Ursa.«

disjiciens] Aratus (pbaen. 45):

Tàç dk ôi' àfupotèçaçoïr} тсотацоХо âftoçycoÇ

EiP,£lrai [lèya -&av¡ia Açaxtov rtegi r'àpupi

x'èccyeuç.

ambitum] Alii teste Grotîo in margine habitum,

inepte. Scnsns bic esse vidctur: »tellurcm axibn*

912

89*

708 Martiani Capellae lib. IX. §. 912.

Tell us non prohibons axibus inditur,

Altcrnisque regit et regitur polis j

Sic Nerea freti noscere limitent,

Sicque ignem superám lamberé pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque ita perpes anient dissita vinculum,

Ut semper metuant focdifragum chaos.

Tu rector superùm, tu pater optimus,

Coniplexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnísona cui recinunt mela.

9£3 Jam vos verenda quaeso coeli germina,

nuiuili inditam, hoc est in centro mtindi positam, que longulc dissita ñeque proximo assita possuinns

non prohibera, quominus mundus ipsius corpus am- cerneré.« Totius ¡gitur carininis liaec sententia est:

biet.« Tenerum inteipretor lenem sive mollem, qui »Jovis regiminc fieri, ut omnia in mundo rite et orsensibus

vix comprebendi possit. diñe procédant, et quaiuvis inter sc diversissima ta-

Nerea] Mcdiaui produxit Jónico, Nrjçrja. Sie men perpetuo vinculo retincantur, neque in cbaos

Virgilius: »Idomenea ducem« 'Iaofisvija. Grot. — relabi possint.

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibais. vividos] Vividare dixit suo more. Alindere anpabula]

Hoc est »humores et marinos et terre- tem vide tur ad kxx>lwXoyiav Ziivoç alto TOV

nos longo intervalle extenuates«, quibus ali sidera Çi/V. Grot. — Edidcrat scilicet vividas, verbum

ex stoicorum placitis Cicero (IV. D. 2, 16) tradit. inanditum, ñeque struct urac loci nostri accommo-

Idem aliis locis (2, 15): »quilín Sol igneus sit dum, quae saltcin vividans postularct, nisi inox solus

océanique alatur humoribiis, quia nullus ignis sine pro salve ex margine Grotiana recipiatur; sed longe

paslu possit permanerc«, et (2, 46): »sunt autem praestat quod с Darmstattcnsi códice reposui. IVali

stellae natura flammeae , quoeirca terrae maris aqua- Jovis perpetuo corpore vivid* ipsa sunt sidera, quae

rum vaporibus aluntur«, ubi plura Creuzcrus (p. antecedente versa commemoravit, quacqne Martiano

265). Adde Fischerum (ad Anacrcont. od. 19, 4$ pro diis esse saepe jam monui (§, 95. 97. 125.

p. 80). 811. 813).

nulli scateant] Vide ne corrigendum sit nuUis. bis plenum] ¿dig ôià Лабыv. Grot. — Rccte:

¿issita] Пос est diversis in parlibus sitay nt vide Bullialdum (ad Tbeon. Smyrn. p. 254) ct Erasapud

Appulcjum (florid, ¡nit.): »Homines enim ne- mum (adag. cLil. 1, 2, C3).

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 709

Quae multiforme seit eiere barbiton,

Afflata nostris ferte corda eantibus,

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium.

Jain vos vicissim proque lege minimum

Post bas sonabit disgregato plásmate,

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atquc debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lumina

Deûm verendo culminatis vértice,

Bis sena quamvis vos Etrusci numina

Ritus fréquentent atque opiment victimise

Tarnen gemellis quae refulget cursibus

914

multiforme] Ob varietatem Bonorum. Stephan.

(ad Saxon, p. 87) — Мох restituí lectionem codicum

Leidcnsium (vide Oiidcndorp. ad Appui, met.

8, p. î>24 et Buruiann. ad anthol. Lat. I, p. 496)

et Ileichcnaucusis seit eiere pro vulgata seiiis cire,

quae non metro minus quam sensui repugnabat.

?fcque cniui hoc sibi vult Ilarmonia, divos ipsos bar

biton cicre scire , sed corda corum barbito citri sive

mover!, ut quae pro accusative, barbiton pro no

minativo babendum sit.

afflata] Sic codex Grotianus; vulgo affala, Ianguide.

Persius (i, 125): , .

— maudaei quicunque afflate Cratino.*

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vulcan.

— Miscilla sivc miscella geucratim dicitur de om

nibus mixtis, et non tantum ad verum falsumvc re

ferendum, sed ad omne diversum vel varium. lade

iutilligo tain ca, quae in sacra curia cantanlw,

quai» quae sine música pronunciantur. Sic inferius

(§. 996) штисШит flamen« carmina dénotât iminixfa

soin Cae orationi (v. Burin, syll. cpistol. T. IV, p. 428.

452. 454).

ve/ни] Codices Darmstattensis et Monacensis

(C) pariter atque margo Grotiana exhibent vellent;

sed boc metro répugnât neqac sensu postulatur ;

facile enim quae pro accusative accipics.

disgrégalo] Unuiiiquemquc particulatim caiiam.

VuLCApr. — Recte; vicissim est ¿v тф [¿¿cet, suo

quemque loco et online, ut jam. a sumino Jovc ad

duodecim deos oratio Iranseat. .

plásmale] Hoc est fictione, ut inferius (6. 997):

я disciplinas сycucas

Garriré agresli cruda fín.xit plásmate«,

et apiid Ausonium (periocb. Homer, pracf.): »pleiique

Hclenam juxta Homcricnm plasma ad Trojam

deportatam fuisse existimarunt.«

bis sena] Vide nos superáis (ad §. 42) ct Mül-

Icrum (Etrusc. II, p. 81). ...

710 Martiani Capellae lib. IX. §. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phoebea vero praeferens vocabula: *■ -.'

Pallas corusca ас decens Latoïa

Lunare quippe hac venit consortium,

Phaëthontos ardens scandet axem Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina

Prccabor ipsa, ne verendos contrahant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrum invehat fastidium;

Psallente plectro concincntur nuptiae,

Fidibusquc luxa Fescennina prodient. .'.-.."

í)lo Jam nunc blanda melos carpe Dione, :

. Durus quippe rigor cedit amori. i ¡-'.I

Novit nam tenerum probare carmen

... ., Ipsum spumigenue sal um Cytberea, , ;

Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum concbis Galatea personante

vero] Margo Grotiana utero, baud scio an melius. prodient] Sic codex Grotianns, melius ob anlc-

Pallas] Hanc pro Luna olim acceptant esse sn- cedens coiicinentirr quam vcl prodeunt rel prödeant,

pcrius docuimiis ad verba »tertia Luna« (§. SG8). quod m margine Grothis notavit. •"■'■

quae ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte: rigor] Ita Seneca (in IlippnI. 685):

»quae ferenda carmina« ant: »jugandis quae fcram -— -Ц- »free mens meruit rigor.«

dis carmina«.« Grot. — Olim enim edebatur:. Dura igitur austcritas amori opponttur.

»Vultus jugandis ferendos carmina«, i:i- ' personante] Tortë? •' •• .»

inepte, quapropter libenter Grotio obtemperar!. »Dum conchis Galatea personantes -■' *

invehat] Alii teste Grotio in margine inveniat. ]\Tantes fíuctigenas chorumque Pkorci

luxa] »Luxa copiosa« gloss. Grot. — Alias Flagrans cura (rahit* ^■-—

significat luxata т. с. membra, nt apud Fcsliim Flagrans cuiú nt: »men's ardor Amynta. « G«ot. —

est; mine vero apparct pro luxuriosis die!, nt ipsum Egregia hace cmcrida'fîo est; neqiic enim Galatea

snbstantirum /m.vms a luxaturac signification in po- pro ablativo accipi meinen permit tit, neqnc conclus

tcstatcm vitae voluptuariae ct dclicatac liansiit. De Galatea personal, sed Tritones, quos Marti»>as

Fcsccnninis vide superius (ad §.004). iîngît Galatcae amorc trahi; sed codices nihil variant.

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 71i

Nantes fluctigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit, nivalibusque

Inrestinctus aquis triumphat ardor.

Jam nunc blanda niclos carpe Dione, 916

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Ш

Sollers Arcadia nemus cicuta;

Pernix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis canorem.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, _ 917

Durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

Arcusque dulcinerves

Roseo ligans ramali

Feriato liquit arcu,

chorumque Phorci] Virgilios (Aen. i>, 240): ne ita construcnduni sit: »ct Arcadia modis Lycaeis

»Xiereidum Phorcique chorus* — — percussà sellers nemus cicuta sonata; cicuta cniin

ubi vide Hcyniuni. (§. 906) per appositionem nemus dicitur.

inrestinctus] Ita codex Rcicbenaucnsis pro »it- puella Panos] Syrinx, Panos arnica, de qua

terstinclus in editis. Male Darmstattensis inrestrinc- vide alviyfia ¡Hud Simmii, quod incipit:

tus, pejus Monacensis (C) inrestrictus. 21vQiy£ ovvofi s^£iç, tffiu де бе perça Co

mmis] Hoc est: » carminis amatorii argumentum <pii}Çex

/мни etiam Arcadica repetí potest«; si quidem Grot. — Conferendns omnino Ovidios (metam. f,

hace et ipsa virgo Pañis arnica fuisse tradebatur, 691), practcrcaquc Acliillcs Tatius (8, 6; p. 17a

uudc Propertius (1, 18, 20): Jacobs) et ¡Nicolas Eiigenianus (narr, amat 3, 500).

*Fagus et Arcadico pinus amata Лео*, liquit] Sic pro liuquit ¡n editis melius codices

ubi pliira dabit BronfcLusins. Reicbenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (С),

Arcadia] Grolius legi vujt Aicadiae; sed vide quod *}t olim legisse alios in margine Grotius notaut.

712 Martiani Capellae lib. IX. $. 917.

Calamos parante Musa;

In carminis leporem

Curam negat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et canor jugati;

Placet ac decet, vicissim

Cantcmus atque. amemus.

918 Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Illecta sed сапоге

Nescit dolum caverej

Nam candidus nivosis

Olor involutus alis ,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem,

Nee posse purpuratis

Nimium placeré ocellis,

Teneros ciere cantus •

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem parans senectaj

Sic admovetur ori,

mater Lacaenae] Helenae mater Leda. Martlalis Confer Apollodoriim (5, 10, 7).

(U, 104, 2): parans senecta] Cygni cnim moribund! dufats-

» Quae capta est alio nuda Lacacna cyano* ? sime cantare dicuntur. Vvlcatt.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 715

Roseumque circumactae

Rapit osculura puellae,

Gremioquc complicatus

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda mclos carpe Dioue,

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadcum

Lucís diva sccundae

Sacris practulit astris;

Antrum quippe secuta

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palmam dedit cicutis,

Pulso et luminis auro

Pandit septa balantum,

Sordentique adoperta

Pratis gaudet amictu;

Ac tunc conscia noctu

Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi,

Mage percrepat flagello,

Nee curare deorum

919

i.

• -..i ,

circumactae] Circumventae, seductae. Vulcan.

— Iuimo quae se avcrleret oscul unique rentieret,

ut apnd Pliniam (ii, 55): »non connivere diximus,

quae non obliqnis oculis, sed circumacto capite

cernèrent. «

Latmiadeutn] Latmiadcin vocat Endymionem.

Grot. — Reliqui poctae omncs, Ovidlus, Mar lialis,

Valerias Flaccus, Propertius rcctius appellant

t.ahnium, a Latmo nimirum Cariae monte. Fabula

ipsa nota vcl ex Apollodoto (1, 7, 5), quam varus

rationibus vctcres cxplicai-ипЦ confer Davisinm (ad

Cic. Tusen], 1 , 38) et Ilarduinum (ad Plin. b. n.

2, 9).

lucís diva secundae] Diana quippe Lunae dea.

pulso et luminis auro] Expulso radio Solis.

Vulcan. — Rectc; perperam alii teste Grotio in

margine legernnt eubninit pro luminis.

nee curare] Scilicet probat, Yél curare pro ем-

90

714 Martiani Capellae lib. IX. §. 919.

Pensa aut ferre susurros

Illcx carminis ampli

Aegram cura coëgit.

Temnit noctis honorem,

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Slramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati oinnes permulsique divi, nee minor

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamine resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tarn dulcem eblanditamquc mollitiem intima mentium liquescat

affectio, Jove admirante disquiritûr. Ac tunc virgo, quum artis praccepta

a se expeti examinandae eruditionis ïntentione conspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladeque, sic coepit:

921 Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabat. Vulcan. — Immo referendum esse ad coëgit »Dura et гире quiescit.*

▼к est quod moneam. Grot.— »Latmia sasa« dicunt Ovidius (heroîd. 18,

aegram] Sic codices Darmstattcnsîs, Reïcbc- 33) ct Catullus (G6, 5).

nauensis, ct Monaccnsis (C); Grotius cnim aeqrtnn , , , ._ ,. „ . ,

\ # J herba] Hoc e códice Reiclicnaiiciisi et ante Groedidcrat

Ae<ier amure legitur apud Liviuui (50, i I). .. .... . _

* . . tuim cdltls reposai pro Gi-ohnuo Jierbae. Dianac

honorem] Hactcnus horrorem cdituin. Emendavi . , . ...

J с и i in herba dulcius stramen est, quam quod Labet

honorem, ob versum Д31 ob sentcntiani. IVam supra . T .

. * in regno ÜOVIS.

de Luna dixit: . .¿.'г

»Sic tua noctis honos.« oblectati] Codex Monacensîs (С) addit sunt,

Grot.-« ümlem Valcani.» jam momnmt, quem et Darmstatten9¡s omí"¡t Ч™«* ш editie scquilur

•i -• . • i i i i m« ■ /n\ .■ omnes : sed uiiitandi causam non vidi.

suenho practerire non debebat. Monaccnsis (С) etiam

codex habet honorem. Ч*9а* cura] Alii, Grotio teste in margine, vigil;

mpe et dorn] Forte per vocuin uevá&sóiv m- M^ praestat Ilarnioniam pro subjeeto accipcrc.

ташЬге veraus: edissertare] Grotiana margo: »al. dissertate.'

Martíani Capellao lib. IX. §. 921. 715

raclodiam omnisonis convenientei» pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nuptara

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore discutere,

jussa percurram, si priús ingratae mortalitatis com moda repediata

recenseam. Dum me quippc germanam gemellamque coelo illa incogitabilis 922

effigientiae genuisset immensitas, sidercae revolutionis excursus atque ipsa

totius molis volumina comitata saperos incitosque fulgores modis associans

números non reliqui; sed quum illa monas intellectualisque lucís prima

forinatio animas fontibus emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum jussa sum demearej denique números cogitabilium motionum totiusque

voluntatis impulsus ipsa rerum dispensans congruentiam temperaban). Quam 925

rem deberé mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiatn

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fídibus mollientes, cuín corporibus admelodiam

omnisotiis] IVimirum spliacrarum con- tionibus confíate fucrit (p. 55. 36), eodem tcnqiccentum,

de quo superáis (§. 903). ramento etiam singulas liouiinum animas distribuías

repediata] Forte repudíala, ni malis repedata esse legimus. De monade vide snperius (§. 731).

antique voce. Repedare cnim est pedem relrahei'e, moderatrix] De vi inusiccs ad cxcolcndum bo

ut grammatici docent. Gitor. — In margine facilior mincm ex sentcntia Platonis egregia cxstat dispulcctio

exstat repelita, sed Loe jam in sequent! tatio Anne- den- Tcxii (Trajecti ad Rlien. 18IG),

recenseam continetiir; quarc liialim repudíala, ut quam vide.

supra etiam (§.899) »terrigenae stoliditatis ignaviam« Theophrastus] Tbcopbrasti libros de música

et »mclicorum indocilem mortalitatcm« cam orbe bucht Diogenes Laërtius (5, 47); insigne fragterrisque

abegisse dixit, mentum exstat ¡quid Porpliyrium (in Ilarmonk-am

coelo] Quo melius sequentia intclligas, adi pa- Plolcinaci p. 24!), vi.lc Fabricium (in bibl. Gr. 3,

lacograpbiam meam criticam (III, §.470) et Pia- 9; p. 2ol), qui jlarlianum quoqiic idem opus re

toñen! (de re pub). 7, p. 531 Stepb.). spiecre censet.

cfpijientiae] Alii teste Grotio in margine e/fi- ferociam animi] Atbenaeus (14, 18 j p. 623 f.):

cientiae, qnod eodem redit, siquidem boc loco de &r¡6avcóc È6tl xai ßkßaioq r¡ [WVÓlxtj ixrtaöi

semino deo rerum omnium creatore ex Piatonis zoîç fiadovöi rtaiâev&eiïtLre- xai yaQ та rj{h)

scntculia loquitur; sed cam ipsam ob causam vul- jtaiôsvec xai tovç -&V[iO£iâsïç xai ràç yvtôgatam

lectionem quamvis insolentiorcm praetuli. fiaç ôia<pôçovç xaTarfQavvei- KZeiviaç yovv ó

animas] Piatonis Timacum respicit (p. 41. 42), Uv&ayôçeioç xai reo ßico xai xolç rj&eÔi

ubi postquam ipsiiis luinidi anima liarmonicU ra- duc<poQ¿iv , ú rtoxe ÖvveßawE %a/.ertaiv£ir

90*

716 Martiani Capellae lib. IX. §. 925.

haerere nexum foedus animarum. Mem bris quoque latentes interserere numéros

924 non contemsi. Hoc etiara Aristoxenus Pythagorasque testantur. Denique bcnignitatc

largissima sensitn ipsam notionem meae objectationis aperui. Nam

fides apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

avrov dûoQyrjv, avaZafißavcov xr¡v /Lvqccv ixi- bomine, qua corporis partium firma conjunctio mem-

■frágiCs, Jtçoç de xovç èffiÇi]Xovvxaç xr¡v ai- brommane omnium in unum consentons vigor moxiav

eXeye' Jtçavvofiat. Atldc Jambliclium dc turn ilium scnsibilcm facial animumquc concinnct,

Pythagora ipso (in vita Pythag. IS, 64; p. SO sicut nervi bene intend conspirantem sonunt.« Piara

Kost.): xr¡v día /xov6t,xr¡c rtaídsvów ítQcóxr¡v dabunt Davisiua (ad Cic. Tnscul. 1 , 10) et Mabnius

xaxe6xr¡6axo âta xe ¡leAáv Xwüv xai $vd- (in diatribe de Aristo xeno jara superáis §.212 lauficov,

«</?' cov XQOrtcov XE xai.rtadcov àv&Qco- data), qui siiniil ct ipsi monucriint, jam ante Ariftívcov

iàôeiQ èyévovxo dt cov çadicoç stoxenum idem placitum ab alus inque primís Pyeîç

xà èvavxia JteQÙzçejte xai JtSQirjye xàxrjç tbagoreis propositum esse, quorum sentcntias jam

4*V%i}c rtádr¡ à/Lôycoç ÓWlÓxáfieva xai vrto- Plato (in Pbacdone p. 8b* sequ.) et Aristoteles (de

ipvóiieva èjtavoQxïoviisvoç ftçoç ciQexr¡v anima 1, 4) reprebenderint. Siquidem Pythagoras,

Xovxcov ïxaÔXOV ôià xcov JtgoçTjxôvxcov fieXcov Plutarcbo teste (dcplac. pbil. 4, 2), animam dixit

coq ôià xivcôv Ócoxrjgicov (paQfJiáxcov- et de esse ccotOaov íavrov XLVOVvta, discipulus autem

Pytbagoreis in Universum cundem alio loco (52, ejus Pliilolaiis (apud Claudiiim Mamci t. 2, 7) can-

224; p. 181): Hv dé xiva pÀXlj JiaQ1 avxoiç dem docuit »indi corpori per numerum et i minor-

Jtçoç xà xf/Ç rpv%rjç jtá&r¡ Jtf.JtOLr¡(íéva, Jtçôç talem et incorporaient convenient iam« ,• vide Bocxs

à&Vfiiaç xai ôqyfwvç — xai jtcxXiv av ckbium (in Pbilolao p. 229) et Rittcrum (Gescb.

êteça Jtçôç xs xàç ôçyàç xai Jtçoç xovç \h>- d. pytbag. Philos, p. 213).

fiovç, dû cov èJttxeivavXEÇ avxà xai àvùvXEÇ objeclalionis] Forte oblectationisl Grot. — Mia%

çv XOV fiexçiov 6vfi¡XEXca Jtçoç avdçeiav nus placet correctio, quam quod in libris scriptum

ctJteiQyaÇovXO. Confer et Aristidcm Quinctilianiim est. Objectationis meae notionem aperni idem est,

(2, p. 63. 76. 126) ct quae inferáis (§. 926) nar- ас si dixisset: »monstravi quid iitilitatis meo interranliir.

venta provcnial.« Objectatio et afflictalio pro ob-

Aristoxentts] Lactantius (inst divin. 7, 15): jeclio et afflictio sacpe scribi advertit Mcibomius

»Quid Aristoxenus , qui negavit oninino ullam esse ([>• 54 ;> v. 25).

animam, etiam dum vivit in corpore; sed sicut ¡a Deliacam Citharam] Píeselo quam pucllam cithafidibns

ex întentione nervorum effici concordem so- гас inventrieem fingit, quam pleriqiic ab Apolline

num atque cantnm, quem musici barmoniam vocant, vel Mercurio, vel qui humanos auctorcs quacrebant,

¡ta in corporibus ex compage visecruin ct vigore abOrphco, Amphione, Lino inventant tradiderunt

membrorum vim sentiendi exsistcre; quo nihil diet (Pausan. 5, 14, 6; Pun. bist. nat. 7, 57). Cetcrnm

deliráis potest«; et alio loco (de opif. dei 16): emendavi pravam scribendi rationciii Cytharam et

»Vol un t igitur animum simili rationc constare in bic et in sequen tibiis.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 717

nostri comitem Marsyamque Lydium sonuerunt; calamus Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium; panduram Aegyptios attentare permisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborum crepitus vel susurros

fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas, sambucos , hydraulas

Tritonidam] Mincrvam tibias invenissc, invenías

abjecisse, abjectas Marsyam sibî vindicasse, nota

fabula est. Uudc Ovidhis (met. 6, 384) de Marsya:

»Quem Tritoniaca Lalous arundine victum

AfÇecit poena«

Vide Aristotclcm (pout. 8, 6, 8), Ovidium (fast

6, 696 sequ.), Plutarchum (in vita Alcibiad. 2),

qnosque prae terca laudant Spanbemius (ad Ca il im.

b. in Dianam 244) ct Boettigerns (über die Erfin

dung der 1 löte in Wielandt Mus. Att T. I, p. 283

scqti.).

L'jdium] Iinmo Phrygian! (Plutarcb. de mus.

p. 1153. Athen. 14, p. 616 f.), sed vicinae regio

nes facile confunduntnr.

Mariandyni] Dc Mariandynis Hcraclcac Ponticae

accolis et tributaras -vide Platonem (tie legibus

6, p. 776 Stepb.), Strabonem (12, p. 342 Cas.),

et Athenaeum (6, p. 265); sed ¡nprimis hue pcrtinet

Eustathii locus (ad Dionys. pericg. 791), qui

nonicn coruni derirat a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Auletis (i. e. tibicinis) patrcm

tibiis canere doencrit; cujus fabulac vim acute perspexit

Wclchcrns (in ephem. schobst. 1850, n.

2; p. 11. 12. 15).

dones] Hoc est Boeoti (Strab. 7, p. 521; 9,

p. 401 Casaub. Pausan. 9, S, 1. Virgil, eel. 6, 63.

Stcpb. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibiis

operam dédisse constat. Confer Maximum Tyrium

(diss. 25, 2; T. I, p. 440 Rcisk): 0r}ßalOL av?.r¡-

Tixijv èrtixrjdêvovOL xai iÖtiv i¡ дС avXcov

[лайба èrti%côçios rolç BouoTotçt et inscriptionem

apnd Dioueni Chrysostomum (7, p. 125 Mo-

гс11.):'ЕЯЛ«с fièv Qrjßac vixctv ííqovxqlvív av-

Xoiç. Thcbanos et Heraclcotas conjungit Athcnacns

(4, 84; p. 184).

altentare] Mallm cum patre allemperare, quanquam

supra dixerit:

»tentât /¡saliere Melpomene.«

Grot. — Non capio, quid pater filiusque in Martiano

hie reprchcmlant. Superáis cnim Martianns

jam hoc verbo usus est (§. 888 et 893) ас vidimus

ab со Claud ianiini attente esse lectiim; atqni is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

— »diijitisqne attentat mollibns агент, t

Ceterum codices Monacensis (C) et Darmstattensis

hie qnoquc altemptare scribunt. De pandora ilixi

supcrius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidios (fast. 2, 516)

garrulum appcllat rivum, Horatius (od. 5, 15, 13)

loquaces bjmphas.

psaltas] Editum fuit hactcnus spallas, male, quod

ct Vulcanins vitlit; nam scquuntur chordacistac ,

hydraulac et sambuci. Gloss. Isidori: »sambucus

saltator.« Gkot. — -Pari errore in marmore apnd

Gruterum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,

ñeque raro in ipsius nostri codicibus Monacensibus

invi'iii Spyche pro Psyche. Hie tarnen in ipso Monacensi

(C) recte legitur psaltas.

chordacistas] Ходдахсбтад in Graeco sermone

non novimus, sed ходдахьбтас , qui поддана

saltarcnt, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 629)

ct Lucianum (de sal tat. 22); vernmtamen quuni

bic dc instrumenta musicis agatur, Martiani potins

718 Martiani Capel! ae lib. IX. §. 924.

92o per totum orbem ad commodum humanae utilitatis inveni. Per me quippe

vcstrurn homines illexere succursuin, irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Crctes

ad citharam dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, nee aggrediebantur fata proeliorum,

priusquam illis contigerat litare Musis. Quid Amazones nonne ad

calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magno muñere, gratulata discessit.

quam librariorum errorem esse arbitrer, qui л chorda crobius (soinn. Sc. 2, 5; p. 45a Zcun.): »mortuos

voccm {lci-ivanilain sihi pcrsnascrit. quoque ad scpulturam prosequi oportere cum canto

sambucos] Apud Albenaciim (14, p. 653 Ca- plurimarum gentium vol rcgionum institute sanxcsaub.)

legimus »sainbucaui esse quatuor (¡diluís ten- runt.« Addc Boëtbium (de música in op. p. 1575).

suininstrumciitum, usitalum Partbis et Troglodytis« Crêtes] Athcnaciis (14, 24; p. 627): ÔLOrt£Q

(¡nido cundem 4, p. 182). Strabo quoque (10, xai oí àvâgeiôxatoi Aaxedaißoviot, цех* avp.

421 Casaiib.) barbarum esse nomen affirmât. Xû>v Oxçaxsvovxat, Kqt¡X£C Ôs цеха Zvçaç,

lMiocniciam ci originem Iribuit Spanlicniius (de usu furà de óvgiyycúv xai avÀcov Avâoi, coç HqÔet

praestant. num. T. I, p. 709). Fcstus »sambucam âoroç ÎÔXOQEÏ. Adde Cleincntcm Alcxandrinum

organ! genus esse« ecribit »a quo sambucislrt'ae (paedag. 2, 4; p. 164): %QCûvxab yovv rtaoà

dicantur« ; quo nomine et Livius (59, 6, 8) titilur, xovç JtOASfWVÇ avxcov TvQçrtvoi fisv xij 6àXrasqtie

per Asiaticam luxuriant in Latiiim intio- Jtíyyi, ÓVOiyyt de Açxaâeç, EixeÀoi ôè JttjXdnctas

esse ait. Adde Scipionis Acmiliani orationcm xiôiv , xai lioijxeç Avça, xai AuxedaifiôvwL

ajind Macrobiuni (Saturn. 2, 10): »docentur prae- avÀco , xai xéçaxi Oçaxeç , xcà AiyvrtXioi

sli^ias inhonestas: cum cinacdiilis et sambuca psal- tVflrtavcû, xai Açafitç xVfißa/ica.

tcrioqHe eunt in Indum histi-ioniuiii« cet. Lacedaemonli\ Vide Agcllium. Grot. — Sed

lujdraulas] Iíydraulam et choraulam Juiigîl Sue- cur Gcllium (1, 11) lauda), non quern is ipse

toiiius (in ÏVeronc 54). De hydranlo exstat corn- auctorem babuit Thucydidem (5, 70)? l'hues vide

inciifalio Meisten (in comm. Gott. nov. T. II, p. 152). auud Mcursium (mise. Lacon. p. 102 et 150). Addc

illexere sitccursum] Macrobius (m seimi. Scip. Maximum Planudcm (scbol. ad Hcrmog. T. V,

2, 5): »sonos músicos sacrifiais adbîbucrunt, qui p. 458 Walz).

apud alios lyra vcl citbara, apud nonniillos tibiis eontigeral] Ita Meiboinianorum alter (p. 54,';

aliisve musicis inslrumcntis fieri solcbant.« Plura v. 1), Ilcichcuaucnsis, et Monaccnsis (C) pro cou

dabil Sanhelios (de sacrif. vet. 27, p. 624 sequ.). iinyeret in edil ¡s.

naenias] Sic codices nostri Ilcichcuaucnsis , Шаге Musis] Pltitarcbus (in Lacon. p. 258)

Darius la Ucneis, Monaccnsis (C), paritcrqne Lei- doect »Lacedacmoniorum regem ante pugnam Musi?

densis, quem Burmaimus (ad (Ь ¡ilium I, p. 605) sacra fecissc.«

citât. Vulgo me eliam, quo nihil laiiguidius. Ma- donata iibichie] Hanc historian» apud nullum

Martiani Capellae lib. IX. §. 925. 719

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proeliá praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipcdes atquc bella, sed agonas acuere certamenque

membrorum, nunc quoque compertum. Quid pacis munia nonne 926

nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium uiultac ad lyram lege«

decretaque publica recitabant. Perturbationibns animorum corporcisque morbis

medicabile crebrius carmen insonui. Nam phrenelicos symphooia resauavij

'• ' : i .

alium ita rcpcriri peto. Forsan illorum aucforum

aliquis, qui a Plutarclio in Alcxandri vita memorantnr,

hoc pcrscripscrat, unde JHartianus id dcsumscrit.

Meibom. — Historia ipsa exstat apud

Diodorum Sicidum (17, 77), Strabonem (H,

p. 505 Casaub.), Cnrtiiim (6, 5), Justitium (2, 4,

53; 12, 3, 5; 42, 3, 7); Tbalestrin sire Miuithyam

appcllalain fcrunt. Confer Petitum de Amazonibiis

(p. 5G4 scqu.).

Sybaritas] Hand scio an Martianns negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani excrcitas equitatu ad symphoniae cantum

saltatione quadam mo veri sólito (Plin. 8, C4), quem

tamen ea ipsa re bello minus idoncum Fuisse intelliginins

ex Athcnaeo (12, 19; p. 520).

tubas j Boëthius (de innsica 1, 1; in opcr.

p. 1375): »Nonne illud ctiain manifestum est, in

bellum pugnantinm ánimos tubarum carmine accendi?

«

agonas] Vide hunc moreni apud Plinium hist. n.

lib. 7; Tertull. de spect. cap. 11; Sidon. Apoll*

in pan. urb. Narb. ; Ileliod. lib. nit. GnoT. — De

tuba signo coinmissionis , nti verae pugnac ita va

riorum certaminum, vide locos vcterum apud Just.

Lips. Saturn. II, 19, p. 108; Fabr. Agonist. Ill,

IG. Aeneid. 5, 115:

»At tuba commisses medio canit aggere Judos. ч

Stat silv. Ill, 1, 159, conf. 131:

»Jam placidae dant signa tubae.*

Addo Sophocl. El. 711; Poll. 4, 86 — 89. Not»

deest tubiccn in tabula picta ex ainpliithcatro, in

qua apparatus ccrtamitiis cernitur, in Gnil. Gclliî

Pompcjanis tab. 75. Welckea (in Sylloge cpigtv

p. 66).

ad lyram] Пне refer illud Aristotelis probl.

cap. 19: âià ri vößoi KtxAovvtai ov>ç aâovôtv-,

r¡ on jtçiv ел1бтаб-&аь ygáfiuara r¡dov rovç

vôfiovç et cet. Grot. — Adele dementem Alexandriniiin

(etrom. 1, p. 508): fiéP.oç rs av jfowroç

rteçièxfajXE tolç rtoiTjuaÓi, xai rovç Jlaxeôaïfiovicûv

vôtxovç ¿fxeÀojtoirjffe Ténjtavâooç ó

'Avri6<Saïoç. Aeliauum quoque (var. h. 2, 39) in par

tes vocare licet; sed simul ctiam conferencia sunt,

quae Nitsschitis (melet. de hist. Homcri I, p. 58

scqu.) de omni hoc argumento soUcrter et accurate

nioiniit. *.. » .

perturbaliombus] Similis locus apud Boctuium

de música lib. 1 , cap. 1. Grot. — Addc Aristotelem

(polit. 8, 3), Plntarchum (de virtu te morali

p. 441), ct Athenaeum (14 p. 625 f. Cas.).

corporeisqtte morbis] Macrobius (in somu. Sein.

2} 3): »Ita denique omnis habitus aniinac cantibus

gubernatur, ut et ad bellum progressui et item receptni

canatur — iram suggerit, dementiam suadct,

corporum auoaue morbis mtdetur; nam hinc

est quod aegris remedia pracstantcs praecinere

dicuntur.« 'Ertccoidàç sigtiilicat, quibus jam Acseulapium

nsiini auctor est Pindarus (I'yth. 3, 31).

720 Martiani Capellae lib. IX. §. 926.

quod Asclepiades quoque medicus imitatus, quum consulcntibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infremerct, seditiones accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes perindeque improbius petulantes Damon unus

e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuitj quippe tibicinem spondeum

canere jubcns temulentae perturbadoras dementiam infregit. Quid afflictatioiiibus

corporcis nonne assidua medicatione succurri? Febrera curabant vulncraque

veteres cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

affectiones animi tibias Theophrastus adhibebat. Ischiadas quia nesciat expelli

Ad Je Piatonern (in Chormicle p. 1SS Stcpb.). Inprimis

autcm Pythagoram morbos curasse iiiusicac

ope fèrunt (Jamblîch. vit. Pythagor. 2S ct 34;

p. 93 ct 196 Kaster. Porphyr, vit. Pythag. p. 37).

asclepiades] Rccepit haec ad verbum Cassiodorns

(de música in op. 2, p. S57 Gar.). Asclepiadarum

Listoriain invenics apud Walcbium (in antiqu. medicis,

Jcnac 1772, p. 119 sequ.), cui adde Antonii

Cocchii dispittationcm (discorso primo supra

Asclcpiadc, ed. Uaiin. Cocchi, Flor. 1758) et Fabriciiim

(in bibl. Gr. 6, 9; T. XIII, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Terpandrum, xov Z7¡v yevo{

iivr¡v Jtoxï Ласа AaxeôaifwvLoiç 6xà6iv

v,uxaXv6avxa , apud Plutarchum (de mus. p. 1146)

ct Christodorum (in anthol. Pal. T. I, p. 42):

'iß г лоте âivrjévxoç ¿л"' Evqcoxccq Qoàoev

MvOTirtóAcú tpèpfiLyyt, xaTertcijvvEV nxeiôcov

'Ayx6(JU*Xaiv MtxÔTfjTaç 'AjivxAccicàv vas-

XTJQU3V.

crebriore cantu] Sic codex Monacensis (C);

vulgo crehrior cantus,

ebrios] Idem Pythagorae tribuunt Qtiinctilianue

(1, 10, 52) aliique, quos ibi. laudat Spaldingius

(p. 227); cum nostro consentit Galenus (de dogm

ilippocr. et Plat. 9, 5), vide Fabricium (ad Scxtum

Emp. 6, 8; p. 557) et Rusteruni (ad JambL Py

thag. 112). In Universum confer Athenaeum (14,

p. 627) ct SIcibomiiim (ad Aristid. p. 301).

Damon] Commémorant hune Plato (Lach,

p. 180; Alcib. p. 118; Axioch. p. 564 Steph.),

Plutarchus (in vita Pericl. p. 153; Aristid. p. 519),

Diogenes Lacrtius (2, 19), Suidas, alii; confer

Ilemstcrhusiiim (ad Aristoph. Plut. p. 552), Ja

cobson m (in add. animad v. in Ath. p. 556), et Süvernium

(de Aristoph. nub. p. 60).

medicatione] Sic legendura esse jam Grotius

vidil, quum vulgo meditatione ederetur, confirmaturque

ejus conjectura a códice Meiboiuiano utroque

(p. 545, v. 18) et nostro Reichenauensi a prima

manu.

vulneraque] Appulejus (de magia p. 491 Oui].):

и Vc teres qiiidciu medici etiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vetustatis certissimus

auctor Ilouicriis doect, qui facit L'lixi de vulnere

sangiiinem profltientcin sisti cantaminc. IVihil enim,

quod salutis ferendac gratia fit, criminosiim est«

ischiades] Confer Gcllium (4, 15): »Creditum

hoc a plcrisque est ct memoriae mandatum, ischiaci

quum maxime dolcant, tum si modulis levibus tibieen

incinat, ininii; dolores. Ego nuperrime iu

Theophraeti libro scriptum inven!, viperarum morsibus

tibicinium scitc modulatcqtic adhibitum mederi.

Rcfcrt cliam idem Democriti liber, qui inMartiani

Capellae lib. IX. §. 926. 721

áulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos libcrabat. Thalctcm

Crctensem citharae suavitate compertum est morbos ас pcstilentiam fugavisse.

Hcropbilus aegrorum venas rhythniorum collatioue pensabat. Animalium vero 927

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltern Thracius citharista perdocuit;

in quo non fabula sed Veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi iistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriac crepitu detinentur, cygnos Hyperboreos

citharae cantus adducit? elephantes índicos orgánica permulsos dotineri voce

scribitur jteçl Àoificov, in quo docet pluriuiis homiinim

uiorbis mcdicinain fuisse inccntioncs tibiarum.«

Thaletem] Plutarclius (d . mus. p. £ J 46) : av <pa6l

ката xi rtv-&¿xQ-r)6rov AaxedaifiavLovg лада-

ysvóuevov âià novÖLxijc Шаб&са, àrtaXXâÇai

re Tov хагабхоутод Хощой zr¡v Хласгчр/.

Plura de eo vide apud Straboncm (10, p. 481. 482)

et confer omuino Mtl Herum (Dor. II, p. 170) et

Iloeckium (Cret. III, p. 542. 564). Cave autem

cum pbilosopbo Milesio confundas, qui nominativo

casu Thaies erat, non Thalctes.

Herophilus] Praefixi aspirationis literam, quam

Grotius ad marginem rejecit. Vide euim de hoc me

dico Plutarcbum (in plac. phi]. 4, 22; p. 905.

5, 2; p. 904), Scxtuin Empiricum (adv. mathem.

p. 495), Plinium (11, 57, 8 f. 26, 2, 6), Tertullianum

(de anima 1 0), et Gclsum (in pracf.). Ailde

Fabricii bibliothecam Graecam (15, p. 18$ f.).

venas] Eadem Pliuius (29, 1, S) retulit Adde

Arislidem Quinctilianum (1, p. 51 Mcib.), Vitra»

vîum (1, 1; p. 17 Bip.), et Gellium (5, 10),

ubi lcgimus ex medicorum musicorum sententia

»venas vel potins arterias numero moveri septe

nario, quod ipsi appellent xr¡v oui T£Ó6ÚqíOV

ôvfjupuùviav , quae fit in collatioue quatcrnarii nu

men.« Vide et nostrum inferí us (§. 968). Pro col

latioue alii olim, teste Grotto in margine, collocallone,

iucptc.

incuncldnter] Grotiana margo si tunc tau I in -,

quo nihil languidius.

cervi fistulis] Macrobius (in somn. Scip. 2, 5):

»Quid minim si inter homines musicac tanta domiuatio

est, quum aves quoqnc, ut lusciniae, cygni,

aliacque id genus, cantum veluti quadam disciplina

artis excrccant, nonnullae vero vcl aves vel tcrrenac

sou aquatilcs bclluae invitante cantu in relia

sponte decurrant, ct past oralis fistula ad pastuin

progrcssis quictcm impcret grcgibus?« Ccrvos ipsos

Soliuus (19, 11) » sibilos fistularum mirari« testatur,

praccunte Plinio (hist. nat. 8, SO), ubi plura

dat Ilarduinus.

pisces] Paulo aliter apud Varrouem (de R. It.

5, 17, 4 ; p. 406 Gcsn.) legimus, ad tibiae cantum

pisces grcgatim vcuissc.

crepitu] Id est »crcpitaculi sonitu.« Meibom.

(p. 546, v. 29).

clejihantes] Strabo (15, p. 70S): rtti&a.Q%iïv

didá6xov6i, Tovg fúv âià Xôyov, rovç ôk

fi£/.i6fj.cô r¡ Tv¡utavi6iup Zivi nrjXovvreç.

fistulis aves] Martialis (14, 218):

»Non tantum calamis , sed cantu fallilur aies*

ct Cato, sea quisquís distichorum auctor sit (L

d.12):

»Fistula dulce canit, volttcrem dum decipit

auceps.»

