M A R T I A N I

MINEI FELICIS

$. A. P. $ $. $. A. $.

A F R I C A R T H A G I N I E N S IS,

LIBRI NOVEM.

PA R S P R I O R.

Apud Franciscum Varrentrapp, librarium Moeno-Francofurtensem, hi quoque U. F. Roppu

libri venales prostant:

-

Palaeographia critica, Vol. I — IV in 4to. pret. 20 due. aur.

- Bilder und Schriften der Vorzeit, B. I— II. » ;

POSKASS£< LATI

MI A R T I A N II -

MINEI FELICIS £=*##

C A P EX I. I. A E.

A F R I CARTHAGINI E N S I S,

DE

NUPTIIS PHIL0L0GIAE pi MITERCURII

ET DE SEPTEM

Artibus LibERALiBUs

I, I B R I N O V E MI.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

cUM NOTiS

BON. VULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENII,

-_— -_ -

-

CORN. VONCKII, P. BONDAMI, L. VVALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

primi nectus paeitae selectis

ET COMMENTARIO PERPETUO

-

$$$$$J$ @@$$$$$$ $€,

Tussis CASSEILANUS. * .…—.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

p r o s i A r A p U i» f ir AN c I S C U M v A || H E N T It A P P.

wJTAI ::3:22Auíæo?

;

-

i- •-…_

- VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSIMO,

A ííx ANiB R £ IBA HAE fi£,

MAGNI DUCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVINCIAE RHENANAE INFERIORI PRAEFECTO,

cARoLUS FRIDERICUS IIERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

—————--■-——--

E, redit ad Te heredem soceri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod -illum absolvere dira necessitas non est passa, Tu tamen pro insigni

Tua pietate et munificentia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti in

teriret, quod ille vel debere se posteritati existimasset, vel gratam olim

posteritatem sibi acceptum referre voluisset. Quamvis enim dudum praeclaris

simis libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter commcndaverat,

verum etiam famae aeternitati abunde consuluerat, ipse tamen sibi neutiquam

satisfecisse videbatur, nisi Martiamum Capellam quasi postliminio in philolo

gorum manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

-

II

elaborandis posterioribus Palaeographiae Criticae partibus cognovisset adamas

setque *), utilissimum scriptorem a Grotii inde aetate fere neglectum jacere

identidem querebatur, neque melius se validissimam senectutem otiumque

omnium rerum affluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae

restarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigorem, quem rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis terminos Koppius retinuerat, nosti constantiam , me dicam perti

naciam, qua quidquid apud animum constituisset exsequi solebat, neque in

hac cditione paranda sibi defuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secum volutabat, quidquid

ageret, ad Martianum suum referebat, schedas suas vel peregre proficiscens

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos illo

liberalissime erogaverat, negasses, vel ego operam meam, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrectassem. Quamquam longe diversa utriusque

nostrùm causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti,

ego haud scio an ne illud quidem satis praestiterim, quod vivo Koppio rece

pcram , nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti rationes sic ferebant,

nec me recusante videbam qui tantum laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effecisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorum annorum intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere meum erat, patrocinium aliis relinquo,

licet rationis reddendae officium nec Koppii nec meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum omnem hanc curam meae

*) Ipsius judicium exstat in palaeogr. T. III, p. 279.

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pietate atque obser

vantia prosecutus sim, minime deceat eo in negotio destituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil prope

modum majoris momenti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsius ore perceperim , neque universam tantum instituti

formam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque etiam gravioribus quae

stionibus consilia mecum contulerit, ipsasque adeo schedas, quas commentandi

causa festimante calamo conscripsisset, perlustrandas mihi commiserit judi

ciumque meum de iis candidissime efflagitarit. Quod tamen ne jactandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

meum momen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo illum faci

liorcm fuisse in audiendis quam in sequcndis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

insiitutis suis deterreri, ita hoc in negotio haud scio an eadem prorsus res,

quapropter ille et operam meam et judicium qualecunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem vellem uteretur. Etenim,

' ut statim in praefationis limine ingenue profitear, quod etiam mon dicente me

quivis harum literarum gnarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum , inprimis Graecac,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque exegeticae legibus omnino

instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatem negotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

sunimo honoris fastigio constitutus inter gravissima munera principumque con

silia transegisset, prope quinquagenarius demum turbarum civilium perpe

tuaeque rerum omnium conversionis pertaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac ne tum quidem in una earum' parte constiterit, sed totum

eruditionis orbem mente sua comprehenderit, dumque et orientalibus literis

I *

IV

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam beni

gnissimi ingenii facultate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potuerit. Multa lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae mole ob

ruerelur, ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; eam denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem con

traxerat, ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tamen perspicuitate

et flumine orationis ne philologis quidem doctissimis cederet; at vero rationes,

quas vel in cxplicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historicis

aut mythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. ' Quippe cum ipsis studiorum suorum argumentis conjunctum erat,

ut vetustiores potius auctores, imprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editione adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extremum ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod exeurrit

annos Drakenborchiorum, Burmannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta essent, sive rccte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset integris servatis

nominibusque adjectis complecti voluit; neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriptore omnium diffl

cillimo cernebatur, verum etiam aliorum commentarios, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationcs Plinianas, Arntzenii misccllanea, Vonckii spccimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in trans

cursu de Martiano annolasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas imitabatur editiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse hotum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plerumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

<.

V

ut interna quoque commentarii indoles eorum potissimum ingenium referret,

unde materiam operi petiisset; quos etsi minime contemnendos auctores dixerim,

hodie tamen satis constat et in docta farragine coacervanda haud raro modum

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta nunc fieri

soleat factitasse, et in reprehendendis aliorum sententis justo interdum acerbiores

fuisse, ncque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careret;

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi indulsisse

videretur, sed omnia nequibam , quin color ingenuus virique ingenium periret.

Una tantum in re et ipsos illos Batavos acerrime reprehendebat ab eorumque

auctoritatibus et exemplis longissime discessit, sed ut simul etiam omnes phi

lologiae rationes susque deque haberet, in lectione inquam conformanda atque

dijudicanda, quo in negotio ita plerumque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte interdum praeclarissimas

funderet, tamen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pcjus et

angue metuebat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine exterma

auctoritate corrigere audebat; quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innu

merabilium librariorum inscitia corruptissimum ad nos pervenisse constat, sic

certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterentur,

respueret, correctiones tamem, quae ipso sententiae tenore interna cum necessitate

confirmarentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum pronunciandive diversitate orta videretur vel ahunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine nlla haesitatione emendabat, qua ipsa in re haud

scio am interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librarioram

sed ipsius Martiami peccata essent; alias contra mutationes, licet sensus eviden

tissime flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno aliquo codice exstare vidisset,

saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingerent mec

——!

VI

flnem audaciae usquam invenirent. Sed hac in causa nec ego valde ei repu

gnabam, satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad veteres libros

emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorüm

errores esse quam nostros; sed multo aegrius ferebam, quod nec librorum

scriptorum copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante eum usurpatos invenerim, oculis Tuis subjiciam.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 808 men

tionem invenies, accuratiorem tamen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

accipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrat, qui

num scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter hunc

appellet membranas (§. 858) optimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominat Basileensem (§. 810. 860. 951),

Lugdunensem (§. 644. 860. 951), Veicetinum (§. 644. 772. 860. 951), haud

scio an nihil misi editiones sint antiquissimae Vicentina (1499), Basilëensis

(1852), et Lugdunensis (1859), quod num recte conjecerim, ii quibus harum

ipsarum copia est existiment. -

5) Codex Liudenbrogii sive ut Grotius cum appcllare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex , cujus lectiones ad duos priores libros ex bibliotheca

Bernensi publicavit Walthardus (§. 51. 56, neque alius esse videtur qucm

Walthardum in medium protulisse ad §. 19 annotatum est).

5) Barthii codices in Adversariorum libris et commcntariis ad Statium

identidem adhibiti. Si non plures, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad.

§. 21. 152. 870 leguntur; unum tamcn prae ceteris cxtollit membranaceum

VII

(§. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes (§. 20), quem et cascum librum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit.

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbis utar (§. 11),

cujus ex Miscellaneis ejus lectiones passim Koppius repetiit.

7) Bondami excerpta, quibus ille in Variis Lectionibus usus ost.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appellat (§. 644), ut Mediceos innuero videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima exemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mentio : exstat in

notis Oudendorpii ad Appulejum , Munckeri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Hemsterhusii quoque (ad §. 908), neque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Gronovius in loco ad §. 905 allato. Quinque commemorantur

in nota ad §. 29, quo tamen numero haud scio an etiam unus alterve se

quentium contineatur. - •

10) Libri manuscripti qui in Wesselingii Itinerariis commemorantur

(§. 645. 668. 669).

11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 905).

12) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

15) Scriveriani duo a Meibomio ad librum de Musica usurpati, quorum

tamen alterum etiam in primo libro (§. 57) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres ad §. 651 et 689 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collegii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur. -

Sedulo collegi, quao ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto; plurima tamen culpa ipsorum virorum do- -

ctorum erit, quos constat illa actate codicum notas meutiquam tanta cum

diligentia distinxisse, quantam hodie philologi adhibere solent. Neque Koppius,

ut plerumque illos imitabatur, vel de iis codicibus, quorum primus ipse

lectiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

VIII

annotationibus per commentarium dispersis cognoscere liceat; quodsi de non

mullis saltem accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro illustrissimo

atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario aulico et bibliothecae

Darmstattensis praefecto, quem quum olim Koppii in* usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide §. 27 et 198), statim postquam a

Te certior factus eram, nihil quod ad praefationem aliquam vel prolegomena

pertineret in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codi

cibus a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas spem meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiam accepi, hi sunt, omnes, ut ille

affirmat, membranacei:

A) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, characteribus mi

nusculis scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hiberniae

mumero 1897 insignitus.

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

mum. 5415 art. 8, duos tantum priores libros complectens.

5) Mertoniamus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et aul. cod. p. 25) numero 758 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. 15). -

4) Britannicus musei regii (§. 92 extr. 181) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo 13ritannico (IV voll. fol.

1808 — 12, cujus tamen collatio sub libri tertii principium substitit.

• 5) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlejo cditioni Grotianae adscriptas

invenit Federus hac nota addita: „MS. bihl. publ. Cantab. 500 annorum*;

unde colligit eum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 5 num. 2454

sive publ. 2$4 insignitus sit, non qui ibidem p. 158 mum. 1488 sive coll.

S. Bened. 181 exstet antiquissimus, qucm equidem VVassii potius codicem supra

commemoratum esse existimo.

6) Denique Darmstattensis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

IX

branaceus, cujus haec descriptio legitur in Cat. codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon. p. 158: „Cod. 195 alt. 10; lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

duo de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdem libri VII de artibus liberalibus,

glossae etc. — — liber sec. IX dignus.“ Monet, tamen Federus hunc titulum

in codice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genero Cartaginensis fuit, studuit autem primo* etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonia liber nonus explicit

feliciter“ addita insuper tabula inscripta : „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum”, simili ut videtur illi

quam Koppius p. 726 ex codice Monaccnsi exhibuit; praeterea non moni sed

decimi potius seculi manum videri contendit; recentiorem tamen esse non

posse ipsum Koppium colligere memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 182 -

conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii contulerat; rcliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur , hi sunt:

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen

ultra secundum librum mentionem non inveni.

8) Hugianus celeberrimi professoris Friburgensis, pariter ut videtur in

fino secundi libri desinens.

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

40) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum plurimum utilitatis per totum opus praebuit. Darmstattensem • -

41) Ettenheimmünsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est;

octavum tantum librum continens.

12) Monacenses, qui septem numero commemorantur, sed ut unus.

tantum eorum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos , consistit; verum et reli

quorum collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem rara tantum in posterioribus eorum mentio exstat (§. 751.

POSTKLASSIEK 1;

II

X.

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

sextum et septimum librum saepius adhibetur.

M5) Guelferbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis (§. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appellavit

(§. 8. 45): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quum frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob eam ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustao

auctoritatis speciem prae se ferant, licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, haud profecto exiguo apparatu instructum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facile arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum , quibus

per aliquot secula unicus fere veteris disciplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tamen si antiquae et bonae notae codices fuerunt ,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hac ipsa de quac

stione, quae in re critica factitanda primaria est, imperfectum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit, utque nonnulla, quae de codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tamen quivis commentarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auctoritate

omnes apud um fuisse, nec ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur , illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tamen, si ita videretur,

haud raro ex unius manuscripti auctoritate lectionem reliquorum omnium

silentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tamen esse omnes concedent, nisi singulorum virtutes accuratissimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum distinxeris, praesertim quum

XI

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis evitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulerimus, his quasi paterno quodam amore faveamus

eorumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quamquam

ne horum quidem , quos sua ipse miauu tractasset, lectiones omnes enotavit,

sed eas tantum, quas vel in usum suum aliquo modo convertere vellet,

vel quarum enotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis identidem

admonente me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem ex

hiberet, quam inter inanes philologorum paleas referebat; quid quod earum

quoque, quae in Grotianae editionis margine memoratu haud raro dignissimae

leguntur, plus quam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligentius exscriptas invenies, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expres

sorum librorum non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedunt, uno tantum anteriorum vocabulo eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una ea

demque illorum omnium lcctio sit, quam Grotius demum quocunque modo

immutaverit; quod longe secus esse vel ex duarum praefationum comparatione

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chaeregatum divina providentia episcopum

Catharenseum, ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

„boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quem

„impressorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando solent esse dili

„gentissimi, ut quippiam novi, quo magnopere detinent mortales, aucupa

„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei

„Capellae codice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic

- •

,,umendosum compcri, ut nec agnoscere aüctorem suum posset nec agnosci.

- II *

XIII

„Itaque ego quoque rei difficultate territus pene retraxi pedem... nisi mc

„potissimum generosa prudentia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam familiarissimis cohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi et in veram lectionem redigi posse dicerem,

„numquam destiterunt, donec me ut hoc gravissimum et formidandum onus

„susciperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo

„numentis, unde Martianum fuisse mutuatum arbitrarer, novem ejus vo

„lumina pro viribus emendarem. — — Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligenti lectione apud gravissimos auetores

„comperimus ; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda , quibus inajor

„in Encyclopaedia eruditio majusque supererit ocium“ etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in editione Basi

leensi 1877, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis sui disputat: ,,Arreptis in manus tam excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Belgico

„conquisieram, dedi operam ut eum ab innumeris iisque foedissimis mendis

„repurgarem pristinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; hac

„autem in parte eam rationem tenui, ut ne temere quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus àvtiygoepouc et errore ex ignorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tamen potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quem

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tamen eumque

„vitiosum textum retinere malunt, et variis leetionibus margines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui. — — — In Martiano Capella eundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codictim fidem, quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim mamu cxaratos clarissimus vir ct juvandae rei hterariae studiosissimus

„Basilius Auerbachius J. C. suppeditavit, emendavi, et scholiis partim ve

„teribus partim meis illustravi, ne verborum scabrities atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, multos ut hactenus ab ejus lectione deterreret.* Et haec quidem

in itinere auctumnali, quum unum diem Erlangae versarer , ex illius biblio

thecae copiis festinanter exscripsi , ulterius comparando progredi nec tunc

poteram nec nunc licet, quum praeter ipsas Grotianae editionis plagulas

resectas, quales typographo Koppius tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exemplarium vel similitudine vel discrepantia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Vulcaniana expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Gro

tianus tcxtus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auctorem habeant, in primis autem pleraeque variantium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

sc, quia ambigua optio esset, in margiue adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius codice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plerumque

in motis demum affert nec raro ipse lectionem a so vulgatam damnat corrigitque,

ut facile appareat novam illum recensionem nec voluisse nec dare potuisse.

Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

hanc editionem ad nostrae aetatis rationes criticas severe exigat falsâve specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim , cui furtim

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lectionem ad

paucorum codiculn fidem temere mutatam restituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quem vel eam ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunque

haberet sibi non philologorum scholis debuerit. At enim vero si quis ex bono

et aequo illum existimaverit, facile intelliget, haud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse: multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuissent, multa menda aperuisse, quae nemo ad hanc

XIV

usque aetatem odoratus esset, multis vel solo interpretandi acumine sensum

reddidisse, quibus viri docti violentissima remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime superasse. Quorum VValthardus

(Bernae 1765. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et in

concinne emendatos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetitioni rhetoru;n Pithoea

norum a se institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui

librum nonum subjecerat antiquae musicae auctoribus septem a se editis

(Amst. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antecessit

(Lugd. Bat. Mö99. 8.), quatuordecim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio , Lindenbrogio, ipsoque summo J. J. Scaligero, tantae

molis operi neutiquam par fuerat, praetereaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typographi operam tam megligenter rexerat, ut et aliis

mcndis foedissimis et in primis eo interpunctionis genero Martiani oratio inqui

maretur, quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderet; quo

tamen ipso argumento luculentissime apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adeo majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, eoque defectu tam parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo admonuerit. Hac autem in re ne

Koppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia correctoris munus tradi

derat, quanta potui diligentia curavi, nec nisi paucis in locis, quorum men

tionem in margine subjeci *), ita peccatum esse confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 254, lin. 18 leg. sequentum pro sequentem. — P. 581, lin. 2 leg. fies profecto, decipula

si adstruxeris. — P. 609, lin. 12 leg. £ztot&tag rov. — P. 624, lin. ult. leg. si metiretur, repertum

id esset , quod requisitum est ; nunc non metitur. — P. 710, lin. 18 leg. spumigenae.

XV

Unum tantum doleo me non ut.par erat efficere potuisse, orthographiae con

stantiam , quam ut omnino Koppium parum curasse supra monui, ita nec in

constituenda lectione diligenter servaverat, ut haud raro dubius haererem,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel praetermissum ab eo

existimarem ; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem revéra vacillasse

hoc in genere intellexissem, unam certe rationem et meum qualecunque ar

bitrium sequerer, quamquam eodem tempore alia graviora ingruebant, quae

ab his minutiis curam meam interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba fecerim , quae ad Koppii operam recte existi

mandam pertinerent, jam eo ventum esse intelligo, ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meam operam jactem , quae me

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

commentario reliquo virorum doctorum gregi interponerem, sed ut et Tibi et

lectoribus rationem reddam eorum , quae me vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuum amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem con

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque aliis

negotiis districtum suscipere coëgit. Licet enim initio illud tantum socero Tuo

recepissem , ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, mox

tamen inter ipsam operam intelligebam, non ita comparatas esse Koppii schedas,

ut integrae typothetae manibus committi possent; quas etsi vivus ipso mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante mon amplius valuerat eam in formam redigere,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore responderent nec quidquam aut

abundaret aut deesset; immo collectaneorum farraginem haud raro alienis

locis iatruserat, quaecumque extremis temporibus ex aliqua lectione annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posuerat, in uni

versum autem , ut senes solent, tam profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tamen plus sed fortasse etiam minus ad illustrandum

XVI

scriptorem contulisset. Nec ipso renuebat, quo.minus hic illic aliquid reciderem

vel praetermissum supplercm, meminique, quum novissime ad nos viseret,

insignem ejusmodi mutationem , quam in specimine typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamen quum donec ipse viveret inter corrigendas

tantum plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrologico ex multo inde tempore accuratius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem , quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argumentis

multum delectaretur vel liberalium artium historiam apud antiquos data opera

cognovisset, vel eam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad hos quoque libros illustrandos contulisse;

nemo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigi

dissimos auctores, quosque antea vix fando mosset, grammaticos, rhetores,

musicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita con

tulcrit, ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte eum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen

postremo taedio rei captus schedas suas quales erant prelo committere con

stituerat. Quapropter dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo fumestissimo casu nobis erepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi cam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in eam formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamen pietas, qua defuncti manes prosequebar, tale officium detrectare non

XVII

patiebatur. Nam si ab integro res instituenda fuisset, multos alios viros doctos

huic negotio administrando longe magis idoneos fore intelligebam; Koppii vero

rationes neminem melius quam me notas habere persuasum erat, quas etsi

meutiquam omnes probarem, tamen religiosissime servandas arbitrabar, ne,

quod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refinxerim , alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim , nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tamen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitisse Koppium animadverterem; de meo pauca tantum ex veteribus ple

rumque scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

essent, illum tamen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpre

tatione Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hic imprimis nominandus est Mythographorum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus edidit, tertius, quem nunc proba

biliter Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hic eum data opera commemorandum duxi; fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere constitueram; sed hoc quidem consilium abjeci ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii merito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad eos pateat; mentione tamen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus inter

pretem Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum com

mentarii ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), specimina saltem, quae

illic exstant, lectoribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.

*) Conf. Frid. Jacobs in Zimmermanni ann. discipl. antiqu. 1854. n. 132.

**) Conf. Montfancon bibl. T. I, p. 92 b; Fabr. bibl. med. aevi T. VI, p. 187; Braekeri hist.

philos. T. III, p. 640. ,• .

III

XVIII

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea

quidem tantum ei temporis impendere potuerim, quantum rei difficultas postu

laret. Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, floren

tissima uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua con

donabis; praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum munere professorio conjuncta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposuerim, plerumque

tamen nonnisi feriatos dies ei impendendos habuerim ; quod quantam festi

nationem, urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et specimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis forma, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, memo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiose venditem , sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem, ne aut ab editore ipso, sene

emerito, exspectent, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propo

situm operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in com

mentario effecisse, nemo profecto infitiabitur; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim vere pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuam annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tamen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cen

XIX

sendus est. Nam 'quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur;

philologis tum inprimis in antecessoribus suis reprehenderat, quod haud raro

expeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illustrarent,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, prae

sertim carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumo

remque dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jucundiusve legi possit; neque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua eruditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affudit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum , Arnobium , alios, identidem in

auxilium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Gram

maticum , comparare neglexit; quo in genere licet, si philologus fuisset,

aliquanto accuratius versari potuerit, studia tamen viri me in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem libe

ralium disciplimarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustravit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libri ab auctore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco exspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editionem operis tamdiu exspectatam etiam amplius remorari

nolui, praesertiin quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judi

candum fore, quam socero Tuo placuerit ; qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, pretium ejus hinc inde certe nimis

extulit majoremque ejus quam revera fuisse videtur eruditionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam similitudinem

habere animadvertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auctoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

XX

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus differam; unum hoc data occasione

monebo, quia neque a Koppio neque ab alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in

Dialectica (§. 555), in Geometria (§. 878), et *) in Astronomia (§. 817), verum

etiam ex iis ubi ab ipso discedit; nam quod in extremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspectu removet, aperte contra

Varronem dictum est, qui quum non de septem sed de novem disciplinis

librum edidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis septem adjecisse

videtur; quae si recte observavi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tamen aliquas principis eruditionis Romanae reliquias lucremur. Facile tamem

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam, quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus meritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxi; quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a To et

quicunque praeterea immortale illius nomen justa existimatione prosequuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne

dehonestasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario VII. Kalend. Apr.

MIDOCCXXXV.

*) Quam enim ibi etymologiam proponit stellarum a stando, et ipsam Varronis esse Popma

(p. 205 ed. Bip.) ex Cassiodoro annotavit. -

- -■■

M A R T I A N I

M I N E I F E L I C I S

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D E N U P T I I S

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LIBER I.

T. quem psallentem thalamis, quem matre Camoena

Progenitum perhibent, copula sacra, deum:

Tu quem] Satura, Martiani amica, hos versus

canit in laudem Hymenaei, qui est deus nuptiarum,

id est, naturalium conceptionum. GlossA (in

cod. Monacensi B, aliisque) — Istam quidem inter

pretationem Vulcanius, Grotius, Goezius, omnes

receperunt , quamvis facile perspicere potuissent,

non Saturam hosce versus pronuntiasse ; sed ipsum

Martianum, patrem nimirum quinquagenarium, poë

tico spiritu afflatum, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis repreliendatur.

psallentem] Ht$oegi£ovroe : psallere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christianis

Utuntur

hoc verbo Sallustius, Horatius, Quinetilianus, Gel

lius, Macrobius, alii, et iterum noster infra (§. 924).

matre] Claudianus XXX, 51. Hymenaeum Musa

progenitum etiam facit:

frequentatum. Goez. — Cave credas!

» Hune Musa genitum legit Cytherea ducemque

Praefecit thalamis ; mullum junxisse cubile

Hoc sine , nec primas fas est attollere taedas. «

Goez. — Correxi hos versus non accurate ex

scriptos. Alii Uranià (Catull. 61, 2; Nonn. Dio

nys. 55. pag. 825 Falk. ; Claudian. epithalam. Pal

ladii et Serenae 51), alii Terpsichore (Procl. ap.

Phot. p. 824 Hoesch.), alii Calliope, alii ipsa Ve

nere natum Hymenaeum ferunt. Sunt adeo, qui a

mortalibus genus eum duxisse perliibeant (Serv. ad

Aen. 1, 681. Lutat. ad Stat. alii). Patrem tamen

Bacclium expressis noster verbis nominat. Recte

quidem : Hymenaeus enim a Seneca (Med. 110)

- appellatur

» Candida Thyrsigeri proles generosa Lyaei. •

Camoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios Horatii (in carm. sec. 62) haec:

— — — » acceptusque novem Camoenis.«

copula sacra] Ita » copulam sacram deúm « dixit,

ut Valerius Soranus, sive alius quispiam vetustis

simus poëta »Saturnia sancta dearum. Quod est

Graecanicum illud plurimorum poëtarum δια $edov.

Sacra deùm copula, diis ipsis venerabilis. Hincque

§. H

92 Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Semina qui arcanis stringens pugnantia vinclis,

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumque maritas:

in ICtorum libris copula, cum sacra res sit, quae

nimirum inviolabili foedere conjugioque homiiues jun

gat, pro ipso concubitu , consummante conjugia,

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis :

~Si enim ex affectu omnes introducuntur nuptiae,

et nihil impium , nec legibus contrarium in tali

copula exspectamus , quare praedictas nuptias in

hibendas existimemus?« Hine copulare est con

jungere nuptias , ratoque foedere par hominum col

ligare. Imperator Gordianus e. 8 ejusdem tituli:

»In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de cujus conjunctione tractatur. « Et copulari , ma

trimonio conjungi c. 25 ejusdem. Et ab eadem mente

• dextras copulare« dixit in Aulularia Plautus, quia

manum tradere euipiam apud veteres saneta erat

firmaque amicitiae sponsio. BAntii. (advers. p. 594.)

Haec ille : sed sibi

Oblitus enim hujus interpretationis eundem Martiani

locum paulo inferius (p. 961) sic explicare studet:

» Copulam deüm dicit, cujus auspiciis connectitur

corpus terrestris molis coelesti animo, quae duo

non constat vir doctissimus.

deum constituere sapientes veterum physici tradi

dere : vide Ocellum et Plinium libro2. « — Equidem

haud sane perspicio cur mysteria quaerat Bartliius

in verbis, quae niliil habent dubitationis. Sed in

errorem induetus esse videtur prava in libris editis

scriptione vocis deùm cum circumflexo. Non enim

pluralis, sed singularis est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucretio cor

puseula, in quae corpora quaevis resolvantur. Clau

dianus (48, 1): »Quisquis sollicita mundum ratione

secutus Semina rimatur rerum.* Gorz. — Distin

guit noster infra (§. 17) inter semina rerum et ele

meuta, ita ut elementa jam separata, semina autem,

sive initia, rerum adhuc mixta esse videantur (conf.

Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sequ.)

pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

contraria sibi elementa, quae discordem concordiam

Ovidii concinnant, quam plurimi poëtae ab eo mu

tuo sumtam celebrarunt. Barru. (adv. p. 961) —

Permulta de dissonis hic ex arithmetica et musica

afferri possent; sedpraestat, inferiori loco (§. 209)

liac de re uberius agere. Ovidii versus, quos innuit

IBarthius, hi sunt (met. I, 8);

»Nec quidquam nisi pondus iners, congestaque

eodem

Non bene junctarum discordia semina rerum. •

At magis etiam huc faciunt IIoratii (ep. 1, 12, 19)

hi versus :

» Quid velit et possit rerum concordia discors :

Empedocles am Stertinium deliret acumen ?

vinclis] Vincula sunt nuptiae vel conjugium.

σuvencus libro 4 :

» IIujus germano rursus sociabile vinclum

Deberi , generis pereat me portio lapsi. •

BAnth. (p. 961).

dissona] Discrepantia; ut infra (§. 92): « Quae

que elementa liget dissona mexio. « Atque liae de

re conferas velim Lucretium ($, 441), et Senecam

(natural. quaest. 7, 27, p. 808 Lips.), et Ovidium

(iii fast. 1, 108).

mexa] Conjugium aut rem adeo indicat potius

concubinariam. Apulejus libro 2: » et a nexu qui

dem venereo hospitis tempera. « Banrii. (p. 1242).

—Iterum altius petit vir doctus, quod ex anteee

dentibus manifestum est » necti ab hyinenaeo pug

nantia. «

elementa] Fingitur Hymenaeus connubio ele

Martiani Capellae lib. I. §. I. 5

Atque auram mentis corporibus socias:

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

menta junxisse, quantumvis contraria eorum vis esset.

Ita Seneca (natur. quaest. 7, 27. p. 808 Lips.):

»Nonne vides quam contraria inter se elementa sint?

gravia et levia sunt , frigida et calida, humida et

sicca. Tota hujus mundi comcordia ex discordibus

constat. « Id perspexit etiam Lactantius (9, 12).

E poëtis praesertim Manilius (1, 141) rem tangit,

et sicut Ovidius (met. 1, 18) chaos ex Hesiodi

tlieogonia (116) describens canit:

» Obstabatque aliis aliud: quia corpore in uno

Frigida pugnabant calidis , humentia siecis ;«

ita Claudianus (Mall. consul. 75) eorum reconcilia

tionem :

— — — — — — »rursumque receptis

Nectit amicitiis quidquid discordia solvit.«

Unde et IIymenaeus (ap. Statium silv. 1, 2, 188):

— — — — » ipsum in commubia terrae

4ethera , cum pluviis rarescunt nubila , solvo.«

et auctor Pervigilii Veneris v. 59:

• Cras erit quo primus aether copulavit nuptias.«

E Graecorum etiam philosopliis Empedocles (ap.

Diog. Laért. 8, 7. p. 858 Meib.) statuerat, quatuor

elementis accedere tö vetxog et t%v φιλίαν. At

is e dissidio potius elementorum contenderat oriri

mnndum, per amicitiam autem in pristinam condi

tionem róv 6ραιρον (cont. Marc. Antonin. 12, 3.

p. 116. Gat.) redire. Multo magis ad nostri sen

tentiam facit, quod illico post Chaos Amorem ortmm

eumque deorum omnium antiquissimum esse veteres

affirmant, Hesiodns, Acusilaus, Parmenides, Plato

que (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Steph.); Aristo

teles (de mundo 5. et metaph. I, 4) Sextusque Em

piricus (9. adv. Phys. 7 p. 549 Fabr.). De physica

ratione discrepantia nectendi confer praeterea Ery

ximaehum medicum apud Platonem (sympos. p. 186.

187) addeque Stobaeum (in ecl. 1, 42, 2. p. 687

Heer. et nostrum (§. 912). Ex eodem Platone Ap

pulejus (de dogm. Plat. 1, 178. p. 194 Oud.) de

elementis : » quae quum inordinata permixtaque essent,

ab illo aedificätore mundi, deo, ad ordinem numeris

et mensuris in ambitum deducta suut. « Idemque

(de mundo p. 554 Oud.) : contrariorum per se na

tura flectitur , et ex dissonis fit unus idemque con

centus. — — Sic totius mundi suorum instantia

initiorum inter se impares conventus pari nec dis

cordante concentu natura veluti musicam temperavit.

Namque humidis arida — confundit, unumque ex

omnibus et ex uno omnia juxta Heraclitum consti

tuit« cet.

vieibus] Mutua vice. Valerianus sermone primo,

alii. BArrii. (p. 961.) — Ellipsis est vocis alternis.

maritas] Maritare dicuntur qui foecundum ali

quid faciunt. Victor Massiliensis I. 1 Geneseos;

» Fons scatet et diti prolem virtute maritat.«

Alcimus Avitus I. M :

» Lymfa maritavit sitientis viscera terrae. •

Horatius epodo 2 :

»— — adulta vitium propagine

Aeltas maritat populas. «

Banrii. (p. 961).

auram mentis] Sic Flaccus de eadem ratione

dixit : » divinae particulam aurae. « Gnot. — Adde

huic Horatii (sat. 2, 2, 79) loco Virgilii (Aen. G,

746) de purgatione animae versus :

»Comeretam exemit labem , purumque reliquit

Aetherium sensum atque aurai simplicis ignem. •

foedere complacito] Claudianus (51, 88) »Tuo

primae libantur foedere noctes« Gorz. — Foedus

pro conjugio a nostro accipi plures docebunt inferi

ores loci (§. 25. 31. 91).

A *

Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Sexus concilians, et sub amore fidem :

O Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

sexus] Qui Aristotelem (de mundo 8) legerit,

non dubitabit hunc ante oculos fuisse nostro : adeo

eongruit cum eo, vel in hoc ipso eligendo exemplo.

concilians] Grotius quidem comeilias ; sed illud,

quod recepi, praeter Barthii (adv. p. 961) et Vossii

(Arntz. misc. p. 197) codices, Cantabrigiensis quo

que, Britannicus, Basileensis, et qui ad Norim

bergensis libri marginem notati sunt, habent.

amore] De Amore, deo maximo (conf. Oppian.

de venat. 2, Æ11, et Hugium in libro vernaculo ser

mone seripto » de mytlio « p. 190. 191), quem

övvoetajtarov et puéyu6tov poëtae appellant Graeci

(Athenaeus 12, p. 899. 600 Casaub.) nosterque

(§. 728) »puerum herilem « , equidem alio loco (pa

laeogr. crit. III §. 150) disserui. Cui quum Chaos

olim adjungeretur (v. superiorem not.), verisimile

est, ab antiquissimo jam tempore adscriptam fuisse

potestatem elementa ligandi, et yéuaov 8e6uovc,

sicut ex Hesiodo (theog. 125) addit Oppianus (in

halieut. 4, 25). Memoratu dignum est, similia Or

pheum docuisse , adeo ut noster eum ante oculos

habuisse videatur. Namque ab initio Argonautico

rum (12) ille habet :

'Agzoeiov μέν τοστα XAOYX d:uéyagtov

coevoeyxmv

Hoei XP0N0N, ôc $2özev6ev &reuge6iov

6uv öö ö%xoic

Ai§éga, xoei óupvij frequoe fréa zvögöv'EIPS2

TA , cet.

Adde eundem eadem repetentem paulo inferius(410).

fìdem] Ambigua est sententia. Intelligi enim

potest » IHymenaeum per nuptias fidem addere conju

Alii

locum forsan maluerint explicare »inferioris condi

galem : sub enim saepe pro in usurpatur.

tionis fidem esse quam amorem a , quippe qui ante

omnia exstiterit. Ita enim et Ovidius (her. 4, 161):

»Nobilitas sub amore jacet« (conf. palaeogr. erit. III

§. 150). Verumtamen totum locum iterum conferenti

mihi videtur, a nostro Amorem socium dari Hyme

naeo in conciliandis elementis secum pugnantibus.

Ita enim Quinctilianus (in declam. 14. p. 189. ed.

Oxon.) Amorem depinxit, » quasi per eum rerum

maturae sacra primordia totiusque mundi elementa .

creverint, qui teneat nunc figatque rixantia et de

contrariis pugnantibusque seminibus molem perpe

Quod Quinctiliano • so

cietas perpetua« , lioc nostro »fides « est.

tuae societatis animarit. «

decens] Veneris atque Gratiarum epitlieton Hy

menaeo Gratiarum consanguineo attribuitur, quod

illam gratiam pulcritudinem non nunquam comitan

tem eique adhaerentem , quae facilius sensibus at

que animo percipitur, quam verbis exprimi possit,

designat. Horat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »te

que decens Venus« — » Gratiae decentes. « Goez.

— Sed noster infra non Venerem tantum (§. 905)

sed et Floram (§. 888), et » scientiae fontem«, quin

Claudianus etiam (cons. 6 Honor. 857) » aërem«

decentem appellat, ita ut restringi vix possit hoc

epitheton ad unum alterumve.

Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Clau

diano (51, 51): »Hunc musa genitum legit Cythe

rea ducemque Praeposuit thalamis« Gnot.— IIorat.

L. 1. od. 14 : » curaque non levis. « Et Catullus (in

nupt. Jul. et Manlii 6I seq.) :

Nil potest sine te Jenus ,

Fama quod bona comprobet ,

Commodi capere ; at potest

Te volente : quis huic deo

Compararier ausit? —

Goez. — Sed verba composuit noster ad illud Vir

Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Hinc tibi mam flagrams ore cupido micat:

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cantare ad thalamos seu genitricis habes,

Comere vermiferis florentia limina sertis

gilii (Aen. 10, 157): Veneris justissima cura« ;

quocum confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumque

publica cura. « Nominis Ryprogeneiae etymon, quia

in Cypro genita fuerit, affert Hesiodus (theog. 199);

adde Hymnum in Venerem (2), qui Homero adscri

bitur, et Pindarum pluribus locis.

mieat] Ore micare Cupidinem Hymenaeo dixit,

plirasi toties ab Aristaeneto et aliis ágáoruxoiç ex

pressa. Vide quae plurimis in secunda editione

Musaei notamus. BArrii. (p. 961) — Minime Cu

pidinem intelligo deum, sed cupiditate flagrare Hy

menaeum. Certe noster quum multa, tum et haec

a Claudiano mutuatus est , apud quem (in epitlial.

Pall. et Celer. 41) Hymenaei etiam » dulce micant

Appulejus (met. 6. p. 401 Oud.) »rosas

micare« dicit, et noster infra (§. 888) »flammam

oculi.«

micare.«

seu tibi] Sensus est: »Seu placuisse clioreas

habes Bacchi (is enim saltationibus praeest, unde

quisquis ille est Orphicorum auctor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canit: — — öc

zç ëzeus 4uóvv6e zogevtoe : v. pr. in hymn. v. 9)

— seu cantare ad thalamos habes matris Calliopes,

vel (ut alii volunt) Uraniae. Grot. — Bacchum Pro

pertius quoque (2, 25, 94) » chori patrem« appel

lat, et »medium in eo esse « (2, 25, 94) fingit (v.

Burmann. ad h. l). Noti praeterea synt Tibulli (2,

1, 58) versus :

» Agricola et minio suffusus , Bacche , rubenti

Primus inexperta duxit ab arte choros.«

Atque apud eundem (1, 7, 58) idem deus

» Movit et ad certos mescia membra modos. «

choreas] Scribendum »placuisse choreis.« Bac

chum chorearum choragum vel unus Anacreon do

cere abunde possit, ad quem vises. BArrii. (p. 961).

— De Baccho chorago nemo est qui dubitet (conf.

Tibull. 1 , 7, 38 et 2, 1 , 86. Casaubon. de sat.

poës. insert. in Cren. musaeo p. 28). Cur autem

Martianus scribere non debuerit » tibi placuisse cho

reas « , causam neque docuit Barthius, neque docere

potuit. Vulgatam igitur servavi lectionem, quam et

a Bacheto (sur les epitres d'Ovide I. p. 136) appro

batam esse video.

comere] Claudianus (de nupt. Honor. 202) ;

» Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige ; tu geminas , Coucordia , necte coronas.«

Apud Ovidium (fast. 5, 219) quoque

» Protinus arripiunt Charites nectuntque coronas.«

Itaque noster infra (§. 888):

» Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.«

Attamen et Bacclio serta placuisse Ovidius (fast. 8,

548) canit:

« Bacclius amat flores : Baccho placuisse coromam

Ex Aeriadnaeo sidere mosse potes.«

Idemque aliis locis (trist. 1, 6, 2) :

» Deme meis hederas , Bacchica serta, comis.«

et (8, 5, 5) de poëtis Bacchum celebrantibus:

« Festaque odoratis innectunt tempora sertis. a

Veneri item cum comitibus tribuit Cypriorum auctor

(ap. Athen. 18, p. 672 f. Casaub.) :

'H 6$ 6%v άμφιπόλou6v φιλομμειοῦς'Aqpgoöitn

II2e&au&vm, οτεφάνους είδοθεας, άν%a yainc,

“Av xsqoe^ai6w $9evto 9eci λιταgozgjóetuvot.

6 Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Seu consanguineo Gratia trina dedit:

Connubium divùm componens Calliopea

vermiferis] In Msto libro offendi vernificis. Quod

sane verum est. Nam verna facere ostia videntur

additae. Is mos multis a mobis et aliis alibi traditus

est. BAiitii (p. 961). — Non Bongarsii tantnm, sed

Vossii etiam codex (Arntzen. misc. p. 197), Darm

stattensis et tres e Monaeensibus (C. D. E.) vernifieis

quidem habent, sed in aliis vulgata lectio exstat,

quam retinui, siquidem Graeeum éogorgeqojc ea

exprimitur, et noster alio loeo (§. 870) simili figura

»vernicomae olivae « utitur. Vernifera adjectivum

est, pariter atque serta, et substantivum eorona

per ellipsin omissum.

limina] Limina sponsi, quibus nova ingrede

retur nupta, sertis ornari solita fuisse, testes sunt

Catullus (64 epith. Pelei et Thet. 284) de floribus

amenS :

»Hos indistinctis plexos tulit ipse corollis

Queis permulsa domus jucundo risit odore.«

atque Hierocles, qui (ap. Stobaeum serm. 68.

p. 414 Gesn.) » %goetc xoere6tepupuévoetc« scribit

• roegoevvov άντι yvvcctxóç érreucâyov6tv. « De

ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149).

consanguineo] Consanguinei sunt öguoftdktguot,

ut Charites et Hymenaeus ; utriusque enim pater

Bacchus. Alii tamen Gratiis patrem adscribnnt Jo

vem. De matre etiam discordia, aliis Autonoen, aliis

Eurymedusam vocantibus. Grot. — Consanguineus

fratrem notat ex altero parentum solo. Vide Ania

num, Alarici consiliarium, ad sententias Pauli, Cu

jacium observ. libro 11. eap. 26. BArrii. (advers.

p. 961). — Alio etiam modo Hymenaeus Gratia

rum consanguineus dici poterat. Is enim quum Bac

chi filius esset, Bacchusque pariter atque Gratiae

patrem haberent Jovem (Cornut. N. D. 15. p. 161.

Gal. Tlieognid. sentent. 15), harum ille consan

guineus omnino erat. Suflicit enim sanguine con

nexos esse, ut illo nomine insigniri possint (1. A

§. penult. de suis et legit. hered.). Baccho placere

elioreas Euripides canit apnd Strabonem (10. p. 470

Casaub.).

Gratia triwa] Hoe est »tria concessit, vultum;

vocem et gestum. « Gloss. ap. VclcAN. — Gratiam

trinam dixit ut infraL. IX: »Suada decens trina anxia

cum Charite est. « Quid non nugamini glossatores!

Gnot. — Neutiquam sie legitur infra (§. 888), ubi

Grotius versus confudit, siquidem » Flora decens •

primum legitur, et deinde »Nec Suada • cet. Per

peram quoque eritici (ap. Fulgentium p. 15 Munck.)

ternas viragines in ter ternas mutaturi erant, quod

profecto non fecissent, si fontem cognovissent, e

quo Fulgentius hauserat. Martianum enim imita

turus erat, id quod nullo megotio perspicient, qui

utrumque locum comparaverint. Sed noster ipse ante

oculos habuisse videtur Claudiani illud (in laud.

Ser. 88) ;

» Ternaque te mudis inmeetens Gratia membris.«

Similiter Sidonius (carm. 11, H 15. p. 567 Sirm.):

» Hic triplex uno comitatur 6ratia nexu« :

pro quo modum posuit Horatius (od. 5, 21, 22).

connubium] Ubique in Mss. per N simplex ex

primitur. Goez. — Cave credas. Malum igitnr fa

etum, quod Goezius falsam in quibusdam codicibus

scribendi rationem in contextum recepit, idque con

tra communem , quam sequimur, lectionem.

Calliopea] Musarum haee prineeps est, quam

Hesiodus (theog. 79) aegopege6tdrrv &toe6éaov,

Plato (Phaedr. p. 289 Steph.) rtgeogvtdtjv, alius

Mov6djv rrgopudtayétuv (Mem. de Paead. des in

scr. V. p. 188) appellat, aliusque (anthol. Gr. 1,

67, 29) ipsi Uraniae anteponit ; cuique Moselius

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 7

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versiculos, nescio quid inopinum intactum- 2

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu

(id. 3, 75), Hesiodum imitatus, tö yÀvxegöv

6réguæ tribuit ; qnam e Latinis etiam Lucretius (6,

95) »requiem hominum , divùmque voluptatem«,

Ovidius (fast. 8, 80) »primam sui chori« dixit, Virgi

lius (Aen. 9, 828) pro Musis omnibus ponit versu:

• J^os, o Calliope, precor , aspirate camenti« ;

Horatius (od. 5, 4, 2) • reginam«, ac Plntarchus

(im orat, vit. p. 801 et sympos. 9, 15 p. 743) regum

eomitem appellat. Apollinaris Sidonius autem epi

thalamium eanens (carm. 14, 6) Calliopen etiam in

vocat, eodemque verbo, qno noster, probare utitur.

annuere] Verborum in hisce versibus construetio

eorumque interpretatio sie facienda esse mihi videtur;

•0! tu , copula sacra, Hymenaee, quem perhibent

deum thalamis psallentem, matre Camoena genitum,

qui semina mundi pugnantia vinculis areanis strin

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici

bus (mutua vice) enim elementa ligas, mundumque

maritas, atque auram mentis corporibus socias, foe

dere complacito, sub quo natura jugatur, sexus

concilians, et sub amore fidem. O! Hymenaee

decens, qui Cypridis maxima cura es : hinc enim tibi

cupido flagrans ore micat, seu placuisse tibi choreas,

quod (quia) Baeelius pater (tuus) est, seu eantare

ad thalamos genitricis (a Venere) habes, seu li

mina florentia sertis verniferis comere, consangui

neo (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiae dede

runt); Calliopea connubium divùm componens pro

bat, te annuere auspicio carminis.« (Sive choreae

tibi placeant, quia Bacchus pater tuus est ; sive

cantare ad thalamos a Venere matre, sive limina

8ertis coronare a Gratiis consanguineis tuis habeas:

Calliope omnino approbabit, quod annuis auspicio

earminis).

Dum] Profecto mirum, ab omnibus interpreti

bns, et Grotio et novissimo Goezio, versus illos

Saturae adscribi, quum quinquagenarius Martianus

ipse »istos cano« dicat. Fefellerunt nempe eos

verba, quae paulo post sequuntur, »satura commi

nScenS. w

nescio quid inopinum] Saepe Cieero verbis »ne

scio quid» usus est; pro Archia 7: »nescio quid

praeelarum: idemque (orat. partit. 21) inopinata

esse dixit admirabilia ; pariterque Horatius (od. 5,

1, 2) carmina laudaturus » non prius oa audita•

praedicat. Nescio quid igitur neutiquam eum con

temtu dictum, sed de grandi conamine, quod et

verbum moliri innuit. Haec quidem Martiamus pater;

sed prorsus contrarium sentit interveniens filius.

Huic enim adscribenda sunt quae sequuntur, et

sie quidem verba eonstruenda: »Martianus (filius),

non perferens verticem (patris) eapillis albicantibus

respersum inerementisque lustralibus decuriatum

ineptias aggarrire, intervenit dicens : quid istud mi

pater« cet.

eapillis] Ordinem tantum verborum, ex IIugiano

codice et in libro Norimbergensi ad marginem mo

tata lectione, mutavi. Forsan in Priapeiis (77, 9)

noster legerats

— — — — »meumque eanis

Cum barba eaput albicet capillis.*

Pariter Saxo Grammatieus (6. p. 116) qui Martianum

imitandum saepius, ut Stephanius docuit , sibi pro

posuerat, » Albicet• scripsit » quanquam senio ca

pillus. «

incrementisque lustralibus deeuriatum] Hoe est

quinquagenarium, qui jam decem lustra peregerim.

Vulc. — Lustralia certum est a multitudine lustro

8 Martiami Capellae lib. I. §. 2.

stralibus decuriatum, mugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum dici, incrementa vero decuriata decuriam lustro

rum non possunt significare, alioqui quinquaginta

tantum annos natus sit senex, qui alterum tantum

aevi pene vult confecisse videri (?). Eruditus, sed

duri eloquii, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vacantem ex officiis municipalibus et urbanis

in sua sibi patria dicit, emeritum volens eruditionis

quadam inexspectatae ostentatione dicere. Scio Ter

tulliano ejusdem gentis scriptori decurialem numerum

denarium esse c. 57 de anima; unde multiplicata

per eundem lustra hic capere possis, sed tum im

manis numerus exeat (?). Et non video quomodo

illud, quod modo diximus, non sit melius : ita nulla

alia opus erit exactione. BAnth. (p. 409). — Prae

stat profecto Vulcanii explicatio ; siquidem decuria

tus dici nequit curiae immunis, quem excuriatum

potius dixere Romani (Non. Marcell. p. 56 ed. Par.

1614).

in decurias conseribere (Cic. pro domo s. f. ibique

Verbum autem deeuriare quum significet

Manut. p. 74. Graev.), hoc loco cum antecedenti

bus incrementis lustralibus conjungendum esse vi

detur, ut sit »in decuriam incrementorum lustralium

conscriptus « , Livio miles invalidus dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 55) verbis: »decem lustris peractis«

quinquagenarium se tum fuisse significat. Seneca

(de brev. vit. 4) : » Audies plerosque dicentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet« ; et Pli

nius Secundus (in epist. 4, 25, 4) »leges majorem

annis LX otio reddunt. «

ineptias] In aliis libris legitur ineptias, in aliis

nugulas. Ego vix dubito veram lectionem esse mu

gales ineptias. Diminutivum enim illud tam prolixo

operi minime congruum. BArrii. (advers. p. 409.

974) — Quidam libri habent nugulas ineptias, quod

quis defendere possit. Sed aliam mentem milii praeit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum lioc

Capella vocabulum nec possum ab eo non profectum

credere. Agellius idem usurpat M Noct. 2: »Sed

theorematibus tantum mugalibus dilatrantes, objur

gatione justa incessivit. « Idem : » et alia quaedam nu

galia proferebant. « Zinzenl. (critic. juven. promuls.

19, 89 in Schminck. synt. crit. p. 227.) — Vos

sianus codex nugulas ineptas : sed cum etiam alii

in ineptias conspirent , parum abest, quin eum

Bartliio legendum censeam mugales ineptias. ArNtz.

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius ; Bodianus

vero et Vulcanius minus commode ineptas habent.

Goez. — Hugianus codex perperam inertias habet

pro ineptias. Mihi quidem, quamvis ratio a Barthio

prolata rejicienda sit (quandoquidem prolixum opus

Martianus filius nondum audierat, sed paucos tan

tum versiculos), Zinzerlingii codex sufficit, ut cum

eo faciam. Accedit, quod Darmstattensis etiam a

prima manu eandem lectionem habuit. Vox mugalis

praeterea non semel a Gellio usurpatur. Et quamvis

maximi etiam poëtae Martialis (9, 1 , 8), Catullus

(1, 4), et fortassis IIoratius quoque (sat. 1, 9, 2)

versus suos modestiae eausa mugas appellent; hoc

tamen loco additum vocabulum ineptias illam exclu

dit interpretationem. Profecto enim patrem in ver

sibus illis repreliendit filius , quippe qui niliil sen

tiat magni in eis, sed nugas ineptas potius, quae

non deceant senescentem patrem. Minime igitur

voces » nugales ineptiae « hie bono sensu accipi pos

sunt, id quod vidit jam Fulgentius, qui nostrum

imitaturus (myth. 1. p. 5 Munek.) illorum loco

verborum scribit: »dum tibi rugosam sulcis anilibus

ordiar fabulam. «

lueris, sive eum Zinzerlingio,

Sed utro nunc modo legere ma

sive eum Grotio,

cujus lectionem Basileensis etiam codex praebet;

sensus manebit idem.

aggarrire] An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 9)

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu mictantis antistitis,

composito hoe verbo usus fuerit dubitaveram. Quum

vero serioris aevi scriptoribus proprium fuerit, prae

positionibus augere verba (§. 45 not.); ipsum illud

repperi in glossario Latino-Gallico (ap. Adelung in

glossar. man. I. p. 132) explicatum »jainglere , quod,

nisi a Latino garrire lucem acciperet , nemo , puto,

intelligeret.

intervenit] Intervenire Martianum non corpore,

sed sermone autumat. Estque intervenire medium

se dare rebus dissonis aut alioqui nondum compo

sitis. Tertullianus libro de patientia cap. 11 : » quia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibus domini intervenimus, ejus officii

magna merces, felicitas scilicet. « Symmachus libro

7. epist. 86 : »Ut quidquid culpae aut erroris incur

rit, contra illius meritum meo digneris intervemtui

relaxare. • BAnth. (advers. p. 974).

quid istud] Pariter Appulejus (met. 1. p. 29

Oud.) : » Quid istud mi Socrates?«

pater] Martianus filius enim, ut supra observa

vimus, Martianum patrem interpellat, cui deinde

pater respondet, filiumque praemissa fabula de nu

ptiis Philologiae et Mercurii bonis instituit artibus.

Similiter Cicero librum de officiis, quamvis omnibus

utilem, filio soli se tradidisse finxerat. Accedit quod

Martianus in extremo totius operis (§. 1000) filium

iterum alloquitur hoc versn :

•Secute mugis nate ignosce lectitans.«

Vide igitur, quam absurda ad finem secundi libri in

Darmstattensi eodice haec sit glossa addita : »Satira

narravit cuidam patri hanc fabellam, quam idem

pater Martiano renarravit. «

mictantis] Evigilantis. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorat, non érrò toö vvxtóc, ut glossae vo

lunt, sed a nivendo, unde connivere : quo verbo

priusquam fores aditumque reseraris,

infra utitur: »quiescere cupientem eomnivere non per

ferat. « Grot.— Nictans antistes est matutinis horis

ad aperienda populo fana oculis semisomnibus etiam

prodiens. BAnth. (advers. p. 974). — Populum ad

sacra obeunda invitantis. Sacerdotes enim homines

ad caeremonias celebrandas carminibus et quovis

modo allicere solebant. Nonius Marcellus : »Nictare

oculorum significantiam esse denotarunt veteres.

Plautus Asinaria: Neque illa ulli homini nutet, ni

ctet, adnuat. « Goez. — Quodsi fontem animad

vertissent viri docti, e quo noster liausit (v. not. ad

vocem aditum) , melius eum intellexissent. Certe

qui nietantem Martianum sopitum explicaturi sunt,

longius a vero aberrant. Namque qui spiritu poëtico

afflatus versus declamat, sopitus dici nequit. Evol

vendus potius Festus erat, qui »nictare « ait » ocu

lorum aliorumque membrorum nisu saepe aliquid

conari.« Atque hoc etiam loco varietatem non solum

gestuum sed mutationem quoque vultus denotat, si

quidem ab antistite oculos modo demitti, modo spar

gi, Martianus dicere voluit ; id quod ad ea, quae

sequuntur, doceo. Quod reliquum est, ex Hugiano

codice varians lectio »instantis« notanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane aedituorum est, non antistitum,

aditus reserare templorum. Et quis affirmabit , non

scripsisse aedituentis hominem, qui quidvis admit

tat, modo ne communi sensu verborum plane luci

deque loquatur? Lucretius lih. 61

» Cuncta cadaveribus coelestum templa manebant

Hospitibus loca quae complerant aedituenteis.*

Banth. (adv. p. 409).— Barthius mavult aedituen

tis me invito. Aantzen. (misc. p. 197) — Profecto

atro earbone notanda est causa etiam propter quam

Barthius locum emendandum esse censuit.

2

10) Martiani Capellae lib. I. §. 2.

&μ,ολοyetc? Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta somuerint,

aditumque] Malit fortasse quis adytumque : et

sane de antistite sermo. Grot. — Non placet, cum

~fores aditumque « milii Martianus junxisse videatur

tamquam synonyma, quod liujus aevi scriptoribus

familiare est et consuetum. AnNtzex. (mise. p. 197 f.)

— Adytum, quod Msta habent et Grotius probat.

Infra bis » adytorum fastigiis. « Goez. — In nullo,

quotquot vidi, codice hoc loco legitur adytumque,

sed in omnibus constans lectio est, quam recepi.

Locum profecto facile intelligent, qui Virgilium con

tulerint. Ille enim Sibyllae Cumanae templum de

scribens (Aen. 6, 41 sequ.) fuisse ei canit » aditus

centum, ostia centum « , pergitque :

» Pentum erat ad limem, cum J^irgo : poscere fata

Tempus , ait. Deus , ecce Deus ! Cui talia fanti

Aente fores, subito non voltus , non color unus.

Non comiae mansere comae, sed pectus anhelum,

Et rabie fera corda tument — —

— — — Cessas in vota precesque ,

Tros, ait, Aenea ? Cessas? neque enim ante de

hiscent

Aettonitae magna ora domus.« — — —

Omnia igitur apud nostrum hoe loco bene se habent,

modo probe eum intelligas. Verbum etiam nictare,

de quo supra, ex illis Virgilii verbis » non voltus,

non color unus « explicari potest. Pariter » mutantem

mundum « idem poëta (bueol. 4, 80) dicit, ob adven

tmm nimirum numinis. Adde Lueanum (5, 212, 214),

Senecam (Agamemn. 704) Lucianum (Iov. trag. 50.

VI. p. 289 Bip.) cet.

reseraris] In editis reserares , quod correxit e

eodice suo Grotius. Concinunt Basileensis et Darm

stattensis; ac sic emendatum etiam vidi ad marginem

libri Norimbergensis.

$uvo^oyeic] Grotius edidit yvpivo^oyiçetc.

— In Graeea hac voce non inepte alii libri mutant

χαμo^oyi£etc. Nam cnm in templis nuptiarum sacra

confierent, et hie de Hymenaeo cantitet; utrique

loco verbum convenire debet, quod utriusque re

spectu dicitur. BAnth. (adv. p. 409) — Tö yvpuvo

2oyi£etv quid sapiat intelligo. Quoniam tamen va

ria leetione margini appieta codicum diversa voluntas

subnotatur, ego quoque , quam ex nostro lectionem

commentus sum, non absurdiorem forte, in medium

dabo. Praefert casea seriptura puouzoZoyi£εις : quod

ut portentosum puto, ita verum mihi persuadeo puv

zo%oyi£etc Capellae exaratum. Sane menti au

ctoris vix quicquam aptius in lucem postin proditu

rum puto, glossis fidejubentibus: uíxoç ó é6αότερoς

törtog. BAnrii (p. 974) — I'vpuvo^oyi£etc retinet

Vossianus codex. Anxtz. (mise. p. 197). Fluctuat

hic plane lectio. Alii, et inprimis Baptista Pius,

habent literis Latinis gumnologisseis et kuknologeis.

Sed yapuoAeoyi€¢¢¢, ut sibi sensus constaret, Bon

garsius amplectebatur. Nil enim nisi meras nuptias

hae nugulae ineptiae resultant. Goez. — Nempe

non legerat vir doctus quae ab illis interpretibus jam

allata erant. Sed magis reprehendendum , quod in

textum receptum ab eo istud yoepuoAoyi£ειν, ver*

bum inauditum ! Barthium vides eum lectione flu

ctuante fluctuare et ipsum, quem quas in testimo

nium advocat glossas cave credas in codicibus le

gisse. Exscripsit enim eas e Vuleanii thesauro (p.

848), quem ne laudaret, consulto cavit. Non magis

igitur glossae illae adjuvant, quam quodlibet aliud

lexicon Graecum. Quapropter lectionem omnium

simplicissimam et sensui maxime accommodatam *poe

vo?oyéïç in textum recepi. In alio enim libro (pa

laeogr. crit. III §. 576 seq.) uberius de variante dis

serui orthographia, et ne insueta se morari sinant in

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 826)

literam Gamma saepe pro spiritu adhibitam esse

Martiani Capellae lib. 1. §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis $y$g6tuov noscens

(p.826; add. Heyn. ad Apollodor. p. 266) docui, id

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in

lex. Gr.). Jam vero in codicibus Monacensibus (B.D.)

seriptum legitur ITYMNOAOITIC: licebat igitur

$uvo3oyeic substituere, quoniam, ut saepe dixi,

variam scribendi rationem minime curo, atque I et

EI invicem poni (Quinctil. 1, 7, 18 p. 181 Spald.)

non nisi orthographiae prorsus rudes ignorant (v.

palaeogr. mea §. 277 not. EI).

me] Lege cum Ms. mae , et dele interrogationis

notas. Gnor. — Recte! In aliis bibliothecae Lei

densis inembranis extat non tu , teste Munckero

ad Fulgentii Virg. cont. p. 742 ed. Staveren. .Id si

placeat, non accipiendum est pro nonne , de quo

usu dixi pluribus in specim. observ. c. 5. AnNtz.

(misc. p. 198). — Bodianus et Vulcanius habent

me : male ! Gorz. — Cur male? Profecto perinde

est utro modo legas, siquidem ab optimis scriptori

bus Cicerone et Sallustio pro Graeco vai ponitur

me , quod alii scribunt mae , prout Graecam dipli

thongum alii literis AE, alii simplici E (§. 908.

not.) reddere maluerunt (Palaeogr. crit. IV. p. 828).

Infra apud nostrum (§. 52) iterum ne reperies eodem

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment.

ad Cic. epp. ad Att. 6. M. T. I. p. 175 Graev.) negat

ante LaurentìVallae tempora apud Latinos dipli

tliongo scriptum mae inveniri (conf. et Garaton. ad

Cic. pro Mil. p. 260 Orell. Rritz ad Sallust. Catil.

p. 276 sequ.). Sic in Afranii fragmentis (poët. seen.

II. p. 167. 188 Botliii) editor temere mae posuit pro

me, quod recte legitur apudNonium (p. 246 Merc.).

èyég6tuov] In Grotiana editione pariter atque

iu anterioribus legitur éyéugopuvnpuéíov. Libri au

tem scripti verbum mirifice variatum exhibent. Gro

tius in suo legit éyégvpuov, Bongarsius egiraemiom.

Equidem in Monacensibus (B. C. D.) inveni EIE

PYMION, in alio (E) ETPI°MYON, in alio

(G) EI'OPVMYON, in Basileensi ETEPI.

MION, in Darmstattensi HTHPIMIQ2N. Atque

interpretes si audieris veteres, vix doctior abibis.

Corrupta enim haec tradunt : »Egerimion, i. e.

resurrectionem vel ascensionem vel mutationem.

Egerimio Graecum verbum, i. e. surgo. Est enim

Egerimion liber apud Graecos de apotheosi « ;

quod sic explanat alius, (E) : » est liber, in quo

Quam

quidem explicationem facile apparet ab apotheosi

refertur, qualiter homines divi facti sint. «

Philologiae desumtam esse ab hominibus Grae

eae linguae adeo ignaris, ut me éyeigdo quidem

verbum recte scribere potuerint. Contra bonae frugis

plenissima Grotii nota haec est: »'Eysugouvnusiov

vox notlia. Ms. èyeQvpuov. L. éyéQ6tuov, vox nota

vel ex libro IX, ubi ait: Tune èyéo6tuov ineffa

bile virgo concludens. Scholiastes Theocriti : zd%v $rru

$æ$apuiaov tà uèv άδεται ε6: régac, tö öé ög{9que

à xoei aego6ayog&v&tav 6v£yegtux&. Et ea quidem

quae scholiastes xoetoexoipum, tux& , a Capella xoi

pum,6vg appellantur, ut Meursius noster docuit,

quae vero ille étéy&gtux&, a Capella éyég6tuov

dici ego animadverti: nisi quis malit dici Egersi

mon, utVarro in fragmento: »vocis suscitabulum can

tantiumque gallus gallinaceus. « Hucusque Grotius,

cujus conjecturam a Goezio in contextum receptaum

esse ut olim improbaveram, ita nunc probo, post

quam in illo, quem Grotius laudat, loco (§. 911),

etsi omnes editi, praeter Grotianam editionem, in

qua egersimom legitur, corruptum illud egerimiom

exliibeant, in Monacensi tamen codice (C) scriptum

ipse vidi egersymon , levi vocalium mutatione, in

Darmstattensi vero rectius egersimom. Quum igitur

ex inferiori hoc loco appareat, corrumpi vocem illam

in egerinion potuisse, emendandi autem locum

9 *

I2 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

creperum sapis? nec liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vcro concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoris loco ratio certe

optima sit; Grotianam illam opinionem pluris quam

meram conjecturam faciendam esse censui.

ereperum] Identidem (§. 116. 808) hac voce

moster usus est. Significatio quidem nota (Sym

macli. epist. 1, 15) ; sed inprimis Nonius (p. 15

•Merc.) de vario vocis usu conferendus. Totius loci

sensus hic esse videtur : Martianus pater filium corri

gens : »profecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

quos prooemii loco declamavi, audisti, et nihilomi

nus fingis te ignorare praeclarum opus, quod mo

liar.« -

praelibante] In manu exarato codice legitur per

libante. Ego adverbium praelibanter ansam errori

dedidisse opinor, quod finxit more suo peeudalis, ut

fatetur ipsemet per risum eloquii , senex. Hyme

naeo disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus imperium toto opere cele

brans tangit ipsomet in exordio. BAntii. (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianus etiam codex, pro quo

Barthius nulla necessitate praelibanter. Anxtz. (misc.

498). — Musaeo vocatur yoepo6t6%og dyyeAeuaj

zng. Goez.

resultare] Resonare , succinere. Infra : »Idque

deditum mundo loquax triviatim dissultaret humani

tas« ; hoc est rumoribus atque canticis differret.

Sic capiendum hoc verbum initio Cyclopaediae, si

diis placet, Alani ab Insulis;

» Ut sibi juncta magis naturae dona resultent

Et proprium domet domis mixtura favorem

Cudit opus , per quod operi comcluditur omni. «

Qui scriptor ingenii non absurdi cum aliis aeqna.

libus vel tempore, vel studio, plane eloquentiam

suam ad Martianum eonformavit. Banrii. (advers.

P. 409). — Resultare paene unice ad strepitum et

sonum multitudinis refertur. Vid. Gesner. ad Claud.

p. 511 :

— — — — edissere caussas

Laetitiae : cui pompa toro tam clara resultet?«

»Domus tota lauris obsita , taedis lucida, constre

pebat Hymenaeum. « Goez. — Claudiani locus est

in epithalamio (80), quod ante oeulos habuisse Mar

tianum mihi quoque verisimile fit. Sed restrictum

illius vocis usum neutiquam probo, quandoquidem

vel unus Appulejus eontrarium doeere potest, verbum

nempe resultare saepius usurpari ubi sonus ne eo

Scribit enim (apol. p. 424

Oud.) : »radii in speculum incidentes resultant« ;

gitari quidem possit.

(metam. p. 215): »paulatim terra resultat« maga

nimirum evolare tentans; (p. 882): »Pegasus in altum

adusque coelum resultat.« Translatum sensim ad

alium sensum hoc verbum esse ex Franco-Gallico

resulter patet.' Glossae Vindocinenses (ap. Cang.)

resultare explieant » similitudinem referre. « Apud

nostrum infra (§. 11) tamen verbo resultare omnino

resonare denotatur, verum non ut hic cum accu

sandi casu junctum, cujus constructionis exempla

praebent iterum Appulejus (met. 8. p. 552 Oud.)

verbis » saxa cautesque parilem sonum resultarent« ;

et Calpurnius (Ecl. 4, 8. in Burm. poët. min. I. p.

620) versus

»Carminajam dudum, non quae memoraleresultent.•

Atque sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

mina suppleri debet.

scaturiginis vena] Fulgentius (p. 15), scilieet

ne in Martiano exscribendo manifeste deprehendere

tur, »poëticam pruriginem « substituit.

profluxerint] Ita codd. Dresdensis, Darmstat

tensis, Reichenauensis et Britannieus: Vulgata per

fluxerint. Verborum ordo hic est : Si vero properus

Martiani Capellae lib. I. §. 2. |5

inquiris, fabellam tibi, quam olim Satura comminiscens hiemali pervigilio mar

cescentes mocum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo.

perscrutator inquiris, (e) cujus scaturiginis vena pro

fluxerint concepta (haec) cet. Perscrutator pro Grotii

scrutator varians lectio est ad libri Norimbergensis

marginem annotata, quam in textum recepi. -

satura comminiseens] Martiani genus scribendi

satyricon est, non invectivum, sed opus miscellum;

ideoque Satyram librum suum, et in principio, et

in Geometria, et in Astronomia xoetoe rrgo6awzto

s Sa

turam (sic enim in Mstis exprimitur, v, G íüs ad

Sallust. p. 549 et Bünemann ad Laetandí, p. 159.)

quasi deam sibi familiarem illud Hymenaeum car

•votioev loquentem inducit. Gaot.— Marti

mine celebrantem inducit. Inde »Satura comminiscens

mecum edocuit. « Goez. — Quod ad vocis ortlio

graphiam et scripta satyrica attinet, conferantur Vos

sius (in etym.), Cellarius (in orthogr. 1768.8.p.549.),

Casaubonus (in Crenii musaeo p. 1 sequ.), Petronii

interpretes (Burm. p. f sequ.), Fulgentius Martiani

simia (myth. I. p. 22 Munck.), Turnebus (in advers.

26, 54), Heindorf (ad Horat. sat. 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat. praef.). Sed quamvis recte Grotins

adverterit, Saturam loquentem aMartiano non semel

induci, id hoc etiam loco factum esse mihi quidem

neutiquam est persuasum. Poëtica potius licentia

inest in verbis »Satura comminiscens fabulam mar

cescentes mecum lucernas edocuit.« Nec magis Sa

tura Martianum edocuit, quam lucernas. Ceterum

jure Grotius contendit Martiani Saturam opus mi

scellum esse. Eo enim sensu et Paulus apud Festum

•Satura« inquit »et cibi genus dicitur ex variis re

bus conditum, et lex multis aliis conferta legibus, et

genus carminis, ubi de multis rebus disputatur. «

lucernas] Pluribus hoc symbolum locis Mar

tianus usurpavit (§. 124. 219. 996); quod avide ar

ripiens Fulgentius (myth. 1. p. 897 Stav.), ut jam

Quum

monuit Goezius, »nocturna« inquit »praesule lu

cerna fabulam commentus sum. « Omnium fere, quae

noctu fiebant, consciam veteres venerabantur lucer

nam (Aristoph. Concion. ab init., Lucian. Catapl. T.

5. P. 209 Bip.), unde Graecorum proverbium »λή

%v9ov sive λέxvov ö£etv. Libanius (in vita De

mosth. p. 4. v. 18 Reisk): »056$ r&g vöxrac £x&

$evöei', d> òuenoveito ngöc póc tegi 23.

yovg.*'09ev xai IIv%ag 6xérrov àpr, toùç

2öyovc toö 4nuo6%vovg %zvov άποςεν·

öv ö 4nuo6%vmc d6teio*tiua xaì ztwg«jc

Oi6oe , épm , ötv Aevaeoe 6e 282vov xaiaov. « Et

Cinna (ap. Isidor. etym. 6, 12, p. 289 Arev.).

» Haec tibi Aerateis multum invigilata lucernis

Carmina — — —

Causam vero cur tantopere amarint hanc allegoriam

seriptores, Epicharmus (ap. Cornnt. 14. p. 164 Gal.)

prodit hisce verbis: » ei ré tv £yrsig 6oq)äv, της

vvxtóc év$vpunt&ov. «

Cornutus addit, melius noctu, quam die, cogitando

Omnia enim praeclara,

reperiuntur. Quapropter Propertius »extremas« me

morat »lucernas« ; et Juvenalis (1, 84) Venusinae

lucernae nomine Horatianas lucubrationes insignivit.

Utrumque junxit Ausonius epigrammate (4) quod

fastis praemisit, versibus : -

»Sit tuus hic fructus , vigilatas aceipe noctes,

Obsequitur studio nostra lucerna tuo.«

Unde et Gellius librum suum Noetes inscripsit At

ticas. Arnobius denique (4. p. 144) lucernarum

moderatricem Minervam appellat ipsam.

prolixitas] Sensus idem est, qui in Arnobii (l.

1. p. 158 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fasti

dium audientiae pariat. « Multo elegantius eadem Vir

gilius (georg. I , 177) exprimit versu :

»Ni refugis, tenuesque piget cognoscere curas.*

5

MAE Martiani Capellae lib. I. §. 5.

inter deos fierent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulcium aetherea multitudo inter se quodam coelico

larum complexu ac foedere potirentur , praesertimque potissimos connubialis

sacra conjugia] Apud Graeeos quoque iegoi

χάμoι deorum erant conjugia, in primis Jovis et

Junonis, quatenus mystice et symbolice explieare

illud solebant (conf. Casaub. ad Athen. 6, 10. p. 426

f. Valcken. ad Theoer. Adon. p. 564, ibique laudat.

Wernsdorf. excurs. 11 ad pervig. Ven. T. 3. p. 858.

Lobeck. Aglaopliam. Rönigsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter saera Junonis teste Lactantio (H, 17)

muptiarum ritu celebrabantnr, quae et ipsa iegoi

yépuov appellata sunt: unde etiam oi yapuoi;vteg

<rouo$6ι τφ 4ui zoe tjj 'Hgg* iego% yäpuovc

(Lexic. rhetor. post Phot. Porsoni p. 670. 29). Pla

toni tamen (de R. P. 8. p. 488 f. de legg. 8. p. 841

Stcpli.) hae nuptiae nil nisi sanctae, id est rite in

stitutae et inviolabiles esse videntur. _De Cereris

nuptiis v. Serv. ad Virg. georg. I. 544.

procreationesque] Grotius ediderat quidem pro

creationis ; addita tamen nota : »Legendum et di

stinguendum : Cum inter deos fierent saera eonju

gia , procreationes undique numerosae.« — Atque

ita codex etiam Dresdensis habet. Sed e variis le

ctionibus, quas Bondam (p. 82) attulit, meliorem in

textum reeepi, qua non solum procreationesque le

gitur » sed etiam paulo post in verbis et inter deleta

eopula est, quae etiam a codicibusMonaeensi (E) et

Hugiano abest. Goezius quidem substituit indeque,

additque » ad manuscriptorum fidem «; sed falsus est.

In nullo enim indeque legitur.

praeclues] Vox est illius aevi. Glossae nostrae:

»praeelues , praenobiles «, et alibi : »praecluibus,

honestis. • Et glossa Isidori: » cluis nobilis, eluior

nobilior» praeeluis valde clarus et inclitus.« Grot.

bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

— Saepissime (§. 24. 557. 429. 566. 807. 906)

lioc vocabulo utitur noster. Neque quasi ex Graeca

Latinaque lingua compositum forte damnandum; si

quidem Plautus toties jam verbo cluere utitur. At

tamen Latinum ejusdem stirpis esse, eujus Graecum

•28ew, negare nolim.

adjectio] Mss. adlectio. Tertull. : » adleetio ex

plorata. « Goez. — Vellem dixisset in quibus libris

scriptis adlectio legatur, quam pravam ego lectionem

in nullo reperi. Multo igitur minus in textum reci

pienda erat. Sensus est : » Amplexibus quidem gau

debant dii, sed beatissimi fiebant accedente connu

bio. « Adjectio connubialis enim liypallage est, quam

figuram noster saepe usurpat.

debitum] Ediderat Grotius, sicut erat in ante

eum editis, deditum , hac tamen addita nota: »Sic in

Rhetorica: »Deditaque fient quae vetustas praeterit.*

Sed sane malim diditum et didita. Didere enim est

dispergere. Glossa: Dide óu&öog, puégu£e. Virgi

lius :— — » tua terris didita fama « , et alibi: »Diditur

hic subito Trojana per agmina rumor. « Glossa Isi

dori: »Diditum , percrebratum, divulgatum. « Grot.

— Repetiit Goezius, et quod magis reprehenden

dum, in textum recepit vcrbum , quod nullo in

codice legitur. Equidem Dresdensis et Hugiani co

dicum auctoritate substitui debitum. Sensus est : »ne

eareret mundus diis varii et multiplicis generis, qui

eum implerent. « Totum cnim mundum plenum esse

deorum et semideorum reeepta erat opinio (conf.

§. 180 seq.). Pro mundo Claudianus, quem noster

saepe imitatus est, posuerat maturam hisce (rapt.

Proserp. 2, 570) versibus :

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 15

poëtaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecutientisque Maeonii sua

viloquam senectutem , epica vulgo lyricaque pagina consonarent: nec aliquid

»Jam felix oritur proles : jam laeta futuros

Exspectat natura deos. Nova numina rebus

Addite et optatos Cereri proferte nepotes. «

Unde infra (§. 52) Jovi consuluit Apollo ut conce

deret nuptias Mercurio , quibus proferret nepotum

numerum ad culmen polorum. Id quod probans de

inde Jupiter jussit (§. 95): »jungantur paribus auspi

ciis, et nostris eumulent astra nepotibus. « Cui vero

nostra lectio non placebit, is sane vulgatam contra

Grotium tueri poterit e Donati quidem verbis: »Dare

est quod repetas , dedere est ad perpetuum. « Sed

debitum rectius esse mihi quidem e Martialis (4, 1,

9) verbis » debita terri: « persuasum est.

triviatim] In triviis enim populi confabulabantur.

Musaeus : IT2ö66æ yoeg évógôztóv φιλozégto

puoc, év öë 6v6oztï'EQyov, özteg te£ev tuc, évè

touo6oi6uv öxovet. Catullus : »Omnibus in triviis

vulgetur fabula passim « : adeoque inibi etiam car

mina cani solita. Maro : » — Tune in triviis indocte

solebas stridenti miserum stipula disperdere carmen« :

quo alludit Capella. Gnot. — Adde Horatium (ad

Pison. 248), Appulejum (in metam. 1. p. 28 Oud.),

et confer omnino doctissimum Luciani (de historiae

conseribendae ratione c. 16 extr. p. 118) interpretem

C. F. ilermannum. Sensus infra (§. 96 f.) idem est

verborum »per compita.«

dissultaret] Glossa : » dissultaret, divulgaret.« Sic

» nuptias resultare « et » sonitu resultabant« dixit. Gr.

— Inter utrumque verbum distingnendum potius erit.

De verbo resultare conferas velim quae modo (ad

§. 2) observavi et quae infra (§. 11) observo. Dis

sultare vero, qno Virgilius (Aen. 8, 240 et 12, 025)

utitur, verbum est intransitivum, unde apud nostrum

(§.5) post verba » debitum mundo « supplendum vide

fur « eSSe. «

Oeagrium] Ubique Euagrium legitur. — De Or

pheo sermo, qui Oeagri filius. Hyginus de Argo

nautis loquens : »Celeusma dixit Orpheus Oeagri

filius. « Grot. — Euagrium nomen foedissime cor

ruptum muta in Oeagrium. Goez. — Equidem non

miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium illo mo

mine intellectum. . Graecum nomen enim Oioeygog

est : ot autem et εν pronuntiatione confundebantur,

unde Eööyguoc idem est qui 0i&yguog. Quid?

quod xoetoevzn6æc scripsere pro zoetouzn6oeç(Ode

rici diss. p. 27). Quoniam igitur variantem orthogra

phiam interpres ego haud curo, minime dubitavi 0e

agrium in contextum recipcre, ne Euagrius imperitis

fucum faceret. Confer pra:terea de eo Diodorum

(4, 25), et Apollodorum (1, 9, 16).

caecutientis] Solemne scriptoribus sequioris ae

tatis fuisse videtur, Homerum a caecitate denomi

nare. Tertullianus : » quod clausis vel in totum Ho

mericis oculis liquet.« — Gorz. — Repetit illud

Homeri epitheton noster infra (§. 19).

consonarent] Etsi vulgata lectio non ineptum

sensum fundat, tamen vestigiis veteris seripturae,

Bongarsio probatae, »Euagrius (I. Oeagrius) eitlia

rista «, a qua plane editi aberrarunt, ut insistamus,

tam nexus, quam etiam genius, ut ita dicam, Martiani

suadere videntur. Praeeipui poëtae , iidemque gran

daevi pontifices, Oeagrius et Homerus, id in lyricis

et epicis carminibus sequebantur, quod liumanitas

de diis deabusque triviatim dissultaverat, i. e. divul

gaverat. Orpheus et Homerus veteres illos de diis

deabusque et eorum connubiis mythos, quasi divi

nitus sibi traditos, carminibus suis intexnerunt , et

Iiis grandaevis, cana vetustate venerandis pontifi

cibus in testimonium voeatis promtior fides accessit.

Scholiastes Euripidis in Aleest. 967: IIoáros Og

{16 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

dulcius Jovi inter aethereas voluptates una conjuge loquerentur: hisque ac

cederet promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontifices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid ille ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

qo&éç puv6tffguae 9e6v aeoeooe6£6όοκεν, δ$ev xoei.

<9gn6xeioe vó puv6t7jguov xoeX&iroe , dztó toö

6gg•ος Ogpéoc, xai άλλως χαι τοιntijc xai

pu&vtig ijv ö 'Ogqpev;c. Et Fulgentius (fab. 14),

qui fabulas suas maximam partem e Graecis Latinis

que scholiastis compilasse videtur : »Orpheus, Oe

agri et Calliopes Musae filius, Tlirax urbe Flevia,

quae est in Olympo monte , • ad flumen Enipeum,

mantis citharista. « Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadvertere, mixta esse a docto inter

prete antecedentia, et subsequentia, et, ut ille

exiret sensus, totum orationis ordinem mutatum.

Praeterea non erat, quod Bongarsium, qui solus

»Euagrius citharista « primo casu legit, sequeretur,

quum reliqui omnes quartum casum habeant, verior

que sententia sit, »praecipuos poëtas secutos esse

exemplum Orphei et Homeri.« Sed quam Goezius

vult dictio : » poëtae sequuntur quod humanitas dis

sultat », a nemine intelligeretur. Majorem vero video

difficultatem, quam ne verbo quidem attigerunt docti

illi viri. Tot enim a Martiano praemissa nulla sequi

videtur conclusio. Iiicipit nempe a » Quum«, cui

addidit subjunctivos modos »fierent — potirentur —

dissultaret — consonarent — loquerentur — acce

deret« — atque ex hisce omnibus nihil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quam si,

mutata interpunctione, uti correctam eam supra vi

des, statueris incipere apodosin a verbis (§. 8): »hac

igitur fama « , quibus resumserit orationem, multis

insertis interruptam.

nec aliquid dulcius] Spectare videtur ad famo

sum illum Jovis cum Junone congressum (II. 14,

292 sequ.), in quo figmento Homerum non temere

reprehendit Plato (de R. P. 5, p. 590 Steph.).

una conjuge] Alii una cum conjuge , sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum , qui sensum non

ceperat , neque viderat, conjungendum esse cum

» poëtaeque « verbum »loquerentur. « Sensus est:

» Nil Jovi dulcius una conjuge « , sive : » Jovi una com

jux dulcissima. « Ita Cicero (Brut. 6) : »rem unam

esse omnium difficillimam« , et (in Verr. M ab init.)

» quod unum ad invidiam vestri ordinis minuendam

maxime pertinebat. «

quum quid] Lege » eum quod. « Sensum perspice

et laudabis. Grot. Ego vero neutiquam laudare pos--

sum, quandoquidem Afer noster magis latine lo

Quid

enim positum liic est pro aliquid, ut apud Senecam

cutus est, quam correcturus eum Grotius.

(de ira 2, 9): »num quis irascitur« cet. atque apud

ipsum Ciceronem legeris »quo quis versutior« cet.

(offic. 2, 9) et (ibid. 5, 19) »Dixerit quis «; qua

propter falsi sunt grammatici, qui contendunt non

nisi antecedentibus particulis me vel si poni posse

quis pro aliquis. Meliora jam statuit Ramshorn

(§. 460). Noster certe hujus rei non ignarus fuit.

Scribit enim (§. 839) »Sat erit cui« pro alicui.

provenire] Infinitum modum hunc, pariter atque

illum, qui sequitur , removere , pendere arbitror

»testimonium. «

Parcarum pugillo] Servius (adVirg.Aen. 1, 22);

altera seribit, alia filia

ab antecedente voce

»una loquitur » inquit,

Martiani . Capellae lib. I. §. 4. Ha

*.

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removere. Nec solum superum 4

regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum ,: idqae Portuno,

deducit.« Scribentis Parcae effigiem olim (in palaeogr.

mea erit. III. §. 827) lectorum oculis subjeci. ' ,

removere] Adeo uxorius est Jupiter, ut vota;

quae jam, quamvis pingui honoratus hostia, prae

fracte denegaverat, et ut solemni modo irrita esse

declararet, Parcis abolenda commiserat, delinitus

conjugis suae osculis et amplexibus revocet et rata

esse jubeat. Goez. — Non erat quod adderet vir

doctus verba »irrita, abolenda, et revocare.« Par

cae enim Jovis erant scribae , notabantque omnia,

quae fieri ille jubebat (§. 89).

uxorium] Uxorius est nimium deditus conjugi.

Glossarium Pliiloxeni : »Uxorius, yvvatxopoevrjg,

%yvvaixoxQatooevoc ; uxoriosus, ö tfjv iöioev

yvvaixoe qpv^öv. « Virgilius : »pulcramque uxorius

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam earum

facerent, alioqui quod minus facerent. ItaMartianus.

Et Horatius: »sinistra labitur ripa Jove non probante

wxorius amnis. a Alioquin contra Jovem minime

facturus. Quare adhuc in ea sum sententia, scriben

dum in Philoxeno : ö zrjv yvvaixoe Aeioev pvoev.

Secus qui osculans hic accipit Eusta. Swartius no

ster, cum quo tamen non pugnavero. In alio glos

sario yvvoeuoevr}c pariter uxorius exponitur. Barrm.

(adv. p. 977). — Poëtarum loci laudati sunt Ho

ratii in odis (1 , 2, 10) et Virgilii in Aeneide (4,

266). Apud nostruum igitur Jupiter : uxorius est,

unde infra (§. 50) Apollo dicit, notum sibi esse,

quod in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas.

Alio sensu. L. Afranius apud Nonium (p. 28) virum

mulierosum, et femnimam (p. 21) virosam appellat.

Portuno] Portunus, deus portuum, ipse est Ne

ptunus. Gloss. D. — Cognomen hoc non solum

Palaemoni, sed et Neptuno tributum, ut liic et lil)ro

quinto: »Portuni trifidam suspirans flagitat hastam.«

r

*

Sic intelligendus videtur Apulejus : »Et Portunus

caerulis barbis hispidus et gravis piscoso simuSalacia,

auriga parvulus Delphini Palaemon.« Namque aper

tissime sejungit Portunum a Palaemone, et Salaciae

jungit. Alibi aliter intelligo : »Neptunus eum Salacia,

et Portunus cum omni clioro Nereidum.« Pro nobis

est Tullius, qui de natura deorum , disserens ait*

»Datum igitur est Neptuno alterum« (malim alteri,

in qua opinione postea et Lambinum esse comperi)

»ut volunt, fratri maritimum omne regnum, nomen

que productum ut Portunus a portu, Neptunus

mando paulum primis literis immutatis.« Et quis

neget de Neptuno sensisse Virgilium, cum canit:

— — — — »imis sub fluetibus audiit omnis

Nereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo

JEt pater ipse manu magma Portunus euntem *

Impulit« — —

Et ut in his quidem locis Neptuno Palaemonis no

men attribuitur, ita vicissim videatur Neptuni no

men Palaemoni ab Ausonio assignatum, qui:

»Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.«

Verum, ut dico, videtur , nam locus liie etiamnum

vereor ne in mendo eubet, et pro Neptuno, Portuno

restituendum sit. Gnor. — Grotium quamvis Heym.

ad Aen. 8, 241 in illis Virgilii versibus explicatis

reprehendat; apud nostrum Portunus omnino est

Neptunus.

Gradivum] Unde hoe nomen Gorallus ad Al

binovanum (eleg. H, 25. p. 7 not.) explicare studet

hisce verbis: »Existimarim gradi in eascorum Lati

norum sermone significasse interdum idem ac fre

quentativum grassari, hoc est, latrocinium exer

cere.« Quae quidem observatio satis placet: quem

admodum enim Minerva praedatrix coguominatur,

ita et Mars praedator dici potest.

*. 3

{18: Martiani . Capellae lib. I. §. 4.

$ certumque, esse Gradivum Nerienis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque, mom, dispar affectio, similique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

: Nerienis] Deae liujus Mavortiae meminerunt En

mius, Plautus, Imbrex, Agellius grammaticus, et

Cn. Gellius historicus antiquus, quem tamen (ut

et hoe obiter dieam) Agellii nomine eitare videtur

Nonius in voee :Bubo. . Diéta ceterum haec dea a

voce Sabina, quae fortitudinem denotat, a qua et

Nerones. Glossa* Nero ävögeuog. Gnot. — Com

cinit cum hisce Goezius. Sed hi doeuissent vellem,

eur. Nerienis Nerinae moster seripserit? Nerio enim,

sive Neria , vel Neaera , erat Mavortiae conjugis no

men (Licin.- Imbrex ap. Gellium 15, '22. p. 180

Conr.Gellii in annal. locum a Grotio laudatum re

peries in append. ad Cortii Sallust. p. 55); Nerinus

Unde

Martianus infra (§. 918) Nerinam chelyn dixit pro

marinam. Sed vix eredo nostrum illius originem

autem est a Nereus, ut a mare marinus.

dueere voluisse a Nereo. Porphyrionem potius in

mente habuisse videtur, cujus ad Horatii carmina

annotationem hane Gyraldus (op. I. p. 520) affert;

»A'Minerva Mars • vietus est, et obtenta virgini

tate Minerva Nerine est appellata (vel potius Neri

ene). « Utrumque igitur , nomen conjunxisse noster

videtur. Praesidium certe haee conjectura habet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni eonjugi duo

pariter tribuuntur nomina. Nerina igitur, sive Ne

riene Minerva est, non Galatea, ut Semiger (ad

Orph. p. 988. n. 8 Gesn.)* sibi persüaserat, qui et

Nerienis cognomine Martem appellari affirmat. Sed

nullnm affert auctorem» suspicorque hanc meram

esse viri docti conjecturam e Gellio etMartiano per

peram iutellectis captam. Minervam igitur amore

proseeutus Mars erat, sed eam ipsam conjugem non

habuit, quae Bellona potius erat (Augustin. de civ.

dei 6, 10). Sed, ut nihil in obseurissimo lioe loco

*

praeteream, in Basileensi codiee legitur Nerienis

Neriae, addita glossa: »filia Neriae.« Temere etiam

Burmannus (in antholog.Lat. I. p. 87 not.) eorrectu

rus erat Stephanum et veterem editionem Romanam,

quae in epigrammate eopulam et inter nominaNerie

nes ac Minervae omisit.

Ope conjuga] Lege et distingue: »Aesculapio

quoque non dispar affeetio, similique persuasione

transduci. Ope conjuga Cybeleque permulsum moe

stissimum seniorem deorum.« Aeseulapii uxor Lam

petie, ut Hermippus testatur, quem auetorem citat

nonnunquam Arnobius. Seripsit tgifte6tgoe. Vocem

illam » conjuga« apud Madaurensem invenias. Cybe

lem et Opem eandem esse quis ignorat? Ceterum

animadvertas et hic et alibi saepius sensum non

satis cohaerere. Sed nec illud reticendum, et Meur

sio meo, et mihi in mentem venisse, commodius

hic forsan legi posse »0pe consivae vel »€onsivia.•

Vide si lubet Varronem, Festum, Macrobium: fe

storum Opeconsivorum mentio in calendario veteri.

Grot. — Ego nihil praeter interpungendi rationem

mutare ausim. Ceterum dvax6%ov%ov Hygino,

Fulgentio, et nostro etiam Martiano familiare memi

nem morabitur. Goez. — Omnino servanda Marti

ani verba erant: quamvis enim Ops Consivia appel

laretur veluti 'Janus Consivius ; inde neutiquam se

quitur Martianum hocce cognomen scripsisse. Neque

interpunctio mutanda erat, ut mox videbitur. »0pem

appellamnsa sunt verba Macrobii (in Saturn. 4, 42)

•quod ipsius auxilio vita constet.« Quae qui legerit

satis mirari nequibit Pluchetium qui (in hist. coeli

1, 2, 58) deae hoc nomen ab Hebraeo voeabulo,

quod putreseere signifieet, derivare potuerit!

permulsa] Ita in omnibus libris, tam editis,

Martiani Capellae lib. I. §. 4. 49

quam seriptis. Quapropter supra contendi, non posse

hoc comma interpungi, quemadmodum Goezius et Gro

tius jusserant. Nulli enim usui antecedentium emen

datio est, si ea admissa obscuriora redduntur, quae

sequuntur. Verba quidem melius eohaererent, si

Saturnum ab uxore permulsum esse Martianus seri

psisset; at vero non seripsit: quare interpretis of

fieium est, verba scripta, quoad fieri potest, inter

pretari. Intelligo igitur •moestissimum deorum semi

orem permulcendo uxorem minus fieri moestum.

Quumque hoc tantum modo obscura illa explicari

possint, omnino comma a verbis »similique persua

sione transduci« repetendum est. Moestissimum de

nique illum seniorem deorum esse Saturnum e Ser

vii (6, 328) patet verbis * »0ps terra est, uxor

Saturni, quam Graeci Rlieam vocant. •

moestissimum] Hujus Saturni dei effigiem prae

bent monumenta (ap. Montf. I. p. 19. Passer. in lu

cern. I. 9 sequ. Stosch. dact. tab. 14. 18. Raspe

tab. 14. Spon. recherch. 69. Cuper. apoth. Hom.

44. Graev. thes. XII p. 1048. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VI. 39).

Aegionam] Anaengeronam, cujus meminitVarro

et Festus? an potius Aegeroniam, cujus Augustinus?

Glossa vetus: »Angeronia *j $eöç ßov%fjg xoei

woeuQoev«, l. Ageronia. Sane Arnobius Juturnam

<Jani uxorem facit, non Angeronam vel Ageroniam.

Gnot. — Loeus hanâ dubie est mendosus, nee pla

eet Aengeromam reponi eum viro magno. Hems. (ad

Ovid. met. 14, 534. p. 962 Burm.). — Nomen alias

mihi non est lectum, nec dubito mendosum esse. Ca

stigavi certe plurima ex ingenio (!!), et si vacaret

singula examinare, nulla esset plagella, in qua mon

errores possem exhibere commissos. Hens. (in

Burm. syll. epist. III. p.460).— Bond. et Vulcanius

Argionam , Bongarsius Aergonam. »Feriae sunt

(Macrob. saturn. 1, 10) divae Angeroniae, cui pon

tifices in sacello Volupiae sacrum façiunt, quam Ver

rius Flaccus Angeroneam dici ait,. quod angores

ac animorum sollicitudinem propitiata depellat. « Goez.

: — Cf. monumenta Montf ant.expl. A p. 589. Causei

mus. II. 58. Cayl. receuil II. 70. III. 44. IV. 79.

Graevii thes. IV. 1788. Sed neutiquam Aengeroniim

im textum recipere debebat Goeziusy et sit aenigma

in aenigmatis locum substituere. Nemo enim veterum

umquam Jani aut uxorem aut amieami dixit Auige

roniam, praesertim quum Opem, Saturni conjugem

modo nominaverit noster. ' Heinsii etiam temeritas

hie elucet corrumpentis semper fere e sola conjec

tura scriptores. Nihil enim mutandum erat, siqui

dem Argiona est Juno, quae inde ab Homeri ae

tate (Il. 4, 8) cognomem macta erat ríc 'Agyebnc

(Herodot. 4, 51. 6, 81. Strabo 5. p. 215. 0. p. 443.

Casaubon. Jamblich. Vit. Pythag. 44 f. p. 49). Argi.

vam appellant Cicero (N. D. 4, 20 f) et Virgilius

(Aen. 5, 847). Gentile autem Aergiona pro vulgari

Aergia , sive Aergiva, Martianus e Graeeo 'Agysw

dévm (v. Antimacli. ap. Steph. Byzant. p. 102) mu

tuatus est. At plures forsan ignoraverint, quid Jano

cum Junone fuerit commune?“Istis haec igitur re

vocamus in memoriam i Junoni certe eujusvis mensis

initium saerum erat (Laurentius Lyd. 5, 7. p. 98

Roeth.) seeundum illud Ovidii (fast. H, 88)*

• Windicat Aeusomias Junonis cura Calendas.»

Quin Junonem etiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor. etym. 8, 14, 69 Arev.). Janus vero

Junonii cognomine gaudebat, quia teste Macrolio

(Saturn. 1, 9 et 18) non solum Januarii, sed om

nium mensium ingressus tenebat. Facile igitur per

spicitur, quo pacto noster dieere potuerit Jani Juno

nem esse amieam. At vero ne sie quidem dixit

sed » Janum miratum esse utraque facie Argionam«;

quod idem est atque in unoquoque anno. Confer

Aurelium Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

3 *

* 20 Martiani CapeIlae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt marito dependisse

' Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nunquam eum contenta sit invenire.

, utraque] Passive dixerat Ovidius (fast. i, 98):

:.. — »ancipiti mirandus imagine Janus

<Martialis autem (10, 28, 6):

…»Et fora tot, numeras, Jane, quot ora geris.*

… Romae enim, positus erat inter duo fora. Adde Li

vium (1, 10, 8), Florum (1, 2, et 4, 12), Eutropium

(9, 2), Aelium Lampridium (in Commodo Anto

- nino 46), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio

26), et Herodianum (4, 16).

hujus dei in monumentis adhuc supersunt effigies

(v. Montfaue. I. p. 28. Passer.in lueern. I, 6. Choul.

de relig. Roman., p. 11 et 15. Cuper in Harpocr.

...p.204). •

nam] Lege: Jam reginam. V. Gronovium (ad

. Macrob. in somn. Seip. L. 2. e. 16). Vonck. — Non

; tanti haec animadversio est, ut vulgaris mutanda

... sit lectio.

Ceterum permultae

-" • .

reginam] In pluribus lapidum titulis (ap. Grut.

85, 12 et 15) Isis appellatur regina, et ab Appulejo

(metam. 11 p. 783 Oud.) »regina coeli«, siquidem

sol eoeli erat rex. Sunt etiam in permultis monu

mentis Isidis effigies (ap. Caus. thesaur. I, 2. Casal.

de rit. 67. 72. 74 et 88. Stosch. dactyl. I. 3. 8.

AM. II. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanh. num.

I. 302. 689. Cuper. Harp. 58. 46. 47. 81. 70.

109. Choul. relig. Rom. 272. Schlaeg. num. Hadr.

45. 62. 88. 137. 187. MonttI. ad p.311. II. $71.

Suppl. II. 58. sequ. Beger III. 500 Raspe tab. V.

n. 321. 323. tab. VII. 277. 280. 324. 327. Mensa

Isiaca 34 et tab. I. n. 4. 8.-9. Gorl. II. 466. 468.

470. 678. Wilde gemm. tab. 3. Cliflet. 112. Au

gustin. gemm. I. 1. 68. II. 4. Cayl. I. 4. 8. III. 9.

IV. 4. 6. 10. 25. 128. VI. 25. VII. 9. Spon. re

eherch. 468. Marm. Oxon. I. tab. 42. n. 71).

tantum] Alii »tantum dicunt. • Male! Goez. —

Cur male? Immo melius censeo. Infiniti enim modi

jam cessaverant, quum praecedat » Janus miratur.«

Unde rectius »dicunt dependisse«, quam $i nullum

additum esset verbum finitum. Sed ne sie quidem

vox dependere intelligitur, nisi adjeceris »lacrymas •,

id quod e codicibus adjectum vidi a doeto quodam

viro in libri Norimbergensis margine et in textum

recepi. -

marito] Alii tamen de filio narrant, ut Lactan

tius: »Isidis Aegyptia saera sunt, quatenus filium

parvulum vel perdiderit, vel invenerit. Nam primo

saeerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tun

dunt, lamentantur, sicut ipsa, cum filium perdidit,

fecerat. Deinde puer producitur quasi inventus et

in laetitiam luctus ille mutatur, ideo Lucanus : » —

nunquam satis quaesitus Osiris.« Quo in loco duo

veniunt animadvertenda : primo qnod carmen Ovi

dianum Lucano attribuit; deinde quod, cum alii de

marito Osiride narrent, ille de puero edisserat. Utram

que, nisi fallor, sententiam conjungit Arnobius :

»Aethiopicis solibus Isis furva maerens perditum

Vi.

dendus et Plutarchus in libro de Iside. Gaor. —

Adde Servium (ad Aen. 6, 184). Ex reeentioribus

notandus Casalius (de Aeg. ritib. p. 81 f.), qui La

ctantium incaute exscripsit errore non animadverso.

filium, et membratim conjugem lameinatum.«

Memphitieam] Pro Aegyptiacam. Pariter noster

infra (§.25)Memphin ponit pro Aegypto, et (§.178)

Mempliticum mensem pro Aegyptiaco.

nunquam eum] Lege: »nunquam eum non tenta

sit invenire.* Nam sensus exigit. — Voxcx. (spec.

crit. p. 78. Ejusd. lect. Lat. p. 84). — Vonckii sci

licet sensus» qui non idem est Martiani. Lucanus

(8, 855) Isidem allocutus cecinit:

»Et quem tu plangens hominem testaris Osirin.*

Martiani Capellae lib. I. §. 8. 21

Hac igitur fama, hisque deorum alternis amoribus commotus concitatusque 8

Cyllenius, simulque quod cunctorum affectiones et thalamos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater illum

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Pleiadum mumero salutaret, inpu

Prudentius (c. Symm. 1 , 630) meminit

» Isidis amissum semper plangentis Osirim.«

Sed haud dubie noster ad illud respexit Ovidii (met.

9, 692): »nunquam satis quaesitus Osiris.« Uter

que autem, et Ovidius, et Martianus, procul du

hio saera illa Aegyptiorum notissima, Osiridis &qoa

vu$pιόν et eöge6tv, in mente habuere. QuodsiVon

ckius festa illa quotannis repetita non ignorasset,

et legisset, tam luctum ob deperditum Osirin, quam

gaudium ob inventum , singulis annis renovata esse

(Orphei Argon. 32. Plutarch. de Iside p. 566. Serv.

ad Aen. 4, 609), profecto corrigendi pruritum sup

pressisset. Suo igitur eritico doctior noster, et jam

ante eum Minucius Felix, qui (21, 7) de Aegyptiis :

»nec desinunt« scribit »annis omnibus vel perdere

quod inveniunt, vel invenire quod perdunt.« Ter

tullianus etiam (adv. Marcion. 1 , 15): »Sic et Osi

ris quod semper sepelitur, et in vivido quaeritur,

et cum gaudio invenitur, reciprocarum frugum, et

vividorum elementorum, et recidivi anni fidem ar

gumentantur. »

commotus] Ediderat Grotius »motus eon- *- .

: que«; pro quibus e eodicibus Vossiano (v. - -

ad Melam p. 47. Arntzen. mise. p. 198), Hugiano

et ad librum Norimbergensem notatis substitui su

periorem lectionem.

Cyllenius] Quantopere in dictione variationem

noster amet, maxime e mutatione propriorum no

minum videre licet. Eumdem enim Mercurium per

multis nominibus appellat, ut Areadis (§. 7. 54.

708), Atlantiadis (§. 38. 726. 889) nempe nepotis

Atlantis (Horat. od. 1 , 10, 1), Majugenae (§. 50.

02. 211. 217. 228. 492 f.), Thoytl. (§. 102), et

saepissime Cyllenii (§. 54. 59. 100. 111. 210. 214.

218. 225. 258. 550. 565. 587. 705. 795. 734.

815), quod quidem cognomen vel ab Arcadiae monte

Cyllene deducendum (Strabo 8. p. 588 Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Aen. 8, 139), vel uterque et

deus, et mons a Cyllene, Elati filio (Pausam. 8,

47, 1), nomen accepit. Alia apud Festum (p. 440

Dacer.) et Servium (ad Aen. 8. 138) de eo reperies.

affectiones et thalamos] Tam furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] Nuptiae enim sine mutuo

verborum commercio fieri nequeunt. VulcaN. —

Nngae ! Sensus potius est : dum plurinm deorum,

non solius Jovis, dicto audiens est, qui inde ab

Aristotele (rliet. 2, 24) xovvöç égpuijc appellatur,

et commune profundis et superis numem erat (Clau

dian. Proserp. 1, 88 ; add. nostr. §. 126 et Macrob.

Saturnal. H, 19), oeeasionem saepe nactus est de

orum advertendi amores. Erat enim Mercurius, ut

verbis Horatii (od. 1, 10, 18) utar,

»superis deorum Gratus et imis.*

mater] Nimirum Maja, qnod nomen Aegyptia

cum esse Ham (qnantitas) Hugius (in myth. p.276)

eontendit. Absurda de hoe nomine Pluchet (list.

coeli A , 2, 39) profert.

Zodiaea] Pro Zodiaetea leg. vel Zodiaeea, vel

si lioe mavis, cum patre meo hoe pacto: »eum an

nua peregrinatione Zodiaci eam« cet. Gnot. Qua an

notatione deceptus Goezius edidit Zodiacea addidit

que alios habere Zodiactea, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, et Zodiacea aeqne vitiosum ac

22 Martiani Capellae lib. I. §. 8.

lerat, praesertimque quod palaestra crebrisque discursibus exercitum corpus

lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine re

nidebat.

Zodiactea. Zodiacus enim jam est adjectivum (£a»

öuæxóç, í, óv. Manetl. apotel. 4, 168) quapro

Mar

tianus veram scribendi rationem haud ignorans aliis

pter ab eo aliud adjectivum formari nequit.

locis semper reete » zodiacum tractum (§. 44), zo

diacum cyclum (§. 824), zodiaca liospitia (§. 8) «

seribit: quumque critica ars jubeat e seriptore ipso

ejus vel librariorum errata corrigere, haud dubitavi

2odiaea reponere, quamvis si semper zodiacteus

scriptum esset, hoc cum Flori (2, 9), Frontonis

(II. p. 540 Maji), Solini, Isidori, aliorum serioris

aevi scriptorum Syriaticus comparare liceret. Paulo

post pro salutarat meliorem lectionem salutaret re

cepi e Darmstattensi, Vossianoque (Arntz. mise.

p. 198) et illis codicibus, e quibus variantes suas

ad libri Norimbergensis marginem annotavit anony

naus quidam.

Pleiadum] IIoemiâec Graeco nomine appellan

tur. Isidorus (etymol. 5, 71, 15. p. 462 Arev.) :

» a pluralitate dictae, quia pluralitatem Graeci πλειό

zzyta appellant. Sunt autem stellae septem ante

genua Tauri, ex quibus sex videntur: nam latet

una. Has Latini Vergilias dieunt, a temporis sig

nificatione, quod est ver, quando exoriuntur. Nam

.oecasu suo hiemem, ortu aestatem primaeque -

vigationis tempus ostendumt. « Transierunt haec

e Romanis in Germanica ealendaria ea quae Ru

nenkalender appellant, quorumque antiquitatem im

periti nimis extollunt, siquidem ne diseernere qui

dem possunt literas Gothicas a Runis, id quod et

Sheringliamo (p. 217. 231. 237. 938. 943. 944.

288 — 287. 345. 588) vitio vertimus. In loeo

*utem Pleiadibus assignando variant auctores (Gel

Ac jam pubentes genae seminudum eum incedere, chlamydeque

lius 13, 9). Geminus (in apparent. c. 2. p. 45)

Pleiades esse docet sex stellas in dorso Tauri, nempe

in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 3, 20 p. 439

Munck.), in fronte autem quinque nominari Hyades.

Adde Apollodorum (5, 4, 3). ' Quod reliquum

est, de Maja, Mercurii matre, noster infra (§. 3$.

180) iterum agit.

lacertosis] Lacerti eminentia musculorum. Co

lum. » Feminibus lacertosis. « Glossae toros humeros

exponunt. Grot. — Virgilius de equo » quod toris

Gloss. B. — Sen. Herc. fur.

624: » agnosco toros humerosque « et Wal. Flacc.

animosum pectus. «

» conspicuusque toris Hercules. « Goez. — IIunc

Martiani locum ita imitatus est Lactantius de opi

ficio dei cap. 10 : »Valida et substricta nervis ad

fortitudinem brachia, toris insignibus extentum la

certorum ingens robur. « Paucaeus (ad Appul. apol.

V. III. p. 467. Oud.)— Immo versa vice Lactan

tium Martianus imitatur. Certe hunc multo juniorem

ille imitari non potuit! Sed in Priapeis etiam le

gere licet (56, 2) :

» Phoebus comosus , Hercules lacertosus.«

Conf. praeterea inferiorem locum (§. 84 et not.).

juvenalis] Grotius : juvenilis : sed nostram le

ctionem hoc loco et infra (§. 56) e libris seriptis

Leidensibus suppeditat Oudendorp (ad Appulej. I.

p. 725), et concinit Darmstattensis codex.

renidebat] Legendum renitebat. Parc. (ad Appul.

III. p. 467 Oud.) — Cave corrigas verbum, quo

noster quam saepissime utitur (§. 17. 67. 7G. 208.

881. 727. 728), quodque apud optimos eodem

sensu legitur seriptores , atque multoties repetitur

a Catullo (39 per tot.). Nee perspicio cur Pricseas

Martiani Capellae lib. I. §. 8. 25

indutum parva invelatumque cetera humerorum cacumen obnubere sine

magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere

renitebat praeferat : sensus enim idem erit, utrum

legeris (v. vir doetos ad App. I. 108 Oud.) Re

widens enim placet ob hilaritatem, renitens ob ni

torem. Prius Cicero (de fin. 1, 8) expressit verbis

»leniter arridens. «

pubentes] Ita Vossianus eodex pro Grotiano pw

bescentes. Pubentes vero malim, ut »pubentes her

hae« apud Virgilium Aen. 4, 814. Adde Junium

de eoma e. 4. p. 408. Anxrz. (misc. 198) — Ita

et eodiees Hugianus, Reichenauensis, Basileensis,

et Darmstatteusis, variansque lectio in Norimber

gensi libro ad margiaem annotata.

chlamyde indutum] Sic Appulejus de eodem

Mereurio: » adest luculentus puer, uudus nisi quod

eplebica clilamyde sinistrum tegebat humerum.«

Hic enim mos ephebis, unde άραβικά είματα .

Theoerito (ut doete collegit Meursius meus) et

£rræpaiâec. Lucilium mine intellige : »Inde parec

tato chlamides. « Hujus rei exempla aliquot in an

tiquissimis manuscriptis Germanici figuris , quas

brevi edemus. Gnor. — De ellamyde ephebiea cf.

Loeella ad Xenopli. Ephes. p. 187. Jaeobs ad An

tholog. gr. I. i. p. 24; Anecdota Hemsterhusiana

p. 910 ed. Geel. Adde ad Appulejum (Op. I.

p. 757) notas , et Ovidium (met. 2, 735). Chlamys

praeterea vestimentum erat peregrinantiam (Plauti

Pseud. 4, 2, 8. Mereat. 8, 2, 74), quod deorum

auntio omnino conveniebat. Zoega apud Hugium

(mytli. 269 not.) Hermetis nomen Aegyptiaeum

esse docet EP-ME quod vertit »Veritas«, unde

tradente Plutarelio (de Iside 28). acclamatio illa

in festo die: y2vxö zj d^rj9eua.

invelatumque] Distingue •invelatumque cetera

humerorum, eaeumen obnubere* cet. Vonck. (spec.

erit. p. 78) — Profecto id agere videtur iste eri

ticus, ut totum corrumpat Martiani opus. Absit certe

ut sic distinguamus! Risum enim Veneris movebat,

quod »parva clilamys humerorum tantum cacumina

obnuberet«» cetera autem (pudenda praesertim) nuda

essent. Et sane in permultis Mercurii imaginibus

liumeros tantum tectos fuisse chlamyde (Montfaue.

ant. expl. I. tab. 68. 74. 78. 76. Agostin. dial.

p. 172. Beger spicil. p. 159. Velseri op. p. 567.

Fabretti inscr. p. 432. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. III. 43. Choul relig. Rom. p. 140. 141. Spon

reclierch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent. I, 70 sequ.) videre licet. Qua

rum imaginum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

vulgatam, ut ad manus sit, non gravamur infra

subjicere.

Quod reliquum est, verborum in Hagiane eodiee

ordinem »magno Cypridis risu • praetuli. Altiorem

praeterea in hac fictione sensum capere sibi visus

est Joliannes Sarisberiensis (metalog. 4, 29. p. 909),

quem vide,

24. Martiani Capellae lib. I. §. 6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuncta

merito longae deliberationis alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cu

piebat ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchrior

que virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto amica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis in

juriam non placuit coaptari. Non dispar illum formae desiderabilis grataque

pellere coelibatum] i. e. exuere. Pariter Ovidius

(metam. 2. 858);

»Pelle moram , solitoque eeler delabere cursu.«

industria] Grotius habebat »industriae dignitate « :

ad quae Vonckius (p. 79): »lege : pro inlustri ea

dignitate. Dignitas notat corporis staturam et for

mae pnlchritudinem (Nepos in Eumene c. XI).«—

Haec ille : sed cessat conjectura, siquidem e codice

Dresdensi veram restituimus lectionem.

cuncta merito] Eleganter conjicio eunctamento.

Grot. — Perquam eleganter Grotius cunctamento

conjiciebat. Goez. — Sed finxit Grotius istam vo

cem, quae Latinis auribus inaudita est. Quare sa

tius duco Martiani verba retinere, quae sic intel

ligo: »Mercurius cuncta , quae sint longae delibera

tionis, merito ponderat examinatque.•

alternat] Glossa Isidori: »alternanti, diu cogi

tanti. « Grot. — Alternare cum quarto casu signi

ficat facere ut alternatim res compareat. Ita Ovi

dius : » alternare fidem « , et » alternare vices « dixit.

Similiter Justinus (56, 4, 1. p. 627 Gron.): »Re

gni mutatio inter · novos reges alternabatur.« Et

certe Mercurius modo : de hac , modo de illa du

cenda cogitabat deliberabatque.

nam] Deleatur nam. WALTiiAnd.— Perperam

alii nam addunt. Goez. — Praeter Grotianum

omnes etiam codices Monacenses, Dresdensis, alii,

exhibent nam , nec sine causa conjunctio haec ad

dita est; nam verbum alternat , sive alternatio

nunc explicatur.

sororis ejus] Mercurii nimirum, Minervae.

collactea] Vossianus eodex eollaetanea : sed idem

est; quamvis Cornelius Fronto, teste Ausonio Pop

ma (p. 116), nimis subtiliter statuerit » collaetaneum

iisdem mammis, collacteum autem uno eodemque

lacte éducatum esse.« Certe promiseue usurpantur

collactaneus et collacteus, non solum in libris (Ju

venal. 6, 507, si lectio vera ; Brisson. de verb. sign.

h. v. Hygin. fab. 224. et Munck. p. 292); sed in

lapidum etiam inscriptionibus (Reines. p. 888, n.

16 et aliae p. 886 laudatae). Noster etiam infra *

(§. 111) eadem utitur voee, quare nihil mutandum.

innubas] Hinc est, quod Hinervam, cui innuptae

eognomen erat (Virg. Aen. 2, 51, Athenaeus 5, 20),

eam protegere dicat.

coaptari] Usitatius forte et melius cooptari. Sie

et libro secundo lubens legerim : » quae adhue mor

talis adversus vim superam in praesidium cooptarat«

et infra in fine libri primi »in deorum numerum eo

aptentur« in MS. fuit cooptentur. Gnot.— Cooptari

habent Grotius et Bongarsius : Bodianus vero co

aptari. Goez. — Neque Grotius cooptari habet,

sed conjecit tantum, neque Bongarsius, neque ullus

ex omnibus codicibus id exhibet, et quamvis in

Dresdensi pro coaptari legatur coaptare sibi , idem

tamen verbum non mutatur. Eo minus etiam uni

formis lectio a Goezio eorrigenda erat, quo certius

noster eodem verbo infra (§. 141) utitur, et quo

facilius intelligi poterat. Significat enim apte con

jungere , quo sensu Augustinus, Hieronymus, Pru

*

Martiani Capellae lib. I. §. 6. 2$

luculentas in Manticem quoque succenderat. Nam et nobilitas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commenda

deutius (psycliom. 887) et Sarisberiensis (de nugis

curial. 5, 10) aliique eodem verbo utuntur. Namque

compositum id ad analogiam est toö coaequare,

quod optimis scriptoribus Ciceroni et Sallustio jam

usitatum fuit: neque absurda sententia: Mercurius

e rationibus praemissis noluit, ut Sophia sibi co

aptaretur, quemadmodum marito uxor coaptanda est.

grataque luculentas] Lege »non dispar illum

formae desiderabilis gratiaeque luculentas * , aut

•forma desiderabilis grataque juventas. VoNck.

(p. 79) — Mavruxmj divinatio est, quam licet per

prosopopoeiam mulierem finxeris, juventutem tamen

ei vix alius quisquam tribuerit. Neque apud Mar

tianum legitur , sed »formae desiderabilis grataque

luculentas« , quod nomen substantivum, quamvis

non nisi apud nostrum legatur, non magis tamen

quam luculentitas , quo ejusdem aevi scriptores

utuntur, barbarum est. Si quis omnia, quae Mar

tiano propria sunt, expungere vellet, profecto non

hunc, sed semet ipsum ille legeret. Atque scri

ptorem veterem intactum servare, omnino criticis

prima lex esto.

Manticem] Moevrvxrjv antea Mavuxr}v dictam

esse docet Plato (Phaedr. p. 244 Stepli.) qui qui

dem divinationem non male a furore ducit. Eadem

Mantice infra (§. 25) redit, nomine etiam Xwpw

AeoAeaxijc (§. 894). De ea conferendus Cicero (de

legg. 2, 13).

Pronoees] Lege eum Ms. Pronoea. Pronoea

enim dea. Tullius de diis agens : » neque anum fa

tidicam Stoicorum aegóvouoev. Meminit et glossa

rium ab Henrico Stephano editum titulo de deabus :

•Providentia, ztgóvou«.« Innuit lianc Capella lib.

secundo : »Zeno ducebat feminam . providentem. «

Grot. — Lege ex MS. » quippe Pronoës majorem

filiarum. « Znzenl. (promuls. 19. in Schminck. synt.

erit. p. 227). — Certe erravit Grotius jubens Pro

moea legere : unde miror Goezium vel in textum re

eepisse malam illam lectionem. Non enim IIo6vou«

filia erat víc Moevrvxijg , sed contra liaec illius

filia. Et non solum in editis ante Grotium Promoés

legebatur , sed in melioribus etiam libris scriptis

legitur vel Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 62. Ou

dend. ad Appulej. I. p. 97), vel Promoees (Bon- .

dam in var. lect. p. 82. Arntzen. misc. p. 198.

199), et recte quidem ad exemplum Graeci IIQo

voimc ' modo me vulgari sensu Graecam voeem

pro Providentia (v. §. 52 not.) acceperis, sed spe

ciali potius , quo cauta sive provida circumspectio

est. Id quod ex eo patet, quod IIg6vouoe mater

dicitur Moevrvxijg sive divinationis, cujus providum

perspicacis prudentiae ingenium tantopere placuit

Mercurio.

majorem filiarum] Edidit Grotius : » quippe Pro

noë major est filiarum. « — Lege ex MS. »quippe

Pronoës majorem filiarum. « A nobilitate generis

commendat, majorem natu esse Providentiae filia

rum, scilicet ex tribus, quae sunt : cognitio praeteri

torum, praesentium, et futurorum. Major ideo, quia

majoris prudentiae futura praescire, quam nosse

praeterita. • Zinzerl. (I. c. p. 227 Schminck.) —

Auctore cod. MS. mecum legendum esse non du

bitabis : » Pronoees majorem filiarum « BoNdAw. (var.

lect. p. 82). — Vossianus codex Pronoës, quod

unice verum est, nisi malles «Pronoës majorem

filiarum. « Pronoae ex alio codice Leidensi malebat

Muncker. ad Hygin. fab. 24, qui praeterea osten

dit, major hic poni pro superlativo, de quo usu

vide et vir. doct. ad Liv. 8, 20. AnNtz. (mise.

p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§. 121. 180.

4

26 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

bat ingenium. Sed ipsis diebus forte immensi amoris impatientia, ultro juvenem

secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltem Entelechiae ac Solis filiam po

891. 919 f.) et cf. Davisium (ad Cic. de div. 1, 51 n.

6. p. 71). Enallage vel Graecismus est (Wurm. in

Dinarch. p. 142), quo noster non solum infra (§. 121)

verbis »decentiorque coelitum« utitur ; sed saepe

Martianus positivum etiam cum secundo casu jun

ctum pro superlativo ponit (§. 84. 88. 689), quem

grammatici »superlativum comparationis« vocant. Co

dicibus supra laudatis adde Dresdensem, in quo

»Promoeës majorem filiarum « legimus. Quod reliquum

est, Zinzerlingius »majorem filiarum« non pro natu

maxima, sed potius pro praestantissima accepit.

providum perspicacioris] »Praevidum perspica

tioris« ita ms. Leid. Goez. — Haud scio cur pro

bona malam substituere voluerit lectionem. Prae

vidum enim vox inaudita est, providium nemini non

nota, et apta sane huic loco (Cic. div. 2, 87. Liv.

25, 56). Sed perspicacioris e Bongarsio eo magis

recepi, quod in Hugiano codice corrupta vox pro

spicaris illius etiam vestigia prodit.

impatientia] Eodem sensu Appulejus (metam. 2,

p. 106): »Lacinia remota impatientiam Peneris Fo

tidi meae monstrans « cet.

est secuta] Certe melius hoc quam Grotianum

consecuta eBasileensi codice recepi ; sed paulo post

copulativum et e variantibus in libro Norimbergensi

inserendum non duxi.

Entelechiae] Attingit liic Psyches fabulam, de

qua Apulejum legimus et Fulgentium.

runt de ea et Saturantius ct Aristophantes. Al

Scripse

ludit autem liie ad definitionem Aristotelieam vox;

é6tvv ävte?£xeuoe rj rrgoetn 6οματος φv6txo6

Οωήν éxovtoc övv&puet. Sic infra : »Aristoteles

per coeli quoque (l. obiter quaeque ex codice Vei

cetino) culmina Entelechiam scrupulosius require

bat.* Grot.— Utrum Endelechia, an Entelecliia

-

-

-.

seribi debeat, multis jam disputatum est. Ego sane

rò Endelechia amplector. Sie ipsum animum évóe

32euav appellat novo nomine, quasi quandam

eontinuatam motionem et perennem. Cie. Davis. in

ejusd. Quaest. Tuseul. p. 28, 4. Goez. — Vix

credo hoe Ciceronis (Tusc. 1, 40) loco illius vocis

orthographiam probari posse. Non enim certa leetio

est; siquidem Ernesti (in elav. Cie. Graec) potius

'Evre2£zeux legit ipsumque Davisium interpretem

reprehendit. Sed utro modo voeem seripseris, recte

Quamvis enim Lucianus (jud. vocal. 10)

contendat, seribendum esse évós?&?ewv, Corin

feceris.

thius tamen docuit attice évze^&zeuxv usnrpari

(Maitt. dial. ab init. lit. T). Adde insuper quae

Naeke (ad Fragm. Choerili p. 178) ad diversum vocis

sensum respiciens disputat. Quo autem modo Ari

stotelem Martianus intellexerit, ex inferiori loco

(§. 758) patet, ubi tradit »quatuor elementis quin

Quam

quidem sententiam popularis ejus Arnobius (2. p.48)

tum esse addendum, videlicet mundum.

Aristoteli expressis verbis attribuerat. Male etiam

Goezius ad hunc locum affert Ciceronem ; qui ex

Aristotele Entelechiam quintum interpretatur ele

mentum, animam igitur mundi ipsam ; quum potius

noster liominis animam filiam esse (v. Pytliag. ap.

Cie. in N. D. A , 11. et Platon. in Pliil. p. 50

Steph.) Entelechiae, sive animae mundi, doceat.

E sua enim sententia Sol pater est, mater anima

mundi, cui continuatus ae perennis adseribitur

motus. Pariter horum filiae, zfjg 'Pvzíc, motio.

nem circularem esse Neo-Platonici docebant (Plu

tarch. de anim. procreat. p. 1015. Jamblich. myster.

Aeg. 7, 2. Hermes ap. Stobaeum eel. 4, 82, 8.

p. 807 Heer.)» quod ipsum Alemaeon, Pythagorae

auditor (Diog. Laert. 8, 83. p. 842 Meibom.) jam

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 97

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaque deorum sit educata cura.

Nam ipsi Pvzij natali die dii ad convivium corrogati multa contulerant. Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti ejus

statuerat (add. Arist. ap. Stob. 1, 82, 28, p. 87

Heer.), animamque esse numerum sese moventem

Xenoerates, Platonis diseipulus, doeuerat (Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Quinctil. 8, 14, 10. p. 597

Spald.) Unde et Cicero (Tusc. 1, 66): »mens est

praedita motu sempiterno seribit. Et alio loco :

»nunquam animus agitatione et motu vacuus esse

potest« (le divin. 2, 128) et (Tusc. 1, 25) : »Sen

tit animus se moveri, quod quum sentit, una sentit,

se vi sua, non aliena, moveri« Adde Appulejum

(de dogm. Platon. p. 199 Oud.) Atque Solis etiam

filiam Celeritatem esse noster infra (§. 80) fingit.

Animam mundi autem olim (in pal. erit. §. 487)

repraesentavi tam e gemma, quam ex Aegyptiorum

monumentis, quorum quidem icones hie subjecis

corrogati] Vera haec lectio est. Sie enim et in

fra : »sed de tertia regione unum plaeuit corrogari.«

Item : »corrogantur ex proxima transcursis domibus

conjugum regum Ceres« cet. Gnot. — Confer in

feriora (§. 49. 82. 451. 228).

contulerant] De donis natalitiis sive örrrngiouc

apud antiquos egregie egit Stanlejus ad Aeschyl.

Eumen. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit nostro Hesiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.);

Zá6s óè xai xö6un6e $ed y%avxónus

'497jvn,

Apupü öä oi Xégutéc re $eci και πόrvux

IIsufflá

'Oguovc zgv6eiovc $8e6av zgoi* dpuy. 68

trjv ye

'£2gai xa%ixopuov 6rjpov äv$ediv siagivo

6uv,

'Ev öäga oi 6zj$eo6t 6u£•rogos Agyeupàv

tmc

Psáóéë %'aiftv%iovc re Aëyovg xaì ànixâo

rov $$oc

Teö§ε α. τ. λ.

Praeterea Hermetis locum comparasse juvabit (Stob.

ecl. 1. 82. 40, p. 947 Heer) de beneficiis a sin

gulis diis in animam humanam collatis.

quod] Codex Vossianus, quam, sine dubio ex

ipsa Capellae manu. Similia enim Graecorum neu

tra fuerunt etiam primae declinationis apud Latinos

feminina. Vid. Voss. art. gramm. IV. 20. AnNtz.

(misc. p. 109). — Haud sufficiens haee eausa milii

visa est, ut vulgatam mutarem lectionem.

Aeternitati] De ejus symbolica et poëtiea de

scriptione alio loco (in palaeogr. crit. 1V §. 701)

4 *

98 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

apposuit. Juno quoque ex purgatioris auri splendente vena addiderat crinibus

sociale vinculum. Tritonia etiam interula, resoluto ricinio, strophioque flam

egi. Prosopopoeia autem hic adhibetur, qua docea

tur »aeternitatem donum dei esse.« Neque sua

tantum auctoritate noster personam Aeternitatis in

duxit, quandoquidem et in marmore (Grut. 52, 9)

legitur : »Aeternitati sacrum.« -

honoratiori] MS. refert oneratiori. Gaor.— Ae

termitati munusculis deorum quasi omustae. Nullus

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutus hanc le

etionem prae vulgata honoratiori , et, quam mon

mulli habent, ornatiori, in textum recipere. Goez.

— Sed male id factum. Primum enim oneratior

non differt ab honoratior nisi scribendi ratione. Qui

enim plures legerint libros scriptos, non ignorabunt

literam II ab aliis addi, ab aliis omitti solere, quum

verum elementum esse multi negarent (palaeogr.

crit. I. §. 311 , p. 268). Unde in lapidum titulis

(Reines. p. 183. n. 165) »astiferorum« legitur pro

»hastiferorum«, et apud Ovidium (art. am. 5, 411)

et Virgilium ubique dederae« ; et contra apud eun

Sed

operae pretium est hac de re disputantes legere

Gellium (2, 3) et Quinetiliannm (1, 8, 49. p. 101

Spald.) ridentemque etiam Catullum (epigr. 84).

dem , ahenum , quod alii scribunt aënum.

Deinde confundit Goezius Aeternitatem eum Psyelie.

Non illam donis onustam esse noster seripsit, sed

hane. Et certe diadema , quo ornata Aeternitas

erat, ad epitheton honoratior eommode reférri po

test. Honoratior autem Jovis filia fuit, quia reli

quarum nulla eam aetate praecedere poterat. Quod

reliquum est, omnes perspicient de animae aeterni.

tate doctrinam significari, praesertim qui divina

verint, cur Martianus Psychen Entelechiae dixerit

filiam. Plato enim, animae immortalitatem docturus

(Phaedr. p. 945 Steph) argumentum ab eo sum

serat, quod semper se ipsam anima moveret.

interula] Eadem hac voce inter alios utitur

Tertullianus. Huic opponitur superaria, ánévów

zuc, glossae. Utitur Martianus hac voce adjective,

sic libro nono : »Quin etiam interulos gaudens dis

solvere nexus. « Grot. — Sub tunica habebatur et

dìéóóc corpori insidebat, atque éaei yvpivoç,

ut vocant Graeci. Linteae autem erant interulae et

nostris camisiis respondebant. Conf. Salmasium ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. — Conferantur prae

terea quae ad Appulejum (Florid. II. p. 33. Oud.)

observarunt viri docti, inprimis autem Böttiger. in

Sabina T. II, p. 115.

ricinio] Spinula, qua feminarum crines resol

vuntur. Vulc. — Festus : »ricinium pallium mulie

bre quadratum.« Goez. — Non sunt haec Festi

verba (v. recinium et rica), ac si omnia legeris

a duodecim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 25) usque ad novissima tempora a diversis

scriptoribus (Fest. v. recin. et riea. Varro L. L.

lib. 4. p. m. 37. Non. Marc. c. 14. n. 16 et n.25.

p. 789. 790. Gothofr. Serv. ad Aen. 1, 282. Isid.

etym. 19, 28. 4. Salmas. ad Vopisc. Aurel. 48.

Pitisc. h. v. et abundans scr. copia ab eo lauda

torum ; Herald. ad Arnob. VI. 209 p. 286 ; Graev.

thesaur. IV. 1480. VI. 1063. Winckelm. hist. art.

6, 1, 32. Marini fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

mus. Pio-Clem. ed. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta;

incertus tamen abibis. Ex glossario Arabico-Latino

Vulcanius (p. 709) haec affert: »Ricinus verticum

vocatus est , quod rejectum de toga in verticem« ;

sed absurde nos illa (in not. p. 106) corrigere et

legere jubet »Ricinis vermis ita vocatus est«! De

mimis riciniatis cf. Osanni Anal. erit. p. 77.

flammarum instar] Transposita sie verba codd.

Basileensis et Darmstattensis praebuerunt.

Martiani Capellae lib. I. §. 7.' 929

marum instar e cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo virginem,

virgo contexit, Delius: quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem

conjecturalique virga volueres illi ac fulgurum jactus, atque ipsius meatus

coeli siderumque momstrabat. Uranie autem praenitens. speculüm, quod inter,

-

*

- - - - i - * , ° • . • • • • . . ffj 30 i. . . . .'. . , ' ' '.

e coeco] E purpura intensioris et vegetioris lu- teris, siquidem de augurali arte hie Sermo est,

ininis. Goez. — Lego: strophioque instar flam- ' Accuratius infra (§. Hò) $yolucrum diversi meatus

marum eoeeeo. Susius (in Gurlitt. animadvers. Ae. et oscinum linguae« £licuntur. Secunduiu auguralem

p. 8) — In Guelferbytanis Cortius, et in Vossiano enim disciplinam aves vatidicae, quas Graeci zgn

Arntzenius (misc. p. 210) legerant »e croeo«, quod 6rnQiovç àovv%ac appellabant, vel oscines erant,

modo rubrum, modo puniceum cognominat Ovidius quae ore, velipraepetes, quae volatu futura signi

(fast. 1, 517. 542). Certe rutilum fulgentemque ficabant (Serv. adAen. 5, 361). - ^*

colorem a nostro hic designari ex inferiori loco fulgurum jactus] Hos eleganter Lueanus (7, 497)

(§.440) patet. Susii autem eonjectura nullius ful- •tela Jovis praesagax vocat. Similiter Plinius (2,

citufi codicis leetioue. Quodsi quis verbum omi$$um $0 f)i:»ignes praeseita secum afferentes«s qui et

esse: neeum posuerit, facile supplere poterit tincturii doctrinam, deinde ipsam (2, 84): exponit. Confe

aut simile aliquid, neque opus erit vulgatam leetio- rendi, praeterea Cieero (de div. 9, 18 sequ.), Seneea

nem eontra manuscriptorum fidem mutare, id quod (nat. qu. 4; 1. p.685. 2, 52. p. 711 Lips.), et noster

Arntzenius quoque sensisse videtur. Nobilius croeam imfra (§. 851). Paulo post e Darmstattensi codice

iu Coryco monte. nascebatur , unde. nomen fortasse reposui atque pro aè. - - t

duetnm esse Salmasius (ad Solin. 58) conjicit. ° meatus] Ita et Virgilius (Aen. 6, 850), Plinius,

ramale] In monumentis etiam antiquis id manu Manilius, et Appulejus (I. 807.0ud.) »siderum

temet Apollo (Cuper apoth. Hom p. 280), quo divi- meatus « dieunt. Infra (§. 815): noster meaeula

nandi potestatem transferre in Psychem hic fingitur. scripsit. • • . . ;

Transpositorum enim verborum sensus est : ' De- Uranie] In MS. erat »monstrabatur. Aniae.«

lias quoque Apollo, quippe qui ramale laure- Lege cum patre : »monstrabat : " Uraniee nominandi

um gestitabat» per lane divinatricem conjectura-, casu. Nam et ii: libro secamdo in MS. est »Uramiae

lemque virgam illi (Psyehae) volueres (augurales) Galliopeque«. proy»Uranie.* Gnor. — ' Ita et Ovi

ac fulgurum jaetus, ac meatus ipsius eoeli siderum- dius (fast. 8, 88): Uranie scripsit; neque tamen

que monstrabat. ... * - - - , mirum, quum litera Eta. modo Latina litera E, modo

gestitabat] Ita pro Grotiamo gestitat e codicibus diphthongo AE redderetur, librarios posteriorem

Dresdensi et Cantabrigiensi reposui. Hugiamus qui- interdum orthographiam usurpasse. Praetereo Goe

dem dat gerebat; sed parum interest utrum eligas. zium, qui ne Grotium quidem intellexit. Cortius,

volueres illi] Lege »volucris linguas, fulgurum certe »Uraniae« in Guelferbytano codice se legisse

jaetus.« Voxck. — Absurda correctio: »Apollo ad marginem libri Lipsiensis adnotavit. Ceterum

monstrabat volucris linguas«! Contra si nude vo- erunt fortasse, qui e speculi dono colligere velint,

lucres legeris, de earum volatu etiam cogitare po- hancce Uraniam esse Venerem coelestem, quum veri

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaria ejus, adytis, Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet, exquirere,' clementi benignitate largita est. Lemnius quoque faber illi

insopibiles perennitatis igniculos,

Omnes vero, illecebras circa sensus cunctos apposuit

ne caligantibus tenebris nocteque coeca

opprimeretur, incendit.

Aphrodite. Nam et unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque momilibus inhiare,

membraque vinciri honorationis celsae affectatione persuaserat. Tunc crepi

* • * - •* ***

non sit simile, diis immixtam esse Musam: mihi

tamen haec aliter'intelligenda esse videntur. Specu

lum enim in adytis Uraniae a Sophia defixum fuisse

dicitur , quo ad philosopliiam revocamur. Notum

e Platone (Phaedr. p. 289 Steph.) Uraniam Musam

a philosophis maxime celebratam fuisse, cujus rei

causa facile perspicitur, modo perpendamus, ipsam

hane Musam astronomiae praeesse, Psyehen autem

sive animam secundum Platonis doctrinam visibili

larmonia in coelo conspecta admoneri, ut in usum

mentis suae convertat quae in coelo perspexerit

(Tim. p. 47 steph. cf. Plutarch. de an. proer. f.

p. 4060. Diog. Laért. 2, 55 ibique a Meibomio

laudatos Senecam, Phaedrum, Appulejum). Qua

propter etiam in Juvenalis (11, 27) verbis :

— — »e coelo descendit Ivá$v 6savtöv«

plus inesse arbitror, quam doeti ejus interpretes

viderunt. Certe speculum, quod Sophia in adytis

Uraniae defixerat, illud est, quo semet ipsam

cognoscere Psyche jubetur. Infra (§. 546) etiam

noster »inter omnia animalia« ait »naturam solis

hominibus ad se cognoscendum rationari permisisse.«

Seripserat enim Cieero (de fin. 8, 16): »Intrandum

est igitnr in rerum naturam, et penitus, quid ea

postulet, pervidendum. Aliter enim nosmet ipsos

nosse non possumus. Quod praeceptum, quia ma

jus erat, quam ut ab homine videretur, idcirco

assignatum est Deo. Jubet igitur nos Pythius

Apollo noseere nosmet ipsos.« Speculi autem simili

tudine haud raro utuntur veteres in describenda cog

nitione sui; cf. Wyttenbach ad Plut. Morr. p. 48$.

originem] Animas enim ex astris in corpora

humana descendere veterum erat opinio (v. notas

ad §. 168 et 169, et Pal. erit. IV. §. 730). Hine

Psychen noster fingit ex Uraniae speculo potuisse

discere originem suam.

' : Lemnius faber] Vulcani eognomen ab Homeri

fabula originem trahens (Heraclid. in Galei opuse.

p. 448. Cic. N. D. 5, 22. Tuse. 2, 40. Virgil.

Ovid. cet.). Sed quamvis ignobili isto nomine uta

tur noster, e reliquis tamen patet, eum ad Pla

tonem respexisse, qui (Crat. p. 407 Steph.) Vul

canum "Hpoeu6tov quasi luminis praesidem esse

vocatum docet. -

illi insopibiles] Ita Basileensis et Darmstattensis

codices multo melius, quam insopibilis illi apud

Grotium.

halatu] Suavibus delectari odoribus : namque

eodem sensu hae voce noster infra utitur (§. 218);

» Arabicis laetabantur halatibus.« Martianum Veneri

in primis trihuisse hunc appetitum ex eo patet,

quod Veneris adeo stellae (§. 14) virtutem adseri

psit »odore et halatu illiciendi.« Infra (§. 88) de

Veneris ipsius »fragrantissimis spiritus halatibus«

agit.

crepitacula] Eadem quae erepundia. Arnobius :

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 3I

taculat innitusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quiescenti. Praeter

ea ne ullum tempus sine illecebris' oblectamentisque decurreret, pruritui sub

- *

»Et ut ad silentium pavidi nutricis motibus cre

pitaculisque addueerentur auditis•, et noster ipse

libro musico : »infantibus crepitacula vagitus abrum

pere.« Gnor. — (V. §. 927). Cave putes solis

Afris scriptoribus hanc vocem usitatam esset bonae

enim notae est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella, Quinctilianus.

quis] Utitur saepissime hoc voeabulâ Martiamus

pro quibus , quod, quamquam novum non sit, sae

penumero tamen non advertenti sensum turbat.

Gnor. — Confer. Cortium (ad Sallust. in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met. 4. p. 290), Vir

gilium, alios. -

somnmum induceret] Grotius, Goezius, et ve

teres editiones omnes habebant• somnium duceret ;

sed meliorem nostram lectionem Monacenses sup

peditarunt eodices (B. C. D. E.), Vossianus praeterea

(Arntzen. p. 199), Reichenauensis, Bodleianus pri

mus, et Britannieus. Darmstattensis somnum du

ceret.

pruritui—voluptatem] Cod. Mon. Evoluntatem,

male. Mirum tamen ne verbum quidem ad illustram

dum locum a doctis interpretibus allatum esse, qui

facile obseoemitatis crimen incurrere possit. Certe

Barthius (im advers. p. 4881) inde affirmabat »seal

Id quod

quae Psyches

pere pruritui « libidinosum verbum esse.

nego. De anima enim sermo,est,

personam induit; cujus quum duae partes sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat. Pliaedr. p. 246 Steph.; Tim. Locr. de anima

mundi p. 1003 Aristid. Quinctil. de Musica 2. p. 103

Meib.3 Euseb. praep. ev. 18. 60. p. 881; Max.

Tyr. II, p. 289 Reisk.), hactenus melior pars or.

nata est: primum enim a Jove aeternitatem, acce

pit; deinde a Junone mutuae: societatis, deside

rium, a Minerva prudentiam , ab Apolline virtutem

conjecturalem, ab Urania sui ipsius cognitionem,

a Vulcano potestatem in tenebris lucem perspiciendi;

sequitur nunc deterior, quae a Venere accepisse

dicitur. variae luxuriae cultum deliciarumque om

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; pariter

atque Astrologi (cf. Macrob. ad somm. Scip. I. 12)

» desiderii motum, quod ézri$vpuntuxöv vocatur,

in Veneris orbe, produci« docebant. Huic autem

animae parti in imo corpore sedem assignabant ve

teres, quo nomine saepe medius inter pectus et

crura: venter significatur. Sie Appulejus (de dogm.

Plat. p. 207 Oud.) ait: »cupidinem atque appetitus,

postremam meatis portionem, infernas abdominis

sedes tenere, ut popinas quasdam et latriuarum la

tebras, diversoria nequitiae atque luxuriae «; . Clau

dianus autem (IV. Cons, Hom. v. 248);

:• »4t sibi cuncta petens , mil. collatura cupido. .

. . In jecur et, tractus, imos compulsa reeessit.«

- ••• *

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato :

docuerat in Timaeo, cujus locum Cicero (Tuse. M.

10) ita latine convertit, ut » cupiditatem subter prae

cordia loeatam esse« diceret (cf. et Theocrit. 14.

163 Horat. od. H. 28. 18, epist. 1. 18. 12; Pers.

8. 120, pluraque apud Fabric. adSext.Emp. p.432,

Valekenaer. ad Eurip. Hippol. 1070, et Jacobs. ad

Achill. Tat. p. 870). Hanc igitur circa partem

Venus animae »pruritui subscalpentem apposuerat

voluptatem. « Subscalpere pro simpliei scaftere, di*

etum est ex. scriptorum illius, aetatis more verba

supervacaneis praepositionibus augendi, (ef. not. ad

§.,2;et 43). Scalpere autem pruritum dici Plinius

testis est (hist. nat. 9. 48. 68). Eodem redit apud

Senecam (Epist. 92, p. 888 Lips.) »titillatio cor

poris a3 : cf. et Cicer. de Finib. 4. 11 : »si ea sola

$2 Martiani ' Capellae lib. I. §. 7.

scalpentem circà ima corporis apposuerat voluptatem. : Sed vehiculum ei atque

volatiles rotas, quis mira posset: celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,

licet, etiam auri compedibus illigatam memoria praegrayarit. . His igitur Pvxijv

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione deco

••• - *•• • ita iu.':.- .'• .

voluptas esset, quae quasi titillaret sensus, ut ita

dieam«, et Ausonii (epigr. 108. 18) verba :

( - •»Titillata brevi quum jam sub fine voluptas

- Fervet« 3 : *'

•ommium vero maxime hue pertinet: alius Plinii locus

(11. 57. 77): »in eadem membrana (diaphragmate)

'praecipua hilaritatis sedes, quod titillatu intelligitur

alarum, ad quas subit; non alibi temuiore: eute

humana3 ideo seabendi duleedine ibi proxima.«'•

• • celeritate] Grotius eum reliquis ediderat velo

~itate : sed leetionem praetuli codicum Bongarsii,

Hugiani, Basileensis, Darmstattensis, Moiiacensium

plurimorum (B. C. D. E. G.) et ad libri Norimber

gensis : margimem notati;* quamvis parum referat

utrum legeris. Argutior tamen grammaticus Agraetius

' (apud Gothofr. 1549) »velocitatem pedum ae cor

porum « esse contemdit ; » eeleritatem animorum atque

faetorum«; quod e Cicerone (Tusc. 4, i5) sum

sisse videtur. Certe hoe quidem loco de 'Psyelies

faeultatibus sermonem esse patet.

etiam] [Ante omnia hoe erat restituendum pro

'Grotiano eam, quod typographorum mendo adscribo

comparatis libris prius editis. ' ' .

*** auri] Corruptam lectionem aut, pro auri, jam

Grotius repudiavit. »Aueh wenn er (?) mit gold

nem Hetten gefesselt würde ; so könnte er doéh

mur durch die Schmelligkeit der Gedanken eingeholt

werden. « Goez.— Ingenae fateor me non 'iiitel.

ligere doctum interpretem, bene vero Martianum.

Quamvis euim Afranius apud Gellium (45, 8) Me

moriam Sopliiae matrem dixerit hoc versu; . . '.'

iratam, in eonnubitim Arcas superiörum cassus optabat. Sed eam virtus, ut

- • .. '* ,, . - - - •,• •

• • •• . *.

» Usus me genuit , mater peperit Memoria ;

Sophiam vocant me 6raji, vos Sapientiam• , ..

Martianus tamen hoc loco sic intelligendus. est:

wquamvis ce$tationum celeritas et imaginandi vis

a Merçurio: animae hmmanae ; dono essent datae,

quibus longe lateque vagaretur, per memoriam tamen

praegravata et impedita fuit. « Ceterum Grotianam

lectionem auri compedibus confirmant codd. Mona

censes (B. C. E.), Bodlejani, Cantabrigiemsis, Mer

€onianus, Hugianus , Vossianus. (Arntzen. misc.

p. 499), Reichenauensis, Basileensis, et Darmstat

tensis. - .

cassus] Casus superiorum est Mantices etSophiae.

Casus vero eassus. Sie in MS. libro nono »casae

dulcedinis« et lib. VI »dispendiaque limi casum de

vorante Mulcibero. « Casus itaque (nisi quis a careo

dedueat) praeteriti temporis participium est a cado,

ut »Sol oeeasus.« Cadere vero est drtorvyzévelv,

ut: cadere spe, eadere causa. Est ergo casus, vel

geminate eassus daeotv xöv , superiorum easus,

ταῦν ποοτέραιν άπotvzöv. Gnor. — Hugiamus

eodex' eassus exliibet. De qua voce eonfer notata

ad Appulejum (I. p. 561. Ii. p. 79. III. ind.) et

Appulejum ipsum (met..6. p. 458 Oud.), Gellium

(10, 15) et ad eum Baudelotium (util. d. voyag. i.

p. 504). Quae, quamvis plerumque eum sexto

caSu construatur, interdum tamen eum secundo

etiam constracta legitur (Cic. Arat. 369). Expla

natur paulo post (§. 8) a nostro verbo frustrantur.

Atque adeo vera haee mihi visa sunt, ut ne Bar

thiani. quidem codicis, qui causa pro cassus habet,

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 5;

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis nexibus

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libertate

auetoritate permoverer ut a vulgata lectione rece

derem. Quamvis enim ille (advers. p. 1236): ad

dat verissimam sui codicis lectionem esse , quae

claram et perspicuam faciat sententiam ; multum

tamen abest ut praedicata illa claritas mihi arrideat.

Virtus] Romanis enim dea erat (Varro de L.

L. 4, 46. Cic. N. D. 2, 23 et 51 ; de legib. 2,

44. Liv. 27, 25; 29, 41 f. Valer. Max. A, A. P.

Vietor reg. urb. M. Juven. 1, 118. Sil. Ital. 18, 22.

40 et 69. Plaut. Amph. prolog. Claudian. in Ruf.

1, 82. Laetant. 1 , 20. Augustin. in civ. dei 4,

20. 22. 24 et 8, 12. et 7. 5. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum etiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 8. 402,

4. 406, 6. 456, 5).

sua soeietate] Quippe anima humana a virtutis

studio cupiditatibus saepe detrahitur.

adamantinis] Manilius (1 , 921) » adamanteas

eatenas« dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

•adamanteum jugum« : sed illa adjeetivi forma ab

optimis usurpatur seriptoribus. Adamante firmis

sima quaeque denotantur: ande Ovidius (met. 18,

815) -

•Invenies illie inclusa adamante perenmi

Fata tui generis« — —

(Adde eund. trist. 4, 6, 14, et Horat. od. 5, 24,

8). Pariter àpud Claudianum etiam (bell. Gild,

202) » Jovis voees adamante notavit Atropos.«

Adde Propertium (3, 9, 9. 4, 11, 4), Pindarum

(Pyth. 4, 128), • Platonem (de R. P. 40. p. 616.

Steph.), Sophoclem (ap. Stob. in eel. 1, 6, 44.

p. 175 Heer.), Apollodorum (H, 4, 5. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Barthium (in ad

vers. p. 331). Unde et Plinius (37, 4, 5)'. » ada

mantem duritia enarrabilem esse docet, igniumque

etiam victricem, unde et nomen indomita vis Graeea

interpretatione.« Nimirum dzzò roü & xaì òa

pu£aw. Virgilio (Aen. 6, 882) voeatur »Tartari

porta ingens solidoque adamante columnae « cet.

Cupidine] De anima liumana insatiabili eupi

dine constrieta veteres permulta artis opera edi

derunt , quibus eaptiva Psyche repraesentatur, vel

uti in hae gemma , quam (ex Agostini gemm. 180,

Maffeo et Moutf. I. tab. 192) liic suhjeei :

' a

- ^ de libertate sortis] Nunquàm placebat Grotiana

leetio »deliberatae.« Vix enim intelligitur quid sit

sortem deliberare, Opportune igitur Hugianus co

dex nostraim nobis praebuit lectionem.. Sors enim

pro eleetione : sive optione accipienda, quam sibi

aullam esse demum viderat Mercurius. Erunt for

tasse qui Grotii lectionem defensmri putent delibe

ratam sortem esse eam, quae ex deliberatione pro

5

54. Martiani. Capellae lib. I. §. 8.

sortis blandimenta frustrantur , nec facile quaepiam praeterea, quae congrua

parilitate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

» Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam debere decernere, aut fas

ab ejus congressibus aborrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem nun

quam abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun

9 que locorum frater esset, adiretur.

dit, quemadmodum in genethliaca aut vitae generis

electione a Platone animis imposita : sed neque , in

deum Mercurium liaec quadrare possunt, neque

cum verbis, quae sequuntur »amplius deliberandum«

conveniunt.

praeterea] Pro edito praeter eam reposui illud

non solum Monacensium codicum (C. D. E.) aucto

ritate, sed Grotiani etiam , Hugiani , Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis et Britannici.

sine Aepollinis consilio] Arnobius (5. p. 123)

de diis : » de muutrimonio ille consulitur, hic mede

las incommoditatibus praestat« , cet.

ab ejus] Apollo et Mercurius adeo juncti me

morantur, ut eis communem Olympiae fuisse aram

Pausanias (8, 14, 6) referat. Conf. et Scholiast.

Pindar. (Olymp. 8. 8.) Pariter Megalopoli, Arcadiae

urbe, templi Mercurio cum Apolline Musisque com

munis ruinas Pausanias (8. 32. 1) vidit. Aperte

etiam Claudianus (laud. Stilich. 2, 440) Cyllenium

Phoebi comitem appellat. Quae quidem omnia astro

nomiae originem debere videntur (Plato Epinom.

p. 987 Steph.).

permeantem] Sed Muneker e suo Leidensi co

dice restituit leetionem Martiani ingenio, ut mili

videtur, accommodatam praemetantem. £odiaeaho

spitia, quae (sie!) Mercurius incumbit etim quibus

praemetatur. Goez. — Licet frustra locum' apud

Munekerum quaesiverim , sunt tamen codiees, qui

a vulgata aberroent. At vero cur melior vox sit prae

metantem, equidem non perspicio. Peragrare supra

Ac tunc volatilem virgam , uti secum

(§. 8) noster dixit, quod hic permeare. Neque, Mer

curius reliquorum planetarum in Zodiaco domieilia

praemetari dici potest, quippe quae fixa sint , ct

cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astro

nomia itinera sua praemetata esse dicitur. De Mer

curii antem isto officio nihil apud veteres legitur.

Satius itaque duxi vulgatam retinere lectionem.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): »Mercurii sidus

modo ante Solis exortum, modo post occasum splen

dens, nunquam ab eo viginti tribus partibus remo

tior (remotius? aut supplendus Mercurius). « Pto

lemaeus (tetrabibl. 1, 18) Mercurium nunquam plus,

quam per unius signi spatium, a Sole abesse con

tendit. Eadem tradit Hyginus (astr. 4, 16. p. 48$.

Munck.) additque : »modo nocte prima , modo autem

ad Solis exortus eum incipere apparere, ' nomnun

quam* etiam perpetuum signis quatuor esse cum

Sole : redeuntem autem eum Sole non amplius esse,

quam tertiam partem signi.« Cicero (N. D. 2, 90)

»munquam eum a Sole«- dicit » discedere, longius

unius signi intervallo, tum anteverteutem , tum

subsequentem.* Sed conferas velim infra (§.•25 et

880); nostrum et, quae ibi a nobis sunt, observata.

… ae] B Darmstattensi3: Cantabrigiensi, Britan

nicoy .Hugiano codice, atque, e' Cortii variantibns

hoc recepi: pro Grotiano at, quod mirabar, quum

anteriores:jam editiones multo melius ac habe

rent. _ * .--,

volatilem] Cadueemm, xnovxstov. 1ibro. se

cundo : »Cujus vigentis virga Dirum stupet. vene

Martiani Capellae lib.I. §. 9. 3$

mundi penita permeare aethereosque recessus irrumpere parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pedibus talaria nectit. aurea, et nunc in

famis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut denudata

pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

mum. « Gnor. — A virga vero caduceum distingucre

videtur Apul. met. l. X: » adest luculentus puer —

quem enduceum et virga Mercurium indicabant. «

Goez. — Plura olim (in palaeogr. erit. IV. v. ind.)

de hae virga attuli. Confer nostrum infra (§. 126).

penita] Substantivo hoc utitur noster et infra

(§. 600). Niliili lectio in codice Dresdensi est pe

zenita. In glossis, quae nomine Isidori veniunt

(ap. Vulcan. 692) »Penita« explicantur » aula regia.e

Martiano penita sunt mundi intima.

celeritate] Ita Monacenses (B. C. D. E.), Hugia

mus, Reichemanensis, Darmstattensis, Basileensis,

Britannicus, Cantabrigiensis, et ad marginem libri

Norimbergensis notata lectio, quam et supra (§. 7)

vidimus. Continuata enim est allegoria.

de more permittit] Fallor an egregie eonjeci

•demere permittit. « Gaot. — Repreliendendum in

hac conjectura, quod demere sive auferre hoc loco

verba minus sunt apta, quo capere, sumere , pre

hendere, potius desideraremus. Quumque in omni

bus codicibus legatur de more , malim quam eor

rigere quae vere scripta sunt retinere, et adverbio

murbane sive comiter explieare, ut oppositum sit Vir

giliano (Aen. 8, 635), » sine more. •

pugnabo, si quis intelligere maluerit, semper mo

Sed non re

rem esse Mercurio virtutem ducere, pariter atque

apud Lucianum (in his accus. 7. p. 86 Bip.) ille

Justitiam duxerit.

pedibus] Utitur seilicet ipsis Virgilii (Aen. 4,

939) verbis : »pedibus talaria nectit Aurea«: hicque

Homerum (odyss. 8, 44) imitaturus erat. Affatim

de his egit I. H. Vossius Mythol. Briefe p. 119 seqq.

• • • .• , • • *.

obliquis]. Exempla ~priiiant Cicero (le div.

2, 36) et Ammianus (25. p. 265 Lind.). Ad Vir

gilii loeum (Aen. 6, 99) de Cumaea Sibylla eanen

tis »horrendas ambages « noster respexisse videtur.

Graece Δo§&, unde 4o§ioec Apollo.

denudata] Ita pro denuntiata Hugianus codex:

quemadmodum Vonckius (spec. erit. p. 144) legere

jam malebat, lieet vnlgarem etiam lectionem defendi

posse Arntzenius (misc. p. 200) recte monuerit,

modo vocem denuntiata quarto pluralis casu acce

peris. •

fissieulatis] Ita melius legitur quam physicu

latis. De fissiculatione videsis lector quae acute eol

legere viri ill. I. Sealiger et P. Colvius ad Apule

jum, cui eadem haec vox usurpata. Dicta est fissi

culatio a fisso in extis, ejus meminit Cicero de

observatione haruspicum : » aut quomodo est collata

inter ipsos quae pars inipici, quae pars familiaris :

esset, quod fissum periculum , quod eommodum

aliquod (I. aliquid) ostenderet« et alibi. Vel (ut

maxime Europae Semoni Sealigero placet) physieu

lare wroxogu6tuxóc pro pliysicare, pv6txsúetv.

Quod verius videtur : sie nescio quis dixit musicare

pro μοv6txeffletv: id ipsum glossa Isidori eompro

batur, in qua legitur : » Physiculo , propitio divos.

Pliysieulator, augur naturam in extis animantium

quaerens.« Gnot. — Physiculatis male. Fuit autem

fissum , a quo fissieulare, linea imaginaria exta bi

partito dividens, ut altera pars ad hostes, altera

ad sacrificantem ejusque amicos pertineret. Conf.

Ernest. clav. Cic. fissum et Salmas. ad Sol. p. 91.

Goez. — Multa de hoe verbo dibunt Stephanius

5 *

56 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

I0

tora. «

solitus sortitus excedere, vel logia personare, sagaci eum investigatione disquirunt.

Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 42), Arntzenius (in misc. p. 199) et viri

doeti ad anthologiam Latinam (Burm. II. p. 806) et

ad Appulejum (II. p. 134. III. p. 669 Oud.). Lo

cus, quem e glossis Isidori affert Grotius, neque

apud Vuleanium, neque in editis ab Arevallo re

peritur. Sed scriptum etiam a quibusdam fuisse

physiculare satis probatum est, siquidem non Mar

tiani solum libri plurimi sic scriptum verbum ex

hibent, sed Appuleji etiam et Saxonis grammatici

libri. Quum vero codex Monacensis (G), Bodleja

nus primus et secundus , Hugiamus, Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britannicusque fisi

culatis habeant, et infra quoque (§. 181) pro physi

culant in Guelferbytanis esse fessiculant Cortius ad

libri Lipsiensis marginem annotaverit; ad Appule

jum denique (II. p. 154) viri docti observarint, in

vetustissimis Martiani Mstis esse fissiculare ; lioc

ego ut magis notum in textum recepi.

prosiciis] Prosiciorum apud Festum Arnobium

que mentio. Glossa : »Prosele &xgo$ivux « l. Pro

siciae. Prosecta dicuntur Macro in ögvv8oyovioe ;

~Vulgari tosta vapore Cum virgis prosecta ferunt. •

Flacco Argonauticis : — »prosectaque partim Pec

Lucano : »Lavi ealido prosecta cerebro. «

Statio : — »ubi adverso dederant prosecta To

nanti.* Ovidio Fastis : — »prosecta sub aethere

ponit. « Qui et alibi : »Imposuit prosecta calentibus

aris. « Prosicies Varroni : »Prosiciem extorum in

mensam porricere*» et Lucilio : »Caenam inquit

In Solino

emendatiores codices prosicias habent: nonnulli vero

nullam neque divis prosiciem ullam.«

porricias a porriciendo, quod vocabulum multi

nsurpant, Varro, Arnobius, Virgilius, alii. Gnor.

— Quibus haec non sufficiunt, adeant Ovidium

(in metamorpli. 18, 136), Macrobium (in Satur

mal. 5, 2), et Taubmannum ad Plautum (Mostell.

3, 3, 5. p. 862. Poen. 2, 8. p. 877), Dace

rium ad Festum (p. 387), Elmenhorstium ad Ar

nobium (p. 187), Saubertum de saerificiis (c. 20.

p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

De omni hoc divinandi genere pulchros lege ver

sus Tibulli (1, 8, 5);

» Nec mihi sunt sortes , nec eonscia fibra deorum;

Praecinit eventus nec mihi cantus avis.«

solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

Monacenses (B. D. E.); siquidem hoe verbum eum

infinitivis excedere et personare conjungendum est.

excedere] Bulengerus (de sort. H, 7. in Graev.

thes. V. 596) legere nos jubet exedere. Quid hie vo

luerit hoc verbo, non perspicio ; et vereor ne ille

pariter ae Grotius glossa inducti, quae sortitus

interpretatur divinationes , hanc vocem pro nomine

substantivo, nempe pro sortitione acceperint, quum

participium potius hoc loco sit a sortior. In omni

bus enim locis Mercurii frater (Apollo) quaesitus

erat, quibus solitus excedere (exire) sortitus. Sor

titum Pythium intellige eum, qui ex illis locis ex

cedens responsa dat et eventura denunciat. Ita et

a Virgilio (Aen. 5, 576) rex deorum » sortiri fatam

dicitur, cujus poëtae versus Martianum in sequen

tibus quoque (§. 10) ante oculos habuisse patebit.

logia] Aéyuæ oracula sunt pedestri sermone

edita , ut zgr6puo carmine. Videtur autem vox

hic aliqua deesse, ut sit »logia personare solebant•,

nisi »personare « et ante » excessere« legas, aut si

quid aptius. Gnor. — Cessat hoe, postquam e co

dicibus Monacensibus supra inserui »solitus. • Unde

autem priora habeat juvenis doctus haud scio. Certe

contrarium discimus ab Aristophane, qui (equit. 120.

121) 2öyuov et zgn6μός promiseue usurpat.

\

Martiani Capellae lib. I. §. 10. . 57

admodum foliis vitiisque semivulsis, quas in Cumano antro post Sibyllam

timearum morsus cariesque carpebant, nihil .ejus potuit inveniri. Per aëreds

etiam tractus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oscinum

linguas, et praepetis omina pennae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dedignabatur Augur Pythius mun

lauri] In lauri foliis solita erat Sibylla sua re

sponsa scribere. Vulcan. — Ad Virgilium nempe

respexit doetus interpres (Aen. 3, 448). Martianus

autem non hune, sed alium ejusdem poëtae locum

(3, 360) ante oculos habuit, ubi Clarii lauri

memorantur. De Apolline enim investigando agitur,

non de Sibylla. Poterat noster etiam Claudiani (de

rapt. Proserp. 1, 100) verba »venturi praescia

laurus« in mente habere.

arentis] Arens idem quod aridus. Cieero (ap.

Macrob. in somn. Scip. 1, 4): »laureis arescentibus •

dicit de iis quae arere incipiunt. Quumque laurus

vaticinandi virtutem repraesentet, facile intelligitur,

lauro arente significari oracula evanescentia. Unde

Propertius (2, 21, 36);

•Et tacet extincto laurus adusta foco. •

et Statius (Theb. 8, 202);

— — — »ipsaeque volent arescere laurus,*

Voce autem ipsa utitur alio versu (2, 12, 81) Pro

pertius ;

•aec veluti folia arentes liquere corollas.«

vittisque semivulsis] Alii vitibusque. Goez. —

Prior lectio , quam codices etiam Monacenses (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis, Hugianusque

habent, omnino praeferenda erat, quum oraculorum

reliquiae hoc loco recenseantur, vittaeque designent

interpretem. Ita Virgilius (Aen. 3, 370), loco illo,

quem totum ante oculos habuisse Martianum dixi,

de vate:

»Exorat pacem divom vittasque resolvit.

AddeLueanum (8, 143 et 170), Senecam (inAgam.

702), alios. Semivulsum ut apud Ovidium (met. 7,

344) semilacer, et Claudianum (in consul. Proli

109) semirutae.

Cumano antro] In templo Apollinis , quod erat

prope Cumas, Campaniae civitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vulc.

tinearum morsus cariesque] Utrumque noster

viderat conjungi ab Ausonio (epigr. 54) hoc versu :

»Si tineas cariemque pati te charta necesse est.«

oseinum] Cum Cicerone (div. I, 85) subtilius

distinguit noster alites inter et oscines (conf. Fest.

p. 518 Dae.). De utroque avium fatidicarum ge

nere consule Bulengerium (de augur. c. 4. in Graev.

tliesaur. V. p. 413). Omne autem hoc divinationis

genus complectitur Manilius (4, 918) verbis:

» Pecudum mortes aviumque attendere cantus.*

praepetis] Virgil. Aen. 5, 360: »Et volucrum lin

guas et praepetis omina pennae. • Voxcx.— Jamque

manifestum est Martianum hunc Virgilii locum ante

oculos habuisse. De voce praepes lexica vulgaria

respondent ; sed consulere operae pretium erit

Spanhemium ad Callimachum (p. 628), virosque

doctos ad Appulejum (I. 140. III. 86. Oud.) et

Pomponium Laetum de sacerdotiis Roman. c. 8 (ap.

Clausing. in jur. publ. I. p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia sacrificiorum.

Monenda enim dicuntur sacrificia, per quae dii mo

mentur, ut succurrant mortalibus. VulcaN. — Miror

Grotium et Goezium, qui absurda haec a Vulcanio

e glossa hausta repetierint. Dii enim monent, non

monentur. Monere hoc loco est »praedicere res

58 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

cupari.

lauros primores arentesque hederas,

futuras.« (Cic. de harusp. 28. Virg. Aen. 8, 556.

georg. 1, 385. Tibull. 1, 6, 50). Voce comtamen

praeter Martianum memo, quod sciam, nisi popu

laris ejus, Tertullianus (in carm. c. Marcion. 1, 1.

Æ, 4. et 5, 1) utitur. Hugianus quidem codex habet

cunctamine ; sed comtamen e verbo contaminare fa

cile intelligitur , de quo docte nuper disputavit,

nec nostro neglecto, Grauertus in Analectis p. 118

sqq. Dixit igitur noster » deserta omnia fuisse loca,

quibus Apollo solitus esset oracula edere, quia

offensus fuerit turpibus et inhonestis quaestionibus,

ad quas ut responderet et eventura praediceret po

Nonne Plutarclii de

oraculorum defectu librum Martianus legisse tibi

videbitur, si quae Planetiades ibi (p. 415) disse

rit, in memoriam revocaveris? »Hoc enim, inquit,

stulare ausi essent improbi.

disputandum vobis propono, cur non jam dudum

ab edendis oraculis animum Apollo averterit, aut

ei Hercules vel deorum alius tripodem sustulerit,

oppletum obscenis et impiis quaestionibus, quas

deo proponunt, alii eum tanquam sophistam ten

tantes, alii de thesauris, hereditatibus, incestisve

Adde Ciceronem (de divim.

2, 87) et Juvenalem (6, 888), in primis autem

Lucan. 8. 111 :

— — »Non ullo secula dono

nuptiis sciscitantes.«

Nostra carent majore deiim, quam Delphica sedes

Quod siluit , postquam reges timuere futura

Et superos vetuere loqui• cet.

Olim Christo nascente conticuisse oracula jaeta

bant, sed cf. Dalaeum de orac. II. p. 428 seqq.

dedignabatur] Unus Britannicus meliorem hanc

lectionem pro dedignatur suppeditavit teste Federo

n0stro.

Delon] Servius (ad Aen. G, 38) docet »Apol

Item eum in Helicona, Delon , Lyciumque sectantur. Sed alibi

alibi cariantem tripodem crepidasque

linem sex mensibus apud Lycios, et sex apud

Delon responsa dedisse.«

Lyeiumque] Lege Lyciamque, ut jam visum

fuit ill. viro Nic. Heinsio, qui ad calcem libri sui

sic emendandum monuerat. Firmat, quem tamen

Heinsius non adscripsit, Maro (Aen. 4, 145):

» Qualis ubi hybernam Lyciam Xanthique fluenta

Deserit ac Delum maternam invisit Aepollo.

Ubi id ex Apollonio transsumsisse notant interpretes.

VoNck. (spec. cr. p. 144) — Conjectura profecto

haud contemnenda foret , nisi ei omnium librorum

lectio repuguaret. Et certe ante quam corrigas

legas velim liosce Papinii Statii (Theb. 1, 696)

verSuS :

» Phoebe parens , seu te Lyciae Patarea nivosis

Exercent dumeta jugis« — —

atque alio in loco (sylv. 1, 2, 222), quo Latoo

vatum patri (Apollini) assignat

- - - - - » Lycios montes.«

Suppleri igitur eo magis post Lycium licebit montem

apud nostrum , quo certius mons etiam supplendus

apud Virgilium (georg. 5, 314) est in verbis

»summa Lycei.« Ipsius Apollinis cognomen Ly

cium fuisse nemo ignorat (Macrob. Saturnal. 1, 17).

primores] Veteres et pervetustas. Vulcax.

arentesque hederas] MS. erantes, puto errantes,

έπίθετov consuetum. Gnor. — Quamvis vox er

rantes in nullo eodice legatur , in textum tamen

eam roeepit Goezius, Virgilium, puto, secutus (eel.

4. 19). Ego vero a corrigendo scriptore abhorreo, ma

xime, quum aliquo modo lectio defendi potest. Potest

autem ut supra, ubi et »lauri arentis • meminerat.

Namque hederas Apollinis vestigia prodere, nemo

ignorat» quum poëtae iis coronarentur (Hor. carm.

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 59

situ murcidas, praesagiorumque interlitam memoriam repererunt. Tandem H

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudet Parnasia rupes; licet inde

quoque ad Indici montis secretum obumbratumque scopulum nube perpetua

1, 1,. 293 epist. 1, 3, 28. Ovid. met. 8, 338;

fast. 8 , 79. Virg. ecl. 8, 13) notumque illud :

»Nunc ederae sine honore jacent.«

(0vid. art. am. 5, 411). Sed quid multa? deus

ipse ab Aeschylo ó xu66s>c ArröåÀóv appellatur,

uti Macrobius (Sat. 1, 18) jam observavit.

erepidasque] Poterit quidem tripodis basis im

telligi eo magis, quod ex Herodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Persis devictis Graeci col

legerant, Apollini aureum tripodem dedicatum fuisse

insistentem triplici serpenti aeneo, ita ut ad Grae

eam voeem zgrztic liic respiciendum sit : malim

tamen per crepidas calceamenta vulgari sensu in

telligere. Videntur enim deum consulturi non nisi

certo quodam habitu ornatuque admissi, iisque cal

ceorum etiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

ecularem habemus testem Pausaniam, qui Trophonii

oraeulum se adiisse narrans, inter vestimenta , qui

bus induti esse deberent adituri (9, 39, 4 f.), re

censet »äzruxógiac xgnntöoec. « Quidni igitur cal

ceamentis etiam oraculorum vestigia significare vo

luisse Martianum dieamus?

situ] ItaVirgilius (Aen. 7, 440) et Statius (Theb.

7, 748) »situ victa« dixerant; et Florus (2, 3);

»ne rubiginem ae situm arma sentirent. « Ovidius

(e Pont. 1, 8, 8) »situ iners« scripsit. Idemque

(in fast. 4, 928) »inquinet arma situs« optat.

murcidas] Murcidas pro marcidas veteres. €1.oss.

— Adde Augustinum (civ. dei 4, 16), qui Pom

ponium excitams scribit : »mureidus est nimis desi

diosus et inactuosus. « Solus Hugii codex marcidas

exhibet. Infra (§. 999) iterum murcidum seribitur.

Verum Valerius Maximus (6, 9. ext. 8) marciduns

habet. ' . :

Fama] Prosopopoeia, ut apud Virgilium (Aen.

9, 473), Ovidium (met. 12, 43), Valerium Flac

cum (2, 117) et Claudianum (cons. Prob. et Ol.

34; laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hic Virgilii (ecl. 6, 29) iterum

ad verbum exscripsit versum;

»Nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes.•

rupes] Non Virgilius tantum, sed Lueanus (8,

77 et 164) etiam rupis nomine montem illum in

signivit, qui a Strabone (9, p. 410 Casaub.) re

zQax6r}c esse dicitur, cujusque poëtae (Ovid. met.

1, 318. 2, 221. Pers. prol. 2. Luean. 8, 72) ge

minum verticem celebrarunt. •

obumbratumque seopulum] Nysam intelligit, In

diae montem, ubi feruntur Liberi crepundia esse.

Vulc. — Nysa nomen quidem urbis est , mous

autem prope Nysam Merus appellatur (Curtius 8,

10, 12. Arrian. exp. Alex. 8, 1. p. 340 Rapli.).

Explanandum igitur Vulcanio erat, quid Apollini

cum hoe monte, qui Iovi sacratus erat, vel eum

urbe illa, qua Baeclii continebantur incunabula, eom

mune fuerit. Non enim de hisce diis, sed de Apol

line Martianus agit. Parnassum quidem Apollini

cum Baeclio communem fuisse (Sophocl. Antig. v.

1110. Eurip. Jon. v. 868; Phoeniss. v. 227. Pau

sam. 10, 32, §. Lucan. 8, 73. Catull. 64, 39t.

Macrob. Sat. 1, 18) Nysamque Bacclio sacratam

(§. 698) non ignoramus; sed de Indiae monte nemo,

quod sciam, idem doeuit, meque docere potuit.