91

722 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.

compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus

928 abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuaserc; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem mcssesque transiré, manes cicri Lunamque

laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia

Nympharum Ínsulas dici, quas etiam recentior assercntium Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

929 primo in circulum motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litorc marc

citharam sonat. Megaris saxuin ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Posscm

innúmera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiendi studio

crepitaatla] TlXarayàç, àc quibus Aristoteles

(polit. 8, 6, 1).

•delphinis] Pliniiis (bist. nat. 9, 8): »Dclpliinus

non liomiui tautum ainicum animal, verum et musicac

arti, niulcctur sympboniae cantu ct praceipuc hyilrauli

sonó«, ubi jiliira Ilardtiiiius. Sed nota inpriiuis

Arionis historia, de qua supra (§. 908).

serpentes] Maulláis (1 , 92):

»Consultare fibras, et romperé voeibus angucs.«

Calpurnius (eel. 11, 70) s

Ȃantavit, (fuod Luna timet, quo rumpitur

angiiis.«

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjungc

cum praecedentibus. Gkot. — Vulgo cnim »glandem

ferunt mcssesque«, quod tamen non reclius esse

vide tur, quam quod alios pracmittere Grotius in

margine notavit »in Thracia Orpbeo cancnte«, nam

boc loco de incantationibus et pracstigiis agi mani

festum est; quare facile Grotio obtemperar!, sed

'ta ut cum sequentibus potius »vetustatis persuasione

compertum« mutata interpunctione conjungercra.

Lunamque] Conferatur palaeograpbia mea (T.

III, §.74), ubi omnîno latáis de incantationibus cgi.

in Lydia] Plinins (bist, nat S, 95): »In Lydia,

quae vocantur Calaminac, non ventis solum, sed

ctiam contis quo libeat impiilsac, niiilforiira civinni

Mithridatico bello salus. Sunt et in Nijmphaeo parvac

Saltuarcs dictae insulae, quoniam in sympbo

niae canta ad ictus raodulantiiim pedum morcnlur.«

Séneca etiam (nat. quacst. 3, üö$ p. 734 Lips.):

»Sunt mut ti puuiicosi et leres, ex quibus quae

constant insulae in Lydia natant. Tbcopbrastiis est

auctor. Ipse ad Cotylias natantcm insulam vidi« cet

Addc Straboncin (13, p. G14 Cas.), ubi vulgo рег-

peram xaXov(ievr¡v vr¡6ov pro xccAccfiivyv. Ccteruin

pro rulgato lympharum scripsi Nympharum

e códice Reicbenaucnsi ct utroque Meíbouiiano

(p. 546, v. 2), quibuscuin plurimi alü concinunt

a Scaligcro ad Yarroncm ct Salmasio (ad Soliii.

polyh. p. 123) laudad.

Actiaco] Sic margo Grotiana codiccsquc ct

Meibomian! (p. 34G, v. G) ct nostri Reicbenaucnsis,

Darmstattcnsis, ct Monaccnsis; vulgo sillico. Acliuiu

Promontorium Apollini sacrum fuisse notiim est

(S trabo 10, p. 311. Plia. 4, 2. Sucton. Oct 18).

Megaris] Pausanias (1, 42, 1): s6ti Àl&oç

èa? ov yjzTa&eivaL ÄiyovÖw 'ArtóXXcova xr¡v

Ki&açav — r¡v xvx'îl ßaXclyv nç \fn]<plâi, ката

Tavtà ovrcôç te ух^бе teal xidána «gov-

6&ei6a.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 723

reliquisse sed ingratae huraanitatis ignaviara vidercr jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum inunus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth- 930

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de ш el ¡eis dissertabo. Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hcinitonium aut quartam, partem

toni quae diesis appcllatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bette modulandi] Inithim liic facit traetandi de in bis (p. 665): Trj de Trjç Klvr¡6scoc Ta£et QV&-

ipsa arte música, cujus interior finis est bene mo- цос ovopux. ei'r¡, rrj d'av Tr¡q q)Cuvr¡c, Tov TS

dulari. Hue omnis institutio tendit. Ita intclligcudi o£êoç afta yaxl ßaoeoc 6vyx£Qccwvfièvcûv, âç'

oinncs, qui miisicam bene modulandi scientiam de- [wvia ovofxa JtQOçayopevoiTO- »Iura dabit Stallfiniunt,

ut Augustinus queque libro 1 de Música bauniius (ad Pbilcb. p. 56).

Мкшон. auartam partem] MS. quartam tan tum. Ego

rhylhmicis] Id est Harmonica et Rbythmica. cum patre partem (an tum malim et alia rile sonant.

Mélica ipsi sunt та àpfiovixâ. INcnio alius ita Giiot. — Recle codex (B)$ editns rite. Est baec

locutus. Cetcrum duas tantum ¡lias partes ad bene locutio insolcntior. Hoc anient vult (Martianus):

modulandi artein faceré elicit exclusa Métrica: quae »Qiiodcunqiic intervallum niodiilainur (incompositamen

ad perfectum cantum, in quo eliaiii verba tum, et intra quod aliud cadere nequeat) dico aut

considera ntnr, vel maxime est neecssaria; v. Ari- tonum esse, aut quartam partem toni.« — Quod

stillem p. 28. Meibom. — IVcscio quid offensionis bic Grotius notât, id ex niusices iguorantia est

invencrit Mcibomins in vocabulo melicns pro hat- natuin; uti et quod sequeuti nota dicit: »bemiolice

monico usúrpalo, qiiuni цеХод et àp/jiov la pro- proporlio appellator barmonica, ut sesquitertia aritbmiscue

eodeut sensu adbiberi soleant. Sic verbi metica« plane est erronenm. Meibom. — Vulgata uticausa

Plato, licet (ia rcpubl. 5, p. 598 Stcph.) que sana est Aristidcs Quinctilianus (p. 45 Meih.):

pariter atque Aristoteles (in poët 1, 4) tres car- TeTCCQT7][Wpcov, inquit, TOV TOVOV r¡ ô'u6iç еб-

miuis partes appellct Xoyov , apjxovíav, çv&fwv, tlv , pariter ut nostcr iiifcrius (§. 955). Addc Vitamen

alio loco (in Gorg. p. 502): eï Tiç rtepi' truvium (5, 4$ p. 137 Bip.), PJiitarcbnm (dc muè?.

OLto, inquit, TÎJÇ rtOLir¡66COC JtáÓTjC TO TS sica p. 1140), Sextum Empiricnm (adv. mus. в, 47),

/хеЯод уми tov $V\}[¿ov xai То [àÂTQOV, аЛЯо Tl Euclidem (de harm. p. 10), et qiios laudat Creurj

Zóy'Ot, yiyvovrat, то Xeuto\JLevov\ itemque zerus (in melctcm. T. Ill, p. 19). Aliis tarnen ge-

(dc legibus 2, p. 669) inter se opponit fiéZoç et ncralius est то еЛа%10ТОГ fiéTQOv Tcov ¿vappoÇV$(

WV, qunni paulo antea (p. 655) rtepl $V>-&¡jiov víúW ошбттщатеог, ut Siiulac verbis utar$ confer

xai ágfiovíav ov6r¡c Trjç fiovÔixrjç dixisset. Aristotelcm (metapb. 13, p. 291 Brand.), Diony-

Cctcruni utriiisquc partis vim egregic déclarât idem eium Halicarnasscnsera (dc compos. T. Y, p. 7C

91 *

724 Martiani Capcllae lib. IX. §. 930.

qui ex duobus sonis diversis inter se inviccm continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet; diesis vero distanliae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni rccipiat;

enarmonios quoque dicitur propterca quod enarmonion modulandi genus per

banc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est', nam tritemoria nomi

natur, quoniam babet partem tertiam toni; itemquc chromatice appellator,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur. Tertia vero habet

toni terliam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniae

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

RclsI;.), Aristidcm (p. 14), Baccliium (p. 2 Mcib.) licndit Boctbius (dc mns. p. 1477): »Dividit enini

etc. 5 undc factum est ut etiam pro licmitonio usur- tonum in duas partes, at que id semitonium vocal:

paretnr, nt in fragmento Piiilolai apud Stobacum dividit in tres partes, cujus tertiam diesin vocat

(p. 466 Heeren.), ubi ¡inmérito Iiaesit doctissimus chromalis mollis; dividit in quatuor, cujus. quartam

editor; addc Thconcm (de mus. p. 77), Ccnsoriniim cum propria medictate, id est cum octava tolius

(dc die nat 10, 7), ct Macrobium (in sonin. Scip. toni, appcllat diesin chromalis hemiolii; rursuui

2> 1). Quid quod posterius omniiio disparuissc solum quartam ejus vocat diesin enharmoniam.*

vel evanuissc videbatur minima ilia pars toni, ало- Confer ipsuin Aristoxeiuim (in clem. barm. p. 46)

ÂCûÀev èx Trjç r¡[iCTSQac а1б&7]бесос, nt ait Pbo- et Claudium Ptolcmacnm (in barmon. 1, 12).

tius (in bibl. n. 242, p. 560 Hocscbcl.), vide ct chromalice] Scribe chromatica: subauditur cniin

Macrobium (in somn. Scip. 2, 4). diesis. Мегпом. — At cur Graeca forma uti Martiatonus

est] Euclidi (p. 2 Mcib.) est rôrtoç Tiç num probibeamus?

Trjç tpcov7¡c dsxTtxoç 6v6rr¡iiaroc алЛсстг/Ç. terlia vero] Hoc plane falsum, quamvis ecripti

Ubciius Aristides Quinctilianus (p. 22): »Tonum codices acqne ac editi banc Iectioncm ingérant.

in música tiipliciter appcllamus: aut enim est idem Rcstituo veterem ac germanam, neqne enim tam

quod tensio, aut certa aliqua vocis magnitude, crassam ignorantiam Capellae impulabo : »tertia vero

«ti qua a diapente superatur diatessaion, aut modus babet toni quartam partera ас dimidiam quartae.«

systematica*, at Lydias aut Pbrygius.« Nunc sc- Hemiolia quippe diesis babet quatuorsemis dodecaennda

signiGcatio valet t(.mor;a5 seu dllodcc¡mas tonî parte8j ¡d Mf ^^

legitima auantitate] Per legitimam qnantitatem tam partem ton! ct quartae dimidiam, ideoque et

rationcm epogdoi intcllige. Gloss. Gbot.— Hace est sic idem enunciare potuisset: »tertia vero babet

ratio superoctava. Glossac: »ratio epogdoi«, scriben- tetartemoriam dicsin ejusque dimidiam.« Meibom.

dum epo3doa.№iBO*.— Vide nos superáis (§. 108) harmoniae] Pater conjicit »ex barmouiac divict

Bocckbium (in Creuzeri stud. T. HI, p. 58). sionc.« Porte tamen »et barmonice divisio« lcgendicsis

vero] In bis Aristoxennm ante oculos dum sit, nam bcmiolice proportio appellatur barbabuissc

videtur, cujus doctrinara bisce compre- monica, ut sesquitertia aritbraetica apud Romanos.

Martiaui Capcllac lib. IX. $. 931. 723

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumque appcllatur et sonus. Verum soni sunt 951

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti. Quorum

Si conjccturis paulo andacioribiis, ut in alas, ita

in hoc am; ton: locus, legendas et transponendas

voces hoc modo ccnsticrim: brtQocXafxßavoiievoc ,

apiid Romanos vero idem dicitur acquisitus: sccundns

VTCaXT] VTCcctcov , hoc est principalis principalium,

qua cudcui voce uti summus Jupiter statuit.

« Jupiter cnim vrtâroç VJtárcov appellatur,

îdcoqiic èfUpaTlitiOÇ Capella summum addidit eiqne

hypatc ipsa sacra teste Bocthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter ctiam àyafièfivcov vocatus

est, quod nempc Agamemnon apud Ношении

vrtuToç XQSLOVTCOV dicatur. Grot. — Ilacc barhara

sunt, adcoquc expungenda. Etcnim ratio, cur

diesis ilia hemiolia vocctur, ex Aristoxeno aliisquc

est clarissima, quod videlicet hace diesis sit hemi

olia dicseos enarmoniac; ut numerus qiiatuorscmis

est hemiolius luimcri tcrnarii. Si retinenda sint,

banc cxplicationem adferemus: vocahulum modus

hie idem signiGcat quod modulado , ut ct p. 180

v. 21 (p. 516 Gr.) p. 183 v. 25 (p. 519 Gr.); de

lude pro harmoniae divisio Icgendum ab harmoniae

divislonc , ct hemiolium pro inepto hemiolis (qucmadmodum

etiam glossac interdirai supcroctavam

ralioncm imperito vocant rationcin epogdoi pro

epogdoam), ut hie sensus bonus ac vcrus ex ¡neptis

verbis collig.it ur: »et vocatur (se. illa diesis)

hemiolia, ah harmoniae divisionc; quoniam hemioliam

modulationcm complcctitur.« Quod si vocabulum

modus pro diaslemate accipiamus, ut idem

usurpatur p. 186 v. 20, ultima codem scusu lcgcin

us: »hemiolium diastema complcctitur.« Meibom.

Sat credo supcrquc nunc babes conjcclurarum, ccrti

nihil, ncquc quidijuam variant codices, ut Muvtiani

potius quam librariorum errores esse puteiii.

de sottis] Haue iuscriptioncm Mcibomio praceunte

rcccpi, quoniam ipse sensus jubebat; vulgatam

de tropis suo loco et ordine infra (§. 955)

posui; licet euim Aristides Quinctilianus (5, p. 156

JUcib.) tropos cosdem tonos vocari doccat, inde tarnen

non sequitiir, tonos etiam tropos appcllari posse.

tonus igitur idem] Hoc ccrtum est ex Aristide

nos lio p. 22 v. 28, Euclíde p. 19 v. 6. Inde tJtzaxovoç

XvQCt diccbatur, quae septem diversos

sonos habebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 516

Gr.) inquit: »nam sonum id est tonum productioiiciii

vocavi«5 neque cnim tonus îhi appcllari potest

prodiictio quatenus sonus est, sed quatenus spatium

cum legitima quanti tale, quod duobus sonis coutinetur

, ut supra. Meiuoh. — Rectius tarnen sonus

(tp-&ôyyoç) et tonus (róvoc) distinguuntur, id quod

l\icoiiiachiis (p. 1 ct 2 Meibom.) docuit.

duodeoiginti] Accurate hace omnia cxplicavit

Boeckbius (in Crcuzcri stud. Т. Ш, p. 62 sequ.

et de iuetr. Find. p. 208 sequ.), quaproptcr autiquiorcs

auctores enumerare supcrsedco. Quanquani

de numero discrcpantia est, quum paulatim tanlinu

soni ad taiilani amplitudinem acere vcrint, ut alii

plurcs alii pauciorcs numerent, qua de re vide Cupcruni

(in apotb. Homer, p. 52). Sunt adco qui

diiodclriginta statuant, ut auctor tabulae quam spcciminis

causa ex códice Monaceusi (G. fol. 220) cum

omnibus erroribus ortbograpbicis hie suhjeci ; scd hi

tiium gencruin cbordas in ипиш coujunguut. qua

dc re dixi infra (§. 940).

720 Martiani Capellae lib. IX. $. 951.

primus dicitur apud Graecos jfQocXaiißavofievoc, apud Romanos vero, quia

non cadem nos voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitus;

secundus vrtàxTj vrtaruv, hoc est principalis principalium ; tertius яасуояахг]

Prolambannutcnos I adquisittis

[ Ypodorius subprincipalcs. Ipalc ¡paton *I* principalis principalium.

III! Illl V|,«fnSi,.s. Pari ipate ipaton -I* subprinc. principal.

ШИШ Ypocolius. 1 , i:\lcm 1- penult, priuc. in crinouico genere distal a nctc dunb. tonis.

Illlllll VpofeBlius. I'ciiultiina principal, in cromatico gen. (ria emitonia distal a nete.

Illllill Ypolidiu». Penúltima principalium in diatónico gen. distal tono a nctc.

| Dorios 'I' prill« i|> Liednos ipaton -I' ultima princip. ct princip. mediarum.

Illlllll ^¡glus. Paripatenieson 'I* subprincipa. mcdiarnin.

Illlllll Eolia*. Meson dialonos ■!• inediaruin extenta in crmonico gen.

Illlllll *■»«■■ Exlcnta jiicdiurum in cromatico genere.

Illlllll bidMi. Extenta mediarum in diatónico genere.

Illlllll Ynenloriiis'I'simer prîne. Mesen •!• media ct est principalis conjuiictaruui.

1 i г

Illlllll Yperfrigius. Tritcsin ciigmcñ-I* tertia coiijuiictaruin a fine.

| Ypcreolius. Sineiigiucii. dítonos ■!• eonjunctar. extenta in crinouico gen.

Illlllll Yperiastius. Extenta conjiinctarum in croinatico genere.

Illlllll Yperlidius. Extenta conjiinctarum in diatónico genere.

Л etc sineiigmcirl- ultima coiijunctarum.

Paramcsos »I- prone medium.

Tritcdia zcugmeii'I- tertia divisaran) a fine.

Diazciigincn. diatonos "I* divisar, extenta in ermonico.

Extenta divisar, in cromatico genere.

Extenta divisar, in diatónico genere.

Nete diazcugineiî'I' ultima divisar, ct principalis excellent.

Trite Yperboleon'l* tertia exccllentiiim a fine.

'

Ipcrboleon diatonos cxcclleiitium extenta in crmonico gen.

Extenta exccllentiiim in cromatico genere.

Extenta cxcclleiitium in diatónico genere.

Fíete Ipcrboleon 1- ultima exccllentiiim.

non eailem nos] Sic codices Darmstattensis , vrtaxcov] Impcritc in edito ubique vrtárcov

Reicbenancnsis, et Moiiaccnsis (С); Milgo »quia ea- pro vJtatáw, qnannis grammaticoruni canoues po-

«/em voce.« Rcspicit aulcm supcriorcm locum (§. 335). Sterins minus proben!. Meibom.

Martiani Capcllae lib. IX. §. 951 727

vjturóv, id ést subprinci palie principalium; quartus vjtarwv du'aovoç, id est

principalium extenta; quintus vTcárrj ¡iköav, id est principalis mediarum; sextus

autem rtaçvrtàxrj /j.¿6ú>v, quod est subprincipalis mediarum; septimus fiéôov дш-

xwoç, id est mediarum externa; octavus [leorj, hoc est media; norms rgirrj

Ovvqunevcov, id est tertia conjunctarum ; decimus 6vvrl{i¡ievoxv diàvovog, hoc est

conjunctarum extenta; undecimus vr¡rr¡ owtipuèvcùv, id est ultima conjunctarum;

duodecimus лаоацебг}, id est prope media; tertius decimus tqLtt¡ âuÇevyiiévan>,

id est tertia divisarum; quartus decimus âuÇsvyuévcov ductovoç, quod est divisarum

extenta; quintus decimus vi¡tt¡ ôuÇevynèvoiv , id est ultima divisarum;

âuxtovoç] Duabus priniis ducrôvoiÇ тох kXá- scriptae, nisi qnod pro H omnibus tribus Iocîs malo

vov adjungenda, duabus posterioribus jtttQOVr{tr¡C. est E. Editas abique OvÇevyfièvcov; in margine

Minini tarnen est, si hoc ita sit, uti sane esse et res tarnen appositum »al. 6wr¡[ifievuw.« Miror docipsa

et aliorum musicornm collatio facillime demon- tissimos viros Loe emendare non potuisse, quuin ne

strat, quod in Latina interpretatione nihil aliud quam quidein Graecum sit. Scribendum enim fuerat 6vvextenta

addatur, quod duxtovov désignât, ut ipse eCevyfüvav. Memo*.

Martianus infra docet Sed perpetuus ferme hic conjunctarum ex lenta] Папе vocem apud Grotiiim

error turn in Capella turn in ipso etiam Vitriivio, omissam restituí с codicibus Meibomianis (p. 347

quod (?mr<n>0csimplicitcr ubique et sine ulla adjec- ▼. 8), Rcichcnauensi, Monacensi (C), Darmstattione

ponatnr, quum tarnen constet duxtovov non tensi, acccdentibns etiam ante Grotiam editis.

tropum certnm significare, sed, ut ipse Martianus prope media] Codex В male prope mediam.

infra de sonis ait, indicium gencrum modulandi, Meibo*.— Non prorsus improben,,

uti et enharmonion et chromaticon. Grot. - Inept» vrteoßoXaioyv] Ita et Euclides, sire Terins CIcoet

errónea est tota haec Grotü annotatio. Meibom, aides, nequc enim 01« Euclidis sunt, quae titulo

_ Omnium facillimum fuisset pro ôuctovoç utro- Harmonices sab ejas nomine circamfcruntur, at

qne loco reponere quod alios legere Grotius in sngacissime pater meus ex aequalitate semitonionm»

margine annotavit XiXavoç, quo vocabulo constat .Wsque similibus argumentis odoratus est. V.truhos

sonos plerumque appcllari (tide ad §. MG); vius tarnen vrtecßoXkw. Et ,ta MS. et Ve.cet,-

scd vulgatam rctinui jam propter intcrpretationcm nus, Lngdunensis, et BasUeensis. Grot. — Vallae

Latinam extenta, quae duxtovov tantum signifies«, codex Euclidis harmonicae etiam Cleonidae praetulit,

quum Xi%avog index i.uncnpandus foret; accedit quem etiam Grotii pater illius introduction« in harautem

Nicomacbi (p2i Meib.) testimonium, qui monicam (in notis ad superiorem Martiani locum)

disertis verbis nihil intéresse ait, utro nomine in auctorcm existimavit, sed futili argumento. Meibom.

bis chordis «tamur. * (Ь Music, auct T. I praef. ad Eucl. init). Confer

(hvWlävw] SwWipbw optimc utcrque Nicomacbnm (1 , p. 20) et Boëthiam (p. 6 f. Meib.).

728 Marti ani Capellae lib. IX. $. 931.

sextús decimus toLttj г>Л£с(ЗоЛсасог , id est tertia excellentium ; septimus decimus

vrteçflioZaiojv ôucrovoç , hoc est excellentium extenta; octavus decimus vr¡zr¡

vrtEQßoXccUuv , id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

932 apte et cum rationc componunt. Constat autem omnis modulado ex gravitate

soni vel acuminc. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in acicin tcnuatam gracilis et crectae modulationis extenditur.

DE SYMPHONIIS.

935 Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite conveniunt,

symphoniae tres sunt, quarum est prima ош teööccquw, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productioncs

septimus decimus] Sic, et paulo post octavus de symphoniis] Censorino (de die nat. 10, o)

decimus, uterque Mcibomianus pro decimus septimus »sympbonia est du arum vocum disparium inter sc

et decimus octavus in edilis. junctarum dulcís concentos«; Cassiodoro (de inns.

cum ratione] PrjTcoç. Vide notas ad Ariatidcni Op. П, p. liCii Gar.) »temperamentum sonitus gm ¡s

p. 13 v. 29.Mr.inOM. ad acutum, vel acuti ad gravent, modulaincn efficmMjione]

Pater remissions, ccvè6el. Grot. — cieñe «5 pariterque Baccbius (p. 2 f. Meib.) cam dc-

Pro emissione lego remissione, quod et Grotinm finit xgäÖtv ovo <p&óyycov àvofiouov o¿;vtt¡TL

notasse deindc vidi. Vocabulum modi utriusque xaï ßctQVTrjTL Accfißccvofievcov.

codicis glossac explicant soni; minus commode. symphoniae ires] Totidem et snpcrioribus locis

lUaliin modulationis , quae explicatio gcneralior est, nnmerat (§. IOS. 755) pariterque Ccnsorinus (10,

et al ¡is quoqiic bujus auctoris locis applicari potest, С); alii plurcs, sed ut bas tantum ipsas inter se consed

et seqnentc versn coufirmatur. Celemín quid jungant, ut Macrobius (in somn. Se. 2, I) quinqué:

gravitas sit, quid acumen, clarius babeiiiiis p. 182 ôta TEÔÔaçeûV, ôia Ttivxe, âtà rtaóuv, ôtà Ла-

v. penult, (p. 518 Gr.). Versa autem illa sunt ex 6¿n> xai dià Jtèvre, dig дш яабсоуг Vitruvius

Aristide p. 8 v. ult Meibom. — ¡Nihil mulo. Лат- autem (5, 4; p. 158 Bip.) sex, addita diapason

que Aris tides, qui laudator, ipse inquit: ix 07] cum diatessaron, ас sie etiaiu Baccbius (p. 5 Mcirovtojv

та ywófieva то (úv ßacvxiqxa , то bom.) et nos ter inferius (§. 950). Vide omnino Bocôè

oÇvxrjTa rtQoqayoQ£vo[Uv ' yivszat ôè 1} ckhium (in Crcuzcri stud. T. Ш, p. 51. .48). Adfièv

ßccQVTTjc xárea&ev àvatpeoofiêvov Tov didi autem sunt vulgo omissnm ex códice DarnirtvevfiaToç

, 7\ â'oèvrijç èftutoXijç nooïctiévov. stattensi.

TÎQo'iE6-9ai autem est emitti. productiones] Hoc barbare verlit et inepte.

erectac modulationis] Alii teste Grotio in таг- Latine potuisset, nt p. 185 v. ult. (p. 522 Gr. r. 1).

ginc rectae. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 953. 729

duas ct dimidiam; nam sonum, id est tonum, productioncm vocavi; est

autem hemitoniorum quinqué, quae ad productiones plenas et integras mcdiatenus

valent; düöeoiv decern, diesis vero interpretado est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur, qui et numerum ternarium habet et trium tertiam, quod est unus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur ôià nkvxe, 954

atque constat sonis quinqué, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ас medium,

hemitonia septem, diesisque quatuordecim, atque hemiolii possidet ralionem,

quae forma et eundem numerum circa collata detinet et ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia ôià лабшг, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

(DE TROPIS.)

Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinqué, quibus bini 95¿>

quae ad — valent] Пасс barbara sunt ct snperio- Aristiiles quoquc (p. 55 v. 4). Meibom.. — Multa

rum scculorum infieetias redolent: ideoquc male in- prefecto delcnda cssent, si talia displiccrcnt.

fcrcta dclenda censco.MErnoM. diesisqve] Utcrque liic diesisque. Atque in Loc

epitritus] Vide siipcrius (§. 107. 761) et in- vocabulo fere semper quartos casus plurativus is

ferius (§.951. 957. 978). Gellins (18, 14): »«pi- ИшЬМепю«.

tritos est qui habet toliun aliqncm numerum ct duplici \ Sic bene codex B; reliqni pcrperam

cjusdem partem tertiam, ut quatuor ad 1res, duo- dupli. Meibom. — Obtemperan i quia praeccdit dideeim

ad no vein, qnadraginta ad trî gin ta.« Confer plasia, ctsi vulgatam lcetionem minime falsam dioinniuo

Aristotclcm (probl. 19, 25), Nicomacbnm xcrira; vide superáis (§. 785).

(2, p. 50 Mcib.), Aristidcm(l, p. 49; 5, p. 115), tropi vero] Hos Gracci tovovç appellant. Спот.

Ccnsorinum (10, 8), Scxtum Empiricum (bypot. Undc Cassiodoro (de música in op. II, p. 556) torn*

Pyrrb. 5, 18, 155; p. 165 Fabr.), Macrobinm sunt qui nostro tropi. Bacchius тего (p. 15 et 18 f.

(in somn. Scip. 2, 1; p. 127 Zeun.), Fnlgentium Mcib.) définit tropum rtXoxijç ¿ftfisXovç 6xfil*&,

(invtbol. 5, 9; p. 128 Munck.) etc. rcccnsetqne tres: Lydium nimiruin, Pbryginm et

quod est wins] Haec delcrem. Scribenda fuis- Doriuin; ab aliis antcm addit statu! septem: Mi

sent: »quae (tertia pars) est imitas, vcl unus« ut xolydium, Lydium, Pbryginm, Dortum, Hypoly-

92

750 Martiani Capellae lib. IX. §. 953.

cohaerent, id est Lydius, cui adhaerent vrteoXvdiog et vxoXvdwg; secundus

Iastius, cui sociatur -елошбтшд et ¿леошбтюд; item Aeolius cum vjtocuoZicp ct

vrtecaLoXico ; quartus Phrygius cum duobus •èjto<povylcû et vjtsQ<pQvy'uo ,• quintus

Dorius cum vjtoôcoQÎca et v^sçâcoçLca. Verum inter hos tropos est quaedam arnica

diiim, Hypopbrygium, ct Hypodorium. Scilicet pa- voXvÔc6tL appellatur, ut a Platone (de republ.

riter nt de soois inonitmn est paulatim tantuiu ad 3, p. 598 f.). Confer BocclJiiiim (de metr. Pindilhnu

numerum creverunt, adjectis utrînsecus com- p. 22S).

positis, de quibns vide Euclidcm (p. 19. 30), Ari- secundus Lastius] Hoc plane falsuni. Aucforum

stidem (p. 23 sequ.), Atlienaeum (14, p. 624) cura nulltis, vcl Graccoruin rel Latinorum, primum tonota

Casanboni (p. 898), inprimis autem Alypium, num dixit Lydium et secundum ïastiiim. Itaquc

et doctissîmas Boecfchíí commentationes (in Creuzcri ordini suo sic restituendus, ut primus sit Lydius,

stud. T. Ill, p. 74 sequ. ct de metris Pind. p. 235 secundus Acolius, lertius l'Jirygius, quarlus Iastius,

sequ.), qui ctiam de singuloruin troporum vi et qiiiutus Dorius. Boëthii vitiosum diagramma secuti

indole copiosissime dîsseruit. Suam enim cuique vir- a gravioribus ordincm arcessunt. Meibom.

tutem peculiarcm fuisse jam apud Platonem Icgimus viteçâcoçico] Ita Aristoxenus; plcrisque appcl-

(de rcpubl. 3, p. 398. 599), ubi mullos alios auc- labatur [it$oXvôcoçi confer Boecldiium (de metr.

tores releves laudat Stallbaumins (T. I, p. 20 ó. Pind. p. 216).

206); adde Lucianum (in Harmon, с. 1): rrjg <¡>qv- verum inter] Quacnam bacc sit doctrina satis est

yiov то ev&eov, Trjg ¿Icúqlxov то 6e¡ivov, T?]ç obsciirum. Si Icgerefur: »ut inter Dorium et Hypo-

AvdLov го ßax%ixov, Trjg 'lcûvcxijg то yXa- dorium«, ct »inter Pbrygium et Hypopbrygium«, et sic

tpVQOV, et Appulcjuin (in flor. p. 16. 17 Oud.): de ceteris, omnia statim paieront. Succurrit tandem,

»Tibiccn quidam fuit Antigcnidas, omnis voculac illnd relie Martianura, alternos modos Hypodorium

mélicas modulator, et idem omnibus inodis pcritiis et Hypopbrygium eo inter se conrcnirc, quod binas

modificatory sea ta relies Aeolium simplex, sen diatessaron consonantias deinccps poshas in diapason

Iasium varium, sen Lydium quernlum , seu Phry- commîmes babcant, quae cliam irsdem nofis siguanyium

religiosum, sen Dorium bellicosum.e tur. Quippe Hypodorii diatessaron ab bypatc bypaton

id est Lydius] Conjicit Mcursius nostcr : / ad bypaten meson idem est quod diatessaron Пуро-

Lydins pro piimus Lydius; pu tat cnim ex abbre- pbrygii ab ejus proslambanomeno et bypaten diar

¡alione natum crrorcm, quod si verum, infra pre tono comprcbensum. Sic diatessaron Hvpodorii ab

item Aeolius libens legcrim : III Acolius, boe est bypalc meson et mese coinprebcnstnii idem est

t erlius Aeolius. Grot. — ¡Xonne boc abuti est pa- iisdemqne notis signatur, quibns diatessaron Hypotientia

nostra? INescio qua accrbitate Grotius mi- pbrygii, bypaton ac meson diatonis cjusdem toni

serum ill mí KÍ est perseqnituri contentum. Similiter Hypoiastium ct Hypolydium

VJteoXvdioç] Verte ordincm: vrto/>vÔLog et diatessaron et diapente consonantias non quidem

VTCeoXvôwg, ut apud Alypium et in sequentibus. deinccps positas, sed tarnen intra diapason coin-

МЕтам- — Cetcrum vrteoXvdiog ab alus 6vvTo- muncs habere, es notis est manifestum. Haec exMartiani

Capellae lib. IX. §. 93o. 731

concordia, qua sibi iuvicem germani sunt, ut inter vitooeoQLov et vjro<pçvyiov,

et item inter vrioiâoriov et vutoatóXiov , item conveniens aptaque rcsponsio inter

vnotpqvyiov et vjtoXvôiov, qui tantum duplices copulantur. Mediae vero graviorum

troporura his qui acutiores sunt лдосХацРагоцегас fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est aifectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum , quorum extremi sibi

debcant convenire. Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum.

ordinem redeamus. Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius

1 eneren tur.

plicatio Tcrlssima est atlco, ut v. 18 pro Bypophrygium

ct Hypoaeolium legendura censcam vcl

Ilypophrygium ct Bypolydium , vel Hypoiastjum ct

Hypoaeolium. Atquc haec troporura concordia ex

insis nolis diagrammatis XV modorum facile colligitur.

Scd nova Lie difficult as oritur ex illis verbis:

»qui tantum duplices copulantur«, quae, si vcrsu

anterior! legcretur Hypoaeolium ct Hyperlydium,

sic optime explicarentur; nempe Hypoaeolium et

Acolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan

tum copular! secundum Arisloxcnum, qui ХШ duntaxat

modos fach, non autem tríplices, ut reliqui;

quod, ut dixi, Hypcracolius et Hyperlydius ex Ari-

■toxeni sententia non numerantur, sed juniorum

quorundam , de quibiis Aris tides p. 23, v. 18. Hace

tarnen explicado non adeo placet; nec praccedentibus

convenire videtur; ut simplicitcr dicendum

putcm , superiorcm illam modorum coheordiam inter

Linos tantum consideran , quiim cliain inter ternos

possit ct quaternos ac plurcs. Exempli gratia con

cordia quaedam arnica est inter Hypodorium, Hypoplirygium,

Dorium, Plirygium: quia lii quatuor

toni uuam diatessaron consonantiam, м $2 signatam

, communcm habcanL Мктом. — Addc Boeckhium

(de metr. Pind. p. 255. 255), qui recte

nioncl errare si qui de harmonía ¡unotuisse veteribus

quidquam negent; ctsi obscuram esse banc doctri

nara Lie ipse nosier locus ostendat. Cctcrum reposui

VTíOawXvov ex códice Monacensi pro vrtoXvdbOV ,

ut mox vrtokvdwv pro vrtoaiókiov.

qui tantum] Pater »qui tanquam duplices« le

gendum conjieit. Окот.

mediae vero] Hace binas explicationes admit

iere possunt, prout vocabulum mediae vel de integri

systcmatis bis diapason media cborda accipitur,

vel de unius diapason systematis media,

quae est hypate meson. Priori tarnen modo usitatius.

Sic Ilypodorii media est proslambanomenos

Hypcrphrygii; ct in binis superioribus eodem modo.

Ccterum v. 21 omnes codices legunt лоосЛар-

ßavofievac, non quidem male, usitatius tarnen

esset nQOÖXafißavöluvou Nec buic scripturae

adversatur vocabulum mediae, quod praeccdiL

Quippe iuter ebordas ab omnibus ¡гебг] numeratur

feminino genere et rtQOcXafißavofievoc masculino.

Solus Bryennius inusicorum scriptorum ultimus

frequenter feminino genere scribit JtgogZaftßavo-

(levy. Meibom.

posterius] Vide infra (§. 955).

primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

alii primum; scd hoc in usu ne ve teres quidem

sibi constitcrunt

92 *

732 Martiani Capellae lib. IX. $. 936.

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

936 Primo quippe quura Lasus exorsus harmoniacara vim mortalibus divulgaret,

tria tantum mei genera putabantur: eiâixov, àjteoyaoxcxov', i$ccyyeÀTixtn>,

quod etiam éçfirjvevxixov dicitur. Et eiâixov est, quod ex perseverantibus et similibus

consonabat, id est sono, nuraeris, atque verbis ; sed quae ex his

ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numéros, rhythmica; quae

ad verba, métrica. 'Axeoyaoxixov est quidam materiae tractus efficiens cxercitium

primo quippe] MS. »Primo quippe Lasius ex ct mens Darmstattcnsis $ vulgo ineplc ei. Música

urse cnnoii ea vir mortalibus.« Lx qiiibus conjicio: cniin loquitur.

«Primo quippe quiim Lasus exorsus liarmoniae yini eiâixov] MS. iâixvv, VJteçeçycc6Tixovy ¿£aymortalibus

divulgarct.« Illustrissiinus Scaliger legil: XeXxixov- sed pro VJteçeçyaoxov suprascriptiim

•Lasus ex urbe Ermionca.« Suitlas: Лесбос XctQ- est Jtoaxxtxov: pro e^avxeXxixbv vero lube;is

ßivov Eqiuovevç rtèXecoç xf¡c 'A%càaç, yeyo- legerem èÇayyekxixov, quod idem valet cum ¿qvcoç

хата xr¡v vr¡ óAv[irtiáoa , bxe /Jccqeïoç o [i7¡vevxixw. Grot. — Codex В iâixov , Ttoaxxi-

'Y6rá6jtov' xivèç âè xovxov 6vvaci\}[¿ov6i xov, è^ayyeXxixov-. aller vâixov, аласуабп-

tolç ertxa 6otpolç àvxï Heouxvâoov ' rtgcuxoç xov, èÇccvyeZxixov. Optima lectio illa codicie В..

ÔÈ ovxoç rteoi fiovÖLXTJg ïyga-фе Áóyov , xuï Per iâixov autem scu eiâixov ¡ntclligo musices

didvcaiißov eiç ccycova ei6r¡yi>.ye, xai xovç partem contcmplativam, nisi pro со decoaqxixov

¿çiOXixovç á6r¡yr¡6azo ?>Ôyovq. Meminit ejus- legend um statuainus. Nam et liaec ab Aristide dcdem

Lasi Aristoxenus. In vita Arati invenio: Ofico- sumfa esse arguunt binae rcüquac partes ct in

vvfwg аЯЯод Лабсо хф ág/uovel. In Clem, primis p. 182 v. 5 tres xov èÇayyeXxixov partes

Strom. 1: aixhigccfltfov èrtevôrt6ev Лаббос (1. ex Aristidis p. 8 v. 17. Meibom. — Vulgo enini

Аабод) éQiiiovevç. Grot. — Vulgo cnim Ifypa- edebatur eiâixov, ènyccoxixov, vrteçeoyaOxixov,

silts, sed vera lectio Lasus est, nt ct Meibomius (ad quod nequc rei ipsi ncque scqueiitibus respondc-

Aristoxcnum p. 78) apud nostrum legit, et Darm- bafj quaproptcr Mcibomii codicein altcrum secutas

stattensia codex habet, litera S tantum duplî- sum, orthographia tantum, ut par erat, correcta,

cata, quae nulla discrepantia est. De Laso adde id est sono] De tribus his partibus vide quae

Athenaeum (14, p. G24 Cas.), ct quos practcrca supciius (ad §. 930) anuotavimus.

excitant Duckcrus (dc Simonide Ceo p. 52) Bode àltegyaoxixbv est] Hie quoqnc sccutus sum

(de Orph. poeta p. 93) ct Bocckhius (dc inctr. Pind. codicein Meiboniianum alteruiu (A), nisi quod is

p. 2). Sed quod in vulgatis erat hm moniacam vim perperam scriptum ànuçyu6xixov exhibe tj vulgo

imitare nolui, ctsi codex Monaccnsis (C) harmoniae male vrteoeoyaOTixóv.

cmn pracbuit. materiae tractus] Pro traclalus. Música in tracttit'i

genrra] Sic Mcibomianiis codex utcrqnc tatiouc materiae musicac, quae sunt sones, rhythMartianí

Capellae lib. IX. $. 936. 733

ejus; cujus itidem tres partes, id est рекояоиа, Aégiç, nXoxr¡. 'EÇayyeZTtxov

autem ad expositioneui pertinerc videtur, et habet partes tres, ooyavucov,

tSôMov, vrtoxQiTLxov, quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

velut de somtus totius parente dicemus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuiim atque divisum. Con- 957

mus et verba, vcrsatttr, ut ín cantu decore ac snaviter

componendo exercitati evadamus. Meibom. —

Paritcr supra (§. 481) tractus perperam scriptum

erat pro tractatus; sed nostro loco codicum auctoritatem

dcsidero.

tres parles] Quin Lace corrupta sint nullum

dubíiim. Lcgcndum censco fieP.OJtoua , QVxfuortoucc

, rtoír.6tc. Melopoeiae autem partes sunt

tres: Àrjipiç (pro quo lite inepte Xè£iç), (iLijtç

ул'Х %çti6lç. Quarum partium subdivisiones rursus

adferendo pcrvcnireinus tandem ad лХощг1. Quod

cnîm mclopocïam tres illas partes habere ccnsiicrif,

hoc clarissime patet ex p. 197 v. 23 (p. ">."» Gr.).

Vide Aristidcm p. 6 v. 1 5, p. 29 v. I.Meibom. —

Codices nihil variant.

èÇayyeArixov] Editus perperam exdr¡Tixov.

Optinic tres iliac partes in omnibus codicibus lcguntur.

Vide Aristidcm (p. 8, v. 17). Meibom. —

Solus Grotius corriiptum ¡¡lud Labet; ante cum

editi ètjavTeZrixov pro è£ayyeÀTixov, majusculac

cnim T et Г facile confunduntur. Sed omnino conferendus

ille Aristidis locus: TOV as TE%VLXOV

piçrj ZQÍa, àçfiovixov , ç"v&[itxov, ¡utqixov

tó de rtouxTtxov eïç те то ^ot]6tcxov rcâv

TCQOtiçrinivbyv xiiivexui; xal xovxcov e$ayye¿-

tixov' xal Tov fitv %Q7¡6xixov u¿qtj иеЯо-

rtoiia, ovdiwrtoitct, ЯоЬщбьс, той ôè ¿ÇayyeZxixov

ooyavixov, toôixov , vrtoxqvtiy.bv.

inferius\ MS. interims. Utraque sane lectio

ferri potest. Ghot.

omnis vox\ Melius prefecto illushari Iiaec ncqueunt,

quam ¡is quae Vitruviiis (S, 4; p. î" i

Bip.) ex Arisloxcni doctrina admoduin dilucide sic

exposuit: »Vox mutationibiis quuin flectitur, alias

(it acuta, alias gravis; duobusque mollis movetur,

с qiiibus nuns habet cflecliis continuâtes, alter

distantes. Continua vox ñeque in Gnitionibus consistit

neque in loco ullo, efficitquc termina tiones

non apparentes, intcrvalla autem media patentia,

uti sermone quiim dicinnis , sol, lux, flos, nox

Nunc cnim nec undc incipit nec ubi desinit intelligitur,

sed ñeque ex acuta facta est gravis, neque

ex gravi acuta apparct auribus. Per distantiam

autem с contrario. ÏYamquc qittini flectitur in mutationc

vox, statuît se in alicujus sonitus Gnitionem ,

deiude îu alteráis, et id ultro citroque crebro fac'i'iido

inconstans apparct sensibits, nti in tttnlionilus

quam /lecientes voces varietatem facimus modulationis.

Itnqiie intervallis ca qunm versatur, et

nude milium fecit et ubi desiit, apparct in sonoriiin

pitcntibiis flnitionibus. Mediana autem careii.'ia

intervallis obsenrantur.« Sed confer ipsiiin Aristoxennm

feiern, bariiion. 1, p. 10 sequ.) et Arisiùlcm

Quinctilianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinnm p. 249) in

suo Martiani códice bis scribi continuai tcstatnr.

754 Martiani Capellae lib- IX. $. 957.

tinuum est velut juge colloquium, divisum, quod ia modulatione servamus.

Est et medium, quod inter utrumquc periuixtum ac neque alterius continuum

mod um ser vat nee alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuneta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque deducimus,

diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

958 Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextain de coinmutationibus, septimam de modulatione, quam iriclopoe'iam

vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.

Sed Bicra ortbograpliiac haec discrepantia est (v.

§. 897 not.).

inter utrnmqtte] Recti lis hoc e Darms taltcnsi

códice repesiii pro in utroque , quod ia editis erat.

ul protmnciaiidi] Sic perpcram omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 т. 25: r¡ ràç Tcov itoir\-

ficcTcov ovayvcáóeLC Jtoiovue&a. Meibom. — Ми-

tandi causam non video; nam ut pariter atqne

Graecum г] est quomodo. Quod autcin ait pronun

ciandi modo carmina recitar!, histriones potissiiiiuiu

spectat Est eniín pronunciation ut auctoris

ad Hcrcniiiuui (1, 2) verbis ulai-, »vocis, vultus,

gestus raoderatio cuín venustatc. « Ádde Quinctilianum

(2, 10, 15): »quod faciunt actores comici, qui

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, promutciuiit

, quod esset aine arle, nec procul tamen a

natura recedunt, quo vi ti o periret imita lio.«

harmonica] Sic uptime uterqiic scriptus. Insiilsc

editus Harmonía. Meibom. — A Grotio hoc factum 5

anteriores rccte harmonica exhibuerant Idem tamen

vcl usus vel error est apud Vitruvium (5, 4), ubi:

»Harmonía«, inquit, »est música literatura obscura

et difficilis « , quamquam ibi queque hartnctiicam r<-

etitui Meibomius jubet.

Septem] De septem bisee partibus in sequentibus

(§. 939. 918. 954. 955. 960. 964. 965) agit.

Presse pede in bac distributionc sequitur Aristidcm

Quinctilianum (1 , p. 9 Meibom.).

tertiam de Systemalis] Sic recte script!. Male

editus in textu tliastematis , in margiuem rejería

vera lectione, quae est systematis. Meibom. — Facile

obtempera vi, nam de diastematis , quae spatia bic

appellat, in secunda parte agit (§. 948).

quam melopoe't'am] Sí vcl nullo alio loco ínscitiac

vcl ncgligcntiae convine! Martiauus possei.

ex hoc certe non video quomodo non possit. Verba

clariora sunt, quam nt interpólala ca censcamus.

Latino modulatio respondet Graecum (le/Uodia,

non autem [leûortoua. Meibom. — Accuratius in

fra (§. 965) »modulations effectue babittim« appellat;

Tcrumtamcn non video, cur ncgligcntiae arguatur

Martianiis, qui Latini sermonis usurn certe melius

Meibomio caliere debebat!

Martianí Capellae lib. IX. $. 939. 75î>

DE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geomctricis signum, 939

in arithmeticis singulum. Phtbongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae partícula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim, in qua vox persistit ас persévérât. Sonus phthongus vcî

speciatim vel generatim appellator; sed generale vocabulum habent et specialia,

quae ídcóvr¡ra Graja voce perhibentur. Ut si quemadmodum nobis scribendum

phthongos] Ncgligcntcr Grothis quatcr in bac

paragraphe pthongos edidit, quod corrigendum erat.

Cetcrum confer Cciisorinum (de die nat. 10, 8):

»singulac taincu voces siinpliccs et uteunque niissae

Ф-д-ôyyOL vocanturj discrimen vero, quo alter

(püóyyoc acutior est, alter gravior, vocatur dlÁ-

бттцш.*

partícula] Aililit Aristidcs (p. 9) minima (sAci-

%l6voç). Aristoxciras (clem. harnion. i, p. IS):

qjeovijg rtTcoÓig sni (.dav ráóiv о (p&tyyoç'

rôts yàg <pctíverac <p-&oy}'aç elvai rocovroç,

oïoç €lç ¡i¿/.oc тагхебдаь T/Qßoofievov, oxav

r¡ tpwvfi tpavrj éÓTccvat. èrtl fiucç габеыс. Plura

dabit Fabricius (ad Sextina Empir. p. 5Go), qui

ctiam nostrum locum laudat.

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox

persistit, omissa in, alii consista, sicut etiam Fa

bricius, sed neutro cgcinu».

vel speciatim] Пасс qutim obsenra siut et cor

rupta breviter explicabhnus. Phthongos sonos vel

speciatim (rr¡ dwáflU polestate, quomodo octodechn

in singulis sunt gencribiis) vel generaliter

(ту ráósi, intentione, quomodo infiniti soni exsi-

Ktiuit) appcllamus. Sed generale vocabulum (sonus,

quod infini tis aeque compel it, Ht et ipse Mart ¡anus

docet) speciales (illi octodeciin in quoque genere

solum) habent (aileo ut ex reliquia hinuuic: abilihus

nulli id tribuí solcat), qui (soni) ôvvaflSiç Graja

voce perhibentur. Sic Icgcndiim censeo, sic cxplicandum;

vocabulum iâtozTjç hic promis est ineptum.

Vidcri tamen possit ex Aristidis conformatum ver-,

bis, qui p. 9 v. 5: r¡ de, inquit, rijç ¡хеЛыдшус

tp&ôyyoç td'ccoç xccXelrai. Meibom. — INîmis acute

Mcibomius, praesertim quod idiÔTTjTCC in ÔWCCftetç

mu tari vnlt, qiiuin nihil aliud diccre videatiir Mar

ianus, nisi specialia eodem cum generali nomine

inxlicari; sonos igîtur et universos parlier et singulos

d'ici. Quamqnam libenter idurtrTeç cum

Grotio scripsisscm pro \dJytr¡Xa, facili confiisionc,

si codices addiccrent; nunc nulla variolas ciiotalur,

nisi quod in margine Grotiana aeque ac códice

Monacensi (C) eormpte legitur idiotetra.

ut si] Is pnnctus dcest in 31 S. ct aliis; is

pune lus valet, quomodo sequitur scribendum. Grot.

— »Ut si quemadmodum« ita iitcrquc serîptus;

editus perperain »ut si ¡s punctus.« Coi rupf us hic

locus est ct difficiilimns , quem explicabo: »ut si

(audi to vel Iccto vocabulo) quemadmodum nobis

scribendum sit (qnas litcrarum potestates, Tcov

6tol%£CCOV ÔVi'â/xsiç, quos ductus adhibere debcamus

in ¡Ho exarando) cogitemos.« Plane enim vo

cabulum dwafteiç, quod praccesserat, explicare

voluit, ut ctiam ex bis adjunctis est evidens: ita

hae.c virtus phthongi docet (exempli gratia mese,

736 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis exseramus t

940 vel lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

intentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est ÈJtiraOLç, vocis commotio a loco graviore in acutum locum; ¿íveóic

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam seriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quuin ex intimo quidam spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur» Sunt igitur innumerabiles soni, sod spccialiter

per singulos tropos duodeviginti tantum potcrunt convenire, quorum

941 nomina superius memoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

ncte diczcugincnon, proslainhauoincnos) quid оси- ¿Jtitcc6tç] Aristide» (p. 8): Tatíic dé ¿6tl

minis exserere deheamus, vel quid lenius remitiere, fiovr/ xai 6vá(flC xf¡4 (poiviJQ, Tavtrjç ós sldt¡

Meibom, (not. p. 5ö2). — Verba is ¡mucins, quae OVO, avs6Lç ТЕ xai еяьтабес' civí6iQ flèv ovv

apud Grotium post ut si leguntiir, in aiilcrioribus ¿6riv , 7¡víyxí àv ало ¿Cvreoov TÓstov ея1

cditionîbus omissa sunt, quarc et ipse reclius, ar- ßaQVTSQOV r¡ <pb)vr¡ %cúor¡, èrtlza6i.ç dé. oxav

bilror, expunxi. íy, ßaovTEQOV [lETccßcdvrj rtQoç oÇvTeoov. Sed

«fwiuiii's| Forte acutius vel acuminatius, ni liacc quoque Гегс iisdem verbis apud Aristoxcnnm

(¡го lenius legas leniminis. Gkot. — IVon necesse. Icguntur, ut dubium sit utrum noster polissimum

ci" istis] Sic codices Mclboniianus, Rcickenau- secutus sit.

cnsis, et Darmstatteiisis pro his in editis. seriumque] To KCiT* 7]&OÇ.Grot. — Vide infacittnt]

Haec male cum pracccdentibus cobae- fcrius (§. 947).

rent, ut locum bunc niutiliiin censeain. IVcquc ctiam quidam] Lege: «quiini ex íntimo quidem spîtranspositionc

juvari potest. Porro quuin boc Ari- ritus trabitur, acumen vero я et cet. G пот. — IVon

slides non habeat, quem tarnen ctiam hoe loco opus esse correclionc censco.

vertiese (Icprcbcuditur, sed Aristoxenus, illuin p. 8 dnodeviginti] In editis erat XXVIII, et quam-

V. 28 mutilum censeo. Ita aulem Aristoxenus p. 11 vis Aristidcs (p. 9) et ¡Nicomaclnis (1, p. 9 et 2,

v. 2i>: »atque ex bis«, inquit, »quae diximus, pla- p. 3î> Meib.) scribant sonorum et cliordarum nu

lluni est, et remissionem esse diversum quid a meriim esse vigînti octo ; apud nostrum lamen ouigravitate,

ut faciei» ab со quod fit; intentioiicm niuo lcgendum duodeviginli'p id qued et quae sequoque

ab acniuinc codem modo.« Meibom. — Veri- quuntiir et superior locus (§. 951) doccnL Confusio

similius dixerim vel ipsum Aristoxenuin , vel alium autein inde nata est, quod in iinoquoquc trium

qui ex illo bausisset, a Martiano adbibitum esse, gencrum sonorum numerus quidem est XVIII (Euqui

etsi omnia ex aliis congesscrit, tarnen in uno clid. in introd. harm. p. 5 et 4 Meib.); quuin vero

fonte ncutiquam acquievit, eumque et superius et miscentur ex illis gencribus, XXVIII (id. p. 5).

inferius band raro cum Aristoxeno consentiré vi- Sunt cuim in iis plurcs communes et vagantes, de

dcinns. quibus vide infierius (ad §. 94 ö).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 757

nuncupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,

cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separatur; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero èvaçfunioç et %с<я[штисос, 942

quam nos vix forsan recte colorabilcm memoramus; et ideo lioc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetruinque quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chro~

maticus, itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt gencrum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic fîrmatur. Principalis

autem mediarum, quia prima est medii tetrachordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae 1res sui

similibus obediunt. Dictum vero hoc tetrachordum mediarum, quia in

exlrinsecus] Sic codices Meibomian! nostrique generum modulandi] Vitruvius (5,4; p. 156

Rcichenaucnsis, Darmstattensis, et Monaccnsis (C)$ Bip.): »Genera vero modiilationuin sunt tria: privnlgo

extrínseco. Cctcriim confer Boeckbium (de mum quod Gracci nominant àçiwv'uxv, secundum

metr. Pind. p. 206): »Accedente deinceps versus acu- %сы[1а, tertium ôlàxavov. Est antem liarmoniac

turn tetrachordo vrtEQßoXaiwv totum systema fac- modulatio ab arte concepta et ea re cantío ejii9

tum disdiapason deficiente tono, cui siipplcndo maxime graven» et egregiam babet auctoritatem ;

versus grave adjeclus tonus, cujus gravior sonus ebroma sublili sollcrtia ct crebritate modulorum

qui dicitur itQOC?.a[lßcivo[UVOC totius systciuatis suaviorem habet delecta tioncm; diatoni vero, quod

disdiapason gravissimus est.« naturalis est, facilior est intervalloruin distantia..

èvaQfJLÔviOç] Adde ex MS. »et rei veritate Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum sint mcôiârovoç.

« Gbot.— Quod Grotü MS. addit dux- lodiae musicae tria genera, cnarmoniuin, diatonuui,

TOVOÇ nescio ubi poneré debcam. Longe melius et chromaticum, primum quidem propter nimiain

a reliquia id abest, quia etiam sequitur. Мешош. siiam difficultatem ab usu reecssit, tertium vero est

album tetrumque] Sextus Empiricus (adv. mus. infame molliticj unde medium, id est diatonum,

6, 41 j р. Зв4 Fabr.): ¿içrtsç <pcuáv Viva nal mundauac musicae doctrina Piatonis adscrititur.«

pèbaivav xaï Xsvktjv ycwrjv ârto tüv rtçàç Plura debit Boeckhius (in Creuzeri stud. Т. Ш,

xr¡v oqaÓLV ai6&r¡6efúv xex?.r¡xaiiev. Scilicet p. 64). Vide et nos inferius (§. 9SS).

alteram acutis alteram gravibus sonis coropai abaiit. obediunt] E Darmstaltcnsi códice pro obedient

Plura vide inferius (§. 956). in cditis.

95

758 " Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

medio locatum est inter principalium tetrachordum et tetrachordum conjunc-

943 tarum. Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notât. Verum

post mcdiam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia, quae in

eodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, èvaçixovioç, хссоцапхос,

et ôuxtovog, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemusj

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

infer principalium tetrachordum] Restituí ex pot nit quod medium est eorum, quae inter aliqua

antcrioribus cditionibus; Grotius cniui bis tetrachor- claudtintur extrema.«

darum edidcrat. Alii teste eodem in margine vocciu ioia nifseii] Confer Aristidcm Quine tilianum

prorsus omiscrant, quod tarnen non probarim. (1, p. 28 Meibom.), Alypiiim (p. J». 23. 44), et

tam gravis modi] Moduni voeat quem et supra Boëthiuin; quamquam Aristidcs jacentem potius

toón'ov, more tamen Graccis non admodum usi- literain significare videatur, ñeque Alypü Yerba satis

tafo. Per gravem moduin intclligo Hypodorium cum clara sint: '[covet ical Ла[10да rtkáyiov.

patre, quem et Ccnsorinus alienbi gravissimnm ap- Lydio labda] MS. labda supiunm, quae lectio

pella t. Grot. — Yocabulum modus bic pro modu- si non onmino arridet, lege eodem sensu sequen»

latió usurpan certum est ex verbis seqiientibus, vulgatac lectionis vestigia: »L sive A inversum.«

ubi idem dicitur gravis modulatio. Nee sequcnlia GnoT. — Non video cur non arridcat, qiium sttpipcrmittunt,

ut per gravem modum intclligatur Ну- »um id ipsum significct quod Alypii л/.âyiov (vid.

podorius. Errat itaquc hie cum patre suo Grotius. not. ant.), nimirum ¡ta collocatum: < . Quaproptcr

Cetcrum mese ultima est respectu prosIambanomcnV sine haesitationc reccpi, qiium vulgata lectio literam

ut ncte respectu meses. Est itaque post mesen manifesto corrupta esset.

bic ordo: ultima, penúltima, tertia ab ultima, su- conjunctarum ultima] IXieomacbus (p. 25 Mcib.):

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidcm p. 2 i 2. »Tctracborda in Universum exsistunt quinqué —

Meibom. — Spcciatim Aristoteles ( probl. 19, 4i>)i in quibiis duae sunt disjiincliones, conjunctiones

»Quilín extrema concentus nete et hypatc sint, bis» vero tres. Et qu'idem conjunctiouum ilia, quae inter

que interjacent rcli'qui sonî, quorum médius nomi- bypaton et meson, et ist*, quae coruudem meson

na tus solus prmctpîum altcriiis tetracliordi est, jure est et syncmincnon, et ultima, quae diczengmenoo

med i i пошей babucrat: principium cniui idem esse ct bypcrbolaeon.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 943. . 739

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus

лссраиебос nominator, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde 944

divisarum tertia perhibetur; post hanc soni ceteri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellons

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongôn, sunt 945

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vero sunt vagi; denique

alii ßccQvrtvxvoL nominantur, alii ¡izôônvxvoi, alii oÇvjtvxvoi, perhibentur. Spissum

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et tono dîvellï ait noslcr, de Lcptacliordo loquitur,

ipsi; sed mutaudi causa milla. ubi dcmta zçizt] majus intervallum factum erat.

prima complevit] MS. »cum prima complevit« Confer Boeckliium (de metr. Pind. р. 20o) et Artvere

et probe. Ghot. — Ego то cum melius a re- stotelem (problem. 19', 47).

liíjuls abesse censeo. Meibom. a mediae] Sic recte uterque scriptus. Editus

adjungitur] Alü teste Grotio in margine pro- perperam medii. Meibom. — Morcm gessi Mcibomio,

ducitnr, inepte. licet ctiam vulgata ita defendi possit, nt tetrachordi

proximum sonus] Sic probe uterque scriptae, medii sive mcdiaruin finem intelligamus, qui in

Editus sonum. Meibom. ipsa media seil, cliorda cernitur.

wide divisarum] Sic codex A, quia etiam prac- alii quos consistere] Vitruvius (5, 4): »Son! tus,

cedit divisarum tertia. Perperam editus conjuno qui Gracce tp&oyyoi dieuntur, in unoquoque getarum.

Meibom. — A solo nempe Grotio editus. nerc sunt decern et octoj e quibus ocio sunt in

[Vainque ante cum editi recte babebant divisarum. tribus gencribiis perpetui et slanles, reliqui decern,

Alü, teste eodem in margine, eunetartim, errore quuiu cninmunitcr modulantur, suul vagantes.* 1*1 ura

fortasse ex antecedenlibus verbis ôià JtaÖoöv nato, dabit Eiiclides (intr. barm. p. 0) et Theo Smyrnacus

Quanquam ipse Martîanus ibi in errore versatur, (de música 36, p. 142).

qutiui non tertia sed ultima divisarum plenum sy- vn!ll\ Hi ab Euclidc et Gaudcntio (p. 18) apstema

finiat. Vide et Mcibomium inferius (ad §. 962). pcllantur xtvov(ievoiy a Bacchio (p. 9 Mcib.) <p£.

ideo hoc 7iomen] Satis inepte. Meibom. — In- QOfJUVOl.

cptias non video. 4iàÇev£iç enim, ut Euclidis alii o£vJtvxvoi] Omissiim in editis supplevi с

(intr. barm. p. 17) verbis utar, est OVO TSTQCt^OQ- códice Grotiano.

dcov é£f¡c ¡ieXcodov(xivùyv ófioícov ката б%гцш spissum] Hoc est Ttvxvov, de quo videndusBoexovoç

âvù (xs6ov. Quod autem uno et dimidio ckbius (de mctr. Pind. p. 208) et nostcr infra (§. 950).

95 *

740 Martiani Capellae lib. IX. $. 945.

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßaovrtvxvoi autcm

sunt, qui velut regiones primas spissi retentant; ¡ieóójívxvoí vero, qui inedia

pos'sident; ègvrtvxvoi, qui ultima tenent; aitvxvoi, qui in positione sonorum

946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem per

se verantesque dicuntur vel àrtvxvoi vel ßagvjtvxvoc , qui veluti quand am speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

nominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia receperunt;

sed hi alii naovrtatoeiOEic , alii ûixccvoeiôeIç vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod stalim prioribus subnectuntur; Xi%avoeLÔEîç dicuntur

a dígito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus a

947 pollice. Ш vero alii sibi invicem congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed illi ¿(juxpcovoL, quia sibi invicem con junguntur; diá<peovot autem, id est

dissen tientes sunt, qui quum pcrcussi fuerint invicem discrepant; ófiópcovoi,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tamen impetum

servant. Sunt autem et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per

intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat; secunda per spatiorum

in positioned Sic codex Grotianus et Melbo- со magia scrvavi, qnod hi Graccisrans est, quo

mianus alter (B); vulgo imposilionem. clarius Iiacc omnia e Graeco sumsisse Martianum

largiora] Grotiana margo longiora; non neccsse. pateat.

XiXCtvosbdeïç] Ai%avbç nomen erat chordae, sed «7/í OfW<pcovoi. ] Lege 6v[up(ùvoiy de hoqnam

supra (§. 951) duxTovov appcllavit, quia moplionis postea termo. Grot. — Confer omnino

digito indice pulsabatnr. Confer Nicoinachura (p. 21. Boeckbium (in Daub, et Crcuz. stud. IDT, p. SI).

22), qui %i%avov scribit xaÀovfisvov certó zov per intentionem] Hoc quoqne secundum Ari-

XOV rijç ÙQtÔTSQâç XELQ°S ôaxrvAov ZOV traça stoxenumj vide Boetkiura (de música p. 1472):

zbv àvxL%eioa avzco keÏ ÈJtizl&EÔ&ai. »Quoniam vero sonum omnes consentiunt esse aëris

verum primi] Id est JtaQVrtaTOELÔEÏÇ •• priori- percussionem, gravilatis atque acuminis diffcrcntiam

bus, id est vitázaig. Mribom. diversa rationc poncbant, Aristoxcnum sccuti et

et caníi«] Alii teste Grotio in margine cantor, Pythagoricos j Aristoxenus quippc sonorum diflcren-

и»а1е. tias secundum gravitatem ct acumen arbitrabatur

At vero] Codices quidem Grotianus ct Mei- in analitate consistera, Pytbagorici vero in qnanbomiauus

В horum vero praebent, scd vnlgatam tUatc poncbant.« Intentio autcm qua] i talis est.

Martiani Capellac lib. IX. $. 947. 741

perceptionem , quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjunctionem

systeniatis, quod aut unum aut plura recipit; et quod secundum

morem dicitur, ках> %&oc¡ alium quippe morem acuta significant, alium

graviora. Nunc jam de diastematis dissercndum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in 948

diastematis breviora ilia, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus in venire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque 949

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autcm,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia lógica, alia aloga memorantur.

Ac rationabilia ilia sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem ; irrationabilia , quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer oiuniiio Aristo xennm ipsum (clem, harnion. acntiorls ad graviorcm sonum, et gravions ad acu-

1, p. 16). tiorem dicatur diastema: illud autcm tonus est. Et

conjunclionem] Legendum communionem. Mei- tonus quideni tum diastematis magnitudo est, turn

bom. (p. 554 т. 6). systematum differentia. Si diastematis magnitudo,

secundum morem] Boeckhius (de metr. Pind. in hemitonia secatur et in diesis.« Congru unt Lace

p. 251): »Practcrea duo affcruntur melopociae discri- cum ¡is, quae Censoriuus (d. d. nat 10, 5 scqu.)docet.

mina, alteram maris {r'j&ovç), alteram systeniatis. in diastematis] MS. diastematis: eleganter pro

More diffcrunt anastáltica, syslaltica, et hesychaslica.» diastematibus , nt lib. 2 supra aromatis pro aromadiastema]

Secunda Lie pars harmonicae incipit. tibus. Grot. — Vulgo enim diastemate, sed Grotii

Aristoxcno (1, p. 15 Mcib.) est »quod duobus sonis lectionem amplexi sumus, quia sensus Lie est: »inter

non eandem tensionem (ráóiv) babentibus finitur.« diastcuiata brevissiinum esse diesin enarmoniam ,

Addit autcm : » Sed tensionum differentia est magis quae est quarta pars toni (§. 950), maximum disdiaaut

minus esse tensum.« Euclid! (p. 1 Mcib.) »dia- pason, quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 950).

sterna est quod continetur duobus sonis acuminc Л'аш comparativis pro superlatives uti Marliano usiet

gravitate differentibus. « Atque hoc est, quod tatissimnm est (§. 6). Ccterum in códice Rcicbenaunostcr

spatium appcllat, alii tonum. Gaudentii eusi additur alia, quo tarnen melius carenáis.

(p. 4) de eo verba Lace sunt: »Diastema est quod rationem] Alii teste Grotio in margine proporduobus

sonis continetur. At planum est qnod sonos tionem, quod glossema esse videtor. De rationatensione

inter se diffcrrc oportcat Differentia igitur LilLbus vide Aritbmeticam (§. 77G).

742 Martiani Capellae üb. IX. §. 949.

«Tiscrepantia ; tuncque alia enarmonia, alia chromatica, alia diatónica; item

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda exeurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes polerunt separari, ut tonus in

900 duo hemitonia; perissa autem, quae in tria hemitonia disccrnuntur. Deinde

alia diasteraata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed discrepantium

nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinqué,

dehînc diapason, quod ex omnibus concinit; illud etiam. quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinqué, vel bis ex omnibus, quod

901 bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron, hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tonos duo et semis, hemitonia quinqué, diesis

vero decern, et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinqué est, sonos recipit quinqué, spatia quatuor, tonos tres et

semis, hemitonia septem , diesis bis septem, et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tonos sexj

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia colàbentia\ Alii conibenlia, sed legeudum unde seqnitur, ut în diatónico genere spissiim nulconvenientia

,• infra convenientia vero. Nisi vox luni sit, sed in chromatico ct enarmonio.

lateat antiquior. Gloss. Isidori : »Conivoli, concordes. хх sunq yjde n08 euperius (ad §.933).

Coliibuli, coucordes, conjunct!. Cohibcntia, con- . .,-, n . , ,. .. л

. . conamtj llcccpi hoc e codicibus Darmstattensi,

clusio.« Grot. — Approbat Meibomius (p. 554 v. H ' . ,-,4 . „ ., . . . ...

11 u 4I t Jnoaaccnsi (L), et lucibouuauo A; in editis erat

18), neqne aliter inox (S. 950) legitur; sed codi*

' * . contmetm:

cum consensum desidero.

,. T ^ .. . ,. , . , . äno et sewtwl Meibomius utriiisque codicie sui

ш-íirtj iii'otius inepte ediderat ana, quod ipso

... . _,_, „ auetoritate et hie ct inferius et tollcudiiui cense t;

sensu jubente corrcxi j itEQivOOLÇ enim opponuntur ...

* i .i i « ... .. sed in bis, quae nolis nlerumnue non verbis рег-

açrca, ас quibus pi ига m Anthmetica. . .

i гт ii .i . . , scripta tradiintur, vel optimorum codicum cxieiium

spissa] IIvxvcc, de quibus jam superius egerat - ' • * *

(§.945). Aristoxeno (clem, harm. 1, p. 24) est шотеп1ит mL

ro iv. ovo дш.6тгщато>г' бкуебщхос, « 6w- quod sunt] Omissum in editis verhum sunt cote&

ivxa eXarrov ои'(бтгц1а jteQi飿í tov Aft- dices llcichenaiiensis, Darmstattcnsis, ct Monacen-

яоцеуспз ошбггщатос iv тф oui reCOâocov, sie (С) suppeditarunf.

Martiani Capellae lib. IX. §. 932. 74S

quae est ¿mus ad duo. Quod vero ex omnibus et' ex quatuor dicitur, sonornm

est undecim, et spatiorum decern, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, dicsisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinqué constat,

recipit sonos duodccim, spatia undecim, tonos novem et semis, hemitonia

geminantur, diesis telraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sono» quindecim, spatia bis 9o3

septena, tonos decern ас duo, hen.itonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in cpogdoi ratione. Ubique diesim in cnarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulatione. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitude vocis ex multis modis constans, quae licet multa 9oi

divisionum genera recipiat, tarnen quia eadem in diastematis memoravi, praetereo.

Sunt autem absoluta et perfecta systeraata numero octo. Et priinum

est, quod ab acquisito, quem Gracce itqocfanißavotitvov dicimus, ad mediam,

in diplasi] Lectio hace, si ulla, deprávala est in enarmonico] Dclefa vocabula in, quae est

et insulsa. Rescribo: »in diplasiepiditriïa ratione.« praecedentium duartim litcrarom rcpetitio, lego:

Posses quoque: »in diplasiepidimoira ratione •; sed »diesia enarmouio7i.m De bac distinctione Tide suminus

nsitate. Meibom. — Sensns certns est, nam perius (§. 950).

qiium diapason liabcat intervallum trium ad sex, dia- ex mulds modis constans] MS. »est magnitude

tessaron autem sex ad octo, utriimqtie conjunctam vocis constans« deletis tribus voculis. GnoT. — Sybabet

rationem trium ad octo, quae est duplicis mi- sterna Euclid! (introd. barm. p. I), Aristîdi Qnïnettmeri

et duaruin paitium; eamque duarum partium liano (p. 15), et Gaudcntio (p. 5) est quod £x

notionem in corrupta leclione diametri inessc appa- JtAetOVCOV 7] évoç diaÖVTjfuxTCOV constef, Baecbio

ret, sed qrouioi'o corrigendum sit, codicum melio- autem (p. 2), quod pitares diiobns babcat sonos;

rum indagatio doccre potest. quorum utrum amplectare, Grotiani codicis Icctioncm

tetiaplantur] Grotius tetraplatur, sed diesis niliili esse videbis.

plural! numero dictum est (§. 955). quae licet] Meibomíus ex códice suo (B) reteiraplasi]

Sic omncs. Id formafum putarunf ponendum duxit quod, scd necessitates mutandi

barban bomines , nt diplasi et epoadoi. Meibom. non video.

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

r

quam mesen diximus, omne conficitur; secundum, quod a principan' principalium

in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali principalium

in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta principalium

usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mediarum in neten divisarum usque progrcditur; sextum, quod a subprin

cipali mediarum in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum

oxtenta in excellentium diatonon exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.

955 Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurrara. Tetra

chordos est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi eunt

omne couficitur] Ita omnes incptc. Lego: »ex tuor chordarum (vel si mavis tetrachordi) cum certa

omnibus (due rtaÖcöv) conficitur.« Meibom. — Ad qualitate divisio.« Quippe nullum dubium quin

scnsuin recte, sed quaeritiir aiinon idem vulgata Aristidis locum verterit Martianns. Tetrachordi deficontinere

possit. Codices eerie nihil variant. nitionem satis accuratam jam ante tradidcrat (§. 955)

tertium] Lego cum patrc »in divisarum tertiam.« et dcinde (§. 960). Bene vocem jtoibç sen jtoib-

Grot. — Omnes pcrpcram tertium. Mirum in sen- trjç interpretatus est certa qualilas. Idem (iu Aristid.

ptnra adeo manifesta errari potuisse. Meibom. — p. 250, v. IS). — Aristidis verba (p. 18) baec sunt:

IVon chordam, sed fortassc sonum in mente habuit, yèvoç ôè ебхь Jtoux T£TQa%ó()dov âuûçeoiç,

ut supra »ab acquisito, quem* cet. pariterque Gaudentius (p. 5),- sed non video cur

in nelen] Sic recte codex A, alter male in non et tetrachordorum genera ipsa tetrachordi notertiam.

Editus in nete. Meibom. — A Grotio scilicet, mine appellare licuerit.

Anteriores recte in netem habebant. genera autem] Particular autem vulgo omissam

a media excellentium in ultimam] Distinguo: e códice Monaccnsi (C) supplcvi.

»quod a media, cxcellentiam in ultimam ducitur« vel sunt tria] Inprimis hie comparandus est An

ónimo vulgari »quod a media in excellentium ulti- stides Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem Ipsum

mam« transposita vocula. Grot. — Sic qiioque recte ante oculos habuisse Martianus vide tur 5 ceterum

distinct » s erat codex В; at male editas. Meibom. in vulgus nota est baec distinctio, neque a musicis

telrachordos] Omnes perperam tetrachordos. Gro- tantum ut Euclide (p. 3), Gaudentio (p. 5), ¡Nico

tins legit: »tetrachordos est quatuor chordarum.« macho (p. 24), sed ab alus quoque saepe comme-

Non vidît ineptum esse illorum verborum scnsiim. moratur. Confer modo Yitruvium (5, 4$ p. 156),

Mi .том. (p. o'óli v. 2). — Ccrte hie locus, si quis- Plutarchum (quacst. sj nipos. 9, 14; p. 744), Jamquam

alius, est vitiosus. Rescribo: »genus est qua- blichum (de vita Pyth. 15, 64; p. 50 Iiust.), AlciMartíani

Capellae lib. IX. §. 956. 74o

tria, èvaçiioviov, хсыца, ôuirovov. Enarmonion quidem dicitur, quod pluri- 9o6

bus spatiis et angustioribus scparalur, diatonon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia iuter utrumquc est, nominatur. En- 9o7

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulationi obediet

in acumen per diesin et dicsin et ditonon incompositum ; in gravem vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autcm hoc modo melos

accipit: per hemitonium et hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenicntj in gravem vero ex diverso recurret. At vero diatonum ipsis contentum

sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem, ut per hemitonium

et tonum et tonum modum integrum compleat; at vero graviorem per contrarium

ordinem persequetur. Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum 958

phroncm (cpist. 1, 18; p. 69 Bergl.), Macrobium xai aieÓiv xal o'tetíiv , èrti дк to o$v èvav-

(in soma. Scip. 2, 4), et omuiiio Bocckhium (de riwç, aatà ô'uÔiv xai âLs6iv nal öixovov.*

mctr. Pind. p. 207). submitlittir] Vulgo sumitur; sed rcctiorcm lepluribus

spatiis] Fluttbus valet majoribus. GnoT. ctioncm pracbcnt codices et Grotianus et Meibo-

— Pcrperam Grotius. Respcxit Martianus ad voccm mianus uterquc et nosli-I ReicLenaucnsis, Darmstatrtvxvov.

Meibom. — Vide snperius (§. 9Ö0). Наг- tcnsis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

monta cnim, ut Vitruvii verbis utar, tetracbordo- infcrius (§. 958) deficit.

ram et tonos et dieses babet binas, qnum cbromati in gravem] Lcgendum ccnseo »in gravitatem«

duo hemitonia in online composite, tertium triam vel »in grave.« Meibom.— Quousquc tandem! Rcpcte

bemitoniorum sit intervallum, diatoni autcm duo sonwn, ut paulo superius. Cetcrum pro ex diverso

sint continuât! toni, tertium bemitonium finiat te- margo Groliana per diversion, praeter necessitate«!.

traebordi lnaguitudincm. ipsis] Lege cum patre is ipsis. Ghot. — IVuiu

colar dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino üs ipsis voluit? Sed nulla mutationc cgemus; seuquidquid

ornatum et varialnm esset in música, sus est, sonis non variatis vel fractis sed naturali-

.Хдыца appellabatnr, ut Pbilocboro apud Atbc- bus uti diatonon, ut etiam Vitruvine: »diatoni vero«

naeum (14, p. 638): #£>ш/1шта те evxçoa rtçcô- inquit »quod naturalis est, facilior est intervallorum

TOÇ sxiO-c'iQLÓS- quamquam huue loqueudi tisum rc- distantia.«

prcbciidit Plato (de legibus 2, p. Coli). modum ] Modulationem integrant; ut indubitaper

diesin] Adde et diesin et ditonon. Editus tum sit vocabulum modus a Martiano usnrpari pro

mutile et deprávate: »per diesin et diatonon.« Meibom, modulatio, qnod notent qiioquc Icxicograpbi. Male

— Corrigenda bacc erant ex bisce Aristidis: »?y bic explicaremus modum integrum o/.ov TQOrtov

as ciQ\wvia èrti [¿tv то ßagv хата ôirovov i¡ twOv. Meibom.

94

746 Martiani Capellae lib. IX. §. 958.

alia raodularaur per agogen, alia per plocen. Per agogen est, quum per

ordinem sonus sequitur; ploce autem dieitur, quum diversa sociamus. Exhinc

in modulando alia euthia dieitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

9S9 utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum , quos quadrifidos

appellamus, divisiones innumerabilcs sint, sex sunt notae: enarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agogen] Ubcrius Aristidcs Quinctilianus varictas. Rci illustrandae inscrvient, quae oli'm a

(p. 29 Meibom.) cxplicat quae sequunlur hisce тег- Boeckliio cum Heindorfio (ad Plat, sophist, p. 568)

bis: »'Aycoyijc [lev, OW eïâr] ZçLcc' ev&EÏa, communicata integra Lie apponcre liccat: »Etenim

¿ivccitáixrtTovOcc , JïEQkpEQT]ç. Ev&etcc ¡úv ow ex sex ¡His coloribus unus in enharmouico, duo in

¿6ziv, 7] âià zwv é£îjç <p3óyycúv zrjv irtízct- diatónica, tres ¡n chromatico genere sunt. In chro-

6iv rtOLOV(ièvrj. l4vaxá[utTov6a dé, r¡ дш zcov mate est color r¡[iwXioq, color zovuûoç, et fiaértojxèvcûv

àrtoxeXovôa zr¡v fiaçvzTjza. Ueçir Яахосг sive yfiióZtov %сы[ш, zoviatov sive

tpEQrjç de, y xazà 6vv7][i[iéveov ¡ûv èrtizei- Óvvxovov хсыца, et %дыца fiaZaxóv. In diavovda,

xaza du Çevyiiéveov d^àvulôa , r¡ èvctv- tono duo colores sunt dtázovov Övvzovov et dux-

ZÎcoç.« xovov fiaXaxóv. Illa 6vvzova sunt intentiora,

erigitur] MS. »oritur.« Non male, nam sequitur /лаЛау.а molliora. Euclid, introd. barmon. p. 10. ii.

contrariai» »deficit.« Grot. — Melius erigitur, qnîa Aristox. harm. clem. I, p. 24 sequ. Gandent Larseqtiitur

in acumen. mon. introd. p. 17.« Plura debit idem loco supcrius

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com- citato (de mctr. Pind. p. 207).

positum vocabulum. Meibom. — Usurpatur quidem tonia] Toniaea cmeudavi utriusquc script! lecvox

ilia ab optimis scriptoribus, Virgilio, Valerio tioncm tonia, quae etiam in margine edit! habetur.

Flacco, Columella, Claudiano, alus, sed ut non Pessiiiie in icxtu diatonia- Meibom.— Anteriores quoa

fidibus sed a findende derivanda sit ct quadrifa- que editiones tonia habent, quam lectionem retiriam

fissum signified; nostro loco ab со quod est nui, donee codices usitatiorem formam pracbuerint

fides, %осдт}, formatam esse dubitari non potest. modos] Sic uterque script us. Editus perpcram

enarmoniae] Codex Meibomianus alter (В) ем- modus. Meibom. — Editus nempc a Grotio; namarmonii;

sed divisionis supplendum esse ipse Mci- que ante cum edit! reetc habebant modos.

bomius inferios intcllcxit. Sic mox diatonicae , et enarmonia] Scripti enarmonion; editus enarin

fine paragraph! iterum enarmoniae , ubi cadem monta, quod fcrri potest subaudito divisio. Mxibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 9o9. - 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritcmoriam diesin copulatur; ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit cnarraoniac. Sed

nunc de tonis.