Accedit et alia difficultas. Docebant enim (Serv«

ad Aen. 4, 155) »Apollinem hiemalibus sex men

sibus eontinuis a Delo abesse.« Quo igitur pacto

Martianus fingere potuit, Virtutem et Mereurium,

licet compertum haberent, »ad Indici montis secreta

4{) Martiani Capellae lib. I. §. 11.

posterius migrasse perhibebant, tamen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati

specus loquacia antra conveniunt. Illic autem circumstabat in ordinem quid

quid imminet seculorum, fortunae urbium nationumque omnium regum ac

i'lum migrasse«, nihilominus Delum petiisse? Nemo

sane explanare id poterit, nisi ad illud placitum

confugerit, quo affirmabatur, Solem Liberumque Pa

trem eumdem fuisse (v. Palaeogr. erit. III. §."465, ubi

tolle mendum in nomine). Quo quidem posito huic

Martiani loco e Macrobio (Sat. 1, 18) lux afferri

posse mihi videtur, quippe qui »in saeris« inquit

»haee religiosi areani observatio tenetur, ut Sol,

quum in supero, id est diurno hemisphaerio est,

Apollo vocitetur; quum in infero, id est nocturno,

Dionysus, id est Liber Pater habeatur.•

migrasse] Solem quum liomines animadverterent

semper loeum mutare, haud mirum est poëtas (Sil.

5, 204) Apollinem finxisse migrantem, Delphieum

praesertim (Artemid. oneiroerit. 2, 58. p. 126 Ri

galt.). Lepide hae de re Luciamus (in bis aeeusat. 7.

p. 48 Bip.) agit.

perhibebant] Infimae latinitatis seriptoribus ma

xime frequentata loquendi ratio. Fulgentius : »Licet

Petroniana subit Albutia.« Maerol. (Sat. I, 14);

»lieet ex libertate in servitutem venum ierat. •

Spart. Adrian. (e. 16): »omnes professores et hono

ravit et divites fecit, licet eos quaestionibus sem

per agitavit.« Goez. — Et Appulejum addere po

tuisset, et Ammianum Marcellinum, et Solinum

(37), et Macrobii alium loeum (somn. Scip. 1, 19

p. 101 Zeun.), et inprimis eorpus juris Romani.

Cirrhaeos] Cirrheos, alii Cliirrlieos. Goez. —

Haud dubia orthographia est. A Cirrha enim Cir

rhaeus. Atque hisce recessibus Delplii significantur.

Confer infra (§. 110. 631) »oppidum Cirrhae, cui

Delphi adjacent. Apollinem etiam ipsum cognomine

Cirrhaei appellatum esse Gyraldus quidem affirmat,

sed nullo laudato auctore. In Basileensi codice a

-

secunda manu insertam ante Cirrhaeos est ad ;

qua tamen emendatione non opus erat, quia verbum

convenire cum quarto casu construi potest.

in ordinem] Desunt haec in nonnullis editio

nibus. In Monacensibus autem membranis pluribus

(B. C. D. E.) legitur in ordine , in uno (G) in

ordinem , quod, quum melius sit, retinui. Pendet

enim ab imminet. »Quod imminet in ordinem se

culorum intelligo »quae eventura sint labentibns

tot seculis sese excipientibus.«

fortunae urbium] Haud dubie Martianus Ovi

dii (met. H8, 260) verba in mente habuit haee :

— — — »sic ad ferrum venistis ab auro

Seeulat sie toties versa es fortuna locorum.«

Interpunctione etiam separanda illa erant ab iis,

quae praecedunt.

nationumque] Malim »urbium regionumque

omnium, regum, ae totius populi videbantur. •

Forte et pro regum reponendum fuerit rerum. Sua

dent quae habet p. 7 • »Hi igitur cursus discoloris

amnes praedietas rerum nationumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant.« Sed et ili prae

feram »regum nationumque • • dixit autem »nationum

fortunas•, quod liic »totius populi.« Ut ex iis

adeo nihil nostrae emendationis merito derogetur.

Voxcx.— Ex omnibus libris seriptis unus Vossianus

eodex (Arntz. p. 200) habet regionum ; sed in ejus

gratiam reliquorum lectionem eo minus mutari velim,

quo certius inferiori loco (§. 18), a Vonckio lau

dato, vox nationum repetitur. Inepta'praeterea emen

datio esset illa rerum pro regnum, siquidem populi

et regum , minime rerum , sibi opponuntur. Hic

enim de varia fortuna agitur urbium et nationum,

tam regibus, quam popnlis imminente. Atque legisse

- Martiani Capellae lib. I. §. MM. 4I

totius populi. Videbantur aliae transacti cursus emenso spatio fugientes; con

sistebant aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atque ita nonnullis

emimus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incre

dibilis haberetur aura.

mihi videtur Martianus, quum illa fingeret, Sal

Iustium pliilosophum (de diis et mundo 9. p. 262

Gal.) similiter ita disputantem : »Quemadmodum

providentia et fatum sunt nationum et urbium, ita

et singulorum hominum; ita et fortuna , de qua

mune agere orationis series postulat. Diversa igitur

ae praeter exspectationem accidentia in bonam par

tem dirigens vis deorum fortuna existimatur ; ideo

que urbes praesertim harie deam honoribus afficere

addecet. a

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locorumque fata

Longa serie Seneca (consolat. 6 seqq.

recenset, concluditque : »Ita fato placuit, nullius

rei eodem loco stare fortunam. «

aliae] In editis legitur : »Aliae transacti cursus

emenso fugientes consistebant. Aliae sub conspectu

adveniebantque quam plures. « Locus omnino men

dosus est: in quibusdam legitur » emenso spatio«

sententia faciliori. Heinsius: » aliae aevi transacto

spatio.« Vonckius: »aliae-transacto cursus emenso

Ar

bitror hie factum esse, quod in principio capitis

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu. «

monui, ut a magistro vel discipulis quaedam fue

rint addita, dum in scholis praelegebantur, quae

tamen nequaquam sunt ipsius Martiani. Veram

Martiani manum arbitror praeferre quantivis pretii

Vossianum eodicem ; »Aliae consistebant sub con

spectu, adventabant quam plures« ; ut de duo

bus loquatur Capella, et qui jam consisterent et

Anntz. (mise. p. 200). — At

si teste Arntzenio sunt , qui post emenso liabe

qui advenirent.

ant spatio, quae quidem vox in Monacensibus

(B. D.) etiam addita est, omnia facile intelliguntur,

—— — ~ -~

--- -

Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,

modo solam interpunctionem mutaveris, ut feci.

Tria enim tempora tribus illis commatibus deno

tantur: Videbantur fugientes — consistebant aiiae

— adveniebantque quam plures • ; praeteritum vi

delicet, praesens et instans. Id quod pulchrius

veriusque omnino quam si eum Arntzenio duas

tantum temporis partes statuere volueris. » Omne

enim tempus « Martiano ipso docente (§. 108. 735.

898) » tribus variatur vicil)us. «

disparata] Legebatur ante disperata, quod Vul

eanius explicabat megata , Grotius autem esse pu

tabat desperata , quemadmodum codices etiam Mo

nacenses (B. C. D.), Darmstattensis et Britannicus

praebent. Quum vero in Basileensi legissem dis

parata , quod Vonckius (p. 144) olim volebat, hoc

praetuli , ut verba »nonnullis eminus vanescebat

disparata prolixitas « explicanda essent »nonnullis

procul remota erat omnis stabilitas.«

ster etiam verbo disparare utitur (§. 24. 28. 828.

714), pariter atque Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique fere imitatur (Stephan. ad Sax. p. 21). » Di

sparatum autem« , Cicero (invent. 1, 28) inquit, » est

id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

Saepius no

separatur. «

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui mox nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitae of

ficio transeunt. Vulc.

motusque] Illud que, quod Grotius ad margi

nem rejecit, omnino legendum e codicibus etiam

Basileensi et Monacensi (C). In aliis Monacensibus

(B. D.) priora verba »Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ea posui.

6

42 Martiani Capellae lib. I. §. 11.

motusque nemorum etiam susurrantibus flabris, canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina

perindeque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ac

propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam sesquitertiis, sesqui

modulatio] Lege modulatione. Voxck. (spec. cr.

p. 144) — Elegantem Vonckii conjecturam firmat

codex Vossii, et sensus postulat. Ultima syllaba,

ut saepe fit, absorpta est ab initio sequentis.

Anxtz. (misc. p. 200) — Miror utrumque, maxime

Arntzenium, qui elegantem appellare potuerit disci

puli sui emendationem. Namque eriticorum error

inde provenit, quod vocem motus cum sequentibus

eonjunxeruat, licet ad praecedentia pertineat, id

quod annexa particula que satis docet (v. not. prae

ced.). Quapropter haud video, cur longe plurimo

rum codicum lectionem corrigere debeamus, prae

sertim quum clarum et aptissimum illa hunc prae

beat sensum : »Inter enim liaec spectacula fortuna

rumque eursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam nemorum, (inter haec inquam) susurrantibus

.' flabris canora modulatio melico quodam appulsu cre

pitabat. Ita non solum »sistrum crepitans« Propertius

(3, 9, 45) dixit; sed Virgilius, quem noster hic

imitatur, (Aen. 6, 209) pariter de arbore aurea

eecinit:

»Sic leni crepitabant bractea vento.«

Pro vento noster reposuit flabris.

melico appulsu] Musica collisione.Vulc.— Lege

applausu. Voxcx. (sp. crit. p. 148). — Cave cor

rigas! est enim vox musica atque infra leges (§. 27)

•pulsus modulationis« , et (§. 28) « graves pulsus« ;

apud Ovidium etiam (fast. 8, 667) »]yrae pulsum. •

Veteres de musica scriptores distinguebant inter

vocem humanam, et zijv xQoö6iv, quae manibus

fiebat (v. not. ad §. 120). Hanc igitur musicam

in nemore illo noster ramorum appulsu fieri recte

dicit, neque corrumpenda haec dietio eritica, si diis

placet, arte erat.

perindeque] Valde, multum. Vulc. — Cave

eredas! Certe infra (§. 54) Vuleanius perindeque

explicare »valde, multum« non potuisset. Neque

paribus intervallis interpretari id adverbiam ei licet,

qui illa imparia esse debere non ignorat. Equidem

intelligi posse ita arbitror, ut respiciat eulmen,

nimirum »in culmen distenta« quibus acutum fieri

sonum pluribus persuasum erat (§. 28 aot.).

rauca] Hypallage pro gravis raucitas. Vulc. —

De tali sono Catullus (64, 264):

»Multis raucisomos efflabant cornua bombos. •

Hinc infra (§. 28) Lunam, quae proxime terram

est , ait »graves pulsus modis raucioribus perso

nare. « Rationem alibi (palaeogr. crit. III. §. 286.

p. 308) exposui. Sed adde Nicomachum in harmon.

man. 1 , 2, 3. p. 6 Meib.) qui »a Lunari« inquit

»motu, qui omnium infimus est, et terrae proxi

mus, acutissimus dictus est nete (vedtn). Etenim

véætov idem est quod infimum.«

ratis] Ratis hie adjectivum est, ne te fallant

glossae substantivum putantes. Gnot. — Succentus

nimirum pro rata et apta portione per annexa har

moniam efficiunt.

sesquialteris] Sesquialtera proportio in arithme

tica , diapente vocatur in musica : limma Graece

semitonium, cujus media pars diesis dicitur. Octa

vis vel sesquioctavis sive wroyöoovc, i. e. super

ectavis. Gloss. (cod. Monac. C.). Omnino semitonii

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 45

octavis etiam sine discretione juncturis, licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia pars est diesis (Sext. Emp. 6, 47. p. 366

Fabr.). Vitruvius (8, 4. p. 156 Bip.): »Diesis autem

est toni pars quarta: ita in hemitonio duo dieses

snnt colloeatae. « Plura dabunt scriptores rei mu

sicae a Meibomio editi, et Boeckliius (in Daubii

et Creuzeri studiis III. p. 68). Sed hoc loco ad

eundus potius Boethius, qui (in arithm. 1, 25; op.

p. 1512) rem dilucide sic exponit: »Superparticu

laris est numerus ad alterum eomparatus, quotiens

habet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris habeat medietatem, vocatur sesqui

alter: si vero tertiam partem, sesquitertius : si vero

qnartam, voeatur sesquiquartus, et si quintam, vo

catur sesquiquintus. Atque liis omnibus in infini

tum quoque superpartieularium forma progreditur.«

Theo Smyrnaeus (ap. Temnul. p. 141 ad Jambl. in

Nicom. arithm.): âzriuöguoc δέ έστι λόyoc, órav

ö puel£a>v ögog ärræ$ éxn röv έλάrrova xoei

pròguov év tv roö äÄärrovoc. Ad quae Tennm

lius : »Notandum puéguov ab arithmeticis dici de

superpartieulari, puégm de superpartiente.« Confer

nostrum infra (§. 787. 759). Haud dubie Martia

nus illa e Cicerone desumsit, qui ipse sua a Pla

tone (de an. mundi p. 56 Steph.) habet. Ciceronis

enim verba (àe univ. 8) haee sunt*. »Sesquialteris

autem intervallis, et sesquitertiis , et sesquioetavis

sumptis ex his colligationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervallo sesquitertia omnia explebat,

quum particulam singulorum relinqueret« cet. Ma

erobius (s. Se. I. 1) graecis voeabulis utitur» epitri

tus, hemioiius, epogdous.* De origine vocis sesqui

egit Jul. Caesar Scaliger in poët. 2. 26.

sesquioctavis] Ita non solum varians leetio in

libri Norimbergensis margine notata, sed codices

etiam Vossianus (Arntz. misc. p. 200) et Hngiamus

habent pro oetavis apud Grotium, quem errorem

facile corrigere potuisset, si fontem cognovisset, e

quo noster hausit.

sine discretione juncturis] Sine intervallo con

sonantiis. Vulc. -

limmata] Recta est seriptura. Liquet ex Plu

tarcli6. 2eiuua tów tunudtoev dvi6oev övrayv

tö äÄoettov ötu roü ïpu6éóc ànoXsixret. Glossa:

» Limmata hemitonia.« Gnor. — Minus accurate!

A Platone ejusmodi intervallum jam hemitonium

appellatum fuisse observat quidem Maerobius (in

somn. Scip. 2, 1. f), sed monente Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum complere

non possint: quapropter Macrobius etiam semito

nium definit » sonum tono minorem«, eui adstipu

latur Boeckhius (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 60

§. 11). Neque enim ita accipiendum esse addit Ma

erobius, ut dimidiatus tonus putetur, quia nec se

mivocalis in literis pro medietate vocalis accipienda.

Adde igitur alium Plutarchi locum (de animae procr.

p. 1017. f.). Plurimi Martiani codices perperam

linata seriptum exhibent; melius duo Monacenses

(C. G.) lymmata : Y enim saepe pro EI poni alibi

(in palaeogr. erit. IV. p. 845) docui. Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Sealig. poët. H. 59).

In codice Monacensi E glossa haec legitur :

»Quinque musicas consonantias exsequitur.

Duplis succentibus, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod enim in arithmetica du

plum, in musiea vocatur diapason. Est dupla pro

portio, ut minoribus utamur numeris, duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voeulam

dupla sui quantitate superat, sive in extensione

acuminis, sive in remissione gravitatis.« — Et ad

voee.; ae sesquialteris ete. : »Sexqualtera proportio in

arithmetica diapente vocatur in musica. Sexqualter

autem numerus est, quando major numerus minorem

G *

44 Martiani Capellae lib. I. §. 42.

12 congrua. personaret.

Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam superumque carmen modulatione

Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circum

habet in se totum numerum, insuper et ejus me

dietatem; ut sunt tres ad duo. Diapente vero sym

plionia est, quando vox voculam totam sui praecedit

quantitate et insuper superatae vocis medietatae (!)

sive in aeumine , sive in gravitate. — Sexquitertia

propositio est in arithmetica , quae in musica dici

tur diatessaron symphonia. Est autem sesquitertia

proportio, quando major numerus liabet in se mi

norem et ejus tertiam partem, ut sunt IV ad III.

Diatessaron symphonia est, quando vox vocem tota

superat sui quantitate et ejus insuper partem in

acumine, ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous

in arithmetica , tonus dicitur in musiea. Est autem

epogdous, quando major numerus habet in se mi

norem et ejus octavam partem, ut IX ad VIII. —

Semitonia lima (lege leimma vel limma) graece. Se

mitonium cur media pars diesis dicitur. Haec omuia

poëtica in memore Apollinis finguntur fuisse, quia

ipse est moderator musicae coelestis.«

nemus illud] Dixerat etiam Arnobius (L. 5.

p. 112) : »Sunt in sidereis motibus (al. montibus)

silvae, sunt lustra , sunt memora« cet.

modulatione congrua] E codicibus Monacensibus

B. D. E.) et Dresdensi hane lectionem recepi pro

eo quod legebatur » modulationum congruentia.«

etiam in coelo] Conf. Heraclid. alleg. Hom. ed.

Gal. p. 423. Cic. somn. Scip. et Macrob. Goez. —

Permulti de sphaerarum harmonia laudari possunt

seriptores (Cie. divin. 1, 3. N. D. 5, 11. Max. Ty.

rius H. p. 206. 207. Reisk. conf. nostr. §. 27). Co

piosius de ea alibi (pal. er. III. §. 286. 280) egi.

Plato (Iu P. 10. p. 617 Steph.) Sirenum ope eam

perfici finxerat, vocibus, ut videtur, $euorjv et

6eugè ludens, ut mexum inter orbes coelestes simul

exprimeret. Pythagoram eam audivisse fabulantur

Pythagorici (Jambl. in vit. ejus 18. p. 55. Rüst.).

Ceterum codicum Darmstattensis, Reiclienauensis,

Basileensis et Bongarsii lectio edidicit omnino me

lior est, quam quod editum erat edicit.

succentibus] Aliis succentor erat, qui cautori

respondebat (Burmann syll. epist. III. p. 461), con

centor, qui consonabat (Cang. voce Succentus) ;

sic cliorus ei qui praecinebat (Aristot. de mundo

6). Nostro etiam succentus sunt, qui consonant,

id quod ex addito verbo convenire patet.

ita rata modificatione] Lege » aethereae modifi

cationi.« Voxck. Absit ista eorrectio! Bene se ha

bct rata modificatione: vide supra » ratis succentibus.

esse] Grotius ediderat est, quod non cohaerelat

cum reliquis. Neque probandum erat esse dicitur,

quod Arntzenius (misc. p. 200) substituerat., Su

periorem igitur lectionem, solamque veram, e co

dicibus Monacensibus (C. D. E. G.), Darmstattensi,

Basileensi, Reichenauensi et Hugiano substitui.

illic] E codicibus Monacensibus (B. C. D. E.)

hoe recepi. Grotius habebat ille,

Aeuricomus] Ita enim Valerius Flaccus (4, 92)

Latine ; Graece Macrobius sed Latinis literis (Sat.

1, 17) Chrysocomes (zgv6oxâum c).

... nam Solis] Vide ad haec Macrobium. Gnor.—

Martiani Capellae lib. I. §.15. 48

actumque flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit, radiorum jaculis icta

penetrare. Demoustrabat praeterea Virtuti Cyllenius amnes, quosdam coelitus de- 14

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut, ad.eum ipsum, quem reperire.

curae est, pervenirent, Verum eosdem amnes, diversicolor fluentorum discrepam

tium unda raptabat. Quippe primus diffusioris ac prolixi ambitus gurges liventis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesi

tabat. Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis per omnia quietusque

- . . . )

Saturnalia dieit (1, 17). Hi radii fuere , duodeni,

Solis ad exemplum, sicut Virgilius (Aen. 12, 165)

vult, de rege Latino canens :

— — — » cui tempora circum

Aeurati bis sex radiis fulgentia cingunt ... -

Solis avi specimen.« — — *

Sagittarius] Naevius (ap. Macrob. Sat. 6, 8);

»Deinde pollens sagittis inclytus arquitenens san

ctusque Delpliis prognatus Pytliius Apollo. « Maxi

mus Tyrius (10, 8. T. I. p. 182 Reisk.): »Evvi

w,ut xoei toö '4t622ovoç, to§ötz, c ó óóóc zcci

uovotxoe xai φιλόμιν αύtoö tüv äguoviav,

qpoßoöpuav òè trjv to§είαν. « (Add. Burm. ad

Propert. p. 814. et Ammianum 19, p. 149 Lind.).

rirtuti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in

eodicibus Darumstattensi, Monacensi (D), IIugiano,

et in libri, Norimbergensis, variantibus. , - ••. . •

quosdam] Septem intelligit planetas. Ita

dicuntur, quia in modum amnium lubrigo quodam

flexu periodico volvuntur. Diversieolores sunt, id

quod Plinius dicit. Gloss. (cod. Monae. E) — Isid.

orig. (1. 14, 27): »Amnis fluvius est nemore ac

frondibus redimitus , et ex ipsa amoenitate amnis

vocatur. « Non inepte igitur a Martiano planetae sub

amnium imagine describuntur. Iladii enim e stellis

emicautes mom incommode cum flumine comparari

possunt. Goez. — Neque commode, ut mihi quidem

• •• -

videtur. Non enim planetae ipsi, sed eorum cur

sus fluviis sunt similes et Mercurio transeundi eran:

comitante eum Virtute. Hoc pacto explicari etiam

potest »primi diffusior ac prolixus ambitus«, quod

non nisi ad circulum , quem meando efficit, spectare

potest. Ac ne quid dubites, adi fontem e quo mo

ster hausit (Plat. Tim. p. 56 f. Steph. et de R. P.

10. p. 616. 617). Uli contra gurgitis nomine utitur

Martianus, ibi planetam ipsum intelligit., *

... coelitus] Ne quid omittam, codd. Darmstattensis

et Hugianus quodam cett habent; et paulo post

pro ad eum exhibent ad deum , pro curae deinde

cura ; pro fluentorum denique Hugianus fluentium.

diversicolor] Latinum non est. Sed de scri

pturae sinceritate dubito. BUnxi. (ad Ovid. met. 11,

611. p. 794) — . Cur dubitat? Quia Martianum

cursim, non totum legit. (Vide infra §. 67. 811)

$. primus] Saturnus innuitur. Goez. — Planetae

potius cursus: non enim Saturnus ipse ambitu est

dimusior; sed cursus, ut dixi, longior, unde ipse

tardior esse videtur (§. 70. 855. Vitruv. 9. p. 264.

266 Bip. Lucian. Astrol. 21. p. 228. Bip. Palaeogr.

mea erit. III. §. 252). -

interius alius] Jnpiter. »Deinde est hominum

generi prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur

Jovis « (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propertius (4, 1,

103) hunc planetam felicem appellat. Sed lege Mar

*• * • *. $ *-a

46 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

motu undas volvebat argenteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

festinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui humc sequebatur, 'auratus ac fulgidus et flammis coruscan

tibus rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis

intermixtis, quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ille

tianum ipsum, cujus verbis optima ejus fit inter

pretatio. Infra enim (§. 196) »temperamenti esse

salubrem« , et inferius » stellam Jovis salutarem esse

ad omnia« seribit. (Adde palaeogr. erit. III. §. 241.

297). Cum lacte autem comparationem repetitam

mox (§. 15) deprehendes, ubi hujus planetae cur

sum lacteum fluvium appellat, et infra (§. 200) Jovi

ipsi lacteum subsellium tribuit. Clarum enim co

lorem planeta habet. Confer praeterea Seneeam (in

Oed. A98), virosque doctos ad Appulejum (I. p. 62.

Oudend.) et infra (§. 17) nostrum.

alius lactis instar] Ita melius transposita verba

sunt in Hagiano et Darmstattensi codice.

tertius] »Tum rutilus, horribilisque terris, quem

Martem dieitis.« Cie. somn. Scip. Goez. — Pla

netam hune Claudianus (tert. cons. Honor. 166)

•flammam nocentem Gradivi« appellat. Sed pluribus

docui (pal. cr. l. c.) noxium eum habitum rubrum

que ei colorem tributum esse, unde et infra (§. 82)

Marti ipsi noster speciem »rubri juvenis « tribuit;

unde et Chaldaeis ejus stella bwino audit ab by

rubrum esse. Similiter Plato de eo (Epin. p. 987

Steph.) •tdvtov ôè toütoev oötoc £gv3géta

zov ézet zQdjuoe.«

nimio] Rejectam hanc ad marginem a Grotio

leetionem praetuli edito minio, quia ruber color

proxime sequitur. -

rubroque] Ita pro Grotiano rubeoque habent

eodices Monacenses (C. E. G), Basileensis, Darm

etattensis» Britannicus, et Cantabrigiensis; Vos

sianus etiam, teste Arntzenio (mise. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignam esse vocem rubeus

observet, ego tamen praetuli illorum codicum le

ctionem ; quia ipse Martianus pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas] E variantibus libri Norimber.

gensis lectionibus melius visum est, quam vulgaris

lectio festinata.

fragososque] Grotius fragrososque, varians in

libro Norimbergensi adscripta lectio propius ad ve

rum fragusosque, codices Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, Basileensis, Darmstatten

sis et Monacenses (D. G.) optime fragososque. Sic

Valer. Fl. Argon. 2. 198 :

— — » nimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tomitru pater auget honores.

auratus ae fulgidus] Facile hoc epitheto Solis

cursus agnoscitur. Infra etiam.(§. 75) Sol ipse cog

nominatur »auratus« et inferius (§. 188) »fulgor

dicitur splendentis Olympia, cujus eaput (§. 188)

» aurea lumina ferat.« Catullus (65, 39) •oris aurei

Solema appellat. Vidimus et supra (§. 12 f.) eog

nomen aurieomi (zQv6ox6uov) ei tribui. E colo

ribus denique aurum huie plarietae sacrum fuisse

alibi (Pal. erit. III. §. 282. 292. 511) decui.

moderatio] Lege »quantum pensabat moderatio

temperata« , aut » quantum pensata moderatio tem

perabat. « VoNck. — Neutram veram esse lectionem

jam e codicibus patet in libri Norimbergensis mar

gine laudatis, in quibus legitur »temperabatur.«

Docuisset potius vellem criticus ille, quomodo tota

intelligenda sit periodus; siquidem verba sic acci

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 47

electro purior resplendebat ammis, quem praeter ceteros fortunarum ille com

sistens populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus illexerat, alias

lenis undae canori permulsere modulatus, Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant, … Nec deerant, qui eadem foveri

abluique lympha ac se in illam jacere cupiebant. ' Praeterea duo restrictiores

sinu ambituque parvo raptabantur interius: quorum uterque pro aliorum vicinia

pienda sunt: »Qui sequebatur, auratus ac fulgidns

erat et flammis coruscantibus rutilabat: sed diversi

tate fluminum, quibus utrimque conjunctus erat,

quibusdam rivulis intermixtis, (quantum necesse

crat), temperabatur.« Posteriora faeilia ; Solis enim

vis in temperantia cernitur (§. 18); unde et infra

(§. 186) noster eum alloquitur : »dans solus ami

eam Temperiem superis«; et (§.54) Phoebum placi

ditatem afferre solitum a dicit (conf. Auson.-ecl. 569.

p. 404 Delph.). Sed in prioribus quid voluerit

»rivulis illis intermixtis«, nemo interpretum expla

navit. Equidem primum conjiciebam nubes sub iis

latere. Nubila enim minuunt aestum et interdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist. 8, 8, 51);

Si numeres anno soles* et nubila toto « ,

et tritum illud •post nubila Phoebus.« At vero se

eundis euris adhibitis et totius loci contextu per

penso nunc Zodiaci signa, maxime ad sortem for

tunae facientia, intelligo (Manil. 3, 87 seqq.). Ver

his denique •diversitate fluminum utrinque conjun

etusa illi cursus, qui Soli sunt vicini, mihi vi

dentur denotari.

interior] Veneris planeta. Gloss. — Confirmant

quae de ejus odore et de halatu sequuntur, quibus

eum conferenda, quae supra (§. 7) observavimus.

electro purior] Imitatur Virgilium qui et ipse

(georg. 5, 822): electro purior amnis.

fortunarum] Omnia, quae sequuntur, milii per

suadent, ad astrologiam verba illa referenda et eum

Propertio (4, 1 , 104 seqq.) artem descriptam esse

e planetarum concursu et signorum censtellatione,

ut vocant, varias et hominum et nationum (§. 11)

fata praedicendi. Sed fortunarum nomine melius

$te, utitur quam fatorum. Manilius certe sortem

fortunae semper dicit. Confirmabitur denique nostra

interpretatio infra (§. 18).

deerant] Sic Monacenses (B. C. D. E.), Darm

stattensis, Basileensis , Reiclienauensis, Dresden

sis, Britannicus, Bodlejanus primus, Cantabrigien

sis, et teste Arntzenio (p. 201) Vossianus. Pariter

paulo inferius veteres jam editiones praeferebant

cupiebant. Utrumque et in margine Grotianae vide

mus adscriptum.

restrictiores sinu ambituque] Ita Vossianus eo

dex (Arntzen. p. 201) et Norimbergensis liber.

Mercurii enim et Lunae cursus breviores, et ideo

circuli, quos faciunt , minores sunt quam eorum,

quos hactenus recensuit ; unde et interiores dicun

tur. Illud ae, quod apud Grotium ante sinu inser

tum, in Darmstattensi codiee a prima manu quidem

scriptum sed postea deletum est.

pro aliorum] De Luna, quae lucem a Sole ac

cipit, verba facile intelliguntur, difficilius de Mer

curio : sed vide notam , quae sequitur, et consule

Plinium, qui (2, 18): » colores« inquit »ratio al

titudinum temperat, siquidem earum similitudinem

trahunt, in quarum aëra venere subeundo, tingitque

appropinquantes utralibet alieni meatus circulus.»

Atque circuli iidem Plinio sunt, qui nostro, ut

supra (§. 14) affirmavi, amnes.

Ae Martiani Capellae lib. I. §. 44.

et confinio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad

mixtione traxere. Nam alter nimia celeritate festimus, ac plerumque con

sistems relabensque ferebatur; aliùs vero quamdam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat: cunctis seminibus fluentorum.

1$ Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant. . Tum diversa undarum violensque rapiditas

mutabilis admixtione] 'De Luna, quae luce aliena

lucet, iterum aperta ratio est. De Mercurio autem

consulendus Ptolemaeus (tetrab. 1, 4), comparaj

que Manilii (1, 870. secund. cod. Gemlac.) hi versus :

— »sicut Cyllenius orbis

Et Venus , accenso cum ducit Pespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque re

visumt.«

traxere] Pro traxerat e Basileensi codice.

nam] Lego : jam : de qua confusione videndus cl.

Drakenborcli ad Sil. Ital. 9, 242. Voxck. (spec. cr.

p. 148). — Non est, quod Drackenborchium con

sulamus. Demus enim sexcenties particulas illas

confusas fuisse, neutiquam inde cogitur, istud hoc

etiam loco esse factum. Immo servandum » mam «

est , siquidem utriusque amnis mutabilitas , modo

praedicata, nunc explicatur.

consistens] Lego concidens. Voxck. — Immo

consistens. Vide quam perverso modo critici, verum

sensum ignorantes, falsam lectori lectionem obtru

dant. Nullum tibi remanebit dubium lectis duobus

inferioribus locis (§. 25. 280), ubi idem Mercu

rius » remorata statione consistens » appellatur. .'

alius vero] Luna. »In infimo orbe Luna radiis

Solis accensa convertitur« (Cic.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporibus persua

* sum hominibus erat, Solis igne et Lunae humore

omnia ali. Hinc Plinius (2. 9) non solum »Lunae

maculas non aliud esse« docet, » quam terrae ra

ptas cum humore sordes « ; sed vim etiam ei ad

scribit »humorem, quem Solis radii absumant, au

gendi. « Quocum conferre licet Porphyrium (de

antro nympli. 11, p. 12) aliosque recentiores. Pto

lemaeus enim (tetrabibl. I , 4): »major« , inquit,

»Lunae vis est humectandi: est enim terrae propior,

a qua vapor humidus ab imo usque ad eam adscen

dit« ; et paulo superius (e. 2) »Solem« ait • cale

facere, Lunam humectare. Pariter Macrobius (somm.

Sc. 1, 19) seribit: »Luna aëris et aquae faex ha

betur; omnium enim physicorum assertione eom

stat, calorem humore nutriri«, et Aleman lyricus

apud eundem (Saturn. 7, 16) Rorem Aëris et Lu

nae filium appellat. Inde etiam in lapidum titulis

(Grut. inscr. 50, 8) Diana undarum appellatnr

regina. A poëtis autem Luna cognominatur roseidit

(virg. georg. 5, 557. Sil. 1, 576. Claudian. 5

consul. Stil. 288. IBurm. anthol. Lat. 5, 5, T. 2.

p. 501) et roriflua (catalect. 2, 14. ap. Burm. 8,

46, 14. p. 527); noster denique, sicuti hoc loeo

~cunctis eam seminibus fluentorum spumare« vult,

ità infra (§. 168) »sub Inna circa ipsum terrae cir

culum aërem ex halatu madoreque infero turbidatum

esse, addit (conf. §. 60). ' '

* hominumque] Ita Hngianus codex pro Grotiano

nationumque ; et certe hoc loco melius rebus op

pontintur homines , quam nationes, quae supra

(§. 11) eum regibus sunt conjunetae.

sinibus] Dresdensis et in libro Norimbergensi

varians lectio adscripta, Monacenses quoque (B et E)

male cum anterioribus editionibus dant finibus. .

Martiani Capellae lib. I. §. 48. 49)

singulas quasque pervadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfun

deret fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexaverat, alter aut ripae

redderet, aut amne mersaret. Non tamem fortunas omnes illi sanguineus aut

caeruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vertice subvehebat. Aliquamdo etiam su

blimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruemtae similitudinis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

tum] Reposui hoc pro tune, Hugiani et Rei

ehenauensis codicis auctoritate.

aut amne mersaret] Plutarclius (de facie Lun.

p. 945), animarum e eorporibus egredientium for

tanam deseribens, »multas«, inquit, extrudit, ae

stuandoque projicit, jamjam Lunam subire affe

etantes: nonnullae etiam, quae jam eo pervenerunt,

subversae conspiciuntur tanquam in profundum de

volutae.«

-

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgite

rapiebat. Movit gurgite corrigentes pg&6tg illa

~gurgites sanguineus aut caeruleus » quam rhetores,

ni fallor, xoer* ézrdîvo6ov appellant. Grot.— Vos

sianus codex pariter atque ille Grotii : »Non tamen

fortunas omnes illi sanguineus aut caeruleus involutas

surgites rapiebant.« Amwrz. (misc. p.20).— Nonne

igitur miremur Walthardum et Goezium edidisse:

~non tamen fortunas omnes illi sanguineos aut cae

ruleos involutas gurgites rapiebant« — sententia

quam nemo unquam intelliget? Seilicet non adver

terunt, sola typographorum incuria apud Grotium

•sanguineos aut caeruleos legi, id quod hujus tam

nota addita, quam priores omnes editiones, Hugia

mus praeterea codex et Darmstattensis manifesto do

cent. Sed clarus nune sensus est, modo observes

vocem •involutas •, Martiani more transpositam, ad

»fortunas omnes« pertinere.

praenitens] Codices Monacenses (B. C. D, E. G.),

Hugianus, Reiclienauensis, Bodlejanus primus, Bri

tannieus, Cantabrigiensis, Vossianus, aliique (Ou

dendorp. ad Appulej. I. p. 62) pro. Grotiano reni

tems habent praenitens, quod praetuli , tum ob

antecedentem laetis colorem , tum ob subsequens

verbum, subvehebat.

-

vertiee] Vertex vel vortex, turbo, ó£vog. Gnor.

Virgilius (Aen. 1, 117) :

: —————»et rapidus vorat aequore vortex.

Quinetilianus: »Vertex est contorta in se aqua, vel

quidquid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Unde et Appulejus (de mundo p. 517

Oud.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis flabris

prosilit atque universa perturbat. Wertex ille est

vel, uti dicitur, Dine.«

sublimatas] Ita Grotius jam conjeeerat; Walt

hardus ex manuscriptis attulit. Concinunt Bodleja

nus codex secundus, Mertonianus, Hugianus, Ba

' sileensis et Darmstattensis.

eruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis »ni

mio rubroque igne rutilans« signifieaverat. Sensus

est* •e Jovis benigni planetae radiis in malignorum

Martis et Saturni noxium conspectum relabuntur.«

vorandas] Licet permulti eodiees Monacenses

(B. C. D. E. G.), Dresdensis, Darmstattensis, Rei

chenauensis, Bodlejanus primus, Britannicus et

r,

$0 Martiani Capellae lib. I. §. 46.

igitur permixtione fluviorum ille fortunarum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite

16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite trans

mearet, licet eam magno fragore colliserint, tamen opprimere nequiverunt.

Tandem trans fluvios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur, cum

Virtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu, atque in eonspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigiensis, Hugianus, nec non Arntzenio teste

(p. 201) Vossianus, dent vorandum; Grotii tamen

lectio praeferenda est, siquidem non ad torrentem

hoc adjectivum, sed ad fortunas spectat.

agebatur] Nemo profecto haec probe intelliget,

uisi aliquam saltem astrologicarum artium notitiam

sibi comparaverit. Ante omnia enim notandum quod

Manilius (5, 86) hisce versibus tradit;

» Ordo ducem sequitur donec venit orbis in orbem

Has autem faeies rerum per signa locatas ,

In quibus omnis erit fortunae condita summa ,

Ut quum jam stellae septem laeduntve juvantve;

Cardinibusque movet divina potentia mundum :

Sic felix aut triste venit per singula fatum,

Talis et illius sors est speranda negotI.«

Deinde tenendum, quamvis septem illorum plane

tarum alii benefici, alii malefici sint (Pal. cr. III.

§. 241), eorum naturam tamen vieinitate aliorum

mutari, qualitate:nque naturalem per eos, qui con

trarii ipsis obstant, infirmari (Ptolem. tetrab. 2, 8).

Quibus praemissis nunc intelligitur » discolores pla

netarum amnes « planetarum esse cursus , a quibus

pendeat fortunae sors, prout lane aliquis pertra

xerit, vel in alius cursum duxerit, ^ qui eam vel

servare,'vel perdere possit. Non enim Martem plane

tam : (gurgitem sanguinenm), aut Satarnum (eaeru

leum gurgitem) fortunas omnes involutas rapere, sed

plerumque Jovis (lactei) cursum eas tueri, quamvis

sic levatae aliquando tamen in Martis (eruentae si

militudinis) aut Saturni cursum (lividum) rejiciantur.

IIoc igitur modo sortes fortunae eursibus plane

tarum aliis alios transeuntibus agitari. Videbis apud

Orphicum (hymn. 6, 8) istam jam legi supersti

tionem.

nequiverunt] Ita praeter anteriores editiones

Cantabrigiensis et Hugianus codex pro Grotiano

»non quiverunt.* Damnat hic Martianus astrologi

eas artes, quibus Virtus , Mercurii comes, terreri

non potuerit. Vide et Senecam (ep. 88. p. 866.

867 Lips.).

Latoium conspicantur] Grotius conspicati. Bon

gars. Latonium conspicantur. Goez.— Verbi tempus

quidem melius in Darmstattensi pariter et Hugiano

codice ; sed nomen Latoùus Ovidio usitatum reti

meri potest. Similiter enim »Latoia Diana (§. 914),

Latoia proles, Latoia stirps , Latois, Latoidae,

Latoides« legeris. Quin noster etiam infra (§. 897)

idem illud Apollinis cognomen repetit.

urnulas] Urnulae hae Plioebi sine dubio decan

tatis Homericis doliis originem debent, et ex eorum

imitatione effictae sunt (II. $2. 827 —54) Goez. —

Immo conf. Orphieum hymnum in Apollinem v.20*

IIâvroe aeëîov xoivoec xgivetç Àuo$gépupuovoe

qoößa,

2Aguovim xegd6æc ae«yxö6μιov dvögä6ε μoι

Qoev ,

Mi$æczeuuoevoç $égeöc t' i6ov èpiftorégov6a.

Nam hic quoque anni tempora innuit noster. Ferrea

Martiani Capéllae lib. I. §. 46. $1

atque alternis inspectionibus enudare, quae diversa specie metallisque iformatae

erant. Nam una ex ferrô , quantum conjici potuit, duriore: alia ex argeuti ful

gentiore materie: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur: at vero : própior

deo perlucentis vitri salo renidebat. Singulae autem rerum quaedam semina

elementaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan

urna, cui nomen Vulcani vertex , ex qua flamma

flagrantior anhelat, aestatem continet. Argentea,

quae dicitur risus Jovis , coeli temperie renidens,

auctumnum comprehendit. Plumbea, Saturmi exilii

nomine insignita , et plena undosae hiemis atque

algidi frigoris, ipsam continet hiemem. Vitrea

denique et salo resplendenti similis, quae totius

aëris seminibus referta ,. quibus Junonis uberibus

nonen inditum, ver complectitur.

erant] Omissum hoc apud Grotium e Dresdensi

codice supplevi.

plumbi] E metallis hoc Saturno planetae uno

ore omnes tribuunt (Pal. er. III. §. 282. 292).

• robore] In Vossiano codice prima manus dedit

fulvi robore ; quid illud robore sibi velit non per

spicio, neque perspexit Heinsius , qui ad Grono

vium epist. 572 Syll. Burm. T. III. p. 460 emen

dabat rodere vel rodo. Id si placeat, fulvo posset

legi. Anxtz. (misc. p. 201) — Haud placet. De

urna enim sermo est, quae »liventis plumbi fusili

robori« similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta

et liiems denotantur. Atque fusilium vasorum ae

neorum noster infra (§. 860) meminit. Robur ad

didit memor Horatii verborum »robur et aes triplex.

pro •robur aeris« ; quae sane praeferenda est in

terpretatio illi, qua robur pro arbore circa pectus

accipere volunt.

salo renidebat] Infra »urnam sali resplendentis«

dixit. MS. tamen hic liabet salore nidebat, et in

libro Germ. vernantis aethrae salore renidebat, pro

colore , ut sit »salor« splendor ; sed satius est di

camus utrobique ex syllabae geminatione erratum.

Gnot. — Quodsi altius inquisiveris, cur hane ur

nam ita designaverit, videbis salore et salo mare,

quod viride est, intelligi (§. 581 not.); unde ipse

Martianus (§. 645) dictas esse narrat insulas quasi

in salo; eum aütem colorem iirmae, qua ver con

tineretur, optimo jure tribuit. Legerat quidem Bar

thius (ad Stat. III. p. 100) lioe loco salore pro salo;

sed neque in editis, neque in codicibus, hane le

ctionem deprehendi , neque vulgari melior est.

elementaque] Cave quatuor illa intelligas ignem,

aërem, aquam, et terram, siquidem haec nunquam

eum diis illis, solo excepto Vuleano, 'conciliabis.

Sed aëris elementa secundum diversas tempestates

in mente habuisse videtur. ' Flamma itaque flagran

tiorem tempestatem Vulcano, quia ignis ipse est,

tribuit; serenum coelum Jovi, quia pro aethere

sumitur; perfrigidam tempestatem Saturno, quasi

frigidissimo planetae ; fructiferum humorem Junoni,

quia liaec dea aër est inferior.

cecaumenis] MS. »ipsis cecaumenis.« Cecau

meni fontes (?) ambusti, xexoevpuévov. Quemad

modum Hyginus zonam torridam $uaxsxavpivnv

appellari testatur. Gnot. — Solinus (c. 52) : 'Ae

gyptium limitem, qua ad Diacecaumenem tendit.•'

— Graecorum est 4u&x&xoevu&vn. ' Strabo iib.

xvII. t&y $$ ngòg tj 8uaxsxoepoevm tivàc

xai άοεov vouiçovrai, et alibi passim.— Mar

tianus Capella Cecaamencn voeät duobus (?) locis.

Servius : »Garamantes populi inter Libyam et AfH

cam juxta Cecaumenen.« Sic vocatur et Acroni ve

ra *

It

52 ... Martiani Capellae lib. I. §. 17.

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi

dicebatur... Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie,*praeferebat serena ful

gentia et vernantis coeli temperie renidebat: hanc dicebant Risum Jovis. Illa

vero metalli gravioris plena undosae hiemis atque algidi frigoris, nec non etiam

teri interpreti Iioratii. Tlieophylactus de Nilo : öu&

yàg rijg H(exoevpuévnç ééovra %ίαν φα6i xoe8&

vpe68at. Diodorus, a quo accepit, διά yàg tijc

Hazæxsxoevuëvnc. Sic et Catacecaumene regio

in Maeonia ab adustione vocata. SALMAs. (ad Sol.

p. 475. pr. edit.).

Mulciferi] Quasi mulcens ferrum. Gloss. —

Ignis aërius, quasi mulcens imbrem. Cum enim

nubes altiora petierint, resolvuntur in pluvias. Vulc.

— Certe melior scholiastes ille interpres fuit,

quippe qui cum Festo concinat : Vulcanius nimirum

ad illum potius deum respicere debebat, qui, ut

Ciceronis (N. D. 3, 22) verbis utar, Lemni fabri

cae praefuit. Martianus forsan, quum aliis locis

(§. 48. 876. 889) Mulciber scribat, hic consulto,

Festi etymologiam amplexus , Mulcifer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomen accederet,

quamquam et hoc sensu Mulciberi nomine utuntur

(Macrob. Saturnal. 6, 8).

fulgentia] Lege : »serena fulgerae , vel praefer :

•serena fulgentique vernantis coeli temperie.« VoNck.

(spec. crit. p. 79) — Profecto Vonckius non is est,

cujus ad arbitrium substituamus lectionem, quae

in nullo vel edito vel scripto exstet libro. Itane inau

ditum isti erat adjectivi serenus neutrum pro sub

stantivo positum? Nonne legerat Virgilii (georg. 1,

395) » aperta serenae ? nonne Silii (8. 88): » caligo

nitido resoluta sereno« ? Utinam critici, quibus

tantus secandi pruritus est, scriptori, in quem inci

dunt, toti prius noscendo operam darent ! Mar

tianus enim ipse infra (§. 74) eadem loeutione uti~

tur verbis: •candentibus. serenis enituit.« Serena

* - -

igitur fulgentia, sive serenum, quod fulget, Jovi

planetae noster tribuit, quod idem astrum infra

(§. 197) dicit »fulgentibus blandisque vibratum can

doribus.« Unde ne codices quidem Monacenses

(B. D. E.) secutus sum, qui fulgida pro fulgentia

exhibent, sed vulgarem et Martiani dictioni magis

conformem lectionem retinui.

temperie] Haec ipsa qualitas jam Jovem desig

nat planetam (v. infra §. 196).

Risum Jovis] Finxit hoc urnae nomen ex illo

Virgilii (Aen. 1, 284):

»0lli subridens hominum sator atque deorum

Vultu quo coelum tempestatesque serenat.*

De sereno hoc Jove infra (§. 67) plura leges.

liemis atque] Ita Claudianus (tert. consul. Ho

nor. 168): » Algenti qua zona riget Saturnia tractu. «

Lucanus (10, 208): »Frigida Saturni glacies, et

zona nivalis cessit. « Virgilius (georg. 1, 536) »fri

gidam Saturni stellam » dicit, repetitque hoc Pli

nius (18, 28, 87) affirmatque alio loco (2, 6, 8)

»Saturni sidus gelidae ac rigentis esse maturae.•

Pariter Vitruvius (9, 1) eandem stellam •velemen

ter frigidam esse « docet. Ptolemaeus denique (tetra

bibl. 1, 4 et 18) eam »natura frigidam et calori con

trariam« dicit. Sed noster ipse infra (§. 197) eun

dem planetam » deorum rigidissimum creatorem in

algido haerentem pruinisque nivalibus« appellat,

alioque loco (§. 70) »ipsius canitiem pruinosis ni

vibus eandicantem« memorat. Quid mirum ex qua

tuor anni tempestatibus hiemem ei hic tribui?

frigoris] Hoc pro Grotiano, rigoris codices ha

bent Monacenses (B. C. E.), Hugianus , Darmstat

Martiani Capellae lib. I. §. 18. 585

pruinarum: haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali resplendentis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris totius seminibus erat referta: hanc Junonis

Ubera memorabamt. Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis

sat erat, hauriebat. Nam quotics orbi complacito vitalis spiritus salubres mi

nislrabat auras, ex illa argenti clementia aëris hausti permiscens semina tem

perabat. Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri

tensis, Bodlejanus primus, Britannicus et Canta

brigiensis, quod praeferendum esse videbatur, quia

paulo post Apollo ex hac urna »torpentis frigoris

venena miscere « (§. 18) dicitur. Nec tamen altera

lectio, quam Basileensis etiam praebet, contem

menda erit, praesertim si plures illos, quos in nota

praecedenti laudavi, scriptores cum nostro conferre

placebit.

exitium] Lege Saturni exsilium.Voxcx. (spee. erit.

p. 79) — Neutiquam! Nomen tam absurdum Mar

tianus quidem urnae illi non dedit. Criticus autem

de Saturno nihil compertum habuit, quam regno,

eum pulsum fuisse, nihil de exitiali hujus planetae

vi (v. palaeogr. meam III. §. 241) unquam audivit!

Neque Porphyrium (ap. Euseb. in praep. ev. p. 257)

legit, qui xaxrjv ötagnöv ei tribuit; neque poëtas,

e quibus Orpheus (Argon. 424) H(gévov aivo%é

znv appellat, Lucanus (1 , 682) »Saturni stellam

moeentem« , Appulejus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.)

•perniciosam* , Virgilius (georg. 1, 356) »frigidam«

cet. Neque lapidum titulos novit, in quibus (Donat.

suppl. I. p. 55) »Saturnus deus malus« dicitur; ne

que, quod omnium pessimum est, censor iste Mar

tianum ipsum, quem corrigendum sibi sumsit, per

legit. Quod si fecisset et majori diligentia, quam

seeandi pruritu, praeditus fuisset, sane inferiori

loco (§. 197) eundem nostrum observasset »de exi

tialis Saturni horrores agentem! Hoc igitur loco

»Saturni planetae exitium« idem illud est.

temperabat] Plinius enim de tempestatibus agens

(2, 59): » Solis natura«, inquit, »temperando intel

ligitur anno.« Similiter Ovidius (met. 1, 770) So

lem laudat, » qui temperet orbem.« Et Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Sc. 2, 5) » dux est, et prin

ceps, et moderator luminum reliquorum.« In Ae

gyptiaci quoque obelisci inseriptionis explicatione,

quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis ser

vavit, Sol ter appellatur δε6ròτης oiögavo8 et

zgóvóv. Sed constat sibi noster tam inferioribus

(§. 54. 186), quam superioribus locis (§. 14).

pestem] Res est nota ex Homeri Iliadis primo.

Quod vero Apollinem pestilentiae auctorem facit,

ex Aegyptiorum disciplina id habet, qui teste Cle

mente Alexandrino Aeouux&c vó6ovg fj2iq) &va

τι$&a6vv.

p. 218. Heraclides suo more super hac re pliilo

Conferatur Munckerus ad Hyginum

sophatur. Goez. — Heraclidis verba melius leguntur

in Galei opusculis (p. 418). Clementis Alexandrini

locus est stromat. V. (p. 867). Apud Munckernm

autem nihil reperies, et vereor ne voce pestis, qua

loco laudato minime ö Äotuóc significatur, sed for

mido, terror, Goezius deceptus fuerit. Ceterum

quum Apollinem non tantum immittere, sed etiam

sedare pestilentiam veteribus persuasum fuerit (Pau

san. 1, 5, 3 et 10, 11, 4. Horat. carm. 1, 21 f.)

etiam noster utrumque innuere videtur, Solis tam

beneficia, quam damna; atque in iis describendis

omnino ante oeulos habuit Maerobium (Sat. 1 , 17

et 20). Confer et superiorem locum (§ 13).

aëri] Ita e codicibus Basileensi, Reiclienauensi

posTKLASSIEK LAT.

18

$4 Martiani Capellae lib. I. §. 49.

19 dum meare cogebat orbem.

similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen

Tali dei temperamento Virtus admonita, ma

gisque quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poëtae Grajum

versum Mercurio comprobante commemorat:

q)oI6oc àxeg6exópunc 2ouoà vepéÀwv ä/regéxet.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accederent,

admonebat.

20 laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito.

Subdendae tamen Clario fidibus personanti, atque inter serta

Talia conserentes ut

procul Pythius adventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Britannico reposui pro Grotiano aëris. Id enim

si legeris, sensus contrarius exiliit, siquidem fla

grans aestas et torpens frigor mixta salutarem dant

temperiem, neutiquam noxium mortalibus venenum.

cogebat] Basileensis ablegabat , non male.

salutares] E codicibus Monacensibus (B. C. D.

E.), quamvis salutaris auras quilibet etiam intel

lexisset, e literarum I et E confusione.

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius ediderat

caeci, explieaus haec verba de Homero, addensques

»sie supra caecutientem Maeonidem dixit, et Ter

tullianus Homericos oculos pro eaecis libro de pal

ho.* — Haec ille : sed olim (in palaeogr. crit. III.

§. 61) jam observavi apud Homerum frustra illum

versum quaeri, licet Walthardns (p. 85) eum Ho

meri esse contenderit. Me quidem haud fugit, plu

res laudari ejus versus, qui non in omni editione

reperiantur (Quinctil. 8, 11, 40. p. 558 Spald.);

neque ignoro eundem poëtam eanere pestem, quam

Phoebus immiserit, sedatam (Il. «. 472); verum

illo neutiquam utitur versu. 0pportune igitur Hu

gianus codex leetionem praebuit »Graeci poëtae« ,

quam e causis in mota sequenti expositis lubens

recepi. -

dzegóéxöunc] Ita eodex Britannicus et Canta

brigiensis. In eo, quem Walthardus in medium

protulit, Latinis quidem seripta literis leguntur

• akersekomes« et » aparukei« pro quibus Grotius

edidit zgv6oxâurg et doe* £gvxev. Quum vero

lectio illa, quam recepi, eadem sit, quae apud

Lncianum (in Alex. 56. T. 8. p. 97 Bip.) legitur,

Homerus autem hunc versum non habeat; verisi

mile est, Martianum ex illo hausisse.

. ejus] Intellige pestis. Quippe toù Aoupuo$&AEe£z

qoàguæxov habebatur, ut ait Lueianus, ille versus,

quo januis inscripto arceri pestem domibus arbi

trabantur.

subdendae] In codice Britannico male subdendo.

Intelligendae enim voces sunt, quae mitis Apollinis

imagini subseribantur.

fidibus personanti] Hoc est placido, conditis

sagittis. De Apolline Servius (ad Aen. 3, 438);

»Hic contra, si citharam teneat, mitis est. Unde

Horatius : Condito initis plaeidasque telo, Suppli

ces audi pueros Apollo.« Confer et Maximum Ty

rium loeo supra (§. 13 not.) inserto. •

eonspexit] Manuscriptus codex bonae antiquioris

que motae, quam omnes, ut puto, hactenus col

lati , habet praespexit. Quod ordinem rei videtur

argutius concipere. Praespexit enim nondum aliis

videndum coetum; quid vellet idem primis ex ad.

spectibus velut antea notum recognovit. Miro modo

Martiani Capellae lib. I. §. 20. 5$

recognovit, throno quo insidebat exsurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tamen incessibus mo

vebantur. Ac tunc germano in participatum operis consessumque suscepto,

prior orsus est Phoebus:

omniscientiam Apollinis ingerit. BAnth. (advers.

p. 954). — Equidem unius codicis variantis auc

toritatem non tanti facio, ut vulgarem mutari le

ctionem velim; praesertim quum melior etiam haec

milii videatur. Non enim opus erat addere verba

•primis adspeetibus • , si ante adspectus jam prae

spexerat Apollo adventus causam.

properare] Veram lectionem, nemini adhuc vi

sam, e codice mihi instar thesauri charo, eruii

»quae licet in Majugenae officium properari vide

bantur, suis tamen incessibus movebantur. « Haec

totidem literis scriptura est casei libri. Suos qui

dem iucessus Musarum , dicit, ad numerum et har

moniam compositos mec aliis nominibus tali modulo

aut regula usitandos. Legebam ante ex conjectnra

•statis incessibus«, quod statutis velut et ordinariis

notat, unde peccare ne unus quidem velit. Sed

manuseripti lectio tollit dubium omne. Ex illo vero,

quod priori loco disjunctas voces offendo, scriben

dum puto »quae licet in Majugenae officium prope

rapi videbantur.« Tantus amor, tanta veneratio

Mercurii, ut, prope rapi aliena vi- videantur Musae

ad ejus officium. Nihil utraque lectioue hoc loeo

dignius. Bantli. (in adv. p. 954). — Lectionem

•prope fari«, quam Grotius jam in margine nota

verat, e libro suo Munckerus reposuit. Vulgatae

editiones satis taediosa tautologia properare legunt.

Niliil magis nostro frequentatum, quam fari, fatus,

profata cet. Goez. — Equidem, quamvis Bodle

janus primus et Cantabrigiensis prope fari habeant,

vulgatam tamen retinui lectionem , arbitratus neque

Barthium, neque Goezium intellexisse, quae sibi

in hac periodo sint opposita. Conferas velim anno.

tationem, quae sequitur. Praeterea quem sensum

Goezius tribuerit verbis »in officium fari« nemo,

puto » quisquam perspiciet. Codex Britannicus male

etiam »prope facere«, et illud »prope fari« , quod in

Reichenauensi erat, a prima manu jam corrcctum

vidi.

ratis] Grotius ediderat satis hac addita nota :

Distinguo : »quae licet in Majugenae officium pro

perare viderentur satis ; tamen incessibus move

bantur. « -

— Barthius, ut modo vidimus, legit suis 3 quae

quidem lectio melior erat Grotiana, qua adverbie

satis incommodus adsignatur locus: sed praefero

ratis, quod Cortius in Guelferbytano codice invenit,

Incessus sunt graves grandesque passus.

recte interpretante glossa: »definitis. « Concinnis

enim et aptis, vel minus Latine proportiomatis in

cessibus moveri Mnsas dixit noster, ut mitigaret

verbum, quo antea usus erat, properare. Perperam,

ut mihi quidem videtur, ratum apud Ciceronem

(N. D. 2, 57 et 58) interpretantur certum et im

mutabile. Ratum a reor quidem est, sed eo sensu

quo rationem ineo , computo ; significat. Germani

dicunt bereclinet , id quod glossa habet: definitum.

Vitruvius (5, 1): »Proportio est ratae partis mem

brorum in omni opere, totiusque commodulatio.«

Ne vero dubites Martianum hoc loco ratis seripsisse* :

inferiores confer loeos, ubi noster: ratis modis

(§. 41), ratum silentium (§. 117), rata eongruentia

(§. 909), et supra : rati succentus (§. 11), rata mo

dificatio (§. 12) identidem usurpat, et ubi vocabulo

ratio computationem intelligit (§. 104— 107).

Martiani capellae lib. I. §. 2i.

921 Anxia quum trepidis nutat sententia rebus,

Fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

Consultat mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] Confer pulcherrimos Horatii (od. 5, 20,

20) versus;

» Prudens futuri temporis exitum

Caliginosa nocte premit deus ,

Ridetque si mortalis ultra

Fas trepidat.«

Unde et noster supra : (§. 5)

pida curarum ambage suspeusis. «

nutat sententia] Similiter Sedulius (1, 228) :

—-— • quoeumque trahit sententia nutu.s

Et Minucius Felix (12, 2) : » nutat sententia , ut

Sed ipse Cicero (de fin.

2, 2) » nutare Epicurum a dixit. Seneca (in Agam.

704): »Incerta mutant lumina.«

»hominum votis tre

sit nobis ambigendum.«

rebus] Res argumenta concludendi notant, quasi

tu rationes argumentandi dicas. Julianus J. C. (l.

81 ad l. Aquil.): »multa autem jure civili contra

rationem disputandi pro utilitate communi recepta

esse innumerabilibus rebus probari potest.« Clau

dianus (l. 2. Stilie);

— — » quamquam nullis mihi cognita rebus

Fabula , vix tanto risit de crimine rumor.«

Bantu. (advers. p. 1241) — At vero ista viri docti

observatio nihili hoc loco esse mihi videtur.

consultat] Sententia est, deos per divinitatem.

suam opus non habere, ut anxium animum habeant

rerum administrandarum eventibus; hominibus con

ditione mortalitatis id expetere. Scribendum itaque

• consultet « cet. In MS. uno lacuna est, unde sus

pieamur rò quodque mendosum etiam esse. Ve!

sane quod quia exponetur, ut fatiget reponendum

putes. Nos tamen nihil amplius sollicitamus. BAntm.

(advers. p. 1241)— Scd cur nihilo secius sollicita

4*

vit, quod probum est? Consullet Arntzenius quo

que (misc. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

indicativus , qui »alias mortalibus, alias divis con

sultandi Apollinis causas esse « significat: illis, quia

futura ignorent, liis, siquando ipsa voluntas non

constet. Nec quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste habeat atque, Hugianus proque ; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas : »genus

mortale et quod cura reddit dubium. •

indiga] Sic legendum opinor ex Vossiano co

dice et aliis. Jndaga , quod editum, lexica tuentur

hoc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praeferant, eamque magis usitatam, nihil inde au

toritatis depromi potest, ut Latina civitate hoc vo

cabulum donemus, praecipue hoc loco, cum et

syllabae quantitas repugnat. » Cura veri indiga

est, quae veritate caret atque verum perspicere

nequit. Anxtzex. (misc. 201. 202). — Legerat in

diga etiam Barthius (advers. p. 1241), eandemque

lectionem, quam Grotius tantum in margine notavit,

praebent codices Monacenses (C. D. E. G.), Bodle

janus, Britannicus, Cantabrigiensis, Hugiamus, Ba

sileensis, Darmstattensis et Reichenauensis. Sem

tentia eadem in Senecae (Hercul. fiir. 185) versibus;

» At gens hominum fertur rapidis

Obvia fatis , incerta sui;*

et apud Virgilium (Aen. 10, 801):

»Nescia mens hominum fati sortisque futurae. •

eura facit dubium] Hypallage : neque enim cura

facit dubietatem, nt ita dicam, sed dubietas curam.

Vulc. — Hoc quidem loco non opus est statuere

Aperte enim mortale genus dixerat,

quod dubium redditur cura.

hypallagen.

Martiani Capellae lib. I. §. 21. 57

At praescire deis vacuum est, cunctatio nulla est;

praescire] Ita etiam Arnobius, Martiani popu

laris, (5. p. 112) » deos non esse « demonstrat,

Adde

quae hujus disputat discipulus (Lactant. 1, 11); quo

rum uterque scilicet sua e Ciceronis de divinatione

libro habet.

deis] Grotii liber: »At nobis praescire vacuum.«

»qui ventura praedicere inscitia nesciant. «

— In eo, quo nos usi sumus : « At praescire deis

facile est.« Quod ut a glossa esse non dubito,

ita puto varietatem lectionis seriptae hoe facere,

ut Capella aliter quam in utroque nune sit scrip

sisse credendus sit. Lege: »At praescire deis factum

est.« Acute ita, nee dubitem qu;n vere; non tur

bant sequentia quoque, cum excipiat deus iste se

non de perfecta praescientia jam loqui. Confirmat

belle quod sequitur : — » cunctatio nulla est.«

Bauris. (advers. p. 847) — Viro docto equidem as

sentiri nequeo (v. notas, quae sequuntur): sed le

ctionem deis probo. Licet enim non Grotii tantum

eodex, sed Vossii etiam (Arntzen. misc. p. 202),

Bongarsii, Hugii, Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis et Monacenses (B.D.E. G.) habeant nobis;

metrum tamen poseit deis.

vaeuum est] De diis ita Ovidius : — »Quicquid

superi voluere, peraetum est. « An leges melius

in Capella adjuncturas veterum literarum*— »prae

seire' deis actum est.« Bantm. — Pacuum est glos

sas interpretari concessum est scribit Grotius, idem

que testatur Munekerus ad Fulgentii mythol. I.

p. 896 ad. Staver., ubi plura de hoe significatu.

— Versus eonstat, si vacuum fit hisyllahum, et

ita posterior syllaba eliditur. Yaeuum expono per

inutile, temerarium, et vanum: vid. Barth. ad Clau

dian. in Rufin. H , 18. quem locum notasse etiam

video Wopkensium in observ. misc. 7, 2. p. 208 ;

adde eundem ad Sedul. 4, 117. Quae et ratio est,

quod librarii frequenter hanc voeem cum vanus

confundant, ut ibi ostendi, eademque significatio

est in Graeco xsvög. Aelian. var. 2, 12: eig xsvöv,

öu& xevijç (Bos ad epist. M. ad Thessal. 5, 5);

%eveavzäec apud Homer. Il. 9. 230 Scholia ex

ponunt per zev& xai μάταια xoevzöpuevot. Adde

Pric. ad epist. 1. ad Timoth. 6, 20. Eodem sensu

öuæxevijc Hesychio restituit Munckerus ad Anton.

Liber. c. 6. p. 49. Sententia ita Martiani liaec est:

»Consultet mortale genus in rebus dubiis, et spe

incerta, nobis tamen temerarium est ea praescire,

quae liis in rebus incertis futura sunt.« Egregie

conspirat Minucius Felix Octav. p. 59 : »Ut neque

quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, meque

quae infra terram profunda demersa sunt, aut scire

sit datum, aut scrutari permissum, aut stuprari

[lege : sciscitari] religiosum — coelum ipsum et ipsa

sidera audaci cupiditate transcendimus. « AnNtzeN.

(mise. p. 205). — Haud equidem mego, ita intel

ligi vocem vacuum posse, immo debere aliis in locis;

sed hoc Martiani loco in sensum mentemque docti

sane Arntzenii intrare nequeo , quin potius glossae

veteri subscribo. Concessum nimirum cuilibet est

rem occupare possessore vacuam (Justin. 19, 5, 6.

31, 5, 2. Cic. de orat. 3, 51), eumque hoc loco

verum verbi vacuum sensum esse, ex illis quae infra

leguntur »superis praescire datum« omnino colligo.

Pari sensu Fulgentius (myth. p. 2 Munck.) vocem

usurpavit: » J^aeat potentibus opprimere, — miseris

flere.« Neque serioris tantum aevi scriptoribns illam

locutionem usitatam fuisse testis est Sallustius

(fragm. hist. 1. p. 938 Cort.) scribens: « simultates

exereere vacuum fuit.« Quem imitatur Tacit. annal.

H4, 98 : » ante vacuum id solutumque poena fuerat«;

et hist. 9. 38 : »aemulis urbibus excisis securas opes

concupiscere vacuum fuit.«

8

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Quod superi voluere, licet; de pectore fixis

Praeoptare caret; si quid placet, atque necesse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,

pectore] Ita Cantabrigiensis codicis auetoritate

reposui pro Grotiano pectora. De interpretatione

hujus periodi tot sensus reperies, quot capita. Vul

canius quum, ut apud Grotium est, pectora legeret,

verba sic eolligebat et explicabat: »Licet careat

(inane atque inutile sit) praeoptare (hominum) pe

ctora de fixis (de iis quae immutabili modo dispo

sita sunt), tamen quod (diis) placet necesse est ut

fiat.« Contra Barthius (in advers. p. 847), pro

licet substituens liquet, sensum hunc esse voluit;

»Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent. « Von

ckius autem (sp. cr. p. 80) legi jussit;

» Quod superi voluere licet : de pectore fixis

Praeoptare earet si quod placet atque necesse est.«

Arntzenius denique (misc. p. 203) totum locum ita

distinguendum arbitrabatur:

— — » vel spes incerta fatigat ;

4t nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

est ,

Quod superi voluere , licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est,«

Sententia, inquit, est: »Nulla est eunetatio eorum,

quae superis placuere, lieet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit, atque proposuit. Non opus aliquis

habet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit. Cur enim id optaret, quod ex rei

necessitate fieri deberet?« Haec ille; mihi vero

> in universum verborum sensus hic esse videtur :

»Futurorum ignaros homines anxia quum eura fatigat,

ii quidem consultant; nos autem praescimus. Quod

superi voluere, licet; neque eis opus est praeoptare

-

puleji libr. 4:

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid enim placet

(superis), statim (ut fiat) necesse est.* Singulorum

rationes suis locis reddidi.

praeoptare caret] Infinitivus praeoptare Graeco

more est pro substantivo. Similia exempla pete ex

motis ad Livium (57, 55, 8 et 40, 47, 8); eopiose

Vechnerus (IIellenol. L. 1. P. 2. e. 10). Anntz.

(misc. p. 203 f.) — Addas velim Horatium (od. 1,

2, 8. H, 25, 9), Ciceronem (Tuscul. 1, 26), Vir

gilium (Aen. H, 827), Quinctilianum (9, 5, 9. p. 485)

et Scioppium (in gramm. philosoph. p. 13 Herz.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non so

lum enim Hugianus et Monaeenses eodiees (C. G.)

meliorem illam lectionem praebent ; sed in aliis

etiam libris scriptis sic legi, ad marginem Norim

bergensis libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim , exemplis a Nonio in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri etiam

necesse est. « Sententia similis apud Cieeronem 3

de nat. deorum t »Nihil est quod. deus effieere non

possit et quidem sine labore ullo.* Ovidius (metam.

8, 622): » quicquid superi voluere, peraetum est.«

Capella vero suis expressit de Venere verba Ap

»Ecce jam profundi maris udo rese

dit vortice et ipsum quod incipit velle statim, quasi

pridem praeceperit, nom moratur marinum obse

quium.« De atque exempla habes apud Gellium

libr. 10. c. 29, Palmerium Spicilegiis , L. Cario

nem Emendat. L. 9. e. 12; quae indicare juvat,

non reeoquere. Bamtm. (advers. p. 848. 1241.)—

De particula atque plura dabit Burmannus ad Pliaedr.

1, 16. Voxcix. (spec. critic. p. 80). — Plura et

Pareus in lexico crit. p. 123, et Drak. adLiv. 27, 21.

Martiami Capellae lib. I. §. 2M.

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

Velle capis socium , faciumt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui mec tartareos claustra occultare recessus,

Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt;

eonsilium] Cicero(de orat.1,48) seribit* »Pythiae

Apollo apud Ennium se eum esse dicit unde sibi si

non populi et reges, at omnes sui cives consilium

exspectant -

... »Suarum rerum incertis quos ego mea ope ex

Incertis certos compotesque consilt

IDimitto, ut ne res temere tractent turbidas. •

velle] Ita et infra (§. 52): »Tuumque velle est

ante praescientias. « Notissimum illud Persii (8, 53):

» Velle suum cuique est. • -

addita] Grotius abdita. — Nonnullae veteres

editiones addita offerunt. Sed praestat recepta scri

ptura. Goez. — Nempe abdita. Cur praestet non

dixit. Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab

dita me locum prorsus non intelligere. Vox addita

contra ad ea, quae praecedunt : » ab omni velle

capis socium« spectat. Vocabulum mens hic majus

aliquid quam velle sive voluntatem significat, et

»facere mentem« idem est ac » dare mentem. « Aed

dita igitur sie intelligo, ut spectet ad superiora;

« nondum firmam esse voluntatem ; nunc, si quid

ei a consulto adderetur, eam firmari. « Quod deest,

suppleri Horatii (epist. 2, 2, 6) versu potest :

» Perbis quae timido quoque possent addere men

*. femm. •

Hugianus etiam codex adita, Basileensis autem et

Darmstattensis abdita praebent.

est igitur] A principio versuum ad hunc usque

praefatas est Apollo* mune laudes Pliilologiae ag

greditur. Vulc. — Quod prisci generis sit, omnium

rerum gnara, et, ut cum Horatio loquar , arcanis

Jovis admissa. Goez.— De Pliilologiae laude confer

.totum aureum Woweri de polymathia librum.

coetu] Scriptum hoe pro •coetus.« Vulcan. —

Lege » cui tu.«. Barth. (advers. p. 953. 978. 1242).

— Lege »coeli.« Voxck. (spee. crit. p. 148). —

Ego vero : lege quod scriptum vides! Constans

enim omnium librorum lectio praebet coetu ; quae

si aliquo saltim modo defendi potest, mutandi

causa nulla erit. Potest autem. Namque »cui fulgent

sidera coetu« idem est ac si dixeris » cui fulget si

Accedit quod infra (§. 90) noster

Sensus

derum coetus.«

» coctnm sidereum « simili fere modo dixit.

autem est » quae callet astronomiam. «

claustra] Habet membranaceus codex flaustra ;

unde eo veni, ut Capellam putaverim flustra a mari

ad Erebi tranquillitatem detorsisse. Barth. (advers.

p. 955). — Ut hanc suam vir doctus conjecturam

defendat, ad Festum provocat et Tertullianum (de

pallio), quae omnia apud ipsum legas lieet. Ego

enim constantem omnium librorum lectionem tueor.

Quidni » claudi tartareos recessus a dicere potuerit,

' e quibus nemini concessus erat reditus? Philologiae

igitur ne tartarei quidem recessns claustris oceul

tari possunt. Vide quantum spatium Hesiodus (in

theog. 724 seqq.) a eoelo ad terram atque a terra

ad tartarum usque finxit!

possunt] Scribendum »fulmina possit. « Invitis

enim diis superna cognosci a mqrtalibus non raro

ajunt ethnici. Baarii. (advers. p. 1241). — IIane

8 *

Martiani Capellae lib. I. §. 22.'

Fluctigena spectams qualis sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos norit fratrum per regna recursus;

Pervigil immodico penetrams arcana labore,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescire datum; quin crebrius in nos

Jus habet illa deos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superàm tentare potestas,

conjecturam omnium librorum auctoritati repugnan

tem vix proposuisset vir doctus, si rectam ver

borum construendorum viam ingressus esset. • Ful

mina rutilantia non possunt occultare Jovis arbi

trium« vel simpliciter: »fulmina deterrere non pos

sunt a noscendo Jove«, vel paulo obscurius sig

nificat: »nec fulminum portenta posse latere Philo

logiam, quin ea explicet.«

qualis sub] Reseribendum: quod alit sub. Bene,

puto. Nam et intima maris penetrare humanam cu

riositatem autumat. Quod et ipsum contra deorum

voluntatem fieri autumabant antiqui. Pedo Albino

nOYanuS :

»Di revocant, rerumque vetant eognoscere finem

Mortales oeulos ; aliena quid aequora remis

Et sacras turbamus aquas , divumque quietas

Turbamus sedes?« —

Baara.' (advers. p. 955. 1242). — Correctione

certe non opus est, licet duae sint lectiones, al

tera quali (praeter Grot. et Darmstattensis codex),

altera qualis (in Dresdensi cod.). Illud si legeris,

de loco explicabis, quo maris deus degat, quem

et ipsum noscere Philologia fingitur. Haec contra

si vera lectio est, ad ipsum mare spectat; Ne

reum enim mare sive aequor significare testes fere

omnes sunt poëtae. »Qualis igitur sit sub gurgite

Nereus« Philologiam scire quum affirmatur, hoc

ita explicandum erit: »et altissimorum in mari gur.

gituin naturam ab ea esse exploratam.

-

fratrum] Fratres sunt Planetae astraque reli

qua3 aut, quod potius reor, tres fratres, Juppi

ter, Neptunus, Dis, per quorum regna instar vere

darii quotidie sursum et deorsum eurrit Mercurius.

Bantii. (advers. p. 955).— Vox tuos non ad fratres

pertinet, sed ad recursus , Mercurii nimirum, male

igitur Planetam Mercurium intelligit Barthius, quum

de hujus dei nuntii, recurrentis officio sermo sit

(§. 8 not.).'

immodico] In libro est indomito, quod ego mag

nopere reducendum censeo ; infatigato quippe ea

vox in meliorem partem bene saepe ab auetoribus

accipitur. Barth. (advers. p. 955 f.). — Vulgarem

equidem retinui scripturam.

labore] Ita infra (§. 59) Philologiae pincessabilis

labore memoratur. Confer etiam quae ad verba per

vigilia laborata (§. 57) observamus.

praevertere] Hoc est anticipare, priusque scien

tia adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car

mine sequenti :

— » nam solitus ciere pectus,

Et praeversa vigil monere sensa. «

Alioquin praevertere , praeponere. Tertullianus (de

pallio) : »An aliter mutavit Anacharsis cum regno

Scythiae pliilosopliiam praevertit.« Baara. (advers.

p. 954).

coactos] Omnino operae pretium erit inferiorem

locum (§. 37 f.) eum hoc : conferre, ubi illa Philo

logiae in deos potestas uberius explanatur.

Martiarii Capellae lib. I. §. 25. 6I

Invito scit posse Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulat parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tam excellentis Virginis

suasum videt esse conjugium, ut mihil amissum ex supradictarum duceret dig

mitate, nomen tamen ejus inquirit. ' Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

scit posse] Ita infra »sciat esse « dixit. Gnor. —

Equidem intelligo: »Philologia se posse scit, quod

invito Jove nulla superàm potestas tentare possit.«

Similiter solus Apollo Jovis noverat consilia, quae

praeter eum nullus scire poterat (Homeri hymn.

in Mereur. 854).

ut stent] Ego vitium in distinetiuncula puto,

et sensum esse : »Ut ardua magno constent, per

stent, eonsentiant, alterutrum ex his mereri com

jugium Mercuriale in laudatissima virgine. • BAnta.

(advers. p. 954). — Iii distinctione mutanda Bar

thium secutus punctum, quod sustuli post magno,

reposui post Jove. Etenim ut coneessive dictum est

pro lieet, ut Cic. de div. 1, 6; Tuse. 1, 59 cet.

alterutrum] Alterutrum , penitius intuenti, u

trumque Capellae Martianismo quodam de Africa

notat. Ambos eumulat, hoc est eoncludit, parilem

conjugem meruisse. Quodsi penitissime videas, vi

debis alterutrum »mutuo « sonare. Ardua magnis cu

mulant sese. Eo exemplo sermonis Tertullianus (apol.

c. 50): »Vide, inquit, ut invicem se diligant, ipsi

enim invicem oderunt; et ut pro alterutro mori sint

parati, ipsi enim ad occidendum alterutrum paratiores

erunt. w

sed loco nohis memoria jam elapso. Banra. (advers.

Qui ipse et cumulandi verbo ita usus,

p. 954). Parilis jugalis est Mereurius, quo non'

indignam Philologiam sponsam vel, ob alterutrum

meritum magiae et astronomiae, utraque enim in

ea commendavit modo , retur, quod junctis, amba

bus nunc illa cumulat. Bamtu. (p. 1242). — In

praemissis quidem nihil, quod ad magiam spectet,

legitur ; sed ad inferiorem locum fortasse vir doctus

respexit, ubi vide (§. 57 f.) quae notamus.

cumulat] Auget. Sensus est: alter alterius con

sortio beatus, atque extollitur Mercurius Pliilolo

giae, et Pliilologia Mercurii. Vulc. — Sed edoceri

potius ab interprete maluissem, quo pacto infinitus

modus meruisse cum reliquis verbis jungi possit;

quod mihi quidem fieri non posse videtur, nisi cumu

lat interpretemur »utrique homori est meruisse« cet.

jugalem] Conjugem. Aliis locis (§. 31. 39) Ju

monem appellat jugalem, sed zoet* é§ozrjv, quippe

deam pronubam. — Ceterum verborum ordo in his

versibus hic esse videtur: »8st igitur virgo prisci

generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent sidera

coetu, cui nec possunt claustra occultare recessus

tartareos, nec fulmina rutila arbitrium Jovis; spe

ctans fluctigena qualis (sit) snb gurgite Nereus ;

quaeque novit tuos (Mercuri) recursus per regna

(trium) fratram (Jovis, Neptuni et Plutonis); quae

pervigil immodico labore penetrans arcana potest

docta cura totum, quod superis praescire datum,

praevertere; quin erebrius etiam in nos (deos) jus

liabet illa, urgens deos in jussa coactos (§. 57. f),

et seit (se) posse quod nulla potestas superüm in

vito Jove tentare queat. Licet igitur ardua magno

(pretio) stent, utrique tamen honorificum erit, si

(alterum 'sibi) parilem conjugem meruerit.« -

foedus] Sic infra (§. 51) »pignoris (filii) pro

foedere. • Foedus simpliciter pro conjugio. Gnot.

62 Martiami Capellae lib. I. §. 25.

do ingenito rigore descendens etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commemorat, et laudatae illius Mantices patronam, in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remumeratione largissimam. Nam Pvxijv incultam

ac ferino more versantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchri

tudinis ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit: quae ei

tantum affectionis impenderit, ut eam semper immortalem facére laborarit.

Nihil igitur immorandum , quum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Majugena: *•••.

-

Certum est, Lauripotens decusque divum,

coneutitur] Haec quidem , alacritate comeussa ,

alia apud Petronium (c. 18) »gemitibus largis con

§. u

aliquanto] Perperam eodex Britannicus a manu

priori habebat aliquando. *.

descendens] Grotius e MS. reposuit discedens,

cum in vulgatis descendens legeretur. Cicero: »Ennio

delector, ait quispiam, quod non discedit a, com

muni more verborum.* Goez. — Vulgatum descen

dens , quod in plurimis etiam codicibus legi, reti

nui. Descendere enim Virtus de ingenito rigore

(severitate) omnino dici potest ; licet Cicero eo,

loco , quem Goezius affert, scribere non potuerit

» descendere a more verborum. « De alia omnino

re alia usurpantur verba. • • •. •

etiam corpore] Agroetius (ep. Widemann, de pr.

serm. p. 110 et Putsch. p. 2271): »Gaudium animi

laetitia est, exsultatio membrorum. atque factorum. « ,

patronam] Nutricem. Goez. — Nonne dilucida.

vox patrona est? Cur igitur ad alium sensum eam

detorqueamus? `v. i . . .* . . . '.

ferino more] Confer Cieeronem (de inv. 1, 2),

immortalem] A Philologis, animae, immortalita- ,

tem demonstratam esse contendit. Hos igitur. Phi

losopliia imbutos fuisse sequitur. . -''*.

impigrum] Editum a Grotio : »quippe cum im

piger gerendorum sciat esse Cyllenius, sed acceptis

— respondita cet. Nullum vitium hic suboluisse

Grotio equidem miror. Si enim totius loci, nexum

advertas et antecedentia, de veritate lectionis, quam

suggerit codex, non dubitabis.. Legendum utique

cum MS. » quippe cum impigrum gerendorum seiat

(Virtus nempe) esse Cyllenùèm.« Boxmam (var. leet.

p. 35). — At vero ita legens apodosin forsan

exspectes, quae mulla sequitur. Unde Dresdeneia

etiam codicis auctoritate istud quippe expunxi. De

fendi quidem hoc sicut totam lectionem Grotianam

posse non ignoro ; cur vero non reponamus quod

clarius est, quum codicum auctoritate minime si

mus destituti? **•

certum est] Sensus hujus carminis hic est;

Mercurius Apollinem seque ipsum ait iisdem patribus

oriundum, eademque a stirpe. venire, probari lueu

lenter posse ex perpetuo voluntatum utriusque con

sensa. Numquam vero magis, quam quum in prae-'

senti negotio tam apte inter se de ducenda in uxo

rem Philologia ambo comveniant. Quoeirea se ait

lubentem equidem pariturum momitis, et conjugem :

domum ducturum, modo Apollo, quem in manu i

sui habeat, coeptis favere Jovem, parentem com

mumem,- faciat. « Banri. (advers. p. 958). — De

metro-glossa in codicibus Monacensibus (B. E.):

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Nostrum ex contiguis venire pectus,

Et quidquid socium: ciere numem

Junctus compererim probare rerum :

Sed nunquam mage

»Metrum Phaleutium (1. Phalaecium) Pentametrum,

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Tro

chaeis. « …

et quidquid] Moram facit rò quidquid, quod

interpretaberis omne, quidvis. Deinde minus obvium

est, properantibus certe , quid rò ciere sibi velit,

et distinctio vulgo recepta. Tu ciere cieris cape,

et expone : »Et quidquid rerum tu cieris, ego numen

compererim probare junctus. « Vel adeo junctus jun

cturas eonsensusque sonat; ita sententia sit: »Quid

quid soeium numen eieris, junctus rerum compere-'

rim probare. • Hoc est harmoniam et consonantiam,

si ita dieere licet. Uteunque liaec sint, mihi tamen

legendum etiam contra libros cum hae äistinetione

istud comma sic videtur ;

»Et quidquid soeium ciere numens

~Nunc jus compererim probare verum.«

Ut prior 'versus optimo sensu adhaereat primis du-'

obus earminis istius. Sie quidquid valet quidvisi

alter ea leetione interprete non eget. Praeivit vero,'

me quid in armum alieni: tollamus, MS. liber, im

quo diserte verum legitur. Baara. (advers. p. 958).

— Scribendum:

~Est quidquid socium ciere numen

Junctos comnpererim probare verum. «

Graecismus est* »quidquid est eiere numen«, quid

quid eontingit. Compererim propter versum con

junctivus grammaticorum modus pro indicativo est.

Baara. (!. e. p. 1949). — Vide quam ineertae con

jeeturae sint, scilicet ab uno eodemque auctore

diversae ad unum eumdemque loeum propositae!'

Ego vero verba ad manuscriptorum fidem retenta

velle disparamus,

*

- *

•

sic explicare eonors »Et , quidquid rerum (omne

quod) junctus (ego Mercurius) socium numen (Apol

linem) ciere compererim, (me) probare (eertum est). .

Manifestum enim infinitos illos modos omnes pen

dere a, •eertum est• quod in earminis initio legitur.

Ciere autem signifieat annuntiare, vel etiam suadere.

sed nunquam] Quintus hie versus omnem sen

tentiam intercludit; contra enim pronuntiat ac de

beat. Sententia enim est, nunquam in re aliqua

tam consensisse pectora liorum fratrum, quain in

istoe matrimoniali judicio. Error autem omnis in

verbo disparamus latet, quod ad sensum et sti

lum Martiani disjungendum, inque plane eontra

rium dueendum. Lege : »Sed nuuquam mage velle

sic paramus.* Quam veram puto Capellae seriptu

ram ; deque ea prolixe verba facere extra propo

situm sit.. Parare, quod pariare alioqui, in usu

veterum fuisse notat eoimpositum disparare. Si enim

in quaquam , in vocum censione habet auctoritatem

logicorum sententia, privationem supponere, ut tecli

nice loquamur, habitum. - A manuseripto miror hie

nihil mutari. Barrm. (advers. p. 938) — Hae ille

loco laudato : audi nunc, eundem inferiori loco sili

ipsum repugnantem : — Nihil in his versibus mu

tandum, licet intricatius suo more ganniat. Num

quam , ait, amplius dissentimus, quam ut alter

alterum interroget 3 statim vero ut interrogatio

facta est, consentimus; tunc enim perit prior vo

luntas alterius, et ambigere de adsensu nefas ar

bitramur. Banrii. (adversar. pag. 1243) — Milii

quidem Barthius, quod pace ejus Manium dictum

sit, gannire ipse videtur. Versumm enim obscuritas

Martiani Capellae lib. I. §. 24."

Et fit collibitum mamere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Hunc quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, perit voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Arcas in thalamos venire jussus.

Sed tu Delie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus;

Instes, nam solitus ciere pectus,

ex ambigua tantum verbi disparamus relatione oritur,

et interpretis est suhjectum quaerere, de quo hoc

dicatur. Quod si ad Mercurium et Apollinem jun

ctos referre volueris, totius orationis prorsus com

trarius sensus evadet. Sed de Mereurio tantum,

qui nunc loquitur , illud disparamus eo magis in

telligere licet, quo certius id quod sequitur »mone

mur, etiam de Mereurio sào dici potuit. Contextus

igitur orationis hanc postulat interpretationem: »Sed

nnllo unquam tempore magis disparo (amoveo) velle

meum , et nunquam magis lubet parere jussis,

quam quum Deliaco obedire oraculo cura et arbitrio

Apollinis moneor.«

hunc] Id est Apollinem. Vulc. — Non plaeet,

quia proxime praecedit fatus , haud Apollo. Guel

ferbytanus quidem codex pro hune habet nunc, et

sic legere Bartliius (p. 1242) etiam jussit. Sed vul

gatam retinui lectionem, quia perspicua est. Fatus

enim quartae declinationis oraculum est (v. §. 124

et not. praeeed.), unde Prudentius (apoth. 894);

»Promite secretos fatus « ; et Apollinaris Sidonius

(epist. 9, 13. p. 276 Sirm.) »fieta fatu« pro »falsis

oraculis « scripsit. Quin apud Ciceronem etiam (de

divinat. 1; 51) »fari fatus a pro » oraeula fundere•

Cassandra dicit. Loci apud nostrum sensus est;

» quippe nefas putamus hunc (fatum) ambiguum

(credere). « Ambigua enim oracula vulgo habita esse

motum est.'

perit] In membranis : »Et quaecunque fuerit perit

voluntas« ; ut suspicio nos subeat « praeit« Capellae

relictum. Quaecunque fuit antea, praeit-ista vo

luntas. Bartm. (advers. p. 936) —

male nostrum» quem interpretari aggrediuntur, lia

Vide quam

beant eritici. Martianus omnino recte sibique eon

stans scripserat; sed censor cogere eum conatur,

ut absurda proferat. - ••

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

cas (Mercurius) in thalamos venire (ab Apolliae)

jussus officio decentiore praeeluibus (§. 5) profatis

(nobili oraculo) libens paret.« Dresdensis quidem

codex praefatis exhibet ; sed melior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potestatem referenda.

ciere] Ciere pectus, ut supra »numen« , * com

movere et ducere sonat. ~Sie in quinto earmine

hujus libri: »Ne vulgata ciant corda doloribus.«

Baaru. (adv. p. 956).

*.

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

- -

* * Et praeversa vigil monere sensa:

• - ' . . Illum contribuas favere jussis,

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Haec dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovem 25

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis ar

canus. Ille mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instanti concedere,

sed tibi solitus aperire.

praeversa monere sensa] Lege : movere. In al

tero viri docti codice erat perversa ; sed praeversa

— ' Quodsi in

ullo eodiee movere legeretur , equidem perversa

melius. Voxck. (sp. erit. p. 148).

praetulerim. In nullo vero legitnr, quapropter prae

versa retineo. Nam »praeversa monere sensa« Mar

tiano est »de praeproperis (v. Aen. 1 , 721) sive

praecipitibus sensibus monere« , idem quod prae

propere arbitrantem eorrigere.

favere] MS. favere. Sed ego vulgatam scri-.

pturam manere se tueri allusione ad versum sextum

arbitror. Bamtm. (adv. p. 937). — Illie de Mereurio,

hic autem de Jove sermo est, unde praetuli favere,

quod praeter Bongarsianum Hugii etiam codex ex

hibet et Darmstattensis.

et eoeptis] Jubet quidem Bartliius (ad Stat.

Theb. 6. p. 492) reponere ut pro et ; sed corre

ctione non opus est, siquidem facile intelligitur,

Mercurium Apollini dixisse : »facias — illa — et

(tmne) sacra fulserit voluntas« ; nimirum si illa feeeris.

sacra] Comfirmata et saerata volut. Jovem enim

praeesse sanciendi foederibus eujuscunque generis,

ad eaque peculiari quodam fulmine uti, constans

doetrina seriptorum. Banrii. (advers. p. 957). —

Nisi sacrum epitheton tantum sit, quod principibus

et eorum actis adseribi solitum erat, cujus rei

multa in Corpore juris prostant exempla.

oonsiliorum eonscius] Haec ex Homero (hymn.

T~~=a—––– - -

Addo quod vos non convenit disparari, et licet hic

in Merc. 558) vel Virgilii hisce versibus (Aen. 5,

280) ;

» Accipite ergo, animis atque haec mea figite dicta,

Quae Plioebo pater omnipotens, mihi Phoebus

Aepollo ,

Praedixit« cet.

* . instanti] E Dresdensi codice pro Grotiano in

stante, quod varianti literae E pronuntiationi ori

ginem debuit.

aperire] Ita Hugianus codex. Supple e snpe

riori versu mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mercurius »interpres meae mentis« audit. Quoniam

autem vulgaris lectio habet »tibi sectus « , haec vox

variis doctorum virorum conjecturis , quae nunc

sequuntur, ansam praebuit: »Sectus, ductus et elo

quia. Verba enim quasi quaedam semitae sunt animi.

Hinc et seetas dicimus philosophorum. « Vulc. —

»Seotus id est eloquia.« Goez. — »Seetus lege

sensus. • Vonck. (sp. er. p. 80) — Quodsi etiam

Vonckius hic hariolando loeum esse statuerat, non

tamen talem conjecturam proferre debebat, qua e

sex literis duae essent mutandae, immo ne unam

quidem mutare opus fuisset, si eognitum habuisset,

P formam aliquando quam simillimam fuisse literae

S. Exemplo sint figurae in Palaeogr. erit. I. p. 106f.

vel alia im novo op. dipl. tab. 29. Facile igitur fieri

potuisse consentaneum est, ut ab incautis librariis

sectus pro pectus legeretur. Sed ista non nisi eo

9

66 Martiani Capellae lib. I. §. 2$.

cursor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata statione com

sistens captetur, demumque festinat praevertere; tamen dum consequitur,

ita libratus antevenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Unâ

igitur vestrum Jovem pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et

consilio protuli, ut ostenderem, quam perversus

iste interpretandi per conjecturas modus sit, qua

rum aliae aliis semper meliores, certae mullae sint;

quarum si quam in textum receperis, eam deleas

necesse erit, sicubi codex forte repertus fuerit, cujus

lectio defendi possit.

non convenit] Reichenauensis, Basileensis et

Darmstattensis nunquam pro nom habent.

cursor] Confer Lucani (1, 662):

— — »motuque celer Cyllenius laeret.*

et in Priapeis (76, 10) versum, quo sacrata esse

dicitur »Cyllene celeri deo nivosa. « Vocem cursor

Cornelius Nepos etiam hoe sensu (in Miltiade 4)

usurpavit. Idem Graecis ögoueéc erat. Plura de

cursoribus Pignorius (de serv. p. 147 ed. 1613)

dabit.

remorata statione] Remoratur interdum Meren

rius planeta post Solem, id quod infra (§. 880)

clarius docetur. Adde Lucani hos versus (10, 201);

— — »Sol tempora dividit anmi,

Mutat nocte diem, radiisque potentibus astra

Ire vetat, cursusque vagos statione moratur« ;

quos verisimile est nostrum in mente habuisse.

consistens] Ad hunc locum glossa codicis Mo

naeensis (E) observat: »radiis enim Solis confixus

stare videtur immobilis et tunc stationarius dicitur.«

Cf. pal. cr. III. §. 285, ubi etiam de Mercurii no

mine Movipuov disserui. Conferatur praeterea no

ster duobus aliis locis (§. 8 et 880).

eaptetur] Bongarsius legebat captetur, quod

etiam Grotius in margine annotavit. Sed nihil mu

tandum. Goez. — Haud quidem ignoro, a nostro

vocem licet tam cum indicativo quam cum subjun

ctivo jungi (§. 11); attamen hoc loco, quo sub

junctivus vineatur proxime praeeedit, vix credi

Potest cum eo indicativum captat, quem Grotius

edidit, junctum fuisse. Praetuli igitur anteriorum

editionum lectionem captetur, et demumque pro

Grotiano demum , praesertim postquam vocem fe

stinat pro festimata etiam restitueram eodicum

Dresdensis et Darmstattensis auetoritate.

libratus] Male Monacensis (E) liberatus. Vide

infra (§. 880 not.).

Cessim] Retro. Sic infra lib. VIII.

Cessimque formidantes -

-

• **.

4beunt pedes tremore.

Apulejus: Et lagena juxta orificio cessim dehis

cente patescit. Justinus in Epitome. Pompejis Aut

si hoc parum est, ite cessim, inhibete remos et

a bello discedite. Glossa* Cessim, gradatim. Utitur

liae voce Alphenus J. C. bis in lege »Si ex plagis«

sexta a fine ff. ad l. Aquiliam. Grot. — Adde

omnino Stephanium (ad Saxonem p. 165) et doctos,

qui ex eo hauserunt, viros ad Appulejum (0p. P.

I. p. 126 Oud.).

occupari] Praecedi a Sole, Vulc. — Intelligo

» Jungi cum Sole quippe eum assecuto.« Cicero qui

dem (de univ. 9) scribit: »eaque comversione, quam

inter se, habent Lucifer, Mercurius , Sol , alii alios

vincunt , vicissimque vincuntur* 3 sed hoc loco

omnis oratio Mercurii cum Apollime conjunctionem

postulare videtur, unde etiam lectionem occupare,

quam Cortius affert, negligendam, et vulgari in

laerendum duxi.

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 67

Phoebeo: commiivens splendori succumbat , ' et cum Stilbonte incedens, com

nubiorum copulis allubescat. His dictis, Virtus praecedentis officio ac Mer

curialis' virgae perflatiome concussa, in coelum itura sustollitur. Augurales

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis vellet vectus ascenderet.

Nam futura plerumque conformans, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talaribus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Mu

eonnivens] Male Cortius conliibens et codices

Cantabrigiensis atque Britannicus eohibens : melius

Bodlejanus comibens. B enim proV scriptum eos non

morabitur, qui palaeograpliiam meam (III. §. 578,

597, 410, 416 — 418) legerint. Eleganter ambi

gua illa voce utitur ad utrumque sensum, tum

Jovis oculorum prae splendore Solis nutantium,

tum consentiendi; quod isti capere nequiverunt qui

olim cohibens reposuerunt.

Stilbonte] Mercurio. Eratosthenes: négzvtog roö

`Equoé 6ti%£ον, λαμπρός xai μικρός. Cie. de

nat. deor. (l. II. 85): »Infra hane (stellam Martis)

stella Mercurii est. Ea 6rbáßøv appellatur a Grae

eis; quae anno fere vertente signiferum lustrat or

bem, neque a Sole longius umquam unius signi in

tervallo diseedit, tum antevertens, tum subsequens.«

Conf. Fulgent. myth. l. 1, 23. Goez. — Magis cum

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 488).

allubescat] Faveat. Gloss.— Quamvis hoe verbo

jam jPlautus utatur, haud tamen seio an nemo ante

Appulejum eo sensu, quo Martiamus (§. 51. 481.

726. 915), id usurpaverit. Appulejus (met. 9. p.598

Oud.) » aquam allubescere« pro desiderare dixit.

Mereurialis virgae] Vide de ea Homerum (hymn.

in Mereur. 826. seqq.) Goez. — Conf. superiorem

locum (§. 9) et inferiores (§. 126. 176). *.

concussa] Sensus est: »Postquam liaee dixerat,

Virtus praecedentis (Mereurii) in offieio eoelum as

censura Mercurialis virgae (§. 9) perflatu coneussa

tollitur.

Aeugurales] Cygni. Catalect. Pith. :

» Jam dimitte tuos , Paean o Delphice , cygnos;

Dignior haee nox est, quae tua templa colat.«

Goez. — Sed Virtus quum comes sit, magis plaeet

Ciceronem advocare, qui (Tusc. 1, 50) de Soerate

scribitt »Itaque commemorat, ut cygni , qui nom

sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab eo

divinationem habere videantur; qua providentes,

quid in mnorte boni sit , cum cantu et voluptate

moriantur, sie omnibus bonis et doctis esse facien

dum. « Adde Hugium (in myth. p. 281).

Delio] In libri Norimbergensis margine adnotata

leetio erat Delium , quam et Vossianum codieem

habere Arntzenius (inisc. p. 208) affirmat, ut refer

retur ad emrrum: quae lectio primo quidem adspeetu

placebat; sed quum ex iis, quae sequuntur, Phoebi

sive Delii ipsius nomen praemissum fuisse utique

appareat, vulgarem lectionem retinui. Quantumvis

enim dura locutio- videatur » ad currum eonsistunt

equi alicui a pro »ad nutum vel usum alicujus* ;

defendi tamen potest ex dativi, quem voeant eom

modi, natura, quo facto facile intelligitur ita perio

dus: »Angurales alites eonstiterunt Delio (ad nutum

et arbitrium ejus parati) uti quis (ut si iis) veetus

esse vellet aseenderet.« Basileensis ut pro uti, quod,

licet parum intersit, tamen clarius est.

concitatus] Nihil in liis quod quis jure desi

derare possit: vide tamen, num placeat codicis

nostri lectio: «Petaso autem ae talaribus eomcitatus

eoepit praeire Solem Mercurius.* Ita »Ver praeire

26

9 *

68

- Martiani Capellae lib. I. §. 27.

sarum pedisequus adhaerensque comitatus candenti canoraque alite vehebatur.

27 Tunc vero conspiceres totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspexerat subvolare Mercurium, et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi or

besque septemplices suavis : cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus comcime

bant, ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum modu

aestatem « dicitur auctori de Aetna p. 18; » cursu

feras praeire « dixit Adamus Bremensis c. 251.

BoxdAw. (var. lcet. p. 83. 84). — Vulgo enim con

citatis. Parum quidem interest; quoniam autem Hu

gianus quoque codex Solem et concitus pro com

eitatus exliibet, Bondamum secutus suum.

pedisequus] Basileensis uno S, quae melior.

scribendi ratio est, quam Grotiana geminato. Notat

hanc voeem Quinctilianus (I, 8, 68. p. 158 Spald.)

utpote ex ambabus corruptis eonflatam. Confer de

pedisequis Pignorium (de servis p. 212) nostrumque

inferioribus locis (§. 59. 111. 146).

luminata] Aliis lumina 3 forte luminabat voce

Capellae usitata. Gloss. luminata, decorata. Gnor.

Atque ex glossa jam patet, olim luminata lectum

fuisse; sed aecedit plurimorum eodieum fides : lumi

nata exstat `in Basileensi, Cantabrigiensi et Bod

lejano altero, quod Federo acceptum refero, in

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 208) docet,

in Monacensi (G), quod ipse legi. Adde, si tanti

est, virorum doctorum annotationes in Vellejum

Paterculum (P. Burmanni ed. 2. Lugd. Bat. 1744.

p. 278).

veris deum] Ad haec Remigius monachus An

tesidorensis: »quod et ipse fertur praeesse seminibus

maris et terrae, et ipse est dictus Favonius.« Quem

loeum vide apud Alexandrum (in tab. Heliaea p.85),

qui multis defendere studet liane Martiani opinio

nem. Vulcanius etiam Mercurium ita appellari ob

Fortasse ab eo

Veris dei nomen invenit, quod mense Majo, quo

servat » quod praesit sationibns.«

ver incipit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch. in

Numa p. 72. Quaest. Rom. p. 288; add. Macrob.

Saturn. 1, 12. Censorin. de die nat. 22, 12. Laur.

Lyd. mense Majo 85. p. 244 Roetl.); licet prae

sidere huic mensi Apollinem non ignorem (Pal.

erit. IV. §. 524). Certe noster utriusque dei vires

discernit, Mercurii in terram, Apollinis in aërem.

Apud Ovidium (met. 2, 27) Ver novum deae per

sonam sustinet, eademque dea ab Appulejo (met.

10. p. 744. 748 Oud.) celebratur. Martianus infra

(§. 82 f.) Veris fructus nomine deum inducit.

temperies] Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

et temperatio« dicitur. Ita superiori loco (§. 18)

noster Phoebum maéris semina temperare w, ita infta

(§.54) » eum placiditatem afferre solitum esse « scribit.

septemplices orbes] Planetae, quorum nuncitan

git harmoniam. Uberius eam explieat Aristides

Quinctilianus (de musiea 5. p. 148 Meibomii). Ni

comachus praeterea (in harm. manuali 2. p. 37.

Meib.) »Quotquot« inquit » abusi sunt septem sono

rum consonantia ut naturali, non hoc sumsere ab

orbibus, sed ab ipsis universo inditis sonitibus mo

dulate constitutis, quos etiam solos ex elementis

vocales et sonabiles appellamus.« In gemma antiqua

(ap. Wild. n. 168) quinque Planetae effinguntur.

singulatim] Grotius habet lioc loco singillauin,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 69

lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphaeram per

extimam concinit, quae acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturnium cir

et infra (§. 707) sigillatim. Codices Monacenses

(A. B. C. D. E. G.), Basileensis, et Darmstattensis

singillatim, Hugianus codex sigillatim. Alios autem

esse libros scriptos , qui singulatim praebeant, a

viris doctis (ad Appulej. met. 7. p. 801 Oud. add.

T. II. p. 57) accepimus: quumque vera haec scri

ptio sit et noster ea infra (§. 328) etiam utatur,

hanc reposui. Nec movemur iis, qui Ciceroni (de

inv. 1, 50) sigillatim obtruserunt : Leidensis enim

eodex omnino rectius singulatim habet, pariter

atque Coelius Antipater apud Nonium (v. Cortii

app. ad Sallust. p. 59).

suae modulationis] Statuit enim esse suam cui

que Musae affinitatem in modulatione (cantu) cum

coelestis harmoniae genere aliquo ; Macrobii nimi

rum (in somn. Sc. 2, 5) de Musis in orbibus coe

lestibus sententiam amplificans. Adde hunc Martiani

locum iis, quae Hugius (in myth. p. 255) disseruit.

Atque ante Martianum popularis ejus Arnobius (5.

p. 112) jam scripserat: »In coelo cantatur et psal

litur , ut intervalla et numeros vocum movem con

Similiter

in opusculo de musica eoelesti, quod Isidoro olim

tribuebatur (Op. VII. p. 28 Arev.) legitur : »Plii

losophi Musas movem finxerunt, qui a terra usque

serant scitulae ac modulentur sorores.«

ad coelum novem consonantias deprehenderunt,

Ex

plieat intervalla illa a terra usque ad summum

coelum Censorinus (de die- nat. 15). Cui adde

Boeckhium (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 90.

91). Plato autem (de R. P. 10. p. 617 Stepl.)

cuilibet orbi Xsugijvoe tribuit» vocem (qaxvrjv)

unam edentem.

Urania] Ei in primis splaeram extimam tri

buit, quae proprie coelum appellatur (Macrob. 2,

quas homini naturaliter insitas invenerunt. «

4), Graecum nominis etymon secutus. Ausonius

(Eid. 20); •

» Uranie coeli motus et astra scrutatur.«

Unde et astrum capiti ejus apponitur in numis

(Beger thesaur. Brandenb. II. p. 876. not. 4).

extimam] E somnio Scipionis (Macrob. 1, 17)

explicandus hic locus, ubi Ciceronis haec sunt

verba : »Novem tibi orbibus vel potius globis con

nexa sunt omnia , quorum unus est coelestis ex

timus , qui reliquos omnes complectitur, summus

ipse deus arcens et continens ceteros , in quo sunt

infixi illi qui volvuntur stellarum eursus sempi

terni. « Unde patet splaeram extimam eam esse,

quae aplanes vocata stellas fixas complectitur. Unde

planetas Manilius (I, 804) sidera appellat,

»Quae coelum terramque inter volitantia pendent.•

Appulejus quoque (in dogm. Plat. p. 205 Oud.)

&ztAav&6v primum ordinem esse ait.

concinit] Lege eoncipit. Eruditi viri unus codex

habebat concinnat , alter concinat , utrumque male.

Voxcix. (sp. erit. 148) — Nullus autem concipit

habet, quod in critici tantum cerebro conceptum.

Sed vide quam periculosa omnis eorrectio sit, quae a

codieum auctoritate destituatur. Scilicet concinit illud

bene se habet, postquam ab Arntzenio (misc. p. 20:8)

et ex libro Norimbergensi didicimus, esse eodices,

in quibus »mundi sphaeram per extimam« legatur.

acuto] Hominum enim opinio ferebat, splaeras,

quo magis remotae a terra essent, eo acutiorem

sonum edere (Pal. erit. III. §. 286). Ceterum, quod

insertum apud Grotium est sonora delevis abest

enim rectius ab Hugiano codice.

Po$ymnia] Ita Graeci v. c. Hesiodus et Dio

dorus (4, 7); Latini poetae plerumqne Polyhymnia

seribunt, Horatius, Virgilius, Ovidius, Martialis,

70 Martiani Capellae lib. I. §. 28.

culum tenuit; Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium modulatur; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venereo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium ; Clio citimum

circulum; hoc est, in luna collocavit hospitium, quae quidem. graves pulsus

modis raucioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oneris atque etiam subvolandi alumna stagna petierat, Thalia derelicta in

ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aërcos jam Phocbus exierat,

quum subito ejus vitta crimalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadem mundami splendoris accenditur; fiuntque vo

Ausonius, cet. Attamen in Antliol. lat. 1 , p. 51

Burm. legimus:

»Flectitur in varios facitesque Polymnia motus.*

Saturnium] Planetas recensens lioc quidem loeo

a supremo incipit : infra (§. 169) ab infimo. Co

piose de eorum ordine olim (in pal. crit. III. §. 282.

284) disserui, quem versibus complectitur Manilius

(1, 808) sidera nonuinans

»Saturni, Jovis, et Martis , Solisque ; sub illis

Mercurius Penerem inter agit Lunamque locatus.«

medium] Ausonius (Eid. 20 f.);

» In medio residens complectitur omnia Phoebus. •

astro] Alii auro. Aurum et alibi pro sidere

dixit; hic vero assignate aurum J^enereum ; 'A

qgodirm enim zQv6%, et Lucifer stella Veneris ;

sed et infra » aurato Phosphoron auro.« An et hic

astro mavis? Gror. — Malo. Primum enim Venus

Planeta et Lucifer hoc quidem loco confundi non

debent: deinde aurum a nostro tribuitur Soli (§. 14.

66. 75. 188), interdum quidem Veneri deae , Pla

metae nunquam (Palaeogr. crit. III. §.292); denique

astro legitur in eodice quodam in libri Norimber

8ensis margine laudato , aeque ac in Vossiano

(Arntzen. misc. p. 205).

cilimum circulum] Proximum. Cicero (in somn.

Scip. §. 5) Lunam dicit »ultimam a coelo, citimum

terris. «

raucioribus] Vide quae supra (§. 11) observavi.

Thalia] In attribuendis huic Musae »florentibns

campis a allusit Martianus ad vocem 942}ειν, eam

que solam in terra relictam esse pari ratione finxit,

qua in numis (Beger thes. Brandenb. II. p. 576.

m. 6) aratrum ei, astrum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuitur. Sic apud Plutarchum (symp. 9, 14. p. 744.

748) Dionysius Melitensis »Nos« inquit ~agricolae

Thaliam nobis vindicamus, plantarum et seminum

germinantium (hoc est $d>uv) curam ei adseri

bentes •, et paulo post (p. 746): »Mo$6aw 8£ ei

6uv öxtó 6paigauc , puia óé róv zregi y%v ei

ληκε τόπov. « Confer et Virgilium (ecl. 6, 2).

vitta] Qui hactenus Apollo fuit Delius, ad coe

lum appropinquans nunc in Solem eonvertitur,

Male

apud Grotium legitur immutari ; leetionem igitnr

praetuli codicum Dresdensis, Guelferbytani, Darm

stattensis, Monaeensium (B. C. D. E. G.), Bon

garsii, Hugiani, Vossiani, et quinque eodicum

quapropter omnia ejus mutantur insignia.

Leidensium , in quibus legitur: ei vitta crinalis

immutatur. (Conf. Arntzen. in mise. p. 208). Basi

leensis praelet ejus pro ei, sed parum refert utro

modo legas.

Martiami Capellae lib. I. §. 29. 71

lucres, qui curruTDelium subvehebant, anheli flammis lucis alipcdes. Atque

idem pallio rutilante ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit;

Cyllenius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. Atque ita meta- 50

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio

invecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonantis palatium petiverunt.

patrem Junonis haerentem, quam moverat suffragari plurimum ac favere

commubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, in cujus arbitrio positam

mariti moverat voluntatem, ita mitis affatur:

_

• ----

-------

- anlieli] Sic Virgilius (georg. 4, 280):

»Nosque ubi primus equis oriens adflavit anhelis

et Ovidius (met. 18. 418): P

»l}eseret ante dies et in alto Phoebus anhelos

-----

-dequore tinget equos« cet.

~flammis] Lege flammantis lueis , ut p. 17 flam

mantem eoronam, et p.58 substantiae flammantis,

ut legendum monui. Voxcix. (sp. crit. p. 148) —

At vero ex eo, quod vox aliqua pluries apud

seriptorem quendam legitur, minime sequitur, eam

dem ubique apud eum legi debere. Contra, quo

niam flammamtis in nullo , quod sciam, Martiani

libro hoc loeo legitur, retinendum censeo , quod

in omnibus est, flammis , praesertim quum noster

0vidii (met. 2, 182) versus:

» Interea volueres Pyroeis, Eous, et 4ethon,

Solis equi, quartusque Phlegom, hinnitibus auras

Flammiferis implent« — — —

ante oculos habuisse videatur» et pro flammiferis

posuisse flammis lucis (flammis igneis). Construos

»qui hucusque volueres erant» fiunt mune alipedes

flammis igneis anheli. « Eosdem alipedes infra

(§. 190) Soli iterum tribuit.- - sa

-

Possem minore ambigens fiducia

Solum Tonantem pignoris pro foedere

elarus emieuit] Conferendus hoc loco Homeri

hymnus in Apollinem (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss. (cod. Monac. E) —

Sive Dioscuri, Jovis filii. Scite noster Apollinem

et Mercurium transeuntcs hoc Zodiaci signum fin

git, propter fraterni amoris similitudinem , in quo

Sed

subest praeterea causa ab astrologis petita, siqui

proprietatem illius speetari mox significat.

dem Mercurii planetae primum domicilium Gemini

sunt (Palaeogr. crit. IV. §. 282). Isidorus (etym.

5, 71 , 28. p. 168. Arev.) scribit: »Castorem et

Pollucem post mortem inter notissima sidera com

stituerunt, quod signum Gemini dicunt. « Jambli

chus (in vita Pythag. 28 p. 151 Rüst) docet »Ca

sioribus rerum omnium harmoniam celebrari. a

postquam introgressi] Totum Virgilii (Aen. f»

820) inseruit versum:

»Postquam introgressi et coram data copia

fandi.a

possem] ffuie carmini adseriptnm in glossa Mo

»Metrum Jambus se

--- --

macensis codicis (E) legitur:

narium.«

72 Martiani Capellae lib. I. §. 51.

Bupaeda vixdum vel paterna contremens

Praecepta adire, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divùm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

Bupaeda] Pubeda. Sic libro nono »Phrygium

pubedam« dixit, uti nos emendamus. Glossae Isi

dori« : Pubeda, vel Pubeta, adolescens. « Glossa

nostra: »Pubeda, juvenis sine pube.« Et alibi : »Pu

hela, adultus.« Gnot. — Sane bubeda inveni in ve

teribus membranis Capellae. Festus (in bulimam) :

»Hinc est, quod grandes pueros bupaedas appellant.•

McNck. (ad Fulgent. p. 108). — In codicibus Mo

nacensibus quibusdam (C. et G.) legitur pubeda ,

in Basileensi bubeda. Apud Walthardum variat

lectio, siquidem Bongarsium legisse bupaeda obser

vat. Tanta scriptionis diversitas inde orta esse vi

detur, quod alii vocem, Latinam putantes , a pu

be derivarent; alii, Graeci ßovh/tauc non ignari,

hinc facerent bupaeda , sicut monente Munckero a

perdix fecerunt perdica, ab Aereas Aereada, ab

Atlas Atlanta, a tripus tripoda, omnia nominandi

easu, quod improbat Quinctilianus (1, 8, 62. p. 129

Spald.). Sed noster (§. 550. 895. 924) etiam Tri

tonida (pro Tritonis) casu recto seripsit. Restat ut

quaeramus, cür Apollo ipse fibi hoe nomen im

posuerit? Si quid video lusit Martianus in verbis

Phoebus et ephebus , quum nonnullos etiam ab hoc

illud nomen duxisse ex Isidoro (etym. 8, 11, 84

p. 386 Arev.) pateat, et certe imberbis ille esset.

moneret] Grotius moveret ; Walthardus ex Bon

garsii leetione et Curtius ex alia moneret , sicut et

eodices habent Darmstattensis, Reiclienauensis et

Basileensis. Cantabrigiensis quidem praebet ma

meret; sed haud dubius praetuli moneret 3. de omine

enim sermo est (conf. §. 10).

nexio] Martiani popularis (Arnobius 8. p. 186)

hae voce utitur. Priores hnjus carminis vérsus sie

construendi esse videntur atque explicandi: »Possem

adire (adirem) vixdum bupaeda vel paterna contre

mens praecepta (vixdum pubes et patris adhuc me

tuens monita) minori ambigens fiducia solum To

nantem (minori quidem fiducia Jovem solum) pro

foedere pignoris (de eoncedendis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

juncti) omen pararent prosperum, tabemsque di

vum nexio (eorumque : blandior complexus) nume

moneret (de prospero suecessu).«

Junone] Vide an e tribus hisee versibus ver

borum ordo sie possit restitui : »Quis deorum nolet

rogare thalamos Junone conscia, qnum eadem fa

tura pronuba, quaeqne (et ea sit quae) profecto

suffragabitur.« Vide etiam paulo post (§. 54): »nu

ptiis Juno non solita refragari.• Satis enim nota

Jumo Pronuba est vel e poëtis (Virg. Aen. 4, 466.

Ovid. her. 2, 4. 4, 156. 6, 45. Claudian. epist.'

2, 84), e nostro : (§. 708. 903) et e Plutareho (qu.

Rom. p. 264). -*

conseia] Consentanea et favente. Vclc. — Hau

sisse Mart. lioc videtur vel ex Ovidii (her. 12, 87);

»Conscia sit Juno, sacris praefeeta maritise ;

vel e Maronis (Aen. 4, 116):

— — »et conseius aether commubiis. •

jugalis] Alio quidem loco (§. 22) moster hac

voce simpliciter conjugem intellexit, hoc vero et

inferius (§. 59) eam eminentiori seusu usurpavit,

Serviique verborum memor fuit, qui ad Aen. 4.

· Martiani Capellae lib. I. §. 51.

Nolet deorum? quum futura pronuba

Eadem profecto quaeque suffragabitur,

Jugalis ergo blanda mutus praestruo

Nostrisque suada quo allubescat nisibus.

--

- - - -

Te nunc parentem principemque maximum

Fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

16) observaverat: »unde etiam Juno jugalis dicitur.•

Latine enim pronuba et juga, Graece £vy£r, (Nonn.

15. p. 808 Falk) sive £vy£«, à<rò ro$ £evyvóvæ

rò &ízw τό άδόεν (ρioa. Hal. t&xvm, Opp. II.

p. 58 Sylb.) appellabatur, quam vocem Appulejus

(met. 6. p. 589 Oud.) Latinis etiam literis seriptam

exhibet.

nutus] Voluntas, arbitrium, satis notum, et paulo

post • eujusque nutu« nimirum Jovis (v. Hom. II. 1,

824); sed Junoni Martianus dum tribuit nutus, Vir

gilii (Aen. 7, 892) verba • nutu Junonis eunt res«

respexisse mihi videtur.

suada] Emacula: suade. Ut nostris votis faveat

persuade Jovi, ut tu jungas siinul tuam quoque

voluntatem. Suadere &vt persuadere superioribus

hbris notatum. Baara. (adv. p. 4242) — Vellem.

suade. Gnor. — E manuseriptis plurimis reponen

dum »suada quo allubeseat uisibus.« Ooexn. (ad

Appulej.'I. p.*** 4) — Lege suade, vel suadeas

dissyllabum* et ita aliquoties aliis (?). sie apud co

$ippum emendabat Ibarthius 1.9 adv. e. 2. „Ho

mili da de fonte bibam, tu pabula praebeas.« Legitur

vulgo* »tu pabula praebens« quod et retinere nil

prohibet. Voxcix. (sp. er. p. 445. 146) — Nee quid

quam prohibet retinere suada, quod et Vossianus

eodex (ap. Arntzen." in mise. p.205 f.) exhibet.

lmmo omnibus iis est praeferenduin , quae titubans

eritieus nec Martianum intelligens docere voluit.

quinque quidem nuptiarum fuerunt dii* Jupiter,

Juno, Venus, IIei&«j, et Diana (Plutareh. qu. Rom.

ab init. p. 264); unde dixerit fortasse aliquis, Ju

piter et Juno quum jam nominati sint, Suadam a

nostro nunc addi. Ego vero eam hoc loeo non pro

dea accipiendam esse existimo, sed innui iterum

(per appositionem) Junonis persuadendi vim, a Mar

tiamo ei supra (§. 5) jam tributam. »IIet9«$«, in

quit Cicero (in Brut. 18), » quam voeat Graeci —

hanc Suadam appellavit Ennius: ejus autem Cethe

gum medullam fuisse vult, ut, quam deam in Pe

riclis labris seripsit Eupolis sessitavisse, hujus hie

medullam nostrum oratorem fuisse dixerit.* Suada

igitur, negleeta prosopopoeia, eadem est, quae

suadela ; et orationis nexns postulat, ut hane per

suadendi virtutem Junonis esse interpretemur, sieut

inferiori loco (§. 888) Veneris. Quod reliquum est,

perperam ab Oudendorpio post suada interpunctionis

signum positum esse, quieumque sensum ceperit,

videbit. Aeltubeseat denique pro Grotiano lubeseat

praeter Leidenses eodiees etiam Dresdensis et Pei

chenauensis praebent.**

te nune] Verbum ad hane &rrodtgoprw per

gmens si quaesiveris, multa esse inserta videbis,

et infra demum deposeo hac pertinere.* Anteeeden

*em autem periodum sie constrae •••Jugalis (juao

£«yb) ergo blanda (blaadiens, permuleens) nutus

(«ententiam de hae re) praestrue (praefare)* et quo

(et ut) suada (suada quae es, sive persuasio tua)

nisilius aostris allubeseat (conducat); te nunc ~

Jovem — deposeo« eet.*

fatumque] seneea (nat. qu. 2, 56): »Quia enim

0

74 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Humana pensat, tuque sortem coelitum ;

intelligis fatum? Existimo necessitatem rerum om

nium actionumque, quam nulla vis rumpat. « De

Ciceronis verborum »praeter naturam praeterque

fatum« sensu conferatur Gellius (15, 1).

Parcarum chorus] Male ! Lege potius colus.

IIeins. (ad Ovid. Heroid. 12, 3. p. 186 Burm.) —

An trium recte dicatur cliorus dubito. VoNck. (sp.

erit. 146). — Scilicet vulgari tantum opinioni in

haesit vir doctus, ignorans fortasse a multis scripto

ribus Parcarum numerum omnino majorem statui.

(Mem. de l'acad. des inscr. V. p. 26). Sed ut tres

tantum exstiterint, nonne absurde reprehenditur

poëta, praesertim qui quinto seculo exeunte seri

psit, in eo quod tres cliorum posse efficere sibi

persuasit? Demus et Heinsium et Vonckium me

lius voce colum usuros, fuisse , non illos, tamen,

sed Martianum jam legere. lubet, cujus libri omnes

tam. scripti, quam editi, chorum habent. Ignora

bant praeterea critici. isti clorum etiam. de tribus

dici, id quod non solum ab Appulejo discere li

celsat, qui (met..2. p. 108 Oud.) in Veneris comi

tatu : » Gfatiarum choruma recenset , sed a Seneca

etiam, qui (de benef. 1, 5. p. 265 Lips.) item »Gra

tiarum ehorum« dixit, postquam ternarii earum nu

meri paulo, ante • expressis verbis meminerat ; et

profecto hi Homeri jam (Odyss. 18, 195) auctori

tate; nitebantur.,- . , . -

humana] Distinguit Martianns hominum fata ae

deorum; haec in Jovis, illa in Parcarum potestate

esse statuit. Parcas jam, Orphieus (liymn. 58. 18)

aeoevro6oreigac, &poeuqszi6æc, $vyroioeu» dv&y

wnv alloquitur; pariterque Homerus (Il. 6. 488);

Mo$eav, inquit, oörevâ pruoe neqwyßvov £u

fevos dvooev. Unde Seneca tragicus (Oed. 580);

»Fatis agimur ; cedite fatis ; ,

Non sollicitae póssumt curae

t. .

Mutare rati stamina fusi.

Quidquid patimur mortale genus,

Quidquid facimus , venit ex alto

Servatque sua decreta colus

Lachesis — — —

Non illa deo vertisse licet ,

Quae nexa suis currunt causis. •

Ne superos quidem »ferrea veterum decreta soro

rum « rumpere posse Ovidius cecinit (met. 18, 780),

Homerum scilicet secutus , qui ipsum Jovem, ne

filii quidem sui mortem avertere potuisse tradiderat

(Il. 16. 441); pariterque Lucretius (8, 510) »nee

sanctum numen fati protollere fines posse* affir

mat, Silius vero (15, 887) « nulli divùm , muta

bile fatum• praedicat. Adde Graeci poëtae versum

(apud Cicer. de divin. 2. 10) : .. *

» Quod fore paratum est, id summum exsuperat

Jovem «

et Anton. Liber. (19, p. 928 Verh.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 5) »Fata parere Jovi« ait, quem

inde » Moeragetae• nomen invenisse alio loco (8. 37.

1) testatur; ipsique Stoici, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22), »fatum quidem rebus congruere pu

tarent — apud principia et nexus naturalium cau

sarum« , illud ipsum tamen divinitus, constitutum

esse docuerunt. Seneca certe (de, prqv. 8. p. 141

Lips.): »ille ipse, inquit, omnium conditor et rector

scripsit: quidem fata , sed sequitnr*, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 48, p. 746) confirmat;

Boëthius autem (consol. 4, 63 Opp. p. 1084):

»Deus, providentia quidem singulariter stabiliterque

facienda disponit, fato vero haec ipsa quae dis

ponit, multipliciter ac temporaliter administrat.•

Adde Statii versus (Theb. H, 212); -

, »iucipit ex alto, grave et immutabile, sanctis ,

Pondus adest verbis et vocem fata sequuntur« 3,

Martiani Capellae lib. I. §. 52. 7i;

Tuumque velle est ante praescientias; -

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusque mutu gignitur

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), ubi,

postquam Jupiter dicere coepit,

»voces adamante notabat

Aetropos, et Lachesis jungebat stamina dietis«

quem mirum est interpretes (p. 218 Bumrm.) explicare

non potuisse. Distinguit enim poëta inter duas Par

cas , quarum priori officium tribuit Jovis dieta exci

piendi (v. §. €8), alteri stamina dietis eonformia jun

gemdi ; Jovis igitur dieto audientes erant. Digna

praeterea est quae conferatur philosophiea distinctio

de Fati duplici natura apud Aristidem Quinctilia

uum (de musica 3, p. 160— 162 Meib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato di

catur, quum pridem contendit Augustini interpres

Vives (le civit. dei, 7, 11 ; p. 641), tum nuperrime

Eduardus Reinholdus Lange (Einl. in das Stud. d.

griech. Mythol. Berl. 1828, p. 100 sqq.) .

coelitum] Hoc.quoque multis quaesitum est an- .

tiquitus, utrum a fatis dii regerentur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superiori in

mota egimus; sed me deo quidem ipsi t%v 4•

rrQópuävnv puoigoev άλεεbveuv lieere Herodoti est

sententia (1, 91), quod idem de Jove jaetat Prome

theus Aesehyleus (v. 817) et ipse confitetur apud

Ovidium (met. 9. 453): •

• Wos etiam, quoque hoe animo meliore feratis,

Me quoque fata regunt•

et Sidonium Apollinarem (7. 123, p. 554 Sirm.)

— — • Fatum, quo cuncta reguntur,

Quoque ego, non lieuit frangi.« -

Adde Lueianum (Jov. eonfut. 7, p. 207 Bip.), Ar

nobium (3, p. 112), hujusque diseipulum Laetan

tium (1, 11), qui »fata esse, quibus dii omnes,

ct ipse Jupiter pareat« ex vulgi opinione tradit. A

necessitas,

contraria tamem parte stat non Jamblichus modo,

qui (de myst. Aegypt. 8, 7, p. 162): oùò* awrotg

$eoic, inquit, trjv eiuaguévr,v &vrjvpapoev, oùç

6c Aevrjgoec tíc eiuaguëvnc év re iegoig xaì

§ooevouc $egare&opoev (eonf. et Porphyr. ap. Sto

haeum in eel. 1. 82, 49; p. 1028 Heeren); verum

etiam, quem certe moster legerat, Claudiamus, qui

Jovem induxit deos lioc versu alloquentem (gigant.

81) ;

»Coeli progenies, nullisque obnoxia fatis.«

quidquid instabit] Orphieus (liymn. 88, 13)*

: — — — ämei %' ö6æ yiyverat juïv

Moiga ts xoei Ae$c oiös vöoc $uam avtöc

άπαντα.

et Pacuvius (ap. Gell. 1, 14 p. 211 Conr.):

»Nam si, quae eventura sunt, provideant; …

aeequiparent Jovi.•

nutu] Ex Homeri versibus (II. a, 827)

' — — • ow; yàg èuóv zrazvvàygerov, oùô*

àrratq?oev,

088° àreaeeírmtov, ö rv xev xeqooe%ij xoeroe-'

veí6ο. • . ;

Confer Horatium (od. 5, 1, 8) de imperio Jovis

. •euncta supercilio noventis«, neque poenitebit con

tulisse Hugium (in myth. p. 24). Quanquam For-.

tunae quoque talis nutus tribuitur apud Appulejum

(met.7, p. 146): »affulsit Fortunae nutus hilarior«, '

et (10. p. 227): »haee feralem Fortunae nutum*

latere non potuerunt.« -•

necessitas] Trismegistus apud Appulejum (de nat.'

deor. T. 2. p. 325 Bip.): »0 Asclepi, ea est ne-*

cessitas omnium, quae geruntur, semper sibi ea-'

tenatis nexibus vineta. Haec itaque est aut effectrix .

rerum, aut summus deus, aut ab ipso, deo qui se

10 *

76 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Futura cujus- alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes -

Te ne igitur illo quo benignus numine es

Deposco, coeli blanda temperatio

Piumque culmen , jure qui divùm pater,

eundus effectus est deus, aut omnium coelestium

terrenarumque rerum firmata divinis legibus disci

plina. Haec itaque eiplaguévm est necessitas , —

necessitas vero cogit ad effectum (ea) quae ex illius

primordiis pendent.«

alligat] Substitui hanc lectionem, quam editi

libri ad marginem habent, quibuscum e scriptis

etiam Hugianus, Dresdensis, testeque Arntzenio

(misc. p. 206) Vossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium enim Jovis non involvit, sed alligat, sive

immutabilia reddit, futura.

decretio] Dresdensis quidem codex habet dis

cretio, ut pro electione sit , quae a libero pendet

arbitrio : sed vulgatam retinui lectionem. Construe :

» cujus decretio alligat futura.«

instatque quidquid] Lege : instare quidquid.

Voxcx. (sp. cr. p. 80) — Hoccine est versum in

terpretari obscurum? Certe non magis intelligeretur

hae admissa emendatione, quae prorsus igitur est

inutilis. Equidem, quid voluerit noster » non nisi

hoc pacto explicare ausim : »Omne quod velle sive

jubere potes, etiamsi sero demum eventurum vi

deatur, tamen protinus jam instat.« Ita utrumque

sibi opposuerat Claudianus (in Eutrop. 2, 85) scri

bens: »serumque quod instat creditur.• Ita et Se

neca (de benef. 4, 52. p. 325 Lips.) de diis: »Nota

est eniin illis rerum per manus suas iturarum sci

entia, in aperto semper. est : nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, illis provisa veniunt ac

familiaria.* Adde Ciceronem (de divin. 1, 86).

Te me] Lege ted aut te te. Gnot. — Particula

ne vacat: te deposco.Vulc.—Lege te te.Vowcw. (sp.

crit. p. 446) —- Nihil profecto facilius, quam lege

semper scribere, ubi scripti sensum non capimus.

Nos vero communem leetionem neutiquam mutamus,

sed syllabas tantum separamus, ut ne sit, quod

alii mae scribunt (v. §. 2); quemadmodum apud

Plautum (in Trinummo 5, 2, 8)* »tu ne« et (in

Curcul. 1. 2. 49)* »tibi me« cet.

quo] Darmstattensis codex quidem causale quod

praebet; sed praefero vulgatam lectionem. Jovem

enim, ut ceteros deos, modo tristem et severum,

modo blandum et benignum fingebant. Hoc igitur

loco invocatur quo numine benignus esse ere

debatur.

temperatio] Ibi glossa : Alludit ad Jovis pla

netae naturam , qui est temperatissimus. • Gaor. —

De Jove planeta quidem superior (§. 17) et inferior

locus (§. 196) conferendi sunt ; sed hoc loeo non

de planeta , verum de Jove ipso sermo est, unde

Martianum potius suspicor respexisse ad Horatü

. (carm. 1 , 12, 14) hos versus ;'

~ — — »qui res hominum ae deorum

Qui mare ac terras , variisque mundum

Temperat horis. • **

pium] Blandum glossae. Libro sextos »Moxque

imitata pium lactea luna diem.* Gnor. — Diffidere

glossae Grotius debebat: nunquam enim pius et blam

dus aequivoca fuerunt. Loco etiam, quem laudat

(§. 888), dies pro Sole, Lunae fratre, positus est,

qui pius sit erga sororem; hic autem Jupiter pius

erga prolem appellatur.

Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Concede proli quo nepotum provehat : *.

Numerum , supernis astra quem vibrant polis; . :

Majae tuumque flagitat pignus sacrum , ' . , , : *

Thalamis jugetur virginis doctissimae. * - •

Sed te parentis cura si stringit pia:

Par est deorum convoces coetum potens;

Connubium ipsa sanciens cum conjuge:

Quo prolis exstent lego supera nuptiae,

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hic postquam Delius conquievit, conversus ad conjugem Jupiter, quid 54

ejus voluntas haberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo

concede proli] Ita distinguo ex patris sententia.

Gnor. — Neque intelligo hanc notam , neque di

stinctionem video ullam, nisi in versu sequente

Sic

enim locum intellige : »0 pium eulmen (pie Jupi

post vocem supermis, quae tamen tollenda.

ter deorum summe), qui jure divùm pater (es),

eoncede proli, quo (ut , §. 24) numerum nepotum

provehat (augeat), quem (numerum) astra vibrant

polis supernis.«

vibrant]. »Numerum astra vibranta poétiee di

ctum est pro indicant , fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quot astra in polis supernis. Poli

autem summum coelum significant , unde locutio

•inter polos recipi*, ut in illo Autilii (itin. 48).

• Inter sidereos Roma recepta polos.« '•

(Palaeogr. crit. III. §. 288). ... |. .'

sed te parentis] Transponendae hae voees •sed

si te- postulante carminis ratione et MS. Gnot. —

Concinunt quidem cum Grotiano codex Basileen

sis, Hugiamus, et ille in libro Norimbergensi lau

datus ; sed minime carminis ratio istam postulat

lectionem, quapropter servavi vulgatam.

coetum deorum] Primus IIomerus, quarto Iliadis

ab initio, deorum cecinit concilium. Secuta poeta

rum turba est, Euripides (Hel. v. 878), Lucilius (I.

p. 186 Bip.), Virgilius (Aen. 10), Ovidius (met. 1,

467), Statius (Theb. 1, 198) Claudianus (Proserp.

3, 6), Apollimaris Sidonius (carm. 7, 38 sequ.

p. 551 Sirm.) cet., quos suo more ridet inter

Graecos Lucianus (deor. concil. T. IX Bip. p. 191.

Jup. trag. VI. p. 228. 229. 259); inter Latinos

Seneca (apocoloc. p. 828 Lips.). Martianus certe,

ut ex sequentibus liquet, eamdem, quae Roma

morum erat, diis tribuit rem publieam, adeo ut ad

normam etiam legum Romanarum ipsos vivere fin

geret (eonf. §. 218). Quod reliquum est, in mar

moribus, quae supersunt, legimus tam •conses

sime quam •eoncilium deorum• (Grut. inser. 9,'

44. 42).

primo] Ediderat Grotius »primo quod ei qui

placiditatem afferre solitus Phoebus orabat quique

etiam a se ejusdem filias eruditas ad parentumi quo

que eonspeetum fecerat subvolare.* Miror anteees

sorum meorum nullum operae pretium duxisse, eor

rupto huic loco aliquantulum lucis afferre ! Etenim

quamvis melior , nunc procedat lectio, postquam

8 Martiani Capellae lib. I. §.54.

quod eam qui placiditatem, afferre solitus Phoebus orabat, quique etiam a

se ejusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum fecerat subvolarc ;

dehinc nuptiis Juno non solita refragari, tunc etiam Cyllenium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

&. gratiam conferebat; accrescebat votis, quod multa, eam Clarius conciliatione

devinxerat— faciendum profecto accelerandumque persuadet, me itidem Cylle

nius Cypridis lactatus illecebris Hermaphrcdito fratrem gignere succensus optaret.

58 Stimulabat paululum Jovem, ne uxoris Cyllenius folibus repigratus somno

codicis Dresdensis ope eam pro ei reposui; tota

tamen periodus multum obscuritatis habet. Equidem

verba sic construo: »primo quod eam (Iunonem)

Phoebus orabat, qui placiditatem afferre solitus,

quique (Phoebus) ejusdem (Junonis) filias (Musas)

a se (Phoebo) eruditas ad parentum (Jovis et Ju

nonis) conspectum subvolare fécerat. « In sequen

tibus singula explicare studebo.

filias] Ejusdem Juuonis filias Musas; quarum

licet vulgo Mnemosyna mater statueretur , tamen

quum Mnemosynam latine Monetam interpretaren

tur (Liv. in Odyss. ap. Prisc. 6 init. Hygin. praef.

p. 10 Munck.), Junonem etiam in illius locum sub

stituisse videntur, quam Monetae eoguomine cul

tam esse constat.

eruditas] Ab Apolline nimirum, qui lyram.

manu tenet, quique Musagetes appellabatur (Orpli.

hymn. 53, 6. Diodor. I , 18., Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 32, p. 927 Gal. Aristid. ia orat..

pro Rhet. contra Plat. III. p. 10. Macrob. somn.

Sc.,2, 3). . . ° . . . ; . f. .

conspectum] Musae enim, ut supra vidimus.

(§. 26), in comitatu Phoebi in coelum adscenderant.

Juno] Vide supra (§. 51). Huic enim (Virg.

Aen. 4, 89) »vincla jugalia curae«, datque (Stat.

Silv. 1. 2. 239) » Juno verenda vincla.< ' . .

wberibus] Laetatum a <Iunone Mercurium esse

tradunt Hyginus (astr. 2, 43. p. 418) et Albricus

(c. XI. ap. Munck. II. p. 518). Lac autem Junonis

Nonnus (38. p. 882 Falk.) appellat iegdv öa§&

puyya rrgonyzjzeugov öáópuaeov. De poculo im

mortalitatis v. infra (§. 141).

matris] Nutricis, quae Plauto •mater qnae mam

mam dedit.« Gnor. — . Non solum Plautus, sed

Virgilius etiam (Aen. 8, 631) vocabulo matris

lioc sensn usus est. Certe Mereurium Juuo ma

terno amore, quasi ipsâ ejus fuerit mater, prose

cuta est. *

Hermaplirodito] Ausonius:(epigr. 100):

»Mercurio genitore satus, genetrice Cytkere, .

Nominis ut mixli , sie corporis Hermaphroditus

Concretus sexu« — — — * *

Fabulam exponunt idem Ausonius (epigr. 69. fo1),

Ovidius (met. 4, 988) et Laurentius Lydus (inens.

Apr., 44. p. 214 Roeth.). Adde. anthologiam;6rae

cam (4, 12, 42. Boscl.). Imaginem quoque videre

licet in monumentis antiquis -(apud Augustin. in

gemmis II. 48. Cayl. III. 28. 29. Pignor. magn.

mat. p. 1 5 in museo Florent. III. 40. 44. Spon.

recherch. 121. mise. 9). . . » - •

stimulabai] Stimulantem cave Junonem intel-*

ligas. Jovem potius cura stimulabat, id quod ex

— iis patet quae sequuntur. Cic. ad Att. 15. 28: »abiit

illud, quod tum me stimulabat.*

Martiani Capellae lib. I. §. 58; 79

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacatione feriatusidis:

cursaro sub praeceptis Jovialibus denegaret.

Philologiae sentio amoro torreri, ejusque studio comparatas: habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis lornatibus fandi niiniam

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aurataque chely ae

doctis fidibus personare. Addo quod celebrat mirabile praestigium elegantianique

pingendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirat.

… -

repigratus] De verbo repigrare non Appulejo

tantum et nostro, sed Saxoni etiam grammatico

familiari adi Stephanium (ad hunc p. 481).

vacatione] Alii libri scripti vocatione habent,

quod ad marginem tam Norimbergensis; quam Li

psiensis libri adnotatum legi.… Sed illud melius ;

vacationem signifieat a nuntii discurrentis officio,

quo aspirare posset Mercurius, si in patris familias

statum pervenisset. ,

quamplures] Grotius quamplurimas; sed prae

statillud, quod e codicibus Reichemauensi, Darm

stattensi et Basileensi recepi.

disciplinas] Hae septem illae sunt artes, quas

infra Philologiae in domum nuptiale (§. 113 not.)

confert Mercurius, quaeque septem libris posterio

ribus traduntur.

barbito] Maud semel a nostro memoratur (§.910.

915) hoe instrumentum musieum (Euripid. Aleest.

548. Athenaeus 14. p. 658. 656 Casaub. Pollux

4, 86. Horat. od. 1, 1, 54 et 5, 26, 4. Ovid. lie

roid. 48, 8. Stephan. ad Saxon. p. 87. Heskin in

Biom. p. 27 ed.0xon.), quod alii ab Anacreonte

inventum (Athen. 4. 77), vetustum alii barbarum--

que origine (Strab. 10. p. 474 Casaub. Athen. 4.°

80) praedieant. $as o • - …

elelj] Mereurium Ovidius (fast. 8, 667) allo

quitur »Laete lyrae pulsa*, atque eumdem appellat .

Ioratius (od. i, 10, 6) •curvae lyrae parentem.•

-*

Sed nota haec ex IIomeri hymmo in Mercnrium.

------ -

Instrumenti hujus musici descriptionem dedit Bu

rette (in Mem. de l'Acad. X. p. 217).…

- doctis fidibus] Enallage pro. »personare fidibus

------

doctum*» ut infra (§. 124), aperitis lucernis a seri

bit, Similia sunt »falx doctae apud Propertium (2,

18» 12)» »docta preces apud Horatium (epist. 2,

15 58), et »docta manna apud Ovidium (art. am.

1, 818. fast. 5, 852. 6, 792). … -->

addo] Exponitur nunc illa Mercurii virtus, quam

Aegyptiorum quoque Mercurio Diodorus (I ;. 16)

tribuit his quidem verbis *»tijç eùgv$ubag %aì

tíc regi rò òétuæ mgemrow6rc t>oegête

μεληθηναι.• … ---------- ---

praestigium] Insueta haec vocis forma in glossa

Graeco-Latina rtgoxâÄvuuoe (Vuleam. thes. utr.

ling. p. 894) et in onomastico (ap. eund. p. 117).

yorteiæ explicatur: in glossa autem Basileensi

ad Martianum »miraeulum, quod praestringit«, so

lemni praestringendi et praestinguendi confusione,

(cf. Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Otto ad eund. de senect. 42 p. 109). Ceterum saris

beriensis (nug. eur. 1, 9. p. 58) »praestigium«, ,

-

inquit, »Mercurius dicitur invenisse — fuitque ma

> 

pingendi] Galenus (Protrept. 5) Mercurium dieit.

2öyov 6e6tâzzv êgy&rjv öë réxvnc oeroeoerc,

et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

gorum peritissimus«, cet. -

Nam illum jam pridem,' ait, 56

-

*.

-

- -

8{) Martiani Capellae lib. I. §. 56.

$.

:57

Totum certe complacitum est, quidquid comit decorem juvenalium gratiarum.

" Se igitur' eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum' primaeva affectione festinans, quum discurrendum esset, totis

noctibus repigriori paululum simularet anomalum. Tunc Juno : Atquin, ait,

ejusdem convenit virginis subire vinculum', quae illum etiam quiescere cu

pientem connivere non perferat. Am vero quisquam est, qui Philologiae se

asserat : pervigilia laborata et lucubrationum perennium nescire pallorem?

fingit : proximos deo liberalium artium professores,

quos sequuntür: pictores, statuarii et id genus;

hos denique alii omnes , qui artes aliquas exer

cent. II&vreç óé, inquit, rtgög töv 9eâv &rro

A$&aeov6ç xotvóv, rq; rrag* aiéroö &tgog rdy

pioerv κειθόμεvov (eonf. Woweri polymath. c. 18

§. 20, pag. 187). ' Quanquam Seneca (epist. 88.

p. 867 Lips.): »Non adducor« inquit »ut in nume

ram liberalium artium pictores recipiam, non magis

quam statuarios, aut marmorarios, aut ceteros lu

xuriae ministros. • -

signifex] Cortius in Guelferbytano codice legit

signifer et ita etiam in Hagiano scriptum vidi; sed

lioe librariorum errori tribuendum esse facile appa

ret. Nostra quoque lectio corrigenda visa est Ou

dendorpió (ad Appul. II. p. 93), qui duobus verbis

sublatis legi vult: •quum vivos etiam vultus aeri

aut marmori signifex inspirata ; sed vide, an sic

forsan 6xoreivöc 'noster intelligi possit: »Quum

signifex Mereurius aeris aut marmoris animator

vivos etiam valtus inspirat» (nempe aeri et mar

mori, quod facillime smpplebitur). Dixerat et Ap

pulejus (met. 11. p. 789 Oud.) »simnlaera spirantiae ,

et Martialis (7, 84, 2); - .**

»Spirat et arguta pieta tabella manu.«

Ceterum vel male imitatus' est noster duos Vir

gilii (Aen. 6, 840) versus lios ;

» Excudent alii spirantia mollius aera,

Credo equidem vivos dwceni de marmore vultus • j

vel certe legerat quae Graecus ille poëta (in am

diol. 4, 7) sic àyàÀpuata £aoev larga profudit

manu.

juvenalium] Grotius juvenalem , alii juvenilem,

eodex Dresdensis juvenilium ; Oudendorpius antem

(ad Appulej. I. 725) ex libris seriptis Leidensibas

ut supra (§. 8) juvenalium, id quod Bongarsius

etiam apud Waltliardum,

Cantabrigiensis et Darmstattensis codices habent.

ideirco] Ita Reiclienauensis codex. Aures eerte

offendit iecireo , quod Grotius edidit.'

repigrior] Grotius ediderat quidem repigritior,

Britannieus praeterea,

emendavit autem repigratior. Quem qui sequi vo

luerit, praesidium habebit in voee repigratus, qua

superius (§. 54) noster utitur ; tamen quum hoc

loeo in nullo codiee legatur, equidem repigrior,

quòd Vossianus codex praebet (Arntzenius mise.

p. 206) substitui, quamdoquidem compositum hoe

e simplici pigrior defendi et explicari potest quasi

e diligenti deinde pigrior factus. Basileensis qno

que codex a prima manu quidem repigritior habebat,

sed correctum postea et repositum est repigrior.

*' amomalum] Inaequalem. Anomala dieuntur

signa, quando pro latitudiae Zodiaci vagantur mee

lineam naturalem sui eursus peragunt. Vulcan. et

ab eo Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorat

(conf. §. 328), in genere nimirum declinans a re

gula , hic declinans ab offieio.

* pervigilia] »Laborata pervigilia* primo adspectu

Martiani Capellae lib. I. §. 57. 8I

Quae autem noctibus umiversis coelum, freta, tartarumque discutere, ac de

orum omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transire, quae textum

mundi, circulorumque volumina, vel orbiculata parallela, vel obliqua decus

sata polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

offensionem praebent. At si figurarum memineris,

quibus noster studiosissime utitur, videbis hypallagen

pro »a pervigili Philologia laborata.« Ita enim supra

(§. 22) de ea dixerat: »Pervigil immodico penetrans

arcana labore«; et infra (§. 124) •vigil ejus cura«,

atque (§. 58) ineessabilis labor memoratur, deinde

etiam (§. 145) per prosopopoeiam Labor Philologiae

•pedisequus ejusque alumnus« dicitur. Alios si per

lustrare volueris poëtas, videbis Ovidium (trist. 2,

14) »vigilatorum laborum« dixisse, ac Claudianum,

qui saepe Martiano exemplo fuit, (bell. Get. 560)

•pervigil labor.« Sed quid multa? Statius (Theb.

1, 341) sieut noster »laborata vita« seripsit, vir

gilius (Aen. 1, 639) »laboratae vestes«, Quinetilia

nus (2, 5. 6. p. 269 Spald.) •laboratam studio

actionem« ete.

pallorem] Legisse videtur hunc Persii (8, 62)

e$t ;

•4t te noeturnis juvat inpalleseere ehartis.•

coelum, freta] Ita Hermes (in Stob. ecl. 1, 80,

8. p. 760 Heer) : »Homo siquidem amimal est di

vinum, nec est eum terrenis brutis, sed cum diis

eoelestibus comparandus. Quin imo, si aadendum

est verum fateri, homo verus , vel coelieolis est

praestantior, vel saltem pari sorte potitur. Nullus

enim eoelitum descendit ad terram, eoeli limitem

deserens ; liomo autem ascendit ad eoelum, illud

que metitur: nec eum fugit, quae ima sunt, quaeve

sublimia, ac reliqua omnia diligenter inquirit, quod

que majus est, terram quidem haud dimittens in

eoelum attollitur; tam ampla est humanae naturae

potestas.« _ . • ' •

-. . .:. : ... -. - i.

diseutere] An discurrere, quia subnectit trans

ire ? Gnor. — Praestat recepta lectio, quae etiam

veterum librorum auctoritate firmatur. Discutere

est eogitando inquirere. Goez. — Posterius probo

non obstante Darmstattensis codicis lectione dis

eurrere.

* textum mundi] Id est juncturam sive maclii

nam. Vulc. — Similiter Appulejus (de deo Soer.

p. 140 Oud.) »texta corporum« seripsit. -*

obliqua] Loeus mecastor luxatus. Sic sano : »ob

lique decussatos polos et climata. « Decussare pro di

videre usitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

ex MS. lituris restituo. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tamen hic vetus: agnoscit enim eum glossa

Isidori, in qua invenio : »Polose, alte. Polosas,

altas.« Gaot.—Quod saepe animadverti criticos, qui

locum, quem non intelligunt, sanare sibi videntur,

auctorem non semper totum ante oculos habere;

hoc etiam im Grotio nunc reprehendendum est.

Equidem nihil muto; nam si quid video, ex astre

nomia, quae infra (libro octavo) docetur, satis huic

loco lucis affulget. Philologiam enim solere moster

dieit numerare circulorum volumina vel orbieulata

parallela (circuli sunt paralleli de quibus §. 817),

vel obliqua (cireuli obliqui §. 828), deeussata (ci*

euli, qui colluris decussantur §. 893), polos (v.

§. 818. 846. 847), limmata (spatia inter cireulos

§. 837), axiumque vertigines (§. 818. 816. quib.

add. §. 201). Grotii igitur in codice lituras, e qui

bus locum, mihi quidem non obscurum, emenda

turus erat, neutiquam curo.

* • . decussatâ] Sic scripsi pro decusata, quia Mar

892 Martiani Capellae lib. I. §. 57.

multitudine numerare, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectione con

suevit, quoties deos super ejusdem coactione instantiaquei conquestos, quum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio, quiescentes ad se venire inaudita

• *

tianus ipse infra (§. 208) recte decussare. Cortius

ad marginem libri Norimbergensis' legit: » obliqua

decussat polos elimat.« Cui leetioni non solum

obstat tertia verbi persona inter infinitos modos; ve

rum verborum etiam sensus, siquidem illa decussatio

ipsa Philologiae neutiquam tribui potuit, sed rei

tantum cognitio. Decussatio autem est crucis in

star perseeatio, unde agrimensoribus lapis decus

satus est, qui cruce signatus: licet lii decus cum

decussis confundant.- Plura de hac voce dabunt Ri

galtius (ad rei agrar. auct. p. 500. Goes) et Can

gius (ad voe. Decuria). Martianus igitur hoc loeo

<lirectionem descripsit, qua circuli illi sese perse

cent (eonf. et not. ad §. 88). Atque pro enormi

sua eruditione forsan ad Platonem etiam respexit,

qui (in Tim. p. 36 Stepll.) orbium coelestium eur

sus in speciem Graecae literae X sese persecare

docuit. De voce polose pro alte vel prope polos conf.

Cangium. • . .

linmata] Limma Maerobius quidem (somn. Scip.

2, 1, f.) explieat semitonium: sed nostro spatium

est inter orbes coelestes , siquidem et tonos. et he

mitonios pro spatiis usurpat (§. 169. 171. 181.

489. £04. 496 - 198). Sed conf. superiorem no

tam (ad §. 11). : : : * -

Pkilologia] Sie; non Philologiae legendum esse

patet et codieibus Monacensibus ( C.D.E. G.), Bri

tannico, Bodlejano primo, Hugiano, et teste Arnt

zenio (misc. p.206) etiam Vossiano. -

graeilenta affectione] Sic seripsi e eod. Dresd.

pro Grotiano adfixione. Intellige tantam Pliilulogiae

affectionem , ut graeilis inde faeta esset. Paulo

* *. •••••- - •*

otiam snperius de ejus vigiliis et lucubrationum

perennium pallore sermo erat. Tales figurae nostro

faumiliares sunt. Sie infra (§. 440), postquam inter

divos recepta Philologia, »graeilenta ejus perit ma

cies« (conf. §. 109 et Wellejum Paterculum $, 47,

2. p. 114 ibique Burm.)

coactione] Unde supra (§. 22) de Pliilologia:

adus habet ista deos urgens in jussa coactos.«

instantiaque] Grotius constantia ; Cortius iu

Guelferbytano .. codice legit hiantia, quod glossa

addita explicat desiderio. Secutus equidem sum

codices Dresdensem, Cantabrigiensem, Basileensem,

atque Bongarsii, qui omnes instantiaque habent:

itaque correctum etiam in Britannieo ac Mona

eensi (G).

concubiae] Quod jam Grotio suboluerat substi

tuendum esse ei, quod in editis erat, connubiae,

optimi confirmarunt codices Basileensis, Darmstat

tensis, Bongarsianus, vetustissimus Seriverii (ap.

Oudend. ad Appulej. I. p. 151), et Vossianus (ap.

Arntzen. in misc. p, 306). De voee conferendus

Nonius Marcellus (p. 91). Diei enim divisio docente

Macrobio, (Saturn. 1, 5) haee erat: »Primum tem

pus dicebatur mediae noctis inclinatio, deinde gal

licinium>inde eomtiemum quum et galli conticeseunt,

deinde dilueulum , inde mane, deinde de mane ad

meridiem , hoc est ad medium diei, inde jam voea

tur:tempus, occiduum, et mox suprema tempestas,

4einde vespera, deinde concubia , et inde intem

pesta. Haee », inquit, est diei civilis a Romanis ob

$ervata divisio.* Addit deinde ad majorem sibi de

voce concubia conciliandam fidem quosdam Ennii

versus. Eadem fere apud Appulejum (metam. 9.

p. 18 Oud.) reperies.

Martiani Capellae lib. I. §. 58. 85

quadam obsecratione compelleret? Tam vero abest, ut sub hac possit pi- 58

grescere intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pennis

extramumdanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differantur

nuptiae, quum pro sola Atlantiadae solertia duos pervigiles repromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jovi, acclinatis ejus

auribus intimaret, de quodam purgatioris vibratiorisque luminis loco allapsa .

obsecratione] Barthius (advers. p. 1242) de ma

gia intelligit, sed diversis modis interpretari hoc

verbum possumus. Poëtas forsan noster innuit, qui

áeos Musasque saepe advoeant, ut sibi adesse ve

lint. At solutae etiam orationis auctores deos in

auxilium vocasse testis nobis Varro est (de R. R.

4, 4, 4 et 7. p. 144 Gesn.). Praeterea qui mythos tra

ctant philologi semper deos in scenam produeunt.

tam] Unus tantum eodex Monaeensis (0) tamen

praebet, Hugianus jam, nullus autem tantum.

Niliil tamen mutare ausus sum.

intricari] Retardari. Tricae enim dicuntur im

pedimenta gressuum. Vclcax. — Vide Nonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f) »intrieari Chrysippus«

dicitur, id est, laqueis sese implieare.

pennis] Respexisse videtur Graecum aerepo$v

et dvoerrtegoév, quod, ut Beekius ait (ad Aristoph.

Aves 1444), proprie est alas addere , sed tropice

excitare aliquem ad agendum, ad suscipiendum ali

quid. Respexit etiam forsitam Platonem (Phaedr.

p. 231 Stepl). * • • •,

extramundanas] Uno verbo. Sie et alibi, et

uliramundanus. Usitata haec Aftis. Gnor. — Confer

inferiora (§. 185. 910) et Appulejum (I. p. 204

' ond.). E Neo-Platonicorum doctrina haee expli

eanda sunt, sicut et infra (§. 202) deus ille »em

prico mundo gáudens. Lätine enim reddit Grae

eum àregxá6μιov , quo Jamblichus et Sallustius

philosoplius utuntur duo deorum genera distinguen

tes: ôztegxo6μῖovç et éyxo6uiovc, ut Sallustius

(6, p. 28 Gal.), sive ut Jamblielius (8, 8, p. 103)

rreguxó6μiovc.

differantur nuptiae] Ita codex Dresdensis. Apud

Grotium vox nuptiae negligenter omissa, quum

tamen in anterioribus editionibus exstaret.

Atlantiadae] Grotius edidit Athlantidae, quod

corrigendum erat e Martiano ipso (§. 726).

- - : pervigiles] Ita reposui Monacensium codicum

(B. D. E.) auctoritate pro Grotiano vigiles. Pliilo

logia etiam smpra (§. 92) »pervigil immodico pene

trans areama labore« dicebatur.

elatiori] Male in Vossiano codice (Arntzen.

mise. p. 206) et in libro Norimbergensi legitur

alacriori. Junone enim elatior Jupiter, id quod

paulo post repetit. Ovidius (met. 1, 178) de Jove :

»Celsior ipse loeo, sceptroque innixus eburno.«

Augustinus (de civ. dei 4, 10) » Jovem esse aethe

rem, Junonem aërem, junetos quidem, sed alterum

superius, alterum inferius.« (Conf. §. 66 not.).

intimaret] Vox est posteriorum seculorum. Gnor.

— Non noster tantum saepissime ea utitur (§. 810.

587. 724. 727. 745 f. 867. '065) sed Ammianus

etiain, Solinus, Prudentius, Arnobius, Tertullia

•nus, alii (eonf. Elmenhorst. ad Arnob. p. 172. et

-doct. interpr. Spartiani ad Pese. Nigr. 7, et ad

Capitol. Ver. 4).

- - purgatiori] E Diodoro haee hansisse videtus.

: Ille enim (1, 12) aereia (melius aetherem) Athe

nam appellatam Jovisque filiam et virginem pnta

tam esse tradit, ideo quod aër suapte natura cor

- 11 *

84 Martiani Capellae lib. I. §. 39.

sensim Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali inhaerere,

supervolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam quum

Jupiter, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic

exorsus est: O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugenae,

ruptioni non obnoxius sit et summum universi mundi

locum occupet ; unde etiam fabulam originem tra

xisse, e Jovis vertice illam natam esse (Strab. 14.

p. 688. 667 ; 16. p. 744). Clarius etiam Augusti

nus (4, 10) Minervam aetheris partem superiorem

tenere, ideoque a poëtis originem ejus de Jovis

capite esse fictam (add. eund. 7, 16). Nostro eadem

»Celsior una Jove flammantis circulus aethrae«

(§. 568) appellatur. Seneca (de ira 3, 6. p. 44

Lips.): »Pars superior mundi et ordinatior ac pro

pinqua sideribus nec in nubem cogitur, nec in

nubem cogitur, nec in tempestatem impellitur, nee

versatur in turbinem : omni tumultu caret, inferiora

fulminant. «

allapsa] Legerat illud Ovidii (met. 5, 101).

— — — »superas delapsa per auras

Pallas adest.«

Sed et allabi Virtutem et Voluptatem ad Scipionem

finxerat Silius (18, 21).

Pallas] Ut trias compleretur, Minerva addenda

erat. Veteres enim solebant Jovem, Junonem et

Minervam jungere (Pausan. 10, 8, 1. Cic. in Verr.

8, 14. Liv. 6, 16. Dio Cass. p. 688 Reim. Dion.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid. fast. 8, 231. Maeroh.

Sat. 3, 4. et inseript. ap. Fuchs. in hist. Mogunt. I.

20). »Prudentes Etruseae disciplinae ajunt«, inquit

Servius (ad. Aen. I. 428), »apud conditores Etrus

earum urbium non putatas justas urbes fuisse in

quibus non tres portae essent dedicatae et votivae,

et tot templa, Jovis , Junonis, Minervae. • Sie

Romae etiam in Capitolio (cf. eund. ad Aen. 2, 228),

ubi ad Jovis epulum ipse in lectum, Juno autem

et Minerva iu sellas invitabantur (Valer. Max. 8,

de matrim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (re

gione 8) retulit: »In templo Jovis optimi maximi

erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Miner

vae, laevum Junonis.« »Nec defuerunt, Arnobius

(5. p. 125) inquit, •qui scriberent, Jovem, Juno

nem , Minervamque penates existere, sine quibus

vivere ac sapere nequeamus, et qui penitus nos

regant calore ac spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

eadem Macrobius (I. laud.) explanat. Tertullianns

(ad nation. 2, 12) e Varrone repetit, antiquissimos

hos esse deorum. Adde Valerium Maximum (8, 10.

p. 817 Torr.).

-

vertici Joviali] Arnobius (5. p. 118, add. 4.

p. 137) »Minervam aetherium verticem esse « scribit

» et summitatis ipsius summam. « Macrobius (Saturn.

3, 4) iisdem fere verbis »Minervam summum aethe

ris esse cacumen« tradit, alioque loco (1, 17 f.) ;

»Porpliyrius testatura, inquit, »Minervam esse vir

tutem Solis, quae humanis mentibus prudentiam

subministret. Nam ideo haec dea Jovis capite pro

gnata memoratur, id est, de summa aetheris parte

edita, unde origo Solis est.« Unde Ovidius (fast.

6, 497). • aetheream deam • eam appellat. Adde

Cornutum (20. p. 488. Gal). Eodem spectat in

proxime sequentibus • sublimior suggestus«; aether

enim summum omnium, quem deus, ut Ovidius

ait (met. M. 67);

— — »superimposuit liquidum et gravitate ca

rentem

4ethera, nec quidquam terrenae faecis habentem.•

est] Supplevi hoc e Darmstattensi codice.

3 Martiani Capellae lib. I. §. 59. 85

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis non

erat formare consilium, seu consensus noster me mutilus videretur approperas:

moveris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pedisequis.

Par est igitur ipsa praesertim decernas, quidquid de ejus connubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto submissior, ac virginalis pudoris rubore

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

pars melior] Quippe Jovis e capite prognata.

Sic Platoni (Crat. p. 407 Steph.) nomen 'A%jvm,

quasi ; 3eovém, $ic vörötc erat. Observat Faber

(ad Apollodor. p. 164): »quod de nativitate Palladis

ad- oram fluvii Tritonis scribunt nugae sunt. TQvroe

vox est Aeolica, quae caput significabat.* Scho

iiastes Aristophanis (Nubb. 988) id firmabit. Et

quamvis Horatius (carm. 1, 12, 19) seeundum post

Jovem ei tribuat locum, noster tamen infra (§. 867.

868) eam »ingenium mundi, prudentiam sacram

Tonantis• appellat, quae sit •eelsior una Jove.*

Ovidius etymon nominis captae (eapitae) ita (in

fast. 3, 837) investigatw . . .

~Nominis in dubio causa est: capitale vocamus

Ingenium sollers * ingeniosa dea est.

aen quia de eapitis fertur sine matre paterni

Pertice eum clypeo prosiluisse suo.

Unde alii etiam (Cornutus 90 p. 184 Gal. et Ful

geat. mytli. 2, 2) Minervam ideo de Jovis vertice

natam esse dicunt, quia ingenium positum sit in

eerebro. Valerius Flaceus (4, 842) eam Jovis ap

pellat optimam prolem. Praeterea ad dietionem quod

attinet, in memoriam nobis revocantur illa Virgilii

(georg. 2, 40) »famae pars maxuma nostrae«, vel

semis illius apud Gallum (1, 8): »periit pars maxima

nostri», vel Rutilii (itin. 493): »nostrae pars maxima

mentis.« Adde Juvenalem (18, 133).

eonsilium] Minerva enim ipsa apud Homerum

(Od. 8, 298) • £y6} δ* έν πά6. $eoi6t, inquit,

Mijrt re •28opuat.« — Atlienis autem Antiphon

(orat. pro Choreuta e. 48) tradit: ȣv ǝtqj tq;

Aeov2evtngiq» 4uàç ßov%aiov xoei 'A9rvàç ßov

λαίας ίεgöv. 86rt xoei ei6u6vreg oi ßovksvrai

aegoce$$ovroet. • Memoratu digna praeterea sunt,

quae ex Orphici recentioris cujusdam doctrina Sui

das (h. v. p. 740) tradit, nempe » summum aetherem

omnium antiquissimum esse, quo rupto lumen terram

illustrasse, quod nominari ßov%fjv, φός, ζωήν.•

mutilus] Vossianus eodex inutilis , quod non

spernendum est. Anxtz. (misc. p.806)—Mihi tameu

praeferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

dixerat, Palladem partem Jovis esse meliorem ;

hac igitur parte deficiente totum mutilum esse se

quebatur.

incessabilis] I. e. continuus. Fulgentius* •publi

cae incessabiliter vexantur actiones.« Et Capella

libro nono: »Superum incessabiliter pectorum arcana

tenuerunt.« Goez.

peplo] De Palladis peplo passim auctores, et

Servius ad illud Aeneidos (1, 480);

~Crinibus Iliades passis peplumque ferebant.•

De peplo Minervae mpud Athenienses conf. Meurs.

lectt. Att. II. 12 et Boeckliius de trag. gr. prine.

p. 192. Jam apud Homerum (Il. 6, 275) peplum

86 Martiani Capellae lib. I. §. 40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consulitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis officia manere cuperet semper intactam. Dedi

gnabatur praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut neque de ulla commixtione progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithmetica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum

minere offertur. At ibi vestis est, ut plerumque

apud antiquos ; noster pro velo accipere videtur, ut

haud scio an etiam Claudianus (de nupt. Hon. 125):

»Et crines festina ligat , peplumque fluentem

Allevat et blando spirantem numine cestom

Cingitur« cet.

Arithmetieoe] Arithmetica teste ézrr&c Palladi

•omparatur, quod ex nullo numero duplieato con

flata sit, neque ex ea duplicata nascatur numerus,

qui sit intra deeadem, quemadmodum Pallas omnis

copulae virilis ipsa expers est, et sine copula pro

ereata. Sie infra ad Palladem :

— — — — »'Errzëc in numeris« — —

et in Arithm. ad Heptada: »Quae quod maturae opera

sine foeturarum contagiome conformaris, inter deos

Tritoniae virginis voeabulum possedisti. « Macrobius

de Heptadat »Hue autem numero, hoc est septe

nario (Glossema), adeo opinio virginitatis inolevit,

ut Pallas quoque vocitetur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda erant , ea in palae

ographia eritie jam congessi (P. III. §. 244—987).

Conferendus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem neque gignere, neque gigni septenarius

numerus dieitur, de primo numerorum ordine in

telligendum est, quem primum versum noster (§. 243

seqq.) appellat, in quo nullus est numerus, eujus

multiplicatione septenarius gignatur quemve multi

plieando ex se gignat.

ipsa proereare] Editi: »ipsa procreari«; Dres

densis codex » ipsam procreare« ; plurimi autem co

dices, Leidensis (Munck. ad Hygin. p. 19), Mona

censes (B. C. D. E. G.), Basileensis, Darmstattensis,

Britannicus, Cantabrigiensis, et ille etiam, quo

Cortius usus est, »ipsa proereare. « Pendet nimi

rum primus casus ipsa a verbo momstretur.

ae tunc] Pro Grotiano at tunc , Basileensis,

Guelferbytamns, Darmstattensis, Reichenauensis, et

qui ad Norimbergensis libri marginem laudatur.

septem radiorum] Hae corona perfecta seientia

septem artium designatur. Pallas autem summae

sapientiae figuram tenet : Philologia typus est ra

tionis : Mercurius symbolum sermonis. Plerumque

ergo dum philosopli posthabita ratione cultui ser

monis insistunt et minus inquirendae veritatis stu

dium gerunt, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quaeque solet rationis curam, non verborum gerere,

fugere videtur. Qua fugiente corona septem radio

rum aperitur, qnia, quum sapientia verborum orna

tam megligit, septem liberalium artium scientia de

monstratur. Nom ergo detrectat Pallas nuptias Mer

curii et Philologiae; sed interesse recusat, quia

sapientes debent quidem faeundiae et eloquentiae

studere, plus tamen inquirendae veritati operam

dare. Vulc. — Verum vidisse virum doctum affir

mare nolim : qnamquam Laurentius Lydus (mense

Apr. 46 p. 222 Roeth.): ö öë 6r€¢oevog ve$su$

zzrroc δείypu& £6tv. Hoc solum certum, numerum

septenarium a nostro tam Minervae quam virginitati

(§. 758), pudori igitur virginali, tribui. Praeterea non

reticendum, in Virginis, signi coelestis, veste itidem

septem esse stellas, (Hygin. astr. 3, 24. p. 448.

Munck.) et in concilio deorum aLuciano(18. p. 192)

Martiani. Capellae lib. I. §. 40. 87

-

coronam solivaga virginitas renudavit, me futurarum causis et copulis in

tere88et.

deos maritos dearumque grandaevas in haec decernenda conduci.

Quia tamen ejus optaverat Jupiter exegeratque consilium, suadet

Quippo

convenirc Cyllenio, ut pro officiorum , praemiis potissimorum: favor coelitum

ejus vincla sanciret. Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque mupturam deo convenire non posse,

nisi super sematus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadente

Tritonia, regum conjugum uterque consenlit.

etiam fingi septem quaesitores (èrvyvópovoeg) e

majoribus deis eligendos.

renudavit] Pariter Claudianus Minervam »€or

gonos ora revelare« (de raptu Pros. 2, 203) et

•praetentas aperire eristas« (228) finxit. Attamen

vide ne potius praegnanter dictum sit pro »detraxit,

deposuit coronam«, adeo ut nudum ejus eaput appa

reret neque corona virginalis deliberationibus de

matrimonio interesset.

futurarum] Se. nuptiarum. Vulc. — Lege fu

turorum aut futurarum rerum. Gnor. — Sed re

eepta veterum editionum leetio non sollicitanda est;

subintelligendum enim muptiarum. Goez.

maritos] In MS. deos maris, optime. Grot. —

Haud approbandum. Licet enim Grotio facile com

cedamus, e meglecta pronuntiatione literae E seribi

potuisse maris pro mares, nexus tamen orationis,

quandoquidem de matrimonio agitur, vocem maritos

poseere videtur, quam reliqui omnes libri habent.

Temere igitur Goezius deos maris in contextum

recepit.

coetu deorum] Suaserat id (§. 55) jam Apollo.

super] Hoc est de consulto senatus, Phronesis

eaim, mater Philologiae, mortalis fingitur fuisse,

ideoque et Philologia mortalis. Vulc.— Legendum

»superi S. C.« Infra enim sic loquitur, et in Geo

metria •coelestis S. C.« dixit. Gaor. — Ista quam

Ac mox Jovis scriba prao

vis infra (§. 96. 676) legantur, hoc tamen loeo

omnes libri, tam editi, quam seripti, super habent.

Quo magis Goezium in eo reprehendimus, quod

in textum intrusit superi, praesertim quum altera

et constans lectio nullo negotio defendi possit, modo

illud super pro adverbio accipiamus. Primum enim

agitur de eo quod fieri Joviali decreto debeat, de

inde vero additur, quid insuper senatus consulto

confirmari necesse sit. Super enim pro insuper vel

ab optimis scriptoribus poni testis est Ovidius (met.

12, 206);

— » Dederatque super, ne saueius ullis

Vulneribus fieri ferrove oeeumbere posset. «

regum] Hie rex (uterque) poni pro rege et re

gina reete monet Muneker. ad Hygin. fab. 189; adde

notas ad Livium I. 29. Notandum vero, quod in

Vossiano illud eonjugum , ut saepe, scribitur com

jugium. Aaxrz. (mise. p. 206) — Jnpiter nimiruin

8«6tze$c(Pausan. 9, 59, 3. 4. Arrian. 5, 8. p. 187.

Raph.) sive rex (Virg. Cir. 820. Aen. 2, 648, 10.

112. 0vid. fast. 5, 554. Sil. 5, 27) appellabatur,

pariter atque Juno regina (Aen. i, 46. 7, 875.

620. Ovid. 6, 57. Sil. 7, 78. Plaut. Cist. 2, 1, 57.

Cic. in Verr. 5, 72. Liv. 8, 21. 27, 57. Arnob. 4.

p. 144. Victor urb. region. i5) id quod in lapidum

etiam titulis observatur (Grut. 4, 7. 8, 12. 8, 5—6.

7, 1 seqq. 24, 6.-7. 23, 8.-1065,4. 1063, 4,

4!

88 Martiani Capellae lib. I. §. 41.

42

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque senawores

deorum, qui penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum coeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc etiam

$. 7. Fuchs Mog. I. p. 6. 11. 20. 22. 28. 26. 30.

II. p. 1. 252. 266. 408; eonf. infra §. 68).

scriba] Constat Parcas esse exceptrices et ar

earias Jovis. VulcAN. — E sequentibus hoc quidem

patet; sed scriba liic singulari numero profertur;

nisi ita accipere volumus, ut supra (ad §. 5 in

nota) legimus de Parcis* »una scribit.« Ceterum

Grotius, licet observasset lectionem in voce scriba

variare, edidit tamen scribae, et sic cum aliis Arn

tzenius quoque (misc. p. 207 f.) legit; Oudendor

pius contra (ad Appulej. I. p. 202) e codice prae

bet scriba aeque ac Hugianus codex, quod eo ma

gis praetuli, quo' eertius infra (§. 708) similiter

legitur »Geometria praecipitur. • Eadem verborum

constructio est in jubetur et jussitur apud Catonem

(de R. It. 24, 1. p. 32 Gesn.).