DE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictue est, quia per hoc 960

spatium ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa concurrent. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum ctiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis eloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

Html vero] Locus ¡ta vulgo cilcbatiir : > in illud

vero — per tritemorianr- diesis copulatur« , quod ex

utroque Meibomian© corrcxi j diesin ctiam Darnistattensis

nosier pracbuit. De tribus dicseon generi-

Lus vide superiorem locum (§. 950).

tonus est] Dubium de quo tono baec verba sint

aceîpicnda, quippe de ntroquc intelligi possnnt,

tain tono supcroctavo quam eo qui et TQOrtOÇ

appellator; potins tarnen de priore, si seqnentia

verba eonsiderentur. Sin tractationis ordinem inspiciamus,

Lie agendum esset de tonis sou modis.

Tanta Lie confusio. cujus ipsum Martianum mérito

postulamos. Nam si vel maxime dicatur, brevitcr

enm toni notionem explicando, et duplicem ejns

signifícationem ostendendo, ad praeccdentia lectorem

remittere voluissc; quid attinebat agere de tetra

chordis ct pentachordis, quae utraqnc, quum systcmata

sint, in tractatn de systemate pertractari

debuissent? Meibom. — De varus siguificationibus

vocis tonus vide superiorem notain (ad §. 931).

Praeposterc Martianum egissc negari nequit, qni

quum multa jam antea praemUisset, scilicet at altius

tenercnlnr (§. 93ö f.), jam suo loco et online quid

novi proferrct non babebat

de nota qualibet] Haec verba ferme ejicerem.

Nisi enim targissime toni vocabulum accipias, errorcm

pariuut, quippe ab bypate meson ad parypaten

in diatono non toni sed hemitonii interccdit

intervallum 5 nempe, ut recent iores loquuntur, a

mi ad fa. Meibom.

im sigma] Lege in sigma jacens. Li te ris enim,

ut ex soperioribus liquet, omnia modulationum ge

nera distinxerat. Grot. — Sed et baec errónea. Sí

baec verba a Iota directo retiñere velimus, scribendum:

»si a Iota direto in Zeta signa concurrent« :

ein verbam jacens, boc modo: »si a Iota directo

et Lambda jacente in Zeta et Гi jacens signa concurrant.

« Meibom. — Vulgo inepte edebatur summa

jacens, quod с códice Darmstattensi correxi; ргас-

terea si qnis buk: loco error inest, Martiano potius

quam librariis tribnatur. Ceterum confer superiorem

no tarn (ad §. 9 S3).

quinue] Reposui boc e Grotiauo códice et Mei

bomiano В pro quinqué in editis.

94*

748 Martiani Capellae lib. IX. §. 960.

custodiunt, sicut superius quoque notavi. Verum horum extremos sibi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

961 in ordinc positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.

Atque ab his divisum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a

submedia in neten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex diversis

conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de pentachordis videamus.

notavi] Alii, Grotio teste in margine , now tacul, tenditur. Verum principalium et mediarum (sc. teaffcctate.

Cetcrum vide superiorem locum (§. 955). trachordis) connexum.« Meibom.

sibi aplanaos esse] Hoc est consonantes sive in neten] Sic probe uterquc scriptus: editus in

6v¡JUpcóv0VC inter se esse operiere; nisi ita Intel- nete. Meibom. — Ante Grotium editi jam In netem

ligere pracstat, quinqué tetrachorda ita sc cxciperc liabebant. Eadcm res paulo post, ubi Grotius in

lit alteriiis primum alterius sit cxtrcnium, quod ex nete separatarum, anteriores in netem, codices ct

parte tantum verum est. Meibomian! ct nostri Monacensis (C) et Darmstattetrachordum]

De tetrachordis conferatur Вое- tensis rccte in neten.

ckhlus (¡n Creuzeri stud. T. Ill, p. 61). usque] Hoc e códice Monaccnsi (C) addidi, quia

principalium] De quinqué, quae hic nommât, clariorem sentón tiam reddit. Facile autem a sequent!

gencribus Vitruvius (a, 4j p. 138 Bip.) sic dis- atque hauriri poterat.

seilt: »Tetrachorda autem sunt quinqué, primum submedia \ IVota quod vocabulura Яарааебос

gravissimnm, quod Graccc dicitur vrtatov- seeun- vertat submedia. Mi.imni. — Male Grotius divisis

dum medianum , quod appellatur [leoov- tcrtiinn verbis sub media cdidit.

conjunctum, quod 6wrj[lfl¿VOV dicitur: quartum quintum ел■ccllentium] Parens meus volle I: »Quod

disjttnctum, quod ôieÇevyftévov nominator; quin- autem ex diversis conjunctum est et quintum, in

torn, quod est acutlssimum, Greece vrtEQßOAatov acutiorem sonum excellentium profertur.« Quintum

dicitur.« enim alt non ad sonos sed ad tetrachorda rcfercnconnexum]

Hie Integrum tetrachordum cxcldit, dum. Et sane excellentium modi non plurcs quaquod

neutro codician restituí miror. Grotius seu tuor, ut et allorum tetrachordorum. GnoT. Rcpotins

ipsius adjutores, vir! summ!, Scallgcr, Vul- scribo: »et quintum est, et a nete separatarum in

canius, nee tantalum emendare potucrunt. Rescribo: neten excellentium profertur.« Parum hie vldit

»Secundum a mediarum principali ad mediam ex- parens Grot!!. Mkiboji.

Martiani Capellae lib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

Ac similiter haec quoque quinqué esse non dubium est. Primum igitur, 962

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusrnodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est, quod a mediarum extenta in ultimam

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in neten

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 965

Nam non sum nescia asserere quosdam, tetra chorda ab hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatónica situm, de qua superius multa dixi«

haec quoque] Copulativam et, quae in cditla codices tain scriptos, quam cditos, qui mondóse

scquitur, cxjjunxi codicum Monaccnsis (C), Darm- legunt in tertiam divisarum. Noque hoc videre postattensis,

et utriusque Meibomian! auctoritate. tuit Grotius. Meibom. — Invitis codicibus nihil muto;

quod et gravius] Sic codex Meibomianus B; ipsiusque Martiani errorcm arbitrer (v. ad §. 944).

vulgo »quod est gravius«; Monaccnsis (C) dubiam in neten] Forte in neten, ct sane ¡la Icgendum

voculaiu prorsus omisit. docet MS. Grot. — Voculam in addidi ex utroque

in mediarum illam] Hoc incptum videri possit, códice. Ita autem hie Icgendum: »atque a divisarum

nt simplicitcr sit scribendum in medium. Attamen extenta in neten excellentium.« Meibom. — Vulgo

commodam hie explicationem adferre possumus. enim »atquc ncte excellentium terminatur«, quod

Quatuor enim sunt mediae chordae; nimirum sn- quatenus codicum auctoritas jubebat, facile correxi,

prema mediarum, penesuprema mediarum, mediarum licet vulgata quoque defendí possit

extenta, ultima mediarum, quae uno nomine et asserere quosdam] Asserere quaedam probe nter-

YMX' èZjox'qv media appellatur. Dicit ¡taque in que scriptus. Pro tetrachorda plane Icgcnduin penmediarum

¡11am quae ¡n Lydio (exempli gratia) Iota taehorda. Meibom. — Interpunctione recte posita omrectum

habet, id est in ipsam mediara, extendi nia sana apparebunt; quorum sensns ex Martiani

illud tetrachordum; non autem ¡n mediarum exten- loquendî rationc non alius est quam hic: tetrachorda

tarn etc. Meibom. »on ab intcgris sonis sed vcl ab hemitoniis, nt iu

autem conjunctarum] Grotiana margo cunctarum diatónico genere, vel ab alüs sonoruinpartibus initia

inepte. 7ZvvT)H[ièvov enim significar! apparet capere, quapropter ab acquisito ordiri non possc,

per divisionem] Katà ôtAÇevÇiv, melius per quî a principali principalium integro tono distat;

disjunct ionem. Meibom. pentachorda, quae secundo dcniuiu loco hemitonion

in tertiam] Lege in ultimam. Ita correxi omnes habere solcant , posse.

7o0 Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

Sane notum atque ultimatum velira, acquisitum in omnibus quidem alii»

collocari, in his autem, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri non

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem»

quae pentachorda nominantur, nee tarnen modulationi subjiciuntur, ut per

sonos constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium possumus

poncrc. Nunc de transitu modulantium.

DE TRANSITU VOCIS.

064 Transitu» est alienado vocis in figuram alteram soni. Fit autem transitus

modis quatuor: per genus, ut âb enarmonio genere aut in chroma aut

in diatonon; vel per systema, ut a principali principalium si forte in subacauisitum]

Hace et quae eequuntur re vera nee tarnen] Tarnen pro lam in editis reposai

Mint obscura, quibus an lucein aliquant adferre auctoritatc codicum Monacensis (C)et Darmslatlensis.

possim videbo. Dubitatio proposita baec est: Tetra- apj>on¡tur\ Gl. A adquisilus , non male. ЗГпшом.

rliorda ab licmitonîîs incipiunt, cur non aeque pen- transilus] Aristides Quinctilianus (p. 9 Mcib.)

tacborda? Mcdiocritcr in musicis exercitatus respon- sextam banc barmonicac partem jîsqÏ [leraßoXuv

deret, quia illo modo pcntacliordum quidem erit, inscripsît. De iisdcm scripsisse videtur Arîstoxcnus

ecu quinqué ebordarum systema, sed illud non con- secundum Plutarcbum (non posse suaviter vi vi

ficiüt diapente ; и ti tetrachordum diatessaron. Si secundum Epicurum p. 1095).

cnim pentacbordum incipiat ab bemitonio, in acumen per genus] Sic optiinc codex В $ reliqui perperam

progrediendo, bina in illo hemitonia ponentur. Hoc in enarmonio aut in Chromate aut in diatono. Meibom.

doccrc vnlt Martianus. Yerba illius ita explicarem: vel per systema ut] Elcgantissinic pater meus:

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis in- »vel per systema, ut с principali principalium i etc.

tervallis, nempe in pentachordo, oetaebordo, ben- MS. tarnen: »Per genus ab enarmonio, aut in chroma,

decacbordo, dodecacbordo, pentecaedecacbordo, col- ant in diatonon, vel per neten, aut a principali« etc.

locari; at in tetrachordis collocari non posse, quod Grot. — Vel per systema ut9 sic probe codex B;

soni bnjusmodi consequents sumti tctrachorda (ut reliqui male aut. Quae sequuntur: »a principali princx

enarmonio genere et ebromatico est evidens) non ч cipalium si forte in subprincipalcm aut in aliad

conficiant, quae diatessaron consonent. Мешок. forte systematum aut« tanquam inepta expuncta

ab hemitoniis] IVeinpe in genere diatono et cbro- mallem. Harmonicoriim nullus ita loquitur. Enclitics

mat ico toniaeo, quae limita lio est addenda. Meibom, et Brycnnius simplicitcr: »Transitus per systema

ducuntur] Ita codices Darmstat tenais et Mci- est quum ex conjunctione in disjunctioncm ant vice

bomianus B, pro dicuntur in cdilis, et sic etiam versa fit mutatio.« Meibom.— Ut pro aut cliam Mocorrcctum

in Beicbcuauensi. nacensis (C) codex habet

Martianí Capellae lib. IX. §. 964. 751

principalem aut in aliud forte systematum, aut quum de conjunctis ad divisas

transitum facimus; vel per tonuin, quum a Lydio vel in Phrygium vel in

alium tropum cantilena transduciturj vel per modulationem, quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

femíneos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.

DE MODULATIONE.

Melopoeïa est habitus modulations efFectae. Melos autem est actus acuti 965

aut gravions soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeïac

species sunt tres: hypatoïdes, mesoïdes, netoïdes. Hypatoïdes est, quae appellatur

trágica, quae per graviores sonos constat; mesoïdes, quae dithyrambica

nominatur, quae tonos aequales mediosque custodit; netoïdes, quae et vofxixôç

tropum] Sic quoqae rectc uterque scrip tus. cuilîbet arguineuto character saus tribuatur.« Ari-

Grotius pcrpcram MS. lectioncm laudat »in alium stidi (p. 28 Mcib.) est »facultas conficiendi caiituin.«

locum, « Quam vis eniin tonus vocis locus dcfîniatur, Ac séptima et ultima hace est e part ¡bus harmo-

Uludtamcn vocabulum bic plane est alíenum. Meibom, nicae (§.938). Confer Burettum (Леш. de Tacad.

modulationem] Sic insign! errorc omnes codices, X, p. 304).

quem tarnen non male ipsi Martiano tribuimns, qui melos] Differ t, nt Aristidis (p. 29 f. Meib.)

Graecum (isAorfOÜa illo Latino verlit, nt supra, verbis utar, »melopoeïa a melodía: quod haec sit

Lcgendum per melopoeiam , quod ex sequcntibus cantus indicium {kitayyeXia ¡lèXovç), illa babitus

est certum. Vide Euclidcm p. 21 v. 16. Bryennium effectivus Q$iQ ЛОЩПщ).*

lib. I, cap. ultimo. Meibom. — Tide superius (ad melo] Hanc vocem in editis omissam auctoritate

§. 938). Monacensis (C) inscrui. Melos etiam secunda deel¡-

de modulalione] Partium harmonices, quae p. 182 natiorie Latina flexum esse probat Nonius (p. 213

(§. 958) proposait, ordo requirit, ut agat de me- Merc).

lopoeia, quod vocabulum etiam recte sequitur. Sed hypatoïdes] Quia principalium inprimis tcframodulandi

genus hie vocat quod GraccI yévoç ¡is- chord о utebatur, quo nomica abstinuisse л idctiir,

Xoítoiíaq. Sic Aristides p. 29 v. ult. Modos me- quia bujus erat antiquam indolem servare (Plut,

lopociae genere facit tres: nomicum, dithyrambicum, de mus. p. 1133), principalium autem tetrachortragicum;

vel etiam illas melopoeiae species ita dum posterius demum adjectum est; quaproptcr

vocat, quas Aristides tradit p. 28 v. 32, et ipse etiam Doricam harmoniam eo abstinuisse Plutarchus

hie. Meibom. (ibid. p. 1136) testator.

melopoeïa] Euclid! (p. 2 Meib.) est »usas coram vo¡ux6c]№nmomicos, ex quo conjicio cómicos.

quae harmonicae tractation! sunt suhjecta , ¡ta ut Tria cnim praccipua modulationum genera tragocilia,

752 Martiani Capellae lib. IX. |. 965.

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt etiam aliae distantiae,

quae et tropica mela dicuntur, aliae éfioioXoytxà: sed haec aptius

pro rebus subroganlur, nee suas magis poterunt divisiones afierre. Hae autem

966 species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoci'ae ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chroinatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoïdes, alia mesoïdes, alia netoides; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tarnen, qui melos inchoat, prae cunctis system a debet

advertere, dehinc sonos miscere atque componere. Haec de Septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numéros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

967 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata teinporibus

ad aliquem habitum ordinemque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata connexio, tempori pro ratione

modulationis inserviens, per id quod aut efferenda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artem disciplinamque constringat. Interest

968 tarnen inter rhythmuni et rhythmizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species mocomocdia,

ct ditbyrambus. Gbot. — Melius profecto Grotius ad marginem rejecit Plures variantes vide

glossa in Dnrmstattcnsi códice legalis; si quidem apnd Mcibomium (p. 359 v. 17).

ea ipsa de cansa vèfiovç appeUatos esse veteres rhylhmus igitur est] Varias rhythmi definitiones

modos músicos constat, quia certis legibus ad- ex vctcrum scriptis collcgit doctissimns Bocckbius

stricta csscut, quas non liccret pro arbitrio mi- (de inctr. Pind. p. G scqu.), qnas repetere nolumus,

grarc ; confer Platoncm ( de legibus 3, p. 700) et quia niillam eorum Martianus expressisse videtor.

Pbotium (inbibl. 239, p. 523 Hocscli.), ubi etiam Huic, ni fallimur, Aristoxenus ante oculos erat,

differentia eorum a ditbyrambis cxponitur. Plura cujus rbytbmicorum elementorum secundus tantum

dabit Spanbemius (ad Callim. bymn. in Del. 304), liber exstat a Morellio cditus (pone Arislidis ct

nude prorsus absnrdam esse Grotii conjecturant Libanii orationes Vendus 1783), primus, quo bas

intelligcs. ipsas definitiones contincri conscntaueum erat, adèfioioXoyixà]

Alteram lectioncm comologicam hue latct

Martiani Capellae lib. IX. §. C68. 7o3

dulationis apponitur. Omnis igitur numerus triplici ratione discemitur, visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu, quura ad judicium modulationis intendimus; tactu vero, ut ex digitis

venarum exploramus indicia. Verum nobis, attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numéros quosdam 969

proprrae conversions accipiat, flexusque legítimos sortiatur. Est quoque distantia

inter rhythm um metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque numero died sunt accederé, hi quoque in tria

indem genera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandique rationem,

atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuneta sociata

perfectam fa chin t cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBÜS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt Septem: primum de temporibus; secundum 970

de enumeratione verborum, quae in numerum cadere non possunt, quae

rbythmoïdes, id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

nut species modulationis] Sic probe script!; 4, 46$ p. 55o Spald.): »Nain rhythmi, id est

editus ad. Species liic idem quod forma, quae numcri, spatio tcniporum constant: metra ctiain

forniam dat cantui, quum modi sint materia. Vide ordine: idcoqne alteram esse quantitatis videtur,

Aristidem p. 45 v. 12. Meibom. — Rciclienaucnsis altcrum qnalitatis.« Confer et grammaticos Maxiquoquc

nut pracbet inuin Victorinum (p. 1955 Putsch.), Bcdam (p. 2380)

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1, Manum Victorinum (p. 248 4), Atilium Fortunatum

p. 51 f. Meib.): (ivO/iog rolvvv xaXelxai tql- (p. 2G89), inprimis autcm Longini fragmentnm ex

X<àç" Zêyezai yàç ¿Jti rcöv àxtvijrcov 6cofiá- prolegomenis ad Hcphaestionem de metris (p. 160

rwv, cog <pcc(iev evQV&ßOV àvÔQiâvra , xctrtï eequ. Weisfc.), ubi plnra Toupins. Addc Boeíróvrwv

rcöv xivovfiévcov, ovzcoç yág <pa¡isv ckliium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

EVQ-è&luoç rivct ßaoiCeiv, nal iduoç èlti arsin et tltesin] Sic codices Monacensis (C) et

(pcovijç. Darmstattensis, maie in editis arsim et tliesim.

venarum] Vide superáis (§. 926 f.). Expirationen) vide inferiori loco (§. 974).

inter rhythmum] Quinctilianus (inst orat, 9, tribtts vocabulis] Id est nom inibtts. Aristidcs

95

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

discernuntur, hoc est cnrhythmon, arrhythmon, rhy thmoi'des ; tertium dc

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhythmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique ducantur; scxtum de conversionibus;

ultimum rhythmopoeïa, id est quemadmodum procreatio numcri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

971 Primum igitur tempus est, quod in morem atomi ncc partes nee mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singulare,

in gestu per ineipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.

Atque hoc crit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividí , et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc numerus toni similis invenitur;

(1, p. 55 Mcik.): »Hornm tempornm alia rhylhmum metr. Find. p. 46). Alia tarnen harmonica, de qua

habentia (yçèvoi eQQV&fiOt.) dieuntur, alia rhythmo supra (§. 958); vide Mcibomium (ad Arlstidcm

carentia (apóv-&[wC)y alia rliythmi spcciein lialiculia Quiuct. p. 42).

(çv&ixoetôeiç). Et quidem rhythmum babentia, ¿e convevsionibus] TIsqÍ ¡lEXdßoXwv. Sunt

qnac in aliqua ratione mutiium inter se ordinem en;m р|И1.ез, ut videre est apud Aristidcm p.42

servant; uti in dupla, sescupla, id genus aliis. Y. 19. Meibom. — Hie quoqnc distingiiendac sunt

Ratio enim est durum magnitudinum dissimilinm rhytumîcae оЬ Larmonicis (§. 958. 964).

inter se habitado. Rbyth.no carentia, quae penitns ^.^ ^ ^ ^ .^ ab ^.^ ^ ^

Snnt inordinata et absque rat.one conexa. Rbytbmi p щ ^^ plura ^ BoeckI(jus (Je metp p щ

speciem babentia, quae inter hace interjiciuntur;

. , i. • i .i i i . punctum! Hiñe et Quinctilianas (9, 4, 52;

atque uiterdum ordinis rhylhmum liabcutium , ш- ' v ' '

„..,.,* . p. 560 Spald.) hoc tempus appcllat Óriuelov.

terdum confusion« rhythmo carentium sunt parti- * * * "^ '

cipantia.. Plura vide infra (§.972). monas] Vide saperias (§. 707. 746) et Jam- -

agogen rhythmicam] MS. mitricem. Forte aya- »licbum (in Nicom. arithm. p. 81 Temul.).

yr¡v [ieTQCxr¡v, agogen metricum. Grot. — Inepte. per ineipientem] Pro incipiente in editis hoc prae-

Qnid sit ссуауц rhythmica, cxplicct Boeckhius (de bucrant codices Monaccnsis (C) et Mcibomianus 3.

Martini Capcllae lib. IX. §. 971. 735

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hie etiara quaternaria

temporum modulationc concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorum temporum, quae ad numéros copulantur, alia sunt quae 072

enrhythma témpora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoi'des

perhibentur. Et enrhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in alas, quae alia ratione junguntur. Arrhythma

sunt, quae sïb'i nulla oniuino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt. Rhythmoides vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia бтсоууоЛа, hoc est rotunda perhibentur, 975

alia rttqirtXkoo. Et rotunda sunt, quae proclivius ct facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; леомЛеы vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulationis innectunt, seque ipsa tardiore

pronunciation suspendunt

nuaternaria] Aristidcs Quinctilianus (p. 44. £vqv3[iov rectc monct Dlonysitis Halicarnassensis

45): Tovtcov ovv ovzcoç è%ôvrcûv âsdeixrai, (de compos, voc. T. V, p. 226 Ilcish.).

та [x.eyé&r¡ tcúv 6toi%sîcûv xolç дшбтгщабм despiciunt] Sic recte Grotiusj auteriorcs dti6ÛQL\)[

ia rov rôvov ' то (úv yào ÍÁá^LÓzov spîciunt.

avzcúv Tov [isyiötov reTaoT7][WQLov eöxuv } stscuíZioo] Hanc lectíoncm restituí ex p. 54

(¿g 7\ ôis6iç TOV TOVOV. Itaque non solum longas v. 2 Aiislidis. Uterqnc scriptus verae proxitnam

et breves, verum etiam brcviiim dimidias statuit, habet legend« UEP1TIAEC. Pessimc editur et

qnarum notifia ex nostra métrica prorsus disparu! t. hie ct paulo post jtEQUiXeÓfieva , at ia margine

enrhythma — arrhytlma] Sic recte codices aliquanlo melius habetur JtsçutXèa. Meibom. — Ari-

Mcibomiani (p. 559 v. 17), qiium apud Grotium stidis verba hace snnt: oí as JïeçirtXsoi, ol nXèov

corrupte legatur enrythmica et arylhmata. Paritcr yôr} Tr¡v ßQadvTtjTa âià 6w&£T{OV ip&èyycùv

ct Aristidcs in loco superáis (ad §. 970) citato ct jtOLOVluvoi. Pertinent autera haec ad oratorium

Quinctilianus (9, 4, ;>G; p. 5G4 Spalding.). Con- numerum, de quo omnino couferendi sunt Aristofer

Boccbliium (de metr. p. 57). Alias inter se op- teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 65 sequ.), Dioponuntur

eVQV&pov at aQQV-&¡lOV , ut apnd Pia- nysiiis Halicarnasscnsis, Quinctilianus, alii; inter

tonen» (rcpubl. 5, p. 400) ct Aristotclem (rhetor, recentiores anient inprimis Battcusius (in mein, de

5, 8), ecd aliquid intéresse inter èvQV&tuov et Tacad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95*

756 Martiani Capellae lib. IX. $. 974.

QUID SIT PES IN NUMERIS.

974 Sed temporum alia Simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numcri prima progressio per legítimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

975 vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multipliées pedes ponimus; et simpliccs quid em,

ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt pacones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui temporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resol vuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quaedam compositio

976 profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est jto'ia, quum varie et multiplicitcr ea, quae conncxa fuerint,

dividuntur; atque ilia, qua simplices pedes esse multíplices nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; séptima, quae per Oppositionen«

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordiue, illud autem tempus, quod insequitur, angustius, vol

quum per contrarium ordinem témpora praedicta vertuntur.

podica] Hoc quoque ex Aristide (p. 54). АЛЛс Quanquam incompositos etiam pacones esse coster

Isidorum (orig. 1, 17, 1; p. 23 Arcr.). PJura tlaLit ipse agnoscit (§. 989).

Boccfcliius (de mctp. Pind. p. 15 scqu.). alogos] Aristidcs Quinctilianiis (p. 55 MeiL.):

elevatio] Sic male hie onines. Scribcndum elatio, ёбте de «al аЛЛа yivrj aitEQ аЛоуа xaXettai

quod recte ubique sequifur, Quamvis Latinius sit OV%i Tc5 ¡XTjdèvu Xóyov £%€ív, аЛЛа reo ¡iridevi

sublatio, quod alus auctoribus pro isto usnrpatum. rcov JtQOEiQt][iévcúv Лоусоу oixsLeoç è%£iv, хата

Мшоо». — Sublationem appcllavit Qiiiuctilianus (9, açt&fiovç ôk (шЛЛоу r¡ tearà eïdr] àv&iuxà

4, 48; p. 556); sed Isîdorus (1, 17, 21) eleva- 6coÇsiv Tag са>аЛоу1ад. Plura dabit Bocckbius

tionem, ut nec reprebeudendi ucc uiutandi causam (de metr. Pind. p. 59). Addc Godofrcdum Hermaniu

nostro vidcani. nom (clcm. doctr. metr. p. 20).

eorum pares] Codices Monacensîs (C) et Mei- per oppositionem] Sic codices et Mcibomiani et

bomianus nterqne addunt epitriti , quod fanion ferri nostri Rcicbcnaucnsis, Darmstattcnsis, et Monanequit,

nisi practerca et insertum fucrit Paeonnm censis (C); vnlgo opposilxim, quod jam ex inferiori

eoim non epitriti sed cretici parcs sm.t (§. 990). loco (§. 980) corrigendum erat.

Martiani Capellae lib. IX. $. 977. 737

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica 977

nominantur, alias acqualia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenim unus semper, quum sibi fuerit aptátus, ut aequalis convenu;

tria vero ad duo numerus hemiolius est; duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminam rationem tarn syllabarum quam temporum servat; quatuor vero

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse diciinus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo vclut forte aequalitas nu

merosa decurrct. Sequitur iambicum genus, quod diplasium supcrius exprcssi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

4

Stmt tria] Totalem jam Plato niimerat (de re- faciunt] Lcctionem facit, quam uterque scrip lu s

pnbl. 5, p. 400): oxi pàv yàç xq'C axxa ¿Ôxiv habet, gcnuinam ccnseo. Graccam cuim loquendi

elârj è£ cov ai ßu6ecc itXkxovzai, coçrtSQ èv xolç rationem ó de — Jtçoe xov — expressif. Editas

tp&Ôyyoïq xéxxaça ¿$ cov ai JtäÖai àçfwviai, modum faciunt; xo modum glossae В explicant

Tedeapivoç âv eï.noua-.uhl vide interpretes $ adde per mensuram. Meibom. — At vero supcrius (§. 951)

et Ciceroncm (orat 56). Icgimus: «ut sunt quatuor ad tres.* Cetcrum no.s tro

alias dactylica] Ita hic et sequentibus binis loeîs quoque loco alii , teste in margine Grotio , tres lepro

alia scribendum esse videram. Comprobaran t gebaut pro tria, quod tarnen miliare nolui, quia

earn scripturam deinde uterque scriptns. Codex А nee ipsiiin Martianum vel librarlos ejus, qui notie nuvocula

auctius legit alias duplicia. Meibom. — Mo- inerorum verba subslitucruiit, ea in rc sibi constilissc

nacensis (C) qiioquc ter itérât alias; sed mihi e Aritnmeticae liber satis ostendit

contrario secundum jam tollendum videbatur, quare aequali] Sic scripsi pro aequalia in editis ex

nncinis inclus!. Minus placet quod Reuvensins (in utroque códice Mcibom'auo.

coll. litt. p. 117) legendum proposuit »alia aequalia, verum ad alterum] Scnsus esse videtur, non

alia hemiolia, alia duplicia.« , singiilorum semper verum etiam binorum vel plurietiam

epitritus] Confer Bocckhium (de metris um temporum duas ejus numeri partes esse posse;

Pind. p. 24) et Godofredum Herinantium (in opuse, verba ipsa tarnen praestarc nolim.

Т.Ш, p. 91 sequ.), unde videbis multos banc ra- unus ad duo] Pro unitis in editis, с códice

tionem с geueribus rhythmic» cxclusissc. Meiboimauo В.

7o8 Martiani Capellae lib. IX. $. 977.

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autern etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quura pes in со aceipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

978 Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecira

pedes procedit; disemus autcm appellatur pes, qui per arsin et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero iiicipit a trisemo; decern et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium; impletur autem in quindceim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum

979 leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompositi,

alii permixti. Et compoeiti e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numéros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etenim 6vÇvyLa, id est copula,

in epitriti ratione] Sic recle codices Darmstat- suant naturam non posse pluribus quatuor morís

tensis et Monacensis (С), et bini Meibomian! pro constare jam Aristoxcnus docuerat; confer Boerationem

in cditis. ckbium (de nietr. Pind. p. 22 scqu.).

qui sit ad] Hie vocula addita legerem »qui sit numéros— hexasemo] Quinqué Laec verba, in

i/i ad.« Meibom. — Non neccssarinm arbitrer. cditis omissa, codices Monacensis (C) et Darnistatt

» sedecim pedes] Infra (§. 983) septem t&ntuut tensis et «Jerque Mcibomianus suppeditarunt.

numeral. •: at vero] In MS. fuisse vide tur: Atfjuin. eorum

decern et octo] Vide informs (§.987). SyHabae etc. Pbrasis Capelliana. Grot.

nunc videntur esse quasi comprehensiones, quo vo- 6vÇvyia] Isidorus (etym. 1, 17, 20} p. 26

cabulo generali et simplices pedes et syzygiarum Arev.): «synzugiae autem sunt pcntasyllabi et be

vel periodorum compositiones significat. xasyllahi pedes, ct dictac apud Graccos synzugiae

memoravimus] Ita codices Reicbenauensis et quasi qiiacdam conjugalioncsj sed lii non sunt pedes,

utcrquc Meibomianus pro nutnei'avimus in cditis. sed appcllantur pentasyllabi ct hexasylJabi, qui

tetrasemi] Simplicem cnim pedem secundum ultra quinqne ct sex syllabas non procédant.« DiMartiani

Capellae lib. IX. §. 979. 759

duorum pedum in unum est adscrtpta conaexio, qui in dissrmilcs sibi positi

esse videntuF. Periodus sane est pedum eompositio plurimorum, quiquo

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt, 980

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

ex disemo vel tetrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium

aut hemiolium simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin, quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad complcndam

periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem rccidunt, dactylicum genus primum est, 98»

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinqué, id est

proccleusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondcus major.

Ac proccleusmaticus quidem est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

stuiguunt nimlrum nictrici inter tlipoilias et syzy- cinis inclus! praetereaque pro prioribus ex codi

fias ita, ut illas ex duobus disyllabis, has dc duobus cibns D arms ta Ileus» et Meibomian«) В potioribus

trisyllabis vel disyllabo et trisyllabe fieri dicant scrips!.

(Ilerm. clem. metr. p. 19), quanqnam Atilius For- numero sunt quinqué] Ifa anctoritate codicnm

tunatianus (p. 2088 Putsch.) aliter: »Quum nnus Rcichcnauensis, Darmstattcnsis, Monaccnsis (C),

pes simplex bis positus compositum pedem fecerit, ct Grotiani legendum, non numeri, ut in cditis.

Graccc 6vÇvyia, Latine conjnyatio dicitur; baee proceleusmaticus] Sequcns vocabulum daclylus,

autem quum duos pedes similes jungit, tautopodia, vulgo omissum, ex Grotiano códice supplevi, at

quum diversos, dipodia appellator.« Noster scquitur numerus constare^ licet hune pedem infra anapae-

Aristidem (p. 56 Meib.). slum a majore appellct. Vide et Boeckhitim (de

sibi impares] Alii, teste margine Grotiana, pares, metr. Pind. p. 24).

Multa hic in singulis turbata esse iicgari nequit, disemus id est] Disemus hvjus; male codex A

aut insequentibus] Lego insequentibus longe huic. Meibom. — Sensnm omnino comimpit vox lain

prioribtis, delcta disjunctive. Ita etiam paulo post huic , quam hujns. Expunxi igitur cam et quidem

disemis insequentibus. GnoT. — Disjunctivura un- Darmstattcnsis codicis auctoritate.

7G0 Martiani Capellae lib. IX. $. 981.

id est qui duobus temporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brcvior

nominatur ; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et

frequentia comprehendentis se invicem syllabae ncc magnitudinem aliquam

nee moduin divisae potestatis extendít, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,

decenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numéros aptatur, a quadrisemo

982 exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciei. Monochronon

quippe dicitur tempus ctiam quum longa ponitur, quae longa duo témpora

recipere consuevit; vel quum tria témpora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae computantur.

Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae monochronos

esse dicatur; posjtionem dichronon habere monstratur. Quare utriusque

temporis, quod in positione fuerit, aequali sibi pósito, oportet elationis geininum

tempus accipere; ita tarnen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus ало fisLÇovoç dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui ало ¿Záóóovoc nominatur, ex duabus brevibus,

085 quae in elationc sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit9 qui ex producta tarn arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Graccc алЛоНс, nt major ôutXovç- a quadrisemo] Omissam in editis pracpositionem

Meibom. — Vulgo pyrrhichhis appellator. a e Darmstattensi supplcvi.

brevibus efficitur] Grotiana margo effingitur. anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattensis et

eo raro] Codex Darmslattenaie eo rarius, quo Meibomianus alter (A)j vulgo addebalur minor, sed

tarnen non inagis opus est, quam quod mos Gro- buic répugnât quod inferius iisdem verbis sequitnr

tius in margine posuit oportet pro decet. Sed pro de majore anapaesto.

Grotiano nee assiduitas rescripsi ne ex Reiclicnau- compulantur] Darmstattensis codex componuntur.

l'iisi et Mciboraiano utroque, pracscrtim quum jam copulantur] Codex В сотропа1иг.Шелвол.

anteriores editiones illud liabcrcnt. major vero] Sic probe scripti: edilus infereto

Martiani Capellae lib. IX. §. 983. 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionem etiam videtur

admitiere. Per copulara vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit iónico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusniatico, quem discmum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

erunt. Dactylus igitur est diclus, quia ordinem syllabarum consimilem digito 981

hominis informat; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyrrhichius

vero, id est proceleusmaticus, quia hie assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque б/tovôaiç inservit; ionicus

sane propter numcrorum inaequalem sonum; habet enim duas longas duasque

correptas, quo pedum carmine multi sacpe rcprehensi sunt.

DE IAMBICIS METRIS.

Haec de dactylis satis: nunc iarrvbica memoremus; in quo genere numeri 985

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per period um

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

verbo »major yero dicitur.* Meibom. — Ego vulgatam capite ante oculos Labnit nostcr, voeem, quam voluit

rctinuL Ceterum confer Godofr. Hermannum (clem. Grotius, inserui. №ror Meibomium mendum prormetr.

p. 18). sas non vidisse. Ceterum Grotius pcrperam ubique

tonteo] Immo ionicus. Pariter infra legendum Spondaeus edidit, licet Graeca vox sit örtovdeloq.

»spondeo simplici et proceleusniatico«; inepte valgo Ionicus] Aristide» (p. 57) »'Icovixoç due то

vel. tov çv&itov <poQtwov , haj (ú nal oL 'Jwtç

dactylus] De hujus nominis et sequenthun ¿tctûfupâ^&rjôav.* ■ > .

etymo vide Aristidem Quinctilianum (p. 37 et 48 incompositi erant] Codices Monacensis (C) et

Meib.) et bidorum (in etym. 1, 17, 2; p. 24 sequ. Darmstattensis Lie et inferías inepte errant ¡ tarnen

Arev.). nee vulgata placet, atque baud scio an melius foret

plerumaue ÔTtOvdaïç,] Omissa a ncgligentio- erunt, ut supra (§.081) vocabuntur. ••

ribus librariis vox Graeca, ut saepe. Itaque lego*. elationc et positione] Apparet nostrum haec vo-

• ôrtovôaiç plerunaue inservit. Grot. — Aristides cabula nunc contraria potestate aeeipere, ut quam

(p. 37): »Zjtovôeioç ôià TO èv ralç Crtovdalq nos thesin, elationem, quam nos arsin, positionem

ctVTOV aôt6&at.« Ex eo igitur, quem toto Loe dicat; qua de re ita Godofr. Hcrmannus (elcm. doctr.

96

762 Martiani Capellae lib. IX. $. 985. ,

elatione, et positione quae gemina est; trochaeus ex duplici positione, ct

elatione quae brevis est; orthius, qui ex tetrasomi elatione, id est arsi, ct

octascmi positione constabit, ita ut duodecim témpora hic pes récépissé videatur,

atque habet propinquitalem quandam cum iambico pede, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, reliquis octo temporibus ad

juncts; dehinc trochaeus, qui scmanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

986 Compositi sane sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: bacchius,

qui ex trochaco deducit auspicium, fine autem iambici terminatur. Qui

vero bacchius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

diximus pedibus aptabitur. Per periodum vero est, quod velut per so

certain viam provenit. In hoc genere quum sint duodecim numero, quatuor

metr. p. 11): »Blud tempos, ¡n quo ictus est, K. baccbius a spondaeo incipit et trocliaco terminatur;

Bentlejus arsin, témpora autem ca, quae carcnt an itaque faciendum amphimacrust is enim trochaco

ictn, tliesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et incipit et iambo terminatur. Sane bacchius boc loco

Hartiano Capel h p. 191 ed. Meibom., qui ab ele- ferri non potest, quum statim dc baccbio subjiciat.

vatione ct remissione vocis hace nomina ducta di- Grot. — ¡Vosfcr quum semper fere Aristidcm secuut;

ceteri musici et uietrici vctcrcs, a depositione quatur, liunc conferre debebat Grotius: statuit cnira

atque clcvationc pedis vel manus ea nomina deri- ille (p.37) »duo baccbios, quorum alter primum ba

vantes, tempiis ictu notatnm thesin, destitutum beat iambum ct secundum trochaeum, alter contra»;

ictn arsin vocari voluerunt, quam ralioncm ¡Uc ipse utappareat non quos vulgo bacchium et antibacchium

3iartianu9 Capella sequitur, qui, ut dictum est, sivc palimbacchinm nominent (conf. Quinctil. 9, 4,

definitione ilia sua contrarium diciti« 80 scqu^ p. S88 sequ. Spald.) sed choriambum ct

ortltius] Таш ex Darinstattensi códice , quam ex antispastum intclligcndos esse (Bocckh. de mctris

auctore ipso (§. 988) correxi corruptum orchitis in Pind. p. 2ö). Ccteriim ne sic quidem locus sa nus

editie. Eum et Plutarchus (d. mus. p. 1 140) memorat. est, et si nihil aliud ccrte infra duabus vocibus

Adde doctiun bnjus interprètent (in ¡Mcm.de I'acad. X. itcratis scribendum: »qui vero bacchius est ab iambo,

p.232. 285. 504).et llcrmannum(clcin. p.OOOsq.). ab iambo principia sortitur.«

oclasemi] Darmstaltcnsis ogdosemis, male I Est per se certam] Hare manifesto corrupta sunt;

enim Graeca vox ¿xtÛÔtjuoç. qnibus tarnen sanandis iinparcm me confíteor, licet

propinquitalem quandam] Alii ut codices Mo- facile intelligam Martianum vocis ftsoioâov clymonacensis

(C), Bcichenauensis, Darmstaiteusis; et logiani Latino sermone exprimera velle.

Meiboiiiianiis В aliquant, fartasse melius. thtodecim numero] Iloriim tabulant Boccbhiim

sunt autem hi] Alii antibacchius ; scd sane anti- (I, c. p. 26) banc proposuit: -j .

Martiani Capcllac lib. IX. $. 986.: . 763

quidem per singulas periodos accipere docctur unum iambum ac tres trochacos;

ac de iisdem quatuor primum quidem quod iambuin habere monstratur,

trochaeus ab iambo denominator; qui vero rhythm us secundum iambum

recipiet, a bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo poterit nominari; ille vero, qui quartum admittil iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit ctiam iambus

a trochaeo appellatur ; sccundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

médius poterit nominari; qui vero tertium recipit, baochius ab iambo nominatur;

qui vero quartum recipit trochaeum, epitritus trochaeus appellatur.;

Octo vero et quatuor de his, quos duodecim diximus per periodum, ill i 987

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque ianibos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iatnbos habebit, duplex bacchius ab iambo nominatur \

quatuor ex tribus trocliacis et uno iambo: Lalur et facile ex prima sequentîs verbi syllaba

^ _ _ __ >,_>_ trochaeus ab iambo, OTiti potnit.

_ w . . troebacus a baccbio, a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

_^_^~ ~ bacchius a trochaeo, 4uod îan Grotius corrigendum esse vidit

w w _ iambus epitritus; ea,w,t vero] Hic all"Iuîd cxcîdîsse <*rtnn» cst-

Ita ferc Marlianus scripserat: ncornm vero qui ex

quatuor ex tribus iambis et uno trochaeo: un0 (achaco fiunt et iambis tribus, qui primum.

w w w — -— — iambus a trochaeo, , trochaeum habet, iambus a trochaeo appellatur.«

^, __ Vv w iambus a bacchio, Certe eliam in vuigatis ineptum est. .. ;i

f^,, — ^ —. w ^ bacchius ab iambo, bacchius médius] Darmstatteneis quidem melius i

j, ц_ , _ ^ trochaeus epitritus; «ed vulgatam retinui, etiam Monaccnsl (C) ailsti-

... . ¿ . . . i púlante; noque aliter Aristidcs: ¡хебод ßax^sloc.

quatuor ex binis iambis bmisque trochacis: * ... . J» ', .

* i;:..i: .-i ,..■; ... t . ; j ,,; ',■'. i in ab iambo nommatur] Verbum omissum hoc a

" __ w w _ ^.simpl. bacchius ab ¡ambo, „ . . .... ,. ■»'•*"

...v, ' ■.■ . líi-otio (am anteriores éditâmes, quam codices l\ei-

^ _ _. v w — simpl. bacchius a trochaeo.- i_ • » т» * .. - i. i *

~-T-~-~ - Xy , " ,.: . ;. . ■-. • ÎTry? cbenauensis et Darmstattcasis babent

„ ^ w.mediua iambus, i(| ЩС1о vero] Lectio manifesto corrupta; exspec- .

T- w-' médius trochaeus. tamue. Brei;quL ver» quatuor« cet. „ ...

trochaeus ab iambo] Sic reposiii A ri stidem se* atque Ule qui] Secutus sum codicem Darmstalcutus

(p. 57), ubi est TQO^aloç ало iafißov. tensem; vulgo , inepte: »atque ille Septimus, qnj..

vulgo enim praepositio deest Codex Grottanus qui- . trocliaeos primos recipit.« ■•'.'( ■■'

dem habet iambodes, sed boc etiam ineptius vide» duplex bacchius ab iambo] MS. a trochaeo , ri

96*

764 Martiani Capellae lib. IX. $. 987.

quum autem trochaei raedii collocantur, trochaeus médius jure dicetur; quum

autcm in medio iambi, médius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui ,per copula m colligantur, rhythmi decern et octo nu-

988 merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod ùxft/iLÇstv Graeci detrahere

dixerimt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomen

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris infundat. Trochaeus vero ab

ed dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter

honestatom positionis est nominatus. Semanticus sane, quia, quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et remanentis cessationis effingit.

Baccbii vero sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

"989 In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

subuectit: »qui secondas iambus (1. secundos tambos) rtccgà xov vbv eî^fjfiévoç. Unde lambas ¡lie Arduplex

(adde bacchius) a diambo esse dicitor.« An chilochius maledicas (Casaub. ad Slrab. 9, p. 422

¡taque supra legend urn duplex bacchius a ditrochaeo? et de poësi satir. p. 16 Cren.). Sed vide omnino Ari-

Sane arbitror. GnoT. — Vulgaiam retinui, nisi quod stotclcm (in poët. 5 , 8) et IUgenium (de scoliorum

pro esse diciiur reposui ex anterioribus editionibus et poësi p. СХУШ).

codicibus Reichenauensi et Darmstattcnsi nominatur. trochaeus] Isidorus (cfj mol. 1 , 17,3} p. 2S

Ccterum locum corruptum esse quivis videbit, licet Arev.): »ab eo dictus est, quod celerem conversioeensus

certus sit 5 fortassc pro secundos legendum пет faciat cantîlenac, et quasi rota velociter curduos.

Quos autem noster, praeeunte Aristide, rat in nictris; tQO%bç enim Graece rota dicitur.i

baccbios dieat, snperius (ad §. 986) jam intel- Aristidcs (p. 37. 38) eadem quae noster docet

lexiinus orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

rhythmi decern] Codices Darmstattensis et Mo- - (p. 38) verba: »0 de So&loç âtà то ÓCfivov Tfjç

nacensis (С) inepte insérant dicmUur et; videtur vrtoxoLoeûiÇ tcaï /Забееос." Inepte alios forte artios

tomen tota periodus turbata esse, quam ita pro- legere margin! adscripsit Grotius.

babiliter restituimus: »omnes vel qui incompositi semanticus] Graece Aristidcs (p. 58): »X17-

dicunlur vel qui per periodon vel qui per copulam fiavroç de on /3oaôvÇ côv ToZç xÇÔvoîÇ èrttr

colligantur rhythmi decern et octo numerati sunt« Te^vr¡Taíg ZQtJtcu 6r;[XCt6Laiç, /taoaxoXot)&T¡-

ia{ißi&iv\ Aristides (p. 58): tafißog цУ ovv бееод êvexa âutÀaOiâÇav ràç &e6etg,* Addt

èxX^Sri ало roi iafißitsLV, о ебп XciÔoçeïv, Plutorcbum (de música p. i 140).

Martiani Capellae lib. IX. $. 989. 765

tsse dicuntur: quorum unus paeon dutXàôtoç appellatur ex longa positione et

longa elatione; ас alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numcri, quos incompositos

esse praediximus. Ñeque vero per conjunctionern , hoc est ovÇvyiav,

ñeque per periodum in isto genere rhythmus accedet. Inde амЛабюс quidem

dictus est, id est quasi duplicia membra discernât; epibatis autem, quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBUS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae 990

species erunt istae, quae dochiininac nominantur. Ex quibus prius quod

fuerit, hac lege componitur, ut sit ex iambo et paeone, qui ôiaxôrjç vocatur;

quorum unus] E Darmstattensi hoc códice re- dochiminae] Sic edit! et script! omncs et ancepi,

quia cum sequcnti alter melius convenir, quam tiquum mcndum esse etiam glossa quamvis inepta

alius in editis. in códice Darmstattensi docet, quae approbativas

epibatis] Aristidi (p. 98 Meib.) ¿ ErtlßaXOC. explicat, quasi a Gracco ôoxifWÇ descendat Vc-

»Movctur mugis« inquit »dupla quidem positione ram et scribendi et derivaodi rationcm ostendit

animum cod turbans, elationis vero magnitudinc ad Aristides (p. 59 Meib.): ao^fuoi âe езсаЯотто ,

somma mentem excitans.« Constare autem paeonem ôià то JtOíxLXov xai avóiioiov , xaí (ir¡ ■хат'

epibatnm (p. 58) dicit »ex longa positione et longa evdv &£CúQ£i6\}aL xijç фъдцолойас: sed quamclatione

et duabus longis positionibus ac longa cía- vis ipse superius (§. 519) doehmium pro dochimo

t¡one — quoniam autem quatuor ntatur partions, restituerim, liic tarnen quidqnam motare noloL Ccficri

com duabus elatiooibos et doabos diversis terum de docbmiacis versibus pecoliaris liber exstat

positionibus.« Ejusdem meminit Plutarcbos (de mos. Seidleri (Lips. 181 i),

p. 1141). aui дштот]С vacatur] MS. »qui ôutTOrjç*:

duabus] Edit! male tria: nos tram autem lectio- forte: »duxTOfxoç — lui ne ¿vxeiov posteriores

ncm non solum códices Monacensis (С), Darmstat- Graeci Domineront.« Gr.OT. — Edidit enim ¡ta: »qnl

tensis, Rcicbcnaoensis, et Grotianus tenent; sed ôlttoÏ vocantur: hune ômrofjiov posteriores Graeci

Aristides etiam (p. 59), e quo soa nos ter baosit, cogoomioaroot«; ctsi jam antecedentes editiones

confirmât Quanquam baud scio an altios mendnm âuxxôrjç praebercot, quod quam vis corrupt urn relateat

et per bomoeotcleuton fortasse exciderint, tinui, ne quid temeré mutasse viderer, qoom nec

quae ad epitritum pertinent, quem ratioiic trium quod Aristides habet âuxyvoç omnino placeret. Sed

ad quatuor niti constat. eine haesitatione recepi ex Relcbcuaueosi códice

766 Martiani Capellae lib. IX. §. 990. *

hunc posteriores Graeci crcticum cognominarunt; secunda est species, quae

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratur. Qui autem deducti numcri

nominantur, propter assiduum et compositura sonura appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocantur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptetur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

992 et iónico ало [isLÇovoç constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationabiles

esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appellare consuevimus.

Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figurara respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad daetylum similis, partibus vero ad numerum ionicura jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qni troch acides nominatur, id est qui

figurara quandara specicmqnc troch aei habere videtur, ex clationibus gemiuis

et longa positione consistons , per conlrarium prioris effectus.

DE QUINQUÉ SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

993 Sunt autem mixti generis quinqué, id est daetylicus per iambum,

vocalur pro vocaniur, ut ad proxime antecedentem alogos] Vulgo análogos inept«; correxi e copaeonem

solum pertincret, unde etiam explicatur, dicibus Rcicbenauensi, Darmstattcnsi, et Monacensi

quod шох ex Darmstattensi recepi creticum ; Los (C). Vide superáis (§. 97a).

enim ejusdem cum paeonibus mensurac fuisse satis chorius] Aristides (p. 59): el6i de xai aXoconetat.

Vide Arislidcra (I, p. US Mcib.). yol %OQEÏOl OVO' ía¡M0osidr¡c, oç 6vv¿6Tr¡X£V

prosodiaci] Iloriim mcutio praeter Aristidcm ¿x fiaxoâç адбесос xai Ovo dèÔscov , xai xov

Quinclilianuui (p. 59), quem noster sequitur, ex- /ihv èv&fiov l'oixe daxTvXco, та ôs TÎjç XèÇecûÇ

stat apud Dionysitim Ilalicarnasscnsem (de compos. fi¿QT] хата xov agi&fiov iaixßio ' o dé tqo%oroe.

p. 29 Heist.), Plulardiiini (de música p. 1141), £v6r¡c èx ovo açôecûv xai /ucxoâç &é6eù)ç, хат'

Hcpbacetionera (de inetris p. 48), et seboliastem avxt,6rQOtpr¡v Tov ftOOT¿flOV •• quem illustrât Boe-

Aristopbanis (ad nubes G52). Cave autem a pro- ckbius (de metr. Pind. p. 41).

»odia derives, Graece enim ïiQo6oôiaxoï scribuntur. numero qui est] Bocckhius nescio unde quidem

ex duabus syzygiis] Sic codices ülonacciisis (С) est, baud prefecto male,

et Darrastattensis, vulgo soloece ihiobus. iambicum] Sic codex Grotianus; valgo iamionieo

arto ¡uiÇovoç] Grot, ionio, quodcorrexi. bicinum.

Martiani Capellae lib. IX. §. 993. 767

dactylicus in bacchio incidens qui veniat ex trochaco, dactylicus per bacchiura

qui ex iambo manavcrit, dactylicus per trochaeura qui ex iambi similitudino

exordium mutuctur, dactylicus per chorium, qui ex similitudine trochaei

videatur expressus. Et creticus quidem consonans ex trochaei positionc et

initio iambi *

*numeri componendi, ct omnium figurarum plena perceptio. Dividitur 994

haec in eas quas et melopoeia partes, quae sunt istae: kxíXr¡\pic, id est per

ceptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; xqt¡6ic, id

est usus, per quem positiones aut elationes decenter aptamus; fii&ç, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte misccmus. Tropi vero,

ut in melopoeia, ct in rhythmopoeia tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonicis eos superius memoravi. Numerum autcm marem esse, mclos 99o

fcminam noverimus. Etenim mclos materics est, quae sine propria figura

dactylicus] MS. ubiqnc dactylus. Grot. systalticos] Alii, Grotio teste in margine, syin

bacchio] Codex Oarnistatteiisis anlibaccJiinm, slaticos; sed rctinui vulgatam, ctsi unus tantum

male. Vide superius (§. 986). systalticorum tropus sit (vide ad §. 947), ut rcliqui

exordium] Codex Darmstattcnsis ordinem, for- omissi esse vidcantiir. Ccterum quod superius in

tasse melius. Scd ctiam ccrlius esse videtur, pro harmonicis eos commémorasse ait, nihil iuvenimus,

trochaeum legend tun esse chorium, quae со facilior nisi in loco dc melopoeia (§. 9Gi>) exciderint. Sed

erat confusio, quia ipsum troclutettm ¡nlcrdum lioc in his quoque Aristidcm (p. 43) caece exscripsiss«

vocabulo appellatum esse constat (Quinctilian. 9, arguitur.

4, 80). melos materics] Maferiam feminac assimilât. Sie

ел* trochaei position*] Secutus sum codicem Aristoteles lib. I. axQOCí¡xax(OV tpv6íX(úv: ri utv

Darmstattcnscm et anteriores editiones, nisi quod yàg vftO[l¿vov6cc Ówaixia xij flOQtpij Tíüv ytliae

in seqiicntibus indicio habent pro initio iambi; fO¡JL¿V(OV ¿6xív соблео ¡ir¡Xr¡Q etc. quae ibi ee-

Grotius autem ¡ta ediderat: »ex trochaeo positione quunttir. GnoT. — Vide inprimis Aristidcm (p. 45

et indicio numeri componendi« etc. Ceterum non ct 90 Meib.), cujus hace verba sunt: xiveç âè

persanatum locum esse facile apparet, quare lacu- xcov JtaZaitöv xbv (lev pvdfiov aggsv аЛЕ-

nac signum posui. KtiXovv, xo ôè ¡xèXoç -&i¡Zv' xo fiiv yàç /li/.oç

ertLArjiptc] Ita et MS. Alii èftiâéÇtoç, qnod ccvevécyr¡xóv xi s6xt ка\ àô^fiâxi/Sxov, iiArjç

tult èifLâ£$tç codem sensu. GnoT. — Itcichenau- èrtè%ov Xèyov dut xr¡v ïtQoç xovvavxLov èrtiensis

epilempsis pracbet, Darmstuttensis et Mon:«.- xrjÔEiôxrjxa , ¿ âè цъдцос JtAcCtXEl XE avxo

censis (C) epilcmsis. Aristide* (p. 45) simpliciter xcà xivsî xsxayfiévùiç y rtotovvxoç Àôyov ¿jfi-

Zrjxfxçt vide superius (ad §. 93C). %(ov XQOS r0 rtoiox>u.tvov.

768 Martiani Capcllae lib. IX. §. 99S.

censetur, rhythm us autem opere quodam virilis actus tarn formam sonis,

quam varios pracstat effectue.

996 Quae quum Harmonía intentis tarn divis quam hcroum populis augusta

quadam suavitate percurrcrct, ad cantus carminumque dulcedines decenter

régressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis хо'цщбм

modulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptatc pervenit.

997 Habes senilem, Martianc, fabulam,

Miscillo lusit quam lucernis flaminc

populis] Temeré Bartbins (in advers. p. 1507)

с libro ano pracfert pupúlis. Quod non fecisset,

si totum Icgisset IMartiauum. Qui cnim intenti Ле-

roum populi hie dicontur auscultati esse, eosdem

supra (§. 904) cam Harmonie adveníase noeter

rctulit.

xoiflT]6tv\ Edit! praebebant Cinesim; ad quod

G ro tius: »Lege cam clariss. Vulcanio xoL/jlt¡6iv, de

qua voce supra, ubi de èyeçoiftoiç.* Monaccnsis

codex (С) dat cymesim, melius etiam Darmstattensis

cymesin. Pravam nempe in cditis lectionem e cor

rupta ortam esse pronuueiatione, satis superque alibi

(in palacogr. exit. T. 4. §. 854) demonstravissc mlbi

vidcor.

¡mies] Reposui hoc pro tandem in editis, tam

e variante lectione a Grotio ad margincm rejecta,

quam e codicibus Darmstattcnsi, Slonacensi (C), et

utroquc Meibomiano. Probavit etiam Burmannus

(ad Sucton. T. I, p. 83). Alloquitur nimirum Martiauus

filium cognominem, quod ex initio etiam opens

apparct, nequc tamen intellexisse videtur Scaligcr,

qui Grotio teste legi roluit: »tandem senilis Mar

tianc fabulam.«

senile»»] Sic Fulgcntius noslri simius (mytboL

1, p. 5 Munck. ): »parumper ergo ausculta dum

tibi ruyosam sulcis anilibus refero fabulam«; ncque

tauieu nccesse est cum Heinsio (ad Pbaedr. 3, pro!.

10) rescribí anilem; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burm.).

miscillo] Sic supra:

» Miscilia sacrae dum feruntur curiae.*

Blustrissimus Scaligcr miscilla legit. Guot. — Equidem

sublata ¡nterpunctione sententiam sic expianandam

esse censeo: »fabulam, quam miscillo fla

minc ad luccrnam lusit.« Vox nota, quam tamen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. miscellum

scribunt. Gellius (ab init.): »misccllum et quasi

confusaneum.« Appulcjus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis explcre pectus« scripserat, modo

editionem prineipem et óptimos consulueris codices.

Sensum nullum habere dubitationcm vcrbum immiscuii

paulo post (§. 998) adhibitum docet (conf.

not ad §.915). Metrum quidem flagitat miscilla;

sed sane carmen hoc pluribus locis metro labora t,

quibus omnibus ccrte nemo medicinam afierre po

tent, ita ut Alartionus ncgligenter scripsissc potius

censendus sit.

lusit] Ludere significat carmina componere, ut

•pud Yirgilium (eel. 1, 10):

»Luderc quae vellem cálamo permisit agresti.»

lucernis] Idem quod ad lucernas, sive lucerni»

ardentibus, luccm praebcutibus. Ita et Cicero (Attic.

8, 2 f.): »eadem lucerna cpistolam scripsL« Vide

superáis (ad §. 2). Quapropter me non movent.

Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 769

Satura, Pelasgos dam docere nititur

Artes creagris vix arnicas Atticis,

Sic in novena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggcrans 998

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Ilcînsîus, omnia corrigera tentans (ad Ovid. Burin, syll. cpist. Ill, p. 461 et ad Ovid. T. I,

T. I, p. 90 Burm.) ad hunc locum adnotat, le- p. 90 Burm.) Mcursium, reponitque theatris , pro

gendum videri lúcemete adflamine. Flaminis figura arbitrio scilicet, quamquam libenter concedo reprce

re navali petita est, in qua omnia a prospero liciidi facilius aliorum hariolationes posse, quam

et secundo ventorum flamiiie pendent. ipsum aliquid prohabile afierre. "Videndum tamen

Satura] IfancMartianus улхта rtpogcojtoitoüuv an siibtilitates potissimum dialécticas siguiíicct, quiloquentem

indnxit. Grot. — JXonduin hoc qiiidcm bos unice Attici gaudcrent ita, ut rcliquas onmes

loco; sed paulo inferáis. artes prae illis spernerent. Crcagras cniui non carcreagris]

Artes, quae aegre ingeniosis Atticis nibus modo verum omnibus rebus reconditis atque

íntellíguntnr. \"t i.c4>. — Conjicit JUeursius diacriis; repositis promendís usitatas fuisse Aristopbanis locus

¡ta cnim Attici appellati jam ante Thcsei témpora, docet (in ecclcs. 1047), ubi creagrae appellantur

Si glossas sequamiir, criagris legendum sit ea for- unci quibus urnae ex puteis tollantur. Ñeque humus

ma, qua onagros dicimus. Magis tamen crediderim illc negligendus est, quem oceultum teuere Dialectíinniicrc

Gapellain artes lias suo tempore non tarn cam supra (§. 328) noslcr finxerat; nee quod Plato

familiäres fuisse, quam ciiliiiariain, quam innuit (in sophist, p. 210) hatnatilem piscatiim sopbistas

per nomen instrumenti, quod Graccis xQsayQCt, exerecre dixerat. Sed ut nt haec sint, doctior est vnl-

Latinis ab eximendis carnibus e.vemplum dicebatur. gata, quam quae corrupta haberi possit.

Gloss. Isidori: »Creagrae, fuscinae, ad carnes de quippe loquax] Heinsius (ibidem) legi jussit

caldariis proferendas. « Similis est ilia Ciccronis Unguax, quia versus vitio labore t; sed melius fucrit

sententia: »quorum auditores disciiin aiidirc maluut, ¡psi Martiano lapsum tribucre, quales boc ipso in

quam philosophum.« Sane de artibus etiam apud carmine etiam plurcs commisit.

Athenienses evilescentibus conqueri videtur Arith- Musas deasque] Amplcxus sum distinctîoncm a

metica, quae supra ait: " Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

»Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras, deique idem in margine notavit, ncscio quo sensu.

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris.» cyclicas] Пае sunt ipsae iliac septem artes, ""quae

Haec qiium ita de despcrato quodammodo loco со- quia orbem qnendam, ut Quinctiliani (1, 10, 1;

gitarem, sneenrrit coq arto [iT]%avr¡c Jiilium sidns, p. 209 Spald.) verbo utar, überaus doctrinae effiex

quo didici Capellán« цетафооишс , ut solct, cere viderentur, hyvxixXioi a Graecis vocatae sunt,

ipsa ingenia со quod scientias appréhendant «cea- Quippe, ut ait Vitruvius (1, 1; p. 16 Bip.), »enyçaç

vocasse. Grot. — Beprebcndit Heinsius (in cyclios disciplina uti corpus unum ex membris est

97

770 Martiani Capellae lib. IX. $. 998.

999

Garriré agresti cruda finxit plásmate.

Нас ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque feile ас bile, multa chlamyde

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

compositii.ii Unde Tzctzes (club il, 525):

»0 KVKAoq xaï dvurtéoaófia rtctvtojv tíov

rQafifiarty.rjg, cr¡roQLxr¡c, avrr¡c <piko6o<píag

Hai tcúv re66aQcov re te%v¿uv róov илг' av-

XT¡V X€l(l6VCOV,

Trjg aQL&nov6r¡c , [xov6ixijg xai rijç yeú>-

(isrçiaç

Hai tr¡c ovgavoßafAOvoc avrrjç ¿Ôtçovo-

[icaç.*

Addc Strabonem (1, p. 15 Casaub.), Senecam (cp.

88, p. 568 Lips.), Pliiùum (lust, nat ¡nil.), Sextum

Empiricam (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. П, p. 196 Reisls.), Sozomcnnm

(hist. ceci. 5, I85 p. 625 f.), quosque praeterea laudant

Salmasius (ad Solin. p. 848), Wowcrus (de

polym.24), etReimannus (idea ant. lit. p.526sequ.),

agresti} Erudito opponit Appulcjus (Flor. 1,

3; p. 12 Oud.) et alio in loco (ApoJ. p. 407) cum Мох pro utqne margo Grotîana atque, male.

urbanitate Attica orna ta prodirc, sed proTiibeor Ca

pellae fortuna , qui causis orandis opliinam vitae

partem impendit jamquc scnili actati propior enris

atquc cgestate obtorpuit.«

chlamyde] Magno ornamento verboruni. Gloss, ap.

Vulcan. — Chlamys apud posteriorum temporum Ro

manos ctiam clegantioruni bouiinum vestimentum fu

isse vidctur, ut apud Scnccam (de vita beata 25), si

lectio certa: »malo quid mihi aniini sit ostenderc practextatus

et chlamijdalus qnain nudis scapulis aut semitcctis

«; sed suffieit nunc dc Gracco eultn intclligcre.

comis] Sic codices Monaccnsis (C) et Reicheñauen

sis uiiice rccte$ vulgo inepte comes. Opponitur

agresti et crudo, ut apud Iloratium (serm. 1, 4, 90)-.

»Hie tibi comis et urbanus liberqne videtnr*

Ct alio loco (serm. 1, 10, 41):

»comis garriré libellât,

Units vivorum.« —

bárbaro coujungit.

cruda] Disputarunt de bac voce virr docti (ad

Appui, apol. p. 515 Oud.). Scd apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polita coque inepta sunt.

plásmate] Fictiouc, quo de sensu jam superius

(6. 915) cgiinus, ñeque erat, quod Ilcinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos reponerc phasmate juberct.

hac ipsa nauci] Scneus hic esse videtur : »Sa

tura ipsa migas sc cgisse sibi conscia eaque re îrata:

posscm, inquit, poético cultu ct elegantia atquc

e Martis curia] Arcopago, in quo olim judiéis,

postea disputationes sophisticae hahitac ; nisi aliam

quampiam Martis curiam Carthaginî imaginemur.

Grot. — Sophisticas disputationes in Areopago non

novi 5 ecterum hune ipsum significan a n ostro eertum

est, licet nihil aliud diccre vellc videatur, nisi ex

ipsis pcnctralihus Athenarum Attîcarnin profectum.

Felicis] Felix Capella ctiam apud Fiilgcntinm

audit (expos, ant. serm. p. 181 Munch.).

/lamine] G rotins с suo códice maviilt famine;

dubîto num justa de causa. Flamen pre impuJsit dtMartiani

Capellae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé,

Proconsular^ vero dantem eulmini,

Ipsoque dudum bornbinatore flosculo

Decerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitndine a Tentis repetí ta, ut superáis

(§. 997). Ccterum in construetione anacoluthia est,

quum /lamine niliil habeat quo referatur, sed infra

demum in verbis »ob hoc creatum« oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsain redcat

rabidum] Quemadmodum rábulas dieimus, et

linguae rabiem Appulejus. Grot. — Vide quae superius

(ad §. 122) anno lav ¡mus.

jurats] Sic scribendum recte Grotins intcllexit.

Hcinsius (ad Ovid. Ibin 14 ; T. IV, p. 21 Burm.)

incredibili temeritatc foris substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis declararent. Paritcr Seneca

(ilercul. fur. 172) »rabiosa (oñ jurgia* dixit. »Cu.

ram districtiorem forensem rabnlationis partibus illigatam

« jam superius (§. 577) Satura Martiano exprobraverat.

canino«] Ovidius:

»Latrat et in toto verba canina foro.*

GR0T. — I4on absimilc veri est, totum illum Ovidii

locum (Ib. 234) nostro obversatum esse. Ccterum

cadem metaphora Sallustius (apud Lactant 6, 18,

16) eaninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 ct Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), propiusque

ad nostrum Petronius Cerberum forensem

causidicum appellat.

proconsulate] Magnus Scaligcr:

„Proconsulari jura dantem culmini.«

Grot. — Inepta cmendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectioncra baud negó; sensus tarnen patct, Martianum

apud Proconsulcm African causas egisse. Quod

si metrum palero tur, proponcrcm peroranlem; nunc

doctiores viderint.

bornbinatore] Bombinatore flosculo i. c. clamatore

superflue. Voxan. — MS.:

»ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparât se api, sic Flacciis:

«ego apis Matinae

More modoque

Grata carpentis thyma per laborein

Plurimum circa nanus uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina jingo.*

Bombinatorem dixit quia bombus apiim sonus proprie;

bine illac Graccis dicuntur ßo(lßex>£LV. Theocritus:

eï&s ysvoifiav

'A ßoußevöu (ièfa66a xal ig reov cívtqov

íxoifiav.

Malim autem bic bombilatorem legi, nam ct auctor

Pliiloniclac canil:

nBombilat ore legens muñera mellis apes.*

Et Fcstus bombilationem apum strepitum esse te

stator. Grot. — Ego vero non video qiiomodo torquere

se potuerint viri docti in explicando vocabulo,

quod ct metro et construction! prorsns repugnet,

atque omnino nullum esse videatur. Mibi

nihil certius est quam Martianum scripsisse:

»Ipsoque dum bombinat ore flosculo*;

sed codicum auctoritatcm desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decerlam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerplus, hoc est immiautus, debilitalus

97 *

772 Martiani Capellae lib. IX. §. 999.

Beata alumnum urbs Elisae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

1000 Ob hoc creatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possem haurire póculo?

Testern ergo nostrum quae veternum prodidit

Secute nugis nate ignosce lectitans.

sit, quippe »increments lustralibus decuriatusa sionis habet De verbo nielare Tide nos stipends

(§. 2). Falcem Saturai superius (§. 425) jam cog- (ad §. 2).

nov Juins. somnolentum lucibus] Intcrdiu dormieutem, noctu

canescenti 7'ota] Senescente aetatc. Vulcak. — vigilan tern, qui Afrorum mos est, ob minium îllius

Portasse Icgcndum: regionis aestum, qnod et ipse Martianus J. в de

»Decerptam falce jam canescente rosam.« Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per diem

GnOT. — Mihi quoque verisimillimum est, temporis eilet, noetc et ignibus micat, tibiis, fistula, cymrotam

respiciendam esse cum Yulcanio. Si quis rem balis, tympanisque percrepat, Satyris Acgipanisqnc

altius repeleré velit, caprarum illarum nomen hue bacchantihus«, quem morein hodic Hispana nobilitas

traherc posait, quas Latine rolas appellari apud Var- imitatur. Nam et somnum in multara lucera protraroncin

(de re rust. 2, i, S; p. 257 Gesn.) legimus, hunt, et honam pomeridiani partem quicti tribuunt

ut in suo ipsius nomine docte Inscrit Capclla; sed et ut illi ]oi[iiuntur passait la siesta, noctem alea et

illo ipso loco platycerotas Icgcndum esse verisimi- lusibus transigunt. Vulcan. — Vide taincn ne luces

lins est. pariter ut alias lumina nihil nisi óvulos significent,

urbs Elisae] Carthago; nam Dido alio nomine ut apud Rutilium (¡tin. 1, KiO):

Elissa vel apod Virgilium. Confer Salraasium (ad »Non possum sicca dicere luce vale.*

Solin. 27) et Alodium (ad Justin. 18, в; p. 441 festem ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

Gronov.). Q«od sequitur vocabulum quern, in an- lectitans, nate secute testcm, quae veternum notcrioribus

cditionibus omissum, jam apud Grotium strum prodidit«, hoc est Saturara. Pro prodidit Bar

réete legitur, adstipulantc etiam códice Monaccnsi thius (in advers. p. 1579) in suo códice legi testatnr

(С); ut non necessaria sit J. G. Vossii (de hist Lat I. condidit, quod mavult, nescio quo sensu. Veternus

5 in oper. T. IV, p. 22i) conjectura, qui post urbs, est marcor senilis, ut Celsi (de medic. 5, 20) vocane

biet versus, excidisse suspicatur haec vcl nunc, bulo utar, quem Graeci Xr¡&aoyov vocant; nunc

obsidentem] Ita codex Darmslatlcnsis pro obsi- in signiGcationem imbecillitatis decrepitae usurpatur,

dem in editis, quod et nictruin poscit ut apud Calulluui (17, 24), Horatium (cp. 1, 8, 10),

ulctanli] MS. nictantem: Scaliger ob vers um Virgilium (georg. 1, 124), alios; cf. Arntzcnium (ad

nielante. Grot. — Usita,tissima hypallage nihil offen- Pacat paneg. p. 32) et Barthium (in adv. p. 2078).

oqBJeduio^ ■uiiueniSed £LL

та ■»•«э -(ig •<fdog

»»d 151 ЧП VU § *62 — 062

551 £02 — 862

£51 862 — 00*

*5I 10* — «0*

2*1 50* — *0*

051 *0* — 90*

API £0* — 80*

851 60* — 11*

651 11* — 51*

021 51* — £1*

121 21* — Я1*

г-ci 91* — 05'/

221 05* — EP*

*2Ï 55* — 25*

Я21 25* — *5*

921 ЧЛ Л •§ R6* — 05*

£21 05* — 65*

821 65* — Я2*

621 Я2* — £2*

0*1 82* — 1**

1*1 1** — £**

5*1 2'/* — Я**

2*1 0** — 8**

**ï 8** — OR*

Я*1 ОЯ* — 12*

9*1 5R* — *Я*

£*ï *Я* - ¿я*

8*1 8R* — 09*

6*1 09* — го*

0Я1 29* — 99*

1Я1 99* — £9*

521 ¿9* — 69*

221 69* — 1£*

*2ï 5£* — *£*

ЯЯ1 *£* — 9£*

9Я1 ££* — 18*

£Я1 18* — Я8*

8Я1 Я8* — 88*

6S1 88* — 50*

ooi 56* — ОС*

lOÏ 96* — ООЯ

SOI 10Я — £0Я

201 *ОЯ — ЯОЯ

toi ЯОЯ — £ОЯ

Я01 80Я — -в!Я

001 01Я — 51Я

£01 SIS — Я1Я

891 01Я — 81Я

601 81Я — 158

Oil 15Я — 55Я

1¿1 5БЯ — *5Я

5£1 *бя — £5Я

2£I £5Я — 124

*¿l 1£Я — £2Я

Mi ££Я — Я2Я *

Oil Я2Я — 82Я

ш 82Я — 62Я

8iï 0*Я — £*Я

Cil £*Я — Я*Я

081 Я*Я — ОЯЯ

Р3 »0JD Pa •<ido}I та •»«э -pg •ddog

Яп«1 I ЧЛ I •§ I — 6 3vd 10 ЧЛ Ш § 605 — 0£6

_ 5 5 — * . 50 IÍ5 — 5£6

2 Я - £ 20 2Í5 — 0£5

* £ — 8 *9 Ü5 — 8£5

Я —6 II 20 6Í5

9 II — *I 00 6£б — 085

£ *I — 91 £9 085 — 585

8 « — 05 89 585 — 285

6 £5—15 69 *85 — ÍÍ85

01 26 — ЯБ 0£ 885—085

II 65—05 li 685 — 165

51 £2—02 5£ 166 — 565

21 *2 — £2 2£ 265 — *65

*1 £2 — 0* *£ *6б — Я65

21 0* — ** Я£ 966 — £65

01 S* — 6Я 0£ 865

£1 00—09 ££ 865 — 002

81 £9 — 80 8£ 002 — 502

61 60 — Я£ Ci 502 — *02

05 R£ — 18 08 *02 — ЯОЯ

15 18 — 68 18 ЯОЯ — £02

65 56—68 58 £02 — 602

£5 56 — 06 £8 602 — 112

*б ЧЛ II

§ £6 — 66

*8 112 — 212

Я5 001 — Я01 Я8 ' £12 — *12

05 001 — 801 98 *12 — Я12

£5 601 — *II £8 Я12 — £12

85 *ll — £11 88 £12 — 812

65 811 — 611 08 812 — 052

02 051 — 551 06 152 — 552

12 251 — *5I 16 552 — *52

52 251 — 051 56 S52

22 051 — 021 26 Я52 — 952

V2 021 — *2I *e in .VI 5 £52 — 852

22 221 — 621 Я6 852 — 1££

ОС 621 — 6*1 OG 522 — 922

£2 2*1 — 6*1 ze 922 — 5*2

82 6*1 — 5Я1 86 5*2 — **2

ее 5Я1 — 8Я1 66 **£ — 9*2

0* 6Я1 — 001 001 9*2 — 6*2

IV £01 — 6£1 IOÏ 6*2 — 1Я2

5* 5£1 — 681 501 5Я2 — 2Я2

2* 281 — 261 201 *Я2 — 9Я2

** 261 — 005 *0I £22 — 092

Я* 805—005 Я01 092 — 592

0* 605 — Я15 001 292 — *92

Ь* 015 — 055 £01 *0£ — 002

8* 'ЧЛ III 5 156 — 656 801 092 — 892

6* 655 — *55 601 602 — 0£2

ОЯ Я56 — 656 Oil 0£2 — 5£2

1Я 655 — 1£5 111 ££2 — Я£2

52 525 — 225 511 0£2 — 8£2

22 *25 — £25 211 8£2 — 6£2

*2 825 — 1*5 *1I 6££ — 282

Я!! 5*5 — 2*5 ЯП *82 — Я82

Oß 0*5 — 0Я5 Oil 082

£2 1Я5 — 8Я5 £11 082 — 882

8Я 6Я5 — 105 811 882 — 682

6Я 505 — Я08 611 082 — 162

00 005 — 605 051 162 — *6S

sivoixma яумпхочэ мю smdvnovHYd siKTviddOH

OLLVUVdWOD ЭДОТУШОУЛ

774 Comparatio paginarum.

Ed. Grot. Ed. Корр.

I'ag.181 Lib. V. §. SSO — 853

183 533 — SSO

185 830 — 357

184 337 — 300

188 300 — 305

180 303 — 303

187 303 — 300

188 lift. VL 8. 307 — 875

189 574 — 878

190 878 — 382

101 885 — 587

192 387 — 392

193 892 — 594

194 894 — 398

193 899 — 001

190 002-000

197 000 — 009

198 009 — 012

19» 012 — 010

200 010 — 021

201 021 — 023

202 023 — 029

205 029 — 034

204 053 — 039

20Ö 659 — 041

20« 042 — 044

207 644 — 040

208 040 — 649

209 030 — 051

210 031 — 054

211 654 — 030

212 050—039

215 039 — 602

S14 002 — 603

21a 005 — 007

210 C08 — 070

217 070 — 073

218 074 — 070

219 670 — 079

220 080 — 084

221 085 — 089

222 689 — 691

225 092 — 094

224 694 — 090

223 098 — 701

22G 701 — 705

227 705 — 706

228 70G — 709

229 710 — 712

250 712 — 714

251 715 — 710

232 716 — 720

Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 255 Lib. VI.

§.720 — 722

Pag. 285 Lib. VIII

§. 844 — 846

234 722 — 724 280 846 — 849

255 Lib. Vil.

§. 723 — 726

287 849 — 832

250 720 — 729 288 852 — 833

257 729 — 751 289 836 — 838

258 731 — 752 290 839 — 800

259 755 — 755 291 SOI — 8G5

240 735 — 737 292 804 — 800

241 737 —738 295 8G7 — 869

242 738 — 740 294 870 — 872

245 740 — 743 293 872 — 874

244 743 — 740 296 875 — 877

245 740 — 749 297 878 — 880

240 749 — 730 298 88Г— 883

247 730 — 735 299 884 — 880

248 733 — 785 800 886 — 887

249 753 — 757 301 Lib. IX. §. 888

250 757 — 759 302 889 — 892

231 759 — 701 503 895 — 896

252 761 — 702 504 896-898

255 702 — 70S 503 899 — 902

254 704 — 707 306 905 — 903

235 767 — 709 507 903 — 908

23« 709 — 771 308 908 — 911

2Ö7 771 — 773 509 911 — 914

258 774 — 776 510 914 — 917

259 770 — 778 511 917 — 919

200 778 — 780 512 919 — 923

201 780 — 782 515 923 — 926

2G2 782 — 784 514 926 — 950

205 783 — 780 513 950 — 951

204 780 — 788 316 951 — 953

2G5 789 — 791 517 955 — 957

200 792 — 794 518 937 — 940

207 795 — 797 519 941 — 945

208 797 — 800 320 945 _ 947

209 801 — 802 321 947 — 930

270 LU». VIH. §.803 — 804 322 931 — 934

271 804—803 525 934 — 938

272 805 — 808 524 959 — 901

275 808 — 811 523 962 _ 964

274 811 — 814 520 903 — 908

273 814 — 817 527 908 — 971

27« 817 — 822 528 971 _ »73

277 822 — 820 529 975 — 977

278 820 — 828 550 978 — 980

279 829 — 831 331 981 — 983

280 832 — 834 552 985 — 986

281 854—838 555 980 — 988

282 858 — 840 554 989 — 992

285 840 — 842 353 992 — 9915

284 842 — 844 350 997 — ÎOOO

INDEX

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MARTIANO

VEL IN COMMENTARIIS AD EUM TANGUNTUR.

1 V literac pronuncia tio §.261

usus in fine vocabulorum 279 sequ. 290.

transitas in alias vocales 253.

conjunctio cum alüs vocalibiis 254.

abacus pulvere superfusus 575. 586. 725.

pingendis forrara opportunus 579. 582.

Pytliagoricus 729.

Abaeneria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abderilae senis alimma 110,

abdicatio filii 470.

abdicativum proloquium 529. 596. Í0I -

Abnoba mons 662.

abollac 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 454.

species 515 sequ.

absque pro praeter 255. 280. 867.

abusio 512.

Abydos urbs 658.

Abyla mons §. 624.

Acarnania 65 J.

accentue quasi accantus 268 sequ.

figurae 275.

accidens in dialéctica 559. 547.

' in rbetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rbetorica 546,

acclinatns 804.

accommodus 901.

accusativi quantitas 280 sequ.

eonstrnctio Graeca 70 not.

acerra 115. 142. 168. 215.

acervus in syllogismis 527.

Aebaja 652.

Acheron ainnis 651.

Acbcrusius specus 688.

Acbillis insula 665.

Aconc portus 688.

77G

Index verborum rerumque.

aconitum §. 688.

acquisitus tonue 931. 941. 954. 963.

Aci'occraunium promontorium 613. 650.

acronycbus ortus siderum 880. 887.

acta deorum a Parcis excepta 65.

Acte nunc Attica 653.

Actíacum littiis 928.

actio an admittenda 455.

proniinciatio dicitnr 540.