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu

nomen illud aecipias, quo res divina penatibus ab

hominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii

sunt intimi. Iuterpretatio petenda ex hisce Arnobii

(L. 3. p. 125) verbis est: »Nigidius — exponit,

disciplinas Etruscas sequens, genera esse Penatium

quatuor, et esse Jovis ex his alios , alios Neptuni,

inferiorum tertios, mortalium hominum quartos;

inexplicabile nescio quid dicens. • Sed vide Cam

deni praelect. acad. p. 604 sequ. et Mülleri Etrusc.

II, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur

in prima coeli regione.

secretum] Haec quoque ex Arnobio explicanda,

cujus verba (L. 5. p. 125) haec sunt: »Varro, qui

$unt introrsus atque in intimis peneiralibus coeli,

deos esse censet quos loquimur, nec eorum mume

rum , nec nomina sciri. Hos Consentes et Compli

ces Etrusci ajunt et nominamt.* Iidem esse viden

tur quos Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 718 Lips.)

•deos superiores et involutos« vocat.

eis] Ita omnes fere, Basileensis, Darmstat

tensis, Monacenses (B. C. D. E.), Bodlejanus pri

mus, Britannicus, Cantabrigiensis, et in margine a

Grotio laudati codices. Male vulgo ejus.

comsensione] Meminit Arnobius deornm Con

sentium et alii. IIue forte pertinet antiqua inseriptio

Spoletana: »Consentio deorum Mariana Sozomene

imperio fecit. • Gnor. — Ipsis »Diis Consentibus•

duas dicatas invenies apud Gruterum (p. 3). Quos

Martianus a consensione appellatos censet, alii a

consulendo (Voss. Etymol. l. lat. p. 154), alii quasi

6vvövrec a cum et esse, nt praesentes a prae et

esse; cf. Mülleri Etruse. T. II, p. 81, qui Arnobii

quoque loco (III. extr.) utitur. Praeterea observan

dum, Martianum Consentes distinguere a »bis semis

collegis Jovis« , quos plerique ipso illo nomine in

signiunt.

Wulcanum Jovialem] Haud scio 'am praeter

Martianum nemo quisquam ejus meminerit. Sed

facile intelligitur distingui hunc deum ab illo sine

patre nato, de quo infra (§. 87). Jovialis 3enim

Vulcanus patre Jove (Homeri II. 1, 878. Apollodor.

1, 5, 6. Cornut. p. 181 Gal.) sive Aethere (Cic.

N. D. 5, 21), qui idem est, procreatus erat. Cog

nomen praeterea illud aliis etiam diis tribuitur;

ita Joviam Venerem (Grut. inscr. 89, 8), Jovialem

Martiani : Capellae lib. I. §. 42. 89

ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Jovis, qui bisseni cum eodem ~ •

Touante mumerantur, quosque distichon complectitur Enniamum :

-

-

l . . :'■'' ..;

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,

Mercurius, Jovi', Neptunus , Vulcanus, Apollo.

Genium (Arnob. 5. p. 125. 128) et Jovium Hereu

lem (Grut. 18, 4) inscriptiones produnt.

rogarentur] Invitarentur, advocarentur, proprie

ad eoenam. Apulej. met. Lib. 1 : Itogat te inquit.

Grot.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plautus (Epidic,

8, 1. 4);

»Si undecim deos praeter sese secum adducat

dupiter«

et Ovidius (met. 6, 72):

»lBis sex eoelestes medio Jove sedibus altis ,

Aeugusta gravitate sedent« — — — — —

Plato quoque (in Phaedro p. 246 Steph.) Jove pri

mo nominato addit •τό δ'ίπεται 6rgaru& $sιόν

re xai 6audivóv κατά άνόexa puéem zexo6un

puévm. « Infra noster iterum (§. 914) »bissena nu

minas laudat eaque Hetruscorum esse observat,

qui quidem locus eorum theologiam illustrans probe

motandus. Aegyptiorum duodecim deorum jam me

minit Herodotus (2, 4), in quibus tamen Hereulem

(Aegyptiaenm) fuisse (2, 45) dicit. Graeeorum duo

decim deos memorant Plato (de legib. 8. p. 745

Steph.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pin

darus (Olymp. 11, 81), Strabo: (15. p. 608. 69:a

Casaub.), et Pausanias (1, 5, 9. 4, 40, 2. et 8,

28, 5). Quibuseum conferre licet Plinium (38, 40,

56). Sed memoratu omnino digna sunt, quibus

Sallustius philosophus duodecim illos distinguit.

Sic enim docet (e. 6. p. 284 Gal): »mundum eft.

ciunt Jupiter, Neptunus, Vuleanns; animant Ceres,

$uno, Diana; adaptant Apollo, Venus, Mercurius;

custodiunt Vesta, Pallas, Mars.«

- - - - • * .*• . • • • • • • •,

Ceres] In Vossiano legitur Ceresque; sed male

illud que intrusum, est a librario nesciente primam

in Diana recte produci, ut docuit Heinsius (ad

Ovidii met. 8, 585), ubi eadem ratione peccatum

est. Anxtz. (misc. p. 208) — E nominis nempe

origine prima syllaba producenda; quam quidem

originem qui ignorarunt, eam: eorripuerunt , ut in

multis aliis , praeter Vossianum, codicibus, Bon*

garsii, Britannico, Cantabrigiensi, Guelferbytano,

Basileensi et Dresdensi fecerunt. ;,, v, ,. ,..,..; ,,

Jovi'] Alii Jupiter. Quo factum est, ut scho

liastae ad hosce versus haesitando deliherarent quo

modo legendum esset ut versuum numerus con

staret. Ita glossa Monacensis (E). legi vult Neptu

mus , additque »aliter scandit, non potest.« Vulca

nius autem haec adnotat: «Sciolus aliquis reposuit

<Jupiter , omnemque versus rationem sustulit. Le

gendum itaque est Jovis ,. sed nominandi casu, ut

veteres id nomen usurpabant,; In scansione autem

eliditur ultima litera S, more Enniano, et constat

versus.« Laudare etiam poterat Lucilium (v. Gorall. .

ad Albinovan. eleg. 1', 25. p. 7)... Edidit quidem

Grotius Jupiter; sed codicem, quo usns est, ha

bnisse Jovis ex addita, eolligo, nota, , qua scripsit:

» Jovis. Citantur hi versus et ab Apulejo. Nomi

natiwum Jovis inter recentiores et Hyginus usurpat: «

Unde patet illud Jupiter vitio vel amanuensis vel

typographi tribuendum esse : quod tamen non ad

wertit Walthardus in repetita Martiani editione.

Onuplirius Panvinius (de luí. Circens, 2, 2. in Graev.

tliesaur. X. p. 588) et Vossius (v. Burmanni antliol.

Lat. I. p. 1) apud nostrum legendum Jovi? esse

12

90 Martiani Capellae lib. I. §. 45.

45 Item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post hos quam

plures alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absque

c - '

probe observarunt. Nam ita etiam Appulejus (de

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Martiano

saepe exscriptum esse quilibet videbit, qui ntrum

que legerit. Sed multo etiam magis scire refert,

quo pacto Ennius ipse versum: illum • scripserit.

Hunc Jovi* scripsisse Ludovicus Vives (ad Augu

stin. de civ. dei 4, 25) testatur, cujus auctoritas

eo major esse debet, quo certius constat (vid. ad

Aug. 2, 21. et Fabric. bibl. Lat. 4, 1. p. 29 Ern.)

Ennii eum editionem molitum esse. Omnibus igitur

illis perpensis eo adductus sum, ut Jovi' in textum

reciperem. (Conf. Cnp. in Harpoer. p. 69. Reines.

inser. p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss. idolol. 1, 14.

Montf. antiqu. expl. praef. p. 94 et T. I. p. 58.

Casal. de ritib. p. 100). ' $.

septem residui] Habebat Grotius'»Item ex his

, septem residui.« Unde animadvertebat: » quomodo

septem , quum duodecim nominarit? At quinque

praesentes jam erant, Jupiter, Juno, Mercurius,

Apollo, Pallas.

magna turba , quae isto numero non erat compre

Septem igitur alii advoeati, et

hensa. « Ingeniosa omnino haec est explanatio, quam

tamen glossae debebat Grotius, Grotioque Goe

zius. Niliilominus superiorem praefero lectionem,

quam Cortius ex libris seriptis Guelferbytanis pro

didit, et quacum Monacenses (C et E), Britanni

cus, Cantabrigiensis, et Bodlejanus primus con

cinunt, nisi quod hi particulam et omittunt, ~quo

parumper, aut nihil, a superiori differunt. Obstat

certe Grotianae explicationi illud item , quo innui.

tur, praeter duodecim jam nominatos, septem etiam

residuos quosdam esse tonvocatos. Neque Grotius,

neque Goezius, fontem detexerunt, e quo Martia

nus sua hauserat. Deos enim Maximus Tyrius (17,

12. p. 557 Reisk.) ögato$; et dépoevetg distinxit,

quorum priores Appulejus (de deo Socr. p. 119.

121 Oud.), e Platonis doetrina, Solem, Lunam et

quinque vagas dicit , posteriores autem deos com

sentes, quos considerare non datum sit. Ita et Ovi

dius (trist. 4, 4, 20) de diis :

» Quorum hic aspicitur, creditur ille deus.«

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Planetae, siquidem hoc loco alios vult haberi So

lem , Lunam, Saturnum, Jovem, Martem, Vene

rem, et Mercurium, planetas conspicuos; alios Apol

linem , Dianam, Saturnum, Jovem, Martem, Ve

nerem, et Merenrium, deos vorzowjg. Superiori

etiam loco (§. 29) ad coelium adseendentes Apol

linem et Mercurium, illum in solem, lune in pla

metam transmutari finxerat: et inferiori (§. 741 f.)

septem diis aperte planetas designat. Distinguendi

igitur hi a veris diis. Atque hoc pacto locum sane

Müllero etiam (Etrusc. II. p. 84) obscurum equidem

interpretor. Ipse Cicero (de N. D. 5, 20) »Solem«

inquit »deum esse Lunamque, quorum alterum Apol

linem Graeci, alteram Dianam putant.« Adde Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 205, et de deo Socrat.

p. 127 Oud.).

omnis] Meliorem hanc lectionem e libro No

rimbergensi, Hugiano codice, Vossiano (Arntzen.

misc. p. 208), et excerptis Bondami (lect. var. p. 84)

recepi. Grotius habebat omnium. Hosce deos Lu

cianus (Jup. trag. p. 231 Bip.) lepide, ut assolet,

vovjuovs appellat, et àvaxtàngo$vtac uévov

vojv £xx276ioev. Ovidius (net. 4, 175. 898; fast.

3, 20) aliique (Senec. epist. 110. Martial. 8, 80,

5. Prudent. c. Symm. 1, 27) plebem sive de plebe

deos nuncupant. Statio (Theb. 1, 208) sunt

Martiani Capellae lib. I. §. 44. , 91

impertinentibus convocandi. Nec mora: milites Jovis per diversas coeli regiones Æ4

approperant: quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant, et

Hicet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas. domos animalibus titu

larint, in aliis tamen habitaculis commanebant. Nam in sexdecim discerni di

- - - - - - »turba vagorum

Semideiim , et summis cognati nubibus amnes ,

Et compressa metu servantes murmura venti.«

Claudiano (rapt. Proserp. 5. 15)

— — »plebejo stat cetera more juventus

Mille amnes. Liquidis incumbunt patribus udae

Najades et taciti mirantur sidera Fauni.«

» Quendam deornm « , Arnobius (5. p. 301) inquit,

»populum plebejae multitudinis faciunt. « Qui qui

dem populus Graecis öatuêvoev öíuoc est (Span

hem. ad Callim. p. 60).

absque impertinentibus] Excerpta nostra manu

seriptorum : » absque discordantibus impertinentibus.«

Per impertinentes eos intelligo, quibus certas quas

dam ab causas deorum concilio adesse, Jovisque

in conspectum advenire, denegatum fuerat, quales

sunt praeter alios Manes, quos ideo pag. sequ. re

futatos dicit » quod hi in conspectum Jovis non

poterant advenire. « BoNDAM (misc. p. 84) — Quam

vis vir doctus voeem discordantes defendere studeat,

et copulativam post eam inserere jubeat, ego tamen

nil nisi glossema esse illud discordantibus censeo,

praesertim quum a reliquis omnibus libris id exsulet.

Praestat igitur legere, ut in vulgata est, idque

explicare »praeteritis iis, qui eo non' pertinerent.«

Apud solum Martianum hoc duabus praepositioni

bus auctum verbum Iegi, sed quamquam talis prae

positionum cumnlatio seriori maxime aevo invaluit,

legimus tamen apud optimos etiam seriptores »irre

vocabilis, impervius« , et similia, quin apud Virgi

lium etiam imperterritus (vide Quinctilian. 4, 8, 63.

p. 132, ibique Spaldingium).

milites Jovis] Iterum noster infra (§. 63) horum

mentionem fecit, atque ego alio loco (pal. crit. III.

§. 480. IV §. 698) hoe militum genus comparavi

cum illo astrorum officio apud Graecos (Max. Tyr.

19, 6 f. p. 35 Reisk.) et nww apud Hebraeos.

approperant] Apud Claudianum (rapt. Pros. 5,

5) Iridis hoc negotium est, deos ad concilium vo

eare,' namque.

» Illa eolorato Zephyros praelapsa volatu

Numina conclamat pelagi, Nymphasque morantes

Inerepat, et fluvios humentibus evocat antris.

Aeneipites trepidique ruunt« cet.

animalibus] Zodiaci signa innuit, in quibns de

orum planetarum mansiones sunt, quas alio loco

(in palaeogr. erit. III. §. 282 et 505) - uberius ex

plicavi , et quinam planetae bina habeant domicilia

demonstravi (conf. Serv. ad Virg. georg. i, 55).

sexdecim] Ex Etrusca disciplina. Cicero (div.

%, 18): »coelum in XVI partes diviserunt Etrusci.«

Gnot. — Cf. Serv. ad Aen. 8, 427. Clarius. Plinius

(2, 84): »In sedecim partes coelum — divisere

Thusci. Prima est a septentrionibus ad aequinoctia

lem exortum, secunda ad meridiem ; tertia ad ae

quinoctialem occasum, quarta obtinet quod reliquum

est ab occasu ad' septemtriones. Has iterum in qua

ternas divisere partes, ex quibus oeto ab exortu

sinistras, totidem e contrario appellavere dextras.«

Loeus hie prae ceteris notandus. Addo e recentio

ribus Müllerun (in Etrusc. II. 127 sequ.) eo liben

tius, quo facilius: in sequentibus interpretatio ejus

cum mea, si forte erraverim, eonferri possit.

diseerni dieitur] Ita ex Hugiano, Cantabrigiensi.

Britannico, Darmstattensi et Monacensi (C) reposui

pro discernilur. ~ ' ' '

45

192 *

92 Martiani Capellae lib. I. §. 45.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere memoramtur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ac Lares, Janus, Opertamei,

46 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

Salus] Eadem haec dea Romanis quae Graecis

Hygea (Martial. 11, 61, 6) sive Hygia (Plin. 54,

8, 10. 55, 11, 40). In Salutis haec templis re

Iigiose colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.

Taciti annal. 48, 285 et 74. 12, 25. Cie. de leg.

2, 11. N. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6.

Macrob. Saturn. 4, 16 et 20. Fest. v. Salutar.

Ovid. fast. 3, 822. Ralend. die V Kal. Apr. Terent.

Hec. 5, 2, 5); et saepe etiam in lapidum titulis

(Grut. 68, 12. 400, 1. 2. 118) et in numis com

paret (Rascli. lex. num. 4, 1. p. 1864. 1609 sequ.).

De ejus symbolis alibi egi (in palaeogr. crit. IV

§. 816 f.). Oonferatur praeterea Bossii eommentatio

de dea Salutis (in Woltereck. elect. numar.).

Lares] Illos hoc loco intelligo, quibus Romae

templum erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quique

in marinoribus (Grut. inscr. 106, 4. Donat. 46, 8)

Lares publici appellantur. Adde. Appulejum (dogm.

Plat. p. 206 Oud.) et inferiorem notam (ad §. 84).

. Janus] Legebantur apud Grotium inter hune et

Opertaneos » Favores • , quos omittendos esse censui,

quia infra ter (§. 48. 80. 88). Favor legitur, et

quia a codicibus Monacensibus (B. I). E.) rectius,

'ut puto, vox Favores prorsus: abest. Volebat qui

dem Vonckius (sp. crit. p. 80) Scpores pro- Favores

reponere, audaci sane conjectura : sed quamvis

•Sopor, consanguineas Leti« (Virg. Aen. 6,-278.

Sen. Herc. fur. 690. Stat. Tlieb. 12, 508. Claud.

Rufin. 2, 325. Prop. 1, 3, 48) nobis haud ignotus

sit, Martianus tamen male finxisset plures, quum

unus tantum Sopor esse posset.

Opertanei] Id est » obscuri et a scientia humana

ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili

remoti. • Vulc.— Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi ait: »quo miraculo stupefacti aërii, terrestres,

marinique divi, et si quos clausa telluris operiunt.«

Meminit Plinius sacrorum opertaneorum. Grot. —

Plin. 10, 86. Valer. Flacc. 2, 440 ;

-- »sacrisque metum servemus opertis.«

Goez. — Sacra haec huc non pertinere recte censet

Müllerus (Etrusc. II. p. 131).

Nocturnusque] Meminerunt Plautus, Papinius,

alii. Grot. — Bis quidem inducitur a nostro idem

dei nomen; sed quum in omnibus tam editis quam

scriptis libris legatur, repetitum expungere non

audeo, sed distinguendum potius inter utrumqne

arbitror. Hesperum, quem Plautus (Ampli. 1, 1,

116) et Statius (Theb. 6, 240) a Grotio laudati

innuunt, hoc loco intelligi vix posse arbitror. Vi

detur enim Martianus Nocturnum vel Nocturninum,

deum noctis, voluisse, de quo consulendus Taub

mannus (ad Plautum p. 28 ibique Varro). Suadent

certe hanc interpretationem paulo ante memorati

opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (He

siod. theog. 125. Orph. hymn. 2. Pausan. 8, 18,

H. 10, 38, 5), quam et Latini poëtae celebrant

(Virg. Aen. 6, 590. 7, 138. 551. 12, 846. 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607 ; fast. 1 , 488. Stat,

Theb. 4, 498. Senee. Herc. fur. 708. Manil. 8, 60.

Claudian. bell. Gild. 215), quibus adde Ciceronem

~(N. D. 3, 17) et Hygiuum (pr. p. 1). Alius ejusdem

nominis deus infra (§. 60) memoratur.

praediatus] Utitur hac voce Madaurensis philo

soplius Floridorum IV. Glossa: Praediatus, dives.

Gnor. — Sensus est: Jupiter sedem et domicilium

Martiani Capellae lib. I. §. 46 95

taris. Juno ibi quoque domicilium possidebat: Fons etiam, Lymphae, Diique

Nowensiles. Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Jovis Secun

ubique habet. Sed parum abfuit, quin correcturi

praediatus eritici (ad Appul. II. p. 102 Oud.) prae

ditus reponerent. Quod in Vossiano codice sequi

tur hereditarius merum glossema esse videtur. Sed

eorrigenda erat apud Grotium P majuscula et de

lenda ante eam distinctio. Müllerus tamen (1. c.

p.129)peculiarem deum arbitratur, cujus nomen for

tasse Praebiatum scribendum esse conjecit; temere.

Quirinus] In excusis exemplaribus est : » Quiri

nus Mars Laris militaris.« Vetus codex habet: »Qui

rinus Mars, Mars militaris. « Ita duo Martes sint :

unus pacificus dictus Quirinus, qui in urbe templum

habebat; alter, qui bellis praeerat et extra urbem

templum habebat. Vulc. — Forte » Quirinus, Lar

tutelaris.« Voxck. (sp. crit. p. 146. Arntz. misc. p.

908) — Nonne autem omnes Lares sunt tutelares?

A codice Dresdensi omnino exsulant verba »Laris

militaris. « In aliis manu seriptis, ad marginem libri

Norimbergensis laudatis, legitur » Lar militaris. «

Quae quum ita sint, equidem codicis, quo Vulcanius

usus est, lectionem praetuli, tum quod infra (§. 80)

legitur: »nam Mars Quirinus et Genius supcrius

(hoc videlicet loeo) sunt postulati« ; tum quod »Lar

militaris« lie legi nequit, quum infra (§. 48) adci

tetur, quamvis Grotius vim ei inferre et militaris

in familiaris transmutare tentet, non perpendens

tali potius in singulis domibus, quam in coelo lo

cum esse. Recte igitur Goezius Vulcanianam le

etionem in textum recepit, siquidem Quirini nomine

significatur deus Romanis peculiaris (Lactant. 1, 18)

sive Romulus (Fest. v. Curis. Ovid. fast. 2, 478.

Plutarcl. in Romulo p. 56. Arnob. H. p. 24); Mi

litaris autem Mars non solum in lapidum titulis

(Grut. 88, 4) legitur, sed probe etiam distiaguitur

a Miliclio Marte (ap. Nonn. in Dionys. 8, 94) vel

Pacifero vel Pacatore in numis (v. Rasche lex. num.

5, 1. p. 502). Adde Servium (ad Aen. 1, 282) qui;

»Mars« inquit »quum saevit, Gradivus dicitur,

quum tranquillus est, Quirinus.«

Foms] Fontis dei meminit Varro : item Cicero

III. de natura deorum : »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica deilicavit. « Et de legibus II : »Eodem

que ritu in eo sepulchro, quod ad Fontis aras re

gem nostrum Numam conditum accepimus «; in quo

loco legendum meo quidem judicio »in eo sepul

chro , quod procul ad Fontis aras regem « cet.

Festorum fontinalium uti apud auctores, ita et in

calendario veteri mentio. Gnot. — Loeis laudatis

adde Ovidium (fast. 5, 500. 4, 789), Arnobium

(5. p. 117), et inscriptiones apud Gruterum (57, 5.

94, 4. 6. 121. 1072, 7). E Guelferbytanis Cortius

quidem Fors legit pro Fons ; sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur.

Lymphae] Lympha idem quod nympha aut aqua.

Infra (§. 928) »Lympharum insulae • scribit pro Nym

pharum. Antiquam lianc orthograpliiam esse Festus

et Servius (ad Aen. 7, 577) docent. Inter rusti

corum deos Lympha quoque invocatur (Varro de

R. R. 1, 1. p. 144. Gesn.). Reposuit quidem Gy

raldus (Op. p. 15) apud nostrum »Nymphae« ; sed

sine causa, nisi ex libri alicujus auctoritate id fe

eerit. Namque in lapidis quodam titulo etiam legitur

Lympheis (Murat. I. p. 298, 1), in alio Lymphae

et Nymphae (Gruter. inscr. 95, 1). Nee solum Ovi

dius quam saepissime Lympha pro Nympha scripsit;

sed Phaedrus etiam (1, 4, 5) »Lympharum in

speculo • pro »in aqua« posuit ; pariter atque Ho

ratius (od. 5, 15, 16) et Propertius (3, 14, 4)

voce nympha pro aqua utuntur.

Novensiles] Videndus Arnobius sub finem libri

47

94 Martiani Capellae lib. I. §. 47.

dani, et Jqvis Opulentiae, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

omncs circa ipsum Jovem fuerant in praesenti. Discordiam vero ac Seditionem

tertii adversus Paganos. Gnor. — In codice Dres

densi legitur » Jovemsiles« cum glossa absurda si

qua alia: »Jovensales, hoc est saltatores Jovis!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 25) a Sabinis repetit No

vensiles. Apud Livium (8, 9) invocat pontifex divos

Novensiles. Quare temere Scaligerus (ad Orph.

hymn. 78, 2. p. 283. n. 15 Gesn.), ut archaismum

affectaret, pro Musis Novensiles posuit. Sed de

natura horum deorum etiam si omnes legeris di

verse disputantes (Serv ad Aen. 7, 678. Arnob. 5.

p. 122 sequ. Canter. ad eund. p. 14. Elmenliorst.

ad eum p. 124. Salmas. ad Spartiani Adrian. c.

14. Voss, etym. v. Novem. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. II. p. 84), incertus nihilominus abibis.

Hoc solum e Varrone et Livio elucet, deos illos

indigetibus opponi, unde a novus potius, quam a

movem vox, modo Latinam putemus, derivari pos

sit. De novenario numero dubitare Müllerus quoque

videtur.

Secundani Jovis] A secundis et felicibus suc

cessibus. Vulc. — Dubito num verum viderit. Miilli

Martianus consulto usus esse videtur voce Secun

duni, ne ambigua Secundi pro prosperi acciperetur.

Ita infra (§. 51) etiam Secundamus Pales legitur.

Certe e tribus fratribus Jovi proximus Neptunus

erat, tertius Pluto. Quumque Pluto Jupiter Sty

gius audiat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid. fast. 8, 4I 8),

quid mirum Neptuno nomen inditum esse Jovis

seeundani? Sed lege hosce Statii (Acl. 1, 48)

verSuS :

— — — »dextramque secundi

(Quod superest complexa Jovis«

Tui sane Neptunus erat. Obstat tamen, fateor,

quod inferiori loco. (§. 84) Neptunus vulgari hoc

nomine adeitatur. Cujus quidem reiteratae adcitatio

nis causam nondum perspicio, nisi eum duplici

officio, in mari nimirum et lacubus funetum esse

ponamus, quippe qui ea de causa a Catullo (51, 3)

etiam Neptunus uterque appellatus sit. Müllerns

(p. 120. 159) neque Secundanmm Jovem neque

Secundanum Palem explicuit, quod dolemus.

Jovis 0pulentiae] Quemadmodum Genius Jovi

alis Capellae et Arnobio dicitur, itemque Junonis

Genius; sic forte Jovis Opulentiae dici videtur.

Au verum est, quod citatur a Gyraldo » Jovis

opulenti« , tum quod Secundani praecessit, tnm

quod Graeci 4ia ztzow:6uov et zrzzj6tov dixerint?

Gnor. — Lege Junonis 0pulentiae. Voxck. (sp. erit.

p. 80) — Apage! Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) 4ia zr^owoeuov* quem eun

dem esse censeo, qui Hermeti Trismegisto (cf. As

clep. ap. Gyrald. p. 198) est Jupiter Plutonius.

E Pausania certe noster satis defenditur. Müllerus

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae con

vertere in Opulentiam Jovis.

Discordiam] Frequens hujus deae fit mentio

(v. Homeri II. 4, 440. 18, 838. Hesiod. theogon.

226. scut. IIerc. 148. 486. Pausan. 8, 19, 1.

Phocylid. poem. 71. Ennii annal. apud Serv. ad

Aen. 7. 622. Virgil. Aen. 6, 280 et 8, 702. Senee.

Herc. fur. 95. Val. Flacc. 2, 904. Stat. Theb.

8, 74. Petron. c. 124. p. 895. Burm. Claudian.

in Ruf. I, 50. IIygin. fab. pr. p. H et fab. 92 p. 147

Munck. Fulgent. myth. 3, 7. p. 110. Arnob. lib.5.

p. 1H8.). Hesiodo auctore Noctis erat filia : cur

autem ad nuptias non corroganda fuerit, facile per

spicient, qui meminerint, quantas haec dea turbas

dederit in nuptiis Pelei et Thetidis ; quam quidem

fabellam explicare stnduit Sallustius philosophns

(4. p. 949 Gal.).

Martiani Capellae lib. I. §. 47. 9$

uis ad sacras nuptias corrogarit, praesertim quum ipsae p Philolog8iae scmppcr

fuerint inimicae? De eadem igitur regione solus Pluton , quod patruus sponsi

est, convocatur. Tumc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, mec non etiam

militaris, Favorque ex quarta regione venerunt.

Seditionem] Nee Martianus hanc per prosopo

poeiam primus finxit. Certe Ovidius (met. 12, 61)

ansam fictioni praebuit. Pro corrogaret reposui

Dresdensis eodicis auctoritate corrogarit.

praesertim] Lectionem »praesertim quum ipsae

(Discordia et Seditio) Philologiae« e Monacensibus

(B. C. D. E.) in textum recepi. Grotius praesertim

ques Basileensis et Vossianus (Arntz. misc. p. 208)

fuerunt: Reiclienauensis ipsi.

patruus sponsi] Mercurii . videlicet, qui Jovis,

Plutonis fratris, erat filius.

Lynsa] An non Lymplia? cujus meminit Varro

Lib. 1.

quod supra dixerit »Lymphae« ; multa enim hic

c. 1. de re rustica. Neque te moveat ,

deorum vocabula aliquotiens repetita. Gnot. — Unus

quidem Cantabrigiensis codex Grotii conjecturam

firmare videtur ; sed in textum hanc lectionem re

cipere equidem non ausus sum, quum epitheton

silvestris sit additum et in codicibus Monacensibus

(C. D. E. G.), qui cum Basileensi Linsa exhibent,

glossa sane antiqua hanc »bestiarum deam« inter

pretetur, quo adducor ut eredam, scholiastam a

Graeco λόyé nomen repetiisse. Confirmatur liaec

conjectura Vossiano codice, in quo Iynxa (Arntz.

mise. p. 208) et Hugiano , in quo Linxia legitur.

Multos certe noster »silvicolas « divos statuit, no

minibas tamen eorum praeteritis. Certe Homerus

(lymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat,

lyncis pellem tribuit. Jure igitur, donec certiora

reperiantur, vulgata servanda lectio est.

Muleifer] Ex Festi etymo a mulcendo ferro pe

tito, quod Martianus approbasse videtur. Paulo

Corrogantur ex proxima

enim post appellat Vulcanum (§. 49) alio profecto

sensu. Hoe contra loco illum notare viiletur, qui

infra (§. 889) »Lemnius fabrilium tantum operum

sollers « cognominatur.

Lar coelestis] Frustra hunc alibi quaesivi. Quo

niam autem permulti erant Lares (§. 84 not.), po

terat noster loco nobis jam ignoto Coelestem Larem

deprehendere, vel poetica licentia fingere. Quumque

Lares et Genii saepe confundantur (infra §. 84

not.), Coelestis ille Lar forsan idem est, qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109, 8. 602, 4) Coeli

Gemius audit.

militaris] Forsan »nec non et familiaris • Gnot.

— Cum Grotio legendum familiaris. Voxck. (sp.

critic. pag. 146) — Familiaris , quod mihi sese

probaret, si auctoritate librorum firmaretur. Gorz.

— Sed oblitus vir doctns erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lar militaris repositum fuisse Mars mili

taris, lioc igitur loco Larem militarem retineri posse.

Haud enim video, cur Lar militaris fingi nequi

verit, quum vel Jovem militarem (ap. Appulejum

de mundo p. 371 Oud.) fictum fuisse legamus, et

Lar etiam hostilis (Alexand. gen. dier. 5. p. 149)

et permarinus (Liv. 40, 82), quorum uterque non

nisi militaris esse potuit, reperiantur. Meram Grotii

conjecturam Müllerus (p. 150) recipere non debebat. ,

Favorque] Favores quidem tam fortunae quam

fati celebrantur a poëtis (Lucan. 8, 696. 7, 708,

8, 21); sed deum hoc nomine laudatum nondum

observavi ; quin ipsam etiam vocem favor novam

esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 5, 54. p. 259

Spald.). At si quis ex ingenio aliud reponere nomen

Ae

49)

96 Martiani Capellae lib. I. §. 49.

50

transcursis domibus conjugum regum, Ceres, Tellurus, Terraeque pater Vul

canus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Celeritate, Solis

voluerit, nil tamen proficiet, siquidem, ut loeum

taceam superiorem (§.48), ubi abesse poterat Favor,

non liic solum, sed bis praeterea (§. 80. 88) redit.

Tellurus] Vulgaris haec lectio , quam unius

Dresdensis codicis auctoritate in Tellus mutare eo

minus ausus sum, quo plures dii ancipitis generis

sunt, maxime autem Terra, de qua Varro apud

Augustinum (civ. dei 7, 25) : » una eademque Terra

habet genuinam viim, et masculinam , quod semina

producat, et femininam, quod recipiat atque nutriat:

unde a vi feminae dictam esse Tellurem , a vi mas

culi Tellumomem. « Tellumo igitur idem esse videtur,

qui a nostro Telluras dicitur. Servius (ad Aen. 1,

469) inter Tellurem et Terram hanc esse differen

tiam statuit, ut Terra ipsum sit elementum, Tellus

vero dea; cujus effigies in monumentis exstat anti

quis (ap. Murat. I, 52. Graev. X. 623. Choul. 118.

M. A. V. N. 55. Bie 37, 15. et in Museo Flo

rent. IV. 43. 44.) Cf. praeterea egregias ejus lau

des apud Statium (Theb. 8. 503).

Vulcanus] Non faber ille, quem modo nomine

Mulciferi, et supra (§. 7) Lemnii induxit; sed ignis

(Accius ap. Maerob. Saturn. 6, 8), unde Terrae

patrem eum nonminat. Ovidium (met. 18, 259 sequ.)

et Stoicos (ap. Cic. N. D. 2, 24) secutus primum

elementum (§. 738) ignem dicit, e quo aër, aqua,

terra. Pariter Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae pa

trem ignem, matrem aquam nuncupat, et paulo post

(p. 25) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictus.«

Pluribus hae de re alio disserui loco (in palaeogr.

IV. §. 669).

Genius] Principalis forsan, qui inter Deos se

leetos refertur (Augustin. de civ. dei 7, 9) et pars

nniversi dicitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

mes. p. 185. n. 168), pariter atque apud Augusti

num (7, 15) deum aeternalem, in aliis inseriptio

nibus (Reines. p. 248. n. 293) Genium aeternalem

appellatum legimus. Sed silentio haud praetereunda

in codice Hugiano lectio unius pro Genius, quae

quidem aliter defendi nequit, nisi ab et unius eom

ma hoe incipiamus, vocemque ad Jovis referamus,

quod tamen mimus placebit. Ceterum de Geniis*fa

primis disseruerunt Barthius (ad Rutil. 328 Alm.

sive, in advers. p. 2448 sequ.), Marinius (fratr.

Arval. II. 569), Datheus (de Geniis vet. in Martini

thesauro diss. II. p. 60), Baudelotius (util. des

voyag. p. 218), Graevius (in thesaur. VI. p. 528

sequ.), Montfaueonius (in ant. expl. I. p. 510), Lin

denbrogius (ad Censor. de die nat. c. 5).

Pales] Illa sive dea, sive deus (Serv. ad georg.

5, 1. Müller Etruse. II. p. 88), in cujus honorem

antiquissima festa Palilia celebrata, et a quo eerte

distinguendus alius videtur, qui paulo post (§. 81)

eognomine Secundani appellatur. Quo autem paeto

Jovis filius dieatur, juxta eum ignarissimis ignoro

(v. tamen Arnobium 5. p. 145. 425, 198, et Mul

lerum p. 89).

Pavor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

codice pro Favor semper Fabor legitur ex solita

illarum literarum permutatione. Quodsi Labor inde

legeremus (conf. §. 145), ejusdem voeabuli iteratio

nem vitaremus.

Celeritate] Gyraldus (p. 13) vult Celebritate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo veterum

poëtarum (Gell. 12, 11) Temporis filia dicta est

(cf. et Plut. qu. Rom. 12, p.266), ita Celeritas Solis,

eujus » eonversionis, ut ait Cicero (Tuse. qu. 1,

28) celeritas tanta , quanta cogitari non possit.«

Unde Arge venatrix, quum cervum sequeretur, cervo

dixisse fertur : »Tu licet Solis eursum sequaris,

... Martiani Capellae lib. I. §. 80. 97

filia, ex sexta poscimini. Nam Mars, Quirimus et Genius superius sunt ; ;

postulati. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex septima. Fraudem $i

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. Octava, vero transcurritur, quoniam ex eadem

cumcti superius corrogati, solusque ex

tamen te consequara .(Eygin.fab. 208); noster au

tem infra (§. 76) pennata ipsi vestigia tribuit. In

Zoroastri etiam oraculis (162) razóc %j£%uoc

dicitur.

Secundamus Pales] Ut supra Secundanum Jovem

dixit. Palis masculi meminit Arnobius: Genium Jo

vialem, ait, et Palem, sed non illam feminam,

quam vulgaritas' aecipit, sed masculini nescio quem

-generis ministrum Jovis ac villicum. Et, Servius:

Pales autem, ut diximus, dea est pabuli , quam

alii Vestam, alii matrem deùm , voluerunt. Hanc

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

quos Varro, masculino. Gnor. — Loci a Grotio

negligenter laudati sunt apud Arnobium: libro tertio

(p. 125; conf. 113, 128) et apud Servium ad ge

orgica (3, 1). Plerique certe Romanorum scriptores

Palem feminini generis ajunt (Virg. gorg. 5, £3 ecl.

$, 58. Ovid. fast. 4, 722.729. 776. Tibull. 4, 4,

14. 2, 8, 28. Columella A0, 4. Florus: 1, 20 f.),

sed Servii verba nullam admittunt<dubitationem. Co

pulam et ante Pales Gyraldus habet, eaque ad libri

Norimbergensis marginem, e. Vossiano fortasse co

dice (Arntzem. mise. p. 208) addita est; in Dres

densi etiam Palesque, quod idem, legitur: ego vero

vulgarem secutus sum leetionem, siquidem. noinen

Secundamus solum vix quisquam interpretari poterit.

Iste eontra Pales eo magis superiori (§. 80) oppo

situs esse videtur, quod infra (§. 428) Pales inter

deos minores refertur, qui itaque idem Secuuda

nus esse potest.

Fraudem] Graecis haec Andrn, filia erat No

... Cyllenio] Ita Arnobius (IV. p. 145) qnoque »l*

illa Veris: fructus adhibetur. Junonis

: « ... .• : •''•

etis: (Hes. theog. 228), eademque a Romanis etiam

Fraudis nomine memoratur; (Cic. N. D. 3, 17) vel

Laverna dicta , est (Horat. epist. H , 16, 60) quae

fraudibus praeesset (Arnob. 4. p. 143; add. Camden

praelect. acad. p. 675. 677. 678). - - -

quoque] Vulgo quippe. Illud, quod jam Von

ckius conjecerat (sp. crit. p. 80), consentiente codice

Bodlejano primo recepi. •* *

vernam cum Mercurio simul fraudibus praesidere

furtivisa tradiderat. Conf. Horatium (od. I, 10, 7).

Veris fructus] Adeo, obscurus iste deus est, ut

praeter Martianum nemo ejus meminerit.. Alius Pe

ris deus est, quem, Mercurium esse noster supra

(§. 27) docuerat. Per ab Ovidio (met. 2, 27) et

Appulejo (met. p. 744. 748) etiam per prosopo

poeiam quasi numen inducitur. Cujus fructus quum

flores sint, Flora intelligi possit, quippe quae » se

Pere semper frui apud Ovidium (fast. 8, 207) prae

dicet. Sed masculinum genus interpretationem hanc

respuit. Vide igitur an ex Etruscorum antiquitati

bus ille forsan explicari possit? Certe apud Lau

rentium Lydum (Mense Febr. 20 p. 170 Roeth.)

Anysius docet , » qpe£go$ov vöv xoeroez$ëvuov

sivoev tj 0ov6xov φωνη, και $egarrewe68at

aegóc ta$y 4ovreg xòv èrràg èzru$â6εως τόν

»agrâv. « Subterraneum dicit, eodem jure, qua

Proserpina dea infera est, et tamen, ut Martiani

verbis (§. 81) utar, »frugem exposcentibus tribuit.«

Ita et Februus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus crescere possint, id quod praesertim in

52

55

13

98 „Martiani Capellae lib. I. §. 54.

54 vero hospitae Genius accitus ex mona. ' Neptune autem, Lar omnium cum

• . - - - - -

illis regionibus jam Februario mense fieri constat,

Peris fructus a Martiano appellari certe potuit.

*' Sed meliorem fortasse explicationem legeremus, si

.' eùm nobiscum communicare placuisset Müllero (ia

Etrusc. II. p. 150).

hospitae] Lege sospitae.' Ejus frequens apud

auctores mentio. ' Cultam innuit Cicero cum pelle

caprina, hasta, scutulo, ac repandis ealceolis. Me

minit aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Lanuvinis fuisse communem. Monitus sum

ab amico, assentiri.P. Colvium. Notandum autem

hic, quod deorum Genii meinorantur, ut in illa

tabula antiqua; »Genio numinis fontis. Ser. mom.

Chryseros Caesaris nostri hb. Gangala.« Et in alias

»Fontis Aginees Genio B. P. Occilui P. S. T.

Alexis Aqueegus. V. S. L. M.« Gnor. — Adeo

placuit haec Grotii conjectura Goezio, ut nom so

lum fuisse Junonem Sospitam locis e Cicerone (N.

D. 1, 50) et Livio (8, 14) demonstraret ; sed in

contextum etiam recipi Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calcem editionis suae juberet. Nullus

codex Sospitae habet, unus tantum (Arntz. mise.

p. 208) hospitio, quam tamen spernendam esse le

ctionem patet. Servavi equidem communem, quam

glossis antiquiorem esse liquet, quod hae illustra

tionis eausa addunt : » quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent viri docti illud hospita , sive

hospitalis, sive hospitus commune fere deorum fuisse

epitheton (Pollux 1, 23. p. 18) atque hospitalium

deorum a Romanis seriptoribus saepe mentionem fieri

et tam Venerem (Cie. pro Coel. 21) quam Minervam

(Pausam. 5, 11 f) et Jovem (Id. I. e. Hom. Odyss.

9, 271. Ovid. met. H0, 224. Cic. de fim. 5, 20;

pro Dejotaro 63 ad Quint. fr. 2, 12. Appulej. de

mundo p. 557; met. 5. p. 224. 7. p. 477 Oud.

eonf. Virg. Aem. H. 751) hospitales diei, Martiano

certe veniam dedissent Junonem simili cognomine

decorandi ; praesertim si apud eundem nostrum

(§. 81) legissent, Neptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Diis quoque suos Genios adscribi e

monumentis patet (Reines. p. 122. n. 88. Marini

fratr. Arv. II. p. 368; add. notam ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis compugnantia re

rum, quia ignis aquae repugnat , et terrae gravitas

levitati aëris. Gloss. — Videtur Larem cunctalem,

δαιμovoe rréyxovvov, familiari opponere. Sic alibi

»et generalis omnium praesul, et specialis singulis

mortalibus Genius admovetur.« Vide quae ad Ono

macritum. Grot. — Locus nostri laudatus a Gro

tio libro secundo (§. 182) legitur: verumque est

Genios ac Lares saepenumero pro iisdem accipi

(Minucius Felix 5. Censorin. 5, 2. Lactant. 2, 14.

Appulej. de deo Socr. p. 182 Oud.); cf. Lud. Vives

(ad Augustin. 7, 15), Fabrettus (inser. p. 72), Mont

fauconius (ant. expl. I. p. 516. 320). Et licet re

pugnare videantnr quidam lapidum tituli (ap. Gra

ter. 106, 8. 107, 7. Boissard. IV. 137) dedicati

» Genio Larum Augustorum« ; in iis tamen Lares

pro domibus aecipiendi sunt, unde iidem etiam

Genii focorum ab Arnobio (4. p. 130) dicti sunt.

Alia contra inscriptio (ap. Bianch. in marm. Crem.

p. 31. a) : »Felicitati, Lari viali, et Genio loci

illam Gcniorum et Larum confusionem probare vi

detur. Qui enim in hac atque apud Plautum (mer

cat. 8, 2, 24) est » Lar vialis«, idem in aliis in

scriptionibus (Reines. p. 947. n. 290) »Genius vi

arum « audit. Quodsi igitur confusos a veteribus

esse Lares et Genios statueris, minime Martianum

inducentem Larem universalem miraberis. Etenim

non solum varios et multiplices fuisse Lares ex am

tiquitate eognovimus, utpote Agrestem , qui etiam

-.

Martiani Capellae lib. I. §. $4. 99

etalis, ac Neverita, tuque Comse ex decima convenistis.

Ruralis, Compitales, Domesticos, qui et Familiares,

Grundules, Hostiles, Militares, Permarinos, Prae

stites, Publicos, Salutares, Viales; sed etiam in

uumeros Genios fictos fuisse motum est, adeo ut

Prudentius (c. Symm. 2, 444) scriberet*

—-—-—- »cur Genium Romae mihi fingitis umum;

Quum portis, domibus, thermis, stabulis , soleatis

4dsignare suos Genios s perque omnia membra

Urbis, perque locos, Geniorum millia multa

Fingere, me propria vacet angulus ullus ab

- umbra?«

Sic Servius (ad Aen. 8, 88 et 98): »Nullus enim.

locus sine Genio est« et Festus: »Alii, inquit, Ge

nium esse putaverunt unius cujusque loci deum. a

Quibuscum conspirant etiam monumenta, in quibus

multifaria obvia sunt genera Geniorum, utpote

Aeternalis, Boni, Caelii montis, Centuriae, Ci

vitatis, Cohortis, Coloniae, Exercitus, Fontis,

Gubernatoris, Historiae, Horreorum, Jovialis, Jo

vis, Jovis Stygii, Junonis , Larum Augustorum,

Loci, Magni, Municipii, Paciferi, Plutonis, Populi,

Priapi, Principis, Publici , Romani populi, Sancti,

Senatus, Somni, Theatri, Thesaurorum , Viarum.

Vide igitur, an Cunetalis Lar forsan ille sit Ge

wius antiquissimus a Varrone (ap. Augustin. 7, 8)

inter deos selectos relatus, qui in lapidis etiam

titulo. (ap. Reines. p. 183. 168) nomine Genii dei

decoratur, et quem praepositum esse statuebant ae

vim hàbere omnium rerum gignendarum (Augustin.

7, 45). 0unetalis enim a eunclus derivandum, non

a cunctari. • • -

•' ae Neverita] Dea timoris vel reverentiae. Vulc.

— Alii plerique libri Nerita. Forsan Nerina pro

Nerio, ut Gellius l. 43. e. 21, vel Nerine pro

Nereides, ut opportune Neptuno jungantur. Glossa

tamen »Neverita, reverentiae dea. « Gnor.— Glossa

lectionem Neverita firmare videtur. Goez.—Sed no

men inauditum neque, idem, quod reverentia! Au

daciores quam ego, pro Neverita fortasse Reveritam

substituissent; et tale quid jam Vuleanius in mente

habuisse videtur. Nec deum tantum Timoris fuisse

Virgilius (Aen. 9, 719), Claudianus (in Ruf. 1,

54) et Augustinus (epist. 44) testantur, quem Lace

daemonios coluisse Plutarchus (in Cleom. p. 808)

docet; sed feminini etiam generis deam Paventiam

apud Augustinum (civ. dei 4, 11) invenie*. Quum

que Plutarchus monuerit,' ubi metum, ibi etiam

reverentiam esse, et Servius (ad Aen. 7, 327) tra

diderit » Wemerationis Plutonem patrem esse« ; pro

baveris deam ab Ovidio (fast. 8, 25) Reverentiam

dictam eandem a nostro quoque appellari. Attamen

vulgatam non ausim mutare lectionem.

Conse] Consum a Neptuno distinguit; non vero

Ausonius, qui canit: »Tum Jovis et Consi germa

nus Tartareus Dis. • • Item: »Caenida, convertit pro

les Saturnia Consus.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius : sed et Livius et Plutarchus

Consualia nominant festa, quae celebrata, ni fallor,

vigesimo primo Augusti, iterumque deeimo quinto

Decembris. Pro Capella glossa vestus * »Conso rqj

$iq; tijg *I6u8oc« Gnot. — Conse habent priores

editiones et multi e libris seriptis, eodices etiam

Monacenses quatuor (B. C. D. E.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelliges, modo breviatae seri

ptionis vocum qualis comsul cet. memineris. Fortassis

ad eundem deum etiam referenda inscriptio est

»0ososo deo« dedicata, licet Reinesius (p. 12*

m. 84) locale numen intelligat. Quoniam antem

scriptores veteres omnes Consum appellant, hoe no

men omnino erat praeferendum. Consiliorum dem

fuisse perliibent (Varro L. L. 8. p. m. 84. Festns

voce Consualia. . Dionys. Halic. 2. p. 100 Sylb.

Venit ex altera $

13 *

100 Martiani Capellae lib. I. §. 85.

Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatis; quippe hi in com

et ab eo sua habens Plutarel. in Romulo p. 28.

Augu$tin. 4, 11. Arnob. 5. p. 115. Add. Ovid. fast.

5, 499.Tertull. ad nat. 2, 11 ; de spectacul. 8).

Imprimis notatui digna insériptio est, quam in eireo

effossam Tertülkamus prodit, hujus: quidem tenoris :

~Consus consilio, Mars duello, Lares eomitiö (vel

ut Salmasius ad Solin. vult » colio « al. » Coilo «

Müll. Etr. II. 94. n. 51.) potentes.« Plurimi qui

ôem Neptunum equestrem eundem quem Consum

esse affirmant (Liv. 1, 9. Serv. ad Aen. 8, 656.

Auson. Eid. 12.: nonosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Aseom.

in Cic. verr. 4, 10. Ilieron. in vita Hilar. e. 16);

Dionysias autem Haliearnassensis tradit, alia opi

mione statui\~lndos quidem equestres Neptuno fieri ;

aram, vero* subterraneam , positam Genio cuidam,

eujus nomen proferre nefas sit, δαίμov öáóítq;,

occultorum consiliorum duci et custodi. «

Fortuna] Difficile dictu est quaenam. hie intel

Hgi debeat, sed verisimiliter antiquissima, quippe

euijam Servius Tullius fanum prope Tiberim extra

urbem dedicaverit (Varro de L. L. 5. p. 85 f.),

et cujus in lionorem quotannis festum celebratum

fierit. (Ovid. fast. 6, 775), vel ea, quae dicta est

publica Fortuna (Ovid. fast. 4, 576. P. Victor in

urb. regione 6.): sive populi Fortuna potentis, cujns

festum IX Ral. Jun. in Ralendario (Burm. ad Ovid.

fast. p. 262) notatur. '

J^alitudo] Quamvis bonam intelligendam esse,

quae saepe Hygieae vel Salutis deae nomine in

venitur, conjeceris, supra tamen (§. 48) Salus dea

jam adeitata erat. Restat igitur ut ad duplicem verbi

valeo sensum respiciens Martianus Walitudinem de

am, quasi validam ; finxerit pro illa, quae nomine

Palentiae apud scriptores (Solin. ab init. c. 4)

pariter atque in marmoribus (Grut. 2, 12) legitur.

Pastor] Gyraldus citat: »Favorque, Pavore (pro

Pastor) et Manibus refutatis.« . Probes nisi forte,

Pallore : scripserit Martianus, quod propius abest

a veteri seu inveterata scriptura. Et Pallorem, et

Pavorem, deos fuisse, nemo est qui nesciat. Gaot.

— Quo ex codice Gyraldus lectionem illam ha

buerit, incertum est: equidem in nullo eam reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectionem invetera

tam esse fatetur ; quapropter nihil ausus sum mu

tare ; praesertim quum pastor ille Nomius esse pos

sit, non quidem legislator (Cic. N. D. 5, 25), sed

d:rrò tjjc vopuijc, ut Servius ad hosce Virgilii (in

Georg. 3, 1) versus, ad quos respexisse Martianus

videtur, cognomen illud interpretatur;

• Te quoque, magna Pales, et te, memorande,

camemus ,

Pastor ab Aemphryso.« r

Attamen non repugnabo si quis Pana maluerit in.

telligere, - quippe quem Homerus etiam vópuov

$eâv appellarit (add. Pausam. 8, 38, 8). Quin

etiam fateor illud que voci Favor adjunctum Gyral

dianae leetioni favere. Cuique me audaciori licebit

in textum recipere »Pavore et Manibus refutatis.«

Ego vero judicinm meum suspendo.

Manibus refutatis] Id est: diis inferis repulsis.

Vulc. — Male, si quid video. Deos enim inferos,

Plutonem, Vejovem, neutiquam repulsos sed potius

adcitatos fuisse ex ipso. Martiano liquet (§.47.50).

Manibus autem, Appulejo teste -(de deo Socrat.

p. 185. Oudend.), non nisi »honoris gratia dei vg

cabulum additum est«, quum incertum sit, »quae

cuique eorum sortitio evenerit, utrum Lar sit am

Larva quippe, inquit, 'ntantum eos deos appellant,

qui ex eodem numero juste ac prudenter vitae

curriculo gubernato, pro numine postea ab homini

bus proditi, fanis et caerimoniis: vulgo advertuntur.•

Anceps igitur Manium appellatio est, quia incertum

Martiani Capellae lib. I. §. 86. I0

spectum Jovis mon poterant advenire. Ex duodecima Sancus tantummodo 56

cvocatur. Fata vero . ex altera postulantur. Ceteri quippe illic dii Manium 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequenter * acciti. 58

-

-

-

- -

-

Vejovis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima regione 59 60

est, boni animali illi sint futuri. Unde idem Ap

pulejus (florid. p. 87 0ud.) Pythagoram ait a Brach

manis in India didicisse »quot partes animi, quot

vices vitae, quae diis Manibus pro merito suo cui

que tormenta vel praemia.« . De nomine ipso conf.

Müller (Etrusc. II, p. 08).

•• ' non poterani] Cur manes a Jovis eonspecta

removeantur, haec est causa; quia Jupiter aetlier

(§. 67. 149. 180) vel : certe superior aér. est;

Manes autem in, inferiori. tantum aëre versantur

(§. 462). -

Sancus] Deus , qui sancit et confirmat res.

^Vulc. e glossis. — Hercules Salinorum. Sic Ar

nobius : »At Hereules Sanetus deus.« ' Sanctus

enim, Sangus, et Sancus idem sunt.. Gaor. —

Male Arnobii loeum (L. 4. pag. 148) : huc refert

Grotius; melius Goezius: Ovidium (fast. 6, 215)

et Tertullianum (ad nation. 2, 9. f) laudat; sed

uberiores adire poterat fontes (Liv. 8, 20. 32, 1,

Fest. v. Praedia. Dion. Halicarn. l. II. p. 113; IV.

p.287. Sylb. Sil. Ital. 8, 422. Propert. 4, 10,

74. Lactant. 1, 48.. Augustin. de civ. dei 18, 19

ibique Viv. Varro L. L.4, 40. Plin. 8, 48, 74;

Grat.iinscr. 96, 3—8, et.prae omnibus Ald. Ma

aut. in Grut. lampade IV p. 173). Evocatur pro

evocatur e Dresdensi codice reposui. ;

- Fata] De Fatis, sive Parcis (Gell. 3, 16),

doete disserendoiotium nobis fecit Spanhemius (nu

mism. II. p. 638 sequ.). Iterum iterumque eorum

mentionem facit noster (§. 89. 560. 735.).

eeteri]. Sensus, est, ex altera , nimirum quae

duodecimam sequeretur, tertia decima regione non

nisi Fata postulata esse, qunm reliqui in ea Dii

Manium essent, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 88) noster dixerat. Innumerae le

guntur inscriptiones »Dis Manibus a dicatae, id quod

probe advertit Prudentius (c. Symm. 1, 402; add.

superior ad §. 8 not.). Graeci w;ztoz%oviovg eos

vocant. (Apollodor. 3, 10, 2 f.) sive xazaz9o

viovc (Strab. 8, p. 244; 7, p. 277). Probe Manes

a Superis distinguit Virgilius (Aen. 10, 54; 12,

646. 647).

ex] Omiserat hanc particulam Grotius, quam

e codicibus Monacensibus (B. D. E.) supplevi.

ejusque coelestis Juno] Quia Saturni erat filia:

unde notissimum ejus. nomen Saturnia (Ovid. met,

4, 447. 465. 8, 550; fast. 8, 258. 6, 807. Virg.

Aen. 1 , 25 cet. . Silius 2, 527. 5, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) etiam et

in lapidum titulis (Grut. 89, 5) legitur. Coelestis

autem cognominatur, ut ab Inferna (Virg. Aen. 6,

458), Aeverna (Ovid. mgt. 14, 114. Sil. 15, 601),

sive Stygia (Stat. Theb. 4. 826. Appulej. met. 11.

p. 765 Oud.) distinguatur. -

Pejovis] Meminerunt ejus Cicero (N. D. 5, 24),

P.Victor (urb. Rom.reg. 8), et Plinius (II. N. 16, 40,

79). Quantopere autem in describendo eo dissen

tiant veteres, ex eo patet, quod alii (Gell. 8, 12)

eum nocentem et sagittis armatum , alii (Fest. v.

Vesculi p, 889. Dac. Ovid. fast. 5, 450. 457.

440) juvenem et inermem dicunt, mirorque doctos

Ovidii interpretes, qui lianc contradictionem ne

verbo quidem attigerint ; unde omnino Gronovius

ad Gellium (p. 402 Conr.) conferendus.. Sed aperte

102 ' Martiani Capellae lib. I. §. 60.

' 61 Nocturnu$, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl

Martianus infra (§. 167) »Vejovem, Vedium, Di

tem et Plutonem unum eundemque esse a docet ,

praesidiumque habet non solum in monumentis a

Gronovio allatis, sed in devovendi etiam formula

a Macrobio (Sat. 5, 9) prodita, cujus prima verba

sunt: »Dis. Pater. Vejovis. Manes. a

publici] »Deos publicos* Varro (ap. Angustin.

7, 17) esse ait eos, »quibus Romani aedes dedi

eavere, quosque pluribus signis ornatos notavere.«

Eosdem inscriptiones etiam produnt adhuc exstantes

(Grut. inser. H06, 2, 3).

Nocturnus] Dudum Nocturni meminerat. Hie

itaque loco non suo quantocius erit dejiciendus.

Lege : »Ex ultima regione Forculus, aut Foricu

lus. « Vide Augustinum de. civ. dei L. 4. e. 8 et

L. 6. c. 73 misi malueris »Vortumnus • aut »Por

tumnus.* Vide Festum hae voce. voxcx. (sp. crit.

p. 80). — Certe illud viri docti » nisi malueris«

centies repeti potest. Equidem malo pro non seri

ptis habere ejusmodi eonjecturas nullis argumentis

fultas. Diversus quidem Nocturnus hie a superiori

(§. 48) esse videtur : quinam autem sit non liquet.

Videant alii num forsan loeo illi (Ovidii de art.

am. 1 , 567): - • .

»Nycteliumque patrem nocturnaque sacra precare«

lucem debere possit?

Jamitoresque] Janitorem aulae coelestis quidem

Janum (Ovid. fast. 1, 1, 159) Orcique janitorem

Cerberum (Virg. Aen. 8, 296) novimus; terrestres

autem alibi nequidquam quaesivimus. Si quid video,

Martiamus popularium suorum scripta ante oculos

habuit, vel Tertulliani, qui (de idolol. 18): »Car

deam* docet » a cardinibus appellatam , Forculum

a foribus , Limentinum a limine« ; vel Armobii,

qui (|. 4. p. 132) Romanorum ridet opinionem »Li

mentinum et Limam custodiam liminum gerere et

Janitorum officia sustinere.« Sed accuratius Am

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domui suae ponit ostiarium, et quia homo est,

omnino non sufficit. Tres igitur deos posuerunt,

Forculum foribus , Cardeam cardini, Limentinum

limini.« Confer Ovidium (fast. 6, 127). Hos igitur

noster uno terrestrium Jamitorum nomine compre

hendisse videtur.

Aeonos] Qui intra zonas, sive sedecim has

regiones non habitant. Vulc.— Azonorum meminit

Servius ad illud Virgilii;

•in medio focos et dis eommunibus aras.«

»Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dieunt,

Mars, Bellona, Victoria, quod lii in bello utri

que parti possunt favere ; ut autem altioris scien

tiae hominibus placet, dii communes sunt, qui

&ςονot dicuntur, id est, qui coeli certas non

In catalectis habes. Gaot. — Me

lius Servium intelliges, si verba (ad Aen. 42, 118)

etiam ea, quae Grotius omisit, addideris. Scri

pserat enim : »qui coeli eertas non habent parteis,

sed generaliter a cunctis coluntur: ubique enim

eos esse manifestum est ; ut Mater deüm, cujus

potestas in omnibus zonis est. • Curiosius Psellus

in brevi expositione dogmatum Chaldaicorum (in

Gallaei Sibyllim. orae. append. p. 111) inquit:

»&£a»ou sunt dii, qui zonam non habent, ut Sa

rapis, Dionysus, sive Bacchus; Osiridis item 6sigoe

habent zonas.«

quasi ad geniorum series eatenae more eonnexa,

et Apollinis, appellantur azoni dii, quod ex

pedite potestate sua in zonis ntuntur et supra

deos conspicuos colloeati sunt« (add. Stamleyum

in Clerici op. pliilos. 1, 9, 7; et Cleric. in indice).

commonente] Grotius commovente edidit, mo

Martiani Capellae lib. I. §. 62. 105

Tunc elementorum praesules, atque utilitatis publicae 62 lenio convocantur.

mentiumque cultores, omnisque populus potestatum , quis Numae multus

successor indicatur; qui confestim omnes imperio Jovis convocati, in aulam

stramque lectionem, quam et Basileensis habet, ad

marginem rejecit; male!

' elementorum praesules] Eosdem, quos inf. (§.211)

» elementorum praesides « appellatos cum angelis

aniiisque beatorum sociatos Mercurii eomites fingit.

Diodorus quidem (1, 12) elementa ab Aegyptiis

pro- diis habita esse docet; et Minucius Felix (19,

12) Zenonem interpretari ait • Junonem aëra, Jovem

coelum, Neptunum mare, ignem Vulcanum , et ce

teros similiter vulgi deos elementa esse monstrare.«

Quod etiam Empedoclem statuisse, diversis tamen

deorum nominibus euique elemento adscriptis, Di

ogenes Laertius (8, 76. p. 858 Meib.) tradit. Conf.

Stobaeum (in ecl. 1. 3. p. 67 Heer. 1, 11 , 11.

p. 989. 1, 82, 40. p. 973 f.). Attamen mirum vi

deri potest, hosce deos, qui jam aderant, a nostro

iterum in scenam duci, nisi eos duplicem personam

sustinuisse et eo fere modo elementorum praesides

appellatos esse dicamus, quo Cicero (in Verr. 8,

72) Mercurium •juventutis praesidem* dixit, quan

tumvis majus etiam huie deo incumberet officium.

De elementis eonfer et notam inferiorem (ad §. 758).

wmentiumque cultores] Similiter Persius ($. 65);

»Cultor enim es juvenum« ;

pliilosophos enim intelligo, quos infra (§. 211. 215)

etiam inter •beatorum veterum animas, quge eoeli

templa meruerint« refert, quosque Virgilius (Aem.

6, 665) in elysio colloeat : • ••

»Inventas aut qui vitam excoluere per artes.•

Confer et Cieeronem, qui (pro Rabir. 10) pariter

èixerat »virorum sapientissimorum mentes sibi vi

deri ex hominum vita ad deorum religionem et san

etimoniam demigrasse, seque pro illorum fama, glo

ria, memoria, non secus ac pro patriis fanis atque

delubris propugnandum putare« (conf. infra §. 94).

Ceterum mensiumque pro mentiumque in eodice

Cantabrigiensi exstare ea tantum de causa observo,

ut attentos eriticos faciam ad corruptam tantopere

ex sola pronuntiatione scribendi rationem, de qua

diligenter (in palaeogr. V. III) interpretes, sed sur

dis interdum auribus praeditos, admonui.

indicatur] Ita in plerisque exemplaribus, etiam

manuscriptis. Unus vero habet indicat cum interro

gatione, ut sit sensus: »Nec Numa, qui cum Egeria

nympha' congrediebatur, nec quisquam ejus suc

cessor potest indicare nomina omnium illorum coe

lestium potestatum.« Vulc. — Locus est modosus;

forte aa •ie enodandus: »eum quis Numa, mul

tusque successor. Inde atque confestim« ; vel si

mavis »Tullusque suceessor« non pugnabo : successit

enim Numae Tullus Hostilius, sed hoc longius abs

cedit. Gnor. — Neque Vulcanius, neque Grotius

locum intellexit. Potestates quas dicit ipsi reges et

imperatores sunt Romanorum in deorum numerum

recepti; quorum tamen primus Romulus Quirini

<nomine supra (§. 46. 80) jam indicatus hoc loco

praeteriri a Martiano potuit. Quinam reliqui sint,

definire noster non audet, ideoque multos tantum

INumae successores nominat. »Deum • , Cicero (de

N. D. 5, 18) inquit, »habent Romulum nostri

aliosque eomplures , quos quasi novos et adscripti

tios eive$ in coelum receptos putant«; et alio loco

* (le legib. %, 8. p. 100 Davis.): »Divos et eos, qui

coelestes semper habiti, colunto et ollos, quos endo

•oelo merita locaverunt, Herculem, Liberum, Ae

sculapium, Castorep, Pollueem, Quirinum. • Hi

enim omnes initio mortales erant. Claudianus igitar

(bell. Gild. 151) in universum ; ... -.

`.

404 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

65 coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc Janus in limine, militesque

Jovis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo

• Moerent indigetes , et si quos Roma reeepit

Aeut dedit ipsa deos« — —

(Adde Minuc. Felieem 6, 2). Quod autem ad Nu

mam attinet, notissima res est, deorum cultus fun

damenta ab eo jacta fuisse (Florus H , 2. Quinctil.

5, 7, 18. p. 885 Spald.), unde Prudentius (perist.

2, 445) : $.

»Fiat fidelis Romulus

•. Et ipse jam credat Numae

quasi maximum Christianae : religionis triumphum

eanit. Arnobius etiam (2. p. 80) »Numae regis

superstitionum « meminit ; neque est eur hoe Mar

tiani loco corruptum Numae nomen esse cum Fa

bricio (in bibl. Lat. III, p. 222. Ern.) eenseamus.

coelitum] E Basileensi codice sic reposui pro

eoelitem in editis , quamvis lioe, quod paulo post

sequitur (§. 64), etiam legi posse alii censuerint.

' . comvibrantibus] Ita pro eum vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guelferbytanus etiam eodex teste Cortio, prae

tereaque Hugianus, Basileensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, et Bodlejanus primus liabent. Sensus

est: »Sidera recipere cum applausu animas eorum

$ui eoelum meruerint«'(§. 94, 214). In astris enim

dii (§. 93, f. 97). Unde locutio Martiano familiaris

•propositum in sidera tendere « (§. 93), sive . pro

positum sidereae eupiditatis« (§. 94). Mortales enim

coeli ascensione digni inter stellas recipiebantur

(Hygin. fab. 224. p. 291. Munck.). . … …

limine] Hoc suum officium profitetur, ipse Ja

mus verbis •coelestis janitor. aulae, (Ovid. fast. 4,

159) qui limina servo« (1, 178). Ita et Virgilius

(Aen. 7, 610) ; … *- • * - - * .

64 cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam femina, quae

— — »mee custos absistit limine Janus. •

Fama] Prorsus eontraria Valerius Flaeeus de

Fama haec canit (2, 217) ; --- --

•Quam pater omnipotens digna atque indi

canemtem

Spargentemque metus placidis : regionibus arce!

Aeetheriis. • — —

Atque alii etiam poëtae (Virgilius 4, 173. 0vid.

met. 12, 45) in malam partem eam accipiunt. Clau

dianus quidem (Stilich. 248) idem Famae officium,

quod noster canit; ejus tamenversus non ut.Bur

mannus, sed hoc modo legas velim atque distinguas:

»Haec dum Roma refert, jam Fama loquacibus

ales ..; : .

Pervolat oeeanum linguis , et mille citatos

Pestinare jubet proceres« — — —

male enim vir doetissimus »alis loquacibus« edidit,

licet ales. Mercurius, ales Amor, cet. minime in

auditi sint; at alas dicere loquaces, Claudiano pro

fecto indigna figura erat. .

praeconans] Glossas • Praecono •ngé66ao. • Uti

tur et Cypriamus lib. f ' adv. Demet. uti mihi indi

cium fecit Meursius meus. Gloss. Isidori : . Prae.

cono , praefor, loquor. « Gror. — Finxisse haee

videtur, Martianus ad momeneulatorum officii simi

tudinem, quos praeconum etiam nomine appellatos

esse lapidum tituli docent (Grut. 626, 1, 3. 4.

AMA6, 6). Conferre praeterea operae pretium erit

Horatium (epist. 4, 6.80) et Juvenalem (sat. 1,97):

-'• • Ille tamen faciem prius inspicit, et trepidat, ne

Suppositus venias, ae falso nomine poscas. .

4gnitus accipies : jubet a praecone vocari« eet.

Plura dabit Pignor. (de serv. p. 144 sequ. ed. 1623).

- Martiani Capellae lib. I. §.64. H05

Adrastia dicebatur, urnam coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidentes sphaeras peplo

inflexi pectoris Eiuaopoevn.* Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen

aedrastia] Cf. praeclarum locum Ammiani Mar

eellini (14, 11, p. 68 Gronov.): »ultrix facinorum

impiorum, bonorumque praemiatrix Aedrastea, quam

vocabulo duplici etiam Nemesin appellamus ; jus

quoddam sublime numinis efficacis, humanarum men

tium opinione lunari circulo superpositum, vel, ut

definiunt alii, substantialis tutela generali potentia

partilibus praesidens fatis; quain theologi veteres

fingentes Justitiae filiam ex abdita quadam aeter

nitate tradunt despectare terrena. Haec, inquit, ut

regina causarum et arbitra rerum ac disceptatrix

wrmam sortium temperat, accidentium vices alternans,

voluntatumque nostrarum exorsa interdum alio quam

quo contenderant exitu terminans multiplices actus

permutando convolvit; eademque necessitatis inso

lubili retinaculo mortalitatis vinciens fastus tumen

tes incassum, et incrementorum detrimentorumque

momenta versans nunc erectas mentium cervices

opprimit et enervat« , cet. Plura de Adrastea

dabit Spanheim. ad Callim. h. Apoll. v. 107; Wyt

tenbach. ad Plut. de sera num. vind. p. 107 et ad

Plat. Phaed. p. 281, et Blomfield. ad Aeschyl.

Prometh. v. 972. Eandem esse cum Fato et Ne

eessitate Aristoteles confirmat (de mundo e. 7 et

ia Stobaei eclogis H. 6. 22, p. 190 Heerem.), quare

parum abest, quin ex ipso Platone hausisse no

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. 616 Steph.)

fusum (àrgaxrov), quo totius mundi forma expri

mitur, £v 'Avdyxrjg yövoe6v 6tQépe68at ait; sieut

etiam Apollonius Rhodius (Argon. 5. 133) simile

artificium, quo orbium coelestium cursus signifi

eantur, ab Adrastea dono datum Jovi canit. Urna

vero est unde sortes exeunt ; qualem Minoi quo

que tribuit Virgilius (Aen. 0. 432).

torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex

volubili« in Hugiano codice culpa, ut videtur, li

brarii desiderantur, eorumque loco absurdum hoc

glossema insertum est: »Sortes enim propter hu

manam impotentiam repertae sunt, quia per se ne

sciebant homines quid esset, vel quid vitandum

foret.«

splaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

Vulc. — Vix arbitror. Cf. descriptionem Fati, quod

Graeci IIezrgæpuévmv sive Eiuagpuévrjv vocant, ex

Chrysippi Stoici sententia apud Gellium (6. 2):

»Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et in

declinabilis series rerum et catena , volvens semet

ipsa sese et implicans per aeternos consequentiae

ordines , ex quibus apta connexaqne est. • Adde

Cic. de div. 1, 88, 1283 et Euseb. Praep. evang.

18, 18, p. 818.

peplo inflexi pectoris] Hypallage pro inflexo

peplo pectori.« Vulc. — Etenim ut orbes peplo

excipi possent, hoc inflexum esse debebat.

Eiuaguévr.] In editis libris Inarmine legitur,

in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bod

lejano primo, Monacensibus (B. C. E.) Imarmene,

in Hugiano perperam in marmore. Glossa Mona

eensis (E) addit: »Ymarmene quasi proprium fe

minae, quae hoe faciebat. Interpretatur (sie) autem

ex Graeco Ymarmene chronu seneches, temporis

continuatio.« In Bodlejano etiam eodice glossa ad

dit : »Lunaris dea, quia mene Luna dicitur« 3 et

in Britannico: »firma memoria.« Quas absurdas in

terpretationes eum in finem commemoro, ut palam

fiat, nihil fere ab istis sclioliastis disci posse (§. 2.

not.). Eiuaguävmv autem Latinis literis seriptam

Inarminem nemo mirabitur; pariter certe Ovidias

MÆ

106 Martiani Capellae lib. I. §. 6$. -

66

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae superàm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernerent, magistratus in acta coelestiumque consultum

stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(inet. 14, 89) et Lucanus (8. 101) Inarimen scri- censes, Guelferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

bunt pro Elvoegiftum (conf. Palaeogr. erit. IV, p. 854). mus, Basileensis, Reichenauensis, Darmstattensis,

Aspirationem autem modo demi modo addi supra et Dresdensis, librique editi antiquiores: veramque

jam monui (§. 7). hanc lectionem esse glossa testatur, qua explican

4troposque] Lege de hac Parca Claudiani (de tur , rectae scriptrices.« Orthographae igitur ad tria

bello Gild. 201) versus : illa Parcarum nomina referendum. Cassiodorus etiam

» Iret adhuc in verba dolor , nisi Jupiter alto (de inst. div. praef.in f.) adjectivo ortliographus utitur.

Coepisset solio. Voces adamante notabat librariae] Defenditur Martianus marmore antiquo

Atropos, et Lachesis jungebat stamina dictis.« (in mus. Pio-Clem. ed. Mediol. T. V. tab. 3A), in

Scribentis equidem (in palaeogr. crit. III. §. 827) quo Parcarum una, Clotho , fingitur utraque manu

hanc olim exhibui effigiem ; volumen gestans. Confer inferiorem locum (§. 89).

archivique] Alii »archium.* Capella » archivum*

scripserit. Consonus est huic loco ille Ovidii;

— — — »intres licet ipsa sororum

Tecta trium , cermes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularia ferro. •

Tabularia Nasoni, quae Martiano arcliiva. Gnor. —

Neque est quod archium reponamus. Voce archi

vum jam ante Martianum non solum popularis ejus

Tertullianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Duker.

de latinitate ICtor. p. 444) usi sunt.

exuviis] Ita Octavius (Sueton. Aug. c. 94) in

somno vidit »filium mortali specie ampliorem eum

fulmine et sceptro exuviisque Jovis Opt. Max. ae

radiata corona.« -

- indusiari] Utitur sensu eodem Capella libro

secundo, et Apulejus : »Pulchre indusiatus adules

cens.« Grot.

vertici] Descriptione mundi per verticem Jovis

orthographae] Ita praeter Leidensem codieem altissima pars mundi, id est sphaera coelestis, in

(Munck. ad Fulgeat. p. 40) codices etiam Mona- telligitur; per coronam Zodiaeus; per rutilans vela

Martiani Capellae lib. I. §. 66. I07

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praemitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongon

men splendor aetheris. Vestis candida superiorem

aërem, hyalini, id est vitrei, amictus perspicuitatem

aëris designant; per vibratus ignium intelliguntur

stellae. Vulc.

contegitque] Velamen hoc Jovis contemplaturi

Winckelmannum (monum. n. 11) et Viscontium (in

museo Pio-Clement. V. tab. 2 edit. Mediol.) adeant.

An riciniatus Jupiter, de quo Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondum liquet. At non Jovi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et Junoni caput tectum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquis diis, mortalibus

que in deorum numerum receptis, hoc commune

fuisse, ita ut divinitatis esset nota, uberius de

monstravit Cuperns (apoth. Homeri p. 202 sequ.).

Quid? quod omnes umbras sive animas velatas a

veteribus pictas esse multa testantur monumenta

(Graev. thesaur. ant.. Rom. XII. Tab. 10. Museum

Pio-Clem. IV. tab. 38. V. tab. 18).

ex posticis] Libro II. de lectica loquens : »Po

stica (ita lego ex MS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta sustulere mancipia.« Gnor. — Intellige par

tibus ; illud enim adjeetivum est, et male Grotius

(§. 448) correxit e MS. suo postica , siquidem po

sticam , scilieet partem , moster voluit.

texuerat] Arnobius (3. p. 112): »Vestis indigent

(dii) tegmine, ut virgo Tritonia curiose iis stamen

neat , et pro qualitate temporis, aut trilices tuni

eas, aut de serico et sine onere imponat.« Adde

Oppianum (de piseat. 2, 23.) Sed magis ad Apol

linaris Sidonii liosee versus (earm. 15, 126; p. 578

Sirm.) noster respexisse videtur:

»4t parte ex alia textrino prima Minervae

Palla Jovis rutilat« — — — — — — —

Nam altior verbis sensus inest, quam si ea de tex

toria tantum arte explicare volueris. Pallas enim

summus aether (§. 59. 568), qui rutilante hie ve

lamine significatur.

dehinc] Sive dein, ut in Guelferb. Cortius legit.

hyalinos] Junoni etiam (§. 67) »hyalinam ves

tem« tribuit, quoniam aether pariter atque aër lu

cem transmittit. Romanorum poëtae Latina quoque

voce vitreum usi sunt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 347. 7, 415), pariterque Martialis (12.

5. 15) aquam ob perspicuitatem vitream appellavit.

Colörem si intelligere malueris, ille erit, ut Ovidii

verbis (met. 8, 48; art. am. 5, 175) utar , »aëris

quum sine nubibus est. «

duos globosos] Non duo , ut Grotins , sed duos

editiones anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codices habent, licet parum intersit. Duobus globis,

ni fallor, Solem et Lunam denotare voluit, auro

illum (§. 75. 188), electro hane. Electrum hoc

quoque loco, ut IIeynius ad Virgil. georg. 5,

822, metallum, non succinum intelligendum puto,

quia illud splendore nobilius, quanquam adulterato;

aurum enim , cui quinta argenti portio inesset,

electrum appellatum esse Plinius testatur (55. A),

quod λεvxöv zgv6év Herodotus dixit (1. 80).

Conf. doctam Buttmanni dissertationem (in Mytho

logo T. II, p. 337 sequ.).

enneaphthongon elielym] Ut èvve&zog6æ apud

Atlienaeum (14 p. 656). Hac lyra regimen harmo

- 14*

{108 Martiani Capellae lib. I. §. 66.

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem smaragdineae fluctu vi

riditatis herbosos vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis intertextae oculataeque pallae,

niae coelestis designatur; novem autem ei chordas

tribuit, quia supra (§. 28) liarmoniam illam ex

septem planetis cum sphaera aplane et terra con

stare dixerat. Conf. Euclid. in introd. harm. p. 19.

Meib. et Strab. 15. p. 618 Casaub. Hugiumque

in libro de myth. p. 185. 184, inprimis autem

Doeckliium in Creuzeri Stud. T. III, p. 89 sequ.

calceos] Ex hac calceorum descriptione quilibet

terram agnovisset, etiamsi Martianus non addidisset

a Tellure eos annexos esse. Sapit poëtica haec

descriptio opinionem antiquissimam, dei sedem a

coelo inde usque ad terram pertinere, quam ideo

dixerunt » suppedaneum pedum ejus « , Serapisque,

deorum maximus, in epigrammate Graeco, a Ma

crobio (Sat. 1, 20) nobis servato, ipse de se prae

dicat: »Iaiæ óé puov ztóöec ei6i. «

smaragdineae] Duo smaragdinae. Voxckae (sp.

crit. p. 147) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster utitur, Venantius etiam Fortunatus (8, 6,

18) liabet. Martianus » calceos fluctu smaragdineae

viriditatis herbosos « dixit , quia smaragdis color

tribuitur viridis (praeter Plinium vide Lactantium

in carm. de Phoenice 158).

viriditatis] Grotius viriditatis nostram lectio

nem codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis, Bodlejanus, Britannicus, Cantabrigiensis,

Hugianus, et teste Cortio Guelferbytanus.

annexuerai] Grotius annexuit. Sed illud, quod

reliquis verbis conformius est, e codicibus Mona

censibus (B.ID.E. G.) recepi.

insidebat] Lege : infigebat autem et pavonum

pennas cet. VoNck. (spec. crit. p. 147) — Minime !

Sensum scilicet criticus capere nequibat, qui liic

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis

ex qua multicoloribus notulis variata

intertextae et oeulatae, ex qua pictura notulis

multicoloribns variata vernabat.« Palla enim am

plioris vestimenti genus est, quod noster, sicut in

fra (§. 71) Terrae herbidam pallam tribuit, Jovis

vestibus supra descriptis addit, eique eum insidere

fingit. Vestes enim ita etiam usurpatas esse Pollux

(7, 51; p. 722) docuit.

oculataeque pallae] Coelum significat, stellis

distinctum, eadem figura qua infra (§. 811) Astro

momiam »quandam gemmatam ec minus totis a

tubus decenter oeuleam« finxit, Argi nimirum fa-.

bulam respiciens, de quo Maerobius (Saturn. 1.

19): »Argum, quem ferunt per ambitum capitis

multorum oculorum luminibus ornatum — sed sub

hujuscemodi fabula Argus est coelum stellarum

luce distinctum, quibus inesse quaedam species

coelestium videatur oculorum. « Plura dabit C. Fr.

Hermannus ad Lucian. de liist. scr. p. 78. Pavonis

autem e pennis textam eam pallam ait eandem ob

causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio teste

(met. H. 722), Juno excepit voluerisque suae pen

nis collocavit, et gemmis caudam stellantibus im

plevit; quapropter et Martialis (14. 85. 2);

» Nunc Junonis avis, sed prius aergus erat ,

et Gallus poëta (de duab. soror. fragm. 18).

» Quum quatit et caudam Junonius explicat ales,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.~

Pro notulis Vonckii conjeeturam (spec. crit. p. 147)

floribus aut flosculis retulisse taedet.

variata] MS. varie grata ; lege variegata.

Gnot. — MS. varicata, variegrata , forsan varie

gata? Oudexd. (ad Appul. T. I. p. 788. II. p. 206)

— Postremum in textum quidem recepit Goezius ;

ego vero prius retinui, siquidem, in uno tantum Rei

Martiani Capellae lib. I. §.67. 109

pictura vernabat. Sub calceis vero fuscinam deprimebat.

subditus Junonis consessus , haud indecenter ornatus. Ipsa vero tecto capite

lacteo quodam calummate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis:

mam neque Scythidis virecta, nec Cerauniorum vibrans fulguransque lumem,

chenauensi codice variegata legitur, et ex corrupta

quorundam seriptura constantem in reliquis lectio

nem corrigere nefas est ; praesertim hoc loco, quo

noster eodem jure utitur, quo Appulejus popularis

ejus, apnd quem legimus (de mundo p. 296) : »co

loribus variatur« , vel Catullus, qui (64, 80) »ve

stis priscis hominum variata figuris« per hypallagem

scripserat.

fuscinam] Bongarsius fuscinam , male ! Subin

telligendum sine dubio mare. Infima Latinitas fus

cinum pro fusco, ut aurinum pro aureo, et mar

morinum pro marmoreo dixit. Goez. — Profecto non

erat, quod eorruptum Martiano fuseinum obtrude

ret vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Dresdensis etiam, Basileensis, Hugianus,

Britannicus, Guelferbytanus, et Monacenses (C etE)

habent, atque antiquam lianc lectionem esse glossa

(E) testatur, qua •fuscina , sive tridente , mare

significari« probe annotatur, quae praeterea notis

sima res est (cf. Cic. nat. deor. 1. 56).

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

in Hugiano codice, Britannico, Cantabrigiensi, Ba

sileensi et Darmstattensi.

ealummate] Galummate. Lege vel calymnmate,

G pro C positum; vox est Graeca xdávpupua. Gnor.

— Quoniam autem Leidensis codex (v. Appul. II.

p. 5G0 not. Oud.) recte habet Latinis quidem literis

scriptum calummate , hanc lectionem in textum re

cepi. Sed liberum ut sit arbitrium iis, qui maluerint

chlamyde legere, hic addo lectionem clamide,

quam Cortius e Guelferbytano codice adnotavit.

gemmis] Nonnus (in Dionys. l. 323. p. 82) gem

mis etiam pretiosis ornatam Junonis coronam plu

ribus descripsit versibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 198 ed. 1629). Sed legere

debebant viri doeti nostrum paulo inferius (§. 78),

ubi: »gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera » Jaspis tertia vocabatur« ; quo patet a Mar

tiano minime Smaragdum et Seytliidem pro una

eademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita habent veteres membranae biblio

thecae Leidensis; non vireta, ut ediderunt. Festas:

»Dumecta antiqui quasi dumieeta appellabant, quae

nos dumeta. « Idem : »Vestices frutecta densa dicta

Lactant. Argument. Metam.

1 , cap. 3 : »Frutecta sylvarum. • Marcellin. l. 14 ;

a similitudine vestis.«

» Frutecta prensando vel dumos. a Virg. Aen. 6 :

» Amoena virecta.« MuNck. (ad Fulg. p. 12). — Ad

dere poterat Sedulium (57), qui Virgilium imitatus

est. Codices etiam Dresdensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, Hugianus,:Basileensis, Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacenses (B. D. E. G.) virecta

habent.

Cerauniorum] Claudiamus:

— — » Pyrenaeisque sub antris -

Ignea fulmineae legere Ceraunia nymphae. •

Ita et hoc loco Ceraunii color e pyropo: quare

manifesto Ceraunium inter ardentes et ignitas gem

mas retulere contra veterum sententiam, qnibus

Plinius utitur auetoribus. SALMAs. (p. 278) — Ce

raunium recentiores scriptores carbunculum voca

runt.Tertull.: »Cerauniis gemmis non ideo substantia

ignita est, quod coruscent rutilato rubore.« Goez.

Hujus suggestui 67

410 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

. nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divae vultus assidua perlucens gratia, fratri consimilis , nisi quod ille

immutabili laetitia renidebat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur.

• . • • • '.

flucticolor] Idem est color, quem melius de

scripsit Martialis (4, 61, 7) versu ;

» Duasque similes fluctibus maris gemmas.*

Sed amat noster composita hujus generis adjeetiva,

ut* multicolores (§. 66 f.), multigenum , multian

gulum (§. 158), multifidum (§. 117. 227), multi

vidum (§. 109), multinodum (§. 425), diversicolor

(§. 14. 15. 67. 811).

collegit Burmannus (ad Ovid.met. IH, 611; p. 794).

Thaumantias] Iris Thaumantis filia, Junonis

ancilla (Hesiod. theog. 268. 266 ; Plat. Theaet.

p. 188 Steph.). Familiari hoc Romanis etiam poëtis

(Virg. Aen. 9, 8. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

44, 848. Val. Flace. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

5, 1; add. Cie. N. D. 5, 20) nomine satis docetur

Aliorum scriptorum similia

Junonis diademate modo deseripto arcum denotari

coelestem. Jris enim (Virg. Aen. 4, 701)

» Mille trahens varios adverso Sole colores. w

Add. Ovid. Metam. 6, 68. 11. 889. Claud. rapt.

Pros. 2, 98. Sen. nat. qu. 4, 3, et Appulej. de

mnndo p. 525 Oudend.

laetitia] Differentiae eausa, quae inter Jovis et

Junonis naturam statuitur, haee est: illum pro

aethere, liane pro aëre veteres habuerunt (Cic. N.

D. 1, 18. 2, 28 et 26; acad. quaest. 4, 41. Ma

crob. Saturnal. 5, 4. Porphyr. ap. Euseb. in praep.;

ew. 5, 4, 11 ; p. 108 Vig. Serv. ad Virg. Georg.

2, 328; Aen. 4 , 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

pliilos. 11. p. 514 Munck. Sallust. pliilos. 6. p. 255.

Cornut. 5. p. 145. Vita Homeri p. 528 Gal. Ar

noh. 5. P. 118), unde noster infra (§. 149) Juno

Nam vestis ejus hyalina, sed peplum fuerat caliginosum, quod

nem aëriam appellat. Atqui aër interdum turbidus,

aether eontra purior est et serenus. »Pars enim«,

ut Senecae (de ira 5, 6. p. 44 Lips.) verbis autar,

»superior mundi et ordinatior et propinquior side

ribus, nec in nubem cogitur, nec in tempestatem

impellitur, nec versatur in turbinem. « Hinc Horatio

(carm. 5, 10, 8) Jupiter »puro numine « est;

Claudiano (tert. cons. Honor. 167) plaeidus, et

Martiali (5, 6, 9 et 9, 28, 5) serenus audit.

Lucerna etiam fietilis (ap. Passer. 1. tab. 53) tot

que lapidum tituli dieati Jovi sereno (Grut. 25, 1.

77, 6. 1000, 9. Gud. inser. 4, 4. et 8, 5), pariter

atque Jovi Serenatori (Gud. 5, 8 et 9; 4, A. 2.

3. 8 et 6), quod quidem ejus cognomen haud

latuit Appulejum, qui (de mundo p. 571 Oud.)

eum Serenatorem et Aemiealem nominavit: quo spe

ctant et Graeea' ejus cognomina ai8giov (Aristot.

de mund. 7. Strabo A init. p. 5 f. Casaubon.) et

pueuaeuziov (Orpli. liymn. 72, 2. Thneyd. 1, 126.

Pausan. 1, 57, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut. AA.

p. 184 Gal. Grut. inser. p. 210). Inde apud Ho

merum illa : Ze$c ai9&gw voeiaov (II, 2, 412) et

ai9&gé • 2uòç aùyaç. Atqne noster etiam

supra (§. 17) »Jovis risum* eelebrarat. Simili modo

Aegyptii Seneca teste (natur. quaest. 5, 14. p. 727

Lips.) »aërem marem judieant, qua ventus est, fe

minam , qua nebulosus et iners. Qnod sequitur

verbum renidebat, modo splendere (§. 18. 17. 27.

208. 881. 728.), modo, ut hoc loco et apud Ma

crobium (in Saturn. 1, 11), subridere significat.

turbidabatur] Hoc verbum noster eum Saxone,

Martiani Capellae lib. I. §. 67. 111

tamen, si appulsu: cujusque luminis, tangeretur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praeniteret.

bombis terrentibus tympanum sustinens,

Haec fulmen dextra, laeva sonorum

sub quibus, plurimum sudans ima sub

jecta roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino , et Apollinari Sidonio commune liabet. ••

Male in Britannico et Cantabrigiensi praesens legi

tur turbidatur, quum remidebat praeeedat.

caliginosum] Densum aërem et in nubes con

versum designat, qui natura ipsa obscurus , nisi

Solis radiis imlustretur. Vulc. — Omnino rectius

ealiginosum, quam caligosum » quod hoc loeo Ba

sileensis, Darmstattensis, Britannicus et Cantabri

giensis habent. Sed hanc etiam adjectivi formam

a serioris aevi seriptoribus usurpatam fuisse non

solum Cangius doeet, sed apud nostrum etiam

(§. 803) tam in editis, quam in libris scriptis

hegitur.

quod tamen] Ita Guelferbytanus, Britamicus,

Cantabrigiensis, aliique, et veteres praeterea editio

nes : unde apparet illud nquo tamen« apud Grotium

non nisi typographorum errori adscribendum, quem

errorem non animadvertentes Walthardus et Goe

eius secuti suum fecerunt. -

cujusque] Ita Hugianus codex, Basileensis,

Darmstattensis, Dresdensis , Monacenses (C. G.),

aliique (Oudend. ad Appulej. I. p. 386) pro cujus

damw in editis. *. ''

fulmen] Bongarsius et Vuleanius: flumen. Goez.

— Recte : vulgarem retinuit - lectionem * absurda

*

enim est altera, quam Basileensis et Cantabrigiensis

exhibent. Ne fingi quidem potest aliquis flumen

dextra tenens. Fulmen contra bene tribnitur Ju

noni, quae ipsa apud Flaceum (1, 116) hoe ja

ciendi potestatem sibi attribuit verbis:

•Jam jam ego et inviti torsissem conjugis ignem«,

*

Unde et Argoliearum matrum ad eam prece- (Stat.

Theb. 10, 60), ut velit in Thebas excutere fut.

inem. Effigies ejus, dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Neomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intellige, quae Ju

noni pariter atque 'Jovi adscribuntur. Ipsa enim

Juno apud Virgilium (Aen. 4, 122): »et tonitru

coelum omne cieho« inquit; unde et Seneca (Me

dea 89) Jovem et Junomem » sceptriferos tonantes «

appellat; atque noster tympanum ei tribuit, eujus

sono terreri Philologiam finxit (eonf. §. 497), imi.

tatus Ovidium, qni (fast. 4, 189) de Cybeleio etiam

tympaiio : »Sed me sonus aeris aeuti Terret.~

tympanum sustinens] Ita transposita haec verba

in eodicibus Britannico , Cantabrigiensi, et Darm

.. *.

stattensi.

' ' ima] Imus eerte aër, terrae proximus, quando

que roseidus. Forsan et terram ipsam significare

voluit, seeundum illud Lueretii (H, 251) ;

» Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aeether

In gremium matris Terrai praecipitavit.«

Id quod posteriores poëtae Virgilius aliique fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Haud supervaeameam hane voculam

in$erui eodieum mresdensis, Darmstattensis, €an

tabrigiensis , Britannici, aliorumque (Bondam var.

lect. p. 88) auctoritate. *

solea] Prudentius (apoth. 486): »soleas Junonis

lambere.« Noster quum inferiora aëris cnm Juno

nis ealeeis comparassct , infima neeesse erat soleae

assimilare, quam eum Noctis nigredine comparat.

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem diversicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tamquam nihil ha

buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidereo positam quandam sphaeram caelatam va

rietate multiplici conspicantur, quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

ut nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum

omne, aër, freta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartarea. Urbes

etiam , compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam

in genere numeramdae. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaque mundi. In hac , quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat.

Nam quo inferior aër, eo obseurior. Voee migredo

infra iterum utitur (§. 157) licet barbara sit (Sciopp.

pr. pliil. p. 86 Herz.).

zona] Inconstantem medii aëris naturam zona

deseribere videtur, qua modo perlucidus, imodo

nubilus est.

obliquabat] Bongarsius quidem cum Basileensi

dat ablegabat, Darmstattensis abligabat, Hugianus

alegabat, Guelferbytanus teste Cortio et Bodlejanus

primus obligabat; sed vulgatam retinui lectionem,

siquidem verbum obliquare sensum liabet variandi,

qui omnino aptus huic loco est.

discolorum] Non semel hac adjeetivi forma uti

tur noster (§. 71. 528) et praeter eum Appulejus

etiam et Prudentius.

uterque regum] Omissa apud Grotium haec ver

ba e codicibus Dresdensi et Hugiano supplevi.

coelum omne] Sic transposita sunt verba in Ba

sileensi, Reichenauensi, Britannico, Cantabrigiensi,

et Ilugiano codice.

cunctorumque] Codices Cantabrigiensis, Bri

tanniens, Hugianus, Leidensis (Oudend. ad Appulej.

T. I. p. 182. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v.

Ibi quem

71) pariter atqne anteriores editiones habent eum

etarumque; sed praestat Grotiana lectio, siquidem

non de bestiis solis noster loqui videtur.

ideaque] Nullus dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexerit, quales in Phaedro potissimum

(p. 246 Steph.) descripsit ille non intelligendi so

lum , sed etiam dicendi gravissimus auctor et ma

gister (Cic. orator. 5); colorem tamen duxisse vi

detur e clypeo illo, quem Homerus.finxit a Vul

eano fabricatum (Iliad. XVIII, 478 sequ.).

pede ire] Locus monstrosus : faveat Hercules

monstrorum Averruncus. Lege »pedae reformantis

Nam re etiam in MS. voci formantis

adhaeret. Sensus liic : »Relucebant, inquit, in spe

eulo quasi vestigiorum (id enim peda teste Festo)

speculo.*

veram formam referentium. • Forte haec eadem vox

Petromio restituenda, ubi vulgo legitur :

— •manifesta prius vestigia lusit ,

Deceptique pedes•

(f. inquam pedas). Gnor. — Hae conjeetura fre

tus Goezius Martiani textum foedissime corrupit.

Quamvis enim locus obscurus sit, tamen si ad con

jecturas confugiendum est, non solam Grotianam,

Martiani Capellae lib. I. §. 68. 135

augeri, quem deprimi, quem nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti.

Quamvis intus, quos innominabiles sacra vis testatur, intrarent, tamen etiam

primatibus divùm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum

sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit: glaucoque amictu tectus

sed innumeras admittit conjeeturas. Atque lenior

eerte medela fuerit, ubi pedie i. e. paediae, rroeu

δείας, legeris, quo nomine noster identidem geome

triam appellat (§. 378. 728); geometricis enim ra

tiomibus deseriptam esse sphaeram, qualem Jupiter

manu teneat, clarum est. Sed hoc speciminis tan

tum causa attuli, ut appareat nihil facilius esse

quam mutatis literis ex ingenio conjectnras fundere,

quales Sardos vemales aliquando Ruhnkenius ap

pellavit alium alio nequiorem (v. Wyttenbach vit.

Ruhnk. p. 221); vulgatam integram servavi, licet

reticere non possim , eodicem Reichenauensem ex

hibere pidei reformantis, unde orthographia tantum

mutata Aepollinis nomen Pythei indagari possit.

Minime hoc spernendum , quo posito liic sensus

exit satis congruus: »In hac splaera quid singuli,

quid populi agitarent, speculo Pythei reformantis

relucebat. • Verbum enim compositum reformare

more istorum scriptorum (v. not. ad §. 73. 84. 102.

460. 876; add. Freinsli. ad Justin. in ind. Gronov.)

usurpatur, quemadmodum apud Appulejum (met. 2.

p. 130 Oud.) Fotis »in speciem Veneris reformata.

legitur.

fictor] Figulus, ae?oe6rjc. Cie. »Reliquos deos

ea facie novimus , qua pictores, fictoresque volue

runt.« Et alii saepe ita usi. Gnot. — Nempe vo

eem tantum explicaturus Grotius erat, neutiquam

Martiani locum.

arbitrarius] Ita Jupiter cognominatur (Euseb.

praep. ev. H , 7, 10. p. 37 f. Macrob. somn. Se.

2, 2). In quodam etiam lapidis titulo (Gud. 7, 8)

legitur: »Jovi optumo maxumo Arbitratori.« Quiu

templum etiam Jovis Aerbitratoris in decima urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Graev. thesauro

IV p. 1515).

uterque] Jupiter et Juno. Ita enim supra (§.41)

verbis » regum conjugum uterque • paulo clarius

designantur.

sator eorum] Ad Saturnum alludit nomen, qui

infra (§. 197) »deorum rigidissimus creatore audit.

Sed satoris nomine omnem etiam gentis alicujus

auctorem significari ille apud Silium (9, 294) » sator

Quirinus docet. Pro eorum Holmius (in Crenii

analect. p. 598) et Barthius (ad Stat. Theb. s.

p. 226) legi jubent deorum ; frustra.

gressibus] Jam Platoni (Epinom. p. 978 Steph.)

Saturni stella ceteris tardior. Nicomachus (in harm.

man. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) »a motu Saturni« scri

bit , » qui longissime a noliis abest, gravissimus in

öu& fræ6djv consonantia sonus hypate est appel

latus: διαtov yàg tö ävörarov (eonf. nostr.

§. 197. 968). Unde et Ausonius (in ecl. de sign,

coel. extr.):

»Celsior his Saturmus , tardior omnibus astris.«

Claudianus quoque (in laud. Stilich.2, 459) •pigram

Saturni semitam* per hypallagen dixit (conf. §. 885).

POSTK!.A3$;;:;< :_*~

70

15

414 Martiani Capellae lib. I. §. 70.

71

792

caput.

Praetendebat dextra flammivomum quendam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus camdicabat, licet ille etiam puer posse fieri

crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quamvis foecunda

circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemmarum metallorumque census, atque omnium.

proventus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

teetus caput] Graecismus, ut apud Livium (27,

57) •virgines longam indutae vestem «, Martialem

(5, 14, 6) » caput tectus«, Ovidium (met. 5, 81)

»indutus chlamydem Tyriam«, (14, 262) »pallam

induta nitentem«, Horatium (ep. H , 17, 28) » quid

libet indutus«, Virgilium (Aen. 2, 278) » exuvias

indutus« (14, 480) »oculos dejecta decoros«, (Cir.

206) »dulci devinetus lumina somno«, et Priscianum

(1. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis.« Appellat

Rufianus (p. 248 Rnhnk.) »figuram per accusati

vum. • Atque apud nostrum iterum infra (§. 114)

• obtectaque vultum virgo « legitur. Saturnum autem

velato pinxerunt capite ; quapropter Servius (ad

Aen. 5, 407) observat : »Sciendum sacrificantes

diis omnibns caput velare consuetos, excepto Sa

turno, ne numinis imitatio esse videretur« ; atque

eadem tradit Macrobius (Saturmal. 1, 10).

draconem] Pluribus de hoc symbolo aeternitatis

alio loco (palaeogr. crit. III. v. indic. p. 498) dis

serui. Hinc annus Graecis évuxvt6g dictus, quia,

posteaquam Sol duodecim Zodiaci signa peragra

vit, in se ipsum quasi redit, vel ut Virgilius (georg.

2, 402) ait,

» In se sua per vestigia volvitur annus.«

Aenigmatis, quod sequitur, de anni numero solu

tionem ibidem (pal. crit. III, §.232) proposui. Ante

nomine codex Dresdensis addit sui, glossa in Ba

sileensi swo , sed abest a reliquis tam editis quam

soiptis.

pruinosis nivibus] Pariter infra (§. 197) Philo

logia Saturni planetae eirculum transiens conspi

catur »deorum rigidissimum ereatorem in algido

haerentem pruinisque nivalibus. •

puer] Perquam docte , ut assolet, Cuperus (in

Harpocrate p. 105) de hoc loco disputat, eui ta

men assentiri nequeo. Promta enim interpretatio

est, modo memineris Saturnum pro tempore accipi,

quod et senis et pneri forma describi potest, prout

antiquum vel recens intelligitur. Ceterum ille etiam

scripsi pro etiam ille e codicibus Britannico et

Darmstattensi.

grandaeva] Mutuatus est hoc epitheton a Silio

(16, 124);

-

» At gramdaeva deùm praenoscens omina mater. •

(Conf. et not. ad §. 4).

tamen floridam] Alioquin enim non matronae

sed meretrices pietas floridasque vestes, &v8vv&,

gestabant, quod doete probat Welekerus (in proleg.

ad Theogn. p. LXXXVIII). Tellurem vero is or

natus decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) forsitam

hausit noster;

»Florida quum tellus gemmantis pieta per herbas

Vere notat dulci distincta coloribus arva.

In sequentibus pro contexuerat eomplures eodices

habent eontexerat, quod tamen ambiguum videri

possit.

-

larga ubertate] Festus: »Opis •, inquit, dicta

est conjux Saturni, per quam voluerunt terram

Martiani Capellae lib. I. §. 72. 118

quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat.

suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 73

Quae quod nutrix Jovis ipsius,

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui

significare , quia omnes opes humano generi terra

tribuit. • Orphico (hymn. 13, 11) haec dea jam erat

Bigrjvmv xoetoeyov6a 6%v ευόλβouç xredí

- ze66u.

Item Maerobius (Saturn. 1, 10) tradit »eodem mense

Saturnalia et Opalia celebrari, quod Saturnus ejus

que uxor tam frugum , quam fructuum repertores

esse eredantur; itaque omni jam foetu agrorum co

acto ab hominibus hos deos coli — Saturnumque

a satu dictum, terram Opem, cujus ope humanae

vitae alimenta quaerantur.«

ferebantur] Miror Grotium edidisse ferebant,

quum veteres editiones omnino rectius ferebantur

praebeant, atque ita etiam in Reichenauensi, Darm

stattensi, Hugianoque codice exstet, atque Casa

liae (de prof. rit. 5. p. 111) pariter olim legerit.

Sed iterum iterumqne observavi permulta apud

Grotium menda irrepsisse typographorum quidem

eulpa, quae ipse (p. 544) fatetur se non . omnia ob

instantes nundinas Franeofurtenses correxisse.

adhaerebat] Multi enim Vestam eandem quam

Terram putabant (Cornut. 28. p. 206 Gal.). Unde

Ovidius (fast. 6, 460);

» Et Tellus Vestaque numem idem est•

porroque (6, 967):

~Vesta eadem est quae Térra: subest vigil ignis

utrique;

Sigmificant sedem Terra Focusque suam.•

Eadem docuerat Euripides (in fragm. H78 e Ma

ergb. Sat.- 1, 23) versibus :

»Hoei yaia prjrsg ' £6tioev δε 6oi 6opoi.

Bgotóv xoe^οῦ6ιν, τίμένην έν αi$$et.*

Sed confer omniuo Astium ad Plat. Pliaedrum

(p. 247 Steph.) et eundem in Cratylo (p. 401 f.

Steph.). $

nutrix Jovis] Ennius (ap. Lactant. 1, 14) • Jo

vem«, scribit, »clam abscondunt dantque eum Vestae.

educandum. « Eadem Albricus refert pliilosoplius

(17. p. 519 Munck.). Cicero (de univ. 10): »Jam

vero (deus) terram, altricem nostram — custodem

antiquissimam deorum voluit esse eorum, qui intra

coelum gignerentur« (conf. not. ad §. 93).

osculari] Aeusculari Manuscriptus. Vide Festum;

ausculari dicebant ~antiqui pro osculari. Gaot. —

Scioppius (in gr. philos. p. 206 Herz.): »Transit

AU in 0 productam more antiquo, ut lotus pro

lautus , plostrum pro plaustrum , cotes pro cautess

sicut etiam contra pro 0—AU, ut austrum pro

ostrum , ausculum pro osculum , frequentissimeque

hoc faciebant antiqui. a

candida] Quae ab Ovidio (her. 18, 61) dea

candida appellatur, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

» candida Luna « est.

sorore] Martialis (9, 58, 5), et saepe Ovidius

(met. 8, 550; fast. 3, 109. 117 ; her. 11, 45)

Lunam sororem Pliocbi appellat. Pluribus verbis

alii, ut Seneca (Oed. 284):

»Sororque fratri semper occurrens tuo.«

Virgilius (georg. 1 , 386):

»fratris radiis obnoxia Luna.*

Silius (8, 178):

» Lunaque fraterno lustrabit lumine terras*

et porro (16, 58): *

»ut Phoebe stellas , ut fratris lumina Phoebem. •

Adde Propertium (2, 28, 82), Parmenidem (ap.

Plutarch. in qu. Rom. 75. p.282), Cornelium Se

15 *

416 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

74 minis refulsere.

*.

propinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et rosulenti

splendoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus lu

minavit.

- - - - • • - • - - -. -

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi uitoris lumine caligavit;

sphaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati lu

Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

7$ speculo cognato gemmarum luce resplendens, camdentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flammis ignitorum

verum (in Aetna 236), et inferiorem locum (§. 77.

not.). -

puniceus fulgor] Auroram designat, quae infra

(§. 116. 210) uberius describitur. Nondum enim

ingressus erat Sol, sed »ingressui propinquabat. •

Similibus fere verbis Rutilius (itin. 1, 277):

»Roseida puniceo fulsere crepuscula coelo«

eandemque Appulejus (met. 5. init.) »punicantibus

phaleris« inducit.

Prudentius quoque dixit.

obstupefactis] Forte obscurefactis. VoNck. (sp

erit. p. 147) — Melius sic seripsisset Martianus, non

tamen seripsit, id quod librorum exempla docent,

Rosulentum praeter nostrum

neque audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitur : » calcabat ponti terga undis ipsis

stupentibus. «

luminavit] E Darmstattensi et Basileensi eodi

cibns pro illuminavit. Non Appulejo modo illud,

sed Martiano etiam (§. 27. 729. 901) usitatum est.

lumine] In codicibus a Grotio in margine lau

datis pariter atque in quatuor Monacensibus (C. D.

E. G.), Basileensi, Darmstattensi, Bodlejano primo,

et Cantabrigiensi legitur numine, quo recepto ver

borum luminare et lumen repetitio evitaretur; sed

vix apta huic loco vox mumen esse potest, qua

propter vulgatam servavi.

sphaerae] Hic locus pessime ab exscriptoribus

exceptus repetitis praesertim vocibus. Lego : »Sphae

rae vero orbesque, quos dextra sustinebat, reful

sere ; Luna autem diversicoloris illustris ornatibus

ac varia velut speculo cognati luminis gemmarum

luce resplendens« cet. Sic infra »quem juxta Lu- .

nam (ita lego) leni quodam teneroque vultu ex

fraterna fulgorem lampada resumebat. « Gnor. —

Nec Grotius locum intellexit, nec Goezius, qui

summa cum levitate conjecturam ejus in ordinem

recepit. De Junone enim sermo est, minime de

Luna. Hanc enim afficere Solis ingressus fom

poterat, quia simul cum eo advenerat. Jove autem

sive aethere tacto Solis splendore Junonem sive

aërem pariter affici necesse erat. Praeterea e de

scriptione quoque Juno agnoscitur; quam ut hic

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§.67)

zona diversicolore ornaverat. Tautologia autem mi

nus jam offendet, postquam iteratum luminis ante

gemmarum expunxi , auctoritate codicum Monacen

sium (C et G), Dresdensis, Britannici, Cantabri

giensis, Bodlejani primi, Darmstattensis, Hugiani,

aliorumque a Walthardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive ; sic supra *

»serena fulgentia.« Juvenalis :

— — »velut hoc dilata sereno.«

Gnor. — (Conf. §. 17. 196 not.).

corona] Albricus de Sole : » coronam vero ea

Martiani Capellae lib. I. §. 78. 47

lapidum fulgurabat. Quippe tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et: Ceraunos, quae ejus effigiem reverendam a cognitione conspicientium vi

brantibus radiorum fulgoribus occulebamt. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una, Scythis altera, Jaspis tertia voca

pite gestabat Apollo duodecim lapidum pretioso

rum, a Gnor. — Numeri rationem noster ipse infra

(§. 188) exponit, Solem hisce versibus alloquens :

» His senuis perhibent caput aurea lumina ferre;

Quod totidem menses, totidem quod conficis

horas. a

Gemmarum enim numerus a Solis radiis translatns

est, qui plerumque duodecim in carminibus memo

rantur (Virg. Aen. 12, 165). Interdum etiam duo

decim radii in monumentis antiquis (Palaeogr. crit.

III. §. 296. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passer. lucern.

I. tab. 89) pinguntur.

ignitorum] Ad stellas àÀÀnyoQi£et. Anaxa

goras eniin sidera ignitos, lapides vocabat: sic lib.

II: » eademque saxa stellas appellans*, ut in MS.

meo legitur: quamquam non reprobem, imo prae

feram illam lectionem quae in vulgatis, stelas , id

est columnas. Et in Geometria: »interstinctum cy

lindris gemmaantibus pavimentum. « Grot. — Pro

ignitorum alii quidem ignotorum habent; sed imale.

Imitatur enim noster Claudiani (de laud. Stil. 2, 92)

luuuc versum ;

»Et vario lapidum distinctas igne coronas.

Unde simul patet ignitum hoc quidem loco nihil

aliud significare quam splendorem. De Ariadnes

oorona si sermo esset, omnino astra intelligere

liceret.

fulgurabat] Sic Dresdensis, Reichenauensis et

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Quater ternas recenset gemmas, ut anni

tempestates simul et menses indicentur. Erant pro

fuerant reposui e Basileensi codice. In fronte au

tem ponit gemmas aestatem repraesentantes, quia

tum vires Solis maximae ; siniulque, ut videtur,

quia non Aegyptiorum modo (Porphyr. antr. nymph.

24 » Pag. 22 Goens.) verum Atheniensium etiam

Olympicusque annus a solstitio aestivo initium

ducebat.

Iychnis] Martianus Solis coronam duodecim

gemmarum quadripertito ordine describens eandem

cum Tertulliano (de spectac. 0 f.), Isidoro (etym.

18, 44, 1. p. 402 Arev.), et Corippo (de laudib.

<Iustini l. 1 ) colorum rationem secutus est. Dat

siquidem aestati Lychnitem, Astritem, Ceraumon,

ignei coloris gemmas , quaeque idcirco a lucerna,

ab astro, a fulmine nomen sumsere. Aloeaxd. (tab.

Heliac. p. 69).

vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimirum geminae) defendi possit ; praetuli tamen

illam, quam codiees liabcnt Darmstattensis, Hu

gianus, et teste Cortio Guelferbytanus.

Cancri] Zodiaci signa intelligenda esse apparet,

et quidem ea, quae aestivis mensibus, Junio, Julio,

Augusto, praesidere ex tabula mea (palaeogr. crit.

III. §. 320) disces. Cancro Macrobius etiam (Saturn.

M. 17) aestatem denotari docet (conf. Hygin. astron.

1, 7, p. 582 et 4, 8, p. 467 Munck.)

ex utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scy

this Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Hy

acinthus Novembri, Bendrites Octobri, Heliotro

pius Septembri. Smaragdis Ovidius quoque (inet.

2. 24) Phoebi solium lucere finxit. *

M18 Martiani Capellae lib. I. §. 78.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lumina coruscatus fronti quaedam

interioris suavitas resplendebat.

utrinque compacti.

Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Au

etumnus munere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,

inter quarum] Totum hunc locum partim ex

eonjectura, partim ex variantibus lectionibus et MS.

sie restituo : »inter quarum virorem et foeta mari

lumina coruscans fronti quaedam interiori suavitas

resplendebat Hyacinthos, Dendritis etiam cet. Hya

einthorum mentionem habes apud Marcellum in re

sponsis, cujus fragmentum citatur de auro arg. l.

Seja ab herede §. 1. Sed et apud Plinium et in

Apoealypsi. Dendritidos gemmae meminit Plinius.

Forte tamen hic foeta passive dixerit pro mata.

Gnot. — Quamvis obscurus locus sit, hoc tamen

certum est, sequentes auctumni gemmas huc re

ferri non debere, quod Grotius opinatus esse vide

tur ; concidunt igitur jam eam ob causam ejus con

jecturae, quibus omnino abstinendum erat in loeo

tam corrupto, ut quam plurimae pariter pateant cor

rigendi viae. Sed ne codices quidem multum sub

sidii praebent. Neque enim per abesse potest,

licet in solo Reichenauensi id invenerim ; neque

fonti pro fronti ex Darmstattensi, Reichenauensi,

et Guelferbytano reponere ausim. Unum illud feci,

ut pro Grotinuo coruscat e Bongarsii et Darmstat

tensi codice reciperem coruscatus , quod sive pro

nominativo participii absoluto, sive pro genitivo

substantivi verbalis acceperis, aliquatenus certe

cum reliquis coibit.

virorem] Virides gemmas verno tempori ad

scribit: Smaragdum scilicet, Scytliidem et Jaspidem.

Smaragdi eolor viridis notus omnibus ; de Scythide

patet ex eodem Martiano, qui alibi »Scythidis vi

rectas nominat ; — dilutiori colore sunt Jaspides.

A■•And. (tab. Heliae. p. 68). — • Virides Smaragdo

loricas« dixit Claudianus (laud. Stil. 2. 89), ut

Lucretius (2, 804):

» Inter caeruleum virideis miscere Smaragdos. •

Viror Appulejo et serioribus idem est quod viri

ditas , eodemque pertinet mari foeta 3 mare enim

viride, unde infra (§. 78) Neptunus »maritima sem

per inundatione viridior« dicitur.

aeuetumnus] Auctumni gemmae in Solis eorona

dicuntur a Martiano Hyacinthus , Dendrites, He

liotropios. IIyacinthum eoerulei coloris esse testa

tur Isidorus, violacei Plinius, dilutioris tamen,

quam sit im Amethysto. At Solinus c. 33 id quan

doque evenire asserit, quia ea gemma vitiis non

parce obnoxia ; pingi enim mitore coeruleo, quum

Flucticolor ab eodem Martiano

alibi dicitur. Heliotropius vero teste Plinio porra

inculpabilis est.

ceum prae se fert colorem sanguineis venis distin

ctum : vulgo dicitur Diaspro. Quis sit Dendritidi

color, haud facile invenio. Scio quandam hujusce

gemmae speciem ab eodem Plinio appellari albam,

ac, ni judicii fallor, varietatem, quae Auctumno' as

signatur, indicare voluit variis hisce gemmis Mar

tianus. Potiorem tamen locum coeruleo dedit eo

lori, qui purpureo affinis; ac Auctumnus ipse appel

latur ab Horatio »pmrpureo varius colore. • Ad

livorem uterque vergit. AlrANn. (tab. Hel. p. 69).—

Hyacinthi tria genera descripsit Marbodaeus (17.

p. 12 Gorl.).

coronae] Perperam corona apud Grotium. Me

liorem lectionem codices habent Reichenauensis,

Martiani Capellae lib. I. §. 75. 119

et Crystallo lapidibus alligabatur. Hos enim Hiems undosa genuerat. Ipsius

vero divi auro tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. Facie autem

Darmstattensis, Dresdensis, Bongarsii et Hugii.

Coronae enim pars lapidibus alligabatur.

Hydatide] Hydatis, seu Hydratis (ut alii legünt)

ab aqua nomen habet. Estne ea, quae Plinio et

Isidoro Enhydros dicitur? Ille candidam esse per

hibet; hic ita loquitur libro He orig. c. 15: »En

hydros ab aqua vocata, exundat enim aquam , ita :

ut clausam in ea putes fontanam scaturiginem*,

quae verba ex Solino desumpsit extremo eap. 40.

Aleano. (l. I. p. 68).

hos enim] Vonckius (in spee. crit. p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuisse eas

gemmas hiems dicitur, quia ex aqua videntur esse

congelatae , quam speciem prae se ferunt crystalli.

Unde Propertius (4, 5, 82) »Crystallum aquosam«

appellat; Claudianus autem multis epigrammatibus

Iusit in crystallum , quorum unum subjeci :

»Sollers lusit hiems imperfectoque rigore

. Nobilior vivis gemma tumescit aquis« ;

quo poëta Graeca epigrammata (anthol. 4, 18, 2

et 5) imitatuis esse videtur. Plura dabunt Plinius

(57. 2. 9) et Seneca (uat. qu. 5. 28 f. p. 758

Lips.). Probe igitur noster causali particula enim

usus est, quo magis pateret, cur posterior coronae

pars illis insignita esset gemmis. Sicut enim prio

rem aestati tribuerat, ita posteriorem hiemi ad

signavit.

braeteatas] Sie infra t •cujus sonorum (malim

homorum ; quamquam de musica seu harmonia sermo)

eaput auri coruscantis braeteis comebatnr. • Gnot.

— Bractea tenuissima lamina cujuscunque metalli.

Bracteatus, bractea obduetus. Apud Senecam epist.

A$

secus atque Ammianus Marcellinus libr. 14* •statuas

»leo bracteatus« dicitur ornatus bractea. Haud

auro curant imbracteari «; et libro 17 : »facis imi

76

tamentum in figura aereum, itidem auro imbractea- '

tum, velut abundanti flamma eandentis.« Ita Si

domius libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar« et

l. 8. ep. 8 »gestatorias bracteatas. « Martianus Ca

pella »comas bracteatas. « Steph. (ad Saxon. p. 174)

— Addere poterat »malum braeteis inauratum«

apud Appulejum (met. 10. p. 757 Oud.), » auri

bracteas apud Plinium (33, 5, 19), et »auri eo

ruscantis bracteas« apud nostrum (§. 909). In la−

pidum quoque inscriptionibns (Grut. 1074, 12)

collegii bracteariorum et inauratorum mentio fit.

Eosdem memorat Firmicus (astron. 8, 16). Per

metaphoram Seneca (epist. 118. p. 682 Lips.) bra

eteatam felicitatem appellat eam, quae videatur tam

tum felicitas esse.

facie] Albr. de Sole : »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, mune facie puerilis, nunc ju

venili, semper imberbis, nune autem in eana di

versitate apparentis.« Maerobius s »Item Liberi pa

tris simulacra partim puerili aetate, partim juve

mili fingunt, praeterea barbata specie, semili quo

que, uti Graeci ejus quem Boe66aQéa, item quem

Bguo$æ appellant, et ut in Campania Neopolitani

celebrant 'H86va: cognominantes. « Grot. — Tres

anni tempestates Martianum significare censet Ges

merus (ad Orpli. p. 229); nec pluribus olim annum

constitisse alio loco (palaeogr. crit. §. 668. 774)

doeui. Attamen magis propensus sum ad recipien

dam eam interpretationem, quam Cuperus (in Har

poer. p. 76) dedit, videri nempe Martianum tem

pus matutinum, meridiem, et vesperam designare,

quibus Solis vis ac potestas valde immutetur. Quae

conjectura etiam iis confirmatur, quae de Sole

oriente ad sequentia observo.

{2Ö Martiani Capellae lib. I. §. 76.

77

mox ut ingressus est, pueri renitentis, incessu medio iuvenis anheli, in fine

senis apparebat occidui: licet duodecim nonnullis formas convertere crederetur.

Corpus autem ejus flammeum totum, pennata vestigia, pallium coccineum; sed

auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem , dextera

in incessu] Ita Basileensis codex, Darmstattensis,

et Bongarsii. Omissum in editis est in.

duodecim] Singulis horis illi forte volebant,

qui in formas duodecim converti eum censuerunt;

nisi potius duodecim Zodiaci signa sint intelligenda,

quia aetates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18);

ad anni tempora idem refert. Nam postquam do

euerat Liberi patris simulaerum partim puerili ae

tate, partim juvenili, praeterea barbata specie se

nilique ore effietum fuisse, addit: »Hae autem ae

tatum diversitates ad Solem referuntur, mt parvulus

videatur hyemali solstitio, qualem Aegyptii pro

ferunt ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die veluti parvus et infans videatur: exinde autem

procedentibus augmentis aequinoctio vernali similiter

atque adolescentis adipiscitur vires, figuraque ju

venis ornatur; postea statuitur ejus aetas plenis

sima effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum sui consequitur augmentum. Exinde per

diminutiones dierum velut senescenti quarta forma

deus figuratur.« CUren. (Harpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis docte disputaverit vir egregius, ad

denda tamen haec esse videntur : Porphyrius (in

epist. ad Anebon. ap. Jambl. atque etiam ap. Euseb.

praep. ev. 8, 6. p. 198) de Aegyptiis quaerit: »quae

tandem ratio excogitari potest, quod eundem Solem

commemorant vel ex limo emergentem, vel loto in

sidere, vel navigio provehi, vel singulis horis formam

commutare, ac varios per singula Zodiaei signa vultus

inducere?« Ad quae respondet Jamblichus (myst.

7» 3. p. 482 Gal.): »Solem secundum Zodiacum

figurari et formas mutare xa%* óooev roîç è%μα6v

&a6ru«ivayv. • Adde quae Orpheus apud Macro

bium (Sat. 1, 18) de hac Solis commntatione canit.

Eundem singulis horis mutari Solis faciem credi

disse ex iis patet, quae (ibid. H. 21) de tauro Soli

sacro narrat »insigni miraculis convenientibus na

turae Solis« qui »per singulas lioras mutare colores•

affirmetur (conf. Palaeogr. crit. III, §. 806, ubi

add. Xenoph. mem. Socr. 4. 3. 4).

pennata vestigia] Corrumpere et hunc Martiani

locum tentabat Vonckius snbstituens (in spec. erit.

p. 147) »per rata (aut stata) vestigia. • Licet enim

alii alas Soli a tergo affixerint (Palaeogr. crit. IV.

§. 770. Cuper. Harpocr. p. 34); in qnadam tamen

patera (in Causei museo Rom. 5, 19, 8. Graevii

thesaur. V. 320) Apollo sive Sol ejusmodi pen

natis pedibus pictus est. Adde nostrum infra (§.

378. 579). Pestigia autem dici pro pedibus com

firmat Bartliius (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat aurum. Haec ideo an

notamus, ne quis diversitate colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non sibi

indulgere homines otiosos , lauream ex quovis mw

staceo quaerentes. BAltm. (advers. p. 561).

clypeum] Hune Soli Ovidius quoque tribuit

(met. 18. 192): - •*

»Ipse dei clypeus, terra quum tollitur ima,

Mane rubet« — — —

mee qui Abraxam in gemmis meenm pro Sole ae

cipiunt (pal. erit. III. §. 124, 460, 866; IV. 697),

Etiam in numo Chal

cidis Syriae (Vaillant. num. Gr. Commod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra clypeum et hastam tenens;

hoc attributum mirabuntur.

Martiani Capellae lib. I. §. 77. I91

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodam teneroque vultu ex fraterna' fulgorem lampade resumebat. Post

hos admissi fratres Jovis, quorum alter maritima semper inundatione viridior,

alius lucifuga inumbratione pallescens. ' In capite uterque dominandi sertum

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque

spumarum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

ejusdemque Cartarius (imagini dei dei, Venet. H880,

p. 62) una cum lyra et sagittis meminit ex Servii

loco (ad ecl. 8. 66), ubi tamen in vulgatis exem

plaribus gryphen vel gryphenaeum legimus.

facem] Cereri quidem, Dianae luciferae, Bac

cho, Cupidini, Hymenaeo, Hecatae et Furiis faces

tribui notissima res est: rarae autem Solis imagi

nes sunt, in quibus, ut in Probi numo (Rasche

lex. IV. 9. p. 1581), facem gerit. Alias collegit

I. Fr. Meyer in commentatione de diis ao deabus

δαθούχouc (Franeof. ad M. 1790) p. 48 sequ.

Luna] Ita codices Britannicus, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Hugianus recte habent, non Lu

nam. De alieno ejus lumine confer Plutarchum (de

placitis philosoph. 2, 28. p. 891 ; de facie Lunae

p. 929), Macrobium (in somn. Scip. H, 40. p. 101

Zeun.) et superiorem notam (ad §. 75).

lampade] Ita codices Monacenses (B. C. D.

E. G.), , Britannicus, Cantabrigiensis, Darinstat

tensis, Basileensis, Hugianus, et teste Cortio. Guel

ferbytanus pro lampada, quamquam lampada pro

lampas etiam in usu fuisse constat. Lampadem

Solis jam supra (§. 29) moster dixit, ut Phoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 657).

eanieiei] Sic Darmstattensis omnino rectius

quam Grotius, qui caniciem edidit. Concolorum

pro concolor dixit et infra (§. 689 f.)...'

.

ebeneum] Grotius habet hebenum, codex Dres

densis hebemeum , Darmstattensis, Britannicus et

Cantabrigiensis ebemum , sed praetuli lectionem,

quam Monacenses (B. D. E.) suppeditarunt. Quamvis

enim hanc vocem alibi frustra quaesiveris, vix tamen

rectius ab ebeno adjectivum formare poteris.: Magis

certe placet, .quam ebeninus (in vita S. Dunstani

ap. Cangium). Conf. notae inferiores (156. 225).

furvescens] Aliam lectionem fervescens e Guel

ferbytano Cortius affert; sed ebenum et nox cum

hac lectione vix conciliari poterunt. Retinui igitur

furvescens ut candido Neptuni oppositum. In Darm

stattensi a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed, correctum furveseens. * *

ex terra] Haud supervacanea mihi visa haec

verba sunt, quae ex Hugiano codice inserui. De,

Plutone enim sermo est, de quo Cieero (N., D. 2,

26): »Diti patri — qui Dives ut apud Graecos

II2o8zayv, quia et recidant omnia in terras, et

oriantur e terris. • .* , •

II%o%rov δέ έχλη97,

öu& tò xt&vtov övtoev p8agrâv , unöév είναι,

δ μη τελενταιov εις αύτον κατάystat xai.

«özoö xtíuæ yivsroeu. Gnor. — Locum Cornuti,

reperies in Galei opuseulis (p. 148). Sed operae

pretium erit Romanum conferre poëtam (Claudiam.

de raptu Proserp. 4, 20) canentem:

opulentus] Phurnutus :

79

16

122 Martiani Capellae lib. I. §. 81.

81 corporis renudatus, ac despuens divitias oppressione quaesitas. Verum utrique

: " diversa conjux: nam hic mudus omnium mutricem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem ex

poscentibus tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimam.

82 Dehiuc admissi Tomamtis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur. Alter suavis et comis,

~Di, quibus innumerum vacui famulantur Aeverni

Pulgus iners , opibus quorum donatur avaris

Quidquid in orbe perit«— — — — —

Confer Platonem (in Crat. p. 405 Steph.), Dio

dorum (8, 49 et 77), scholiasten ad Aristophanem

(Plut. 757), Ovidium (met. 1, 140), et Phaedrum

(4, 11, 1). Posidonius quoque apud Strabonem

(3. p. 447) ait, »non tantum terram esse divitem,

sed infra terram etiam opes esse conditas, quippe

mom Hadem, sed Plutoneim ibi habitare. «

despuens] Britannieus quidem codex, Canta

brigiensis, Basileensis, et Monacensium unus (C),

Guelferbytanus etiam teste Cortio dispuens habent;

sed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattensis

et Hugianus praebent, omnino melior est, quando

quidem mare naufragorum bona despuit ad litus.

verum] Codex Hugianus fuerat ; male. Oppo

nuntur enim haee anteeedentibus, ubi Neptunum

pariter ae Plutonem diadema gestare dixerat, quam

vis diversum; conjuges autem omnimo diversas

utrumque habere ait.

hospitam] Neptuni conjux aliis Ampliitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellatur; quarum ecquam

Martiamus intellexerit, non decernam; illud tamen

perspieuum est nostram pariter atque illas maris

vel aquae personam gerere, quam nutricem om

nium ait eodem sensu quo Thales anteque eum

Homerus

32xeavöv re $e$v yéve6tv xai μπέga Tróóv

(Plat. Theaet. p. 482; Cratyl. p. 402 Steph.);

Tethys enim Platoni (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. 11) Salacia. Hospitam autem deorum appellat,

quia sidera deos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu recipere hospitiumque iis praebere videtur.

gratulantem] Verbo gratulari noster pro lae

tari sive gaudere (§. 107 f. 695 f) utitur: sed hoe

loco laetificantem significare videtur.

centesimam] Fulgentius* •Proserpinam vero quasi

segetem voluerunt, id est terram (lege terrae) ra

dicibus proserpentem, quae et éxàzm Graece di

citur; éxoeròv enim Graece centum sunt, et ideo

hoc illi nomen imponunt quia centuplicatum Ceres

(melius esset seges) proferat fructum.« Ovidius :

»0brue versata Cerealia semina terra,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager. •

Capella alibi : » eujtis satio centesimo messis incre

mento foeneratur. « Grot. — Isidor. orig. 14, 8s

»Glebis ita praepinguis, ut jacto ibi semine incre

mento paene centesimo fruges nascantur.« Goez.—

Centesimam teste Cortio Guelferbytanus codex, et

teste .Federo Britannicus, Bodlejanus primus, et

Cantabrigiensis, Monacenses praeterea (B. C. E. G.),

Hugianus et Basileensis habent, scil. partem; vulgo

centesima, quod pro accusativo plurali neutrius ge

neris habuisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenis rubens. • De

Marte, Jovis filio, sermo est, cujus Planetae etiam

tribui illum colorem supra (§. 14) vidimus.

sititor] Sic antiquiores editiones omnes, pariter

atque codd.Basileensis et Darmstattensis; apud Gro

Martiani Capellae lib. I. §. 82. I25

falcem dextra, laevaque gestans cratera somnificum, ac pronus in petulantiam

ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 85

hos duorum una quidem germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper 84

tium est sitior, typographorum incuria, ut videtur;

quam tamen solita cum negligentia Walthardus et

Goezius secuti sunt. Accuratiores certe fuerunt

Appuleji (met. H. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem« Plutonem interpretati

sunt, qui neutiquam Jovis erat filius! Facile etiam

ex addito verbo gradiebatur Martem Gradivum ag

noseere potuissent. »Sanguinem sitire « non modo

Martiani popularis Arnobius (1, p. 15), sed etiam

Cicero (Phil. 8, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad caput Cyri abscissum;

»Satia te sanguine, quem sitisti. « Martem autem

simili eognomine invocat Orpliicus (hymn. 64, v. 4);

a£uoerv övögogo6vq) zoeigoev!

comis] Correctum quidem in codicibus Bodle

jano primo et musei Britannici comes; sed ab im

prudentis cujusdam manu. Comis enim oppositus

est sanguinis sititori, et infra (§. 451) Bacchus

•facetior« dicitur deorum, quemadmodum apud Vir

gilium (Aen. 1, 734) »laetitiae datorw , et in epi

grammate Graeco (2, 47, 28. p. 818 de Boscll.)

&yeg6vyäÄ¢c.

falcem dextra] In MS. »faeieme : vide an »fa

cem •, de Baccho enim sermo, cujus in festis faces

usitatae, unde 4u6vv6oc 2oeptnrrjg itemque poev

6trjguoc dietus. Falcem tamen ferri potest pro eo

quo vineae putantur. Si vero Albricum sequimur,

cui semper quam conformissimns Martianus, quod

ex diligenti collatione facile patet, videatur »race

mum• legendum. Gaot. — Facem (Baccho) tribuit.

Martianus Capella: »alter suavis et eomis facem

(aliae tamen editiones falcem, quae non male Bac

cho eonvenit, exhiben*dextra — gestans.« Cursa.

(in Harp. p. 95) — Facem Grotius et Cuperus

legi jubent. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba docent; neque in textum

recipere debebat facem. Omnem dubitationem remo

vent Tibulli (1. 4. 7) versus:

»Sic ego: tum Bacchi respondet rustica proles,

Aermatus curva sic mihi falce deus« ;

Osiridi quoque idem (I. 7. 54) falcem tribuit, vine

aticam nimirum sive vinitoriam, eujus saepe men

tio <fit apud rei rusticae scriptores (Cato r. r. 11.

43 Varro I. 22. 5; Colum. 4. 28). Pinisatorem

Dionysum appellat Accius (apud Macrob. Sat. 6. 8).

olacis] Verbum est insolens, nune söoöpuov

(ut libro secundo »aeerram olaeeme), nune óóço6

puov (ut hic) significans. Glossa Isidoris »0lax,

olidus. • Grot. — Similes in AX desinentes voces,

vigilax, mentax, crepax, loquax, Bartliius (advers.

p. 1648) eollegit. Martiani popularis (Arnob. 5.

p. 119) eundem Bacchum similiter »faeculeutae

hilaritatis datorem« appellaverat.

madoribus] Codex quidem Cantabrigiensis sodo

ribus«; sed praetuli vulgatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis gressibus incedentem significaret.

opacae noetis] Primam vocem e Hugiano codice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castorum morte

(Hom. Odyss. 11, 302. Virg. Aen. 6, 191. Ovid.

fast. 8, 717. Sil. 9, 298. Lactant. M , 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit. exstirpandis , sed » adversitates exstirpare «

quis dixerit? Cave tamen ita accipias, quasi ex

16 *

• '

124 Martiani Capellae lib. I. §. 84.

adversitatibus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

paverit Hercules adversitates; sed ipsas dixit expa

vendas, utpote maximas, saevissimas, ad quas ta

men ille bene praeparatus accesserit. Pro praepa

ratus Dresdensis codex hoet' paratus, sed prae

tuli compositum, quo noster saepe pro simplici

utitur.

lacertos] Lacertosum et torosum Hereulem a

poëtis appellari, Burmannus (ad Ovid. V. II. p.

1028) pluribus docuit exemplis.

rietusque Cleonaeos] Infra quidem rietus leonis

dixit ; sed alio, ni fallor, modo, quam hie rietus

Cleonaeos, a leone Cleonaeo, qui et Nemaeus,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an rietus est éztu6x£vuov, ut est in glossario?

*Ezraëxw%vwov vero generaliori significatu pellis su

perpendens, quasi επι6x%vov, ut volunt etymolo

giei. Gnor. — Cleonaeos rictus qui a gloria deri

vant, nae illi suae in hoc genere litterarum incu

riosi sunt. Est enim leo ille dietus a loco Cleo

naeus, in quo ab Hercule devictus est. Valerius

Flaccus lib. 1 :

— »0leonaeo jam tempora clausus hiatu

Alcides« —

Vestitus enim pellis leonina erat Herculi. Lucanus

lib. 4:

• Ille Cleomaei projecit terga leonis ,

Antaeus Libyci. «

Ausonius Eidyll. 19 :

» Prima Cleomaei tolerata aerumma leonis. «

Idem lib. 8 epigr. 75 :

»Rura Cleomaeo nunquam temerata leone.«

Ejusdem meminerunt Claudianus A in Rufin. et

Papinius. BAnth. (adv. p. 1256 et H808).

limis] Sc. oculis, ut apud Terentium (Eunuch.

5. 8. 63): »ego limis specto« ; licet pro nominativo

*

-

Juno cernebat. Quin inter eos decermentes feminae: quarum una virgo fere

etiam accipi possit, ut apud Ammianum est (20. 9)

»limibus oeulis.« Multi quidem codices a vulgari

hac lectione recedunt et sublimis substituunt, ut

Leidensis (Munck. ad Hyg. p. 71 s. 85 Stav.),

Basileensis, Darmstattensis, Bodlejanus, Dresden

sis, Hugiamus, et inter Monacenses duo (C e$ G);

unde et Goezius sublimis edidit; sed nemo ignorat

quanto Herculem odio prosecuta sit Juno et quan

topere ei inviderit (Hesiod. theog. 518. Ovid. her.

9, 8, 11 ; met. 9, 286. 260), ita ut novercae no

men meruerit (Sil. 2, 478. 5, 91); quae quum mi

ram Herculis speciem videret, profecto melius li

mis cernere diei a Martiano potuit, quam sublimis,

quod nihili hoc loco et admodum frigidum cogno

men fuisset.

quin inter] Si quis literarum transpositioni et

audaciori conjecturae locus, legerem: »Sequuntur

eos decentes feminae. « Sequuntur ex elementorum

poetæ886et. Decentes vero eo modo, quo saepe

in MS. descendentes pro deeenies , conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martiani collatione expertus sum. Gnor.— In libris

seriptis nihil reperi, quod interpreti adjumento esse

possit, nisi quod Darmstattensis codex quin pro

quis, quod in editis legitur, multo melius habet.

Quamvis enim inter codices Monacenses tres (B.

D. E.) ante quis copulativam et addant; non minus

tamen obscurus manet locus, qui licet corruptus,

vario certe modo emendari potest. Quapropter ni

hil praeterea in contextu mutandum duxi, donec

codices, forte reperiantur meliora nos edocentes.

Ceterum decernentes pro certantibus accipio. Diana

enim et Venus prorsus sibi sunt eontrariae. Ita

armis decernere. dicit Vellejus Paterculus (2, 118.

p. 860 Burm.) pariter ut Virgilius (Aen. 12, 709)

Martiani Capellae lib. I. §. 8$. I2$

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et comspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, et attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolen

tem, et osculis lambcre, et contingere corpore, ejusque velles cupidiue su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

-

tamen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium , videbatur. Quidam

» eernere ferro« scripsit, et Lucretius (8, 595) »bel

lum magnis de rebus inter se cernere certant.«

generationum omnium] Venerem intellige eam,

quam Genitricem a Romanis appellatam esse, tam

seriptores veteres testantur (Dio Cass. 49. p. 899.

heim. Appianus II. p. 470 Steph. Maerob. Saturn.

i, 12. Plin. 7, 8, 59. 8, 41, 64. 58, 4, 9. 58, 12,

48. Sueton. in Caes. c. 64. 78 et 84), quam

lapidum tituli (Grut. 228, 5. *012, 5. Murator.

88, 4 et 8. Gud. 39, 5) et numi (w. ftasclie II,

1. p. 1588. V, 2. p. 897). Egregie deseribitur

prae eeteris ab Ovidio (fast. 4, 98) aliisque poëtis

tam Latinis (ìueret. ab init. Stat. silv. H, 2, 182.

Senee. Hippol. 469), quam Graecis (Stobaeus in

eel. 4, 10. p. 268 sequ. Heer.).

rosis] rosam, seribit Pausanias, Veneri esse

eum myrto consecratam et Amorum in eam dominii

meminit Anacreon. Barru. (advers. p. 1256).

vinetis] Grotius vineulatis: eodex Dresdensis

junetis: Guelferbytanus, Britannicus, Cantabrigien

sis, Monacenses (C. G.) Basileensis, Darmstatten

sis et Bongarsianus melius vinetis, quod reeepi.

deeussatim] Codices Monaeenses duo (C et E),

Reiehenauensis, Darmstattensis, et Britannieus uno

S seribunt, fortasse quia a deeus derivarent, ut

esset decenter sive ornate (Cang. h. v. et voce de

cussare); Martiano tamen significare nexionem cru

eis instar factam ad imitationem signi X ex supe

riori loco apparet (§. 57, ubi conf. notam nostram

et Baldum ad Vitruv. p. 55).

fragrantissimis] Ita teste Cortio in Guelferby

tanis, quod, quia redolentem sequitur, praefero

lectioni, quam Hugianus, Darmstattensis, et Mona

eenses (C. D. E. G.) praebent, flagrantissimis. Ser

vius enim (ad Aen. 1, 456) subtiliter distinguens:

» quotiens incendium •, inquit, »significatur, quod

flatu alitur, a flamma per L dicimus flagrat; quo

tiens odor, qui fracta specie major est, per R

dicimus fragrat« (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Burm.). -

pudieitiae] Conf. Propertii (2. 25. 89) versus:

»Ipsa Penus, quamvis eorrupta libidine Martis,

Num minus in coelo semper honesta fuit?«

Duas Veneres eoluisse veteres, alteram coelestem,

sive Uraniam, alteram Vulgivagam s.IIoevóruov, mo

tum est (Plat. Conv. p. 180. 188 Steph.), quarum

priorem hie significari apparet. Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Vertieordiam (Pausan.

9, 16, 2. Jul. Obsequ. de prodig. 97), quo facilius,

ut Valerii Maximi (8, 18, 12) verbis utar, »vir

ginum mulierumque mentes ad pudicitiam conver

terentur« (conf. Ovid. in fast. 4, 160 et nostrum

infra §. 144).

qrata Ceres] Cortius in Guelferbytanis legit:

»Gratiae et Ceres«; sed minus placet. €rata enim

Ceres dicitur ob beneficia in humanum collata genus.

86

87

126 Martiani Capellae lib. I. §. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius , totius mundi

ab Heraclito dictus est demorator. Tunc etiam omnium garrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, levitate pernix desultoria gestiebat. Quam

alumnaque] Orphicus (hymn. 50, 2, 3) »X'epuv)

4rjunreg — ae^ovto6öreugæ — zroevro6éreugæ.*

Et apud Diodorum (1, 12) dicitur: »I'j puijreg

rrdvrayv 4iffumteg rr^ovroëöreuga. « Alumna

cnim non solum quae alitur, sed etiam quae alit,

est. Ita Italiam »terrarum alumnam a dicit Plinius

(5, 5. Conf. et viros doct. ad Appulej. II. p. 446.

IIL p. 425. Oud.).

Junonius] Guelferbytanus quidem codex teste

Cortio » Junonis « habet. Sed melius dixit Martianus

Junonium, videlicet Junone matre natum. Unde

Ovidio (met. 4, 175) quoque Vulcanus audit » Ju

monius« (conf. Hesiod. theog. 927. Lucian. de sa

crif. p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Munck.).

demorator] Id est retentor et ligator, sive for

mator totius mundi. Gloss. (cod. Monacens. B.). —

Nihil enim in rerum natura sine igne constat. Unde .

et Heraclitus ex igne constare omnia asserebat.

Vulc.— Lege devorator. Rerum enim ortum et in

teritum ad ignem referebat Heraclitus, unde eum

infra ardere fingit. Interitus meminit divinus Ari

stoteles, phys. acroamatum lib. II: âgzreg 'HQd%eu

röç pr6vv ä/ravra yive69ai rrore rög. De

ortu innuit Varro, ubi ignem ab ingenendo derivat.

Utrumque refert Cicero lib. III. de nat. deor. Gaor.

— Democrator, ita lego pro demorator vel devo

zator, quod malebat Grotius tum admodum adoles

cens. Nam Cleanthes apud Cieeronem IV. 41 acad.

quaest. Solem dixit dominari et rerum potiri.Faenic.

(kibl. Gr. I. p. 802) — Goezius Grotio adstipu

latus, in textum, quod pejus erat, recepit devorator.

Poterant quidem alium Martiani locum (§. 876) ubi

» devorante Mulcibero« legitur, in usum suum con

vertere eoque conjecturam illam firmare; ego tamen

assentior eo magis glossae et Vulcaiio, quo cer

tius compertum habeo, nullum ex omnibus codi

cibus a vulgari lectione recedere. Quid? quod se

riori aevo demorare dicebant pro regere , id quod

verba docent chronici Novalicensis (ap. Cang.): »De

moravit abbatiam suam decem annos cum omni

moderatione aequa.« Grotius quidem Cieeronem

laudat ; sed eo potius loco eum (N. D. 2, 18) in

spicere debebat, quo Cleanthis verba referuntur,

quippe qui distinxisse dicitur »inter ignem, qui

adliibeatur ad usum atque ad victum, et eum qui

corporibns animantium contineatur.« Illum »con

sumtorem , omnium« esse contendit: hunc contra

»vitalem et salutarem omnia conservare, alere, au

gere, et sustinere« ; unde Martianus quoque Jo

vialem Vuleanium, ut videtur, opposuit illi Lemnio

et fabrili (§. 42). :

desultoria] Ausonius enim (epigr. 157);

»Fortuna nunquam sistit in eodem statu ;

Semper movetur, variat, et mutat vices.«

»Et ita differt« ut in vita Pythagorae (ap. Plotium

cod. 249. p. 4518 Schott.) legitur, »a Fortuna

Fatum, quod hoc serie quadam et ordinate, fir

moque progressu fit, in Fortuna autem inest ar

bitrarii aliquid (ro a$tópuxrov xaì rò a$c ézv

zév).« Adde Porphyrium (in vita Pyth. p. 6t

Iîüst.) et Maximum Tyrium (I. p. 900 Reisk.);

inprimis autem Appulejum (de dogm. Platon. p. 206

Oud.): »Plato nee sane omnia referenda esse ad

vim Fati putat, sed aliquid in nobis, et in Fortuna

esse non nihil: et Fortunae quidem improvidos ca

sus ignorari a nobis fatetur. Instabile enim quiddam

et incurrens intercedere solere, quae consilio fuerint

et meditatione suscepta, quod non patiatur, medi

Martiami Capellae lib. I. §. 88. I27

alii Sortem asserunt, Nemesimque nonnulli, Tychenque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta por

tabat, et aliis impertiens repentinis motibus conferebat, rapiens his comas

tata ad finem pervenire. « Optimi item verissimi

que sunt Pedonis Albinovani (eleg. H. 570) versus:

»Fortuna arbitriis tempus dispensat iniquis ;

Illa rapit juvenes , sustinet illa senes;

Quaque ruit, furibunda ruit, totumque per orbem

Fulminat et caecis caeca triumphat equis.«

gestiebat] Reposuit Goezius gestibat, quia in

uno codice Leidensi sic legi Munckerus (ad Ful

gent. p. 16) adnotaverat. Sed quum reliqui et omnes

editi meliorem orthographiam habeant, et Martia

nus, quamvis Afer, rectius etiam scribere potuerit,

haud scio cur pravum recto substituamus?

Sortem] Fortunam , ob casum sortis incertum,

sic appellari vel ex reliquis nominibus aequivocis

patet. In Planetis sunt sortium loci, Nemeseos in

Saturno, Töznc in Luna (Manil. astron. 3, 96.

Palaeogr. erit. III. §. 282). Sed Graecum noster

forsan in mente habuit Aeze6vv, quippe nomen

aera:gd zó Àayzéveuv (Diogeniam. ap. Euseb. in

praep. ev. p. 263 Vig.) dictum, sive âztó to8

rj xat& %jgovg Arj&ev r& &rroëuóóusvoe éxcì

6rq; rrgogeovxévat (Cornut. 15. p. 186 Gal.). A

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 3) habebat, unam

e Parcis Fortunam esse, eamque sororibus pote

state antecellere. Ceterum in lapidis cujusdam ti

tulo (Grut. 75, 8) Fortuna cum Rhamnusia conjun

gitur, i. e. Nemesi, ut in alio quoque claris ver

bis legimus (Grut. 80. fl): »Deae Nemesi sive For

tunae •, quem certe non erat cur Boxhornius (ad

Plut. qu. Rom. 15 in Graev. tlies. V. 842) a quasi

dubitante scriptum diceret. Quid solum mihi inter

utramque interesse videretur, alio loco (Palaeogr.

erit. III, §. 827) exposui.

ANortiam] Fortuna Thuscis. Meminit Livius.

Alia ab his Nursia, Volsinensium dea, cujus Li

vius. Utriusque Tertullianus. De Nortia Juvenalis.

• si Nortia Thusco favisset« Gnor. — Adde lapides

huic deae inscriptos (ap. Reines. p. 167 n. 131.

Fabrett. p. 742. n. 507. Don. p. 82. n. 150). sed

falsum esse Grotium in eo, quod diversam a Nor

tia deam esse Volsinensium Nursiam contendit, ex

hisce inscriptionis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver.

his: »Nortia te veneror lare cretus Vulsiniensi.«

(Add. Drakenb. ad Liv. 7, 57) Ceterum et Nur

siam pro Nurtiam scribi potuisse quis neget? (Vide

Burmannum in antliol. Lat. I. p. 87 et add. Müller

in Etrusc. II. p. 84).

aliis impertiens] Grotius impartiens, quod quum

minus usitatum sit, illam formam e codicibus Mo

macensibus (B. C. D. E. G.), Reichenauensi, Basi

leensi, Darmstattensi, Cantabrigiensi et Britannico

reposui. Simillima iis, quae Martianus scribit, in

Cebetis tabula (p. 170 ed. 1646) haec sunt: „Va

gatur Fortuna et aliis, quod habent, rapit, aliisque

largitur; iisdemque rursus statim eripit, quae de

dit, eaque aliis donat temere et inconstanter.«

Unde Ovidius (trist. 8, 8, 18):

» Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat.«

Et porro (5, 7, 41):

»Nempe dat id cuicunque libet Fortuna rapitque,

Irus et est subito qui modo Croesus erat.«

Pariter ab Horatio dicitur (Od. 3. 20. 80);

• Ludum insolentem ludere pertinax ,

Nunc mihi , nunc alii benignau ;

et alibi (M. 38. 2) :

» Praesens vel imo tollere de gradu

Mortale corpus vel superbos

Pertere funeribus triumphos. •

128 Martiani Capellae lib. I. §. 89.

89

puellariter, caput illis virga comminuens,. eisdemque quibus fuerat eblandita

ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexerat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgaverat, quoniam facere improvisa non poterat, suis tamen

operibus arrogabat. Post hanc vulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flamma

caput comminuens] Vix hoc intelliges, nisi ad

capitis deminutionem respexeris , eo quidem sensu,

quo in jure Romano status in pejus mutatus dicitur.

Simili modo Fortunae facta Vellejus Paterculus

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) deseribit: »Quippe ita

se res habet, ut plerumque, qui fortunam muta

turus est deus, consilia corrumpat efficiatque, quod

miserrimum est, ut quod accidit, etiam merito ac

cidisse videatur et casus in culpam transeat. « Ipsa

autem locutio Plautina (Menaechm. :;. 2. 104. Rud.

4. 4. 74).

complicatisque in condylos] Ita Saxo gramma

ticus : » complicatis in condylos digitis. « Domitius

ad Martialem V. epigr. 80: »Condylus « inquit »in

musicis dicitur digitorum curvatura iisque ad diini

Catholicon Fr. Joli. de Janua in

voce Condylus: »A Comdo « ait » dicitur condylus,

id est nodus, et praecipue qui apparet in articu

lis digitorum pugno clauso, quo solemus quando

que capita puerorum percutere. « Adde Jul. Pollu

cem VIII. cap. 7. Hesychius: H{ovövziçet, xo2æ

qiζει. H(övöv2oc, étégèv tv toü xo2&qov.

StephAN. (ad Saxon. p. 23). — I{δvövzog differt

a colapho eo quod hic expansa manus palma, in

teriori manus parte, ille exteriori et articulis digi

torum infligitur, ideoque probrosior est habitus.

dium orbem. «

(Toll. ad Longin. p. 252. Hemsterl. ad Lucian. I.

p. 465 Bip. Demosth. adv. Mid. p. 857 Reisk.

ibique Taylor. Thomas Magist. v. ärri •οδόης).

Fata] Ita pro Grotiano facta codices Reiehe

nauensis, Dresdensis, Leidensis (Munck. ad Fulg.

p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Hugianns, et Mo

macenses (B. D. E. G.), habent, moxque pro sub

notari Britannicus, Cantabrigiensis, Monacenses

(C. D. E. G.) Hugianus, Basileensis, Darmstatten

sis, et Guelferbytanus submotare. Videtur noster

Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 89 Arntz.) imita

tus esse, ubi legitur : »Deo feruntur adsistere Fata

cum tabulis. « (Confer §. 68.).

quae facta] Ita clarius Leidensis (Arntzen. ad

paneg. I. p. 42 f.) et Dresdensis omissam apud

Grotium vocem facta exliibent.

corripuit] Descriptione aliquid corripere est

»festinanter describentem aliquid perstringere.«

devenere] Pro Grotiano devenere IIugianus

quidem codex exliibet dii venere: sed vulgatam cete

risque communem lectionem non ausus sum mutare. '

nunc] Ita codices Darmstattensis, Cantabri

giensis, et teste Cortio Guelferbytanus omnino

melius quam Grotius, qui tunc edidit.

pro meriti ordine] Ita supra (§. 41) etiam coe

licolas advocatos esse legimus »pro suo ordine ac

Martiani Capellae lib. I. §. 90. {2$

bunda coetum suscepere sidereum. Verum quidam redimitus puer ad os

compresso digito salutari silentium commonebat.

Conticuere omnes, intentique ora tenebant.

Tunc Jupiter coepit:

ratis modis. « Claudianus (de rapt. Proserp. 5, 9),

postquam deos memoraverat in consilio considere

a Jove jussos esse, addit:

~Nec eonfusus homos. Coelestibus ordine sedes

Prima datur. Traetum proceres temuere secun

dum.

Nee non et senibus fluviis eoncessa sedendi

Gloria. Plebejo stat eetera more juventusa cet.

Pariter Ovidius (met. 1, 171):

— — — — » Dextra laevaque deorum

.4tria mobilium valvis celebrantur apertis.

Plebs habitant diversa loeis. Ae fronte potentes

Coelicolae, clarique suos posuere penates.«

Quos quidem exemplo sibi sumsisse Sidonium illico

advertes, si earmen ejus (7, 58. p. 55i Sirm.)

legeris.

residere] Eodem statius modo (Theb. i ; 205)

fingit Jovem stellanti loeatum solio additque:

•— — — — »mee protinus ausi

Coelieolae, veniam donee pater ipse sedemdi

tranquilla jubet esse manu.«

ad os compresso digito] Gestus est Harpocratis,

de quo pluribus disserui in palaeographia eritica

(p. mi et rv). Ridicula est glossae interpretatio

de Cupidine puero. Ipsum redimiti epitheton Ae

gyptium signifieare videtur, eonf. Lucian. Navig. 5

(p.487 T. VIII. Bip.). Graeeum ei nomen a 6tyév

petitum Ausonius tribuit, taeiturnitatem hisce ver

sibus deseribens (epist. 28. 27):

ita velut oebaliis habites taeiturnus aemgeiis,

aeut tua Sigalion aegyptius oscula signet,

0bnixum Pauline taces.« - —

Qui hie Aegyptius, idem infra (§. 729) nostro

piceus est puer (ab Aegyptiorum nempe colore)

jussus admonere silentium. Catullus duobus locis

(74, 5 et 102, 4) ad taciturnum hunc alludit

puerum. Eundem Ovidius (met. 9, 696) innuit

versu:

» Quique premit vocem digitoque silentia suadet.~

Augustinus denique (de civ. dei 18, 8) »in omni

bus templis«, scribit, »ubi celebrantur Isis et

Serapis, erat etiam simulacrum, quod digito labiis

impresso admonere videretur, ut silentium fieret.«

Salutaris autem digitus medius est, qui alioquin

infamis ; conf. interpr. ad Persii sat. 2. 55.

contieuere] Notissimus versus est Virgilii (Aen.

2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potius imitatus est,

qui de Jove (met. H. 208) ita:

— — »qui postquam voce manuque ----

Murmura compressit, tenuere silentia cuncti« ;

et Statium (Theb. 1. 214):

»Postquam jussa quies siluitque exterritus orbis,

-

Ineipit ex alio« cet. '

coepit] Hugianus codex ait. In Monacensibus

(B. D. E.) ante versus, qui sequuntur, haec legun

tur annotata: »Metrum dact. tetramet. catalecticum.«

In glossa autem: »Metr. dactilicum (sie) tetrame

trum cataleeticum constat ex spondeo et dact. ea

talecto et duobus daetilis. « Est vero potius Chori

ambieum Asclepiadeum minus, quale apud Horatium

in oda prima, ita tamen, ut Martianus majore,

etsi non inandita licentia (conf. Hermann. elem.

doetr. metr. II. 36. 14. p. 434) dactylo quoque

in basi usus sit versuum 51, 37, 58, quod in

91

- 7

130 Martiani Capellae lib. I. §. 9M.

Ni mostra, astrigeri, nota benignitas

Conferre arbitrium cogeret intimum ,

Et quidquid tacito velle fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa mieis promere ductibus,

Nec quisquam illicitis tollere nisibus

Concertans cuperet jussa deùm patris.

errorem glossatores induxisse videtur. Ceterum in

tota hac oratione Ovidii (met. 9, 245) imitationem,

quod supra jam monui, agnosces.

astrigeri] Simili ratione Martianus infra (§. 889)

deos astribucos appellat, terrestribus oppositos. Quod

Bardius (ad Stat. Theb. T. III. p. 860) ex uno

codice substituere jubet astriregis , nec eum Lati

nitate, nee cum metro convenire videtur, eoque

magis ista displicet correctio , quo saepius noster

(§. 193 f. 802. 808) voce astriger usus est, in

timamque cum astris divorum statuit eonjunctionem

(§. 9s f. 07. 519).

conferre arbitrium] »Consilia conferre « Teren

tius (lieautont. 3, 1, 64); »sollicitudines« Ciecro

(ad familiar. 6, 9), »sermones aut consilia« idem

(Philipp. 2, 18), et prorsus ut hoc loeo, Coelius

(ad Cic. epist. 8, 18) » omnia intima conferre« vi

delicet communicare. Arbitrium autem pro decreto

posuit noster.

promere] Non est eloqui, ut aliis in locis, sed

quasi e penu in lucem proferre. Nam aeoxXév ra

piac'Zsáç èv '03*pu/rqw (Eur. Med. 1418).

nee quisquam] MS. ne quicquam. Forte ne quis

quam. Sensus hic: »Possem equidem talem de hae

femina vindictam sumere, ut nemo posthae ten

tare auderet deorum patris (id est: mea) scrinias

sed semotis tristibus nos ad laetiora convertamus.

Gnot.— Profecto non erat, quod haec sua faceret

Goezius t nam si unquam , sane tune dormitabat

Grotius, quum ista scriberet. Ubi, quaeso, in illis

versibus quidquam legitur de vindicta, de femina

quadam, de scriniis Jovis? Quam quidem femi

nam si forte Philologiam intellexerit, quae Jovis

scrinia expilasset, Jovem huie favere potius, quam

infestum esse, omnia docent. Vide ne non sit ne

cesse corrigere communem omnium librorum leetio

nem! Immo bene se habet illud •nee quisquam.*

Similis de Jove loeus apud Ovidium (met. 9, 2ss)

est, ubi ille, postquam Herculis apotheosin decre

verat, idque reliquis diis annuntiaverat, laetabile

eis fore lioc factum quidem confidit, sed addit :

— — »si quis tamen Hercule, si quis

Forte deo doliturus erit, data praemia nolet:

Sed meruisse dari sciet; invitusque probabit;•

Junonem scilicet denotans (v. §. 84 f).

deiim patris] Qui apud Platonem (Tim. p. 4

Steph.) deorum patris ad deos verba legerit, vide

bit mota haec fuisse Martiano. Sensus loci hie est *

»Nisi benignitas mea, omnibus nota, me impelleret

ad communieandam vobiscum animi mei sententiam,

et nisi libitum esset mihi de iis, quae etsi silentio

premerem, rata tamen per ipsam meam volunta

tem forent, ad vos referre; possem profecto meis

unius auspiciis meoque imperio fixa atque immutabi

lia efficeret nec quisquam auderet nefario conatu pa

tris deorum jussa suseepto certamine irrita reddere.•

Martiani Capellae lib. I. §. 91. M8

Sed tristis melius censio clauditur,

Atque infanda premit sensa silentium,

Ne vulgata ciant corda doloribus;

At quum laeta patrem promere gaudia

Et certo deceat foedere pignora

Palam perpetuis jungere nutibus:

Cassum est nolle loqui sensa decentia.

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,

Conferre studium est vota propaginis.

Aequum quippe puto foedere coelitum

Quae sectanda forent orsa probarier.

Nostis Majugenam pignoris inclyti

eensio] Pro eo, quod quis eenset, id est sen

tentia, quemadmodum Symmachus voee eensio uti

tur (epist. 1, 5). Atque ita jam Plautus (rud. 8,

1, 9), quamvis cum quadam ambiguitate, » cen

sionem faeere« dixit pro eensere.

vulgata ciant] Dresdensis codex pro eiant habet

seiam, quod non coliaeret cum voce doloribus.

Forma cire pro- eiere rarior, attamen usurpata a

Columella (6, 5, *) est. Basileensis cieant habet.

Quod autem dieit: »ne vulgata eiant eorda dolori

bus,« liypallage est pro* cordibus dolores. Clarius

Lueretius (3, 292) •qua eiet horrorem membris.«

eassum] Quae ex Guelferbytanis enotavit Cor

tius fassum, et paulo ante quin fanda , deinde ne

vulgo taceam monstra sunt leetionis : neque, quod

in pluribus Monaeensibus (B. C. D. G.), et in alio

(e) ex eorreetura exstat, eieant, metrum patitur.

totius loci sensus hie est: »Tristem quidem sen

tentiama silentio premere praestat, “quaeque elam

esse debent continere, ne, ubi in vulgus exierint,

animos dolore atque anxietate perturbent: sed quum

patrem deceat gaudia sua in medium proferre et

eoram omnibus voluntate in perpetuum duratura

liberos legitimis nuptiis jungere, vanum foret reti

cere eonsilia decentia. Vobiscum igitur, dii, qui

grata mihi estis propinquitate juneti, eommunieare

studeo filii vota. Aequum enim arbitror eonsensu

deorum in ipso initio approbari viam, quae nobis

est persequenda. « Ceterum metrum postulat seribi

dii, ut est in Monacensi (G). Vulgati ante Grotium

habebant di. In Darmstattensi correctum divi.

pignoris inelyti] A principio hujus versus olim

legebatur »Nostri« in cujus locum ex codicis Dres

densis auctoritate reposui »Nostis«, id quod legen

dum esse suspieabatur jam Barthius (adv. p. 1243)

et postea Vonekius (ia spec. eritie. p. 8f). Sed

quod hie pro pignoris inclyti reponere quoque ju

bebat pignus id inclytum , hoc in textum recipere

non ansus sum, siquidem altera, quam dedi, eon

stans omnium librorum lectio est, ipsius etiam

codicis Dresdensis. Videtur Martianus appositionem

vitasse vel versus causa vel genitivum, quem qua

litatis vocant, in mente habuisse, et quemadmo

data dicimus »virum magni ingenii«, dixisse »Ma

47*

152 Martiani Capellae lib. I. §. 92.

In nostris merito degere sensibus:

Quae nec frustra mihi est insita caritas,

Ut suevit patria stringere pectora.

Nam nostra ille fides, sermo, benignitas,

Ac verus Gemius, fida recursio:

Interpresque meae mentis honos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest noscere sidera ;

Quae mcnsura polis, quanta profunditas,

jugenam pignoris inclyti«3 licet semper obscuram

Addit IBarthius:

~Pignoris inclyti Graecismus est, vice pignoris,

esse elocutionem non negem.

virtute id merentis, vivere in nostris sensibus.•

... degere sensibus] Degere in sensibus intimum

amorem notat, ut in oculis, in corde ; in intimis

sensibus alii dicunt. Animo insitum Paulinus in car

mine ad Nicetam valedictorio , quod nomine Sexti

Natalis Felicis citat Beda. BAnrw. (advers. p. 1245).

„ . sermo] Sermonem cum dicit, 2öyov ex sacris

literis notat; unde conjectari licet Christianitate

iambutum fuisse Martianum. BAntu. (adv. p. 1245).

— Miramur doctissimi sane viri absurdam hanc

interpretationem; sermone profeeto nihil nisi nuntii

sive interpretis officium liic designatur.

Genius] Veteres cuique fere deo suum tribue

runt Genium. Ita superiori loco (§. 55) Junonis

hospitae Genium memoravit. Ita non solum Mi

nucius Felix (29, 7) Jovis Genii meminit; sed in

yetustissima etiam inseriptione (Murat. 887, H f.)

ejusdem fit mentio. E penatibus Jovis fuisse Jo

vialem Geniam Caesius (ap. Arnob. 5. p. 125) af

firmat, atque conspicitur (ap. Montf. in ant. expl.

I. tab. 18) ejus effigies cum cornu copiae adstantis

subjecta inscriptione : Genio. Quaeritur igitur num

forsan Mercurius idem Jovis Genius fuerit. Certe

tam Mercurius, quam Genius Tagetis pater, Jove

erat procreatus (Fest. in fragm. p. 90 Dae.). Sed

re accuratius examinata potius ad illam Genii sig

nificationem respexisse nostrum arbitror , qua öai

puæv etiam interpres seu äyye?oc e Platonis (symp.

p. 202 Steph.) est sententia (conf. §. 185. 184

ibique mot.). Quae quidem notio apprime cum

Mercurio, Jovis nuntio, convenit. Ceterum in Darm

stattensi codice versus liic» duoque sequentes trans

positi sunt. .'

fida recursio] Memoriam notat, quam sibi esse

Mercurium ait Jupiter. Bamrm. (advers. p. 1245)—

Nuntii potius fidelitatem ultro citroque discurrentis

significari arbitror, qui quocunque a Jove ablegatus

sit, semper tamen ad eundem redeat. ,

hic solus] Observes velim, Merewii laudem

simillimam esse illi, qua infra (§. 148) Philologia

celebratur. -

hic vibrata] Manilius (H, 50 Bip. 56 Sealig.):

» Tu prineeps auetorque sacri, Cyllenie , tanti:

Per te jam coelum interius, jam sidera mota« cet.

Ovidii quoque versus hue pertinent (fast. 1. 297) :

» Pelices animos, quibus laec cognoscere primis

Inque domos superas scandere: cura fuit.«

Ceterum vibrari astra dicit, quae supra (§ 52) ipsa

vibrare scripserat, poëtice.

Martiani Capellao lib. I. §. 92.

Qualis sit numerus marmoris haustibus, ' :

Et quantos rapiat margine cardines, ) ,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

Perque hunc ipse pater foedera sancio —

-

Scd forsam pietas sola recenseat,

Quae parens probitas munera pensitet;

Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

ori

-

- , .

... -

-

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Illum connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

marmoris] Ita noster saepe (§. 884.689. 908)

pro mare voce marmor utitur pariter atque alii

poëtae (conf. Sedul. 1, 124 ibique a viris doctis

… ... ~~

haustibus] Fingit enim mare haurire aquam.

notata).

Sensus esse videtur: »quibus legibus vel qua ra

tione fiant fluxus et refluxus. • ------

… et quantos] Profecto intellectu difficillimus est

hic versus, quapropter omnes etiam hic silentin

terpretes. Equidem intelligo: »quantos simus faciat

mare.* In praecedentibus enim disseruerat de aquae

quantitate, quam eapiat mare: in hoc versu ejus

persequitur irruptiones in terram. Cardines enim

saepe pro ostiis poni nemo ignorat; et ad vocem

marginem supplenda vox est terrarum, secundum

illud 0vidii (met. 1, 13) -

- - - - ~nec brachia longo

Margine terrarum porrexerat Aemphitrite.«

perque hunc] Intelligo: »et per quem.« Mer

eurius enim praeco, vel potius fetialis, %gv§, est,

per quem Jupiter foedera sancit mortalium. .

-.

- - - - - -

-----

parens probitas] Probitas, quae paret, poëtiee

pro probo, qui dicto audiens est, ut semper erat

Mercurius.… a "- -'-'

famuli] Intellige: qui quamvis Solem aliquaiido

antecedat, semper tamen in sortem famuli redit

(§. 28). Atque simili ratione Jovis honoribus servit,

quae fidas ejus recursio est, de qua snpra.

patruis] Sie recte Grotins pro patrius, quod

ia anterioribus erat. Adjectivum est, ut apud Ho

ratium (od. 5. 12). »patruae verbera linguae «; re

ferendum autem ad Plutonem, eui pariter atque

ipsi Jovi Mercurius servit. -'.

… suadent emeritis] Ita pro Grotiano »suadentem,

meritis« rectius eodices Monacenses (B. D.) et Dres

densis. Corruit igitur, et Vonckii (in spee. erit.

p. 8f) correctio, qua sudantem legere jubet. Sen

sus est: »Suadent secula (tempora), postquam eme

----

thalamo] Thalamos praebent tam quinque libri

seripti Leidenses (Oudend. ad Appulej. I. p. 584),

quam Dresdensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis,

riti sunt labores (Mereurii)« cet. '.-

{154 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

At virgo placuit docta quidem nimis

Et compar studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumque et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra temerier,

Quae occultant adytis sacra latentibus:

Jungantur paribus, nam decet, auspicis,

musei Britannici et Bongarsii; sed vulgata lectio

praeferenda esse videtur. Sensus enim est: »Mer

curii robur , quo jam praeditus est, flagitat, ut

detur thalamo.«

modum Graeci aoristi dictum est.

Aedditum se. esse pro addi ad

cunae] Verba intricata, sensus planus ; non

ob id Mercurio Philologiam denegandam, quod terris

nata sit, cum idem et diis acciderit. Legendum

forte:

~Cunae ergo officiant quoi nihil? edite

eensendum superit quique • eet.

Gnor.— Editae gignendi easus est, quod scholiastes

priscus non potuit intelligere quamvis in omnia

se vertens. Ut nativitas illi nihil obsit, quae eum

deo jungenda est, eonsilium in medium dandum

censet. Deos non natos esse sapientiores censebant.

Lucanus lib. 8: $.

. — — — — — — »si mumina nasci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deo

rrm. €

Banta. (advers. p. 1245) — Non genitivus sed da

tivus easus est editae, neque quidquam intricatum,

nisi verborum ordo, quem tamen recte jam Bar

thius enucleavit, quo pro wt accipiens; cunas tan

tum melius ad conditionem nascendi mortalem quam

ad ipsam nativitatem retuleris ; natum enim vel

Jovem ipsum veteres credebant, ejusque eumas ce

lebrat Ovidius (fast. 5. 212). Quod restat, pro edi

tae Cortius in Guelferbytanis invenit deditae, sed

vulgata sana.

quique erepundia] Sensns est: »Qui recolitis

temeri (haberi) in terris vestra crepundia i. e. nu

trimenta puerilia vel munuseula s. blandimenta,

quae a nutricibus infantulis vagientibus exhibentur,

quae se. crepmdia, occultant saera, i e. templa

adytis latentibus h. e. in secretiori eorum parte.

Vulcan. — Cicero (Tuse. 1, 15) »mysteriis ini

tiatos non latere • ait '»ipsos majoruma gentium deos

e terra in coelum profectos esse. « Non tamen solam

mysteriorum doctrinam, sed testimonia quoque et

monumenta nativitatis et pueritiae eorum significare

Martianus videtur, qualia reliquiarum instar in adytis

templorum servabantur, ut v. e. ovum Ledae apud

Spartanos (Paus. 3. 16. 1). Cf. Lobeck. Aglaopham.

p. 82.

auspicfs] Ita pro auspieiis scribe versus causa.

Sic in hibri fine jurgts pro jurgiis. Gnor. — tua

etiam Reichenauensis codex. Imitatur noster Appu

Martiani Capellae lib. I. §. 94. 455

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in 94

suffragium concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportere, adjiciuntque

sententiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio et maximum

culmen meritorum ingeniumque in appetitum coelitem propositumque sidereae

cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos

lejum apud quem (met. 6. p. 426 Oud.) Jupiter

Venerem allocutus: »nec tu«, inquit, »filia quidquam

contristare; nec prosapiae tantae tuae statuique de

matrimonio mortali metuas. Jam faxo nuptias non

impares« cet. De deorum conjugio impari plura

vide apud Nonnum (10. p. 276 Fabr.). Verba autem

noster sumsit e Virgilio (Aen. 4, 105) ubi Juno

Veneri dicit: »paribus regamus auspiciis « , alio licet

seusu. Aeuspicia enim hoc loco initia sive originem

significare arbitror, licet etiam ad dignitatem et

potestatem referri possint, quae in magistratibus

Romanorum auspiciorum jure cernebatur.

astra] In astris enim deos habitare, quin ipsa

etiam deos esse. cum Pythagora (Diog. Laert. 8,

97. p. 509 Meib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibique

not.). Extremorum sex versuum igitur sensus hic

esse videtur : »Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) editae (genitae, nempe Pliilologiae)

officiant, censendum (vobis) superi, quique (et qui)

recolitis (recordamini) crepundia vestra (natalitio

rum mysteria) sacra (iegâ) adytis latentibus occul

tare. Jungantur (igitur uterque), nam decet, pari

bus auspiciis, et cumulent astra nostris (Jovis)

nepotibus (conf. §. 93. 97. 123. 155. not. 811.