Actium colonia 651.

actirum grammaticae officium 230.

verbi genus 509.

acumen soni 932. 940. 947.

acutus accentua 268 sequ.

angulas 711.

adamas 75.

adamantin us 7. 110.

add ictus 446.

addnbitatio figura rbetorica 523.

Adiabcne oliin Assyria 678. 691.

adjacnlatns fulgor 169.

adjectio connnbialis 3.

in rbetorica 562.

Adiris mons 667.

admissum 451. 452.

admonitio 562.

Adon Byblius 192.

Adrastiae urna 64.

Adria urbs 657.

Adriaticum marc 640. 657.

Adrumctus nrbs 670.

adstructio oratoris 461. 467. 473.

adverbiorum quantitas 284. 325.

adultcrium 452.

acet ai in dativo 266.

Aegaenm mare 658.

Acgcum 658.

Acgialos 652.

Aegilios ínsula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

651. Aegusa insula 648.

Acgyptii fusci 729 not.

Aegyptiorum literae 137.

rapes 330.

adyta 812.

instrumenta música 924.

Acgyptus 672. 675.

ibi Astronomía per sécula occulta 812.

ibidem Dialéctica educate 350.

aeizoon berba 141.

Aemonia 654.

Aeneas inter déos relatas 95.

indiges 637.

acncis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Pbilologiae 141.

Aeoliae insulac 648.

Aeolis 685.

Aeolius tropus in música 955.

Aeolus 648.

aequale numeri genus 978.

acqualitas 758.

acquicrurium triangulum 712.

aequidistantcs 817.

aequilatcrum triangulum 712.

acquinoctialis circulus 820. 829.

nox 875.

aequivocum 329. 339. 355.

a«r 149. 165.

tocís quantitas 279.

terram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

acria Juno 149.

Aescbines orator 452.

Aesculapii uxor 4.

Aesopus 558.

acstas 874.

Index verborum rerumque. 777

acstlmator orationie §. 447. 461.

acstuarium 667.

actatcs bominum quatnor 754.

Acternitas Jovis filia 7.

aetber Jupiter 67 not. 150.

Mincrvae attributes 39. 66. УС8.

actbercus fomes 567.

fulgor 814.

aetberea Juno 168.

Aetbiopes 673. 675.

Aethiopia 621. 702.

Aetbiopicnm mare 616. 703.

aetbra 425.

acüirac circulas 567.

Aetbusa insula 648.

Aetna mons 647. .rt.

AetoUa 651.

Afcr Herculis filius 667.

afflictim 327.

afilictio rcrum 567.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dimensio 672. 703.

propria 669.

Africnm mare 645.

agalmata 567.

Aganippe fons 653.

Agatbyrsi 663.

aggarrire 2.

aggerere 250.

aggestio 170. 810.

agoge música 958.

rbytbmica 970.

rbetorica 470 not.

agones 925. \ ' .■■ :>•- . ■

Agrippa 632. 634. .-Li -■ ■•' -

Agrypnia Philologiac ancilla 112. 143.'.

Agylla urbs 642. <•' Ü

ai pro ae 266. ¿r,;>

:■ /

.. i.

■

. - '..li.

•¡'¡J'UC

Ajax §. 472.

ajentia 342. 384. 387. 591.

al in fine 279.

alae remigia 115 not. . j-.j

Alani 663. - u . .

albicare 2. 511. ,• ',,.-

Alexander Magnus 594. 621. 655. 691. 694.

699. 925.

Alexandria nrbs Aegypti 595. 595. 616. 672.

676. 703. 858. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebns imposiia 340. 359. 360.

alimma 110.

alípedes 29. 189.

alites augúrales 26. . x

allegatro 457.

allegoria 512.

aVubescere 25. 51. 181. 726. 915.

aloga spatia in música 949.

alogae lincae 717 sequ.

alogi pedes 975.

numcri 992.

Alpes 613. 634 sequ.

Alpianus et Fontejus cónsules 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

altcrnatae litcrae 203.

altitndo numcrorum 754 sequ.

stcllarum 884 sequ.

altus 452 not ...

alucinan 509.

alumna 87 175.' ? .-'.,"'.

alumnans 815. \ ""'.'

aliunnare 892.

am in fine 285.

Amaxobii 665.

Amazones 665. 925. .».-,„ , 1.

Amazónica pclta 659. . .n, . - i ,...

98

778 Index verborum rerumque.

ambages §.9. 462.

ainbifarîum ni tal 181.

ambiguïtés 462.

ambitior cursus 814.

Ambracius sinus 651.

ambiosius pudor 116.

dice 912.

amentatac bastae 441.

amfractus 425.

amietns 580.

ami tal 181 not.

Amnion 157. 192.

Ammonis oraculum 672.

Annies dil minores Allí.

coelitus defluentes 14.

Amor deorum antiquissimns 1 .

gémi nus 144.

Ampbiaraus 159.

amphibolia 462.

ampbimaccr pes 519.

Ampbion 908.

Ampsaga fluvius 668 sequ.

an in fine 279.

an pro sive 804.

anacamptos 958.

anacepbalacosis 564.

anadiplosis 535.

analogía 289 sequ. 794.

analogicus 756.

anapaestns 519 sequ. 981. seqn

Anaxagoras 592.

Andromedae signum 828. 858.

filins Entinas 677

Andros 660 not.

angelici populi 211.

angélus 155.

Angcrona 4 not.

anguli 711 seqn.

: ■?; '- anhelare §. 441. •.

"j"" anhelus 29.

Anima Entelecbiae filia 7.

animae partes tres 755.

simulacrum Ycrheratum 142.

animae puriores ubi maneant 155.

bcatorum veterum 211.

fontibus emanantes 922.

animalia música adduenntur 907.

animantium divisiones 546. 755.

• . , -■■ effigie literae 157. 158.

Anio 292.

anni témpora quatuor 16. 106. 754.

annus liinaris 866.

f-.'ч . solaris 872.

magnus 868.

anómala 56. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 658. 660.

' *!' antarcticus circuí us 822. 851.

antarcticae terrae 595.

antecedentia in dialéctica 474. 490.

. Antcnor 642.

antezeuginenon elocutionis figura 557.

.*". Anthropophagi 665. 695.

anlhypophora 565.

. ' antiae draco nibus circumflcxac 181.

Antianum marc 644.

antibacchius 986 not.

'"■''• Antilibanus mons 680.

'■'. Г.-!;цю.:'г. Antiochia 678. 680.

•:• Antiochus 619. 691.

'. í>;in."..ií Antipater Caclius 621. \ ■

'■■'■'■ antipodes 605 seqn. 874.

.'•ri: ti ;¡:;-. Antipolis urbs 645.

i i!.i<« • i.iA antîsagoge 524.. . ' ?' > ':<_•:;. . ..(

.;ii..\,:iit/. antîsigma 245. 1.

<";':ic.v..f»,i. antistans 908.

842. '

■;

.<

. . . ■ ,'

Index verborum rerumque. 779

antistes nictans §. 2.

ant ¡slit i u m 134. 893.

antistrophe clocutionis figura 554.

antithesis 980.

nn ti the ton 551.

Antonias orator 432 not.

Aones 924.

Aonidnm vertex 119.

Apamea urbs 685.

Apelles 579.

apex 527.

rationis 367.

Aphrodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes spliaera 28. 814. .

apocatastasis 742.

apocatastaticus 735.

apodictica fides 473.

cognitio in geometría 706.

schemata 715.

Apollo cam Mercurio janctus 8. .'»'

cam Baccho 11.

pest is auctor 18.

lauream gestitat 7.

Joris consiliorum conscius 2¿¡.

auricomus 12.

Musagetes 34.

Clarius 686. <•-..

Didymacus 692.

ejus cognomina 13. ■ •■■[■•

vaticinia 9- ■.••;. > n.

aves 894. ' ..r" . .':

certamen cum Marsya 685.

portas 651. -' »• ■■ ■'■

Promontorium 669. <-c

ci corviis sacratus 455. 894.

ci copnlata Manticc 6. : - ■

Apollonia urbs Cyrcnaicae "672.

Apollonia Palacstinae §. 679.

apólogas Aesopi 558.

apostrophe 525.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 656.

Appias Claudius 261.

appulsus melicus 11.

aprugnus 197.

Apulia 659.

aqua rcrum principium 215.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratère fluens 858.

Aquarius in zodiaco 850. 858. 845.

Aqiiila signum 829. 855. 858. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 858.

Aquitania 666.

ar in fine 279.

Ara signum coeleste 858.

Arabia 595. 621. 678.

Arabici halatus 215;

Arabiens sinus 620. 699.

Aracynlhus 651.

araellcrculis, Liberi patrie, et Alexandria. 692.694.

forma cubica 102 not.

ara tri curvi puer 192.

Ara tus 850" not. .i-i

arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor na vis 183.

Arcadia 916.

Arcadica ratio 437.

Arcadicum sapere 577. . ..,

arcanas prisci juris assertor 898.

Arcas Mercurius 7. 24. 705.

Arcesilas 213.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus spliaera 585.

Architcc tónica 891.

98 *

780 Index verborum rerumque.

arcliivum superûm §. 65.

arcíbus templa Minervae 573.

arcticus circulus 8Í8. 827.

arctoa conversio 505.

lumina 605. ^

Arctophylax 852.

Arcturus 595. 840.

arcus Dictynnae 170.

Ardcae conditor 642.

Areopagus 999 not

arerc, arens 10.

Arcthusa Ions 655.

Argacus nions 690.

Argilctam quo accentu 273.

Arglona Jani uxor 4.

Argo signum coelcstc 850. 835. 838. 843.

argumentatio 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not.

Argyrea insula 695.

Arladnos corona 98 not 838.

Aries in zodiaco 829. 832. 843. 843.

Ariinaspi 663.

Artnis uxor 469.

Arion 908.

Ariphaei 665.

Aristoteles 515. 527. 335. 731.

Aristoxenus 212. 924.

aritbmetica proportio 737.

arma eloqueatiae 426.

armata Minerva 567.

Armeniae 663. 685. 690.

portae 683.

arniipotens Mars 725.

aroma 115. 142. 149. 215.

Arporum conditor 642.

arrade Í7Í).

axrJiyllimos 970. 972.

arrigere aures §. 518.

Arsia (lumen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyrcuaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not

Artabrum Promontorium 611.

Artcmidorus geograpbus 611. 615. 616. 676.

Artes 158.

a Mercurio ínvcntae 56.

Minerva с с и rae 570.

с Graecia Romain migrartutt 574.

Septem liberales 998 not.

artia 949.

articuli 258. 249. 250. 256.

verborum 585.

quaestionum 556.

artificial» argumenta 557.

artindinetum Am oris 917.

as in fine 279. 500.

Asclepiades medicus 926«

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Aegyptus 67£.

ejus dimensio 705.

Asiática jurtsdictio 682.

Asiaticum marc 684.

asinus ad lyram 807 not

asomatos profatus 225.

asperac voces vitandae 515.

aspiratio 252.

assecutor 905.

assertio 121. 185. 229. 550. 592.

assertum 454. 565. 599. 601.

assimile 474. 583.

associus 327.

assultus 804.

assumtio 414 sequ. . .

assumtiva qualitas 454.

Index verborum rerumque. 781

Assyria §. 678.

astra du 97 not. 123 not. 872.

actsecndere 429.

Astraca 174. 810.

Astraeus 817.

astrificare 585.

astriGcus pépins 584.

astriger thalamus 888.

astrígera sedes 808.

astrigeri du 91.

astrigcmm coelum 193. 802.

astriloqna paella 808.

astriluci dîvî 889.

astrisoniis 811.

astritis gemma 75.

astrologi 15.

astrologie 803 not.

astronomi officium 250.

Asturum conventus 632.

Astypalaca insula 612.

asymmctrae lineac 718.

asyndeton 556.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

Athanasia 134 sequ.

Athcnac Afticac 653.

longa intcrcapcdinc restitutae 8(2.

artibus insignes 223. 353. 427.

Atlios mons 655.

Atlantes 673.

Atlantiades Mercurius 38. 726. 889.

Atlánticas occaiuis 623. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 213. 971.

atque pro statim 21.

atramentnm 224 not. 225.

Átropos 65.

Attacoras sinns 693.

attemptarc, attentare §.888. 895. 924.

attentas reddendus auditor 545.

Attica 223. 653.

Attiçae creagrae 997.

atticissarc 587.

Attis 192.

an pro о 233 not.

Auchetae 663.

auetoritas 500.

aactumnescere 605.

auetumnus 75. 874.

andaciter 325.

auditores 540. 544. 545.

coium genera 447.

Augilae 674.

augúrales alites 26.

augúrala omina 151.

Augustus 618. 681.

áulica dulcedo 905.

siiavitas 926.

Aulis oppidum 659.

Aulocrcne 685.

aura mentis 1.

aurata vox 429.

arena 628.

anratus Sol 14.

anri flamma 585.

auricomns Apollo 12.

Aurora 116. 219.

Leucotlica 113 not.

Ausoiiiae schöbe 555.

Ausonium mare 649.

auspicia 93. 247. 593. 832.

austral is circuí us 822. 831.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augúrales 7. 26.

axioma scholícnm 327.

782 Index verborum rerumquc.

axis codi л cl raundi §. 301. 664. 739. 815.

Azoni dii 61.

В lilcrac pronunciarte §. 261. «

Babitace urbs 700.

Babylonia G78. 701.

bacclûus 986 scqu. 993.

Bacchus 82.

cliori pater 1.

cum Apolline junctns 11.

puer a Mercurio în coclum portatus 126 not

riilct Dialccticam 331. -124.

Bactra oppidum et fluvius 692.

Bactica 607. 630.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Balarides însulac 645.

Baleares ¡nsulac 643.

balteatus 426.

barbaries copiosa 613.

barbarism! 326.

barbiton 36. 910.

multiforme 915.

bardi 656.

Bargilus mons 680.

bcatitas 265.

beatorum animae 211.

Bebrycia 687.

bello praeest Minerva 568.

Bel us astronomiae inventor 701.

bene corripit nltimam 325.

Benevcntum 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 595.

besse 865. 877.

Bcssi G5G.

Bias Prieneus 807 not.

bibliothecalis copia 159.

bilanx libra §. 180.

binarais numerus 732.

bipedale 346. 363. 372.

biiTus 356.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plenum 912.

Billiynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 903.

sterterc 804.

Blasci 643.

blaterare 414.

blatcratus caninî 999.

Blemmyac 674.

boatus 98. 121. 213.

Bocoti tibicincs 924 not.

Boeotia 651. 653. 659.

bombinalor 999.

bombus 67. 197. 427.

Bootes 98. 593. 808. 852. 841. 845.

Borystlicncs fluvius, lacus et oppidum 663.

Bospborus 661. 688.

Bustaris ncx 469.

Bracaruin conventus 632.

Braccata provincia 634.

braetcac auri 909.

bracteatus 75.

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromialcs vernaculac 801.

Bromius 524. 889.

facetior dcoruin 331.

brumalis circulas 601. 821. 830.

dies 846.

Brundusium 613.

Brultium 638.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 783

bupacda §. 31. 908.

Biitiirottim 631.

Byblius Adon 192.

byssus 114.

Byzacium 670.

Byzantium 0Ö7.

С litera duplex 276.

in fine Tocabuli 279. 283. 284.

ejus pronunciatio 261.

caballas Gorgonus 119.

caccmpbaton 518.

cacumina i. q. acccntus 273.

Cadmus 7. 95.

caduccus 9. 126. 838 not.

Caeculus 642.

Caclius Antipalor 621.

Caesar Catonem aecnsans 468.

Air gust i filáis 681.

Caesarangustaiius conventas 632.

Caesarea Africae 668.

Cappadociac 690.

cacsiim in orationc 527 sequ.

calami musici 916. 924. 923.

Calamina insula 927 not.

Calaris urbs 612 not.

calecí Jovis 66.

Jnnonis 67.

Solis 77.

ex papyro HS.

Caledonia silva 666.

Calcon portas 631.

caligosns 67 not. 805.

calleo cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 138. 888.

Cyllenium orbem complexa 28.

Callirboe fons 653. 679.

Callodes insula 645.

Calpc mons §. 624.

calumnia 67.

calvitiam 804.

Calydon urbs 651.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camocna 1. 915.

Campania 594. 638. 641.

Campbasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 835. 811. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorinm 669 not.

candores fulgentes 196.

Canícula Signum 98. 830. 838. 841.

caníiii blatcratus 999.

cannulae 224.

Canopicum IN'ili ostium 672. 675. 676.

Canopos urbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

canor et vapor 917.

Capeila Martiani cognomen 806. 999.

caperatas 509.

Capbareas Promontorium 659.

capillitium 181.

implex um 531.

capillom solvere 903.

Capitolium 223 not

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

Hcniocbi 838.

ejus similis insula 658.

Capraria insula 643. 644. 702.

Capreae 644.

Capricornns in zodiaco 830. 835. 843. 849.

caprigenam tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsae §. I>22.

captcntuli ludi 425.

Capua 556. 659.

caput cum dativo 125 not.

Caralis urbs 612.

Caralitanum promontorium 645.

Carambis promontorinm 615. 689.

carbasina volumina 156.

Carceuna urbs 668.

Caria 686.

carians tripus 10.

Garmania 699.

Carmen tis 159.

Carneados 527.

caro 292.

Carpatbium marc 612. 684.

Carpi 669.

Cartbago 627. 652. 669. 672. 999 not.

nova 655. 645.

Carystus 659.

Castus mons 680.

Caspiae portac 685. 691.

Caspium mare 619. 665. 691. 695.

Cassiodorus 505 not.

Cassiopea 855. 858. 842.

cassus (a, nm) 7. 10. 91. 100. 109. 576. 592.

805. 905.

Castalius 651.

Castor 298.

Castores 50. 85. 210.

castra Hannibal» 640. 649.

castrat us 512.

Castillo oppidum 651. 635.

Catabatbmos 672.

catacbresis 512.

Catamitus 544.

catcgoriae decern 559 sequ. 565 scqu.

Cat'dlus 642.

Catina nrbs §. 647.

Cato Uticeusis 669.

dclibcrans 448.

a Caesare accusalus 468.

Catullus poeta 229.

Caucasus 685. 691. 700.

causarum genera 447 scqu. 466.

natura 469.

ductus 470. 472.

causatio 458. 466.

causativa vis 751.

causativum litis 472.

cavilla 425.

Caycus fluvius 686.

cecaumenus 17.

Cecropiae cathedrae 802.

Cecropidac 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Celaene urbs 685.

Celcritas 7 not.

filia Solls 50.

censio 91.

Centauras sigiium coeleste 850. 852. 858. 843.

centcsimae finges 81.

Cepben 296.

Ccpbeus signum coeleste 827. 838. 840.

cera 558.

fago ¡Hita 225.

Ceras ebryseon 657.

ccraunia gemma 67. 75.

Cerauniiis mons 685.

cerebrosus 809.

Ceres 49. 86.

ejus templum 464.

cernentia 585 sequ.

cerneré ferro 85 not.

ccrritulus 80G.

Index verborum rerumque. 785

cerritns §. 509.

ccrtamina gallorum 177.

cerra Lunae sacra 170.

cervi fistulis capiuntur 927.

ccrviccm jactare 545.

ceryecus 531.

ccssator 726.

ccssim 25. 805.

Cethcgus 269.

Cetus signum 830. 852. 858. 815.

Chalets 659.

Chaldaca mîracnla 142.

Clialdaci 681. 701.

Chalcon portus 651 not.

Cliaoiics 651.

chaos foedifragum 912.

Charis trina 888.

Charités 152. 907.

Charon 142.

Char j bilis 641.

luxuriosa 512.

Chelae in zodiaco 859.

i. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos 66.

Laloia 220.

Pindarea 119.

Cherronesus 658. 660.

Chimaera nions 684.

chirographnm 499.

Chius insula 616. 658.

chlamys 5. 999.

Chones 642 not.

chordacistae 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 52.

¡Husarum 117.

chroma modnlandi genns §. 955. 956. 959.

chromatice diesis 950.

chromaticus 942. 949. 955. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Chrysea insula 695.

Chrysippns 327.

Chrysoceras promontorium 657.

Cicero 436.

consul 431.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 523.

Catonem landans 468.

artem dissimulans 516.

versus non évitât 517.

reprehenditur 519. 522.

ejus exempla usurpât Rhctorica 459.

in rhetoricis 399. 439. 443. 487. 508.

531.

in academicis 517.

in Hort ens ¡o 441.

in Quinctiana 556.

in Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divinatione in Caecilium 505. 522,

in Vcrrinis 449. 469. 485. 487. 491. 493.

495. 504. 507. 509. 510. 515. 517. 529.

554. 556.

in Verrinarum séptima 504.

pro Tullio 509. 556.

in Corneliana 492. 506. 523.

pro Fontejo 534.

in Cacciniana 527.

pro Cluentio 507. 518. 523.

de lege agraria contra Rnlliim 534. 536.

in Catilinariis 496. 498. 505. 529.

in Murcniana 525.

in Scauriana 441. 469.

pro domo sua 453. 512. 528.

99

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolcmaeo §. 524.

pro Caelio 469. 505.

in Pisoncm 498. 512. 543.

pro Milonc 441. 451. 452. 461. 469,

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528. 536.

pro Ligario 520. 523.

pro rege Dcjotaro 492. 502.

in Pbilippicis 472. 486. 488. 494. 511 >

lii oratorc 519.

Cicones 656. 694.

cicuta 916.

geminata 908.

cicrc pectus 24. 91.

son uni 117.

barullo и 913.

cantus 918.

cilia 132.

Cilicia 678. 682. 690.

Cimbricum promontorium 618.

Cimmcrii 665.

Cimmerius lacus 662. 685.

cingulum 115.

poneré 149.,

chinama 902.

Cinxia 149.

Circeja babitatio 641.

circi organici 119.

circote 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 579.

circuíala ordinatio 660.

circulât»* 331. 423.

circuli 815. 817. 827 sequ.

planctarum 117. 856.

eorum spatia vcl intercapedines 199. 814.

837.

circulus 711 sequ.

aetbrae 138. • - i

circumactus §. 429. 918.

circumactio 885.

circumBexus 268. 273.

circumscripta 527.

circumstantiae Septem 557. 559.

circumvolitabilis 584.

cire 91.

cirrati 326.

Clrrba 119. 651.

Cirrbaei recessus 11.

Cirta coloiiia 660.

Cithara Deliaca 924.

citbarae usus et effectue 925. 926.

clangor 566. 809.

Clarius Apollo 30. 34. 326. 686.

clauderc sécula 123.

* fatibus orsa 802.

Claudius Imperator 275.

(Appuis) 261.

clausula 517. 519. 521.

Cleonaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens 548.

climata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106.

climax 536.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 443. 453. 454. 469. 512.

Clotho 65.

Cluniensis conventos 632.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Mincrvae 569.

coactus 135. 458. 814.

coagmentatus 513.

Index verborum rerumque. 787

coaptarc §. 6. 94. 441.

coccinura 140.

coccus 7.

coclcstis Juno 58.

harmonía 12. 27.

coeli partes sedecim 45.

coclicolac 3. 41. 2 IS. 425.

coelicns scnatus 891.

codifier 637.

Coelulam signum cocleste 838.

coelum 150 not

Coene insula 648.

cocrcitio 643.

cogitationum arcana 153.

cohibcutia 949.

Colchica fiducia 110.

collactcus et coHactaneos 6. Illcollatcrare

249.

collatio 469. 717. 737. 741.

colliderc 464.

colliniatus 729.

colluctari 556.

colon 520. 527. 529.

Colophon urbs 686.

color 709. 956.

orationis 471.

colorahilis 942.

colorare *vocem 541.

Golubraria insula 645.

columbinnm collum 215.

columen sectatornm 436.

coluri 823. 832.

comarom fucus 696.

comis 82. 999.

comma 520.

Commagcnc 678.

comminucre caput 88.

commotio animorum 475. 504. 544.

commune verb! genus §. 509.

communis syllaba 278.

comoedia 558.

comparatio 454. 457. 496. 758.

comparativa qualitas 451.

comparativus pro superlativo 6 et passim.

compendia intelligence 815.

compensare 560.

compensatio 457.

со m pe tenter 614.

complcxio 404. 531,

complcxiva conjunctio 272.

complicare 610.

composite spatia 949.

compositi numeri 750. 776. 778. 784.

in rhylhmica 979.

compo sitio 514.

coinpositiviis 945.

conccptio 557.

communis 755.

conccptns 428.

concessio 454. 458. 555. 562.

conchae 905. 915.

conciliatio animorum 475. 502.

conclusio 408 scqu. 506.

concolorus 80. 659.

concordare 376. 947. .

Concordia 147. 751.

concubiae 37.

concussus 26. 552. 901.

condicere 97.

conditionalis Syllogismus 545. 414.

conditores urbium 642.

condylus 88.

conferrc arb! tri um 91.

confluís 407. 716.

confirmatio 544. 557.

conflictos 450. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numéros §. 782.

conglobare S3 7.

conjectura 444 sequ. 4SI sequ.

conjecturalis virga 7-

conjugata 474. 484. 559.

conjugationes 511 sequ.

conjngîa sacra 3.

conjuncta 489. 559.

conjunctarum tetrachorda 942 seqn. 961.

extenta 931.

eonjunctiones 286. 310.

connexe 387.

connexio 554.

connivere 25. 27. 112. 184.

connubialîter 576.

conquestio 565.

consanguineus 1.

conscius 31. 919.

Veneris 903.

Consentes dû 41. 45.

eonsequentia 415. 421. 474. 491.

consistoriura Jovis 64. 89.

consonantes literae 233. 239.

constipare 599. 724.

constitutiones causarum 445.

consul 483.

consulares Romulei 578.

Cousus 54.

son tarnen 16.

eontentio 543.

continare 897 not.

continua quantitas 371.

Tox 957.

continus 937 not.

contradictor 459.

contraria 384 sequ.

contrariae leges 464.

conlrarium 372. 377. 488.

contributae urbes §. 632.

contumiae 424.

conns 721. 722.

convenientia 950.

conventus juridici 650. 652.

convergió in dialéctica 378. 397.

in rhelorica 525. 554.

in música 970.

copula 979. 989. 991.

sacra 1.

Copulare 1 not.

copulatio 509. 532.

Cora oppidum 642.

Corax 435.

Coraxicus nions 685.

Corcyra 658.

Cordubensis conventus 650.

Corinthus 652.

Cornelius IVepos 621.

corniculata Luna 758.

cornua in syllogismo 327.

corollàc 119.

corona 1.

Sous 75.

Jovis 66.

Palladia 46.

Ariaducs 98. 838. 841.

austrina 858 not. 842 not

eorporatio 752.

corpulent us 154. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

eorrogarc 7. 49. 52. 151. 215.

corrugare 809.

Corsica 659. 644.

cortina 894.

coruscifer 808.

cor vus Apollinis ales 435. 895.

Index verborum rerumque. 789

Conus signant coelcste §. 829. 838.

Cosenra insola 648.

cothurnati cantas 121.

cothurnus 809.

crassitude 7öi.

Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signum codéete 829. 838. 843.

creagrae Atticae 997.

creperum 2. 116. 80S«

crcpidac 10. 581.

crcpitacula 7. 909. 927.

crepitare 11.

Creta 659.

Crêtes 925.

Crcticus 990. 993.

cri cote spbaera 815.

crinalis spicus 903.

eriniti sapientes 812. 906*.

crispa ¡nflexio 511.

cris tac cum aprugnis denlibut 197.

tergeminae 568.

critic! 230.

crocodilus in navi solar! 183.

erocus 7. 686. 903.

crotalornm tinnitus 133.

Crotón urbs 650.

crudas 998.

cruenta rytbmica 120.

ernstari 608.

crystallos 75.

es litera a Claudio inventa 245.

Ctcsiplion urbs 701.

eubi talis mensura 811.

cubus 102. 721. 740. 746.

culcus 465.

calmen pignoris 180.

Cumaea Sibylla 159.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888.

cunabula 586.

cuncticina vol up tas 905.

Cuniculariae insulac 645.

cnniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himeros 905.

enpitor Jupiter 589.

cnpresens Silvani 425.

Curetum rex Crêtes 659.

curiales Jovis 95.

curiarum facta 429.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cnrsim 566.

cursor Mercurius 25.

eursu velocissimi Troglodytae 702.

enrsus astrorum 97. 118. 186. 811.

Curubis oppidum 669.

Cybele 4. 740.

Cybele'ia tympana 170.

Cyclades insulac 660.

eyelicae disciplinae 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894.

alites augiiralcs 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 838. 843.

cylindrus 721. 722.

gemmans 588.

Cyllcnius Mercurius 5 et passai.,

eyma 814.

cymbala 367.

Cynos sema 658.

Cypris 1. 5. 34. 905.

Cyprus insula 612. 682.

ГV

790 Index verborum rerumque.

Cyrenaîca §. 672. 703.

Cyriios insula 644.

Cytorns mous 689,

D litcrac prounnciatio 261.

Daci 665.

dactylicus 519. 977. 981. 993.

dactylus 984.

Daedalus 579.

ejus filiiis Ja pyx 642,

daemones loi not. 154.

Damascene 678.

Damon musicus 926.

Danac 642.

Danubius fluvius 662,

Dardani 655.

Dardanus 642.

dare pro docere 118,

Darius 661.

decani 200.

Decapolis 679.

decas 734. 742. 746.

decens 1. 888. 905.

deccre 545.

deccrncrc 85.

decipula 823.

delectus Solis et Lnnae §. 858 eequ. 869 sequ.

defmitio 339. 349. 354. 361. 365. 378. 414. 475.

in geometría 711.

definitiva controversia 451.

dcflexus 849,

deflorare 326.

defluere 207. 732,

deformatio 524.

deformiter 545.

dejeratio Pythagorae 107,

delere taedia 704,

Dcliacnm fatum 24,

dclibcrativum genns dicendi 447. 467.

deliberator 447,

dcliquia Solis 594.

Delhis Apollo 7. 12. 34. 210. 263. 326. 328.

810. 891. 894. 914. 920.

Dclos insula 10. 660.

delphini 927.

Dclpbinus Signum coclestc 838. 841,

Dclphos urbs 651.

Delta in Acgypto 675. 676.

Dcltoton 832. 838. 845.

demcarc 150.

dementire 806,

Dcmocritus 110 not 213. 657.

declarativa pars scntcntiae 341. 395 409. 422, Dcmodamas 692.

declinatio 227. 290. 510.

decolorare 580.

decreta publica ad lyram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussare 208. 825.

decussatim 85.

decnssatus 37.

dedicativa pars scntcntiae 396 sequ.

deduetus 138.

numerus 991.

defectiva 312.

dcmonstrativnm genus dicendi 447. 468.

demorator 87,

Dcmostbencs 429 sequ.

demuletare 807.

dendrites 75.

denominative 581.

Denselatae 656.

dentatus 386,

denles quando emergent 739.

deorum concilium seu senatus 33t 40. 69. 97. 99.

803. 914.

Index verborum rerumque. 791

dcorum plebes sea vulgus §. 45. 425.

domas sea mansiones 4ä sequ.

nomina multa 149 not

risas 332 not

mater Arithmetica 750.

itinera 811.

stem ma ta 137.

depile calvitium 804.

deponens 509.

depositio vocis 974.

deprecatio 458.

deprecativa qualitas 457.

dcpulsio 445.

deri vatio 511.

desadatio 577.

detractio 557.

deus unus 751.

de vi us promissi 222.

diadema 7. 114.

Junonis 67.

IVcptuni 80.

diámetros 712. 714. 755.

diametri regula in música 952.

Diana 85. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 954. 944. 950. 951.

in coelo 199.

diapente 107. 954. 950.

diaporesis 525.

diastema 948.

diastema tica 957.

diasyrmos 525.

diatessaron 107. 954. 950.

diatónica modulatio 959. 965.

diatyposis 524.

dicabula 809.

Dicaearchus 590. . . >

dichronon in rliytbmo §. 982.

Dictynnacus arcos 170.

mons 659.

didere 3.

Dido 279. 485. 999 not

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuque quot partes planctae currant 864.

diei longitude 595.

dierum noctiumque inacqualitas 846.

accessus 875.

dies septem 758.

semestres 664.

diesis 11. 950. 948. 950. 955. 971.

diezeugmenon in rbetorica 556.

in música 951.

differentia 559. 546. 478. 487.

di fierre animo 109.

diífidcns sui 425.

difiinitio 559 not

Digiti! 642 not.

digitis computandi ratio 102 not 729.

coërcetur numerus 746.

digressio 552. 565.

dû 150.

aërii etc. 810.

i. q. astra 95 not 97 not. 125. 819.

azoni 61.

duodecim 42. 914.

fatales 810.

hospitales 53 not.

minores 167. 425. 729. 810. 906.

novcnsiles 46.

publici 59.

r uricol ac etc. 889.

septem residui 43.

tcllnstres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque:

du nuni fato rcgantur? §. 52.

dilophos ales 177.

dilnere 545.

diluvialis consternatío 812.

diluvium 633.

diminntio 302.

Diomedei cqni Gö7.

Diomcdcs 642.

Dione 723.

Dionysins i. q. Bacchus 158.

Dioscuri 83.

diphthongi 277.

diplasia ratio 107. 934. 931.

dipondius 737.

dircctac lincae 709.

directiangulas 712.

directilincus angulas 711.

directim 411 not.

directas angolas 711.

dirigescerc 888.

Diiis 667 not.

diritas 224.

Dis 166. 191.

discernerc verum 529.

disciplina« 158.

soliriac 220.

in famnlitio Mercurii 36.

cyclicac 998.

discoloras 67. 528.

Discordia 47. 752.

discreta qiiantitas 571.

discretio 11. 52.

discussius explorare 891.

disdiapason 950. 935.

disemus 978. 981.

disgregus 892.

disjoncta spatia 949.

disjanctio 417.

disparare §. 10. 24. 623. 714.

dispendiam 452.

dispensare 806.

dispositio 567. 442. 506. 616.

dissilire 806.

dissimilitudo 487.

dissona sacra 191. 205.

dissnasor 467.

dissultare 5. 155. 906.

distermina 714.

districta cura 577.

disyllaha 269. 521.

dithyrambica modulado 965.

dilhyramhus 519.

ditrochacus 519.

di versicolor 14. 15. 67. 811.

dividend! modus 559. 552. 551.

divinado 159. 167. 192. 755.

ejus genera 9. 894.

divisarum soni et ietrachordum 951. 944. 934. 961.

divisores 492.

Dmolus 250.

dochiminae 990.

dochmius 519.

doctifícus ardor 567.

doctiloquus 905.

doctus in hypaDage 56.

Dodonaci Jovis fanum 651.

dolía Apollinis 17.

domiduca Juno 149.

domus Dcorum per zodiacum 44.

Dórica na lio 555.

Dorio melo tinniens orbis 197.

Doris 651. 685.

Dorius so mi s 197. 955. 966.

Dorylaiim 686.

dotalia mancipia 113.

dotis reciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque. 795

draco vigil §. 667.

aeternitatîa symbolum 70.

Signum cocleste 827. 832. 833. 858. 840.

Drinius fluvius 650.

Dryopes 651.

ductus causae 470. 472.

duellum 568.

dulcincrvis 917.

dulcisonus 888. 908.

dumales setac 529.

duodeeim radä Solis 188.

conversiones Lunae 170.

borae 76.

minima 41. 914.

dupllcatio 750.

duplices literae 276.

dyas 707. 732.

Dyrrhacliium 657.

dyspropboron 514.

E literae pronuncia tio 261.

usus in fine vocabuli 255. 279. 285.

transitus in alias vocales 255.

ebenens 80.

eblanditus 920.

ebrios música sanat 926.

Ebusus insula 645.

eccentros terra 849. 855. 875. 879.

eccentros telluris circulas 884. 885.

eetblipsis 267 not.

edentulus 586.

edisserere 817. 850. 921.

Edonii 655.

«flamen 527. 556.

effect a 494.

effigiare 579.

effigientia 922.

ugersimon 2. 911.

291.

ei pro i §. 277.

el in fine vocabuli 279.

elatio 982. 985.

Electridcs insulac 666.

electro purior 14.

praenitcre 66.

elegiacus pentameter 521.

elementa narration» 552.

elemcntorum numerus 754 sequ.

praesulcs 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 758.

Ductus 814.

elepbantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elepbantus pro ebore 225.

Eleusina lampas 170.

elcvatio 525. 974.

Elisae urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 557.

clocutio 442. 508.

ejus genera 475.

ejus ligurae 526 sequ.

•loqucntia 475. 508.

eloqui 341. 588.

eloquium 591.

Ematliia R55.

emissio 932.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279. ,(.

enarmonia diesis 930. 948. 959.

modulatio 942. 949. 955. 959.

encliticae 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Engonasis 827. 858 (v. ISisus). , ,

enneapbtbongoe cbelys 66.

14

966.

.■i

100

794 Index vcrborum rerumque.

cniicas §. 741.

Ennianum distichon 42.

cnodis arundo 906.

enrhythmos 970. 972.

cntcJccbia 7. 213.

cnumeratio in orationc ÖG5.

Enusis insula 645.

со 521.

Eons occanus 693.

cpanalepsis 533.

cpanaphora 554.

Ephialta 425.

cpibatis paeon 989.

Epicrcne 653.

Epicurus 215.

cpicyclus 879.

cpilogus 475. 506. 541. 565.

Epimelia 145.

cpimcrismos 564.

Epirus 659. 651. 655.

epistolaris Jovis 896.

cpitbema 225.

cpitrita ratio 907. 953. 951.

epitritus 977. 978.

iambus 986.

cpogdoi ratio 108. 955.

cquarum fetura 629.

cqui Sous 29.

Diomcdis 657.

Equus Signum coeleste 828 (v. Pegasus).

er in fine vocabuli 297.

Eratine Cypridis filia 905.

Erato 28. 125.

Eratosthenes 596. 598. 815. 858.

ergastica schemata 715.

ergô 271.

Ericnsa insula 648.

Eridanus iluvius 640.

Erîdanus signum coeleste §.838. 841.

Erigone 174.

erotcma 524.

Erythraea Sibylla 159.

Erythraeum mare 677.

Erythros rex 677.

es in fine vocabuli 501.

Esseni 679.

etesiae 694.

elhica fides 475.

Etrusca disciplina 142. 172. 914.

Etruria 142. 657.

etyuiologia 485.

Euboca 659.

Euclides 587. 724. 754.

Eudoxus 621.

Eumcnides 142.

Euonymos insula 648.

Eupatoria urbs 689.

Euphrates fluvius 615. 678. 681. 690. 701.

Europa 622 scqu. 626.

ejus dimensio 662. 665. 703.

Euterpe 28. 125. 279.

euthia 958.

Evan 804.

evenlus 558.

exacta species 315 scqu.

exaequatum 551.

examina (io 461.

exantlatus 17.

exardesccre 512.

excellentium tetrachordum et soni 951. 944. 954.

961.

ex consule etc. 294.

excrementa 754.

eicubiae 112.

exenrrentia 949.

excusamentum 807.

Index verborum rerumque.

795

exemplum §. 558.

s

exercitatio diutarna 508.

exitinm Saturni 17.

exordium 544. 545. 549.

explctivae conjunctiones 272.

cxsccutio 556.

exsistcns ex non existentibus 206.

exsulis interfector 465.

oxla fissiculare 151.

extenta cborda 951. 942. 954.

extenuare 545.

extimi ambitus munis 202.

coel i conte xtio 810.

extra causam 505.

extramundaniis 58. 910.

dens 202.

exuviae Jovis 65.

Philologiae 114.

F literae pronunciado 261.

usus pro Graeca Ф 511.

semivocalis 240.

fabricator dens 755.

fabriles operac 889.

fabula 550.

face 520.

faceré et pati 240. 565. 580.

faectior deorum Bacchus 551.

faciliter 525.

Facundia 172. 175.

faix Bacchi 82.

Saturni 425. 566.

temporis 999.

Fama 11. 98.

praeconans 65.

famulitiuin 704. 804.

Fantuae ct Fanae 167.

farcinare 998.

fascia §. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

laudibus aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 275. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 560. 755.

proeliorum 925.

fatale temperament mu 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeqne 167.

fatum 52. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Faunus 906.

favillae turicremae 124.

Favonius 629.

Favor 48. 50. 55.

Favores 45.

fax quibus düs tríbuatur 77 not.

febris cantione cúrala 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Februus 52 not.

felis Lu пас sacra 170.

in navi solari 185.

femur feminis 244.

fenestras dissecare lamine 219.

ferula 224.

Fescennina lícentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria insula 645.

fie tío verborum 510.

fictor arbitrarius Jupiter 68.

Fides 147.

quot mollis fiat 475.

fidicinare 928.

figurac in geometría 708.

clocutionura 550 sequ.

100 *

796 Index verborum rerumque.

figurae ecntentiarum §. 525 scqu. 561.

fignratus ductus 470.

finis 444. 44». 452.

unitiva quaes tio 466.

finllor 818. 827. 836.

firmatio 474.

Firmianum marc 644.

fissicularc exta 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistula 927.

pastoralis 924.

sibilatrix 906.

fixa signa in coclo 838.

flabra nemorum siisurrantîa il.

flamen miscillum 997.

flamraata cnpiditas 889.

flammatrix 428.

flanimpiim 114 not. 558. 903.

Flora decens 888.

florea rura 511.

flos genarura 739.

îgnis 206.

rcscclus 902.

flucticolor 67.

fluctigenae divi 889.

fluctuantes segetes 559. 360.

fluctua 814.

Fluonia Juno 149.

Fluvius signum coelestc 843 (y. Erîdatuu).

foedus de conjugio 1. 25. 51. 91.

matris 575.

foenns 505.

foetidus ructus 224.

fomes flammiger 912. .

sensiíicus 185.

Foncs 167.

Fons 46.

fons Gorgone! caballi §. 119.

lucis aethereae 184.

animarum 922.

Fontana virgo 205.

fontigenac virgines Musae 574. 908.

for 311. 525.

forma 559. 544 sequ. 554. 486.

conclu siommi 408 scqu.

conjugationum 512.

in geometría 711.

Formiae oppidum 641.

formulae bamatac 528. 535.

fortis viri pracmium 459.

Fortitudo 130.

Fortuna 55. 88.

Fortunarum populus 11. 14.

Fortiinatae insulae 702.

Fossae insula 645.

fragor 625.

fragosus 14.

fragrare 85.

framca Martis 425.

Fratres septem montee 668.

Fraus 51.

freni 514. 518.

frictus 805.

frontes cocli quatuor 754.

Fronto 452.

frumenti inventio 158.

frutecta 67 not.

fnat 262.

fulcra lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina loi. 897.

et fulgura 125 not.

Jiinoni quoqiic tribuuiitiu 67.

eloquentiae 427.

fumida caligatio 11.

Index vcrborum rerumquc. 797

fiiraída aura §. 124.

fundus 765.

funerationes 696.

fuiigor с. ace. 324.

Fura et Furlna 164.

furor SOI.

furta 726.

forra nox 585.

fnrvescere 80.

fusci Aegyptii 729.

fascina 66.

fusilis 17. 860.

fustis num sit telum 465 not

fustuarium 488.

G literae pronunciatio 261.

Gades 611. 612. 614. 618. 620. 621. 651. 638.

Gaditanum frctum 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 623. 638. 665.

Gaditanus conventus 650.

Galata insula 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 835.

Galilaca 679.

gallarum gummcosque commixtio 225.

Galli 687.

Gallia 613. 618. 634. 658. 665. 66rj.

Gallicum mare 629.

gallinacci pugnaces 177.

Gallas fluvius 687.

Gampbasantcs 674.

Ganges fluvius 612. 694.

Garamantcs 671. 674.

Gargapliie fons 653.

Gaulos insula 648.

gazac §. 578.

Gebenna nions 634.

Gcloni 665.

geminatac noctis obserjuium 157.

Gemini in zodiaco 50. 76. 828. 845. 914.

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Solis 75.

in Híspanla 627.

gemmare rites dicuntur 358. 512.

gcmiuatus 116. 811. 911.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 955.

musicac tria 956.

minion 970.

rhvthmi 977.

vcrborum 509.

generalis omnium pracsul 152.

genesis 752.

Gcnethliace 228. 894.

gcnicula 845.

genitalia Osiridis reperta 126.

genitrix Venus 85 not.

Genius 49. 50. 92. 152.

et Lar 54 not

' Jnnonis 55.

genus 339. 344. 476. 485.

gcometrcs 250.

geometría 588.

Gcrastus 659.

Germania 619. 621. 665. 665.

germanitas 755. 895.

gerulae 579.

gestamina signornm coelcstium 858.

gestus 428. 540. 545. 969.

Gctae 665.

Gigantum proclia 655.

git 307.

glabellus 132.

798 Index verborum rerumque.

glaciar! §. 116.

glandes cantil tianslaíac 928.

glandifer fi 1 1 not.

glauca voliicris 571.

glaucam tegmen 70. 725.

Glaucus 141 not.

globosa animataqnc rotund! tas 140.

globus GG. 595. 394.

gluten et glutiniiui 296.

gnomon 581. У 95. 597. 746 not.

gnomonica supputatio 596.

Gorditanum Promontorium 645.

Gorgadcs insiilac 702.

Gorgo Tritonia 551.

Gorgones 702.

Gorgoncus caballus 119.

Gracclii 452.

Gracchus (Tiberius) 456. 500.

gracilentus 57. 140.

gracilis modiilatio 952.

grácil i tas 109.

Gradivus Mars 4. 82. 210. 425.

gradum faceré 565.

Graeca nomina 272.

Graccia 650 seqii.

Magna 649.

Graccus rcx 654.

Graja levitas 555.

grammaticum animal 549.

grandifer 511.

grandiloqnus 457. 511.

Gratia trina 1. 888.

Gratiac 152. 906.

carum germanitas 755.

gratulan 81. 107. 695. 898.

gravis acccntns 268. 275.

gravitas soni 952. 940. 947.

gremium 590.

gubernator Genius §. 152.

gummis 225. 291.

gurgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 252. 258.

pronuncia tio 261.

syllabas reddit communes 278.

habitationes deorum 44.

habitus 540. 565. 567. 584. 386. .

et amissio 558.

haedi in humero üeniochi 858.

Hacmus morís 651. 655. 656.

halatus 7. 14. 85. 215.

balitas 802.

ballucinari 509 not.

bamus Dialccticae 522.

Hannibalis castra 640. 649.

sepilieran» 687.

Hanno 621.

ejus pcriplus 667 not.

Harmonía 757. 897. 899. 909. 958 not.

coclestis 12. 27. 66 not.

harmonica 956. 958.

propoi'tio 757.

barpae bombique 197.

Harpocratcs 90. 729 not.

liaruspicina 895 not.

baruspicium 151.

basta Gradivi 425.

Mincrvae 569.

Portuni trífida 569.

coclibaris 905 not.

hebdomadis dies 185 not.

Ilcbrus fluvius 656. .»

Hecate 110 not. 735.

Index verborum rerumque. 799

hecatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo nom producatur? 289.

Ilccubae scpulcrum 658.

Lcdcrae arcntes 10.

Hélice 593.

Helicon mons 651.

heliotropios gemma 75.

Hellas 652.

Iiellcbori remedium 327.

Hellen 654.

Hellespont!» 651. 657. 661.

bemicyclia 603. 638. 712.

hemiolia ratio 107. 934. 951. 959. 977. 978.

diesis 930. 959.

bemispbaeria 602. 873.

hcmitLei 156. 160.

hemitonia 930. 963.

Hcnetosa civitas 689.

Hcniochns signnm coeleste 828. 838.

hep tas 108. 568. 738.

heptasemus 978.

Hera terra 160.

Hcraclea urbs 688.

Heracleopolis 676.

Heraclitus 87. 213.

Heras lutra 645.

Herculaniuin 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

Mercurio adhaerens 210.

ejus arac 692.

columnae 620. 624.

comités 674.

filia 695. '

films Afer 667.

Sardus 645.

insulae 645.

luctamen cum Antaeo 667.

heri et here 284 not.

Hermagoras §. 444. 453.

Hcrmaphroditus 34.

Hermes quadratus 106.

Hermione 655. 737 not.

Hermits fluvius 686.

heroes 160. 904.

heroicus versus 517. 522.

Herophila Sibylla 159.

Hcropbilus 926.

Hespéridos insulae 702.

Hesperidis filia 659.

Hcsperidum horti 667. 672.

Hesperion ceras promontorium 702.

Hesperus 883. 902.

Hetrusci 172. 914.

Hetruria 142. 637.

Iicxas 723. 756 scqu.

hiems 75. 874.

Hiera insula 645 not. 648 not

hicroglypbica signa 137. 175.

Hieronesos 648.

Hicrosolyma 679.

hilarus 705.

Hiinantopodes 674.

Hiuieros 905.

Hipparchus 813. 824. 867.

Hippo diarrbytos 669.

regius 669.

Hippocrcne 653.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirl ius 494. '

hirtus 329. 704.

Hispania 618. 621. 627. 632. 666.

Hispaniense os Rhodani 635.

Hister fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 543.

800 Index verborum rerumque.

Ii i ni in с voces §. 514. S16.

Horneras 212. 686.

caccutîcns 3..

ejus sepulcrum 660.

homo animal risihilc 548.

definitur 549.

absolutas 759.

homocoprophoron 514.

homocoptoton 552.

homoeotelcuton 552.

horae diiodccim 77 not,

diel noctisque 757.

carinii ductus 597.

Horatins 511.

borizon 604. 827. 856 (v. finitor).

Iiorologia 595. 600.

bortativus modns 510.

Hortensius 441. 545.

hospita Juno 55.

deorum nutrixque 81.

hospitales du 55 not.

liumanac hostiae 655.

Immens crápula 804.

húmida Lunac natura 14.

humilis materia 547.

hyacinthes gemma 67. 75.

hyalinus 66. 67. 575. 811.

hydatis gemma 75.

hydraulae 117. 924.

hydreuin germen 729»

hydri mari ii i 699.

Hydrus signum cocleste 829. 838. 84Г».

Hydruntum 650.

Hylas Iacus 687.

Hymcnaeus 1. 888. 901. 904.

Hypaea 645.

Hypanis fluvius 665. 694. 699. : V

Нураэ'шз 956 not.

hypatc §.951.

hypatoides 965. 966.

hyperaeolius etc. tropi 955.

Hypcrborea lus 808.

Hyperborei 664. 695.

cygni 927.

hypophora 5Í.3.

Hyrcania 666,

Hyrcanius mons 683.

I literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279 sequ. 291.

transit us in alias vocales 233. 295.

nsus pro diiplici 276. 295.

geminata 236.

jacula radiorum 15.

fulminum 151.

iambicus numerus 521. 977. 985. 990.

linde dictus 988.

Janiculum 642.

janitorcs terrestres 60.

Janas 4. 45. 65. 642. 742.

Iapyx 642.

Iarsonis littus 655,

jaspie gemma 75.

Iastîus tropus 955.

Iatrice 228.

Jasarles 692.

Ibérica manus 646.

Iberus fluvius 627.

, Ibis 175. 178.

;'.-. Icbnusa insula 645.

Icbtliyopbagi 699. 702.

Icosium oppidum 668. -,.'..

Idaeus mons 659. '.,.

idea mnndi 68.

idea'.is 706. 707. 751. .,.., ..

forma 753. ,j„.

Index verboriim rerumque. 801

idcalis prudcntia §. 816.

Iduiuaea 678.

jécur concupisccntiae sedes 7.

Igilgili oppidum 668.

Igilium insula 644.

ignca animalia 546.

ignis in lustratione 142.

arcanus 910.

ciernen tum 215. 758.

triangulas 568.

ejus Bos 206. 571.

igniti lapides 75. .,

ignivaga dcnnneiatio 896.

ignotos dens 185. 202.

il in fine Toeaboli 679.

Uicet 424.

Ilium 686.

ill alio 545. 405. 408. 412.

¡Hex 555. 919.

illuvics mortalinm 812.

illumiuatio 656.

Illyricum 659. 650. 655.

imago 558. 558.

Imarmine 64 not.

imbrificare 584.

imitas 159 not.

immature mori 698.

immortal i talis poculam 54. 154. 141.

impares numeri 747 sequ. 768.

imnatientia amoris 6.

imperativas verbi modas 510. 515.

iinperfccti nameri 75«>.

impersoualia 509. 512. 590.

impcrsonalis modus 510.

impertinens 45.

impossibilis 145. 3o5.

impotens 427 not 545 not

impressio 525.

imum §. 599. 600.

Inarime insula 644.

inartiGcialia argumenta 474. 498 not. 557.

incantationcs 926. 928.

incessabilis 59.

jncessabiliter 895.

incboatira species 515 seqn.

verba 512.

incidentes narrât iones 551.

status 445. 450. 459. 465.

propositiones 554.

incogitabQis 922.

jncomposita rhytbmica 979.

incompositi nameri 750. 772. 781. 784.

incorpórea 706 sequ. 805 scqu.

Incubus 425 not.

indefinitum 542. 596. 599.

lidia 612. 694 sequ.

Indica prtidentia 114.

secreta 11.

indicativas modas 510.

îndigetes dû 62 not 95.

indignatio in rbetorica 565.

¡ndiscretnm 6.

individnnm 544. 550 scqu.

inductio 555.

■

indumenta percipere 66.

Indus fluvius 694. 700.

indasiari 65. 114.

inerrantia signa 858. 868.

in famis in feminam 471.

infantinm crepitacnla 7. 927.

infeliz Capella 806.

intimare 595. 867.

infinibilis pater 205. >t ...

infinita quaestio 441.

infirm a tio 461. 474.

infiunt 220.

560.

»'

■ -и

101

802 Index verborum rerumque.

inflexus accentue §. 269 sequ.

infractas 130.

ingcnium lnundi 5G7.

ingercre 179. -152. 459.

inhiare 7.

injunctum 537.

innitens 219.

innnba Pallas 725.

inrestinctus 9 IS.

insccabile 971.

insinuado 546. 548.

insolentia verba vitanda 510.

¡nsopîbilîs 7. 910.

instrncta propositio 562.

instrumenta música 906.

insulae dicuntur quasi in salo 643.

majores 666.

natantes 928.

fortunatae 702.

insnrgere с. acc. 755.

integrare 734.

integumenta 470.

intellectual!» 202. 731. 923.

intellígciitia extramundana 910.

intemeratior 6.

íutempcriae 164.

inte n tío soni 930. 940. 951.

in rbetorica 445. 451. 460. 474.

intercalado 866.

intercapedinatus 921.

intercapedo 857.

interjectiones 288. 861.

interjectus 837.

interlitum 10.

interpretes angeli 154.

interri vatio 661.

interrivatus 584. 627.

interrogationes captiosae 328.

interrogalioncs in rbetorica §. 524.

intersecare 626.

interstitium 581. 600. 733. 837. 864.

intcrula 7.

interuli nexus 888.

intervalle corporum coclestíiim 169 seqti.

in música 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 39. 274. 326. 343. 519. 587. 610. 724.

727. 743. 867. 892. 963.

intimatio 897.

intonso crine bispidi 578.

intricarc 58. 704.

inumbratio 79.

inventio rhetorica 428. 442. 451.

inversio 562.

investigatrix comprchensio 412.

invidia 504.

involuti dii 41 not.

involutus 807.

io finita verba 317.

Jocus minister Veneris 705. 804.

Ionia 685.

Ionicum metrum 985. 991.

Ionium mare 651. 652.

Jordanes ainnis 679.

los insula 660 not.

iota nota música 943. 960. 962.

iotacismus 514.

Joviale decrctum 40.

Jovialis majestas 582. - '■ '

circuí ns 196. • ■

Yiilcanus 42.

domus 208.

Iris 67.

irania figura 523. 550.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in fine vocabuli 279. 502. 305.

Index verborum rerumque. 803

¡schiades §. 926.

Iscus 192.

Isidorus Gbaraccnus 611. 616-

Ые 4. 1У8.

Ismaros mens 907.

isocolon 551.

Isocratcs 452.

Issa 639.

Issicus sinus 612.

Isthmus 652. 655.

Istria 639.

Italia 654. 636 sequ.

ejus dimunsio 649.

iteratio 355.

Iterduca Juno 149.

Ithacesiae insulac 643.

itiner 897.

Juba rex 676.

jabar purpureum 912.

) uberc с. dativo 123.

Judaea 678. 679.

judex 447.

judicatio 442. 461 sequ.

poëlarum et carminum 338.

judicatum 338.

judiciale causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 31.

jugarius 999.

juge colloquium 937.

junctura syllabarum 265.

Juno 4. 7. 50. 33. 42. 97.

aer 58. 67. 74. 149»

dyas 752. 740.

ejns m ansio 46.

ejus cognomina 149.

adhere a 168.

Argiona 4.

coclestis 58.

Juno jugalis §. 22.

prónuba 51. 705. 888.

regina 41.

ei dileetus Mercurius 34.

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 54. 126.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jovis 42.

nominis declinatio 325.

a juvando dictus 149.

cum Junone ct Minerva junctua 39.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonaeus 651.

fatum 52.

monas 731.

opulentiae 47.

rex 41.

salutaris 885.

secundanus 47.

temperatus 17. 52. 156.

uxorias 3. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palulnim in galaxia 97.

prudentia Minerva 567.

noinen proprium 729.

maniibiae 896.

milites 63.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 885.

Phacthon appellator 850-

Jura nions 654.

jiiridicialls qualitas 454.

T

101 *

804 Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 560.

Pythagoricum 107.

Justitia 128. 752.

juvcnalis 36.

.'

*

.

К nunc nota nunc litera 2j3.

superflua 258.

pronuncia tio 261.

L literae pronuncia (io 261.

tripliciter sonat 241.

in fine Tocabuli 294.

Iabda supiiiiiin nota música 945.

labdacismus 514.

Labor Pbilologiac alumnus 145.

laborata pervigilia 37.

Labyrintheus Daedalus 579.

lac 279. 507.

Lacaena pulebra 918.

Laccdaemonii ad tibias dimicant 925)

lacertosus 5.

Lacbesis 65. 894.

Lacinium promontoriam 659. 650.

Lacónica 651.

lact 256. 507.

láctea Luna 585.

subsellia 209.

lacteum lumen 729.

lacteus fluviu8 14. 207.

circulas 826.

Laestrygones 641.

lactae segetes 558.

lampas Eleusina 170.

Leucotbcae 115.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana berbarnm fclicium 114.

instar serici 667.

lanitium vestimentum §. 157.

lanugo quae scricum créât 693-

Lapidara campi 642.

' lapis in metapbora 360.

Lapîtbae 654.

laquearía coeli 808.

laqucafus 199. 582.

Lar coelestis 48.

cnnctalis 54.

militaris 48.

Lares 45. 155.

et Genii 54 not.

doniorum urbiiiiiiquc 162.

Larvae 162.

lassa Venus pulcbrior 704. 889.

Lasus 956.

latera deducere 545.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 555.

Laiini sermonis egestas 534.

Latium 657. 642.

Latmiadcum carmen 919.

Latoia cbelys 220.

Diana 914.

Latoidcs scu Latoius Apollo 17. 225. 897.

laudativum genus orationis 448. 449.

laurea Ciccronis 451.

Laurens assertio 556.

laurenin ramala 7.

lauripotens Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 29.

lectica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quacstio 460.

leges ad lyrain recitatae 926.

contraria« 464.

Index verborum rerumque. 803

Lcnianuus lacns §. C53.

Lemnins Yulcaniis 7. 88Э.

Lémures IG2.

hiatus anions 72."».

Leo in na vi solari 185.

in zodiaco 828. 841. 844.

Leptis 670. 671.

Lcpus signiim coelcste 850. 838,

Lesins et Milcsius 462.

Lctbaea littora 116.

Letlion fluviiis 672.

Lcucacthiopes 675.

Lencas 615.

Leucasia insula Ci.'».

Lcucopctra 659.

Leucosyri 615.

Lencothea aurora 115.

insula 644.

libamina 755.

Libanns mons 680.

Libentia 804.

Liber pater 51. 210. 628. 635. 694. 695. 698.

ejus arae 692.

Libethris fons 119 not. 654.

Libra in zodiaco 829. 852. 859. 842.

libraría supcriim 65.

libratus 25. 468. 849. 909.

librornm genera 156.

Liburnia 659.

Libya C22. 624. 667.

ejus arenae 551.

Libyphoeniccs 670.

Libyssa 810.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 42 \.

Licinius 266 not.

Ligeris fluvius 502.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligiistictiin mare 644.

Liljbaeum 612. 646.

lima Grammaticae 22ß.

limbi nivales 208.

limina sponsi sertis ornata 1.

limis cerneré 84.

limnia lf. 57.

linca 706 seqn.

insecabilis 752. ,

jacens et jugata 120.

linealiter 854.

lineamenta 556.

lineare 229. 357.

lineares ductus 579.

lini usiini monstravit Isis 158.

dispendia 576.

Linus 212.

Lipara ¡nenia 648.

litare 149. 895 not.

literae animantium effigies 157.

jugatae 205.

duplices 276.

earuin natura 232.

formatio 261.

usus in música 9i3 not.

lilcratio et literatura 229.

litcrator et litcratus 229.

liturgi 200.

Livius 550.

loci argumentornm 474. 557.

communes 505.

memoriae 558.

locus 540. 565. 582.

Locris 651.

logia personare 9.

lógica spatia 949.

longa syllaba 269. 275.

806 Index verborum rerumqUe.

longacvorum chori §. 167.

nado 698.

Lopadiisa insula 648.

Lncauia 602.

Lncanum lillas 658.

Lncauus 502.

Lucensis conventus 652.

lucerna 2. 124. 219. 997.

Inces i. q. oculi 999.

Lucelia Juno 149.

Lucianas 19 not

Lucifer 885.

Lucilina 266.

lncis fons in sole 184.

«lira sccundae 919.

Lucretius 266. 295. 505.

I него ru m potens Mercurius 180.

1 acúlenlas 6.

Incus a non lucendo dictus 560.

sacer 672.

ludere 997.

lamina orationis 426. 509.

luminarc 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 758. 851. 852.

854. 897. 919.

láctea 585.

éXiKoetdTjç 868.

laboral cantu 927.

tertia 567.

quam cito Solem consequatur 865.

ejus circulas vcl orbis 151. 156. 858. 860.

delectus 870.

meatus 862 sequ.

phases 864.

Innata Italia 658.

Lnsitania 628.

Instralia incrementa 2.

lustrationiim genera 142 not.

lux aetherca §. 184>

libertatis 512.

luxurialis 554.

luxuriantur segetes 512.

luxus 914.

Lyacus 191 not. 805.

Lycaci modi 916.

Lycaonia 651. 682. 684. 686. 690.

lychnis gemma 75.

lychnns pro lncerna 509.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 805.

Lydia 927.

Lydius tropus 955. 942. 960. 962.

Lymphac 46.

lymphascum 569.

lymphaticus 809. 926.

Lynsa silvcslris 48.

lyra 56. 926.

eignum coelestc 858. 840.

Lysias 452.

M literae pronunciado 261.

in fine vocabuli 279. 284. 295.

Macaronesos 659.

Macedonia 651. 655.

Macomadcs 670.

mador 82. 125.

Maeandcr fluvius 685.

Maecenas 299.

Maedia 651.

Maenalia pinns 916.

Maconia 686.

Maeonius Horneras 3.

Macotica palus 616. 619. 626. 662. 675. 703. 876.

Macs i a ! 51.

magia 38. 928.

magis ct minus 365. 370. 377. 380. 582.

Index verborum rerumquc. 807

Magna Graecia §. 649.

Magnesia 119. 631. 654.

Maja S. 180.

majcstatem miuucrc 444.

majiis et minus 372. 373.

Malaca nrbs 668.

male corripit ultimam 525.

Malens mons 593. 694.

Maleventum 642 not.

Mamma 314.

Mana atque Maunana 164.

mando, as et is 323.

Manes 33. 160. 162.

eiere 927.

Mania mater 164.

Maniae 162.

Mantice 6. 33.

Mantuanus vates 212.

Manuana 164.

manuatus 378.

manubiae Jovis 896.

manns oratoris fusac 543.

márcenles faces 888.

marcentia terga 704.

marcescere 2.

marcidulus 727.

marcor 804.

marc concretum 660.

Erytliracnm 677.

interius 623.

Mareotis 672. 676.

Maretonium 672.

margaritae 696.

Margiane 691.

Mariandyni 688. 924.

maritarc 1.

Majrmaridcs 672.

Marmensi filia Sibylla 159.

marmor i. q. marc §. 92. 582. 908.

marmorci fluetus 659.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 82. 194. 741. 889.

Gradivus 4.

militaris 46.

Mars planeta 14. 15. 28. 861.

Pyrois appcllatus 851. 884.

Marsita natío 531. 424.

Marsyas 681. 685.

Lydius 924.

Martianus 577.

filius 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellum 679.

masculus 704.

Massalioticnm os Rhodani 635.

mater i. q. nutrix 34.

Mania 164.

materia et matcries 440 not.

ejus forniae 547.

in formis 733. 738.

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. 666. 669. 702.

Maxula urbs 669.

Mazaca urbium mater 690.

meacula 813.

meatus siderum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

medialis 114. 849.

mediatenus 683. 840.

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carcrc dii possunt 891.

medietas 732.

mcilii duo 737.

medilunia 758.

808 Index verborum rerumquc.

Mcdioximi §. l'ai.

medium idem et imum 599.

Medusa saxîfîca 372.

Medusae! crines 525.

Megaris 644. 655. 928.

Mêles flavins 686.

mélica 950.

melicorum iiidocilis mortalitas 899.

melicum carmen 888. 908.

melicus appulsus 11.

Melita insula 648.

urbs 690.

melodía 905. 965 not.

mclopoeïa 956. 958. 965. 966. 991.

melos 966. 986. 995.

Melpomene 121. 888.

Solem amplectitur 28.

membra numeri 752. 757. 759.

orationis 528.

vitalia 759.

Mcmbriona 702 not.

Mcmnonis scpulcriim 686.

nieinor \irga 126.

memoria 7. 225. 442. 558.

Mempliide oriunda Grammatica 225.

Mcmpbita insula 676.

Mempbiticue i. q. Aegyptius 4 not 178.

mendare 425.

Mçnclaïtcs nomas 676.

menses 189.

mensores 598.

ménsula 575. 582.

mensura communis 750. 774.

minima et maxima 784 seqti.

mente sola deum adiré 202.

mentis Tons 1S5.

лох 205.

mentiuin cultores 62.

Mcrcurialis circulus §. 171.

virga 9. 26. 126. 176.

Mercurii officia et laudes 92. 126.

cognomina 5.

argumenta 1 79.

ношен Acgyptiuin 102.

Promontorium 669. ■

Mcrcurius artium inventor 56.

Juitoiiis uberibus educatus 54. 126.

veris deus 27.

grammaticam reperit 225-

quadrat us 106. 754.

cum Apolline jiincLus 8.

Mcrcurius planeta 14. 25. 50. 92.

idem Stilbon dictus 851. 879.

terrain non ambit sed Solem 834. 857.

meridianus Oceanus 620.

Mcrmcssia Sibylla 159 not.

Meroc 595. 595. 598. 616. 705-

Merus mons 695.

mese 951. 942. 954.

mesoides 965. 966.

Mesopotamia 678. 681. 701.

Mcssala 245.

Messenia 651.

messes cantu transe uní 927.

Messua 669.

meta 551.

metacismus 514.

metae borarum 600.

metaliter 859. 870.

metapbora 512.

Mctapinum lUiodan! ostium 655.

metaplasmi 526.

Mctapontum 642.

metastasis 525.

Mctauriis fluvius 648.

Me tina ínsula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto messui §. 319.

me ton yiui a 512.

métrica 936.

metriim 969.

mctus quo modo cxcitctur 505.

micare 1. 585.

micatus linguae 351.

Midiniim sapere 577.

migrans Apollo 11.

Milcsiae dcliciae 100.

Milcsius et Lesius 463.

Miletus mlis 686.

milites Jo vis 44.

Minerva 66. 567. 725.

aether 39.

lieptas 40. 738.

ejus inansio 47.

Minitliya 925 not.

minium 627.

miracula 157.

miscerc 427.

miscilla 913. 997.

miseratio 504. 565.

Mithras 191.

Mithridates 689.

mobilis angnlus 717.

modi verbornm 310.

conclusionum 411 scqti.

modificare 540.

modulandi genera 955.

modiilatio 932. 938. 965.

moliri 805.

Molossis 651.

molossus pes 522.

momenta 881. 971.

monas 707. 731. 746. 922.

numerus non est 745.

monauliter 906.

monochronon tempus §.982.

monoptota 242. 291. 305.

monosyllabe 269. 294. 520.

montes septem fratres dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pcllit música 926.

moris sc. est 888.

mortalitas 102. 108. 625. 899.

morticinum 115.

mortis appetitus 656.

motus differentiae 756.

Mulciber 576.

Lcmnius 889.

Mulcifer 17. 48.

multicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus 425.

multiplicatio 757. 759 seqn. 765. 767.

multividus 109.

mundana peiTcctio 753.

mundus 814.

unus 731.

intcllectualis et sensibilis 202 icqu.

ei pentas tribuitur 735.

mnreidus 10. 999.

murex caligans 580.

murmur 559. 542.

Miisae 27 sequ. 117 seqn.

Junonis filiac 34.

fontigenae 574.

iis litant Lacedaemonü 925.

mens omnibus una 574.

música cum grammatica jtincta 326.

ratio 737.

ejus vis 923 seqn.

ejus seminarinm accentua 268.

mnssare 729.

muta cum liquida 270. 271.

1C2

810 Index vcrborum rcrumque.

mutae litera с §. 247.

matare с. асе. 292 not.

miitcscere 910.

mutuatum 509.

Mygdoaia 63a. 686. 687.

Myriandrus arbs 612.

Myrtonm mare 653. 660.

Mysia 686.

IV literae pronanciatio 261.

usus in fine Tocabnli 284. 296.

пае et ne 2 not. 32.

nacniae 925.

IVapacac 425. 903.

IVarbonensis provincia 634.

narratio 437. 506. 526. 544. 550.

Nasamoncs 672.

natalitia dona 7.

nationam fortana 11.

natura deorum 512.

rcrain 123.

naturalis orationis ordo 506.

nauci conscicntia 999.

nanfragalis 643.

naafragiam 621.

IVaulochi filia lo 642.

navis totins naturae enrsum moderans 183.

ejas formara imitans scopulns 658.

ne et пае 2 not. 32.

IVcapolis Italiae arbs 642.

Mauritania 669.

nécessitas 32. 458. 501.

nectar Yocis Pegaseae 908.

negantia 342. 387.

negotialis asscrtio 550.

qaalitas 454. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

nemos Apoll inis §.11.

пера minitans 177.

¡\epos (Cornelias) 621.

¡Vcptunas 54. 78 seqa.

Japiter secandns 47.

Portanas 4.

cjas axor 81.

ejas filias Sicalus 646.

IVcrcns 22. 912.

IVerina cbelys 915.

Nerio IVerina Martis uxor 4.

ncscio quid 2 not.

nescias sensa pnssivo 115.

IVestas amnis 656.

nete 931. 954.

netoides 965. 966.

netas byssi 114.

IVearac 665.

neatram verbi genus 309.

Neverita 54.

nexiles crines 528.

ncxio 31. 92. 226.

IVicomedia 687.

IVicopolitana ci vit as 651.

nielare 2. 999.

pavorc 888.

nigellns pulvis 224.

Niger flavias 673.

nigredo 67. 137.

Nigritae 673.

IVilis lacas 676.

¡Viloticae fruticis coUema 225.

[tutu 626. 675. 676.

ci dcoram genera lioucs assigna n tur 95.

nimictas 602.

ningentes pruinac 602.

IVipbates mons 683 i

INisus s. IVixus 838. 840. 841 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque. 811

nital ambifarium §. 181.

Nbaria insula 702.

noctivida ales 571.

Nocturnas dens 45. 60.

Nomades 669.

nomen 3-41. 388.

Dominum quantitas 279.

nomi Aegypti 676.

nominativus 279 sequ.

Nomitis 55 not.

norma 754.

normalis 527.

Norlia 88.

noscibilis 376.

nota 474. 483. 712. 746.

notio 376.

notnlae 66.

novatio verborum 510.

novcllus 448. 566.

novcnaria regula 103.

novenarius numerus 105. 733. 741. 776.

Novcnsilcs dii 46.

Nox 45. 98.

nogales ineptiac 2.

Numa 62.

Numeraria 802.

numerornm virtutes 105.

numerus 706. 732. 743. 745. 968.

mas 995.

Numidia 6G9.

ñonquis 242.

nuptialis Hcentia 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not. ,

niis 126. 567.

nu tare 21.

nutrix dcorum 81. 215.

Joris 72.

notas §. 31. 32.

Nympbae 167.

Njmpliarum cubile 699.

însulae 977,

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98.

О literae pronnnciatio 261.

transitus in alias vocales 233.

usus in fine Tocabuli 279 se<ju. 283 sequ. 292.

Oaxis amnie 692.

obductus circulas 713.

objectatio 924.

objeetus 452.

obliquare 67.

obliquae vaticiniorum ambages 9.

obliqui casus 308.

circuí! 825. 834.

ductus 470.

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869.

obsoleta verba vitanda 509.

obtusus angulas 711.

obumbrare 854.

obviare 853.

occasivae regiones 594.

occasus duplex 881.

occiduas Occanus 629.

occnlere 814 not. 902.

Océanos 600. 617. 623. 667.

octas 740.

ociásemos 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numeras 740-

oculatas 66.

oculeus 811.

ocnli noctis 585.

in pectorc 674.

102 *

812 Index verborúm rerumque.

oculorum motas §. 545.

ocultis mundanus 185.

odor Icgum 512.

Odrysiae nivcs 656.

Ocagrins citharísta 3.

Oeanthc oppidum 651.

Occnsis civitas 671.

Oenotridcs iosulae 645.

Oeonisticc 894.

Octa mons 654.

officia uaturalia 756.

Oglasa ínsula 644.

Oinone 256.

oisus i. q. usus 256.

olax accrra 215.

temetum 82.

Olium caput 225.

olivac muñera 570.

olivum 576. 870.

olor 918.

Olympias Alcxandri matcr 655.

Olympus mons 149. 654.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augúrala 151.

ominatns 894.

omnc pro toto 550.

omnisonus 912. 921.

on in fine vocabuli 279.

operari 124.

Opcrtanei dii 45. 810.

Opbiucbus signum coelestc 828. 858. 841. 845.

Opigcna 149.

opimi oris facultas 357.

opinabilis corporatio 752.

opposita ct contraria 510. 385.

Ops 4. 71 not.

opta ti vus verbi modus §.510.

optimitas 569.

opulentiac Jupiter an opulentia Jo vis? 47.

or in fine vocabuli 279. 285.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarü 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 251. 450. 529.

ejus partes 544.

orator 850.

orbatio 586.

Orcbades insulae 666.

Orestis 655.

orgánica vox 905. 927.

suavitas 127.

Orion signum coelestc 98. 829. 858. 841. 845.

oris culliis 540.

ornamen 587 not.

Ornate loqui 559. 509.

Orontes amnis 680.

Orpheus 212. 656. 907.

Ocagri filias 3 not.

orlbius 985. 988.

ortbographus 65.

ortivas 608.

ortus et occasus 841 sequ.

acronyebus 880. 887.

Solis 872.

Os ¡n fine vocabuli 279.

os decl. 303.

oscinum mitior 177.

Osiris 4. 126. 158. 191. 225.

Ossa mons 654.

ostentaría no vitas 151.

Ostracine 679.

Otbrvs mons 654.

Index vcrborum rcrumque. 815

otîum §. 441.

Ovidius Pelignus poëta 809 not.

ovilla tergora 136.

ovum 140 not

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei 651.

P literae pronnnciatio 261.

pabula supcrùin 912.

Pachynnm promontorinm 646.

Pactólas amnis 686.

Padus amnis 640.

Pacdia 578. 728.

paeones 519. 977. 989.

Paconia 655.

Paestana rosaría 641.

Pacstannm promontorinm 645.

pacta Venns 727.

pagina épica et lyrica 5.

Palaestina 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 not. 576.

palaestricas 569.

Pales 50. 425.

seenndanus 51.

Palibotra 694.

palillogia 555.

palla lie rb id a 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 567 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallens puella 902.

palliatorum populus 215. 535. 424. 430.

pallium 528. 578.

pallor lucubrationum 37. 527.

Palmaria insula 644.

palmifcr 702.

palmulaiis frictas 805.

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 805.

palus Maeotica 616. 620. 661. 705.

Pamphylia 682. 683.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 324.

Panda tari a insula 644.

i

Pandea gens 695.

pandura instrumentom musicum 906. 924.

Paneas fons 679.

panegyric! 448 not.

Panes 167.

Pangaeus mons 656.

pantbera 852. 838.

Papbia Venus 704. 901. 909.

Papblagonia 655. 689.

Papia Poppaeaque lex 217.

papillae roseta et lilia 726.

papyrus 225 not.

textilis 115.

cedro perlita 156.

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 573.

Paradisus Amins 682.

Paraetonium 672.

paragoge 511.

paralepsis 525.

parallelae Iineae 712.

paralleli circuli 817. 856. 872.

paramese 931. 945. 954.

paranete 943.

parasiti 492.

Parcae 5. 52.

per contrariant diclac 360.

etiam Fata appellantur 360.

Jovis scribae 41.

librariae superùm custodes 65.

814 Index vcrborum rerumque.

parcrc pro apparere §. 881.

Pariedri montes C90.

pari son 531.

Parmcnidcs 350.

Parnassia rupee 11.

Parnassus mons 651.

paronomasia 552.

Parrhasiac ferae 912.

parricida poena 465 not.

pars 559. 551. 354. 481.

partes numeri 752. 757. 759.

orationis 544.

terrae 622.

zodiac! 610. 854. 859. 867.

Partlicnope 642.

Parthi 681. 700.

Parthiene 612.

participiorum quantitas 285.

particulae 585 not.

particulare 542. 596.

particulado 955.

partiendi modus 359. 353. 554.

partilifl 552.

partitio 506. 556.

parlus scptimanus 108. 738.

passibilcs qualitates 368.

passioncs 568.

passivum vcrbi genus 509.

Pastor 55.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 593.

Patavium ab Antcnorc coiiditnm 642.

pater ignotus dcus maximus 185. 202.

pathctica facultas 595.

fides 473.

pati ct faceré 540. 365. 580.

patrimiim carmen 910.

Patroclcs 919 not.

pavonum peunis oculatus §. 66.

pecudale nomen Capcllac 806.

pedeirc 68.

Pediculi 659.

pedes clausular um 519.

pedibiis nudi 578.

pcdiscquiis 26. 59. 111. 146.

Pegasea тох 908.

Pegaseus gurges 1000.

Pegasus signum coeleste 829. 838. 845.

Pelagonia 655 not

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659.

Pclignus juvenis 809.

Pelion mons 654.

pellax 551. 425.

pcllcre coelibatum 5.

Peloponnesus 615. 651. 652.

Pelorum promontorium 646.

pelta Amazónica 659.

Pelusiacum ostium IVili 677.

Pclusium oppidum 678.

Penates 45.

Jo vis 41.

penctrabilis 569.

penita 9.

pennata Sous vestigia 77.

Mercurii rapiditas 191.

pennatus 378. 379.

pentacborda 962.

pentagonon 715.

Pcntapolitana regio 672.

pentas 755. 745.

pentasemns 978.

pcnulatus 225.

penúltima syllaba 269. 517.

cborda 943.

pcplum 426.

Index verborum rerumquc. 815

peplum aetberis §. 580. 584.

Aurorac 116.

Palladle 40.

per se compositi vcl incompositi numeri 750. 772.

peragralrix 588.

pcrccllere 456.

pereeptio 994.

percitus 425.

pereune ta tî vus modus 510.

percussionis sonus 741.

perdía pernoxque 124.

peregrínus iniirum adscendere vclîtus 449. 465.

perfect! numeri 105. 755. 756. 74a 755. 758.

perflagrare 576.

pcrflatîo 26.

Pcrgamum 686.

perhibere 1.

Periergia Pbilologîae pedîscqna 111. 146.

periodus in oratione 527. 529.

rbythmica 979. 986.

Pcripatctici 855.

peripheres 958.

perissa spatia 949.

pcristropbe 565.

péri tac lucernae 124.

perlucre 576. 656.

permensio terrae 725.

Permessiaciis gurges 809.

peroratio 544. 565.

pcrpendlcularis 711.

pcrpendiculatus 595.

perpense 447.

perpes 575. 912.

perpetuus verbi modus 510.

perscrutator 2.

Pcrsei filius Erythras 677.

Perseus sígnum coclcstc 828. 832. 858. 845.

Pcrsicus sinus 699.

Pcrsis §. 700.

personac tres 588.

persuasor 467.

pertendere 690.

pertingere 677.

pervigilia 57.

pes in rbythmica 974.

pestilcntiae auctor Apollo 18.

petasus Mercuiii 26. 176.

Phaenon planeta Saturnus 851. 886.

Phaëthon planeta Jupiter 851. 914.

Phaëthontiae Musac 918.

Phalaccii versus petiilantia 517,

Phalarium promontorium 658.

phalerae in dictione 222.

pharmacopeia 551.

Pharusi 674.

Phaselis 682.

Phasi senis ri tus 142.

Pherecydes 142 not.

Philologiae laudis 22. 57. 95.

mater Phroncsis 114.

apotheosis 117. 141 sequ.

Philosophie 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotheoses 62 not.

discrepantía 215.

habitus externus 578.

philyrac cortex 156.

Phlegethon 166 not

Phlegra 425. 655.

Phlegraei campi 641.

Phocis 651.

Phoehus 12 ct passim.

Phoenicia 678.

Phocnicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 851. 882.

ejus sonipes 115.

816 Index verborum rerumque.

Plirc nomen Solis Aegyptiaciim §. 193 not.

phrenetic! symplionia sanati 926.

Phroncsis mater Philologiac 114. 217. 893.

Phrygia 613. 684 scqu.

Phrygia Sibylla 156.

Phrygius bupaeda 908.

Plirygius pbthongus 196. 933.

PLthiotis 651.

plltllODgUS 939.

physici 814. 862.

Piccntes 638.

plceus hiatus 1 5.

pner 729. '

Pieria 655.