813 f. et Platon. de leg. 10. p. 899 Steph. Cic.

de divin. 1, 10. Davis. ad Max. Tyr. 17, 8. p. 317

et 47, 12. pag. 377). Maerobius (Sat. 1 , 23).

•$eo$; dieunt sidera et stellas àrrò toö 9$svv,

id est rgézew, quod semper im cursu sint.«

sed postquam] Sallustius (Catil. 85): »Postquam

Cato adsedit — — senati decretum fit, sicuti ille

censuerat. w -

acclamantque] Imperatorum demum aetate, ut

videtur, per acclamationem senatus consulta facta

sunt (Plin. epist. 4, 9. Capitolin. in Max. et Balb.

2. Brisson. de formul. 2, 66. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 13, 21) ita;

»Servilio assentior et hoc amplius censeo. •

coelitem] In Monacensibus (B. D. E.) et Basi

leensi legitur coelitum. Utrumque rectum quidem;

sed praestat vulgata lectio, quandoquidem difficilior

sive audacior potius et Martiani ingenio aptior,

praesertim quum statim eadem figura • sideream

cupiditatem« suhjungat pro »siderum cupiditate •,

more antiquo fere, sicut Accius (ap. Cic. N. D.

3, 26) »familiare parricidium« dixit pro »familiaris

alicujus paricidio.« Sidera autem vitam coelestem

significant, ut Pedo Albinovanus (eleg. 5. 27);

» Vive diu , mi care senex , pete sidera sero. •

in deorum] Ita in lapide quodam sepulcrali (iu

Velseri op. p. 418) legimus : » animula in deorum

numerum recepta.* Alia exempla invenies apud

Diodorum (5, 86. 4, 24), Quinctilianum (3, 7, 8

et 9., p. 849 Spald.) cet.

cooptentur] Adeo ut vere Persaeus, Zenonis

auditor, apud Ciceronem lib. 1 de natura deorum

dicat »eos esse habitos deos, a quibus magna uti

litas ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles et salutares deorum esse vocabnlis nuncu

patas«, et Minucius Felix : alicujus muneris vel artis

9$

M56 Martiani Capellae lib. I. §.98.

aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris

doctrinae nomen 'inseruit, designati coelites 'nominentur, ut post membra

corporea deorum fierent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam

**

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus

repertorem veneratam fuisse unamquamque natio

nem ut civem bonae memoriae. CUpsu (apoth. Ho

meri p. 3) — Vide pulchros Horatii (od. 5. 2, 21)

verSuS :

» J^irtus recludens immeritis mori

Coelum , negata tentat iter via. «

Animas deus alloquens (ap. Stob. ecl. H , 82, 40.

p. 887 Heer.) edicit: »Si pauca fuerint vestra cri

mina, carnis relicta compage coelum rursus ample

ctemini.« Confer et nostrum inferioribus locis (§.

458. 448). In editis a Grotio coaptentur quidam

legitur; sed in notis (ad §. 6) observavit librum

scriptum lioc loco habere cooptentur, et habet etiam

Reiclienauensis. In Basileensi et Darmstattensi ta

men vidi scriptum esse coaptentur.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (v. §. 62

not.): »si quos Roma recepit aut dedit ipsa deos. «

Nilo deorum generationes assignatas esse testatur

Eusebius (praep. evang. 5, 5. p. 89; add. Arnob.

L. 4, p. 155), nominatimque ex eo orti fereban

tur Vuleanus (Cie. N. D. 5. 22. Diogen. Laertius

prooem. 1, p. 2 Meib.), Dionysus (Cic. N. D. 5,

93 ; Laur. Lydus mense Mart. 38, p. 199 Roether.),

Mercurius (cf. eund. mense Apr. 44, p. 215), Her

cules (ibid. 46, p. 228), alii. Haud tamen scio

an nostro loeo Nilus omnino pro Aegypto positus

sit, ita ut Aegyptiaci dii, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, intelligantur, qui sero tantum a Graecis Ro

manisque deorum in ordinem recepti suut.

Thebae] Herculem intelligo, quem Thebarum

alumnum Pacatus (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.)

appellat, et Bacchum, Cadmi nepotem, quem Ho•.

ratius quoque (Od. 3. 3. 13) illis addit, qui quum

mortales nati essent, constantia et virtute enisi

arces igneas attigerint ; forsitan etiam ipsum Cad

mum, quem non herois tantum (Paus. 5.-18. 6),

sed divino etiam honore cultum fuisse quidam vo

lunt (v. Mallerum in Orchomeno p. 216 et 466),

neget licet Lobeckius (in Aglaopham. II. p. 1283).

Aeneas] De Aenea deo indigete (§. 62) eon

sule Livium (1, 2 f.) et Virgilium (Aen. 12, 794)

Ovidiumque (met. 14, 885 — 608) ac Tibullum

(2, 8, 44). De Romulo Horatius (ep. 9. H. 8):

»Romulus et Liber pater et eum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa recepti« ;

adde Varron. de L. L. Æ. 51. Cie. N. D. 2. 24;

3. 15; Tusc. 1. 12. Minuc. Felic. 23, 2. Tertullian.

ad nat. 2. 9 cet.

post membra] Per ehipsin, pro »post membra

corporea exuta.« Ita infra (§. 162) »post vitam«

nempe »peractam « et (§. 185) »post membrornm

nexum« nempe »dissolutum.«

curiales] Glossa Isidori: • Areopagitae, curia

les. • Curialium vocabulum Plauto usitatum, sed

et juris consultis. Gnot. — Curiales Romanis iidem

erant qui Graecis φρατάρες, interdum etiam qui

δήμόtat (v. Cic. offic. 2, 18 f.). Namque in

qpgatQiav, vel in óíuov aliquem qui recipieban- -

tur, apud Athenienses aliosque participes civitatis

juris optimi fiebant (Platner Beytr. zur Renntn. d.

Att. R. p. 145— 182. 188—901): nnde deorum

curiales fieri erudite dieit Martianus eos, qui in deo

rum numerum cum'pari et aequabili jure reciperentur.

Philosophia] Ita meliores libri scripti, Mona

Martiani Capellae lib. I §. 97, I57

consultum aemeis incisum tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptialia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Jovis habita

censes (B. C. D. E.), Dresdensis, Bodlejanus pri

mus, Mertonianus , Britannicus , Cantabrigiensis,

Basileensis, Darmstattensis, Reichemauensis, et Bon

garsii. Quibus tamen etsi destituti essemus, nihilo

minus vulgatam lectionem correxissemus e Martiano

quidem ipso, qui infra (§. 876) per Philosophiam

ait Jovem coelestis consultum senatus tabulamque

vulgasse (add. §. 451).

senatus consultum] Prorsus contrariam (ap. Senee.

in apocol. p. 826 Lips.) sententiam dicit Janus :

• ne quis post hunc diem deus fiat ex his, qui

dkgongnc xagnâv £6ov6uv. «

aeneis] Morem incidendi aeneis tabulis leges

antiquissimum fuisse e Platone (in Minoe p. 520.

Steph. add. Apollinar. Sidon. epist. 8, 5 f. p. 151

Sirm.) patet. Apud Romanos aenearum tabularum

usum Anco Martio fuisse recentiorem colligi e Dio

nysio Halicarnassensi (l. 5. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas aeri in

cisas fuisse Livius (3, 87 f.) tradit, quamvis alii

voluerint, eburneas eas fuisse (l. 9. §. 4. de orig.

jur.). Foedus etiam Carthaginiense aeri incisum fuisse

Polybius (5, 26) refert. Atque in aes incisarum

tabularum saepe mentio fit (l. 8 ad l. Jul. peeul.

Dion. Haliearn. 10. p. 681. Cie. Philipp. 5, 12;

in Catil. 5, 8. Tacit. annal. 11 , 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Secund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar.

Sueton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid. met.

1, 92).

jussu in aes incisas lepide fiaxit Lucianus (Cro

Unde leges quoque convivales Saturni

nosol. f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab aere igitur aerarii

nomen locus invenit publicus quo leges condeban

tur (Sueton. Caes. 28) sive deferebantur (Tacit. 5,

81). Ita Macrobius quoque (Sat. 1, 15) legis me

minit in columna aerea incisae.

specie ad SCta attinet, famosum illud de Baccha

Quod autem in

malibus coërcendis Viennae exstat, eujus literarum

ductus publicarunt Matth. Aegyptius et post eum

Drakenborcliius (in suppl. ad Liv.), ut Heracleenses

(a Mazoch. expl.) tabulas, aliasque taceam.

compita] Per compita idem est, quod supra

(§. 5) dixerat »triviatim.e

condicit] »Condiceres praeter vulgares signifi

cationes est » denuntiare. « Livius: »Quarum rerum,

litium , causarum, condixit Pater Patratus P. R.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinorum. «

Tribonianus in instit. Tit. de actionibus: »Condicere

enim (inquit) est antiqua lingua denuntiare. « Glos

sarium: »Condico 6vvtd66opuat puerè fragoey

χελίας. Glossae: »Condicit, imperat, praecipit.*

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, decerno. « Gnot.

— Conf. quae contra Scioppium monuerunt viri

docti (in Burm. antholog. Lat. I. p. 802) et Gronov.

ad Plaut. (Stich. 5. H. 28).

habitationem] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Videndus Ovidius. Gnor. — Atque possi

mam hane lectionem Goezius non dubitavit, ex

puncta meliori, in textum recipere ! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monacensium unus (C),

Hugianus et Darmstattensis perversam illam habent

lectionem, quam in Basileensi tamen a secnnda

manu correctam vidi; nemo certe palatia facere

arbitrationem a Latine dici posse putabit. Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

18

158 Martiani Capellae lib. I. §. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenirent. His igitur actis solio rex

ipse surrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

repetit de Galaxia scribens : » erat autem ibi Jo

vialis domus. « De eo Ovidium etiam conferre operae

pretium erit in versibus (met. 1, 168 sequ.):

»Est via sublimis coelo manifesta sereno :

Laetea momen habet , eandore notabilis ipso.

Hae iter est superis ad magni tecta Tonantis ;

et paulo inferius (178):

Hie locus est, quem, si verbis audacia detur,

Haud tineam magni dixisse palatia coeli. •

De Galaxia ipso cf. Cic. somn. Scip. apud Maerob.

1. 4. f.; Aristot. meteor. 1. 8; Plutarch. de plac.

pliil. 5. 4, p. 892. -

eursusque] Lege curasque. Voxcx. (spec. erit.

p. 81) — Abstinuisset hae conjectura criticus te

merarius, si meminisset deos apud Martianum sidera

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepe memorant. Ita Claudianus (Prob. et Ol. 9)

ad Solem ;

— — —»Saepe soles dwctoribus illis

Instaurare vias et eursibus addere nomen. •

Ad eumdem noster (§. 486)> :

nNam medium tu curris iter — — coercens

Sidera saera deùm, quum legem cursibus addis.~

Hinc tam Phoebum , quam Mereurium in coelum

adscendentes in Solem illum, hunc in Planetam

converti (§. 29) finxit, et infra (§. 897) Lunam in

ipso deorum coeta transeursionis officii memorem,

Astronomiam autem (§. 815) deorum meaeula non

tacere, licet impudentis sit diis suos cursus edisse.

rere docereque velle deos, quod faciant (§. 812).

* .

- -

• . - - . • *

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

c A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS, _ •

D E N U

PHILOLOGIAE

P T I I S

ET MERCURII

LIBER II.

Sea purum astrificis coelum scandebat habenis

Nox revocans merso fulgentia sidera Phoebo.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo mituerunt astra Draconi;

Nox] Multorum poëtarum, Virgilii, Statii, Silii

Italici, aliorum habemus noctis descriptiones; sed

profecto non ultimum haec nostri occupat locum.

Fulgentius quidem (p. 25 Munck.) imitari eum vo

lnit, verum male huic opera successit.

merso] »Merso Phoebo • de Solis occasu noster,

qnemadmodum Statius (Theb. A , 544) de ortu et

Aarora »repercusso Plioebow canit.

suceendit] Corrigendum succedit. Inepte vulgo

editur succendit. Saepius alibi »succedo, succido,

suecendo, accedo, accendos sunt permutata. Oudend.

(ad Caesar. p. 98). — Num forsan et Lueanus (2,

Ai3) corrigendus, qui scripsit;

»Succendit Phaethori flagrantibus aethera loris •?

Adeo futiles saepe sunt criticorum emendationes,

Praesertim eorum , qui non totum ante oculos ha

bent auctorem , verum cursim tantum sive saliendo

menda vel errores venantur. Infra (§. 808) noster:

» Illie bis septem solitus servare triones

Plaustro Hyperborea resplendet luce Bootes.•

Booten cum plaustris Ovidius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctophylax (Cie. N. D. 2.

42 f.), quia plaustra sive triones ursarum quoque

figura fingebantur (Arat. Phaenom. v. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (N. D. 2, 42) ;

verba:

» Torvu' Draco serpit subter« — —

Quapropter spernendam arbitror emendationem for

to, a viris doctis (Burmann. anthol. Lat. M. p. 183)

propositam ; praesertim qunm haec notio jam in

spiris contineatur. Pro Dracomi nonnulli codices

Dracone habent, sed parum interest.

I8 *

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans splendebat id armis

Qui trahit aestifero fulgemtem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

- 'Multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

-

- Virginis interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecta boatu.

…

Denique ipsa compertis superûm decretis, adultaque jam nocte Philo

logia pervigilans , multa secum ingenti cura anxia retractabat. ' Ingrediendum

priino senatum deüm , Jovisque subcundos inpraemeditata visione conspectus,

auratis] Hunc Orionem esse ex descriptione

apparet. Graeci eum 6tvyvóv (anthol. 2, 47, 18.

p. 510 Bosch.) appellant; Virgilius (Aen. 5, 517)

» armatum auro Orioaa u ; Ovidius modo (art. am.

2, 86) ensigerum , modo cum Lucano (I, 668)

ensiferum (fast. 4, 588), canitque (met. 15, 294)

~nitidumque Orionis ensem. « Isidorus (etym. 5,

71, 11. p. 162 Arev.) seribit: »Hunc Latini Ju

gulam vocant, quod sit armatus, et gladio et

stellarum lnee terribilis.« Exitiale signum esse jam

Homerus (II. 22, 29) cecinit.

aestifero] Sumsit a Virgilio (georg. 2, 585).

Ferventem appellat Cornelius Severus (Aetn. 899)

Isidorus (etym. 5, 71 , 14 et 18. p. 165 Arev.):

~Canicula stella, quae et Sirius dicitur, aestivis

mensibus in medio centro coeli est : et dum Sol

ad eum ascenderit, conjuncta cum Sole duplicatur

calor. — Sirius voeatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris lucere videatur.«

Plura de Sirio aliis locis (in palaeogr. III. et iufra

ad §. 640) dixi; adde Arat. 526 eum intpp. Trahi

eum ab Orione dixit, quia liunc proxime sequitur.

ambitum] Ne te forsan turbet producta media

syllaba, lege viroram doetorum notas ad illum Ovi

dii (met. 1, 57) versum:

*

» Jussit et ambitae circumdare litora terrae.«

sertum] De Ariadnes hac corona Juno apud

Senecam in IIercule furente conqueritur:

— — — »ne qua pars probro vaeet

Mundus puellae serta Gnossiacae gerit.«

Goez. — Potuerat Martianus etiam Ovidii (fast. 8,

548) versus respicere :

»Baechus amat flores : Baccho plaeuisse coronam

Ex Aeriadneo sidere nosse potes.•

Adde met. 4, 15 ; fast. 5. 489. Arnob. 8. p. 178.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud ad,

quod apud Grotium praemissum erat (Oudend. ad

Appul. I. p. 691). Omissum id etiam est in Bri

tannico, Cantabrigiensi, et IIagiano. In Darmstat

tensi superne reperitur impositum. Sed superva

caneum est, quia »perlabitur aures • idem est quod

«labitur per anres.«

boatu] Famam praeconis officio functam in

palatio Jovis supra (§. 63) vidimus. Eodem igitur

jure noster ei tribuere potuit boatum, quo Appul.

(met. 5. p. 177. 10. p. 691 Oud.) •praeconis boa

tum« scripserat. Musae boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 12H) tribuit, uti pliilosophorum

etiam in coelo reboatum inferius (§. 915 f.) com

. memorat.

Martiani Capcllae lib. II. §. 100. 141

exsiliendumque sibi in superam coelitum sortem. Deinde ipsi sociandam esse

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tamen vix eum post un

ctionem palaestricam recurrentem , dum flores ipsa decerperet, praelectis qui

busdam herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis con

duceret amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diver

sitatis delicias Milesias, historiasque mortalium , postquam supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo condu

catne connubium , atque aetherei verticis ponnata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emendavi Grotianum optaret e libro

Norimbergensi, Bodlejano primo, Hugiano et Darm

stattensi codicibus. Sed anteriores editiones melio

rem liane lectionem jam praebuerant.

eum] Neutiquam , ut in editis, cum , sed eum

omnes fere codices tam Grotii , qnam Monacenses

(C. D. E. G.), Darmstattensis, Basileensis, Dres

densis, Hugianus, Britannicus, Bodlejanus primus,

Cantabrigiensis , aliique ad marginem libri Norim

hergensis, et in notis a Appulejum (I. p. 219 Oud.)

laudati. Nonnc igitur miremur novissimos editores

Walthardum et Goezium dedisse eum , quin etiam

quum !

palaestricam] Unctus et nudus placuit scilicet

Pliilologiae. Ovidius (heroid. 16, 140) :

»More tuae gentis nitida dum nuda palaestra

Ludis et es nudis femina mixta viris.«

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mercu

rius (cf. Horat. od. 1, 10, 4 et ad eum Mitscher

lich, cui adde Pausan. 4, 32, M.* Diodor. 8, 78.

Stat. Theb. 4, 228. Arnob. 5. p. 114. Prudent.

in Symmacli. 2, 819. Conf. etiam nostr. superiori

loco §. 8 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulejus: At ego tibi sermone isto

Milesio varias fabulas conferam. Itespexit ad hunc

Capellae loeum, quisquis ille veterum glossarum

auctor, cum ait: »Milesiae, amatoriae.« Gaor. —

Confer. Erasmus in proverbio : Domi Milesia. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 415), sed omnes fabulas removere vo

luisse nostrum arbitror, quasi indignas deorum

majestate. Mythos enim cum illis conjungit, addens

verba »mortaliumque liistorias. • Ceterum delicias,

non delitias in codicibus Monacensibus (B. C. D.

E. G.) legitur.

non cassa] Servius ad illud Virgilii (Aen. {2,

780);

»Dixit opemque dei non cassa in vota vocavit•

explicat » non ad inania vota poscit auxilium.«

formidabat] Permulti codices, Reichenauensis,

Darmstattensis, Hugianus, Britannicus, Cantalri

giensis, Bodlejanus primus, et Monacenses (B. D. E.)

habent praesens formidat.

conducatne connubium] De sponsalibus contra

hondis auspiees etiam auguria captasse pluribus

exponit Burmannus Secundus (ad Claudian. p. 56

not. 85).

aetherei verticis] Id est Mereurii. Goez. —

Quo autem pacto Mereurius audire potest aetherius

vertex? Intellige potius »in aethereo vertico pen

natam rapiditatem« ; hac enim Mercurius denotatur.

— Pro pennata Bodlejanus codex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest; sed illud, quod

Basileensis et Darmstattensis etiam habent, retinui,

100

101

[42 Martiani Capellae lib. II. §. 402.

102 copuletur, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomem suum,

Cylleniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nec

-

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nascenti ab ipso Jove siderea nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

digitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae

numeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia et supra (§. 76) noster pennata scripserat, et

infra (§. 579) liujus scriptionis rationem affert.

numero] Pro numeris, per numeros. - De hoc

eabalae genere pluribus olim (in palaeograph. III.

§. 142 sequ. 227) egi. Adde exemplum ex Arte

midoro (oneiroerit. 2, 78. p. 158; 5, 54. p. 178

Itigalt.).

nomen suum] QuAo2oyboe, eujus nominis nu

merus est secundum literas Graecanicas DCCXXIV.

Gnor.

Cylleniique voeabulum] Voeabulum hoe admo

dum torsit ineptos glossatores. Nos 0æó{} esse

invenimus, quod Mercurii apud Aegyptios nomen

nemo nescit. Hujus numeri juxta Graecos charac

teres MCCXVIII. Gaov.— Tenendum autem 0æróô

tam Mercurii quam primi mensis nomen apud Ae

gyptios fuisse (Cic. N. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. IV

§. 604).

digitos] Satis nota haee computandi ratio est

(Woweri polym. c. 7. p. 88 sequ. Fabricii bibl.

Lat. T. III. p. 588 Ern. Bergler ad Alciphr. p. 108

et inferior ad §. 748 not.) Maxime etiam celebrata

orat statua viri digitis computantis exsculpta ab

Eubolide (Plin. 54, 8, 20) pariter atque Jani

statua (v. Pal. crit. III. §. 230. 236. 484). Atque

infra (§. 729) Arithmetica eodem eomputandi modo

utitur. Adde Appulejum (de mag. p. 879 Ond.)

Nec tantum numeros, sed etiam literas digitis sig

nificatas esse, Isidorus (etym. 1, 26 f. p. 42 Arev.)

demonstravit.

terminum] Litera Theta, qna novenarius nu

merus exprimitur. Primus enim numerorum termi

nus enneas est, quia in hoc numero monades de

sinunt et ab eo decades incipiunt. Infra (§. 748)

»primus•, inquit, »versus est a monade usque ad

enneadem. « Terminum autem numeri scripsit pro

numerorum , ut saepe singulari scriptores utuntur

pro plurali (Palaeogr. crit. III. §. 232. Spartiam.

Adrian. c. 7.).

delinc] £2 est DCCC. Ogdoas autem primns

cabus. Grot. — Sed ogdoas non est Omega : de

bebat Grotius ad sequentem regulam movenariam

respicere, secundum quam numerus ille 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret cubus

(§. 740).

soliditate] Cubi matura hac voce exprimitur,

» siquidem«, ut Macrobii (in somn. Scip. 1, 6) ver

his utar, •a paribus bis bini, qui sunt quatuor,

superficiem faciunt: bis bina bis, quae suut oeto,

corpus solidum fingunt.«

cubi] Vulgo cybica dominus. Grotii codex ha

bet cubi ac dominus , legi autem ille jubet ac do

mibus, quia »fanis « praeeesserit: Goezius domibus

in textum recipere ausus est. Ego vero nihil mu

Martiani Capellae lib. II. §. 102. 145

mortalitatis asserere prudens Samius aestimavit, in locum proximum sumit, ac

sic mille ducenti dccem et octo numeri effulserunt. Qnos per novenariam

tandum esse censui (in palaeogr. erit. III. §. 227),

siquidem accepta particula ac pro tanquam sensus

planus est : »cubi soliditas (ara) quae in fanis tan

quam dominus (ipse) adoratur. « Vitruvius enim

(5, 1) » aras ad normam debere esse quadratas«

monet. Fortasse etiam de cippis Hermae quadratis

Martianus cogitavit. Lectionem nostram praeterea

firmat Reiclienauensis codex, in quo »cybi ac•

legitur.

bivium] Editi vim ; ad quod Grotius : »MS.

vivium. Literam Y innuit, de qua habes in ca

talectis :

» Litera Pythagorae discrimine secta bicorni

Humanae vitae speciem praeferre videtur.«

Exstat hoc distichon in Anthologia Burmanni La

tina (II. p. 416). Sed adde Ausonii (Idyll. de mo

nosyllab. 9) hunc versum :

• Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y«

qui magis nostro respondet. Confer praeterea Per

siam (5, 86), Servium (ad Aen. 6. 156), atque ex

eo Isidorum (etym. 1 , 17. p. 8 Arev.), graplii

eamque descriptionem apud Athenaeum (10, 20,

p. 484. Cas.) et Strabonem (13. p. 897 Cas.).

Vivium in Reiclienauensi quoque codice exstat,

quapropter bivium seribere, orthograpliia tantum

mutata, non dubitavi; nam B et V saepius con

fundi notum est (v. §. 28. 102. 882. 608). Sensum

illustrant Laetantii (6, 5) verba haec : »Dicunt enim

humanae vitae cursum Y literae esse similem, quod

unusquisque hominum, quum primae adolescentiae

limen attigerit, et in eum locum venerit, partes

ubi se via findit in ambas, haereat nutabundns

ac nesciat, in quam se partem potius inclinet« cet.

mortalitatis] Alii libri seripti, a Cortio in libro

Lipsiensi notati, habent immortalitatis; sed male.

Namque voce illa humanum genus notari ex alio

loco (§. 108) patet , quo scribit : »intra latebras

uteri septimo mense absoluta mortalitas « (add. §.

628. 899). Aperte etiam Arnobius (1. p. 6) ver

bis » miseranda mortalitas« nil nisi miserum homi

num genus denotare voluit. Atque Gellius (15, 28)

jam defenderat linnc vocis usum. Adde Ciceronem

(N. D. 5, 56), Liviam (1, 2), Seneeam (de cle

ment. H, 8), aliosque permultos, Virgilium, Ovi

dium, Lucanum, Curtium, Plinium, Quinctilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius et

Walthardus jam notaverant. In Monacensibus ipse

vidi, tum estimavit (in B et D), quod Darmstat

tensis etiam exhibet, tum aestimavit (in C. et E),

quod praeter hosce Monacenses etiam IBasileensis,

Reichenauensis, Britannicus, Cantabrigiensis, ac

Bodlejanus primus habent. Verumtamen, quod in

editis est, existimavit etiam defendi potest; neque

ignotum est a scriptoribus saepe composita usnr

pari pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

quos per] Quod dicit tale est : solent Magi,

ubi quid ex nominibus scrutantur, collectam ex

nominum numero summulam per enneada dividere,

subtrahendo eam quoties licet, tum numerum qui

erit superfluus dominis ipsius numerum arhitran

tur. Vide etiam si lubet Agrippam de oceulta

Philosophia, diligentem profecto Martiani lectorem.

Gnor. — Bene, modo recte intelligas Grotium.

Minime enim numerum innuit illum, qui invenitur

priori numero per novem diviso; is enim e Mer

curii numero esset 158} et e Philologiae 803:

sed eum vult, qui perfecta divisione novenario

minor per novem amplius dividi nequit, quemque

nunc numeri fracti indicem appellamns, ut supra

numerum 5 in Mercurii,' et 4 in Pliilologiae ne

105

144 Martiami Capellae lib. II. §. 105.

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter

tium numerum perita restrinxit.

viginti quatuor numeros explicatum,

Suum quoque vocabulum per septingentos

in quaternarium duxit, qui uterque

numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio prin

cipium, medium, finemque dispensat,

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit.

mine. Sed hanc viam, quam Grotius iniit , Mar

tianus non indieaverat, ut statim apparebit.

movenariam regulam] Hujus regulae, quod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, 18.

p. 151 ed. Lugd. 1565) mentionem facit. Recentio

res eam appellant, Galli »la preuve de neufa , Ger

mani »die Neuner-Probe.« Sed liorum simplicior

via est, qua ad eundem, quem Martianus, finem

perveniunt. Exemplo sit Philologiae nominis nu

inerus 724, in quo probatio hoc modo instituitur :

7 et 2 et 4 = 13; % autem

fracti igitur index Æ est. Multo morosiorem viam

18;. Numeri

veteres ingressi sunt. Martianus enim numeros

jubet »per novenariam regulam distribuere, minue

reque per monades decadibus subrogaudas (substi

tuendas) et sic in monadem perite restringere.« Id

quod alia, quam hac ratione, fieri vix potest:

724 — 700 et 20 et Æ.

Resolvendi 700 in 7

•20 — 2

4 — 4

FiuNTFT

Resolvendi iterum, quia

15 = 10 et 3, 10 in !

3 — 3

F;TZIT

Copiosius liaec in palaeographia critica (III. §. 228)

exposui.

uterque numerus] Ternarius nimirum et qua

profecto perfectus est; quippe lineam

Nam longitudine pro

et Macrobius ex una eodemque fonte hausisse vi

dentur: hie enim (somn. Scip. 1, 6), postquam

de septenarii numeri partibus et praestantia egerat,

addit: »unde Vergilius, nullius disciplinae expers,

plene et per omnia beatos exprimere volens ait :

0! terque quaterque beati. «

quod ratio] Quum nostro ratio saepe conpu

tatio sit (§. 108 not.), illud »quod ratio« pro

» quia ratio (sive computatio) accipiendum est.

Nostra certe melior lectio est quam »quem ratio•

in Dresdensi codice.

profecto] Ita Basileensis et Bongarsii codex.

Editi habebant pro certo. Ternarii numeri hanc lau

dem repetiit infra (§. 755); adde Aristidem Quin

ctilianum (de musica 5, p. 120 Meib.) et Jambli

clium (de vita Pythag. 28, p. 128 Rüst.). Pytha

goricum dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): xa9dyteg ydg pa6v xoei oi IIv$æyö

geuou, zò aerâv xoei tè aetévra toiç tQuòìv àgì

6zoeu* ts%evtj yàq xai μέ6ov xaì àgx) tôv

âgu$pιδν ίχει τοῦ παντός. Plura de ternario

numero alio loco congessi (in Palaeogr. crit. III).

longitudine] Grotiana haec lectio est. Mona

censes vero (B. D. E.) et Guelferbytanus, quem

Cortius laudat, praeter longitudinem profundita

temque etiam latitudinem addunt; male me quidem

judice. Non enim de solidis sermonem esse e voce

»frontes a patet, qua significantur figurarum in plano

extremi fines. Superficies autem quum profunditate

ternarius. Omnia, quae proxime sequuntur, noster careat, profunditas quidem a nostro omittenda erat

Martiani Capellae lib. II. §. 108. [45

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

w£ov gignit. Tres autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur. . .

Atque idem numerus seminarium est perfectorum , sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris aestimetur ,

absoluta tamen ratione perficitur.

et addenda potius latitudo (§. 707. 709). Non ab

similem confusionem videbis apud Stobaeum (in ecl.

1, 82. p. 868 Heer.).

triplicatio] Primo adspectu error hic latere vi

detur. Numeri enim ternarii triplicatio prima ex

imparibus est 5 X 5 = 9, qui novenarius qua

dratus quidem est, sed cubus diei nequit. Pariter

Ausonii (Idyll. 11, 2. 3) versus :

— — — »vel ter tria multiplicanti

• Imparibus novies termis eontexere cubum «

Scaligero (epist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui

Ausonium putasse suspicatur »ter tria esse cubum«,

posterioris scilicet versus verbis »novies ternis«

neglectis. Clarius primum ex imparibus cubum

Gellius (1, 20) deseripsit hisce verbis : »In nu

ineris etiam similiter zòßoc dicitur, quum omne

latus ejusdem numeri aequabiliter in sese solvitur,

sieuti fit quum ter terna dicuntur : atque idem ipse

numerus triplicatur.« Triplicatio igitur apud nostrum

sie intelligenda est ut numerus ter secum ipse

multiplieetur, quo facto sane cubus exibit. Adde

Aristidem Quinctilianum (de musica 5, pag. 184

Meibom.)

symphonias] Diapason, hemiolion, diatessaron.

Gnor. — Vide Martianum ipsum infra (§. 755,

833 sequ.). *

attributus] Darmstattensis, Britannicus, Can

Notum illud Virgilii (ecl.

8, 78): »Numero deus impare gaudet.« Et Plinius

tabrigiensis addunt est.

Nam quaternarius suis partibus complet

(2, 47. A8, 4 f.): »Mares« inquit »existinantur

impari numero. « Clarius Macrobius (in somn. Se.

1, 6): »impar numerus mas, et par femina voca

tur: item arithmetici imparem patris, et parem

Exempla dabit

Plutarchus (de Isid. p. 565) in triangularibus et

quadratis figuris. Adde eumdem in quaestionibns

Romanis (p. 270. 280) et Butherum (in Stobaei

eclogis H. 2. 8, p. 12 Heeren.).

tribus] Confer inferiores locos (§. 889. 755.

898). Seneea (epist. 124. p. 678 Lips.): »Tem

pus tribus partibus constat , praeterito, praesenti,

et futuro. « Adde Homerum (in Iliad. 1, 70) et

Plutarchum (de E p. 581).

seminarium] Stobaeus (in eclog. phys. T. I.

matris appellatione venerantur. «

p. 22 Heer): II2jgn óè xoei t&2euov &rréqorve

zöv rreguttòv, ört puyvóusvöc re aegög töv

ägruov άει πoueiroe zreguxgateiv töv êé có

qooiv rregurzóv, &vtq5 óè xtäÄvv 6vvti$$puevoc

χεvv& töv ägruov. (Conf. §. 756. 741).

rationis] Cave ne forsan orationis substituere

velis. Ratio hoe loco, et in multis aliis (§. 405

f. 106 sequ. et v. not. ad §. 102) Martiano est

computatio. Et recte idem, qui mercatorum deus,

computationis etiam deus appellari potuit. Fefelle

runt viros doctos glossae.

codex pro rite melius habet recte, quod recepi. *

femineis] Paribus. V. supra. -*

perfieitur] Computatione (v. not. ad §. 102 et

Ceterum Bodlejanus

.

106

I9

{146 Martiani Capellae lib. II. §. 406.

decadis ipsius potestatem , ideoque perfectus est, et habctur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui amni tempora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.

103) enim perficitur numerus in nomine Philolo

giae , et invenitur quaternarius, qui omnino est

perfectus (§. 754).

nam quaternarius] Optime huc facit auctor

Theologumenorum qui ait: την δεκάθα ύπ' αύ

tijg (tergéöog) άμα toig örrörgo69ev 6vy

xogvqpoë69at. Ita enim ibi legendum ut in Epi

grammatis Graecis : •ogvpoçuevoc eic $v ögt;§

pudic. Sed et Hierocles : vîjç óè $exdóoc öövoeuuc

•j terg&g, ngò yàg tijc xatà èvé§o6ov te

λειόtntog tfjg tj 6exáöv jvóuévnc tuc re$eu$

vmg &v τη τετράδι $eogeitat, xoetoe yoeg 68v

$s6tv tijc &rrö puovdöog äöc rerQd%oc δεκάς

tò ftäv ä8gou6μα yiverau* à $ydg xoei 8 ×oei.

y xoei & t%}v öex&öa cet. 4£vapuv potestatem

dixit Capella, Arnobius Graeeum nomen servavit,

ut emendavit amicus meus J. Meursius, communi :

(vere dicam) auctorum omnium bono natus. Huo

facit locus ille ex Arithmetiea : »Decasque plena

liis .'quatuor numeris gradatim plicitis integratur,

id est uno , duobus, tribus, quatuor. a Gnor. —

Omnino conferenda hic Meursii commentatio de de

nario Pythagoreo (in Gronov. thesauro T. IX).

Cyllenius] Repetit haec infra (§. 754) verbis:

»Hic numerus quadratus ipsi Cyllenio deputatur,

quod quadratus deus solus habeatur. « Artemido

rus (2, 42. p. 158. Rig.) tradit • quadratum Mer

curium in somnio visum , si barbatus fuerit, solis

philologis comducere.« Sed inprimis conferendi Plu

tarchus (symp. 9, 5. p. 738) et Macrobius (Saturn.

4 , 49), qui quadratum ad Hermas, dei statuas,

referunt; pariterque Laurentius Lydus (die Merc.

p. 60 Roeth.). -f

quatuor] Vocem quatuor e Guelferbytanis Cor.

107 An aliud illa senis dejeratio, qui può trjv rsrgdóa mom tacuit, confitetur, nisi

tius nobis suppeditavit. Concinunt Monacensis (C)

et Basileensis, confirmantque hanc lectionem ea

dem verba infra (§. 734) repetita.

coeli climata] Hoc est mundi partes, seu coeli

frontes, ut dicitur in Arithmetica. Nam alias cli

mata Mathematicis sunt octo, ut infra habet in

Astronomia. Saepe sane auctor noster technicis

vocabulis abutitur, ut in Astronomia et Musica li

quebit. Grot.

pu& rijv] Mathen tetradem vel Mathen tetrada

scripsisse putabam Martianum vel pro Matheseos qua

driga ex Arithmetica, Geometria, Astrologia, Musica,

quarum Arithmetica unitati, Musica binario, Geo

metria trinario, Spliaerica seu Astrologia quater

nario comparatur, ut legimus év 9eo?oyovpévovç

zíc âgu$pimrtxffct vel sane pro doctrina de qua

ternario, quam docte explicavit Democritus, quem

hie senis dii (ita enim lego, non dei) appellatione

indigitat, ut infra Abderitae senis: pudórv autem

dixisse pro pu*%y6vv. Hesychius : μα$&c, poe$

6edog. Sed jam hisce conjecturis relictis eo pedi

bus in illustrissimi Scaligeri sententiam et per se

nem dium Pythagoram intelligo, et lego pu& tijv

raergd:6æ : sic in aureis carminibus habemus:

Nai può tòv àpuszággy wpvxç rragoedóvroe te

zgoextóv, -

IIaydv coevéov φύ6εοc — —

ad quem locum vide Hieroclem. Grot. — Cui vo

lupe est varias easque inter se maxime diversas

de hac Pythagorica tetracty sententias cognoscere,

eum ablegamus ad Bruckeri histor. philos. T. I.

p. 1083 et ad prolegom. Jablonskii ad panth. Ac

gypt. p. 119 sequ. Goez. — Melius versum, quem

Grotius adjecit, edidit Boeckliius (in Daub. et Creuz.

Martiani Capellae lib. II. §. 107. 147

Quippe intra unum, secundum, triademque

Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

perfectae rationis numerum?

ipsumque bis binum tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur.

in musicis. Item intra eum jacent tres ad duos, quae hemiolios forma est,

symphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur , hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque

stud. III. p. 84) qui omnino hic eonferendus. Lau

dati etiam scriptores prorsus omiserunt Macrobium,

quapropter non gravabor locum (e somn. Scip. M,

6) hic inserere. »Quaternarium«, ait, »Pythagorei,

quem vergaxrëv vocant, adeo quasi ad perfectio

nem animi pertinentem inter arcana venerantur,

ut ex eo et jurisjurandi religionem sibi fecerint:

• 0$ μà ròv άμετέρα τρνχς παραδόντα τε

tgoextöv.

Juro tibi per eum, qui dat animae nostrae quater

narium numerum. « Hactenus Macrobius, qui ver

sum illum a Plutareho (plac. philos. 1, 5. p. 877)

liabuisse videtur. Adde Jamblichum (in vita Py

thag. 28. p. 127), Porphyrium (in ead. p. 29),

Sextum Empirieum (7. adv. logic. 94), et Sto

baeum (in ecl. 1, 11, 12. p. 502 Heer.). Jam

vero ad nostrum ut redeamus et veram lectionem

ut eruamus, pro rergoexróv in Darmstattensi co

dice quum legatur tetradem, et rectius in Canta

brigiensi tetrada, non dubitavi rstgäöa recipere.

Ad reliqua verba quod attinet, tam libri editi,

quam manu scripti omnes, excepto uno Reichenau

ensi, senis dei ratio exhibebant; sed jam Meursius

(in denar. Pyth. 6. in Gronov. thesauro) et ano

nymus ad marginem libri Norimbergensis eonje

cerant dejeratio, quod quum illo codice eonfirmari

vidissem, ambabus manibus amplexus sum. Senem

autem Pythagoram appellat, ut Ovidius (trist. 5.

5. 62) »Samium senem.«

intra] Lege ex Leidensi eodice eum editis a

me collato »intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsum bis binum tenet. MuNck. (ad Fulgent. p. 128)

— Cum MS. legas : »Quippe intra se unum, se

eundum, triademque, ipsumque bis binum tenet«,

nisi Munckerianam lectionem praeferendam judica

veris. BoxdAw. (var. lect. p. 86). Vulgo ipsum.

collationibus] Hoc in uno codice pro colloca

tionibus , et rectius , i. e. proportionibus. VulcAN.

— Codices etiam Reichenauensis, Darmstattensis,

Basileensis, Hugianus, Britannicus, Cantabrigien

sis, et Bodlejanus primus collationibus exhibent,

ac probatur insuper haec lectio inferioribus verbis

»uno duobus collato« (conf. et §. 954). De sym

phoniis conf. superiorem notam (ad §. 11).

perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

in codicibus Cantabrigiensi, Britannico, Bodlejano

primo, et Darmstattensi. In antiquis est in musicis

perhibetur.

gratulatur] Laetatur, gaudet. . Ita et supra

(§. 81) et infra (§. 693 f) noster hoe verbo uti

tur. Donatus (ap. Widem. de proprietate sermonis

p. 112): »Gratulamur in rebus laetis; gratias agi

108

19 *

M48 Martiani Capellae lib. II. §. 108.

consociat, et, trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis

superae perfectio est, sicut etiam άμαλόν illa docet plenitudo. An aliud fatalis

temperamenti cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras

mus beneficiis acceptis; gratificamur, rem gratam

facientes.«

heptadem] De generali circa hunc numerum

superstitione plura verba feci in palaeograpliia (III.

§. 257. IV. p. 494).

non semel Grotium correxi, reponens nempe trias

Ceterum in hoc commate

pro tria, sociata pro consociata, ct facit pro fecit.

Trias omnes codices habent; sociata Britannicus,

Basileensis et Monacenses (B. C. D. E. G.) ; facit

praeter anteriores editiones etiam Hugianus, Bri

tannicus et Monacensium plurimi. Cuncta autem

simul Darmstattensis et Reichenauensis praebent.

öpur^ajv] Planarum figurarum.Vulc. — E glos

sis obscuram hanc interpretationem mutuatus est

vir doctus. Qui si fontem adiisset ipsum, e quo

Martianus hausit, meliorem, opinor, attulisset. Ma

crobium enim ante oculos noster habuit, e Pla

tonis doctrina locum in somnio Scipionis explican

I De

septenarii igitur numeri praestantia disputans haec

tem de »septenis octies solis amfractibus. «

addit: »Nam primo omnium lioc numero anima

mundana generata est, sicut Timaeus Platonis edo

cuit. Monade enim in vertice locata, terni numeri

ab eadem ex utraque parte fluxerunt, ab hac pares,

ab illa impares: id est :

I.

- II. III.

- IIII. IX.

VIII. XXVII.

et ex his numeris facta contextio generationem

animae imperio creatoris effecit.« Hactenus Macro

bius Plutarehum (de anim. procreat. pag. 4017) se

cutus; cui adde doctaum Boeckliii commentationem

(in Daub. et Creuz. stud. III. p. 84). Illos autem

numeros Martianus ópuoeâoçç appellat, quoniam

ab utraque parte similis progressio animadvertitur,

utraque etiam in primum cubum desinit; illa ex

paribus, haec ex imparibus. Construendum: » sicut

etiam illa ópua:?6jv plenitudo docet.«

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. 1, 6):

»Plenitudo numerorum•, inquit, »est eorum, qui

aut corpus efficiant, aut vim obtineant vinculorum.«

Pergit deinde: »Superest, ut septenarium quoque

numerum plenum jure vocitandum ratio in medio

eonstituta persuadeat.« Et pluribus nune exponit

argumenta, e quibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperamenti cursus] Constellationis.

Vulc. — Iterum mobis adeundus Maerolius est,

qui (1 » 5), ut somnium explicaret Scipionis, e

Cicerone haec illius verba attulit: »Nam quum aetas

tua septenos octies solis amfractus reditusque con

verterit, duoque hi numeri, quorum uterque plenus

alter altera de causa habetur, circuitu naturali

summam tibi fatalem confecerint.« — Quam sum

mam fatalem hic Cicero dixerat, Martianus fatale

appellat temperamentum, annum nimirum 86, sum

mam numerorum 7 X. 8. Explicat enim idem Ma

crobius (e. 6 f): »Quum aetas tua quinquagesimum

et sextum annum compleverit, quae summa tibi

fatalis erit«, cet. Hoc unum ad illustrandum Ci

ceronem , quod a doctis interpretibus omissum,

addendum esse videtur, illum ipsum aetatis gra

dum ab Hippocrate, teste Censorino (44. 3), sex

tum e climacteriis vitae annum dictum esse (couf.

Gell. 5, 10).

-

siderumque circuli] Infra (§. 758): Item septem

sunt circuli et tot planetae. •

Martiami, Capellae lib. II, §. 108. {149

uteri septimo mense: absoluta mortalitas? Dehinc quod trias triplicata novem

numeros facit, quaternarius autem per óur?«6uov geminatus octo reddit. Novem

vero, ad octo, epogdoi numeri efficiunt junctionem , tantumque pensat in mu

meris, quantum symphonia diapason in melicis, quae tonon facit, qui est, con

sonae unitatis continua, modulatio. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet

in medio, consentaneaque congruit jugitate. Ergo praedictorum nominum

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium laetabunda alio

mentis fluctu multivida concitavit. Nam nihil differens animo, decori, formae

• •.. - .. v: .

uteri] Macrobius »mense septimo maturari par

tum a scripserat. Adde Censorinum (7, 2), Gellium

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 758).

övzrzdi6tov] Infra (§. 954): » ex ratione diplasia,

hoc est dupli. a Macrobius (somn. Sc. 2, 1) latine

» duplarem numerum« dicit. Cantabrigiensis óva

3t2a6vov, Britannicus et Darmstattensis öu& rr^a

6uov, sine sensu.

epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e sex

numeris, e quibus soni nascantur, hunc esse do

cet, qui intra se habeat minorem et insuper ejus

octavam partem, ut novem et octo, quia in novem

et octo sint et insuper octava pars eorum sive

unum. • Infra (§. 983) noster etiam Latine » epog

doi rationem« scribit. Atque hoc loco in Bodlejano,

Britannieo, Cantabrigiensi et Darmstattensi quoque

epogdoi Latinis literis exaratum est.

melicis] Dresdensis quidem codex musicis: sed

praestat vulgata leetio. Melos enim numeris oppo

nitur, quum musica ex utroque composita sit.

tonom] Macrobius (2, 1) »epogdous«, inquit,

»sonum parit , quem tomom musici vocaverunt.«

Conferendi loci sunt inferiores (§. 756. 950. 931.

938. 960. 971. 993). Tomum in Ifugiano quidem

et Darmstattensi; sed tonom in Britannico, Bod

lejano , Basileensi, et Reichenaucnsi legitur.

sociatio copulam] Variat quidem lectio :, Guel

ferbytanus codex, teste Cortio , habet »sociatos

copiamu3 Reichenauensis, Darmstattensis, Britan

nicus et Cantabrigiensis sociatio copiam; Leiden

sium unus coplam (Oud. ad Appulej. I. p. 118):

sed vulgatam praetuli lectionem.

connubium] E septenario igitur numero. Alia

aliorum fuit sententia. Plutarchus (quaest. Rom.

p. 264) »inter impares« inquit » numeros omniuum

maxime congruit nuptiis quinarius: nam ternarius

primus de paribus; ex his tanquam mare et femina

miscetur quinarius. « Contra Pythagorei, docente

eodem (de animae procr. e Tim. p. 1018), Cle

mente Alexandrino (strom. 5. p. 895 et 6. p. 685),

et Aristide Quinctiliano (5. p. 182 Meib.) sena

rium vocabant tum conjugium, tum Venerem (Sto

baei ecl. pliys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex impari

ternario, qui masculus, et ex pari binario, qui

femineus, gigneretur: his enim tria fieri sex. In

eo tamen omnes cum nostro concinunt, ex im

pari numero et pari constare connubium debere.

Imparem enim numerum fecundum esse docebant

(cf. Plutarch. de Ei p. 588. Vita IIom. p. 589 Gal.).

multivida ] Schellerus in Lexico, cui inaudita

haec vox esset, explicaturus eam conjecit »valde

vividam« posse significare. At vero non minus ob

I09

450 Martiani' Capellae lib. II. §. 109.

1I0

ac substantiae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flammarum

coelestium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

illa quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam nemorumque congesserat, . praeparavit. Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura hoc loco ista interpretatio videtur. Adi potius

Cangium, apud quem reperies »multividum signi

ficare »oculatum hominem a vel »virum perspicacis

ingenii. « Et Papias: »Multivida a, scribit, »multa

videns est.« Sed Martianum etiam ipsum si con

sulueris (§. 871), videbis eum similiter compo

suissc noctuae epitheton »noctiwidam«, ut de nostra

interpretatione porro dubitari nequeat.

nihil differens animo] Legendum puto : »Niliil

diffidens animi decori. « Gnor. — Hanc lectionem

Goezius in textum recepit; sed repugnantibus omni

bus, quotquot exstant, libris scriptis. Quapropter,

quum mihi legem praescripserim, ut verba scripta

servem quantuinvis sint obscura, interpunctionem

tantum post vocabulum animo inserui. Quo facto

» nihil differens animo « explicare licet » neutiquam

eadens animo« ; ut »differre animo« idem sit atque

»secedere animo « sive »deserere animum. « Meliora

tamen ab aliis codicibus exspectamus.

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transposi

tis verbis » gracilemta perit macies « scribit. Cicero

(Brut. 91) »gracilitatem et infirmitatem eorporis«

conjungit, et apud Ovidium (her. 21, 18) Cydippe

adversa valitudine gracilis dicitur (confer. §. 37.

140 f.). ;

- om cassum formidabat] Ita pro Grotiano »non Ae formidata reposui.' Priora duo verba au

oritate codicum Dresdensis, Guelferbytani, Hu

giani, Britannici, Cantabrigiensis, et Monacensis (C)

correxi» Posterius e duobus Monacensibus (E. G.)

et Cantabrigiensi. In codicibus Basileensi et Darm

stattensi a prima manu recte scriptum erat »non

cassum«; sed ab inepto critico perperam repositum

• non incassum. « In Cyrilli glossario (p. 554 Vul

eam) legimus: »adratoc, inanis, cassus.« Apud

Senecam (in Herc. 582): » quid cassum times?«

(conf. §§. 7, 91, 100, 876, 803, 905 et Doe

derl. Lat. Synon. III. p. 101).

alimma] Unguentum. VulcaN. — Ut » Aliptes •

unetor, et » epalimma« genus umguenti vilioris est

Festo. Gnor. — Descendit igitur a graeco d'Aeaet

qoetv. Inepta Glossa in codice Basileensi: »Alymna

incorruptum sonat: Abderites senex Saturnus, qui

Abderites vocatur a lapide quem pro Jove devo

ravit, qui Graece Abaddir dicitur. « Vide ne istorum

temporum glossae obscuriores etiam ipso Martiano

sint! Abderita procul dubio Democritus est phi

losophus, quem senem appellat ut supra (§. 107)

Pythagoram ; reliqua sane etiam nunc Oedipum

suum exspectant. -- -. } .

memorumque] Foede depravatus locus erat apud

Grotium verbis membrorumque concesserat. Rectius

Guelferbytanus teste Cortio habet nemorumque,

et congesserat ipse vidi in Monacensi (o). Non

igitur necessaria emendatio a Vonckio (sp. cr. p. 81)

proposita.

centum voees] Numerus finitns pro infinitó.Vulc.

— Equidem lusisse Martianum conjicio numeri

nomine Graeco. Fulgentius enim (myth. 9. p. 42

Munck.) Proserpinam, quae et Hecate, hoc nomen

\~

Martiani Capellae lib. II. §. 110. 151

quod adversum ignes superos et deorum coufinia praeparata deeoris iacuriam

venustatis etiam lumine submovebat. Denique revibratu corpori mensis ap

posito irrorati liquoris allinebat unguentum. Sed quum talia virgo componit,

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa an sua sponte, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

accepisse vult ab έκατόν, centum. Colcliidem autem

Medeam Hecates filiam fuisse sunt qui tradant.

adamantini cacuminis] Annulum intelligo, quem

amuleti etiam loco adliibitum fuisse non ignoramus

(Pal. erit. III, §. 89., 60. iv. §. 842).

quod adversum] Grotius edidit quid; unde

Vonckius (sp. crit. p. 81) conjecit quís. Sed in

nullo id codice legitur. Contra Monacenses (B. D.

E.), Guelferbytanus, et Dresdensis exhibent quod.

Obscurum igitur hunc locum ita interpretor: • quod

(adamantinum cacumen) adversum , ignes superos

(Solis et ardentium stellarum ignes) et praeparata

deorum confinia (spem enim nacta erat divinitatis)

lumine venustatis (pcr venustatis suae lumen) im

curiam decoris submovebat.« Quamvis enim, pul

chritudinem non curabat (§. 112), pulchra tamen

erat.

denique revibratu] Sensus hic est : »Denique

allinebat composito, h. e. apto, et applicato corpori

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men

sis. « Apposito corpori, hypallage i. e. appositum

unguentum. Irrorati, i. e. ex rore confecti, qui

ros erat ex revibratu mensis, h. e. ex fulgore Lu

nae. Revibratum autem mensis vocat Lunae coi

tum : quando Luna iterum incrementa accipit, et

a Sole illuminatur. Vulcax. — Corpori mensis, Lu

nae. Gnor. — Conf. Macrob. somn. Se. 2. 11 ; Ca

saub. ad Spart. Caracall. 7, p. 415. »Revibratu

Lunae corpori unguentum apponere non audacius

dictum est quam apud Persium (4. 53) »figere in

cute solem. « Eodem vocabulo infra quoque utitur

§. 169 f.) de Luna, eodem sensu quo Ovidius

(her. 18. 77) repercutere scripsit. Denique quod

ad lectionem attinet , neque alliniebat, neque illi

miebat , ut Grotius … edidit, legendum ; sed cum

Guelferbytano, Basileensi, Darmstattensi et Mona

censibus (B. D. E.) allinebat, quod reposui.

sua sponte] Omnino liaec Dresdensis et Hu

giani codicum lectio melior est, quam , illa in edi

tis, a qua vox sponte abest. Excidit etiam apud

Grotiam particula a : anteriores enim editiones cla

rius a matre habebant. Atque concinit cuua. li.

vetus Martiani interpres Teutonicus, cujus tamen

non nisi fragmentum novi a C. Laclamanno in spec.

linguae Francic. 1828. 8. editum, §. 111 usque ad

122 complectens. Ita enim ille totum locum vertit

atque explanare sibi visus est : » Unz st daz dl

uuérhta (quum talia omnia faciebat) s6 gesäh iro

dfomest uuib (pedisequa) periergia. diz tir chít

(significat) studiosa operatrix. füre sfa sörgendiu.

uudnda si iro giàltera (coaeva) uudis. uudz st téta.

si dänches tära clàme (danclies tära est »ingratiis •

sponte sua) alde (aut) dira (eo) gesendet uuâre

föne dero míoter. « Facile nunc etiam perspicitur

cur glossa (§. 6) vocem collactea interpretata sit

coaetanea. Sumsit enim explicationem ex liae versio

ne, non perpendens illi, qui translaturus erat vocem

collaetea, in mentem non aliud venisse vocabulum

Teutonicum quam gialtera, quo illam exprimeret.

ostio] Ita pro hostio reposui e Reichenauensi

111

M9

{52 Martiani Capellae lib. II. §. 12.

115

-

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atque intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululum connivere servandi decoris gratia virginem

non sivisset, quum ipsa haec cuncta, si Philologia injungeret, valeret implere.

Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

codice et ex rationibus supra (ad §. 7) allatis.

Quam incertus fuerit literae H usus, e Guelferby

tano codice patet, in quo, monente Cortio, legitur

ospicio. Sed praeferenda omnino superior lectio,

quum rimatim (per rimam) praecedat, et Teutoni

cus interpres habeat : • dúrch tia nüot tero türon.«

Agrypnia] Dilectum a Pliilologia mancipium

(§. 148) a vigiliis appellatum. Male IIugianus co

dex et Basileensis Agrimnia , quod etiam wpud

Teutonicum interpretem legitur, sed apud hunc

profecto librarii errore : recte enim explicat » daz

chit uigilia. • Joannes Saresberiensis (metalog. 4, 17.

p. 898) hunc locum explicaturus : » est autem«,

inquit, »Periergia, quae laborem circuit operis,

àygvrrvioe vigilans diligentia, quae exercitium tem

perat ne quid nimis.« Quarum definitionum prior

verbalis est, aegreque intelligitur. Periergia est

inepta assiduitas sive curiositas malo quidem sensi

(§. 111), id quod inferiori loco (§. 146) confir

nuatur.

atque] An non ac quae? Grot. — Minime;

solemanis hic usus et Graecis et Romanis, omittere

post copulam relativa, etiam si alio casu praecesse

rant. Sic v. c. Plinins (epist. 1. 8. 11): »et cui

est cum Cicerone aemulatio, et contentus non est

eloquentia saeculi nostri. « Vetus etiam interpres

Germanice » unde « scripsit, quod sane atque sonat.

excubias] Excubiae enim ad portas pro summa

custodia erant. Flaccus lib. 3 :

• Jamque adeo nec porta ducem nec pone mo

rantur

-

Excubias sortita manus • — —

Thalami etiam regum excubiis muniebantur vigilum.

Virgilius Ceiri;

•Jamque adeo dulci devinctus lumina somnno

Nisus erat, vigilumque procul custodia primis

Excubias foribus studio jactabat inani.«

BAntii. (advers. p. 1082). — Sed excubias non

noctu esse factas Servius (ad Aen. 9, 150) docet, -

verum vigilias. De illis noster. Conferre licet Pi

gnorium de servis (p. 221 sequ.). Vertit Teutonicus

interpres : » unde intro chemenatum (cubiculum) dero

uudihto (excubias) fldg (nostris pflegte, pro » exer

cebat.«).

quum ipsa] Damnat enim Martianus futilem illum

laborem, quo Philologia ad calculos revocaverat

illorum nominum literas, siquidem pedisequa ejus

curiosa idem facere potuisset, heraque conquiescere.

Ita enim commivere recte interpretatus est Vulca

nius (conf. Quinctil. 10, 3, 16. p. 150 Spald.

Gell. 2, 1) beneque Goezius superiorem locum

(§. 57) liic in memoriam revocavit. Teutonicus in

terpres : » éteuuaz slàfen. «

mancipiyue dotalia] Haec sine dubio sunt

septem artes. Goez. — Dubium sane moveri possit.

Septem enim artes a Mercurio in domum nuptiale

oblatae sive per donationem propter nuptias in re

munerationem dotis factam: dos autem a Philologia

vel ejus matre constituenda erat. Sed Martianum

omnino dotalium maneipiorum nomine illas discipli

nas, quamvis parum accurate, denotasse, ex in

feriori loco (§. 805) patet, ubi non Arithmeticam

tantum, sed reliquas etiam artes dotales appellat

feminas. Ita etiam intellexit interpres Teutonicus

Martiani Capellae lib. II. §. 115. H$

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperisse. Non sibi quoque

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; an

Leucothea succenderet facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigi

larent sonipesque Phosphori comeretur.

perscrutationibus aspexerat, astruebat.

Phronesis mater irrupit.

qui »mancipia dotalia« verterat » uuidemdiuuea ad

dideratque: »il méino septem liberales artes. •

sollertiae] Dotalia enim mancipia, sicut omnes

servi (v. Lucian. in vitar. auct. 5 sequ. op. III.

p. 82 Bip.), sua aestimabantur habilitate et scientia.

Unde apud Terentium (eunuch. 5, 2, 25) servum

venditurus sic laudet:

- - - - - »Fac periculum in literis,

Fac in palaestra , in musicis; quae liberum

Scire aequum est adolescentem sollertem dabo.

Alius apud Horatium (epist. 2, 2, 6) hisce verbis

commendatur:

• Verna ministeriis ad nutus aptus lierilis:

Literulis Graecis imbutus, idoneus arti

Cuilibet« cet.

Periergia igitur se nosse dicit, ut verbis ntar ve

teris interpretis, »uudz quunnen (quid possent,

i. e. scirent mancipia illa) i6h cléinlistes (sollertiae)

iöh uuib zterdo (muliebris ornatus) i6h dnasl6ufo

(indumenta quoque).

nescium] Ita MS. Vocem (voce) enim illam

(illa) passive usi veteres teste Gellio. Gnor.— Add.

Rritz ad Sallust. Catil. p. 85.

Jovis in palatio] Respexit noster ad illud Plauti

(in Trinum. 1, 2, 170):

•Sciunt id, quod in aurem rex reginae dixerit :

Sciunt quod Juno fabulata est cum Jove.»

Periergiae enim hoc sane quam convenit.

Leucothea] Vellem explicassent docti interpre

es hoc nomen. Neutiquam enim noster illam de

Id genus innumera, quae curiosis

Verum secretum cubiculi repente

Quam quum virgo conspiceret, ad eam accurrens

notavit Leucotheam, quae prius Jno , deinde Len

cothea Graecis, Romanis autem Matuta mater vel

Albunea, maris dea erat: sed Martianus voluisse

videtur, ut Graeca illa vox Latine verteretur, qua

quidem lucente dea designari Auroram e totius

loci tenore colligitur. Certe maris deae neque fax,

neque purpureum lumen affingi potuit, Auroram

vero purpurare infra (§. 219) noster dicit." Hane

etiam vetus ille interpres intellexit, cujus versio

liaec est: »nìbe der tdgerod sína fàcchelum. wnde

stn scóna líeht. inzmándet hábe.a

remigia] Id est equi. Goez. — Minime vero!

alas potius intellige. Saepissime poëtae, Virgilius,

Ovidius, Propertius, Silius, Lucretius, Appulejus

hac allegoria utuntur, eamque noster infra (§. 811)

etiam repetit. Quemadmodum enim Graecorum alii

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 56) et

remos appellarunt alas (Hom. od. 2. 124. vb. 279.

Lycophr. 25); ita alii alas dixerunt remos (Ae

schyl. Agam. 30). Virgilius utrumque conjungit,

(Aen. 6, 19) »remigium alarum« seribens. Alas

autem Soli tributas fuisse supra (ad §. 76. f)

ostendi. Vetus ille Teutonicus interpres locum

vertit: έbe dero. siinmun reita inutuigo uuâres (si

Solis auriga in motu sit).

- sonipesque Phosphori comeretur] Interpres Teu

tonicus : »ünde des tágosternem r6s käro nuîre •;

ubi vox karo milii esse videtur paratus.

Phronesis] Cicero (de offie. A. 43) : • Pru

144

20

154 Martiani Capellae lib. II. §. 114.

honorandumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuvias filiae ornatusque detulerat, quis induta deorum sociari

coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dedit,

quod vel ex illa herbarum felicium

dentia, quam Graeci φρόνη6vv dicunt.« At Plau

tus (Truculent. 1. 1. 60):

»Suum nomen omne ex pectore exmovit meo

Phronesium. Nam Phronesis est sapientia.«

Quanquam indistinete haec vocabula haud raro

usurpantur, ut apud Platonem quoque 6oq>ioe et

pgévr6vg, quae Aristoteles demum (eth. 6. 8 et

6) accuratius distinxit. ' Conf. et Max. Tyr. diss.

12 (T. 1. p. 210. 220 Reisk.) et Meinersium in

Comm. Gott. (T. XV. p. 134—131). Prudenliam

tamen maluisse Martianum docent sequentia (§. 118).

Teutonicus interpres nomen illud prorsus omisit

scribens : »Tö gieng in älles kahes (ad verbum:

» omni praecipitatione «) iro müoter. « Quod restat,

pro Grotiano irrumpit e Reichenauensi, Darmstat

tensi, Hngiano, et monente Cortio e Guelferbytanis

codicibus reposui irrupit. ' -

poëmatum] Nun solum codices Monacenses

(B. C. D. E. G), Reiclienauensis, Basileensis, et IIu

gianus, sed alii etiam testibus Vulcanio, Grotio et

waltharto vocem illam boematum efferunt scriptam;

et de auxilio vocem olim intellectam fuisse, vetus

interpres Teutonicus testatur verbis: »sâgeta si iro.

uuáz si uuârnungo gemächot häbeta.« Poëmata

insuper, i. e. carmina, omnino ab hoc loco aliena

;sunt; quae nisi alio modo ad ea quae modo facta

erant, referre potueris, videndum erit ne olim

8or8npudtoev scriptum fuerit.

fulgidum] Lege: »lactis instar albidum*; ut

p. 56; »perlueida inanitate albidoque humore. •

Voxck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi

vestem a male sedulo critico fingi sinas! Doctior

lana, qua indusiari perhibent Indicae

utique Martianus non ignorabat ornatae sponsae

peplum fuisse luteum. » Lutei coloris a Plinius (21,

8, 22) inquit, »video honorem antiquissimum ia

nuptialibus flammeis totum feininis concessum. « Unde

vestimentum sponsae sive peplum flammeum dice

batur (Festus v. flam. p. 149 Dac. Martial. 11 ,

78, 5. 12, 42, 5. Catull. 61, 8. Petron. 26.

Juven. 10, 554 et infra §. 558 f. 905). Quod

luteum fuisse Lucani docere poterant versus (2,

560);

» Nom timidum muptae leviter teclura pudorem

Lutea demissos velarunt flammea vultus.«

Quumque fulgeat ruber color, Ovidius utrumque

conjunxit de sponsa canens (heroid. 21, 462)s

»Et trahitur multo splendida palla croco. «

Atque haec omnia ignorabat critieus, qui quum

lactis colorem esse albidum compertum liaberet, hae

solummodo de causa Martianum correcturus erat.

Nonne autem Horatius (od. 4, 10) olores ipsos

purpureos dixit? nimirum quia fulget color pur

pureus; et Albinovanus (in obit. Maec. 2, 62):

»Brachia purpurea candidiora mive « canit. Vera

igitur haec explicatio est, licet versio hujus loci

Teutonica liaec sit: »St gáb iro uudt zeliehe (dedit

ei vestem simul) diz íst tiu inuuertiga ratio (quo

significatur interna ratio) unde ubersløufe (et pe

plum) skinhdftez (lucens, fulgidum) ébenuutzez

milche (aeque albidum atque lae) ddz ist tiu sc6ni

éro honestatis unde iro sapientiae (hoe est pulchri

tudo ejus honestatis et ejus sapientiae). «

Indicae] Indi linteorum praestantia celebrati.

Plin. L. 12. c. 11. Grot. — Plinius de arboribus

IMartiani Capellae lib. II. §. 114. Al$

*

prudentiae vates accolasque montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportat ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

Indiae laniferis L. 8. c. 10 haec habet: »Ferunt

cotonei mali amplitudine cucurbitas, quae maturi

tate ruptae ostendunt lanuginis pilas, ex quibus

vestes pretioso linteo faciunt. Goez. « — Reliqui,

quos vir doetus affert, loci, ad Aegyptum spectant,

minime ad Indiam. Sed antiquior Herodotus silen

tio non transeundus erat, qui (3, 106) »in India

ait arbores agrestes pro fructu lanam edere pul

chritudine et reliqua virtute ovinam superantem,

et vestimentis Indos ex his arboribus uti. « Plura

infra (§. 667. 695) et apud Strabonem (18. p. 715.

719 Casaub.) reperies. Adde Arrian. Ind. p. 179;

Philostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Polluc. Ono

mast. 7. 78, inque primis egregiam I. R. Forsteri

de Bysso commentationem (Lond. 1776. 8).

vates] Brachmanes, quos Strabo (I. c.) refert

sindone indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 882)

lintea veste, limo ex arboribus facto. Adde Ap

pulejum (in flor. p. 21 et 87 Oud.) et Curtium

: (8, 9, 51). Tentonicus interpres pro vates usurpat

biscofa.

Uinbraeii] Lege umbrati. Sic supra: »Indici

montis secretum obumbratumque scopulum. « Nysam

innuit. Grot. — Umbracii jam vetus interpres Teu

tonicus legit: »Dáz sie uuòlton uuizem geuu6rlitez

uuésen (texta) üzer déro uuòllo (e lana) déro ti

urron eliriutero (pretiosarum herbarum) mit téro

sih kárenuent (quaeum parant) tfe fruoten biscofa

in india (sapientes vates in India) ünde die uina

sidelinga umbratii (et aecolae Umbratii); quare

eodicum omnium lectionem mutare non ausus sum;

praesertim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiae

gentes Uinbrittas quoque commemoret.

Usus] Sic scripsi ex eodice Monacensi (C) pro

osus , quod veteres pro usus dixisse temere sane

Vulcanius contendit. Jam Grotius vel usus legi

jusserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 256)

pro illo usurpabatur ; prius tamen quia in Codice

manuscripto exstat, praetuli. Vetus interpres vertit;

»s6 iz tàr in lände sito ist (uti id in terra mos est)

tdr der flalis uudliset (ubi linum crescit) ter bissus

héizet (qui byssus appellatur).

candentis] Nuptiales quoque heroum vestes al

hae erant. Nonnus lib. 55 :

H(àtóeo 6öv %omx« 6u6ígeov, örtu zoge$si

'Ec yàpuov äßgozitoev, öre H(èzrqu6v μί6ye

tat , 'Agmc

Eípuaru xuovéç zrezrvxa6puévoç — — —

Vide etiam Heliodorum lib. 5 in pompis. B«ntli.

(advers. p. 1081). — De heroibus apud nostrum

nullus est sermo , et verbis eandere, camdescere

etiam splendorem significari nemo ignorat. Melius

certe ex eodem Nonno versum paulo inferiorem

(»xoei Aevéç « cet. p. 876 Falk.) adduxisset.

metibus] Sic codices omnes practer Britanni

cum, qui perperam bissime tibi, et Cantabrigien

sem, qui mectibus habet. Johannes de Janua (in

glossario Lat. Gall. Sangerm.) metus reddit filement

(v. Cang. h. v.). Teuton. interpres vertit: »ünde uuás

iz ùzer bissinemo gárne (et erat id e lyssino filo).

nedialis] Vox a Solino usurpata et inf. (§. 849)

etiam obvia, ad quam Teutonicus interpres » der6

mittun gimmo (gemma?) ih meino diu gagen (versus)

mitterao 2.:de staonta (inquam, dico, quae versus

medium inera).

galeata] Versio Teutonicn • • éin gehélmot tterna

(galeata virgo) gefäre hullotiu (procedens velata)

sämo sé diz pilde getán uudis (veluti effigies facta

20*

156 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

$.

α)

quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re

splenduit. At cingulum, quo pectus annecteret, sibi prudens mater exsolvit

et, ne Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit.

ejus membra pollueret morticinum.

Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

Acerra autem , multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis onerantur.

erat) tero trojâniscum töugeni (Trojani mysterii)«

(conf. §. 867). Virgo secreti Trojani instar Pallas

est, virginitatis symbolum, neque quidquam prae

ter doctrinae ostentationem stylique variationem in

mente habuisse videtur Martianus, quum Palladii

Trojani potissimum mentionem faceret; nisi forte

hoc voluit, antiquissima illa rigidaque specie Mi

nervae imaginem insculptam fuisse, qua Palladium

in gemmis antiquis conspicimus (cf. Levezow über

den Ikaul des Palladiums auf den geschnittenen

Steinen des Alterthums, Braunschweig 1801. 4).

Inepte vero Vulcanius ex glossa : » solebant enim

Trojani reges in suo diademate Jaspidem gemmam

gestare, cui insculptum erat Palladium i. e. simu

lacrum Palladis« ; licet hujus explicationis vestigia

jam apud Teutonicum interpretem exstent: »Dés

kelthmisse triiogen die iroiániskem chuninga« cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Meziriae

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 sequ.). Pro vul

tum legitur quidem in Darmstattensi, Bodlejano,

Britannico, et Cantabrigiensi vultu, sed praetuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not.).

cingulum] Hoc etiam inter nubentis virginis

ornatus recte numeratur. Ovidius (met. 12, 215):

»Ecce canunt Hymenaeom , et ignibus alria fu

mant

Cinctaque adest virgo matrum murumque caterva.

Ad Homeri (Od. 11, 244) exemplum Catullus (2,

15. et 67, 28) zonam et cum Ovidio (lieroid. 2,

ii6) zonulam vocat: Festus autem (p. 78), Varro

(ap. Augustin. 4, 11), et Clandianus (6 consul.

Hon. 528) cum Martiano cingulum. Unde infra

(§. 149) Junonis pronubae cognomen Cinxiae. In

terpres Teutouicus »fasciam pectoralem « scripsit

hac explicatione addita: »mit téro sih fröuuun iu

ztertom. tiu caritatem bezeichenet. « Unde hanc cin

guli significationem hauserit ignoro. »Quo pectus •

per hypallagen dictum est pro » quod pectori.«

Darmstattensis addit ejus. '

ipsius] Recte Grotius e MS. addidit honestis,

quod ex vulgatis editionibus exsulat. Goez. —

Dresdensis quoque codex adjectivum honestis exlii

bet. Nomen Phronesis autem secundo casu acci

piendum, quae omnino legitima forma esse videtur

(conf. Heinrich. ad Cic. pro Flacco p. 98).

morticinum] Impuri enim fiebant morticinum

tangentes (Diog. Laert. in Pytliag. 8. p. 888. Tlie

ophr. char. c. 16 aliis 17. Jamblich. myst. 6, 4.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingere

licebat Flamini diali (Gell. 10, 18); neque vi

dere quidem censori condenti lustrum (Dio Cassius

84, 28. p. 789 Reim.). Quid quod de Diadoclio fa

bulatur Marbodaeus (de gemm. 88 p. 24 Gorl.):

»Sed si defuncto quis forsitam applicet illum,

Protinus asseritur solitas amittere vires :

Namque sacer lapis est , et quae mors sternit

-* - - - abhorret.«

Voeem ipsam explicat Varro (de L. L. 6, 48) ver

bis: »dicimus scortea ea, quae ex corio et pellibus

snnt facta. Inde in aliqnot sncris ac sacellis seri

Martiami Capellae lib. II. §. 116. *

157

Et jam tunc roseo subtexere sidera peplo

Coeperat ambrosium promens Aurora pudorem:

ptum habemus: ne quid scorteum adhibeatur, ideo

ne morticinum quid adsit.« Ovidius (in fastis 1 ,

620) eadem canit versibus;

•Scortea non illi fas est inferre sacello ,

Ne violent puros exanimata focos. •

Sed ad calceos quod attinet e corio factos, Festus

(p. 246) et Paulus referunt: »Mortuae pecudis

corio calceos fieri Flaminicis nefas liabebatur, quo

niam sua morte extincta omnia funesta aestinaban

tur.« Et Servius (ad Aen. 4, 818): »Sane Fla

minicae non licebat neque calceos neque soleas

morticinas habere. Morticina autem dicuntur, quae

de pecudibus sua sponte mortuis fiebant. « Accedit

quod Philologia inter deos recipienda erat, quibus

mortuos adspicere non licebat. Teutonica hujus loci

versio liaec est: »nto iro lide (ne ejus membra)

telit stirbiges (aliquid morticini) mebeuuulle (pollu

eret). IDer binez (papyrus) pezéichenet immortali

tatem. uudnda er fo griione ist. «

acerra] Horatio (od. 3, 8, 2) » acerra turis

plena« est. Ovidius (fast. 4. 954) » eum meri patera

turis acerram a jungit; alio loco (met. 15, 705)

• custodem turis « vocat ; et ex Ponto (4, 8, 59);

»Nec quae de parva dis pauper libat acerra

Tura minus grandi quam data lance valent.«

Sed doctissimum adi Cuperum, qui (apotli. Hom.

p. 74) rem copiosius tractat, allata etiam imagine,

quales complures videre licet apud alios (Graev.

tliesaur. V. 516 ad tab. 8. Choul. relig. Roman.

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur apud

nostrum Philologia (§. 142. 149. 218).

et jam] Dividendum sic Grotianum etiam lectio

docet in Basileensi et Dresdensi codice.

peplo] Id est velamine. Infra etiàm L. VI.

».(etheris astrifico lumina multa peplo. •

Fulgentius Capellam imitari videtur :

—» mox stellato mundum circumnlita pcplo

Caerula rorigeris pigrescere jusserat alis.*

Goez. — Vide Burmannum (in antho]. Lat. II.

p. 552), nosque supra (ad §. 40).

ambrosium] Hanc vocem Bongarsius e suo, et

Cortius e Guelferbytano codice substituit lectioni

Grotianae Aembronum, quae in Darmstattensi quo

que codice exstat. Quam, etsi perversam, anti

quam tamen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa

tur haec : » Ambrones gens est in oriente homincs

devorans. « Quacum quia concinit antiquissima ver

sio Teutonica , non piget eam hic transscribere,

quo magis pateat, medio, quod vocant, aevo jam

non intellectum fuisse Martianum. Vetus enim ille

interpres : » Irbáromda (promens) dfa vinera (pndo

rem) déro mndn &zom (anthropophagorum). « Ita ni

mirum vertit »Ambronum« , illustrationis causa ad

dens : »Cibus héizet graece brosis (ßgé6ig). ddn

nam sint ambrones kendimot. Die heizent öuli an

tropofagi. daz chft (hoc significat) commessores

hominum. inscithia (sejungendae voccs) gesézzene.

Síe ézent málites. tés ste sih täges sedmen miiqen

(quod interdin facere eos forsan pudet)« cet. Coloris

ambrosii Appulejns etiam (met. 10. p. 738 Oud.)

meminit, sive purpureum vel pulclierrimum signi

ficare voluerit, sive divinum. Quapropter missum

facio Barthium (advers. p. 845), quem sibi ne

constare quidem (p. 966) videbis.

pudorem] Laevius vetus poëta (ap. Gell. 19,

7) Auroram pudoricolorem cognominaverat (conf.

§. 219). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

pudoris « eundem designat colorem. Itaque jam Plau

tus (Captiv. 8. 2. 9): »At ego faciam ut puleat ;

nam in ruborem te totum dabo. •

~~

HI6

{$8 Martiani Capellae lib. II. §. 116.

Quum creperum lux alma micat gemmata decore,

Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tenero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

I.anguida mordaces quum pulsant pectora curae,

Et fugit expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio e vestigiis et lituris

manuscripti :

»Cum creperum lux alma micat, gemmata Diome

Cum nitet aurato, et cum fulgit Phosphorus auro.«

Gnot. — Arbitror reponi commodum posse ;

»Cum creperum lux alma micat gemmata decorem

Cum nitet aurato vilet cum Phosphorus astro. «

Primo versui corrumpendo fuisse videtur micandi

verbum active positum, qualia poëtis non sunt

insolentia. Nitere vero et vilere simul Phosphorum

qnam elegantissime dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatim exstinguitur, ita ut non nunquam in

tersplendeat, et niteat etiam tum cum vilere inci

pit: facilis lapsus fit et vilet in permutatis ejus

dem potestatis literis. IIaec pro veris non vendita

mus, sed otium conjectationibus verisimilibus so

lamur. IBAntii. — Emendat Reinesius (epist. ad

Daum. 55) »aurato fulgescens Phospliorus ostro. «

Anxrzex. (ad paneg. vet. II. p. 788) — Librorum

lectionem pro more meo retinui. Creperum micare

elegantissime dictum est de luce oriente quasi

tremula, quae incerto adhuc debilique fulgore non

dum omnia satis illustrare possit, sed hic illic

tantiim caligines noctis perrumpat ac solvat. Con

structio eadem, quae apud Horatium (Od. H. 22.

23) » dulce ridere. « Gemmatam vero appellat vel

propter seintillas lucis passim dispersas, vel pro

pter rorem et pruinam , ut apnd Lucretium est

(2. 519);

— — » herbae gemmantes luce recentia

et alio loco (§ 462).

• Aeurea quum primum gemmanteis rore per

herbas

Matutina rubent radiati lumina solis. •

glaciatur] Versio teutonica : »S6 der grâuuo

rffo (quum cana pruina) uuirt dn demo éccheroden

töuue (fit in tenero rore). Glaciari hoc loco idem

est ac coire. Coit certe ros tempore matutino

(conf. §. 78. not.).

matutina] Gravis hic, ut saepe, Capellae in

quantitatibus syllabarum error, nisi copulativam et

ad priorem versum retralias. Grot. — Versio Ten

tonica : » Unde diu scdf (et oves) πz dndia uuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigâ eruué

gent (ovilia concutiunt).« In toto hoc Martiani non

ineleganti carmine ante oculos fuisse ei videntur

Virgilii (cul. 42) illa;

• Igneus aethereas jam Sol penetrarat in arcis,

Candidaque aurato quatiebat litmina curru;

Crinibus et roseis tenebras Aeurora fugarat ;

Propulit e stabulis ad pabula laeta capellas

IPastor cet.

Ceterum particulam et, quae in versus initio ante

matutina posita fuerat, flagitante metro ad finem

antecedentis remisi.

Lethaea] sic de umbris Propertius (4. 7. 91);

» Luce jubent leges Lethaea ad stagna reverti.«

eietur] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §. 117. 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis.

doctae tinnitibus concinebat. Nam nec tibiarum mela, nec ex fidibus sonitus,

nec hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blandum collata cantum

ac modificato fine compactum voci virginum complementi spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canoris vocibus dulcique mödulatu prac

vertit omnes organicas suavitates, et cum sacrae numeris cantilenae haec dicta

profundumtur:

Scande coeli templa virgo

ginem a Grotio notata varians habet lectio, sed

eodices etiam Bodlejanus, Cantabrigiensis, Darm

stattensis, Hugianus, aliique permulti (Oudend. ad

Appulej. I. p. 823. Bondam lect. var. p. 87) ex

hibent.

esse Bondam e Vellejo Patereulo (1, 4) docuit.

Infra (§. 918) »cantus ciere« usurpat noster.

Musarum] Fabulam noster imitatur, qua Mu

»Sonum enim ciere« dictum a veteribus

sas Harmoniae nuptias celebrasse (Pausan. 9, 12,

5. Theogn. 18, 16) finxerunt. Ita et Appulejus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptiis Musas induxit » canora voce personantes.«

sacramentis] Foederibus; eo nimirum sensu,

quo Petronius et Appulejus vocem usurpant. Teu

toniee redditum : »zeéron dtem uuilien brátl6uften«

(in honorem sacrorum sponsalium).

plenitudo] Ad hanc vocem Teutonicus interpres;

• Dár negemängta (in eis nec deerat) suëgelsänges

(ealamorum cantus) nóh séitsänges (nec chordarum

eantus) nöh téro folleglichi (nec plena similitudo)

dero örgenlátum (hydraulicorum sonorum). « De hy

draulis exstat docta commentatio Meisteri (in nov.

eomm. soe. Gott. T. II, p. 182).

eomplementi spatio] Hoc est donec voces vir

gimum eomplerentur. Vulc. — Inserta nimirum mu

siea inter verba permutatis vicibus ; sive succeden

tibus in locum vocalium verborum musicis instru

mentis. Eodem etiam sensu locum intellexit vetus

interpres, modo bene ceperim haec ejus verba:

»zemézlaftigemno ízlàze (moderato spatio) getátem

sie sament stilli dero mâgedo sánge (fecerunt con

junctim silentium inter virginum cantum) winz sie

óuh taz erfölloton (donec etiam id explebant). ze

érst sungem diu musica instrumenta. ddira muíh san

gem selbem die musae.« (primo canebant musica in

strumenta, deinde canebant Musae ipsae). Ratum

silentium est aptum, comcinnum , sive, ut barbara

voce utar, proportiomatum. V. supra (§. 11) , rati

succentus*, (§. 12) •rata modificatio •, (§. 41) »ra

tis modis « cet.

organicas suavitates] Dresdensis quidem eodex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectionem.

Viva enim vox pariter harmonica dici potest, sed

illi opponitur ganica. Ita etiam vetus interpres:

»wände d6 uberuuant iro gesemine (chorus) dilla dta

örgalichun süozi (suavitatem). beidiu (utroque) i&h

indéro lütreisti dero siimmom (tum puritate earum

vocum) i6h indero histsami dero uutsum (tum sua

vitate earum modulationum). In antecedentibus omnis

ille scripsi pro ille omnis e codice Basileensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

suum idioma licuit, ita haec vertit: » Unde méter

licho (ad metrum accommodata) sungem siu disiu

uuort * »Ná fir âf (seande) tierna (virgo) in hi

160 Martiani Capellae lib. II. §. 117.

118

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, coepit:

Sidereos coetus et culmina sacra polorum

Nil jam conjiciens numine fisa vide.

meliske séldá (in coelestia habitacula). geristig pist

tú (apta es) sölchemno geliileiche (ad tale genus).

IJtn suër iuppiter héizet tih fünden (jubet te petere)

nìber die höhem stérnem.« Confer Cnorrii de con

secratione dissertationem (recus. in Martini thesauro

T. II. p. 147 sequ.). In codicibus Monacensibus

(B et C) et Basileensi glossa addita est haec:

»Metrum Trochaicum tetrametrum alternis currens

versibus; recipit Trochaeum et Spondeum; unus ver

sus recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

tunc] Musarum, quae nunc sequuntur, ordo

alius, ac supra (§. 28) describitur et prorsus arbi

trarius esse videtur. Neque est quod miremur, si

quidem ille apud veteres non magis certus erat.

Novem enim Musarum primi meminerunt poëtae,

quibus metri servandi potior causa erat. Ita Hesio

dns (theog. 77. et ap. Diod. 4, 7) et Orplieus

(hymn. 78) liunc earum ordinem statuerunt : »Clio,

Euterpe, Thalia , Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope« ; quem sequuntur epi

grammatis Latini (Burm. 1, 73) auctor et Cornu

tus (14. p. 188. 189 Gal.). Alium ordinem servat

Graecum epigramma (H, 67, 93 de Boscll.) hunc ;

»Terpsicliore,* Erato, Euterpe, Thalia, Calliope,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia). « Alium re

peries in utriusque linguae epigrammatibus (Anth. Gr.

1, 67, 22. Lat. 1, 74), nimirum : »Calliope, Clio,

Euterpe , Melpomene, Terpsieliore, Erato, Polym

mia, Urania, Thalia* ; alium apud Ausonium (Id.

90): »Clio, Melp6nene, Thalia, Euterpe , Ter

psichore, Erato, Calliope, Urania, Polymnia.

Luciani autem scholiastes (ad imag. 16. T. VI.

p. 20 Bip.) hoc eas recenset ordine : »Clio, Tlia

lia, Euterpe , Melpomene, Terpsiehore, Efato,

Polymnia, Urania, Calliope. « Fulgentius denique

(myth. 1, 14. p. 47—49 Munck.) sic: »Olio, Eu

terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter

psicliorc, Urania, Calliope. « Unus restat Apollo

dorus (1, 3, 1), cui plurimum fidei tribuo, primum

quia metro non impeditus erat, deinde quia Callio

pen omnibus jure (§. 1. n.) anteponit. Ordo autem

hic est: »Calliope, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsicliore, Urania, Thalia, Polymnia. •

ceteris] Imitatur Homerum, qui saepius (Il. oe.

603: Odyss. do. 60; liymn. in Apoll. 189) de

Musis: &queußöuevoev örw •«%ij. Adde Hugium

(in myth. p. 222).

sidereos] In affingenda huic Musae astronomiae

scientia omnes fere consentiunt, quippe cui sen

tentiae vel nominis etymon ansam praebeat. Obser

ves etiam velim similem in hoe carmine laudem

Pliilologiae tribui, quam superiori loco Mercurio.

Atque de illa etiam noster (§. 22) dixerat: »cui

fulgent sidera coetu.a

conjiciens] Probe conjecturis in posterum locum

esse negat, quandoquidem Philologia, diva facta,

jam ipsum verum visura sit. Fisa idem quod freta,

igitur certa , secura. Monacenses (B. D. E.) male

fida. — Teutonicus interpres ita haec reddit: unde

sih tia himeliskun manigi (coelestein multitudinema)

Martiani Capellae lib. II. §. 118. 46

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis,

Quae circos textura liget, quae nexio claudat,

Ambiat et quantos orbita curva globos:

Sidereos cursus quid cogat quidve retardet:

Quis Lumam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomes et quanta revolvat,

winde dte höhina dero himelgibelo (et altitudinem

eoelestium fastigiorum) winzufueligiu (nil dubitans)

unde bdldiu (et audax) föne dero götelieite (duce

numine) Dea uuérdendo (dea futura) uuirdest tâ

dés dlles kuis (fies hujus omnis certa). tés tu före

wuáre ánguis (cujus ante eras incerta).

dabis] Duorum horum versum antiqua versio

haec est : » T£ uuáre ér frägende (eras olim per

quirens) uuäz tte zesdimine hdftenten* ringa dero

planetarum umbe uudrbti (quid nexos circos cir

eumvertat). nú uuirdet táz tú sélba scdiffunga

túost öro fértem (nunc fiet, ut ipsa dirigas eorum

itinera).« Sed displicet haec interpretatio, quum

dare causas pro docere accipiam, eo magis quod

in posterioribus etiam libris deos ipsos arte gram

matica, dialectica, ceterisque disciplinis institui le

gimus. Praeterea iterum noster verbo dare utitur

pro docere inferiori loco (§. 128), ubi effieiendi sen

sum frustra ei obtrudere conaberis. Nullum denique

milii remansit dubium, postquam Senecae (cons. ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) haec verba legeram: »Parens

tuus Marcia illic nepotem suum, quamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum siderum meatus docet. «

quae circos] Recte Teutonieus interpres verba

eonstruxit a voce aspicies incipiens: »Ta gesthest

tir sélba (aspicis ipsa) s6 da dära clumest (quum

illuc advenis) uuto getán geflulte die ringa binde

(quae facta textura eircos ligat) wuélich mwsta

sfe iìmbe hdbee (quae ansula eos circumdet) uuam

da ultima spera. diz chít caelestis spera. wmbe

habet tie dndere (siquidem ultima sphaera, hoe est

coelestis sphaera, ambit reliquas), inde uuto mdi

mige dero éngerom der uuttero ring imbehäbe (et .

quot minorum major circus ambiat). Uudiz tero pla

netarum ferte idigoe (quid planetarum itinera acce

leret) uuäz sie öuh lézze (quid eos etiam retardet)

ddz tiiot tiu chräft tero siinnum (hoc efficit vis So

lis). St gibet in éinuuéder spiiot dlde tuâla (dat eis

aut celeritatem, aut moram) vinde uués skimo den

mânem getüe uudihsen winde sutnen (et cujus splendor :

Lunam faciat crescere et tabescere).« Quae quo cla

rius explicaret interpres haec addidit: »S6 er ferrost

kât föne déro sunnum (quando longius abit a Sole)

s6 mdg st in under sktmen (potest Sol Lunam in

ferius illustrare) hediu ist er dinne föl (quare est

tum plena) s6 er diber bt iro gât (si autem eam

comitatur) uudinda st in dinne obenàn dnasktnet

(quoniam Sol Lunam tunc superius illustrat) pediu

ist er dinne uudner unseren öugon (ideo videtur

Luna tunc debilior nostris oculis). «

quis] Grotius ediderat qui, nec sine codicum

, auctoritate, quod quamvis ferri possit et saepe ista

vocabula promiscue usurpentur (Herald. ad Arnob.

p. 161. Rulink. ad Rufinian. p. 201 not.); hoc tameu

loco e Dresdensi codice reposui quis, quo melius

respondeat antecedenti versui.

quanta] Lege: quando. Voxck. (sp. crit. p. 8i).

2 -

162 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

I{19

Quae sit cura deis vel modus, aspicies.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Calliope:

Semper complacitis amica Musis,

— Minime! Objecto carere non possumus. Quanta

dictum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt.

Pros. 2. 508);

»Conveniunt animae, quantas truculentior Aeuster

IDecutit arboribus frondes« cet.

Sic etiam Teutonicus interpres accepit: » Uuélih

fur den himmel erliehte (quis fomes sive ignis

eoelum illuminet) uuélez âne dero sunnum? (ad

ditum hoc illustrationis causa videtur) »winde uufo

mánige stérnen st uuidere getrtbe.« Illustrationis

eausa addit interpres: »Ddz tüot si die planetas s6 st

sie retrogrados mdchot« ; finemque reddit liis verbis:

»TÌr sihest tu (ibi perspicis) uufo getán dero góto

fliht st (qualia deorumjussa sint) unde uuélih sedf iro

rihtennes st(et qualis effectus eorum ordinationis sit).«

aspicies] Totum igitur hujus Musae carmen sic

intelligo : »0 Philologia supersede tandem eonje

eturis : inspice jam sidereos coetus ipsos et sacra

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos : nunc praesul ipsa causas docebis side

reorum cursuum. Adspicies quae textura circulos li

get, et qnae nexio eos clandat, quantosque globos or

bita curva ambiat; quid sit, quod sidereos cursus co

gat vel retardet; quis radius Lunam flammet vel mi

nuat; quis fomes coelum stellet et quanta (sc. sidera)

revolvat; quae denique in his omnibus cura vel mo

dus a diis adhibeatur.«

(3, 5, 47) legere poteris. Metrum est elegiaeum.

Similia apud Propertium

calliope] Musarum principem hanc diei, ab ini

tio libri (§. 4) jam monuimus. Ex artibus noster

ei tribuit poëticam (v. schol. ad Luciani imag. 16

p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) heroica

inprimis carmina ; quocum coneiuit Graecum apud

Cuperum (apoth. HIom. p. 26) epigramma. In Her

culanensibus monumentis (tab. 9.) ejus imagini ad

scriptum legimus H(AAAIOIIH IIOIHMA. Cor

nutus (14. p. 160 Gal.) praeesse eam dicit rheto

ricae exornatae. Fulgentius (myth. 4 , 14. p. 49

Munck.) ad solum nomen respiciens, optimam ei vo

cem attribuit. Metrum glossa Monacensis (E) appel

lat »Phalaecium. « Accuratius in Basileensi glossa

additur: constat spondeo, dactylo et tribus trochaeis.

semper complacitis] Priores hujus carminis ver

sus ita explicat Teutonicus interpres : »Die brán

nem magnesiae hâbent. tih ketrénchet (fontes Mag

mesiae praebuerunt tibi potum) tii hölda dterna dfen

dir gelichetén musis (tu amica virgo his tibi com

placitis Musis). Magnesia ist in thesalia (Magnesia

est in Thessalia). Dár ist libetros fons (ibi est

Libethros fons) vìmbe den mänige poëtae sizzent

(ad quem multi poëtae sedent) sdmo so die nöte

stn poëtae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinchén (qui ex eo bibunt). Vuânda öul tú plii

lologia musicam chánst (quoniam etiam tu Philo

logia musicam calles) pediu sktnet (ideo videtur) täz

tâ libetron getrunchen häbest (te e Libethro bibisse)

winde dér brunno dés rösses pegasi ddz ùzer démo

blâote uwdird gorgonae hdbet tih ketrenchet s. sa

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 6:5

Cui Magnesia poculum fluenta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrhat

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tien poëtis (et fons equi Pegasi, qui e san

guine fiebat Gorgonis, potum tibi praebuit una

eum his poëtis) Pegasus ehtt fama (Pegasus signi

fieat famam?) uudnda poëtae sint samo si (quoniam

poëtae sunt cum ea. Quaeritur utrum recte legerit

editor samo si, an potius scriptum sit famosi?) be

diu chít man (ideo dicitur) ste getrunchem hâben

des prunnen (eos bibisse ex fonte) dén pegasus

•zer dero érdo sldog mit stnemo faoze (quem Pe

gasus e terra eruerat suo pede). a

Magnesia] Lege Permessia ex vestigiis (!) ma

nuscripti. Gnor.— Sane Permessus Musis sacer erat:

sed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 684)

» Magnesia, cujus fons Libetliris poëtici haustus

nomine celebratus. « Libetlira urbs quidem in Boe

otia (Pansan. 9, 30, 8) ibique Libethrius fons cum

Musarum cultu situs erat, IIelieoni contiguus et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Mülleri Orchomen.

p.381); non tamen solum fuisse testis est Soli

nus, e quo totam fere geograpliiam noster exseripsit

(e. 8. f): »Sed ne transeamus praesidium poéta

rum, fons Libetlirius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (4, 9, 16) et Spanhemium ad Callima

ehum (hymn. in Cer. 28. p. 682).

caballi] Imitatus est illos Persii (ab init.) versus:

» Nec fonte labra prolui caballinos

Nec in bicipiti somniasse Parnasso

Memini, ut repente sic poëta prodirem. •

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

eorollis] Scriptum in editis erat choraulis. —

Puto corawlis pro corollis , quamquam nec alterum

omnino reprobem : est enim vox usitata isti seeulo.

Gnor. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Reiclienauensis, Bri

tannicus, et Cantabrigiensis, quos secutus sum;

in Guelferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

hic omnino corollis, sive coronis (v. Beroald. ad

Appulej. T. II. p. 79 Oud.) aptior locus est, quam

choraulis. Teutonicus interpres vocem substituit

»poëtis« sic scribens: » Tir stât 6benan gelóuber

(tibi stat in summo virens) aon. (Aonidum) gezier

ter mit poëtis (ornatus poëtis).

frondet] Britanuieus quidem codex fondit liabet,

i. e. fundit; quod etsi minime absonum sit (cf. Cie.

Tuscnl. 8. 13), tamen recipere nolui, quia violas

cum parante jungere praestat. Similiter nostcr infra

(§. 917): »ealamos parante Musa. «

violas] Ovidius de antiquorum temporum sim

plicitate (fast. 1, 348):

»Si quis erat, factis prati de flore eoronis

Qui posset violas addere , dives erat.«

Quamquam has etiam inter flores coronarios in

pretio fuisse e Theophrasto apud Athenaeum (i$.

p.680 Casaub.) patet; ipsisque Musis caras videmus.

apud Theognidem (eleg. 280):

'Ay2a& uov6dov δόσα io6repévóv.

Cirrha] Teutonicus interpres : »Apollinis pérge

d«r gigene blitomen hâbentemo (Apollinis monti ob

vios flores liabenti tibi). «

oppidum fuisse Cirrham prope Delphos vulgo mo

tum est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vetns interpres vertit: »Ta bechannest

At non montem, sed

2 *

{64 Martiani Capellae lib. II. §. 119.

Et scis Pindaream chelym referre;

Te dictante fides sacrumque plectrum

Movit Threïcium sonare carmem.

O lux nostra , sacros probare cantus

Suesce, atque organicis beare circis.

tero poëtarum carmina mit siiozen metris (agnoscis

poëtarum carmina cum suavibus metris).*

chelyn] Teutonicus: »Da chdnst keanterom ci

tharam pindari musici (potes imitari (?) citharam

Pindari musici).«

novit] Malim novit. Gnot.— Offendebatur Gro

tius, ni fallor, insolenti dicendi genere : »movit

plectrum Threicium sonare carmen. « Sed haec in

solentia ci in Martiano mon imponere debebat, quum

commode explicari possit » movit plectrum, ut Threi

cium sonaret carmen. • HIorat. 1. od. 24. Phaedr. 5.

fab. 16. Goez. — Recte! Graecismus enim est,

856re cum infinito modo, nostro satis familiaris;

ita infra (§. 125) »rotet circulus anni claudere seclae

pro •ut claudat secula «; ita Nepos (in Phoe. 1,

3) »liortatur accipere«, Horatius (Od. 1. 2. 8) ;

• egit visere montes « cet. (Adde Rufinian. p. 258

Ruhnk.). Haud tamen inficior, me maluisse codicem

reperire, in quo Grotianum illud novit legeretur.

Vertit vetus interpres: »Dir irdénehentero chán

der séito índe dáz ziterfin singen intraciskun (tibi

excogitanti possunt fides et plectrum canere Thre

icium) diz chít also orplieus sáng föne tracia (id

est quemadmodum Orpheus canebat e Thracia).«

Martiani sententiam illustrabit Plutarchus (de mu

sica p. 1152 f.): »Orpheus autem neminem videtur

imitatus : nemo enim tunc natus praeter poëtas,

qui facerent ea, quae ad tibias canerentur: horum

autem cum opere Orphieum nihil habet simile. «

Hinc noster »Pliilologiam« ait » dictasse Orphicum

earumen quod primum ad fides, sonaverit.«

lux] Teutonicus : » unser öuga hábe in geuué

neheite wänser héilig sang ze l6benne (noster ocule

suesce nostrum sacrum cantum laudare).«

circis] Proprie circi sunt symphoniae, quae ad

eandem rationem melodiae recurrunt.Vulc. — Sum

sit haec vir doctus e veteribus glossis. Teutonicus

interpres, postquam verba » atque organicis beare

circis « verterat » unde uuirt kesiligot föne órganis

kén« , uberiorem hanc explanationem adjecit: » diz

chtt sánglichen ringen (hoc est cantibus in orbem).

Also dinne ring din demo sdnge uuirt (quandoqui

dem orbis in cantu efficitur) s6 iz to uuidere eruuin

det zedéro sélbun stéte dar iz dna fieng (quum is

rursus redit ad eundem locum quo incipiebat). Heiie

wnde sing o sapientia (Habe et canta: 0! sapientiA)

s6 findest tú dia selbum littun din demo a. diu zé

erest uuas am demo o (roperis eosdem sonos [eundem

sonum] in A, qui primum erat in 0) der s6 ge

táno perhiodus. diz chit circuitus. héizet colon (ita

composita periodus, hoc est circuitus, appellatur

colon). ube daz uuòrt tér íz kát s6 ih tir mú zei

gota (si dictio ibi finit, ut tibi demonstrabam) sibe

meist s6 heizet er comma (si paene ; tunc appcllatur

comma).« — Sed ut ad circos illos redeat oratio,

Cicero (Brut. 19) carminum meminit, »quae in epu

lis a singulis convivis cantitabantur.« Totum nunc

hujus Musae carmen sic construendum esse puto :

»Tu Philologia Musis complacitis semper amica,

cui Magnesia fluenta et fons Gorgonei caballi po

culum tulit, cui vertex Aonidum virens frondet co

rollis, violas parante Cirrha3 tu scis Camoenis

Martiani Capellae Iib. II. §. 119. 16$

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac sic Polymnia:

- Tandem laboris fructus aethram fulgidam

Divùmque sedes ac Jovis consortia

Provecta carpis inditoque numine,

dulcibus inela vatum et Pindaream clielyn referre;

te dictante carmen Threieium movit fides sacrumque

plectrum sonare. 0! lux nostra, suesce probare

sacros cantus atque beare (est imperativus) circis

organicis.«

Polymnia] Inter tot varias de hujus Musae arte

disputationes plurimi tamen ei tribuunt vel mimos

(Auson. Id. 20, 9. sive anth. Lat. 1, 74. Anth.

Gr. 1, 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 81.

p. 72 Gar.), quam δρχη6vv alii appellant (schol.

ad Lucian. de imag. 16. VI. p. 20 Bip.); vel memo

randi facultatem sive memoriam (Plutarch. sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent. myth. I, 14. p. 48 Munck.).

Utrique respondet ejus effigies (Antiqu. Hercul. II.

tab. 7) quae ori adhibito digito silentium profitetur,

ut intelligatur eam gestibus verba supplere. Unde

»horcistarum loquacissimas manus« memorat Cas

siodorus (1. c.), quarum inventionem Polymniae tri

buit, i. e. ögaem, 6zóv, saltatorum, quorum artem

non in pedibus modo, verum etiam in manibus

totoque corpore concinne movendis spectatam esse

eonstat (Cf. Böttiger. Sabina I. p. 517). Unde in

Latino epigrammate (1, 75 Burm.) de eas :

»Flectitur in faciles variosque Polymnia motus a

dieitur;. Graecus autem poëta (anth. 1, 67, 23

de Boscl), licet reliquarum Musarum singula no

mina referret, hujus tamen reticuit, pro eo autema

extremum hoc posuit distichon:

Xtyá p$eyyoμένης παλάμης $ελ§ίρgovæ

<roeâuòv

Newäuoeru poevrj6a6av &rrayyéX2ovtoe 6toe

aerjv. *

In nostri tamen carmine de omnibus illis nihil re

peritur. De rhythmo enim agitur, atque de iis quae

mentem parare possint ad alta culmina. Carminis

metrum in codice Monacensi (E) glossa definit ;

» Jambicum senarium yponacticum constat trimetro

ac catalecto«, melius tamen Jambicum senarium

simpliciter dixeris.

tandem] Non ad verbum iaterpres vertit : » Aen.

stéte, (statim illico) infáhest td zel6ne. dinero ar

beite. dem sc6nem himmel (accipis in praemium tui

laboris pulchrum coelum) unde dero göto gesdze

(et deorum sedes) unde día sippa iouis (et cogna

tionem Jovis) tdiz tu sfn snora uuirdest (ut fias

ejus. nurus).«

inditoque numine] Dicit Polymniam carpere

divùm sedes et consortia Jovis; itaque vix dubi

tem, quin Martianus scripserit inditoque, quod ex

hibet Vossianus codex. Anxtz. (misc. p. 208 f.). —

Lapsus est vir doctus, in adscribendo Musae, quod

de Philologia dicitur. Scd lectio haud dubia est,

siquidem non Cortius tautum in Guelferbytano pro

I20

66 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

Cruenta dudum quae jugare rhythmica'

Ac dispari mixta sueta regula,

Mox quid jacente, quid jugata linea

inelytoque legit inditoque ; verum sie etiam scriptum

in Basileensi et Darmstattensi ipse vidi. Concinit

praeterea Teutonica versio hisce verbis : »hina âf

kefïortin (illuc supra vecta) vinde götheit infâhen

tiw (et divinitatem accipiens). « Confer praeterea in

superiori loco (§. 118) verba •numine fisa. •

cruenta] Nova et imperfecta carmina, ut cruen

tum pro novo dicatur, tracta metaphora a foetibus

animalium , qni cruenti nascuntur. Vulc. — Quid

hic cruenta rhythmica sibi velint, haud facile quis

quam expediverit, nisi attendat ad Graecum ver

bum xQovoe, et quod formatur inde. Ipsemet an

tequam hoc incideret, dudum tentaveram »inclyto

que numine favente«; at prorsus infeliciter, ut

postea comperi. Ceterum antiquiores etiam usos.

quandoque Graccis vocabulis, quae tamen Latinis

motabant literis, jam olim observavit Muretus M.

var. lect. c. 3. Lucretio durateus equus dicitur

pro ligneo , e media Graecia. V. Ang. Politiam.

ebserv. et emend. cap. 8. Vonck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guelferbytanis legit creante; sed

nihil hoc pacto efficitur. Neque Vonckii placet ex

plicatio , quae non mihi tantum obscura est, sed

ipsi etiam auctori erat, quippe qui ne vertere

equidem potuerit vocem eruenta a •go;etv deductam.

Fortassis cruenta poëtice a pugna petitum hoc loco

significat hostilia, infensa, dissona. Certe rhythmo

proprium est, quae dissona sunt suaviter jungere.

Cum Vulcanio tamen concinit versio : ' » Di£ dir fu

€r geuuòn uuâre niuuiu earmina zemdichomme (quum

te olim sueta eras nova carmina condere)« et cru

entum et erudum cognata inter se esse videntur.

mixta] Cortius abesse a Guelferbytano codice

haec vocem observat. Sed retinendam suadent tum

reliqui omnes, tum versio antiqua: »I6h kemisgtiw

(etiam mixta) mit misselichero winde min&benmäzero

regula (ad variam et disparis metri regulam).« Cui

illustrationis causa addit interpres: » Uuto mánig

falte dir st diu misselichi dero niumon (quam mul

tiplex tibi sit varietas canticorum) uuér mig töz

kezellen (quis poterit hoc enumerare)?« Verum an

viderit vetus interpres adhuc ambigi potest; Ari

stides tamen Quinctilianus (ap. Meibom. rei music

ser. p. 55) distinguit inter tria genera 1) rhythmum

habentia, 2) rliythmo carentia, et 5) rliytlimi spe

ciem habentia, quae tum rhythmum habeant, tum

eo careant. Pari modo sibi opponero videtur Mar

tianus regulam rhytlimicam et disparem, quarum

utraque cruenta jugare Pliilologiam solere ait; pror

sus ut Cicero (de orat. 3. 44 et 48) versus certa

lege alligatos disparibus numeris opponit; atque

noster infra (§. 978 f.) de pedibus disserens: »alios«

inquit »alogos hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita

quaedam compositio profertur.« Mixta, ut nume

producta ultima in versu positum est, ad regulam

referendum erit; vide tamen ne melius pro aceu

sativo casu habeatur, quod facillime per transposi

tionem effici possit. -

mox quid] Vetus interprcs haec de geometria

intelligit, qua in interpretatione vix acquiescere licet.

Vertit enim : » Unde uuuiz trisc6si mécho (et quid

ter-eonjectum faciat). mit strdicchentemo réize din

dien stion (per rectam lineam in lateribus) unde

gefäogtemo dn diem òrtem (et per jugatam in cuspi

dinibus, id est in angulis). Ac ne dubites de ho

rum verborum sensu addit: »Ddz íst dlso si chdde

(hoc est ac si diceret) D$ clāre in geometria (tu

Martiani Capellae lib. II. §. 120. 167

Trigonus recurvet circulusque torqueat;

Melos probare, ac tonos et crusmata,

Artesque cunctas solita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometria) uuio drt réisa gréhte (quo

modo tres lineae rectae) dn dien örten (in apicibus)

sih chussente (se conjungentes) triangulum machont

(triangulum faciant). Unde uude ter ring wimbe bie

ge (et quid circulus incurvet). diz clift. uuto dl

wimbe gebágener réiz ten ring mdehoe (hoc est

quomodo omnis incurvata linea circulum faciat). «

Sed valde dubito quin hypallagen in Martiani ver

bis » quid trigonus recurvet circulusque torqueat«

intellexerit. Atque mirum profecto videri posset,

si Martianus, quo loco de poësi tantum et musica

loquitur, geometriam eis immiscuisset! Praeterea

jacentem lineam minus accurate rectam interprcs

vertit, quum omnis linea, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectae opponatur. Sine

ulla autem difficultate de quantitatis et accentus

signis intelliges quae ad rem metricam rhythmicam

que quam proxime pertinent. Cf. modo Priscianum

(de accentibus p. 855): »Quid est longa linea? nota

a sinistra in dextram partem ducta, ita : — ; quid

est brevis linea? nota jacens similiter, sed panda,

sicut pars inferior circuli, ita : <-v «; et Isidorum

(etym. 1. 17. 29; III. p. 29 Arev.): »nota brevis

inferior semicirculus -v, nota longa Ijacens est •-.«

Idem alio loco (H , 4 f. pag. 12) : »Apex est« ,

inquit, »linea jacens super literamt aequaliter ducta.«

Eandem notam, quam alii grammatici etiam accen

tum longum appellaverunt (Diomed. p. 429. Donat.

p. 1742. Max. Victor. p. 1945) nostro •jacentem

lineam« esse quivis videbit ; nec dubito quin circu

lum quoque tortum (nam ita haec per hypallagen

accipienda) omnes mecum pro nota brevitatis liabi

turi sint. Restat trigonus jugata linea reeurvatus,

quem tamen et ipsum facili negotio intelliges ac

ceutum esse circumflexum , cujus haec format A

jam antiquitus satis usitata fuit.

crusmata] Martialis 6, 74 .

» Edere lascivos ad Baetica crusmata gestus ,

Et Gaditanis ludere docta modis. «

Gorz. — Teutonico interpreti crusmnata sunt chor

darum pulsus. Ita enim octavum hujus carminis

versum vertit: »Quóniu zeschiesenne (sueta eligere)

die uudrbâ des sdnges (ambitum cantus) •nde die

uufsà (et melos) unde dte ríorâ dero seiton (et

pulsus ehordarum).«

mentem] Ita e Dresdensi codice reposui pro

mente , quam tamen antiquam esse lectionem Teu

tonica versio docet haec : » Unde dille liste zesclte

senne (et omnes artes eligere) unde dil ddz hiine!

sázen mächom mugen (et omne quod coeli incolae

efficere possint) mtt iro höhen sinne (eum eorum

alta mente). «

alta] Dixerit forsan aliquis, vocem eoelitum

aminime hisce verbis jungendam esse ; sed ad men

tem pertinere. At vereor ne erraturus sit. Plutar

chum potius noster legisse videtur, qui (symp. 9,

14. p. 746) Polymniam eupiditati discendi (puaeo

pucoe8ei), quae animo inest, praeesse docet. Atque

sic mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

alta coelitum culmina. Totius carminis constructio

et sententia haec est: »Tandem provecta inditoque

numine carpis laboris fructus, aethram fulgidam,

divùmque sedes ac Jovis consortia. Quae dudum

suéta es cruenta jugare ad regulam rliythuicam et

168 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Melpomcne •

Sueta cothurnatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et reboare tua tulimus

mixta ad disparem (vel, si mavis, »ad regulam

rhythmicam et mixtam disparem«) tum solita es;

quid vel jacente vel jugata linea trigonus recurvet

eirculusque torqueat, melosque probare ac tonos

et erusmata artesque cunctas et ea, quae mentem

parare possunt ad alta coelitum culmina.«

Melpomene] Huic Musae utrumque spectaculi

genus, tam tragoediam , quam comoediam noster

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat.

31) de quibusdam artificibus scenicis scripserat,

in utroque genere eos placuisse. Sed rectius ii,

qui Melpomenae tragoediam tantum tribuunt (Hor.

od. 1, 24, 2 et 5. Ovid. art. am. 3, 1, 11. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 75. p. 81 Burm. Scho

liast. ad Lucian. imag. 16. T. VI. p. 20 Bip.). In

monumentis etiam Herculanensibus ejus imagini

subscriptum legimus : MEAIIOMENH TPAI'£2

4IAN. Quod Mitscherlicliius (ad Hor. od. 4. 3. 4)

omnino lyricam ei poësin tribuit, etymologiae potius

(a pué27re69æ) quam usui veterum convenit. Moua

censis glossa (E) metrum definit: »dimetrum Jam

Hicum Exametrum (sic) Dactilicum junctum.* Ba

sileensis autem »metrum Heroicum, cui subjunctum

est dimetrum Jambicum.« Metrici dicunt Pytliiam

bicum primum (Hor. epod. 14 et 18).

sueta] Teutonicus interpres : Tò bist quón (tn

e* sneta) in scenis zesingenne diw sdng tero ge

quae carmina cura

scitohton tragicorum mit coturnis. « Et postquam

explicaverat , qui sint cothurni et quae sit scena,

pergit: » Unde dna hdben diz kescrìhe déro comi

corum (et indutam esse calceorum genere comico

rum).« Familiare poëtis erat, calceorum generibus

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 255 Sirm.):

bSoccos ferre cave , nec ut solebat

Laxo pes matet altus in cothurno.

Sed tales crepidas ligare cura

Quales IIarpalice.« — — —

Virgilium (Aen. 1, 517) vel Propertinm (2, 28,

41) noster ante oculos habuisse videtur : intelligit

igitur calceos leves, quales Thaliae conveniunt,

unde a nona hac sororum se reprehensum esse

Martialis (8, 5, 9) finxit : Quinctilianus autem (10,

2, 22. p. 130 Spald.): »Nam comoedia non cothurnis

assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur.•

reboare] Ita Petronius Afranius (in Burm. an

thol. Lat. T. I. p. 81):

»Melpomene rehoans tragicis ferveseit üaiibis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

»Melpomene tragico proelamat moesta boat. •

Adde quae copiose de hoc verbo disseruit Macro

bius (in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus, autem (var.

4, 81. p. 72 Garn.) discrimen inter tragoediam et

comoediam denonstraturus ita distinguit: »Tragoedia

Martiami Capellae lib. II. §. 491. I69

Melo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque assertio nostri,

Tenore versa carminis.

Nam thalamum redimire juvat, tu serta probato

Tuis placere ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex vocis vastitate nominatur: quae eomeavis reper

cussionibus roborata talem sonum videtur efficere,

ut paene ab homine (non) credatur exire. Erigitur

autem in hireinos pedes, quia si quis inter pasto

res tali voce placuisset, capri munere donabatur.«

Saepe tamen in voce boare Graeci tantum verbi

ßodoe sensus respiciendus est. Unde Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 254 Sirm.): »Et nune

inflat epos tragoediarum. « Teutonicus interpres illos

Melpomenae vertit versus: » Unde singen diu sdng.

tiu uuir föne dir triftogen (et cantare earmina, quae

nos a te accepimus): dine triítun (tuae amicae) sú

ozemo sénge wnsih liàcchentemo (suavi cantu, nos al

liciente) unde seundentemo (et incitante) daz uuir siu

triftogin wände gehteltem (ut ea ferremus et servare

mus)« Posteriora verba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse videris.

assertio nostri] Facundia nostra. Vulc. — E

glossa, quae consona est eum versione Teutonica,

malam hane explicationem sumsit vir doctus. Me

lius potuit edoceri ex inferioribus locis, quibus

Musica (§. 924) Minervam »nostri comitem«, Gram

matica (§. 229 f.) eum » qui hane artem calleat,

»assertorem nostria appellat (conf. Gell. 20, 6.

Non. Mare. p. 496 Merc. Serv. ad Aen. 2, 898).

Aessertio autem est, quam quis sibi vindieat, ut

Solem quoque noster (§. 188) »assertionem divüm«

appellat.

versa] Per hypallagen dictum pro verso i. e.

mutato carminis tenore. Omnis locus ita constru

endus : »Ego, quae hucusque consueveram tragoe

dias comoediasque depromere scenis, et melo rhyth

mieo favente reboare carmina, quae tua eura tu

limus (i. e. accepimus), nunc carminis argumento

mutato ad hymenaeum tibi canendum me converto.«

Teutonicus interpres sic: »Ná singo ih tir mdged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit temo diinse des

sanges (cum extenta serie carminis) uudnda dii gé

tin uuortem bist (quippe diva facta es) unser tr6st

(nostrum solatium) unde oenser zinga (ac nostra

facundia)« ; qui vocem versa omnino neglexisse

videtur.

maritali Olympo] Loco nimirum, quem maritus

inhabitat. Hypallagen probe intellexit interpres

vertens: » Tinem britte •stitol lustet mih zezterene

mit sdnge (tuum thalamum libet mihi ornare eum

cantu). die zïerda là diâ lichén dinén sitem (orma

tum da placere tuis moribus). Uuerd mdoxist tâ

sín dínemo himelisken chàrle mercurio (digna sis

tuo coelesti marito Mercurio).«

decentiorque] Comparativum pro superlativo a

nostro pomi, supra (§. 6) observavi. Agnoscit etiam

22

170. Martiani Capellae lib. II. §. 122.

122

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrmate,

Atque reum rabido absolvere pectore,

Quae nunc sensa ligans horrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem,

Sollers docticanis ludere sensibus:

vetus interpres vertens : »vinde dllero himmel frö

uuom zimig6sta (et omnium coelestium feminarum

decentissima). «

Clio] Si verum quaesiveris videbis hanc Musam

praefuisse historiae. Ita Herculanensia (2, tab. 2);

ita scliolion ad Luciani imagines (16. p. 20 Bip.);

ita et Ausonius (Idyll. 20, 4) aliique (anthol. Gr.

de Bosch 1 , 67, 25; anthol. Burm. Lat. 1, 75.

p. 81). Alii historiam Polymniae, nostrae lauda

tiones tribuunt, etymon secuti (Plutarchus in sym

pos. 9, 14. p. 746; cf. et Cornut. 14. p. 188

Gal.). Noster disputantem tantum inducit contra

inanes Philologiae labores , quibus ad illud usque

tempus rhetoricam, dialecticam, et grammaticam tra

ctaverit, altiora mox et veriora in coelo visura.

Metrum hujus carminis explicant glossae in Mo

maeensibus (B. C. E.) et- in Basileensi codice :

»Dactylicum pentametrum catalecticum « : est vero

Asclepiadeum primum (Hor. od. 1, 1. 5, 50).

syrmate] Ambagibus, circuitione, sive circum

scripta elocutione. Syrmata tragoedorum erant ve

stimenta, unde hoc vocabulum inflatum dieendi

genus» ampullas et sesquipedalia verba (Horat. ad

Pison. 97) designat. Sic Martialis (4. 40. 8);

»4 nostris procul est omnis vesica libellis ,

Musa nec insano syrmate nostra tumnet« ,

et alio loco (12. 98. 4):

»4ptasti longum tu quoque syrma tibi.*

rabido] Pejus in Guelferbytanis rapido legerat

Cortius. De forensi enim orationis genere sermo

est. Quo autem melius locum intelligas, conferas

velim in totius libri fine (§. 998) versus ;

»Indocta rabidum quem- videre secula

Jurgis caninos blateratus pendere.«

Festus (p. 419 Dac.): »Rabidus a rabie, qui morbus

caminus est.« Sed et Seneca (Hercul. fur. 172)

»rabiosa fori jurgia« scripsit. Sensus igitur est;

rhetor reum rabido (forensi) pectore ita defendit,

ut absolvatur. Eodem pertinet vó 6ρoégèv et

×ág;$agov (v. C. Fr. Hermann. ad Lucian. de liist.

ser. p. 261). Praeterea conferre licet Graecum epi

gramma (2, 46, 14 p. 801 Bosch.) et Propertium,

qui (5, 6, 11) »rabidam linguam« scripserat.

cumuli] Ciceronem noster videtur ante oculos

liabuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si ne

cesse sit, Latino verbo acervalem liceat appellare •

(conf. acad. qu. 2, 16 et 29. Horat. epist. 9. 1.

47. Pers. sat. 6. extr. Sext. Empir. adv. log. 7,

Martiani Capellae lib. II. §. 122. 171

Numc stellata poli conspice limina,

Et candore sacro aetheris utere:

Quem vero pretium est moscere lumine.

Scamde coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato :

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra mostrum (§. 527).

uimina] Guelferbytanus quidem codex, teste Cor

tio, et Dresdensis lumina exhibent; quoniam autem

eanentibus Musis Philologia non nisi in limine apo

tlieoseos erat, vulgatam lectionem eo magis retinui,

quo propius vox lumine sequitur. Limen coeli noster

etiam snpra (§. 65) dixerat.

pretium est] Scilicet »tuorum laborum.« Vulc.

— Equidem pro » operae pretium est intelligo.

Ipse Tacitus (ann. 1, 87): »Germanico pretium

fuit convertere agmen.*

lumine] Verborum in hoc earmine ordo satis

intricatus ita struendus milii quidem videtur : »Tu

(Pliilologia!), quae sollers es rhetorico syrmate clan

gere reumque rabido pectore absolvere, quae nunc

horrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus

eumuli aggerans, nunc (sc. sollers es) quid regula

grammatica stringere, quid fandi ordinem ambiguis

conterat, sensibus docticanis ludere ; conspice nunc

limina stellata poli et utere candore sacro aetheris,

quem pretium est vero lumine noscere.« Verba

»lumine vero« e Lucano (9, 11) sumsit.

Erato] E Graeci nominis significatione huic jam

Plato (Phaedr. p. 349 Bip.), amatoria tribuerat;

secutus Ovidius (art. am. 2, 16):

• Nunc Erato: nam tu momen amoris habes •

(conf. eund. 2, 428 et Apollonium Rhod. 3 ab

init), quem quidem amorem Cornutus (14. p. 489

Gal.) in philosophiam detorquet. Monumenta Her

culanensia (2. tab. 6) hanc Musam appellant psal

triam, quibnscum epigrammata Graeca (1, 67, 25.

p. 287 Boscl) et Latina (1, 75. p. 81 Burm.)

pariter ac Plutarchus (in symp. 9, 15. p. 743) et

Ausonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apud

nostrum eadem Musa de mundi et rerum natura

lium cognitione disserit, quo iterum patet, Mar

tianum ad id, quod cuique Musae peculiare est,

minime spectasse. De metro glossae Monacenses

(B. E.) et Basileenses: »Metrum anapesticum ca

talecticum constat tribus anapestis et syllaba. • Est

igitur Paroemiaeum sive Anapaestieum dimetrum ca

talecticum.

artibus] Caput cum dandi easu Terentiana di

ctio (Andr. 2, 6, 27. Adelph. 4, 2, 29* add.

Propert. 2, 18, 86). Quid caput hoc modo signi

ficet, docet Quinctilianus (5, 11, 27. p.627 Spald.).

Possit tamen etiam pro compellatione accipi, ut

apud Homerum (II. 9. 281) Teöxge pizm xeqoezij.

Tonantis] Egregie hic Jupiter epitheto xeQav

viov (Orph. hymn. 18) sive Tonantis (Sil. 15, 20.

25

92 *

172 Martiani Capellae lib. II. §. 125.

Merito tibi subditur orbis

Ilationibus ante repertus :

Sacra fulmina

Fragor intonet

Quid agat per

Modo nubibus

Quid euntibus

cur rutilescant:

unde resultans:

aperta madores

imbrificatis:

agmine nimbis

Flevocet nitidissima verna ,

Rotet omnia circulus anni

16, 254. Ovid. fast. 6, 546) ornatur, quia illico

de fulminum natura disquiritur.

repertus] Hugianus et Cantabrigiensis codices

repertis habent, quod primo aspectu placet; sed

praestat vulgata lectio, qua pristini Philologiae

labores praemiis futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjecturisque faciendis hactenus aegre

paullatimque reperire studuerit, jam sponte ipsi

patere, meritoque ei subdi orbem, quem dudum

sibi ratiocinando quasi vindicaverit.

sacra fulmina] Vel Propertium (5, 5, 47 sequ.)

imitatus est, vel Ovidium, qui (met. 18, 69) de

Pythagora canit investigante ;

»Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rescripsi e Guelfer

bytanis monente Cortio; idque eo magis, quod de

naturali fulminum causa hic, sicut apud Ovidium,

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, e qui

bus conjecturalem divinationem fieri supra (§. 7)

dixerat. Adde Seneeam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

Lips.) et Horatium (in epist. 4, 12, 16).

madores] Ita scripsi e Monacensibus libris (B.

D. E.) pro madorem. Totius loei sensus liic est:

»quid agat madores i. e. pluvias per aperta i. e. per

spatia eoelestia, nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus repletis atque turgentibus. • Aeperta codem

sensu Virgilius dixit (georg. 1. 595);

» Nec minus ex imbri soles et aperta serena

Prospicere et certis poteris cognoscere signis.«

rotet] Cum reliquis haec non bene coliaerere,

nemo non videt; nam quum proprium sibi subje

ctum habeat verbum rotet, illud quid in antece

dentibus referri liuc non posse videtur; tamen quum

omnes libri in lectione concinant, qua constructio

manifesto ab antecedentibus pendet, nihil restat,

nisi ut quid accipiamns pro quid sit quod, pariter

ut Virgilius eo usus est, quem in toto hujus Mu

sae carmine noster ante oculos habuisse videtur

(georg. 2, 478):

mMe vero primum dulces ante omnia Musae,

Quarum saera fero ingenti percussus amore,

Aeccipiant, coelique vias et sidera monstrent;

Defectus Solis varios , Lunaeque labores;

Unde tremor terris? qua vi maria alia tumescant

Objicibus ruptis, rursusque in se ipsa residant?

Quid tantum Oceano properent se tinguere Soles

Hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet?

Ad sententiam carminis Claudiani quoque locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope accedit. Totum imi

tandum sibi proposuisse videtur Boëthius (de con

sol. philos. I, p. 915 op. Basil.).

Martiani Capellae lib. II. §. 125. I75

Properamtia claudere secla.

Quid habent rationis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac tumc Terpsichore:

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers peperit ingenium labosque,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris namque omerata chartis

claudere secla] Similiter Lucanus (1, 75):

»Secula tot mundi suprema coegerit hora.«

Infinitus modus positus pro » ut claudat« pariter ut

supra (§. 119): »Threicium sonare carmen.«

Terpsichore] Gratulans haec Musa Philologiae

simul de sacris, divinatione, et auguriis disserit.

Plato (Phaedr. p. 289 Steph.) »in choris eam ce

lebrari« dixerat, quare antiqua monumenta Her

culanensia (T. 2. tab. 8) et Latinum epigramma

(1, 73. p. 81 Burm.) lyram ei tribuunt, Ausonius

(Id. 20, 3) citharam, quae eodem redit; Graecum

vero epigramma (I, 67, 22 de Bosch) tibias.

laetor] Ita lege cum MS. Nihilominus peccat

hic versus, ni ita transpositis vocibus legas :

» Laetor : honoris meritis conspicis astra virgo. •

Grot. — Praeter Basileensem etiam. Darmstatten

sis, Bodlejanus, Cantabrigiensis et Britannicus co

dices laetor habent, non.laeta , ut in editis legitur.

Praeterea verba » astra virgo conspicis« etiam in

Cantabrigiensi transposita sunt, sed non ut voluerat

Grotius, quem tamen secutus sum. Metrum enim

carminis constat cloriambis tribus et ampliibrachy,

vel potius duobus choriambis cum ordine logaoe

dico, quale apud Ausonium quoque habemus in

Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

Monacensis (E) et Basileensis : » Choriambicum ca

talecticum constat ex duobus choriambis et tribus

trochaeis et syllaba« , unice ex prava primi versus

scriptura profectum est. -

peritis lucernis] Hypallage. Vulc. — Ita ab ini

tio (§. 2) »Satura mecum lucernas edocuit« dixe

rat; et alibi (§. 56) » doctis fidibus.« Pariter Miar

tialis »indocta falce« (6, 75, 1).

cura vigil] Dresdensis quidem codex » vigil

cura« ; sed hanc metrum respuit lectionem.

perdia] Ita et Appulejus (met. 8. p. 529 Oud.)

»perdia et pernox.« Gellius (2, 1) et Symmachus

(epist. 1, 83): »perdius atque pernox. « Onomasti

con Graeco-Latinum (ap. Vulcan. p. 108): »per

dius fravrfjuegoc. « Adde Adelungium (in gloss.

man. h. v).

onerata] Forte operata. Vox enim haec solem

nis de rebus sacris, ut et facere, et Graecis φέ.

Οειν. Juvenalis :

424

A74 Martiani Capellae lib. II. §. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

» Et matutinis operatur festa lucernis. •

Propertius: -

~Cynthia jam noctes est operata decem.«

Et Livius operati superstitionibus dixit; et Horatius:

» Unico gaudens mulier marito

Prodeat justis operata divis.*

Virgilius quoque :

.Sacra refer Cereri laetis operatus in arvis.*

Hoc autem eo arbitror quia addit »sacris« » ut et

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro di

vis referunt. Sed aptissime ad liune locum Ovidius :

» Nunc hederae sine homore jacent » operataque

doctis

Cura vigil Musis nomen inertis habet.•

Et Valerius : »Integerrimi viri sanctitatem usibus et

sacris operatam. « Gnot. — Quodsi unus saltem ex

omnibus codicibus operata haberet, Grotio forsan ac

cederem. Sed ad unum omnes dant omerata , quae

igitur lectio certa incertae conjecturae utique prae

ferenda, praesertim quum bonus exeat ex ea sensus,

ut libris onusta et quasi sepulta Philologia cogitetur.

agentes] Agere speciatim verbum solemne erat

de iis, qui hostias 'mactabant (v. Brisson. de for

mul. 1. 18, p. 11), qua de re notus Ovidii ver

sus est (fast. 1, 522): -

»Semper Agone rogas , nec nisi jussus agis.«

Atque hoc sensu agentes hic intelligendos arbitror.

Nam postquam egerant , exta demumtiabant, sive

ex iis futura praedicebant.

stoaci] In editis quidem reperitur stoasi; sed

in Grotiano codice. fuisse stoaci haec ejus nota

docet: »Stoaei lege Stoici. Fuerunt enim ii τής

poevrtxijc propugnatores acerrimi. Vide Tullium

libro 1 de divinatione.« Haec Grotius, qui quam

vis perperam suum correcturus erat codicem , bene

tamen nobiscum egit, quod illam, quam eodex

praebet, lectionem prodidit, siquidem unice vera

est. Ac profecto si eam intellexisset, neutiquam

emendatione sua locum per se obscurum intellectu

etiam difficiliorem reddidisset. Debebat tantummodo

Latinis Graecas substituere literas, quo facto

6τάaxi i. e. stoico, legisset. Consulto enim Mar.

tianus formam hanc insuetam 6tâa$, 6ra$axog

(Athenaeus 13. p. 565 Casaub. Junii adag. 1, 78)

more suo elegit, quo magis exerceret discipulos

suos, quos tamen noii solos, sed deinde etiam inter

pretes vexavit. Nemo enim adhuc locum explanavit.

tulisti] Supra (§. 21 et 121) jam monui, ferre

nostro saepe esse » accipere« sive » discere. « To

tam etiam periodum, verborum ordine restituto,

sie jam intelligere milii videor: »Semper anlielis

fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quid

quid agentes (hostiam mactantes) dant (patefa

ciunt) Stoico praescia futuris (quae noscuntur,

antequam fiant).« Ridebat pariter Cicero Stoicos

(divin. 2, 9): »Ita quoquo se verterint Stoici, jaceat

necesse est omnis eorum sollertia. Si enim id,

quod eventurum est, vel hoc modo vel illo potest

evenire, fortuna valet plurimum — Sin autem

certum est, quid quaque de re quoque tempore

futurum sit: quid est quod me adjuvent haruspi

ces « cet. Porro idem alio loco (f , 82): »Non

placet Stoicis singulis jecorum fissis — interesse

deum; neque enim deorum est, neque diis dig

num — — sed ita a principio inchoatum esse

mundum, ut certis rebus, certa signa praecurre

rent, alia in extis , alia in avibus« cet. Non igitur

perspexit Tertullianus veram Stoicorum sententiam,

quum credidisse eos (in carm. contra Marcion. 4,

4, 12) scribat, deum

Martiani Capellae lib. II. §. 124. {175

' Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis ,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

Virgo perite

— — — — »posse videri

Extorum inspiciis resque exspectare futuras.«

Sabaeorum] Plinius (12, 40 ab init.) »regio

turifera Sabaeorum.« Virgilius (georg. 1, 87):

» India mittit ebur , molles sua tura Sabaei.«

rapidis aris] Pro rapido sive flammante igne

in aris, per hypallagen. Porro edat hic pro sig

nificet. De praesagiis enim sermo est.

fumida] Neque hoc divinationis genus noster

silentio praeterire voluit. Namque e fumi et flam

mae directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 48. p. 291 Reim.). Inprimis Senecam (Oedip.

501 sequ.) Martianus legisse videtur, eo quidem

loco, quo Tiresiae filia, lucis inopi, refert;

» Jam tura sacris coelitum ingessi focis« ;

et ad quaestionem :

» Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Et summam in auras fusus explicuit comam ,

Aen latera circa serpit incertus viae

Et fluetuante turbidus fumo labat?«

respondet:

» Diseors favilla , gemitor , horresco intuens ,

Aembitque densus regium fumus caput.«

E quibus coecus ille attonitus » dira esse* colligit.

Ceterum ipse Seneca nonnisi imitatus est Soplioclem

(Antig. 1008), ubi locus classicus est de sacris

illis άριπέρovg (adde et Stat. Theb. 10. 899 et

Valcken. ad Eurip. Phoen. 1261).

omina] Male in Grotiana editione et anteriori

bus legitur omnia, quod correxi e Vossiano (Arntz.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattensi, Guelfer

bytano et Bodlejano codicibus. In Basileensi scri

ptum vidi oiTa, quo colligi potest, unde natns

fuerit error.

fatibus] »Fatus intrepidi« opponuntur augurum

et haruspicum trepidationi et haesitationi, quarum

effata Philologia scientia sua antevertere dicitur.

Antevortere est: praevenire : ita Tacitus (annal. 15,

50); » damnationeiu veneno antevertere.«

Euterpe] Huic Musae, quae apud nostrum de

philosophiae mysteriis apertis disputat, Horatius

(od. 1, 1, 55) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epigramma (1, 67, 25 de Boscli) pariter at

que Latinum (1, 75. p. 80 Burm.) tibias, item

Ausonius (Id. 20, 4) » dulciloquos calamos« tri

buit, conformis scholio ad Lucianum (de imag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monacensis (B): »Metrum da

ctylicum bimetrum ; addit Basileensis: »Adonium

acatalecticum.« Omnino Adoniacum est.

I2§

4170 Martiani Capellae lib. II. §. 12$.

Praevia sortis,

Quae potuisti.

Scandere coelum ,

Sacraque castis

Dogmata ferre,

Noscere semet

Quis valuere,

Quisque videntes

Lumine claro ,

Numina fati

Et geniorum

Cernere vultus;

Quaeque Platonis

Pythagoraeque

Esse dedisti

praevia] E Dresdensi codice restitui adverbium

perite pro adjectivo, quod Grotius ediderat, pe

ritae. Quo facto priores versus sic nunc intelligo :

»Virgo quae perite praevia sortis scandere potuisti

coelum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumque, quo nunc ipsi ascendendum est,

saepe jam antea mente studiisque pliilosophicis ap

petiit indeque praeclara dogmata mortalibns retulit.

qutsque] Sic in MS. non quique. Repetendum

&rrò xovvo$ valuere. Grot.

lumine claro] Ita Seneca (ep. 79. p. 554 Lips.)

de statu animi post mortem : »Tunc animus noster

habebit, quod gratuletur sibi, qunm emissus his te

nebris , in quibus volutatur, non tenui visu clara

prospexit, sed totum diem admiserit, et redditus

coelo suo fuerit, quum receperit locum, quem occu

paverit sorte nascendi. Sursum vocant illum initia

sua.« Ita etiam ad Mareiam (28 p, 128) hujus fi

lium mortuum nunc nova luce gaudere scripsit.

mumina fati] Cortius quidem in Guelferbytano

numine legerat; verum omnino melior vulgata lectio

est. Videre numina fati est nosse fatum instans;

mea quidem sententia. Numen enim a poëtis etiam

pro oraculo ponitur (Virg. Aen. 2, 125. 5, 539.

560).

cernere vultus] Cuique homini suum esse Ge

nium nota veterum opinio. Qui quum a mortalium

adspectu remoti essent, a philosophis tamen Philo

logia didicit eorum vultus cernere. Hespexit nimi

rum noster ad Socratem.

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 118). Construe:

» Qnaeque dedisti (docuisti) Platonis Pythagoraeque

meutes esse sidera « ; id est, fulgere nunc in coelo

(confer notam quae seqnitur). Eo magis autem

lianc interpretationem omni praefero alij, quod

Martiani Capellae lib. II. §, 128. - 177

-

Sidera mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cernere justi

Numina coeli ;

Jure senatum

Scande Tonantis ,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter noster de Philologia dixerat:

» quae potuisti dogmata ferre.*

sidera] »Stellas divinis animatas mentibus esse•

Cicero jam dixerat (Macrob. somn. Scip. 1, 14).

Atque supra (§. 94) noster » deos adjecisse senten

tiae Jovis, ut deinceps mortales, quos vitae insignis

elatio et maximum culmen meritorum ingeniumque in

appetitum coelitum propositumque sidereae cupidi

tatis extulisset, in deorum numerum cooptarentur«

(eonf. Sil. 5, 44. 10, 878. 13, 888). Aristoteles

(ad Alexandr. de mundo 2) expressis verbis divina

corpora inquit astra appellari. Et Pythagoras (in

aur. carm. 70): .

"Hv δ' άπoAeeiipoec 6öuæ ég ai%g' §2e$9e

Qov άλύης,

'E66sa &9dvoetog %€¢c, äußgotoc, oùx èrè

$v, tòç.

Manilius (astron. 4, 887. 888):

~Aen dubium est habitare deum sub pectore no•

slro »

In eoelumque redire animas coeloque venire?«

tuque] Pro quaeque. Elocutio similis illi est

apud Terentium (Adelph. 5, 2, 8);

»Quem neque fides meque jusjurandum neque

illum misericordia

Repressit.« ;

Propius etiam accedit illud Persii (sat. 4. 74): ,

» Quem trepida ante boves dictatorem indnit

uxor, -- --

Et tua aratra domum lictor tulit. • -

mube remota] Marius Victor (in Barth. advers.

p. 1807):

»Aetque ideo augustos homini fas carpere fructus

Noluit esse deus , me memtis nube remota

Immittant in coelum oculos.« —

justi] Cave liane vocem cum sequente eoeli

conjungas; verbum potius, quod desideratur, in

voce justi inest, id quod Grotius jam intellexit.

Similiter Martialis (8, 16, 15 et 8, 79, 4) » dixti«

et »surrexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Terentius non semel (Adelph.

8, 9, 1. Eun. 8, 1, 18) utitur. Neque te moveat

cum dandi casu verbum jubere construi, praeser

tim apud istius aevi scriptores (conf. Hygin. fab. 88.

Barth. advers. p. 1689), quum aegre se torserini

viri docti, ut a Cicerone (Att. 9, 45. p. 798 Graev.)

hanc constructionem removerent.

23

78 > Martiani Capellae lib. II. §. 12$.

{26

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia: .

' Beata virgo tantis

Quae siderum choreis

Thalamum capis jugalem ,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse divi

jungi] Verborum itaque ordo in hoe Euterpes

carmine sic restituendus esse videtur: »Virgo! quae

potuisti praevia sortis perite scandere coelum et

ferre dogmata sacra castis, quibus semet nos

cere, quibusque videntes lumine claro eernere va

luere numina fati et vultus Geniorum : quaeque

mentes Platonis Pythagoraeque sidera esse dedisti

(doeuisti): quaeque jussisti caducos mortalesque

nube remota cernere lumina coeli; jure senatum

Tonantis scande, quam unam decet jungi foedere

Mercuriali (hoc est: Mercurio nubere).«

Thalia] Metrum in hoc carmine glossae Mona

censes (B. E.) et Basileensis observant esse Jau

bicum Anacreonticum et constare dimetro catale

ctico et recipere aliquando in principio Anapaestum.

Est omnino Anacreonticum sive Jambieum dime

trum cataleetum cum anacfusi interdum anapaestica.

De praestantia hujus Musae Seneca (de benef. 1,

3. p. 268 Lips.) seribit: »Ecce Thalia apud Hesi

odum Cliaris est, apud Homerum Musa.« Apud

illum Musa quidem 0&Aeeta: (Theog. 77), Claris · ·

antem 0oeAin (908) scribitur; sed variat orthogra

phia (Orph. hymn. 89, 3. et 78, 8. Pindav. Ol.

14, 21. Plutarch. de philos. disput. p. 778. Pau

sanias 9, 58, 1). Quin ab Homero etiam Nerei

dum una Thaliae nomine appellatur, quod repe

tunt Virgilius , Ovidius , Macrobius et Hyginus.

Thaliam Musam comoediae praesidem declarant mo

numenta Herculanensia (2 tab. 5), scholiastes Lu

ciani, epigrammataque tam Graeca (1 , 67, 75 de

Bosch) quam Latina (1, 75. p. 51 Burm.); Auso

nius (Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

sed lascivam quoque appellat. Quapropter de pe

culiari ejus arte noster nihil hoc loco affert, sed

eam tantum inducit laudibus extollentem Mercurium

et Philologiam.

(epigr. 10, 19, 5), pariter atque Ovidius (amor.

3, 4, 6) Elegiae nomine eam appellans. -

nurus adderis] Habet hanc dictionem e Statii

(Aehill. 4, 688) versu ;

— — »Quid defles magno murus addita ponto?«

ad quem Barthium confer (T. III. p. 1704).

Martialis hanc Musam suam dicit

ac cujus] 4c pro at, quod in editis est, supe

ditarunt codices Dresdensis, Darmstattensis, Guel

Martiani. Capellae lib. II. §: 426. 479

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum süperna tranat

Freta, Tartarum recurrit;

Qui solus amte currum -

Et candidos jugales -

Almi potens parentis .

Memorem ciere virgam: - - '• • • .

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrigiensis, correxitque e suo

codice etiam Grotius.

qui solus astra] Nituntur haec auctoritate Ma

nilii, apud quem (1, 50. Scalig. 1, 56) legeris:

• Tu princeps auetorque sacri, Cyllenie, tanti;

Per te jamn coelum interius , jam sidera nota.«

Constructio haec: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit. • Pinna pro penna e Britannico reposui.

perrexit] Reposui perexit. Gaot. — At vero

inaudita haecce vox, lectio contra, quam correctu

rus erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.«

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libri

habent, sed scripti etiam, quapropter reprehendendi

Notissimus verbi pergere liic usus est

sunt Walthardus et Goezius, quod temere Gro

tiuin secuti perexit ediderunt. ^

freta] Ejus enim officium ad inferos pariter at

que ad superos spectat (conf. quae dixi in palaeogr.

erit. IV. §. 740). Horatio (od. 4, 40 f.) est »su

peris deorum gratus et imis.*

alini potens] Ita non Bongarsii solum seodex,

sed Monacenses etiam (B. D. E.) dant pro

tems ,* ac' divisa -voce legendum esse. almi

aliipo

potens

jam Grotius viderat. Construenda autem hoe modo

verba sumt* »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

Similiter fere Ovidias (fast. 8, 668)

Mercurium alloquitur: - •,

rem ciere.«

»Pacis et armorum superis imisque deorum

Arbiter, alato qui pede carpis iter.•

memorem virgam] Caduceum, quem ideo me

morem vocat, quia per eum memoriam facit (nam

sermo ad memoriam reducit), vel memorem pro me

morabilem. Vulc.— Horatius (od. I, 13, 12) » me

rnorem notam.« Ovidius (ex Ponto (2, 7, 33):

»memorem ver$um.«

qui fata] Sensus est: »qui (Merenrius) separat,

i. e. discernit, gravari fata, i. e. tempora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repertis genitalibus

sationibus. Nam Osiris vinearum cultum reperit.

Vulc. — MS. facta. Et exponunt glossae : inventa

0siridos. Ea autem sunt vites. Gnot. — Vix credo

93*

180 . Martiani Capellae lib. II. §. 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quem scit pater deorum;

in hisce acquiescendum esse. Demonstrare ~te omnia

docti interpretes debebant, quid Mercurio cum Osi

ride commune fuerit. Equidem quum viderim Mar

tianum (§. 95. 102. 157. 192. 193. 274. 550.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non ignarum fuisse,

hasce antiquitates hoc loco neutiquam praetermit

tendas esse censeo. Ex iis igitur repeto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mercurium (Pal. crit. IV §. 764)

et Isidis Osiridisque comitem (Diodor. 1 , 87).

Deinde Osiridis membra, quae a Typlione fuerint

dispersa, Anubidis auxilio ab Iside reperta fuisse

(eonf. §. 4) solis exceptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 25. Plutarchus de Is. p. 588). Denique Ae

gyptiorum Osiridem Graecorum etiam fuisse Bac

ehum (v. infra not. ad §. 188). Quibus si Grae

eam addideris fictionem, qua Bacchum. puerum a

Mercurio in coelum fuisse deportatum tradiderunt

(Paus. 3, 18, 7 et 8, 17, 1. Apollodor. 5, 4, 5)

cujus rei imago in gemmis saepe obvia haec est:

-* o- - - -

est, v. ,--

-

aliquam certe inter eos animadvertes relationem (cf.

Palaeogr. crit. III. §. 218). Jam vero quinque ho

rum versuum verba ita construo: »Qui (Mercurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

deorum scit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sive Osiridis modo memoravi. Succi.

dens dicitur, ut mea fert opinio , non a caedere,

ut reliqui volunt interpretes, sed a cadere. Cecidit

enim sive succubuit Osiris in bello contra Typho

nem. Haec autem fata separare dicitur Mercurius,

id est, ut mea fert opinio, cum memine communi

care, reticere, donec genitalibus quoque tandem

aliquando repertis in integrum restitutus ille satio

nibus rursus adjuvante Mercurio praeesse possit.

Minime enim mihi ignorasse videtur Martianus, esse

qui »Liberum patrem in membra discerptum et fru

stis sepultis rursus unum et integrum emersisse•

docerent (Macrob. somn. Scip. H. 12).

sationibus] Sationes non vitium tantum verum

etiam frugum intelligi possunt; cf. Tibull. 4, 7, 29;

» Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et temeram ferro sollicitavit humum. •

Adde Diodorum (i, 14 et 18 f).

- gravari] Non ea sententia hic accipiendum est,

qua deponentis locum fere obtinet cumque accusa

tivo casu junctum significat recusare , detrectare ;

sed passive pro onerari aliqua re, ut apud Luca

num (6. 817):

» Terribilis Stygio facies pallore gravatur« ;

igitur hoc loeo translate de munere vel provincia

Mercurio eum Osiride injuncta.

Martiani Capellae lib. II. §. 126. 484

Cui lacteam papillam

Gaudens dedit noverca;

Cujus vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gemellum.

Est doctus ille divùm,

Sed doctior* puella:

Nunc nunc beantur artes,

Quas sic sacratis ambo , • '

Ut dent meare coelo ,

Pleserent caducis astra ,

Ac lucidam usque ad aethram

cui lacteam] Sic supra* »Dehinc nuptiis Juno

non solita refragari, tum etiam Cyllenium diligebat,

quod ejus uberibus poculum immortalitatis hauserat.«

Vide Hyginum. Grot.

venenum] Jurgia et contentiones. VulcaN. —

Laudare vir doetus poterat Isidori haec (etym. 8,

11 , 47. III. p. 584 Arev.) verba: »Mercurius

virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, ve

wewva. « Qui tamen, quum Servii scrinia expilasse

saepenumero deprehendatur, depravato exemplo

pariter atque noster usus esse videtur. Apud Ser

vium enim (ad Aen. 4, 242) ad verbum leguntur

quae Isidorus exscripsit, praeter vocem venenum,

pro qua legitur : »bellantes dividit«; quod miror

ab Arevallo ad illum Isidori locum non esse an

notatum. Confirmatur etiam lectio » bellantes« iis,

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munck. sive

p. 439 Stav.) de caduceo scribit : » quem manu te

nens Mercurius, quum proficisceretur in Arcadiam,

et vidisset duos dracones inter se conjuncto cor

pore alium alium adpetere, ut qui dimicare inter

se viderentur, virgulam inter utrumque subjecit;

itaque discesserunt«: noster tamen locus satis ex

plicatur, ubi recogitamus veneno serpentes faeile

significari. Notissimum praeterea est, a Mercurio

zQv6oëéártuów Circen a veneficiis prohibitam esse

(Hom. Odyss. 2«. 877. Ovid. met. H4, 291). Alde

quae Barthius (in adv. p. 1238) observat.

orbem facit gemellum] Quo loquente omnis

contentio dividitnr. Nam per geminos orbes imdicat

duos serpentes, qui sunt in caduceo. Vulc. —

Pro fanti in Guelferbytanis teste Cortio legitur fati,

quod idem in Reichenauensi qnidem scriptum, sed

correctum est fanti, et praestat omnino vulgata.

Mercurio enim adscribitur, cujus fandi virtuti ni

liil possit obsistere. De dialectica hic sermonem esse

palam fiet inferiorem legenti loeum (§. 550).

nunc] Alterum nune, quod sequitur in editis,

abesse a manuscripto Guelferbytano Cortius testa

tur (ad Sallust. p. 140 not).

482 Martiani Capellae lib. II. §. 126.

I97

128

Pia subvolare vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per aevum :

Vos disciplinas omnes

Et mos sacrate Musas.

Dum haec igitur Musae, nunc soHicanae, nunc concinentes, interserunt,

vicissimque mela dulcia geminantur, ecce quaedam matronae sobrio decore

laudabiles, nec conquisitis figmentis circa faciem vultuosae, verum simplici

quadam comitate praemitentes, in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectione cautissima, et omnia rerum vigili distin

ctione discriminans, dicebatur Prudentia vocitari.

mus] Noëç, quod Latinis literis etiam Martiani

popularis (Tertull. adv. Valent. 7 et 9) scripsit;

Graecis Servius (ad Aen. 6, 749), quem vide.

Appulejus (de dogmat. Platon. p. 220 Oud.) »prima

bona esses seribit »deum summum, mentemque

illam, quam voùv Plato vocet.«

habet codex Dresdensis.

gloria] Grotius et Moracenses codices plurimi

(B. C. D. E. G.) glorias habent; sed vulgarem

retinui lectionem, sextum casum intelligens, ut

sit »cum gloria. «

Intima pro ima

-*

et] Ita pro Grotiano ac Hugianus et Monacen

ees (B. D. E.); quod recepi, ne identidem ab ea

dem voce versus inciperent.

solicanae] Vox a solus et cano ficta, invita licet

Minerva. Neque eam intelligerem, nisi oppositum

esset concinentes.'

vultuosae] Male profecto hanc vocem explicant

hoc quidem loco viri docti (ad Appulej. in ind. p.

7*•) contendentes vultuosum idem esse quod triste.

liaud quidem nego id alias usurpari pro serio,

Hujus germana sua cunctis

gravi, severo: attamen hoc sane loco totus verbo

rum contextus docet sobrio et simplici illud opponi,

et affectatum potius significare. Hinc Bartliius (in

advers. p. 194): »Capellae « inquit » alia ratione vul

tuosus est, qui vultum fuco tinxit. « Recte quidem : ,

sed male in glossario Latino-barbaro (in Ludew.

reliqu. MS. III. p. 117) idem Barthius ad eundem

Martiani locum adnotat: »Vultuosus pulcrum cum

gravitate decorum denotat« , quod omnino falsum

quia negationem omisit. Apud nostrum enim legitur

mec vultuosae » quo significari nec affectatae Cicero

(orat. 18) nos docet.

omnia] Ita pro Grotiano omnium reposui aucto

ritate non solum priorum editionum, sed etiam codi

cum Darmstattensis, Dresdensis, Hugiani et Can

tabrigiensis.

Prudentia] In numis quidem lemma »Pruden

tia Augustorum« legitur (Rasche lexic. num. IV. 1.

p. 328); sed deae nomine illa neque in lapidum

titulis neque apud scriptores mihi unquam occurrit.

Qua de re acerbe Juvenalis (14, 518);

Martiani Capellae lib. II. §. 128. 485

attribuens, nullumque eo, quo non merebatur, afficiens Justitiae ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia contemtis muneribus atque abstinentia prae

dicanda, cx morum temperantia momen acceperat. Quae supererat, fortissima

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subeundis etiam laboribus

• Nullum numen habes si sit Prudentia ; nos te

Nos facimus Fortuna deam. «— — —

In quibus praeivit ei Menander (ap. Stobaeum in

ecl. 1, 7, 1. p. 194 Heer.) eanens :

»T8zm xvßegvé révtoe, toeítmv xoei qog&voec

4et xoei rrgóvouoev tjv 8eäv xoe^eiv μόνην. •

Accedit quod Prudentiae partes Minerva semper

sustinet. Sed neque id Martianus egit, ut novas

deas fingeret; verum per prosopopoeiam tantum qua

tuor illas matronas induxit, quibus principales vir

tutes significaret, quas pliilosophi statuerant nun

quam negligendas (Plato in Phaed. p. 69; de R. P.

4. p. 427 et 453 Steph. Appulejus de dogm. Plat.

p. 220 Oud. Aristotel. rlietor. 1, 8 et 9. Diog.

Laert. 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meib. Polus

in Gal. opuse. p. 702. Macrob. in somn. Seip. 1, 8;

conf. et Cebetis tab. p. 207. ed. 1646; Ammianns

28, p. 515 Lind.; cf. praesertim Observ. IIallens.

T. 9. Obs. 6. p. 161 sequ.). Virtutes illae , quas

cardinales appellant, Ciceroni (de finib. 1, 16. 8,

15 et 25; de orat. 2, 845 invent. 2, 85. 84) sunt

prudentia, justitia, temperantia, et fortitudo, ut

ex disputatione etiam de dei virtutibus (N. D. 5,

15. Tusc. quaest. 5, 8 et 17) colligi potest. Quin

ctilianus (12, 2, 17. p. 824 Spald.) eas lioc re

censet ordine: »justitia, fortitudo, abstinentia, tem

perantia« ; Seneca (ep. 90 f. p. 881 Lips.): »justi

tia, prudentia, temperantia, fortitudo.« Aristides

vero Quinctilianus (de musica int. Meibom. scr.

mus. p. 185) eas e mente, ut videtur, Pythagorae

cum numeris comparans, prudentiae unitatem ad

scribit, fortitudini binarium, telnperantiae terua

rium, et justitiae quaternarium. Qua cum distribu

tione alios tamen non oonsentire olim (in palaeogr.

crit. III. §. 752) jam observavi (conf. et nostrum

§.752). Sed Aristides ille (I. c. p. 159. 140) mu

sices etiam systemata cum quatuor virtutibus con

ferre non dubitavit. Ceterum prudentiam Appulejus

(de dogm. Platon. p. 228 Oud.), nostro prorsus

similis illam virtutem dixit »quae ratione sit nixa,

spectatricem et dijudicatricem omnium rerum. •

sua cunctis attribuens] Ulpianum noster habuit

auctorem, qui (in l. i0 pr. de justit. et jure) • Ju

stitia •, inquit, » est constans et perpetua voluntas

jus suum cuique tribuendi. « Similiter Cicero (de

invent. 2, 83; N. D. 5, 15) et Gellius (14, 4.

p. 124 Conr.). Confer et nostrum infra (§. 752).

Justitiae] Ab antiquissimis temporibus haec in

deorum numerum relata est (Orpli. hymn. 61. Pind.

Ol. 15, 7. 7, 32. Pyth. 8, 1. Diodor. H, 96 f.

Anthol. Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 44. 5, 6,

8. 4, 23, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 949.

Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. Claudian. in

Ruf. 1, 86. 386); unde et Jovi assidens fieta (Ar

riam. exp. Alex. 4, 9, 93 p. 281 Raph.) ejusque

effigies tam a scriptoribus descripta (Damasc. ap.

Phot. 242 p. 1088), quam ab artifieibus in numis

exsculpta est Quasclie lex. num. 2, 2. p. 1244 sequ.

7, 2. p. 287).

infracta] Quae frangi' non potest. Minime igi

tur Gorallus (ad Albinovam. eleg. 1, 584 not. p.77)

contendere debebat, infractum necessario signifi

care fractum, siquidem ambiguus hujus vocabuli sen

sus est. Iox quod post verbum subeundis legitur

I29

150

484 Martiani Capellae lib. II. §. 150.

-

robore quoque corporis praeparata, Virium vocabulum possidebat. Hae im

amplexum ejus osculumque deferuntur, atque eam quum intra cubiculum

oonspicerent, per omnia trepidantem et velut lucifugam haesitationibus tor

{51

52

pentem, pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

venire faciem compulerunt. Post has ingressa quaedam gravis crinitaque

femina, et ex eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad eam omni studio

affectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa cidem scan

dendum coelum fuerat augurata, et nunc ad eam in nuptias corrogandam ab

ipso transmissa Majugena. Praeterea tres puellae vultu decoreque parili ac

etiam, pleonasmi speciem ~i~ tamen omit

tere ausus sum, licet codices esse, a quibus exsu

let, … Bondam (var. lect. p. 57) doceat.

Wirium] J^irtuti vel Fortitudini,

nomine noster significat, divinos tributos esse ho

quam illo

nores, tam scriptores testantur (Varro L. L. 4, 46.

Plaut. Amplitr. prol. 42. Liv. 27, 28. 29, 11 f.

Cic. N. D. 2, 25. 51. 5, 36. de leg. 2, 11. Va

lerius Maximus 1, 1. Sil. 8, 126. 15, 22. 40.

69. Claudian. in Ruf. I, 82.Victor. urb. region. A. Ju

venal. 1, 118. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 8, 12. 7, 3. Anthol.

Gr. de Bosch 5, 14, 6 et 7), quam lapidum ti

tuli (Grut. inscr. 100, 4. 8. 102, 4. 106, 6. 456,

5), in quibus et Virium nomen, neque solum »Vi

divinae a legitur inseriptum (Grut. 94, 8), sed etiam

•Viribus sacrum« (89, 9. 1014, 4).

hae] E codice Hugiano hane vocem inserui,

qnae nexus causa vix abesse poterat. Cantabrigi

ensis pro ea habet itaque.

eompulerunt] E codicibus Britannico, Canta

brigiensi, Hugiano, Darmstattensi et Bongarsiano

hoe reposui. Namque •venire compnlere« auribus

munus est acceptum.

femina] Pliilosophiam hanc esse patelit, si eum

aliis apud nostrum locis (§.96. 876) hunc contnleris.

aseensum] Ab Aegyptiis jam recepta senten

tia erat, fieri posse, ut mortales etiam liomines

in coelum ascenderent (Diodor. Sic. 1, 15). Idem

et Graeci docebant (Pausam. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

et inter Romanos praesertim Cicero (N. D. 2, 24.

5, 19; de legib. 2, 8), quem pluribus locis se

eutus est noster (§. 94 sequ. et 148).

cucurrit] Melius hoe, quam comcurrit in editis,

recepi e Basileensi et Hugiano codice.

augurata] Philologi enim philosopliiae ope im

mortalitatem animae sibi wisi sunt invenire.

ac] Optime duae membranae aequa venustate.

BArrii, (ad Stat. Theb. 2, 286; T. 2. p. 450). —

Delet Vossianus codex illud ac, atque liine arbi

tror confirmari scripturam, quam ex membranis

produxit Barthias, quamque omnino veram puto,

nisi quis mallet »vultw decoro , aequa venustate •,

at illud parili ex glossa irrepserit, qua quis in

margine aequa per parili exposuerit, de qua sig

nifieatione dixi ad Sedulium A. 17. Anxtz. (in misc.

p. 209). — Cautior ego lectionem servavi vulga

tam. Aequa glossema est vocis parili.

Martiani Capellae lib. II. §. 452. *

488

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis redi

mitae, ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminat glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprehendit; videlicet prima, ut </

— laetos oculis afflaret honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha

rites dicebantur, et quidquid apprehenderant venustabant. Quae quidem vir

ginem postquam lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

nanus] Graeca liaec constructio est : »sertis re

ligntae manus « , pro »manibus religatis. « Ceterum

Gratias inter se amplecti non poëtae tantum do

cent, sed in gemmis etiam semper 6v%vylav Xd:

Qutec, ut eum Euripide (in Hipp. 1147) scribam,

comparent: cujus rei causas varias afferunt veteres

(Senee. de benef. H, 3. p. 265 Lips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speculis.

—Floribus. Vulc. — Forte rosarumque stephanis.

Σréqoavoç Graecis corona, sertum. An ad specu

lis hic quidquam fecerit 6rrex2öáó, quod notat

implico, viderit alius. Saepius certe Graeca voca

bula Latinorum ad usum formare et orationi suae

inserere noster adamat. Sic supra cruenta. VoNck.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroque in loco iste

falsus est interpres (conf. §. 120). Neque Vulca

nius satisfacit. Equidem, quum literae I et E saepe

vera neglecta pronuntiatione confundantur, reposui

spiculis. Sic enim in primo epigrammate a Sal

masio ad Historiae Augustae scriptores exliibito

legitur :

» Penerunt aliquando rosae: proh veris amoeni

Ingenium ! una dies ostendit spicula florum.e

(v. Baudisii amor. p. 446. ed. 1658).

- deosculata] Mos oculos deosculandi facile in

notescit, vel ex unico Catulli loco:

» Jucundum os oculosque basiabor.*

Capella vero locum aliquem singularem circa oculos

designat, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra masi supremam partem

impendet. Gnor.

ciliorum] In editis omnibus ita legitur: et lieet

in codice ad marginem libri Norimbergensis laudato

cxstare dicatur superciliorum , videtur tamen haec

correctio esse insulsi hominis , cui illa vox ignota

esset. Certe Isidorus (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arev.):

» cilia sunt tegmina, quibus cooperiuntur oculi, et

dicta cilia, quod celent oculos — supercilia dicta,

quia superposita sunt ciliis.«

glabella] Non glabellae , ut e MS. Grotius jam

notaverat, et confirmant Darmstattensis codex viri

que docti ad Appulejum (H. p. 151 Oud.).

laetos] E Virgilio (Aen. 1, 891). Adde Homeri

(Od. 6, 48);

— — Xoegita>v ärro xèzog àxov6av.

linguae] Delevi ejus , quod perperam in editis

intrusum legitur et exsulat a codicibus Monacensi

bus (B. D. E), Darmstattensi et Dresdensi.

lumine] Lege numine. Voxci. (sp. crit. p. 82)

— At vero nolo ! namque in nullo legitur codice.

Profecto non Gratiarum erat numine implere vir

ginem in coelum ascensuram, sed Apotheoseos,

quae sequitur. Quidni Gratiae, quas luculentas

noster modo dixerat , lumen ei impertire poterant?

«• POSTKLASSIEK

24

{86 Martiani Capellae lib. II. §. 155.

435

M34

138

atque hymeneia dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque

tinnitu universa dissultant, eousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumine

aethereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in coeli palatia subveharis: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed nec tibi quidem antc poculum no

strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque per

tractat, ac nescio qua intima plenitudine distentum magno cum turgore re

spiciens: nisi, inquit, haec, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione

Non nomine tantum, verum verbo etiam simili modo

infra (§. 901) utitur scribens : »IHymenaeus alacri

tandem vigore luminatus « cet.

hymeneia] Male in anterioribus editum est hyme

naea. Graece enim àpuevrjüoe scribitur (conf. §. 728).

tripudia] Horatius (od. 1, 4, 6) de iisdem ;

• Junctaeque Nymphis Gratiae decentes

Alterno terram quatiunt pede« cet.

antistitio] Serioris aevi vox est (v. Cangium),

quam noster etiam infra (§. 893) usurpat.

reveriti] Supplevi sunt , quod teste Arntzenio

(mise. p. 209) in Vossiano codice legitur.

mundique custodem] Tangit hic philosophorum

doctrinam, mundum esse sempiternum, quippe cui

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim.

p. 57 sequ.).

4thanasiae] Personam immortalitatis ab alio

quoquam, praeter nostrum, inductam fuisse equi

dem non memini. Martianus infra (§. 440) Aula

masiam finxit Apotlieoseos esse filiam.

- - •

>ξ::•;, ! **, „ ^.

et heus] Glossa in codice Basileensi ad haect

»Joliannes Scotus: heus ubi es ? resolvebat.« Quod

quamvis non necesse sit, tamen hanc glossae par

tem inserui, quo magis pateat quanto in pretio

nono jam seculo Martianus fuerit, doctissimosque

viros occuparit.

lectica] Philologiam lectica in coelum subvehi

ideo fortasse finxit, quod praecipuus earum usus

in evellendis mortuis erat (Gell. 10, 5. p. ö Conr.),

qua de re doete disserit Lipsius (elect. 1, 19).

ante poculum nostrum] Sic transposita verba

sunt in codice Dresdensi et Darmstattensi. Vulgo

nostrum poculum. Ellipsin videbis similem illis •post

vitam« (§. 162) et »post membra corporeae (§. 98).

cum dicto] Ipso , quo haec dixerat, tempore,

statim, illico. Ita noster saepe (§. 880. 708. 880)

pariter atque ejus popularis (Appul. met. 2, p. 95.

149; 3. p. 197 Oud.).

coactissima] E Reichenauensi, Darmstattensi,

Basileensi et Hngiano praetuli hanc lectionem pro

Martiani Capellae lib. II. §. 15$. 87

vomueris forasque diffuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

illa omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.

Tunc vero illa nausea ac vomitio laborata in omnigenùm copias convertitur

literarum. Ceruore erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati libri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in editis. Vuleanius illam jam proba

verat, et testibus Cortio et Arntzenio (misc. p. 209)

ita etiam in Guelferbytano et Vossiano legitur.

Ejusmodi autem superlativorum exempla permulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius etiam

ab initio Dresdensis codex »nisi inquit haec a quam

Grotius » nisi haec inquita habet.

vomueris] Vel Chrysippi et Carneadis hellebo

rum (§. 527) in mente habuit noster, vel Cebe

tis tabulam , ubi (pag. 191) tum demum sanari

errantes docemur » quum repudiata falsi nominis

eruditione veram ingressi viam, purgatricem vim

biberint, et mala omnia, quibus urgeantur, ejecerint.«

semper senserat] Ita Monacenses (B. D. E),

Reichenauensis, Darmstattensis, Britannicus, et teste

Cortio Guelferbytanus, quod utique praefero in

audito illi Grotiano »persenserat. «

papyro] De ea praeter rei diplomaticae seripto

res operae pretium erit conferre Seheybium (de

tab. Peuting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent.

myth. p. 19); Oudendorpium (ad Appulej. I. p. 6),

Novum opus diplomaticum , alios ; et de libris lin

teis inprimis Livium (4, 15 et 20) et e recentiori

bus Camdenium (in praelectionibus academ. p. 684),

Sardumque Ferrarium(de moribus ac ritibus gentium

in Clausing. jur. publ. Rom. T. II. p. 660).

eedro] Omnino scribendum ex codice Vossiano

•quae eedria perlita fuerant.« Cedria glossae in

terpretantur resina cedri ; atque haee scriptura jam

placuit Munckero ad Hygini fab. 158 et in epist.

ad Heinsium tom. V. syll. Burm. p. 378. Alia

ad hunc locum habet Barthius advers. 38, 19.

Amnrzsx. p. 209. — Optio igitur inter duas data

est lectiones, quum duo libri (modo diversi sint

Vossianus et Leidensis a Munckero laudati) habeant

cedria , reliqui omnes cum editis cedro. Plurimo

rum equidem scripturam veram agnosco, agnovis

sentque, opinor, viri illi docti, si memores fuissent

illius Horatiani (ad Pison. 552): »linenda cedro«.

Constat autem non nisi eximiis scriptis cedrum

adliibitam fuisse: hinc Persii (1, 42) » cedro digna

loqui« ; hinc tristitiae signum erat, quod Ovidii ele

giarum liber » nec cedro notatus • (M , I, 7) »nee

cedro flavus« (3, 1, 13) erat.

fuerat] Sic Basileensis, Darmstattensis et Rei

ehenauensis. In editis fuerant; male, quia ad pa

pyrum referendum.

carbasinis] Lintea intellige volumina. Antiquis

sima enim haec fuisse tot ex Aegyptiorum sepul

cris eruta doeent monumenta. Quare cave cum re

centioribus quibusdam confundas linum cum materia

multo recentiori artificio e carbaso trito praeparata,

qua nunc utimur. Cujus tamen usus antiquior esse

videtur, quam vulgo creditur, quum Irene Ducena,

Alexii Comneni conjux, bombycinae sive cottn

meae chartae ex detritis panuis confectae meminerit

in Typico suo autographo, ut creditur, quod a$

servatur in bibliotheca regia Parisiensi (Montf. pa

laeogr. Gr. p. 48). De Indorum chartis pariter ac

vestibus linteis eonf. Curtium (8, 9, 15).

{156

924 *

{88 Martiani Capellae lib. II. §. 157. `

157

H.58

rari vero in philyrae cortice submotati. Erantque quidam sacra nigredino

colorati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atque

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademquc saxa stelas appellans

deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomeret,

complicati] Vulgarem hanc lectionem praetuli

alteri impliciti in Vossiano codice (Arntzen. misc.

p. 209), sive implieati, quod idem est, in Hugiano,

Reiclienauensi, Basileensi, Darmstattensi, Britan

nico , Cantabrigiensi, plurimisque Monacensibus.

Non enim sermo hic de librorum tegumento est,

sed de plicatis libris, qui voluminibus opponuntnr.

multi] Male Guelferbytanus multis , ut ad ter

goribus referatur. Multos libros hic oppositos esse

raris facile perspicitur.

rari] Ad artificium forte referendum; non enim

ad novitatem. BArtii. (advers. p. 1625). — Recte

Martianus raros dixit libros e pliilyra confectos,

quia injuria temporis facile consumuntur, quum

teste Plinio (16, 14, 28) philyrae fuerint tenuis

simae , id quod palaeographiae studiosi liaud semel

observabunt. Absurda apud Grotium erat ratio scri

bendi phyllira.

animantium] Britannicus et Cantabrigiensis ani

mantum , quod quamvis ad idem redeat, Cicero

tamen (de orat. 5, 48) animantium scripsit. Nostrum

liieroglyphicas literas innuisse facile perspieitur; in

primis autem ei in mente fuisse Taciti haec (ann.

HI, 14) verba videntur: »Primi per figuras animalium

Aegyptii sensus mentis effingebant: et antiquissiina

monumenta memoriae humanae impressa saxis eer

muntur.« De quibus literis Appulejus (met. 11.

p. 801 Oud.): »Sacerdos de opertis adyti profert

quosdam libros, literis ignorabilibus praenotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium concepti ser

umbnis compendiosa verba suggerentes , partim 0~

dosis et in modum rotae tortuosis capreolatiun

que condensis apicibus a curiositate profanorum

lectione munita.« Item Ammianus Marcellinus (17

p. 99; 22. p. 230 Lindenbr.) Aegyptios ait in

syringibus » volucrum ferarumque genera multa scul

psisse et animalium species innumeras multas, quas

hieroglyphicas literas appellasse, Latinis ignorabi

les. « Quibus si addideris Macrobium (Sat. 1, 21)

et e Graecis Philonem Judaeum (de vit. Mos. p.

606 oper.) et Maximum Tyrium (I. p. 231 Reisk.),

videbis primum fontem ex quo hauserint fuisse Dio

dorum (5, 4), qui prae omnibus est consulendus.

adyta] Bongarsius: abdita , male! Lege Arno

bium (H. p. 28) recensentem »Aegyptiorum ex adytis

remotas disciplinas « ; et Appulejum , qui (metam.

11. p. 801 Oudendorp.) »operta adyti in Aegypto*

memorat.

deorum stemmata] Legerat noster apud Hero

dotum (2, 4) »duodecim deorum nomina ab Aee

gyptiis primum instituta et figuras lapidibus inscul

ptas esse. • Contra Isis apud Hermetem (in Stob.

eclog. 1, 82, 40; p. 977) Horo, de dei defluxu

quaerenti, respondet: »hunc ortum nolim enarrare,

quandoquidem fas non est, Hore magnifice, se

minis tui initium referre, me deorum generationes

postea hominibus innotescant.« Ad hoc responsum

noster respiciens verbo etiam defluere infra (§. 752)

utitnr.

praecepit] Vulgari sensu pro jussit hoc ver

bum accipi hic non posse ex addito continere patet.