Pierias mens 654.

plctatis syinholiim monas 731.

pignora i. q. liberi 25. 31. 91. 180. 334. 903.

pignns flammarnm 642.

Pilumnns 158.

pinax ex ebeno 174.

Pindarea cbclys 119.

Pindus mons 651. 654.

Pinton insula 645.

pinns Maenaliac 916.

pisces crepitu detinentnr 927.

Pisces in zodiaco 843. 845.

Piscis aiistriniis 838. 841. 843.

Pisidia 686.

Pilliecusa insula 644.

Pitbo 906 (v. Suada).

Pitynsae insulac 643.

planaris 708.

Planasia insula 644.

plauetarum nomina et orbes 850. 861.

germanitas 183 not.

niotus in ortum 853.

harmonía 27.

siiigulorum singnlae Musac 28.

plani nnmeri §. 754. 756.

planóntcs 850.

plasma 913. 998.

Plato 125. 212. 350. 335. 438. 803.

ejus mysteria 205.

plaustriluci ignes 912.

Piausf rum sign um coelestc 608. 897.

plcbs deornm 43. 426.

Pleiades 5. 180.

plenitude obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 537.

Plínius orator 432.

ploce clociitionis figura 532.

in harmonica 936. 958.

finit 389.

plumbum Saturno tribuitur 16.

plurali numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivociim 339. 357.

pl и sqiinm perfect i nnmeri 755.

Pluto 47. 80. 161. 166.

poculum immortalitatis 34. 134. 141.

podíais 974.

poemata 114.

poctac in coelum recepti 212.

poctarum licentia 297.

judicatio 538.

poli 201. 608. 815. 817.

í. q. coelum 32.

polosc 57.

Polycletus 579.

Polydori scpulcrum 657.

polygonum 711.

Polymnia 120.

Saturnnm amplectitur 28.

polyptoton 535.

polysigma 514.

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insola 643.

pondera in terram desuper cadunt 600.

poné 271.

Pontiae insulae 644.

Pontos 656. 662. 688. 691.

populi Genius 152.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. IS.

populus angelicus 211. _

deorum 45.

ministrorum 172.

potestatum 62.

Portac (Ciliciae) 683.

Caspiae 691.

portitores 169.

Portnnus i. q. Neptunus 4. 425.

positio disci diffusions 590.

i. q. деца in grammatica 292 not, et passim.

syllabam longara facit 269. 275. 286.

in rhythmo 981.

possibilitas 159. 335. 625. 739.

post membra corpórea 95.

membrorum nexum 155.

postes ungere 149.

postica 66. 145.

postidbac 807 not.

poten lia 719.

potestatum populus 62. 203.

diversitates 150.

Potnia 256.

pracaltius 886.

praccincrc 901.

praecip» 41.

praecluis 3. 24. 337. 429. 5C6. 897. 906.

praeconari 65.

praecursio menstrua 8.

praediatus §. 46.

praedicationcs decern 383.

praedicativus Syllogismus 343. 408.

pracjudicia 560.

praclibare 2.

praclocare 522.

pracmctatus 811.

Pracneste 642.

praepes 10.

praepositiones 287.

accentum deponunt 272.

omissae ante relativa 522 not.

praeecriptio 446 not. 453.

legis 507.

Pracstcs Genius 152.

pracstigium 36.

pracstites Manium 164.

pracstrictus 262.

pracsnl 160.

practeritio 523. 555. 562.

praetor et praedo 532.

Practoria Augusta oppidum 659.

praevertcre 22. 24.

praevia sortis 125.

preces tertio repetontur 733.

tacitac 202 not

pretium est seil, operae 122.

Pi'iapus 725.

Prieneïa sententia 807.

prinii numeri 744. 750. 772.

primores laurí 10.

principales quaestiones 445. 554.

eoni 931. 941. 942. 954.

principium 475. 506. 546.

prisma 722.

privatio 468.

probamentnm 732.

procclcusmaticns 981. 984.

103

818 Index verborum rerumque.

proceres §. 509.

Prochyta insula 644.'

pro consule 294.

proconsiilare culmen 999.

procus 576.

Procyon signum coelestc 858« 8î~.

prodigia 151.

productio 955. 940.

profa(a 24.

profera 805.

proflare somnum 804.

profiliere 2.

prolcctatiis 804.

prolixitas 2. 11. 597.

prolixus 167. 698.

proloquiura 542. 590. 596 seqav

proluerc 804.

prominentia 658,

prominiilus 261.

promissivus verborum modus 510;

promitterc 250 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

pronaba Juno 51. 54. 147. 705. 888. 905.

pronunciado 442. 540. 957.

prooemium 544.

Propoiitis 626. 657. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 745. 758. 794.

aritbmetica et harmonica 737.

propositio 414. 506. 544. 533.

propria verba 509.

reruin nomina 358.

proprium 559. 548. 479.

propter i. q. prope 214. 553. 665. 705. 729.

proritarc 895.

proruptio undarum 624.

proeapodosis §. 535.

Proserpina 81.

Luna 161.

prosiciac 9.

prosodia 268. 275.

prosodiaei numeri 991.

Protagoras 530 not. 455 not.

protheoremata 158.

providens femiua 215.

Prudcntia 127.

pruritui subscalpcrc 7.

Prusias 687.

ps 245.

psallcrc 1. 888.

psaltae 924.

Psyche Eutelechiae ct Solís filia 7.

Psylli 671.

Ptolcmaciis gcographns 609. 815.

rex 598.

ejus nomine Stella appellata 858.

Ptolcmaida iirbs Cyrenaicac 672.

Ptolemais urbs Phoeniciac 680.

pubeda 51 not 908 not

pubens 5.

publici dii 59.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colore rubro 116.

puer aratri 192.

piceus 729.

pulsus 11. 27. г

pulvereus 585. 725.

pulviaar comeré 903.

pulvis 357. 575. 722.

, punctum 707 sequ. 971.

Púnica nomina 294.

. pnniceus fulgor 75.

Index verborum rerumque. 8ii)

Puppup oppidum §. 670.

purgalio 458.

pnrpiirati ocelli 918.

purpureus 113. 219. 912.

Pygmaei 695.

Pylii conditorcs Metaponti 042.

pyramis 721. 722.

Pyrcnaeas mons 635. 651.

Pyripblegetbon 166. 195.

Pyroeis planeta Mars 194. 851. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrbidiius S21. 975. 984, .

pysma 524.

Pytbagoras 125. 215. 609. 729. 803. 882. 924.

Samius 102.

ejus dejeratio 107.

Pythagorei 925.

Pytbeas 595.

Pytbius Apollo 10. 20. 68.

Q litera 255. 258. 511.

ejus pronunciatio 261.

quadra 825.

quadrangulum 754.

quadratura 884.

quadratus deus 754.

Mcrcurius 106.

numerus 746 sequ. 798.

quadrifida 959.

quadriga dementer um 189.

quadrimembris 805.

quadrisemue 981.

quadruplicatio 750.

quadrussis 737.

quaesitum 524.

qnaestio 441. 443.

quaestiones 561.

qualitas 540. 365, 367 seqo..

qualitas in causis §. 444 sequ. 451 sequ.

translatuni nomen 510.

quando in dialéctica 582.

quantitas in graiuinatica 274.

in dialéctica 540. 565. 371 sequ.

qualcrnarius numerus 106. 754.

quaternio 767. 778. 798. 801.

quatuor alípedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaría sympbonia 954.

quinarias numerus 755. 745.

nuptüs congriiit 109 not

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 50.

Il litera semivocalis 244. 271.

in fine Yocabulornm 284. 297.

ejus pronunciatio 261.

rabid us 122. 809. 909.

rabulatio 577.

radii Soüs duodeeim 75 not; 188.

ex Aritbmetica exeuntes 728.

radius ас pulvis 337. 580.

ramale 7. 265. 730. 917.

ranne sonitus 804.

rapidae arac 124.

rapid ubis 804.

variera spatia 950.

ratiocinatio 406.

ejus formac 420.

rationabilia 546. 949. . .

rationales status 461. 544.

rationes 758. 760.

ratus IL 20. 41. 117. 909. ..,

raucitas 804.

raueus 11. 28. 425.

103*

820 Index verborum rerumque.

Rcatinns ager §. 640.

rcboare 121.

reboatus 213.

rccisionis momenta 971.

rccliiiia 889.

recordativa species verbl 313.

reenrsio sacra 911.

recursns 834. 884.

recurvu» 639.

redargucre 560.

rcilditio oratiouis 533.

redimicula 888.

redimiculi aenigma 141.

redimitus puer 90.

reflates 907.

reformare 68 not.

reges de rege et regina 41.

regina Isis 4.

regiones deornm 604.

reglutinare 586.

regulariter 898.

Regulas 402.

rclatio criminis 454 ecqu. 534.

relativa qualítas, 451.

ratio 474.

relativum 540. 363. 374 sequ.

remigia pro alis 113. 811.

remissio 940.

remotio criminis 454. 456.

remngire 425.

renidere 5. 17. 27. 67. 76. 208. 581. 727.

renovari 425.

renudarc coronam 40.

repediatus 921.

repensatrix 898.

repercussus 865.

repetido 535.

repigrare 35»

repigrior §, 36.

replicare 213.

replicatio 553. 757. 759.

reprebensio 557. 560. 562.

repromittere 41. 920.

repugnantia 416. 421. 474. 492.

résidai dii septem 45.

resolutio 562.

restricta lamina 334.

resultare 2.

retexere 564.

retrogradado 881.

revelare 229.

revibrare 169. 810.

revibratus 110.

revolutio 922.

revolvere 423.

Rhcgium 659. 641.

Rhenus 634.

Rhesus amnis 688.

Rhodanus 635.

Rbodopc mous 651. 655.

Rbodus 612. 616.

Rhoebiis cqiii nomen 578.

rbombos 712.

rbopalicus versus 574 not,

rbythmica 950. 956. 969,

rhylhmizomcniiin 9C8.

rhythmoides 970. 972.

rhythmopoeïa 970. 994.

rbythiniis 967 sequ.

ricinium 7.

rictus lconis 197.

jocans 222.

rigentes undae 618-

rigor 914.

rimatim 112.

Riphaei taontcs 065. 666. 685. 876.

Index verborum rerumque. 821

neos Jovis §. 17.

quantum dcos dcccat 532.

bomini proprium 548. 354. 398. 479.

Roma 657.

Romanorum restitua 42G.

Romuleae vires 555.

Romulus inter déos rclatus 63 not 95.

pro Romano 229. 233.

rosae violis mixtae 215.

rosaría Paestana 641.

rosarum spicula 152.

rosis jugare lilia 902.

rota canesccns 999.

rotunditas terrae 618.

ignota 140. 910,

rubellus 566. 80-1.

rubeus et ruber 14.

Rubrum mare 677. 699.

rumores 500.

rupcs Parnassîa 11.

Aegyptia 550.

rurieolac divi 889.

Rnsarus oppidum 668.

Rusconiae et Ruscuriua oppida 668v

Rnspae oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilesccre 125.

S an litera 245.

ejus pronimciatio 261.

syllabam communem rcddit 278.

in fine vocabnli 285 seipi. 299 scqji.

Sabacorum vapor 124,

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

sacrilegium 452.

Sacrum promontorium 611.

Sagaria fluvius 687. 688.

Sagitta signum coeleste §. 850. 835. 858. 845.

Sagittarius Apollo 15.

in zodiaco 842.

salamandra 516 not.

Saldae oppidum 668.

salebrac scruposae 888.

Sallentinns populas 659.

Sallustius 296. 520.

salor et sal um 16 not 580 not

sal ta ti o bracbiorum 746.

Salus 45.

■abator 510.

Samaria 679.

•ambuci 924.

Samos insula 616.

Saraothracc 660.

Sancus 56.

Sandaliotes insula 645.

aanna 566.

■apicntia rernm 567.

Sardinia 659. 645.

Sarmatae 614. 656. 665.

Sarpedon mons 685.

Sátira sivc Satura 2. 576. 806. 997.

Saturnus deorum senior moestissimns 4.

creator deorum rigidissinuis 197.

grcssu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 58.

nxor 71.

falx 425. 566.

Saturnus planeta 14.

Pbacnon appellatua 851.

frigidus et nocens 17. 197.

ejus circulus 855. 861.

cursus 850. 886.

Saryri 167. 667. 674.

saxam fidicinans 928.

822 Index verborum rerumque.

scaliri dentcs §. 220.

scalperc 7.

ecalprum 224.

scapbia 397.

scaturigo 2. 729.

Scauriana oratio 441. 469.

sccpti'îfer 911.

schemata in grammatica 227. 326.

in rhctorica 426. 315.

in geometría 708.

in rbytlimica 969. 971.

acholares mónitas 436.

scholaria inchoamenta 526.

»cibuis 575.

Scipiones 627.

Scironia saxa 635.

scolicttm axioma 527.

ecopae 812.

Scorpio in zodiaco 85Q. 853. S59. 842.

scriha Jovis 41.

scripti qualitas 450.

scriptioualis quacstio 465.

scriptura 449. 461. 498.

ecrobis 502.

scruposac salehrae 888.

Scyllaeum oppidum 641,

Scylhae 656. 695.

Sey tilica plaga 618.

Scythicus mo lis 685.

oceanus 665. 695.

sinus 662.

ecythis gemma 67. 75.

sectator 229.

secundac hcatitatis nnmina 131.

secundanus Jupiter 47.

Pales 31.

scenndi numcri 750. 772.

secundo pro Lis 820. 824. 825.

sedecim coeli partes §. 45.

Scditio 47.

eeditiones música scdantin 926.

eegetes laetae 559.

luxuriate dienntur 512.

eejunctio 562.

Seleucia 678. 681. 691. 701.

Seleucus rex 619.

semanticus 985. 988.

ecinestrie dies 664.

semiannuus 595.

eeini ci renins 714.

scmidei 156. 906.

semina rerum 1.

seminai iiim 751.

Semiramis 690.

scmitonium 11.

semivocales 259.

semirulsus 10.

Scinoncs 156.

Senaria insula 644.

scnarins numerus 109 not 730.

scnatnsconsultum deorum 40. 96. 576.

senio 792.

sensificarc 908.

eensus quinqué 755.

«ententia scripturae 465.

senticosae copiac densitas 265.

sentis spinesccre membris 704.

separa taru m tctrachordiim ct son! 961.

sepia 224.

septenarius numerus 108. 758.

Minervae tributus 40. 568.

septcntrionalis circulas 827.

Septentriones 606. 615. 694. 080. ОЭС 858.

eeptimani partus 739.

séptimo radiât! dii 204»

Scrapie 191.

Index verborum rerumquo. 823

serenum §. 17. 74.

Serenas poeta Si 8.

Seres 693.

sermociiiatio 543. ** ' '

sermonis vitia 326.

serpens in manibns Dîalcctîcae 328.

caudam devorans 70,

eantu rumpitur 927.

Serpentarias 843 (v. Opliiiicluis).

serpentinas Iiabitantur deserta Syrtís 671.

item Caspiae portae 691.

vescuntur Troglodytae 674.

Serrinm 657 not.

serta vcrnifcra 1.

sertatam caput 426.

sertum dominandi 79.

Scrvius Nobilis S94.

scsquialteri etc. succentus If.

Scstos nrbs (JÖ8.

Setbus pro Zetbo 2i>7.

setis dumalibus birtus 329.

sexis 30o. 767.

Sibyllac 10. 139.

sic in apodosi 803.

Sicania 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 639. 646.

Sicnli freti insulae 648.

Siculus Ncptuni filius 646.

sidera sempitcrni igncs 156.

a consideudo dicta 817.

dii 67 not. 125 not.

corum cursas 151.

ortus 591.

siderca cnpidîtas 94.

sîderei cursus 118. 811.

Siga oppidum 668. . ■ '• •

S'igcum promontorium 616.

:

v..

■" i

. il . ■

sigillatim §. 27 not

sigma jaccns 960.

signifcr 823. 834 (v. zodiacus).

signifcx 36.

sigunm 707. 708. 746. 939.

sil 241.

silentio deprecan 202.

Silcnns 804.

silicernium 805«.

siluri 702.

silva Apollinis rata modulatione congi-непя

Silvani 167.

Silvanus 425. 566. 906.

simile 487. 558.

et dissimile 373.

Simonides 358.

simulacrum animae verberare 142.

eînapis 291.

singularitas 750. 774. 792.

singulatim 27.

singultus concussi 804.

singulus 525.

Sinonia insula 644.

sinuosus 709.

sinus Europae 638.

Sipylus mons 686.

Siren 243. 642. 645.

Sirenarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra IViliaca 170.

Sithouia gens G'JG.

sititor sanguinis 82,

situ mureiilus 10.

situs 540. 563. 381.

partium 371. ,

smaragdineas 66.

smaragdas 75.

Sinintlicus 242.

12.

824 Index verborura rerumque.

Smyrna §. 686.

soccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 550.

Sogdiaiii 692.

Sol 75 sequ. 185 sequ. 851. seqn.

tempérât 14. 17.

ia centro 857.

quot diebus singula signa peimcet 848.

ci imprecantur Atlantes 673.

ejus cursus 872.

delectus 859. 869.

filia Anima 7.

Cclcritas 50.

radii 13.

noiiien unde? 187.

soleac Juuonia 67.

solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi nnmeri 752. 754,

soliditas 734.

Solis ínsula 699.

eolivaga virginitas 40.

Solo«! urbs 226.

soloccisinus 526.

solstitialis circulus 819. 828.

dies 846.

s o muí a 151.

somnolentus marcor 35.

somnus 501.

sonus 741. 931. 953. 939.

Soplicnc 678.

Sophia 6. 25.

SOplii mata 425.

stoica 327.

Sopores 45.

•orbillare 159.

sordescere 518.

sórdida yerba §. 509.

sonta 122. 425.

Sors 88.

sortibus excedit Apollo 9.

Sosantii 452.

Sospita Juno 53 not.

eoter 510.

Sotígcna 149 not.

sp pro ps 924 not.

Spauia 621 not.

Spartium promontortum 656.

spatia signorum 948.

spatiorum perceptio 947.

epatium vocis 948.

specialia 959.

epecialiter 578.

species 345. 477. 485. 486.

niimcrorum quatuor 750.

spectativa 250.

epecua 295.

epeculi instar Luna 169.

speculum Sophiac 7.

spbacra 585. 721 sequ.

acuca 815.

aplanes 741.

Archimcdis 585. 212.

caclata imago mundi 68.

coclcstis 198. 201.

solida 580.

epliaerarum conecntus 12. 27. 169.

Spbenis promontorium 611.

spicae Erigonae 174.

epicula rosarnm 132.

spicus crinalis 905.

spinosus 528.

spirantia simulacra 36.

spissuin 945. 950.

splendíficare 912.

910.

Index verborum reruraque. 823

spondeus §. 621 scqu. 983 sequ.

Sporades insnlae CCO not

spuraea proella 569.

spumigcnus 9 15.

stadium 610.

statarii soni 946.

etatio 25. 854. 884. 887.

status 443 sequ. 525.

incidentes 459. 465.

stelae dcorum stemmata continentes 137.

stcllae a stando dictae 817.

igne aluntur 912 not.

carinii trajectio 207 not.

stelliger 897.

stemmata deorum 137.

stercoratus et stcrceratus 305.

stercus Scnatus 512.

Stilbon Mercurins planeta 25. 851. 879.

stilus 597.

ad scribciidum 65.

Stimula 888.

stimulare 55 not.

Stipa insula 644.

Stoechades insulae 643.

Stoici 124. 327.

strangularc 328.

Straten 830 not.

stringere 1.

Slrongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

s tro phi um 7.

Strymon fluvius 655. 656. 907.

stupidare 572. 725.

Suada 888.

Juno 3. 31.

gubarmalis 426.

subdimidius 761.

subjeetiva pars proloqnli 341. 393. 4ß9.

subjective partícula §. 397.

subject! vus verbi modus §. 310.

subjectum 361.

sublatio 974 not

sublimar! 849.

Siibniancs 164.

subpiincipalis sonus 951. 941. 942.

«übrigere 729.

subscalpere pruritui 7.

substantia 340. 344. 361.

prima et secunda 564 scqu.

num relative? 378.

siibtcrmeare 849.

subtertius numerus 761.

subtilis ductus 470.

succcndcre 98.

succcntiis 12.

sulcare 621.

Sulccnse promontorînm 645.

Suininaiiiis 161.

sumtum 545. 464.

super pro insuper 40.

supercilia 545.

supcrilimidius 761 sequ.

«uperferri 882.

superficies 707 scqu. 746.

superflue 310.

snpcrparlicularis numerus 761-

euperpartiens numerus 762.

supcrslarc 846.

suppulatio 227.

eurdis tuba medetur 926.

Surrcntuiu 644.

Snsa 700.

susurramen 726.

eusnrratim 705.

Sybaritae 925.

Syene 598. 611. 703.

104

826 Index verborum rerumque.

syllabac §. 253.

syllabarum juncture 264.

quantitas 274.

Syllogismus 343. 406. 465.

Symbolice 894.

Symmacbia Sibylla 159.

syinpcrasma 343. 407. 716.

syuiphuniac 933.

tres IOS. 107. 733. 737,

Symplcgades 691.

syinploce clocutionis figura 554.

synalocplie 267.

syneclies proceleusmaticus 987.

synonymia clocutionis figura "Soli.

sypnum 157. 254.

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 not.

syrma rbetoricum 122.

Syrtis 670. 671.

Syrus quidam 142. 172.

systaticus 715. 994.

systema 947. 955.

syzygia 311. 559. 979. 989. 991.

T litcrac pronunciatio 261.

usus in fine vocabulorum 279. 285. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

eeratac 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Taenarum promontorium 612.

Toges 157. 657.

Tagus fluvius 628.

talaría Mercurii 9. 26.

talcntorum conseilla 578.

tam abest ut 58.

Tenais fluvius 616. 626. 692. 907.

Tanaquil §. 241. 279. 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbile oppidum 700.

Tarraconensis urbs 627. 633.

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664.

Taurominium oppidum 647.

Taurus legatus ambiguë 462.

mons 678. 683. 690. 700.

m zodiaco 829. 845. 897.

tautología clocutionis figura 535.

Tclciitca insula 644.

Tellurus 49.

Tcllus 49 not. 71 not.

tellustree divi 729.

Tclmessus oppidum 684.

telnn 466.

tcmctiun 804.

Temperan tia 129.

teinperatio 52.

tempcratíssímus Jupiter 1 96.

temperiem dat Sol 186.

témpora auni quatuor 75.

ortus et occasus 844.

tempus 540. 565. 582. 971.

tribus vieibus varietur 105. 753.

Tcncdos insula 616. 658.

tcncritiido 814.

tenor 470.

tenuata acies 952.

tenuatum metalltim 909.

Tcrentius 525. 488. 495. 497. 518. 555.

tergeminae cristac 568.

terrainatus 722.

terminus 711.

ternarius numerus 105. 755.

Terpsichore 124.

Index verborum rerumque. 827

Terpsichore Venerem amplcctitur §. 28.

Terpsis 905.

Terra Vulcani filia 49.

oliin liera 160.

terra ecccntros 849. 855. 875. 879.

immobilis 599.

în medio 584. 599. 814. 815.

ejus positio 599.

circulas 59G.

circuitos G09. 858.

dimcnsio 703.

forma 590.

latitude С 14 scqu.

longitudo 611.

partes 622.

rot naditas 617.

Tcrracina 641.

terrea tís 140.

terreus ortus 95.

tessera 755. 800.

testamentum traiisactionis 499.

testimonium 474. 500. 560.

testudiues 698.

testudo pro lyra 177.

tctartcmoi'ia diesis 950. 959.

Thaumantias Iris §. 67.

theatralis 654.

voluptas 909.

tbcatrum 427.

undarum 658.

Thebani in deorum numerum vclati 95 not

Thcbarum moeaia 908.

Tbemis 174.

Themista insula 645.

Thcnac oppidum 670.

Tbeode insula 702.

Thcodorus Byzantins rhetor 552.

Tbcophrastus 923. 926.

theoremata 250. 716.

Tbcrasia insula 648.

Tbcnnacidcs 765.

thesis 474.

in rliythmica 974. 985 not

Tbessalia 651. 654. 659.

Thoyth 102. 176 not 178 not 225 not

Thracia 651. 655. 656. 687.

Tbracius citharista 907. 927.

Threïcium carmen 119.

Thucydides 646.

Thyle 595. 616. 666.

telrachorda 187. 955. 941. 955. 959. 960. 963. Tibcrina ostia 657.

coram genera 955. tibia rurestris 906.

tetragonum 712. ejus inventio 924.

tetraplasi ratio 955. ▼»» in ánimos 926.

tetras 754. 758. 745. tibicines in procliis 925.

tetrasemos 987. Tibur 642.

Teutrania 686. • Tigris fluTÎus 681. 700.

textum mundi 57. Timaeus Platonis 805,

thalamus 1. timoris deus 54 not

Thaies 215. tineae cariesque 10.

Thalcstris 925 not Tingi oppidum 666.

Thaletes Crctensis 926. Tingitana provincia 668.

Thalia Musa 28. 126. Tisias orator 454.

104 *

828 Index verborum rerumque.

Titan §. 585.

titulare 7.

Tmoltis mons 686.

togati Romani 336. 432.

Toli caput 223 not

tonare orator dicitur 427. 437.

ton! 108. 736. 930. 031. 933. 955. 9G0.

in coelo 169 scqu.

i. q. accentus 273.

toma 959.

tori lacertos! 5.

tormenta 501. 560.

torquere ora 543.

torridatus 602.

tortuosi crines 328.

totum et partes 539. 350.

trabeatus 429.

trac ta tus 481.

negotii 467.

tractus i. q. tractatus 956.

trágica modulatio 965.

transactio 499.

transaustrinus 608.

transferre 510.

transfusio elementorum 758.

transitus roéis 964.

translatio 446. 455. 572.

translatum 509.

transmotio 525.

Cransversi ortos 844.

trepidus 21.

tressis 305.

triangulares amfractus 579.

numeri 755.

triangulas ignis 568.

trias 735.

tribunos appellare nura sarro Uecat? 440.

tiifida hasta 425.

triformis discolorque vertigo §. 170.

trigarium 755. 895.

trigonum 712.

trigonus acecntus 120.

Trinacria insula 585. 646.

Trinitas 204 not

Triones gemini 595. 808.

tri pédale 572.

triplasia ratio 952.

triplicatio 105. 750.

triples divo ruin 164.

Triptolcmue 158.

triptota 297.

tripudia Lymencla 152.

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcac lucís fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 522.

tritemoria diesis 950.(959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 725. 758.

Tritonida 895. 924.

tri ninfo 511.

triviatim 5.

Troas 686.

trocbaeides numeras 992.

trocbaeus 520 scqu. 985 scqu.

unde dictus? 988.

Troglodytae 665. 674. 70$.

Trojana Sibylla 159.

Trojanmn secretum 114.

tropi 526. 560.

in música 951. 935. 940. 965. 966.

tropica mêla 965.

tropicus colurus 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

Index verborum rerumque.

829

Tubnsupta oppidum §. 668.

tagurîum 253 sot.

Tul] ¡а па castra У GG.

turbidare G 7. 1 65.

Turbo 292.

turgor 135. 566.

turpis materia in orationc 547.

tutelator Genius 152.

Tyche 88.

tympanum Cybelefom 170.

in manu Juiioms 67.

ejus Lombus 135.

Typbon 191.

typhus 566.

tyranni intcrfectio 445. 465.

Tyrida oppidum 657.

Tyrrbeni maris insulae 643 seqa.

Vliterae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 233.

usus in fine 279 seqii. 284.

in fine neutrorum 295.

vacuum 21.

vagi soni 946.

Valerius Sor anus 751 not.

Valitudo 55.

vapor et сапог 917.

varíata notulis pictura 66.

Varro 355. 578. 659. 669. 817 not. 927.

Varus annus 654.

vasa boroscopa 595,

vasum an vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809.

nbera Junonis 17.

obi? 582. 440.

ve 272.

Vedius 142. 166.

.¡'л (..

Vejo vis §. 59. 166.

vclamina dcorum 66 not.

Velia 645.

vclle i. q. voluntas 21. 52. 9K

vellere crura 704.

Velonensis civitas 666.

Tcnarum indicia 968.

venae pensare 926.

Veneria insula 644.

Vcneti 689.

venialis species 457. 458.

Venus 85. 181.

■

paeta 727.

Harmonía с mater 757.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senarius numerus at tribu tus 756.

Venus planeta 14. 854. 857. 879. 882 sc,,u

ver 75. 874.

ejus deus Mercurius 27.

ejus frucfus 52.

verba sua et aliena 367. 358.

nova faceré 579.

verborum exoletorum usus 509.

genera 509.

modi 510.

и o va fio 510.

quanfitas 283.

verbunt 541. 388.

Vcrgiliae 696.

veritas ex non exsis (entibas 206,

vermiculare 729.

remans aetbra 584.

vernicomus 570.

▼ernifer 1.

vernum tempus 874.

verrere ima maris 908.

rersiformis 589. 917.

. ОЯ!

-

850 Index v«rborum rerumque.

vcrsilis profunditas §. 425.

vcrsipellc Studium 350.

versus numcrorum 742. 745.

in orationc 517.

vertex 15.

cum petase 17G.

Terfigo 170. 810.

Vesper sive Vesperugo 885.

Vesta 72. 168.

deorum nutrís 215.

Vesulus C40.

Tctcrnus 1000.

vetusta verba 509.

Yibo urbs 635.

Vibonensis ager 640.

vibrare 52. 92. 196. 201. 880.

vibratos 66. 887.

viessis qiiadrussls 757.

victus 804.

vinel a 1.

\Jnolentia 501.

violac 119. 215. 903.

vipereus 424.

vir fortís 459.

virago Minerva 573.

virecta 67.

virga nicinor 126.

praenitens tricolor 176.

Virgilius 212. 266. 276. 278. 280. 283.

322. 325. 493. 494. 495. 509. 511.

virgo 567.

fontana 205.

Virgo in zodiaco 852. 859. 84 L

virgula 275.

viror 75.

virosa asscrtio 552, - . •-

Virtus 7 sequ.

virtntes cardinales 127 not ~*S •*' - n ■"■

307.

592.

virus viri §. 305.

vi lem qui invencrint 158.

vitia quatuor 754.

vitiligincs linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae 10. 29.

vividare 912.

ITlissipo 629.

ulnae 582.

ultima syllaba cam accent u 271.

chorda conjunctaruin etc. 935.

ultramundanus pater 185.

Ulysses 658.

ejus specula 645.

ncpos Praencstcs 642.

umbilicus 566.

Italiae 640.

umbra Liui'.ic 859.

telluris 580.

Veneris 885.

Umbracius nions 114.

Urabri 657.

unctionis usus in niiptiis 149 not.

undantes 158.

undiqùesecus 599. 601. 622. 724. 814. 865.

undiquevcrsnm COI.

ungues pressi 902.

universale 542.

proloquiom 396.

univocnm 559. 556.

unus abundans 5.

Unxia Juno 149.

uo finita verba 518.

vocales 255.

vocativos 280 sequ.

in i an ie? 304.

voló imperativo caret 325.

Volsci 658.

Index vcrborum rerumque. 851

Voluptas §. 704. 725. 727. 888. 906.

vouiitio Philologiae 136.

Tox UIO. Ml.

in música 937.

ùr in fine vocabuli 298.

Urania 7. 28, 118. 810.

Urcitamis 627.

Urgo insula 644.

nrna Adrastiae 64.

urnulae РЬосЫ 16.

Ursa major 827. 833.

us in- fine vocabuli 304.

ut pro licet 22.

Utica 669.

ntilitatis publicac cultores 62..

Vulcaniae insulae 648.

Vulcanus 87. 740. 889.

Jovialis 42.

Lemnius 7.

Terrae pater 49.

vulgus deorum 425.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 13.

vultuosus 127.

vultus S40. 343.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 239.

in fine vocabuli 508.

ejus pronunciatio 261.

Xenocrates 926.

Xerxes 653. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 253.

in vocalium numeriim congregata 258.

ejus pronunciatio 261.

bivium Pytbagoricum 102 not.

Z litera a Graccis venit 257.

duplex 246.

dentés mortui imítatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zeno 213.

Zctbiis 257 not.

Zeugitana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 257.

zodiacus 5. 44. 75. 610. 825. 839. 849. 867.

zonae quinqué 602.

uovcm 741.

Zone 657 not.

INDEX

VERBORUM GRAECORUM.

'Jy(oyr¡ §. 958. 970.

àeiCtoov 141.

aixLoZoyLa 561.

ax£Q6exói¿r¡c 19.

àxQÔvvxoç 880 sequ.

aXoyoç 717. 720. 949. 975. 992.

àpupi&oXLa 462.

à/jupixvQTOÇ 758. 864.

¿¡¿(plrtAsvQOç 712.

«v«/?í./?áC&>v tívvdeóixóg 871.

àvaywcia quaestio 561.

«v«y(>a^0S 7*5.

ocvadLr¡yr¡6iC 562.

ccvadirtZcu6tç 553.

«v«J««/wfroç 958.

cevax6<pa?.cûcu6iç 564.

àvccZoyla 289 scqn. 794.

óváAoyoff 717.

<mato6*S 562.

avaÔTQoç §. 814.

ovetftff 940.

àv\}vito<poQoi 565.

ovrcÇfuj'/iiVov 557.

ôvr«çay<yy?7 524.

ccvrtâeOiç 980.

«vt¿$£tÓv 551.

cnmKartjyoQÍa 469.

«vrttfofoç 603. 874.

àvriÔradiç 457 not.

àvri6TQO<pr/ 554.

àvxitpQaÔLÇ 560.

«vri^ovfff 605.

ovTo««ot 605.

ô*a#»fc 150.

алГа£ xaí tftff èrtUtowa 206.

iTflrepyatfTixov 956.

iwr^avîyç 28. 814.

àrtodeunmôç 475. 706. 715.

103

834 Index verborum graecorum.

àrtôôeiÇiç §. 716.

ùrtodécoôiç 140. 206.

аЛохатабхабис 742.

arto6xQOipr¡ 525.

аЛохощ аЛоуос 720.

artxcûTov 235. 299.

artvxvoç 945.

àççv&ixoç 970. 972.

aqxia. 949.

«prtciwc açxtxt et jt£Qi66á 748 sequ.

ci6v(ji[xexQoç 719.

à6vvâexov 556.

àovv&exov 949.

àocoficcxoç 222.

c«poQi6fioç 562.

B«(>u;njj«/oç 945.

T?Mvxeortiç 571.

yçapfiaxixjj 229.

yga^ifiaxLOxixij 229.

ycaßfijj 708.

Лсацоуес 154.

ÔELvoxrjç 427 not.

ôsLvcoÔlç 565.

&« JtaÔcov 954. 944. 950 sequ.

jrivre 954. 950. 951.

xe66Ùqcùv 955. 950. 951.

âuxvoiaç fîgurae 561.

diaxôrjç 990.

diâxofioç 758. 864.

Лотогос 951. 942. 949. 955. 966.

ôutcpcûvoL 947.

ôuysQXixa 2.

ôieÇevynèva 951.

ÔLOQl6lWÇ 716.

avvaßst 6v>fi[JUXçoç §. 719.

ôwa(ièvrj àXoyoç 720.

dùJÔexaeÔQoç 722.

3Ëyypay?oç 715.

èyéçOL/iov 2. 911.

iiâixôv 956.

eixo6aeôçoç 722.

Eí[íapfiévr¡ 64.

eiçofiévT] Zé£iç 526.

éZlxosiô^ç 709. 868.

kltrtvça 124 not.

èvaçfiovLoç 942. 949. 955. 959. 9C6.

èvôeZê%eta 7.

é^ayydrtjíóv 956.

èrtccoiôcù 926 not.

èjtiXrjtyLç 994.

èjftfiîniot. 757.

èrtifwvoç MÇlç 526 not.

èrtirtsdov 708.

SJtixaÔtç 940.

kjtvtkxaçxoç 761.

èrtixQixoç 761.

ikupàvEia 708. 709.

íVrráff 567.

í'p« 160 not.

éçixrjvevxLxôv 956.

éXEQOixr¡v,7]c 712. 755.

èxvfwXoyia ATA. 485.

evôaifiovia 149.

ív^cmt 709.

еедщ'ссещмд 711. 712.

sH&oç in música 947.

7¡lu&eoi 156.

7¡fUÓXu)C 761.

Qtjq'lov 858 not.

Index verborum graecorum. 855

'IapßlCeiv §. 988.

iôiorrjç 939. '■'.'■

ieQol yáfwt 3.

i&fiEfiatixôç 71 5.

iÓÓrtXsvcog 712.

Î6o6xeX^ç 712.

I6ótr¡c 717.

Ká^eroff 711.

xacçov yvcó&co 807.

xa(ifívXóyga^fiog 712. 713.

xa[uïv>Xog 709.

YAXXadir¡yr¡6i.q 532.

xara6xEvr¡ 716.

*cep«r¿voc 327 not.

xigxcovrj 8 1 S.

üoí(ir]6íC 996.

хоцца 327.

хО£><Уа£ 924 not.

XQLXCútr] 813 not.

XQlvÓflSVOV 461.

xvxAixóc 709.

xvxXoifOQr¡vixov xv/ла 814.

xôUov 327.

¿¿£tç 936.

' Ao%avo£iôr/Ç 946.

XixavoQ 931 not. 946 not.

Aój'tov 9.

MeXoJíoCta 936. 938. 96S. 994.

petty 931. 942. 934.

jttitfî/ et ex íúo [léóojv aXoyog 720.

peóórtvxvog 943.

pe6o6v>(i[iETQOÇ 719.

(jurá6ra6íc 446 not

HyvoeiôrjÇ 738. 864.

p¿£cc §. 994.

liVQÍa 743.

JV^zt? 951.V 934.

vofuxóg 963.

voüff 126. 367.

OlxTsiQna 363.

¿хга£<У()0с 722.

éfiaXcov plenitude 108.

¿fioioXoyixá 963.

¿цоХоуод 717.

¿(ió<pc0vot. 947.

oficovvfiov 333 not.

ovo? /tápac 807.

oÇvrtvxvog 943.

¿£>y«vweoç 936.

èçiÇoûb' 603.

opot 763 not.

ovçaviôxog 838 not.

Uaidda 378. 728.

rtavOÈXrjvoç 738. 864.

Лссдауса<рц 446 not

пасадщуцбьд 332.

rtacáXXct£ig 871.

jtaçafiéôrj 931. 943. 934.

jtacexßaöcg 332.

jtccQeußoXixog 713.

ftaçvrtazTj 931.

Ttaçvrtazoeidrjç 946. , - j •

rtsQÍyQCMpog 713.

rteQUQyia 146 not

rtEQÍodog 327. 529. 979. 986.

rteçutXèoi 973.

itsQi66àxig açrioL et rtegi66oí 748. 749

TCEQiiptQEia 712.

я-Яо^ 936. 938.

Ti"

856 Index verborum graecorum.

jioXXartXàôLoq §. 757. .: - .,'; %\ъ?\

jtoXvJiXevçoç 712. ... \ : ' .-.!>.

rtcoOLr¡yr¡6ic 552.

JtQOr¡yOVHEVOC 561.

jtQÔ&e6iç 716. ."■ ;•,.>.:

JiQOÇSVQSTLxOç 715.

jtQOcXafj.ßavofisvi] 955.

JtcocXafißavcfiivo ç 95 i .

rtQOÖcodia 268. 273.

ítv&fir¡v 765 not.

íi"ü>cvóff 945. 950.

2V¿c 718.

QOiißoeiorjC 712.

¿ó¿¿/?0£ 712.

ÜT¡fielov 708.

бхаЛууод 712.

ÓTEceóv 708. 721.

6tol%síov et yçâufta 252 n^t.

tfrpoyyúAa 973.

6v£vyiai ЗН. 559. 979. 989. 991.

6v[¿tuetcoc 719.

6vfirt¿Qa6(ia 716.

Óvvrjfifiéva 931.

6vvtów[jux 356 not.

бъбтатмос 715. 99.4.

6%oZi¡ 441 not

6(oqLtt¡c 327 not.

TartdvcofMx таяемаорещ et aipovßin) Luna

869. .;,■•. •

T«6tç §- 939.

xkXtioi 753.

Tfrpaxrvç 107.

ггграя'Дгирос 712.

Tfirjfianxóc 715 not.

rçartèÇtov 712.

TQÍrtXevQoc 712.

Tp¿T77 931.

'F/ivcfoyftv 2.

«rfóri? тЗл'аглЬ/ etc. 931.

VJtegßoP.aicov tetrachordum 931.

•¿rteçAvôioç etc. 935.

блертеЯеюд 753.

vjtodi.r)yr¡6ic 552.

VJtô&e6iç 441.

VftOXQLTlxÔç 936.

¿^oAvdioç etc. 935.

vrtoJtoÀÀartÀâowç 757.

vrtoriXeioç 753.

étforpiToç 761.

vynjfuôAwç 761.

¿i/joç vipovfiévT] Lima 869.

X(njtf¿c 994.

^¿5/га 955. 956. 959.

;tr(«y/¿ar¿x¿ff 950. 942. 949. 955. 906.

%cuça 720.

xPv%i) 7.

'.ßwbiov 956.