Iutellige: docuit, quo sensu et Cicero (Tuse. 3,

Martiani Capellae lib. II. §. 158. H89

puellae quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinae, sub

inde, quae virgo ex ore effuderat, colligebant, in suum unaquaeque illarum

necessarium usum facultatemque corripiens. Ipsae etiam Musae, praesertim

Urania Calliopeque, innumera gremio congessere volumina. In aliis quippo

distinctae ad tonum ac deductae paginae, in aliis circuli lineaeque, homis

phaeriaque cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorematum

vel elementorum diversitate formatae. Dehinc pictura animalium membra

multigenùm in unam speciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera praeferebant. Postquam

igitur illam bibliothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

14) •res humanas praeceptas haberes et (orat. par.

tit. 19) »praecipiendi genus « dixit.

puellae] Ita Galaton Homerum pinxerat vomen

tem, reliquos autem poëtas ea, quae ille evomuis

set , haurientes (Ael. var. 43, 22). Ceterum teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano codice non

nt Grotius edidit, aliae — alterae, sed bis aliae

legitur, sicut rescripsi.

deductae] Tenues, ut crassis sint oppositae,

id quod apprime convenit papyro illi Aegyptiacae.

Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud Virgilii (ecl. 6, 5);

» Pascere oportet oves, deductum dicere carmen«

observat: »deductum pro tenui et subtili eleganter

positum est: sic autem et Afranius in Virgine:

Verbis pauculis respondit, tristis voce deducta.

Item apud Cornificium : Deducta milii voee garrienti.

Sed haec ab illo fluxerunt, quod Pomponius —

ait : vocem deducas oportet, ut mulieris videantur

verba. Jube modo afferatur munus ; ego vocem

reddam tenuem et tinnulam. « Plura de hujus vocis

tam generaliori quam specialiori sensu vide apud

Nonium Marcellum (p. 289 Merc.), cui adde Ovi

dium (trist. 1, 1, 59 et ex Ponto H , 8, 15).

circuli] Ad astronomiam ejusque praesidem Ura

niam haec spectare videntur, quemadmodum illae

» ad tonum distinctae et deductae paginae « ad poë

sin Calliopenque.

protheoremnatum] Unus Martianus quod sciam

Graecam hanc voccm latinitate donavit. Usus au

tem ea est ita, ut indicaret, figuras illas quidem

geometricas esse, sed astronomos eas praecognitas

habere in suum usum debere.

imitatus] Pontanus noster imitus legit, acnte

mehercule et eleganter. Sed MS. noster uninatur

vel simile quid praefert, ex quo ego undantcr Je

gendum esse colligerem. Sic supra : »sed dum talia

virgo undanter evomeret.* Gnot. — Imitus est ex

imo. Hanc lectionem, quae unice vera est (?), recte

Grotius ex conjectura Pontani reposuit. Gell. L.

II, 50: »undasque — vi imitus commotas.« Goez. —

Sed vide quam falsus vir doctus sit, qui in textum

reciperet imitus, quod ne Grotius quidem ausus

erat. Atque unde compertum habebat, unice veram

hanc esse lectionem? Gellium laudat: num autem

cogitur, Martianum eodem verbe usum esse, quo

Gellium? Sed ne Gellio quidem illud imitus ua

quam in mentem venissc mihi quidem fit verisimile.

Duobus quidem locis id critici ei obtruserunt, pri

15S)

H90 Martiani Capellae lib. II. §. 459.

confecta Athanasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Tum

illa: ut refectior coelum sublimisque conscendas, hoc tibi accipe sorbillandum.

140 Ac tunc matri Apothcosi, quae cum illa forte convenerat, etiam pridem

libros, qui ex Philologiae ore defluxerant, manu contingens ac dinumerans

consecrabat, auferens quandam globosam animatamque rotunditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam.

mum loco a Goezio laudato: verum ibi in optima

Gellii editione (p. 282 Conr.) minime imitus, sed

intus legitur nec nisi unus codex imitus exhibet. Al

tero loco (17, 10. T. II. p.587) olim haec legebantur*

» Atque ille Graecus quidem fontes imitatus ignis

eructare, et fluere amnis fumi, et flammarum fulva et

tortuosa volumina in plagas maris ferre, quasi quos

dam igneos angues, luculente dixit« , ubi invitis omni

bus quotquot sunt codicibus critici, quum locum in

telligere frustra tentassent, audaci profecto manu re

posuerunt imitus ! Illic autem verbum imitatus adeo

necessarium est, ut hoc sublato totus locus egregia

illa, si dis placet, emendatione nunc corruptus

compareat; siquidem Gellius dixerat poëtam per

metaphoram transtulisse effectus fontium ad ignes et

fumi amnes. Sed ut ad nostrum redeamus Martia

num, postquam videris quam male fundatus Goe

zius in Gellio fuerit, nunc observes velim, tres

jam esse allatas conjecturas, primam a Pontano,

secundam a Grotio, tertiam a Susio, qui in Gur

litti animadversionum particula quarta (p. 9) legi

vult »animitus. « Quibus quum deinceps multae

aliae ab iis addi possint, qui alia quam scripta

verba fingere voluerint, unum illud certum manet,

aullam earum in textum recipiendam esse, sed hoc

solum fatendum, locum vel corrnptum videri, vel

si vera scriptura sit, a nobis non intelligi.

exhausto] Ita Martianus, qui maxime hypalla

gem amat, pro »exhausta et pallida. •

rotunditatem] Tota quidem descriptione ovum

Verum ipsa species ovi interioris coccino

designatur, qua ipsa etiam voce noster mox utitur:

sed vide num in rotundo altior forsan sensus lateat,

siquidem circulus omnium perfectissima est figura

(Quinctil. 1, 10, 41. p. 232 Spald.) et sphaerica

certe tum divina, tum aeterna significabant, quod

conditoris eam quoque figuram esse Plato dixerat

(Diogenes Lärt. 5, 72. p. 29 Meib. add. Palaeogr.

crit. III. §. 258. IV. §. 702). Rotunditate igitur

illa exhausta aetheream venit sine mortis legibus

aevum. Non enim aeternumque, quod Grotius edi

dit, sed aethereumque in codicibus Monacensibus

(B. C. D. E. G.), Dritaniiico, IIugiano et Leiden

sibus (Oudend. ad Appulej. II. p. 141) exstat.

ovi] De ovo, morborum remedio, alio loco

(Palaeogr. cr. IV. §. 816) verba feci. De mysterio

autem in eo Macrobius (Saturnal. 7, 16) docet:

»In sacris Liberi Patris hac veneratione ovum co

litur, ut ex forma tereti ac pene splaerali atque

undiqueversum clausa et includente intra se vitam

mundi simulacrum vocetur.«

coccino] Pro coccino ex Vossiano et aliis revo

candum arbitror crocino, qnae vox, minus librario

nota, fraudi fuit. Glossae recte interpretantur per

croceo. Unguentum crocinum e Plinio jam produxit

Livineius ad Propert. III. eleg. 10, 22, quam in

rem plura contulit Spanhemius ad Callimach. in

Apollin. v. 58, atque huc quoque pertinent, quae

idem notat de variis rebus croco tinctis ad v. 85,

quem quoque locum adhibuit Burmann. ad Petron.

Satyr. 68. Saepius autem voces croeus et eoecus

Martiani Capellae lib. II. §. 140. I9I

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlucida inanitate albidoque humore,

interiore tamen medio solidior apparebat. Quam quum Philologia susciperet,

quoniam post tanti laboris afflictationes aestusque mentis plurimum sitiebat,

reseratis ejus rotunditatis arcanis , postquam rem dulcissimam comperit, totam

incunctanter exhausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore:

Et gracilenta perit macies, vis terrea cedit,

Aethereumque venit sine mortis legibus aevum.

Verum diva quum immortalitatis' eam poculum cerneret ebibisse, quo e

terris illam in coelum pergere immortalemque factam : velut aenigmate re

dimiculi perdoceret, ex herba quadam rurestri, cui dei£oov vocabulum est,

leguntur confusae. Anxrz. (misc. p. 210). — Cum

Vossiana lectione eoncinunt praeter Bongarsii co

dicem Anglici etiam et Darmstattensis. Sed parum

interest utrum legeris : quare retinui vulgatam.

gracilenta] Vide superiorem notam (ad §. 57).

Basileensis quidem » ut gracilenta« habet, sed prae

tuli vulgatam.

terrea] Ante enim apotheosin omne mortale

auferendum erat (Ovid. 15, 980. 14, 605). » Ad

deos« Macrobius (Saturn. 5, 7) inquit, »non po

test anima nisi libera ab onere corporis pervenire.«

Hinc purificationum remedia, de quibus noster

paulo post (§. 142. 188) agit, ne terrena origo

(§. 95) impedimento esset quominus in coelum ad

scenderet. -

immortalitatis] Manifestum est in apotheoseos

deseriptione nostrum ductum fuisse exemplo popula

ris sui Appuleji (met. 6 p. 426 Oud.), apud quem

Jupiter porrecto ambrosiae poculo, » sume* , inquit,

~Psyche et immortalis esto.« Adde Ovid. (met. 14,

606, 607). A Jove enim remedia impetrari posse,

quibus homines immortales fierent, communis opinio

fuit (Apollod. H, 6, 1; 2, 8, 11 et 3, 6, 8), quam

vis Valerius Maximus (2, 6, 10) hane opinionem

derideat verbis : » persuasum habuerunt, animas

hominum immortales esse. Dicerem stultos, nisi

idem braceati, quod palliatus Pythagoras credit. •

pergere] Desideratur lioc verbum apud Grotium;

sed legit Arntzenius (misc. p. 210) in Vossiano et

Cortius in Guelferbytano : exliibent etiam Britannicus

et Basileensis. Quod quum in anterioribus jam

editionibus legatur, ejus omissionem typographorum

negligentiae adscribiinus. In Darmstattensi codico

locus ita legitur: » eam coelum pergere.«

aenigmate redimiculi] Symbolo. Itedimiculum

hic non vulgari sensu pro eollaris ; sed ut e sequen

tibus verbis »virginem coronavit« patet, pro corona

accipiendum est.

àçiçayov] Herba est, qua Glaucus deus esse

factus creditur, unde proverbium: I'2æóxog pa

$ydöv rro&v olxet év %a%d66r. Ea de re sic

Nonnus lib. 35 1 -

I'2aëxae rroXv6rreglóv èréov 6rQogodziyye

%v%bvóóv,

Ei $puc, drgvyérouo 2trràv %&v$puévæ $æ

Ad66rjg.

I4I

192 Martiani Capellae lib. II. §. 441.

142

virginem coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

superàm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducae mortalisque sub

stantiae istaec esse minima memorabat.

abstraxit, postquam eam mundana transcendisse studia recognovit.

Quae quidem omnia eidem mater

Tunc

Philologia ex aromate praeparato acerraque propria Athanasiae primitus sup

plicavit, matrique ejus gratiam multa litatiomo persolvit, quod nec Vedium

cum uxore conspexerit, sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas ct Chaldaea

21e£§ov έμoι Βorâvrjv %a%aQxia, δείδον έκεί

vrjv

*Hc ztors 6otc 6topoere66uv èyé6ao •oei.

Aeiov äÄxetc

Außgorov άενάouo zgóvov xvx2oëuévoç

ö2xq5.

Gnor. — Plinius (28, 13, 102) Latine Aizoum

nominat. Paulo post particulam ut, quam Grotius

omisit, e Dresdensi codice post vocem praeeipiens

inserui.

superßm] Pro superam in editis Dresdensis

codex.

minima] In MS. minimanima, ea forma, qua

magnanima pusillanimaque dicimus. Apte et satis

convenienter sensui. Grot. — In solo Grotii codice

sic legitur; in reliquis omnibus vel minima, vel

minimae, sensusque idem. Haud dubie enim Mar

tiani sententia haec erat, a diva nunc facta Phi

lologia contemnenda esse illâ remedia quae adhuc

mortalis comparasset (§. 114), quippe quae caducae

sul)stantiae minimaeque essent efficaciae.

Athanasiae] Quasi deae. Sallustius enim (in

fragm. p. 257 Bip.): »tum venienti (Metello) ture,

quasi deo, supplicabatur.•

Pedium] Vedius est Vejovis, nt Dius Vidius

Jovis filius et sub dio sul Jove.

jovis Dispater. Gloss. Papiae : Vedius Plato vel

Orcus, id est malus divus. Qui locus liberali ju

Est autem Ve- .

veni, Friderico Tiliobrogae debetur. Exsequitur hic

animarum apud inferos degentium poenas sunt

autem triplices : aëreae, aqueae, igneae, ut notat

Servius ad VI. Aeneid. et Arnobius: Quid? Plato

idem vester, in eo volumine, quod de animae in

mortalitate eomposuit, non Acherontem, non Sty

gem et Pyrphlegetontem nominat, in quibus ani

mas asseverat volvi, mergi, exuri? Locus autem,

ad quem respexit Arnobius, est circa finem Phae

donis, qui et fregi vpvxfjç inseribitur. Gnor. —

Stolidus profecto Arnobius invectus in Platonem,

qui ipse (in Phaed. p. 114 Stepli.) falulas has esse,

neque unquam virum sanae mentis eas pro veris

accepturum esse claris verbis edixit, seque non nisi

similitudinis causa eas narrasse testatur. Quod re

liquum est, erravit etiam Grotius, Martianum ita

interpretatus , quasi poenas Philologia extimuisset.

Etenim de lustrationum generibus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, quemadmodum omnes

per philosophiam jam purgati, e Platonis (1. c.) sen

tentia libera erat. Denique ne miram nominis Vedii

etymologiam silentio praeteream, Jaeckel (de diis

domestieis Romanorum p. 43) nomen Germanicum

JVehegott esse asseverat!

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. FAenic.

(bibl. Lat. 3. p. 221 Ern.) — Sed quaenam quae

ritur: nempe de ascensione in coelum sermo est.

Inter plura hac de re Arnobius (2. p. 86) refert:

Martiani Capellae lib. II. §. 142. 95

miracula* formidarit, nec igne usserit eam, nec lympha subluerit, nec animae

»a sciolis nonnullis et plurimum sibi arrogantibus

dicitur, deo esse se gnatos, nec fati obnoxios

legibus; si vitam restrictius egerint, aulam sibi ejus

patere, ac post hominis functionem, prohibente se

nullo, tanquam in sedem referri patriam. Et Magi

spondent, commendaticias habere se preces, quibus

emollitae nescio quae potestates vias faciles prae

beant ad coelum contendentibus subvolare. Atque

Etruria libris in Aclieronticis pollicetur, certorum

animalium sanguine numinibus certis dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi. • Haec

ille, nec fore quemquam censeo, qui neget Mar

tiano hune popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte disputavit Müllerus (Etrusc. II.

p. 27 et 92, n. 42).

Eumenidas] Lucianum (in necyom. 11. p. 14

Bip.) hic conferre operae pretium erit, et Porpliy

rium (in Stob. ecl. 1, 82, 46. p. 1031 Heer.).

Ite centior quidem scriptor, sed illis placitis om

nino imbutus, Psellus (ap. Gallaeum in Sibyll. orac.

append. p. 103): »Subvectores angeli«, »inquit, ani

mas a prima sui origine attractas ad se evellunt:

eontra poenae ultrices nimirum naturarum nobis

concessarum, et tormenta humanarmm animarum

materialibus illas affectibus irretiunt et quasi stran

gulant. •

Chaldaea miracula] Docebant enim Clialdaei,

Eumenides sive Furias infernales occurrere anima

bus easque cruciare. Vulc. — Unde haec habeat,

vir doctus non prodidit: suspicor tamen vel e Psello

modo allato, vel e Plethone, qui ad Zoroastri

oracula (in app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Poe

nae sive furiae, hoe est daemones cruciatibus ir

rogandis praefecti, äyxreugæu mortalium cognomi

nari possint: quippe quos a vitiis deterritos ad

honesti rectique cupidinem accendant. • Pariter Plu

tarchus (de facie in Luna p. 945) de animabus:

•impiae poenas flagitiorum luunt, piae lustrationis

causa in aëris purissima parte degunt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium degustant.« Macrobius

etiam (somn. Scip. H, 12 f.): »aniifiae, inquit, •quum

rursus e corpore, ubi meruerit contagione vitiorum

penitus elimata purgari, ad perennis vitae lucem

restituta in integrum revertitur.« Sapere haec Pla

tonis placita quilibet animadvertet, qui liunc phi

losophum (in Phaedone p. 69) legerit. Haud tamen

silentio praetereunda lectio in Cantabrigiensi codice,

qui pro Grotiano ad exliibet et, eaque variatione

Eumenides a Clialdaeis miraculis sejungit. Quae

si verior lectio est, ut videtur, quia mox mira.

cula eum illa ex oraculis petita interpretatione non

convenit; equidem, praesertim quum hic de sub

vehenda in coelum Philologia agatur, de illo Chal

daico miraculo cogitavi, quod Julianus imperator

(orat. 8. p. 178 oper) innuit: »Jam vero si arcana

illa et mystica persequi velim, quae circa septem

radiis insignem deum Chaldaeus cclebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quae

dam eloquar, et in vulgus maxime ignota, tametsi

beatis illis hominibus, qui theurgicis sacris operan

tur, probe sint cognita.«

formidarit] Pro formidavit IIugianus eodex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis;

omnino rectius.

usserit] Subintelligi videtur Vedius cum uxore

quod modo dixerat. Gaot. — Procul absit ista

interpretatio. Apotheosis potius, quam Athanasiae

matrem esse (§. 140) scimus, intelligenda est, cui

gratias Philologia agit, quod ejus auxilio ipsa ne

que — conspexerit, neque — formidarit; neque se

illa usserit, nec subluerit. Verbum illud urere adeo

fraudi erat docto juveni, ut ad orcum tantum ra

2$

{194 Martiani Capellac lib. II. §. 142.

spiceret. Sed quum ignem aqua sequatur, facile

lustrationum et expiationum genera agnoscere po

tuisset. Virgilii locus (Aen. 6, 756) ei fortassis in

mente erat, ubi poëta de mortuorum animis sie

canit:

»Non tamen omne malum miseris, nec funditus

Omne

Corporeae exeedunt pestes penitusque necesse est

Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum

Supplicia expendunt. Aliae panduntur inanis

Suspensae ad ventos : aliis sub gurgite vasto

Infectum eluitur scelus , aut exuritur igni.•

Sed multum abesse, ut omnes animae poenis affi

ciantur, jam e Platone (de R. P. 10. p. 618 Steph.)

liquet. Aliae enim lustrari tantum eredebantur, cu

pientes quidem ipsae (Juvenal. 2, 186. Macrob.

somn. Scip. 2, 17 f.); aliae praemiis etiam ornari.

peinde, quod inprimis Grotius observare debebat,

non mortuorum tantum apud inferos animas, sed

in $uperis etiam auris viventes lustratos esse poë

tae finxerunt. De solo igne Tibnllus (1, 2, 61);

• Et me lustravit taedis« — — — — —

de omni genere Ovidius (met. 7, 261);

» Terque senem flamma» ter aqua, ter sulfure

lustrat. •

similiter Propertius (4, 8, 86):

.Terque meum tetigit sulfuris igne caput.*

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat,

quae aptam atque liabilem Philologiam redderent

ad impetrandam apotheosin , verbum urere rite ad

libuit. Ita Triptolemi Ceres (Ovid. fast. 4, 855);

— — »corpus vivente favilla

Obruit, humanum purget ut ignis onus.«

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 8, 2), idem

que Acliilli ab hujus matre factum Apollonius (Ar

gon. 4, 869) et Apollodorus (3, 13, 8 sequ.) re

tulerunt. Neque Hercules divus fieri potuit ante

quam omnia humana , quae a matre habebat, flam

marum vi consumta erant (Liv. 36, 30. Ovid. met.

9, 281. Senec. Herc. Oet. 1966), neque semi

deorum alius quisquam (Dion. Halic. 7. p.478 Sylb.).

Indus quoque Calanus (ap. Cicer. de div. 1 , 23):

wO praeclarum discessum e vita«, exclamat, »quum

at Hereuli contigit, mortali corpore cremato, in

lucem animus excesserit!« Plorcum denique filiam

suam suscitasse, postquam ejus corpus. taedis comu

bussisset, Lycophron (48) fingit. Sed ut finem fa

ciamus huic , de lustrationibus disputationi, juvabit

praestantium etiam pliilosophorum sententiam ad

dere, maxime Senecae, qui (consol. ad Mare. 28.

p. 128 Lips.): »Proinde non est«, inquit, » quod

ad sepulcrum filii curras : pessima ejus et ipsi mo

lestissima istie jacent, ossa cineresque ; non magis

illius partes, quam vestes aliaque tegumenta cor

porum. Integer ille niliilque in terris relinquens

fugit et totus excessit, paullumque supra nos com

moratus, dum expurgatur et inhaerentia vitia si

tumque omnem mortalis aevi excutit; deinde ad

excelst. sublatus inter felices currit animas. a Qui

buscum perinulta alia veterum conferri possint te

stimonia, ut Plutarclii (de facie in Luna p. 945),

Aristophanis (in Pace v. 696 ibique Christianns),

Pselli (ad Chald. orac. ap. Gallaeum in app. p. 105),

Silii (10, 878) cet.

eam] Omissam apud Grotium hanc vocem ex

anterioribus restitui editionibus. -

lympha] De lustratione et expiatione per aquam

confer praeter locos modo laudatos Virgilium (Aen.

8, 220), Senecam (Herc. fur. 1526), et Ovidium

(met. 15, 980. 14, 601 ; fast. 4, 790), qui etiam

(fast. 8, 681);

»Ablue praeteriti perjuria temporis, inquit,

»Ablue praeterita perfida verba die. •

animae simulaerum] Animam ipsam quum mente

eomplecti, docente Cicerone (Tusc. l, 16), liomines

Martiani Capellae lib. II. §. 442. I95

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis

nequirent, varia excogitarunt, ut similitudine qua

dam vel signo aliquo loeum saltem describerent,

ubi sedem fixerit, quo melius arctam ejus cum

Hine quidam

corpus animae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

5, 4 et 8 p. 259. 240 Reisk.), sive vestem (Lucret.

2, 615), sive velamentum (Senec. in epist. 92.

p.388 Lips.) dixerunt. Plato (in Crat. p. 400 Steph.)

in corpore quasi in elaustro illam inclnsam, et alio

corpore conjunctionem explicarent.«

loco (Phaed. p. 82) corpus ejus carcerem esse dixit;

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. H , 10)

et Hermes (in Stob. ecl. 1, 82, 48 p. 1005 Heer.)

repetunt. Chaldaea oracula (293), Antoninus impe

rator (11, 38 f.) et Cicero (in Tusc. 1, 22 f) ani

mae corpus appellant vas; Seneca animi pondus

et poenam (epist. 68 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49); nec domum esse lioc corpus, sed hospitium

(Senec. epist. 120. p. 664). Ceterum non tam cor

pus li. l. animae simulacrum appellari arbitror,

sed quod Homerus appellavit e$$æ?ov,, quod cre

mato corpore ad inforos descendat (Odyss. 2. 208

et 478; Iliad. p. 72 et 104); id quod more suo

ridet Lucianus (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Optimus hujus pla

citi interpres Servius erit, qui Martiani temporibus

in omnium manibus erat (ad Aen. 4, 684): »Tri

bus constamus: anima , quae superna est, et ori

ginem suam petit; corpore, quod in terram defecit;

umnbra , quam Lucretius sic definit: » supra spolia

tus lumine aër.« Ergo umbra si ex corpore crea

tur, sine dubio perit cum co, nec est quidquam re

liquum ex homine, quod inferos petat. Sed depre

henderunt esse quoddam simulacrum, quod ad no

stri corporis effigiem fietum inferos petat. — Et

sciendum simulaera esse liaec etiam eorum, qui

per apotheosin dii facti sunt.« Ui apud nostrum

igitur Philologia. Videtur autem sua Servius e

Chaldaeorum placitis, quae et Zoroastro adscribun

tur, hausisse ; in quibus súaíov Pletho (apud

Gallaeum in appendice pag. 87) explicat • eam

animae partem, quae quum bruta sit et rationis

expers, cum parte rationali conjuncta ab ipsius

vehiculo dependat — neque unquam deponere ani

mam suum sibi adjunctum vehiculum.« Ad Roma

nos poëtas deinde transiisse illud animae nomen

Ovidius docet, qui (met. 10, 14) Orpheum descen

disse canit

»Perque leves populos simulacraque funeta se

pulcris. •

Praesertim ex Epicurea schola Lucretii hos versus

1, 121) subjungere juvat:

»Et si praeterea tamen esse Aecherusia templa

Ennius aeternis exponit versibus edens :

Quo neque permanent animae , neque corpora

mostra ;

Sed quaedam simulacra modis pallentia miris«, cet.

Porphyrius (in Stob. elog. 1, 82, 46. p. 1015.

1035. 1041. Heer.) Homerum secutns ea appella

vit »simulacra vita carentia.« Homero enim sunt

•wpvzoei eiöoeza zapuèvrov. »

Syri cujusdam] Pherecydem innuit, qui animae

immortalitatem docuerat. Grot. — Ac certe Phere

cydes ille erat, cujus meminerunt Apollodorus et

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero(Tuse. 4, 16 f.)

et Appulejus (flor. 2, 18. p. 87 Oud.), qui eum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Verumenimvero

Martianus dogma de animae immortalitate hic in

mente habere non potuit, quandoquidem de iis

tantum quae patienda sint animabus disserit. Gro

tius praeterea perpauca de Pliereeyde cognita ha

buisse videtur , id quod neutiquam miramur, quum

95 *

{96 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

rari fontes sint, e quibus ea possint liauriri iique

ne doctissimis quidem viris noti. Ita Salmasium,

qui in monstro eruditionis (ad Solin. p. 840 ed.

pr.) multa de Pherecyde verba fecit, fugerat tamen

insignis apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Reisk.) locus: ita Bruckerus (hist. philos. I. p. 986

sequ.) qui hunc quidem noverat, Celsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 505. 504 Spenc.) illius interpretem,

qui ipsi omnino adeundus erat, prorsus ignoravit.

Ab hoc autem solo discimus, Pherecydem dixisse

•infra terram portionem esse tartaream, eamque

eustodiri a Boreae prole, Harpyiis et Thyella, quo

Jupiter ableget eos qui peccaverint.« Si quis igitur

verba » animae simulacrum secundum dogma Syri

cujusdam« de Pherecyde intelligere voluerit, habebit

in novissimis illis Celsi verbis , quo se tueatur.

Quoniam autem semper dubia ac incerta ista manet

interpretatio, aliam licebit conjecturam proferre. Ne

que enim necesse est, ut omnium antiquissimum

pliilosophum Syrium a Martiano intellectum esse

eredamus. Erant e Neo-Platonicis plures, nimirum

et Porphyrius, et Jamblichus, ex haereticis Sa

turninus (Epiph. 1, 2, 25. p. 62 sequ. Petavii.

Mosheim hist.

§. 48), qui, quum putarent animam terrenis cor

Christiana ante Constant. Sec. 2.

poris sordibus impediri, quo minus altius evellere

tur (Cic. divin. I, 32. 49. 80. 87. Stob. eclog. H,

5, 38. p. 98 Heer. Jul. Firm. matli. I , 2. p. m.

8. Philostr. heroic. p. 638 Morell.) scilicet e Pla

tonis (Phaed. p. 68 et 67 Steph.) locis male intel

lectis, statuebant, crueiandum esse corpus, et ab

omnibus, quae materiem alere possent, abstinen

dum, quo tenuior et agilior anima redderetur ad

que adscensum in coelum aptior. Jamblichus sane

e Coele-Syria oriundus erat; et Porphyrius, sive

eum Bataneotem Judaeüm sive Tyrium Phoenicem,

quod vero similius est, dixeris, pariter Syrus ap

pellari potuit (Palaeogr. critic. III. §. 111. 470);

quapropter noii erat, quod Bruckero (II. p. 257)

illa regionum nomina scrupulum injicerent. Satur

ninus denique haud dubie Antiochensis fuit. Quod

quidem philosophorum placitum quum ad antiquis

simum expiationum et lustrationum usum proxime

accederet, plura eorum genera hic inseruit Martia

nus, quo pulchriorem fictioni suae colorem in

duceret.

Phasi] Qui docebat immortalitatem adiri non

posse nisi post mortem. Vulcan. — Patet hanc in

terpretationem non nisi ex ipsis Martiani verbis sum

tam esse: senem illum, cujus id placitum fuerit,

certe Vulcanius aeque ac nos ignoravit; nec video,

quo pacto verba Phasi et senis jungere potuerit,

nisi fortasse per contractionem Phasi pro Phasii

dictum esse acceperit. Manet tamen admodum ob

scurus hic Martiani locus, cui frustra etiam in eo

dicibus auxilium quaesivi, quippe qui cum editis

conveniant, nisi quod Hngianus codex post vocem

semis addat cujusdam , et Guelferbytanus, teste

Cortio, pro Charontis exhibeat 4cheromtis. Senex

autem ille quum nomine non appelletur, divinatione

indagandus est. Phasis igitur quum Medeam Col

chicam nobis in memoriam revocet, vide ne Pelias

intelligendus sit, quem a filiabus Medeae artibus

deceptis per spem ' reviviscendi interfectum et dis

cerptum esse constat, quo facto illae patris immor

talitatem Charontis manibus involutam mortis auspicio

consecrarunt. Quumque immortalitas, quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum incipiat;

gaudet Philologia, se eertiori et breviori via eam

adeptam esse. Verum enim vero omnia haec neu

tiquam eo consilio protuli, ut in eis acquiescere

debeant viri docti, sed ut meliorem potius, si qua

est, obscurissimi loci interpretationem suppeditent.

Charontis] Iidet haec Juvenalis (2, 180) ver

sibus :

Martiani Capellae lib. II. §. 145. I97

manibus imvolutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit. Interea con- 445 •

scendere jussa lecticam, quae in suggestu maximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

implendam alummum suum dilectum prae ceteris convocavit, quo innixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen eam sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Quippe consociato sibi quodam puero reni- 144

denti, qui nec voluptuariae Veneris filius erat, et tamen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur.

et Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

Nam posticam Epimelia 445

• Et pontum , et Stygio ranas in gurgite migras

Atque una transire vadum tot millia cymba

Neo pueri credunt, nisi qui nondum aere la

vamtur. a

(Conf. Orphei Argon. 1138).'

eonsessionis] In suggestu nimirum maximo. Neu

tiquam enim aliorum emendationem •conscensionis«

euro. Quae sequuntur satis demonstrant »conses

sionis laborem. «

Labor] De Philologiae laboribus multus quidem

est noster (§. 22. 57. 59. 124) ac probe eos lau

dat (conf. Lucian. in bis accus. 20. p. 78 Bip.):

sed hoc loco per prosopopoeiam eum inducit quem

IIesiodus (tlieog. 226) Eridis, Cicero (N. D. 5, 17)

Noctis et Erebi filium et deum dixit, quemque

firgilius (Aen. 6, 277) quasi malum daemonem

finxit. Cicero etiam, (Tusc. qu. 2, 18) et Plautus

(Curc. 2, 1, 4 et Pseud. 2, 5, 20) laborem con

ferunt cum dolore ex ambiguo Graecae vocis sensu.

voluptuariae] Haud dubie Platonem in mente

habebat Martianus (§. 88 not.). Appulejus (apol.

p. 412 Oud.) voluptariam illam aetévónuov Latine

vulgariam vertit, et noster •lascivire eam• (infra

§. 708) dicit.

4mor] Non ille quidem lascivus, de quo mox

(§. 148) Cupidinis nomine agit. Geminum enim

philosophi (Plat. symp. p. 180 Stepli.) finxerunt

Amorem (conf. Lucian. eneom. Demostli. 15. p. 143.

Bip. Widemann de propr. serm. p. 62. Gesner. ad

Orph. p. 7. Cuper. observ. 132), tresque adeo di

stinguit Appulejus (de dogm. Plat. 2. 510 p. 259

Oud.), quorum • unus sit divinus cuin incorrupta

mente, alter degeneris animi et corruptissimae vo

luptatis, tertius ex utroque mixtus mediocris ingenii

et cupidinis modicae. « IIoc loco de eo sermo est,

quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 sequ.

209). De formosis autem calonibus lecticam ferenti

bus vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

postica] Pro posticam in editis e Grotii manu

scripto correxi. Fugit liaec lectio et Walthardum,

et Goezium, quia non ad hunc, sed ad alium locum

(§. 66) Grotius eam prodiderat. Concinit cum Gro

tiano Darmstattensis codex.

Epimelia] Fictum mancipii nomen e Graeco

άπιμέλεια , diligentia. De altero, quod Agrypnia

dicitur, superiorem (§ 112) confer lo8um.

virginis] Wirgini apud Grotium correxi e codi

cibus Monacensibus (B. E. G), Vossiano (Arntz.

I98 Martiani Capellae lib. II. §. 448.

{146 nerabilis multitudo.

ut uterque sexus cum Philologia coelum posset ascendere.

conscendentem Musarum concinentium

mancipiis curiose universa perscrutans

147 ad culmina arcis aëriae comitatus ille cum virgine propinquabat.

Praecedit illico

pompa, et praedictarum comitum ve

Periergia vero aliis comitata pedisequis dotalibusque

atque interrogans sequebatur. Verum

Et ecce

advenire subito deorum Pronuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

mise. p. 210), Guelferbytano et Hugiauo; quamvis

dandi casus etiam defendi possit, si cum dilecta

eonjungatur.

maneipia] Lecticarii servi appellabantur, qui

lecticam portabant, quos quatuor numero noster

fingit; sed modo majorem, modo minorem fuisse

viri docti observarunt (Lips. in elect. l. c. Pignor.

de serv. p. 140. ed. 1615).

curiose] IIeguegyba: Quinetiliano (8, 5; p. 466

Obr.) »supervacua illa operositas est, quae vitiosa;

quemadmodum a diligenti curiosus, et a religione

superstitio distat. « Donatus (ap. Widem. de propr.

sermon. p. 63) •euriosi, inquit, pariter qnidem ac

studiosi cognoscendi cupidi sunt; verum illi ea quo

que, quae nihil ad se attinent, scire cupiunt. Adde

Gellium (11, 16). Exempla Wowerus (polymath.

10. p. 89) affert, seriptoresque Senecam, Sueto

nium, alios laudat, qui frivolas doctorum hominum

quaestiones jam riserant. Quarun omnium maxime

ridicularum a nostris theologis prolatarum exempla

alio in libro (vernacula lingua inseripto : Bilder

w. Schrift. II. §. 105. p. 167) attuli. Sed coronidis

loco juvabit de tali curioso pliilologo Juvenalis

liosce legere versus (7, 251);

» Ut legat historias , auctores moverit omnes

Tanquam ungues digitosque suos: ut forte rogatus

'Dum petit aut thermas, aut Phoebi balnea, dicat

Nulricem aenchisae, nomen patriamque novercae

148 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet eam

Mrehemorit dicat quot Acestes vixerit annos,

Quot Siculi Phrygibus vini domaverit urnas.«

Concordia] Quae Graecis Ouovola (Pausam.

8, 14, 6) dea, haec Romanis Concordia dieta di

vinis colebatur honoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. N. D. 2, 25. 5, 18. Plin. 2, 7, 8.

Ovid. fast. 1, 659. 5, 881. 6, 91. 657. Stat. silv.

1, 2, 240. Dict. Cret. H, 18 f. p. 16 Delph. P.

Victor arb. reg. 8. Calendar. mense Jan. Claudiam.

nupt. Honor. 205. in Ruf. H, 82. Augustin. de civ.

dei 5, 28. Arnob. 4. p. 127). Saepe etiam in la

pidum titnlis (Grut. 100, 6—10. 119. 519, 5. 6.

1017, 8), saepissime in numis reperitur (v. Rasche

in lex. I. 2. p. 757. suppl. I. p. 1898 sequ.). At

que infra (§. 751 f.) noster e numeris monadem

Concordiae a quibusdam tributam esse refert.

Fides] Dea Romanorum notissima (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarcli. Numa p. 70. Cic.

N. D. 2, 25. 51. 3, 18. 56. de leg. 2, 1 1. Virg.

Aen. H, 292. Catull. 50, 11. Juven. 1, 118. Victor'

urb. reg. 10. Augustin. -4, 20. Sil. 2, 480. 825.

842. 6, 468. Claudian. in Rufin. 1, 85 ; cons.

'Mall. 171), quam Clementiae sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 50) appellat. Saepe in lapidum ti

tulis (Grut. 99, 7. 8. 10) et in numis (Rasche lex.

num. 2. 1. p. 1042) laudatur.

Cupido] Qua ratione hunc ab Amore pudico

distinxerit, modo (ad §. 144) vidimus. Discrimcn

Martiani Capellae lib. II. §. 449; 99

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

in conspectum nubentis diva pervenit, atque, ut mos virginis erat, litavit

aromatis, deam talibus deprecabatur: Juno pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coeleste tribuerit, et nos a juvando Junonem, unde et Jovem

dicimus, nominemus; sive te Lucinam , quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncupari; nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

inter utrumque persequitur Maximus Tyrius (27, 4,

T. 2, p. 59 Reisk.).

utavit] Donatus (ap. Widem. de propriet. serm.

p. 210): »Sacrificare est veniam petere, litare vero

propitiare et votum impetrare.* Unde Plautus (in

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istuc unquam factum

est, tum me Jupiter faciat, ut semper sacruficem,

nec unquam litem. •

: aromatis] In editis erat aromatibus , quod cor

rexi e Reichenauensi ac Darmstattensi codicibus et

ex ipso etiam auctore, qui (§. 218) sextum easum

cum popularibus suis (Oudend. ad Appul. I. p. 540)

ut supra formavit.

a juvando] Cicero (N. D. 2, 26). Varro (le

L. L. 4. p. m. 22): »Quae ideo videtur a Latinis

Juno Lucina dicta, quod terram, ut physici dicunt,

juvat et lucet.« Adde Fulgentium (myth. 2, 5. p. 69

Munck.).

et Jovem] Praeter Ciceronem (l. e. 28) Varro

(L. L. 4, 58) »quia omnes juvat, et Gellius (8,

42): »Jovem Latini veteres a juvando appellavere.«

Adde Servium (ad Aen. H, 47) et Isidorum (etym.

8, 11, 34. p. 582 Arev.).

sive te] Ita Horatius (in carm. secul. 18);

»Sive tu Lucina probas vocari« cet.

et alio loco (in sat. 2, 6, 20);

~Matutine pater, seu Jane libentius audis.«

Ita Statius (Theb. 1, 717):

— — — »seu te roseum Titana vocari

Gentis Aeehaemeniae ritu, seu praestat Osiriw

Frugiferum, seu* cet.'

Quibuscum omnino comparandus Martiani popularis

(Appul. met. 6, p. 588 Oud.) in Psyches ad Jn

nonem et (| 1. p. 785. 762) in Lucii ad Isidem pre

cibus. Servius quoque (ad Aen. 1, 8): •Juno, inquit,

multa habet nomina«, et (ad Aen. IV) : •Jupiter

omnipotens, seu quo alio nomine appellari volueris•,

quo de more unum eundemque deum multis nomi

nibus invocandi conferre licet nostrum inferiori loco

(§. 192), Spanhemium (ad Callim. liymn. in Dian.

7. p. 129), Stanlejum (ad Aesch. Agam. 168; Pro

meth. 8, 210), Aristopli. in Plut. p. 111 ; et quae

ipse olim attuli (in palaeogr. cr. III. §. 114).

Lucinam] Notum lioc deae cognomen apud

omnes (v. not. sequ.) legiturque tam in lapidum ti

tulis (Grut. 24, 16. 690, 8. 1009, 12. 1010, 1),

quam in numis (Rasche lex. 2, 2. p. 4184), quo

quidem cognomine Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Aeoziæ (Artemidor. onei

rocrit. 2, 58. p. 128 Rigalt.).

quod lucem] Idem etymon a plerisque appro

batur (Paus. 7, 23, 8. Cic. N. D. 2, 27. Fest. v.

supercil. Tertull. de anima 57), licet alii a lueo

nomen deducant (Plin. 16, 44, 88) vel dubii sint

in eruenda ejus origine (Ovid. fast. 2, 449, 480.

6, 59. Catull. 34, 12. 16). Templum hujus deae

in quinta erat urbis regione (v. P. Vietor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lucetius, sic Juno

Lucetia dicitur; ut et Lucina, quod tamen nonnulli

At ubi 149

200) Martiani capellae lib. II. §. 149.

mihi poscero non mecesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducam et Domiducam, Unxiam , Cinxiam mortales

IDianae tribuunt. Gnor. — Utraque hoc cognomine

gaudet, siquidem docente Cicerone (N. D. 2, 27)

»Luna a lucendo eadem est Lucina; itaque, ut apud

Graecos Dianam, eamque Luciferam, sie apud

nostros Junonem Lucinam in pariendo invocant.•

Sed a nemine praeter nostrum, quod sciam; Lucetia

dicta est ; sicut Lucetii nomen Virgilius (Aen. 9,

$70) monente Servio semel tantum usurpavit, quam

quam hoc Salii jam canebant (adde Festum P. 207

Dac. et Gell. 8, 12).

nuncupari] Alii quidem eodiees, Britannicus;

Cantabrigiensis, Guelferbytanus et Vossianus (ap.

Arntz. p. 210) nuncupare; sed eodem redit sensus,

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi

ces vulgo quoque male Fluvioniam referunt, quod

Meursium vidisse, ut vidi, non invidi. Festus:

»Fluoniam Junonem mulieres eolebant, quod eam

sanguinis fluorem in conceptu retinere putabant.«

GaoT. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit

Fluinam ; auctoritate Festi apud Grotium malim

fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinns de civ. dei VII. 4. Anxtz. (misc. p. 210)

— Nihil ibi reperies. Ceterum non Festi, sed co

dicis auctoritate Grotius hoc nomem reposuit, pro

quo Tertullianus tamen (ad nation. 2, 11) Flu

viomam habet. Glossa in Darmstattensi codice in

serta eam interpretatur »deam fluoris. •

Februalem] Festus de Junone Februata loquens

ait: quam alii Februalem, Romani Februlim vo

eant. Meminit et Arnobius. Grot.— Arnobius no

mine Februalis non utitur, sed (5. p. 118) Febru

tis, pro quo alii Februlis reposnerunt (Herald. ad

Arn. p. 147). gpeßgovéræv tamen xoei deßgov

c%2£u Laurentius Lydus (p. 172 Roeth.) mensis Fe

bruarii praesidem appellat.

Februam] Februam forte felruatam. Gnor.—

Quasi non notissimum esset adjectivum febritus!

Sicut enim lustrationum potens deus Februus ap

pellabatur (Macrob. Saturn. 1, 15) et Pluto eodem

nomine audiebat (Isidor. etym. 8, 55, 4. p. 225.

Arev.); ita noster Junonem poterat dicere deam

Pebruam.

intemerata sexu] Vocem construxit cum sexto

casu ad amalogiam vocabuli integer. Intemerata

liic ad virginitatem spectat, quemadmodum Virgi.

lius (Aen. 11, 884) »Dianau cecinerat »virginitatis

amorem Intemerata colit.«

Iterducam] De his nominibus multa Augusti.

nns de civitate dei, Festus et alii. Gnor. — Iter

ducam etiam ex Vossiano malim. Vide Brisson.

de form. p. 49 (80). Interducam tamen praefert

Barth. ad Stat. IV. Theb. 824. p. 1158. Anrtz.

(mise. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tamen alteram leetionem adje

cit, quam e codicibus etiam Monacensibus (C. G),

Britannico, Reichenauensi, et Darmstattensi haud

sine causa recepi; quum proxime sequaturi »ut

eorum et itinera protegas.«

Domiducam] Addit »ut in optatas domos ducas.

Nomen, praeter Augustinum (7, 3), Tertullianns

etiam (ad nation. 2, 11) profert. Quid? quod deum

etiam Domiducum Augustinus (6, 9) memorat. •

Unxiam] Ab ungere, ut mox patebit. Idem

deae momen Arnobius bis profert (5. p. 118 et 7. '

p. 227).

Cinxiam] Valde discrepant in hujus nominis

lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensis,

Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciniam,

Cinthiam, Cynthiam habent. Unus Britannicus Cin

wiam suppeditavit, quod recepi, quia cum Festo

Martiani Capellae lib. II. §. 449. 20

puellae debent in nuptias convocare, ut earum et itinera protegas, et in

optatas domos ducas, et quum postes ungant, faustum omen affigas et cingulum

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protexeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes ; hic ego te Aëriam potius ab aëris regno mun

(p. 70 Dac.) et Arnobio (3. p. 118. 119) concinit.

Sed neutiquam contemnenda lectio Cynthia, quam

in codicibus Monacensibus (B. D) observavi, si

qnidem Cynthia Diana erat, quae saepe eum Ju

none confunditur, et 4v6u£évr eandem ob cau

sam appellabatur (Orph. hymn. 58, 8. Hesychius

pag. 812 ibique nota). Cinxia autem defenditur

e Martiano ipso, qui (§. 115) sponsam cingulo or

nari tradidit.

ungant] Apud Grotium, eosque qui hunc se

enti sunt, Walthardum et Goezium, legitur um

gent, quod futurum hoc loco nihili esse quilibet

perspicere potest. Equidem conjunctivi praesens e

eodice Cantabrigiensi recepi, quia hoc modo causa

exprimi videtur boni ominis. De hujus unctionis

usu conferre licet Lucretium (4, 1172), Plinium

(28, 9, 57), Arnobium (3. p. 118), et Isidorum

(etym. 9, 7, 12. p. 485 Arev.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Aen. 4, 488) habet (adde si tanti est,

palaeogr. meam erit. III. §. 57). De limine sertis

ornando noster supra (§. 1) egit.

Opigenam] Grotius Sotigenam, sed hae nota

aedita: »Lege 0pigenam. Festus: »Opigenam Ju

nonem matronae colebant,. quod eam opem in partu

laborantibus ferre credebant. « Nomen recte ponit,

sed non verat veriloquium; dicta enim Opigena a

matre Ope. In Arnobio quoque pro Ossipagina

Opigena legendum; quanquam Meursius noster Ops,

Opigena legat, quod vix probo.« Videtur Vossianus

codex, qui lianc lectionem, teste Arntzenio (misc.

p. 210), habet, a Grotio jam inspectus fuisse*

quod ad nomen autem attinet, Ovidius (fast. 6, 288)

etymon suppeditavit versu:

»Ex Ope Junonem memorant Cereremque ereatas

Semine Saturni : tertia J^esta fuit.•

in bello] Britannicus quidem codex inbecillo

exhibet; sed imbecilli profecto ista lectio est. Opi

genam precantur, quia bello opes quaeruntur.

Populonam] Ita libri omnes praeter Reiche

namensem, qui Poplonam exhibet. Populoniam alii

seribunt (Macrob. Saturnal. 5, 11. Augustin. de

civ. dei 6, 10. Arnob. 5. p. 118), sed eodem re

dit, quia semper a populo erit quasi popularis, quod

Martianum quoque voluisse addita vox plebes ostendit.

Curitimn] Quamvis de hujus cognominis origine

in prorsus diversas abeant sententias scriptores

(Cuperi observ. 2, 2. p. 188), ex additis tamen a

Martiano verbis » memorare debent bellantes • patet,

ad illud etymon eum respexisse , quo a curi, hasta,

Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plntarch.

qu. Rom. 86 p. 288. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

Sat. 4, 9. Müller in Etrusc. II. p. 48). Dionysio

etiam Halicarnassensi (2. p. 114 Sylb.) ea Hvgvtt«

audit; in lapidis denique titulo (Grut. 508, 1) hoc

cognomen Quiritis scribitur.

Aeriam] MS. Aeram, forte Heram. "HQav enim

àztó ro$ &£gog derivant pliilosoplii. Gnor.— MS.

Aeram offerunt, ut fortasse Heram legendum sit.

Phurnutus: j ígæ, $ rug 86tiv èrjg. Goez. —

Cave corrigas. Primum enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus ille et Vossianus (Arntz. mise.

p. 210) Aëram habent; reliqui rectius Aëriam.

26

9202 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

A$0

cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec aëria latitudo, atque atomis

perlucentes concurrentibus campi animantium gerant, quidve hic dicatur mu

minum subvolare. Non enim de humilitate aëris illius quaero, qui volucri

bus permeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decem sta

diorum altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

regi e$$atuoviac lectitans intellexeram conspicari. Hic Juno conscendentis pre

cibus non repugnans, eam secum in arces ducit aërias, atque exhinc multarum

Deinde ne Aera quidem legi potest Hera. Porro

plures deae cognomen Aeriae gerunt, ut Iris (Vir

gil. Aen. 9, 805), qüia in aëre est ; Minerva,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). » Aër

autem«, Cicero (N. D. 2, 26) inquit, »inter mare

et coelum Junonis nomine consecratur.« Sed vide

quae superius (§. 67. 74) a me sunt observata.

Sequentia quoque verba » ab aëris regno nuncupa

tam« et paulo post »aëria latitudo« nullam admit

tunt dubitationem, quin Aeriam legendum sit, mi

nime Aeram aut Heram. Denique optimus hujus

loci interpres consulendus Tertullianus, qui (adv.

Marciom. I , 15) »Junonem « ait »explicatam esse

aëream, secundum sonum Graeci vocabuli«, nimi

rum "HQa. Quibus omnibus perpensis satius duxi

vulgatam retinere lectionem.

quid haec] In Guelferbytanis teste Cortio le

gitur gemerant pro gerant , sed praestat vulgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

aëris illius] Pugnare inter se videntur veteres

in determinandis aetheris et aëris finibus, quin po

étae etiam minus accurate aetherem appellant, qui

non nisi aër est (Virgil. georg. 1, 406. 409), et

Ennius (ap. Varr. de L. L. 4, 37) Jovem &£goe, qui

aether proprie est. Sed verum facile perspicient, qui

duplicem utriusque conditionem spectaverint. Pri

mum enim proximum terrae aërem separat noster a

superiore, qui Junoni tribuitur (Cic. N. D. 2, 26.

Sallust. philos. 6. p. 2öö Gal. Macrob. Somn. Sc.

1, 17; Saturn. 5, 4. Alber. philos. 11. p. 314

Munck.); deinde aether aëre superior Jovi assig

natur (Cic. 1 , 18 et 2, 26. Virg. georg. 2, 528,

Macrob. l. c. Augustin. de civ. dei 4, 10); summus

vero Minervae (v. not. ad §. 39).

volucribus] Augustinus (de genesi contra Ma

nich. Op. M. p. 867): »0lympus mons excessit al

titudine sua totum istum aërem humidum in quo

aves volant. «

decem stiliorum] Ita et epigramma apud Plu

tarchum (in Paulo Aemil. p. 265) :

II27jgn uév δεκόόα 6toeóióv μίαν, αύτ&g

éft* oe8ti|

II£8Qov τετραπέόφ λειτόμεvov μεy&$eu.

et jam] Melius sic Basileensis codex, quam

at jam apud Grotium aliosque.

aeegi süöaiuovioec] Lege: regi οαιμόνων.

Grot. — Id Goezius in textum recepit, licet nullo

in codice legatur, nec quidquam mutari opus sit.

Philologia enim in coeli regiones ascendens et cir

cumspiciens reminiscitur eorum, quae saepe fregi

eóóauuoviæc, de felicitate vel lieatitudine illis regio

nibus propria legerat.

arces aërias] Has Junoni Ovidius (met. 15,

889) tribuit. Macrobius (Saturnal. 1 , 18) Junonem

aëris arbitram esse docet.

Martiani Capellae lib. II. §. 480. %05

diversitates edocet potestatum. Illi, inquit, quos ignitae substantiae flammmam

tisque suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

illi inquit] Hoe loco et ad ea quae sequuntur,

omnino Plutarchus (de orae. def. p. 418) comparan

dus, qui haec observat: »E Graecis Homerus vi

detur promiscue deorum ac geniorum nominibus uti,

ut diis aliquando et daemonum nomen imposuerit.

Hesiodus pure et distincte primus quatuor genera

praeditorum ratione exposuit: primum deos, deinde

genios, post heroes, denique homines; atque hinc di

stinctionis doctrinam iustituitintersemideos et heroes.«

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertenti sensum turbat.

Lego cum manuscripto »flammantisque.« Grot. —

Non igitur e coujectura Grotius hoc notaverat, sicut

Arntzenius (misc. p. 210) temere scribit; neque

erat quod Vonckius (sp. crit. p. 82) conjiceret,

reponendum esse id quod ante eum ita in codice

seriptum jam monstratum erat! Sed qnis finis esset

laboris, si omnem eriticorum socordiam notare vel

lemus! Ceterum codices tam Monacenses (B. C. D.

E. G) flammantisque exliibent, quam Basileensis,

I)armstattensis, et testibus Cortio et Arntzenio

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere] Darmstattensis » aetheris a non male,

ita ut eum » ambitu « conjungendum sit , et respi

eiat ad » extimi ambitus murum « , de quo infra

(§. 202); recte tam vulgatam retinebimus, quum

aether non tam formam et ambitum , quam mate

riam et elementum supremi circuli constituat (conf.

Aristot. de coelo lib. I et 2).

wsque solarem circulum] Ensebius (praep. evang.

4, 5, 5. p. 114) Graecorum theologiam exponens,

diis assignat coelum eum aethere ad Lunam, locum

deinde circa Lunam aëremque daemonibns, illum

denique , qui circa terram et subterraneus est,

animabus (conf. Stob. in ecl. 4, 25, A. p. 487.

1, 52, 41. p. 985. 1, 82, 61. p. 1077. 1085).

E Romanis primus Varro apud Augustinum (civit.

dei 7, 6) docuit »mundum dividi in duas partes,

coelum et terram : et coelum bifariam in aethera

et aëra ; terram vero in aquam et humum. E qui

bus summum esse sethera, secundum aëra, ter

tiam aquam, infimam terram. Quas omnes partes

quatuor animarum esse plenasy in aethere et aere

immortalium, in aqua et terra mortalium: a summo

autem circuitu coeli usque ad circulum Lunae ae

thereas animas esse astra ac stellas, easque coe

lestes deos non modo intelligi esse, sed etiam vi

deri. Inter Lunae vero gyrum et nimborum ac vem.

torum cacumina aëreas esse animas, sed eas animo,

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios. « IHaec Augustinus : quem si cum nostro com

paraveris, videbis hunc subtilius etiam tam aëris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristote

lis propius accedere sententiam. Quatuor enim sta

tuit partes. Primam aetherem usque ad Solem

(§. 180): secundam a Sole usque ad Lunam (§. 181);

tertiam a Luna in terram portionem superiorem

(§. 186): quartam denique a Luna in terram por

tionem inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam po

pularis (met. 6, p. 419. *0. p. 759 Oud.) hoe verbo

usus est.

nec admodum] De hac re quid disputatum sit

supra (§. 32) exposuimus.

96 *

9204 Martiani Capellae lib. II. §. 180.

15I

eos mortalium curarum vota sollicitant, árræ$eicque perhibentur.

regnare certissimum est.

Illic Jovem

At intra Solis meatum usque lumarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tamen vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur.

drta8etg] Sensus est: deos ejusmodi curis,

quibus homines crucientur, liberos esse. Arræ$r}c

enim expers est cupiditatum et ab omni animi per

turbatione liber. Plato (Pliileb. p. 55. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si quis deos vel gaudere

vel contristari credat. Quocum apprime convenit

sagaeissimus ille Epicureus (Lucret. I, 87) versibus;

• Omnis enim per se divùm matura necesse 'st

Inmortali aevo summa cum pace fruatur,

Semota ab nostris rebus , sejunctaque longe ;

Nam privata dolore omni, privata periclis ,

Ipsa suis pollens opibus , nihil indiga nostri

Nec bene promeritis capitur , mec tangitur ira. «

(add. 2, 1092. 8, 85. 175. 6, 57). Ita et So

crates (ap. Xenoph. in memorab. 1, 6, 10) »nulla

re indigere divinum esse« dixerat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist. 7, 12), quem Epicureum fa

ctum miratur, scribit: »Quomodo autem tibi pla

cebit, Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovem

iratum esse nemini posse?« Epicurum enim dixisse,

alio loco (in Pison. 28) ait, » deos neque propitios

euiquam esse neque iratos«, sed »beatos potius, nee

habere negotii quidquam, nec exliibere alteri« (de N.

D. 1, 17). Adde Diog. Laert. (10, 77. p. 654 et

H0, 159 p. 66i Meib.), Lactantium (de ira dei 4),

Senecam (de benef. 4, 4), Horatium (sat. H, 8. 101),

Appulejum (de deo Socr. p. 124. 150. 152. Oud.).

intra Solis meatum] Quae de diis memorat, ex

posuit Lipsius Physiol. Stoic. lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codicem Vossianum male apud

Capellam exhibere » infra Solis meatuum. « Aaxtz.

(niise. p. 211). — Infra pro intra codices Mona

Haec haruspicio exta fissiculant admo

censes (C et G) Bongarsii, Hugii, Musei Britan

nici, Cantabrigiensis et Guelferbytanus habent.

beatitatis] Beatitudinis Hugianus, Dresdensis et

Monacenses (B. C. E. G): sed utroque Cicero utitur.

supparis] Id est inferioris vel minoris. Vulcan.

— Explicandum potius »prope paris. « Hoe enim

sensu non Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero etiam (Brut. 7) hac voce usus est.

potentiae] Darmstattensis codex substantiae.

vaticinia] Post Platonem, qui (in symp. p. 202;

Epinom. p. 988 Steph.) generaliter agit de daemo

num interpretandi munere, Diogenes Laertius (8,

52. p. 814 Meib.) e Pythagoreis docet »totum aé

rem plenum esse animarum, easque et daemones

et heroes existimari; ab his hominibus immitti so

mnia signaque tam morbi quam bonae valitudinis.

— Ad eos etiam referri lustrationes vel expiatio

nes, divinationem omnis generis, vaticinia et ce

tera hujus generis.« De provinciis singulorum dae

monum in eis producendis vide Appulejum (de deo

Socratis p. 154 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra de fissiculatione

dixi, et confer hunc locum eum eo qui est in

libro Apuleji de deo Socratis, ubi pleraque eadem

reperias. Grot. — Goezius nonnulla ex Appuleji

loco (Op. II. p. 432 sequ. Oud.) inseruit, de quo

pluribus olim (in palaeogr. mea III. §. 92 sequ.) dis

putavi. Sed potius ad fontem , unde sua Appule

jus hausit, accedere interpretes debebant. Nobilis

simus enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi docet » omnem daemonum naturam esse

mediam inter mortales deosque. In medio consti

Martiani Capellae lib. II. §. 481. 208

mentia quacdam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumque enim quaerentes admonent, vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaria movitate.

qaique deserviunt,

Sed quoniam unicuique superiorum deorum singuli

ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius admovetur, quem

tnta hac totum compleri connectique. Per hanc va

ticinium omne procedere, sacerdotumque diligen

tiam circa sacrificia expiationesque et incantationes

et divinationem omnem atque magicam. « Huic loco

adde alium (in Epinom. p. 984 Steph.) quo » dae

mones« ait »in media regione aëris, interpretationis

gratia, esse collocatos « et paulo post (p. 988):

• Dii summi et daemones, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt; medii enim , qui animati sunt, tum

ad terram, tum ad coelum levi motu feruntur« ;

ut omittam quae hoc etiam loco de somniis et va

ticiniis repetiit. Plura infra (ad §. 184).

filminis] Sed Jovem ipsum hoc pacto omina

nisisse fingunt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

3, 569);

» Ter tonuit sine mube deus, tria fulgura misit« ;

sed pliilosophi etiam (Sen. nat. quaest. 2, 52. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendere statuerunt,

quos jure ridet Seneea (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaria] Recte; non » ostentatoria « , ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adje

etivum illud usurpat et Macrobius (Sat. 2, 16; 5,

7) pro • ostenti vim habente, vel docente.« Ad to

tum locum conferenda haec Ciceronis (N. D. 2, 5)

verba sunt: »Praedictiones vero et praesensiones

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi homi

nibus ea quae sint, ostendi, monstrari, portendi,

praedici? ex quo illa ostenta, monstra , portenta,

prodigia.«

novitate] Ansam iterum Cicero praebuit, qui

(div. 2, 22) de iisdem ostentis: »causarum enim

ignorantia in re nova mirationem facit. a Cornelius

Fronto (II. p. 468 Maj.): «In ostento raritas ad

mirationem facit.« Appulejus (de deo Socrat. p.

129 Oud.) : «Raritas conciliat ipsa rebus admi

rationem. a

generalis] Quum vario sensu vox Genius ac

cipi possit (Vives ad Augustin. de civ. dei 7, 15);

haud equidem determinare ausim, quis generalis

ille sit. Poterit tamen credi is, quem Augustinus

(7, 16) partem universi dixit (conf. supra §. 49).

Poterit et Fortuna intelligi, quam qui caecam et

arbitrariam esse negarunt, δαίμovæ , Genium, ap

pellarunt. Jambliclius (ap. Stob. in eclog. p. 402);

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Dae

monem. Si enim altior rerum ordo causa eventuum,

Dens a mobis vocatur (qnemadmodum Martianns

§. 180 » eausarum latentium arcana); si naturales

causae, Daemon.«

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 280) numerantur ter decies mille :

Toig y&Q ujguoi &i6tv éaei z8ov rrov%v8o

zeigm

'49&voetov Zrjvöc póáczec 9vrtçòv évógá

3t'COnv. - **

Quibuscum confer ejusdem poëtae superiores ver

sus (121), Platonemque (in Tinm. p. 40 Steph. in

Theag. p. 128. de R. P. 8. p. 468), Menandrum

(in Stob. eclog. H, 6, 4. p. 168 IMeer) et Sextum

Empiricum (9, 86. p. 871 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 15) Genium dicit esse » unius

cujusque animum rationalem « quibus ad Socratis

152

9206 Martiani Capellae lib. II. §. 182.

etiam Praestitem, quod praesit gerundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio

dependit obsequium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

genitus fuerit, mox eidem copulatur. Hic tutelator fidissimusque germanus

animos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

Genium respexisse videtur. Ulterius deinde philo

sophando progressns est Seneca (de quo v. not.

ad §. 185). Loeum inter Lunam terramque inter

jeetum Plutarchus etiam (de orac. defect. p. 416)

Geniis assignat: quos plures esse quam homines

Plinius (2, 7) refert.

Praestitem] Praestes, nQo6tdtnc, rrgöwazog.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

aat, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

quod aedibus praestarent. Stephax. (ad Saxon. p.

34 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

eognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 8),

et in lapidum etiam titulis (Grut. 22, 1. 1068, 2)

illo nomine honoratur (v. et infra §. 164 Manium

praestites).

gerundis omnibus] E Festo, qui (p. H61 Dac.);

~Genium appellabant deum, qui vim obtineret re

runv omnium gerendarum.« Licet dubium videri

possit, num vera Festi verba nunc legantur. Quid

enim illa cum Genio commune habent? Verior vi

detur seriptio Varronis (ap. Augustin. de civ. dei

7, 15) : Gcnius deus, » qui praepositus est ac vim

habet omnium rerum gignendarum. a Atque ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 391 Arev.) etiam legit.

populi Gemio] Itomani populi hie Genius cele

bratur non modo in numis (Montf. ant. expl. I.

p.518. Spanh. num. I. p. 147. Rasche II. 1. p. 1564)

et iuscriptionibus (Grut. 8, 3. 1006, 5); sed etiam

templi, ubi colebatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. 80, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publicus appel

latur (Ammian. Marc. 20, 8. p. 267. 92, 11.

p. 353. 25, 1. p. 381. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelect. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in editis Rei.

chemauensis, Basileensis, Darmstattensis, Canta

brigiensis, Britannicus, Bongarsiique codex.

gubernatori] Affert Montfaueonius ( antiqu. I.

P. 518) inseriptiones Genio gubernatori, et Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gu

bernaculo significari alio monstravi loeo (palaeogr.

crit. I. §. 698— 697).

genitus] In hoc vocis etymo a gignendo duetae

plerique conveniunt (Fest. v. Genium p. 161 Dae.

Censorin. de die nat. 5. Appulejus de deo soerat.

P. 481 Oud. Isidor. etym. 8, 11, 88. p. 591 Are,.

Conf. Müller. Etrusc. IL p. 80 m. 24).

omnium] Legendum fortassis hominum, pro

omnium. Nam de Geniis sermo est. Sesrus (in

Gurlitt. anim. 4. p. 0). — Profecto non opus cor

rectione erat, siquidem Susius facile supplere po

terat hominum. Sed melius etiam Martianus scripsit

omnium , quia non hominibus tantum, sed diis

etiam sui erant Genii (§. 85. 92), quin et rebus

(Porphyr. de abstin. 2, 58. p. 472 Rlioer.).

cogitationum] Seneca (epist. 41. op. p. 455 Lips.)

quam nostri theologi conseientiam dicunt, intelligit

seribens: »Sacer intra nos spiritus sedet malorum

bonorumque nostrorum observator et custos.« Plan

tus (Rud. proleg.) Arcturum finxit hominum facta,

mores , pietatem , et fidem pariter ac perjuria

Jovi denuntiantem. Lucianus (Necyom. 44. T. Im,

Martiani Capellae lib. II. §. 484. 907

annuntiat potestati, etiam Angelus poterit nuncupari. Hos omnes Graeci οαΙ. 154

uovoec dicunt, ätö toö öaffluovac eàvat: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nec tamen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutu.

Hic ergo Lares, hic post membrorum nexum degunt animae puriores, quae

p. 18 Bip.) ipsas corporum umbras apud inferos

aecusare liomines refert, quippe quae» utpote eo

rum semper comites, omni fide dignae sint. Pinda

rum nempe (Ol. 9, 107) vel Platonem (Phaed.

p. 407. Phaedr. p. 249 Steph.) ante oeulos habuit,

eujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus

(de deo Socr. p. 188 Oud.): »Plato autumat sin

gulis hominibus in vita agenda testes et custodes

singulos additos, qui nemini conspicui semper ad

sint arbitri omnium non modo actorum , sed etiam

eogitatorum. At ubi vita edita remeandum sit, eum

dem illum, qui nobis praeditus fuerit, raptare illico

et trahere ad judicem atque illic in causa dicunda

assistere: si qua commentiatur redarguere; si qua

vera dicat, asseverare: prorsus illius testiumonio ferri

sententiam. •

Angelus] Cave credas hoc nomine, quo nuntius

significatur, non nisi Christianos scriptores usos

esse. Usus est e Romanis jam Labeo, e Graecis

Aristides (or. ciç 'A9nvoev) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ap. Lactant. H, 7). Por

pliyrius quoque (de abstin. 2, 58. p. 175 Rhoer.

Isagog. ad Aristotelem 5) huc referri potest, öuxy

y822ovtac inter deos et homines memorans. Sed

eadem, quae Martianus, ante eum jam Plutarclius

(de orac. def. p. 417) scripserat. Pariter Pliilo Ju

daeus (de somniis Op. p. 886): »Sunt quaedam

purissimae optimaeque, quae altius diviniusque sa

piunt, aspernatae terrestria, uministrae omnipoten

tis, tanquam magni regis aures et oculi videntes

audientesque omnia. Has Genios pliilosophi, Aenge

los sacrae literae vocant (ö öë iegóc 2öyog dyyé

2ovg 8ia8e xoe^eiv) nomine aptissimo : sunt enium

internuntiae, patris mandata perferentes ad filios

et ad illum vieissim preces filiorum. • Confer Ho

meri liymnum in Mercurium (569), et Orpliicum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Reisk.),

Origenem (e. Cels.), Plinium Secundum (paneg. 52,

5. p. 687 Cellar.), ac si lubet quae alibi (in pa

laeogr. crit. III. §. 92. 95) de illis nuntiis ex

posui.

&aeâ to$] Vulgaris haec etymologia est (Plato

in Cratyl. p. 598 Stepli. Isidor. etym. 8, 11, 15.

p. 378 Arev.) a qua differt illa Lennepii (in etym.).

Medioximos] Quasi medios proximos inter deos

et homines discurrentes. Vulcax. — Appulejus

(dogm. Plat. p. 204 Oud.) » esse medioxumos~

ait, » qui sui ratione et loeo et potestate diis sum

mis sint minores, hominum natura majores.«

conspicis] Pro conspicitis in editis non Grotia

nus tantum codex, sed Reichenauensis, etiam Basi

leensis, et Darmstattensis habent.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Stepli.) dae

mones ait, quamvis prope mos sint, conspici ta

men non posse.

Lares] Manes intelligit iIIos, quos infra (§. 162),

si vitae prioris adjuti fuerint honestate, dicit ioe

Lares domorum urbiumque verti.

post membrorum nexum] Intellige: solntum, sive:

»post animas a membrorum nexu solutas.* Non

poenitebit eontulisse haee Graeca Maximi Tyrii

(18, 6. T. I. p. 278 Reisk.): Ȏreu$&v &$ &no

H55

208" Martiani Capellae lib. II. §. 18$.

4186

plerumque, si meritorum excellentia subvehantur, etiam circulum Solis ae

flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram, quid

»&um t& veígæ toevti, •ai tò rrv&éuoe, •ai.

t& àÀÀa t& è6rreo x«%óuæ, é§ öv ràçc

rtgo6égu6to tij vbvzij tò 6öuoe , tò u$v

εροάρm xoei xoet& 8v8o% qjxeto, aétí ôé

$p' εαντης έκνήθαμένη 6vv8zsv re aërijv xai

£6όνται. «

degunt] Operae pretium erit hic e Dionysio

Halicarnassensi (8. p. 522 Sylb.) matris ad Marcium

filium haec inserere verba : »Si quis locus est,

qui humanas animas a corpore solutas recipiat,

meam non subterraneus caliginosusque capiet —

nec eampi, quos Lethaeos nominant; sed sublimis

et purus aether, in quo ajunt diis genitos fortuna

tam et beatam vitam degere.« (Confer ap. Diog.

Laert. 5, 44 p. 189 Meib. epigr. in Platonem et

nostrum infra §. 211).

esse (ap. Cic. divin. 1, 28) legimus, animum, quum

e corpore egrediatur, domum revertere. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam »vigere et vivere animum post

Sed ipsi Aristoteli visum

mortem, quum corpore excesserit« docet; et (Tusc. 1,

11) •posse animos, quum e corporibus excesserint,

in eoelum quasi in domicilium suum pervenire. u

Alium Ciceronis (de consolatione) locnm Lactan

tius (5, 19) affert, ubi ille •castos animos« ait

»levi quodam et facili lapsu ad deos, id est, ad

naturam sibi similem, pervolarc. « Conferendus prae

terea nobilissimus Ciceronis (de amic. 4) locus, cui

adde Senecam, qui (ep. 79. p. 855 Lips.) animo

gratulatnr, » quum emissus his tenebris et redditus

eoelo suo fuerit, quum receperit locum quem occu

pavit sorte nascendi. Sursum voeant illum initia

sua.« Unde etiam (ep. 86. p. 888) Scipionis Afri

sani • animum in coelum , ex quo erat, rediisse «

persuasum habebat, et pluribus locis (ep. 92 et

1203 consol. ad Helv. e. 6.) praecepta eadem repetit,

quae ei cum Platonicorum tjj eic td: 6a5puara

xa966q) et àvóóq» communia erant. E poëtis eom

ferendus inprimis Virgilius (georg. 1 , 226).

quae plerumque] Successive enim dignitatis gra

Sextns

Empiricus (9, H adv. phys. 71 sequ. p. 868 Fabric.)

»animas, inquit, ne suspicari quidem licet quod

dibus animas ascendere docebant veteres.

deorsum ferantur. Nam quum sint subtiles, et nom

minus fgneae, quam aereae, sua levitate magis

feruntur in loea superiora. — Quum itaque extra

Solis tabernaculum positae fuerint, habitant locum

qui est sub Luna, et hinc propter puritatem aëris

accipiunt majus tempus ad permanendum: et utun

tur alimento convenienti, nempe exhalatione ex

terra ut cetera astra; nec liabent in iis locis quod

eas sit dissoluturum. Si crgo permanent animse,

fiunt ejusdem naturae cum daemonibus. « Haud ali

ter Julius Firmicus (mathes. 1, 5 p. 7 ed. 1853)

scribit: »Quis dubitat quod per stellas terrenis

corporibus divinus ille animus necessitate cujusdam

legis infunditur, cui descensus per orbem Solis

tribuitur; per orbem enim Lnnae praeparatur ascen

sus.« Pariter Manes et Manichaei animas primum

in Luna per aquam, deinde in Sole per ignem

purgari docebant (Mosh. hist. Chr. ante Const. see.

5. §. 49 not. 5. p. 862. ibique Augustin. haer.

c. 46).

a lunari circulo] Plutarchus (de fac. in Luna

p. 943): »Omnis anima, ubi primum e corpore

exiit, fati lege ad tempus vagatur ea in regione quae

terram et Lunam interjacet.« Macrobius (somn. Scip.

1 , 11): »Immutabilem quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaris exor

aium ; mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixerunt: et vivere animas dum in immutabili parte

Martiani Capellae lib. II. §. 186. 209

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunari

interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos ju$$ovc dicunt, quosque Latine Semones aut Semideos convenit me

IIOI8T€. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

. effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex sempiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo

eonsistant; mori autem quum ad partem ceciderint

permutationis capacem: atque ideo inter Lunam

terrasque locum mortis et inferorum vocari, ipsam

que Lunam vitae esse mortisque $$$ ani

mas inde in terram fluentes mori, inde ad supera

meantes in vitam reverti, non immerito existima

tum est. A Luna enim deorsum natura incipit ca

ducorum.« (Conf. palaeogr. crit. IV. §. 759 et Ocel

lum Lucannm de univ. natura p. 816. 829 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium e Chaldae

orum placitis dispertit Psellus (ad Chald. orae. ap.

Gallaeum in app. p. 91): • animam currieulo vitae

humanae finito ad regionem , quae supra Lunam

est, redire, eique sorte assignari locum undique

luminosum. Nam qui subter Lunam locus, eum

wndique tenebricosum esse: lunarem vero alternatim

lucidum et obscurum. — Graecorum contra doctri

nam animam facere interitus nesciam eamque us

que ad elementa sub Luna sita extollere. •

Semideos] Vide de iis Ovidium (met. 1, 192.

44, 875; her. 4, 49; in Ib. 80), Statium (Theb.

3, 518. 5, 575. 6, 111. 9, 576. Ach. 1, 71.

2, 565), Rutilium (H, 568), Faliscum (cyneg.

65), Servium (ad Aen. 1, 196), Ausonium (Id.

44, 21). Pro ωμι$$ovc infra (§. 160) Latinis

literis liemitheos scripsit regionemque aliam indicavit,

in qua versentur. Confer Hesiodum (op. 189), Dio

dorum (4, 88) et Lycophronem (811). Inprimis

autem hi Lucani (9, 6) versus memorandi:

•Quodque patet terras inter Lunaeque meatus

Semidei Manes habitant, quos ignea virtus

Innocuos vita patientes aetheris imi

Fecit et aeternos animam collegit in orbes.«

De Semonibus locus classicus est apud Fulgentium

(in serm. ant. p. 172 Munck.).

mundi commoda] Apud Aegyptios Strabo (l.

p. 24 Casaub.) tradit divinis honoribus cultos esse

eos, qui aliquid utile excogitassent, et (17. p. 822)

ab Aethiopibus deum haberi eum qui benefecerit.

E Graecis Persaeus, Zenonis auditor, eos esse

dixit habitos deos, a quibus magna utilitas ad

vitae cultum esset inventa (Cic. N. D. 1, 18 et 42).

Ex hominibus enim deos faetos, unde Dionysius

Halicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarclius (in

plac. pliilos. H, G. p. 880) » semideorum« ajunt

» animas, relictis corporibus, in coelos ascendisse

— Herculis, Aesculapii , Castorum, IIelenae,

Panos et aliorum innumerorum. « Quibus mox pln

res addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§. 62)

et (§. 94) Jovis quoque hac de re decretum.

his animus] Quae uneis inclusa sunt, Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Scip. H , 14) debentur, ne

que reperiuntur in codicibus Basileensi, Darmstat

tensi, et Dresdensi. Intrusa ea esse e glossa ali

qua eo magis videntur, quo certius male se habe

went commata sese exeipientia »lii animas « et »bis

animus.« Ceterum nota est differentia inter animum

et animam. Ille est quo sapimus, haec qua vivimus,

ut ait Nonius (de differ. verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplis, quae in medium profert, ad

927

910 Martiani Capellae lib. II. §. 187.

fidem fecere coelestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis

dere poterat illud Romuli (Dion. Halicarn. 2. p. 119

Sylb.). Alios etiam, qui cum prodigiis nati, recen

suerat Apollinaris Sidonius (carm. 2, 108 sequ.

p. 292 Sirm.).

fidem fecere] Et statim subjungit Herculis exem

plum, ita ut verba illa habuisse videatur a Clau

diano (seu quis alius sit poëta) qui laudes Her

culis canens hunc sic alloquitur (18. p. 396 Bip.):

~Fecisti de patre fidem. «

geminatae noctis] Seneca: »Roscidae noctis ge

minavit loras « de eadem Herculis genitura. Gror.

— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse no

ctem scribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lucian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. ev. 2,

2, 2. p. 84. Orph. Argon. 118), unde tgue6rrégov

£ovroç nomine insignitur a Lycophrone (35) et

d:2e8txaxoc tgt6827, voc appellatur a Pallada (anth.

Gr. H, 58, 9, 5. p. 168 Bosch.): sed Romanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

18, 28). Et quamquam verbum geminare etiam

multiplicare significare poterit, id quod e voce ter

geminus sive trigeminus patet , sintque praeterea

qui numerum non definiant (Plaut. Amph. prol. 115.

116; adde tamen 188. Senec. Agam. 816. Ovid.

Heroid. 9, 9); aliis tamen locis, ut illo a Grotio

laudato (Sen. Agam. 808) numerum expresserunt,

ut Ovidius (amor. 1, 45. 48);

»Ipse deùm genitor , ne te tam saepe videret,

Commisit moctes in sua vota duas a

(conf. Senee. de brev. vit. 16. p. 228 Lips. Hie

ronym. alios). Servius contra (ad Aen. 8, 103)

cum Graecis facit : atque Arnobius (4. p. 148) et

Clemens (protrept. p. 20) tribus non contenti vel

novem fingunt.

Tages] Cicero: »Tages quidam dicitur in agro

Tarquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altius

esset impressus, exstitisse repente et eum affatus esse

qui arabat. Is autem Tages, ut in libris est Etrus

corum, puerili specie dicitur visus, sed senili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuis

set bubulcus, clamoremque majorem cum admira

tione edidisset, concursum esse factum, totam

que brevi tempore Etruriam convenisse : tum illum

plura laetum multis audientibus, qui omnia ejns

verba exceperint literisque mandaverint. Omnem

autem orationem fuisse eam, qua Haruspicinae dis

ciplinâ contineretur. « Ovidius;

»Haud aliter stupuit , quam quum Tyrrhenus

arator

Fatalem glebam motis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Sumere mox hominis terraeque amittere for.

mamn ,

Oraque veniuris aperire recentia fatis.

Indigenae dixere Tagem: qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Citat Planciades libros ejus Haruspicinae nomine

inscriptos. Sed et Servius. Quoniam autem vocem

sypnum hic mendosam esse,' et ex grammatica huc

translatam, idque manifestis MS. libri indiciis liquet,

ex locis liic laudatis lubens legerim: et ritum sta

tim genti, haruspicinamque monstravit, vel si ma

vis haruspiciumque. Et sane alterutrum fuerit,

quod vel ex intervallo, quod in MS. est, verum

esse colligo. Gnor. — Lacunam in MS. suo testa

tur fuisse Grotius. Nos priscum codicem posside

mus qui ab hac scriptura nec unguem latum rece

dit. Quid vero illud sypnum sit doceri cupimus.

Legendum arbitror »et ritum statim genti inspi

ciumque monstravit. * Inspieium solemnis in sacri

Martiani Capellae lib. II. §. 457. 21A

emicuit et ritum statim gentis sypnumque monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimento lanitio, ac sitientibus undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertullianus lib. I. in Marcionem: »Di

vum posse videri Extorum inspiciis, resque ex

spectare futuras. • BAntm. (in advers. p. 1258) —

Vid. de Tagete Cicero de divin. 2, 23 et Ovid.

metamorph. 1. XV. 888 (I. 885). Servius ad Aen.

VIII, 398 et Scholiastes Statii ad IIII. Theb.

516 (?) Tagetem inter scriptores artis aruspicinae

numerant, cum quibus etiam plane consentiunt Ful

gentius et Isidorus. Goez.— Addere poterat Festum

(p. 857 Dac.), Ammianum (21 pr. p. 195 Lind.),

Censorinum (de die natal. 4 f.), Statium (silv. 8,

2, 1), Lucannm (1, 657), Columellam (10, 548),

aliosque. Sed magis solliciti sumus de vocis syp

num interpretatione. Glossa quidem esse dicit » op

pidum Hispaniae, quod infra dicatur Sippone « ,

sed facile perspicitur scholiastem prorsus nihil hic

intellexisse multumque sudasse, ut istam saltem

daret interpretationem. Variantes igitur in codicibus

lectiones perlustravi. Sed in Monacensibus nihil re

peri, nisi quod in nonnullis I, in pluribus Y in voce

illa erat. Neque ex Anglicis aliquid accepi memo

ratu dignum. In Dresdensi quidem substituitur sup

plicium ; sed e judicum numero Tagetem fuisse

nemo audierit. Quod autem in Guelferbytano Cor

tius pro sypnumque legit exitumque , initio quidem

mihi arrisit, comparatis nimirum hisce Censorini

(17, 6) verbis: »Quare in Tuscis liistoriis, quae

octavo eorum seculo scripta sunt, ut Varro testa

tur, et quot numero secula ei genti data sint et

transactorum singula quanta fuerint, quibusve osten

tis eorum exitus designati sint, continetur.« Verum

tamen neque in hac acquievi explicatione. Post

quam enim videram eandem vocem sypnum, iis

demque literis scriptam infra (§. 284) a nostro re

peti, statim mihi persuasi, hanc unice veram esse

lectionem, neque culpandum Martianum de ea in

antiquissimis ritibus recensendis adhibita, sed nos

met ipsos in illius vocis ignoratione reprehenden

dos esse. Docuerat enim jam Gellius (15, 9.

p. 148 Conr.) »Romanos pro Graeco δπvoç pri

mum dixisse sypnus, e quo sensim enatum som

mus.« Liquet igitur vaticinia per somnia, de qui

bus noster paulo ante (§. 181) egerat, intelligenda

esse, additumque verbum monstravit eminentiori

sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mül

lerum quoque (Etrusc. II. p. 28 n. 16) persuasum ha

beo, si alterum Martiani locum et Gellium inspexis

set, non haruspicium substituturum fuisse.

Ammon] Duas hic fabulas de Jove tangit, qua

rum una ab Herodoto lib. II. refertur, quae narrat

Jovem Herculi apparuisse in pelle arietina : altera

notior, qua refertur Hammonem sitientem Libe

rum, quum exercitum per Africam duceret, ad

fontem deduxisse. Gnor. — Vide Herodotum (4,

181), Pausaniam (8, 52, 1), Macrobium (Sat.

1, 21), et Staverenuim (ad mythograph. pag. 985.

987. 960). Frequens ejus cognomen » corniger

Ammon« (Lucanus 5, 292. Silius 5, 10. 14,

872. Claudian. 4 Cons. Honor. 145. Ovid. niet. 5,

17. 18, 309) ejusque cum cornibus picta imago

(Pal. erit. IV. §. 600).

vestimento lanitio] Linitium scribendum arbitra.

mur. Ammonis enim mysteria non lanam, sed Ii

num vestitui quaerebant. Silius Italicus libro III.

Punicorum (v. 24):

— — — •velantur eorpora lino. • -

Bantil. (advers. p. 1238). — Sed errat vir doctus;

primum enim non de Ammonis sacerdotibus illioe

sermo est, sed de Herculis Gaditani, quod Dra

kenborcb (ad Sil. Italic. p. 128) jau auiinadvertit:

97 *

912 Martiani Capellae lib. II. §. 158.

M58 Quid loquar eos, qui primi mortalibus usum rerum majoraque commoda

praestiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios hau

stum vini usumque comperiens; frumentum Isis in Aegypto, Triptolemus

deinde, etiam si (ex Herodoti 2, 81 loco) demus

non nisi lineis vestimentis in mysteriis Ammonis

locum fuisse, satis tamen notus est latior vocis

lanae usus, adeo ut serica etiam lanitia dicantur

(Plin. 6, 17, 20), omnisque nendi texendique ars

.hoc vocabulo contineatur; postremo non de vestitu

in mysteriis, sed de pelle arietina noster loquitur,

qua tectus Ammon apparuerit. Profecto igitur non

erat, quod inusitatum verbum linitium criticus ille

Martiano obtruderet. Quod reliquum est, Cortius qui

dem in Guelferbytano legit vestimentum pro vesti

mento et sic etiam in Darmstattensi legitur; sed

vulgaris praeferenda lectio est.

qui primi] Lactantius (1, 18): • Artes quoque

suis inventoribus immortalitatem peperisse dicuntur,

ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. « Adde

Oppianum (in piscat. 2, 18 sequ.) et Lucretium

(8. 15);

»Confer enim divina aliorum antiqua reperta,

Namque Ceres fertur fruges, Liberque liquoris

Witigeni laticem mortalibus instituisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solemni errore!

Mrxcr. (ad Fulgent. p. 90 a). — Niliil muto. Ar

nobius (8. p. 176) Bacclium appellat » Nysium et

Semeleium Liberum. « Ipse Cicero (pro Flacco 28),

si plurimorum eodicum lectionem spectaveris, no

mina »Evium, Nysium, Bacchum, Liberum « jungit.

Et profecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove et Nysa compositum (Dio

dor. 4, 2; alii), non possunt Dionysum scribere.

A Nysa enim gentile est Nysius , possessivum Ny

seìis sive Nysaeus (Steph. Byz. p. 500), nunquam

Nysus. Sed qui sola consuetudine ducti rationes

non exquirunt, illico clamant et errorem se repe

risse gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut magis

usitatum, scribo; sed eos ctiam defendo, qui Dio

nysium praeferunt.

Osiris] Eundem enim hunc fuisse quem Graeci

Romanique Dionysum et Bacchum appellarint,

multis jam demonstravi (in Pal. crit. III. §. 468.

IV. §. 641. 645. 646. Add. Auson. epigr. 29 et

50). Sed ipsi etiam Osiridi hederae inventionem

tribuerunt scriptores tam Graeci (Diodor. 1, 17)

quam Latini (Tibull. 1, 7, 55). Heyne (ad Apol

lodor. 5, 8. p. 871) de Dionyso : » primam notio

nem • , inquit, » ei fuisse symbolicam et ex oriente

profectam nemo dubitet; satis quoque constat na

turam ejus vim generandi ab initio fuisse declara

tam notione in personam seu deum conversa. «

frumentum Isis] Isis Aegyptios terram colere

docuit (Diodor. H. 14. Isidor. etym. 8, 11, 84),

unde cum Cerere confusa in Aegypto est (Apollo

dorus 2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura de eo cupis, confer Dio

dorum (1, 18), Pausaniam (I, 14, 1 —3. 4, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, H), Apollodorum (1, 8, 9), An

thologiam Graecam (2, 47, 24 de Bosch), Stra

bonem (H6. p. 780 Casaub.), Ovidium (fast. 4,

850; met. 5, 646. 653; trist. 5, 8, 1 ; e Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 5. p. 105. $.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 580; fab. 147.

p. 216. f. 277. p.556. Munck.), Fulgenlium (myth. 1.

p. 10 Munck.), Servium (ad georg. 1, 19. 165; Aen.

1 , 523). Pictus etiam in gemmis comparet (Win

ckelman. catal. p. 70. not. 259 sequ. Rasp. 1888

sequ.).

Martiani Capellae lib. II. §. 488. 245

apud Atticos docuere. Eademque Isis lini usum sementemque monstravit.

Comminuendae frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclepio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi

usum et praescientiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab effuso per va

ticinia carmine memorata; Sibylla vel Erythrea, quaeque Cumaea est, vel

lini usum] Hinc Isis linigera et Isiaci linigeri.

Juvenalis:

»Qui grege linigero circumdatur et grege ealvo.

Gnor. — Aegyptii vero etiam laneae vestis inven

tionem Isidi tribuerunt, utpote quae Mercurio do

cente prima lanam nere, et vestem ex ea texere

invenerit. Goez. — »Nili regis filiam et textrinae

artis magistrame Julius Firmicus (de error. prof.

relig.) Isidem appellat; quod praeterea Goezius do

cet, me latuisse ingenue fateor; quae enim de ea

comperta habebam omnia pridem (in palaeogr. crit.

IV. §. 893) exposui.

Pilumno] Vide de hoc deo Varronem (ap. Non.

Marcell. 12. n. 56. p. 828 Merc.), Virgilium (Aen.

10, 76. 619), Minucium Felicem (28, 8), Servium

(ad Aen. 9, 4 et 10, 76), Augustinum (de civ. dei

6, 9) et Gruterum (in inscr. 96, 4). -

assignat] Ita pro Grotiano signat habent mem

branae Leidenses (Munck. ad Fulgent. p. 44) et

codex Vossianus (Arntz. misc. p. 211), quamvis

non sine exemplo ille verbi signare usus sit.

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio no

mine Carmenta voeabatur, aliis tamen Carmeniis.

Ovidius :

•Jamque ratem doctae monitu Carmentis in am

em

Egerat« — — —

Idem ; -

•Carmentis portae dextro est via proxima Jano.«

Et forte rectius, si etymologicis credimus, qui inde

dietam ajunt, quod careret mentes erat enim fati

dica. Gnor. — Nominis etymon prodidit Ovidius

(fast. 1, 467);

»Ipsa mome, quae nomen habes a carmine du

ctum. a

Quod et Graecorum nonnulli (Dionys. Halie. 1. p. 24

Sylb. Plutareh. in Romul. p. 31 ; quaest. Rom. 58.

p. 278) comprobant. Strabo ($. p. 250 f. Casaub.)

simpliciter Haguévriv eam appellat. Aedem ha

buit in regione octava (cf. Victor. urb. reg. 8).

Sibylla] De nominis etymo Varro (apud Lac

tant. 1. 6) ita statuit, »6uovc deos, non %o%c,

et consilium non Aeov%rjv sed Aev^r}v appellari

Aeolico genere sermonis; itaque Sibyllam dictam

esse quasi $eo8o%rjv.« Alia attulerunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 ed. a. 1629), Fabricius (in bibl.

Gr. I, p. 171 — 174; edit. Harl. I, p. 229 sequ.),

et Perizonius (ad Aelian. var. hist. 12. 38. 5), qui

etiam monuit, tandem feminas fatidieas omnes hoc

nomine appellatas esse, sicut et Staveren (in my

thograph. p. 982) pluribus demonstravit. Primam

tamen omniumque antiquissimam ab Aefris nomen

accepisse refert Pausanias (10. 12), unde fortasse

fides accedit Hydio, qui (de relig. Persar. c. 52,

p. 391 sequ. ed. 1700) reliquis omnibus origina

tionibus spretis, e voce Phoenicia n*>w, spica ,

explicat adque Virginis in Zodiaco signum refert.

Cumaea] Pro Cumea Munckerus ad Hyginum

fab. 228 e codice Leidensi profert Cymea, idque

etiam exhibet Vossianus, neque illud male. Vide

notam ad Livium 38, 39, et quem Drackenbor

cliius excitat Heinsium ad Val. Flacc. 4, 8. Ad

I59

214 Martiani Capellae lib. II. §. 159.

Phrygia: quas non decem , ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, He

rophilam Trojanam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata.

datur Cellarius orthogr. Lat. p. 6. AnNtzen. (misc.

p. 214) — At vero Virgilius (Aen. 6, 98);

• Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla« cet.

Fabulam ipsam uberius exponit Ovidius (met. 14,

121). Nomen habet a Cumis, Campaniae oppido,

quod Graecis Cyne (conf. Cluver. Ital. ant. 4. 2.

8; Peregrin. de Campania felice in Graev. et Burm.

Thes. antiqu. Ital. T. IX, P. 2; diss. II. c. 18),

sicut Erythraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 648

Casaub.), quas tamen plerique inter se distinguunt

(vid. Solin. c. 2; Pausan. 10. 12. 4, et not. quae

sequitur).

decem] Sic verbi causa Scholiasta Platonis (p.

60 Ruhnken.) et Lactantius (1. 6), qui Varronem

secutus prinam enumerat fuisse de Persis, secun

dam Libyeam, tertiam Delphida, quartam Cimme

riam in Italia, quintam Erythraeam, sextam Sa

niam, septimam Cumaeam nomine Aemaltheam,

quae ab aliis Demophile vel Herophile nominetur;

octavam Hellesponticam , nonam Phrygiam , deci

mam Tiburtem. Paulo aliter Aelianus (var. hist. 12.

35): Xißv2Áat térragoec, j 'Egv$Qoeia, rj Xa

puoe, j Aiyvxrria, j Xagóuav)' oi δέ φαοι και

3regat åé, ôc evai tác roeoeoec 6£xoe, oeiv ei

vwv xoei tîjv H(vpuxiav xai τι}v 'Iovöaioev.

IIerophilam] Hanc noster Trojanam appellat,

Laetantius Cumaeam, Plutarchus (Pyth. orac. p.

401), Solinus (c. 2) aliique (Suidas II, p. 77)

Erythraeam ; cum nostro conspirare videtur Pau

wanias (10. 12), ita tamen ut et ipse Erythraeos

quoque sibi illam vindicare dicat (&upu6ßntoö6v

yàg rijç 'Hgoqpi^nc aego%vuöroetoe 'EAerjvóv).

Trojanam ] Eandem quam modo Phrygiam

dixerat, etsi Lactantius eam, quam Hellespontiam

Ex hac divinandi possibilitate

dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

oppidum Gergitliium •, a Phrygia distinxit; quod iis

dem fere verbis Suidas repetit.

Marmensi filiam] Quod eam Marmessi vel Mar

mensi (saepe enim veteres pro ss duplicata ns po

mebant, et sie •antecessore Graecis àvzvx£v6awg

dictus) filiam ait, quum in vico ita nominato natam

alii tradant, simile est ei quod Meletem quidam

Homeri patrem dicant, alii ad Meletis fluminis ri

pas natum. Gnot. — Mermessi Salmasius ad Solin.

p. 92 pro vulgato Marmensi reponi jubet. Goez.

— Variat nomen, quod alii Mermessum, alii (Pau

san. 10. 12) Marpessum scribunt, ut satius sit

nostram lectionem tueri, quam omnes libri retinent

Grotiusque abunde defendisse videtur. Accedit quod

hominis nostro vocabulum est, non oppidi , ut ple

risque, nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

Marmenso oriundam. Ceterum Tibullus (2. 8. 67)

distinxit Mermessiam ab Heropliile : -

Quidquid Aemalthea , quidquid Mermessia dixit,

Heropliile Phoebo qrataque quod monuit ;

Stephanus autem Byzantius (s. v.) Mermessum Ery

thraeae Sibyllae patriam fecit (cf. et Clem. Alex.

strom. M , p. 325).

Symmachia] Venns quidem hoc nomine nota

(Pausan. 8, 9, 5), de Sibylla autem Symmachia non

habeo quod dicam. Erythra pro Grotiano Erythrea

legeruut Cortius in Guelferbytano, Arntzenius in

Vossiano (v. misc. p. 21!), et ipse legi in Darm

stattensi et Basileensi. Patris quoque nomen in

Darmstattensi non Hyppotensis sed Hipotensis scri

bitur, unde Hippotensis restitui.

possibilitate] Pro potestate. Voee illa minns

Latina saepe utitur noster (§. 558. 628. 759).

Martiani Capellae lib. II. §. 460. 2I5

Amphiaraus Mopsusque celebrati. A medietate vero aëris usque in montium

terraeque confinia Hemithei Heroesque versantur, qui ex eo quod Heram

terram veteres dixerunt, Heroes nuncupati.

Aemphiaraus] Conferri possunt de hoc vate

Apollodorus (5, 6, 2), Pausanias (I , 54), Cicero

(N. D. 2. 5; de div. 1, 40; de leg. 2, 15), Pro

pertius (2, 28, 39), Statius (Thel. 1, 599 ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 198 Munck.), Ap

pulejus (de deo Socr. p. 184 Oud.), et de ejus

oraculo quondam admodum celebri Strabo (9. p.

390. 404. 16. p. 762 Casaub.) et Valerius Ma

ximus (8, 13. ext. 5). Mopsus plerumque cum eo

eonjungitur (Stat. Theb. 5. 821), licet longe alia

in regione ejus oraculum cerneretur (Strab. 14,

p. 668 Casaub. Plut. de def. oracul. p. 454).

Heroesque] Fere eodem modo Augustinus (7.6)

•inter Lunae gyrum« ait » et nimborum et vento

rum cacumina aërias esse animas, sed eas animo non

oculis videri et vocari Heroas et Lares et Genios.«

Pari confusione etiam Varro apud Arnobium (5,

p. 124) laesitans »nunc aërios deos, nunc Heroas,

nunc antiquorum sententiam sequens Lares appel

lat, quasi quosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu etiam ille apud Dionysium

Halicarnassensem (4, p. 207 Sylb.) xoer* oixiav

ígæc intelligendus esse videtur, Noster tamen Ge

nios et Heroes in assignandis sedibus distinxit,

-

Graecos secutus, qui Eusebio teste (praep. evang:

4, 5, 8; p. 141) daemonibus locum tertium, quar

tum Heroibus assignabant, et coelestes deos in

primis, deinde daemones bonos, tertio loco Heroum

animas colebant (conf. eund. 8, 4, 33 p. 182, et

18, 45; p. 848. Plut. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Saturn. M. 25). Primarius locus

de Heroibus est apud Hesiodum ($. %. %. 161);

24végév jg«joev 9eiov yévoç, o$ καλέovtav

Ibique Manes, id est, corpori

'Hui9eoi rgotégm yevéfj κατ' άπεigovoe

yoeioev.

Unde Catullus (epithal. Pel. et Thet. v. 23);

O nimis optato seclorum tempore nati

Heroes, salvete , Deúm genus ! • — —

(conf. et v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et mali Heroes fingebantur, nocturnis occursionibus

perniciosi (Aristoph. Av. 1490), qualis erat Lybas

ille ab Eutliymo demum Temesa expulsus (Pausan.

6, 6, 5 et 4); quapropter in numo IIadriani (Spanh.

II, p. 556) consulto additur: 'Avrlvoog £goec

dyoe86c.

IIeram] Ab Hebraica etymologia , ad quam

etiam Germanica terrae appellatio prope accedit.

Vulcan. — Bene MS. Eram. Veteres autem in

tellige Graecos. Illis enim ága terra est. Vetus

tamen Isidori glossarium: Hera, terra. Gnor. —

Grotius praefert Eramn , idque firmat Vossianus

codex. AnNtz. (misc. p. 211) — Codices quidem

Reichenauensis, Borgianus et teste Cortio Guel

ferbytanus Eram liabent; verum non ab Hebraico

wnw, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco yw Grae

cum ága deducendum. Suidas etiam (p. 849): •"Egoe

zfj yj : Hesycliius autem (p. 1648) »'Hgoe« scribit,

ubi mutato spiritu Juno intelligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.

e Sexto Empirico advers. mathem. 10, 518. Virg.

georg. 2, 328. 526. Macrob. Saturn. 3, 4). In

signis praeterea locus apud Isidorum (etym. 8, 11,

98. p. 393 Arev.) hujus est argumenti: »Heroas

dicunt a Junone traxisse nomen; Graece enim Juno

ígn (sic) appellatur, et ideo neseio quis filius ejus

secundum Graecorum fabulam ígæc fuit nuncu

I60

216 Martiani Capellae lib. II. §. 461.

61 humano praesules attributi, qui parentum seminibus manaverunt. Denique

haec omnis aëris a Luna diffusio sub

Summanus dicitur, quasi summus Manium,

patus, hoc videlicet velut mysticum significante fa

bula, quod aër Junoni deputetur, ubi volunt He

roas habitare. Quo nomine appellant alicujus me

riti animas defunctorum, quasi àngéæc, id est

viros aërios, et coelo dignos propter sapientiam et

fortitudinem. « Plato tamen (in Crat. pag. 398

Steph.) Heroum generationem &nó toö égaoetoc

derivat.

dixerunt] Vossianus edixerunt, quod etiam e

membranis Leidensibus protulit Muncker. ad Ful

gent. myth. 1. p. 621, ubi ex Graecis et Latinis

plura cumulantur exempla, in quibus compositum

pro simplici ponitur. Eodem fere sensu verbum

hoc pro indicare et proloqui adliiberi notavit Gro

novius ad Liv. 50, 4. Anxrz. (mise. p. 211. 212).

Darmstattensis edixere habet. -

ibique] Isidorus (etym. 8, 11, 400. p. 595.

594) »Manes« inquit »dicuntur dii mortuorum,

quorum potestatem inter Lunam et terram asserunt.«

I)e Manibus plura supra (ad §. 88) monuimus.

Nomen eorum noster a manare derivandum censet,

quam originationem quamvis absurdam tamen an

tiquam esse non Plutarchus modo testatur, qui

(quaest. Rom. 82, p. 277) Genetae Manae voca

hulum ait δύ6vv twé •oei yéve6iv, $ 6£ov6av

•&ve6vv significare, verum etiam Festus (p. 222

Dac.) licet alia relatione: »quod per omnia ae

therea terrenaque manare crederentur.«

aëris a Luna diffusio] Generatim Cicero (ap.

Macrob. somn. Scip. 1, 17): »infra autem Lunam

nihil est nisi mortale et caducum, praeter animos

munere deorum hominum generi datos. Supra Lu

nam sunt aeterna omnia.* Adde icrphyrium (in

Plutonis potestate consistit, qui etiam

Hic Luna, quae huic aëri prae

vita Pyth. p. 60 Rüst.) Plutarcliumque, qui (de

plac. philos. !2, 4; p. 886) ex Aristotele referí

»partem mundi infra Lunam affectionibus esse

obnoxiam, in qua parte etiam terrestria suas pa

tiantur mutationes.«

Plutonis] Nemo nescit a mythologicis aëris

partem crassiorem Plutoni attribui. Pliurnutus, quum

de Jove, Junone', Neptunoque dixisset, subjungit:

&όελφός δά αύτοῦv xoei ö éónc e?vat 28yeræ

xaì à6tiv, ö rroezvpuegé6toetog xoei aego6yeu&ra

tog díg. Gnor.— Repetit haec Geezius. Sed qui

nam in hac aëris regione commorentur, hoc erat

explicandum. Praeter eos enim, quos in sequen

tibus noster memorat, Plutarchus (de facie Lunae

p. 945): »Animae « inquit »in regione terram inter

et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

tempus praescriptum. Impiae enim et intemperan

tes poenas flagitiorum luunt; piae certum tempus,

quantum ad lustrandum et corporis utpote malae

eausae pollutiones abolendum sufficit, in aëris pu

rissima parte degunt, quam prata Plutonis (2el

puwvaç éóov) appellant.« Psellus tamen in brevi

dogmatum Chaldaeorum expositione (ap. Gallaeum

in app. p. 111. 112) »Plutonem sive infernum*

inquit »in varias partes dividunt, eumque modo

deum appellant ordinis illius , qui eirca terram

sortem suam obtinuit, modo regionem sublunarem,

modo medias inter aetherium et materialem mun

dum partes obeuntem.•

Summanus] Augustinus (4, 23): »Romani ve

teres nescio quema Summamum , cui nocturna fub

mina tribuerunt, coluerunt — et vix invenitur qui

Summanj nomen, quod audiri jam non potest, se

Martiani Capellae lib. II. §. 462. 27

est, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- 462

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lemures. ' Qui si vitae

prioris adjuti fuerint honestate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae..

saltem legisse meminerit.* Legerat nempe illum

Ovidii (fast. 6, 751) versum;

»Reddita, quisquis is est, Summano templa fe

rumtur. «

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse ait.

Sed male Augustinus ne legi quidem illud scribit.

Legitur sane non solum in lapidum titulis (Gruter.

121 , 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jun.);

sed apud multos etiam seriptores (Liv. 52, 29.

cic. div. 1, 10. Plin. 2, 52, 55. 29, 4. 14. Fest.

v. Dium p. 125. Plaut. Bacch. 4, 8, 84; Curcul.

3, 1, 43—48. Arnob. 3. p. 128. 8. p. 185. 6.

p. 191.). Adde Summanalia liba (apud Fest. p. 845).

praeest] Omnino rectius, quam aliorum propior

est. Non enim solum codicum auctoritate illa lectio

nititur, ut Grotiani, Basileensis, Darmstattensis,

Hugiani, Monacensium (C. D. E. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigiensis, Reiclienauensis; sed

fons etiam apertus est, e quo noster hausit, si

quidem Varro (ap. Aug. de civ. dei 4, 10). »ter

ram Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partein

Proserpinae. « Causam cur quidam propior est scri

pserint, in ridiculo etymo quaerendam esse arbitror,

quasi illius deae momen a proserpere ducendum

esset. Sed hanc opinionem jam Cicero (N. D. 2,

27) refutavit, neque de etymo apud Martianum

hoc quidem loco quaestio erat. De Lunae cum

Proserpina antiquissima eollatione vide Orplicum

(hymn. 70).

corporibus deleetantur] Communis fere omnibus

philosophis haec de animae humanae affectione

Manes

sive propensione sententia fuit. Philo Judaeus (de

somn. Op. p. 886): »Animarum aliae descendunt

illigandae corporibus mortalibus quotquot viciniores

sunt terrae animantioresque corporum. Aliae rursus

redeunt separatae denuo post praefinitos a natura

terminos : et ex his aliae ante actae vitae desiderio

rursum ad eam recurrunt. « Adde Platonem (in

Phaed. p. 108 Steph.), et Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 et 17). Recentior etiam scriptor Clau

dianus Mamertus (ap. Boeckli. in Pliilolao p. 177

f) haec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus : a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporalem vitam.*

Ceterum pro hisdem , quod Grotius edidit, co

dices Cantabrigiensis, Reiclienauensis, et Darmstat

tensis melius praebent iisdem, quod recepi.

Lemures] Hos Manium genus esse recte dixit,

idque ex Ovidio (fast. 8, 456) etiam patet. Quae

enim de Manibus hic fabarum ope ejiciendis ca

nit, eadem Varro (ap. Non. 2, 315) de Lemuribus

Prae reliquis (Horat. epist. 2, 2, 209. Pers. 8,

188. Augustin. 9, 11) qui Lemures memorant,

lioc loco conferendus Appulejus est (de deo Socrat.

p. 182 Oud.).

Larvae] Profecto vel Platonem ipsum (in Phaed.

p. 8 Steph.) ante oculos liabuit noster, vel po

pularem suum Appulejum (deo Socrat. p. 185 Oud.)

dc Lemuribus scribentem : » qui Lar vero ob ad

versa vitae merita nullis louis sedibus incerta va

gatione ceu quodam exsilio punitur, inane terricu

lamentum bonis hominibus, ceterum noxium malis*

165

28

218 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

H64

igitur hic tam boni quam truces sunt constituti, quos àya$oëç xai xaxoùç

8aiuovoec mnemorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumque

praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura

id genus plerique Larvas perhibent« (add. Isidor.

etym. 8, 11, 101. p. 594 Arev.). Larva Straboni

(H. p. 19 f. Casaub.) est »^j puogpuoAew;xn« , recen

tioribus »6auuövuov εδωλov. « Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse videtur.

Maniae] Festus (p. 225 Dae.): »Manias, inquit,

quas nutrices minitantur pueris parvulis, esse di

cunt Larvas, id est Manes, quos deos deasque

putabant, quosque ab inferis ad superos emanare

eredebant« (add. Strab. l. c). Graecis Maniae erant

Furiae (Pausan. 8, 34, 1). De Mania, Larium

matre, eonfer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumanes 3 tamen jam Gro

tius haec annotavit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut iis oppomantur praestites, quos sub

jungit, quorum etiam supra meminit Capella« ; Vos

sius autem, teste Arntzenio (misc. p. 212), margini

haec adleverat: »Legendum Submanes, àztó tíc

pudvnc, id est Luna, quum eos in infima aëris re

gione Martianus commemoret, et pudvnv vocitet

eorum praestitem. Nam jam fere ad Lunam per

ventum erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est : » Lu

mari ingressa circulum virgo. « Eandem Vossii no

tam Cortius libro etiam Lipsiensi adscripsit: et

quamvis duo tantum, quod seiam, codices Darm

stattensis et Bodlejanus Submanes exliibeant, Britan

micus et Cantabrigiensis autem Sumnanes habeant ;

illud tamen recepi, Grotii nimirum, minime Vossii

rationibus motus. Hunc enim malus abstulit error.

Namque Luna neque praestitum plurali nomine

appellari poterat, neque in sequentibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed » Lunarem circulum «; nec

denique locus ille cum superiori jungi potest, si

quidem hic Juno Philologiam praesentem adhuc

docet, posteriori autem loco haec jam profecta erat

et a Junone prorsus sejuneta.

praestites] Meminit Plutarclius problematis et

Ovidius :

» Praestitibus Majae Laribus videre Calendae

Aeram eonstitui parvaque signa deùm.*

Grot. —-Versus hi in fastis sunt (8, 129); sed

memoratu dignior erat alius (154), ubi poëta et

nomen praestitum explicat:

» Quod praestant oculis omnia tuta suis.«

Plutarchus (qu. Rom. 80. p. 276) de Laribus quae

rit, iöiaoc aetgau6ritac (proprie praestites) quos

appellat. De Genio praestite vide quae supra (§.

182) monuimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Manium voeabulo in promtu est. Variat etiam

scriptura, siquidem e Monacensibus unus (C) Ma

nuona habet ; alii (B. D. E) Montuona; Dresden

sis, Reichenauensis, Darmstattensis, Britannieus,

Cantabrigiensisque Mantuana ; Gyraldus (op. pag.

214) Mantnona ; Vossianus codex (Arntzen. mise.

p. 242) Manuina 3 Basileensis denique Montuani.

Aquilos] Nigros. Gloss. Aequilum Auéíoev ajc

Àovxi%uog. Gloss. Isidoris Aquilum fuseum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 5: »Siquidem

quum facitis atque informatis deos, hos crinitos ef

fingitis, alios laeves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, caesios«, eet. Male est in veteri glossario

Papiae : Aquili species daemonum, qui in simili

tudine aquarum (?) apparent. Grot. — »4quilarum

apparent« in lioc glossario legit Vulcanius multo

rectius. Sed non praetereundus est Festus (p. 34

Martiani Capellae lib. II. §. 464. 219

Furinaque et mater Mania, Intemperiaeque, et alii triptes divorum degunt.

Circa ipsum vero terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu

ibique a Dacerio laudatus Plautus (Rud. 2, 4). Cui

adde alium Plauti locum (Poen. 8, 2, 182), Sue

tonium (August. 79), Saxonemque Grammaticum

duobus locis et ad eum Stephanium (p. 66 n. 49);

inprimis autem Plinium (2, 7, 8. p. 72), quem ad

verbum exscripsit Arnobius (3 p. 108) a Grotio

laudatus, nisi quod, ubi ille atri coloris dixit, hic

aquilos substituit.

Fura Furinaque] Furinae festa Furinalia, ut

ait Varro et Festus: sacerdos Furinalis. Deae me

minit Cicero. Pro Fura vero Furia legendum puto;

utitur numero singulari saepe Tullius. Gnot. — De

luco Furinae conf. Ciceronem (de N. D. 3. 18) et

Aurelium Victorem (de viris illustr. 68). Forinam.

quoque dictam esse vult Ursinus (ap. Creuz. ad

Cicer. l. l.); tamen dubito num huc referam Fori

narum Genium in lapide (ap. Gruter. 9. 5). Furin

maque cum gemino N exhibent codices Britannicus,

Cantabrigiensis, Basileensis , et Reichenauensis.

Mania] Varro et Macrobius »Larium matrem«

volunt, alii naviam. « Constat certe aliquam ex

fariali genere deam fuisse. Gloss. »Mania, puxvia. •

Gloss. Isidori: »Formidinum imagines.« Grot. —

Verbis haud dubiis Macrobius (Saturnal. 1, 7) et

Varro (L. L. 8, 14) Arnobiusque (3. p. 124) Ma

niam esse » matrem Larium« affirmant, unde et

noster eam matrem appellat. Ac si Festus (v. Ma

uiae p. 225 Dac.) eandem »Maniarum aviam ma

tremve « esse tradit, id tantum inde colligo, quo

rundam e sententia a Mania fuisse Lares, a Lari

bus Manias, illius Maniae neptes. Atque Larium

haec mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48)

Lara sive Larunda, Latina etiam Muta est appel

lata (Ovid. fast. 2, 899. Lactant. 1, 20. Auson.

idyll. monosyll. de diis 9). Maniae sacelli meminit

P. Victor in quarta decima regione urbis Romae,

De Maniis vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

confer Müllerum (Etrusc. II. p. 101).

Intemperiaeque] Duae sunt vim habentes per

intemperantiam nocendi, quas Cato jubet sacrifi

cio propelli. Hinc plirasis »intemperiis agi«, usitata

Plauto et aliis. Grot. — Vocis intemperiae quum

latior et angustior notio sit, ut iiostrum intelliga

mus, omnino Plauti locus (Aul. 4, 4, 15) adscri

bendus esse videtur: »Larvae hunc atque intempe

riae insaniaeque agitant senem. a Larvis igitur ad

numerat intemperias, et quamvis specialiori etiam

sensu vox accipi possit, hoc tamen loco universe

positam censeo pro iis, quos IIesiodus (theog. 217)

vm%£oaeoivovg appellat.

triptes] Lege thripes. 0gwp est id quod mini

mum est in quaque re, unde et in avium genere

$givp minima est, et in vermium specie : sed et

homines vilissimi hoc nomine appellantur. Vide

Hesychium. Aeroëç %gvaeroëç ägöv, proverbium

est, quo utimur quum demonstrare volumus in ejus

potestatem aliquem venisse , qui ei occinat illud

Hesiodicum :

"Ezew vw; 6e rroAeàv àgeiaoev.

Pater tamen cryptas malebat, d:rrò toù; xgözrrew,

pro iis , quos supra opertaneos dixit. Grot. — In

codice Vossiano glossae exponunt per illusores a

verbo τρbzrta», illudo. AnNtz. (iuisc. p. 212). —

Equidem hanc praefero explicationem: dixerat no

ster »Intemperiae aliique triptes divorum, unde

colligitur triptes genus esse Intemperiarum, quales

illae sunt, quibus omnis agricolarum spes eludi

tur, unde solemnes horum de avertendis vel prohi

bendis Intemperiis preces (ap. Caton. de R. I\. 14f.

p. 108 Gesn.) legimus; verbi causa Robigo , qnae

165

98 *

2:20 Martiani Capellae lib. II. §. 168.

466

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

aestu collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlege

thonta sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Plutom :

Ovidio quidem (fast. 4, 911) dea est. Praeterea

teste Psello (Stanley philos. orient. in Clerici op.

philos. 1, 2, 16) Chaldaei statuerant daemones,

aërios et terrestres, qui animis hominum illuderent.

— Observa denique a Basileensi codice vocem tri

ptes prorsus abesse.

madoreque] Variantem quidem lectionem e Guel

ferbytano affert Cortius » odoreque inferto «; sed no

stra multo melior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roeth.) de circulo Lunari »per

venire ad eum « , ait , » omnis imateriae exeremen

tum. « Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 734 Lips.): » aër

quo propior est terris, hoc crassior, quo editior

et longius a terrarum colluvie recessit, hoc since

rior puriorque est. « Conferas hic quae Plato (in

Phaed. p. 110 Stepli.) de terra dixit. Hinc et Ci

cero (Tusc. 1, 19) de animo, »qui si permanet

incorruptus suique similis, necesse est ut pene

tret et dividat omne coelum hoc, in quo nubes,

imbres ventique coguntur: quod et humidum et ca

liginosum est propter ' exhalationes terrae. Quam

regionem quum superavit animus naturamque sui

similem contigit et agnovit, junctus ex anima te

nui et ex ardore Solis temperato ignibus insistit

et finem altius se efferendi facit. « Pariter Sextus

Empiricus (9. p. 568 Fabric.) »animas« , inquit,

• ne suspicari quidem licet, quod deorsum ferantur.

Nam quum sint subtiles, et non minus igneae,

quam aëreae, sua levitate magis feruntur in loca

superiora. — Quum igitur extra Solis tabernacu

lum positae fuerint, habitant locum, qui est sub

Luna, et hinc propter puritatem aëris accipiunt

majus tempus ad permanendum et utuntur alimento

conveuienti, nempe exhalatione ex terra , ut cetera

astra, nec habent in iis locis, quod eas sit dissolu

turum. « Atque eadem apud Jamblichum (in Sto

baei eclog. 1, 82, 58. p. 907 Heer.), Porphy

rium (antr. nymph. 12. p. 12 Goens.), alios (Stob.

l. c. I , 82, 42 p. 1001) legere licet. Vetustissi

morum Aegyptiorum hanc opinionem jam fuisse

Jablonsky (in pantheo p. 80) nos docuit.

Pyriphlegethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Gnor.— Et adde

Ciceronem (de N. D. 3, 17). Quoniam autem »po

éticae adumbrationis a noster meminit, neque ad

Arnobium neque ad Ciceronem eum respexisse ve

risimile est, sed potius ad Homerum (Odyss. z.

515). Latini poëtae versus causa non poterant

toto nomine uti, quapropter Phlegethon tantum

usurpant (Silius 15, 864. Statius Theb. 4, 525.

Virgil. Aen. 6, 268. 581. Seneca Oedip. H69.

Thyest. 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis? Gnot.— Minime ;

neque assequor, quid Grotio in mentem fuerit,

quum vocabula antecedentia »volutata eolliditur

animarum « sine nominativo substantivi intelligi

omnino non possint! Multo tamen pejus Vonckius

(spec. crit. p. 82), qui quum perspiceret Grotianam

conjecturam per se stare nom posse , alteram ad

didit, atque » anima eorum « pro eo quod in omni

bus libris exstat » animarum« legi jussit! Pessima

utique interpretandi ratio est, scriptoris locum, quem

non capiamus , funditus evertere! Nihil igitur mu

tans equidem verborum ordinem sic restituo: »Hinc

*.

!

Martiani Capellae lib. II. §. 167. 2:21

quem etiam Ditem Vejovemque dixere. Ipsam quoque terram, qua homi

nibus invia est, referciunt longaevorum chori, qui habitant silvas, memora,

lucos, lacus, fontes, ac fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Fones, Satyri,

que sollertia poëticae adumbrationis (sollertium poë

tarum adumbratio) allusit tractum Pyripllegethonta,

atque animarum, quas Vedius adjudicarit (ipsi ni

mirum Pllegethonti), impietas (id est animae im

piae) perenni strepitu in eo volutata colliditur. «

idem Pluton] Ita codex Hugianus et Monacen

sis (B). Alius (E) »Pluton idem« liabet. Utrumque

Nec

sic necesse erit, cum Grotio glossema statuere.

melius quam Grotianum : »Id est Pluton. •

terram] Nullus dubito iis, quae nunc sequun

tur, ansam praebuisse Ovidii versus, ubi Jovis haec

refert (met. 1, 192) verba:

•Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nym

phae

Faunique Satyrique et monticolae Sylvani :

Quos quoniam coeli nondum dignamur honore ,

Quas dedimus certe terras habitare sinamus. «

Quibuscum plures etiam ejusmodi deos idem poëta

(Ibis 81) alloquitur :

• Vos quoque plebs superàm Fauni Satyrique

- Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideámque genus.«

(Adde insuper metam. 6, 592),

qua hominibus] Vulgatae •quae hominibus

praetuli illam lectionem quam plurimi praebent co

dices, Monacensium quatuor (IB, C. D. E), Vossia

nus (Arntz. misc. p. 212), Darmstattensis, Bri

tannicus , Cantabrigiensis, et Bongarsianus. Rem

ipsam tetigerat jam Accius apud Macrobium (Sat. 6,

8) versu :

» Et mune silvicolae ignota invisentes loca. •

Panes] Discernendi nimirum a Pane, qui inter

maximos refertur deos, hi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumque (Ovid. fast. 1, 397; her. 4, 171;

met. 14, 658) juncti.

, Fauni] Ad hunc Ennii versum, quem Cicero

(div. 1, 50) laudat,

» Yersibu' quos olim Fauni, vatesque canebant«

Varro (L. L. 6, 22) observat: »Fauni dei Lati

norum, ita ut Faunus et Fauna sint; hos versibus,

quos vocant Saturnios, in silvestribus locis tra

ditum est solitos fari: a quo fando Faunos dictos.«

(Add. Aur. Vict. or. gent. 4. Lactant. 1, 1; et

Pomp. Laet. de sacerdot. 1. in Clausing.jur. publ.

I. p. 87). Quemadmodum Varro obscurum eis in

silvestribus locis domicilium adsignat, ita PIinius

(30, 10, 24) inter nocturnos deos Faunos refert.

Cicero denique (N. D. 5, 6 f.) »Faunum quid sit

(Conf. Gerhard del

dio Fauno e dei suoi seguaci. Rom. 1828).

omnino se nescire fatetur. «

Fomes] Lege »Fontes. « Citat tamen Gyraldus

» Fines« , quod non improbo, si pro terminis acci

pias.. Per »Fines juratum a refert Livius hac for

mula : »Audi Jupiter, audite Fines , audiat Fas.~

Glossa tamen Isidori: »Fones, dii silvestres. « Gnor.

Varians lectio est Fomi : sed Salmasius (ad Soliu.

p. 414) scriptum refert II6voc pro IIævoc, addit

que : »inde Latinum Fonus , et veteri more scri

bendi Faunus.« Equidem non repugnarem si quis

variantem lectionem Foni, quam Grotius ad mar

ginem rejecit, praetulerit. Certe melius id esse

censemus, quam Grotii uti conjectura, quae nul

lius codicis auctoritate firmata est.

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de Satyrica poesi I, 23 v. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

I67

992 Martiani Capellae lib. II. §. 167.

Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Famae, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare.

atque Faunos fuisse ex inferiori loco (§. 667 ibi

que not.) colligi potest. Itidem de locis, ubi echo

auditur, Lucretius (4, 884):

»Haec loca capripedes Satyros Nymphasque tenere

Finitimi fingunt , et Faunos esse loquuntur.•

Fatui] Meminit hujus nominis in feminino inter

alios Arnobius, masculini Servius, qui Hnuum Fa

tuum Fatuellum dictum ait : utriusque Donatus ad

illud Terentii »Fatuus est, insulsus, tardus« : fa.

tuus, inquit, inepta loquens, a fando fatuus dici

tur. Inde Fauni Fatui et Nymphae Fatuae. Gnot.

— Vulgi superstitionem testatur Plinius, dum (27,

12, 83) herbae meminit, qua Fatui a mulieribus

abigerentur.

Fatuaeque] Gabinius Bassus apud Lactantium

(1, 22) »Fauni in Latio sororem et conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribus fata canere

consuevisset, ut Faunus viris a (add. Cic. de divin.

1, 43. 80). Bonam deam autem Macrobius (Sat.

1, 12) Fatuam a fando dictam scribit.

Fantuae] Fantua : ut Mana Mantua, sie Fauna

vel Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refert Fenta, forte sit Fantua vel Fentua. Gnor.—

Nomen ipsum reperies apud Saxonem Grammaticum

9, p. 22 Steph.). Sed juvabit totum locum, quia

fere eadem , quae noster, habet, adscribere ;

• Trux Lemurum chorus advehitur, praecepsque

per auras

Cursitat, et vastos edit ad astra sonos.

.4ccedunt Fauni Satyris Panumque caterva

Manibus admixta militat ore fero.

Sylvanis coëunt Aequili Larvaeque nocentes

Cum Lamiis callem participare student.

Saltu librantur Furiae, glomerantur eisdem

Larvae » quas Simiis Fantua juncta premit.*

Hi omnes post prolixum aevum

Ad quae Barthius (in advers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et ím

tiquiores ita dicebant. Glossae veteres : Fatuus

quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edebat.*

(Conf. Aur. Vict. de orig. gent. 4. ibique Ennium).

vel etiam] Sie vulgo et apud Grotium, sed for

tasse e Cantabrigiensi reponendum sive. Certe enim

noster ejusdem nominis non nisi diversam pronun

tiationem notaturus erat, ut etymon vocis fanum

adderet, quod a divinando, sive fandis eventuris

deduxit, secutus Varronem (de L. L. 8, 14 sequ.),

Servium (ad Aen. 7, 47) et Frontonem (ap. Dacer.

ad Fest. v. Fanum p. 143).

prolixum aevum] Ergo hi dii non immortales,

sed longaevi, ut et ipse Capella nominat. Et hac

ratione forte Virgilius dixit;

» Sylvius Aelbanum tua posthuma proles ,

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

Educet silvis.«

Longaevo est indigeti jam facto (?). Idem ferme

testatur auctor epigrammatis de aetate animalium

de Nymphis, quum prius de Phoenice dixisset

» Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo

Nymphae Hamadryades quarum longissima vita

est. e

Ubi perpetuo improprie dicitur. Gnor. — E Graecis

Pausanias (10, 31 f.) »Nymphase ait » annos qui

dem vivere innumerabiles, non tamen esse mortis

immunes.« Platonis (in Epin. p. 982 Steph.) doctri

nam de animalibus longaevam vitam degentibus haec

sapiunt. Atque eonferre praeterea operae pretium

erit. Plutarchum (de oracul. defectu p. 418) addu

centem Hesiodi versus, qui alibi frustra quaeruntur.

Epigramma, quod Grotius citat, in anthologia La

tina Burmanni (II. p. 422) reperies.

Martiani Capellae lib. II. §. 467. 2:25

moriuntur ut homines, sed tamen et praesciendi et incursandi et nocendi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Juno aethorea seu Vesu, est;

ut jam immortali divaeque praecipit dicens: jam sede in concilio Jovis dilecta ;

demumque de acerra virginis partem sumit.

lectica magno eam molimine subvexere.

Sed postquam centum viginti sex millia

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex phthon

tua adhuc] Tuus, inquit, o Philologia, Genius

vel potius (si ita dicere licet) tua Genia, j 6o%

δαίμων (feminae enim Nymphae mulieribus attri

butae, ut masculis Genii) inter priores Genios lo

cum habebit. Te vero ego jubeo in ipso deorum

eoncilio locum habere. Confundit autem Junonem

eum Vesta, quod et alii faciunt. Gnor. — Multa

hic sunt monenda. Primum, quod ad lectionem

attinet, perperaim in editis eonsistet legitur, quod

e Cantabrigiensi codice, qui omnino melius con

sistit exhibet, correxi. Deinde corrupit Grotius

lectionem, edens eccum : femininum enim n Juno

aetherea« proxime sequitur, unde anteriores etiam

editiones , pariter atque codices , eccam habent.

- Exhibent illae etiam »in concilio«, ubi particula in

a Grotio negligenter est omissa. Quod vero ad in

terpretationem, errat Grotius dearum eonfusionem

arguens. Juno enim neutiquam dicit, se Vestam et

Philologiae Junonem (Genium) esse; sed de Vesta

loquitur, quem Genium muliebrem Junonem dici

neque ipse Grotius ignoravit, multique praeterea

testantur tam scriptores (Dionys. Halicarn. 5. p. 489

Sylb. Tibull. 5, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin.

9, 7, 8. Senee. epist. 110. p. 640 Lips.) quam

lapidum tituli (Grut. 24, 1—5. 28, H H. 410, 5.

1068, 6. 1189, 2. Fabrett. p. 75. 74. Donat.

suppl. ad Murat. 12, 1. 7. M 1. 15. 18. §. 7. 8.

40. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Pio-Clement. I. p. 172.

173. ed. Mediol. Chiaram. p. 68. De Vita anna].

Benev. I. p. 101. not. Montfauc. antiqu. I. p. 317.

Turneb. adversar. 16, 19). Appulejus tamen (de deo

Socrat. P. 182 Oud.) muliebrem Genium maluit Ge.

nitam dicere.

aetherea] Bene distinxit Junonem aetheream ab

ea, quae hactenus Philologiam edocuerat, quamque

supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hane aelhe.

ream autem Vestam dicit, quia aether ignis aeque

ac Vesta habebatur. Macrobius (in'Saturnal. 5, 4)

ad Virgilii versum:

»dumonis magnae primum prece numen adora •

observat: »Eodem nomine appellavit et Vestam,

quam de numero Penatium aut certe comitem eorum

esse manifestum est. •

dilecta] In editis legitur directa; sed recepi

melius illud e codice Hugiano. Totum nunc locum

sic intelligendum esse equidem persuasum liabeo,

ut Juno aëria Pliilologiae dicat: »Inter Genios (de

quibus modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhuc mortalis virginis (dum adliuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ecce eam)! Juno

aetherea seu Vesta (ipsa) est, tibique utpote jam

immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis sede.«

tonum primum] Coelorum distantiam per tomos

metiuntur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4 :

• A Lunae circulo abest circulus tonon dimidium,

Tunc portitores divae correpta :

I68

224 Martiani Capellae lib. II. §. 169.

gis complevere coelestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumque

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja

170 culati fulgoris radios revibrare. In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

quo loco Mercurii sidus veliitur« cet. quae ibi quaere:

nam admodum ad horum locorum explicationem con

ducunt. Glossae Capellae ad vocem Limmata: »Cir

culi caelestes musica ratione vel tono vel semito

nio comprehenduntur.« Vide Macrob. ad somn. Scip.

Gnor. — Quodsi ita Hyginus, profecto male seri

psisset. Scripsit potius (poët. astr. 4. p. 485 Munck.):

~Ab hoc (Lunae) oirculo abest circulus semitonio,

quo Mercurii sidus vehitur.« Ac sic demum men

sura cum illa Martiani convenit, qui » tomo com

pleto a terra in Lunarem circulum progressam«

Philologiam fingit, hinc ad Mercurium (§. 171) he

mitonium permeantem. Sed memini accuratius me

hanc rem olim tractare (in philolog. crit. III. §. 288),

et demonstrare tomos non solum sonos, sed etiam

intervalla significare, multumque interesse inter

metiendi rationem. Licet enim non negem distan

tiam inter corpora coelestia primum musica ratione

aestimatam fuisse, postea tamen mathematicorum

interventu factum esse arbitror, ut geometrica ratio

cum illa confunderetur, immo praevaleret; Plinium

tamen cum magno Boeckhio (in Daub. et Creuz.

stud. III. p.89) ignorantiae in musica arte aceusare

nolim. Magis enim ille sobrius geometras, quem

admodum opus suum poscebat, secutus, intervalla

eorrexit, licet fictionis ex harmonia non ignarus

videri vellet. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantiis planetarum confer Macrobium (ad somn.

(Scip. 2. 5 extr.) et Hyginum de limitib. p. 174

Gees.), cujus tabulam in Monacensi etiam codice

D fol. 48 b ante Martianum depictam vidi.

viginti sex] Unus e codicibus Monacensibus

(C) non nisi »CXXIII millia« habet. Stadium autem

nostro (§. 610) 128 passuum est. Quibus igitur

numeris multiplieatis tonus vel 18,750000,

18,578000 passuum erit.

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

vel

Sed Hugianus codex

tum omittat.

tenerumque corpus] Lnnam enim » aetheream

terram« pliysici vocaverunt, docente Macrobio (somn.

Scip. 1, 11 et 19). Ac sic etiam Aegyptii (Procl.

in Timaeum 1. p. 43). Rorem aëris et Lunae filium

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatarn

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi] Debet hanc comparätionem populari

suo (Appulej. met. 11. p. 787 Oud.), qui et ipse

»planam rotunditatem in modum speculi Lunae ar

gumentum • appellaverat.

adjaculati] Delenda erat, quae apud Grotium prae

cedebat, particula et auctoritate codicum Britannici,

Cantabrigiensis, Darmstattensis, et Hugiani. Vidct .

enim Philologia globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris revibrare (conf.

§. 110). Verbum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpavit. Significatur eo, Lunam

splendorem suum extrinsecus accipere.

in eo] Omnia mysteria in Luna esse reposita

docet. Vere etiam Plinius (2, 9, 6): »Omnium ad

mirationem vincit novissimum sidus terrisque faui

liarissimum et in tenebrarum remedium a natura

repertum, Lunae. Multiformi haec ambage torsit

ingenia oontemplantium.« Dicto fidem faciunt in

antiquissimis temporibus pronuntiata ab Jobo (51,

26) verba , Latmiique herois fabella. De Lilaeo

Martiani Capellae lib. II. §. 470. 9:28

arcusque Dictynnae, tympanaque Cybeleïa videbantur. Triformis etiam dis

colorque vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornigera

et aspera videretur aggestionibus, opportuna tamen et felem et cervam, et com

etiam pastore Plutarchus (seu quisquis libri de flu

minibus auctor fuerit) scribit, superstitiosum hunc

solam Lunam veneratum esse profundaque nocte

ejus mysteria celebrasse.

sistra] Plutarchus (de Is. p. 576): »Sistri sn

periori parte rotundi conspectus admonet de qua

tuor corporibus quae eoncutiuntur. Nam quae pars

mundi ortui et obitui est obnoxia, ea continetur

globo Lunae, inque ea omnia moventur ac mu

tantur ratione quatuor elementorum, ignis puta,

terrae, aquae, et aëris. • (Conferre licet Appul.

met. p. 789 Oud. et Baccliini de sistris disserta

tionem, Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fa

bretti Inscr. p. 467. 488). -

Eleusinaque lampas] Sic Eleusinam Cererem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. Grot. — Non Ar

nobius tantum, sed melior etiam scriptor, Minucius

Felix (21, H), Cererem solo Eleusinae cognoinine

denotavit.

Cybeleïa] De Cybeleiis eerimoniis sive mysteriis

vide Apollodorum (3, 8, 4).

triformis] Arnobius (3. p. 119): »Non indocti

viri, neque quod induxerit libido garrientes, Dia

nam, Cererem, Lunam, caput esse unius dei tri

viali germanitate pronuntiant : neque ut sunt trinae

dissimilitudines nominum, personarum differentias

tres esse : Lunam liis omnibus vocari, atque in ejus

voeamen reliquorum seriem coacervatam esse cog

nominum « (v. Prudent. in Symmach. I, 568). Adde

illud Ovidii (her. 12, 79):

•Per triplicis vultus arcanaque sacra Dianae•

et (met. 7, 40):

— — •per sacra triformis • —

et Horatii (od. 3, 22, 4);

— — » diva triformis « — —

Graecis: Bgupuè tQipuogqpoc (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericum, ut et alibi, a ver

tendo, tö xvxAeopogowpuevov. Gnor.

aspera] In MS. videtur fuisse »et sphaerioa

crederetur. • Gnot. — Male. Aespera enim aggestio

nibus videbatur Luna. Sic enim, non egestionibus,

legendum esse me docuerunt codices Monacenses

(B. C. D. E) et Darmstattensis. Unde etiam lectio

nem »parum aspera « in Hugiano codice sprevi. Lu

nae enim superficies omnino aspera nobis quoque

videtur (conf. Plutarch. de faeie in Luna).

felem] Felis Lunae (quae liic cum Diana, Ce

rere Cybeleque confunditur) sacra eo, quod narra

tur se ad Lunae conversiones mnttare, mirabili

6vpuzta $eiqoe, qualem aelurus, seu felis mass cnm

Sole habet. Sed et felis apud Aegyptios Isidi sa

crata. Isis autem Luna est. Gnor. — Felis Lunae

teste Plutarcho dicatur óu& rö zvovxt^ov xccì yv

•tovgyöv xoei yovtpuèv ro% 870iov , et eo quod

narretur se ad Lunae conversiones mirabili 6vptzroe

$eiq; mutare. Goez. — Miffime Martianus Lunam

cum Diana, Cerere, Cybeleque confudit, ut Gro

tio visum est; sed mysteria tantum harum dearum

omnia in Lnna reposita esse finxit. Quod ad Phu

tarclii locum (de Iside p. 576) attinet, ex eo prae

cedentia verba non praetereunda erant, quae haes

sunt: »Curvamini sistri in vertice infigunt felem

humana facie.« Humanain ei esse facicm noster

quidem noa dixit, neque dicere potuit, si sistra,

quae felem in superiori parte repraesentant (v. Bae

•liin. de sistr. p. 16. Moiitfane. ant. expl. II. tab.

29 -

226 Martiani Capellae lib. II. §. 171.

171

172

475

versiones bis binas vultibus praeferebat.

conscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus laetabundus occurrit. Inter

Ex hinc medio quam ad Lunam

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervenit. Sed mi

rabatur illa obsequentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci di

cebant ipsi deo nuptam fuisse Cyllenio, nulla prorsus invidia titillata, vir

ginem complexa constrinxerat. Haec autem Facundia, nam illi hoc erat vo

cabulum, in Philologiae penatibus se ortam educatamque memorabat, nec

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

t17. Cassal. de profanis ritibus Aegyptiorum 24,

p. 77. Caussei mus. Rom. 5. tab. 18 sequ. Beger

thesaur. III, p. 599. Sallengre thesaur. II. p. 1580)

ante oculos liabuit. Quod reliquum est, Ovidius

quoque : deos fingens Typhonem fugientes et in

animalia sese transmutantes (met. 8, 330) »latuit•

inquit,

»Fele soror Phoebi, nivea Saturnia vacca. •

Adde Apollodorum (1, 6, 5), et Hugii librum ver

macula lingua scriptum (Mythos p. 75 et 171), cui

tamen concedere nequeo, nomen Nestis nihili esse

et apud veteres omnes corrigendum, quia in tota

lingua Aegyptiaca frustra quaeratur. Omnino enim

(Scholtz lexic. p. 61) mischti significat magna.

cervam] Haec Dianae sacra, quae cum Luna

eadem; hinc άλαφήθόλoc, é%oepręo$iæ, é%αφία,

àÀoeqouxioe dicta, sed et é%opóvoç, âÄ2ov enim

antiquis éîaqoeot. Grot.

… bis binas] Cortius quidem e Guelferbytano af.

fert bis senas. Verum non de mensibus sermo est;

sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio

praeferenda. Confer Aratum (780).

medio] Intellige spatio, vel tono (§. 469).

Illico enim hoe explicat voce hemitonio. Adde hnnc

locum Hugio (in myth. p. 208).

populus] Ita (§. 45) populum deorum , (§. 62)

popalum potestatum , (§. 211) populum angelieum,

(§. 750) populum astrorum dixit. Pariter Saxo

Grammaticus (12. p. 225 Steph.) divitum populum

scripsit, et Plinius (2, 7, 8) populum coelitum.

Syrus quidam] Codex quidem Monacensis (C)

lectionem Cirus praebet ; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magis intelligimus ea, quae Martianus

refert. Mox pro in numero Britannicus liabet in

medio, quod certe cum verbo constituta melius

cohaeret; sed in tantis tenebris nihil mutare praestat.

Facmundia] Hanc a Philologia educatam cur di

cat facile intelligitur. Ubi autem ab Etruscis dietum

fuerit Cyllenio eam denuptam fuisse, omnino me la

tet. Deum Horatius (od. H, 10, 1) alloquitur »Mer

curi, faeunde nepos Atlantis«, Orphicus (hymn. 27,

4) •%yov $vntoi6v rrQopijroe.« Atque notis

sima res est, Mercurium, ut Macrobii (Sat. 1, 12)

verbis utar, »vocis et sermonis potentem a fuisse.

alumna] Simili modo Varro (apud Nonium pag.

243 Mere;) » canam veritatem Atticae pliilosophiae

Martiani Capellae lib. II. §. 174. 9:27

et pabulum multis praebuerit disciplinis.

pudicissima puellarum,

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

Venit etiam quaedam decens ac A74

quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

hebeno pinacem argumentis talibus afferebat. Erat in medio avis Aegyptia, 478

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum

alumnam a dixit. Quanquam ibi dubium esse po

test, utrum sit ea quae alat, an ea quae alatur;

nostro loco certe active accipiendum est de ea quae

aluerit ; ut apud Silium (9, 832);

— — nlumem alumnae

Hannibalem Libyae pelli florentibus annis.«

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monacenses (C. D. E), Britannicus, Cantabrigien

sis, Darmstattensis, et teste Cortio Guelferbytanus:

eausa enim praelationis et approbationis exprimitur.

Themis] Quae Latinis Justitia.

Astraeam et Erigonem unam eandemque diversis

Themidem,

tantum nominibus esse appellatam, recte dixit

secutus veteres (Virgil. ecl. 4, 6; georg. 2, 474.

Ovid. met. 1, 150. 7, 767 ; fast. 1, 249. Catull.

68, 155. Juvenal. 6, 19. Arat. 152. 155. Manil.

4, 83. 194. 844. Hygin. fab. 150; astron. 2, 28.

p. 401 Munck. Minuc. Fel. 21, 16).

spicas] Attributas nimirum virgini coelesti sive

Erigonae (Cic. N. D. 2, 42 f. IIygin. astron. 3,

24. p. 444 Munck. Macrob. Sat. 1, 21).

pinacem] Qnum anteriores editiones omnesque

libri scripti vocem Latinis illis literis exaratam

praebeant; a Grotio tantum Graeeas literas substi

tutas fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

et arguta, unde Quinctilianus: »In picturis quoque

argumentosa opera vocamus ingeniosa.* Ovidius :

— • Longo caelaverat argumentos

6nor. — Alium debebat apud Quinctilianum locum

(8, 10, 9. p. 254 Spald.) evolvere, ubi de vario

hujus vocis sensu disserit. Paulo inferius Martia

nus (§. 177) verbis: » sponsi cognosceret argumen

tum* ipse declarat, Mercurii symbolum esse, intel

ligendum. Alio etiam loco (§. 458) corvum dicit

Apollinis esse argumentum. Pariter Appulejus (met.

H. p. 787 Oud.) dixerat planam rotunditatem ar

gumentum esse Lunae. Haud male Forcellinus (in

lexico) idem interdum esse ait, quod Galli vocent

armes parlantes , Plinii exemplo usus, qui (hist.

nat. 56, 8, 4) de Sauro et Batracho architectis

loquens » etiamnum in columnarum spinis insculpta

mominum eorum argumenta« ait, lacertam nimirum

atque ranam. Ceterum hieroglyphica signa esse, quae

sequuntur, quivis videbit, ignoscetque, si non to

tam eorum vim indagare liueusque licuit.

Ibis] Haec enim avis Mercurio sacra apud Ae

gyptios. Plato in Phaed. "Hxov6a robvv, regi

NaëxQoetuv tijg Aiyvnrov yevé69ai ròv éxst

zroezætóv tivà 8edjv, où xaì rò ögvsov rò

iegöv ö öí %a%o%6vv ißvv* a*tqj öå övopua zq;

öaiftovv eìvai 0e$$. Gnot.— Lege 6ayv%, quem

admodum Clemens Alexandrinus (strom. H. p. 503)

apnd Platonem jam legerat. Quam quidem lectionem

multo meliorem esse ipsa testantur quae adliue

supersunt monumenta (Palaeogr. crit. IV. §. 605),

id quod contra tenues et valde infirmas Osanni oh

jeetiones evici (v. Allgem. Scliulzeit. 1828. II. 82.

p. 668). Sed ut ad Ibidem ejusque cum Mercurio

conjunctionem oratio redeat, praeter ea, quae Ae

lianus (in hist. animal. 10, 29) vix lectu digna re

I78

99*

%28 Martiani Capellae lib. II. §. 176.

videbatur, quod quidem serpentis gemini lambebat implexio. Subter quaedam

praenitens virga, oujus caput auratum, media glauca, piceus finis exstabat.

i77 Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra.

tulit, plura dabit Strabo (17, p. 825 Casaub.), in

que primis Ovidii (met. 8, 551) hic versus notan

dus erit:

» Pisce P^enus latuit , Cyllenius Ibidis alis •

(add. Apollodor. 1, 6, 5. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verh. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Munck. Hor

apoll. 1 , 10 f).

pelaso] De Mercurii pennis, galero, virga, gallo

vide Fulgent. mytliologicon Lib. I. et Albricum de

Mercurio. Grot.

auratum] Auream virgam Mercurii jam cog

nomen ejus zgv6öööarruc testatur (conf. Homer.

l.. in Merc. 827. Apollodor. 3, 10, 2. Orph. Ar

gon. 138. IIorat. od. 1, 10, 10. Cornut. 16, in

Gal. opusc. p. 165). Martialis quoque (7, 74, 2)

eum alloquitur :

» Aurea cui torto virga dracone viret. a

Sed nostro loco caput tantum auratum, reliqua

diversis coloribus notata , quibus diversa mundi

regna, coeli, maris, et Orci, significari videntur;

his enim omnibus pariter servire Mercurius supra

dicebatur (§. 126).

testudo] Haec etiam inter Mercurii symbola

referenda. E testudine enim lyra a Mercurio pri

mum est confecta (Horat. Epod. 13, 7. Od. 3, 11,

3) unde hic » curvae lyrae parens« (Id. 1, 10, 8)

appellatur. Deinde lyra illa in eoelum est translata

(Hygin. poët. astr. 2, 7. Nicomach. harm. 2. p. 29

Meib. Arat. 266 — 274), quare Ciceroni (in Arat.

381 et 468) »fides Cyllenia« est, quae Arato

(896) λέgn Hv2Árvain.

nepa] Genus est scorpii, qui fertur filios suos

devorare : uno in setis dorso ejus inhaerente atque

ita mortem evadente. Hinc et nepos dicitur, qui

Sed dilofon alitem,

facultates suas per luxum prodigit. Per testudinem

autem , nepam, et capream id significatur: quem

admodum testudo undique durissimo tergore muni

tur, ita sermonem rhetoris debere omni ex parte

circumspectum esse atque instar scorpii adversarium

celeriter ferire. Per capream velocitas sermonis

significatur. Vulc. — Quot quantaeque nugae! Nec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) hunc locum intel

lexit, nepam pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Festus (p. 278) testatur verbis :

»nepa Afrorum lingua sidus, quod Caneer appel

latur, vel, ' ut quidam volunt, Scorpius.« Clarus

tamen apud Plautum vocis sensus ex hoc versu

exit (Cas. 2, 8, 7);

» Recessim eedam ad parietem, imitabor mepam. •

Quum autem Cancri tutelaris deus Mercurius ha

bitus esset, quid mirum minitantemn nepam inter alia

ejus symbola a nostro relatam esse? Quid mirum,

quum in gemmis etiam cancer, caduceus et aries

juncti (ap. Passer. in gemm. astrif. I. tab. 184)

compareant?

capra] Sic Monacenses (B. D. E) pro vulg. ca

prea , estque alterum Mercurii symbolum. Arietem

enim fidelem Mereurii comitem fuisse alio loco

(palaeogr. erit. III. §. 280) uberius demonstravi.

dilofom] Diloplion alitem, ibin, quasi δειλo

qw, quod forfiidinem serpentibus ineutiat. Vulc.

— De gallo, quem óbáopov nominat Capella, bi

cristatum , vide Fulgentii mythologicon Lib. 4. et

Albricum de Mercurio. Grot. — Omnino melior

haec Grotii explieatio est, quam Vuleanii. Aliuem,

non alitem , Britannicus etiam et Cantabrigiensis

praebent. De Mereurii gallo permulta olim (in pal.

crit. IV. §. 874) e veterum scriptis monumentis

Martiani Capellao lib. II. §. 178. 9229

quae sit oscinum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit momen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellatn quum

ingestam sibi conspiceret virgo venerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tamen non ausa est sine supplicatione transire. Tunc etiam candidior Atlantidum

que attuli, ibique duas etiam gemmas interpre

fatus sum, quas lectorum oculis hic subjeci.

eertaminis] Pugnaces gallos gallinaceos esse jam

antiquitas novit adeoque publiea illorum certamina

instituit, quod Aeliano teste (var. hist. 2, 28) The

mistocles primus Athenis fecisse fertur. Adde Pli

nium (hist. nat. 10, 21, 24), Lueianum (de gym

mas. 57. VII. p. 199 Bip.), Plutarelium (Lycurg.

p. 82; de stoic. repugn. p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), gemmasque (Mus. Flor. 2, 94,

$. Licet. gemm. p. 238. Rossi gemm. ant. II. 226

sequ. Montf. ant. V, tab. 47). Sed vocabnla »mitior

oscinum« apud nostrum quid sibi velint, jure quae

ras mirerisque interpretes, qui quum singula verba

passim explicent, in obscuris sententiis provinciam

suam turpiter destituant. Ego, quatenus possum,

explico: »pulsabat (incitabat, manu vel pede) in

certaminis tentameuta, quae inter oseines mitior

sit (id est, ut certamine experiretur, utra certam

tium oscinum ignavior atque debilior esset).

mensis] Incertos in hoe mensis nomine expli

eando jam vidimns viros döctos et inter se pug

mantes (Jablonsk. in panth. 8, 8; p. 162. Georg.

in praef. ad fragm. evang. Joh. p. 140), neque

mirum; Jablonskius enim locum, quo nititnr, Plu

tarchi (symp. 9, 5; p. 758) nondum satis explica

verat, et Georgius de literis Aegyptiacis prorsus

incerta profert. Vide potius Hugium nostrum (myth.

p. 183 not). Verisimillima Grotii est sententia,

qui ad primum Aegyptiorum mensem, qui ab eorum

Mercurio 0«yv% nomen accepit, Martianum allu

dere arbitratur (§. 102 not.). Quanquam in tantis

tenebris certam opinionem concipere nec licet nee

libet.

ingestam] Quamvis eodices Monacenses (C. D.

E. G), Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britannieus,

Bodlejamus, Hugianus, et Vossianus pro conspiceret

179

I80 *

230 Martiani Capellae lib. II. §. 180.

Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem , nec

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venerata,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

habeant cognosceret, praetuli tamen vulgatam le

etionem eo magis, quod hoc verbum proxime se

quitur. Ingestam pro adspiciendam vel contemplan

dam sibi datam dixit.

eandidior] Majam dicit Atlantis filiam, Mercurii

matrem, quam Virgilius quoque eandidam appellat

(Aen. 8, 158). Comparativo noster pro superlativo

usus est (§. 6. 121), eodem sensu quo Ovidius

(fast. 8, 88) canit:

»Quarum Maja suas forma superasse sorores

Traditur. u

pignorisque] Pro pignorisque, quod Grotius

edidit, Vossianus pignerisque, idque etiam ex cod.

Leid. profert Muncker. ad Fulgent. mythol. I. 27,

idque eo probat, quia Afri saepius archaismos ad

fectare soleant. Grammatici quidem voluerunt pig

wera rerum esse, pignora vero filiorum et adfectio

num ; sed doctos hanc distinctionem speruere recte

motat Drackenb. ad Liv. III. 38; adde Burmann. ad

anthol. vet. epigr. II. 26 et quae ad tit. ff. de

pign. action. passim notare solent. AnNtz. (mise.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisquee ; sed hoc

eum reliquis verbis neque jungi potest, neque ex

plicari.

culmina] Pignora pro liberis dici notum est

(§. 28. 32. 91. 92). Pignus igitur hoe loco est

Mercurius, Majae filius, eujus illa eulmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus filii

auctoritate et splendore quam Jovis toro insigniter

aucta esset. Culmen enim translato sensu accipien

dum, ut apud Claudianum (6 cons. Honor. 64);

. * Inclinat populo regale modestia culmen.«

Vide tamen, ne aliquid etiam astrologicae ambi

guitatis his verbis subsit. Atlantides enim inter

stellas quoque numerabantur (Virgil. georg. 1, 224),

communi nomine Pleiades sive Vergiliae appellatae.

bilance] Veram hanc lectionem nemo est qui

ignoret: alii tamen codices blance referunt, et ex

ponunt Gloss. nostrae blanda , quibus suffragatur

Gloss. II. St. Blanx sín$rjg. Gaot. — Suis glos

sis suffragari glossam Stephani annotat Grotins, sed

falsus in eo est; legendum : »Blax eúzy%jç«, hoc

est stultus. MvNck. (ad Fulgent. p. 168). — Quam

vis in Vossiano codice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobus Monacensibus (D. E) etiam legatur blance,

atque in alio Monacensi (C) pariter ac in Darmstat

tensi, Cantabrigiersi, Britannico, et Bodlejano blan

cae, omnino tamen vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae originem traxerunt ex eo, quod inter

pretes causam ignorarunt, cur librae hic mentionem

faciat noster. Qua in re admodum obscura quum

solis conjecturis locus sit, haud pudet meas expo

nere. Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) »mense

Majo mercatores omnes Majae pariter Mercurioque

sacrificasse. • Mercurii igitur mater, eademque mer

catorum dea, non dignata est (noluit) sine libra

apparere ; in nurus nempe officio. Ceterum pro

Grotiano me e Bodlejano et Monacensi (C) reposui

nec, quod omnino praeferendum, quin etiam sub

stitui adeo necesse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legentes, locum intelligere potuerint, pror

sus non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. Gnot. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio enim sermo

est, qui pariter luerorum potens dicitur, atque a

poëtis ignipotens Vulcanus, ensepotens Mars, belli

Martiani Capellae lib. II. §. 481. 25

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris

circulum hemitonio transvolatur, ipsaque Venere, quae muptiis allubescebat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibetur intuita, quod admodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa crebroque capillitio vulsa,

ambifariumque nital secum congressa mitificat.

potentes Mars et Pallas, nemorum et silvarum po

tens Diana, frugum potens Ceres , Mamium potens

Trivia, Umbrarum potens Pluton, lyrae potens

Musa, maris potens Neptunus, nimbrorum tempe

statumqne potens Aeolus, lauri potens Apollo,

uteri potens Lucina, et a Macrobio (Saturn. 1, 12)

Mercurius ipse sermonis potens appellatur.' Accedit

quod Graece etiam idem zegóóóoc (v. Lucian. in

Timone 41. Hesych. I. p. 1204) audit.

honorata] Editi orata. Cortius in Guelferbyta

nis legit ornata. Meliorem lectionem e Cantabri

giensi et Basileensi substitui. » Quantum decebat«

ideo adjectum videtur, ne Philologia Veneri ni

mium dedita censeretur.

, antias] Cincinnos dependentes prope auriculas.

Isidor. VulcAN. — Vide de hac voce Festum et

Isidorum. Utitur et Appulejus. Gloss. H. St. xö

μαι όu& tòv xgoroepoev xgepukusvoet yvvat

•stayv. Gloss. Isidori: »Antiae, capilli emissi, vel

capilli quos mulieres proximos in capite eomponunt.*

Grot. — Appuleji locus in Floridis (I, 5. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter accepit J. Sco

tus, qui. a. 878 obiit, ut ex hac glossa codicis

Basileensis videmus: »Locus iste corruptus est scri

ptorum vitio et ideo a nonnullis prave expositus;

J. Scotus ita sentit: ipsa Venus admodum pulchra

erat, tamen antias i. e. comtraria videliatur Phi

lologiae«; quasi a Graeco àvtioc descendat!

wital] Varians in margine lectio praebet amital,

ad quod verbum Grotius haec annotat: »Multum de

hoc laboravi, ac necdum verum comperi, sed ad

Mox studium in solarem ela

liuc haereo; in quibusdam codicibus Nisam legitur,

unde conjeci Misam, quem Isidis filium nominat

Onomacritus in initiis Orplicis et ambifarium facit,

ait enim: — — — Ag6svoe xaì %j%vv διρv;.

Postea vero in liistoriis Indicis inveni eoli apud

Indos deum nomine Aemida, cujus effigiem, et qui

dem monstrosam, vidi ipse ex India allatam: lia

bebat ille non hinas manus more nostro, sed qua

ternas, unde non immerito possit ambifarius Æmida

vel Aemital (consona enim haec sunt) appellari.

Sane constat, magica pleraque ex Indico fonte esse

deducta.« — Sed mera haec somnia esse Grotii

manifestum est. Potuit quidem noster ante oculos

liabere hunc Martialis (8, 37, 8) versum:

» Quae crine vicit Baetici gregis vellus,

Rhenique modos aureamque nitelam« ; -

sed huuc non magis quam Martiani locum intellexisse

videntur interpretes, qui de »micis pulveris auri re

pertis in arena et ramentis aureis, quibus consper

sam comam illumiuassenta cogitarunt, quum de

flavicomis potius Germanis poëta egerit, nemoque

ignoret, flavum crinem pariter atque flavum aurum

dici. Nital 'deniqne -moster pro nitela usurpavit,

quod Appuleji et Solini interpretes pro splendido.

accipiunt, me autem judice apud utrumque etiam

pro flavo eolore aeeipi potest. Docere autem noster

voluit » minime fidendum esse pulchritndini Veneris

ambiguae, cujus coma serpentibus circumflexa sit. •

mox studium] Rectius forte excerpta nostra :

»Mox studium in solarem elaborare circum, quippe

sescuplo fatigabatur adscensu.* Aliis id extulit p. 44;

81

182

9:32 Martiani Capellae lib. II. §. 182.

horare circulum, quippe sescuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

485 habebatur. Ibi quandam navim, totius maturae cursum diversa cupiditato

moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, beatis circum

actam mercibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con

»maximis conatibns sescuplo itinere evehi,« BoNd.

var. lect. p.58)— Melior certe liaec lectio est, quam

apud Grotium laborare et deinde fatigabat ascen

sum ; sed pro eircum e Monacensi (G) et Canta

brigiensi eirculum etiam reposui.

tonus ac dimidius] Legendum puto: Tonus di

midius. Hyginns : »Sol abest ab IIespero medietate

toni. « GnoT. — Dormitavit Grotius, neque erat

quod Goezius hoc somnio textum corrumperet.

Sequitur noster Plinium et Censorinum, quorum

ille (hist. nat. 2, 20. s. 22) »Pythagoras« inquit

» ex musica ratione appellat tonum, quantum absit

a terra Luna; ab ea ad Mercurium spatii ejus di

midium et ab eo ad Venerem fere tantundem; a

qua ad Solem sesquiplum« ; alter autem (de die nat.

c. 15) »hinc ad qoej6pogov , quae est Veneris

stella, fere tantundem, id est, aliud íuutóvuov :

inde porro ad Solem ter tantum, quasi tomum et

dimidium ; itaque Solis astrum abesse a terra tonos

tres ac dimidium, quod vocatur óu& frévre. « Alia

tamen ratio est Plutarclii (de animae procr. p. 1028),

alia aliorum (v. palaeogr. III, §. 288).

ibi quandam] Lectionem, n«quam, e Guelferby

tano codice prodidit Cortius, recepi. Grotius enim

ediderat cursibus, cunctaque, atque et ante beatis,

quae copula a Britannico, Cantabrigiensi, Reicle

nauensi, et Darmstattensi abest.

moderantem] Jamblichus (de myst. 7, 2. p. 451);

»Ubi in symbolis deus tanquam navis rector est,

id ostendit potestatem mnumdi gubernatricem. Sicut

enim gubernator navis adstat clavo, eodem modo

et Sol mundi totius temonem regit.« Conferendus

hoc loco omnino Apollonius Tyanens est (apud

Pliilostr. 5, 11. p. 145 f. Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Septem fratres in prora navis

sedentes significant hebdomadae dies. Leo aestatem;

Crocodilus hiemem. Vulc. — Septem hebdomadae

dies indieat mystice nt solet. Nautas autem vocat

quia etiam Soli et Lunae- navigia uti currus tri

buuntur. Vide Plutarch. de plac. phil. Lib.2, c. 40.

Gnot. — In hoc Plutarchi loco illud non reperies,

sed in commentatione de Iside (p. 564). De diis

Aegyptiorum in navigiis constitutis pluribus olim

egi (in palaeogr. crit. III. §. 258. IV. §. 695) per

multisque imaginibus e gemmis selectis (III. §. 507.

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illustravi. Errat

autem cnm Vulcanio Grotius, hebdomadis septem

dies intelligens. Istos enim Martianus certe non

dixisset totius naturae navem regere ; sed intelli

gendi potius Sol et Luna cum reliquis quinque

Quae sequuntur apud Grötium verba

• germani tamen suique consimiles « emendavi. E

Vossiano enim codice (Arntz. misc. p. 215) vocem

planetis.

addidi juris, sed vocabulum tamen , quod a Can.

tabrigiensi abest, expunxi. Sui juris planetas esse

ex suo cuique proprio cursu dixit. Voce germani

autem, qua et Plato (Epin. p. 986 Steph.) plane

tas significat, &όελφοις eos appellans, nihil aliud

quam iliam eorum similitudinem innuere voluit,

qua septem hae stellae semper contrarium reliquis

omnibus eursum peragerent. Adde Hugium (in myth.

p. 284. 255. 286).

Martiani 'Capellae lib. II. §. 484. 255

similes praesidebant.. In prora felis forma depicta, leonis in arbore, crocodili

in extimo videbatur.: In eadem vero rate fons quidam lucis, aethereae, arca

misque fluoribus, manams, in totius mundi lumina fundebatur. Quo viso Philo

logia consurgens, , totaque veneratione supplicans, ac paululum connivens

oculis, deum talibus deprecatur: * *

Ignoti vis celsa patris, vel prima propago,

• • •

felis] Miror Grotium, Walthardum et, Goe

zium, qui felix edere potuerint. Neque enim solum

in anterioribus Martiani editionibus (v. Lugdun. a.

1859) in margine varians lectio felis , quam recepi,

adnotata erat ; sed felis etiam legerant Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cuperus

(in Harp. p. 18), Montfaueon (in ant. suppl. 2.

p. 188). Certe igitur melior, eligi debebat lectio.

Felis autem hic Lunae symbolum est, quemadmo

dum supra (§. 170) : a nostro, jam traditum erat.

Transposita etiam interpnnctione , quae falsa apud

Grotium et recentiores editores est, recte Martia

nus felem sive Lunam in prora. eolloeavit; , leo

nem sive Solem (Pal. crit. III. §. 208. 303. IV.

§. 708. 716) in- summa navis arbore. Alias dii

tutelares in navis prora collocabantur (v. Lips. ad

8en. ep. 76 p. 828).

. leonis] Leonem Soli sacratum paucissimi igno

rant, quod, oculorum fervore et radiis ei possit non

immerito comparari. Affert et alias rationes Macro

bius Lib. 1. c. 21 Sat. Gaot. — Plura qui cupit

evolvat palaeographiam meam (IV. §. 708. 716),

Hugiumque nostrum (in myth. p. 172), ubi de le

onis et aquae vocabulis disserit; quibus adde Moy

sis nomen a Salmasio (in .epistol. p. 152) Aegyptia

cae linguae vindicatum. • • • . '• -

crocodili] Crocodilus Serapidi sacer, id est Soli.

Serapis enim idem cum Sole, ut ex oraculo et

attributo comprobatur. Vide Macrob. e. 20. lih.4.

Sat. Gnor. — Hoc quidem non nego; verum quo

niam leonem, Solis symbolum , in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulclirior Martiani fietio

erit, si mecum conjeceris, eum hausisse e Cle

mente Alexandrino, qui (str. 8. p. 866) e quorum

dam sententia docet, » crocodilo significari tem

Unde 568 dentes, anni

nempe dierum numerum, huic animali adfinxerunt

(Achill. Tat. Erotie. 4 f. p. 272 Salm.).

fons lucis] Heraclitus Solem »fontem coelestis

lucis « nominat (Macrob. somn. Sc. 4, 20), Plato

(de R. P. 6. p. 808 Stepli.) »lucis auctorem« (v.

§. 188), Orphicus (liymn. 7) oügëvuov φός. In

sacra denique precatione eum allocuti, sunt %us

%6puov φός (Matrob. Saturn. 1, 23). . ,., .

, eonnivens oeulis]. Alii, connibens, et hinc alii

pus a Sole genitum.«

oculos contra MSS. vetustissimos exhibuere. Ou

prxd. (ad Appul. I. p.44).—Non hoc solum correxi,

sed paulo post etiam e Cantabrigiensi, Darmstat

tensi, Reiclienauensi, et Hugiano reposui depre

catur pro deprecabatur. : ... r°: ' ••

ignoti] Lucretius (8, 149):

• Tenuis eniin natura deùm longeque remota

Semsibus a westris animi vix mente, videtur. • ' .

Neo-Platonici, quod olim jam observavi (palaeogr.

erit. III. §. 126), sibi persuaserant, hominibus in

notescere tantum hujus mundi creatorem, ex factis

nimirum ipsius; eo autem longe antiquiorem esse

(töv zvQévov vooev) deum supremum, quem ipsis

184

485

30 .

Martiani Capellae lib. II. §. 188.

I86

{87 .

v

Fomes sensificus, mentis fons, lucis origo, ' ' ~ . . . . . .

i Regnum maturae, deus atque assertio divùm,...

Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundanum fas est cui cernere patrem,

Et magnum spectare deum ; cui circulus Aethrao

- • - • - *.

Paret, et immensis moderaris raptibus orbes.

Nam medium tu curris iter , dans solus amicam

Temperiem superis, compellens atque coërcens

Sidera sacra deùm, quum legem cursibus addis.

Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus ratione probetur;

-----

semper obseurum et ignotum manere neeesse sit

(Euseb. praep. ev. 11, 10, 18. p. 850), sive, ut

Ciceronis verbis utar (N. D. 1, 14, f.), deum illum,

quem mente noscamus nusquam apparentem. Prae

terea conferre licet cum hoc carmine epigramma

Latinum in Solis laudem (in Burm. antliol. Lat. 8,

4. T. 2 p. 298).

vel] Pel ego arbitror nimis ignavum , neque

dubito Sol restituenduin, eum $eta eum Pliilologia

alloquatur. BAnth. (adv. p. 817) — Ego vero con

tra sentio. Non intellexit eensor verum illius par

ticulae sensum. Non vim solum, sed, quod majus

est, primam propaginem patris Solem esse doete

scripsit Martianus, Platonem seeutus, qui (Rep. 6,

p. 809) Solem summi Boni progeniem dixerat.

oculus] Invoeatur ab Orplieo (hymn. 7) Sol;

aiajvuov öpupux , et ad quaestionem » quid sit Sol?«

Epietetus philosophns respondet »Mundi: oculus«

(Fabric. bibl. Gr. 15. p. 887), et Atheniensis so

phista (p. 866) »Offlgävuog öp$oe$puéç«, pariterque

Ovidius (umetam. 4, 238) de Sole;

• Hle ego sum, dixit, qui longum metior annum,

•

Omnia qui video, per quem videt omnia tellus,

Mundi oculus« — —

uliramundanum] Graeeus philosoplius (Sallust.

6. im Gal. opuse. p. 285 f.) eum $aeegxó6μιov

dixerat, quam vocem primus Appulejus (dogm. Plat.

p. 204 Oud.) Latine vertit, ultramundanum patrem

summumque deum appellans.

temperiem] De Apollime aërem temperante vide

supra (§. 18). Hic Solem laudat stellarum ducem

(Orph. hymn. 7 et 55), qui Ciceroni (de re publ.

4. p. 128 Zell.) est » dux et princeps et moderqtor

luminum reliquorum, mens mundi et temperatio* ,

Ovidio (met. 1, 770) »qui temperat orbem.« Ante

ocnlos : autem noster habuisse videtur Macrobium

(in somn. Sc. 1, 20) ad illum Ciceronis locum (conf.

§. 14. H8. 54. 185).

sidera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortali

bus negata. Barru. (adv. p. 1242). — Vereor me

plus tribuerit vir doctus verbis, quam in iis latet.

Astra enim quum noster semper fere cum diis con

jungat (§. 97), sidera sacra deùm nil aliud est

quam saeri dii.

Martiani Capollae lib, II. §. 187. 23$

:

Nonne ac principio geminum tu das tetrachordori?

Solem te Latium vocitat, quod solus honore

Post patrem sis lucis apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod conficis horas.

Quatuor alipedes dicunt te flectere habenis,

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

Vel quia dissolvis nocturna admissa; Iseum

ae principio] Ita anteriores editiones, inque se

quentibus das, quorum utrumque restitui. ' Grotius

hae et dans substituit adnotans: »Lege a principio.

Comparat Solem mese in musicis. Gemina autem

tetrachorda sunt tres planetae utrinque et ipse utrin

que quarti supplens vicem, in primo ' tetrachordo

ultimus, in ultimo primus.« Sed quamvis reete ge

minum tetracliordon explicaverit (conf. tamen et

Boeckliium in Creuz. stud. III, p. 88), emendatio

tamen non adeo certa est, ut in textum recipi pos

sit, quum plerique codices in vulgata consentiant.

Unus ex omnibus Monacensis (G) hie pro liae ha

bet; quam qui receperit lectionem profecto non com

temnendam, certe non omni externa auctoritate de

stitutus erit. Das etiam in Darmstattensi, Canta

brigiensi, et teste Cortio in Guelferbytano legitur.

solus] Latini nominis etymon, quod multi : sic

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero N. D.

2, 27. Fulgent. myth. 1, 11. p. 45 Munck. Ma

erob. Somn. Se. 1, 20; Saturnal. 1, 17). . . .

patrem] Illum nimirum ignotum, de quo supra

(§. 188). Niliil vidit in hoc loco Barthius, qui (adv.

p. 817. 2084) Christi patrem intelligit!

bis senis] Val. Flacc. l. III. (lege 4) 92 :

— »Sol aurieomis (lege mus) ingentibus (l. cin

- gentibus) horis - -

Multifidum jubar, et bisseno sidere textam -..,

Loricam induitur a — — ••*

Bisseno autem dicit, quia duodecim signis via Solis,

qnem zodiaeum, appellamus, distribuitur. Goez. —

I)e- radiis Solis eorumque; numero causisque con

fer;.etiam superiorem loeum (§. 78) ibique... ob

servata. - -

lucet] Pro lueet, omnino seribendum luce. •Cae

rula luce retegere« . est tenebras luce depellere.

Musck. (ad Fulg. p. 45) — Ne unus quidem codex

, viro docto adstipulatur, eóque minus aliquid mu

tare audeo, quod varians lectio, in margine veterum

editionum adscripta est. licet. Qnantnm igitur pos

sumy explieo: »Nam tenebras prohibens retegis quod

caerulam lueem prodit* , ut eaerula lucere dictum

sit: ut supra (§. 446)« creperum micare.«

-, ' Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Ma

erobius lib. 1, oinnes deos ad Solem referri» Apol

Hinem, Serapim, Osirim, Mithram Persarum, Ditem

patrem,*Typhonem, Atyn, Adonin, Ammonem,

Triptolemum, et hie Liberum patrem. Obiter allo

dit ad nomen Aevaiov από τοῦ λύειν, idque eo

488

490

I9I

30 *

Martiani Capéllae lib. II. §. 491. *

I92

* *

Te Serapim Nilus, Memphis, veneratur, Osirim ;it /.

Dissona sacra Mithrami , Ditemque ferumque Typhónem;

Attis pulcher item, curvi et puer almus aratri, . ,*

refert, quod Sol occulta dissolvat tenebrasque dis

sipet. Sed de deorum hac confusione plura colle

gimus ad Onomacritum. Gnor. — Ipse Vossius in

margine conjecerat Lyaeum. Anxrz. (iiiise. p. 215):

— Certe et Grotius non Lycaeum,' uti Goezius in

eaute reposuit, sed Lyaeum voluit. Nec, tamen,

probo. Iseus enim Isidis filius appellari eodem jure

potuit, quo (§. 87) Vuleanus Junonius dictus erat;

quod autem ex conjunctione cum antecedentibus

-Grotius argumentum repetiit, in tanta eonstruetio

nis ambiguitate nihil eontra: codicum auctoritatem

efficere potest. Possit adeo ipsum voeabuli*etymon

ad nocturna admissa referri, si Martiamum enm

Plutarcho (de Iside p. 581) Isidis nomen abíópu.

derivasse statuaiiius; multo tamen melius dissol

vendi illüd'' officium ad Phoebi momen referemus,

quumi'' pötéáéο etiam purgare vel, verrere signi

ficet. Ceterum Iseum pro Isaeum e Basileensi co

dice reposuimus, quia Graeee oeeioc est. Glossa

Monaeensis (b) explicat justum» : aequum ; ut de .

$q; cogitasse videatur ! *' ' ~' ' * - ~

Serapim] De magnifico! hujus dei in Aegypto

'templo vide Ammianum'(22, 42). Iinitatus est no

ster variando unius ejusdemque dei nomina permul

tos alios' scriptores (Stat. Theb. 4, 717.: Appulej.

met. 11. p. 785 Oud. Auson.* epigr. 29 ret 50.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus

hujus ipsius oracula ansam dederunt (Maerob. Sa

turm. 1, 48. Euseb. praep. ev. 5, 4, 45. p. 128.

'Laur. Lyd. p. 42. Roeth.). Accusat quidem Goe

zius (Grotium secutus) Martianum de cörreptae me

dia in nomine Serapis; sed corripuit eam jam

antiquior Prudentius illo versu (c. symm. 2, 831);

- -

, *

*.

~Nil potuit Serapis. cet. Et, omnino operae pretiuim

erit audire Hieronymum de Boseh, qui (in anthol.

Gr. t. 4. p.207. 398. 418) observat, in nominibus

propriis a veteribus eandem $yllabam modo corripi,

modo, produci, quare nugas agere, qui in Batavia

an secunda corripienda, an producenda sit, tanto

pere laborent. Atque eadem Priscianus jam docu

erat (de' accent. p. 814) scribens: «In peregrinis

verbis, et barbaris nominibus, vel interjectionibus,

nulli sunt certi accentus. Ideoque in potestate

uniuscujusque consistunt, ut quo necessarium videat

sic in métro ponat.«

:r dissonoe] 'Barbara. Sic supra »dissonans dis

crepantia nationumw , et alibi » secundum dissonas

mationes.« Gnot. — Haee enim primitiva vocabuli

8égéægoc significatio est, unde jam apud IIome

rum Högec Aeoegéægöpoevov:-(II. ß. 867), quo

idem declaratur. quod alibi (Odyss. a. 182; y.

50:23 o. 482): locutione d>9goov évógaorot.

Mithram] Solem: Mithram appellari liquet ex

hac inscriptione Latina: »Soli Mithrae« et illa

Graeca : »HAI$2 MI0PA ANIHHTS2«, aliisque

~centum similibus. Gnor. — Res est notissima vcl

e Nonno, Strabone, Justino martyre, Porphyrio,

Statio, Curtio, Claudiano, aliis. (Conf. Palaeogr.

erit: III. §. 106. 509. 481. Hyde de relig. Pers.

Eichhorn de deo invicto Mithra, et Camdemum

in. praelectionibus academicis p. 177). Literas, in

nomine Meu8gac numerum 368, nimirum anui

dierum, eontinere, olim (loeo citato §. 484) jam

monui. : •

Attis] Sic pro Atys e Vossiano scribe, quod

etiam placuit Munckero ad Fulgent. mytliol. 5, 5,

Martiani, Capellae lib. II. §. 192. 257'

Ammon: et arentis Libyes, ac Byblius Adon.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbis.

Salve ; vera deùm facies vultusque paterne,

et recte quidem, quum ita priori longa semper poë

tis dicatur, judice Schradero Obs. 1, 8, ubi et

hanc emendationem a Munckero institutam probat.

Anxrz. (misc. p. 913). Salmasius quoque (ad So

lin. p. 81) Aetyn nomen Lydum, Cybeles autem

amasium Aettidem scribendum censet, itaque cor

rigit Arnobium (l. V), ubi de Attide pro Sole ha

bendo itidem sermo est. Confer tamen et Doerin

giuin (ad Catull. 65) et interpp. ad Persium (1, 95).

puer] Quicunque Virgilium (georg. 1, 19) le

gerit, sane videbit eum a nostro exscriptum fuisse.

Sed difficilior quaestio est, quinam fuerit »almus

ille puer aratri?« Etenim ipse virgilius ohscurus

est adeo, ut vel Heyne eum non intellexerit, pue

rum interpretatus Triptolemum, qui a Martiano hoc

loco designari non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine veniat. Viam potius nobis aperit Servius,

ad Virgilii locum observans: »Alii Triptolemum,

alii Osirin volunt.« Atque posterius rectius esse

• poëtis colligitur. Tibullus (1, 7, 20);

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum.«

Idem Rutilius (itin. 1, 75):

— — •vinique repertor

Et qui primus humo pressit aratra pner.«

Baceham enim et Osirin eundem deum fuisse non

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. erit. IV. §. 645. 661). Hinc mihi qui

dem persuasum Virgilium a nostro melius intelle

etum esse, quam ab Ileynio, eujus interpretatio et

eo laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

eonjunctionem deorum cum Triptolemo semideo.

Sed in voce puer haesisse videtur, qua tamen ne

que ipse Virgilius (in cul. 28. 56), neque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Caesarem Augustum appellare

dubitarunt. Erraret igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductus Tagetem intelligere vehet. Nemo

enim unquam hunc pro Sole accipi legerit. Cur.

vum aratrum similiter dixit Lucretius (8, 931.

6, 1281).

4mmon] Peceat Capella in legem pedariam, ut

et supra Serapim media correpta dixit. Cur autem

Sol Ammon dicatur, ex Nonio docebimus in notis

Onomacritieis. Gnot. — Macrobius (Saturm. 1, 21)

»Hammonem« inquit »Solem occidentem Libyes

existimant«: et ego de Ammone copiosius pluribus

que locis (in palaeogr. crit. T. III. §. 128. 281. 48i.

T. IV. §. 600. 669. 670) egi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Scrapim modo defendi.

Ac profecto antiquissimorum etiam poëtarum ne.

gigentiam non minus accusandam esse Athenaeus

(14. p. 652 Casaub.) multis ostendit exemplis.

4lom] Pariter Theocritus (Syracus. 145) Solem

intellexit his versibus:

"I2a9v vöv, φίλ' 'Aöaovv, xoei éc véçz* &&

$vumj6atc.

Hæi vöv %v9ec Aοσνι, και άκκ άρικm

pizoc íéêïc.

In primis autem Macrobius (Sat. 1, 21) totus ia

eo erat ut demonstraret Adonin Solem esse.

salve vera] Sumsisse videtur ex hemistichio lioe

Virgilii (Aen. 8, 301):

»Salve vera Jovis, proles. • — ~

Mox miror Walthardum et Goezium edidisse pa

ternae, quod omni sensu caret. Scilicet non anim

adverterunt, in erratis a Grotio istud mendum cor

495

9258 Martiani Capellae lib. II. §. 195.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformat sacrum mentis cognomen et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

M94

195 Pyrois circulus immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

His auditis deorum sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

196 circulo visus Pyriphlegethon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (neque

rectum fuisse. Verumtamen intelligere debebant,

quod scriberent! -

sacrum] Vulg. sacrum momen , cognomen et

omen , sed haec annotant docti" interpretes: MS.

»sacrum mentis cognomen. « Est autem hoc nomem,

quod diligenti indagatione inveni, HYX, quod

mentis affeetum placidum denotat, estque rQvyQdft*

guarov et numerorum 608. Nisi quis YHX' malit.

Id enim nomen Baccho tanquam humidae naturae

domino tribuit Plutarchus. Ego tamen alterius ma

lim, quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apollinem jiov dici quis est qui ignoret?

Gnor. — Versiculum ipso suo sono horridum re

ctius forte codex MS. hunc in modum refert:

•Conformat mentis sacrum cognomen et omen.«

Et ita etiam codex a Grotio adhibitus, quem vi

rum summum egregie (!) haec illustrantem vide in

aotis. Aliam longe viam in illustrando hoc loco

ingressus est Barthius (adv. XI. e. 3. p. 847) qui

Capellam Christianum esse hinc colligit, rectene

an seeus ipse viderit. Bonn. (var. lect. p. 88) —

Seribendum omnino »mentis cognomen«, quod in

suis codicibus invenerunt Grotius et Bondamius et

in Vossiano exstat. Anntz. (mise. p. 213) — Ad

dere licet e Monacensibus plures, Hugianum, Ba

sileensem, Darmstattensem, Britannicum et Can

tabrigiensem. Ceterum ut non nego nugas egisse

Barthium, ita et egregie. errasse Grotium et Bon

damium patet, quos Aegyptiacum Solis nomen $PH

omnino latuerat (v. Palaeogr. meam erit. III. §. 229.

IV. §. 888). Quod autem hie mentis cognomen di

cit, hoc ex superiori loeo (§. 188) illustrandum,

ubi Solem mentis fontem appellat.

mentes] Grotius mentis. — Vel legendum est

»pater mentis«, id est mundi, vel » da pater men

tes.« Vulc.— Cessat, quia Bodlejanus codex ex

hibet mentes , atque ipsum mentis pro accusativo

pluralis numeri accipi potest. Sensus est: »Da pater

mihi animum, ut coner ascendere coelum.« Nam

sie intelligenda dictio est »dare mentem. « Confer

illum Horatii (in ep. 2, 2, 56) versum:

» Yerbis, quae timido quoque possent addere

fmemlem, «

nomine] Lege numine. Vonck. — Equidem ver

bum, quod in omnibus tam editis quam scriptis

libris exstat, corrigere non ausus sum, praesertim

quum vox cognomen praecedat.

auditis] Grotius audita, quod correxi e varianti

leetione apud Walthardum et e Basileensi codice.

In sequentibus Guelferbytanus quidem sublevata,

et Cantabrigiensis circulo praebent, sed quum Py

rois primus sit easus, male.

infera] Ita pro Grotiano infra habent Mona

censes (C. D. E), Reichenauensis, Basilensis, Darm

stattensis, Guelferbytanus teste Cortio, Britanni.

Martiani Capellae lib. II. §. 196. 239

enim labor fuerat, hemitonii interjecta transcurrere) in Jovialis sidoris pervenere

fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat tem

peramenti vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex calidis humidisque commixtionibus candens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans ad ' deorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ac parili in- 197

terjectione sublimis, deorum rigidissimum creatorem in algido inhaerentem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem , quem circumire nitebatur

orbis melo Dorio tinniebat. Sed ipsi praesuli nunc draconis facies, nunc •

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialis

cus et Cantabrigiensis teste Federo, quapropter

haud dubius meliorem lectionem in textum recepi.

neque enim labor] E Virgilii (Aen. 11, 684):

»neque enim labor. «

pluliongo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) verba: »Sa

turnum Dorio moveri phthongo, Jovem Phrygio«

contuleris, videbis omissum esse Phrygio. Phthon

gus enim sonus est (§. 959) qui variatur, unde

paulo post (§. 197) Saturno Dorium melos adscribit.

Quumque liqueat Martianum sua e Plinio hausisse,

ex eo etiam supplere quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem lioc ipso loco in Darm

stattensi codice verbum quoddam erasum esse. Ni

eomachus (in harmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.)

Jovi sonum adscripsit parhypates.

temperamenti] Peculiarem lianc hujus planetae

notam fuisse, supra (§. 17 et 52) vidimus, et infra

(§. 888) legemus. Confirmant eam tam philosoplii,

quam poëtae. Etenim ex Saturno et Marte tempe

rari illum interjectum et Cicero (N. D. 2, 46 f.)

et Plinius (2, 8) et Aristides Quinctilianus (de

musica p. 148 Meibom.) docent, repetitque idem

Ptolemaeus (tetrab. 1, 4); Vitruvius autem (9, i.

-

p. 267. Bip.) »temperatissimos« ei effectus tribuit.

Adde palaeogr. crit. III. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis efful

gentia vibrata meliorem recepi, quam Basileensis

codex et teste Cortio Guelferbytanae membranae

habent, »fulgentibus blandisque vibratum cando

ribus.«

coelitem] Cantabrigiensis coelitum, unde sen

sus exit idem.

algido] Virgilius (georg. I, 556): .

»Frigida Saturni sese quo stella receptet. •

inhaerentem] Haerentem Grotius; inhaerentem

e variis lectionibus Bondam (p. 58), quamvis parum

intersit. Sed paulo post pro circumvenire e Darm

stattensi, Reiclienauensi, Basileensi, et Guelfer

bytano omnino rectius circumire recepi.

IDorio] Gravissimo sono. Vulc. — Confer Mi

lieliium (ad Plinii librum secund. p. 167) et Har

duinum (ad Plin. 2, 22, 20. not. II).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. Ita clare Vossia

nus, atque certe vox ea Capellae est restituenda,

quum in magis notam a librario sit mutata. IIansit

240 Martiani Capellae lib. II. §. 197.

498

- 99

saeviobat horrore; cui tamen potestas pro circi granditate major ac praelata

ceteris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intoleranda

congressione virgo diffugit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ac dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

ambitum pervenitur. Sicque sex tomorum conscensionibus et stadiorum de

fecta lassitudine fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissime e Solino, qui cap. 52 » aprugnis den

tibus a dixit, ut in quibusdam editionibus legitur,

quod tamen in Venetiana ann. 1498, quae penes

me est, mutatum quoque in aprimis eodem errore.

Salmasius edidit aprigineis ; sane Latinis dici apru

gineus, apruginus et aprugnus idem notavit exer

citat. Plin. p. 874. Arxtz. (misc. p. 213). — Cor

reximus, quia in codice illo aprugnis legitur; quam

vis aprinus haud deterior vox sit a Varrone et

Plinio usurpata. Profecto sicut a caper est capri

nus, ita ab aper dici potest aprimus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano le

gendum exitialis. Litera S absorpta est a sequenti

voce, licet non novum fuerit Latinis etiam elegan

tioribus, qui duo adjectiva nmi substantivo adpo

nant. Cicero pro Milone : »propter multa praeclara

merita. « Drackenborch ad Liv. I, 14, et ex poëtis

exemplorum segetem congessit elegantissimus Brouk

hus. ad Tibull. 3, 5, , 22. Néque id Graecorum

poëtis ignotum, unde δε6μoις άλvroïç ëygiouc

recte defendi posse apud Aeschyl. Prometli. vinet.

v. 484 vidit H. Stephanus. Anxrz. (misc. p. 214)

— De Saturno exitiali confer superiora (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographorum errori

adscribendum esse videtur, quum anteriores omnes

editiones meliorem proferant lectionem, quam Gro

tium mutare voluisse non arbitramur.

harpis] Ediderat Grotins arpis, quapropter co

actus erat hancce addere notam: »Lego harpis et

explico falcibus, ita enim sonat vox Graeca : est

enim âgztn δρεπάνη. Falces autem Saturno attri

buit antiquitas, ut omnis auctorum tam Graecorum,

quam Latinorum, turba testatur. Mavult tamen

illustriss. Scaliger pro musico instrumento acci

pere, praesertim quum bombis sequatur, motus

inter alia isto Fortunati loco : :

»Romanisque lyra tibi plaudo barbarus harpa. •

Nomen hoc etiamnum Gallis et Belgis usitatum.•

Grot. — Equidem Grotio potius, quam Sealigero

adstipulor : haud enim video, quo pacto Philologia

musico instrumento perterrita dici potuerit. A Thra

cibus égztnv, incurvum gladium , inventam fuisse

Clemens Alexandrinus (strom. 1. p. 307) docet.

Persei etiam falcem dóapuævrbvnv άρτην poëtae

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apollinar. Sidon.

carm. 7 p. 507 Sirm.). Ab harpis etiam milites

quidam harpigeri olim dicti (v. Cang.). Ceterum

aspirationem addere non dubitavi e rationibus supra

(§. 7 not.) expositis.

bombisque] Sono graviori (Varro R. R. 5, 16,

32), veluti tympani (§. 67). Catullus (64, 264):

» Multis raucisonos efflabant cornua bombos. «

sescuplo] »Tempora tria ad duo sescuplum fa

ciunt« (Quinctil. 9, 4, 47. p. 886).

eoelestis] . Ileiclienauensis et Grotianus codex

praebent coelitis ,

(v. §. 62 not.).

defecta] Ita pro Grotiano defessa codices Mo

quod non minus probum est

nacenses (B. C. D. E. G), Reichenauensis, Basileen

sis, Darmsiattensis, Bodlejanns, Britannicus, Cam

Martiani Capellae lib. II. §. 199. 24.

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores ma

ximos recreati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica desiliens,

quum immensos luminis campos aethereaeque tranquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum , tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum si

derum globos et circulorum alterna illigatione texturas; ipsam vero, quae

ambitum coërcet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundam transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molem machinamque torqueri; tanti operis tantaeque rationis

patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum notitia secessisse, quonian

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

tabrigiensis, Bongarsii, igitur plurimi. Tamen etiam

defessa defendi per hypallagen potest.

desiliens] Hoc e codicibus Grotiano, Basileensi,

Darmstattensi, Britannico, Bodlejano, et Guelfer

bytano substitui pro dissiliens, quod male se ha

bet in editis.

immensos] Philologiam astrorum multitudinem

admirantem eodem fere modo noster depinxit, quo

Lucanus de Pompejo divo facto (9, 11) cecinerat!

— — » Illie postquam se lumine vero

Implevit, stellasque vagas miratus et astra

Fixa polis vidit , quanta sub nocte jaceret

Nostra dies.« — —

decanorum] Vide quae de iis eorumque nomi

nibus Aegyptiacis in palaeographia critica (T. III.

§. 520. 528. 550. 552), disputavi; quibus adde

Hermetem (ap. Stob. in eclog. 1, 22, 9. p. 469

Heer.).

liturgos] Aevtovgyovc. Ministri sunt publici

Graeco vocabulo. Grot. — Plura dabit Salmasius

(àe ann. climact. p. 822. 796). Absurda si : qua

alia ad hunc Martiani locum in codice Monacensi (E)

Megitur glossa: aquasi letargi, resolutores laboris!•

ipsam vero] Describit post coelos planetarum

et &aezæv&ayv astrorum primum mobile cum primo

motore. Grot. — Supple ex antecedentibus » quum

videret « et refer vibratum ad axem, ad eumque

etiam, quod sequitur, ab ipso.

noscens] Grotius pro eo, quod in libris lege

batur, nom sciens reponi voluit mom nesciens, quae

tamen emendatio necessaria non est, postquam Cor

tius in Guelferbytano legit noscens.

secessisse] Vossianus: »se cessisse •, non male.

Vulgatum tamen secessisse tueri posset frequens

pronominis se ellipsis, cujus exempla dedi ad Se

dul. 4, 80. Anxtz. (misc. p. 214). — Cur deside

ret vir doctus pronomen se, prorsus ignoro. Certe

Martianus nihil aliud quam Neo-Platonicam doctri

nam exponere voluit, qua pater ille, ignotus sum

2{)!

mus deus est (palaeogr. crit. III. §. 126), quem

adeo ignotum esse dicit, ut ab ipsa deorum_ no

titia secesserit; adeo ut dii ipsi eum non noscerent.

Conferre licet Jamblichum (de myst. 8, 2. p. 188

Gal.). - -

, , latitudines] Grotius quidem beatitudines ; sed

1Hugiani codicis lectionem eo libentius recepi, quo

3I

242 Martiani Capellae lib. II. §. 202.

intellectualique mundo gaudentem, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

203 genibus ac tota mentis acie coartata diu silentio deprecatur; veterumque

ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundum dissonas nationes

«ertius et supra (§. 38) eadem legebantur. Hoc

autem codice olim nondum inspecto, prius (in

Palaeogr. mea III. §. 131) aegre hunc Martiani

locum intelligebam.

extimi ambitus] »Coelum ipsum« inquit Cicero

(div. 2, 43) »quod extremum atque ultimum mundi

est. « Ulterius progredi Philologiae non licebat, sed

sola mente deum supremum atque ignotum, quippe

qui extra mundum esset, persequebatur. Plato

hune locum (in Phaedr. p. 247 Steph.) %xregov

g&vtov röztov appellat.

murum] Aut Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 557.

Reisk.) »o£ov τείχος« ante oculos habuit, aut

Lucretium, qui pariter pluribus locis (1, 74; 8,

372. 488) » moenia mundia statuit.

silentio deprecatur] Aegyptios jam Porphyrius

(de antro nymph. 27. p. 28) refert 6εβopuévovç

•nö 6uænã $e$v άρχην τόν δλων έχοντα: et

Jamblichus de mysteriis Aegyptiorum (8, 5. p. 189

Gal.): ö öí xai öuö 6tyijc puòvmg %egare$erat.

Pulcherrima etiam Plinii Secundi (in panegyr. 3 f.

p. 618 Cellar.) haec est sententia: »Animadverto

enim etiam deos ipsos non tam accuratis adoran

tium precibus, quam innocentia et sanctitate lae

tari: gratioremque existimari, qui delubris eorum

puram castamque mentem; quam qui meditatum

earmen intulerit.« (Conf. et not. quae sequitur).

yoce mentis] Quod audiri nequit, sed sola per

eipitur mente. Ita et Manilius de felici alicujus ge

nitnra, ut vocant, hosce composuit versns (4, 198);

———» causas viresque dabit perquirere rerum

Atque oeulos mentis, quae possit cernere euncta

Quamvis occultis naturae condita causis.~

Seneca etiam (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo

inquit: »effugit oculos, cogitatione visendus est.«

Unde quosdam a voce ad inarticulatos sonos trans

iisse testatur Nicomachus (manual. music. 2. p. 37

Meib.) scribens : »Inde est, quod Therini (mavult

Meibomius Tyrrheni) sibilis inarticulatisque strepiti

bus numen invocant. • Ovidius quoque de Pythagorat

» Pir fuit hie ortu Samius« — —

(metam. 18, 60) canit,

——— • isque licet coeli regione remotos

Mente deos adiit et quae natura negabat

Visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.*

Quibus adde Jamblichum (de vit. Pyth. p. 48 Rüst.)

Expressis autem verbis Seneea (de benef. 2, f.

p. 274): »adeo, inquit, deos, quibus honestissime

supplicamus, tacite malumus et intra nosmet ipsos

precari.« Certe e Platonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Stepli.) doctrina: »deum sola mente videri«»

Neo-Platonici dogmata sua »de patre ignoto sola

mente invoeando « (v. Palaeogr. erit. III. §. 151)

hausisse videntur. Pulcherrima haec Ausonii (in

ephemer.) est oratio :

»0mnipotens solo mentis mihi cognite cultu,

Ignorate malis et mulli ignote piorum :

Principio extremoque carens, antiquior aevo,

Quod fuit aut veniet, cujus formamque mo

dumque

Nec mens complecti poterit , nec lingua profari

cet.

Adde Hermetis Trismegisti dialogum, qui falso ad

seribitur Appulejo (in edit. Bip. T. II. p. 299 f.

sequ.).

dissonas nationes] Vario sensu dissonuw noster

Martiani Capellae lib. II. §. 205. . 245

numeris varia, sono ignota, jugatis alternatisque literis inspirata, veneraturque

verbis intellectualis mundi praesules deos eorumque ministros, sensibilis sphaerae

potestatibus venerandos, universumque totum infinibilis patris profunditate

coërcitum: poscitque quosdam tres deos, aliosque diei noctisque septimo ra

dicit, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), dissona

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

sonam suavitatem (§. 912) cet. Hoc autem loco

ita usurpat, ut Livius (1, 18) subjectos Numae

Pompilio populos scribit esse »gentes sermone et

moribus dissonas •; vel Silius (16, 19): »tot dis

sona lingua agmina a et (3, 221) » dissona linguis

eastrae ; vel Claudianus (laud. Stilich. 1, 482): »nec

tantis dissona linguis turba. « Adde Solinum (31).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 566) Circe

»Ignotosque deos ignoto carmine adorat.«

alternatisque] Locum olim (in palaeogr. crit. III.

§. 284) explicavi, literasque esse docui septem

vocales Graecas, quas alternatas dixit, quum quo

libet versu repetitarum ordo mutatus sit

A 1E H I 0 P $.

E H I 0. P £2 A

H I 0 J^ £. A E.

1 0 P £2 A IE H

0 Y Ω 4 E H I

Y, $2 A E H I O

S2 A E H I O P.

Adde quae alio etiam loco (III. §. 260) annotavi,

eum observationibus doctissimi nostri Hugii (in

myth. p. 218 et 220).

verbis] Vide quemadmodum distinguat intelle

ctualis mundi deos a patre illo ignoto, extramun

dano deo. Illos verbis, hpne solis literis, sensu

carentibus adorari (conf. Stanlejum 1, 2, 11 et 12

in Clerici op. pliilos. T. 9) dicit.

tres deos] Tres temporum varietates, praesens,

praeteritum ae futurum. Gloss. (cod. Mouac. E), —

Videtur hic ad sacrosanctae Trinitatis absconditum

profanis mysterium alludere, an ludere? Gaor. —

Neque hoc neque illud Martianum voluisse mihi

quidem persuasum est. Magis enim, quam isti in

terpretes, ille Neo-Platoniea philosopliia imbutus

erat, ejusque dogmata haud ignorabat. Quos inter

Numenius (regi áya9o$ in Euseb. praep. ev. 11,

10, 18. p. 857 Vig.) haec tradit: »Primus ille deus,

ut est in semet ipso, simplex est, sibique unde

quaque cohaerens et individuus. Deus etiam secun

dus ac tertius unus est« cet. Qui plura cupiat adeat

Eusebium ipsum, et Plotinum, qui (enn. 8, 1, 1)

»sunt tres • inquit, » hypostases : unus seu bonum,

mens seu intellectus, et anima mundi; nec de his

misi implorato dei auxilio et sedata mente loquen

dum cet. Pariter Cyrillus (c. Julian. H. p. 34) e

mente Porphyrii, opinionem Platonis exponentis,

docet dei substaiitiam ad tres procedere, esse verum

supremum deum optimum , post ipsum et alte

rum creatorem seu opificem, tertium porro mundi

animam.

septimo] An ad sabatha Judaeorum, ad quae

Juvenalis *

— • Cui septima quaeque fuit lux ignava«

an ad diem xvouaxijv Christianorum? Gnov. —

Lege Ausonii eelogam de nominibus septem die

rum (372. 8. p. 413 Delphin.), ubi pradiatus Sol«

omnino diem habet primum et supremum, qui heb

domadis est septimus. » Diei autem noctisque deos«

dicit, quia Sol interdiu, reliqui planetae, qui die

bus nomina sua dederunt, noctu eonspiciuntur. ' Pla

metae ab Appulejo etiam (de deo Socr. p. 421

3 *

244 Martiani Capellae lib. II. §. 205.

205 diatos.

960 quoque mysteria äna$ xoei δις έπίxouvoe

Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis

potestates. His diutissime florem ignis

Oud.) radiantes dii appellantur. Quod reliquum

est, confer inferiorem locum (§. 738).

fontanam] Id est fontem et originem vitae, quod

nihil est aliud quam deus.VulcAx.— Profecto haec

omnia caecis sunt circumfusa tenebris. Forte tamen

(si quis in loco tam intrieato conjecturae locus)

legendum videatur fomtanam uriginem, ut Solem

intelligamus, quem fontem aetherei ignis nominat

Martianus, et profecto tale quid requiritur, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro igne accipias, nam

subjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

vide an originem malis. Sed sane quia hic magis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

hanc fontanam virginem de Entelechia velis intel

ligere. Gnot. — Meam de hoc loco sententiam jam

dudum (in palaeograph. crit. IV. §. 776) aperui.

Sed praestabit verba ipsa hic subjungere : » Data

enim opera Martianus omnem reconditam pliiloso

phorum doctrinam fabellae suae inseruit: quare ve

•eor ut unquam nostrum sint intellecturi, nisi qui

illis placitis probe imbuti fuerint. Sane hi Clial

daicorum oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt : - - --

Aatijç èv λαyö6uv 'EHATHX dg&tjg xr&zs

IIHTH, -

"Ev8ov ö2n piipyov6a, tö ILAP0ENON o$

ztQoüeí6α. > ---

Nec praetermittendum Pselli ad hos versus seho

lion (p. 99 Gallaei), qui »Chaldaei«, inquit, »He

caten deae loco habent, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omninm potentiarum.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

n sinistris fontem bonorum sive virtutum: ajuntque

animarum quidem fontem ad propagationem esse

proclivem» virtutum vero fontem intra propriae es

sentiae limites ' coërcitum manere, virginis inta

ctae instar incorruptum, eamque, quam habet,

firmitatem et immobilitatem ab implacabilium poten

tiarum facultate adeptum esse et virginali zona ac

cinctum. « Fons autem ille animarum haud dubie

e Platonis cratere (in Tim. p. 41 Steph.) est sum

tus. Haec igitur Martiani illa fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrum interpre

tatur Joannes Sarisberiensis (in metalog. 4, 565

p. 921), quem vide.

άπας χαι δις] Ridicula est glossa in codice

Basileensi: »pater filius super omnia«; sed facilius

est dictu quid non significent, meritoque miramur

Grotium, qui nihil ad eorum illustrationem anno

tavit. Quum tamen Platonis illa arcana appellet,

veri simillimum est placitum illud respici, quod non

quidem in libris, sed in secretiori discipnlorum

coetu, Pytliagoreos secutus Plato proposuerat, de

monade et infinita dyade rerum omnium principiis,

quibus inter se mixtis quum reliqua omnia, tum

maxime ternarius omnia complectens oriatur. Conf.

Aristidem Quinetilianum (in Meibom. ser. r. mus.

p. 121): »Agxrjv της τόν δλωv 6vpupævioes

zαι πountuxr}v αitioev é%oyi£ovto oi ταλαiov.

IIævtæ yàg yivs69ai öu& tíc eig $v digpuo

viag 6vvezöuevoe. T%v öé öväöoe •aroe rjv

8%nv érættov, èvavruétntoc oöoav zrgoejrnv

έμφαντικήv. Tou&όα δέ το 68uroev èxâÄovv,

évavttötntw xai μεσότητι πέπληρωμέvov,« in

que primis Simplicium (ad Aristot. Physic. f. 104,

B), quem egregie explieavit Brandis (de perd. Ari

stot. libris p. 35 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis purissimus,

unde divinitati proximns putabatur, ut anima, quae

divinae originis est. Vide quae de fontana virgine

Martiani Capellae lib. II. §. 206. 248

atque illam exsistentem ex non T". veritatem toto pectore deprecata,

tum visa se cernere àxro$o6vv §£raque meruisse. Quippe quidam candores 207

lactei fluminis tractu stollis efflammantibus defluebant. Laetabunda igitur gra

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deùm a Jove noverat.

congregatum. * Erat autem ibi Jovialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fulgorem siderum vin

ceret, et novitate situs signiferum circulum decussaret; praeterea tanto splen

doro renidebat, ut argenti crederetur fabricata materia. Ibi septa candentia,

culmenque septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupiter cum Junone 209

modo adstruximus. Saepe frvgöç àvóoc in Chal

daicis memoratur oraculis (v. 21. 88. 188. 122.

ap. Gallaeum de Sibill. orac. in app.). Infra (§. 871)

Palladem quoque ex Jovis capite prognatam et pu

rissima virginitate praeditam florcm ignis appellat.

Hinc etiam explicandum est, quod ignem furatus

Prometheus (ap. Claudian. A cons. Hon. 250) dicitur

»Sinceram *patrio mentem furatus Olympo. «

non exsistentibus] Valde difficilis quaestio est,

quam veritatem exsistentem ex mom exsistentibus

Martianus significare voluerit. Plerisque veterum

videbatur, ut apud Persium est (3, 84), » gigni

De nihilo nihil, in mihilum nil posse revertia ,

vel ut Lucretius ait (I, 181):

»Nullam rem e nihilo gigni divinitus unquam •

idqne • commune pliysicorum omnium placitum« (tö

×ovvöv rrdvrayv töv pv6vxöv ööypuoe) Aristo

teles (Physic. 1, 4; de gener. et corrupt. 1, 3.

p. 499. a) appellat. (Adde Oeell. p. öí í Gal. An

touin. iinp. 4, 4 et 8, 15; Democritum, Diogenem

Apolloniatem, Epicurum ap. Laert. p. 875. 878.

619; auctorem de mund. incorr. in Pliilon. op.

p. 939). Sed non pliysico, sed metaphysico sensu

Martianus hic loquitur; quapropter veri simillimum

est veritatem exsistentem ab eo dici divinam natu

vam vel quod Plato ait rä övvwc övzoe , quae

licet aeterna sint, ab hominibus tamen sero tan

tum intelliguntur, nec nisi multo labore ex terrestri

bus et caducis, quae non exsistentia, pur} övra,

Platonico sensu appellare poterat, per abstractio

nem et inductionem inveniuntur. :

se cernere] Male Grotius secernere, quod qui

libet videbit, qui verba construxerit : » visa est Phi

lologia cernere, se dîro$&ay6vv meruisse. «

defluebant] Stellarum trajectionem describit. Lu

cretius (2, 200);

n Non cadere in terram stellas et sidera cernis ?«

Veterum liac de re opiniones collegit Stobaeus

(in eclog. 1, 28, 1. p. 580 Heer.) et Ammianus

(28. p. 509 Lind.) ; praesertim etiam Seneca (na

tur. quaest. 1, 1. p. 684 Lips.), ubi : »Stultis

siimum est« inquit, » existimare, aut stellas decidere

aut transsilire, aut aliquid illis auferri et abradi;

nam si hoc fuisset, jam defuissent.«

Galaxeum] Nimirum circulum; de cujus natura

disputarunt philosophi (v. Aristot. meteorol. 1, 8.

Stob. eclog. H , 28, H. p. 572 Heer.). Saepe no

ster ejus meminit (§. 27. 209. 826. 858).

septatum] MS. sectatum. Sic in Gramm. resee

tationem pro resectione posuit. Videtur autem hie.

Capella coelum crystallinum (ut vocant patres Cliri

stiani) describere, qucmadmodum supra empyreum

246 Martiani Capellae lib. II. §. 209.

210

9211

219

omnibusque divis in suggestu maximo ac “. lacteis, residens sponsalem

voces ac dissonis mela dulcia

cantilenis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllemium,

praestolatur adventus; qui simul ut Musa

cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllenii

adhaerebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcher

rima multitudo, animaeque praeterea beatorum veterum, qúae jam coeli templa

meruerant, gressus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

descripsit: ait enim: »limbis nivalibus albicabant.«

Gnor. — Cum Grotiano codice tam Hugianus,

quam Bodlejanus, Darmstattensis, et Reichenau

ensis conveniunt: Basileensis autem septatum prae

bet. Atque parum interest utro modo legas. Haud

dubie enim ille seetatus vel septatus locus Jovis

domus (§. 97) in lacteo circulo erat.

ut] Omissam hanc particulam e Basileensi co

dice supplevi.

dissonis] Concentus enim, Seneca teste (epist.

84, p. 880 Lips.), fit ex dissonis; unde Ovidius

(met. 10, 148) de Orpheo:

• Ut satis impulsas tentavit pollice chordas,

Et sensit varios, quamvis diversa sonarent,

Concordare modos « cet.

Pythagorei jam definiverant musicam contrariorum

compositionem aptam (Tennul. e Theon. pr. ad Jam

blich. in Nicom. aritlim. p. 175), dissimiliumnque

comeordiam, ut ait Quinctilianus (1, 40, 12; p.

916), dguoviav voeabant; quos secutus Aristote

les (de mundo 8), dum de concordia per contraria

disserit: »musica •, inquit, »acutis et gravibns so

nis, longisque et brevibus una permixtis in diver

sis vocibus, unum ex illis eoncentum absolvit

(άτετέλε6ev άομoviav).« Adde Maximum Tyrium

(I, p. 271 Reisk.) et Maerobium (Saturn. I. in

praef.), qui Senecam ad verbum fere exseripsit.

Ipse denique noster infra (§. 910) de Musica cly

peum gestante scribit: »Denique mox ingressa at

que (statim) ejusdem orbis sonuere concentus,

cuncta illa, quae dissona suavitas commendarat,

velut mutescentia tacnerunt. «

Hercules] Recte liunc deum adhaesisse Cyllenii

officio dicit. Adeo enim jnnctos eos gogitavit anti

quitas, ut una eademque basi Hermeracles hodie

que conspiciatur, addita hac inscriptione: EPMA.

HPAI{AE0C (D'OrvilI. Sicula p. 878. Torremuzza

Ci. 7. n. 17). Nec Mercurio soli (Horat. Od. 4,

10, 5) sed utrique deo palaestrae cura credita

fuit (Palaeogr. cr. IV. §. 801). Eodem denique

carmine uterque celebrabatur (Antholog. Gr. 4, 38,

4. p. 168 de Bosch.).

beatorum] Similiter Nemesianus (ap. Bartk. in

advers. p. 1887);

— — » sublimes animae coelestia templa

Sidereasque colunt sedes , mundoque feruntur.

Harum animarum sedis noster supra (§. 188) jam

mentionem fecerat.

Linntm] De Lino et Orplieo musicis pariter ae

sapientibus vide Quinetilianum (1, 10, 9; p. 218).

Linum •divino carmine pastorem appellat Virgi

liu» (Ecl. 6, 67), ubi Heynius haec annotavit;

Martiani Capellae lib. II. §. 212. 247

vatem redimitos camentesque conspiceres; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platonem Archimedemque sphaeras aureas devolventes. Ardebat 215

Heraclitus; udus Thales, circumfusus atomis Democritus videbatur. Samius Py

»Linum, supra (4, 86) eum Orplieo junctum, me

morat, nomen inter vetustissimae memoriae vates

clarum, servatum illud partim fama ac mytliis, par

tim carminibus, quae ejus esse ferebantur.« Plu

ribus de eo egerunt Burette (Mem. de PAcad. d.

Inser. X, p. 198), Bode (de Orpli. poëta p. 77—79),

Ambroscliius (diss. de Lino, Berolini 1829), et

Welckerus (Allgem. Schulzeit. 1830, n. 2—5).

Statuam ejus prope Musarum lucum in monte He

licone Pausanias vidit ibique quotannis ei parenta

tum esse refert (9, 29, 5).

Orpheum] De eo omnia congessit Bode (de Or

pheo poëtarum Graecorum antiquissimo, Gottingae

1824). »Deorum in numerum consecratum« unus

Albricus philosophus (18, p. 320 Munck.) tradidit.

Aeristoxenum] Peripateticum, quem tamen non

solum philosophum, sed et musieum (§. 925) in

signem fuisse, plures testantur scriptores (Aristoph.

schol. ad ran. 1557. Suidas p. 527. Cic. de finib.

5, 19. Gell. 4, 11). Conferenda omnino est Malinii

diatribe (Amstelod. 1793 et in Schäferi thesauro

eritico novo, T. I).

sphaeras] Nota sunt, quae Plato de natura

sphaerae et de orbibus coelestibus pluribus locis

exposuit; de Arcliimedis autem sphaera artificiosa

noster infra (§. 888) agit.

ardebat] Ignem enim rerum principium esse

Heraclitus docebat (Diog. Laert. 9, 7 ibique Meib.

Plutarch. de plac. pliilos. 1, 3. p. 877. Cic. N. D.

3, 14. Vitruv. 2, 2 et 8 praef. Arnob. 2. p. 48).

Quem secuti Stoici (Plutarch. de, stoic. p. 1077)

ignem ipsum deum esse docebant (Euseb. in praep.

er. 18, 16. p. 810). Heraclitum vero acri sed

justo judicio perstrinxit Lucretius (1, 639 sequ.

693. 785). Conf. et infra (§. 758).

udus Thales] Qui aquam esse rerum initium

statuit (Aristot. metaph. 1, 5. Diogenes Laert. 4,

27. Cic. N. D. 1, 10; aead. qu. 2, 57. Lactant.

H , 5. Auson. sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 et 8

praef. Minue. Felix 19, 5. Plutarch. plac. pliilos.

1, 3. p. 878. Apollinar. Sidon. carm. 18, 82 et

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 et ipse Seneca nat.

qu. 15. p. 727 Lips.). Sed confer omnino obser

vationes Hallenses (2. p. 417 sequ.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 3, 17; de ira

dei 10) et Diogene Laertio (9, 50) primus Len

cippus illam de atomis docrinam Democrito tradidit.

Exceperunt eam deinde Epicurus et qui hunc sectati

sunt (Lucret. 1, 84. 86. Cic. de finib. 1, 6. Pln

tarch. placit. philos. p. 877 f. 878. Senec. nat. qu.

8, 2. p. 789 Lips. Minuc. Fel. 19, 9. Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Lucian. vitar. auct. 13. p. 95.

Bip.). De Arcesilao etiam Apollinaris Sidonius

(carm. 18, 94. p. 577 Sirm.):

» Post hos Aercesilas divina mente paratam

Conjicit hanc molem , confectam partibus illis,

Quas atomos vocat ipse leves.« — —

Posidonius autem (ap. Strabonem 16. p. 787 Ca

saub.) contendit antiquum de atomis dogma Mo

schi esse, viri Sidonii, qui ante res Trojanas

floruerit.

Pythagoras] Quo pacto arithmeticas harmoniae

proportiones invenerit, multi tradidere scriptores,

quos laudavit Bruckerws in praeclaro suo opere

(list. philos. I. p. 1057).

9248 Martiani Capellae lib. II. §. 215.

thagoras coelestes quosdam numeros replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelechiam scrupulosius requirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum.

Arcesilas collum intuens columbinum ;

replicabat] Ubi de numeris sermo est, noster

plerumque (§. 749. 787. 789. 760. 764) verbo

replicare utitur pro » analogiam inter numeros ex

quirere. • Plutarchus (plac. philos. p. 876) 6vpw

puerQioec dicit, et noster infra (§. 764), multiplica

tionem a replicatione distinguens , »replicatio« , in

quit, a maxima ratione incipit et subinde ad mi

mores minoresque transit. « Porphyrius (rregi drro

zijç épupüzóv p. 50) Pythagorae mentem his

quidem verbis exponit: • oi yoóv IIv$æyögeuot,

aeregi toöc digt$uoàc xoei t&c ygapupu&c 6/tov

δά£ovtec, étì tò ae£ov toïç $eoig &tffg

zovzo. « Unde Arithmetica infra (§. 750) Jovem

cum monade comparans, »tuae a , inquit, »primige

Hoc

tamen loco verbum replicare etiam simpliciter pro

niae naturae fontem Jupiter recognosce. «

repetere sive resolvere accipi poterit. Ita enim Sym

machus (epist. 6, 51) » nota replicare« pro »repe

tere quae nota sunt« scripsit.

Aeristoteles] »Peripateticorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platone, haud scio an

recte dixerim principem pliilosophorum« (Cic. de

finib. 8, 5).

' Entelechiam] Confer Plutarchum (plac. pliilos.

1, 5. p. 878), Macrobium (somn. Scip. 1, 14), Ju

•tinum Martyrem (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

1686), Tertullianum (de anim. 52), inque primis

superiorem locum (§. 7) ibique notata.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(§. 119) disputavimus ; rosas autem omnium ma

xiine adliiberi ad convivia solitas esse quam plu

rini veterum loci docent. Ovidius (fast. 8, 358):

Zeno ducebat feminam providentem;

multusque praeterea palliatorum po

» Tempora sutilibus cinguntur tota coronis ,

Et latet injecta splendida mensa rosae ;

IIoratius (od. H. 56. 16);

» Neu desint epulis rosae,

Neu vivax apium , neu breve lilium • ;

plura dabit Fulvius Ursinus (in append. ad Ciae

conium de triclinio p. 265 sequ.). Unde apparet

vitam voluptuariam et delicatam significari, quam

Epicurus inprimis commendasse dicitur, licet im

merito , quum ea, quam ille finem bonorum con

stituit, •jöovrj, neutiquam tam pravo et abjecto

sensu accipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de finibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum etiam Seneca (de vita

beat. 15, p. 259) recte intellexit. Martianum com

munem opinionem secutum esse docent sequentia;

vide tamen ne flores illi simul et hortos significent,

quos in deliciis Epicurum habuisse constat (Cic.

N. D. 1. 55; de leg. H. 21. Propert. 3, 20, 26.

Juven. 15, 122. 14, 519. Stat. silv. 1, 5, 94).

providentem] Significat zrgóvouoev sive Provi

dentiam, qua mundum regi Stoici docebant (conf.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogen. Laert. 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 52).

aecesilas] Idem pliilosoplius, qui et Arcesilaus

ab aliis, inter quos Laertius in ejus vita. In Mi

nutio , ubi textus habet Arcesilas, MS. Arcesilaus

refert, in Arnobio pro Arcesilao MS. Arcesila, ut

ex excerptis Scaligeri monet Meursius meus. Hic

ille quem ignorantiae magistrum vocat Lactantius,

et quem Cicero omnem funditus pliilosopliiae ra

tionem ait sustulisse. Doeebat enim dxoera?,vplav,

Martiani Capellae lib. II. §. 215. 249

pulus studiis discrepantibus dissonabat; qui quidem omnes inter Musarum

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve

niemte igitur introgressoque Cyllenio omnis ille deorum senatus veneratus

verticem ingredientis exsurgit. Ipse Jupiter eum propter suum consessum,

Pallade a dextra sociata, medium collocavit. Nec longo interjectu ipsa quoque

nihilque certo sciri posse asserebat (meminit hujus

opinionis Aristoteles in metaphysicis) utebaturque

argumento remi infracti, et colli columbini (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid videtur,

quam revera est. Huc alludit Capella. Grot. —

Ciceronis locus in academicis quaestionibus est

(4, 28). Sed ante hunc jam Lucretius (2, 800)

hae de res v.

»Pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

Quae sita cervices circum collumque eoronat:

Namque alias fit , uti rubro sit clara Pyropo,

Interdum quodam sensu fit, uti videatur

Inter coe»uleum virideis miscere smaragdos. «

Adde huic Senecam (nat. qu. 1, 3. p. 687 Lips. et

epist. 71 p. 812), et Apollinarein Sidonium (carm.

48, 89. p. 577 Sirm.). Certe Cicero (de div. 2, 119)

edixerat: »Niliil tam absurde dici potest quod non

dicatur ab aliquo pliilosophorum.« Quod reliquum

est, non recordatus est Grotius, quod ipse Socrates

sueverat dicere: »scire se niliil praeter hoc ipsum,

quod nihil sciret« (Diog. Laert. 2, 32. Cic. acad.

1, 16).

palliatorum] Id est philosophorum Graecorum,

ut ex inferioribus locis (225. 328. 355. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graecae

gentis habitum pertinebat; Romanorum autem $em

pore ii potissimum eo utebantur, qui Graecarum

literarum notitiam affectabant, ut v. c. Seneca rhetor

$. p. 288 Elzev.) oratores eommemo

rat, »qui m Latine declamaverant, toga posita,

(controv.

sumpto pallio quasi persona mutata redibant et

Graece declamabant« ; inque primis pliilosoplii eo

insignes erant, qui diutius quam alii veterem cul

tus simplicitatem servarent (conf. Valer. Maxim. 2,

6, 10 ilique Vorst. n. 68 p. 178 Torr.; Apollinar.

Sidon. epist. 9. 9, p. 268 Sirm., et in universum

Salmasium ad Tertull. de pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) noster :

» Ut nulli scateant dissona litibus.«

Pidet discrepantes de rerum principiis opiniones,

quem pliilosopborum dissensum alii multi pariter

reprehenderunt (Max. Tyr. 52, 2. T. 2. p. 119

Reisk. Vitruv. 2, 2. et 8 praef. Tertull. de anim.

32 et adv. Marc. 1, 15. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

somn. Sc. I, 44. Sidon. carm. 2, 156 sequ. p. 294.

Sirm. Minuc. Fel. 19. PIutarcli. de plae. philos. I.

p. 874 sequ. Euseb. praep. ev. 1, 5. p. 22 sequ.

Justin. Mart. ad Gr. Oper. p. 6. Theodor. c. Gr.

de mater. 4. Claudian. consul. Mallii 84 sequ.).

reboatu] Ita codices Cantabrigiensis et Hugia

nus saue melius pro Grotiano rabulatu. Superiori

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. De

prorsus dissimilibus philosophorum senteatiis lege

et Ciceronem (de divinat. 2, 87 et 88).

propter] Codex Cantabrigiensis quidem prope ;

sed unum idemque est, illudque noster saepius

aeque atque Appulejus (v. Oudend. ad eum I.

p. 245), et quod majus est, Cicero (N. D. 3, 22;

de invent. 2, 31) adhibuit. Paulo inferius, ubi

Grotius interjecta habet, rectius Hugianus, Darm

stattensis et Cantabrigiensis exhibent interjectu.

214

215

32

2$0 Martiani Capellae lib. II. §. 218.

216 Arabicis laetabatur halatibus.

Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur. Qua ingrediemte,

ac Vesta deùm mutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

refundente, omnis ille ordo coelicolùm portiones sibi competentes attribuens

Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tamen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsalium nomine praeparaverat Majugema, traderetur, ac demum

dos a virgine non deesset; tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem

Pesta] MS. »Vesta deum nutrices habuit, unde

liquet et pedissequa rescribendum. Attribuit autem

Vestae munus thuris distribuendi, quod ea focis

arisque sit praefecta. Gnot. — Vesta eadem quae

Tellus, atque haec deorum mater (Serv. ad Aen. 7,

456). Pedisequa autem Cortius etiam e Guelfer

bytano notavit, quare pro ^estae nutrici et pedis

sequae, ut Grotius ediderat, reposui Westa nutrice

et pedisequa, et e Basileensi codice ejusdem pro

eidemque. In Darmstattensi a prima manu recte

seriptum erat nutrice et pedisequa, sed deinde per

peram correctum. De Vesta Jovis nutrice plura

dábunt Lactantius (1, 14) et Albricus philosophus

(17. p. 519 Munck.), qui tamen reconditum fabulae

sensum capere non potuerunt. Sane purificatur

igne aër, eoque fit ut aether (Jupiter) nutriatur.

Arabicis] Confer ad hunc locum Spanhemium

(de praest. numism. I. p. 554) et laudatos ab eo

auctores, quibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I.

p. 85 Iteisk.), Tibullum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Pro

pertium (2, 22, 17. 5, 11, 8), Lactantium (de

Phoen. 79, 18), et Sirmondum (ad Apollin. Si

dom. p. 148). Tertullianus (apolog. 30) tura Aerabi

eae arboris lacrymas appellat.

tabulas] Nuptiales nimirum. Confer Brissonium

(de form. 6, 124. p. 818 818), et Appulejum

(met. 4 p. 295 Oud.) ibique notata, et adde quae

Quinctilianus (8, 11. p. 504) e Cicerone de non

usu tabularum in probando matrimonio affert.

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinariis M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se

cundo. Vide Dionem. Eadem et Julia dicta , quod

Augustus se in ea ferenda a divi Julii commen

tariis edoctum profiteretur. Agit haeo- lex praeter

alia multa de dote non alienanda, quod caput legis

huc pertinet. Grot. — In Vossiano codice est Po

peamque ; sine ulla haesitatione substituendum Pop

paeamque. Id jam vidit Grotius, quem secutus est

(?) Burmannus ad Suetonium Claud. 25 et Wie

lingius leet. juris civil. 2, 52. p. 262. Aliquamdo

autem haec nomina a librariis esse confusa ostendi

superius. Anxtz. (mise. p. 214). — Vulgo enim per

peram Pompeamque. Codices quidem Monaeenses

(B. C. D. E. G), Reichenauensis, Darmstattensis, et

Bongarsii Popeamque exhibent, eum quibus Grotius

etiam orthographiam corrupit, quod Arntzenius nom

vidit, ipse tamen meliorem scriptionem attulit e fon

tibus ipsis, quibus adde Tacitum (list. 5, 28 et28 et

annal. 5, 28) et confer Augustinum (de legibus

in Graevii thesauro II. p. 1241), Di

p. 851).

legem] Jam supra (§. 96) finxerat senatus con

mque ($4.

Martiani Capellae lib. II. §. 218. 2$

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exsurgit fratris officium

non detrectans, ac singulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tam pulchrae cunctis quain ornatissimae refulsere.

Transcursa, lector, parte magna fabula,

Quae tam morosis implicata ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitens crepusculum ;

Ac mi rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et convenustans habitu

Surgens fenestras dissecaret lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo mythos terminatus; infiunt

sultum more Romanorum aereis tabulis incisum;

imitatur nunc Senecam, apud quem (apocol. Claud.

p. 834 Lips.) lege Cornelia de sicariis, in ipso quae

ritur orco. Ita Appulejus etiam deos non soium

legibus humanis (met. 6. p. 591. 397 Oud.) sub

jicit, sed Jnpiter quoque apud eundem jubet »Mer

curium deos omnes ad concionem provocare, ac si

qui coetu coelestium defuisset, in poenam decem

millium numùm conventum iri. « Deinde Psyehes

et Cupidinis nuptias »legitimas facit et jure civili

congruas. «

delectuque] Grotius dilecto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuque vel delectuque, quod in

aliis est. Anxtzen. (misc. p. 214). — Dilectuque

exhibent Monacenses (B. C. D. E), Basileensis,

IBodlejanus, Cantabrigiensis, IBritannicusque. De

lectuque praebent Reichenauensis, Bongarsii et Hu

gii codex. Utrumque bonum.

innitens] In codice Lugduno-Bat. est: »et in

witens « , unde emendo »et nitens. « Amwrz. (ad pa

neg. vet. II. p. 785). — Sed crepusculum vix nitet.

Num forte pro imminens istud innitens seripserit?

Geminata enim adjectiva non curo (§. 197 not.).

erepusculum] Crepusculum, quod jam instat,

facit ut lucerna a claritate deficiat et tenui lumine

palpitet, narrationique tam multis ambagibus im

peditae finem imponit. Gosz. — Confer supra cre

perum (§. 1H6).

purpuraret] Confer superiorem (§. 116) Auro

rae descriptionem. Egregie Rutilius (itiner. 277):

»Roscida puniceo fulsere crepuscula coelo. •

primo et] Ita recte Basileensis. Male in reliquis

et editis et omissum est.

largiorem] Circuli epitlieton, quod omnino me

lius, quam Grotianum longiorem. Exhibent illud

Basileensis, Darmstattensis, Guelferbytanus, Hugia

nus, Britannicus, Cantabrigiensis, et Bongarsii codex.

nunc ergo] Absunt septem postremi hi versus

9I9

9:20

59 •

9$2 Martiani Capellae lib. II. §. 220.

Artes libelli qui sequentcs asserent. . . . • ,

Nam fruge vera omne fictum dimovent, … -

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, nec vetabunt ludicra.

Habes quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musae et chelys Latoia. •

a codice Gtielferbytano, nec mirum, quum eo co

dice non nisi nuptiae contineantur, minime septem

libri posteriores. Adduntur autem haec: »Mart.

Min. Fel. Cartli. de nuptiis Philol. finis. « Praeterea

quae duobus in aliis codicibus continentur nuptiae,

lias ille ho tantum complectitur. In Hngiano co

dice spurius insuper hic versus additur:

»Gloria fulgenti Christo sit cunctipotenti.«

terminatus] MS. terminatis. Ergo lege et dis

tingue: »Nunc ergo mythis terminatis infiunt

Artes libelli qui sequentes asserent. «

Sensus clarus: ait imposito fabulis fine incipere

libros de septem artibus ad quos transeamus. Grot.

— Sed mythos in omnibus legitur tam editis quam

manuscriptis, ipsoque Grotiano ; quapropter male

recepit Grotius terminatis. Equidem terminatus re

posui codicum Reichenauensis, Monacensis (C),

Cantabrigiensis, Britannici, Bodlejani, et Hugiani

auetoritate. Alii quidem terminatur praebent; sed

illud melius, quia jam factum est.

infiunt] Infit saepe; infiunt, quod sciam, non

nisi apud nostrum legitur, quamvis Varronem di

xisse infio testatur Priscianus (8 extr.).

fruge vera] Id est vero et simplici intellectu.

VulcaN. — Utilitatem veram dicere praestabat,

qua sequentes disciplinarum libros nuptiarum com

menta superare Martianus ait. Sobrias Macrobius

quoque (Saturn. 1. 5) fabulas suas appellat.

M. A. R T I eA N I

•

j%£? … .Iii .dif otfoq;') im.ii:... /. •.•

•', .'! ;;••'•• : ... j • , * T.

MINEI FELICIS , , ,

-- -'•-' ' '

C A P E L .

*-

-

*

€.

. .

L A E,

:,,' ' ' • i : «

AFRI cARTiiAGiNiENsis,

DE ARTE ,

e

G R A MI M A T I C A

LIBER II. *

*. i •

Itursum Camoena parvo

Grammatica] Perlecto tertio hoc libro quilibet

videbit, minime totam hic propositam esse gram

maticam, soe fragmenta potius quaedam ejus dis

ciplinae. Cnjus rei causam perspicere mihi videor.

Primum enim absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum senatu . hanc exponere

velle artem, quae monnisi pueris traditur (§. 265),

unde etiam Minervae, Grammaticam interrumpentis, ,

haec inserit (§. 326) verba: » quae (omnia) si ab

scliolaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis,

decursae peritiae gratiam deformabis. « Deinde suam

noster encyclopaediam in eorum tantum gratiam

scribere poterat, qui primis ejusmodi elementis

jam imbuti essent. Alii enim, haec prorsus igno

rantes, Martianum ne hucusque quidem intellexerint·

Omnino autem praeterire hanc primam e septem

artibus quum nequiret, ea elegisse videtur, in

quibus vel dissentiret a superioribus grammaticis»

vel clarius se docere posse putaret.

... r • . . . .

rursum] Sensus hujus carminis hic est: »Rur

sus accingit se Musa ad similes fabulas, qualibus

in duobus prioribus libris mythologicas et pliiloso

plicas doetrinas velaverat atque ornaverat, ut de

lectatione quoque aliqua difficultas et frigus dis

cendi, compensetur (v. 1 — 10). Cui Martianus ob

loquitur, artes, quas sobrias modo appellavit, serio

tractandas esse (v. 11—16); sed cavillabunda illa

repouit, omni tamen orationis ornatu carere ipsum

non posse; quaeritque» quo ordine artes traditurus

sit (v. 17—28). Respondet Martianus, se ipsas

loquentes producturum esse (v. 26—29), quo facto

Musa hoc ipsum figmentum esse arguit (v. 50—54)

Martianusque victus manus dat (v. 35 et 36). Si

milis est Virgilii sententia (in culice 4);

» Omnis ut historiae per ludum consonet ordo

Notitiae, ducam voces : lieet invidus adsit,

Quisquis erit, culpare jocos Musamque paratus:

Pondere vel culicis levior famaque feretur.•

22

2$4 Martiani Capellae lib. III. §. 221.

|| Phaleras parât libello, ' '.

-* •*

Et vult amica fictis

Commenta ferre primum ,

Memorans, frigente vero

... . Nil posse comere usum,

Vitioque dat poëtae,

« Infracta ferre- certa,

Lasciva dans lepori,

• Et paginam venústans

• ' . Multo illitam colore. - • .

292 - Atquin prioris ille

Titulus monet libelli ,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fantes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu: •

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Primum equorum , deinde etiam ho

minum ornamenta (Barth. advers. p. 1176), unde

factum est, ut metaphorice quoque de iis usurpe

tur, quibus fueum facere aliis speciemque aseiti

tiam rei alieui addere eonemur ; ut v. e. phalerata

verba apud Terentium (Phorm. 3. 2. 18).

amica fictis] Manuscriptus habet amicta , quod

et rectius. Gaot. — Utrumque bonum sensum prae

het; rectius neutrum dixerim ; quare majorem co

dicum numerum sequor.

frigente vero] Id est: exstincta et cessante ve

ritate. Vclc. — Produxit primam syllabam secundi

pedis Anacreontici, ut alibi. Sic libro VII: Ma

dida detergit ora. Gnor. — Melius, quam Vulca

nius , sensum ita eapies: vel veritatem, quae alio

quin nuda fingitur, vestimento aliquo carere non

posse, quin frigeat; frigentem autem solo usu niliil

amplius ornamenti accipere.

pulsos] Grotius pulsans, Britannicus et Reicle

nauensis pulsas , Cantabrigiensis pulsus, hi omnes

sine sensu. Recepta igitur Monacensis codicis (C)

lectione construo : »titulus libelli monet mytlios ab

ore pulsos , sive omissos esse. «. -

vera fantes] Pariter Cornelius Severus in Aetna

(237) »verum professas artes « nuncupat.

jocante rictu] Horatius (sat. 1, 10, 7): »Risu

didncere virtum. « Ovidius (arte am. 5, 285): »Sint

mudici rictus, sint parvae ntrinque lacunae. «

e

Martiani' Capellae, lib. III. §. 222. 2$

' . . . . . . . . .: Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum | ' ' •.;. . . . . . .

Nudum dabis jugandis, I. ' '

Et sic petent notandis • . . . . '

In coelitum senatum? ^ ;

. . . . . . . Aut si tacere cultum ' ' . . . .

Placet, ordo quis probatur?

•- - Certe loquentur illae

Quidquid ferant, docendum, * , »

Habitusque consequentur '

* *

Asomato in profatu. -

' Haec nempe ficta vox est

_ Et devius promissi es ;

-, . . Cur ergo non fateris

- Ni figminis figura . . . . .

. Nil posse comparari?

- - - - - '

His me Camoena vicit:

, Fugis jugabo ludum.

Admoverat igitur Latoides unam priori loco Mercnrialium ministrarum

jugandis] Id est Mercurio et Pliilologiae, qui ma

trimonii vinculo jungendi sunt; his indecorum fore

ait, si nudae artes dotalitiae tradantur.— Sequentia

mauifesto corrupta; nihil tamen varietatis exstat,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenientia.

Vulc. — Vel potius, quae ratio, quae institutio

operis? unde proficiscendum, quomodo progredien

dum tibi videtur?

quidquid ferant] Melius forte : »Quae quid ferat

doeendum«* quod ex vestigiis colligo. Gnor. —

Reichenauensis a prima manu ferat (omissa scilicet

lineola N significatura); Monacensis (C) correctum

ferant: quod quum grammaticae simul et metro re

spondeat, recepi pro erat in editis.

asomato] Spectare haec videntur ad Stoicorum

doctrinam, qui quum omnia alia corporea dieerent,

2extöv et tria alia statuebant &6a$puata (Sext.

Emp. adv. pliys. X. 918. p. 670 Fabrie).

promissi] Sic devius aequi apud Silium (H, 57),

et devia pectora recti (8, 516).

fugis] Non intelligo, nisi pro dativo casu sub

stantivi fuga accipiam, ut sensus sit: »victus a

Camoena fugae (id est cladi) meae statim sub

jungam fictionem poëticam, quam illa me eontinuare

coëgit. •

225

256 Má$tianii Capellae lib. III. §223.

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam , quae 'se in Memphide

ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso re

pertam educatamque Cyllenio. i. Quae fémina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incederet: palliatam, tamen ritu Romuleo propter

Latiale numen et Olium caput, propterque Martiam gentem Venerisque

propaginem senátum deâm ingressa est penulata. : 'Gestabat haec autem teres

* - •

* , . ,. . ' . . . ° ° . . • : ' ;

Memphide] Grammàticam in Aegypto inventam ', tem: » Capitolium dictum, quod hic quum fundamenta

primus testatur Plato (in Phileb. p. 18), quem se; ... folerentur. aedis Jovis, caput Toli hominis inven

quuntur Cicero (N. D. 3, 21), 'Tacitus (ann. 11, tum dicitur.« Pignom. (de serv. p. 157 ed. 1615.

14), Plutarchus (quaest. sympos. 9, 5, p.758 â);'"p. 266. 1674): — Quousque tandem corrigendi

Servius (ad Aen. 4, 577).

Cyllenio] Plato inventorem nuncupat, Theuth;

sed restituendum esse Thoyth , id est Aegyptiorum

Mercurium, alibi jam monui (§. 178 not.). '

Attica] Ibi prima grammaticae fundamenta po- -

sita sunt a philosophis, inprimis Platone (Diog.

Laert. 5, 28, p. 180 Meib. Dionys. Hal. de compos.

p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Clas

senium de prim. gramm. gr. p. 5 sequ.); fomae

autem, teste Suetonio (de ill. gramm. init.), diu ne

in usu quidem , ncdum in honore ullo, erat gram

matica. - -

Iatiale] Saepe noster vocibus utitur Latialis,

Latiale. Codices Darmstattensis et Monacensis (C)

semper alterum L cum B permutant: sed parum

interest (Macrob. Saturn. 4, 6 et H6. Steph. ad

Saxon. p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis,

modo Latiaris audit (conf. palaeograph. crit. III.

§. 379).

Olium caput] MS. Olium caput, credo capito

lium. Grot.— Lege • Toli caput.« Nota est nar

ratio de capite Toli Vulcentani evoluto ex funda

mentorum sedibus in eolle Tarpejo. Et mihi quidem

aliquando placuit, etiam Varronis locum (de L. L.

lib. 4) hoc Tolinomine insignire ad ipsius autoris men

i pruritus .'i : . '•'i. eriticos abripiet!

• '

Nonne multo melius

Varro, Florus (1, 7), Aurelius Vietor (de vir. il

lustr. 9) et Dionysius Halicarnassensis (4. p. 787

Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven

tum, monem reticuerunt? Quis est etiam veterum,

qui id prodat, vel prodere potuerit? Primus om

nium Arnobius, quarti seculi scriptor, de eo fabu

latur. Ac ne apud hunc quidem nominis leetio certa

est. Quamvis enim Stewechius Toli legat, Haral

ääs tamen atque editio, quae Lugduni Batavorum

, 1651, prodiit (p. 194), Oli praebet. Et certe melius

vox Capitolium e » caput Olium a prodit. Cave igitnr

Martianum corrigas, qui apud popularem suum Oli

legens, ut illi nomini propius accederet, Olium

scripsit. Accedit quod Servius (ad Aen. 8, 545)

refert: » eaput humanum, quod Oli diceretur, in

ventum esse. « Neque Grotianus solas, sed Can

tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare fi

demter hoc reposui pro olim in editis, quod sensn

carebat.

pennulata] Pariter Augustinus (eonfess. 1, 16;

Op. I, p. 82 Basil.) grammatieos magistros appellat

penulatos. Initio in itineribus tantum penulae ge

stabantur» ut v. c. Milo, quum Lanuvium petens

cum uxore in rheda veheretur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. §. 225. 957

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praemitebat. Unde velut medendi sollers magistra curandorum vulnerum in

signia proferebat. Nam ex eodem scalprum primo vibranti demonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dehincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confectus vel sepia putaretur , illato

dicitur (Cie. pro Mil. e. 10); mox autem in urbe

quoque, initio, ut videtur, a delicatioribus homini

bus faeto , qnalem Martialis (2, 57) » Alpha penu

latorum« appellat; sed paulatim adeo invaluerunt,

ut togarum fere in locum succederent; unde factum

est, ut noster penulatam opponeret palliatae, ut

antiquiores togatam. Qua de re jam queritur, quis

quis dialogum de oratoribus scripsit (c. 59): »quam

tum humilitatis putamus eloquentiae attulisse pe

nulas illas, quibus adstrieti et velut inclusi eum

judicibus fabulamur?• et licet »contra consuetudi

weme Lampridius dicat Commodum »penulatos jus

sisse spectatores, non togatos, ad munus conve

nire« (in vita Comm. c. 16), eo tamen ipsa eon

suetudo proeessit, ut Gratianus et Theodosius im

peratores Senatores juberent » chlamydis terrore de

posito quieta coloborum ae penularum induere ve

stimenta« (eod. Theodos. l. 14, tit. 10, c. 4 ; T.

V, p. 252 Ritter. eum not. Gothofredi). Diligenter

in hanc rem inquisivit Ferrarius (de re vestiaria

T. II, p. 68 sequ.), quem vide.

gestabat] Ex iis quae nnne sequuntur apparet,

Grammaticam a nostro medici habitu induci. Pariter

Lucianus (epigr. 22. T. X. p. 48 Bip.):

•IAæ$u ygapquaruxrj pv6i£oe, Aea$u puoi;6a,

q>dgpuaxov e£gopuévn* — —

elephanto] Totum pro partes eburnnm intelligit

(conf. C. Fr. Hermann. ad Lucian. de histor. scr.

* p.304). A Virgilio (georg. 5, 26) solidus elephan

tus dicitur. Ferculum autem hoc sive. gestamen

ipsum thecam calamariam vel graphiariam signifi

care videtur, quam nuncupat Suetonius (in vita

Claudii c. 58).

proferebat] Ad omnia illa, quibus Grammatiea

usa esse fingitur, Johannes Sarisberiensis (metal.

1, 21. p. 778) haec observat: »Martianus Gram

maticam inducit cum scalpro et ferula et unguentaria

pyxide medieorum. Scalpro siquidem oris vitia

purgat, et infantium linguas, qui ad artem pliilo

sophiae, ea praelaetante, cibante, et dueente, ituri

sunt, radit, dum erudit: et me barbarismo aut so

loecismo balbutiant, in sermone performat* peeean

tes autem castigat ferula; et unguemto honestatis

et utilitatis, quae ex ea provenit, patientium mi

tigat poenam. Manum quoque ad recte scribendum

reddit idoneam; aeuit et visum, ut ei partes literae

densiores aut velum multipliciter elaboratum ob

stare non possit. Aperit aures, quas tam gravibus,

quam aeutis, immo et cunctis voeibus reddit aeeom

modatas.« De singulis praeterea conferatur monstrum

eruditionis, Jacobi Martorelli liber de regia theca

calamaria (Neapoli 1786. 4).

nigello] Hoe est »mero incausto* (emcausto)

Vulcan. — Ineaustum Vulcanius dicore videtur

atramentum, quod etiam nunc Italis est inehiostro.

sepia] Ad atramenti allulit materiam.Gnor.

Persius (3, 45);

»Nigra quod infusa vanescat sepia $ympum.* '

Confer Pliniam (9, 26, 48. 11, 3, 2. 32, 10,

82. 35, 6, 28) ; Aristotelem (hist. animal. i, 4),

et Ausonium (epist. 4, 74):

»Melonis albam filiam ,

- 55

-•--.

.…

- .,-,•.• fT° • .

- %° — ~_

- $ | Ll

- - $ E.

2$8. Martiani Capellae lib. III. §. 224.

225

per cannulas eadem resanari. Tunc etiam quoddam medicamem acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexatae foetidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quendam

gratissimum gustum vespere multo olivoque laboratum , quo depulsa vocis

insuavissimae diritate canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticao fruticis collemata no

»Notasque furvae sepiae

Cnidiosque modos prodidit.«

cannulas] Calamos significat, quorum usum

Quinctilianus (10, 3, 3 ; p. 165 Spald.) descri

psit his verbis: ~quoad intinguntur calami, morantur

manuíl.*

ferulae] Ad ferulas sceptra paedagogorum al

ludit, unde id quod in proverbialem formam abiit: .

»Et nos ergo manum ferulae subduximus« ; et illud

Columellae : »Ferulasque minaccs. « De ferulis di

versum quid a reliquis subindicat Apulejus. Alii

enim de manibus puerorum ferula caedendis indi

cant: ille vero ait libro 10 met. n quam altissime

sublato puero ferula nates ejus obverberans«. Gnor.

— Adde apud Suetonium (de ill. gramm. 9) Do

mitii Marsi versum: .

»Si quos Orbilius ferula seuticaque cecidit«

et Martialis (10, 62, 9) liaec:

» Qua vapulavit Marsyas Celemaeus , .* •'

Ferulaeque tristes , sceptra paedagogorum a

alioque loco.(14, 80)

» Invisae nimium pueris, grataeque: magistris.*

Conferatur, etiam Juvenalis (1, 18).

adhibendum] Variantem hanc lectionem pro ad

movendum praetuli, quum et Reichenauensis, Bri

tannicus et Cantabrigiensis- cum ea concinant.

caprigenique] Alludit ad scuticas. Grot.

foetidos ructus] Saxo grammaticus (6. p. 407):

»Indigestam ventris saniem foetido oris anheliiw rw

ctabatur.« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

ore foetido teterrimam nobis popinam inlialasses. •

vespere] Vigilias signifieat, ut olivo luceruas

(conf. supra §. 2 et infra §. 876 not.).

diritate] Darmstattensis quidem codex ariditate,

quod Heinsius (ad Sil. 11, 416 Burm.) etiam prae-,

ferebat; sed vulgatam relinquere non opus est,

quum dirum omnino canoro oppositum sit. Dirae

alites nemini ignotae. »'Teterrimum omni diritate •

Cicero (in Vatin. 5 f.) seripsit.

purgabat] In editis additum erat gargarizando.

Notavit tamen Grotius: »in MS. meo liaec vox pro

glossemate est, et recte : si enim haec ad gargari

zandum essent, utique epithemata non essent.« —

, Abest ista vox a codicibus etiam Reichenauensi,

Darmstattensi, Monacensi (C), Cantabrigiensi et

Britannico. Posterior codex praeterea pro purgabat

exhibet curabat.

cera fago illita] Notissimae sunt tabulae eeratae

(Guilland. de papyro. 5, 41 sequ. Nov. op. dipl.

alii). Earum prae membranis praestantiam docet

Quinctilianus (10, 5, 51. p. 162).

et gallarum] Observes veliim hodiernam hic atra

menti praeparationem, cujus antiquius testimonium

equidem non novi.

-

Martiani Capellae Hib. III. §. 228. 289

tabantur.

tamen natura sui etiam vigilias inferebat.

Quae vis epithematis licet memoriam intentionemque procuraret,

Protulit quoque limam quamdam

artificialiter expolitam, quae oeto partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosque] Gummis, ut Capella lioe libro

testatur, feminino genere dicitur. In genitivo gum

meos Graecanioe, et gummis Latine. Nonius Mar

cellus : » Gummi generis neutrius, ut est usu mono

ptoton. Tamen feminini Cinna : Alpinaque gummi;

ut sit genitivus ejus hujus gummis, ut puppis, fe

bris, pelvis. • Gnor. — Confer infra (§. 291).

• Niloticae] A Plinio haec habet, qui (3, 12, 23)

de papyri seirpis: »texuntura inquit »madente tabula

Niliaqua. Turbidus liquor glutinis praebet vicem« cet.

eollemata] HoÂÀípuæræ sunt conglutinamenta.

Gnor. -

memoriam] In omni scripturae laude id maxime

extollitur, quod rerum memoria ejus ope servatur.

(Stob. serm. 70. Cicer. partit. 26).

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Mar

eello Empirico (20 p. 151 Froben.) epithema est.

limam] Lima est cultura operis jam scripti,

qua politur illud, et in honestam formam redigitur,

vitiosis omnibus derasis velut. Horatius » arte po&

tica«, libello jam Sidonii aevo singulari, ne quis

epistolam esse acrius contendat :

` »Nee virtute foret clarisve potentius armis

Quam lingua Latium, si non offenderet unum '

Quemque poëtarum limae labor et mora.• —

Cui eidem limatus pro subacto poëta et quamlibet

eultissimo lib. 1. sat. 10. Martialis lib. 10, ep. 2;

»Nota leges quaedam, sed lima rasa recenti. •

Idem limandi verbo in eam rem usus lib. 6, ep. 64.

Ovidius lib. 1 de Ponto, elegia 6t

»Scilicet incipiam lima mordacius uti

Ut sub judieitum singula verba vocem ?«

Eleganter miri ingenii scriptor Martianus Capella

talem Grammaticae limam tradit. Baara. (advers.

, 1355). — Adde Ausonii (sapient. 299, 18. p. 228

Dac.);

»Et correcta magis , quam condemnata vocabo,

Apponet docti quae mihi lima viri.«

octo partibus] Qao melius haec intelligas, confer

infra (§. 289) versus; *

» Bis quarta fandi quts paratur portio -

Pel vulneratur ductus oris integer.«

Unde (§. 326) Minervat »ni fallor«, inquit, •beto

partes orationis velut incunabula repetitura inti.

mare disponis. « Octo partes jam Aristarchus sta

tuit Quinctilianique aetate (1, 4, 20; p. 78 Spald.)

Palaemon, quod fugerat Isidorum, qui (etym. 1, 6,

1. p. 15 Arev.) a Donato demum orationem in

partes oeto partitam esse scribit.

wexionibus] Qnae sunt diversae nexiones illae?

Mihi videtur ab abbreviatione, solemni librariorum

terrieulamento, erro» natus, et non paulo Capella

dignior vox reponenda pectinationibus, quod voca

bulum rei ipsi mirum in modnm eonveniens curioso

talium asserendum scriptori, nemo, puto, negabit,

qui scripti eodicis penes nos exstantis lectionem

pensionibus äudierit, quae quidem fundamentum liti

jus correctionis nobis bonum est. Banra. (advers.

p. 1383).— Peceat Barthius hic in pluribus. Nam

primum falsa, sed eum multis criticis ei communis,

argumentatio est: quum alii librarii in legendis ver

bis breviatis errarint, hunc etiam errasse! Error

scilicet singnlorum neutiquam omnium est, et a

singulis argumentari ad universum profecto omnis

vetat logica. Porro e corrupto in codice suo verbo,

quod vitiosum esse ipse agnoscit, eorrigere addet

53*

260 Martiani Capellae lib. III. §. %6.

interstincta vibrabat, ex qua scabros dentes vitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritione purgabat.

9:27 Haec abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrao supputationis opere

putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de momine

primo tractare. ' Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare possent,

vel prudentissime declinari. Tunc genera rerum, verba etiam curandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, tempora, figurasque et sche

mata requirebat, jubebatque alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum ,

voeem claris literis seriptam. Denique in illud sequitur, non debebat a Grotio singulari numero

etiam criticorum vitium, quod persaepe in lioe ipso

libro, arguimus, incidit, ut auctorem ipsum quibus

dam tantum locis legerit, neutiquam perlegerit.

Unde factum est, ut vocem damnaret nostro per

familiarem, ut supra (§. 31) »tabens divâm mexio• •

et (§. 92) »quaeque elementa liget dissona nexio.

Neque solus noster hac vocis forma usus est; sed

popularis etiam ejus (Arnob. ö. p. 186) verbis :

»vinculorum illae injecta sunt nexioncs« : ita ut

Afris in primis usitata fuisse videatur. Neque sen

sus ullam mutationem flagitat, quum partes mexae

inter se facile diversae nexiones appellari potuerint.

Soloe] Σόλov Straboni et Ptolemaeo. Alludit

ad soloecismum, qui ea ex nrbe originem traxisse

memoratur. Gnor. — Adde Suidam, et inprimis

Diogenem Laertium (I, 81 ibiqu. interpr.), similiter

Strabonem (14. p. 663 Casaub.) et Isidorum (etym.

1, 33, 2. Op. III. p. 82 Arev.), cujus verba haec

sunt: »Dictus autem soloecismus a Cilicibus : qui ex

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur,

profecti, quum apud alios commorantes suam et il

lorum linguam vitiose inconsequenterque confunde

rent, soloecismonomen dederunt.« Sed verbum, quod

addi,, quum anteriores editiones jam contraxerant

haberent, et ita etiam, quos vidi, libri scripti. Infra

noster (§. 526) iterum soloecismos tangit.

quanti] MS. qua. Gnor. — Profecto melior

vulgaris lectio. Quanti enim e Graeco δ6ov pro

quotquot explicari potest.

declinari] Facete metaphoram persecutus est,

usus verbis ambiguis, ut liie declinari vitia, quod

de adversis in vita casibus pariter ae de nominum

in grammatica casibus obliquis intelligi potest. .

morborum modos] E manuscripto Grotius liane

lectionem in notis attulit, quam pro vulgata ver

borum recepi, magis nimirum convenientem ad me

taphoram persequendam. In codice etiam Reiche

nauensi sic legitur.

plenitudo obtusior] Id est : magna ingenii tar

ditas. Vulc. — Hypallage pro •plena liebetudo.«

quam plurimum] Nescio quid haec sibi velint,

ni legas ; » seandereque quam plurimum, operum.

praepositionibus, aut conjunctionibus participatis •

(ita est in manuscripto) »insistere.« Alludit, ut

solet, ad partes, quas voeant, octo orationis.

Gaot,— Non vidit Grotius • quam plurimum ope

Martiani Capellae lib. III. §. 227. 261

praepositionibus aut conjunctionibus aut participatis insistere, totaque cu

randos: arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callentem

quum deorum nonnulli Jatricem, alii Gcncthliacen diversis rerum operibus

aestimarent, addereturque fidei medendi sollertia, quod eam opitulari posse

oris vitiis nec Pallas denegaret nec ipse Majugena; incomsemtaneum tamen

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et momen et officium

suum ac totius expositio artis exquiritur. Tunc illa, ut familiare habebat expo

nere percunctata ac docere facile, quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia verecundiaque revelata, sic coepit: Ioaupatiae dicor in Graecia,

quod ygapplí linea, et ygäuftuara literae nuncupentur, mihiquo sit attributum

litorarum formas propriis ductibus linearo. Hincque mihi Romulus Literaturae

rum« idem esse ac si dixisset »quam plurima ope

ra. « Voluit sane noster »discipulos cogere, ut gra

dus (quibus ad fastigia §. 268 pervenitur) per

currerent, seanderentque quam plurima opera (poë

tica), et insisterent praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (partici

piis §. 285 f. 288).«

curatione] Verbi calleo cum sexto casu con

structi plura exempla congessit Stephanius (ad Sax.

p. 87) e Petronio, Septimio Sereno, Sulpitio, Ap

pulejo, Ammiano, aliis.

, Genethliacem] Hanc a Phronesi educatam et a

Pallade Apollineque laudatam noster inferioribus

locis (§. 892—894) fingit. Confer Reimerum apud

Mitscherlicli. (ad Horat. carm. T. II. p. 696) et Ho

rat. ep. 2, 2, 187.

incomsentaneum] Quia servi plerumque et li

bertini vel Graeci liomines medicinam factitabant

Romae, Conf. Sclilaegeri historiam litis de medico

rum conditione (Helmstadt. 1740). -

revelata] Lectio quidem ad marginem notata

relevata habet; sed vulgatam servavi, quoniam vox

satis apta et a Martiani populari (Appulej. met. 5,

p. 188 et passim) quoque usurpatur. Graecum

daeoxoezözrrsiv idem revelare est. Voluit igitur

noster •veste composita ad dicendum agendumque«

significare (conf. Quinctil. 11, 3, 144 sequ. p. 448

— 480 Spald.).

propriis] Intellige » snis cuique literae peculia

ribus « ut alia ab alia discerni possit. Augustinus

(de ordine 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) repertas esse

ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

atque discretis. • Infra (§. 232) ad artificiosam lite

rarum formationem illos ductus refert.

Romulus] Utitur hoe nomine pro Itomanis, ut

Persius (I, 85): »au nomule eeves. Quinctilianus

(2, 1, 4. p. 288. 2, 14, 5. p. 540 Spald.) »gram

maticen«, inquit, in Latinum transferentes litera

turam vocaverunt. w

Literaturae] Ipsam Grammaticam esse Litcra

turam dicit sensu omnino latiori, quam in liujus

vocis explicatione , a Cicerone (partit. 26. p. 983

Proust.) data, latet. Seneea (epist. 88. p. S67

Lips.) : • Literatura • inquit »per quam pueris ele

menta traduntur, non docet liberales artes, sed

mox praecipiendis locum parat.• Literatorem differre

228

929

262 Martiani Capellae lib. III. §. %9.

nomen adscripsit, quamvis infantem me literationem voluerit nuncupare, sicut

apud Graecos ygaftuatuórum: primitus vocitabar; tunc et antistitem dédit et

sectatores impuberes aggregavit. Itaque assertor nostri nunc literatus dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poëta,

commemorat dicens:

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos ygapquxro^uóáóxaAos vocitatur.

a grammatico e serioris aevi scriptoribus patet (v.

Jul. Capitolini Antonin. Philosoph. 11. p. 87 Obr.

Aclium Lamprid. in Commodo Antonino 10. p. 118;

in Alexandro Severo 5. p. 504. Jul. Capitolin. in

Maximino jun. 1. p. 592).

infantem me] Manifesto hoc a Varrone habet,

qui (apud Augustin. de ordine 2, 12. in op. I.

pag. 542 Bas.) »grammaticae infantiam literatio

memm a vocat.

yQapupuæru6ruxij] Codices quidem Darmstat

tensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis, et Britan

nicus grammatice habent; sed vulgatam retinui

leetionem, quacum coneinit et Reichenauensis.

Graeca illa voce utitur Sextus Empirieus (1, 2.

p. 228 Fabric.). Plato quoque (in Protag. p. 312

Steph.) ygapiuatu6rr}v appellat grammaticaé artis

ludimagistrum, qui alias yQapupuxro6u6d6xaAoc ap

pellabatur. Confer omnino Wowerium (polymath.

c. 4, p. 27 sequ.), Heraldum (Observat. 7, 28;

p. 608), Solanum (ad Luciam. de mere. eond. T. III,

p. 825 Bip.) et Classenium (de prim. gramm. gr.).

sectatores] Distinguit eos Suetonius a diseipn

lis, scribensi »Marcus Valerius Probus non tam

discipulos, quam sectatores aliquot habuit. Nun

quam enim ita doeuit, ut magistri personam susti

neret* (illustr. gramm. extr.); hoc tamen loeo iidem

cnm discipulis esse videntur.

liter****] Suetonius (de ill. gramm. 4): »Ap.

pellatio grammaticorum Graeca consuetudine inva

luit t sed imitio iiierati voeabantur. Cornelius quo

que Nepos in libello, quo distinguit literatum ab

erudito, literatos quidem vulgo appellari ait eos,

qui aliquid diligenter et acute scienterque possint

aut dicere aut scribere. • Apud nostrum inferiori

loco (§. 251) Grammaticat »Sum, inquit, literatura

ipsa quae doeeo; literatus quem doenero.* Addit

Suetonius t »Sunt qui literatum a literatore distin

guant, ut Graeci grammaticum a grammatista; et

illum quidem absolute, hune mediocriter doetum'

existiment. Orbilium apud majores, ait, quum fa

milia . alicujus venalis produceretur, non temere

quem literatum in titulo, sed literatorem inscribi so

litum esse, quasi non perfectum literis, sed im

butum. « Gellius (16, 6) • quempiam linguae La

tinae literatorem« memorat. Unde infra (§. 231)

adverbium etiam literate explieatur » quod perite

tractaverit, qui a Grammatica edoctus fuerit.« Hanc

literatoris notionem graeca voce facilius, quam La

tina , Aristoteles (categ. de qual. p. 58) ygoepupux

tuxóregoc exprimere potuit. Appulejus (in flor.

p. 97 Oud.) de Musarum crateris: »Prima cratera

literatoris ruditatem eximit, secunda grammatici« cet.

Catullus quidam] Male se habet apud Grotium

quidem, unde lectionem praetuli, quam Monaeensis

(C), Britannieus, et Darmstattensis praebebant. Ver.

sum reperies in earm. 14, 9.

Martiani Capellae lib. III. §. 250. 965

QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAE.

Officium vero meum tunc fuerat, docte scribere legereque. Nunc etiam 250

illud accessit, ut meum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophis criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa. Siquidem impendimus actionem, quum

quid conscribimus legimusve, sequentium vero spectaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognatione conjuncta

apud Graecos] Ita a Strabone (14. p. 658

Casanb.) Epieuri pater Neoeles ygappu«to6vÖö:6

×2og appellatur. Confer Diogenem Laertium (10,

2. p. 604 Meib.), Hesyehium (p. 885 v. ygoepè

ματισε}c); add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) et

Dionem Cassium (28. p. 15. 78, 8. p. 1259 Reim.).

quid sit] Inseriptio laee et quae sequuntur

omnes absunt a eodieibus Anglieis, Darmstattensi

pluribusque aliis.

munc etiam illud] Sextus Empirieus (adv. gram

mat. 1, 2, 49. p. 226 Fabr.) » duplicemf esse« ait

•grammaticam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirum legendi et scribendi; aliam, quae facultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

eognitione et natura, et in orationis partibus, quae

Augustinus (de ord. 2, 12. Op. I.

p. 342 Bas.), postquam prius grammaticae officium

iis constent.«

in tradendis elementis literarum, doctrina verborum

et syllabarum accentibus retulerat, addit: »poterat.

jam perfecta esse grammatiea ; sed quia ipso no

mine profiteri se literas elamat, unde etiam Latine

literatura dicitur, factum est, ut quidquid dignum

memoria literis mandaretur, ad eam necessario per

tineret. Itaque unum quidem momen, sed res in

finita, multiplex, curarum plenior, qnam jucundi

tatis aut veritatis.« Senecae etiam verba (epist. 108.

p. 656 Lips.) sunt »quae pliilosophia fuit, facta est

-*

*.

philologia.* Conferenda omnino hic pulcherrima

Classenii commentatio (de primordiis Grammat. Gr.

Bonn. 1829) et Herzogius (ad Sciopp. graminat.

philos. p. 1). -

eriticisque] Unde Quinetilianus (1, 4, 5. p. 55:

Spald.) de grammaticorum officio : »Nam et scribendi.

ratio conjuncta cum loquendo est, et enarrationem

praecedit emendata lectio, et mixtum his omnibus:

judieium est: quo quidem ita severe sunt usi veteres

grammatici, ut non versus modo censoria quadam

virgula notare et libros, qui falso viderentur in

seripti, tanquam subdititios summovere familia per

miserint sibi ; sed auetores alios in ordinem rede

gerint, alios omnino exegerint numero.« Grammæ-'

ticos postmodo appellatos esse, qui antea eritieii

audierint, testatur Dio Clirysostoinus (or. 85, p.

$$5 Morell.). Erant tamen, qui differre criticum

a grammatico contenderent (Sext. Emp. adv. gramm.

H, 5, 79. pag. 253 Fabric.; add. Aquil. pag. 1413

Ruhnk.). Hinc noster etiam infra (§. 158) judicium

de earininibus et poëmatibus Dialectieae viudicat. •

activa] Aristoteles (metapli. 8, 1) haec etiam:

distinguit, aegoexrixoe nimirum et $eogwrtxc. Adde*

Stobaeum (serm. 89 ed. Gesneri), Quinctilianum

(2, 18, 1. p. 594. 508. 3, 7, 1. p. 845) et Ma

ximum Tyrium (I. p. 398 sequ. Itcisk.).

ucet] Grotius ediderat »et licet«; unde Von

264 : Martiani Capellae lib. III. §. 250.

251

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, et astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quae

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Geometres, quippe formas

theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QUOT SINT PARTES EJUS.

Partes autem meae sunt quatuor: literae, literaturae , literatus, literate.

Literae sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quem docuero,

literate, quod perite tractaverit, quem informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

eadem utimur, appellatur. His etiam materies admovetur, ut de qua re di

cendum sit aestimemus.

syllabis, et verbis.

ckius (sp. crit. p. 82) legere jubet videlicet et pro

sint indicativum sunt. Sed quum copula et absit

a codice Cantabrigiensi, ista resectione et correctione

non opus est. . Paulo post ex eodem codice post

sicut inserui et in.

actor] Non generaliori sensu hane vocem aeci

pio, sed pro liistrione, qui discere ante debeat

quam agat.

astronomus] Prorsus eontrarium Quinctilianus

(2, 48, 4 ; p. 393): »Astrologia nullum exigens

actum, sed ipso rei, cujus studium habet, intellectu

contenta: quare $ea&gnruxi) vocatur.«

promittit] Praebent quidem codices Britanni

cus et Cantabrigiensis pariter ae Grotianus misit;

Darmstattensis miscet , quemadmodum Grotius le

gere malebat. Verumtamen vulgata lectio, quam

retinui, non prava haberi debet, nee desunt exem

pla» quibus verbum promittere pro profiteri usur

patum sit. Seneca (epist. 88. p. 563 Lips.): »ne

promittunt quidem, nec hujus rei scientiam affe

Oratio vero ipsa tribus gradibus eruditur, literis,

cíant.• Petronius (10. p. 41 Burm.): »tu literas scis

et ego aliquid aliud promittam. « Sic scribebant

(Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibii p. 276 Elzev.) »pro

mittere oratorem•, ita ut illud promittere Graeco

$rru6zvet69at prorsus responderet (eonf. C. Fr.

Hermann ad Lucian. de liist. ser. p. 220).

oratio] Quinctilianus (2, 1, 6. p. 286 Spald.):

»Rhetoriee, inquit, a grammatica jam paene posses

sione depulsa est.« Addit tamen : »Nec inficiabor,

ex iis aliquem, qui grammaticen profitentur, eous~

que scientia progredi posse, ut ad haee quoque

tradenda sufficiat, sed quum id aget, rhetoris officio

fungetur, non suo.« Correxi apud nostrum verba,

quae praeeedebant: in editis enim legebatur »ex

quibus formetur«; Cantabrigiensis rectius: »ex qua

formatur oratio.«

literis] Grotius ediderat: »id est ex literis, syl

labis, et ex verbis. « Illud id est delevi eodicum

Reiclienanensis et Britannici auctoritate, et illa bina

ex melius Cantabrigiensis omisit, sicut et ego feci.

Martiani Capellae lib. III. §. 238.

DE NATURA LITERARUM.

Verum in literis gemina quaestio diversatur. Namque aut naturales 252

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in loquendi sub

stantiam procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus

designavit: ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, ex illa, qua legitur, voces, sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum, illa solis oculis valeat comprehendi.

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae

Manilius (in astron. 2, 788):

— » rudibus pueris monstratur litera primum

Per faciem nomenque suum componitur usus:

Tunc conjuncta suis formatur syllaba modis.

Hinc verbi structura venit per membra legendi.

Tune rerum vires atque artis traditur usus,

sunt] Omissum lioc auxiliare verbum e Canta

brigiensi supplevi. ;

absentes] Operae pretium erit hic conferre, quae

Nonnus (in Dionys. 4. p. 127 Falk.) de Cadmo refert:

— — •αύτάρ δ πά6q -

'EÀÀéöç çoevnävta xoei épiqpQovoe öögoe %o*

Perque pedes proprios mascentia carmina surgunt, μίΟων

Singulaque in summa prodest didicisse priora, I'λαόο6rc ágyavoe te$$ev öpö8Qoa, 6vpupw

Quae nisi constiterint propriis fundata elementis, éoç 6$ _*

Perdunt, quae propere dederint praecepta ma- 20puoviz, c, 6rouzwööv ëc à£vya 68£vyoe

gistri, pui$oec

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.« Ioanzöv ä6uyjzoto ténov zog va$6ato 6u

aut maturales] Differentiam hanc inter natura- %jc.

les literas et effectas sie exponit Sarisberiensis (in

metalog. 1 , 12 p. 789): »Literarum nomine tam

simplicium vocum figurae , quam elementa, id est

voees figurarum intelliguntur. — Literae, id est fi

gurae, primo vocum indices sunt, deinde rerum,

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur.

Tradit ergo prima elementa sermonis ars ista, ut

non facilius . queat aliquis praeter eam philosophati,

tuam inter pliilosophos eminere, qui semper caecus

aut surdus fuit.« Est haec differentia inter 6rov

zeiov et ygäpupia, quam Ammonius grammaticus

docet (iu Vulcanii tliesauro liugu. utriusque p, 772).

qua scribitur] Britannicus, Reichenauensis et

Monaeensis (C) hic et paulo post quae pro quae

exhibent; sed omnino melius in Darmstattensi, et

in editis qua leges. is; -

voces] Haud dubius substitui pro Grotiano

vocales illam codicum Darmstattensis, Monacensis

(C), Cantabrigiensis, et Britannici lectionem; quae

confirmatur praeterea loco e Sarisberiensi allato. . .

, , per se] Clarius Isidorus (etym. 1, 4, 5. Op. III.

p. 8 Arev.): » dictae voeales, quod per se vocem

impleant et per se syllabam faciant nulla adhaerente

consonante. Consonantes vocatae, quia per se non

sonant, sed junctis voealibus consonant<

$4

266 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

nihil.

quinque commemorat, Y velut Graeca rejecta.

Nam vocales, quas Graeci septem, Romulus sex, usus posterior

Hae tamen in Latio nunc

produci, nunc contrahi, nunc acui, munc gravari, vel etiam circumflecti,

nunc aggregari, munc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solao

syllabas formant, Voealosque non

nullae modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt.j* Quippe

nunc consonamtes utrinque suscipiunt.

A plerumque in E transvertitur, nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut arca, arcula. Item

E litera in primum A reformatur, ut sero, satum ; vel in I, ut moneo,

monitus; vel in O, ' ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A : comvertitur, ut siquis, siqua ; in E, ut fortis,

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non aliter O litera in A

mam vocales] Hanc literarum distributionem apud

Platonem (in Crat. p. 424 Steph.) et Aristotelem

(poët. 20) jam legimus. -

--- sex] Addit nimirum quinque prioribusY a Grae

cis acceptum. Infra (§. 288); »Placet enim milii Y

im; vocalium numerum congregari — sic igitur erit,

ut senae fiant vocales.«

- Y velut] Non admissam e$se, in Latino alpha

beto hanc literam e Quinctiliano liquet, qui (1, 4,

9. p. 65 Spald.) »X nostrarum iiltimam« appellat.

Priscianus autem (1. p. 8. Basil.) »Y Graeeorum

nominum causa a Romanis ascitum esse « affirmat.

Et ita Quinctilianum quoque intelligendum esse

ex eo patet, quod inferiori loco (12, H0, 27 p.

628) fatetur »Romanos mutuari solitos esse a Grae

cis literam Z, quoties eorum nomina scribenda es

sent.• Vide infra (§. 264) Y.

mutant] Plura hujus transmutationis exempla

habes apud Priscianum (I. p. 18 sequ.).

nuper] Pro nunc. Num ab aliis illud ita usur

patum sit, , haud scio. Sed a nostro hoc factum

esse videtur taedio repetitarum vocum modo et mune.

4 plerumque in E] Confer hoe loeo et in se

quentibus Selineiderum (in elem, gramm. lat. I. p. 9.

sequ.).

... in 0] Ita et Aëáósug dicunt Aegyptiorum 0a

ses (Steph. Byz. p. 458. Strabo 2. p. 450. 17.

p. 815, ubi male editum 'Av&6vc et 'Av&6euc. V.

Casaub. p. 86). Adde Maerobium (in Saturnal. I,

4), et Schneiderum (elem, l. ]. p. 89).

a teeto tugurium] Pomponius: Ofilius ait tu

gurium a tecto tanquam tegularium esse dictum,

ut toga, quod ea tegamur. . Citatur tit. de verbor.

signif. ]. 480. Forte legendum: tugurium a tego

tanquam tegurium. Et sane non dubitarem, nisi

et. Festus a tecto derivaret; sed an et ille in pari

mendo sit ambigo. Gnor. — Priseianus (I. p. 19)

scripsit: »In V (transit) E, tego, tugurium* sed

Peichemauensis codex verba » a tecto« Martiano ma

nifesto tribuit, quae ideo recepi, pro » a tego«.

Confer praeterea Scioppium (in gr. pliilos. p. 194

Herz.).

in 0] Sie olo, oloe , pro illo, illi. Conf. Syl

burg (ap. Sciopp. p. 286).

Martiani Capellae lib. III. §. 235. 267

transit, ut creo, creavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, ut

Sic

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,

lepus, leporis. igitur transformatae nunc utrinque poterunt copulari,

nuncque nullas.

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.

Nam A primum utrinque sibi associat V et I literas, nam et aufum

et varus dicimus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere O. Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, peripe

tasma, in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graecarum literarum vim possidet.

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quum producitur,

#ta est, ut ab hac die.

lepus leporis] Plura exempla Quinctilianus (1,

4, 16 p. 74 et 1, 7, 26 p. 186 Spald.) affert.

Addatur Staveren (in mythogr. p. 986), et Sylbur

gius (ap. Scioppium p. 284), qui etiam rursus 0

pro U poni animadvertit, ut totela, porporea , oso

capitor, soper, quemque, patronos, servos, vitiom,

manom, conseront, moritor, piacolom, fortom , fo

ratos, leberom, aedebes, compedebos, noctebos, tibi.

cinebos, soperstitebos. Adde, quod promiscue po

nitur, aduleseens et adolescens.

poterunt copulari] Confer Platonem (in sopliista

p. 985 Steph.): 6zeööv oiov t& ygäppuæræ re

vtovóér' äv sir, ' %ai yàg èxeivoev t& pué»

dvaguo6rsi rrov regóg äÄAen@a , té öë 6vvoeg

puérreu.

dicimus] Transposui hoc verbnm auctoritate eo

Ac maxime tunc circumflexum accentum tenet.

dicum Britannici, Cantabrigiensis, et Reicleaaüensis.

Vulgo enim dicimus et varus.

ex neutro] Haud dubie eorrupta leetio et desi

deratur aliquid. Tentabam: »Ex altero vero 0, ut ,

Aonius.« Woncx. (spee. erit. p. 448)— E Cantabri

giensi supplevi latere ; in reliquis consonant omnes.

Seripsit: igitur Martianus •vocalem A neque ante,

neque post se admittere 0«, scil. in eadem syllaba.

modum] Ita Darmstattensis, pro modi in editis.

Supple, quod antecedit, finit. -

íta est] Ausonius (Id. 12. 547; p.364 Delph.);

»°Hra quod aeeolidum, quodque e valet, hoc

-

Latiale E;

* Praesto, quod E Latium semper breve, Dorica

--

vox E.«' *

Sextus Empiricus (1, 8, 118. p. 241 Fabr.) eor

254

255

34 *

268 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Ve

jentano, et iu eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile; feminina etiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numerum etiam totius generis,

ut quinque, licet ärtótov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi

256 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrimque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax ; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; O autem literae copulatur in nomine Jovis et Oi

none; oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. Haec aliquando vocalis geminam syllabam facit; finitque omnium

reptum Eta ait fieri Epsilon, productum contra

Epsilon fieri Eta.

circumflexum] Corrigi jubet Vonckius (sp. crit.

p. 148): »quum— accentum.« Ego vero puto dicere

voluisse Martianum: »E quando productum Graeco

“Hr« assimuletur, tunc maxime circumflexum ac

centum habere.«

utroque] Aliter atque sagacius olim Nigidius

(apud Gell. 19, 14): »I et V semper subditae;

E et subit et praeit. Si quis putat praeire V in

liis verbis, Valerius , Vennomius, Volusius , aut I

in his, jam, jecur, jocum, jucundum, errabit, quod

hae literae, quum praeeunt» : ne vocales quidem

sunt.«

&aerarov] Confundi interdum aptota cum mo

moptotis Priscianus ($. p. 181) ait; significari autem

proprie aptotis ea verba, »quae nominativum solum

habeant: monoptotis vero ea, quae pro omni casu

una eademque terminatione fungantur.« Sic et no

ster infra (§. 299) fas et nefas inter aptota refert,

nequam autem (§. 242) monoptotom nuncupat.

teneat] Grotius margini adscripsit: »al. taeniae,

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu

latae, ex antiqua nimirum scriptura tenie; sed ipse

Martianus intellexit exemplis amplius opus non esse,

qnum supra jam eja et jecore allata essent, in qui

bus non minus I cum E, quam E cum I utrinse

cus juncta sunt.

Oinone] Codex Darmstattensis exhibet Jomone,

quasi pro Junone dictum; sed quum jam exstet

exemplum literae I ante 0 positae, unice vera est

vulgata lectio, ubi I post 0 subjicitur. Mira sane

est ratio scribendi Graeca, quum Romani plerum

que Oenomen dicant (Ovid. heroid. 8, 5), sed alte

ram quoque scripturam certe antiquam esse pro

babunt exempla a Sclineidero congesta (elem. I.

p. 80).

geminam] Ut verbi causa in voeabnlo 6raji.

Fuerunt adeo, qui soli I, ubi consonantis partes

ageret, vim geminatam tribuerent; cf. Isidor. (etym.

1, 4, 7. op. III. p. 9 Arev.): »propterea interdum

duplex dicitur, quia quotiescunque inter duas vo

cales invenitur, pro duabus consonantibus habetur,

* Unde

patet, quid voluerit Quinctilianus (1, 4, 11. p. 67

Spald.): » sciat enim (grammaticus), Ciceroni pla

ut 'Troja. Geminatur enim ibi sonus ejus.«

cuisse aiio maiiamque geminata I scribere: quod si

est, jungetur etiam ut consonans.« Isidorus tamen lioc

reprehendit (etym. 1, 27. 11. Op. III. p. 44 Arev.)

verbis: »I literam inter duas vocales constitutam

bis scribi quidam existimabant, ut Troiia , Maiia ;

sed hoc ratio noh permittit. Nunquam enim tres

Martiani Capellae lib. III. §. 256. 269

gemerum nomen, ut frugi ; numerum itidem omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi, ut novi , mcmini; imperativi, sali, veni; in

finitivi, jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte 257

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

feminina, ut Juno ; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ad

V autem litera vocalibus om

ut canto, laudo; modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo;

verbium , ut subito; praepositionem, ut pro.

nibus utrinque coit, praeter O antelatum. Sola etiam V sui generis literam

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcamus. - Finit articulos, ut tu;

momina neutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit.

DE SEMIVOCALIBUS.

Hactenus de vocalibus. Nom enim vocales astruere, sed omnes literas 959

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exse

vocales in una syllaba scribuntur. Sed I litera inter

duas vocales constituta pro dupla habetur. • (Conf.

Schneider. elem. gramm. M. p. 277. 231).

ut canto] In editis omissum ut Darmstattensis

suppeditavit. •

imperativi] Vin' sensum, lege : »modi impera

tivi tantummodo umum finit, ut cedo. « VoNck.

(spec. erit. p. 82)— Multo lenior medela fuerit se

paratis vocabulis tantum modo. Codex Darmstat.

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed niliil eo .

proficimus.

articulos , ut tu] Rectius Macrobius (p. 856

Pont. sive . 702 Zeun.) articulis Latinam linguam

carere docet. Quinctilianus item (1, 4. p. 78 Spald.):

»noster sermo « , inquit, »articulos non desiderat,

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae

«quidem posteriora verba hisce illustrantur Prisciani

(17. p. 868): »Ab eis, quae loco articulorum sumi

possunt apud nos, incipiamus. Articulus secundam

notitiam superpositorum demonstrat. Deficit autem

praepositivis articulis lingua Latina. Nam pronomen

hic, quod grammatici in declinatione nominum loco

praepositivi ponunt articuli, munquam in oratione

sensum articuli habet. « Videtur tamen noster cum

aliis grammaticis pronominibus pro articulis abuti.

Infra enim articulos appellat hic , haec , hoc (§.

249), porro ille, iste (§. 280), quin etiam quot,

tot (§. 286). Isidorus (etym. 1, 8, 4. Op. III. p. 18

Arev.): »inter articulum et pronomen hoc interest,

quod articulus tunc est, quum nomini jungitur, nt

hic sapiens ; quum vero non conjungitur» demon

strativum pronomen est, ut hic, et haec » et hoc.

semivocales] Sextus quoque Empiricus (advers.

gramm. 1, 8, 102; p. 258 Fabr.) semivocales dis

tinguit a mutis, »quippe quae per se sonum effi

cere nequeant, quum semivocales contra sonum

9270 Martiani Capellae lib. III. §. 259. .

940

241

quar rationem. Quippe F litera, quae est semivocalium prima, duas tan

tummodo consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus flavus et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero {litera tripliciter somat. Nam

exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminat nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevenit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei prae

feruntur literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo. L autem

nunquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinque autem vocales amplectitur, et no

mina nonnulla determinat: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,

ut semel. M vero litera tam in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dent, ut R âoi£ov, S 6typuève cet. Adde Ser

vium (ap. Prisc. 1, 5), qui: »sunt« inquit »septerò

semivocales, quae ita proferuntnr, ut inchoent ab

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L,

M, N, R, S, X. Sed X ab I inclioat.a

F] Aliter sentit Priscianus (l. 1): »Quum F

loco mutae ponatur, id est P et H sive qo, miror

hanc inter semivocales posuisse artium scriptores.

Nihil enim aliud habet haec litera semivocalis, nisi

nominis prolationem , quae a vocali iucipit ; sed

lioc potestatem mutare literae non debuit. Si enim

esset semivocalis, necessario íerminalis nominum

inveniretur, quod minime reperies; nec ante L vel

B in eadem syllaba poni posset, qui locus muta

rum est duntaxata cet.

tripliciter sonat] Confer omnino Prisciani (1.

P. 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so

num liabet : exilem, quando geminatur secundo

loco posita, ut ille, Metellus ; plenum, quando

finit nomina vel syllabas, et quando habet ante se

in eadem syllaba aliquam consonantem, ut Sol,

sylva, flavus , clarus ; medium in aliis, ut lectus,

lecta , lectum.« (Conf. Schneider elem. gramm. I,

p. 297). Isidorus etiam (etym. 4, 32, 8. p. 89

Arev.): »Labdacismus est« inquit »quoties unum L

exilius, duo largius proferimus. Quod contra est:

nam unum largins, duo exilius proferre debemus.«

et Ae praefertur] Ex antecedentibus* •quum ei

praeferuntur literae « supplendum et hic ei. Et autem

est pro etiam, ita ut sensus sit: »quum non solum

D, sed etiam A praefertur «, igitur ad.

haec etiam] Litera aempe L. Deinde perperam

ediderat Grotius inlepidus, inlotus, quod ex ante

rioribus correxi editionibus.

solam] Sic scripsi pro »sola M« , quod erat in

editis; ea enim observatio ad N potius quam ad M

Martiani Capellae lib. III. §. 242. 971

N, ut Memmon; subsequitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N mon

nunquam, ut quum dicimus numquis. Terminatque neutra, ut aurum et ar

in genere gentum; item monoptota , masculino accusativum

simplicem, et duplicem genitivum; item participia, et verba, et adverbia, ut

ut mequam ;

tractum, legam, cursim ; numerum etiam omnium generum, ut novem, dccem.

N autem litera plenior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibicen ; in

mediis exilior, ut mane, damnum. Ex comsonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

eam sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminet. Eadem

nomina terminantur, masculinum, ut tibicem , femininum Graecum, ut Siren,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. De consonan

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquam, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur ;

feminima post E et O, ut mulier, soror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nonnulli literam nom putaverunt.

literam pertineret. Turbavit fortasse librarios, quod

alias quoque literas praecedere M videtur, ut in

ambo , ampulla cet.; sed quod Martianus vult, syl

labas tantum singulas spectat, neque in una ea

demque syllaba alii literae praeter N praeponi pcsse

M certum est.

Smintheus] Apollo (Homer. Il. a. 39. Macrob.

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 5. Strabo, Ste

phan. Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Nostram

lectionem tuentur codices Reichenauensis et Mo

nacensis (C).

nunquis] Conferendus hic Schneiderus (elem.

gramm. I. p. 510).

femur] Et Britannicus et Cantabrigiensis hane

lectionem praebent, quam Grotius conjectura as

secutus crat, qui ediderat quidem femen , sed jus

Nam Messala quemdam sibilum dixit.

serat legi femur, feminis , addens : »Ita enim eo

aevo illos sensisse, ut quum neque rectus fernen,

neque obliquns femoris esset usitatus.

vador] Verbum nimirum: adverbiorum autem

exempla deerant, quae Grotius e manuscripto suo

supplevit. Cantabrigiensis alia addit: » agiliter, viri

liter, jugiter. • Quibus e variis exemplis patet, non

nullis in locis interpolatum nobis traditum esse Mar

tianum (add. §. 11 not.).

non putaverunt] Quia, ut ait Cledonius (p. 1882

f Putsch.) »superflua invenitur, interdum et ipsa

liquescit in metro; quia sibilus magis est quam

consonans« ; adde Priscianum (L. f, p. 28), qni non

solum in metro apnd vetustissimos vim suam fre

quenter amittere, sed etiam tantam cum aspiratione

hanc literam cognationem liabere docet, ut in iis

244

24

*•

@

979 Martiani Capellae lib. III. §. 248.

946

*

Quae tamen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et C, Q, T se

quentes amplectitur, ut Scaurus, squama, stella. In plures etiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

Terminat etiam

neutra post A, O, V, ut vas,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis.

masculina et feminima post omnes vocales ;

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut C propter w et §

Graecas literas, ut P, psalterium , ut C, sacsa. X autem hemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex C et

dictionibus, quas a Graecis Latini sumserint, saepe

pro ea ponatur, ut sex , sal cet.

Messala] M. Val. Corvinus Messala, Ciceronis

et Augusti aequalis, et oratoria arte et grammatica

clarus, de cujus vita et studiis doctrinae eruditam

dissertationem scripsit Ludovicus Wiese (Berolini

A 829. 8). Singularem librum ediderat de litera S,

quem commemorat Quinetilianus (I, 7, 23 et 38),

ubi et illud positum fuisse videtur, quod noster ei

tribuit, et quod Quinctflianus alio loco (9, 4, 57)

narrat, Messalam S literam, quoties ultima esset

aliaque consonante susciperetur, subtraliendam cen

suisse. -

Claudius] De Claudii novationibus circa litera

rum formas testes sunt Tacitus (ann. 11, 14),

Suetonius (Claud. 41), alii ; confer omnino Schnei

derum (elem. I, p. 6 sequ.). Sed egregie lapsus

est Martianus, quum Claudium arbitraretur singulis

literis Graecis binas Romanas substituisse, ut pro

'P esset P S, pro £ vero C S, unde tantum ille

abfuit, ut, quum Romani pro 5 unam X haberent,

pro 'P itidem simplex signum Antisigma hac figu

ra : )( introducere studeret, quod iisdem verbis

testatur Priscianus (1, p. 28 Basil.).

literas] Apud Grotium erat: »propter w* et §

Graecas, Psalterium, saxa ; equidem e cod. Monac.(C)

inserui •literas ut •, deinde e Darmstattensi post ut

• P« et post psalterium • ut C* ; denique ex pris

cis editionibus restitui scripturam »sacsa*, qnae

Martiani sententiae unice convenit, neque a veteruum

usu prorsus abhorret. Sic in monumentis saepis

sime legimus VICSIT (palaeogr. crit. IV, §. 587),

inque lapidis cujusdam titulo (ap. Gruter. 844, 4)

LVCSERVNT, unde Isidorus etiam (etym. M , 4,

14; p. 11 Arev.) »pro X, inquit, scribebant C et

S, siquidem duplex vocatur« , ipseque Quinctilianus

' (1 , 4, 9, p. 65 Spald.) de litera X scribit: » qua

tamen carere potuimus, si non quaesissemus.«

Confer. omnino Schneiderus (elem. I, p. 572) et

nota quae sequitur.

duplex] Scioppius (grammat. philos. p. 256):

» Annaeus Cornutus de orthogr. : Varro X literam

esse negat, in quo quid viderit nondum deprehendi

(nempe singulam non esse). Victorinus art. gramm.

lib. H : Latini voces, quae in x literam incidunt,

si in declinatione earum apparebat G, scribebant

G et S, ut conjugs , legs. Nigidius in libris suis

X litera non est usus, antiquitatem sequens. Pris

cianus lib. | : X duplicem loco C et S, vel G et S,

postea a Graecis inventam, assumsimus, ut dux,

ducis , rex, regis. Charisius lib. 1 : Merx ; Sallu

stius merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Festo. — Servius in Aen. A : Adnixus antiquum

est, ut comnixus , quibus hodie non utimur. Dici

Martiani Capellae lib. III. §. 246. 975

S, ut nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et C, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, epud

Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vo

calibus sociatur, ut Ajax, frutex , calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix , velox, lux. Neutrum nullum claudit.

IDE MUTIS.

Transactis semivocalibus mutae sunt perquirendae; quae ideo hoc

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. B prima «•mnibus vocalibus utrinque

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Fiiiit nihil, nisi tres praepositiones, ab, ob, sub. C vocales

utrimque collatérat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mus enim adnisus et connisus. Et Aen. 8. Galli

Senones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio

recepissent, quasi Xenones: quum Graecum §évoç

significet hospitem. Festus: Senonas Gallos Verrius

ait existimari appellatos, quia novi venerint ex

Transalpina regione , ac primum appellatos Xenos,

postea Semonas. Cieero in Oratore : Verba saepe

contrahuntur non usus causa , sed aurium : quo

modo enim vester Axilla Aehala factus est nisi fuga

literae vastioris?— Ita et sedecim pro sexdecim,

sedigitus pro sexdigitus.«

in T] Nemo hunc locum corruptum esse non

judicet. Conjicio: et in CT, ut mox , noctis. Neque

enim sufficit dicere in T, sed CT. At fungi haec

eonjunctim dicta disjunctim cepere, itaque exem

plum deesse arbitrati pro lubitu adjecerunt, aut

potius transjecerunt, quum forte antea legeretur :

» aut ex CS, ut nux, nucis, pix, picis« , quae bina

et alibi conjuncta reperies. Gnot. — Hariolatur

Grotius, neque quidquam mutare audeo, licet ali

quatenus faveat illi Priseianus (1, p. 26): »X du

plex modo pro CS, modo pro GS accipitur, ut

apex , apicis, grex , gregis ; transit tamen etiam in

V consonantem, ut mix, mivis; nec non in CT,

ut mox , noctis. «

velox] Lego: ferox ; sed et postremum istud

»et feminino glossema sapit; exstirpandum itaque.

Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

legendum celox, quia substantivum requiritur; sed

invitis codicibus niliil muto.

moriuntur] Isidorus (etym. H, 4, 4. op. III, p.8

Arev.):

sonum, inclusum literae murmur sonabit.* Adde

Cledonium (p. 188 Putscli): »Mutae vero non so

nant, nisi a voeali spiritum accepcrint•3 quod enim

»si enim eis extremum vocalis detraxeris

spiritu caret, moritur.

ut sufficit] Omissnm apud Grotium ut supplevi

e eodicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

9247

248

249

35

274 Martiani Capellae lib. III. §. 249.

2$0

981

952

tectum, crus, Acmon, Cnidus. Finit articulos, quos pronomina vocant, hic,

haec, hoc; et adverbia, ut sic, huc, hic. Sola mutarum antecedentem vo

ealem producit, et pro duplici habetur, ut hic, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. -

Latinis; in Graecis autem. aliquando, ut Dmolus. Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut ap

Finit articulos

Praeponitur R literae in Druso; M literae nunquam praefertur in

ponit; in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet.

neutralis generis, ut illud, istud ; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties gemi

natur, adjungitur. Praeferoer R literae, ut grave; L, ut gladius; N, ut ignis. Im

C quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; quae quando vocalibus accedit, ut hospes, heres;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. • Nam pars ejus dex

terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis.

quos pronomina] Confer quae supra (ad §. 258)

annotavimus.

haee] Vulgatae hoc additum est in Darmstat

tensi codice.

Dmolus] An pro Tmolo monte, an öpoeöç le

gendum? Grot.

aggerat] Ita in editis ; sed Grotius e MS. suo re

posuit agger, addita nota: »aggerat quum ab aggere

derivetur, non mutat D in G. Sed agger mutat,

quum ex ad rrgo$$6et et gero componatur. Itaque

aut ita legendum uti docuimus, aut aggerit, aut

aggregat.* — Nonne autem a verbo aggerere sive

adgerere conjunetivus est aggerat? Adde Quincti.

lianum (1, 11, 5; p. 237 Spald.).

quoties geminatur] Intellige : quae (litera A) ad

jungitur, quoties G geminatur. Nusquam enim G

geminatum invenies, quin A praecedat.

aspirationis notam] Non igitur literam, sicut et

Quinctilianus distinguit (1, 8, 19; p. 10 Spald.)

K vero mumc

» sic H litera est, non nota« (eonf. et infra §. 288).

Pariter Priscianus (1, 8, 47; p. 44 Rrehl.): »H

literam non esse ostendimus, sed notam aspiratio

mis, quam Graecorum antiquissimi similiter ut La

tini in versu scribebant ; nune eam diviserunt et

dexteram ejus partem supra literam ponentes psiles

notam habent, sinistram autem contrariae aspiratio

nis« (vide notam quae sequitur). Adde Gellium (2,

5; p. 161 Conr.), Isidorum (1, M, 11; p. 10

Arev.), et Appuleji librum de nota aspirationis (ab

Osanno editum a 1826). »Est autem •, inquit Spal

dingius (ad Quinctil. 4, 4, 9; p. 61), » de H magna

inter grammaticos Putschianos his, aliis literam eam

vocantibus, aliis, et plurimis quidem iis neganti

bus, cum quibus facere Quinctiliamum apparet. •

Mox e codicibus Monaceni (C) et Darmstattensi

reposui accedit et heres pro accidit et haeres in

Grotiana editione.

dexterior] Pars dexterior est H, sinistra H, haec

Martiani Capellae lib. III. §. 2$. 278

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectus C integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P autem convenit utrinque vo

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; L, ut placere; S, psittacus;

T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminat vero nihil. Q quidam literam

nom putabant, et vincerent, nisi in equo et equitatu appareret expresse. Haec

levigationis, illa aspirationis nota. Gnot. — Isido

rus (etym. H , 18, 9; p. 31 Arev.): »4a6eia, quod

interpretatur aspiratio; ubi enim H poni debet, tali

figura annotatur: H vpu^r}, quod interpretatur sic

citas, sive purum , id est ubi litera II esse non

debet, tali nota ostenditur : H. «

meam (I. §. 4143 p. 91) et in primis villoisonum

(anecdd. Gr. II, p. 288) et Fischerum (ad Welleri

gramm. Gr. I, p. 259).

Confer palaeogr.

nunc nota] Hanc quoque supervacuam esse eon

tendit Priseianus (loco citato): »quae quamvis « in

quit »seribatur, nullam aliam vim habet quam C* ;

quae eadem nostri sententia esse videtur, quum

literam C » omnes ejus effectus integrare« hoc est,

omnibus, quae K efficere possit, integris exprimen

dis sufficere dicat. Confer et Isidorum (1, 4, 12 ;

p. 40), qui: »ideo, inquit, supervacua dicitur, quia

exeeptis Ialendis supervacua judicatur; per C enim

universa exprimimns. « Quinctilianus quoque (I, 4,

9; p. 62 Spalding.) »redundare eam« ait nec nisi

»quorundam nominum notam esse« , et alio loco

(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis utendum ea

putat nisi quae significet, etiam ut sola pomatur;

»hoc, inquit, eo non omisi, quod quidam eam,

quoties A sequatur, necessariam credunt, quum

sit C litera quae ad omnes vocales vim suam per

ferat.« Plura dabit Schneiderus (elem. I, p. 290

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117).

absque his] Id est praeter haec, ut infra (§.

280 f.). Tria Ausonius quoque excipit (Id. de li

ter. 20);

» Haec tribus in Latio tantum addita nominibus R

atque eadem prorsus, quae Martianus, Diomedes

(p. 419 Pntsch.) affert scribens: »R consonans muta

supervacua , qua utimur quando A correpta sequi

tur, ut Falemdae , kaput, kalumnia.* Isidorus au

tem (etym. H , 96, 15; p. 44 Arev.): »K literam•

inquit »antiqui praeponebant quotiens A sequebatur,

ut kaput, kanma , kalamus 3 numc autem I{alendae

et Karthago per eandem tantum seribuntur, omnia

autem Graeca nomina quacunque sequente vocali

per R seribenda. « Notandum praeterea, pro kapite

apud nostrum margini Grotianae appietum esse • al.

Hapua. • -.

kalumniae] Calumnia olim per k scribebant, ut

liquet ex eo, quod lex Rhemnia statuit calumnia

tioribus inurendam literam H ad infamiam. Gnor.—

De lege Remmia vide doctos ad Cie. pro R. Amer.20.

ut prandere] » Ut« exhibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita eodex Monaeensis (C). Qnartum

easum Martianus posuit, ut ad superiorem locum

(§. 187), quem respice, sese referret. Niliili igitur

nota est Grotii edentis Sypnis et conjicientis intel

ligendam urbem esse Aeliajae, quae Ptolemaeo ct

Straboni Xupvoc.

literam mon putabant] Isidorus quoqne de Q

litera (etym. f, 4, 13): »haec« inquit »prius non

erat, unde et illa supervacua vocata, quia per C

cuncta veteres scripserunt. « Plura dabit Scioppius

(gramm. philos. p. 250 Herz.) et Schneiderus (elem.

I, p. 321).

284

38 *

276 Martiani Capellae lib. III. §. 2$.

9257

mumquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. . Constat autem

ex C et V, ideoque duplex et composita dicitur, nec geminatur. Nullam

singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlepolemo; M, in Tmolo;

N, in Potnia; R, in Troja. Finit neutra, caput, simciput, lact. Articulos

terminat, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem , ut

at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur; nam Sethum

equo] Quinctilianus (12, 10, 30; p. 652 Spal

ding): »Duras « inquit »et illa syllabas facit, quae

ad conjungendas demum subjectas sibi vocales est

utilis, alias supervacna, ut equos ac equum scri

bimus, quum etiam ipsae hae vocales duae efficiant

sonum, qualis apud Graecos nullus est, ideoque

scribi illorum literis non potest.«

ex C et W^] Unde ipsa quoque ejus figura de

rivari posset, ut V litera alteri C inserta esset;

melius tamen Quinctilianus (1, 4, 9) cum Graeca

Roppa eam comparat, quae apud illos in numero

tantum mansit; » cujus« inquit »similis effeetu spe

cieque, nisi quod paulum a nostris obliquatur. •

(Conf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX sequ.).

praepositionibus] Valde laborat hic liber de gram

matica e distinctionibus, quarum nos nonnullas emen

davimus: quod et hic usu venit, legendum enim:

»T vocales ex utroque concludit ut in conjunctio

nibus et praepositionibus : praecedit L in« ete. Gnor.

— Quas praepositiones innuat, difficile dictu est,

nisi ad et apud in T terminavit (conf. Quinctilian.

4, 7, 8). Sed vide supra (§. 280).

Tlepolemo] Tleptolemo quidem codiees Darm

stattensis et Monacensis (C) exhibent, sed vulgaris

scriptio vera est.

laet] Alii lac, alii lacte dicunt; sed profecto

hoc dvaXoyótatov. Ausonius;

» Vox solita et cunctis motissima, si memores lae,

Cur eondemnetur , ratio magis ut faciat laet?«

Capella infra : »quidam quum lac dicunt adjiciunt T

propter quod facit (I. propterea quod faciat) lactis.«

Gnor.'

at] Hic neque adverbii neque interjectionis exem

plum. L. atat. Neque negarim etiam adverbii exem

plum desiderari, ut forsit. Gnor. — Favet conjectu

rae, quod in codicibus Monacensi (C) et Darmstat

tensi est utut; sed in re dubia niliil mutare praestat.

Z a Graecis] Quare hanc literam paulo post

(§. 260) a Latinis excludit. Isidorus (1, 4, 18; III.

p. 11 Arev.): »A Graecisa inquit »mutavit Latinitas

Y et Z propter nomina seilicet Graeca. Et hae

apud Romanos usque ad Augusti tempus non seri

bellantur.« Addit idem inferiori loco (1, 26, 28.

p. 46): »nam quum justitia Z literae sonum ex

primat, tamen, quia Latinum est, per T scribcn

dum est.«

C Graeca] Quam absurda haec sunt, ni legas;

C Graeea , hoc est signa. Ea enim hujus literae

antiqua forma, quod ex quibusvis inscriptionibus

liquet, itemque ex Macrobio, in quo Bassarea scri

bitur BACCAPEA. Dicit Graecos (quamquam z

litera sit Graecis deducta e fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ea sigma usurpasse idee

que CH0ON pro ZH0ON scripsisse. Componi

Martiani Capellae lib. III. §. 287. 977

dicebant, quem nunc Zethum dicunt; tamen haec geminata ab ipsis etiam

habetur. Nam a T et C componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur

universis decem et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis absolvunt.

Placet enim mihi Y in vocalium numerum congregari. Neque sine hoc Hya

cinthus aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur erit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutae duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque

erunt Q et K; X autem ut duplex sine elementi cardine non probatur; Z

vcro a Latinis excluditur; decem et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tamen cum supervacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonitu com

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

DE FORMATIONE LITERARUM. -

»

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus.

autem dicit Z ex T et C vel X. GnoT. — Recte

Martianum intellexit Grotius, sed plura verba fecit,

quam necesse erat, haud scio an sui ipsius typo

thetae frande inductus, qui bis G posuit pro C,

ut nos ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae

terea e codicibus Monacensi (C), Reiclienauensi,

et Darmstattensi Latinis literis scripsi Sethum pro

Grotiano cetum , ut apud Priscianum quoque (I,

8, 49) est: »Sethus pro Zij8og dicentes«, quo

motus ille Amphionis frater (Apollod. 5, 10, M) sig

niGeari videtur. Conf. et Schneid. (elem. p. 379 n.).

zmyrna] Priscianus quidem (1. p. 55): »Smyr

na: nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt. «

Sed non solum monumentis noster defenditnr (Ruhe

pliilolog. num. 1. p. 58); verum Luciani (in jud.

voeal. I. p. 67. Bip.) etiam testimonio. Confer et

Sext. Empiricum (adv. math. 1, 169; p. 285 Fabr.),

Majum (ad Cic. de R. P. 1, 8), et Odofredum

Müllerum (Goett. Anz. 1831. St. 86. p. 883).

sine elementi cardine] X hic literis non annu

merat, facit enim tantum XVIII, has videlicet: A

IB C D E F G I L M N {O P R S T v y.

Itaque legendum: »X autem ut duplex in elementi

cardine non probatur.« Error ex repetitis literis.

Gnot. — Vero similis quidem est haec conjectura;

sed leetio in omnibus libris est eadem, in codice

etiam Reichenauensi et Darmstattensi. Ac fieri po

test ut locus sic explicetur: X literam non esse,

quia ut duplex, e duabus nimirum composita, sine

elementi cardine sit. Iutelligo cardinem quo se ver.

tit omnis elementi natura et conditio, quippe quod

simplex esse debeat.

cum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

anterioribus editionibus codicibusque Reiclienauensi

et Darmstattensi restitui. -

de formatione literarum] Eandem rem tractat

Marius Victorinns (de arte gramm. I. I, p. 2484

Putsch.), uude ea quae Martiano vel illustrando

9258

2$9

260

26

Martiani Capellae lib. III. §. 261.

B labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes inmascitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

vel comparando inserviunt, transscripsimns: »A litera

rictu patulo suspensa neque impressa dentibus lin

gua enunciatur. E reprehenso modice rictu *oris re

ductisque introrsum labiis effertur. I semicluso ore

impressaque sensim lingna dentibus vocem dabit.

® ut E geminum vocis sonum pro conditione tem

poris promit, unde inter nostras vocales ^, et oe

Graecorum ut supervaeuae praetermissae sunt; igi

tur O qui correptum enunciat, nec magno liiatu

labra reserabit et retrorsum actam linguaua tenebit;

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragieum dabit, cujus ob

servationis et in E litera similis paene ratio est.

V literam quotiens enunciamus, produetis et eoé

untibus labris efferemus. — B et P literae dispari

inter se oris officio exprimuntur; nam prima exploso

e mediis labiis sono, sequens compresso ore velut

introrsum attracto vocis ictu explicatur. C etiam et

G oris molimine nisuque dissentiunt; nam C re

ducta iutrorsum lingua liinc atque liine inter mo

lares surgens haerentem intra os sonum vocis

exeludit; G vim prioris pari linguae lapsu palato

saggerens leniua reddit. D tamen et T, quibus,

ut ita dixerim , vocis vicinitas quaedam est, lin

gtiae sublatione et positione distinguuntur; nam

quum summos atque imos conjunctim dentes su

prema sui parte pulsaverit, D exprimit, quotiens

autem sublimata partem qua superius dentibus est

origo eontinget, T sonore vocis explicabit. R et Q

supervacuo numero literarum inseri doctorum ple

rique contendunt, scilicet quod C litera harum

- officium possit implere — non nilii tamen est,

•

utra earum prior sit C seu Q sive R, quarum

utramque exprimi faucibus, alteram distento, alte

ram producto rictu, manifestum est. H quoque inter

literas otiosam grammatici tradiderunt eamque aspi

rationis notam conjunctis vocalibus praefici — quae

profundo spiritu, anlielis faucibus, exploso ore fun

detur. Snperest ut septem reliquas semisonas, spi

ritu quoque instrepentes, ordine quodam persequa

mur; e queis F literam imum labium supremis im

primentes dentibus, reflexa ad palati fastigium lin

gua, leni spiramine proferemus. Sequetur L, quae

validum nescio quid per partem palati, qua pri

mordium dentibus superis est, lingua trudente di

ducto ore personabit. At M impressis invicem la

biis mugitum quendam intra oris specum attractis

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

inliaerente gemino maris et oris spiritu explicabitur.

Sequetur R, quae vibratione vocis in palato lin

guae fastigio fragorem tremulis ictibus reddit. De

hinc duae supremae S et X jure jungentur; nam

vicino inter se sono attracto sibilant rictu, ita

tamen, si prioris ictns pome dentes excitati ad me

dium lenis agitetur, sequentis autem crasso spiritu

hispidum sonet, qui per conjunctionem C et S vim

exprimit.« Adde Terent. Maurum (p. 2587 sequ.).

edicimus] Forte elieimus. Seeres (in Gurl. anim.

4, p. 9). — Non necessaria est haec conjectura,

adeoque elegantior, quam Martiani stilunm deceat.

C molaribus] Ni egregie fallor, jam ea haec

pronunciandi ratio est, quae apud hodiernos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tseh ; jure illa re

prehensa a Scioppio (gramm. philos. p. 216), qui

Martiani Capellae lib, III. §. 261, 979

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalat.

I spiritus prope dentibus pressis.

K faucibus palatoque formatur.

L lingua palatoque dulcescit.

M labris imprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris. spiritu comparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilum facit dentibus verberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

recte docet antiquitus C etiam ante E et I sonum

K liabuisse.

F dentes] Quinctilianus (f2, 10, 29; p. 650

Spald.): »Nam et illa, quae est sexta nostrarum,

paene non humana voce, vel omnino non voce

potius, inter discrimina dentium efflanda est.« Dis

crimen inter F et Graecam q> idem tangit alio loco

(1, 4, 44), atque ipse Priscianus, qui alioquin F

et % confundit (cf. §. 240 not.), »lioc tamen« in

quit »scire debemus, quod nom fixis labris est pro

nuneianda F, quomodo P et H, atque hoc solum

interest. • Confer et Seioppium (gramm. philosoph.

p. 219).

dulcescit] Lege succrescit. Voxcu. — Male!

Iterum iterumque patet a critico Martianum neque

lectum, neque intellectum esse. Infra enim (§.271)

noster naturam literarum L et R mollem esse docet,

et supra (§.241) literam L leniter sonare seripserat,

nisi ei praeferatur una e quatuor literis P. G. C.

vel F.

spiritum] Lege spiritu et in spiritu lingua.voscx.

(sp. erit. 148) — Correctione non opus erat, modo

eriticus verbis recte construendis par fuisset: scili.

eet »R corraditur, lingua erispante spiritum. •* Pla

tonem (in Crat. p. 426 f. Steph.) forsan respexit,

qui dixerat »linguam in pronuncianda hae litera non

immorari, quin potius copcitari.«

extruditur] Variaf hic leetio: in editis male le

gitur excuditur; sed ad marginem notatum extru

ditur, quod recepi. In Monacensi denique (C) et

Darmstattensi codicibus exhibetur extuditur , quod

substituissem, si lineola superimposita potius red

ditum fuisset extunditur.

proninulis] Ita in codicibus antiquissimis (Ou

dend. ad Appul. I. p. 142), in Darmstattensi etiam

*.

262

9280

X quidquid C et S formavit exsibilat. ' ' ' ' ' * '

Martiani Capellae lib. III. §. 261.

Y appressis labris spirituque procedit.

Z vero idcirco Appius Claudius detestatur, quod dentes mortui, dum ex

primitur, imitatur.

Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis teudi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat conversis legibus usu,

Et transformatum nomen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, et pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, juncturas litera quippe

Praeveniens docuit

et Monacensi (C) legitur pro voce promulis , quam

habent , editi.

formavit] Codex Monacensis (C) formatur, quod

jam Grotius tanquam variantem lectionem margini

alleverat; praestat tamen vulgata, qua C et S nomi

nativus est.

Y appressis labris] Dionys. Halicarnassensis (de

eompos. vocabb. 18; p. 12 Sylb.): • V. regi aùrè

rà zsizn 6v6to$jc yevopuévrc &£uo?óyov

aerviyeroet, zoei 6revöc éxzttzrtev ö ïzoç åó

zoetov öë révtóv rò I, reg. zo$c ööövtæ;

re y&g j xgöra,6uc toö zrveíu&tog yivezau.«

dentes mortui] Vir summus Josephus Scaliger

(p. 413 ad Eusebium) hunc Martiani locum negat

se unquam assequi potuisse. Sed Z, juxta Verrium

aliosque grammaticos, componitur ex D et S, in

cipitque a litera D, uti X a litera C. DS itaque

sub ratione pari.

pronuntiatum imitatur dentes mortui compressos.

FAmarc. (bibl. Lat. III. p.219 Ern.)—Adde Sclinei

derum (elem. I, p. 580) et Scioppium (p.257 Herz.).

praestricta] Lego perstricta. Sic infra pro per

curram in MS. est praecurram. Error ex abbrevi

atione. Gnor. — Saepissime haec confundi testatur

et Drackenborchius (ad Silium 1, 358); nihil ta

men mutare ausus sum, quia haud scio an ab ipsis

serioris aetatis auctoribus non minus quam a li

brariis confusa sint.

cursanda est] Lege »versanda est« vel »sigi;an

da.« Vosck. (spec. crit. p. 148) — Vulgatam tuetur

Tacitus (Agric. 2): »cursaturus tam saeva tempora« ,

ubi vide doctum interpretem Walchium.

fuat] Pro sit per archaismnm, quem tamen non

intellexit, qui in Darmstattensi codice corrigendo

substituit fiat. Paulo ante »ut fastigetur « de accen

Martiani Capellae lib. III. §. 262. 281

Hoc igitur subdens nectendum concipit ordo,

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.

Hacc quum Grammatice diceret, eamque progredi Jupiter Deliusque prae

ciperent, hic Pallas: de junctura syllabarum, inquit, dum haec Literatura de

properat, partem historicam praetermisit. Quo . virginis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superae

beatitatis incurram; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

me densis obumbrata ramalibus velut senticosae copiae densitate silvescam.

. DE JUNCTURA SYLLABARUM.

Syllaba igitur dicta est, quod junctis literis sonitum simul accipientibus

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de junctura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu

ralia, duo historica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, am gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulari non possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coëant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in literis memorata sünt, transeant. Historica vero illa

conjunctio est, quum ex literis, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Graeci tribus. Lucilius in dativo casu A et E com

tibns sive apicibus intelligendum esse docebunt se- pariter loumen, loucem, courato , joussit, joudicare

quentia (§. 268 sequ.). - scripserunt (Sciopp. gr. philos. p. 210).

beatitatis] Quinctilianus (8, 5, 52.p.256 Spald.); Lucilius] Male Grotius Lucillius. Correxi codi

• apud Cic. beatitas et beatitudo, quae dura quidem cum Monacensis (C) et Dresdensis auctoritate. Sa

sentit esse, verumtamen usu putat posse molliri. « tirarum auctorem intelligendum esse apparet e Quin

ramalibus] Ramis (v. Erasm. et Casaub. ad etiliano (1, 7, 18 et 19; p. 185 Spald.): »At syl

Pers. 1, 97. Stephan. ad Saxon. p. 47). , labam, cujus secundam nunc E. literam ponimus,

in numero] Ita Darmstattensis multo melius varie per A et I efferebant; quidam semper ut

quam quod in editis legitur »numeros. « Graeci, quidam singulariter tantum, quum in da

Graeci tribus] Nempe puoi;. Sed veteres Latini tivum vel genitivum casum incidissent, unde pictai

26

926

4

*»

e$

356

%82 Martiani Capellae lib. III. §. 266.

jungit, dicens: huic Terentiae, Orbiliae; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

et noster Maro, aulai, pictai. Item duae juncturae sumt, quum sociamus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synaloephe, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

DE FASTIGIO.

Hactenus de juncturis, nunc de fastigio videamus, qui locus apud

Graecos περι τgogqyövöv appellatur. Hic in tria discernitur: unaquaeque enim

vestis et aulai Virgilius amantissimus vetustatis car

minibus inseruit. Est in hac quoque parte Lucilii

praeceptum, quod quia pluribus explieatur versibus,

si quis parum credat, apud ipsum in nono requi

rat«; ubi quod Spaldingius annotavit idem fere hoc

praeceptum fuisse videri ac Nigidii Figuli apud Gel

lium (13, 28), Martiani loco confirmatur ; Nigidius

certe et ipse genitivum per AI, dativum per AE

scribi jussit. Quanquam dativum quoque per AI

scriptum esse et lapidum tituli et librorum vestigia

testantur. confer Schneiderum (Form. p. 23).

Lucinius] An Licinius? Gnot. — Si vera haec

]ectio, aut Licinium Imbricem intelligerem, poëtam

comicum, aut Porcium Licinium, quem VVeielier

tus (poët. lat. reliqu. p. 158) juniorem Terentii ae

qualem fuisse suspicatur; sed in tantis tenebris

niliil mutare praestat; praesertim quum ipse Mar

tianus hoc loco adeo caecutiat, ut quum de da

tivo casu loquatur, genitivi in AI exempla afferat;

dativum neque apud Lucretium neque apud Virgi

lium sic terminari constat.

in una] Ita codices Monacensis (C) et Darm

stattensis pro in unam in editis.

synaloephe] Synaloephen veteres grammatici di

cebant quam nostri elisioneih (Sclineider. element.

p. 132); neque in versibus tantum verum etiam in

prosa eidem locum dabant.(Quinetilian. 9, 4, 56;

p. 846). Huic autem ubique adjnngitur ecthlipsis,

quum, ut ait Valerius Probns (p. 1440 Putsch.)

»inter se aspere concurrentium syllabarum, interee

dente sola M litera consonante, et vocalem et con

sonantem, quam diximus, elidi necesse est« ; unde

apparet, apud nostrum quoque scribendum fore mox

in ecthlipsi, si certum esset librariorum, non ip

sius Martiani errorem esse. Varians lectio nulla

est, nisi quod in Reichenauensi et Barmstattensi

perperam eclypsi legitur. •

-

~regi rrgogq)6véóv] Quinctilianus (1, 8, 22;

p. 105 Spald.): » Difficilis oleervatio est per tenores

(quos quidem ab antiquis dictos tomores eomperi,

nt videlicet declinato a Graecis verbo, qui tóvovç

dieunt), vel aecentus , quas Graeci ποοςφθίας

vocant, quum acuta et gravis alia pro alia ponitur,

ut in hoc Camillus , si aeuitur prima; aut gravis

pro flexa, ut Cethegus, et hic prima acuta: nanm

sie media mutatur; aut flexa pro gravi, ut apice

circumducta sequente« cet. Pariter Isidorus (etym.

1 , 18, f. p. 20 Arev.): »Accentus, qui Graece

prosodia dicitur, ex Graeco nomen accepit. Nam

Graece ztgög Latine ad· qjöí Graece Latine can

tus est. — Latini habent et alia nomiua. Nam ae

centus , et tomos , et tenores dicunt, quia ibi sonus

crescit, et desinit. • Atque hisce antiquior Gcllius

- Martiani Capellae lib. III. §. 268. 285

syllaba aut gravis est, aut acuta, aut circumflexa, et ut nulla vox sine vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentus, ut quidam putaverunt, anima vocis, et se

miuarium Musices, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque com

ponitur, ideoque accentus quasi accantus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim- 269

plex sive composita, habet unum sonum, aut acutum, aut circumflexum; duos

autem acutos aut inflexos habere nunquam potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallustius; in tertia Curiätius;

inflexum item in prima, si dicas coélum; syllaba autem penultima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flexus autem sonus in ea tantummodo syllaba

consistit quae praecedit ultimam , nec aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tamen brevis, ut Galénus. At si ultima longa, aut penultima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tamen sonus fiet, Galëmi,

(15, 6): »Quas Graeci«, inquit, » rrgogqyöioec di

eunt, eas veteres docti tum notas vocum, tum mo

deramenta, tum aceemtiunculas , tum voculationes

appellabant.« Et paulo inferius (15, 28): »P. Ni

gidius summum tonum zrgocoe6iav aeutam dieit,

et, quem accentum nos dicimus, voeulationem ap

pellat« (v. infra §. 273). De accentibus in univer

sum praeter reliquos grammaticos conferendus est

Prisciani liber singularis de hoc argumento; eque

recentioribus Franciscus Ritterus (elem.gramm. Lat.

1. II, Berol. 1851), licet ejus rationes probare in

omnibus haudquaquam possimus. .

aceantus] Isidorus (etym. i, 18, 2; p.26 Arev.);

»Aecentus dietus, quod juxta cantum sit, sicut

adverbium, quia juxta verbum est.« Beda (de arte

metr. Op. I, 29): »quod ad cantilenam vocis nos fa

«iat agnoscere syllabas. « Cicero (orat. 17 f.): »Mira

est quaedam natura vocis : eujus quidem e tribus

omnino sonis, inflexo, acuto, gravi, tanta sit et

tam suavis varietas perfecta in cantibus.«

duos autem] Miror Grotium ad hunc locum ni

liil adscripsisse, quem tamen ab eo non intellectum

fuisse e prorsus falsa interpunctione patet, qua junxitt

»gravis vero saepe acutum habet« ! Quam si mu

taveris, ut supra fecimus, et vocem gravis pro quarto

pluralis acceperis, quae scriptio Martiano admodum

familiaris est, sensum demum capies.

autem penultima] Grotius edidit antepenultima :

quo facto coactus erat hanc addere notam: »E.ege

syllaba autem penultima; quod vel ex eo liquet

verum esse quia subjungit: »sed praecedens ejus

id est ab ultima tertia. • Et ita habuit MS. qui et

semper pro penultima pene ultima refert.* Sed

ipsius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante

riores editiones veram exhibuerant lectionem, quam

Darmstattensis quoque codex confirmat.

at si ultima] Lege juvante ex parte manuseripto

•at si ultima longa natura aut positione longa» li

cet ultima brevis, acutus sonus fiet, ut Galeni»

Camillus.« Gaot. — In editis enim legebatur aut,

cui verus sensus non respondebat, unde in Tei

chenauensi etiam codice quod a prima manu seri

36*

284 Martiani Capellae lib. III. §. 269.

-

970

Camilli. Inflexi proprium est hoc, ut misi longis naturae syllabis mom adhae

reat; acutus autem et in longis et in brevibus invenitur. Omnis autem vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiam si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carent. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significat, sive brevis sive positione longa, acuitur, ut dicimus fär, ärs; si autem

matura longa fuerit, flectetur, ut lúx, mòs. Disyllabae voro priorem acuunt, vel

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

söllers, vel alterutra positione longa, ut cóhors. .Si yero prior syllaba matura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut lüma; si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut c6dex, döcte. Nulla enim longa invenietur gravis in di

syllaba prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

mon dubie gravi accentu promunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Câtulo ; si vero eadem longa est, interest quemadmo

dum sit longa. Si enim natura longa est, brevisque ultima, media flectitur,

ut Cethêgus, Mancinus; si vero media longa erit natura, et extrema longa,

media acuetur, ut Catóni, Ciceröni; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catullus, Catüllo, Metéllus, Mo

téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

ptum erat aut deleta litera media correctum vidi.

Cum nostra autem lectione omnino concinit Darm

stattensis, nisi quod verba m natura vel« omissa snt.

omnis autem] Quinctilianus (1, 8, 51 p. 112):

»Ea (verba), quae sunt syllabae unius, erunt acuta

aut flexa, ne sit aliqua vox sine acuta. «

ars] Adde ex MS. ars : hoc enim exemplum,

ubi monosyllaba dictio positione longa acuitur, de

sideratur. Grot. — At hoc quoque jam in editis

legebatur, pariterque in Reichenauensi et Darmstat

tensi exstat.

fuerit] Omissum hoc e Darmstattensi supplevi.

alterutra] Ita pro altera Grotius e suo codice

reponi jussit. Concinit Rciclienauensis.

docte] An non doctae? Gnor. — Correctione

non opus est: nam in docte etiam extrema longa.

Cethegus] Eadem ad idem nomen Priscianus

(de accent. p. 856) profert, addito et alio exemplo

vocis per6so. Quinctilianus (1, 8, 25; p. 405

Spald.) haec: »Si Cethegus prima acuta pronuncias,

media mutatur. Ultima nunquam acuitur, in di

syllabis prior.«

duplici modo] Ita non Grotianus tantum codex;

sed Monacensis etiam (C), Reichenauensis, et Darm

stattensis. Vulgo modo omissum. Quod ad sensum,

pariter Priscianus (pag. 857) pronominum istius ,

ipsius , illius penultimas indifferenter poni af

firmat.

Martiani Capellae lib. III. §. 270. 28S

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acuunt, ipsius, illius.

Horum si secundae breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut 6ccidit

sol, et occidit hominem ; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vero mediae longae, vel acutae vcl imflexae; acutao quum longae

ultimac, ut tenebrae, latebrae, manipli. Haec a superioribus quae sunt alia,

ut Catüllus, Sallustius, hoc differunt, quod illa : consonantes, discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duaa.

Ideoque factum est, ut media hacc nomina, ténebras et lätebras, acuto accentu

primam syllabam proferrent, at maniplos et fenéstras penultima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve puta

- *• * •

-

- -

- verunt, quia non termlnaretUlr consonante ; quidam qula , licet non termina

occidit] Clarius Beda (de. arte metr. 0p. I.

p. 29): »Concido, decido, * occido, si ad casum

ribus expulsis emendavit. Voxck. (spec. crit. p. 148).

— At vero nondum »maximus« erat Grotius dum

pertinent, correptam habent ci; si ad concisionem, ista scriberet; sed puer tantum quindecim annorum.

productam. «

quum vero] Legendum puto: »Cum vero mediae

longae vel acutae vel inflexae* Et acutae tum cum

longae ultimae, ut tenebrae , ut latebrae manipli.«

Dubito tamen aliquantulum: mendosum vero esse

locum non dubito. Gaot. — Ante aeutae enim in

anterioribus editionibus legebatur aut * apudGrotium

vel; deinde in anterioribus quum ante longae, apud

Grotium tum. Quae reposui, praebuerunt codices

Monacensis. (C) et Darmstattensis.

laec a superioribus] Nescio quo pacto hic vo

ces liae irruperint »Catullus, Sallustius •, et illa

»lioc differunt« * non addubito ex glossemate amnata.

Lege ergo, liis expulsis: »Haec a superioribus sunt

alia quod illae consonantes« cet. Gnor. — Legerim:

•Haec a superioribus, quae sunt allata, hoc dif

ferunt.« Id certe magis placet, quam violentum

prorsus maximi Hugonis Grotii remedium, qui plu

Deinde nonne hujus censor Vonckius ipse plura

temere expellere voluit, quia neque hic neque ille

Martianum intellexerat? Videamus igitur num verba

scripta retineri possint et intelligi. Possunt vero.

Nam recte Martianus distinguit nomina quae con

sonantes liabent discretas, ut Catul- lus , Sallus

tius, ab iis quorum consonantes separari nequeunt,

ut »tene- brae, late- brae, mani- pli, et in utro

que genere accentuum imponendorum rationem di

versam esse contendit. Paulo aliter, attamen simi

libus usus exemplis rem tetigit Priscianus (de ac

cent. init.) hisce verbis: »Si penultima positione

longa fuerit, acuetur; antepenultima vero gravabi

tur, ut catéllus, Metéllus. Si vero ex muta et li

quida longa in versu constat, in oratione mutat ac

centum, ut latebrae , ténebrae.«

terminaretur] Male Grotius terminantur; et

paulo post, ubi iterum terminaretur, reposuit ter

971 .

286 Martiani Capellae lib. III. §. 271.

979

retur consonante, proxima syllaba inciperet a duobus consonantibus, et quod

natura literarum L et R, quod mollis est, munc longam , nunc brevem syl

labam efficiat. Nulla autem : vox Romana duarum vel plurium syllabarum

acuto sono terminatur ; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergò et ponè.

Contextus oratiohis plerumque adimit aut mutat proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae referuntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hic ante perdidit : acutum sonum prioris syllabae: item post muros.

Mutant accentus adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tamen complexiva

minarentur! Equidem priores editiones, quas ille

conferre neglexit, seeutus sum, et Réichenauensem

codicem.

quidam] Lege: »Quidam mediam « cet. De re

ipsa v. Justi Zinzerlingii dissertationem additam Pro

mulsidi ejus eriticae. Voxck. (spec. erit. p. 149). —

Interpungendo effecisse arbitror, ne quid difficul

1atis remaneret.

wulla autem] Quinctilianus (1, 8, 51. p. 410

Spald.): »Est autem in omni voce utique acuta,

sed nunquam plus una ; nec ultima unquam; ideo

que in disyllabis prior.«

pomé] : Errat hic profecto Martianus, nisi mire

depravati sint codices. De ergo facile concesserim,

sed pome gravi notandum et ultimam habere bre

vem, ideoque circumflecti non posse in postrema,

quis puer est qui ignorat? In MS. tamen fuit po

nne. Gnor. — Erravit utique Martianus, quum cir

cumflexo notandum pone diceret, cujus ultima bre.

vis est; acuto autem, non gravi, ut Grotio plaeet,

notatum esse ex Prisciano apparet, i quem qui le

gerit, erroris fontem apud nostrum facile intelliget:

• Distinguendi ratio legem accentuum saepe contur.

bat» dum si quis pronuncians dieat pone, ergo vel

quia » quod apud Latinos in ultima syllaba, nisi

discretionis eausa , poni non potest aecentas, et

hoc est quod diximus pomie, erg6. Pone ideo dixi

mus ne putetur esse verbnm imperativi modi p6ne.

Ergö autem diximus, ne putetur esse conjunctio

nem rationalem, qune est érgo. « (Adde eund. 1. 8.

p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial. in oper. I,

p. 198) de ambiguis tribus de eausis: •aeumine-,

inqnit» »ambiguum est qnum scribitur pome, utrum

ab eo, quod est pomo, an ut dictum •pomé sequens ;

namque hanc dederat Proserpina legem, incertum

est per placentem acuminjs locum. « 4eeentum igitur

in extrema syllaba perspicuitatis eausa contra regu

lam positum communem liabebant poné et erg6;

sed circumflexum solum erg6, quam diserte Ser

vius (ad Virg. Aen. 6, 670) testatur »solam esse

particulam, quae habeat'in fine circumflexum. • Adde

Diomedem (p. 428) et Franciscum Ritterum (elem.

gr. Lat. p. 86), qui Priscianum recte emendat.

ce] Inserui hoc e Darmstattensi codice. Sic et

Servius (ad Aen. 10, 668): »Minores particulae,

ut que» ve» ne» ee, quotiens junguntur aliis par

tibus, ante se accentum faciunt, qualislibet sit

syllaba quae praecedat, sive brevis sive longa.

quum tamen] Habebant editi »eum tamen com

plexiva eonjunctione que, ve cum expletiva« cet.

Lectionem, quam reepi, eodiees pnrmstattensis et

Monaeensis (C) mihi praebuerunt. --- --

Martiani Capellae lib. III. §. 272. 987

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut ,,Latiumque augescere vultis*,

et „stimulóve meum cor* apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter particulas conjunctas,

quarum hoc proprium est, acuere partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciantur, nisi

maneant Graeca.' Olympus igitur et Caucasus sicut Latina proferumtur, quam

acuere vel flectere debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae im peregrinis vocibus accedimus, medesse

est tamen in obliquis casibus acutos sonos in mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoque non alio accentu haec enunciari audimus. Acutus ac

centus notatur virgula a sinistra parte in dextram ascendente /, gravis autem

a sinistra ad dextram descendente*; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum ^. Accentus partim fastigia vocamus, quod literarum capitibus ap

ponantur, partim cacu- mina, tonos, vel sonos; Graece aegogoe$æc. Sciendum

etiam uni vocabulo accedere omnes tres accentus posse, et est Argiletum.

complexiva] Conjunctio quae plura verba com- »Aeudire est operae pretium, procedere recte ,

pleetitur, vel potius eommectit. Apud Gellium (10,

29) inscriptio quidem capitis legitur: »Quod parti

eula atque non eonplexiva tantum sit« eet. Deinde

autem : »Atque particula a grammaticis, quidem com

junctio esse dicitur connexiva , et plerumque sane

eonjungit et connectit verba« cet. Alii ut Isidorus

(etym. 1, 12, 2. p. 21 Arev.) copulativas illas ap

pellant conjunctiones.

expleuiva] Isidorus de conjunetionibus (etym.

1, 12, 5); » expletivae « inquit, »dictae, quia ex

plent propositam rem, utputa : si hoc non vis, sal

tem illud fac. « Syllabam igitur adjunctam ve Mar

tianus intelligit.

Latiumque augescere] Enmianum est. Gnor. —

Integrum fragmentum ex annaliuim primo servarunt

Acron et Porphyrion (ad Hor. sat. 4, 2, 51):

Qui rem Romanam Latiumque augescere vultis.«

Accii fragmentum non ultra notum est.

sigma] Haee est figura ea qua nunc in Graecis

libris utimnr quaque jam Epiphanius (de pond. et

mensur. Op. II, p. 188) usus erat; sed altera que

que veterum testimoniis eomprobatur, ut Priseiani,

qui (de accentibus p. 853) circumflexum ait esse

» notam de acuto et gravi factam (ergo ^), at

que Isidori, cujus liaec sunt verba (etym. 1 , 18,

2; p. 29. Arev.): »0ircumflexus, quia de acuto et

gravi constat; incipiens enim ab acuto in graverae

desinit, atque ita, dum aseendit et deseendit, cir

cumflexus efficitur.« In monumentis quoque aceen

tns apparent quum Graecis (Bianelii marm. Crem.

tab. X; Ursati monum. Patav. p. 276. Biagi monum.

Gr. p. 225) tum Latinis (Lupi Sev. mart. 60. Mus.

Veron. i70, 5); quorum de antiquitate confer et

288 Martiani Capellae lib. III. §. 274.

974

975

976

IDE NATURA SYLLABARUM. . .

. Memoratum arbitror competenter, quac, sint et quemadmodum vertamtur

fastigia syllabarum ; nunc earum longitudines , intimabo. . Unaquaeque enim

syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis, est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut . quum correpta forma vel

litora terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, matúra et positione.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penultima, aut quum monosyllaba uuaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujus

cumque verbi composita nec vocalem , nec acumen mutat. Positione, quum

brevem vocalem aut duae consonantes sequuntur, sive in eadem syllaba, sive

in sequenti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et Z> aliquando I et C fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item C, ut „hoc erat alma parens.“ Hae autem

consonantium, vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in eodem sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem , licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

cano, Trojae* — et item : „fontesque fluviosque voco.* Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EI ; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Villoisonum (anecd. gr. II, p. 150 sequ.) et Nori- (p. 4 Putsch.) Mariusque Victorinus (p. 2474). To

sium (ad Cenotapli. Pisan. diss. 4, p. 488 sequ.).

diphthonga] MS. plerumque diphthonga, ut sul>

audiatur vocali. Gaot.— Equidem subaudio syllaba,

at nominativus sit. Vulgo diphthongo. Isidorus

(etym. 1, 16, 2. p. 25. Arev£): »Diplithongae syl

labae Graeco nomine dictae quod in eis binae vo

cales jungantur.« *. - • • • *. *

hoc erat] Eodcm exemplo (e Virg.Aen. 2, 664)

inferius (§.278) iterum utitur; pariterque Charisius

tam quaestionem erudite tractavit Schneiderus (elem.

II, p. 666—678).

fontes] Virgilii (Aen. 12, 181). Alia exempla

congessit Sehneiderus (elem. 2, p. 694).

diphthongi] Omissum in editis vocabulum autem

supplevi e codicibus Reichenauensi et Darmstattensi.

EI] Priscianus (I. p. 30): »I quoque apud an

tiquos post E ponebatur et EI diphtliongum facie

bat, quam pro omni I longa scribebant inore au

ae

Martiani Capellae lib. III. §. 278. 289

DE COMMUNIBUS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est, quum

correptam vocalem sequitur subjecta consonantibus liquida; est enim longa,

ut „vasto Cyclopis in antro*; brevis, ut ,,vastosque ab rupe Cyclopas.«

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

H;

tumuli.“

est enim longa, ut ,,terga fatigamus hasta”; brevis: „quisquis honos

Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est enim longa: ,,unde spissa coma*; brevis:

,,ponite spes sibi quisque.“ Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminat orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius“; brevis: ,,hoc caput o cives.** Item alter locus, ex di

phthongo fit communis; longa, ut „Musae Aonides*; brevis: „insulae Ionio

in magno.* Quum vocalis enim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusve praeu$tis.“ Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: ,,o ego infelix quem fugis“; brevis: „sub Ilio alto.“ Alius

tiquo Graecorum.* Atque etiam Isidorus quinque

illas diphthongos (etym. H, 46, 5; p. 23 Arev.) sta

tuit. Quinctilianus (1, 7, 18; p. 180 Spald.):

»Diutius duravit, ut E et I jungendis eadem ratione

qua Graeci ει uterentur, sed ea easibus numeris

que discreta est.« Scioppius (gramm. pliilos, p. 200

sequ.): »Eitur: quod est tertiae personae verbum

ab eor. Hie I longa , est ac duorum temporum;

sed E propemodum absorbetur. — Plauti comoe

dia exstat Capteivei inscripta. — Elegantiores imi

tabantur Graecos et binei seu bini eodem prorsus

modo quo illi suum ßiv&u efferebant, quod epi

stola ad Paetum Cicero testatur. — Varro (R. R.

1, 2) auctor est, villam quae ex vehillam et veil

lam facta vox est, a rusticis vellam efferri solitam,

ergo dubium non est quin et antiquissimi Romano

rum pronunciare fuerint soliti. Nam liber posterio

res fecerunt ex leiber, priore vocali suppressa, quod

contra veteres dixerant leber.« Adde Velium Lon

gum (de orthogr. p. 2220 Putsch.).

octo] Quinque numerat Charisius (p. 5 Putsch.),

novem Beda (p. 2582) iisdem fere 'exemplis usi.

Adde Valerium Probum (p. 4432) et Marium Vi

ctorinum (p. 2474). Exempla pleraque e Virgilio

petita sunt (Aen. 5, 617 et 647. 9, 610. 10,

493. 14, 509. 40, 394. 12, 872. 3, 211. 7,

824. 8, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 3, 270).

ponite] Male Beda: »ponite spes sibi quisque

suas.« Male etiam libri ante Grotium editi illum

secuti. Sed pejus Grotius : »ponite spes quisque

suas.« — Nullus eorum fontem (ap. Virg. Aen. 11,

509) adiit. Optime codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monaccnsis (C) ipsa Virgilii verba,

quae edidi, exliibent. _•

37

290 Martiani capellae lib. III. §. 28.

979

locus, quum pronomen C litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens*; brevis: ,,solus hic inflexit sensus.“ Alius locus, quum

correptam vocalem sequitur Z; est enim longa, ut ,,Mezenti ducis exuvias*;

brevis: „nemorosa Zacynthos.“ Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canonica forma con

sistit; ac prius de momine retractandum.

DE NOMINE.

Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus

est, ut frugi. O finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mel;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat ex

emplum, quia inter vocales M deprehensum velut metacismi aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titam; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis ge

neribus longus est, lien, Sirem. On terminatus longus est, ut Memnom. Ar termi

matus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver ; in Graecis producitur, ut aër. Ir

Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

terminatus corripitur, ut vir.' Or terminatus brevis est, ut auctor.

autem] Lege item. Vonck. (spec. crit. p. 85). —

Vide ne exciderint aliqua in anteeedentibus, qui

bus oportuit certe addi: »in Latinis brevis«, ut

sedile, monile, singulare, verbale, quibus exemplis

Priscianus utitur (p. 817).

-

o finitus] Exempla Macrobius (p. 861 Pont.

752 Zeun.) affert e Virgilio. Sed vide Quinctilia

num (7, 9, 45; p. 164 Spald.) et adde nostrum

(§. 280).

cornu] Codices Monacensis (c), Darmstattensis,

et Reichenauensis pro longus habent brevis, inepte;

quamquam duo priores in eodem errore perseverant

et infra (§.280) ubi pro produeitur legunt corripitur.

oecurrat] Sic eodex Darmstattensis. Male editi

currat.

aër] Cicero (de N. p. 2, 56): »cui momen est

aër, Graecum illud: quidem, sed perceptum jam

tamen usu a nostris: tritum est enim pro Latino.*

Plinius (2, 8, 4): »Proximum spiritus, quem Graeci

nostrique eodem vocabulo aëra appellant.•

Martiani Capellae lib. III. §. 979. 29

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Es termina

tus in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam syllabam re

tinet, ut quies quietis; nam si eam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripuerit,

ut seges segetis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivus

ante ultimam syllabam mom habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminatur, ~ut öíÁoc, toü è%ov.

Vs finitus brevis est, ut doctus; sed longus fit, si genitivus syllaba creverit

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. C finitus duo tamtum nomina

facit, ut halec, quod producitur, et lac , de cujus declinatione dubitaiur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut mominativo similis est, ut se

natus ; aut diphthongum habet, ut Juliae ; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singularis] Addidi hoc e Reichenauensi et Darm

stattensi. -

nam si] Beda (de arte metr. Op. M. p.50) paulo

clarius : »Breviatur vero es, si aut E in I mutaverit

in genitivo crescente, ut miles, militis ; aut brevem

habuerit, ut seges , segetis.« • . ••

exceptis] Codex Monacensis (C) pro pes habet

spes ; male. . . . . .

os terminatus] Clarius iterum Beda (p. 50):

•0s monosyllaba, si ora signifieat, producitur: si

ossa, breviatur. Quae tamen os syllaba quum in di

syllabis venerit, et media syllaba genitivi producta

natura permansit, tunc longa erit, nt mepos , ne

potis; si vero correpta, abbreviatur, ut compos ,

eompotis. • ' .

ossis] Reichenauensis male oris.

öíÀog roö örßov] Ita non solum codex Mo

nacensis (C), sed aatiquiores etiam editiones habent

pro eo quod negligenter admisit Grotius Delus, et

in notis demum correxit.

dubitatur] Vide infra (§. 307). . . . .

280

37 *

992 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

in Latinis omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longus est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminat, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. O terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V. terminatus producitur, ut cornu.

nominativi sequitur regulam , exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutan

tur varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

Nominativus et vocativus plurales in masculino

In consonantes vero desinens

declinationis, ut a pariete.

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris breves sunt,

ut fata: im Graecis vero , quum A vel S terminati fuerint, ut rhetores, poëmata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis.

et ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corri

piuntur, ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

mioenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas ; alias producitur, ut Musas.

terminat] Ita Darmstattensis et Reichenauensis.

Grotius absque sensu »terminatur. « . Antea pro

Tydide perperam scriptum erat Titide, quod correxi.

Diomedem intellige ex Virgilii (Aen. 1, 97) versus

»0 Danaùm fortissime gentis Tydide. • .

Philemon] Sic libri omnes praeter Grotium,

qui legit Philenon, unde conjectura elieuit qov%ob

voeov: sed vulgatam retinui, lieet inanifesto falsam,

quia non mere Graeco sed a Latinis quoque usnr

pato vocabulo indigemus, neque certum est, utrum

librarii an Martiani ipsius error sit.

at si] Lego: aut si, et deleo vocem corripitur

ex glossa natam. Grot. — 4t particula transitum

tantum facere a Latinis ad Graeca videtur; quare

nihil mutavi.

veniat] Sic rectius codices Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C) pro Grotiano

venit.

- Martiani Capellae lib. III. §. 282. 995

- DE PRONOMINE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invemtur, 282

exceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut illum, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est , ut ab

* illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

fuerint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur , ut

illorum. Dativus ct ablativus plurales is terminati producuntur; bus finiti

corripiuntur.

DE VERBO.

In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga- 985

* tionibus haec umiformis est ratio. Quaecumque persona A fuerit terminata,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. O quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his dis

crepet. Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus“, et „terra tibi mando.“ Tamen monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, flo. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. . Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producumtur, si penultima litera A vel E fuerit , ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indi

cativi modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione pro

* primae conjugationis] Omissa apud Grotium Virgilio (eel. 2, 26), unde (8» 93) et alterum ex

supplevi e Darmstattensi et Reiclienauensi codici- emplnm repetiit.

-

bus. In primo exemplo legendum canto ex ipso a tertia] Lege •a tertia conjugatione producta.«

294 Martiani Capellae hb. }fI. §. 285.

285

ducta, ut nutris, audis, et a verbo volo, vis. Si vero V ante, S habuerit,

correpta erit, ut nutrimus. T litera terminata correpta sunt, ut legit. C finita

producuntur, ut produc. Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tamen ommi ratione dissentiunt.

DE ADVERBIO.

Adverbia monosyllaba, ut huc, vel quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentur, exceptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sünt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparatione deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae O finiuntur, a se venientia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitam, fortiter.

Quae S terminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante eam A habuerint.

Quae C finiuntur , producta sunt, ut illuc.

DE PARTICIPIO.

Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

- -

Tertia producta conjugatio illo aevo quae nobis

quarta. Juvat me manuscripti auctoritas. Gaot. —

Accedunt Reichenauensis et Darmstattensis. Utique

mala in editis lectio erat » quarta«, atque ex ipso

auctore (§. 321) eorrigenda.

impune] Quod hoc vocabulum deficere in com

paratione arbitratur, valde erravit Martianus; im

punius enim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis

sine Plautas (Poenul. 1, 3, 2). Meliorem rationem

eorreptae ultimae attulit Priseianus (18, 2, 10;

p. 619 Krell.), qui omnino hune locum de adver

biorum quantitate doctius tractavit.

heri] Priscianus: »in I quoque desinentia inve

niuntur adverbia, sed pauea primitiva, ut heri, ubi,

ibi ; dicitur tamen et here.« Confer Quinctilianum

(1, 7, 22). -

. variet] Priseianus* »multa autem ex snpradictis

nominibus ipsa terminatione dativi pro adverbiis ae

Martiani Capellae lib. III. §. 283. 9{);

excepto praesentis temporis participio, quod genitivum corripit, ut amantis.

Accusativàm et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus

singularis tantum corripitur, ut amante, legente.

plurales in masculini et feminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut

lectorum. Dativus et ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus finiti

breviantur.

JDE CONJUNCTIONE.

Copulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut propterea et imterea; quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si ante

oam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

correptas esse constat. *

DE PRAEPOSITIONE.

*.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones correptas esse non dubium est.

cipiuntur, ut falso cet. — Et saepe corripiunt 0 testas conjunctionem in quinque species dividitur,

Nominativus et accusativus.

terminalem, quando in adverbia transeunt, ut cito,

sero , mnodo.«

ablativus] Tertiam tantum deelinationem respi

cit, quia in secunda idem est cum dativo.

••••

in masculini] Ita codex Monacensis (C) et Darm

stattensis melius quam ex masculini in editis.

conjuncliones] Donatus (p. 1763 Putsch.): »Po

Copulativae hae sunt: et, que, ac, atque, at. Dis

junctivae sunt: aut, vel, ve, me, an , meque. Ex

pletivae sunt: quidem, equidem, saltem, videlicet,

quamquam, quamvis, quoque, enim, autem, porro,

licet , tamen. Causales * si, tametsi, etsi, . . . . alio

quin, praeterea. Rationales ita, itaque, enimvero,

quia, .... propterea; ideireo.* Expletivas Priscia

nus (16, 2, 15) nuncupat completivas,

987

2$}6 Martiani Capellae lib. III. §. 288.

IDE INTERJECTIONE. -

9288 Interjectiones longae sunt, si monosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

-

-

exemplo earum , quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Hacc

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et diphthongis.

989 Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

-' Hic ordo rebus, quique disgregabitur

- -'. In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anomala nominant,

Bis quarta fandi quis paratur portio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriùm fastidium.

vel trisyllabae] Omisit haec Grotius, quae tamen

tam in editis, quam in manuseriptis exstant.

quique] Grotii codex quisque, male; sensus

est: »hic ordo est probabilis et qui disgrega

bitur. «

dieenda] Expunxi est, quod in editis sequitur,

eodicis Darmstattensis auctoritate, quia metro ad

versatur. -

vulgoque] Editi habent vulgo et quaeque; sed

jam Grotius: »melius, inquit, alii codices vulgoque

docti, quae anomala. Vides aliquotiens Capellam

longas vocales diphthongosque non elidere.« Nos

tram lectioiiem Reichenauensis etiam et Darmstat

tensis praebent.

bis quarta] Id est dimidia. Sensus totius loei

hie esse videtur: »referam primum analogiam, de

inde anomala, quibus dimidia pars sermonis eon

stat, vel potius integra sermonis species deturpatur;

quatenus et unius libri angustiae deorumque aequa

nimitas patiuntur, quos seria hodie fastidire eon

sentaneum est;« sicut et infra (§. 526) subita Mi

nervae 'interpellatione probatur. Extrema sic com

struo: »quantamque fastidium seriorum probare po

test,

Martiani capellae lib. III. §. 990. 997

DE ANALOGIA. . . - *

- , *

Analogia est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelarum. Nam primum ommia nomina Latina duodecim literis termi

nantur: vocalibus quinque, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminat mascuhna, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha ; pronomina

" i : .

analogia] 'Ava%oyia est proportio, quae apud

grammaticos dicitur àv&qooQ&, i. e. relatio, teste

Ammonio. VulcAN. — Gellius (2, 28): »In Latino

sermone sieut et in Graeco alii àvaXoyiav sequen

dam putaverunt, alii dvoepoe^iav. 'Ava^oyia est

similium similis declinatio , quam quidam Latine

proportionem vocant; dvoepua2ioe est inaequalitas

declinationum consuetudinem sequens. Duo autem

Graeci grammatici illustres Aristarchus et Crates,

summa ope ille évoe2oyioev, hic àvópu&2iav de

fensitavit. « Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab

init.): »Crates nobilis grammaticus, qui fretus Chry

sippo homine acutissimo, qui reliquit sex libros

fregi tjjc dvoepoezioec, his libris eontra analogiam

atque Aristarclium est nixus; sed ita, ut scripta

indicant ejus, ut neutrius videatur perdidisse vo

luntatem.— Hi qui in loquendo partim sequi ju

bent mos eonsuetudinem, partim rationem, non tam

diserepant, quod eonsuetudo et analogia conjunctio

res sunt inter se, quam hi credunt: quod est nata

cx quadam consuetndine amalogia. Neque anomalia

neque analogia est repudianda« cet. Confer et sex

tum Empiricum (adv. gramm. 1 , 10, 179 sequ.),

qui et ipse usum loquendi maxime respiciendum,

analogiae nullam vim in grammatica esse contendit,

Verissimum, si quid aliud, Quinctilianus (I, 6, 16

p. 147 Spald.) docet: »Non enim, quum primum

fingerentur homines, anälogia demissa coelo for

mam loquendi dedit: sed inventa cst, postquam lo

quebantur, et notatum in sermone, quid quoque

modo caderet. Itaque, non ratione. nititur, sed ex

emplo ; nee lex est loquendi, sed observatio, ut

ipsam analogiam nulla res iii, fecerit, quam con

suetudo.« Idem paulo ante (4, 6, 12): »Sed me

minerimus non per omnia : duci analogiae posse ra

tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet.*

Latine proportio] Eadem modo in versibus di

xerat. Quinetilianus (4, 6, 5; p. 130 Spild.):

»Analogiam proxime ex . Graeco transferentes in

Latinum proportionem vocaverunt.« Paritcr Vitru

vius (3, *) et Cicero (de univ. 4), qui primum se

ausum dicit Graecam vocem ita 'vertere, quamquam

Varro (de L. L. 9 imit) illius versionis auctor erat.

Deinde Seneca (ep. 120 p. 665 Lips.): »hoc ver

bum (analogia)a , inquit, •quum Latini grammatici

civitate donaverint, ego damnandum non puto, mee

in suam civitatem redigendum.* Gellius (18; 9)

rationem proportionis dicit,. quae unalogia. appelle

tur. Isidorus (etym. i, 28, 1. Op. III. p. 47 Arev.)

sanalogiam Latine proportionem dicis refert, quidem

sed addit, sicut noster: »et similium comparationem.*

advena] Atqui advena communis: est generis;

utrum ergo avena, legendum? an sit hic duarum

vocularum defectus. lioe ferme pacto: »A igitur Vn

calium prima terminat masculina, ut Catilina, Ju

gurtha; feminina, ut Musa; communia, ut advena-?

Grot.— In omnibus, tam editis, quam scriptis

libris, eadem est lectio, quare nihil correxi.

58

998 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

291

9$2

quoque, ut altera, sola, illa. Quibus si detrahas A et ius addas, genitivum singu

larem feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

: Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poëma, toreuma, tres casus in utroque mu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E. correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

formam servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Haec praeter casus, quos similes ha

bént, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc monili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non. admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinanda,

ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, gemitivus S, ac

cusativus N finiantur. Quae nomina autem E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, mihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt neutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S reeipit, ut

sinapis, gummis; quamvis recte dicatur, haec gummis. O litera nullum

nomen in meutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina , ut

Juno, hirundo; aut utrique generi communia, ut homo. Quorum declina

tiones in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retimemt,

aut I mutant, ut

ut unio unionis; cupido cupidinis, crepido crepidinis;

singulari] Omissum hoc e Reiehenauensi et

Darmstattensi supplevi, et paulo post ex iisdem

reposui possint pro possunt in editis.

Graecorum more] Quinctilianus (I, 8, 89; p. 127

Spald.): »Si reperias grammaticum veterum amatorem,

neget quidquam ex Latina ratione mutandum, quia

quum sit apud nos casus ablativus, quem illi non ha

bent, parum conveniat, uno casu nostro, quinque

Graecis uti.* Omnino ef.Sclineiderum (form.I, p.31).

nomina] Supplevi hoc e codicibus Reichenauensi

et Darmstattensi, a quibus etiam paulo post copula

et ante vocem neutri melius abest.

I mutant] Exspectasses in I; sed Latini quo

que usurpant hanc prolepsin Graecis admodum fa

miliarem, ut mutare construant quasi mutando as

sumere; sic Statius (Theb. 10, 289): — — »per

mutat Agylleus armua trucis Nomii« , et Seneca

(tranq. animi 2): » mntare nondum fessum latus. •

Martiani Capellae lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum sin

gularem. Caro autem praeter hanc analogiam ut declinetur, consuetudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

Graeca momina, quae O litera , finiuntur,

similium declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Amienis.

sua etenim consuetudine declinantur.

ea quae a prima positione in nostram formam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Cicero, Milo; ea vero quae primam sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in gemitivo Ius,

Inus, accusativo Iom, Inom, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetudo

hanc Io dicat. ~Turbo, si nomen est proprium, ut Cicero declinatur; si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declinatur.

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua.

Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declina

tiones carent dubitatione. Nam tres casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in gemitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem de

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; mec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et errori librarii deléri videtur; sed

invitis libris nihil muto.

positionem] Quod Graeci 8£μα dicunt, Latini

positionem. Quinetilianus (1, 8, 60): »quia hoc

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima

positio in easdem quas Castor literas exit.«

Ion] Schneiderns (form. I, p. 500) legi vult

fun , Inun, quae utique Graeca forma est (conf.

Fisel. ad Well. gr. Gr. I, p. 414).

Turbo] Príseianus (6, 5, 16; p. 228 Rrehl);

»Turbo turbinis, quando de vi ventorum loqui

nuur; nam si sit proprium, servat O in genitivo,

hic Turbo, nomen proprium gladiatoris, Turbonis.

Sic Horatius in secundo sermonum (2, 3, 510):

~Corpore majorem rides Turbonis in armis

Spiritum« cet. • *

specua] Sie et pecua Appulejo et antiquioribus.

Gnor. — Confer Virgilium (Aen. 7, 868) et Silium

(15, 428).

in genitivo] Anteriores secutus editiones ita

reposui; neque liquet cur Grotius duobus illis ver

bis omissis ediderit »V syllabam jungite! Pro sin

gulares codices Barmstattensis et Momaeensis (C)

exliibent singularis, male. -* • … -

38 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 295.

99/4

• -i.'

similem faciunt, huic gemu, cornu; quoniam pluraliter genibus et cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxu

mus diceretur. ;, Sunt ; aliqui, qui gemitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet gemitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus : et exercitus, tamen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Praeterea quaecunque no

mima vel participia genitivo singulari im is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem for

mam habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Punica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc differunt a superiori declinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. , Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, mon duabus vocibus, sed

composito nomine dici, ut procurator, propugnator; nec quidquam obesse

-

- •-- * - -

• . ,***

genuis et cormuis] Sic codices Reiehenauensis,

* -

-• • • ' • • - •, ,• i4* *• . . *•

quod recepi, et ex eodem, Darmstattensique et

Darmstattensis, et Monacensis (C), quemadmodum

Grotius jam suspicatus erat, pro genuus et cornuus

in editis. De re ipsa, vide Sclineiderum (form. I,

p. 330). Cieero ipse (in Arateis) genus in secundo

casu a genu dixit.

ut syllaba] Sic Reichenauensis, Darmstattensis,

et Monacensis (C). Male in editis legebatur et.

fuod monosyllaba] Pro quum — sint apud Gro

tium» meliorem codicis Monaeensis. (C) lectionem

Reichenauensi sunt pro sint.

proconsule] I\estitui ex codice Darmstattensi

pro proconsulo, quod jam Grotius intellexerat ferri

non posse, hae nota addita: »Lege: tamen si proeon

sule. De proconsule et proconsul vide orthographiam

Manutii. . Glossa: Proconsule, dv%^roetog, Pro

praetore, &vtu6rgoetmyàç. Sic exconsul et ex

consule.« Plura dabit Augustus Soldam (quaestt.

de aliquot partibus proconsulum et propraetorum,

Hanoviae 1831, p. 18 sequ.).

Martiani Capellae lib. III. §. 294. 501

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se facere, ut procuro, pro

pugno ; nam praepositio perit, proconsulo autem non facit, licet consulo

Tamen si proconsule dicatur, in casu nominativo faciat. monoptotom erit;

sed propter consuetudinem proconsul dicatur, ut declinari possit, quemad

modum illa, quae litera L terminantur, ut vigil, pugil, mugil ; quoniam im

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; nam si mugilis esset nomina

tivus, ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra finiuntur, ut

telum, scamnum. Sed hoc animadvertamus, quoniam quae nomina I ante ulti

mam syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibus, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunquam ; praeterea dativus O litera finitus, in I eam convertit, ut sca

mno scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecum

que neutra non M litera nominativo finiuntur, si pluralem recipiant, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, no

men nominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus facere debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ab

lativum singularem, ut a nemore memorum , capite capitum; sed hoc momen

nam respiciunt] Ita Grotius in margine pro non. p. 42 sequ.), et, ab altera parte Sverdsjoei Vindi

ut lilium] Sic codex Monacensis (C), unde et

infra lilii et liliis scripsi. Grotius exempla hic pror

sus omisit, infra autem in nominativo casu posuit.

Impugnat autem Martianus eos, qui hos genitivos

antiquo more per simplex I proferebant lilt, folt;

qua de quaestione inter recentiores quoque magnae

lites exstiterunt, postquam Bentlejus (ad Ter. Andr.

2, 1 , 20) contenderat, sub Augusti seneseentis

aetate demum mutationem illam factam esse, - ut I

geminarent. Conf. in primis Forbiger (de Lucretii

carmine p. 74 sequ.), Huschke (de Annio Cimbro

ciae praecepti Bentlejani (Rigae 1852. 8).

scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

genitivo singulari sermo. Grot. — Codices nihil

variant.

secundum quae] Lege : » secundumque haec

vas vasibus facere debuit, et in genitivo horum

vasum.« Gnor. — Haud perspicio, cur quae bona

erant correxerit. J^asum tamen rescripsi, quia se

quentia postulabant itaque in codice Darmstattensi

a prima manu scriptum videram. De re ipsa conf.

Ruddimannum (inst. gr. Lat. I, p. 11! Stalib.).

302 Martiani Capellae lib. III. §. 298.

per anomaliam declinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. Lu

N litera

terminantur masculina, ut flamen , pecten; communia duobus generibus, ut

cretius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi.“

tibicem, fidicem, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicimam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen , flumem, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut lien, ren , quae tamen ipsa quoque

in ceteris Jt superiora declinantur. Glutem quoque his simile est, licet Sal

lustius glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam ren sin

gularis nominativus nec ullus alius ablativo excepto iu usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alcman, Cephen,

delphin, Phaethon; ex quibus quae au , en, in terminantur, exemplo su

periorum declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero om finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eamdem literam et apud nos pro

ducunt, ut Cicero, Scipio: ea autem, quae ex productione nominativi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Amphion, Creon, Agamemnon,

admittunt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

recipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ' ut Phaethon

Phaethontis. P litera praecedente A terminatorum, ut Caesar, lar, far, par,

genitivo] Nempe singularis. Loeum tamen apud

Lucretium (6, 252) nunc sic legunt recentiores:

— » rareque facit lateramina vasis •

(ed. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in

codicibus lectum esse ex eo colligitur, quod Wa

kefield vasi edidit.

tibicem ] Priscianus (5, 2, 4): »communia in

easdem literas desinunt, in quas et masculina, ut

hic et haec advena , homo , vigil, tibicen , fidicen,

ut quibusdam placet; nam usus eorum feminina in

A terminat, tibicina, fidicina.«

Sallustius] In libris deperditis. Plenius frag

mentum servavit Charisius (p. 67 Putsch.): » quasi

glutino adolescebant. «

alius] Intellige casus singularis numeri. Ablati

vum excipit, eo enim usus Ausonius (ep. 15, 2) erat.

AeIO] Ita codices Monacensis (C), Reichenau

ensis et Darmstattensis. Grotius addiderat etiam V;

sed male, quia hac litera Graeci carent, et quam

Martiani Capellae lib. III. §. 297. 505

impar, una forma est, nisi quod neutrum in reliquis casibus R literam ge

minat, ut far, farris. Poëtarum vero licentia haec momina pluraliter dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura aestimamus, pluralem nu

merum non admittant, ut aurum , plumbum , triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesares, o Caesares; nec potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V R habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, facere parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima

quae genitivo casu nullum incrementum admittit, et in I literam mutatur,

ut aper, niger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imber, uter, quae a superioribus hoc differt,

quod haec in genitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium literis finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non ut prima species apris, sed

fratribus facit, nec secumda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet.

Praeterea tres casus similes habet, hi patres, hos patres, o patres, quum

Dicimus enim fratrum , patrum, non ut in tertia utrium, imbrium.

vis in margine legamus Creum, hoc tamen nihili

est, quum Creom scribatur, ut paulo post a Mar

tiano ipso.

farris] Addidi vocem e Darmstattensi codice.

pondere] Fere iisdem verbis Charisius (p. 7a

Putsch.): »alia pluralitate carent, ut garum, oleum,

vinum, ferrum, panis, frumentum, et cetera, quae

ad pondus, numerum, mensuramque exiguntur.«

Item Priscianus (8, 10, 845 p. 202 I{rell.): »Sci

eudum tamen quod metallorum vel seminum vel hu

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium

pleraque semper singularia inveniuntur.«

triptota] Nimirum quae ium in genitivo habeant,

non es sed is in accusativo habere censet (v. §. 298).

Sed de par dubium est; confer Selineiderum (form.

I, p. 288), qui tamen nostri loci prorsus immemor

fuit.

apri] Quinctilianus, qui saepe eos ridet, qui

usu loquendi non contenti in rationis scribendi cau

sas curiosius inquirunt, haec (1, 6, 15; p. 144

Spald.) observat : »Illi autem iidem, quum inter

rogantur, cur aper apri et pater patris faciat?

illud nomen simpliciter positum, hoe ad aliquid esse

eontendunt. Praeterea, quoniam utrumque a Graeco

ductum sit, ad eam rationem , recurrunt, ut zra

tgóg patris, x&tgov apri faciat.*

504 Martiani Capellae lib, III. §. 298.

imber et uter hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anser,

later, mulier, quae a secunda specie hoc differunt, quod illa cum incremento

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas gemitivos, et in

I dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

reliquis generibus, id est feminino neutroque. R litera praecedente I una

tantum species est, vir. H litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

horum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur , ut saturi; se

cunda, quorum genitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autem , quae ur literis finiuntur, alia retinent.V. literam,

ut sulphur sulphuris, alia in O mutant, ut ebur eboris. S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur , ut Maecenas,

hos imbris] Causam inferius (§. 506. 508) affert.

Reliquos grammaticos congessit Schneiderus (form.

I, p. 369 sequ.).

Castoris] Quinctilianus (1, 8, 60) de gramma

ticis veterum amatoribus : »inde Castorem media syl

laba producta pronunciarunt, quia hoc omnibus no

stris nominibus accidebat« cet. Cf. Ritterum (elem.

l. Lat. p. 47),

ut sulphur] Confer omnino Quinctiliani (1, 6,

22; p. 181 Spald.) haec verba: »ebur et robur ita

dicta ae seripta summis auetoribus in O literam se

etindae syllabae transferunt, quia sit roboris et ebo

ris ; sulfur autem et guttur V literam in genitivo

servent: ideoque etiam jecur et femur controversiam

fecerunt, quod non minus est licentiosum, qnam

si sulfuri et gutturi subjicerent in genitivo literam

0 mediam, quia esset eboris et roboris: sieut An

tonius Gnipho, qui robur qnidem et ebur, atque

etiam marmur fatetur esse : verum fieri vult ex his

robura , ebura, marmura ! Quodsi animadverterent

literarum affinitatem, scirent, sic ab eo, quod est

robur, roboris fieri, quomodo ab eo, quod est

miles, limes, militis, limitis ; judex , vindex, judi

cis , vindicis. «

p. 68 not.).

Adde Scioppium (gramm. philos.

Martiani Capellae lib. III. §. 299. 50$

civitas;. aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps. S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras , Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assumere debent I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

haec nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis veteres praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminini '

et neutri generis est. As et mas quum sint monosyllaba , analogia non tementur,

sed propria quacdam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas et mefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud mos in as 500

cxeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olym

piadis et Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneae, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinae, Catilina. Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retinent. ~Quaedam tamen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetudo servanda

cst. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinque. Prima, quorum 50M

Laenas] In editis Lenas; unde Grotius obser- tensis pro corruptis, quae Grotius edidit, phas et

vat: »Dubito de hoc loco.« Sed non erat, quod nephas.

dubitaret, quandoquidem sexcenties AE cum E per- sed Graeca] Ita Darmstattensis. Perperam in

mutatur; Laenas autem gentis Popilliae cognomen editis: »sed haec Graeca.« Non enim ad Latina ex

satis est motum. empla respicit, sed ad illa quae Graeca in AS ter

differunt] Non erat igitur cur Selineiderus (form. minantur. •*

I, p. 282) Maecenalium quoque dicendum existi- Mela] In editis erat Medaea, unde Grotius jam

maret, ut in gentilibus; utrumque enim gemus clare e vestigiis codicis sui conjecerat Mela, quod ipsum

noster distinguit. in Monacensi (C) legitur pariter atque in Darm

fas et nefas] Ita Reichenauensis et Darmstat- stattensi et Reichenauensi; ex quo et anterioribus

39

506 Martiani Capellae lib. III. §. 501.

nominativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Herculum , prolum. Secunda

species est, quae a superiore hoc differt, quod genitivum pluralem in ium

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes, cautes. Im qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent diffe

rentiam in declinatione, tamen quoniam imcrememto syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merces;

masculina autem exempla nom sunt nisi Graeca, ut Chremes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedente, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in nominativo non ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, antistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusativo in em exit, ablativo in E productam ,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus numeri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari confundit, dativum et ablativum bus

syllaba finit, ut facies, dies, spes, acies. Sed consuetudo rei et spei corripuit,

302 fortasse quod monosyllaba sunt. S litera praeeunte I terminatorum alia cres

cunt per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, duntaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguam scrobem

editionibus etiam Nicia reposui pro Nicaea apud syllaba (nempe dies, diei) I litera finitur, qui ge

Grotium. mitivus etiam dativus (diei) habetur: vaceusativo in

sed gemitivus] Male Grotius omisit sed, quam- EM exit (diem), ablativo in E productam (die), cui

vis in anterioribus legatur. Idem mox mire habent adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

pro habentur. facit ; cujus numeri (pluralis) nominativum cum pri

quarta] Perperam editi »non differt• quo sen- ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

•sus prorsus contrarius falsusque exit. Quod reposui singulari (dies) confundit.

•hoe differt•, eodices Monacensis (C) et Darmstat- Lucanus] In Pharsalia 8, 786: »exigua posuit

tensis praebuerunt. trepidus scrobe« , ubi Cortius monet Servium (ad

quintoe] Quo melius perspicias quae sequuntur, georg. 2, 80 et 288) reprehendisse serobem femi

*dde exemplum et intelliges •quod genitivus ancta niao genere a Lucano prolatum. »Melius« inquit

Martiani Capellae lib. III. §. 502. 507

dixerit; feminini et communis, ut canis, juvenis, quorum declinatio liquet.

Secunda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, ac

cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; feminina, 'clavis,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I j)roducta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubi

tamus de nomintnm enunciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E trans

eunt, item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter com

servant; in genitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,

S litera praecedente O 505

terminatorum quum sit parvum discrimen, una specics potest esse; mam quum

non ut superiora , lapidum , cuspidum, cassidum.

omnia in obliquis syllaba crescant, hoc differunt, quod quaedam in gemitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convertunt, ut nepos nepotis,

custos custodis; monosyllaba masculina, ut flos floris , ros roris; item

neutrum, os oris. In ossibus autem nominativum consuetudo facit os, contra

rationem, quoniam in gemitivo R nom habet. Sed nec ossum potest dici,

»Priscianus (7, p. 281) utrumque genus admittit,

et Martianus Capella obiter tantum notat Lucanum.

Sed cum Lucano Ovidius (met. 7, 245) et Pruden

tius (rregu6reg. 10, 1011): » nempe sub terram

scrobe aeta.«

Ligeris, Tiberis] Sic e codice Darmstattensi scri

psi pro Liguris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt

notissimi, licet alter in Gallia plerumque Liger ap

pelletur.— Mox Grotius in margine: »al. sitis, tus

sis « , melius fortasse quam vulgo classis , cassis,

quarum altera certe per errorem tantum huc irre

pere potuit.

diminutionem] Quinctilianus (1, 6, 6; p. 140

Spald.): »Deminutio genus modo detegit, et ne ab

eodem exemplo recedam, funem masculinum esse

funiculus ostendit. Eadem in verbis quoque ratio

eomparationis.« Sed hoe huc non pertinet, quia non

de genere, sed de flexione voeabulorum serimo est.

Neque produeunt I sed eorripiunt horum diminu

tiva, ut navieula , classieula , turricula eet. Vide

igitur ne de ablativo casu Martianus loqnatnr, qui

I producta terminetur; fuerunt enim grammatici, qui

eadem vocabula accusativum in IM habere censerent,

quae ablativum in I; cf. Schneiderum(form.I, p.206).

59 *

308 Martiani Capellae lib. III. §. 505.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non admittunt

numero plurali; ergo in monosyllabis analogia non tenetur. S litera prae

cedente V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vo

cativus E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Marce, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I ge

minat, et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in éeteris cum superiore consentiunt. Tertia spccies

mominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdem literas producte con

servat, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us

productum agunt, genitivum in um , dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrementum syllabae per obliquos casus accipit; ita tamen ut

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias productam , ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in O mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tamen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

in prima] In omnino inserendum erat codicis

Darmstattensis auctoritate.

secunda] De harum specierum differentia acriter

pugnatum esse inter grammaticos Gellius (14, 8)

refert, quem conferre operae pretium erit. . Sciop

pius (gramm. philosopli. p. 64) : »(nomen) proprium

per IUS (in vocativo) dabit I. Fallitur Priscianus,

qui lib. 7 veteres contra hanc regulam putat Laër

tie dixisse» pro Laërti. Nec enim proprium nomen

est Laërtius, sed appellativum, ut sit Laërtius fi

lius, Laërtia proles, Laërtium praedium, pro Laër.

tae. Accius, opinor, in versu, quem a Cicerone

usurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate

evasit Laërtius. « Recte igitur Jul. Caesar Stella in

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. Nam

Franciscus comes Castrius est idem quod Castri

*°"°* Qui Stellam eo nomine reprehendunt —

Priscianum condiscipulum habebunt. Etsi hic sua

, sponte resipuit, ut ex libro ejus XVIII apparet,

ubi de possessivorum vocativis praecipiens recte dici

fatetur: »0 genitor noster Saturnie maxime divum« ;

et « Evandrie filia et » Telamonie Ajax.* Simili

certe ratione Delie vocativus est a Delius apud Sta

tium. Julius et Pompejus interdum sunt adjectiva,

ut Julius ensis, Pompeja domus, et tunc vocativus

fit ensis Julie; sed quum sint nomina propria, vo

cativus exit in I, ut Juli.«

producte] Editiones quidem producente ; sed

codices Reichenauensis et Darmstattensis et ipsius

Grotii margo producte; quibus addo productae pro

producte in Monacensi (C). Quod paulo etiam post

legitur productum , ex iisdem codicibus recepi pro

eo, quod manifesto falsum erat apud Grotium pro

ductam.

Martiani Capellae lib. III. §. 504. 309

sint monosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. ' Quinta species pronominum, quae us ter

minantur, ut unus, totus, solus,' quae hoc modo declinantur: unus unius

uni unum une ab uno; uni unorum unis unos uni ab umis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malumt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S

litera I praecedente finita meutra momoptota sunt, ut tressis, sexis. S litera

praecedente V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem

non habet, ut vulgus, pelagus; virus, Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum maneat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et genitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemus; ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

nemoris, pecus pecoris. In dubitationem veniumt stercus et foenus, in E an

im O' mutent, quoniam quae in us syllabam fimiumt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet nocere,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita momima praecedentibus N vel R omnia sunt unius

tressis, sexis] Et ita semper utitur Martianus, novissima Cassiodori, sive, ut illi scribunt, Cas.

ut in arithmetica » sexis faciunt« et similia. Grot.

— Varro (de lingua Lat. 4, p. 47): »ab tribus as

sibus tressis et sic proportione usque ad monussis.«

At »in denario numero e , inquit, »mutat« id est

declinatur , ut decussis , centussis.

ut vulgus] Quae sequuntur (usque §. 518) apud

Cassiodorum (de arte grammatica) fere iisdem ver

bis leguntur; ut verisimile sit e Martiani Capellae

codice aliquo exscripta esse. Cassiodorum enim mi

nime ea scripsisse quum inde patet, quod ille se

Donatum secuturum esse ab initio profitetur, tum

quod, ubi Martiani verba incipiunt, nullus cum

antecedentibus nexus animadvertitur. Mirum profecto

ne Benedictinos quidem, alias diligentissimos, in

siodorii editione id perspexisse.

inflexum] Nimirum non flexum, ita ut etiam

genitivus vocis virus enuncietur. Lucretii (2, 478)

autem verba sunt: » tetri primordia viri. • *.

dubitationem] Ita e Cassiodoro (ed. 1729,

p. 850) et codice Darmstattensi reposui pro dubi

tatione , quod in editis erat. Paulo etiam post e

Reiclienauensi restitui quoniam pro quomodo.

us] E Cassiodoro (p. 822 ed. a. 1663) hanc

lectionem reposui pro absurda in editis mus.

sterceratos] In codicibus Monacensi (C) et Darm

stattensi pariterque apud Cassiodorum (p. 830) in

verso haec ordine leguntur, quasi stercoratos anti-'

quior forma sit; sed nihil muto.

506

$1(} Martiani Capellae lib. III, §. 306.

507

508

non praeeunte I, et ob hoc in D et 8, accusativo exeunt.

generis; nisi quae ante S R habent, interdum D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accu

sativo omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam in um genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominativo plurali, dant etiam genitivis reliquorum generum cum quibus

communia sunt. T litera neutra tantum momina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non , declinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestate

novum, non frigore defit*; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

X litera termi

natorum quaedam in gemitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

mutas exeant, et ideo veteres lacte in mominativo dixerunt.

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V et M

Nam im reliquis

consentiumt, utpote quum singulariter omnia in nominativo habeant X, gemi

tivum in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum im E vel I definiant,

adjectaque M accusativum definiunt implentque; pluraliter vero dativum ab

lativumque bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una

species videbitur. Huic X literae omnes vocales praeferuntur, ut capax,

frulex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in mominativo

ium] Grotius in margine : » alii tum. « Codex

Monacensis utrumque praebet, sed hoc etsi verum

sit, Martiani tamen sententiae minime aptum est.

exeant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex

Darmstattensis et Monacensis (C), Cassiodorusque

(p. 850) rectius habent conjunctivum. Virgilii locus

est in eclogis (2, 22). De re ipsa confer superio

rem notam (§. 286), et Priscianum (7, 9, 483 p.

325 Rr.): »lac lactis, quod quibusdam placet in

nominativo per apocopam te proferri ; hoc lacte

enim dicebant antiqui.«

in E] Supplevi e codicibus Monacensi (C) et

Darmstattensi voculam in „ quam Grotius omiserat:

et ex libris ante eum editis post literam E restitui

»vel I«; licet non sine causa haec Grotius omiserit,

quia ad ea quae mox de accusativi formatione ex

Martiani Capellae lib. III. §. 508. 511

-

producuntur, quaedam corripiuntur; quaedam consentiunt in nominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax enim et rapax, item rex et pumex, item

nux et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic iu prima positione consentiunt, ut discrepent per obliquos. Et illud ani

madvertendum est, quaedam ex his X literam im G et quaedam in C per

declinationes compellere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

mucis; nam in his, quae non sunt monosyllaba, nonnunquam X litera geni

tivo in C convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et senex et nix privilegio quodam contra rationem declinantur, quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminatâ crescant;

et nix nec in C convertitur ut pix, nec in G ut rex, sed in V consonans,

quum in vocalem transire non possit. In plurali autem gemitivo ablativus

singularis formas vertit; mam in A aut O terminatus in rum exit; . E cor

repta in um , producta in rum ; I terminatus iu ium , V terminatus in uum.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praecepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,

quoties in bus, brevi.

ablativo noster subjungit, minime quadrant, Mar- »ablativos genitivosque plurales pro varietate posi

tianusque ut atrocum, sie etiam atroce dicere pro- tionis variari.« Gnor.— Formas, non forma , tam

pter analogiam maluisse videtur. priores editiones, quam eodices Iteichenaucnsis et

Darmstattensis, et Cassiodorus multo melius exhi

lux] Darmstattensis dux. Mox enim post sic

omisi ejusdem et Monaeensis (C) auetoritate. bent. Errat etiam Grotius, quod videbis, si Pri

seianum cum nostro contuleris. Ille enim eadem,

obliquos] Conversos Cic. (N. D. 2, 28) appellat. quae hie, sed clarius (7. p. 251 ed. Bas.) docct

Nominandi casum solum ab obliquis separat noster

rectius quam Donatus (ap. Bedam Op. f. p. 17),

verbis: » et genitivus quidem pluralis fit in omni

- - - - genere ab ablativo singulari'assumente rum, ut ab

qui praeter nominativum etiam vocativum rectum hoc viro horum virorum, ab hac platano harum

dicit, sejungens utrumque ab obliquis. platanorum, ab hoe templo horum templorum.•

in plurali autem] Lege: »in plurali autem ge- bus] Non solum Monacensis (C) et Darmstatten

nitivos et ablativos singularis forma vertit.« Sub- sis, sed Cassiodorus etiam (p. 850) liauc syllabam

nectit hic regulas generaliores, quarum prima est habent. Male Grotius ibus edidit.

5i2 Martiani Capellae lib. III. §. 309.

510

DE GENERIBUS VERBORUM.

Decursis nominum regulis aequum est consequentia dicere canonesque

verborum. Genera verborum sunt quinque, activum, passivum, neutrum,

commune, et deponens. Activum est, quod in O exit et agendi significationem

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et neque agentis

ncque patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patiatur. ' Commune et deponens in R exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes, agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a te; in deponenti

autem aut agentis effectus est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est etiam

impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullam habet certam. -

DE MODIS vERBORUM.

Verborum autem modi sunt quinque; sed alii sex , alii septem, alii

octo, alii novem, pauci decem esse dixerunt.

nescias] Ita Reichenauensis codex pro nescio in

editis.

communi] Confer Augustinum (0p. 1. p. 179)

et Bedam (Op. 1. p. 20); sed prae omnibus Gellium

(15, 13) »de verbis inopinatis, quae utroqueversum

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur. «

modi] Priscianus quoque quinque modos facit

eosdem quos noster; Qledonius (p. 189 Putsch.) sex,

non tamen promissivo, quem modum esse megat,

sed impersonali adjecto; Charisius (p. 142) septem;

Servius (ad Donatum p. 1787) oeto, sed ut ge

rundivum adjiciat, non percunctativum; Maximus

denique Victorinus (p. 1948) hortativo addito no

Qui vero quinque dicunt,

vem vel cum percunctativo decem numerat. Optime

autem cum nostro comparabis Diomedem (p. 328),

qui postquam eadem quae noster verbi genera ex

plicavit, modos quoque subjungit, » quos« inquit

»quinque esse omnes fere grammatici consentiunt.

Nam qui sex voluerunt, vario judicio alii promissi

vum, quidam impersonalem conjungunt; qui septem,

utrumque prioribus adjiciunt; qui amplius, percum

ctativum assumunt; qui novem, conjunctivum a sub

junctivo separant; qui decem, etiam adhortativum

ascribunt.« Unde simul patet, nostro quoque infra

restituendum fore subjunctivum pro subjectivum , si

libri scripti addicerent.

Martiani Capellae lib. III. §. 510. 515

hos ajunt: indicativum, imperativum, optativum, conjunctivum, infinitivum,

quem et perpetuum dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivum; qui

septem , impersonalem; qui octo, percunctativum; qui novem , subjectivum,

et a conjunctivo eum separant; qui decem, hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit. : … ,. . . . . .

DE CONJUGATIONIBÜS. -

Conjugationes autem, quas Graeci σος•yias appellant, tres esse non

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quoties finalis syllaba in as exit, prima est;

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positione ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, K et Q, ut libo,

vaco, cado, lego , traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vcxo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

nec F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

P et H potius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verbi

personam volunt for. IDe Q litera dubitatur; mam dicimus eliquo et aequo, et in

hujusmodi verbis V litera nec vocalis locum, ut est irruo, nec consonantis, ut

est adjuvo, valeat obtinere.

DE EORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex,

perpetuum] Sic verbi causa Charisius.

correpta] Tertiam productam conjugationem ean

dem esse, quam nos quartam appellamus, supra

(§. 285) vidimus. Veteres enim omnem conjugatio

nem, cujus secunda persona praesentis singularis

literis IS terminatur, ut curris, audis , tertiam di

xerunt, quae si corripitur, etiam nobis tertia audit,

si vero produeitur, nobis quarta est. Faciliorem

utramque tertiam distinguendi notam ex imperativi

forma jam attulerat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

Bas.) hisee verbis: »Tertia correpta est, quae im

perativum modum in E correptam mittit, nt scribe,

tolle. Tertia producta ex eodem imperativo modo

colligitur. Quum enim imperativus modus exit in I

literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

nutri« (conf. §. 321).

MO

351

5I2

514 . Martiani Capellae lib. III. §. 512.

315

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, vel praeeunte .

vocali qualibet, formas habent quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecumque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis

terminantur, formas habent sex; quae uo, formas habent duas; quae nulla prae

cedente vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis terminantur, formas habent quinque. Quaecunque autem verba cujus

cunque conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedente vocali vel qualibet alia praecedente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONE.

Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama , canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modum vi syllaba manente -productione terminantur, ut commeo commea

commeavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea commeabam, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

correptae] In editis erat eorrepta, quod cor- dicimus, id veteribus inclioativum dictum ; perfe

rigendum esse recte vidit Grotius, correxique ego ctum autem absolutum ; et plusquamperfectum ex

codicis Reichenauensis auctoritate. actum , vel speciem recordativam. Gaot.

inchoativa] Notabis id quod hodie imperfectum item prima] Locus, non omnino sanus; niliil

Martiani Capellae lib. III. §. 515; 51$

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperati

vum modum ve et ram syllabis M terminat partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea com

meabo, lania laniabo, aestua aestuabo, Quae vero indicativo modo tempore

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam, vocalem hàbent,

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui O

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tertius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. ' Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta steti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam de

deram dabo dare correpta litera A contra regulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur. . .

- DE SECUNDA coNJUGATIONE.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima eo literis terminantur, ut video vides, moneo mones. Secundae con

jugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad secundam perso

tamen varietatis inveni, nisi quod a codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi abest item, in Mona

censi (C) autem pro conjugatio legitur conjuga

tione.

tenet] Ita Monaeensis codex dedit pro Grotiana

lectione habet, cujus tam crebrae repetitionis tae

debat.

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro

tium secaveram. Ceterum ut Martianum intelligas,

reputandum est, literam V et consonantis et vocalis

vim habere, ut ex avi ejecta A remaneat ui.

dabam] Supplevi hoc e codicibus Darmstatten

si et Monacensi (C), ut conforme exemplum esset

antecedenti.

ut video] Supplevi ut apud Grotium omissum

tam ex anterioribus editionibus, quam e codi

514

5I5

40*

316 Martiani Capellae lib. III. §. 518.

516

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mome. Se

cumdae comjugationis verba infinitivo modo adjecta ad imperativum modum

re syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Secundae conjugatiouis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta

et exacta septem modis declinantur. Et est primus, qui formam regulae cu

stodit. Nam forma haec est, quùm secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manente productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto au

tem adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et O literis

terminatae, transeunt in I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et O in V et I mutantur, ut caleo calui, moneo monui, ca

lueram, monueram. Quartus est, quum E et O in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

O in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam , mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

mone monebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibus Reichenauensi et Darmstattensi et Cas- luceo et] Supplevi haec verba e Darmstattensi

siodoro. codice

-

Martiani Capellae lib. III. §. 516. 517

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut induo, irruo. Tertiae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praecedente consonamte pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo V et E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum modum re syllaba manente

correptione terminantur, ut lege legere, pete petere. Tertiae conjugationis verba,

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ea

praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex modis enunciant. Primus est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hic est qui

imperativi modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tamen interdum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta

vero correpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo O literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fu

geram. Tertius modus est, quum I et O in V et I convertuntur, ut elicio

elicui elicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutio percussi percusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima V et O literis terminantur, ea prae

terito et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba O in I commutant, ut induo indui indueram; secundus,

aut I] E Darmstattensi codice literam I sup- prorsus omittuntur, estque probabile e literis h. e.

plevi, moxque scripsi V pro uo in editis; et paulo (hoc est) male intellectis orta esse.

post addidi alia post nulla. P^ et O literis] Ita codex Grotii rectius, quam

hic est] Haec verba in codice Monacensi (C) »0 literas in editis aliisque manuscriptis.

517

3I8

A.

5i8 Martiani Capellae lib. III. §. 518.

519 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxeram. Tertiae correptae

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O litera nulla

alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito

specie absoluta et exacta duodecim modis declinantur. Et est primus, qui

tertiae conjugationis productae integram formam sequitur, ut supra ostendimus.

in his verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io literis terminantur; ut enim est cupio cupivi cu

piveram, sic peto petivi petiveram. Haec quoque V literam interdum subtra

hunt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum O in I conver

titur, qui primae positionis verbi O literam in I commutat, et praeeuntem

syllabam seu mutata vocali seu perseverante producit; deposita etiam conso

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram ,

lego legi legeram; eorum autem , quae in consonantem exeunt, exempla sunt

haec: frango fregi fregeram , fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo fidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut molo

molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita O, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminum pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili correptione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duo

decimus, qui in formam passivorum resolvitur, ut fido fisus sum, es , est;

exeunt] Grotius in margine: al. desinunt. sed usus vetustissimorum messui comprobat.v

messui] Priscianus (8. 11, 59; p. 402 Rr); per X promunciatur] Mire Monacensis (C) et

n Meto etiam quidam messivi, quidam messem feci, Darmstattensis annunciatur.

Martiani Capellae lib. III. §. 519. 5I9

fisus eram , eras, erat.

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam, pete petebam ; exceptis his,

quae I ante O habuerint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum , et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapiebam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,

pete petam , indue induam ; exceptis his, quae I ante O habuerint in prima

positione; ea cnim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

DE PRODUCTA TERTIA.

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae

senti persona prima aut eo literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodis;

aut io, audio audis, mutrio nutris. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba mauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima eo literis terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adivi; exacta autem verba veram, ut adiveram ;

face] Quinctilianus (1, 6, 2i ; p. 180. 181

Spald.) quidem »insolentiae esse« censet »abolita

atque abrogata ut face et dice et similia retiiiere« ;

sed ex optimis scriptoribus Ovidius (e Ponto 2,

25 643 fast. 8, 690) archaismum illum retinuerat,

quare neutiquam culpandus Martianus est.

eo literis] Priscianus (super XII versus Aem.

2): »omnia enim verba in eo desinentia secundae

sunt eonjugationis, exceptis paucis primae — e

quartae queo quis et eo is, et qnae ex his com

ponuntur. « Charisius quoque (p. 180 Putscli) eo

et quae ex eo composita sunt, ad verba quarti or

dinis refert, lieet alio loeo (p. 251) inter corrupta

ponat, pariter ut Diomedes (p. 638).

r»

Haec omnia tertiae conjugationis correptae verba 520

92

520 Martiani Capellae lib. III. §. 521.

522

525

sed consuetudo saepe brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoativa quoque specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis ter

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinque

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori , ut nutrio nutrivi

nutriveram, nutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium: „audieras

et fama fuit.** Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conju

gationis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io literis terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam , ut audiebam,

veniebam, operiebam ; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta.* Se

cundus modus est, quum O amissa praecedens syllaba producitur , ut venio

veni veneram. Tertius, quum I et O in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I et O praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo literis terminantur, ea tempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrio nutri nutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronuncia

•

audii] Pro audi in editis, codices Reichenau- ut sarcio] Apud Grotium neglecto ut legitur

emsis, Darmstattensis, et Monacensis (C). Virgilii sartio. Emendationem hausi e Darmstattensi et Rei

locus est in eclogis (9, 11). chenauensi codice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Aen. 7, 488); Grotius Terentius] In Adelpliis (5, 5, 7). Nescio eur

male Tyrus. - Grotius transposuit verba jam scibo; nam qui ante

mittunt] Apparet mutant legendum esse; sed eum Martinum ediderant, veram lectionem ser

invitis codicibus nihil muto. vaverant.'

Martiani Capellae lib. III. §. 525. 521

tionem. Dixit enim: ,,Scibo jam ubi siet.“

senti eorum, quae eo literis terminantur, sunt verba quae a diverso prae

senti praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia , quae una verbi positione duas con

jugationes teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas et pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo , ut momeo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat. Quae enim his formis con

specta fuerint non teneri, pro certo amomala judicanda, quae strictim exigueque

memorabo, ut contra rationem etiam usum quemdam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum mominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi

rei dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam , quum dici tantum dei de

beret, praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas mon facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bicipitis et tricipitis dicamus, non bicipis aut tricipis?

suillabis crescatl Diomedes (p. 278 Putscli.\:

y p

»Genitivus casus singularis aut totidem syllabis

luxi] Idem cum longe pluribus utriusque ge

neris, quae hic memorantur, invenies apud Dio

medem (p. 569 Putsch.), omisso tamen pandare,

quod utique rarissimum est, nec nisi inter techni

eos, ut apud Vitruvium et Plinium, usurpatum

esse videtur.

fungor hanc rem] Quemadmodum a Plauto

(Ampli. 2, 2, 197) scriptum legitur. Plura ejus

modi exempla Prisciamus (17, p. 656) affert, cui

addas Ruddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192).

constare debet, quot nominativus ejus — aut una

syllaba excedere — aliquando etiam duabus sylla

his accrescit, ut supellex supellectilis , iter itineris,

anceps aucipitis, praeceps praecipitis.« Recte tamen

Scioppius (in gramm. philos. p. 68): »Multa in ge

nitivo crescente videntur irregularia, quae non sunt,

si antiquam recti seu nominativi positionem con

sideres. Non quia rectus varius esse potest, debet

Indicativo modo tempore prae- 524

Ae1

522 Martiani Capellae lib. III. §. 328.

Unde venit, ut aliger, frugifer, accipiter habeant omnes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctior , et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus, bonior bonissimus non dica

mus? Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita mon valeant memorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir , singula mulier, singulum scrimium? Quum venor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

verbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus , penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus positivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit

declinatio mutari, ait Servius. Charisius lib. I: Om

nia, inquit, in declinatione vocabula non plus una

syllaba crescunt. Rursus ibidem : Ancipes dixerunt

veteres eum ratione, ne genitivo ancipitis duabus

videretur syllabis crescere. Plaut. Rud. : Post altrin

secus est securicula ancipes.« • ..

Jupiter] Duos, inquit, casus habet Jupiter, no

minativum et vocativum : sunt tamen et qui Jupitris

Jupitri Jupitrem dicunt. Gnor. — Placuisse hoe

Caesellio Vindici Priscianus (6. p. 180 Basil.) tradit,

Quinctilianus autem (H, 6, 25; p. 185 Spald.): »quae

dam« inquit »nomina casibus carent, quaedam

primis statim positionibus tota mutantnr, ut Jupiter.«

Isidorus item (etym. 1, 7 f. p. 17 Arev.) hoe no

men inter diplota refert. :•'.

· · ·

similia sint] Ita rectius in codicilis Reiche

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C), quam

sunt apud Grotium. -

J^irgilius] Aen. 1, 845:

»4t sperate deos memores fandi atque nefandi.«

singularis] Attamen Gellius »singulo numo« et

»singulo numero« , Plautus » singulum vestigium«

dixerunt. Conf. E. I. A. Seyfertum (latein. Spracli

lelire §. 1370. 2449).

fare] Vide supra (§. 511). Fare secunda per

sona indicativi esse potest; potest vero etiam im

perativi, ut apud Virgilium. (Aen. 3, 562): »fare

age« , idque verisimilius est, quia inde contraria

prorsus ratio cum antccedente, volo eflicitur.

Martiani Capellae lib. III. §. 52$. 525

in adverbio E, bene et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter mon dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, binatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innumera memorare, ni ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloe

cismorum causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, munc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuncta vitia velut decoris fonte manantia,

bene et male] Causam ita jam doeuerat Augu

stinus (gramm. Op. I. p. 185 Bas.): »Adverbia qua

litatis in E literam exeuntia produci debent. Haec

tamen dissentiunt, quae aut in comparativo aut in

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab appellatione non transeunt, ut impune , saepe.*

Vide ipsum nostrum supra (§. 284).

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 185

Bas.): »Quae nomina qualitatis aut quantitatis easu

dativo singulari — in I literam terminantur, in ter

syllabam mittunt, ut agili , nobili, audaei, diffieili;

agiliter, mobiliter, audaeiter, diffieiliter. Sed ex

his quaedam per syncopen euphoniae eausa dicimus,

ut audacter , difficulter, sapienter, eonstanter.« Ce

terum Vitruvius (2, H. p. 48 f. Bip.) faciliter scri

psit, improbat tamen Quinctilianus (I, 6, 17; p. 148

Spald.): • Qui audaciter potius quam audacter seri

bunt diligentiae perversitate, liis permittamus et

faciliter dicere.« Faeulter etiam dictum esse pro

adverbio facile Festus testatur (p. 141 Dae), ut

facul pro adjectivo.

soloecismorum ] Barbarismus in singulis verbis,

soloecismus in eonjunetis. Vide Auctorem ad Heren

nium (4, 12) et Sarisberiensem (metalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 8, 58; p. 114 sequ. 1,

6, 48; p. 171) »in soloecismis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum a contendit; neque Plu

tarchus (quaest. sympos. 8, 9, 2) hanc distinctio

nem neglexit. -

•metaplasmos] Isidorus (etym. i, 58, H ; p. 8

Arev.): »Metaplasmus Graeca lingua, Latine trans

formatio dicitur, qui fit in uno verbo propter metri

necessitatem et licentíam poëtarum.* Quinctilianus

(1, 8, 44; p. 202 Spald.): »Poëtis, quia plerum

que metro servire coguntur, adeo ignoscitnr, nt

vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominen

tnr: metaplasmos enim et schematismos et schemata

vocamuS. w

schemata] Quinctilianus (H , 8, 82; p. 125

Spald.): »Scliemata frequentiora quidem apud poë

tas, sed oratoribus quoque permissa : — sed hoc

vjuoque, quod seliema vocatur, si ab aliquo per im

prudentiam factum erit, soloecismi vitio non care

bit.« Pariter Isidorus (etym. 1, 5i, 5; p. 85 Arev.),

AI *

524 Martiani Capellae lib. III. §. 526.

quae attestentur aut nescientis errorem, aut affectatam doctioribus venustatem.

Quae si ab scholaribus inchoamentis im senatum coelitum ducis, decursae

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, profecto Musices impetu, cujus praevertis

officium , discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris, si

praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vilitatibus vindi

caris. His germanae verbis cum sponso Delius annuebant, et Grammaticem

ad virginis transire obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium munere conferendam Clarius intromisit.

» Soloecismus« , inquit, » apud poëtas schema di

citur, quoties necessitate metri factus invenitur;

quum autem non invenitur necessitas, permanet so

loecismi culpa. «

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: • schemata«,

inquit, » a quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sunt numero nonaginta et octo; ita tamen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

numero collecta claudantur: quod et mihi quoque

durum videtur vitia dicere, quae auctorum exem

plis, et maxime legis divinae auctoritate firmantur.«

Melius tamen Seneca (epist. 114; p. 648 Lips.):

»IIoc magis mirari potes, qnod non tantum vitiosa,

sed et vitia laudantur. Nam illud semper factum

est: nullum sine venia placuit ingenium. Da milii

quemcunque vis magni uominis virum ; dicam quid

illi aetas sua ignoverit, quid in illo sciens dissi

mulaverit. Multos dabo, quibus vitia non nocuerint;

quosdam, quibus profuerint. Dabo, inquam, maxi

mae famae, et inter mirandos propositos, quos si

quis corrigit, delet.«

attestentur] Pro attestantur recepi e Monacensi

(C) et Darmstattensi codicibus; paulo post etiam

doctioribus pro doctoribus e variante lectione apud

Grotium ad marginem rejecta.

deflorabis] Ita codices Monacensis (C), Rei

chenauensis, Darmstattensis, et margo Grotiana;

vulgo deformabis.

cirratos] Cirrati grammatici. Persius:

» Ter* cirratorum centum dictata fuisse

Pro miliilo pendas? — — Grot.

Immo pueri nobiles grammaticorum discipuli, »ma

tutini cirrata caterva magistri«, ut Martialis (9, 50)

ait; neque aliter in Persii loco (1, 29) ubi confer

Casaubonum. Correxi etiam e codicibus meis pra

vam scribendi rationem Cirrhatos in editis.

Musices] »Citra musicam grammaticam perfectam

esse non posse« Quinctilianus (I, 4, 4; p.87 Spald.)

ait, » quum ei de metris rliythmisque dicendum sita ;

quarum de nexu confer eundem alio loco (1, 10,

17; p. 219) et Plutarclium (de musica p. 1151).

discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emen

davit vulgatam lectionem discerpseris, quae cum

impetu omnino non convenit; facilis error erat li

brariorum, qui discerperis futurum passivi esse non >

viderent.

-——-■—————

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ID E

D II A L I E C T I C A

LIBER IV.

H„, quoque contortis stringens effamina modis,

Qua sine nil sequitur, nilque repugnat item,

In coetum superum veniems primordia fandi

Advehit et scolicum praestruit axioma :

Qua sine] Hoe est: »sine qua, viaeiiet diale

ctica, nulla fit consequentia, nullaque in argumen

tis controversia. « Per haec enim duo argumenta a

sequentibus et a repugnantibus totam dialecticam

vult intelligi. Vulc.

advehit] In editis legebatnr advenit sine sensu,

quod correxi e codicibus Monacensibus (C et F).

scolicum axioma] Alii excolicum: neutrum placet.

Legendum puto 6xo2uóv è$iouoe» li. e. obliquam

sive contrariam propositionem. Vulc. — Scoliom,

obliquum, vel scholicum , scholare, scholasticum.

Gnor. — Integram servavi codicum plerorumque

lectionem, praesertim quum utraque Grotii expli

catio liabeat quo se commendet; praefero tamen

scholicumn , quod vocabulum apud Gellium quoque

(4, 1) legitur. Sed nihili est excolicum , cui in

codice Monacensis (F) mira haec addita glossa est:

» Excolici dicuntur quasi extra colentes, id est extra

mundum. « Miseros profecto discipulos, quibus ita

a magistris Martianus in scholis explicaretur!

axioma] Accentum secutus $2 corripuit, quod

et supra in trigomus fecit, ut et Ausonius: »Trigo

norum linea currite ; et Prudentius in idolum et

similibus aliis. Gnot.— Cicero (Tusc. 1, 7) d.§tapæ

Latine vertit pronunciatum ; sed aliis in locis tum

effatum , tum enunciationem, id quod Menagius (ad

Diog. Laert. p. 292) jam observavit. Uberius Ap

pulejus (dogm. Plat. p. 264 Oudend.): »propositio,

ut ait in Theaeteto Plato, duabus paucissimis ora

tionis partibus constans, nomine et verbo: ut • Ap.

97

Martiani capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis memorans vocem consistere verbis,

Nil normale putans, ni fuat associum.

Sed licet ipse modos demum bis quinque profatus

Pallens afllictim verset Aristoteles;

Stoica circueant ludantque sophismata sensus,

Perdita non unquam cornua fronte ferant;

pulejus disserit« , quod aut verum aut falsum est:

et ideo propositio est.« Seneca (ep. 117; p. 686

Lips.): »alii effatum vocant, alii emunciatum, alii

oedictum. « Sed confer et Gellium (16, 8).

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad mar

ginem autem notaverat, alios exhibere verbis; in

notis denique: »lege, inquit, versis cum manuscri

pto. « Quum tamen nullus praeterea codex versis

liabeat, vix dubito quin per typothetae lapsum liaec

lectio nata sit, eque ipsius, ut arbitror, Grotii

mente dedi verbis.

associum ] Praeter nostrum Cassiodorus etiam

(variar. 5, 47) hac voce usus est: »Salamandra

subtile ac parvum animal, lubricis lumbricis as

socium. « Nostri sensus esse videtur, quod ait Ari

stoteles (de interpr. A), nullam vocem per se ne

que affirmare, neqne negare, nisi oratione aliqua

jungatur.

bis quinque] Toec xoetryogloec innuit. Gnor.— -

Confer locos inferiores (§. 540. 555. 561. 582).

pallens]: De pallore pliilosophorum vide doctos

ad Aristophanem (Nub. 418) et Persium (3, 88).

Adde superiorem locum (§. 57). Afflictim nostro

peeuliaris vox esse videtur, ut modo effamina; Ges

merus (in thes. s. v.) explicat vehementer.

circueant] Circumveniant. Vulc.— Nimirumu do

lose, ut infra (§. %25):

* Quis falsa eaptos circuit deceptio.«

Anteriores editiones liabebant circumeant ; Grotius

circuerant ; nostram lectionem praebuit codex Darm

stattensis.

sophismata] Seneca (epist. 111; p. 642 Lips.):

»Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me.

Multi tentaverunt illis nomen imponere, nullum

liaesit: videlicet quia res ipsa non recipiebatur a

nobis nec in usu erat, nomini quoque repugna

tum est. Aptissimum tamen videtur mihi, quo Ci

cero usus est : cavillationes voeat, quibus quisque

se tradidit, quaestiunculas quidem vafras nectit.«

De sophismatis stoicorum locus primarius est apud

Lucianum (vit. auct. 21—25; T. III. p. 105 sequ.),

ubi confer Solamum, et quos praeterea laudat Wyt

tenbachius (ad Plut. de san. tnenda p. 855).

perdita] Nec umquam error est metrieus. Al

ludit Capella ad sopliisma illud cornutum: »Quod

nunquam perdidisti habes; cornua nunquam perdi

Meminit A. Gellius.

Grot. — Non uno tantum, sed tribus Gellius locis

(16, 2. 18, 2. 18, 13) inspiciendus est; prae

tereaque Diogenes Laertius (7, 44; p. 592 Meib.),

qui modo xegati6oe, modo zsgátuvov appellat, et

Lucianus (dial. mort. 1 ; T. II, p. 150 Bip. et Her

mot. 8 I ; T. IV, p. 109). Unde Seneea (epist. 45):

»Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit

disti; habes ergo cornua. «

et captiosae dispntationes, quae acumen irritum

exercent. Nectimus modos, et ambiguam significa

tionem verbis illigamus, deinde dissolvimus. —

Ceterum qui interrogatur, an cornua habeat , non

Martiani Capellae lib. IV. §. 527. 527

Chrysippus cumulet proprium consumat acervum,

Carneadesque parem vim gerat helleboro;

est tam stultus, ut frontem suam tentet; nec rur

sus tam ineptus aut hebes, ut non habere se ne

sciat, quod tu illi subtilissima collectione persua

seris. « Cons:i!endus quoque Angelus Politianus

(misc. 1, 84 in Grut. lamp. T. I. p. 87). Ceterum

pro nec scripsi non e codice Monacensi (F).

Clirysippus] Teste Diogene Laërtio (7, 1813

p. 478 Meib.) pliilosophus in dialectica insignis, ut

plerique dicerent, si apud deos usus esset dialecti

cae, non futuram aliam quam Chrysippeam. Adde

Valerium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca

etiam (epist. 104; p. 627 Lips.) »Vive, inquit,

cum Chrysippo, eum Posidonio. Hi tibi tradent

divinorum humanorumque notitiam : hi jubebunt in

opere esse, nec tantum scite loqui et in oblecta

tionem audientium verba jactare; sed animum in

durare« cet. Plura dabit Menagius (ad Laert. 7, 179;

p. 558), et qui de vita et doctrina Chrysippi eru

ditam dissertationem scripsit, Baguet (in annal.

acad. Lovan. 1821), quibus adde Petersenum (plii

losopliiae Chrysippeae fundamenta, Altonae 1827. 8).

aeervum] Acervum vocat Soritem. Persius ;

» Inventus Chrysippe tui finitor acervi.«

Et supra libro II:

»Soritas cumuli accessibus aggerans. a

Sumitur autem plerumque sorites in partem pejo

rem pro sopliismate: sic infra :

» Pellax soritas cumque sensim congeris.«

Bene ergo Gloss. vetus: 6οgit, g, cavillatio : nec

male praestantissimi juris nostri sacerdotes Ulpia

nus et Julianus dixere » cavillationis, quam Graeci

Soritem vocant, eam esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brevissimas mutationes disputatio per

dueatur.« Quem locum nollem sollicitassent viri

doctissimi, qui vel 6öpu6poe vel 6opu6ruzijv vel

yomiteioev malunt. Cicero: »Captiosissimum genns

interrogationis, quod minime in philosophia probari

solet, quum aliquid minutatim et gradatim additur

aut demitur. Soritas has vocant, qui acervum efli

ciunt uno addito grano: vitiosum sane et captiosum

genus. « Quin et alibi Cicero, ut et patres Christi- '

ani, Soritem cum Pseudomeno conjungit. Grot. —

Confer quae supra (§. 122) observavi. Persii locum

(sat. 6 f.) optime interpretatus est Beroaldus (in

Gruteri lamp. I. p.517) et ex eo Casaubonus. Plura

Soritarum exempla dabunt Plutarchus (in Anton.

p. 928), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (ep. 48. p. 488; 48. p. 464 Lips.), Gellius

(18, 15), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Ju

lianus (I. 68 de R. I.), quos Grotius minus accu

rate citat, iisdem prorsus utuntur verbis. Ceterum

pro cumulet vide ne tenuissinia mutatione reponen

dum sit cumulo et.

Carneadesque] Erat hic academicus (Cic. Tuse.

4, 5. Gell. 17, 14) et novae quidem Academiae

(Cic. de orat. 5, 18. Lucian. Macrob. 20. p. 126

Bip.) conditor. Academicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p. 858 Casanb. Cic. de orat. 2, 5s f.),

valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, 8; p. 734. Diog.

Laert. 4, 62; p. 265 Meib.), ad disputandum in

utramque partem semper paratus (Cic. de orat. 5,

21. Quinctil. 12, 1 , 55. p. 804 Spald.), cujus fa

cundia violenta et rapida (Cic. de orat. 5, 28. Ma

crob. Saturn. I, 8) tanta erat, ut videretur sena

tores Romanos non tam pellexisse quam coëgisse

in suam sententiam (Aelian. var. 5, 17). Plura da

bit Roulez (in annal. acad. Gandav. 1824).

helleboro] Carneadem et Chrysippum helleboro

80. purgae, quo acutiores et subtiliores mentes

eorum redderentur, referunt Gellius, Petronius alii

Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

-~

Nullus apex tot prole virùm par accidit unquam,

Nec tibi tam felix sortis honos cecidit;

Inter templa deùm fas est, Dialectica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus , cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam totius capitis circula

bant, ut nihil deesse cerneres, nihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora venustate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehcnsus hamo

ad latentis anguis virosos circulos trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus affligebat,

dehinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vellet assumere, quibusdam obviis in

pue quam plurimi. Gnor. — Gellii (17, 18) haec tur nostri verba: Carneadem hellebori ope Chry

verba sunt : • Carneades academicus scripturus ad

versus stoici Zenonis libros superiora corporis hel

leboro eandido purgavit, ne quid ex corruptis in

stomacho humoribus ad domicilia usque amiini re

dundaret et instantiam vigoremque mentis labefacta

ret.* Adde Plinium (28, 8, 21) et Valerium Ma

ximum (8, 7, 8; p. 758 Torr.), quem Martiamo

ante oculos fuisse puto, quia non cum Zenone,

sed cum ipso Chrysippo disputaturum illud fecisse

0*"**dem refert; lunc enim sensum liabere viden

sippo parem fuisse.

apex] Hoc est fastigium, indeque honor vel

dignatio; nimirum ut in senatu divino fari ei lice

ret. Pro fortis e Reichenauensi et Darmstattensi

lego sortis, quod mirum in marginem a Grotio re

legatum fuisse; itemque jura pro jure e Reiche

nauensi et Grotiano.

involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

Saxo Grammaticus (2. p. 20 Steph.) »gyris impli

citum • serpentem dixit, pariterque (p. 65) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 528. 529

terrogatiumculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donec

mexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa

autem femina contractioris videbatur corporis habitusque furvi; verum du

malibus hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicativam particulari -abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutus de serpentis »spinosorum dentium acuminet

loquitur.

interrogatiunculis] Pariter Quinctilianus (7, 5,

143 p. 94 Spald.) »valere in sermonea ait »dialecti

cam, ut constrictum.vinculis suis eum , qui respon

surus sit, vel tacere, vel etiam invitum id quod

Item Seneca (epist. 48.

p. 468 Lips.): »Quid enim inquit maliud agitis,

sit contra fateri cogat.a

quum eum, quem interrogatis , scientes in fraudem

indueitis, quam ut formula cecidisse videatur« , et

alio loco (ep. 82): »totum genus istud exturban

dum judico, quo circumscribi se, qui interrogatur,

existimat, et ad confessionem perductus aliud re

spondet, aliud putat.« Cicero quoque (acad. 4, 16)

et Gellius (16, 2) » captiosissimum id genus inter

rogationis« appellant. Unde factum est, ut égoe

zëv et 6vvegoetçv de omni argumentationis et ra

tiocinationis genere usurparentur (conf. C. Fr. Her

mannum ad Lucian. de hist. scr. p. 120).

strangularet] Iterum hanc figuram Saxo (v.

Steph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

scripsit: » cavillationum nexibus implicatos fallacia

rum laqueis strangulabat.«

habitusque furvi] Id est nigri, ut obscuritas

artis significetur. Vulc.

dumalibus] Id est veprinis spinis. Vulc. — Sic

Cicero (acad. 4, 58) » dumeta stoicorum« dicit, et

Augustinus (contra academ. 22 f.) simili figura usus:

»inter opinionum fallacium dumeta frondescit.«

setis] Ita Ovidius (met. 15, 880);

— — »hirtaeque decent in corpore setae. «

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentis spinescere membris

Neque hirta crura vellere.«

Unde Heinsius (ad ovil. T. 2. p. 040 Burm.) hoc

etiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulejus (dogm. Platon. p. 266

Oud.): »Dedicativae (propositiones) sunt, quod de

dicant: aliquid de quopiam ; ut: virtus bonum est. •

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 596. 401).

Aristoteli (interpr. 6. et analyt. post. 1, 2) dedica

tiva dicitur xoetâqoe6tc et abdicativa &aeópa6vg.

obliquam] Id est adversantem , vel obliquam ,

id est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionum infra posita. Grot.

licet] Pro eo complures codices habent sed;

moxque Monacenses (C et F), Reichenauensis, et

Darmstattensis ac pro at. De univocis et aequi

vocis vide infra (§. 583 sequ.).

discernere] Stoici enim, ut Ciceronis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialecticam dicebant inventam

esse veri et falsi quasi disceptatricem et judicem;

ex Posidonii nimirum definitione, qui statuebat

öuæ2extuxijv είναι επι6tíunv άληθόν και

vbevööv xaì ovöevögaov (Diog. Laert. 7, 42 et

62. Sext. Emp. adv. Etli. 11, 1873 p. 724 Fabr.).

329

Æ2

350 Martiani capellae lib. IV. §. 550.

550 quid falsumve sit, velut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniante proposito

551 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumventis pluribus glo

riantem quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo co

gnoscentis quoniam gaudio sibilaret, nimirum , inquit Bromius, qui facetior

w

Aegyptiorum] Omnes enim artes reliquis homi

nibus ab Aegyptiis traditas esse, veteres sibi per

suaserant (Herod. 2, 109. Diodor. 1, 69. Philon.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupem dicat uescio;

quas in- Aegypto admodum raras esse constat.

Parmenidis] Eleatae (Diogen. Laert. 9, 21 ; p.

860 Meib.), qui dialecticae primus auctor fuit (Sext.

Emp. advers. logic. 7, 6; p. 571 Fabr.), cujusque

nomine dialogus a Platone insignitus est. '

versipellis] Sophistarum cavillationem significat

inque primis Protagorae, qui, ut Senecae (epist.

88) verbis utar, » ait de omni re in utramque par

tem disputari posse ex aequo, et de hac ipsa, an

omnis res in utramque partem disputabilis sita,

idemque Gellio teste (8, 5) »pollicebatur se id do

eere quanam verborum industria causa infirmior fi

ewet fortior.« Adde Diogenem Laërtium (9, 81 sequ.)

et L. F. Herbstium (in Petersenii stud. philol. hist.

IIamb. 1832, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialectiea locus primarius

est apud Xenophontem (mem. Socr. 4, 8, 12. 4,

6, 1); de Platonica testimonia congessit C. Fr.

Hermannus (ad Lucian. de hist. scr. p. 208).

Cyllenius] Legendum Cyllenii ceryceo, h. e.

caduceo. Nam xngw;xeuov Mercurii caducens est.

Vulc. — Emendatione non opus erat, si Vulcanius

Cyllenium scil. anguem adjective accepisset. Cete

rum pariter Jamblichus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gesn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe dracomes se inter se ad

spicientes.« * <

micatibus] Id est morsibus. Vulc. — Immo mi

cans lingua est quae se crebro ultro citroque movet.

De verbo ipso vide supra (§. 1 not). Martiano au

tem exemplo fuisse videntur Silii (6, 222) hi

veSuS :

— — »trifido vibrata per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

lambit. «

Nostrumque rursus imitatus est Saxo Grammaticus

(2. p. 20 Steph.) scribens de serpente exspirante:

»Crebris linguam micatibus ducens vitam pariter

ac virus efilavit.«

Tritonia] Reposui hoc adjectivum (§. 7. 728.

738) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscentis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius;

»Non tristis ab aethere Gorgo. •

Grot. — Quid sibi voluerit Grotins, non intelligo.

Nam Graece quoque j IToQyà scribitur (Paus. 5,

12, 2); neque cognoscens , quod in nullo legitur

codice, necessarium est. Locum sic capio: » quo

niam Gorgo Tritonia gaudio coguoscentis sibilaret•,

ut Gorgo sive aegis Minervae, quam Silius quoque

Martiani capellae lib. iv. §. 351. -

551

est deorum eamque penitus mesciebat, haec aut ex arenis Libyae anhelantis

adducitur, quod et capillitium implexum docet et amicitia venenorum, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione viperea

et blanda anguium adulatione diligitur; quod ni est, ex illius hami fraude

colligitur, quod circulatrix pellacissima et metarum Marsicarum incola com

(9, 445) »sibila horrificis torquere serpentibus a ait,

quasi cognatum sibi draeonem in Dialecticae manu

libenter cognoverit; unde nec prae gaudio e codice

Monacensi (F) recipiendum duxi, neque cum Hein

eio (ad Ovid. art. amandi 2; T. II, p. 608 Burm.)

quodam pro quomiam invitis codicibus reponere vo

lui, licet haec conjectura multum habeat, quo se

commendet.

nimirum] Locum hunc sic sano: »nimirum (in

quit Bromius, qui facetior est deorum, eamque pe

nitus nesciebat) haec aut« cet. Nesciebat est non

cognoscebat. Gnot. — Heinsius reponendum suasit

perspiciebat , absurde: profecto enim ignota Bac

clio Dialectica erat.

haec aut] Ita Monacensis (C) et Reichenauensis,

pro »haec autem« in editis.

Libyae] An eo alludit, quod Libya serpentibus

venenisque scateat, unde proverbium: &ei qoeget

zv Außöm $axöv? An Psyllos attingit, qui ut et

Marsi praesentaneum erant serpentinis morsibus re

medium? Gloss. Isidoris »Marsus incantator ser

pentum.« Arnobius: »Adversus ictus noxios, et

venenatos colubrarum morsus remedia saepe con

quirimus, et protegimus laminis, Psyllis, Marsis

vendentibus. « Emendat Auratus : »labiis Psyllis,

Marsisve dentibus« , quod non improbo. Meminit

bis ter Plinius, sed et Gellius lib. 16, eap. 11 :

~Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes

filio Marso, propterea Marsis liominibus, quorum

duntaxat familiae cum externis cognationibus (m.

nationibus) uoudum etiam permistae corruptaeque

sunt, vi quadam genitali datum ut serpentum viru

lentorum dolnitores sint, et incantationibus herba

rumque succis faciant medelarum miracula. Hac

eadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocan

tur. « Meminit utriusque gentis Solinus. Marsorum

Auctor de medicamine faciei;

»Nec mediae Marsis finduntur cantibus angues.«

Psyllorum Cinna;

»Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus.•

GnoT. — Confer palaeographiam meam criticam (III,

§. 187), ubi in loco Arnobii (2. p. 68. 66), a

Grotio laudato, criticorum correctionem refutavi.

pharmacopolam] Ita legendum esse pro forma

copulam in editis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solin. 82. p. 1080 ed. H629) similesque alio

rum scriptorum locos attulerat. Quem secuti alii

auctorem tamen hujns conjecturae reticuerunt. Vul

gatam quidem lectionem antiquissimam esse glossa

(cod. Monac. F) testatur verba illa explicans »per

formam cognatae, nempe Marsicae nationi; sed

milii suffecit Reichenanensis codicis lectio »farma

copulam « , ut lianc vocem in textum reciperem.

pellacissima] Ut significet seductricem subtilis

simam. VULo. — Sic »pellacis Ulixi invidiam« dixit

Virgilius (Aen. 2, 90).

metarum] Heinsius (1. 1.) audacter, ut assolet,

substituit petrarum ; ego metam pro limite accipio,

ut »metae Marsicae a pro finibus Marsorum dictae *

sint; nisi ipsos montes ejus regionis metas dici

propter figuram posse censueris.

comprobatur] Lege comprobatur. Sic infra: »mera

42*

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 552.

552 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquamto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admo

dum sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a mullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

illa autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

tradere eam jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuatione

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

eam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisque virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem , quidquid nosset illa,

Cecropis atque Attica eomprobatur. « Gnot.— Edi

derat enim comprobat, quod codicum Monacen

sium (C. F) auctoritate correxi.

quantum decuerat] Nimius enim risus gravita

tem ingenuorum hominum, nedum deorum, decere

non videbatur; qua in re Plato (republ. 5, p. 588

Steph.) acriter reprehendit Homerum, qui (Il. 4,

599) dixerat :

•A6ße6tog öäg' évógro y82oc poexdgeo6s

< %&oü6t. «

Adde eundem (de legibus 8, p. 752) et Aristote

lem (etliic. Nicom. 4, 8, 10).

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior po

tius, quemadmodum Virgilius illo verbo (Aen. 8,

700 e$$69. 11, 481): de animo commoto utitur.

sobriam] Id est »honestam esse.« Vulc.— Mar

tiani sensum minime cepit vir doctus; si verba

quae sequuntur legisset , sobrium primitivo sensu

accipiendum esse intellexisset; pariter enim hic Pal

las Pungit Bacclium atque infra (§. 424) Dialectica

ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

Grotium delevi, secundum codices Monacenses (C.

F), Reichenauensem, et Darmstattensem.

acriores] Lege acriorem. Gnot. — Causam non

perspicio, nee quidquam muto, licet Monacensis (C)

habeat geminas pro germanas; omnes enim artes

sororio vinculo inter se eontinentur (§. 581. 706.

725).

virosae] Ita in codice Monacensi (C). Quo sensu

acceperint Grotius ceterique interpretes, quod in

editis legitur; verosae, haud assequor. Virosus au

tem a virus est (Virg. georg. 1, 88. Sidon. epist.

8, 7. f. p. 157 Sirm. Nemesian. cyneg. 225).

prope] Alibi (§. 214. 665. 708. 729) noster

propter , quemadmodum et Darmstattensis codex et

margo Grotiana hoc loco liabet. Sed servavi lectio

nem vulgatam.

ipsi divae] Palladem significat, cujus auxilio

Perseus saxificam Medusam interfecit. Vulc.

posteram] Inferiorem. Vulc. — Quemadmodum

Martiani Capellae lib. IV. §. 554. 555

Latiali promere praecepit facultate. Ac mox Dialectica;

digne Latine loqui posse crederetur, tamen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba formidabilis, sic exorsa:

Ni Varronis mei inter Latiales glorias celebrati mihi eruditio industriaque sup

peteret, possem femina Doricae mationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi superum pro superiori reperias. Sensus est:

Jupiter existimans Graecanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus scientiisque, jussit quid

quid nosset Latina lingua expromere. Grot.

viribus] E codicibus iterum Monacensibus (C. F)

hoc recepi, indigne a Grotio in marginem rejectum,

pro virtutibus, quod vixdum antecesserat.

Latiali] Quantopere sudaverit ipse Cicero, ut

Graecorum de philosophia verba Latine redderet,

apud eum (divin. 2, 2) legere licet. Seneca (epist.

58; p. 481 Lips.) »quanta« , scribit, »verborum

nobis paupertas, imo egestas sit, nunquam magis,

quam hodierno die, intellexi. « Pariter Plinius Se

cundus (epist. 4, 18, 1) »inopiam, vel potius, ut

Lucretius ait, egestatem patrii sermonis« accusat,

et (ep. 6, 29, 4) »nec me praeterita , inquit, » usum

et esse et haberi optimum dicendi magistrum.«

Lucretii locus (1, 157) hic est: '

» Nec me animi fallit, Grajorum obscura reperta

Difficile illustrare Latinis versibus esse ,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerum movitatem. «

Manilius quoque minus Latine a se scripta hisce

versibus (5, 40) excusat:

»Et si qua externa referentur nomina lingua

Hoc operis , non vatis, erit : non omnia flecti

Possumt , et propria melius sub voce notantur.«

Hinc etiam est, quod noster infra (§. 559 f.)

Dialecticam diis dicere fiugit: •debetis quippe in

solentiam perferre sermonis , qui Grajam dissertare

Latialiter compulistis.«

praecepit] Sic codices Monacenses (C. F) et

Darmstattensis recte pro cepit in editis.

restrictisque] Varians ad marginem lectio apud

Grotium restinctisque, solemni confusione , de qua

vide quos laudat Giese (ad Cic. de div. I, 29;

p. 107).

Varronis] Nescio quid in mentem venerit haec

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Ciceronis,

Appuleji, Augustini, et sexcentorum aliorum dia

lecticorum? BArtii. (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1, 5 et 8) confitetur, Varronem

primum fuisse, cui debeamus, ut Graeca Latine legi

possint. Idemque Augustinus (civ. dei 6, 2) repetit,

nee minus Appulejus (apol. p. 496 Oud.) Varro

nem laudat. Recte igitur noster hunc quasi Latine

loquendi auctorem laudibus extollit. Pariter Cassio

dorus (de artib. 8; p. 556 Gar.), post Aristotelem

e Graecis, Varronem ait e Latinis dialecticam et

rhetoricam in novem disciplinarum libris tradidisse.

Doricae nationis] Pro Graecae per synecdocliam,

ut »Dorica castra« apud Virgilium (Aen. 2, 27);

nemo enim eorum, qui dialecticam olim tracta

verant, vere Doricae stirpis erat.

examina] Vulcanius agmina significare vult,

inepte; sensus enim clarus: »si mea Romane lo

quendi ratio examinetur.« Scite nimirum Macrobius

(Saturn. A pr.): »sub alio ortos coclo linguae La

tinae venam non adjuvare a confitetur.

quanquam parum 554

555

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 558.

556

admodum rudis aut satis barbara reperiri. Quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocem pellexit industria, ac fandi possibilitatem per scholas Ausonias compa

ravit. His igitur praeceptis parere colluctans nec Grajos deseram ordine dis

serendi, nec Laurentis assertionis effamina remorabor. Ac prius illud com

pertum volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticen, sicut Athenis sum solita, nuncupari, meique prorsus

juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam , quam

Platonis] »Quis dubitet Platonem esse prae

cipuum, sive acumine disserendi, sive eloquendi

facultate divina quadam et Homerica? a Quiuctilia

nus (10, 1 , 81. p. 66).

Marci] Ita pro sigla M. quae in editis est, per

scriptum lioc nomen legitur in codicibus Monacen

sibus (C. F) et Darmstattensi. Ipsius laudes lege

apud Valerium Maximum (8, 7, 5).

prima] Ita et Lucretius (8, 556) se primum

fuisse gloriatur, qui »natura rerum ratioque quum

reperta fuerit, posset in patrias vertere voces.«

his] Grotius ad marginem posuit hinc, quod

etiam codex Darmstattensis praebet; Monacensis (C)

hujus , ut ad Varronem referatur, sed neutro opus.

nec Laurentis] Nec Latine loqui recusabo. Pa

riter Silius (1, 110. H6, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romanus utitur. Quod autem Dialectica

tum Graecis, tum Romanis verbis se usuram ait,

Ciceronem habebat auctorem, qui (divin. 2, 4)

•quamvis sorites Latine acervali diei possit, tamens

ait •nihil opus esse, quum, ut ipsa philosophia

et multa verba Graecorum, sic sorites satis Latino

sermone tritus sit. «

nondum movare] Cicero ipse pluribus tantum

verbis dicere poterat » artem bene disserendi et vera

ac falsa dijudicandi« (orat. 2, 38); neque quod

Quinctilianus (12, 9, 13; p. 820 Spald.) propo

suit » disputatricem«, ejusmodi erat, ut invalescere

usu posset.

ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 554

Steph.) dialecticam veluti culmen sive fastigium

(9gtyxöv) appellat, quippe quae reliquas doctrinas

superet absolvatque; Cicero autem (Tuse. 8, 28)

eandem ait »per omnes partes sapientiae manare

et fundi; quae rem definiat, genera dispertiat, se

quentia adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

dijudicet. « Idem alio loco (Fin. 2, 6) • unam dia

lecticam« ait »continere omnem et perspiciendi, quid

in quaque re sit, scientiam, et judicandi, quale

quidque sit, et ratione et via disputandi», adeoque

(Brut. 41, 185) eam appellat artem •quae doceat

rem universam tribuere in partes, latentem expli

eare definiendo, obseuram explanare interpretando;

ambigua primum videre deinde distinguere; artem

denique omnium maximam, quasi lucem ad ea,

quae confuse ab aliis aut respondeantur aut agantur. •

Adde Jambliclii haec (ap. Stob. serm. 79 p. 469 f.

Gesn.): »o$• $6rvv oööév μόριον φιλo6opias

&vev toü xoezö öua2extux*}v 2öyov rragoeyuyvó

poevove et Augustinum (de ord. 2, 15. Op. I. p. 542),

qui dialecticam vocat »disciplinam disciplinarum,

quae doceat docere et discere, in qua se ipsa ratio

demonstret atque aperiat, quae sit, quid velit, quid

valeat.* Neque Iuetorica apud nostrum (§. 478)

Martiani Capellae lib. IV. §. 557. $$$

aures vestrae probavere, Grammaticam , meque alteram opimi oris praecluem

facultate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis

posse rationibus explicari quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque com

sistunt sex mormae, quis constaut ceterae disciplinae. Nam prima est de

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de prolo

quiorum summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judicationem poëtarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

negat Dialecticam sibi subsidio essc; atque Geome

tria quaedam sibi cum ea communia esse fatetur

(§. 716).

praecluem] Lege •opimi oris praecluem facultates

cum Meursio meo. Rhetoricam innuit. Grot.— Om

nino ita corrigendum erat, quod editi habebant

sopimioris irae cluem« , cuique Vulcanius ridiculam

hanc explicationem adscripserat: »Rhetoricam intel

ligit, utpote quae semper in contentione causarum

versatur, ideoque ei hasta appingitur, quod in dis

ceptatione verborum perpetuo creditur irasci. « Licet

enim Grotius non dixerit an in codice aliquo liaec

lectio exstaret, mihi tamen ut eam probarem suf

fecit, quod in Monacensibus (C. F) legi praecluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 5. 24. 429. 866 f. 807. 906); tunc enim opi

mioris dividendum tantum erat, ut apud Gellium

(17, 10) » opima facundia« legitur.

radio ac pulvere] Geometriam significari patet;

verba praeivit Cicero, qui (Tusc. 8, 25): »humilem

homunculum«, inquit, » a pulvere et radio excitabo«;

Archimedem nimirum, quem apud Livium quoque

(28, 51) legimus »formas in pulvere descripsisse.«

Unde infra (§. 728) noster:

»Postquam conticuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes

Sic abacum perstare jubet , sic tegmine glauco

Pandere pulvereum formare ductibus aequore ;

eodem sensu, quo Appulejus (in apol. p. 426 Ou

dend.) Aemilianum rusticum appellat, »quia abaco

et pulvisculo sese mon dedisset.« Adde Persii (1,

151) » abaco numeros et secto* in pulvere metas.«

Radium astronomis tribuit Virgilius (Aen. 6, 880)

versibus:

— — eoelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dicent« ;

sed et geometris alio loco (ecl. 5, 41);

» Descripsit radio totum qui gentibus orbem. •

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

monere vix opus erit. Pro liniantem melius line

antem scripsissem, sed invitis codicibus nihil muto.

quis dubitet] Absunt a Darmstattensi codice ;

male.

sex normae] Seneca (epist. 89; p. 872 Lips.)

in duas partes dialecticam dividit : »in verba et sig

nificationes, id est in res , quae dicuntur, et vo

calula , quibus dicuntur«, quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogenem Laertium (7, 42; p. 590

sequ. Meib.): »το}ν διαλεκτικην διαιρεῖσθαι εις

re tóv rregù ròv 6rpu$vvowévóv xai της φω

víg töztov. « Noster Aristotelicam potius sequitur

rationem.

prima] Continet quae vulgo praedieabilia et

praedicamenta appellantur, quaeque vel apud Por

559

556 Martiani Capellae lib. IV. §. 559.

quid vero proprium , quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam , plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferre sermonis, qui

540 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

5.

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,

quid facere, quid pati, quae sibi opposita, et quot modis sibi opponantur,

haec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen , quid verbum , quid ex his junctum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

quatenus sit perfecta sententia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloquendo. ' In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefinitum , quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum

pliyrium in Isagoge de quinque vocibus, vel apud

Aristotelem in Categoriis leguntur.

definitio] Semper fere in Grotiana editione

(§. 549. 580. 584. 585. 556. 561. 365. 578.

414. 468. 478. 710) scribitur diffinitio; hoc au

tem loco et paulo inferius (§. 548) legitur definitio.

Eodem redire putat Dausquius (p. 106): » definitioa ,

inquit, » antiquius: nec male diffinitio finium aut

rerum finitarum disseparatio. Inconsulte repudiatur

a Manutio.* Sed alii distinguunt, ut Varro (ap.

VVidem. de propr. serm. p. 68): » Definitio a diffi

mitione differt, quia definire est quasi finem dare;

diffinire vero hoc est ab illo finieudo ac partiendo

distinguere.« Adde quae ad Vellejum Paterculum

'(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observarunt viri docti.

Tuid pati] In editis legebatur: »quid pati, quid

Proloquia et quot modis.. Quibus e codicibus Mo

naeensi (C), Darmstattensi, et Grotiano meliorem

substitui lectionem , quae infra (§. 585) confir

matur.

eloquendo] Haec apud Aristotelem in libro

regi équijveuoec traduntur, quem vulgo perperam

nuncupant de interpretatione.

proloquiorum] Proloquia sunt qui Aristoteli (de

interpr. 8) &aeoqpoevtuxo Aeéyov, serioribus diale

eticis &£uoeftuoetoe, quae M. Varronem alias profala

alias proloquia appellasse testatur Gellius (16, 8).

Aëtæpua enim eodem teste est 2&ztóv awrore?8c

&:toqoevtöv ö6ov ép' έαντφ, quod Latine sic

reddidit Varro: »Proloquium est sententia, in qua

niliil desideratur.«

et quemadmodum] Omissam particulam et sup

plevi e codice Monaccnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 545. 557

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 545

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus syllogismus, quid con

ditionalis, et quid intersit; quot formae sint praedicativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif.

ferant. Haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa, discurram , primitus

intimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal:

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur, ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa] Quae pro hisce ver

bis in editis legebantur »proloquiorum summam«

ea correxi tam e codicibus Monacensibns (C. F),

Grotiano, Reichenauensi et Darmstattensi, quam e

Martiano ipso (§. 538). Est autem doctrina de syl

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris

tradidit.

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant,

et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio« ; ne

que repugnat MS. Irruperunt autem hae voces

»hujusmodi« ex eo quod infra dicit »et utrum hi

modi certum« ob similitudinem vocum vicinarum.

Gnot. — Habebant enim editi utrum hujusmodi mox

que quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus

Ileichenauensi, Darmstattensi, et Monacensi (F),

unde et paulo post modos reposui pro modis.

sufficere] Quintam sextamque partem brevitatis

causa omisit, quum praesertim in Rhetorica atque

Musica melius tractentur.

genus est] Triplicem esse vocis genus sensum

Porphyrius (isag. c. 2) docet ; philosophieum vero

eundem quem noster exposuit. Idem fere apud

Cassiodorum (in dial. p. 557 Gar.) legitur. Cicero

nis (orat. 42) haec definitio est; •genus est id,

quod sui similes communione quadam, specie au

tem differentes duas aut plures complectitur partes. •

formae ejus] Sie scripsi e codicibus Reichenaa

ensi et Darmstattensi, pro forma , quia plures no

minantur. Sunt autem quae Graecis είθή vel i6éat,

quas Latine plerumque species appellari ait Cicero

(topic. 7), ipse tamen formas dicere mavult, ne in

mutandis casibus specierum et speciebus dici ne

cesse sit. Utriusque vocabuli eandem vim esse

Quinctilianus quoque (8, 10, 62; p. 263 Spald.)

rw

44

Æ5

358 Martiani Capellae lib. IV. §. 544.

3

ut hominum genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et

usque eo genus esse potest, donec ejus formas dividens ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si velis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum , ut si de homine quaeratur, ejus genus amimal

debemus assumere, quod ei proximum est. Nam si substantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE EORMIS.

Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae definitio generis esse dignoscitur.

testatur, et Augustinus (p. 199) species a quibus

dam formas dici ait; quapropter et noster utroque

promiscue utitur et forma (§. 559. 548. 547. 582.

584. 561. 474. 477. 486) et specie (§. 548. 598.

477. 486).

Barbaris] Ita Plato (politie. p. 262 et Phileb.

p. 16 Steph.). in Barbaros et Graecos humanum

genus plerumque dividi ait.

donec] Unde Porphyrius (e. 2) individua no

mine réóv ei$vxórátæ v designavit. Ceterum pro

Grotiano formulas ex anterioribus editionibus, eo

dicibusque Darmstattensi et Reiclienauensi reposui

formas.

Catamitum] Intellige Ganymedem, ut in Festo

est, non autem puerum meritorium, nam indivi

duum , ut vocant, designat. Gnor. — Ganymedem

esse vel soli hi Plauti (in Men. 1, 2, 55) versus

comprobant;

»Dic mihi nunquam vidisti tabulam pietam in

pariete

Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Penus

Aedoneum?«

Postmodo tamen invaluit, ut pueri meritorii, qui

corpore quaestum facerent, hoc nomine appellaren

tur; confer Servium (ad Virg. ecl. 8, 50).

participans nomnem] Ait species communicare,

et de nomine generis, et de essentia seu definitione:

deinde subjungit exemplum in homine, equo, leone.

Prout itaque verba praecedentia innuunt, legendum

hie: »potest et homo , et equus, et leo, animal

dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

malis, 6àpoe vpvzffc poet&aeon') participans, quae

definitio generis esse cognoscitur.« Gnot. — Com

munem omnium lectionem non mutavi, nisi quod

e codice Monacensi (C) seripsi dignoscitur pro co

gnoscitur, et vocem nomen uncis inclusi, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

- -*

9

*

IDE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficiens ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 546

ratur, quid inter hominem intersit et equum , sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animadvertere autem debemus, quod quia

multae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus alias atque alias differemtias invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt .

masculina, alia feminima; possumus in aetates , quod alia sunt ortiva , alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magna, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversita

tes, quod alia: sunt aquatilia, alia terrena, alia aëria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae sonum, quod alia sunt loquentia, alia gementia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tamen et singulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis inveniri. Nam masculina animalia possunt et ab ortu re

centia, et parva, et gradientia, ct terrestria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia recte procedent. Plura si cupies, apud Por- bis •unde quaestio est« pro • ab eo de quo quae

pliyrium im Isagoge (c. 2) omnia dilucide exposita stio est.«

invenies, unde Isidorus quoque (etym. 2, 28) hau

sit. Unum addo Senecam (epist. 111): »singula

animalia singulas debent habere substantias; ista

omnia unum animum habent. Itaque singula esse

possunt, multa esse non possunt. Ego et animal

sum et homo, non tamen duos esse dices a cet.

quod quia] Anacoluthon est, quia sequitur in

finitivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit

haec Marlianum e Graeco seriptore expressisse,

apud quos haec constructio non rara est (confer

Foertselii observ. erit. in Lysiae orationes p. 78).

Pariter etiam paulo infra (§. 348) offendimus Grae

cam constructionem , attractionem videlicet, in ver

masculina] Delevi codieis Monacensis (F) au

ctoritate quod apud Grotium sequitur et ante alia.

juventutis] An »juvenilia«? Gnot.— Cur?

ignea] Sicut salamandra, quam ferunt inno

cuam in ignibus vivere. Est genus serpentis. Gloss.

(cod. Mon. F) — Confer Hermetem (in Stob. ecl.

1, 82, 41 ; p. 997 Heer.). De salamandra alio

loeo (palaeogr. crit. III. §. 528) addita ejus effi

gie egi. Ceterum longe alia animalia ad igneum ele

mentum refert Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

bipedalia] MS. bipedia. Ex hoe vocabulo vide

tur mihi aliquid deesse post vocem »ignea«, utpote

tale quid: Possumus in pedum multitudinem, quod

M3 *

340 Martiani Capellae lib. IV. §. 346. `

547

348

quamvis uti licet omnibus, ea tamen debes; quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum , in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et nom accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

DE PROPRIO.

Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unam

quamque rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nec ridere quisquam misi homo potest, nec homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia quadru

pedia, alia sepedia, alia (ut de Empusa quidam

fabulantur) unipedia. Grot. — Niliil muto, siquidem

omnia intelliguntur. Ne bipedia quidem repono.

Martianus enim semper bipedale aliis etiam locis

(§. 565. 572) scripsit.

potest et mom] Inserui et e codicibus Monacensi

bus (C et F), Reichenauensi, et Darmstattensi.

in homine risus] Quinctilianus (8, 10, 58);

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut

homini sermo , risus, aut quod utique accidit, sed

non soli.« Risum homini peculiarem esse omnino

eontendunt et Graeci et Latini. Julius Pollux (6,

200) ad vocem yezoe6tvxög observat : »o8t«)

$ydg ögi$ovraç tôv äv$góztov, öté puévoç éé

àztóvtov töv ç«;«v ye%• : Porphyrius quoque

tantum distinguit, unde quaestio est:

(isag. 1, 4 et 6) »homini proprium esse ysza6tz

«öv« dixit; quamquam Lucianus (vit. auct. 26)

inter peripateticorum argutias refert, djc év$goe

aeoc tuév ye%α6tv%6v, övog öë où y£?a6tvxöv,

oëáé textatvöuevov, oùóé ae2oeiíépuevov. Boë.

thius (dial. 1. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

58) Latine reddidit risibile, quem in eo reprehen

sum a criticis Scaliger (de caus. L. L. p. 251) de

feudit, neque Cassiodorus (dialect. p. 841 Gar.)

ea voce uti metuit; quid quod jam Appulejus (dogm.

Plat. 5. p. 272) cachinnabile animal hominem nun

eupavit? Neque aliud verbis illis dialectici voluere,

quam aptum hominem ad ridendum esse, sive risus

capacem, ut et Boëthius alio loco (p. 5) pro risi

bili dixit; imitatus nempe Augustinum (in categ. c.7.

op. I. p. 200). '' ''.. . .'

----

Martiani Capellae lib. IV. §. 548. - 541

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere , quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, mec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximus; dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discreverimus.

DE DEFINITIONE.

Definitio est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter

explicatur. In hac tria vitanda sunt: me quid falsum, me quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quamvis enim homo esse amimal verum sit, falsum tamen est, im

mortalem aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tamen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis homo gram

maticus. Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Ad

dendo enim mortale separavimus a diis; addendo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita cum editis Grotins : sed ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In editis male ex hoc.

ginem adscripta lectio praebet differentiam , quam

et codices Reichenauensis, Darmstattensis, et Mo

nacensis (F) habent. Quoniam autem supplendum

videtur leonis , lectionem, quae in editis erat,

praetuli.

definitio] Auctor ad Herennium (4, 28): »De

finitio est quae rei alicujus proprias amplectitur po

testates breviter et absolute. « Cicero (de orat: 1,

42): »Est enim definitio earum rernm, quae sunt

ejas rei propriae, quam definire volumus, brevis

et circumscripta quaedam explicatio. « Idem alio loco

(2, 20) »verborum« inquit »definitiones, in quibus

meque abesse quidquaum decet neque redundare.«

grammaticum] Haéc finitio ideo falsa est, quia

genere et proprietate constat, non genere et dif.

ferentia; quod postulat Porpliyrius (isagog. 5, 7) :

oë re ágot oertoöiöovtoet éx yévovg övreç xaì

tàv touovróv öuæqogáv. Grammatica enim fa

cultas licet propria sit homini, tamen non est ei

$orouóc $uapog&, ut apud eundem est, ôc reo

äv3goexroç Érrrov eiöoaeouqj öuæqogé öueviffi

voze tí roö Äoyuxoö touétmrt. '

mortale] Mortale ait addendum, ut a diis se

paretur. Nam dii animalia Platonicis. Eodem modo

Porpliyrius regi πατηyogruâram: * óè toö

9vrroë xoei &9avärov öwpogoe •oei •j to$

549

549 Martiani Capellae lib. IV. §. 5§0.

350

552

DE TOTO.

Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

momen, definitionem nunquam accommodat. Et hoc non misi in individuis

invenitur , ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et de

finitionem et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non emim aut

brachium solum , aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius defini

tionem singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquamdo

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur; homo autem, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

Dividere usque eo debemus, donec ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentias ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

2oyuxoö re xai άλóyov òuaugeruxoei. Et post d%2' corum definitionem fuisse, quam affert et Sextus

oei uèv toö 2oyuxoö xai 9vn toü öuxqogæi 6v- Empiricus (adv. Log. 7, 269).

v

- •

6tatuxai yivovzav ro% &v9ga$rrov. Gnor. — nunquam] Tamen, quod in editis praecedit,

Plura dabit Spaldingias (ad Quinct. 2, 16, 12; p.

569 sequ.). Ipse Quinctilianus (8, 10, 86): »Homo

est amimal« , inquit, »non est satis; id enim genus

est; mortale, etiamsi est species, cum aliis tamen

eommunis finitio; rationale, nihil supererit ad de

mo"*t**ndum id quod velis.« Adde eundem alio loco

(7» 3» 18), unde apparet solemnem hanc dialeeti

delevi auctoritate codicis Monacensis (F).

omne] Subtilius Aristoteles (metaph. 4, 26);

δοον μίν μη πouei j 8£6ός όuapogàv, ròv

2&y&toet* ó6ον δέ ποιει, δλov.

partes] De toto et partibus confer Aristotelem

(metaph. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. §. 582. 543

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentias possumus,

quod alia sunt gradientia , alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera facere, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ci formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si no

cesse fuerit, ad individuum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

faccre oportet, sed in subtili quadam disputatione. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

mon sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita 555

potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti co

gemur, ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rescripsi pro id est e eodicibus

Monacensibus (C et F), Reiclienauensi, et Darm

stattensi, sicut et paulo post subjiciamus pro sub

jicimus in editis. Grotius verba »id est de singulis

formis« glossema esse censuerat et quidem ineptum;

sed ipse potius Martianus perspicuitatis gratia ad

didisse videtur; inepti nihil video.

non iii omni] Non semper divisionem adliiben

dam esse Curius Fortunatianus (p. 87 Pith.) monet,

•nam ut non omne fomen omnibus literis seribatur,

dam esse, quod ipsum fieri etiam in ceteris stati

bus scire debeamus, quum accusator id quod ne

gemus quaerat a quo sit admissum, quod a Grae

cis appellatum àvéxqu6vc. « -

quae si] Ita codices Monacenses (C. F), Darm

stattensis, et Reiclienauensis. Male Grotius cum

aliis libris editis: »quae sic.« Paulo ante codices

habent ceterarum pro eertarum , quod tamen re

ponere nolui, quia caput et pedes Martianus sig

nificare videtur. Quanquam possit ferri, si ad re

ita non omnihns locis omnem materiam dividen liquorum mentionem referatur.

544 Martiani Capellae lib. IV. §. 584.

554

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

Interest autem inter divisionem et partitionem , quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen ; partes sunt quae

in toto sunt, et definitionem nunquam , momen interdum totius recipere possunt.

Possumus tamen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut est homo, quem si in adolescentem, semem , et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et mamus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolescens,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et momen hominis recipiunt et

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

et adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defimi

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

QUID SIT AEQUIvocUM.

Aequivocum est, quando multarum rerum unum est nomem, sed non

eadem definitio, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinet, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Hanc differentiam post Ciceronem (top.

7) docuerat Quinctilianus (8, 10, 65 ; pag. 264

Spald.).

öuövvuov. Eundem sequuntur Augustinus (op.

I. p. 196), Fronto (II. p. 474 Maj.), Boëthius (op.

p. 8. 6. 118), Quinctilianus (8, 2, 15; p. 205

et pro genere] Verba transposui secundum co

dices Monacenses (C. F) et Darmstattensem. In edi

tis totum priori loeo positum erat.

esse diximus] Sic codices Monacenses (C. F),

Darmstattensis et Reicheuauensis pro dicinus apud

Grotium.

“”””ivocum] Ex Aristotele (eateg. 1) ubi Graece

Spald.), Cassiodorus (op. p. 858 Gar.), Isidorus

(etym. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet. Romanorum

oratores Aristotelis catégorias, quae nunc sequun

tur, probe novisse, atque in usum suuim vertisse

testis est Cicero (de orat. 2, 36 et orat. 32).

eoelestis leo] Signum in Zodiaco, in quo Sol

mense Augusto moratur. Glossa (cod. Monac. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 586.

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomem est 5:36

et definitio, ut vestis. : Nam et birrus et tunica nomen vestis habent et de

finitionem possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelligitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

QUID PLURIVOCUM.

Plurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladius 3

nam et ensis et mucro idem significant.

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae maturalia atque etiam propria dicimus,

ut lapis, lignum , et cetera. v.

QUAE ALIENA.

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem,

vestis] Idem exemplum apud Isidorum (etym. 2,

26, 5; p. 104 Arev.) legitur. Cassiodorus autem

(p. 858 Gar.) Aristotelem secutus hoc substituit:

» animal, quippe quod tam homo, quam bos.« Boë

tliio (p. 8 f. et 118) » univoca sunt, quae sub eo

dem nomine et sub eadem substantia continentur.«

Graece 6vvdjvvpux appellantur, nimirum birrus et

tunica , quae pari generis nomine vestes dici pos

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putasse

videtur, qui vestem univocum appellavit.

birrus] Isidorus idem ponit exemplum. Multa

de birro studiose collegit Meursius noster in cri

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae loeus, qui

ait ßngöv vestem esse serieam, unde et öÄoßnga:

vestes in codice. In Glossis quae Isidoro attribu

untur legitur »ampliibalum, birrum villosum.« Utitur

hac voce Vopiscus qui ait: »Donati sunt ab Atre

baticis birri petiti. « Gnor.— Inprimis vide Pithoeum

(advers. I, 16 im Grut. lamp. T. II. p. 765), qui

multa de voce illa :ongessit.

plurivocum] Haec sunt quae nos plerumque sy

monyma appellamus; Boëthius (p. 118) multivoca

dicit. Ceterum subtilius nostro Quinctilianus in iis

dem exemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): »sunt

autem alia hujus naturae, ut idem pluribus vocibus

declarent, ita ut nihil significationis, quo potius

utaris, intersit, ut ensis et gladius; alia, quae

etiamsi propria rerum aliquarum sint nomina» rQo

<rvxöc quasi tamen ad eundem intellectum íerun

tur, ut ferrum et mucro.« *

mutuantur] sie scripsi e codice Grotii, adsti

pulante secunda manu in Darmstattensi, pro mu

POSTKI ASSIE;« ; •

557

388

44

346 Martiani Capellae lib. IV. §. 589.

-•

60

vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

moveri, dicere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per con

trarium, aut per differentiam. Per similitudinem , ut sunt, quae in gram

maticae tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam illa, quae ex toto partem , aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ' ut decenter verborum habeant propinquitatem.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba di

cuntur, quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

tantur in editis, licet liuic quoque lectioni aliquid

subesse concedam. Quac enim aliena Martianus

appellat, niliil aliud sunt quam tgöztot in Rheto

riea, qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mu

tationes dici Latine poterant; sed praestat altera,

quae propius ad alieni significationem accedit. Pa

riter Quinctilianus (8, 6, 8): •copiam quoque ser

ymonis auget permittendo mutuari quae non habet« ,

atque ipse Cicero (orat. 24): »simplex probatur

in propriis usitatisque verbis, quod aut optime so

mat aut rem maxime explanat; in alienis aut trans

latum et sumtum aliunde ut mutuo, aut factum al>

ipso et novum« ; modo teneas nostro loco mutuan

tur non deponens sed passivum esse, ut activo

mutuasset Valerius Maximus utitur (5, 4, 2).

propter necessitatem] Fere iisdem exemplis usus

Cicero (de orat. 5, 58) »necessitatem ait meta

phoras genuisse, inopia coactam et angustiis; post

autem deleetationem jucunditatemque celebrasse;

institutas esse verbum translationes inopiae causa,

frequentatas delectationis. Nam geminare vites , lu

aeuriem esse in herbis , laetas segetes etiam rusti

eos dicere.« Adde Quinctilianum (8, 6, 6), qui

tribus de causis nomina transferri ait: »aut quia

necesse sit, aut quia significantius, aut quia decem

tius«, sed gemmam in vitibus et sitire segetes et ipse

rusticos necessitate dicere confirmat, unde apparet

male fecisse Grotium qui verba »propter necessita

tem a ante »ut dicimus « iterare neglexerit; meliora

nos docuerunt codices Monacensis (F), Darmstat

tensis, et Reiclienauensis. Darmstattensis etiam in

fra praebuit »propter decorem«, ubi Grotius, secus

ac supra, decorum scripserat.

ut moveri] E Grotiano codice inserui ut, quod

aberat ab editis. -

contra quam] In editis: contra quod, sed me

liorem e codicibus Monacensibus (C. F) et Darm

stattensi substitui leetionem.

Martiami Capellae lib. IV. §. 560. 347

quum non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici xar'

&vtipoa6vv vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut

mihil significantia verba aut mimis aliena proferre. Propriis autem et similibus

et contrariis uti fas est.

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ei et definitionem

Nam et homo Cicero est, suam et nomen, ut homo. et animal rationale

mortale. Ita et nomen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Parcas] Nota etymologia ex Servio (ad Aeneid.

1, 22): »et dictae sunt Parcae xat' àvtiqpQoe6uv,

quod nulli parcant, sicut lucus a non lucendo,

bellum a nulla re bella. « Eandem sapere videtur

inscriptio vetus (mise. Lips. nov. 5, p. 57): »cru

deles Parcae, quae nemini parcunt« cet. Adde

Isidorum (I, 56, 24; p. 65 Arev.), Hieronymum

(epist. ad Onas.) inque primis veteres mythographos

(p. 58. 78. 187 Bode): »Tria etiam Fata, quae

per antiplirasin, quod nulli parcant, Parcas appel

De Fatorum

nomine, quo Parcae interdum apud Romanos si

lamus, eidem Plutoni destinamus.«

gnificantur, confer Spanhemium (de usu et praest.

num. II, p. 639), Oudendorpium (ad Lucan. 7, 676),

et Burmannum (ad Anthol. Lat. II, p. 50 et 261).

lueum] Hanc etymologiam, quae in proverbium

abiit, jam Quinctilianus novit (H, 6, 54) : » quia

umbra opacus parum luceat.«

substantia] Jam ad categorias transit, de qui

bus praeter ipsum summum auctorem Aristotelem

confer Latine loquentes Quiuctilianum (3, 6, 25;

p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

sequ. Arev.), Cassiodorum, Boëthium cet.

de hac] Hinc apparet inscriptiones in codicibus

Anglicis perperam omissas (vide ad §. 250) revera

ab ipsius Martiani mann profectas esse, quia verba

in ipso contextu ad illas referuntur.

aut subjectum] Aristoteli (categ. 2) haec tria

sunt $rroxeipuevov, xa$* órroxeuuévov, èv özro

×supwévó.

56

A4 *

548 Martiani Capellae lib. IV. §. 561.

565

invenitur. In subjecto est, quod neque nomen meque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse nom possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.

. Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

Aliud est de subjecto,

Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricae

eo esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit.

aliud in subjecto.

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal secunda; jam in subjecto omnes consequentes praedicationes esse

intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc intelligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quam

titas? quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intelligi necesse est. Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sunt,

de quibus dicantur, illa quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque nomen] Accuratius Aristoteles (eates. 5,

4): ròv öë èv öztoxeuuévq övzov έπι μέν τόν

aezei6tov oüre toövopuv oöre â 2öyog xatrj

vogeitoet zoö öroxeuuévov, êzt' éviov xoei toü

vopux puév oööév %%et xoernyogei69ai rrore

to$ @toxeuuévov, tòv δί λóyov äöövatov.

omnes consequentes] Marius Victorinus (p. 160

rhet. Pith.): »Secundum Aristotelem decem catego

riae sunt, id est decem res, in quibus omnia, quae

in mundo sunt, continentur. Harum rerum una

substantia est, reliquae novem qualitates, id est,

quae substantiae accidunt.«

si nomnulla] In editis omissum erat si, quod

e codice Monacensi (F) restitui, vocemque inanima

divisi: intelligo enim »in mentes id est abstracta

videbuntur; comcreta enim, sive primae substantiae,

relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

Aristoteles (categ. 8, 21) concedit; quae si in

subjecto sunt, relativa erunt, si de subjecto, se

cundae substantiae.

Martiani Capellae lib. IV. §. 565. 349

intelligentiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid

habitus? ut calceatus, armatus; substantia est homo, et haec illi accidunt.

Quid facere? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiliter, neque do ullo

subjecto praedicatur. Inseparabiliter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tamen ab eo sepa

rari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, non tamen

inseparabiliter; mam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tamen intelligatur migrare; quoniam nec

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

QUID SECUNDA SUBSTANTIA.

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur,

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita eodices Monacenses (C. F) et Rei

clienauensis. Editi morulae, quo diminutivo non

nisi Augustinus serioresque seriptores utuntur.

substantia est] Nimirum prima, id quod ex in

seriptione repetendum. Et haec quidem noster ex

Aristotelis sententia, cui individuae substantiae pri

mae sunt, genera et formae secundae; aliter om

- mino Appulejus (dogm. Plat. p. 195 Oud.): »Et pri

mae quidem substantiae vel essentiae primum deum

esse, et mentem, formasque rerum, et animam; se

cundae substantiae omnia, quae inde formantur,

quaeque gignuntur, et quae ab substantiae supe

rioris exemplo originem ducunt.«

ob hoc] Sic scripsi e codicibus Monacensibus

(C. F) pro ad hoc in editis.

pars primae substantiae] Aristoteles (categ. 5,

14): puj ταραττέτω δί ημάς τά μέση τόν oj

6ιόν ός εν ύποκειμέvouc övroe toïç ó^ovc,

purj rrore &voeyxoe6$$uev oöx o$6iag oeçré

qo&6xeuv είναι: où yàg o$tæ tà èv wrrows

puévq éáéyeto αός τά μέgn óméoxovrae év tuvt.

animal de homine] Nam animal genus est, homo

forma sive species; » quemadmodum autem» Aristo

teles (categ. 5, 7) inquit, primae substantiae ad

reliqua omnia se habent, ita quoque species generi

subjicitur; genera enim de speciebus pracdieantur. «

550 Martiani Capellae lib. IV. §. 565.

566

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero mec de subjecto est:

substantia, nec intendi nec remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem nemo homine alio magis homo est, et nec ipse unus homo magis cras

erit homo, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, sccundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secumda. Prima enim

rem magis declarat; secunda vero habet quandam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam cuncti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non recipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium ; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitati, aut vitium virtuti, aut injustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contra

riorum quadam sui permutatione, ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tamen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tamen Cicero esse non desinit.

magis et minus] Hoc quoque ex Aristotele, sibi contrarias] Inserui sibi e codice Monacensi

qui (categ. 5, 8): tò sìóog roö yévovc poe22ov

oö6ioe, inquit, æ$tãv òè tôv ειοφv oööäv

uã22ov ätegov étégov oö6ia àoti : et paulo in

fra (5, 20): öoxei öé í o$6ioe poe} έπιθέχε69«.

rò uàÀÀov xoei tö jttov: 2£;o óè o$& &t.

oö6iac oów $6t páÀÀov xoei jrrov oöoeta —

*ooro uév yàg ειρήtat ör. £6tvv — &22* 8t.

$*%** oò6i« to$9* órteg £6tv oö 2&yera.

- v r

u®%ov και πrov «. r. 2

(F). De re ipsa vide Aristotelem (5, 18).

quadam sui] Forte »sine quadam sui permuta

tione « , ut hoc dicat quod auctor libri ~regi ×ατη

yogvöv : μάλι6tæ óè i6tov tffc o$6tæc óozcsz

είναι τό ταύτον xoei év &gt;$uqj öv τόν εναν

viov eivav öextuxöv. Si roeürö, lioc est idem ,

ergo sine quadam sui permutatione. Grot. — Cau

sam correctionis non video ; satis enim servavit

Aristotelis sententiam in verbis »una eademque • ;

Martiani Capellae lib. IV. §. 567.

•

•.

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur,

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Sed in his aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta ; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisque

tamen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intel

ligitur. Secunda species est earum qualitatum , quas recte passibiles dixerimus, 568

ut dulce atque amarum, calidum vel frigidum; non quod ex his eaedem

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantem. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tamen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; si

quidem secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. Illae igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum , quae 369

dispositio] Haec quoque ad verbum ex Aristo

tele (categ. 6, 5 sequ.) hausit, qui et alio loco

(metapli. 4, 19. 20) distinguit öu&9e6vv et é§tv,

quarum illa dispositio, haec habitus Latine dicitur;

neque omnis mutationis expertem substa-iam esse

ipse Aristoteles testatur verbis (5, 22): t& puév

$ydg èrri tóv oö6vÖv awtà pueta8&2Áovroe ròv

évavtioev δεκτικά άόει, et: ä6te tqp ye τρό

rrq) i6vov àv είη της ow;6ioec rò xoetâ trjv aw;- »differt autcm, inquit, habitus a dispositione eo,

zîc pueroeßoXrjv öextuxijv róv èvavriaov e?vat.

dicimur] MS. • dicimur quales. « Et ita vulgus

dialecticqrum. Gnor.— Sed anteriores etiam editio

nes hanc liabebant lectionem; cur igitur edidit » di

cimus quale est •? Cassiodorus (p. 858 Gar.) etiam;

•Qualitas est, secundum quam (aliqui) quales di

cimur» ut bonus, malus.« Ubi aliqui glossema esse

videtur.

quod diuturnior est et firmior« ; quapropter etiam

in sequentibus e codice Monacensi (F) scripsi tan

tum pro tamen , quod in editis erat.

passibiles] Seriores aevi vox, qua Prudentius

(apoth. 6): et inprimis Afri, ut Tertullianus (adv.

Prax. 20) et Arnobius (7. p. 214) utuntur. Graeee

sunt zræ$qtuxa , quas Aristoteles tertio loco po

suit (categ. 6, 8— 13).

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

57()

non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intelligun

tur, ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti ac

commodatum sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum, quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis momen unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina nom inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipere possit palaestram, non

habet certum qualitatis nomen , ex quo dictum videtur , constat tamen a qua

litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum , secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum , rotumdum , . pulchrum , deforme, et si

milia. Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est.

dici potest.

Magis autem aliquid candido candidum

Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta motio, ut non, dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hic justus quam ille est: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis samus

hic quam ille est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] Non sine fructu contuleris Marium

Victorinum (p. 254 rhet. Pith.): »Ergo natura acci

dens res est, quae aptiorem hominem ad unum

repentino motu frequenter ineidimus et affectio di

citur« cet. Rem ipsain, sicut et sequentia omnia,

ex Aristotele fere ad verbum expressam esse semel

quodque facit. Itaque non orator natura est, sed

oratorius , id est qui orator esse possit. Verum has

qualitates vel diligentia comparat facitque perfectas,

*' ""'itus nominantur; aut in has easu quodam ac

monuisse sufficiat.

perfecta notio] Et hac ratione jurisconsulti de

finiunt justitiam perpetuam et constantem volunta

tem jus suum cuique tribuendi. Gnot.

*

Martiani Capellae lib. IV. §. 570. 585

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qua

litas habet, nec tamen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundove contrarium. ' Videndum est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est, Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia.

*. DE QUANTITATE. .

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta,

ut mumeri et orationes; continua, ut lineae ac tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situm quendam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tamen, quod

in loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim

bipedali tripedalive contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciat mom esse definitam quan

titatem. Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus est; si certum quaesivero, quo majus est? et responderit quod tripe

dali, apparet mihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intel

ligere, unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; et contra infra apud quem est u&ya xoei puxgöv (categ. 4» 11

lego : »Quantitas non recipit magis et minus«, non sequ.) morem gessi Grotio, praesertim quum sta

majus » u%ov και •jttov. Gnor. — Editi enim tim identidem majus sequatur, pro quo et ipso

Iibrique manuscripti magis habent; sed quum ma- alios corrupte magis exhibere idem in margine no

nifestum sit Martianum hic Aristotelem expressisse, tavit.

571

57 2

- - 45

584 Martiani Capellae lib. IV. §. 572.

575

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinque magis quinque

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

cras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM. .

Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine patre vel matre, et

servus mon sino domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuntur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ita, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Haec ita sibi respondent, ut eosdem casus in con

versione custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in com

versione servare.. At vero scientia quum sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiae est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplevi in omissum in edi- tellexit (Parmen. p. 155; sympos. p. 1993 repulsl.

tis e codicibus Monacensibus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

stattensi. - duplum] Auxi haec e codice Monacensi (F);

***jus est] IIaec quoque ex Aristotele (categ. mam in editis tantum erat: »ita quoque duplum ad

8); sed prior jam Plato relationis vim accurate in. simplum est.«

Martiani Capellae lib. IV. §. 57$. 55$

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sem

sibilis res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eis

dem casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referum

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul desinunt ; ut

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus , quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam motio;

nam si moscibilia tollas, notio mon erit; at vero si motionem tollas, potest

aliquid esse noscibile , quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, inimicitiae

amicitia; at vero duplo nihil contrarium , neque majori vel minori, quia

quisquis ista contraria putaverit, cogitur confiteri unam eamdemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariam ; siquidem major mimori com

paratus major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evenire nullo modo potest. ' Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evenire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus mon esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

Non igitur omnia relativa possunt habere

Nam

poLest esse ad aliquid simplum.

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non.

magis hic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest pro

pterea, quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fuerit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed

idemque majori] Sic scripsi e codicibus Rei

chemauensi et Darmstattensi pro Grotiano itemque.

De re ipsa vide superiorem locum (§. 572).

majus et minus] Hoc quoque loco ut supra

(§. 575) exspectasses magis, sed religio fuit quid

quam mutare, quia Martianus ipse sibi constare

videtur. Ceterum de iis quae magis et minus reci

piunt, Plato jam egit (in Philebo p. 24), cui adde

Plutarchum (de proer. anim. p. 1014), Sextum Em

piricum (adv. mathem. 10, 271), Porpliyrium (isag.

3, 14), et vitam*Pythagorae (apud Photium in bi

blioth. n. 249, p. 712).

576

45*

356 Martiani Capellae lib. IV. §. 578.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, nom alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, meque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciccronis, mom Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia et manuatum aliquid

manu manuatum est. Item ungula non primae substantiae ungula, sed alicujus

nam quis] Sic scripsi e codice Monacensi (F)

pro jam quis , quod ferri non poterat, nisi signo

interrogationis post equus posito, quod et Grotius

voluisse videtur; sed luce clarius est, quis inde

finite accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ.

8, 21): ö yög tvc άνθρωπoc o$ %yerai tvvöc

tuc àv$Qoe/roc. Rhoebus autem, ut recte monuit

Grotius, Mezentii equus est apud Virgilium (Aen.

10, 861). -

jumentum] Operae erit contulisse Aristotelem,

oóóó ó Aeo$c tvvöc {3oöc, oùóé ró §82ov tvvög

§ö%ov, äåÀò tvvoc xtjuoe 2£yerat.

manus vero] Exponunt glossae: »Manus non

est secundum relationem ad Ciceronem, sed quod

talis sit, ut a pede aliisque differat.« Et hoc est

quod infra dicit: »sed (manus), quia ita affecta est,

manus dicitur, non quod alicujus sit.« Grot. ,

specialiter] Id est ειθικός, quod nos dicimus

in abstracto, ut opponatur individuae. In sequen

tibus Grotius, puncto post manus posito, edidit:

» secundae etiam substantiae relative dici non pos

sunt« ; nec tamen ipse sibi satisfecit, quippe qui

hanc notam addiderit: »Hae voces transferendae et

praeponendae infra illis vocibus: quaeritur ergo.

Aliter tamen MS. « Nos e codicibus Monacensibus

(C. F), quibus etiam Reichenauensis a secunda manu

adstipulatur, omnes difficultates removisse nobis

videmur.

mutua] Sic jam ipse Grotius in notis scriben

dum monuit pro mutata, addixeruntque eodices Rei

clienauensis, Darmstattensis, et Monacensis uterque.

manuati] Alio sensu Laberium »manuatus esta

dixisse pro »furatus est« Gellius (16, 7). refert.

Martiani Capellae lib. IV. §. 578. 557

ungulati ungula, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo maneat illa

relativorum definitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile re

sistimus dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa definitio est

mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: quemadmodum servi

tus, excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum ; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pemmato est, ad mihil referri. possit. Sane admonendi sumus, me 579

nos pudeat verba mova facere pro necessitate conversionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennam, volens eam ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum , ut aures non

offendat. Si de pede agatur, non pudgat simili derivatione fingere notum

conversioni verbum. Item scire oportet eum , qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, nec omnino utrum

duplum sit scire potes.

QUID FACERE ET PATI. -*

Facere et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 580

si ergo] In his Martianus ipso Aristotele accu

ratior est, apud quem haec tantum legimus (categ.

8, 22): si puèv oöv ixoevoec â rêv τρός τι δ

gu6uóç érroëéóoroet, í rév τάνν καλεπόν η

tév äövv&toev é6ri rò òèíêat, ötv oùóéuioe

oö6ioe tôv ^rgòç zu 2£y&toeu : si δά μη ίκανός,

d> §6râ tô aegóc tu oic zò eìvat toeüröv εοτι

zο τρός τι πός ίχειν, ίόος άν άηθείη τι

3rgöç roeétæ.

verba nova] Hoc quoque ex Aristotele (8, 10):

éviore óè xoei óvouoetoroueiv i6oec âvayxaiov,

éàv μη xsiusvov ï övouoe, aegóc ö oixsioc àv

àfro6o$ebn %. r. λ. Confer et superiorem notam

(ad §. 559).

esse aut] Haec ex Monacensi (F) desumsi pro

simplici est in editis; pariterque paulo supra ali

quod pro aliquid.

... facere et pati] Confer Aristotclem (cat. 7).

558 Martiani Capellae lib. IV. §. 580.

382

et calefieri, refrigerari. Habent etiam magis et minus, ut magis et minus

urere; magis et minus uri.

QUID SITUS. * _ * .

Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab statione.

Et quamvis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

natio tamen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

De illis tribus, quae restant, supradicta exempla sufficiunt. Quando

enim dicimus, ut heri, cras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone imciderit,

facile apparet. *.

Istae sunt decem praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid significet, nondum

tamen intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decem,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con

junctiones, et praepositiones, et quidquid tale illi docent.

I)E OPPOSITIS,

Restat ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In promtu foret conjectura particulis, et pronomina et participia et eonjunctiones et id

sed addita vox quodammodo significat figurate Mar- genus alia, quae grammatici nnmerant, non magis

tianum loqui, neque inepta est metapliora, quum partes orationis esse, quam mavinm aplustria et

particularum ope singula orationis membra inter se hominum pilos, aut eerte in universa compage

committantur et cohaereant. Ceterum confer Appn- orationis vice clavorum et picis et glutinis depu

lejum (de dogm. Plat. I. 3 init.): »Adverbia autem tanda.«

Martiani Capellae lib. IV. §. 384. 559

ex adverso videntur obsistere, ut contraria ; nec tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relativo opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapientiae; aut ut habitus orbationi, ut cermentia

caecitati;' aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputat, Cicero non disputat.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocumque

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita, ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit, Contraria vero ita sibi opponuntur, ut mon eorum sint quibus op

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapientia

ita contraria est, ut, non cjusdem sapientiae stultitia sit, sed ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam mon ha

bere. ~Namque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo com

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, mecessario sanitas sit. . At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inve

niantur, propterea medio mon carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita deesse candidum, ut non insit

nigrum , atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in

aut ut contraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sin

stattensis, quum in anterioribus editionibus ut de- gulari utitur infra (§. 391). Cieero, qui duo tan

sideretur. De re ipsa vide Aristotelem im Postprae- tum oppositorum genera movit (de invent. 1 , 27),

dicamentis (eateg. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

separetur, ut sapere— non et contrariorum distributio nititur, euudemque alio sapere, uno vocabulo

loco (metaphys. 4, 9 et 10). disparatum appellat; sed accuratius ad eum Victo

360 Martiani Capellae lib. IV. §. 586.

-

ea re, cui evenire possunt, alterum eorum necessario insit; ex illo duntaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. . Ut dentatum eum dicimus, qui

dentes habet; edentulum vero non illum dicimus, qui dentes non habet, ~sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permittit, ut habeat.

Nam neque lapidem recte dicimus edentulum, qui nunquam dentes habet;

neque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tamen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum dif

fert a primo relativorum eo, quod cernemtia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad eam quodammodo referatur. A secundo genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia et caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] me

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

<est, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas; nam alterum eorum semper

est in corpore animalis: haec autem possunt aliquo tempore ei rei, cui

natura inesse possunt, utraque deesse aliquando, ut infans, dum mondum

tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

rinus (p. 186 Pith.) monet ab Aristotele duas sub

disparato species poni, privantia et negantia, quae

moster quoque illum secutus recte distinxit.

eui opponitur] Haec verba a Grotio per incu

riam omissa ex anterioribus editionibus supplevi.

De relativis vide supra (§. 574).

ut habeat] Lege cum MS. : »ut habeat et ex

illo.« Confer cum lib. eategoriarum. Gnor. — Par

tieulae inserendae eausam non video. Aristoteles

siimpliciter (8, 9): é6tegij69«ι δά τότε λέyoμεν

$•α6tov töv tîjç é§εος δεκτικόν, δταν έν

® *ip×ev επάσκειν η δre <réqovx&v èxevv,

uí?«!«• £r&gzm' voeâèv rs y&g %yoμεν o$

tö puí äxov ööövroec, xoe tvp%öv oò tò uij

éxov öwptv, άλά το μη άxov öre répvxev

Êx&vv %. t. 2.

cernentia] Hoc ejusdem generis est ae supra

ajentia atque apud Sarisberiensem (metalog. 4, 54;

p. 926) carentia, Sed jam Cicero (top. 14) com

fini audacia dixerat »conjunctionum negantiam.«

medium necessario] Priorem vocem, quam alieno

loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclusi :

tollere invitis codicibus non ausus sum.

nam alterum] Nam e codice Monacensi (C) in

serui.

Martiani Capellae lib. IV. §. 586. 36

et oculi alicujus animantis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

neque caeci neque videntes dicuntur, et tamen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, im qua

non simul esse possunt, et tamen, quum simul desunt, mihil medium intercedit,

ut cernentia et caecitas, vel habitus et orbitas. Quartum genus oppositorum 387

est ajentia et megantia, ut Cicero disputat, Cicero non disputat. Haec a su

perioribus differunt, quod illa singulatim dici possunt, haec non nisi conmexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod illa etiam relative dicuntur; haec

autem non relative; mon enim disputans ad non disputantem refertur. A

contrariis hoc differunt, quod illa, si comnexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesso possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vivit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit»

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus meque sapiens esse

potest. At vero Cicero disputat et Cicero mon disputat ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum

est quidem quod disputat, verum tamen est quod non disputat. Hoc modo

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est, neque

caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de pro

loquiis aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum. -

oppositorum] Sic Grotius nescio unde pro eon- alterum eorum] Lege »alterum verum.a Gnot.

trariorum, quod in antecedentibus editionibus erat; — In editis nimirum post alterum legitur vero ,

recte procul dubio, quum earum specierum altera quod tamen quum a codicibus Monacensibus (C. F)

tantum ad contraria pertineat. et Darmstattensi ahsit, prorsus omisi; pariter ut mox

aut stultus] E codicibus Monacensi (C) et Darm- ante »non disputate vocem Cicero ex auctoritate

stattensi reposui aut — aut, quum vulgo per sim- Darmstattensis delevi, quam nimio perspicuitatis stu

plicem copulam et sententiae jungerentur. dio librarii addidisse videntur.

Æ6

562 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.

589

DE ELOQUENDO.

Nomen est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

vorbum est quod aliquid significat, et per tempora flecti potest; ut Cicero

nomen, disputat verbum. Haec ab invicem separata, non mihil quidem' sig

nificant, verum tamen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint con

juncta, jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputat, jam dici potest,

Cicero non disputat. Esse autem debet mominativus casus nominis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen, etiam

si non dicatur; ut disputo totum pleuum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire

nec intelligere quod dicitur potest; ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tamen ibi nomen intelligitur. Aliter figurate, utimur sive prima sive secunda

persona, ut aut loquentem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad eum

Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

convertamus orationem , qui meque audire neque intelligere potest.

dicta fuerit mom continuo intelIigitur, nisi forte de doo dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

de eloquendo] Jam ad Aristotelis librum <regi

égpurpvetoec se convertit. Quas praeterea liuic parti

titulos Grotiüs praemisit, quia ab anterioribus edi

tionibus absunt, rescidi.

momen est] Hanc definitionis formam hausi e

Monacensi (F), cui et Darmstattensis adstipulatur,

nisi quod pro aliquam male quam legit. Vulgo

quamlibet scribebatur, praetereaque ad finem mise

rum glossema addebatur: »vel est quod tam corpus

quam rem significat.e

inducas] Melius erat indueamus, facillimeque

fieri Poterat, ut vera laee lectio praetervisa li

neola superinducta obliteraretur; sed in codicibus

miliil subsidii est.

de deo] Sic scripsi secundum codices Leidenses

ab Oudendorpio (ad Appulej. met. p. 511) laudatos;

vulgo de eo et infra quod pluat, ubi quod ex iis

dem dedi qui, Darmstattensis quoque et Monacen

sis (F) confirmant, nisi quod hic male ejus exhi

bet pro est. Jovis vel omnino dei nomen suppleri

ad verba pluendi, tonandi, et similia, nota res est

(confer Sehaeferum ad Lamb. Bosium de ellips.

p. 167). Praeterea possit seripsi pro potest e Mo

naccnsi (C). ... •

Martiani Capellae lib. IV. §. 589. 365

aut falsum, quum non addamus nomen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputat, quum aliquid jam significet, non tamen vorum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quamvis de homine hoc tantum

possit intelligi, quia mon de uno dici potest, necessario subdendum est momem.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistere potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. ' Quod ergo fuerit

ex nominativo casu mominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium

dicitur, ita ut jam mecessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omnes judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Ille disputat, quamvis necessario aut disputet

aut mon disputet, nobis tamen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

Ubi

non ex nominativo casu impletur sem

necessarium esse, sed quid horum sit nescimus. vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur,

tcntia, sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sententia

est, si ablativum adjungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plema sententia 'est, si accusativum adjungas, id est Ciceronem ; et sunt

mulla alia. Illud tamem constat, personalia verba non implere sententiam,

misi cum mominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae ,

verae aut falsae] Darmstattensis vere aut false ;

non male, nec tamen ut recipi necesse sit.

jam necessario] Sic codices Reiehenauensis et

Darmstattensis; editi etiam. Ceterum proloquium

est quod Graece &£iaouoe, de quo vide nos supra

(§. 327) et Appulejum loco citato: »Una inter has

ad propositum potissima, quae promuneiabilis ap

pellatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob

noxia, quam vocat Sergius effatum , Varro prolo

quium, Cicero enuneiatum, Graeci protasin, tum

axioma ; ego verbum e verbo tum protensionem ,

tum rogamentum ; familiarius tamen dicetur propo

sitio. « Unde Cassiodorus (de dialect. p. 840 Gar.):

» Propositio est oratio verum falsumve significans.

Haec enunciatio et proloquium nuncupatur« ; et

Arnobius (8. p. 187) de quodam Jovis enunciato :

»imperfecta adhuc vox est, neque plena proloquii

circumscriptave sententia.« Gellius antem (8, 12)

»proloquium disjunctivum* appellat, de quo noster

infra (§. 414).

59I

Æ6 *

$64 Martiani Capellae lib. IV. §. 591.

$2

595

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tamen aut negari non

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; mam mec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille mom currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et

non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et me

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et opta

tivus modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam , non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

non; sed pleraque talia sunt, haec ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, me

cessario facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura' illud exigat, ut

primo nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accedat, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstattensis, Rei- affirmari] Quae vulgo sequebantur nom possint,

clienauensis, et Monacensis alter (F); vulgo ordo codicis Monacensis (F) auctoritate delevi.

Vc8us, subjectiva] Vocabula haec usurpat et Appulejus

Martiani Capellae lib. IV. §. 395. 565

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputat, si accedat huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accedat Romanus, subjective;

item si accedat prudenter et copiose, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective ac

cedit; quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accedere; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tamen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub

jectiva, momen in dedarativa: sed ita verbum in subjectiva, ut aliquod pro

nomen secum vice nominis teneat; ita etiam , nomen est in declarativa, Ult

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velüt si dicamus:

qui disputat Cicero est, qui disputat, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronomen facit, hanc declarativam verbum. In hac

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tamen possunt plenam

facere sententiam ; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

594

595

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 596

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentias

habent binas, in quantitate et qualitate. Quantitatis differentia est, quod alia

sunt umiversalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter ac

cipimus, non mecessario universaliter; et quoniam id potissimum enumerandum,

fregé égurjveiac. Gnor. — Nimirum in libro lau- Aristoteles: sed et Appulejus ait, de indefinito lo

dato, qui est de Platonis habitudine et doctrina quens : » sed tamen pro partieulari semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotelicas potius ratio- quia tutius est id ex incerto accipere quod minus•

nes compositus est quam ad Platonicas, quare ad Gaot.— Alio praeterea loco Appulejus (II. p.280

eclecticismum referendus videtur. Oud.) pariter propositionem ait indefinitam pro par

necessario particulariter] Idem tradit , divinus ticulari accipi.

566 Martiani Capellae lib. IV. §. 396.

597

quod securum habet intellectum, indefinitum pro particulari accipitur. Eruht

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. IDedicativum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omnis

voluptas non bonum. . -

QUOMODO CONVERTANTUR.

Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non

enim , si ompis homo animal est, omne animal homo est. Universale autem

abdicativum necessario sequitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

non est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

mutum, omme animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet necessariam con

versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particularis abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa , et particularis dedicativa

necessario convertuntur, ita tamen ut facta conversione in declarativa par

ticula negatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae particula fuit de

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, megatio tamen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

• ' '•

indefinitum pro] Annotatio haec textu ejicienda. &ztó tuvög. Sic et Appulejus et Cassiodorus. Isi

Gnor. — Leniorem medelam inveni in codice Mo- dorus (ut et nostri) affirmatiomem negationemque

nacensi (F), unde et ante quoniam inserui. dicit. Alii confessivam et abnutivam. Gnot.

dedicativum] Dedicativam Latini pliilosoplii zoe- conuersio] MS. ubique conversalio. Grot. —

tépoe6vv, quae secumdum Aristotelem est &ae}- 'Meliores eodices utique conversio.

q»«v6ig tvvog ×oetoe- rvvöç, nominarunt, et abdi- declarativa] Perperam editum erat dedicativa,

-* -

- o r • * ■ - - - •-- •

cativum c«rogoc:6vv, quae est dztópoev6ic tuvoç 'queim errorem eo magis miror non animadversum

Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 367

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus mom meces- 598

sario converti; debemus intelligere omnia quae.proloquiis attribuuntur, per

quae recte aut non recte proponi possunt, - ut verum aut falsum possint

ostendere. Haec autem quinque sunt jam superius demonstrata, genus, species,

differentia, accidens, proprium. . Ex his duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium non esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile non est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem non esse

risibile; item : quiddam inanimum, irrationale, inimortale, mon est homo;

quidam homo mon est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 599

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas indefinitas, etiam me

gatione scilicet de loco migrante. Nam particùlae indefinitae fiunt hoc modo :

homo, non homo; animal, uon animal ; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si velim recte convertere, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

finitae. Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Hac conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

•

esse a Grotio, quod ex iis, quae sequuntur, ma

nifestus fit. Lectioncm nostram firmant codices Mo

nacenses (C. F) et Darmstattensis. '

duo faciunt] Male in editis » duo sunt quae fa

ciunt«, quod nemo non perspiciet. Lectio nostra

codicis est Darmstattensis. Duo autem illa sunt dif.

ferentia et proprium , quum genus, species, et ac

cidens conversionem non suscipiant.

indefinitus] Legc cum IS. •indefinitas, etiam

negatione de loco migrante. « Nam quum in aliis

conversionibus termini locum mutent, negatio non

mutet, hic et termini convertuntur, et ipsa negatio

migrat. Gnor. — Pariter in Moiiacensi (F), Reiche

nauensi, et Darimstattensi recte legitur etiam pro

esse, quod erat in editis. De re ipsa accuratius

egit Aristoteles (analyt. prior. 1, 40).

Cicero] Corrupit Grotius Ciceronis (de invent.

1, 10) locum omissa voce •constitutionis• , quam

568 Martiani Capellae lib. IV. §. 599.

Ae(}

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con

stitutionis.* Item particularis abdicativa potest hoc modo converti; si enim

quoddam animal homo nom est, quoddam mon- homo animal est; et in hac

conversione observandum est, quod ubi non est negatio quum directo pro

ponimus, ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam mon necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur. ergo docendi causa illa prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula ex

primatur. In primo angulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem angulo universalis abdicativa ; item infra ad primum an

gulum inferioris lineae particularis, dedicativa, ad angulum reliquum parti

anteriores tamen editiones recte e fonte ipso

dabant.

quod ubi non] Aberat ab editis quod, et in

serui e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

Ex eodem Monacensi etiam paulo infra reposui ver

ba » non necessario pro edito »non« , sicut in

margine jam Grotius adscripserat.

illam aliam] Illam inserui e eodicibns Mona

censibus (C. F), Darmstattensi, et Reichenauensi.

docendi] Meliorem anteriorum editionum lectio

nem restitui pro Grotiana dicendi , licet ita etiam

codices Monacenses (C. F) et Darmstattensis liabeant.

quatuor lineis] Similis tabula exstat apud Ap

pulejum (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed sim

plieior; atque haud scio an ne Martianus quidem

adeo plenam perscripserit, qualem in editionibus

ejus videmus. Certe quae uncis inclusi, absunt a

codicibus Monacensibus (C. F) et Reichenanensi,

immo a Darmstattensi tota tabula prorsus abest.

Sensim potius ex iis quae sequuntur aucta esse

videtur a magistris Martianum exponentibus; unde

fit, ut neque apud Boëthium (Oper. p. 348) omnia

pariter legamus. Ceterum haud abs re fuerit Appu

leji verba contulisse : » sunt igitur in superiore li

nea universalis dedicativa et abdieativa, dicanturque

hae inter se incongruae; item in inferiori linea sub

utraque particulares subnotentur, dicanturque hae

inter se suppares. Deinde ducantur obliquae \ineae

angulares, altera pertinens ab universali dedicativa ad

particularem abdicativam, altera particulari dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter se et

quantitate et qualitate contrariae alterutrae nominen

tur, quod jam necesse est alterutram veram esse;

quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sup

pares et incongruas pugna dividua est; quod in

congruae nunquam quidem fiant simul verae, inter

dum tamen simul mentiuntur; suppares autem mu

tata vice nunquam quidem simul mentiuntur, inter

dum tanmen fiunt simul verae. •

Martiani capellae lib. iv. $. 4oi. 569

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universali dedicativa

ad particularem abdicativam, et ab universali abdicativa ad particularem de

dicativam:

(Simul affirmari non possunt.) (Simul negari possunt.)

Universalis dedicativa. Universalis abdicativa.

(Omnis voluptas bonum est.) (Omnis voluptas bonum non est.) e g

B E

£ ? H. £.

É É. í Ê

E.

B, <■ *= E

EB $ : .

- - - *■

£ •5 • *.

3. § £ ;

£ H i •

2

à 3

- eo

5. 5.

v. * ^„___^

„~,

@> © 2?

E í í

E. 3 -

e £ £ 5

ä. $. £ 3.

= -5 $ e

Ê Ê ; $

twn •

3 G 3° :

• E — ae

â à 8

£. B ~ ~

eo

tt. c

• .

N-^ eo

(Simul negari non possuut.) (Simul confirmari possunt.) S

Partieularis dedicativa. Particularis ahdicativa.

(Quaedam voluptas bonum est.) (Quacdam voluptas lonum non est.)

«

Duae igitur superiores simul confirmari mon possunt, simul negari possunt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas mon est bonum. Duae vero inferiores vi

cissim simul negari non possunt, simul confirmari possunt. Nam mom utique

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

non utique potest] Expunxi verba,.quae in edi- ensis et Darmstattensis auctoritate. Sensus enim

tis sequuntur, •simul negaris codicum Reichenau- est illa duo simul non esse non posse.

*•

-

Æ7

570 Martiani capellae lib. IV. §. 402.

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas bonum esse, et quaedam .

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirmari neque simul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si par

ticularem vicissim nomines. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu

Æ05 ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmat, negata non ne

cessario eam negat. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas bonum est. At vero si superiorem negemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmat, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.

In duabus reliquis hoc observabis.

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

Æ04 Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efficere, et

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

ratione debet innecti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedenda;

408 et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione

sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum propterea dici non

negemus] E Darmstattensi et Reichenauensi co

dicibus pro negem, in editis.

- -

duabus reliquis] Hic aliquid omissum esse ap

paret; nisi plura, certe etiam vel idem; sed in co

dicibus nihil video.

“tum^] Quod Graeci λέμμα dicunt, Cicero

(de divin. 2, 85) sumtionem , Appulejus (dogm.

Plat. 3, p. 271 Oud.) acceptionem ; accuratius ta

men distinguitur inter propositionem i. e. terminum

majorem, et assumtionem i. e. minorem, ut apud

Ciceronem (de invent. H, 57) et Isidorum (etym. 2,

9, 2); ipsumque adeo nostrum infra (§. 422).

illatio] Ita et Appulejus, Cassiodorus (p. 535

Martiani Capellae lib. IV. §. 40$. 57,

potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concedat, sed eo

invito sequitur, si modo ratione servata fuerit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putemus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si pro

ponamus ita: omnis voluptas bonum est, plena quidem sententia est, et

sumtum efficitur, si hoc adversarius concedat; quo concesso, adjungenda est

alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sumtum, ex quibus duobus sumtis etiam invito eo sequitur, , omnis igitur

-

voluptas utilis est. . . . • , • • •

QUID SIT SYLLOGISMUS.

Hoc totum , quod constat ex duobus sumtis et illatione, ratiócinatio a

nobis, a Graecis 6v%oyu6μός appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessaria perventio. Possunt ergo plura

esse sumta , sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendere, utilem esse voluptatem , tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omne quod secundum maturam est, bonum est; omne bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plura etiam licere addere, si opor

tuerit. Nonnunquam etiam concludimus inferentes non quidem id quod com

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre debemus, necessario conficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, numquam nocet. Hoc a Graecis 6vuxrégaguæ

Gar.), alii; Ciceroni (top. 15) nobisque est conclusio,

vel etiam (de inv. 1, 57) complexio. -

ratiocinatio] Cicero, qui voce syllogismus non

utitur, ratioeinationis duas profert definitiones.

»Esse enim ait (de invent. 2, 8) » diligentem et

consideratam faciendi aliquid aut non faciendi

excogitationem«; sed praestat (1, 54); •ratiocina

tio est oratio ex ipsa re probabile aliquid eliciens,

quod expositum et per se cognitum sua se vi et

ratione confirmet.«

minus a duobus] Lege minus duobus. Gnot. —

Omnino sic intelligendum; mutare autem contra

codicum auctoritatem minime ausim.

6vpuvrégoe6μα] Recentior haec vocabuli vis, qua

Æ06

407

47*

579 Martiani Capellae lib. IV. §. 407.

408

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio. Ratiocinatio igitur sive propriam

et suam sive confinem habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismum.

QUID SIT PRAEDICATIvUs SYLLOGISMUS.

Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo extrin

secus addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unam inde partem sumtam declarativam, quae se

cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret

sententiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva particula superioris sumti sequentis efficitur subjectiva aut subjectiva supe

rioris declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogismo distinguitur; apud Aristotelem enim

nonnisi ipsam conclusionem sive illationem signifieat.

et conditionalem syllogismum] Sic codices Mo

macenses (C. F): in editis legitur tantum conditio

male , ut genus supplendum foret, cui lectioni cla

riorem praefero illam.

sibi nexa] Ita codices Monacensis (C) et Rei

chenanensis; non innexa , ut in editis.

videmus] Nonne miremur Grotium, qui ediderit

•videmus utique non totum quod supra positum

est mom dictum •, quum anteriores editiones veram,

quam nos revocavimus, jam haberent lectionem?

tres formae] Pariter Appulejus (dogm. Plat.

p. 271 Oud.): »Tres igitur formulae fiunt, quarmn

prima dicatur, quum illa communis particula in al

tera subjecta , in altera declarans est; qui ordo

non tantum enumeratione sed conclusionum digni

tate contentus est. Quippe nltima est formula ter

tia , quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

hac superior est secunda , quae habet conclusiones

universales , sed abdicativas tantum; et ideo sic

prima pollet, quia in omne genus illationum eon

cluditur.« Itidem Isidorus (etym. 2, 28, 2): »For

mulae categoricorum, id est praedicativorum syl

logismorum sunt tres; primae formulae modi sunt

novem« et sic porro prorsus ut apud nostrum. Alii

quippe quatuor formas fecerunt.

Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 575

superioris sumti eadem est etiam declarativa sequentis, ut: omnis virtus

bonum est, et omnis voluptas non est bonum , omnis igitur voluptas non est

virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva sequentis, - ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

In prima forma utile est, quoddam igitur utile est voluptas. et universaliter 409

et particulariter, et dedicative et aodicative concludi potest; in secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam merito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam 410

recipiunt intra se certum numerum ; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temere concedendum. Recipit autem prima novem modos,

secumda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

Primäe formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus umi

versalibus dedicativis universale dedicativum directum , ut est: omne justum

honestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

per contrarium] Abdicative. Gaor. — Mox post

tertia pro autem scripsi item e codicibus Reiche

nauensi et Darmstattensi. -

primae formae] In liisce figuris modisque syllo

gismorum eorundemque exemplis mirum quam con

veniant Capella, Appulejus et Cassiodorus, etiam

sicubi ab Aristotele deviant : nam in prima figura

omnes ex majore (ut vocant) minorem faciunt, et

contra» quem modum recentiores » Galeni quartam

figuram • nominant. Gaot. — Iuscriptio hujus capitis

et duae' quae sequuntur apud Grotium, angustiores

sunt quam quae iis continentur; sed quum antiquae

esse videantur, mutare nolui.

directum] Vereor ne legendnm sit directim, nt

est apud Appulejum (5, p. 272): »directim autem

dico inferri, quum eadem particula suhjecta est

tam in conjugatione quam in ipsa illatione, itemque

* declarans eadem quum est utrobique; reflexim vero,

quum hoc fit vice versae ; sed codices niliil variare

videntur.

•

574 Martiani Capellae lib. IV. §. 411.

412

inferri: quoddam igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secundus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et umiversali abdicativo univer

sale aibdicativum directum , ut est: omne justum honestum, mullum honestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse converti.

Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedi

cativo particulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, ' quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur septimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe , quoddam igitur justum

non est turpe ; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

nullum turpe honestum, omne honestum justum , quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum , quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

*

*.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur, quoniam de utrisque sub

jectivis fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex'universali abdi

cativo et universali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nullum

°ctavus] Qui hie abesse videntur modi quintus, secundum et tertium. Atque ita etiam apud Appu

sextus-et septimus, modo expositi sunt ad primum, lejum (p. 274. 278).

Martiani Capellae lib. IV. §. 412. 575

turpe honestum , omne justum honestum , nullum igitur turpe justum. Tertius :

modus cst, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali abdicativo

particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum , quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum directum , ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

turpe, quoddam igitur justum non est malum.

DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa

libus dedicativis partictilare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus :

est, in quo couficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum , quoddam igitur

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum , ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum , quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum , ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est.

*.

item directum] omissum apud Grotium item restitui ex ante eum editis.

4I

•

:576 Martiani Capellae lib. IV. §. 414.

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

414 Conditionalis syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Ponamus

quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica , et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis syllogismus ponitur sic: si

rhetorica est bene diccndi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autem rhctorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concedat necesse est, utilem esse rhetoricam ; quod erat dubium antequam

propositio et assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit ex

trinsecus, quod est proprium praedicativi syllogismi. Hic primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

415 Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

416 igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demon

stratur, non posse simul hoc esse et illud non esse, in quo quum fuerit

assumtum unum , aliud necessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumentandi mo- ad §. 857 et Spalding. ad Quinctifianum 5, 8, 8;

dis» qui in syllogismo conditionali liic sese exci- p. 215).

P*"*t» ab antecedentibus, contrariis, repugnanti- ut quum fuerit] Editi id est, quod correxi e

bus» in rhetorica (§. 490 sequ.) agitur (conf. not. codicibus Monaeensibus (C. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 416. 577

uno argumento possunt confici, et unam rem omnes probare possunt. Nec

interest in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utrum

-quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rheto

rica est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus aliis experiri licct. Quartus

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud neces

sario negatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem

efficitur, ita ut uno negato aliud mecessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, mom est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt - alii duo

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tamen per

disjunctionem , sed per negationem. Est ergo sextus modus, in quo demon

stratur mon posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per unius confirma

tionem, concluditur per alterius infirmationem, hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assumitur ut in quinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratioci

nandi vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum ; pri

mum autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et non secundum;

primum autem , igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismos liypotheticos

et disjunctivos inter se distinguunt, 'ut Marius Vic

torinus ad Ciceronis rlietoricam (ap. Pitli. p. 178),

qui docet, quum in propositione sit, »si est« , ap

pellari argumentum xatd: 6vvmuuévov; quum vero

in illa sit • aut est« , appellari πατά διεζευypuévov.

junguntur] Melior haec est Iteiclienauensis et

Monacensium (C. F) lectio, quam conjunguntur in

editis. Ceterum Aristoteles literis utitur in his for

mis, ut apud Appulejum (dogm. Plat. 5» P. 979

Oud.) legivmns : »omne C B; omne B A; omne

igitur C A«; stoicos autem idem testatur pro li

teris numeros usurpare, quod idem Cicerpnem (top.

4) fecisse videmus : » si primum, secundum a cet.

nec secundum] Ita melius Reichenauansis codex,

quam non secundum in editis.

417

418

419

420

M8

578 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.

421

492

non antem primum , igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun

dum ; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

et secundum; non primum autem , igitur secundum. Sciendum tamen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus, quia utique quod antecedit prius est; secun

dus a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

bere sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restat qui sit tertius in

eodem argumento a repugnantibus; non enim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecedere debet,

in quo per confirmationem assumitur; prior enim est confirmatio negatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirmationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis syllogismi,

ut in una ratiocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si*quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialectica , proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur dialectica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declara

tivam partem pertinere videbatur, in assumtione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad declarativam ; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositionis

subjectiya sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

Tui sit tertius] Restitui quod incuria Grotius nem« intrusum, eujus nee eausa ulla apparebat ne

°""°°*** *it» pariterque mox possumus seripsi pro que origo vel in editiouibus vel in codicibus inda

-

- - - -

-

-

P°**e*u*» infraque expunxi sed ante »per disjunctio- gari poterat.

Martiani Capellae lib. IV. §. 422. 57®

----

sit assumtionis, ut si proposueris sic: omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere vi

debatur, in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa pro

positionis, quod non venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri

conclusio, hoc est, meditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totum servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae pos

sint vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerit assumtio.

Talibus iusistente Dialectica, et ad quaedam non minus inextricabilia

quam caliginosa properante, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressum comprime,

Ne implexa tortos stringat intimatio

Et multinodos perpeti amfractus diu

Hymen recuset; editum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

dictio] Marius Victorinus (rhetor. Pitli. p. 171)

»in dialogis« ait »sermonem esse, non dictionem:

dietionem autem esse oratoris in civilibus causis.*

in declarativam] Sie corrigendum e Darmstat

tensi erat quod editi habent »in declarativa.« Ce

terum hic quoque nonnulla excidisse videri poterant,

nisi interrogationis signum interposuissem.

servaretur] Ita omnino legendum e codice Mo

maeensi (C) pro servabitur in editis; pariterque

mox ex altero Monacensi (F) possint pro possunt.

implexa] Hoc pro Grotiano inflexa in codice

optimae notae legi observat Oudendorpius (ad Cae

sarem p. 107).

tortos] Lege tortus. Gaot. — Quid voluerit ju

venis doctus non capio. Equidem refero tortos ad

substantivum amfractus. Constrnendnm igitur vide

tur: »Progressnm comprime, ne implexa intimatio

stringat amfractus tortos, et Hymen recuset per

peti amfractus multinodos; i. e. ne ad contortiora

procedas, quae impatientiam Hymenis moveant.•

perpeti] Lege perpeti. Gnot. — In editis enim

erat perpetui. Grotii sententiam confirmavit Ouden

dorpius auctoritate vetustissimi codicis Leidensis,

de quo modo dixi. -

decenter] Barthius (advers. p. 1879) e suo co

dice docenter jubet reponere: sed adverbium hoc

inauditum ex uno tantum codice contra vulgarem

reliquorum lectionem Martiano obtrudere eo magis

nefas putamus, quod paulo post etiam Dialecticae

frons decens appellatur.

425

48 *

Martiani Capellae lib. IV. §. 425.

Multo adstruendum contulit volumine.

Sat est profundae frons decens scientiae,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotum deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quis falsa captos circuit deceptio,

Dum ambage ficta praestruis sophismata ,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congeris,

Formasve mendas, comprobat quas veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facimusque dirum ; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius?

frons] Grotius in margine apposuit variantem

lectionem fons , quae et in codice Reichenauensi

exstat multumque habet quo se commendet; prae

tuli tamen vulgatam, cujus hic sensus esse videtur :

sufficere frontem, id est anteriorem partem scien

tiae, elementa ejus, quae statim in limine tradan

tur; penitus intrare totamque ab omni parte cog

noscere deos nolle.

captentulisve] Elenclios sopliisticos innuit. Gloss.

Isidor. : |» captentula, captio« ; et alibi: »muscipula,

captentula.« At amico meo Joanni Meursio vide

batur legendum captensulisve , item captensula , ut

enim a 6x&rrtoe scaptensula teste Festo, ita a capto

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaptensula subter odores.«

Gnot. — In vocabulo raro ac prope unico codicum

sola auctoritas esse potest.

pellax] lioc restitui ex anterioribus editionibus

pro Grotiano pellex. Totum locum sic explico:

»dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

— quumque pellax congeris sensim soritas vel

mendas formas, quas veritas comprobat. « Mendare

novo exemplo dictum est pro corrumpere, ab eo

quod est mendum; Martiani enim sententia haec

est, Dialecticam, dum sophistarum more cavi\etur,

eas formas, quae veritati consentaneae sint, adul

terare et detorquere.

garriat] Malim garriant. Et tollenda est distin

etio ex versu praecedenti. Grot. — Brevitate ob

scurus ipse interpres est: quid enim voluerit nemo

divinabit. Subjectum verbi garriat est nefas faci

nusque dirum. -

cavilla] Sopliistica. Vulc. — Idem est quod coe

villatio. Accepit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, 11).

Revolvas scil. animo est idem quod, comsideres sive

recorderis. -

Martiani Capellae lib. IV, §. 425. 358

Dudum, locuta circulatrix, indecens . . .

. Fies profecto decipula, si adstruxeris,

Facessat ergo versilis profunditas,

Reliquumque tempus liqueris sororibus.

His auditis Dialectica, cunctabunda paululum, tamen divae praeceptis paritura 424

respondit: p.

- i .' - - > > - - - -

Venerandos-mihi fatus reverendosque secuta

Referam jussa pedem , atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permittere culpam, • • . .

Ut honoris pretio cederet inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum |

Bromius conciperet contumias nosse dolere,

fies profecto] Distinguo : » circulatrix indecens

fies profecto decipula si astruxeris. a Exorabula ju

dicantium, et decipula adversantium, et artificia di

centium. Grot. — Voce deeipula praeter nostrum

utuntur et Appulejus (in flor. p. 87 f. Oud.) et

Apollinaris Sidonius (ep. 8, 10; p. 252 Sirm.).

versilis] Ita etiam Saxo Grammaticus »versili

quadam mutatione transponi« scripsit; et:

— — — » nunc laxo poplite tendor

Versilis, inque novos converti cerea vultus.

StepliAN. (ad Sax. p. 53).

respondii] Obscurissimum carmen ipsoque metro

ionico a minore contortum atque impeditum sic

intelligo : » Secuta fatus reverendos milii et vene

randos referam jussa pedem , quaeque exorsa eram

dicere mittam. Quanquam unam veniam dare decuit

jussae, ut Pallas honoris gratia permitteret regerere

ea quae Bacchus supra (§. 331) contumeliose in

me conjecit, quo intelligeret populum Cecropida

rum bene nosse dolere contumelias, magisque quam

crediderat vipeream noscere posset, et quam du

cet. Singula tamen verba praestare minime velim.

Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminine aut

communiter. Juven.: »Fortissima Tyndaridarum. «

Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

dicam. Ceterum magnus error in hoc versu: nam

tertiam syllabam in palliatarum corripuit. Ceterum

',bene palliatas a artes dixit Graeca phrasi ειδzvn

puíàec àzoeuoi. Grot. — Bene ad nosse potius re

e ferendum erit. De pallio, Graecae doctrinae insigni,

wide superiorem notam (ad §. 215).

contumias] Contumelias et derisiones. Vulc. —

Contumias xoetæ: 6vyxozrjv pro contumelias. Nisi

sit certumias zsgtopuioec, ut latumia Aeoetopuioe.

Vulgatam lectionem tuetur Gloss. Isidori, in qua

invenio : » catumia (1. contumia) contumelia« , et alibi:

» contumia, derisio. « Grot.

nosse dolere] Lege »nosse dolere.« Sensus to

tus liic est: Hoc tamen unum velim milii Minervam

permittere, ut concedat, me pro honore meo aliqua

referre, quo Bacchus (qui videlicet Dialecticam ir

riserit) discat nos artes etiam tangi et angi istis

dum inertem liabuerit, Marsica praestigiatrix fieret« contumeliis, et sentiat magis viperinam, quam

582 Mártiani Capellae lib. IV. §. 424.

Mage quam crediderat vipeream noscere pösset,'!

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix, ' ' 1 .

Neque me conspiceret somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris. ' '

Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus. ' '■'- .

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque eam divorum, qui inter

initia deriserant, horruerunt.

dixerat. Gnor. — Dolere pro dolore , quód in editis

erat, ex Darmstattensi codice reposui. .

loea] Malim joca. Eundem errorem in Florido

rum libro 5 animadvertit Stewechius. Grot.— Vide

Appulejum (op. II. p. 65 Oud. ibique not.). Atta

men communis omnium librorum tam editorum quam

. _

• • • • * .

- * - .

-

-

manuscriptorum lectio.loea tuetur, quod si revera

a Martiano profectum est, metri necessitate dictum

est pro locos. Neque enim loca sed loci appellantur

pliilosophorum et oratorum argumenta.

sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

ed:tum » suborsis. •

M A R T I A N I :

MINEI, FELICIS

C A P E L L A

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D E

n II E t o r 1 C A

. * * . . . .

$. T. T . • .

Interea sonuere tubae, raucusque per aethram

Cantus, et ignoto coelum clangore remugit;

Turbati expavere dei, vulgusque minorum

Coelicolùm trepidat, causarum et nescia corda

Haerent, et veteris renovantur crimina Phlegrae.

Pulgusque] De istis diis minoribus vide quae

supra (§. 45. 167. 257). Inferioribus quoque locis

(§. 810. 906) eorum fit mentio.

haerent et] Dii minores tubarum audientes so

nitum raucosque cantus, res quid sil>i velit, nes

cientes, vano timore afficiuntur. Omnia plana prae

ter lunc versum. 'Minime enim renovata sunt cri

mina Phlegrae, sed vanum fuisse metum mox vi

debant coelites. Si illud removantur exponi posset;

in memoriam deorum redeunt crimina Phlegrae;

nihil mutandum esset. Quod quum negandum sit;

mecum scribe :

»Horrent, ne veteris renoventur erimina Phle

grae.« . • • .

Auxiliantur in epilogo hujus libri V verba: »pigc

bit arma horruisse caelites.« Susius (in Gurlitti anim.

partic. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at neuti

quam vera. Renovari enim memoriae significatio

nem habere posse abunde probant loci Ciceronis

(orat. 2, 48): » animos equitum ad Caepionis odium

removabam atque revocabam« , et Auctoris ad He

rennium (2, 50) : » enumeratio est, qua colligimus

— quibus de rebus verba fecerimus, ut renovetur

oratio.« Praeterea laerent ad mescia corda tam

egregie quadrat, ut mutandi causa nulla appareat.

Phlegrae] Gigantes significat, quos fama, erat

e Plilegraeis campis coelum adortos esse; unde

Lucanus (9, 686):

Ae$

384 - Martiani Capellae lib. V. §. 425.

Tunc Amnes Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres; nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora, sacra quietem.

Tunc primum posita: Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem ;

Deliacos poscens arcus,

- v * * * ratque

- --- " ~ ~ " *

Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans. flagitat hastam ,

Gradivi frameam mom ausus poscere, falcem

-

----

…

-- -- »coeloque timente . : •.

Olim Phlegraeos stantes serpente Gigantes« ,

nosterque infra (§. 688) Plilegram » Gigantum proe

liorumque immanium temeritate famosam« appellat.

Plura dabit Heynius ad Apollodorum (1, 6, 1 ;

p. 69 sequ.). - -

Ephialta] Cave cum Gigante cognomine con

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 28; p. 829 Sirm.); noster enim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graecis εφt

&2trc, quem Strabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque ejusmodi monstris

pestiferis componit, Servius autem (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui et Inuus, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse refert.

Napaeae] Nympharum genus, quod nomen du

xit a váre6v, saltibus, saepiusque apud poëtas

Latinos commemoratur. Calpurnius (ecl. 9, 20);

»Quae colitis silvas Dryades, quaeque antra

Napaeae ,

Et quae marmoreo pede Najades uda secan

tes « cet.

Redeunt et infra (§. 905).

* : cupresso] Virgilium (georg. M, 20) respexit:

» Et teneram ab radiee ferens, Silvane, cupres

Stm, «

*.

--- -- - - --- --

-

percitus] Perterritus, De liujus vocis usu plnra

congessit Oudendorpius (ad Appulej. I. p. 582).

Belli inertes Naevius quoque (apud Macrobium 6,

5) silvicolas homines appellavit.

Deliacos poscens] Ita in libri Norimbergensis

margine multo melius, quam quod in editis legitur

•bellaque composeems. a : Deliaci enim arcus sunt

Apollinis et Dianae. Eandem lectionem jam Ouden

dorpius (ad Appul. I, p. 582) commendaverat,

ejusque vestigia etiam Darmstattensis codex exhibet

in corrupto » Dellaque composcens.

Portuni] Pro Neptuno seii elemento aquae.

BAnth. (adv. p. 1666). — ' Tridentis mentio memi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus

(Argon. 1, 641):

— — — »quum subito trifida Neptunus in hasta

Caeruleum fundo caput extulit.«

' Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos ita distinximus. Au

tea legebatur

»Gradivi frameam non ausus poscere falcem ,

Saturni bello« cet. Juvenalis:

»Et Martis frameam et Cirrhaei spicula vatis..

Grot.

falcem] Conferendus cum hoc versu alius in

feriori loco (§. 866):

Martiani Capellae: lib. V. §. 42$.

. . . Saturni bello, suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectat tela tonantis.

-*' Sed dum talibüs perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quae

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput majestate

sertatum , arma in manibus, quibus se vel communire solita vel adversarios

vulnerare, fulminea quadam coruscatione renitebant, Subarmalis autem vestis

illi peplo quodam circa humeros involuto Latialiter tegebatur, quod omnium

»Sylvane falcem quum petis Saturniam.« *.

Saturni gestamen falcem agnoscunt Festus (p. 484

Dac.) et Arnobius (6, p. 209), unde falciferum liic

(5. p. 118) appellat. Rationem illius Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (mytli. 1, 2; p. 58) vel

in messe ponunt, vel in eoy quod tempus omnia

metat, exsecet, incidat. « .

sublimissimi] Sic ex antiquioribus editionibus re

scripsi pro subtilissimi, quod edidit Grotius, licet

ita etiam Ileichenanensis codex liabeat; subtilitas

enim Dialecticae, Rhetoricae sublimitas atque ex

celsitas magis convenire videtur.

arma in manibus] Haud raro cum armis com

paratar vis oratoria, ut a Petronio (8, p.25 Burm.):

———•et ingentis quatiat Demosilienis armae ;

et. a Propertio (5, 20, 27; p. 682 Burm.);

• Persequar aut studium linguae , Demostlienis

a. «

subarmalis] 'J°ræpúç, cui contraria érræpúç,

de qua supra. Gnor. — Subarmale vestimentum

subter brachium reductum et humerum tegens.IBAntli.

(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalem

subuculam« dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 159

Steph.).

Lalialiler tegebalur] Latialiter est laciniis sub

armo seu braclio circa humerum , convoluta et sub

ducta veste antiquo Latino ritu, qualem et Gabi

num, vel, certe non dissimilem, alibi descripsimus.

BAnth. (ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — Roma

norum vestitum in animo habuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro bracliio supra

laevum humerum rejicere consueverant. — Porro

ut alius erat cinctus Gabinus, ita hunc habitum

Latiareum lieet cum Capella nominâre. Graecos quo

que notandum est palliis seu peplis ita sub liume

ris redeuntibus usos. Moschus in divina ecloga,

quae Europa inscribitur:

»H(o2aedìón óóuouoi' τέπλος εα$$c Eoeoo

aersing. • -

BAath. (advers. p. 1881).

figurarum lumine] Ludit in verbis, quae quum

ceterarum rerum tum etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris et verborum et sententiarum,

quae Graccis 6zrjguatæ sunt, pluribus infra (§. 825

sequ. 851 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

solennis facta est, licet Cieero (Brut. i7; de opt.

gen. or. 83 orat. 84) formas dicare maluerit. Lu

mina vero easdem saepissime nuncupat, ut ipso

illo quem modo laudavimus loco (orat. 84): » ea

quae dicuntur orationis quasi formae et lumina ,

quae ut dixi Graeci vocant 6zjuata et eodemque

in libello (orat. 28): »illam autem eoncinnitatem,

quae verborum collocationem illuminat his lumini

cus,. qnae Graeci quasi aliquos gestus orationis

426

49

386 Martiani Capellae lib.'V. §. 426.

Æ>7

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; i pectus autem

exquisitissimis gemmarum coloribus balteatum. - Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis. dissultantibus fracta

diceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina jaculari.

6zftuatæ appellant« , multisque aliis in locis (orat.

59. 68; Brut. 57. 79; de orat. 2, 27; partit. 6

cet.). Stellis quoque comparat (orat. 27) »translata

verba atque immutata« , quae orationem illustrent;

qnem eundem sensum gemmarum illarum esse cen

seo, quibus noster Rhetoricae balteum distinxit;

stellae quippe et gemmae liaud raro eadem vi me

taphorica usurpantur. Martialis (8, 11, 5):

»Multas in digitis , plures in earmine gemmas

Invenies« — — -=

Colores etiam oràtionis pro ornamentis dixit Gellius

(14, 4): »vultum ejus severis atque venerandis ver

borum coloribus depinxit« : qui tamen probe distin

guendi sunt a colore , de quo infra (§. 471).

balieatum] Grotius ediderat baleatum, nota ta

men addita: »lege baltheatum , aut ut alii codices

subbaltheatum. Glossa Isidori: baltheat, cingit.«

— Equidem meliorem Reichenauensis et Monacensis

(C) codicum lectionem secutus balteatum sine aspi

ratione reposui.

fulmina] Periclem ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vehe

mentia appellabatur. Confer Plutarchum (in vita

ejus p. 156) et Quinctilianum (2,. 16, 19): »ut non

loqui et orare, sed quod Pericli eontigit fulgurare

et tomare videaris«, ubi plura Spaldingius (p. 375).

Sed Demosthenis quoque Cieero (orat. 70) »vibrare

fulmina« dixit, ipsique Ciceroni »verborum fulmina«

tribuerat Paetus, quod ille in joeum vertit (ad di

vers. 9, 21).

potens] Impotens esse videtur ad invidiam po

Nam velut potens rerum omnium regina et impellere

tens, aeeou$ev$, ut et Donatus docet. Sic Li

vius »impotentem decem virorum potestatem« dixit:

et Capella infra »in invidiam, si eos impotentes

esse monstremus.« Quinctil. decl. 15: »Credo equi

dem judices plerosque mirari, quod homo tenuis,

etiam antequam quod perdidi habebam pauper, ausus

sam judicio lacessere divitem, utique vicinum, eum

que notae impotentiae« etc. Gloss. Isidori: »impo

tens, interdum potens, pro potentia clarus, vel

plus quam potens. « Petronius :

»Ne curet alto regiamn trucem vultu

Cliensque coenas ne inpotentiam eaptet*

l. Cliensve , aut:

»Cliensve coenas impotentium captet.«

Nam in V. C. est:

»Cliensque eoenas impotentium me eaptet* ;

repugnante versu. Horatius » aquilonem impotentem•

dixit. Simili modo Ulpianus l. 1. de officio procon

sulis: »si quis ita impotenter se gerit, ut omnes

metuant adversus eum advocationem suscipere.*

Citatur digestis de off. proc. et leg. l. 9 nequidquam

§. 8 advocatos. Grot. — Tota haec annotatio quan

tumvis doeta superflua est, postquam e codicibus

Darmstattensi et Monacensi (C) potens rescripsi.

Sed quod mirere, Grotius ipse hoc ediderat, mi

hilo tamen secius in nota semper impotens ante

oculos habuit! Profeeto inde a tertio libro negligen

tior deprehenditur interpres, id quod non semel

animadverti. Barthius quoque vasta eruditione ipsa

confusus modo potens (adv. p. 504), modo impo

tens nostro in loco* legit. In codice Reichenauensi

Martiani Capellae lib. V. §. 427. -

587

quo vellet et unde vellet deducere , et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios etiam vultus sensusque convertere tam urbes quam ex

ercitus proeliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Senatum, rostra, judicia domuisse in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia,- theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Hac vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

seriptum qtiidem erat in potens, sed a secunda manu

in expunctum.

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816)

• retédè ôé tìjv t€gavvov évógénovc a6

vmva

dixit, quemque respexit et Quinctilianus (1 , 12, v.

18; p. 240): »qui vero imaginem ipsam eloquentiae ;

divina, quadam mente conceperit, quique illam, nt

ait non ignobilis tragicus, reginam rerum orationem

ponet ante oculos« cet. Sed et Cieero (orat. 2, 44)

eundem ut videtur secutus » omnium rerum reginam

orationem appellat. .• . •

quo vellet] Id ipsum erat, quod in suis aequa

libus. Cicero, desideravit (Brut. 95. f.): »nemo qui

ad iraeundiam magnopere judieem, nemo qui ad

fletum posset adducere; nemo qui animum ejus;

quod unum est oratoris maxime proprium, quocun

que res postularet, impelleret« (conf. et de orat. 3,

14). Est vero liaec vis oratoria, quam öevörnroe

Graeci nuncupant, ' quamque praecipuam in De

mostliene fuisse omnes consentiunt. Vide Voemelium

(ad Demosth. de pace p. 258), Hermannum (ad Lu

eian. de hist. conscr. p. 263), et A. G. Beckerum

(in interpretatione libelli Dionysii Haliearnassensis

rregi tijc Äextuxijc 4nuo69&vovg 6euvörn roc

Guelferb. 1829).

Aethenis] Atlienas Justinus (8, 9, 9; p. 172

Gronov.) » eloquentiae patriam« dicit. Vellejus Pa

terculus (1, 18): »Una urbs Attiea pluribus annis

eloquentiae, quam universa'çraecia operibus flo

ruit; adeo ut corpora gentis illius separata sint in

alias eivitates, ingenia vero solis Athcniensium

muris clausa existimes.« Cicero ipse (Brut. 15) de

eloquentiae arte : »hoc autem studium non erat com

mune Graeciae, sed proprium Athenarum«; et alio

loco (de orat. 14): »Athenis •, inquit, »summa di

cendi vis et inventa est et perfecta. a

theatraque] Ibi enim conciones populi haberi

solebant. Justinus (22, 2, 10) de Agathocle : » po

pulum in theatrum ad concionem vocari jubet« ;

Tacitus (liist. 2, 80): »Antiochiensium theatrum,

ubi illis consultare mos est. « Athenis initio quidem

Pnyx comitiis habendis destinata erat, nec nisi per

certas occasiones in tlicatrum conveniebant (De

mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoque praeter magistratuum electiones reliqua om

nia in theatro tractarentur (Poll. onom. 8, 152).

miseuisse] Hoc ex ipso illo de Pericle dicto

apud Aristophanem sumtum esse videtur (Acharn.

850)*

»'H6tQaaet', 38gévtoe , §vvéxéxoe την 'E%

2éöa •,

quod et Cicero respexit (orat. 9): »qui si tenui ge

nere uteretur, nunquam ab Aristophane poëta ful

gere, tonare, permiscere Graeciam dictus esset« et

Plinius Secundus (epist. 1, 20, 19): »non eniim

amputata oratio et alscissa, sed lata et magnifica

et excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbat

ac miscet.«

428

49 *

388 , . Martiani Capellae lib. V, §. 428.

A. 9

excellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium , tam facumdae ubertatis eloquium , tam capacis

memoriae recordationisque thesaurum, qualis disponendi ordo, quam pro

nunciandi congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in com

ceptu; denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, im elatione flammatrix ;

reddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

discordes, in laudibus arrogantes;, at vero quum , quid commotum* publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, ardere omnia videbantur.

Hanc igitür feminam auratae vocis , et quasdam diadematum gemmas regno

rumque fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praenitentes, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tamen novi

• **

inventionis] Jam scquuntur singulae artis ora- prius etiam Dio Prusaensis orator, cujus adhuc ex

toriae partes oratorisque virtutes postmodo latius stant orationes.

- exponendae, nunc brevi sub conspectu adumbratae. duo diverso] Demosthenem significat et Cicero

nem, quos non Plutarchus modo in vitis parallelis,

veram etiam Quinctilianus (10, 4, 108), Longi

nus (de subl. 12) aliique multi inter se compara

in modicis] Lege » exilis in immodicis. aVoxck.

(spec. cr. p. 85). — Ineptissima profecto correctio!

• *-- -- ia-; ti

-

- - -

Tria dicendi genera respicit Martianus, quae Grae verunt, nostraque aetate Jenischius (Parallele der

beiden grössten Redner des Alterthums, Berl. 1801).

circumacius] Pari modo Saxo grammatieus (p.

cis i6zvóv, μέ6ov, àôgòv, Latinis tenue, me

dium, sublime , lippis illa atque tonsoribus nota ,

de quibus sufficiet laudasse Auctorem ad IIeren

nium (4, 8), Ciceronem (orat. 6), Gellium (7, 14).

Unum addo Ciceronis locum, qui nostro apprime

54 Steph.): »variis ferarum pellibus circumactus «

pro eireumdatus.

' trabeatus] Expectasses togatus, quod plerum

que palliato opponitur (vide ad §. 225), sed exqui

sitins trabeatum dicit Ciceronem, vel quia equestri

loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

9) vel quia augur fuerat; nam horum quoque tra

auratae vocis] Simili modo Joannes episcopus beam fuisse testatur Servius (adAen. 7, 488 et 612).

Constantinopolitanus ob eximiam eloquentiae lau- novi] De Cieerofie Sallustius (Catil. 23 f.);

dem Chrysostomi nomen inter aequales meruit, et .Ea res inprimis stilia hominum accendit ad con

convenit (Brut. 29): »is erit igitur eloquens, qui

poterit parva summisse, modica temperate, magna

graviter dicere «; nisi quod noster modica dixit quae

Cicero parva , mediocria quae ille modica.

-

Martiani Capellae lib. V. §. 429. 589

protectique paupertatis sinu, et quum alterum Quirinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria , ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post cu

riarum facta immeritasque mortes virtute astra conscenderent, immortalitate

gloriae secula superarent. De uno tamen, quem Athenarum populus ac palliata

snlatum mandandum M. Tullio Ciceroni. Namque

antea pleraque nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si eum quamvis egre

gius homo novus adeptus foret« ; et ipse orator

(de lege agr. II, 4): »me perlongo intervallo prope

menoriae temporumque nostrorum primum hominem

movum consulem fecistis.« Confer Middletonium (the

life of Cicero I, p. 5). Sed de Demosthene idem

fraudi, fuit nostro, quod Juvenali (10, 129), cnjus

locum jam Grotius cum nostro comparavit;

»Dts ille adversis genitus fatoque sinistro,

Quem pater ardentis massae fuligine lippus

Ae carbone et foreipibus gladiosque parante

Jncude et luteo P^ulcano ad rlietora misita

et Apollinari Sidonio, qui (carm. 2, 186) de De

mostliene:

— — »sine fine loeutus

Fabro progenitus , spreto cui patre polita

Eloquiis plus lingua fuit« — — *

pariterque Valerio Maximo, qui (3, 4, ext. 2): »quam

matrem Euripides, inquit, aut quem patrem De

mosthenes habuerit, jpsorum seculo ignotum fuit;

alterius autem matrem olera, alterius patrem cul

tellos venditasse, oifinium paene doetorum literae

loquuntur ; nimirum quod patrem ejus legissent

poezæugonotöv fuisse (Plutarcli. in vita p. 847.

Lueian. rhetor. praec. 10, T. VII, p. 229 Bipont.),

quod vero ita potius intelligendum erat, ergastulum

illum liabuisse, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim honestissimo loco natus erat, réóv xoe

2öv xoe dyoe$æjv, ut ex Theopompo Plutarchus

tradit, neque acerrimus oratoris adversarius et ob

trectator Aeschines negare audet (adv. Ctesipli. 84),

tantasque divitias habuit, ut fiiio rem familiarem

quatuordecim talentorum relinqueret (Demosth. adv.

Aphob. p. 814 Reisk.), quae postea demum tutorum

ejus fraude aliquantum imminuta est.

protectique] -De Cicerone sermo et Demosthene.

Quomodo autem : »protecti paupertatis sinu« dici

possunt? Hoc nihili, scribe »profecti e paupertatis

sinu. « Respexit ad eorum originem obscuram, quod

et sequentia suadent. Susius (in Gurlitti anim. part.

4. p. 9). — Recordatus non esse videtur vir doctus

illius »procul a Jove, procul a fulmine•, neque

egregii .liac de re Horatii carminis; quibus omnino

vulgarem lectionem tuemur, donec codex reperiatur,

qui cum Susio concinat.

florueruni] Grotius ediderat floruerant ; in notis

autem observat: »Floruerit, lege cum MS. floru

erunt.« Ignorabat scilicet quod ediderat. Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Reichenauensi et Darm

stattensi legitur.

curiarum facta] Lege •duriora fata. Voxcx. (sp.

erit. p. 149) — Licet apud Grotium varians lectio

fata margini, adscripta sit, in Monacensi autem (C)

pro euriarum legatur curarum, utrumque denique

curarum fata in Darmstattensi exstet, vulgatam ta

men lectionem servavi, siquidem curiarum facta

hypallage est pro facta in curiis. Ita supra Rheto

rica pro arbitrio reflexam curiam esse dixerat.

astra] De Cicerone Manilius (1, 792);

— — — — » et censu Tullius oris

Emeritus coelum.« -

Magnorum virorum auimas post mortem inter astra

450

590) Martiani Capellae lib. V. §. 430.

452

agmina sequebantur, haec fama convenerat, quod acerrimus idem et procellis

indignantis Oceani fremituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

ferebatur: Astyéç &v%o. téza xev xaì àvairuov airuóóto. Alter vero, quem con

sularis purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus

curiam superàm et in Jovis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudem

consulatus mci.

•

deosque immortales recipi constans nostri sententia

est (§. 98. 128).

acerrimus] Idem et Plutarchns sentit (in vita

ejus p.880): oi μίν oiöv yeygapiuévov töv 2öyov

ötv rò æ$6trgöv rroAe xoei tuxgöv ëzov6t,

té év 2£yov ttc; et Homerico versu utitur et ipse

(Iliad. 20, 467): - . -' ' '

' »0$ yäg tv y%v%9vuog ävög ijv oöö' éyoe

vöpgov, * -

&22' évtovog xoe* 8tauoc fregi t&c àuw£vcxc. •

öetvög] Hic versus a codice Monacensi (C)

omnino abest. In alio codice Grotius in margine

hanc lectionem exstare testatur

•4etvöç âvîg tö xoexoe xoei èvavrloe eóru8ö

Aen6ev. «

Verum lege apud Homerum (II. 11, 684).

laurea] Ante oculos habuisse videtur Plinii

verba (hist. nat. 7, 50) quibus Ciceronem alloquitur:

» salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphum linguaeque lauream me

rite«, nisi eundem cum Plinio respexit Ciceronis

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8;

in Pison. 29);

» Cedant arma togae, concedat laurea linguae« ;

de quo etiam Plutarchus (vit. Cic. p. 887) et Quin

ctilianus (H 1, 4, 24), neque invenuste Salejus

Bassus seu quisquis alius auctor est Panegyriei in

Pisonem, qui sub Lucani nomine venit (58);

Post hos tamen in diversis agminibus oratores emeriti, ac

*

»Sic etiam magno jam tunc Cieerone vigente

Laurea faeundis eesserunt arma togatis.«

clamare] Adde ex MS. laetior. Gaor. — Idem

in Monacensi (C) et Darmstattensi legitur, neque re

ponere equidem dubitavi; sed quod in iisdem omis

sum est igitur tollere nolui, donee etiam est a

codice aliquo abesse comperiam.

o nos] Manifestum e$t ridericieeronis jactantiam

suique ostentationem, quae jam antiquitus multis

offensioni fuit, ut Dioni Cassio (58, 42) et Sene

eae (de brevit. vit. 8, p. 492). Quid quod ipse •a

Jove se in deorum concilium advocatum « jaetaverat,

teste Quinetiliano (11, 1, 24), qui simul et ver.

sum Ciceronis affert ex carmine heroico de eomsu

latu suo, (|uem noster quoque in sequentibus re

spexit: .

»0 fortunatam natam me consule Romam«

saepius illum et a Quinctiliqno (9, 4, 41) et ab

aliis veterum (Juvenal. 15, 122. Antholog. Burm.

T. I, p. 548) usurpatum.

oratores] De Graecis oratoribus, quos lic no

ster commemorat, Aesehine, Isocrate, Lysia, longi

esse nolumus, quum onines et scriptis ipsorum ,

quae ad nostram aetatem pervenerunt, et veteruma

judiciis, ut Cieeronis, Dionysii Halicarnassemsis,

Quinctiliani, Plutarclii, Photii, satis sint eogniti ;

laudasse sufficiat doctum Westermanni librum (Ge

seliielte der grieeliisclien Beredsamkeit, Lips. 1855,

Martiani Capellae lib. V. §. 452. 59M

prae se ferentes insignium culmen meritaque linguarum: Aeschinem, Isocratem,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontonemque. Verum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestatus lictoris Romulei

praecedebat usu, atque in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 75 sequ. et 115). Sed inter Romanos quod pri

mum legitur Sosantiorum nomen, prorsus inaudi

tum est et manifesto corruptum, cujus in locum

vide ne substituendum sit » Crassos , Aentomios «;

hi certe ante Ciceronis tempora eloquentiae Latinae

longe principes fuere, satis superque noti vel ex .

Ciceronis libri de oratore, ubi colloquentium partes

primarias sustinent, quibus adde quae erudite El

lendtius congessit (in succincta eloquentiae Romanae

usque ad Caesares historia, praemissa editioni Bruti,

Regimont. 1828, p. 62—77). Ibidem (p. 57—46)

testimonia veterum de Gracchis , Tiberio nimirum

et Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

summis eloquentiae laudibus ab omnibus celebratur

(Cie. Brut. 35; de orat. 5, 56; Vell. Paterc. 2,

9; p. 164 Barm. Plin. Epist. 1, 20, 4. Gell. 10,

3 cet.); fragmenta collegit Henricus Meyerus (ora

torum Rom. fragmenta, Turici 1852, p. 116—128).

Qui $equitur, Regulum cave eum vetere illo con

fuudas, qui bello Carthaginiensi nobilitatus est;

est Domitiani Augusti aequalis, homo improbus,

cujus tamen facundiam et Martialis (5, 28, 6. 6,

64, 11) praedicat neque Plinius inimicus ejus (epist.

4, 5. 2, 20. 4, 2) negare audet (6, 2). Plinii minoris

eloquentiae studium ipsa quae exstant scripta ejus

testantur, neque antiquitas vilipendit. Confer Mar

tialem (10, 19), Apollinarem Sidonium (epist. I, 1),

inque primis Macrobium (Saturn. 8, 1): »quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in

quo Cieero dominatur; breve, in quo Sallustius, re

gnat; siccum, quod Frontoni adseribitur; pingue et

floridum, in quo Plinius Secundus quondam, et nunc

nullo veterum minor noster Symmachus luxuriatur.«

Fromtomem Grotius suspicari tantum poterat esse

» Antonini praeceptorem,.etii ob excellentem elo

quentiam statua erecta « fuerit (Jul. Capitol. Anto

nin. philos. 2); nunc notior nobis factus est, post

quam epistolas ejus orationumque fragmenta reeens

reperta identidem Angelus Majus evulgavit; unde

licet nostratium liominum judiciis minus comumen

datus sit (vide Rotliii librum: über M. Corn. Fronto

und das Zeitalter der Antonine, Miinchen 1817, et

Niebuhrii opuscula p. 526), illud tamen intelligitur,

aequalibus suis maxime cum probatum fuisse; si

quidem M. Aurelius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

eum scribit: »vale decus eloquentiae Itomanae, ami

corum gloria, puéyoe rrgéyuæ, liomo jucundissime,

consul , amplissime, magister dulcissime « ; neque

discrepat Ausonii judicium de eo (grat. act. 35;

p. 856 Delph.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitatur (p. 10 ed.

Steph.): »insignium culmen meritaque virtutum •

dixit. -

corax] Alludit ad primos rhetores Tisiam ejus

que discipulum Coracem, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, ajuntque illi accla

matum :

»H(axoö xögaxoc xoexóv dóóv. •

Meminit Cicero, Fabius aliique. Grot. — Graeco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, ut

simul significaret hominem eum, qui primus om

455

592 Martiani Capellae lib. V. §. 454.

Ae

my

4 feminae auspicio praevolabat.* Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

cunctisque vetustior atque elatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

memorabat. - Quo* argumento commoti quamplures deorum eam quidem

nobilissimam femimam, sed aut Apollinis credidere cognatam , si Graja est,

aut, si Romulea de gente, Corvini. Cui aemigmati illud adjectum , quod

intrepida et fiduciae promtioris tam Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus: cujusdam, propinquae familiaritatis indicia patefecit. Denique nonnulli

superùm quum in trcpidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiae

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

nium in Sicilia eloqnentiae artem et praecepta con

didisse fertur, Coracem Syracnsanum Tisiae ma

gistrum ; qui quum plerumque simul commemorem

tur, confer omnino Ciceronem (Brut. 12; de orat.

1 , 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 577. 3, 1,

8; p. 421), Sextum Empiricum (adv. mathem. 2,

96; p. 506 Fabr.), et inter recentiores Spengelium

(art. script. p. 25 sequ.) et Westermannum (loeo

citato p. 55—58). -

illam ipsam] In editis erat ipsam illa, pro quo

jam Grotins illam seribendum e MS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scripsi, codicibus Mo

macensi (C) et Darmstattensi uititur. Vellem autem

et illam codices exhibuissent, ut structura orationis

melius constaret; sensus enim clarus est, non so

lum jüniores illos oratores, vernm etiam ipsam il

lorum dicem flhetoricam commune Coracis et Ti

siae pignus , id est filiam dici ; siquidem pignora

jam saepius pro liberis dici animadvertimus (§. 25.

52. 91. 180).

feminam] MS. vocem primam non habet; sed

Pro ea sed. Lege : » eam quidem nobilissimam femi

"*m Primum, sed aute ete. Grot.— Ohscura haec

*°"°t*tio est, quam non intellexi nisi inspectis

anterioribus editionibus, in quibus Grotianum sed

post vocabulum primam meutiquam legitur, collato

que eodice Ibarmstattensi, a quo vox primam item

abest. Hac igitur deleta verba nunc intelliguntur:

» credidere hanc feminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam— aut Corvimi gentilem« nimirum mon Mes

salae illias, de quo supra (§. 248), sed veteris

Valerii, qui a corvo vietoriae adjutore Corvi. cog

momen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 18, 8.

Gell. 9, 11. Aur. Victor de vir. illustr. 20). Apol

lini autem corvum sacrum, quidquid obloquatur Cor

nutus (52, p. 221 Gal.), testatur Ovidius (àet. 8,

529), qui vel mntatum in corvi figuram deum au

ctor est ; unde et »Delphicus ales« appellatur a

Petronio (de bello civili i77), quippe qui auguriis

eapiendis maxime idoneus haberetur (Cic. div. 1,

59. Horat. od. 5, 27, 11).

Cgllenii] Mercurii cum eloquentia cognationem

unus Horatii versus (od. I, 10, 4) satis aperit;

»Mercuri facunde nepos Aetlantis.« *

diutius] Lege oeius.Voxck. (spee. erit. p. 83)—

Nihil mutandum: etenim ob causas praedictas diu

ineerti erant dii minores. Sed pro min trepidatio

nem et admirationein apud Grotium ex anteriorilus

Martiani Capellae lib. V. §. 456. 395

Jove maximo disquirente, tumultuarie quae esset inquirunt. Ac tunc illa 456

respectans superos universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum conventum superae consessionis attestor, nihil magis mihi incon

sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusaverim multos, aliosque defenderim, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fatis promeriti eventus praeconia com

paraverim, nunc apud vos, superi, quis placere immortalitatis instar ac pretium

videbatur, invita compellor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Neque enim hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium ; nam absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cumetorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

- etiam alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae commenta

perscripserint; inter utrumque vero columen sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui non solum in foro, senatu , rostrisque grandiloquae facultatis ma

jestate tonuerit, verum etiam ipsius artis praecepta commentus libros quam

plures seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 457

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoamentorum pri

mordia dotrectaret excurrere, mi et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,

quod.jubetis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vel primora, tamen Jove

*

editionibus rescripsi »in trepidatione et auliniratio- fatis] Darmstattensis codex factis, quo tamen

wea , uti in Darmstattensi, quoque est codice. non magis indigemns quam altera lectione a Grotio

ac tunc] Ita ' anteriores editiones codicesque in margine notata promeritis pro promeriti.

Darmstattensis et Reiehenauensis; male Grotius at. columem] Sic scripsi e codicibus Darmstattensi, .

deprecata] Famosissimum illnd Demostlienis ex- Ileiclienauensi, aliisque apud Oudendorpium (ad

ordium in oratione pro corona spectare videtur: Appul. II, p. 74) pro culmen, quod in Grotii alio

argéjrov μίν roig %eoiç eùzopoeu zráów xoei aed* rumque editionibus exstabat.

6αις κ. τ. λ. accendat] Hanc lectionem praebuerunt codices

consessionis] Ita codices Monacensis (C), Rei- Darmstattensis, Reichenanensis, et Monacensis (C)

chenauensis, et Darmstattensis; editi confessionis , pro Grotiana accedat. Praeterea distinetionem mn

quod temere Grotius in nota repetiit. v tavi, puncto post imperante posito, ne opus essct

* $0

594 Martiani Capellae lib. V. §. 457.

. cum superis imperante. Accingar igitur haec aridiora percurrere, minus qui

dem , quam publicitus soleo, placitura; quamquam si Pallados aures atque

Arcadicani rationem benevolae majestatis participarit assensio, ne nunc quidem

458 apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem , virtutem alii dixere, alii disciplinam. Artem vero idcirco, quia do

ceor; licet Plato huic vocabulo refragetur.

bene dicendi scientiam inesse compererunt.

Virtutem autem dicunt, qui mihi

Qui edisci vero dicendi intimam

rationem et percipi posse non mesciunt, fidenter me asserunt disciplinam.

Vonckii conjectura jugiter pro igitur (spec. crit.

p. 85). Primora autem servavi ut elegantius, neglecta

lectione primordia, quam Grotius in margine posuit.

assensio] Refinxi locum ad codicis Darmstat

tensis auctoritatem, cujus tamen lectionem jam

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso

textu vel antecedentium editionum scripturam ne

gligentia depravaverit ; ediderat enim Arcadiaun ra

tione et assensionem , quum anteriores certe ratio

mem et assensione liaberent. Aercadicam autem roe

tionem Mercurium esse, qui ipse Âéyoç et Eguijg

2öyuoc appellabatur, monere vix opus est.

quam alii] Utrum ars sit an non rhetorica a

multis quaesitum esse et e Cicerone (de orat. 1,

19. 2, 7) et e Quinctiliaiio (2, 18) constat, qui

(p. 542 Spald.) : » quidam, inquit, rhetoricem vim tan

tum, quidam scientiam, sed non virtutem , quidam

usum » quidam artem quidem, sed a scientia et

virtute dijunctam, quidam etiam pravitatem quan

dam artis, id est xoexotezviav nominaverunt«;

subtilius sane quam noster, apud quem non satis

apparet, quid inter artem et disciplinam intersit,

nisi hanc é7ru6tíunv Graecorum, id est scientiam,

illam tézvryv esse voluit. Haec enim posteriori

aetate inter se distincta esse, apparet e Sexto Em

pirico (adv. Mathem. 2, 6): άλλος μίν Εevoxp&

*o*g **v έτι6ríunv λαμ3&vovroc •« &g

zαικό νόμφ άντι της τέχνης, άλλος οι τόν

Xtóüxóv èv 6öpq) uévq» qovouévrjv. Ceterum

ante » diseiplinam « e codice Monacensi (C) pro

Grotiano alteri scripsi alii.

Plato] Nimirum in Gorgia (p. 465 Steph.), ubi

haec legimus: »tézvrjv öé aítív oö pnuv είναι

dÃÄ* éureugiav, ört oùx èzet 2öyov oööévæ-—

èyà óè tézvm, v où xoe$æ;, ö äv ij ö:2oyov

aegáyucz , quem deinde locum certatiin expresse

runt Quinctilianus (2, 18, 25), Appulejus (dogm.

Plat. p. 251 Oudend.), alii; confer et Astium (ad

Plat. Phaedr. p.550).

virtutem] Sie Crassus apud Ciceronem (de orat.

5» 14): » est enim eloquentia una quaedam de sum

mis virtutibus ; qnamquam sunt oinnes virtutes ae

quales et pares, sed tamen est species alia magis

alia formosa et illustris ; sicut haec vis, quae seien

tiam complexa rerum sensa mentis et consilia sic

verbis explicat, ut eos qui audiunt quocunque in

cubuerit possit impellere.«

* bene dicendi] Vulgata haec est per veterum

scholas definitio, quae apud Quinetilianum complu

ribus loeis exstat (2, 15, 54. 5, 10, 54. 7, 5;

12). Hermagorae deberi videtur Spaldingio (T. I,

P. 361), sed et Xenocratis fuisse et Stoicorum,

monet ibidem (conf. Sext. Emp. adv. Math. 2, g,

p. 289 Fabr.).

Martiani Capellae lib. V. §. 459. 59S

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE..

Officium vero meum est dicere apposite ad persuadendum;

suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis

attestor, cujus etiam exemplis me per omnes insinuo praeceptionis ductus

consequenter llSUlram.

UBI ET UNDE.

Materies autem duplex est mihi: ubi et unde fiat oratio. Ubi, quum

ipsius membra aggredior quaestionis;

sociantur.

unde , quum res inventae verbaque 440

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum ma- 441

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ci

officium] Cicero (de invent. 1, 8): » officium au

tem ejus faeultatis videtur esse, dicere apposite ad

persuadendum ; finis, persuadere dietione. Inter

officium autem et finem lioc interest, quod in offi

cio, quid fieri; in fine , quid officio conveniat, con

sideratur« ; atque iisdem fere verbis alio loco (de

orat. 1, 5i) »oratoris officium esse« ait » dicere ad

persuadendum accommodate« (adde Quinctil. 2, 18,

25 p. 545 Spalding.). Eodem redit Aristotelis de

finitio (rhetor. I, 2): » é6rò ò' τί δηroguxj 6%v&

puc fregi £xc«6tov roö 9€¢gí6oev tö ävöexó

puevov ztv$ævóv. «

persuadere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit

pro persuadendi in editis, addicuntque codices Mo

macensis (C) et Darmstattensis.

materies] Fronto (II, p. 481 Maji): »materies ,

inquit » »animi est, materia arboris; et materies

qualitas ingenii, materia fabris apta«; sed hanc

differentiam minime servari ipsius Ciceronis docent

verba (de invent. 1, 8): »materiam artis eam dici

mus, in qua omnis ars, et ea faeultas, quae con

ficitur ex arte, versatur. «

ubi et unde] Marius Vietorinus (ad Cic. de in

vent. p. 99 Pith.): »verum quod ait eam dicimus

ostendit artis omnem materiam in duobus esse, id

est in eo ubi facit aliquid et in eo unde facit. Ut

puta fabri materia est in eo ubi facit, id est ferrum

ομιod tundit; est item fabri materia in eo unde

facit, id est malleus quo tundit — sic et materia

rhetoricae artis potest in eo esse ubi facit, id est

in deliberatione, demonstratione , judiciali; potest

et in eo esse unde facit, id est in argumentis».

quaestionibus, et in reliquis materiae necessariis.*

Ceterum in sequentibus ante quum ipsius sustuli

ut, quod in editis erat, codicis Monacensis (C)

auctoritate. -

quaestio] Inserui autem e eodieibus Monacensi

(C) et Darmstattensi. Distinctio ipsa ab Hermagora

finis per- 439

50*

396 Martiani Capellae lib. V. §. 441.

ceronis, utrum interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae generaliter

quaerit utrum sit aliquid appetendum, ut am philosophandum sit in Hor

tensio disputatur. In superiore autem crebro assidueque colluctor , atque

eam Graecis placuit $ae$$e6tv nominari. Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quum otium ac disputationes ag

gredior: licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

repetenda est, quem Cicero (de invent. 1, 6) te

statur »oratoris materiam in causam et quaestionem

divisisse, et causam quidem dicere rem quae ha

beat in se controversiam in dicendo positam cum

personarum certarum interpositione — quaestionem

autem eam appellare, quae certarum personarum

interpositione careata ; sed ipse postmodo dicere

maluit (de orat. 2, 10) »duo prima genera quaestio

wwm esse, in quibus eloquentia versaretur, unum

infinitum, alterum certum; et infinitum quidem,

in quo aliquid generatim quaereretur, hoc modo :

expetendane esset eloquentia? expetendi honores?

eertum autem, in quo quid in personis, et in con

stituta re et definita quaereretur«; eademque Quine

tiliani est ratio (5, 8, 8; p. 468), qui: » convenit,

inquit, quaestiones esse aut infinitas aut finitas.

Infinitae sunt quae remotis personis et temporibus

et locis ceterisque similibus in utramque partem

tractantur, quod Graeci %6tv dicunt, Cicero pro

positum; finitae autem sunt ex complexu rerum,

personarum, temporum, ceterorumque; lae wxro$&

6εις a Graecis dicuntur, eausae a nostris.« Adde

Augustinum (princ. rhet. p. 291 Pith.): »Duo sunt

primi et quasi generales civilium quaestionum modi,

quorum alter thesis alter heipothesis vocatur a Grae

eis; nos priori nomen si Graecum (lege Latinum)

dare non pessumus, ne posteriori quidem, quam

quam videamur dedisse; quippe controversiam di

eimus» quod nomen tam in thesin quam in hypo

ihesim potest cadere« cet.

in Hortensio] Cicero (de divin. 2, 1): »cohor

tati sumus, quam maxime potuimus , ad pliiloso

phiae studium eo libro qui est inscriptus Horten

sius.« Fragmentorum numerum haud exigaum in

venies apud Orellium (T. V, P. II, p. 479 sequ.).

otium] Xzo2%v. Est autem 6zo2% disputatio,

quae per otium exercetur. Cicero paradoxis : » quod

vix in gymnasiis et in otio stoici probant.« Gwot.

— Paulo ante restitui e codicibus Monacensi (C),

Reichenanensi, et Darmstattensi »tumc« pro Gre

tiano » tum « ; mallem autem invenissem codieem,

qui praeterea in infinita praeberet, certe ablativus

absolutus infinita—vindicante ante versor dici non

potest quantum me male habeat.

thesis] Confirmat hoc testimonio suo Cicero

(orat. f4): »orator, non ille vulgaris, sed hic exeel

lens, a propriis personis et temporibus semper,

si potest, avocat controversiam; latius enim $e

genere quam de parte disceptare licet, ut quoà in

universo sit probatum, id in parte sit probari ne

eesse« 5 haee ipsa enim quaestio »a propriis per

sonis et temporibus ad universi generis orationeum

traducta« eodem teste appellatur <9£6vg. Adde

eumdem alio loco (ibid. 58): » sunt maxime lumino

sae et quasi actuosae partes duae, quarum alteram

in universi generis quaestione pono, quam ut supwa

dixi Graeci appellant %6vv« , et Quinctiliamum,

(2, 4, 24): » Tlieses autem, quae sumuutur ex re

rum eomparatione, mire sunt ad exercitationema dui

cendi speciosae atque uberes, quae vel ad suadendi

Martiani Capellae lib. V. §. 441. \ 597

elatius anhelanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentia ministrarit.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ac pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione commoti mullam esse attestantur hypothesim, quaestionemn

cuncta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestiones poterunt applicari.

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAE.

Jam vero partes officii mei quinque esse non dubium est; nam est im- 449

ventio, dispositio, elocutio, memoria,

officium vel etiam ad judiciorum disceptationem ju

vant plurimum •, ubi vide Spaldingium (p. 280).

anhelanti] Pronunciandi contentionem signifieat,

ut apud Persium (I , 14): '

»Grande aliquid quod pulmo animae praelargus

amhelet.«

amentatas] Ciceronem hic quoque imitatur, qui

duobus locis (de orat. 1, 87 et Brut. 78) oratori

etiaum amentatas hastas tribuerat.

Scauriana] Monacensis (C) Scaurina, neque

aliter jam Patricius (ad Cic. orat. fragm. III, 23

p. 1008 Graev.) apud nostrum legisse videtur, sed

praetuli vulgatam, quam pariter et Pompejus Gram

maticus tuetur (comm. art. Donati p. 108) et alia

rum formarum analogia, quas sollerter congessit

Spaldingius (de oratione Marcelliana in Wolfii mus.

antiqu. stud. I, p. 4 sequ.). Ceterum mune demum

reperta magna illius orationis parte apparet, quo

modo ibi haec disputatio tractari potuerit, nimirum

ubi de Arinis Sardi uxore agebatur, quam Scauri

libidine ad mortem compulsam esse arguebant (II,

2; p. 960 Orell.). -

prudentia] In illa enim oratione (30 sequ.) in

pronunciatio. Judicatio enim, quae a

signis de providentia locus est. Ea autem voce pro

prudentia et hac pro illa Cicero ipse quam saepis

sime utitur (acad. 1, 8; de leg. 1, 23; N. D. 2,

28 et 72).

eatmctat quae] Lege » eunetaque quae a s error ex

repetita voce, ut saepe. Gnor. — Melius milii locum

sanasse videor, particula quia e codice Monaeensi

(C) restituta, indeque interpunetione etiam mutata.

quinque] Tot etiam Cicero (invent. I, 7; de

orat. 1, 51) partes rhetoricae statuit, quas a Grae

cis ágya' to$ öírogoc vocari Curius Fortunatia

nus (Pithoei rhetor. p. 38) tradit. Sulpicius Victor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum offieia oratoris enu

merat »intellectionem, inventionem, dispositionem, •

Plura dabit Quinetiliauus (5, 5).

judicatio] Quinctilianus (5, 5, 8): »IIis adje

cerunt quidam sextam partem, ita ut invcntioni ju

dicium subnecterent, quia primum esset invenire,

deinde judicare. Ego porro ne invenisse quidem

credo euim qui non judieavit. Et Cicero quidem in

rhetoricis judicium subjecit inventioni, mihi autem

adeo tribus primis partibus videtur esse pcrmixtura

(nam neque dispositio sine eo neque elecutio fuerit),

598 Martiani Capellae lib. V. §. 442.

Ae^j

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non

poterit rite censeri; licet quid dicendum quidve silendum sit dispensatio ju

dicationis examinet. Inventio est quaestionum argumentorumque sagax inve

stigatrixque comprehensio; dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elo

cutio, quae arripit verba vel propria vel translata, quaeque nova facit vetera

que componit; memoria firma rerum verborumque custodia est; pronunciatio

Sed ex

his inventionem certum est esse potissimam , cujus opus est causae quaestiones

vocis, motus, gestusque pro rerum verborumque dignitate moderatio.

excutere et argumenta probatu idonea reperire.

DE QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliae

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,

ut pronunciationem quoque vel plurimum ex eo Spald.) consulueris, videbis liaee a uostro presse

mutuari putem« ; quo de loco confer quae dispu- exscripta esse.

tavit Schützius (in opuscul. p. 251 sequ.). esse potissimam] Pariter Ciceroni (de inv. 1,

inventio] Cicero (inv. I, 7) inventionem appel- 89): »inventio prima et maxima est pars rhetoricae.«

lat »excogitationem rerum verarum aut verisimilium, quaestionum] Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

quae causam probabilem reddant« ; quem plerique

sequuntur. Nostram definitionem Pithoeus (rlietor.

p. 586) Isidoro quoque tribuit, sed in ipso illius

opere nulla ejus vestigia exstant. Unde noster hau

serit, prorsus ignoro, praesertim propter inusita

tum vocabulum investigatrix , quod Graecam ori

ginem sapere videtur, ut apud Ciceronem (invent.

1, 1. 2. 4) dominatrix , imitatrix , moderatrix ,

apud Quinctilianum (2, 18, 21) inventrix , judi

catri.x , emunciatrix.

verborumque] Ita melius in codice Monacensi

(C) quam in editis et verborum. Quodsi Ciceronem

(de orat. 1, 8 ; orat. 17), Auctorem ad Herennium

(°* '! et 18), et Quinctilianum (11, 5; pag. 529

octo quaestionum species ponit: » generalem, spe

cialem ; principalem, incidentem; voluntariam, ne

cessariam; aeeidentem, erraticam. « Vocabulo prin

cipalis in simili eausa utitur Cicero (de fato 1):

» causarum aliae sunt perfectae et principales, aliae

adjuvantes et proximae. « Paulo aliter Quinctilia

nus (5, 6, 7): »aliae (quaestiones) sunt propriae

causarum, de quibus ferenda sententia est, aliae

adduetae extrinsecus, aliquid tamen ad summam

causae conferentes, velut anxilia quaedam. «

constitutiones] Cieero (de invent. 1, 8): » eam

quaestionem , ex qua causa nascitur, constitutionem

appellamus. « Quinctilianus (5, 6, 2): » quod nos

statum , id quidam constitutionem vocant, alii quae

Martiani Capellae lib. V. §. 445. 599

dum argumenta vel scripta refutando in plures causa deducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium jure occiderit Milo; incidens, uter utri

imsidias compararit.

DE STATIBUS, et UNDE NASCANTUR.

Principales igitur status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit.

Am sit, conjectura est, ut: an patrem Roscius occiderit.

Quale sit, qualitas, an majestatem minuerit Cornelius. ut: an Saturninus jure

stionem , alii id quod ex quaestione appareat; Tlie

odorus generale caput, id est zeqod Aeoeuov yev

×átætov, ad quod referantur omnia. «

numero tres] Prorsus cum nostro consentit Ju

lius Severianus (p. 507 Pith.), modo verba ejus

cum Capperonerio (ant. rhet. lat. p. 539) sic legas :

» status tres sunt: ubi quod a te factum objicitur

negas, conjectura est; ubi quid a te factum fateris

et negas eam vim nominis habere quam adversarius

criminatur, finis est; at si neque dc facto neque

de nomine ambigitur, sed si jure factum contendis,

_ qualitas nominatur.« Praeivit Cicero in iis quae

provectiore aetate scripsit, ut de oratore (H, 51):

» quidquid in controversiam veniat, in eo quaeri

solere aut factumne sit , aut si est factum quale

sit , - aut etiam quo momine vocetur, aut, quod

nonnulli addunt, reetene factum videatura ; et alio

loco (orat. 14): »quidquid est quod in controversia

aut in contentione versetur, in eo aut sitne aut

quid sit aut quale sit quaeritur; sitne, signis;

quid sit, definitionibus; quale sit, recti pravique

partibus «; et omnium explicatissime (partit. ora

tor. 29): »in omnibus igitur causis tres sunt

gradus , ex quibus unus aliquis capiendus est,

si plures mom queas, ad resistendum; nam aut

ita constituendum est, ut id quod objieitur factum

neges , aut illud quod factum fateare neges eam

Quid sit, finis, ut:

vim habere atque id esse quod adversarius crimi

netur; aut si neque de facto neque de facti appel

latione ambigi potest, id quod arguare neges tale

esse quale ille dicat, et rectum esse quod feceris

concedendumve defendas. Ita primus ille status et

quasi conflictio cum adversario comjectura quadam,

secundus autem definitiome atque descriptione aut

informatione verbi, tertius aequi et veri et recti et

humani ad ignoscendum disputatione tractandus est«

cet. Alii ut Cassiodorus (p. 557), Sulpicius Victor

(p. 280), Isidorus (2, 8, 2) primum distinguunt sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in ratio

nali vero genere conjecturam , finem , qualitatem,

translationem ; at lii eum ipso Cicérone juvene (de

invent. 1, 8 sequ.) Hermagoram sequuntur, unde

cur Martianus discesserit, statim exponetur. De re

liquis reliquorum sententiis, quarum vix numerus

iniri potest, eruditissime disputat Quinctilianus (5,

6, 29 sequ.), quem , qui plura de statibus scire

cupierit, omnino adeat.

Roscius] Trium generum tria exempla a Cice.

ronis orationibus repetuntur; quarum exstant duae

pro S. Roscio Amerino et pro C. Rabirio perduel

•lionis rco, tertia pro C. Cornelio intercidit nec

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pediani argumen

tis sclioliisque supersunt.

majestatem] Auctor ad Herennium (2, 12):

44 4

400 Martiani Capellae lib. V. §. 444.

necatus sit. Sed me forsam moveat, quod praetereo quartum statum, quem

Hermagoras invenit, subtilior ratio est eum non statum, sed partem dicere

445 qualitatis, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intentio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni megalio; ut si dicatur, occidisti patrem,— non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus nascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistat. Sed

facile est videre, quid objecto crimini respondeatur; illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum , ut: hominem occidisti; an nomen facti, ut:

»Majestatem is minuit qui amplitudinem civitatis

detrimento afficit.« Adde Ciceronem (de invent. 2,

173 de orat. 2, 28. 49; partit. 30), Quinctili

anum (7, 5, 56), et Tacitum (annal. 1, 72).

Saturninus] Eodem exemplo utitur Quinctilia

nus (8, 11, 6). Eum enim occidisse arguebatur

C. Rabirius (Sueton. Caes. 12. Dio Cass. 37, 26).

quartum statum] Nimirum translationis (§.485),

quem vel Cicero (de invent. 1, 41) tribus reliquis

suhjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 15) et ipse

ad qualitatem transferre videtur (confer eundem et

3, 6, 68).

Hermagoras] Meminerunt ejus et Strabo (15,

p. 621 Casaub.): »'Eopu«yögag ö zdg örzogtxàç

tézvac 6vyygdapage, et Quinctilianus passim; sed

ut duo ejusdem nominis homines distinguendi sint,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5» 1 » 18) non multo ante Quinctilianum. Her

magorae diseiplinam inprimis exponit Aurelius An

gustinns (p. 295 sequ. Pith.).

per intentionem] Cicero (de invent. 1, 8): »com

**tutio est prima conflictio eausarum ex depulsione

°"'°"'°mis profecta hoc modo: fecisti — non feci,

•ex intentione et infitiatione judicatio constituitur

hoc modo: intentio : occidisti Ajaeem; infitiatio s non

occidi; judieatio: occideritne.« Alteram xoetoepa

6tv, alteram d:rröqoa6vv Graece dici monet Augu

stinus (p. 294) quem confer. Ceterum recte Quic

tilianus (3, 9, 1) intentionem et depulsionem ad

judicialis generis offieia restrinxit.

depulsio cst] Verbum a Grotio omissum e eo

dice Monacensi (C) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topie. 28): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Graece 6t&6tg dicitur, Latine appelletur status ; in

quo primum insistit quasi ad repugnandum com

gressa defensio.« Isidorus (orig. 2, 8; 1): »status

apud rhetores ea res dieitur in qua eausa comsistit,

id est constitutio. Graeci autem statum a comtem

tione 6rd6tv dicunt; Latini autem non solum a

pugna per quam expugnarent propositionem adver

sarii, sed quod in eo pars utraqne consistit. « X'rc:

6ις enim Graece vel stationem significare potest vel

discordiam ; unde et Quinctilianus (5, 6» 4) dubi

tanter : » quae appellatio dicitur ducta vel ex co

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

*"'* j"** feci. * Auctor ad herennium (1, 47): ia hoc causa consistat.«

Martiani Capellae lib. V. §. 448. 40

homicidium fecisti; et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectiome

si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi ; in hoc ubi rei nomen

intenditur,- potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunque homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

exsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget: nón feci homicidium ; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio

vocetur. Est igitur intendendum illud quod factum est, ut, si id nega

verit adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis ex

cluserit, intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 446

homicidium non

sibi vel oportuisse facere dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de re,,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni facere licuisset? de actione: an

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat con

* -

*

conjectura erit] Sic codices Reiclienauensis et

Darinstattensis pro Grotiana lectione conjecturae.

Supra quoque quod Grotius exeudi vel jusserat vel

passus erat liceat pro: lieet, ex anterioribus edi

tionibus correxi ; mox tamen quod sequitur apud

Grotium neseias corrigere nolui, licet in anterio

ribus neseies' exstiterit. ' *

• tyranni interfeetio] Celeberrimum hoe in rhe

torum seliolis argumentum, quod ex Lueiani tyran

nicida et ex Latinorum declamationibus, quae ex

stant, apparet. Adde vel Ciceronem (de invent. 2,

49). Plura dabunt Meursius (Them. Attic. 2, 48)

et Petitas (leg. Att. p. 313—316).

lieuisse] €icero (pro Cornelio Balbo 5): »si

denique aliquid,' quod non contra ac liceret factum

dieeretur, sed contra atque oporteret, tamen esset

omnis ejusmodi reprehensio a vobis, judices, repu

dianda. Nune vero quid dieitur? quid ait accusator?

fecisse Pompejum quod ei facere non licuerit? quod

gravius est, quam si id factum ab eo diceret, quod

*.

' : , : ' ' . . . .

non oportuisset. Est enim aliquid, quod non opor

teat, etiam si licet: quidquid vero non licet, certe

non oportet. « · · -

addicto] Quinctilianus in declamatione. III* •in

addicto, ac paene servo et vix libero. « Gnoet. Con

fer Gellium (20, 1 extr.): »nisi dissolverent, ad

praetorem vocabantur et ab eo, quibus erant judi

cati, addicebantur, nervo quoque aut eompedibus

vinciebantur.« Exempla etiam apud Ciceronem (de

orat, :2, 65; : pro Flaeco 20). Differentiam addicti

et servi perspicue exposuit Quinctilianus (7, 3, 27)

unde hoc quoque videmus, saepius declamandi ar-.

gumentum ab hujus conditionis ambiguitate desum

tum esse (confer et decl. 511); materiam vetustis

siina Romanorum liistoria praebere poterat. *

am habere] Hoe quoque seliolasticum argamentum.

fuisse videtur, ansa fortasse ab Aeschinis oratione

in Timarchum repetita. Apud Marium Victorinum

(p. 228 Pidi.) inter alias leges, quibus ejusmodi

eontroversiae nitebantur, et haec est: »impudicus ne

51

Ae62 Martiani Capcllae lib. V. §. 446.

447

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. ' Item cavere debemus,

ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam, qui causam

cognoscit, propositum habet effieere aliquid, id est aut damnare aliquem

aut absolvere.

* • .- - •

- , '

- * •

DE GENEBIBUS AUDITORUM ET CAUSARUM.

Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatem

aliquid statuit, et is est perpense judex ; aliud ejus , qui honestate vel utilitate

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectat;

concionetur.« Similis exstat apud M. Seneeam (eon

tror. V. 58): »fur concione prohibeatur.« Ignomi

auosus autem liic est qui Graecis àtquoc. -

quae species] MS. »quae status qualitatis trans

Tatio nominatur. « Forte » qui status qualitatis trans

latio nominatur.« Gror. — Omnino nom intellexit

Martianum, qui modo (§. 444). translationem sta

tum esse negaverat et inter qualitatis species re

tulerat! Nostrum prorsus confirmat Aquila Roma

nus (p. 188 Ruhnken.).

' • translatio] Cicero (de invent. 1, 8): »omnis res

... aut facti aut, nominis aut generis aut actionis,

continet quaestionem .... at quum causa ex.eo

pendet, quod non aut is agere videtur quem opor

tet; aut non cum eo quicum oportet, aut non apud

quos» quo tempore, qua lege, qua poena oportet,

translativa dicitur constitutio; quia translationis et

commutationis actio indigere videtur. « Eandem plu

iibas exposuit alio loco (invent. 2, 19), quem nuper

egregie ut assolet illustravit Platnerus (progr. de

partib. libror. Cic. rhetor. quae ad jus spect. Marb.

1829. cap. 2), vir, qui juris scientiam cum insigni

utriusque linguae peritia ita cumulat, ut Crasso

illi apud Ciceronem non tantum comparari, sed

etiam aequiperari merito possit. »Actionis contro

• -

« «

versiam« Quinctilianus quoque appellat (8, 15, 8

coll. 7, 5, 1). Graeco vocabulo est poeta%wpag.

sive poetoe6toe6tc, quam certatim illustrant Curius

fortunatianus (p. 8i Piiii), sulpicius victor (p.

262), Augustinus (p. 294); eadem vero in jure

Attico fragoeygaqoj, quae Latinis alias praescriptio;

unde Quinctilianus (3, 6, 72); »annon praescriptio

mes, etiam , in quibus maxime videtur manifesta

translatio, easdem omnes species liabent« cet. ubi

vid. Spaldingius (p. 827).. Adde Marium Victorinum

(p. 207 Pith.): » Translationem non intelligamus

formam esse status legalis; praescriptionem vero

eandem aPpellari posse et eandem exceptionem, sed

ab oratoribus*» ubi oratores rhetoribus sive tech

nicis opponuntur. . De praescriptione sive rragoe

$ygapii vide eundem Platnerum (Process und Rla

gem bei den Attikerm I, p. 438—460).

ut solu] Hoc restitui ex auterioribus editiouibus

pro Grotiano et sola. Pariter infra restitui efficere

aliquid pro aliud, codicibus quoque Darmstattensi

et Reichenauensi addicentibus. Sic Cieero (partit.

3), quem locum sequentibus quoque adliibere pos

sis: »aut auscultator est modo qui, audit aut dis

ceptator, id est rei sententiaeque moderator; ita

ut aut delectetur aut statuat aliquid. Statuit autem

Martiani Capellae lib. V. §. 447. 405

tertium genus ejus est qui facti honestatem vel turpitudinem libera aesti

'matione perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt

tria causarum genera, quae hypothesi continentur , id est judiciale, delibe

rativum, ct demonstrativum. Sed quum omnes praedictarum rerum auditores

dubitatio sui deducat officii, quaerendum diserimen est: et proprietas singulorum.

Nam et judex, cujus officium est damnare reumpvel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam , dubitat quo modo utatur

officio; et qui deliberat, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudetur, aestimanti contemplatioiio dispensat. ' Sed quum

in diversum haec distrahantur officia, tum illud imaxime discrimen attenditur,

quemadmodum temporibus variamtur. Nam deliberatio futuri tantum temporis

continet quaestionem, ut si deliberet Cato, an se debeat, ne victorem adspiciat

Caesarem, trucidare. At vero judiciale genus tam praeteriti quam futuri nom

nunquam temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco 'promtius asseretur. Lau

de praeteritis, ut judex, aut de futuris, ut senatus.

Sic tria sunt genera, judicii, deliberationis, exor

nationis, quae quia in laudationes maxime eonfertur,

proprium habet jam ex eo nomen.

tria causarum genera] Primus liorum auctor,

ut videtur, Aristoteles fuit (rlietor. 1, 5 et 4),

secuti sunt Cicero et plurimi alii; quae qui defen

dunt, inquit Quinctilianus (3, 4, 6), »tria faciunt

genera auditorum : unum. quod ad delectationem

conveniat, alterum quod consilium accipiat, tertium

quod de eausis judicet.« Ceterum non video cur

Grotius feminino genere scripserit judicialis, deli

beratèa , demonstrativa ; equidem ex anterioribus

neutrum reposui, ut est apud Ciceronem (de in

vent. 1, 8). - `s.

officii] Lege eum MS. offieio. Grot.— Eandem

lectionem praebet quidem Darmstattensis codex:

sed vulgata unice praestat; dubitant enim de offi

cio suo, non ut ab eo discedant, sed ut ~,

quomodo exsequantur. $• * «.

tum illud] In editis legebatur tune — attendi.

mus— varientur, quae Monacensis codicis (C) au

ctoritate correxi. -

'r deliberatio] Eadem noster infra (§. 466), unde

simul videmns deliberativum genus antiquis rlieto

ribus (Cur. Fortum. p. 41. Mar. Victorin. in Cic.

p. 147. Alcuin. p. 570 Pith.) etiam consilii nomine

appellatum esse. Sic Juvenalis (1, 18):

— — » et mós

Consilium dedimus Sullae , privatus ut altum

IDormiret« — — -

inprimis autem hue pertinent »grandia morituri Ca

tonis verba« apud Persium (3, 48), quae recte

Itoenigius explieat »orationem Catonis verbis subli

mibus elaboratam, in qua deliberabat Cato, utrum

mortem sibi consciseeret an servitutem pateretur.«

448

5l *

404 Martiani Capellae lib. V. §. 448.

<dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem aequitatis imperio, aliud

Accedit

: quod in judiciali genere: ambigit cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

Haudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum.

quisque tam de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultat vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

449 blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se dammandum mon csse re

spondet, et utrum damnandus: sit, , sola qualitas apparebit. Igitur a facti ob

jectione nascitur intentio, ut si eidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

manet judicis, aut certe facti momen, non ipsum crimen intendere. Cavendum

aeque, ne, quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascendere peregrinum; sed illud

potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,

sed de facto, cui accedit lex ; si confessus ex facto, tunc contra legem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con

480 tineat quaestionem ; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,

quos status asserui, alios quatuor vel quinque de scripti qualitate InanantGS eSSC

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineaut, tamen nunquam

principali loco nascuntur; quia misi fuerit quod probetur, nemo ad probandum .

wovella blandimenta] Panegyricos intelligas, qui non potest» , quia hoc ad judicis officium pertimet.

imperatoribus non modo absentibus verum etiam

praesentibus dicebantur.

certe facti] Grotius in margine certi; sed altius

mendum insidere videtur; vide ne legendum sit: »non

ipsum crimeu aut certe facti nomen intendere.•

SPoliasse Siciliam Verrem accusator intendere po

test•:•in facto positum est; damnandum esse,

…ae

lex te murum] Exemplum lioc noster e Cicerone

(de orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 6; p. 14$

Spald.) repetiit.

de scripti] Hi sunt quos alios legales appellare

supra (ad §. 444) monui, quorum quinque species

faciunt easdem quas noster infra (§. 462), ubi plura

de iis monebuntur,

~·~

Martiani Capellae lib. V. §. 480. 405

recitat legem vel aliquam scripti formam. Id autem, quod probatur, status

est, qui ex primo conflictu semper exsistit; ceterae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendae. •

QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR.

Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectura. Sed quum

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone mon factum ne

gatur, sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium ,

sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexve

sit. ' Nam potest umum atque idem factum propter varias causas videri pro

babile, ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succensum se interemisso

memorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, sed diversae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

confilictu] Ciceronis haec verba sunt (invent. 1,

8), quae tamen Quinctilianus (5, 6, 4) reprehendit.

admissi] Niumirnm facti, pro commissi. Non

<Justinus solum (18, 2; . p. 394. Gron.) » admittere

facinus« scripsit; sed Ciceronianum (de fin. 1, 4)

etiam est: »quod semel admissum eoérceri. «

mom occiderit], Optime Augustinus (p. 294. 298

Pith.): »E duobus, dicto: et responso, vel intentione

et megatione media nascitur quaestio hoc modo:

intentio est occidisti; negatio nom accidi; quaestio.

an occiderit?« .., . ,.„. i

conjectura] Si de veritate facti quaeritur, com

jecturis utitur orator (Gic. de invent. 1, 8). Ube

rius hae de re Sulpicius, Victor (iu Pith. rhetor.

p. 230), cujus verlia operae pretium erit hic sub

jungere: »Conjecturae status ex negatione, per

quem factumne sit quaeritur; conjectura appellata,

quia conjiciendo et argumentando ad veritatem ne

cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

quae ponuntur in causa non ipsa sunt crimina, sed

criminum signa. - Ut si reus sit dives adolescens,

affectatae tyrannidis, quod arcem praeteriens fleat.

Non enim quod illam transeat, vel quod fieat,

crimen est; sed haec signa sunt, quare tyranni

dem affectare videatur. Dividitur conjectura per

fecta locis his: probationum expetitione, facultate,

voluntate, a summo ad imum, aliquando jure ab

soluto, derivatione, veri simili probatione, •

occiderit Milo] Ita Monacensis (C), non occi

derat, ut in editis,

4 -

406 Martiani Capellae lib. V. §. 481.

intentioni non jus facti, sed negatio nominis opponatur, quamvis negatio de

pulsionis vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum , sed

nomen facti destruitur; ut in hoc: adulterii actio sit; quum repudiata uxore

stupratorem qui repudiaverat maritus invenit, accusat adulterii; ' reus contra

dicit, nec factum uegat, sed adulterii nomen excludit, et quaeritur quid sit

adulterium , quod est definitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia de

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuiicupandum. In quo

etiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, scd ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitione tractandum, id est, ot

mominis] Sequitur apud Grotium : » ut adulte

rium non feci« ; ad quae observat : »Hae quatuor

6, 58 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

alta] IIanc lectionem jam Grotius ad marginenm

voces in meo codice desunt, etiam in Lugdu- posuit, legiturque in Reiehenauensi, Darmstattensi,

et aliis libris scriptis ab Oudendorpio (ad Appul.

I. p. 248) laudatis, pro alia in editis. Intellige re

nensi et Basileensi, et sane verisimile est non

esse hic genuina.« Neque in anterioribus editioni

bus leguntur, quare omisi.

definitivae controversiae] Cieero (de inv. 2, 17);

»Quum est nominis controversia, quia vis voeabuli

definienda verbis est, eonstitutio definitiva dicitur.«

(Add. Quinctil. 7, 5, 14 ; p. 92 Spald.).

objecto crimini] Codex quidem Monacensis (C)

•oljectio criminis «; sed perperam, quia pericu

lum sequitur, quod in omni eriminatione summum

est. Exemplum, quod additur, de sacrilegio adhi

buit et Cicero (de invent. H , 9); »si quis saerum

ex privato surripuerit, utrum fur an sacrilegus sit

judieandus. « Paulo aliter Quinctilianus (8, 10,

°°)* •privatam peeuniam sustulisti, sed quia de

'°"'P'^» non furtum sed sacrilegium est, (adde 5,

eonditam , ut apud Virgilium (Aen. I , 209) : .

— — » premere, altum corde dolorem« ;

et »altissima eruditio« apud Plinium Secundum

(epist. 4, 50, 1).

utraque] Utraque dixit adverbiali forma: ut

enim utrinque, quum liine et illine respondit» et

utrobique, quum liic et illie; sic utraque quum hac

et illac. Gnor. — Equidem hoc adjectivum ad no

- men definitione refero. De facto enim utraque de

finitione , » quid sit sacrilegium, et quid furtum«

traetandum esse dieit. Cicero ad idem exemplum

observat: »neeesse erit definire utrumque, quid sit

fur, quid saerilegus« , itaque nee illa lectione opus

erit, quam in margiwe posuit Grotius* »in utroque..

Martiani Capellae lib. V. §. 455. 407

quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate dicendum, cujus

multiplex natura divisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singu

larum proprietas explicetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est.

De re, quum ejus facti, quod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oporteat disceptatur, ut an jure Clodium Milo jugulaverit,

vel an domus Tullio restituenda fuerit. De actione autem, quum quaeritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum ; quae pars quoniam juris ae

quitate perpenditur, recte eam in species qualitatis subtilius aggregamus, aliam

autem , quaum Hermagoras quasi comstitutionem novam a qualitate dislinguero

et translationem vel praescriptionem vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis,

futuri negotialis. Qualitas in utroque juris asscrtio est; in juridiciali naturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asserta vcrsantur. Juridicialis autem divi

Absoluta est, quae factum ipsum sui ditur in absolutam et assumtivam.

natura et jure defendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile.

reperiat, confugit ad ipsam causam , eamque justam , ut facere deberet, al

legat: ut quum Milo non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

w

nunc de qualitate] Vulgo praemittebatur inseri- quoniam nulla translatio id est praeseriptio sine

ptio : »Qualitas est quum qualis sit quaeritur« , Gro

tio tamen recte. notante : »Titulus hic ex Dialectica.

huc translatus, : sed perperam«; quapropter quum

a codice quoque. Darmstattensi eam abesse vidis

sem, omittendam censui. -

Hermagoras] De eo supra jam actum est (ad

§. 444). . Translationis eum inventorem et Cicero

appellat (de invent. 4, 11) et Quinctilianus (5, 6,

60), quamquam semima ejns quaedam citra nomen

ipsum apud Aristotelem reperiantur (confer Spald.

p. 820). Adde et Curium Fortunatianum (p. 48

Pith.): »rationales status secundum Hermagorami

quatuor, conjectura, finis, qualitas, et translatio;

sed translationem tantundem accipimus legalem,

lege potest: esse.«

* a qualitate] Correxi locum in editis corruptum

e codice Monacensi (C), tam a qualitate pro aut

qualitatem, quam praescriptionem pro perscriptio

nem scribendo. De praescriptione supra jam egi

(ad §. 446).

juridicialis] Restitui vocem praeteriti, quam

Grotius iterare neglexerat, e codicibus Monacensi

(C) et Darmstattensi. Praeterea monendum, paulo

ante pro posterius Grotium margini adscripsisse po

sterior, quod tameu non placet.

dividitur] Haec : distributio apud Auetorem ad

Herennium (1, 18) et Ciceronem (de invent. 1, 11.

2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum

455

454

408 Martiani Capellae lib. V. §. 484.'

occidendi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute, factum tueri uon possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: rclationem , remotionem, comparationem, concessionem.

in Clodium Milo, Orestes in matrem ,

455 Relatio est, quum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

Horatius in sororem, qui idcirco a se

456 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Re

motio est, quum objectum crimem in alterum vel in aliud ab eo qui per

cellitur removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tam senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensum est. Accusatus contra

dicit et crimen objectum removet in quaestorem.

si' morbo: tardatus in infortunium suum causam removeat tarditatis.

in omnium manibus versentur, exseribere ipsa ne

cessarium non fuit.

assumtivae] Grotius edidit assumptive sicut an

teriores, correxit tamen in notis, adstipulante nunc

codice Reichenauensi. Sed praeterea vide ne illinc

pro illie legendum sit.

~relatio] Auctori ad Herennium (1, 48) est

translatio; noster cum Cicerone facit, quocum et

Orestis (de invent. 1, 13) et Horatii (ibidem 2, 26)

exemplum commune habet. Utroque et Quinetilia

mus saepissime utitur (5, 6, 76. 3, 14, 4. 4,

2, 7. 8, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prae

sertim quum ipse Cicero (pro Mil. 3) hujus cau

sam cum illa Horatii (apud Livium 1, 26) com

paraverit.

qui percellitur] Reus, ö öuæxöpuevog. Gnor.

— Percellere idem est quod in capitis discrimen

addueere, ut saepe apud Tacitum (ann. 4, 51. 14,

$73 liist. 2, 54. 5, 56). Eandem ob causam et

paulo supra (§. 488) seribendum esce videri possit

In aliud autem removet,

Remo

qui perculit, modo ibi de aecusatore sermo esset;

sed quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Hora

tia percellere interfectores suos amplius non potu

erint, cautius duxi servare pertulit, quia perferre

etiam de patiendo dici potest.

foederis] Numantini, de quo et Cicero (Brut.

97). Plura dabit Plutarehus (in vita Tib. Graeehi),

.Vellejus (2, 1, 5), Appianns. (Hispan. 83), alii.

Celebratum rhetoribus argumentum fuisse probat

Quinetilianus (5, 8, 5. 7, 4, 42).

alterius vitio] Delevi auctoritate codicum Darm

stattensis et Monacensis (C) illud quid, quod se

quitur apud Grotium, siquidem faetum praecedit.

legatus] Huie quoque exemplo ansam dedit

Cieero (de invent. 2, 29)* »eausae remotionis hoe

nobis exemplo sit: Rhodii quosdam legarunt Athe

nas. Legatis quaestores sumtum , quem oportebat

dari, non dederunt. Legati profecti non sunt. Ae

cusantur.* Sed propius ad nostrum accedit Curius

Fortunatianus (p. 47 Pith.). Ceterum lectionem vul.

-

Martiani Capellae lib. V. §. 4$6. Ae)9

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potestatem; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen

sationem movi a posterioribus perhiberi, non quum crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensa

tionis gratiam memoratur, ad deprecativam potius admovendum est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse contendit, ut Verris

illa responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensat

In hac quippe parte facti confessio est, sed immanitatem

objectionis excludit allegatio promerendi; at in illa criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separatur, aut purgatione cessante ad humani

tatis miseranda respirat.

utilitate beneficii.

Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tres esse mon dubium

est, imprudentiam , casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto

scientiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

gatam mutavi e codice Monacensi (C) scribendo

fuerit et plectatur pro erit et puniatur in editis.

compensationem] Sic Marius Victorinus (p. 117

Pith.): »Primo debet dieere feci sed profui, et pro

hare plus se profuisse quam obfuisse; quae est

qualitas compensativa , quam ideo Cicero compara

tionem vocat, quod comparetur id quod in crimen

vocatur ad id quod se reus profuisse dicat. « Adde

eundem (p. 212) et Sulpicium Victorem (p. 267.

268). Noster Ciceronem (de invent. 1, 11. 2, 24)

sequitur, qui : »comparatio est, inquit, quum ali

quod factum, quod per se ipsum non sit proban

dum, ex eo cujus id causa factum est defenditur.«

Graece αντί6τα6ιν dici auctor est Quinctilianus

(7, 4, 12).

veniali specie] Ita fuit in MS. Gnot. — Lege

batur enim in editis venialis. Est autem quam supra

cum Cicerone (de invent. 2, 51) dixit concessio

nem, cujusque partes mox (§. 488) latius enarrat.

»Venialem statum« dixit et Servius (ad Aen. 4,

523). De re ipsa vide Platnerum (in libello laudato

p. 29 sequ.).

Perris] Repetiit ex Cicerone (act. Verrin. II,

3, 16).

ab animo] Animus hic voluntatem significat,

ut apud Quinetilianum (7, 4, 15): »non nunquam

male fecisse nos sed bono animo dicimus. •

tres esse] Ita praeter Ciceronem vetus etiam

sclioliastes ad orationem pro Ligario (edit. Graev.

III. 2; p. 161); » status venialis per casum» per

imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

consistit. • Ceterum codicis Monacensis (C) auctori

tate delevi id, quod post dubium erat apud Grotium.

ut quidam] Restitui ut ex codicibus Monacen

457

j2

4I0 Martiani Capellae lib. V. §. 488.

in beluam, et hominem delitescentem retibus interemit; quae pars error di

citur, atque ei subduntur ignoratio; vinolentia, oblivio, fatuitas, dementia,

ceteraque, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpam eventus

exonerat, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis in

Stolus autem : necessitate commisit, qui praecepto ducis insontem

Inter' quos modos hoc interest, quod imprudentia fallit,

crementis.

hominem jugulavit.

casus prohibet, necessitas cogit. ' Deprocatio autem nihil causationis associat,

sed in exorandi humilitatem precesque suspirat. Ceteras quaestiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didicerunt, sic ut interius de

monstrationem formet primae vocis ingestio. . Plerumque enim secunda vim

intentionis incutiet, ut in hoc: Viro forti praemium , quod volet; qui fortiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia nullum putat e diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intendit,

licet secundo loco videatur assurgere;

sibus et Darmstattensi, quod Grotius omiserat, li

cet in antecedentibus editionibus exstaret.

subduntur] Confer omnino Ciceronem (topie.

H6): »Ea quae fiunt partim sunt ignorata partim

voluntaria; ignorata quae fortuna effecta sunt, vo

ltintaria quae consilio. Nam jacere telum voluntatis

est, ferire quem nolueris fortunae. Cadunt etiam

in ignorationem atque in imprudentiam perturba

tiones animi, quae quanquam sunt voluntariae, ta

men habent tantos motus, ut ea quae voluntaria

sunt ant neeessaria interdum aut certe ignorata vi

deantur.« Ejusmodi purgationem continent illa Te

rentii (adelpli.-5, 4, 25):

' » Persuasit nox , amnor , 'vinum, adolescentia. * *

Adde Demosthenem (adv. Mid. 11); tgetc sézs

aegogâetc, aë87, v, égoezoe, äyvotoev, öu& tá

vvxróc xccì 6x6rovg yeyovévoew: et Seneeam (exe.

eontrov. 7, 8): »nox, vinum, error, quid irasceris

puella? jam mon negat. • •

-* -*

cui per depulsionem vir fortis obstabit

qui cum] E Lacedaemoniorum lege lioe exem

plum in medium protulerat Cicero (inv. 2, 51 et 42).

deprecatio] Ea Cieeroni (invent. 2, 54) est »in

qua non defensio facti, sed ignoseendi postulatio

continetur«; Quinctiliano (8, 15, 8; p. 586 Spald.)

»quae • est sine ulla specie defensionis.« Confer

eumdem inferiori loco (7, 4, 17 et 18 p. 118) et

Cassiodorum (Op. p. 854 Gar.).

talium] Perobscurum hoc est nisi ellipsin hie

statueris vocis rationem , aut similis. De inciden

tibus vide supra (§. 445); sed totus locus tantis

tenebris involutus est, ut .. me de lectione quidem

statuere audeam, siquidem pro ingestio Darmstat

tensis codex habet insertio; id tantum apparet Mar

tianum sibi velle, in quaestionibus ineidentibus

saepe partes mutari ita, ut qui primus intenderit,

mox depellendi negotium nanciscatur, intendat au

tem is, cujus proprie secunda vox fuisset.

** viro forti] Vide Seneeae, Quinctiliani, Calpur.

. Martiani Capellae lib. V. §. 489. , 411

tamquam petitionem praemii quod poposcerat accusanti, praemium justum esse

contendens, tanquam si factum aliquod jure tüeretur. Item quaestiones legales,

quas tanquam status causis incidere : memoravi, principalium quaestionum

intentione vel depulsione non eadem regula percensentur, quippe quae in

secunda conflictatione prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur illa

intentionis ac depulsionis regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

- -- - - - - - • •

* . - - - - · · · · · · · · · , i • - * * *

DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALI GENERE.

Nunc t% wotvöuevov, quod Graeci dicunt, consequenter assumam. Nam

quum intentio et depulsio statum constitutionemque signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter' rationem, neque enim est quod possit

ponderari judicio nisi ipsa negatio; in qualitate vero vel fine alio loco quam

status apparet, necesse est confessa' depulsio facti habeat rationem, quam

item accusator infirmet, et velut secundaria quaestio procreatur per rationem

impugnationemque rationis. Hic illud judicabile posse versari, idque esse quod

niique controversias, in quibus saepe hanc legem

invenies: erat enim in declamationibus scholasticis

usitatissima. Alicubi non de uno, sed duobus prae

miis fit mentio. Grot. - '-' . •

aeeusanti] Sic Monacensis (C). ' Grotius aceu

sati edidit, veriorem lectionem in marginem eon

jecit. Construendum : » cui (marito) tariquam accu

santi petitionein praemii vir fortis obstabit' per de

pulsionem (accusationis) contendens praemium ju

stum esse. « : : : •. • -. -*

tö xotvàuévov] Latine judicationem vertiint

Auetor ad Herennium (1, 16) et Quinetilianus (5,

11, 4. 8, 14, 28. 6, 8, I et 5.); Trebatius au

tem jurisconsultus (Quinetil. 5, 11, 18) et Cieero

(topic. 28) appellant » qua de re agitur« ; alioque

loco Cieero (orat. 56) »in quo quasi certamen est

controversiae. « Siimiliter Hermagoras xgtvöuevov

appellaverat id de quo contenditur (Augustin. p. 298

•.

Pith.), carius fortunatianus (p. 50 Pith.) id de

quo jndicandum est. « - - ` …

judicio] Codex Monacensis judicatio. Sed judi

eatio non ponderatur, negatio ponderatur judicio,

in statn nimirum conjecturali; in reliquis enim ra

tio accedit. - •** "

* * procreatur] Anteriores editiones habebant »per

confirmationem impugnationemque rationis, melius

certe quam Grotius edidit per infirmationem; sed

veram lectionem ex Darmstattensi codice restituisse

mihi videor rationem ; inde enim quaestio prccrea

tnr;'' quod ab “altera parte ratio proponitur, ab al

tera impugnatur.' Ceterum impeditissimum locum

esse non nego, ^ quem ita intelligendum' censeo:

»negati6 iii''qnalitate, vel fine, alio quam statii$

loco apparet: necesse est (ut) confessa depulsió feti

(vel potius depulsio faeti confessi, quod retis ipse

non neget, sed alio convertere conetur) habeat ra

46

592 *

412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.

aestimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status

exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosae, perindeque judi

cationum semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici rationo de

fenditur, ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

quietis occiderit. In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro

utilitate defensionis sumserit. Illa etiam ratio ex oratoris plerumque adstru

ctione colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro

bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinque. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graecis άμφιθoziæ memoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum ha

buerat admodum pretiosum. Verum illi heres taurum , hoc est bovem dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctione

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus est: heres esto mi

lesi; qua distinctionis ambage certamen exortum , dum heres esto mi dis

tinguit qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

tionem, quam item (vicissim) accusator infirmet, et

(inde) velut secundaria quaestio procreatura cet.

velut rationales] Sic codices Darmstattensis,

Reichenauensis, et Monacensis (C); Grotius male

»velut rationes« , ut paulo ante autem pro etiam,

quod restitui ex anterioribus editionibus codicibus

que dictis.

quinque] Hae sunt quas de scripto eontrover

sias Cicero appellat, quarum prima cst ex ambi

guo (de invent. 2, 40 et 41), altera ex seripto et

sententia (42 — 48), tertia , e comtrariis legibus

(40), quarta ex ratiocinatione, (80), quinta ex de

finitione (84).

dupl8o2ic.] Grotius quidem dupu8o2oyia,

quod per syncopem explicandum foret pro &μφι

Âo?oAoyioe : ego vero codices secntus sum Reiche

nauensem et Monacensem (C), qui cum Cicerone

(ad div. 7, 32), Auctore ad Herennium (2, 11),

Quinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spald.), et Isidoro

(etym. 1, 54, 15; p. 84 Arev.) faciunt.

distinguit] Inde apparet tum, quum testamen

tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie no

tata, neque verba inter se divisa, neque nomina

propria initialibus literis distincta fuisse.- Exempla

similia multa exstant in jure Romano (ut iu titulo

de rebus dubiis, et in l. 50 de testam. tutela); sed

quod noster de Lesio aut Milesio herede attulit,

a Curio Fortunatiano (p. 82 Pith.) mutuatus esse

videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 3;

p. 188 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 465. Ae{3

dicit heredem. Sunt item modi, quos dialectica comprehendit adstructio. Item

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murum me adscendat. Quidam obsessa civi

tate conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hic reus legis sententia, verbis

Tertium quaestionis est genus, mititur accusator. quum contrariae leges

utrinquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templum Cereris ne ingrcdiatur.

Item, qui parentibus opem non tulerit, puniatur. In templo Cereris vapu

lanti matri ingressus opem filius tulit. Accusatur. Facit hic conflictum di

versitas legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus,

quum ex eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argu

mentatione colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat oc

cidere.

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse.

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario.

Quidam inventum exsulem verberavit. Accusatur. A defensore col

Huic insunt modi quatuor,

A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud

Quinctilianum (4, 4, 4; p. 182 et 7, 6, 6; p.

142 Spald.), Curium Fortunatianum (p. 42 et 82),

et Sulpicium Victorem (p. 255 Pitli.).

mnas] De Cereris templi introitu maribus inter

dicto vide Livium (31, 4), Cieeronem (in Verr. 4,

45 et 8, 72), Lactantium (2, 4), ac Macrobium

(in Saturnal. 1, 24). Sed exemplum noster mutua

tus est a Curio Fortunatiano (p. 48 Pith.) vel Sul

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflictu

vide apud Ciceronem (de inv. 2, 49).

lieeat occidere] Non cuivis jure Romano; sed

praesidi provinciae (I. 26 C. de poen.), apud Athe

nienses autem arcliontibus (Pollux 8, 86). Exem

plum, quod noster affert, iterum a Curio Fortu

natiano (p. 85 Pitl.) petitunm est. Simile est apud

Quinctilianum (declam. 308): »duos pauperes dives

inimicos suos imprudentis caedis quinquennii exsilio

damnatos intra fines deprehensos dimicare inter se

datis gladiis coëgit. Commortui sunt. Accusatur im

justi supplicii. «

fieri debuisse] Lege: »fieri licuisse. Nam de

euisse seriptum fuisse vix est ut credam. Gnot. —

Corrigere ex ingenio non ausim , quum hic sensus

esse possit, eum qui quod minus permisso sit fe

cerit, oficium non violasse.

culleo] De hac lege vide Auctorem ad IIeren

nium (1, 15), Quinctilianum (7, 8, 63 p. 183

Spald.), Ciceronem (de invent. 2, 18 et 80), et

Suetonium (in Aug. 35). Verba Modestini (in I. 9

D. de lege Pompon. de parric.) haee sunt: »Poena

parricidii miore majorum haec instituta est, ut parri

cida virgis sanguineis verberatus, deinde culleo im

suatur cum cane, gallo gallinaceo, vipera, et si

465

Ae6$

414 Martiani Capellae lib. V. §. 465. - "

Ae66

Â67

A consequenti sic: Tyrannicidae praemium. Qui suasit tyranno deponere do

minatum, praemium petit. Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatem.

A majore ad minus; supra dixi enim , si exsulem permittitur jugulare, licet

etiam verberare. A contrario: si vir fortis meretur praemium , desertor

dignus est poena. Finitiva superest quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbum in lege vel testamento dubium est et definitione clarescit,

ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quemdam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus differt

statibus, quia non de facto, unde orta causatio est, sed de scripti tantum

definitione disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem , a quibus causa mascitur, vel con

stitutiones vel status certius appellari.

DE GENERE DELIBERATIvo.

Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demon

strativi generis videamus. Nam et causarum tria genera esse dubium mom

est, et in omni causa statum debere versari, licct in deliberativo quidam

mia; deinde in mare profundum culleus jaetetur«

cet. Confer recentiorem quoque legem (cod. de his

qui parentes cet.) et Valerium Maximum (1, 15).

magistratus] An praefectus vigilum? Gaot. —

Certe si de urbe Roma sub imperatoribus cogite

mus; si de liberae reipublicae temporibus, unus e

triumviris nocturnis (Plaut. Amphitr. 1, 1, 5); sed

quum haee declamationum argumenta pleraque in

Graecia inventa esse videantur, praestat de tliesmo

tlieta Atheniensium accipere, quos curam noetur

mae securitatis habuisse e Demosthene (adv. Mid.

11) motum est.

telum] Jure nostro etiam fustis telum est. Inst.

íle publ. judiciis §. Item lex Cornelia de sicariis;

et sic Paulus respondit ff. ad l. Juliam de vi pub

lica l. Hi qui aedes §. Telorum. Gnor.— Neque

in institutionibus (§. 8 de public. judic.), neque

in altera, quam laudat, lege (ad l. Jul. de vi publ.

11 §. I cum qua eonf. l. 9) fustis inter tela re

fertur. Legem potius e digestis (84 §. 2 de furtis)

in mediuin proferre debebat, qua »teli appellatione

et fustis venit.« -

deliberativo] Confer Ciceronem (invent. 2, 81

s^qu.), Auctorem ad Herennium (5, 2), et Quine

tianum (5, 4, 7 et 18; p. 484 et 461. 3, 8, 1 ;

p. 561 Spald.).

quidam] Sie e Groti* codice legendum pro quan

dam in editis. - * - *.

-

Martiani Capellae lib. V. §. 467. 415

qualitatem megotialem consistere, quod de futuro deliberat, existimarint; tamen

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non negentur. Nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus,

ut non ex intentionis depulsione, quemadmodum in conflictibus monstratum

est, regulam teneamus. Quid enim, aut quis intendet, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve confligent, quum alterum deligere in adstructionibus mon

vetemur? Sed tamen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui enim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum videtur

accusare negotium; persuasor vero partes arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente deliberat impe

rator utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Deinde graviter et seditiose id exercitum perpessurum; in quo

conjectura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vo

candam, si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebrari. Tunc si dissuasor addat,

sine comsilio senatus id fieri nön debere, praescriptio etiam videtur accedere.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

Sciendum tamen, ne dissuasor velut sen

-

-

cunctos statuS promtius apparere.

soluto] Lege solito. Gnor. — Quidni soluto?

Namque tam antecedentia, quam subsequentia vul

garem defendunt leetionem. Profeeto »si quis alte

rum ordinem deligere non vetetur « , qnae sunt verba

Martiani, ordo solutus est, neutiquam solitus! Hime

correxi etiam paulo post e codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi verba : » ex quo persuasor inten

dere et dissuasor depellere memorandi. « Rectius

enim nume leges, soluto nimirum ordine, persita

sorem depellere (recusare) et dissuasorem intendere

(aecusatorem agere). Intentionem enim noster (§.

474) rationem, depulsionem antem infirmationem

rationis appellat. Conferre etiam licet Marium Wie

torinum (p. 212 Pith.).

crebro] Curio Fortunatiano (ap. Pith. p. 47)

lioc quoque exemplum deberi videtur, licet ibi

non ad deliberativum sed ad judiciale genus rela

tum sit: »miles ex acie ad muros confugiebat5 im

perator muros diruit, victoriam reportavit; reus est

laesae reipublicae.« -

in deliberativis] Sic codex Darmstattensis me

lius certe quam deliberativi im cdilis.

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

468

tentiam dicens prohibeat tanquam judex, quum ejus officium hoc sit, no faciat

persuadere, inhonestae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIVO.

Jam nunc in demonstrativo quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperatio consectatur, ut,

quisquis laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vitupera

tione caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem pla

cuit memorari, propterea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hic tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intentionem,

laudatori defensoris partes adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

me faciat persuadere] Ait dissuasoris officium

cSSe persuadere, ne alter hoc faciat, probans rem

esse inlionestam, ac si inutilem ostenderet. Neque

vero nolim vel inutilis legi, cum videam in MS. ita

exaratum fuisse. Gnor.— Adstipulatur codex Mo

nacensis (C), unde vel iiiutilis reposui pro velut

inutilis, quod in editis erat.

fastigetur] Silius :

— — — »nediamque per alvum :

Sensim fastigans compressa cacumina nectit.«

Sic supra;

• Ut fastigetur longa brevisque fuat.<

Alii auctores fastigiare dicunt. Gnor.— Mox recte

Grotius pro laudabilis, quod in anterioribus erat, edi

dit laudandus, concinuntque nunc codices Monacen

sis (C) et Darmstattensis.

quia qui] Lege »quia qui.« Error est ex re

Petitione literarum licet interjecta litera, similis error

in illo Proculi fragmento, quod citatur D. de offi

cio praesidis, quod ita sonat: »sed licet is, qui pro

vinciae praeest, omnium Romae magistratuum vice

et officio fungi debeat, non tamen spectandum est,

quid Romae factum est, quam quid fieri debeat« b.

non tamen tam. Sed nec illae negligendae cen

surae eo in loeo eleganter xoe$* óøév dici Romae

magistratuum pro magistratuum Romanorum, tàv

èv 'Pajpifj ögzövrayv i} aegvroevevövrayv. Et

hoc quidem obiter. Gnot. — In editis enim qui

omissum erat. De privatione vide supra (§. 586).

liic tamen] In editis » sic tamen« ; ad quae

Grotius : »Iu meo MS. aliter fuit, refert autem doc

tissimus juvenis F. Tiliobroga in MS. quo ille usus

est, qui ubique paene cum meo concordat, fuisse

hic.« Grot. — In Darmstattensi quoque legitur hic,

quod recepi. Mox pro constituens necessario legen

dum constitueris , nisi et tollere malueris; sed neu

trum in codice vidi.

Martiani Capellae lib. V. §. 468. 4I7

Non enim antequam laudandum quendam , laudabilem demonstraris; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbetur; ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusat, ut Catonem Tullius laudans et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judicatio

mem posteriore loco disquiritur, uter utri insidias compararit, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Graeci άντικαtnyooiav nominant; sed

incidens quaestio genus causae facere non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; . tum collatione, ut pro Roscio, filiusne

patrem an inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omnes Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

ncce, de Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur. IDehinc ductus causae

nam illi] ita Grotii eodex pro non illi in editis.

Quae antecedunt, sic accipias: »Non enim laudabi

lem quemquam demonstraris, antequam laudandum

eundem scil. ostenderis.«

Catonem] Vide Ciceronem (ad Att. 12. 40. 41

et 13, 445 top. 28) et Gellium (15, 19).

hoe reperto] Cicero (de invent. 1, 12): »con

stitutione causae reperta placet eonsiderare, utrum

eausa sit simplex an conjuncta« cet.

uter utri] Lege ut uter utri. Ex repetitis literis

erratum. Grot. — Ego vero nullum hie esse erra

tum censeo, et omnino superfluam eorrectionem.

Quodsi hoc loco corrigere volebat Grotius, cur non

supra (§. 445 f) etiam, ubi Martianus: »incidens

(quaestio) uter utri insidias eompararita?

&vtvxoernyogioev] Meminit Fabius. Huic non

absimile id, quod &vt&y%nuoe vocant, idque quod

nostri jurisperiti reeonventionem, Graeci dvtuygoe

qojv nominant. Gnor. — Plures apud Quinctilia

num sunt loci conferendi (5, 10, 43 p. 612, et

5, 11, 6; p. 618. 7, 2, 9 et 18—26; p. 62—

68 Spald.), ubi haec inter alia docet: »Interdum

substituitur mutua accusatio, quam Graeci άντι

×oetryogioev vocant, nostrorum quidam concerta

tivam.* Ceterüm et ante quam delevi codicum Mo

naeensis (C) et Darmstattensis auctoritate.

de auro] Vide Ciceronis orationem pro Caelio

(21 sequ.). Mox collationem dicit, quam Cicero (de

invent. 1, 12) comparationem : »in qua per con

tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

quaeritur« cet. De oratione pro Scauro vide supra

(§. 441) et nostro de loco inprimis Niebularium

(ad fragm. oration. pro Fontejo et C. Itabirio p.55).

dueius] Est quam Graeci éyoeyjv nuncupant,

469

470

53 ~

418 Martiani Capellae lib. V. §. 470,

adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totam causam tenor sub aliqua

figura servatus. Sunt autem ductus quinque: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus, mixtus. Simplex, quum non aliud est in agentis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ac noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significa

tione alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda mon

stramus; ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodiam ; magistratus contra

dicunt. . Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eamdem ducere;

id est constans quaedam dicendi atque scribendi

ratio, quae per omnem materiam unum idemque

consilium atque propositum servet. Ceterum neque

apud Ciceronem neque' apud Quinctilianum liac sig

nificatione legitur; primarius locus est Curii For

tunatiani (p. 41 Pith.): »quum cognoverimus mate

riem consistere, quid primo quaeramus? duetum.

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit«

et sic porro, iisdem quibus apud nostrum generi

bus propositis. Mox adspiciendus äedi e codice

Darmstattensi pro inspiciendus , quod in editis erat.

fundi cuniculos] Lege fandi. Gnot. — In editis

legebatur faciendi; codices vero Grotianus, Reiche

nauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) fundi

habent, quod recepi, quia conjecturae Grotianae pro

pius est, quam unice veram liabeo, licet codicum

auctoritate destitutus in ordinem recipere non au

deam.

abolitione] Id est sub conditione impunitatis et

oblivionis. Simile argumentum et Seneca tractat (exc.

controv. 8, 8): Tyrannus sub abolitione dominatio

nem deposuit, ut si quis objecisset tyrannidem,

capite puniretur. Petit magistratum; competitor con

tradicit« ; et Quinctilianus (deelam. 267): »Qui ty

rannidem deposuerat sub pacto abolitionis, juxta

arcem flens deprehensus est; affectatae tyrannidis

reus est. a

infamis] Lege »uxor in qua infamis fuit.« Ita

enim Latini loquuntur pro •eum qua rem habuisse

dicebatur, eoque nomine male audiebat. « Sic et

Fortunatianus: »infamis quidam fuit in nurum.«

Grot. — Omnino Latina illa dietio est. . Sic et

Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »pater

infamem in matrem filium occidit. « Codices etiam

Darmstattensis et Reichenauensis habent in qua ,

unde quod in editis erat iniqua correxi. Prorsus

autem simile thema exstat apud Senecam (exc. con

trov. 8, 5): »Duorum juvenum pater alteri uxorem

Martiani Capellae lib. V. §. 471.' 419

Hi

sunt ductus artificiose tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

• • $. -

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

contradicit. Hic non est incestum libere, nec tyrannidem potest objicere.

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae com

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oc

ciderit, quae ductum simplicem tenet; aut si praesentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem, ut

in illo tyranmi causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens mil aspero

dixisse videatur. *.

DE ARGUMENTIS.

His omnibus comquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis

ambiguum fides valeat adhiberi. * Fides autem tribus fit modis:. conciliando,

dedit; quo peregre profecto infamari coepit socer

in murum. Maritus reversus se suspendit. Imperat

alteri filio pater ut eandem ducat ; nolentem abdi

cat« 5 nisi quod noster tyrannidem adjunxit.

potest objicere] Aut potest glossema est, aut

legendum: hic mom ei incestum ; sed prius malo,

ut sit phrasis Graecanica »est objicere. « Gnor. —

Codices nihil mutant.

colore] Confirmat hoc Quinctilianus (12, 40,

71 ; p. 675 Spald.): »non unus color prooemii,

marrationis, argumentorum, egressionis, peroratio

nis servabitur.« Ceterum de ipso colore videatur

Cicero (de orat. 5, 28 et 82).

ex causativo] Subtilius Curius Fortunatianus'

(p. 41): »Ductum unde invenimus? ex consilio.

Consilium unde invenimus? ex tempore. Ipsnm

tempus quomodo invenimus? ex causativo litis.«

Aejacem] Eodem exemplo post Ciceronem (in

vent. 1, 8, coll. Auct. ad Herenn. 2, 19) Quine

tilianus (4, 2, 15; p. 66, et 5, 10, 41; p. 28i

Spald.) usus erat.

fides] Cicero (partit. 9. 12. 15): »Quae ad fà

ciendam fidem pertinent— in confirmationem et re

preliensionem dividuntur. Nam in confirmando nostra

probare volnmus: in reprehendendo redarguere con

traria.« Et alio loeo (top. 2) argumentum definit.

»rationem, quae rei dubiae faciat fidem.* Adde

Quinctilianum (8, 10; p. 226 Spald.), qui post

quam in universum de argumentis dixit, quo no

mine, inquit, •complectimur omnia,' quae Graeci

$v9vgruoeroe, &ael;&euqruoetoe, àfroöei§εις vo

Æ71

472

475

55*

420 Martiani Capellae lib. V. §. 475.

474

docendo, permovendo; illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominatur. Conciliatione licet in tota causa uti conveniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commovendo maxime vigere debet epilogus; docere

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus obji

ciendisque criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de argumentis

incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et infirmatio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem , vis, maxime quum me

gatur etiam ipsum non occidi, exigit argumentum ; licet ad faciendam fidem

etiam illa, quae inartificialia mominantur , debeant adhiberi, ut tabulae, tesli

monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta trac

tentur, quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

eant« ita pergit (p. 255): »Haec omnia generaliter

3ti6reuc appellant: quod etsi propria interpretatione

dicere fidem possumus, apertius tamen probationem

interpretabimur.«

tribus fit modis] Hoc ex Aristotele (rhetor. 1,

2) repetitum est: zdjv öä öu& vo$; Άδyov zrogu

Οopuévaov zrl6reov τρία είθή é6ziv' oei puév

%&g ei6tv év τφ η9et toö Äéyovtoc, oei öë ëv

tqj tòv àxQoatjv öuc.8eivoei aeraoc, ai öë ëv

coerqj rq5 2öyqp δια τοῦ δεικνόναι ή φαίνε

69av δεικνύναι : unde et Cicero (orat. 2, 27);

»ratio omnis dicendi tribus ad persuadendum rebus

est, nixa: ut probemus vera esse ea quae defendi

mus, ut comciliemus nobis eos qui audiunt, ut ani

nos eorum ad quemcunque causa postulabit motum

vocemS.« - . r .

in principiis] Cicero (de invent. 1, 18); » 1'rin

cipium est oratio perspicue et protinus efficiens au

ditorem benevolum aut docilem aut attentum.

Plura vide infra (§. 802. 846). -

epilogus] Multus est liac de re Quinctilianus

*.

(6, 2; p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. 804. 868).

quum enim] Lege: »quum enim objeceris occi

disti ut doceas argumentatione, et firmatione ma

xime cum negatur etiam ipsum: ut non occidi ex

igitur argumentum. Grot. — Locum non intellexit

Grotius, quia librum edens intruserat verba »fir

matione vis.« Intellexisset melius, si anteriores in

spexisset editiones. Sed optimam lectionem e Darm

stattensi codice hausi.

post discutienda] Vide infra (§. 860).

aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 59): »Quid

enim est in quo haereat, qui viderit omne, quod

sumatur in oratione aut ad probandum aut ad re

fellendum, aut ex sua sumi vi et natura , aut as

sumi foris?. Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

quaeritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha

beat, aut quippiam, rem illam ' qnod attingat; ex

trinsecus antem, quum illa quae sunt foris neque

inhaerent in rei natura colliguntur. « Adde Topica

quum ejusdem (cap. 2) tum Aristotelis, unde om

•

Martiani Capellae lib. V. §. 474. 42

In ipso tum totum, tum pars ejus, tum mota, quam Graeci érvpuozoyioev

dicunt. Attingunt vero negotium , quae ad id relativorum ratione dicuntur;

et sunt numero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem ;?

nam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata

fiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

mom ex se sed cx alio nomen accipiunt.

-

IDE DEFINITIONE.

Igitur totum , quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, et

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia vi

In toto igitur definiendum deatur. Eloquentia totum est. est sic: eloquentia

est bene dicendi scientia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

- ; . :

nis haec disciplina fundamentum accepit, licet in

singulis discrepet. -

mota] Cicero (top. 8): »Multa etiam ex nota

tione sumuntur. Ea est autem quum ex vi nominis

argumentum elicitur; quam Graeci ετνμoAeoyiav

vocant, id est verbum ex verbo veriloquium ; nos

autem novitatem verbi non satis apti fugientes ge

nus hoc notationem appellamus, quia sunt verba

rerum notae. Itaque hoc idem Aristotetes 6£p£o

2ov appellat, quod Latine est mota a (adde de fin.

5, 28). Eadem fere iterat Quinctilianus (1, 6, 28)

additque » esse qui viim potius intuiti originationem

vocent. «

tredecim] Totidem numerat Cicero (top. 5);

sed alio loco (partit. 2) aliquanto confusius: »quae

infixa sunt rebus ipsis « inquit » ut definitio, ut con

trarium, ut ea quae sunt quasi conjuncta aut ea

quae sunt quasi pugnantia inter se, ut earum re

rum de quibus agitur causae aut causarum eventus,

ut distributiones, ut genera partium generumve par

tes, ut primordia rerum et quasi praecurrentia, in

quibus inest aliquid argumenti, ut rerum `conten

tiones, quid majus, quid par , quid minus sit, in

quibus aut naturae rerum aut facultates compa

rantur. « -

loci] Cicero (top. 2): »Quum pervestigare argu

mentum aliquod volumus, locos nosse debemus;

sic enim appellatae ab Aristotele sunt hae quasi

sedes , e quibus argumenta proponuntur«; et alio

loco (orat. 58): »traditi sunt e quibus ea (argu

menta) dueantur dupliees loci, uni e rebus ipsis,

alteri assumti. «

quod dubium] Lege quo dubium. Grot. — Cau.

sam non video; sensus est: »quod, quia dubium

est, vel tanquam dubium discutitur.«

47$

422 Martiani Capellae lib. V. §. 478.

476

477

478

479

Cui loco tractando subsidio est Dialectica, quam muper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, ac

cidens, ceteraque, quae ejus praecepta tenuerunt; tamen ut potero; haec

breviter strictimque percurram.

… - De GENERE." " -- ae

... .•III- in $**•**

Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refertur ad hominem, pecudem, avem, piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aërea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

-

, *

… … …

--- DE SPECIE.

- •-'. -

- -

Species est, quae a genere pendens alia continet numero tantummodo

discreta, ut homo continet et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

-

Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quaeratur, inter

-

- - -

- -

hominem leonemque quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leonem a feris aliis

distinguit animalibus.

IDE PROPRIO.

Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discermit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

quid sit genus] De his quidem supra affatim confusione, cujus in loeum substitui, quod Grotius

dictum est (§. 544); sed quia hic de rhetorieo usu jam seribendum intellexerat, e codicibus Reiche

dicitur, confer et Quinctilianum (8, 10, 84 sequ.), nauensi et Darmstattensi. De re vide supra (§. 548)

ab omnium] Inepte vulgo ab hominum, solemni et confer Quinctiliaaum (7, 5, 27 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480. Ae$

DE ACCIDENTE.

*

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est nec separari ab

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in animo

•

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam: 'si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrere

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur; nec tamen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere ét in figuris solet, de quibus postea

nobis erit, dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum,

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis, ali

quam concludimus partem, in qua sit quaestio constituta, ut si dicas: equum

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut fu

ratus es; non autem emisti, nec dono tibi datus est neque matus est domi;

furatus es igitur.

tractatus] Scripsi e Reichenauensi et Darmstat.

tensi, quod Grotio jam visum erat, pro tractus in

editis. Pariter Marius Victorinus (p. 172 Pith.);

»nunc de ratiocinatione tractatus est. «

alius] Secutus sum codices Reichenauensem,

Darmstattensem, et Monacensem (C), licet facile

concedam locum dubium atque corruptum esse. Anti

qnae editiones habent: »et aliud potest, quia a

minore ad magis dicitur« ; Grotius: »et aliud potest,

qui a majore ad minus ducitur« , sed in notis ob

servavit: »Lege : et alius potest, qui a minore cet. «

Viderint alii.

aliquantum argumenta] Sic editiones ante Gro

tium, qui unde argumenti ediderit nescio, hoc scio

temere factum esse, quod vel MS. lectio probat,

quam ipse affert, aliquanta.

equum] Exemplum a Cicerone (invent. 1, 49)

propositum sed repreliensum. Melius est quod de

480

48!

482

Martiani Capellae lib. V. §. 485.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA. - -

485 A mota vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantum oportet attendere.

DE NEGOTIO.

*

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis , . quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim lauda

bilem esse virtutem. Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est unde

nomem impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio dc

48$

—

%.

flexi argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM. •

- | | | |r*' • •!

servo habet Quinctilianus (8, 10, 67). Ceterum

hanc solam argumentandi rationem e partibus Ci

cero statuisse videtur (top. 2).

consul] Levi mutatione fictum ex eo quod e

Carbone affert ipse Cicero (de orat. 2, 59): »si

consul est, qui consulit patriae, quid aliud fecit

Opimius?« Eamdem originationem proponunt Varro

(de L. L. 4, 14), Quinctilianus (4, 6, 52), Flo

rus (1, 9), Festus, alii. Ceterum recte Quinctilià

mus (7, 5, 28) rarum etymologiae usum in argu

mentando esse monet.$%a %a%

megotium] Notandum est, quo sensu acceperint

rhetores hanc voeem. Nempe oeeisio ipsis etiam ne

gotium est (Cie. de invent. 1,26). Unde Marius

Victorinus in Ciceronis rhetoricam (p. 148 Pith.);

A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque dedu

<!-- 1 - ,

» omne itaque factum, de quo quaestio est, nego

tium appellatur. Utpote occidit negotium est; in

ipsius autem negotii gestione haec sunt, illo tem

pore occidit, in illo loco occidit, fuit occasio ut

occideret, et reliqua.«

a conjugatis] Probe distinguendus est liic lo

cus ab eo qui est a conjunetis; quippe omnium

maxime finitimus notationi, quod recte Cicero (top.

9) monuit; siquidem, ut ejusdem verbis utar (top.

5), » eonjugata dicuntnr, quae sunt ex verbis generis

ejusdem; ejusdem autem generis verba sunt, quae

orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapien

ter sapientia.« Graece 6v£vyboev dici idem ait;

Aristoteles tamen (top. 2, 10. 4, 4) 686 rot&a

nuncupare maluit.

Martiani Capellae lib. V. §. 48$. 425

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mu

tabilisque videatur, possitque ex amore in odium commutari. Hac ratione

illud Ciceronis adstruitur: ,,Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationem diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae o judices.* Hunc

locum ille a toto videtur imitari; sed interest illud, quod in illo a definitione,

hic ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, genus mamet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL A FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmat a similibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae proferentur;

quaere Syllae, Corneliae.“

A- SIMILI.

A simili per se: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti.“ 487

varium] Virgilii locum respicit (Aen. 4, 869),

ut deinceps Ciceronis (Verr. 2, 1).

qua genus] MS. quae. Gnor.— Perperam; sen

sus enim hic est, in loco qui sit a toto argumenta

duci ab ea notione quae in generis nomine conti

neatur; in eo vero qui sit a genere, id ipsum

spectari quod genus sit, ut quae de genere diean

tur, ad species quoque pertineant; totum enim par

tiendo perire, generis vim etiam per formas manare.

a specie] MS. semper ab specie: sie et infra

ab scripto. Sic in principio Arnobii pro a litibus

MS. ab litibus liabet, ut refert Meursins noster ex

exeerptis exemplaris regii a magno Scaligero da

tis. Gaot.

gemus est] Ita eodiees Darmstattensis et Mona

censis (C), non » genus est legis. , quemadmodum

in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in iis

dem codicibus perscripta est, breviata in editis.

Locus est Pliilipp. 1, 7. *.

ut Helena] Correxi loeum e codicibus Reielie

mauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C); vulgo

enim editum erat civilibus bellis. Ceterum ne haec

quidem ipsa Ciceronis verba sunt; ille enim (Plii

lipp. 2, 22 f.): »ut Helena Trojanis, sic iste huic

reipublicae causa belli, causa pestis atque exitii

fuit. « Breviavit loeum et Marius Victorinus (p. 486

Pitb.): » ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, hujus

belli semen fuisti. « -

54

426 Martiani Capellae lib. V. §. 487.

488

Ae

Item: „Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum acstu febrique jactantur*

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominatur,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit exem

plum in Verrem: „Sed tu idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio

fecisti.“ Hoc et in personis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO.

A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si illum

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid facies illi, qui dederit damnum aut

malum?” Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumen

tatur dicems: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae con

sulem reliquerunt?“ -

A CONJUNCTIS.

A conjunctis autem fides petitur, quum , quae singula infirma sumt, ea

jaetantur] Sequuntur apud Ciceronem (in Catil.

1, 15) »si aquam gelidam biberint, primo relevari

videntur, deinde multo gravius veliementiusque af

flietantur: sic hic morbus, qui est in republica, re

levatns istius poena vehementius vivis reliquis in

gravescet.«

a Cicerone] Nimirum in topicis (c. 11) et de

inventione (I , 44).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Mo

nacensis, etiam codex (C) et Reichenauensis ha

bent pro divisas in editis; unde paulo inferius etiam

existimandus pro aestimandus reposui, ut apud

ipsum Ciceronem (in Verr. 5, 92) legitur; reliqua

ex solo Cicerone corrigere nolui.

in temporibus] Scripsi e codice Monacensi (C)

pro in tempore3 alia res esset, si reliqua quoque

singulari numero dicta essent, ut apud Ciceronem

(de invent. 1, 44).

nam si illum] MS. hunc locum Terentii sic citat :

»Nam ut illum objurges a cet.

Non absurde. Gnor.— Sed apud Terentium (Andr.

1, 1, 115) prorsus eadem leguntur, quae hie Mar

tianus scripsit. Vitae et mortis exemplo Cicero

quoque utitur (de invent. 1 , 28).

fustuarium] £v%oxorriav. Gaot. — Miror Gro

tium non vidisse liaec Martiani cum Ciceronis* ver

bis (in Phil. 5, 6) non congruere. Statuendum*igi

tur, verba illa ab eo in suum usum conversa, aut

prorsus omissa fuisse. Sunt enim codices, a qui

bus prorsus absunt.

conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et 11) adjuncta

dicuntur.

Martiani Capellae lib. V. §. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumunt, ut: »Quid si accedat, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut avarus? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?” singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua comfirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit aperire

quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit?“ Praecessit enim praedictio,

ubi est argumentum; secutum est factum, unde est quaestio.

A CONSEQUENTIBUS.

A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit,

argumentum in sequentibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud prae

cesserit, ut: si peperit, cum viro concubuit. Exemplum de Verrinis: „Si

finem edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque

mascitur a Kalendis Januariis?“

A REPUGNANTIBUS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi co

haerere mon posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per negationem simul esse non posse praedicantur hoc modo: non et

parasitus est Gnatho et ridiculus non est. Ejus loci exemplum est in re magis

ut quid si] Lego cum MS. »ut quid si accedat, si peperit] Hoc quoque ex Cic. (de inv. 1, 29).

ut tenuis antea fueris? quid si ut avarus?« Gnot.—

Vulgo enim si quid, sed accedunt codices Darm

stattensis et Reichenauensis, suntque verba Cicero

nis (pro Roscio Amerino 51).

cogitaverit] Reichenauensis codex cogitaret.

Equidem me legere apud Ciceronem liaec verba non

memini.

si finem] Eodem exemplo (in Verr. 1, 42) jam

usus erat Quinctilianus (8, 10, 76; p. 278 Spald.).

sumitur] Scripsi e codice Monacensi (C) prò

est, quod in editis erat.

ridiculus] Hoc enim parasitorum officium erat,

ut et risum excitarent et se ipsos ridendos praebe

rent; unde Plautus (capt. 5, 1 , 10);

490

Æ91

Æ92

, 84 *

428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero dicit: „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficere voluisse.“ Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut ,,divisores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere.“

A CAUSIS.

Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quaerendum cujus manu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur.“ Sed et Virgilius: „Mene fugis?“

AB EFFECTIS.

* ., .

Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est," ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita.

-

»Ilicet parasiticae arti maximam in malam cru

cem ,

Ita juventus jam ridiculos inopesque a se se

gregat.«

Adde eundem in Sticho (1, 5, 17) et de Gna

thone Terentium (Ennuch. 2, 1).

in forma] Addidi in e codice Monacensi, pa

riter atque verba » ut Cicero dicit« , quae ab editis

aberant; sed quod idem in sequentibus exhibuit

domo sua eo minus recipere volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro 8) egregie

convenit.

divisores] Iidem qui et curiarum magistri, qui

eandidatorum nomine pecunias viritim inter tribus

dividebant. Notat Pedianus in II. Verrinam. Gnor.

— Confer omnino egregiam Frid. Henr. Weis

manni dissertationem (de divisoribus et sequestri

bus ambitus apud Romanos instrumentis, Heidel.

Fatum

bergae 1851), unde Grotii quoque errorem cog

nosces. Locum ipsum inter Cornelianae fragmenta

retulit Orellius (T. IV, P. 2, p. 481).

satis fuerit] Reliqua Cicero docebit (topic. 18;

partit. 26) et Quinctilianus (8, 10, 80 sequ).

sed quum] Locus est Ciceronis (in Verr. 2,

10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat

quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

injuria cogerentur«, unde Martiano quoque coge

rentur restitui, quod jam in anterioribus editioni

bus erat et codice Darmstattensi coufirmabatur, pro

congereretur, ut Grotius ediderat.

Virgilius] Didonis verba sunt (Aeneid. 4, 514);

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

tuam te,

Per connubia nostra, per inceptos Hymenaeos•

cet,

Martiani Capellae lib. V. §. 494. Ae99

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit.“ Hoc et Virgilius: „Degeneres animos timor arguit.* Nam

timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: ,,Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?“ Virgilius: „Tu potes

umamimes armare in proelia fratres.“ Ex hoc utique probat et alienos posse,

quod minus est. Terentius: ,,Nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

aut matrem, tanto magis audebit et ceteros.“

A MINORUM coMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus

Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem statum reipublicae privatus in

terfecit**; deinde jungit quaestionem, ubi modus est quidam : „Catilinam orbem

Auli Hirtii] In editis erat: »Auli Hircii vitam,

quae populo cara est. « Grotius corruptius etiam

edidit: »Auli Hircii vitam. Auli Hircii vita populo

eara est, quod ei populus a cet. Correxit deinde

in notis aliquatenus, ut inquit, e MS. suo. Equi

dem presso pede codices meos Monacensem (C) et

Darmstattensem secutus sum. Ceterum noster non

ipsa Ciceronis (Phil. 1, extr.) verba exscripsit;

sed libere hoc exemplo usus est.

effectus] Lege effectum. Gnor. — Haud male,

quum et effecta praecedant, et quod neutrum po

stulare videatur; sed tanta cura apud Martianum

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemplo

suo uti potuerit (Aeneid. 4, 13), ubi quum mani

festo degeneratio animi causa sit, quae timore tan

quam effectu prodatur, rem ita convertit, ut de

generes animi timorem, non hie illos arguere vi

deatur. . ., . ,.:. -

postularit] Sic e codicibus Grotiano et Darm

stattensi scripsi pro postularet , quum apud ipsum

Ciceronem (Verr. 1, 48) legatur »poscere pecu

niam non dubitarit.«

Pirgilius] Servius quoque ad illum locum (Aen.

7, 538) observavit argumentari a majore ad minus.

-. Terentius] Apud ipsum poëtam (Adelph. 1, i,

30), est insuerit pro instituerit , abestque et ante

ceteros ; recte utrumque, sed apud nostrum invitis

codicibus corrigere nolui. .

Publius] Exemplum repetitum est e Cicerone

(Catil. 1, 7); illud quod sequitur Terentianum ex

Andria (1, 1, 83). *

Æ9$

496

450 Martiani Capellae lib. V. §. 497.

498

%99

$00

terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos consules perferemus?“ Ex

hoc Terentii loco illud: „Hic parvae consuetudinis causa hujus mortem tam

fert familiariter.“

. A PARIUM COMPARATIONE.

A parium comparatione Cicero: „Et si non mimus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nascimur“, et in

Pisonem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vexet, an alios vexare patiatur.“

His igitur breviter demonstratis, illa quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum ; in auctoritate, ut testium ; in necessitate, ut

tOrmentOrum. - - .. • -

- . • A SCRIPTO.

A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationem vel

chirographum vel, testamentum transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque

hujusmodi, quae ita nota sunt, ut exempla de oratione non quaeramt.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberium

Gracchum ; aut quum testimonium, quo veritas nudetur, affertur, ut Cnacum

et si] Locus est e Catilinariis (5, 1); unde et Aristotele (rhetor. 1, 18) et Cicerone (topic. 4),

verba •conservamur quam illi quibus«, quae pro- qui Graeco nomine &r€xva nuneupant.

pter homoeoteleuton exciderant, hortante jam Gro. *.* • *--

tio, Martiano restitui. * , transactionis] Fallor, an exciderunt liic aliqua?

improbis concionibus] Trajecta tantummodo haec Certe si reliqua omnia sana sint, transactiones le

, * • • - • • . •

verba, ceterum Ciceronis (in Pis. 8) sunt. gendum foret; nimis durum enim esset genitivum

non excogitantur] Infra (§. 861)! noster haee referre ad tabulas.

argnmenta appellat inartificialia, ducibus nimirum Africanitmi] E Cicerone (de orat. 2, 28).

Martiani Capellae lib. V. §. 800. 45H

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE. $.

Necessitas. vero dat fidem ex tormentis aut sommo aut furore aut vi

nolentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vel scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa dicentis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intentionem

suam flectat assertor, quoniam ad fidem faciendam haec quoque pertinere

praediximus.

judicantis] Ita anteriores editiones codicesque

Darmstattensis et Reiclienauensis. Grotius unde in

dicantis liauserit, ignoro.

oracula] Confer Quinctilianum (8, 7, 38 et 36)

et Ciceronem (in partit. 2; topic. 20).

necessitas] Cicero (topic. 20): »Facit etiam ne

cessitas fidem, quae quum a corporibus tum ab

animis nascitur. Nam et verberibus, tormentis, igni

fatigati quae dicunt, ea videtur veritas ipsa dicere,

et quàe, a perturbationibus animi sunt, dolore, cu

piditate, iracundia, metu, quia necessitatis vim ha

bent, afferunt auctoritatem et fidem. Cujus generis

et illa sunt, ex quibus nonnunquam verum inveni

tur, pueritia, somnus, imprudentia, vinolentia, in

sania« cet. De tormentorum auctoritate apud anti

quos vide Hudtwalckerum (de arbitris Athenien- ,

sium p. 81).

Conciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate. Per

adduntur] In editis legebatur »adducuntur id

est« ; sed praetuli Darmstattensis codicis lectionem.

ipsius] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Darm

stattensi, et Ionacensi (C) pro ipsis intellige qua

litas. Sed gravius mendum supra ex eodem Mo

nacensi correxi et causa scribendo pro nec iu editis.

eonciliantur] Paulo aliter Cicero (de invent. 1,

16): »Benevolentia quatuor e locis comparatur, ab

nostra, ab adversariorum, ab judicum persona, ab

ipsa causae, Aristotelem, ut videtur, secutus (rlietor.

5, 14, 7); Aeëy&voeu δί ταῦτα άχ τε τοῦ λέyov

roc •oei roü ëxpooeroë xaì toö aegdyuatoç

×αι roö évavziov. Propius ad nostrum accedit

Quinctilianus (4, 1, 6; p. 14 Spalding.): »Bene

volentiam , aut a personis ducimus aut a causis ae

cipimus. Sed personarum non est, ut plerique cre

diderunt, triplex tantum ratio, ex litigatore et ad

50I

452 Martiani Capellae lib. V. §. 802.

505

sonao aut auditoris aut rei vel ipsius oratoris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jam antea populo Romano praebuisti, quum huic, eidem

quaestioni judex praeesses, talem te et nobis et `populo Romano hoc tempore

impertias.“ Rei vero, ut pro Dejotaro: ,,Quem ornare antea cuncto cum

senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis.“ Oratoris

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o judices, itaque ex ea provincia deces

sissem, ut Siculis omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti, quum summum in veteribus pa

tronis multis, tum nonnullum, etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur.* Sed haec plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

Ab adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata mostra modestia commendatur.

----

- - - - - -

cipiis; quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et faciendae

Sed haec posterius, et in prin

fidei species numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attendimus

facultatem , cujus vis vel in communibus locis vcl in epilogis maxime conti

versario et judiee ; nam exordium daei nonnun

Scilicet illo

tempore plerumque alius pro litigatore eausam age

quam etiam ab aetore causae solet.«

bat, etsi pro una persona haberi possent, unde

caute noster »rei vel ipsius oratorise dixit.

populo Romano] In editis: »publicae rei.« Error

ex notis P. R. Gnor. — Recte in codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi siglae majoribus literis

P. R. scriptae reperiuntur. Codex Monacensis (C),

e quo totum loeum correxi, eonformis est Cieero

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo enim

praeterea jam omissum erat et et ante nobis, et

impartias scriptum erat pro impertias.

omnibus] Post hanc vocem in editis sequitur

etes in codicibus Monacensi vero, Reichemauensi, et

parmstattensi hae reperiuntur breviatae voees siglis

*eriptae* *im. di. g. m. nomm. m. r. f. m. t. e. s. i.

u. pa. mul. t. m. nu. et. i. pr. s. f. o. a. r.« e

quibus nullo negotio ipsa Cieeronis (div. in Cae

cil. 1) verba restitui, quae Martiano omniao red

denda erant. Quis erit enim qui sibi persuadeat,

exemplum a mostro allatum fuisse, quod nemo in

telligeret? praesertim quum nec locum laudaverit

et me auctorem quidem, a quo illud mutuatus esset.

quanquam] Magis ad sensum accommodatum

fuisset quandoquidem, quod haud scio an e- bre

-

viata voce forte eorruptum fuerit.

patheticae] Adi Ciceronem (in orat. 57) et

Quineiilianum (6, 2, 8 et 10; p. 490 sequ. Spald.);.

et confer superiorem locum (§. 473).

vel in eommunibus locis] Omissa haec apud Gro

tium e prioribus inserui editionibus, quibus adsti

pulantur codices Reichenauensis et Darmstattensis.

Martiani Capellae lib. V. §. 805. 455

Nec mea primordia quidem apud veteres hac netur. animorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur, nulla partium defi

nitione signabo.

• • .

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut

metu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alicujus magno dolore tractamus; quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum: ,,Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum

extremum spiritum ore excipere sibi liceret.* Ab odio, quum adversarii factum

vel viris bomis vel judicibus ostenditur exseerandum , ut quum judicum cor

ruptio docetur a Verre jactari; item : „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

•nec mea primordia] Nee supplevi e eodiee Mo- librum quintum, qui a nostro oratio appellatur se

nacensi (C). Ordiendi praecepta , quorum meminit, ptima.

infra (§. 548) dabuntur.

caruere] Sic codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacensis (C) ct anteriores editiones. Gro

tius absque sensu cavere edidit.

commoventur] Hic prae ceteris conferendus est

Aristoteles, qui integro secundo libro rhetoricorum

de commotionibus animorum agit.

septūna Perrinarum] Illam orationem denotat,

quae in nostris editionibus libri quinti nomine in

scribitur: quo patet, Martiani temporibus Vertina

rum nomine primam appellatam fuisse, quae nobis

in Caecilium sive divinatio dicitur; sccundam »

quae actio prima in Verrem; tertiam, quae primus

actionis secundae liber, et sic deinceps usque ad

videtis] Hnnc etiam locum in integrum restitui,

siquidem in editis vidi legitur pro videtis addito

etc. ita ut nemo exemplum hoc intelligere possit,

quod e Verrinis (5, 48) sumtum esse Martianus

ipse prodidit. Siglas quamvis pluribus locis corru

ptas e Monacensi (C) hic subjicere non gravabor,

* quae si aliud nihil hoc saltem probant, Martia

num exemplum totum, sicut ipsum edidi, dedisse.

Sunt vero siglae hae : » a. i. l. p. m. a. q. m. p. a.

n. o. s. c. a. r. a. b. cons. l. l. ex. q. nihil a. o.

nihil u. f. s. post s. p. ex l.« Paulum mutatas codices

Darmstattensis ac lteiclienauensis exhibent.

quum in avaritia] Exemplum hoc et duo quae

sequuntur e libris in Verrem (1, 14. f. et 3, 4)

repetita suut.

504

55

454 - Martiani Capellae lib. V. §. 804.

$0$

sui similes esse arbitratur.“ Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

ut est: „Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum

atque nobilium faciliorem aditum istius habet nequitia et audacia , quam cu

jusquam nostrum virtus et integritas.“ Item: ,,Istum rebus omnibus undique

ereptis impune cludentem circumfluere et abundare.* Potest quidem et illa

res auditorum mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel commu

nibus periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium , in quo vos de reo, populus

Romamus de vobis judicabit*; communibus autem , ut est: „Videor mihi

videre hanc urbem , lucem orbis terrarum , arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem.“ Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitium obstrictum vobis ac liberis vestris habebitis.**

Ira etiam vehementer animos turbat, ut quum exaggerat et exclamat Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti.“ Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant, extra causam tamen sunt, nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione de

ducere videatur.

potentiam] Insigne hujus artificii exemplum prae- Caelio f) verba. Vocem tamen vulgo omissam ve

bet Demosthenis oratio in Midiam, quae tota fere stris codices Reichenauensis et Darmstattensis habent.

in hoc loco tractando versatur. * 0 dii] E notissima in Catilinam oratione (I, 4).

hoe est] Ex aetione prima in Verrem (16). De Additae sunt in Darmstattensi et reiehemanensi sig

metu confer Quinctilianum (4, 1, 20; p. 25. 6, lae: .s. m. i. num. p. c.«, unde vulgo omissa sup

1, 15; p. 421. 6, 2, 21; p. 305 Spald.). plevi. -

eomcidentem] Addit codex Monaeensis (C) »si extra causam] Sunt quae Graece $$æya%vtoe

iste liberatus fuerit.« Sed haec apud Ciceronem (in vel $æ ro$; <tgdyuatos övtæ (confer C. Fr.

Cat. 4, 6) non leguntur. - Hermannum ad Lucian. de hist. scribend. p. 545),

%**"* fidem] Ex oratione pro Milone (26) hoe quibus Areopagum notum est oratores prorsus ab

exemplum sumsit. stinere jnssisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16);

abstrietum] Paululum immutavit Cieeronis (pro »ratio nihil nisi id ipsum de quo agitur spectat,

Martiani Capellae lib. v. §. 806. Ae$

-

-

-

' DE DISPOSITIONE.

His igitur ad fidem faciendam prudenter inventis ordo rerum est so

ciandus, quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus ' omittendum, quomodo etiam et quando et ubi, prudenter in

spicimus. Duplcx igitur hujus partis est ratio: aut enim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparatur; naturalis, quum post principium narratio,

partitio, propositio, argumentatio, conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae utilitate, non ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quacstiones quasdam ante narrationem , ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordine naturae, sed ex causae utilitate mutavit; et pro Cornelio primo

ira vanis et extra causam obversantibus eommo

vetur.« Quanquam interdum extra causam se vagari

ipse Cieero confitetur (pro Milone 54; pro Cae

cina 52).

duplex] Videantur Auctor ad Herennium (5, 0),

Cicero (de orat. 2, 76), Quinctilianus (2, 15, 4 ;

p. 520 Spald.) et Sulpicius Vietor (p. 246 Pith.).

post principium] De quatuor prioribus partibus

infra (§. 886. 885. 887) agit, posteriores duas au

tem (§. 868) junctas proponit, quum orationis com

elusio, epilogus, et peroratio unum idemque sit

(v. Quinctilianum 6, 1, 4; p. 445 Spald.).

artifieio] Curius Fortunatianus (p. 69 Pith.);

»naturalem ordinem sequimur, si nihil nobis oberit

in eausa; si aliquid oceurrerit, necessitate utilitatis

ordinem immutabimus naturalem, sequemur artifi

cialem. « Monendum tamen, Auctorem ad Heren

nium (3, 9). artificiosum ordinem appellare, quem

noster naturalem; siquidem »gemera dispositionum

duo esse « ait, »unum ab institutiome artis profectum,

alterum ad casum temporis accommodatum , et prius

quidem in eo spectari »ut utamur principio , aar

ratione, divisione, confirmatione, confutatione, con

clusione • ; deinde vero : » est autem « inquit »et alia

dispositio, quae, quum ab ordine artifieioso rece

dendum est, oratoris judicio ad tempus accommo

datura ; quanquam in extremo capite : »liis commn

tationibus et translationibus partium saepe uti ne

cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

artificiose commutare cogit.«

nom ex temporis] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

meminerimus ipsam dispositionem plerumque utili

tate mutari, nec eandem semper primam quaestio

nem ex utraque parte tractandam « cet.

pro Milone] Cicero (cap. 5): »Sed antequam ad

eam orationem venio, quae est propria nostrae

quaestionis, videntur ea esse refutanda, quae et

in senatu ab inimicis saepe jactata sunt, et in eon

cione ab improbis, et paulo ante ab accusatori

hus; ut omni terrore sublato rem plane quae venit

in judicium videre positis.«

praejudicia] Adversarii enim Milonis et a senatn

judicatum esse jaetabant, caedem in qua P. Clo

dius occisus esset, contra rempulilicam esse faetam

506

55 * -

456 Martiani Capellae lib. V. §. 806,

507

508

refutata sunt crimina , quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

rccursus est factus; quae dispositio artificialis, ut diximus, nominatur. In

Verrem autem naturalem temporum ordinem 'tenuit, ut primum quaesturam,

tum legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur.'' At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, . ne si Cluentium legis assertione

defenderet, fugere causam diffidentia videretur. '

in- '

DE ELOCUTIONE.

q.

- --- ---

- -- - .-'" --- - - -

Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimanda ;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod illa totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. 8), et Cn. Pompejum rogatione sua et de* re

et de eausa judicasse (e. 6).

ut pro Cluentio] Ut inserui e codice Darmstat

tensi, praetereaque Reiehenauensis auctoritate delevi

mon , quod vulgo ante defenderet legebatur; quod

reete me fecisse intelliget qui ipsam Ciceronis ora

tionem (cap. 32 sequ.) inspexerit, ubi eonsulto se

ait Cluentii eausam non lege sed faeto ejus de

fendisse, ut non saluti modo ejus verum etiam

existimationi prospiceret, factoque demum purgato

ad legis mentionem transit, etsi videretur, si mihi!

aliud voluisset, nisi ut causam obtineret, lege re

…

eloquentiae] Cornelius Fronto (It, pag. 478

eitata perorare potuisse.

Maji): »eloquentia perfecta vis orationis, eloquium

pars snpposita eommode eloquendi,«

Cieero] Quem potissimum loeum Martianus re.

-

spiciat, ignoro; proxime tamen accedit ille (de orat.

5, 57 f.): »quasi hoc solum quoddam atque fum

damentum est, verborum usus et eopia bonorum;

sed qnid ipse aedificet orator et in quo adjungat

artem, id esse a nobis quaerendum et explicandum

videtur.« Adde Gerardam Joannis Vossium (insti

tut. orator. 4, f, 2): »quemadmodum autem aedi

ficia, ita elocatio universa duobus eonstat, funda

mento et exaedificatione sive structura, sub qua»

ut inferius dicemus, compositionem et dignitatem

comprehendimus. • Fundamentum enim appellat ele

gamtiam ; quae secundum Anctorem ad Hereaniuim

(4, 12) distribuitur im Laiinitatem atque explana- *

tionem. Paulo aliter Cieero (de orat. 1, 52); » au

dieram etiam quae de orationis ipsius ornamentis

traderentur; in qua praecipitur primum nt pure et

Latine loquamur, deinde ut plane et dilueiae, tam,

Martiani Capellae lib. V. §. 808. 437

sunt Latine loqui planeque dicere; quorum unum Grammatice loquente didicistis,

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copiose ornateque

dicere, quod non ingenii sed laboris est maximi, exercitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei

duplex ratio est: una,, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dig

nitas eloquendi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero ant pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. . Propria sunt vetusta prae

cipue; nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel ap

petere non auderent, propriis : utebantur; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda illa, quae cum aetate mutata sunt.

* .

ut ornate, tum ad rerum dignitatem apte et quasi

decores , quae eadem Quinctiliani est doetrina (8,

1, 4). . . -

exercitatione] Lege »exercitationis etiam diu

turnae.« Grot. — Possis tamen vulgatam quoque

tueri, si pro ablativis absolutis accipias. Ceterum

in anterioribus editionibus est quia pro qua, et

acquiritur pro exquiritur, quorum posterius Rei

clienaueasi quoque eodice'adstipulante restitui.

duplex ratio] Quinctiliauus (8, 4, 1): »Igitur,

quam Graeci φρά6vv- voeant, Latine dicimus elo

ewtionem. Eam spectamus verbis aut singulis aut

conjunctis.« Sed propius etiam ad nostrum Cicero

(de orat. 5, 57): »Omnis igitur oratio eonficitur ex

verbis; quorum primum nobis ratio simpliciter vi

denda est, deinde conjuncte. Nam est quidam or

natus orationis, qni ex singulis verbis est; alius,

qui ex eontinuatis conjunetisque constat. Ergo ate

mur verbis aut iis, quae propria sunt et eerta quasi

vocabuIa rerum paene una nata* cum rebus ipsis,

aut iis quae transferuntur et quasi alieno in loeo

colloeantur, aut iis quae novamus et 'facimus ipsi«

*• - -

« • • •

cct.

mutuatumque] Recepi leetiomem a Grotio ia

marginem conjectam, pro vulgata mutatumque , ut

sibi constaret Martianus, cui supra quoque (§. 589)

mutuantur reddidi pro mutantur in siamili argi

mento, praesertim quum Ciceronem ipsum (orat. 27)

mutata verba a translatis distinguere potius vide

rem : » translata ea dico, quae per similitudinem ab

alia re aut suavitatis aut inopiae causa transferum

tur; mutala , in quibus pro verho proprio subjici

tnr aliud, quod idem significet, sumtum ex re ali

qua consequenti«; lieet ex eodem loco appareat

mutata aeque ac translata propriis oppoui.

vetusta] Cicero (Brut. 74): »Solum quidem et

quasi fundamentum oratoris vides locutionem emen

datam et Latinam; cujus penes, quos laus : adhnc

fuit, non fuit rationis aut scientiae, sed consuetu

dinis.— Aetatis illius ista fuit laus, tanquam in

nocentiae, sic. Latine loquendi« cet.

- . exolevit] Vide Ciceronem (de orat. 5, 10 f. et

45), Senecam (epist. 58; p. 481. ep. 114; p. 640

Lips.), Quinetilianum (1, 6, 41 ; p. 168. 2, 5,

21; p.297 Spald.), Maerobium (in Saturnal. 1, 8);

Gellium (41, 7), et quos praeterea laudavit C. Fr.

Hermannus (ad Luc. de hist. conscr. p. 269).

458 Marliani Capellae lib. V. §. $09.

•• {{)

Itaque alucinari et corritum: et caperatum similiaque praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamen sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam facere ait: „gurgulio

nibus exsectis reliquerunt“, et: „virgis plebem Romanam concidere*; nec in

Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alienis utendüm. Novantur

decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lychnos pro lucernis ait.

autem duobus modis verba, aut quadam fictione, aut declinatione praesumta,

*.

-

alucinari] Rectius sic in codicibus Darmstat. • Inguinibus quare detonsus gurgulio exstate

- Jun. -

tensi et Reichenauensi, quam hallueinari in editis neque dubito quin ita Martianus - quoque acceperit,

- - - ... -*- -

--- - ------ (Gell. 16, 42), quamvis a veteribus' et Cicerone" inprimis si revera exsectis ille seripserit, quod pro

ipso aliquando sic scriptum esse non sit ignotum.

cerritum] Plautinum vocabulum est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Horatius (sat. 2,5,

277) aliquando usi esse videntur, nec ipse noster

iufra (§. 806) uti recusavit pro insano. q

eaperatum ] E Pacuvii Duloreste attulit Varro

(L. L. 6, 6) » caperata fronte a caprae frontes;

mox obsoletum Appulejus postliminio reduxit. …

quum Cicero] Nuper demum Angeli Maji me

rito (in M. T. Ciceronis sex orationum partibus

ante nostram aetatem ineditis, Mediolan. 1817) re

perta est oratio in qua hoc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantumque odii crudelitatisque

habuerunt, ut eos omnes gurgulionibus insectis re

linquerent, ne si quem seiiiivivum ae spirantem

reliquissent, minor his honor haberetur.« Neque

tamen leetionem insectis Martiano obtrudere volui,

lieet nee vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exaetis probarem; sed quod jam

Grotius conjectura assecutus, erat praebetqne codex

Reichenauensis, exsectis reposni., Praeterea ante

Cicero inserui quum e codicibus Reichenauensi,

-

gurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persius

(4, 58):

Darmstattensi, et Monacensi (C).

--

prium voeabulum est de castratione (Quinctil. 7,

4, 8); Ciceronem tamen de gutture intellexisse

manifestum est.

virgis] Ex oratione in Verrem (2, 1, 47).

… J^irgilius] In Aeneide (1, 726):

— • dependent lychni laquearibus aureis.«

verba propria] Secutus sum codicem Monacen

se (£); vulgo enim erat: »quod si sua res pro

sa- -

novantur] Egregie de his praeeipit Curius For

pria verba non habeat.«

tunatianus (p. 70. Pith.): »Tertius modus est, ut

novemus verba, quae tamen parcius debemus at

tingere; nam et aegre novum verbum facere possis

lene ac decorum, et fere aspernantur homines quae

non recognoseuut. Yir perfectissimus dixit: verbis

ntendum est ut numis publiea moneta signatis.

Verba quibus modis novantur? primo Graeca trans

ferimus, ut nova ex his Latina eonfingamus* de

hinc per eongeminationem, ut Cicero »feras soli

vagas« dieit; et per derivationem novare possumus,

ut ab autumno, Cato ait autumnitatem , et a per

petiendo Cicero perpessionem. « -

fictione] Codices secutus Darmstattensem, Re;.

chematiensem, et Monacensem (C) omisi, quod in

editis sequitur, verborum.

Martiani Capellae lib. V. §. 810. 459

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Finguntur maximd

quum transferimus, ut qui aeotârntoe qualitatem esse dixerunt, quod nomen

numquam fuerat in Latinis; quo et auribus temperandum, et insolentia fugienda,

quam vitams Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui salutem

dedit“; illud enim nimis insolens videbatur.',. Derivatione, quoque fiunt. verba • quoq --- ~ c. »

quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent“, quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius, grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiae subjungitur translatorum cura ver

qualitatem] Cicero (acad. 1, 7): »Dabitis enim

profecto, ut in rebus inusitatis, quod Graeci ipsi

faciunt, a quibus haec jam diu tractantur, utamur

verbis interdum inauditis. — Qualitates igitur ap

pellavi, quas froudito,tac Graeci vocant, quod ip

sum apud Graecos non est vulgi verbum, sed phi

losophorum, atque id in multis. « Adde, eundem

alio loco (de nat. dcor. 2, 57). Ceterum codices

Monacensis, Reichenauensis, Darmstattensis habent

qualitates , quod tamen quia Graeco non respon

det, recipere nolui.

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 63),

postquam Verrem »non solum patronum istius in

sulae , sed etiam Sotera inscriptum se vidisse Sy

racusis a dixerat , »hoc, pergit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo exprimi non possit.

Is est nimirum Soter , qui salutem dedit. « Confer

omnino Forcellinum (in lexico), qui Clnristianos de

mum scriptores Salvatorem dixisse monet.

paragoga] Diomedes (p. 509 f. Putsch.); »Sunt

quaedam principalia , quae Graecis aegoerötvrroe

dicuntur, ut moms , foms , villa , schola , hortus ;

ex liis uascuntur derivativa , quae apud Graecos

zroegoeyayy& dicuntur, ut fontanus, montanus, vil

laticus , scholasticus , horticus.«

florea rura] E Virgilio (Aen. 4, 450);

» Qualis apes aestate nova per florea rura.

Exercet sub sole labor.«

campique] Versus et ipse Virgilii est (Aen.

12, 56); . •

»Sanguine adhuc campique ingentes ossibus al

bent. «

In editis quidem Martiani exemplaribus erat vi

rentes pro ingentes, sed codices Grotianns, Darm

stattensis, et Monacensis (C) genuinam lectionem

praebuerunt. Similis est alius Virgilii versus (Aen.

8, 868): • -

» Difficiles quondam multorumque ossibus allo.

erispa] Non vituperat hae voce, sed laudat;

quemadmodum Gellius (1, 4) et Plinius (15, 9,

18). Horatii loeus in carminibus est (1, 4, 4). '

grandiferas] Ubi recentiores apud Ciceronem

(Phil. 2, 59 f.) grandi foenore ediderunt, Martianus

certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis eodi

ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 612).

Monacensis (C) perperam grandistras ; Reichenau

ensis et Darmstattensis recte grandiferas, quod*re

cepi ; Grotius enim ediderat glandiferas, quod ta

men etiam defendi potest, quia illo Ciceronis loeo

a quibusdam ita legitur et noster infra (§. 702) si

mili voce palmiferas utitur.

grandiloquos] Non Cicero solus (Tuse. 8, 51 f)

α)

$•

άι>

440 Martiani Capellae lib. V. §. 812.

borum, quum res aut sua non invenit verba, aut quum volumus splendidius

aliquid explicari. Ergo aut inopiae aut decoris causa transferuntur: inopiae,

quum dicimus gemmare vitem et luxuriare segetes laetasque perhibemus; de

sunt enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dicii exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libértatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arma”, et a gustu: „o nomen dulcis libertatis.” Verum mom debet haec trans

latorum alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

petita debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charybdim. Vitandum

quòque ne turpis sit similitudinis usurpatio, ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam” aut „Clodium stercus senatus.* In hoc genere trans

ferendi etiam allegoriam poëtae praecipue nexuerunt, et Cieero, quum dicit:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Bomanum e navi exturbasses,

sed Quinctilianus etiam (10, 1, 66; p. 54 Spald.)

hac voce utitur. Videtur autem priori minus pla

euisse, qui (orat. 8) ea usus addidit » ut ita dieam.«

inopiae] fisdem exemplis supra (§. 579) utitur,

ubi vide notam. -

sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 3, 40):

•translatio« inqnit • ad sensus ipsos admovetur, ma

xime oculorum, qui est sensus acerrimus. Nam et

odor urbanitatis, et mollitudo humanitatis, et mur

mur maris, et dulcedo orationis sunt dueta a ceteris

sensibus, a

* odor] Credo hic voees aliquot deesse, et le

gendum : » ut ab ocnlis, lux libertatis; ab olfaetu,

odo* legum ; a loquela, silent leges inter arma.«

grior.— Martianus fortasse haud necessariam hane

additionem putavit, arbitratus legentes ipsos faeile

perspecturos esse, euinam sensui quodque exem

plum esset adscribendum. Ceterum exemplorum pri

ora duo ex uno Cieeronis loea (in Verrem 8, 61),

tertium ex oratione pro Milone (4), et quartum

iterum e Verrina (8, 65) desumta sunt.

eastratam] Restitui loeum e eodicibus Darm

stattensi et Monaeensi (0); vulgo enim ridieule le

gebatur » eastratam Africam mortuam rempublieam.«

Eodem Cicero (de orat. 3, 4t) exemplo usus erat,

et post eum Quinetilianus (8, 6, 48; p. 509 Spald.).

stereus] Paulo aliter Cieero (de orat. 5, 41):

»nolo stereus euriae diei Glauciam.* Atque hoc

nomen sie, non Clodium , apud nostrum quoqme

seriptum fuisse, ex eo eolligo, quod in Monaeensi

pro eo legitur »Claudium«; tamen nihil mutare

ausus suum.

allegoriam] Haec enim tota translationibus eon

stat (Cic. orat. 27). Itecte igitur Quinctilianus (8,

6, 4; p. 505. 9, 2, 46; p. 409): »continuata poe

ta pog& faeit &%ryogtava ; quibus immodiee

usurpatis totam ait (8, 3, 26; p. 228 Spald.)

prope mutari sermonem. -

cum grege] Reeepi lectionem a Grotio in mar

Martiani Capellae lib. V. §. 812. 44!

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis na

vigares*, et in Pisonem: ,,ut qui in maximis tempestatibus ac fluctibus reipu

blicae navim gubernassem salvamque in portu collocassem, frontis tuae nubecu

lam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?“ Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortasse angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. E* parte

totum, ut: „in puppim ferit unda”, aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum**

pro eadem domo. Hunc tropüm metonymiam grammatici memorant, cata

chresin etiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con

textu servanda sunt haec, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

v.

-

gine positam, quum vnlgo eum deesset. Locus est

in oratione pro domo (cap. 10).

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunctione

separaverat » ut: qui« , Ciceronem secutus (in Pi

son. 9). -

his] Grotius edidit haee ; quoniam {autem vox

usurpatis praecessit, anteriorum editionum lectio

nem omnino praetuli.

in puppim] Virgilius (Aen. H , 118);

» Ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

In puppim ferit«— —

quem haud scio an ipse noster respexerit.

parietibus] Cicero (de orat. 5, 42): »Videtis pro

fecto genus hoc totum , quum inflexo commutato

que verbo res eadem enunciatur ornatius; cui sunt

finitima illa minus ornata, sed tamen non ignoranda,

quum intelligi volumus aliquid aut ex parte totum,

ut pro aedificiis quum parietes aut tecta dicimus,

aut ex toto partem a cet. Exemplum et ipsum e Cice

rone (Catil. 1, 8) petitum est.

memorant] Ita melius codex Monacensis (C)

pro memoraverunt in editis. Hansit vero e Cicerone,

qui (orat. 27) »hypallagen« , inquit, »rhetores, me

tonymiam grammatici vocant, quod nomina transfe

runtur; Aristoteles autem translationi haec ipsa sub

jungit et abusionem , quam ×tézgn6vv vocant.«

De eadem confer Quinctilianum (8, 2, 5; p. 199.

8, 6, 54; p. 523. 9, H, 8; p. 565 Spald.).

coagmentata] Miror Grotium edidisse coaugmen

tata , quod niliili est; nostram autem lectionem,

quam etiam Monacensis codex (C), Reichenauensis,

et Darmstattensis praebent, ad marginem rejecisse.

Confer modo Ciceronem (de orat. 3, 45): »Sequi

tur continuatio verborum, quae duas res maxime,

collocationem primum, deinde modum quendam for

mamque desiderat. Collocationis est componere et

struere verba sic ut neve asper eorum concursus

neve hiuleus sit, sed quodammodo coagmentatus et

levis. « Ubi quem modum formamque appellat, nu

merum orationis spectat, quem noster conclusionis

vocabulo significat, ipsum Ciceronem (de orat. 2,

9; orat. 81) secutus, infraque (§. 819 sequ.) pluri

:

515

56

442 Martiani Capellae lib. V. §. 814.

14 proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

percurram, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophorom, dysprophoron, et poly

sigma non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant**; et: jjcasus Cassandra canebat.“ Metacismus est, quum

3., i: G. ' . '

bus âat; collocatio autem idem est cmm eon

structione sive compósitione , de qua mox (§. 814).

schemate] Haec apud Quinctilianum quoque (8,

1, 1 ; p. 198) tertia pars est, qui »in conjunctis

verbis illud intuendum esse. docet, »ut emendata

sint, ut collocata , ut figurata. « Plura de figuris

infra (§. 825) docebuntur.

compositionis] De hâc vide Ciceronem (orat. 44

sequ.), cui nullam partem hujus operis magis ela

boratam esse Quinctilianus affirmat; praetereaque

Auctorem ad Herennium (4, 12), Dionysium Ha

licarnassensem, qui singularem libellum hac de dis

ciplina scripsit, Qninctilianum (9, 4), Curiumqne

Fortunatianum (p. 75. 74 Pith.) cnjus ipsa verba

eomparandi causa subjeci: »in structura observanda

sunt, ut frequentior sit rotunda, me hiulca sit

vocalium et maxime longarum crebra eoncursione;

ne aspera duarum consonantium conflictu; ne mo

nosyllaba una plura jungantur; ne brevia multa

continuentur, ne longa multa; ne ultima syllaba

prioris verbi eadem sit quae prima posterioris; ne

prima et ultima efficiant obscoenitatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vastis deformetur oratio;

ne plures genitivi pluralis jungantur « cet.

frenos] Tam frenos quam frena dici notum est

(Voss. Aristarch. I , 42; Op. II, p. 187; de vitiis

serm. 1, 18; p. 21), sed mirus hoe nostro loco

vocis usus; quam tamen quum infra (§. 518) re

petat, colligitur frenos intelligi impedimenta ex as

perrimarum literarum coIIisione oriunda; quibus

orationis cursus, ut equorum frenis, inhibeatur at

que retardetur.

.,, in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex vestigiis MS. in odium repetitam , lioc est

ad nauseam usque iteratam. Gnor. — Ita et in co

dicibus meis Reichemanensi, Darmstattensi, et Mo

macensi (C) seriptum est, unde reponere non dubi

tavi. Exempla, quae sequuntur, Virgilii sunt (Aen.

3, 185): '

»Sola mihi tales easus Cassandra canebat•

et (8, 866):

» Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant«,

nnde apparet male salo pro sale legi in codicc

Monacensi (C), licet liaud indocte librarius errarit.

Ceterum animadvertendum, haec ipsa, quae nunc

Martianus reprehendit, ab antiquioribus poëtis La

tinis quam maxime celebrata studioseque quaesita

esse, ut docte demonstravit Naekius (de alliteratione

sermonis Latini, in Niebuhrii Museo Rhenano T.

III, p. 524—418); unde et Servius (ad Aen. 5,

185): » haee compositio jam vitiosa est, quae ma

joribus placuit.«

metaeismus] Isidoro motaeismos depravate. Gnor.

— Sed Diomedi lioc vitium est pronunciationis,

cum M profertur, ubi debet absorberi: ut si vocem

claudat et sequens dictio incipiat a voeali. Uterque

autem grammaticns (Martianus et Diomedes) corri

gendi, quum apud eos vulgo metaeismus legatur pro

mytacismus» quia est a puö. Meminit et Isidorus

lib. 1 orig. c. 51 (1, 32, 8), ubi itidem in MSS.

Martiani Capellae lib. V. §. 814. 445

verborum conjunctio M literae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam.** Labdacismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni lactea.“ – Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur.**. Polysigma, ubi S litera erebrius ge

minatur: „Sosia in solario soleas sarciebat suas.*' Homoeoprophorom est, quum

dicitur: „O Tite tute Tati tibi: tanta tyranme tulisti.** Dysprophoron, ut si

quis dicat „persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres. Asperae inter

penultimam ultimamque verborum maxime vitandae, cujus exemplum est,

•' *

- - • va- *

nostris est metacismus. In excusis motacismus legas.

* i - - -

Quod non improbo. Imo possis similiter rescribere

apnd Capellam et Diomedem. Nam literam hanc'

veteres non puü, tantumy sed pu$, quoque dixere.

Voss. (inst. orat. 4, 2. Op. III. p. 155).— Equi

dem hic ut supra (§. 279) vulgatam scribendi ratio

nem servavi, licet in codicibns Reichenauensi et

Darmstattensi moetaeismus legatur.

Mammam ] Aut Mammiam legendum pro mu

lieris nomine, aut Mammam sumendum pro nutrice,

ut in ista inscriptione antiqua: -

D. ' ' M. -

CAECILIAE. LITE. * ' ' '

OFILLIA. ARESCUSA.

MAMMAE. SUAE.

IB. M. FEC.

leni] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Reiche

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi pro levi in

editis, quód jam Grotius intellexerat metro tro

eliaico offieere, praetereaque restitui priorum edi

tionum leetionem lueent pro lucebant, quod nescio

unde Grotids petierit.

iotacismus] Confer Quinetilianum (1, 8, 52)

cum nota Spaldingii (p. 112).

polysigma] Ab aliis vocari hoe vitium 6typoe

ru6puèv Vossius (inst. or. 4, 2, 5. Op. III, p. 184)

observat; negat tamen Julius Caesar Scaliger vi

tium hoc

. . * » * " . * - I. * - *y

esse (poet. 2, 52; p. 172), ac sane ta

frequenter apud antiquos invenitur, ut putidus sit,

qui ubique damnare velit. Confer quae a viris doetis

ad Euripidem (Med., 476) amnotata sunt, et quae

laudat Otto, (ad Ciceronem de senect. p. 102). . .

homoeoprophorom] Editi habent homoeoprophe

rons rectior nostra e codice Monacensi (C), lectio

est. Exemplum, quod Ennii est et a multis gram

matieis repetitum, noster ab Auetore ad Heren

nium (4, 42) mutuatus esse videtur. Plura.vide

apud Spengelium (art. seript. p. IX). * *

persuasitrices] Ita nos restituimus, cum antea

perperam disjunetis voeibus legeretur persuasi triees.

Ghot. — Apud Plautum (Bacchid. 8, 2, 47) est

»probri perlecebrae et persunstriees« , quod magis

etiam &v6ztgöpooov sonat; sed codices deserere

neque liic volui meque mox in praestrigiatrices, quod

etsi sermonis ratio respuat, plerosque tamen manu

seriptos exhibere testatur Omdendorpius (ad Appul.

de mundo T. II, p. 521), quapropter ex uno Rei

elienauensi praestigiatrices scribere eo minus volui;

«quia Martianum ipsum jam hanc stridosiorem vo

eabuli formam in mente habuisse verisimile est. *

phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

ab se invito ablatas phaleras gratis.* Ceterum eo

diees Monacensem (C) et Reiehenauensem secutus

delevi ut ante si dicas apnd Grotium.

· · ·

515

56*

444 Martiani Capellae lib. V. §. 818.

§16

517

si dicas: „phaleras ablatas gratis“, aut si juret auriga „per lora, per flagella,

per frena.* Hiulcae sunt, quum in ea parte quam diximus similes vocales

ac similiter longae collisam , hiantemque structuram faciant, ut si-quis dicat

suscepisse se liberos secundo omine , ' et ut Tullius pro Milone ait: „aucto

ritate publica armare*; quod quidem artem dissimulans plerumque appetit

voluntate. Vitandum similiter, ne in eodem loco tres aut quatuor longas

brevesque continue ponamus, neve in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iambicosque versus; quamvis eos Cicero non evitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt”; et heroici versus finem vel

initium non declinet, quum dicit: „o miserum cui peccare licebat*; et in

Academicis: „latent ista omnia Varro magnis obscurata et circumfusa tenebris*;

et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant*; nec finem vitavit ele

giaci, quum ait: „oderat ille bonos“; incurrit etiam in hendecasyllabi Phalaecii

voluntate] Ita ipse Cicero de oratore Attico

(orat. 25): »verba etiam verbis quasi eoagmentare

negligat; habet enim ille tanquam hiatus concursu

vocalium molle quiddam et quod indicet non ingra

tam negligentiam de re magis hominis quam de ver

bis laborantis.« Locus in Miloniana est statim ab

initio: »temeritatem concitatae multitudinis aucto

ritate publica armare.«

versus] »Multum enim interesta, Cicero ait

(de orat. 5, 44 f.), »utrum numerosa sit, id est

similis numerorum, an plane, e numeris constet o

ratio; alterum si fit, intolerabile vitium est, alterum

nisi fit , dissipata et inculta et fluens est oratio.«

Adde alios ejusdem locos (orat. 20. 81. 68), et

Quinctilianum (9, 4, 27; p. 859 sequ.). Quan

quam ipse (orat. 86): »saepe« inquit »versus in ora

tione per imprudentiam dicimus, quod veliementer

est vitiosum, sed non attendimus neque exaudimus

nosmetipsos*» ejusqne negligentiae etiam plura quam

noster delibavit exempla et e Cicerone et aliis erui

possunt; qua de re peculiaris : exstat dissertatio

Loefleri (praeside I. I. Möllero, de versu inopinato

in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. aet.

L. L. II, p. 550), Fabricinm (in bibl. Lat. II. p.589

Ern.), Graevium (ad Cic. epist. ad Att. 1, 1 ; p. 7),

Schaeferum (ad Demosth. I. p. 189. V. p. 828),

Voemelium (ad Dem. Pliil. p. 59), Rritzium (ad

Sal. Cat. p. 98), et Spengelium (art. script. p. 182).

in Aeeademicis] Longe haec aliter nunc leguntur

(Aead. 2, 59): »latent ista omnia, Luculle, cras

sis occultata et circumfusa tenebris«; nolui tamen

quidquam mutare apud nostrum , quum constet Ci

ceronem Academica secundis euris retractata Var

roni inscripsisse, cujus operis quum primus tantum

liber exstet, reliqui injuria temporum perierint, fa

cile haec, in uno sequentium legi poterant.

quum aii] Scripsi e Monacensi (C) pro sicut

ait , quod in editis erat.

Martiami Capellae lib. V. §. 817. 44$

dum dicit: ,,successit tibi Lucius Metellus.“ petulantiam, Hic tamen vir et

longo opere et ipsa sui majestate defenditur. Ceterum in clausulis vitiosissi

mum reperitur. Animadvertendum autem , ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere „strepitumque

plagarum“, quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam 518

in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile*, atque ,,ereptae

virginis ira*; in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui fiunt ex

asperrimis literis in ünum concurrentibus, ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paucos repperias meretricibus fideles evenire amatores Syra?«

et ab iisdem literis incipientia, ut est: „non fuit istud judicium judicii simile

Phalaecii] Restitui genuinam scribendi rationem,

quum anteriores editiones Phaleutii, Grotius Pha

leucii exhiberent. Petulantiam autem dicit, quia

hendecasyllabi plerumque epigrammatis lascivis atque

frivolis componendis inserviebant; unde Quinctili

anus (I, 8, 6) amovendos eos a pueris censet.

Adde Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4) : ,,ex

quibus tamen si nonnulla tibi paulo petulantiora

videbuntur, erit eruditionis tuae cogitare, summos

illos et gravissimos viros, qui talia scripserunt, non

modo lascivia rerum, sed ne verbis quidem mudis

abstinuisse. « Sed nostro loco de metro tantum ser

monem esse monere vix opus est.

plagarum] Nimirum plaga pro discrimine sig

nificationis penultimam tum producit tum corripit;

sed eo loco quem Martianus innuit, longa penul

tima pro Graeco πληy) usurpatur (Verr. 5, 62);

ubi nunc quidem legitur: » nulla vox alia illius

miseri inter dolorem crepitumque plagarum audie

batura , Martianum tamen corrigere ex nostris edi

tionibus dubitavi.

cacemphatom] Sic scripsi e codice Grotiano et

vestigiis Reiclienauensis et Darmstattensis, qui ca

cemphatom habent, pro vulgata cacophaton, licet

hoc etiam in usu fuisse testetur Vossius (inst. orat.

4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceronem (ad divers.

9, 22), Quinctilianum (8, 5, 44; p. 248 Spald.),

' Servium (ad Aen. 2, 27), unde intelliges illud

caeemphatom dictum esse, si vel ipsa verba vel

soni eorum in obscoenum sensum detorqueri pos

sent; ut in eo quod e Terentio attulit (Andr. 8,

4, 51) arrigere ad aures relatum, quod alias de

membro virili dicitur, et in altero exemplo ereptae

virginis, quod ereptae virginitatis admonere pote

rat, licet apud Virgilium (Aen. 2, 415) alio sensu

dictum sit:

» Tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira

Undique collecti invadunt.•

Sic enim et apud poëtam et in prioribus nostri

editionibus legitur; Grotius quomodo ediderit erepta

nescio. Darmstattensis quoque codex habet ereptae ;

Rciclienauensis paulo aliter »ut est atque erepte

virginis« cet. -<

repperias] Sic e codice Reichenauensi ipsoque

Terentio (Hec. 1, 1, 2) restitui; vulgo reperias,

codex Monacensis male reperies. -

446 Martiani Capellae lib. V. §. 518.

19

judices”, et in eadem desinentia, ut: „fortissimorum, proximorum, fidélissimo

rumque sociorum“, in eodem vitio habentur. Item penitus fugiendum breves

syllabas continuare quamplures, ut est illud Sereni: „Perit abit avipedis ami

mula leporis.“

-------

IDE PEDIBUS. -

His breviter intimatis pedes suiit asserendi, quibus clausulae decenter

aptentur; quos quidem Cicero quadam permixta confusione perturbat, dum

-

- - -

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat inci

-

- - - -

-

pientibus, modo finientibus, modo dochmium, qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus exemplum posuit: amicos tenes; item amphi

macrum pedem et rursus dactylicum numerum laudat; modo anapaesticum,

modo dithyrambum laudat, nec tamen certa scientia est. Ego tamen com

pendiosiora percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

non fuit] Cieeronis (pro Cluentio 5) exemplo

in eadem eausa utitur et Quinctilianus (8, 5, 81).

Sereni] In poëmatio de leporis morte, unde

citatur et illud :

» Aenimula miserula properiter obit.«

Gnor.— Confer Diomedem grammatieum (5, p.815,

G Putsch.) et Santenium (ad Terentianum Maurum

p. 100). Ceterum in lectione eonstituenda secutus

sum I. C. Scaligerum (poët. 2, 59; p. 179) ve

teresque editiones, in quibus est »perit avipedis

animula leporisa; Grotius contra edidit: »peritavit«

cet. Vide et Wernsdorfium (in poët. lat. min. I, 2,

p. 218).

permixta eonfusione] Cicero (orat. 57): »Ego

autem«, inquit, » sentio, omnes in oratione esse

quasi permixtos et eomfusos pedes; nec enim effugere

possemus animadversiónem, si semper iisdem utere

mur, quia meque numerosa esse, ut poëma, neque

extra numerum, ut sermo vulgi est, debet oratio.«

ditrochaeo] In editis sequebatur vox iomieum,

quam neque Grotianus neque Monacensis eodex(C),

neque Reichenauensis, neque Darmstattensis agnos

eit; jure igitur eam expunxisse mihi videor. De

ditroehaeo, vel ut ipse appellat dichoreo, vide Ci.

ceronem (orat. 65).

modo finientibus] Aut ipsius error est Martiani,

aut librariorum. Cieero enim Aristotelem secutus

(de orat. 5, 47) omnino distinguens seribit: « ordi*

placet a superiore paeone, posteriore finire.• Sed

Martianus fortasse aliiiiii loeum (orat. 87) in mente

habebat, ubi in universum paeones oratoribus com

-

doehmium] Vulgo doehimum, quae varietas

mendat.

etiam in Cieeronis, Quinetiliani, multorumque alio

rum codicibus invenitur; sed quum orthographiae

potius quam leetionis diserepantia sit, rectam for

mam restituere non dubitavi. €onfer spalaiagium

(ad Quineiilian. 9, 4, 79; p. 8ss) et ae • ;,„.

Martiani Capellae lib. V. §. 820. 447

DE MONOSYLLABIS.

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Ciceronis: „non scripta,

sed nata lex”, aut: „debet esse legum in republica prima vox”; qüae talmem

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambus

aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula modica et

cultibus variis est.“ Brevem vero brevis aut longam longa non sine vitupe

ratione sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: ,,non tu eum patria privare, qua caret, sed vita vis“; quod

voluntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius

praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non in fine sententiae.

IDE DISYLLABIS.

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus 821

spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhi

chius pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

.. * - • - - • - •

vel ultimio trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel : asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciceronem (orat. 64), quem ipsum noster ante ocu- cibns Monacensi (C) et Darmstattensi scripsi sensu

los habuit. - pro sensui, quod in editis erat.

dithyrambum] Grotius deutheriambum, altera cultibus variis] Sic scripsi e codicibus quum

lectione ad marginem rejecta; quod perperam fac- Grotiano tum meis; vulgo enim legebatur eultibus

tum ipse facile intelligere potuisset, si Ciceronem inanis, apud Cortium autem (in fragm. p. 1005)

(de orat. 5, 48; orat. 64) inspexisset. Ceterum a nescio unde cultoribus inanis.

codice Monacensi (C) tota plirasis »modo anapaesti- non errore] Quod Ciceronem defensurus noster

ad illam orationem (pro Ligario 4) hic adnotat,

idem jam Asconius Pedianus (ad div. in Caecil. 7)

observaverat, nimirum clausulam flam » vita vis«

ad exprimendam sententiam de “. duriorem

"huic orationi

cum modo dithyrambum laudat« abest.

scientia] Grotius in margine sententia , quod

et codex Reiclienauensis habet; sed mutandi causa

non apparet.

ciceronis] In Miloniana (cap. 4). Mox e eodi- positam esse. Et vix vitium inesse

448 Martiani Capellae ' lib. V. §. 821.

-•

*)X.

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Ca

vendum etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus sponde

usve, ut si dicas: conqueritur sua fata, aut: imputat sibi demens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia nompe vides, an vero dicas: aspice

facta mea? Bene autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

DE TRISYLLABIS.

Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo eam velis molliter

fluere, ut trochaeo praecedente penultimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure metrico, ut illud est Tullii:

,,mare fluctuantibus, littus ejectis.** Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penultimo spondeum praelocaveris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tunc enim he

roicum comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixeris quae Ciceronis pulcherrima dicitur in jure Tullii] Pro Roscio Amerino (cap. 26).

Romano (i. 2. §. 46 de 0. J). apis] Nihili vox ad sensum, unde faetum est ut

fiant] Sic pro Grotiano faciat reposui e codice et vetus ille fons, unde in margine Grotius hausit,

Monacensi (C).

duo] Omissam a Grotio hane voeem supplevi

e Darmstattensi codice et anterioribus editionibus.

et codices Darmstattensis, Reichenauensis, et Mo

macensis (C) apex legant; sed sententia pyrrlichium

flagitat, neque quidquam praeterea voluisse Martia

praecedente penultimo] In editis erat penulti- nus videtur, nisi ut qualecumque vocabulum du

mam ; sed ' Monacensis codex (C) praebuit, et arum brevium syllabarum in penultimum locum sub

sensus efflagitavit. stitueret.

Martiami Capellae lib. V. §. 822. 449

dicas: mare fluctuantibus littus agitanti. Sed in hac clausula cavendum, ne

pro trochaeo penultimo spondeus ponatur; nam tunc si solveris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas ca

psas admisero.“ Si autem penultimo trochaeo mediam molossi solveris, pul

chram clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item

pulchre etiam tertia molossi resolvitur,

trochaei penultimi longam solveris, et primam molossi

trochaeo penultimo

ut si dicas: littus aequabiie. Item si

ultimi, fit elegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Li

gario: „Novum crimen Cai Caesar.** Paralepsis est praeteritio , quum quasi

quale] Ita plurimi codices (Oudend. ad Appul.

I. p. 714), in quibus et Reichenauensis est; non

» ima quale « ut Grotius edidit. Omissae ante relativa

praepositionis nec apud Graecos nec apud Roma

nos exempla desunt; confer modo Ciceronem ad

Atticum (5, 19, 2): »me tuae literae nunquam in

tantam spem adduxerunt, quantam aliorum«, et

ad Q. fratrem (H , 4, 4): »quoniam in tantum luctum

et laborem detrusus es, quantum nemo umquam«;

Livium (10, 31): » socios belli in eadem fortuna

videbant, qua ipsi erante cet.

Cicero] In divinatione in Caecilium (18).

de figuris] Hanc inseriptionem e codice Reiche

nauensi desumsi, quum vulgo verba sequentia » sen

tentiarum autem figurae hae sunt« pro titulo posita

essent; quae a Reichenauensi prorsus absunt.

sententiarum] Distinguuntur ab elocutionis fi

guris, de quibus infra (§. 826), pariter ut apud

Graecos 6zfftuxta Aeëëçóc xoe öuævoboec. Confer

Quinctilianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Roma

num (p. 145 Ruhnk.), et quos laudat C. Fr. Her

mannus (ad Lnc. de hist. scr. p. 273). Accuratius

etiam distinguit Curius Fortunatianus (p. 75 Pith.)

28§εος, λóyov, öuavoioec; quas differre docet

»quod λέεσς in singulis verbis fiunt, ut nuda

genu , quas uno nomine ééæλλαyàç possumus di

cere : Àòyov vero in elocutionis compositione, quae

pluribus modis fiunt, ut aeto^vzrzajtqoe , ézravoe

quogé, avtt6tQoqpij, aeoegovouoe6ioe: 6u«voioec

autem in sensibus, rtgo$egátev6ic, j8o.toiia,

daeo6tgogoj: quibus etiam, sive elocutionem mu

taveris aut verborum ordinem inverteris, eaedem

tamen figurae permanent, verum utraque λέεως

et 2öyov non ita.«

iromia] Confer hunc similesque loeos, si libet,

cum Aquila, ex quo haec paene omnia desumta. Gnot.

Cai Caesar] Sic e codicibus mcis scripsi, quum

vulgo breviatum esset: C. Caesar.

- paralepsis] Codices Monacensis (C) et Reiche

nauensis paralempsis habent, atque ita etiam quae

525

57

450 Martiani Capellae lib. V. §. $25.

$24

praetermittentes quaedam nihilominus dicimus. Apostrophe est in aliquem di

stricta conversio, frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quum

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quum veluti dubitantes ab ipsis judicibus

inchoamenti consilium postulamus, ut pro Cluentio: „equidem quo me vertam,

judices, nescio”; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum, hominum

studia, consilia, rationesque eorum aperiam“ etc. Erotema est interrogatio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo differt, quod

interroganti una voce tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responderi non potest, ut quum dicimus: ,,Qua- igitur ratione bellum geremus?

-

addubitatio] Sic et Cicero (orat. 40) et Aquila

(p. 151); dubitationem Auctor ad Herennium (4,

29) et Quinctilianus (9, 2, i9; p. 592), qui et

eodem Ciceronis exemplo (pro Cluentio 1) eoque

dam Aquilae editiones. Darmstattensis codex para-'

lemsis, quod proxime accedit ad veram scribendi

rationem paraleipsis; aeoegê2ewptc enim Graecis

est quae Romanis praeteritio. Auetori ad IIeren

nium (4, 27) occupatio dicitur, nisi eum Spaldin- pleniori quam noster atitur.

gio (ad Quinctil. 9, 5, 98; p. 829) legere praestat

ro Cornelio] Hoc quoque occultatio. Ceterum ex Aquila (p. 149) inserui quasi p ] quoqu exempp.lum pplenius•

exstat apud Aquilam (p. 181): »Pugnem aperte eon

vulgo omissum, sed quod vix abesse poterat.

conversio] Auctori ad Herennium (4, 18) sub

exclamationis nomine comprehenditur, Aquila (p.

150) aversionem nuncupat, ut et Quinctilianus

(4, 1, 65. 9, 2, 58) »sermonem a persona judi

tra nobilissimorum hominum voluntates? studia, con

silia, cogitationesque eorum aperiam?«

interrogatio] Aquila (p. 131) interrogatum ,

quod emendavit noster, Auctorem ad Herennium

cis aversum «; sed mutandi apud nostrum eausa (4, 18) secutus. Verum non simplicem interroga

nulla, quum si orationem ab uno avertimus , ad tionem intelligendam esse recte monet, sed eam, '

»quae«, ut verbis utar Ciceronis (orat. 40), » ur

geat«, vel ut Quinctilianus (9, 2, 7; p. 586 Spald.)

scribit, »instet.«

alterum eam converti necesse sit.

actionem] Rulinkenius Martianum corrigi vult

ex Aquila, qui : » sic plerumque convertimus ora

quaesito] Sic legendum esse pro vulgato quae

stio jam Grotius intellexit, correxique ex Aquila

(p. 185), quem noster ad verbum fere expressit;

quod tamen praeterea ex eodem reponi jussit Ruhn

kenius interrogato pro interroganti, necessarium

tionem in renm ab judice, quum illa tamen, qui

bus adversarium alloquimur, judici allegentur« , seri

bique jubet orationem , sed perperam; eonfer modo

Rutilium (p. 78), ubi de metabasis »aliud genus

est» qnum ad aliam rem et actionem et orationem

nostram revocamus. w non duxi.

Martiani Capellae lib. V. §. 824. 4S1

Quae auxilia nobis parata erunt? Quis erit, qui subvenire velit, quum tam

acerbe socios tractaverimus?” Diatyposis est descriptio vel deformatio, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec non gesta audiretis, facta videretis, et Milonem in rheda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delectis villa

egredientem etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo: „Diffi

cilis ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis.“ Diasyrmos est elevatio

vel impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissol

vimus; qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam , hoc est quum rem a nobis alio trans

movemus, sed mom ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse, mom figura.

si haec nom] Lege ex Cicerone et Aquila: »si

haec non gesta audiretis sed picta videretis; et de

forrmat Milonem« cet. Grot. — Si Ciceronis locum

(e. 20) contuleris, multa certe turbasse Martianum

videbis; eo tamen audaciae proeedere nolui, ut

omnium codicum lectionem ad Aquilae auctoritatem

immutarem, quem lieet ante oculos noster habuerit,

tamen non ita presse semper sequi voluisse vide

tnr. Id tantum Aquilae tribui, ne e codice Mona

censi (C) reciperem electis pro delectis ; apud Ci

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro lectum

esse diceres.«

antisagoge] Obscurior factus est Martianus, dum

Aquilae verba contraxit, quae haec snnt: »Antisa

goge compensatio. Est autem hujusmodi, ubi ali

quid difficile et contrarium confitendum est, sed

contra inducitur non minus firmum.«

Ptolemaeo] Hoc exemplum inter ea fragmenta

quae ex oratione de rege Alexandrino publicavit

Majus (Mediol. 1817) non exstat.

diasyrmos] Ruhnkenius (ad Aquilam p. 188) mi

ratur Grotium, qui non ex Aquila correxerit: »ele

vatio vel irrisio ea figura est, qua ludentes quae

dicuntur ab adversariis dissolvimus« , sed suum cui

que servare malui, indicato tantum fonte, unde

saniora petere liceat. Unum illud feci, ut vocem

figura insererem post in hac , quae quum in ante

rioribus editionibus exstet, a Grotio per incuriam

omissa esse videtur. Ceterum quem locum e Mu

reniana laudat vel Aquila vel noster, inde a capite

undecimo legitur.

metastasis] Aquila (p. 188): »Metastasin, trans

motionem, quidam inter figuras nominavit, quum

rem a nobis alio transmovemus, non ita ut ibi cau

sam constituamus; alioquin jam figura non erit, sed

species quaedam ejus status, quem qualitatis aut

ex accidenti appellant secundum Hermagoram. « De

hoc statu vide supra (ad §. 446). Ceterum appa

ret' recte mos e Reichenauensi codice restituisse me

tastasis pro eo quod in editis erat metathesis; ser

vandam autem fuisse lectionem transmotio, pro qua

$2$

57 *

Martiani Capellae lib. V. §. 826.

526

527

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transe

amus. Sed volo breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quotque

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci eigouévrjv λέιν äppellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutio—

mem semper proxima sequatur, et historiae convenit et narrationi, et mon

conversum neque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum, ut illa sunt in Miloniana: ,,occidi, occidi, non Spurium

Maelium, quod annona levanda jacturisque” et cetera. Est alia quam Graeci

regio8ov appellant, quae sententiam quadam circumscriptione definit atque

determinat; quale est in Caeciniana: „Si quantum, in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus

alios transmutatio scribere Grotius in margine no

tavit.

sigou£vr,v λέξιν] Vitiose Mart. Capella été

uovov λέξιν; quod tamen ita placuit H. Grotio,

ut in Aquila restitui vellet. Sed vir maximus illa

aetatula, qua haec scribebat, nondum legerat Ari

stotelem Rhetor. III, 9; p. 150; qui quae sit aei

gouévn ££uc, pluribus docet. RUHNx. (ad Aqu.

p. 188). — Dionysii etiam Halicarnassensis in ju

dicio de Thucydide (II, p. 140 Sylb.) verba haec

conferenda sunt: •zQrj öé tìjv i6toQtxrjv rtQoey

pateiav eigouévmv xoei d:rregi6toe6tov είναι.•

Ceterum non apud Martianum vitiosus liic locus est,

sed apud eos qui nostrum ediderunt. Darmstattensis

enim codex EPIMONEN LEXIN, unde corruptio

nis causa apparet, videlicet librarios Graecas lite

ras pro Latinis legisse; neque reponere dubitavi,

quod uniee rectum esse quivis concedet.

quod annonae] Lege : »qui aunona levanda jac

turisque« cet. Grot. — Ita enim apud Ciceronem

(pro Mil. 27) Aquilamque (p. 189) legimus; sed

Martianum quoque sic legisse quis praestet?

circumscriptione] Cicero (orat. 61): »toto illo

eircuitu, quem Graeci περίo6ov, nos tum ambitum,

tum circuitum , tum comprehensionem, aut conti

nuationem, aut circumscriptionem dicimus.« Quinc

tilianus quoque (9, 4, 22; p. 556 Spald.) in ea

interpretanda laborat, dum »vel ambitum, vel cir

cumductum , vel continuationem , vel conclusionema

appellat. Rufino (de compos. p. 517 Pith.) eompre

hensio est; Aquila, quem noster ante oculos habuit

(p. 159): »alia autem« inquit » quae ex ambitu con

stat, quem ambitum Graeci fregio6ov appellant;

est autem ea quae sententiam« et sic porro ut Mar

tianus, qui et exemplo eodem (pro Caecin. 1) utitur.

in agris] Sic et. Quinctilianus (9, 5, 80; p.

808 Spald.) et Aquila; apud Ciceronem nunc qui

dem legitur in agro.

Martiani Capellae lib. V. §. 527. 485

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda

cessit audaciae.“ Quae multis constat 'ex membris, quae xö2« Graeci dicunt,

et ex caesis, quae κύuuata appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus

verbis absolute aliquid significans, hoc modo: ,,Etsi vereor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere.* Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam caesam orationem dicamus, quum singula verba quodvis signifi

cantia proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro me nunc qui

dem tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, • stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum , percussor, lapidator curiae?“ Et in Ver

rimis: „Comites illi delecti manus erant tuae: accensi, medici, aruspices,

scribae, tuae erant manus.“ Verum superior periodus constat ex duobus

membris et ex tribus et ex quátuor, interdum et sex ; quamvis ex uno membro

quam tum] Quod pro hisce verbis apud nos

trum legebatur »quantum • in notis jam correxit Gro

tius. Et quamvis apud Aquilam legatur » quam tum

quum in faciunda cessit audacia* , recte tamen noster

e Quinctiliano et Cicerone ipso defenditur; Aqui

lae igitur locum corruptum esse patet.

ex membris] Cicero (orat. 62): »quae Graeci

×áptuoetæ et xö2æ nominant, nescio cur nos non

recte ineisa et membra dicamus. « Adde Auctorem

ad IHerennium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22;

p. 555 Spald.), Aquilam (p. 189. 160), et Isido

rum (etym. M , 20, 2 sequ.).

etsi vereor] Oratio pro Milone ab initio.

pars orationis] In editis corrupte haec legeban

tur: »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis

dum quicquam absolute significamus • ; sed codex

Monacensis (C) jam pro posterioribus verbis prae

bet » aliquid absolnte significans « ; unde comparato

Aquila (p. 160) veram lectionem restitui.

iste Lollius] Restitui e codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi, quod apud ipsum quoque Cicero

nem (pro domo 8) legitur; male Grotius: »quis est

Lolli.«

lapidator] Deest licitator fori. Grot. — Grotii

errorem ex inepta R. Stephani emendatione ortum

jam notavit . Ruhnkeuius ad Aquilam (p. 160),

ubi idem exemplum exstat, sed in extremis verbis

paululum immutatum: »percussor, latrator fori, de

populator curiae.« Utrumque tamen turbasse ipsius

loci Ciceroniani comparatio docebit: »Quis est iste

Lollius? qui sine ferro ne nunc quidem tecum est,

qui te tribuno plebis, nihil de me dicam, sed qui

Cn. Pompejum interficiendum depoposcit. Quis est

iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori de

populator, obsessor curiae.« -

comites] Cicero (in Verr. 2, 10): • Comites illi

tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

medici, accensi, aruspices, praecones erant manus

tuae.« Brevior etiam nostro Aquila (p. 160 Ruhnk.).

Vides non omnia ab istis esse exscripta, sed ea

528

529

Æ54 Martiani Capellae lib. V. §. 829.

$0

• •■•

$51

putent nonnulli posse compleri, quem uovöoov regioöov appellamt, quum sit

colon potius. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periodico, nunc

ex illa continuatione perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisque caesis interrupta

quum fuerit, aliquando colon consocietur. Differt autem figura elocutionis a

figura sententiae hoc, quod sententiae figura immutato verborum ordine manere

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere non

poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironiay quae figura est sententiae, cpamaphora per

miscetur, quae est elocutionis.

I)E FIGURIS ELOCUTIONIS.

Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pin

. - - - • - - -

gendam orationem accommodatae, aliae vero ad significationis vim intimandanm,

quibus nunc utimur.

tantum, quae ad exempla proferenda sufficere pu

tabant.

colon consocietur] Sic scripsi e codice Mona

censi (C), quum vulgo legeretur colo consociet, quam

que ad marginem Grotius lectionem notavit con

sentiet nihili esset. Sed quod praeterea ex Aquila

restitui voluit Ruhnkenius (p. 162) nonnunquam cae

sis interrupta fuerit, necessarium omnino non duxi.

differt] Reponendum erat elocutionis ex ante

rioribus editionibus pro Grotiano locutionis. Cicero

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Graeci putant, si

verborum immutationibus utantur, quos appellant

rgöztovc, et sententiarum orationisque formis, quae

vocant 6zftuatæ.« (Adde eundem c. 57 f. et no

strum §. 825). Sed non omnes pariter distinxisse

doeet Quinctilianus (9, 1, 5; p. 562 Spald.).

ut sententiae] Grotius cum reliquis editis male:

»figurae conjungantur.« Sed Aquila (p. 164) codi

cesqne Leidenses, a Ruhnkenio laudati, et Mona

Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

censis (C) meliorem nostram suppeditarunt lectio

nem. Ita etiam quod antecedit verbum possit e Mo

macensi reposuimus pro Grotiano potest.

ad ornandam] Correxi Grotianas lectiones » ad

ornandum « et »ad pingendam orationem commoda

tae » tam e Monacensi (C) quam ex anterioribus

editionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 168)

concinit. Cicero (Brut. 57 f.): 6zffuata:, inquit,

»non tam in verbis pingendis habent pondus, quam

in illuminandis sententiis.« Adde quae ad Cicero

nem (de invent. 2, 15) Marius Victorinus (p. 201

Pith.) observat.

oppositum] Emenda Mart. Capellam, ubi est:

» compositum ex contrariis « et »verba repug mantia.«

Pugnantia etiam codices Leidenses.RuiNk. (ad Aqu.

p. 167) — Neque Martianus repugnantia scripsit;

sed Grotius hanc vocem intrusit pro pugnantia,

quod tam in editis quam in Darmstattensi eodice

exstat. Oppositum antem omnino reponendum erat

Martiani Capellae lib. V. §. 851. Ae55

pugnantia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: ,,domus tibi deerat, at habebas; pecunia superabat, at ege

bas*, aut si dicas: ,,in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad ex

pugnandos hostes inertissimus.“ Isocolon exaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter se verbis, sed 'paribus exaequatis, ut si dicas: „classem

speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum comparavit.“ Pa

risom prope aequatum. Haec figura differt a superiore, quod ibi omnium

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam cx eo nomen accepit,

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros crimi

nanti, et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti*. Homoeoteleuton , simili modo determinatum, differt a superioro,

quod illud et casu et sono simili postrema verba determinat, hoc vero soni

tantum similitudine sub quacunque verbi enunciatione componitur. Parono

masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Ciceroiiis sensem (in judic. de Isocr. passim), et Quinctilianum

(orat. 80) etiam hisce verbis: »semper haec, quae (9, 5, 80; p. 808).

Graeci &vri%va nominant, quum contrariis op- prope] Pro proprie in editis non tantum codi

ces' Darmstattensis, Reichenauensis, et Grotianus

habent; sed Aquila etiam (p. 168 Ruhnk.).

omnium] Corrigendus ex Aquila Mart. Capella,

ubi ita legitur: »quod ibi omnia membrorum genera

ponuntur eontraria, numerum efficiunt.« Subtilius

e Rutilio (p. 128) Quinctilianus (9, 3, 8 ; p. 806,

et 9, 3, 92; p. 818 Spald.) antitheta distinguit.

Exemplum quo utitur noster, non solum apud Ci

ceronem ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam etiam

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur. Recte. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterea verba

habet pro genera Aquila; sed invitis codicibus mu

paria« cet. MSS. Leidenses » omnium membrorum. «

aut si dicas] Ex hoc apparet, non Ciceronis

exemplum esse, sed ab Aquila fictum. Ruminis. (ad tare nolui.

Aqu. p- 167). volenti] Aquila (p. 169) molienti, quod apud

exaequatum] Male Grotius: »est aequatum.« nostrum quoque reponi vult Ruhnkenius; temere.

Non anteriores tantum editiones veram lectionem homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) con

praebebant, sed Aquila etiam (p. 167); quo magis fer Rutilium Lupum (p. 125), et Quinctilianum (9,

eupandus Grotius est. De ipsa figura confer Ari- 3, 80; p. 808 Spald.).

stotelem (rhet. ad Alex. 26), Dionysium Halicarnas- immutatio] Ita et Cicero de oratore. In Aquila

552

A$6 Martiani Capellae lib. V. §. 852.

mutata diversa significat, ut si dicas: praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verbum aut momen continuo positum diversa sig

<< ••

555 nificat, ut est: „sed tamen ad illam diem Memmius erat Memmius.“ Palillogia

iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi , sed

vehementius repetita significat, ut est: ;;nos, mos, dico aperte, nos consules

desumus.« Epanalepsis est repetitio. Haec figura a superiore distat, quod illa

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „nom potest, jam non potest haec libera civitas esse.“ Anadiplosis est

replicatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: ,,negat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam.“

paulo sequius imitatio. Gnor.— correxit nulnle

nius e Martiano. Exempla apud Rutilium (p. 12

Rulink.), Ciceronem (de orat. 2, 65), et Quinctilia

num. Ciceronis huc pertinet (ad Att. 4, 15): »faeie

magis quam facetiis ridiculus« ; et Terentii (Andr.

4, 5, 15): »incoeptio est amentium, haud aman

tium. «

praetor] Aquila: »praetor iste. « Male in Ca

pella seribitur • praetor est« ; ubi H. Grotius lau

dat Juvenal. XI. 195:

»praedo caballorum praetor sedet«—

Quanquam illum locum alii aliter legunt et inter

pretantur. Diomedes II, p. 441 idem paronoma

siae exemplum his verbis ponit: »si non praeto

rem te, sed praedonem dicimus.« RumNic. (ad Aqu.

p. 170).— Sed ea ipsa de causa nihil apud Mar

tianum mutandum. Nam et Cicero (in Verr. 1, 50)

hac figura aliis quidem utitur verbis, scribens : »pu

pillos et pupillas certissimam praedam esse praeto

ribus. « Sed prae omnibus hic conferas velim Aucto

rem ad iierennium (4, 21).

sed tamen] Ex Aquila Grotius restituit Mart.

Prosapodosis redditio ora

Capellam, in quo vulgo legitur: »sed tamen ad

illam diem Memmius, Memmius ad illud tempus,

Memmius in alio.« Additamentum, quod in vulga

tis Capellae editionibus est, fluxit a librario mo

nente » in alio« scilicet codice legi »Memmius ad

illud tempus Memmius. • Rumxk. (ad Aqu. p. 171).

— Veram etiam lectionem codex Monacensis (C)

praebuit, unde non lioc solum exemplum correxi,

sed ab initio etiam verba » id est« , ubi »id« rectius

omittitur.

nos nos] Notissimus locus Ciceronis (Catil. I, 4).

epanalepsis] 'E/tavéÀmpuc (Quinctilian. 8, 5,

81 ; p.280 Spald.). Alii hanc ézri$&v&vv appellant

(v. Rriiger. ad Dem. Philipp. 1, p. 22 in Schaef.

appar. Tom. V. p. 769). Exempla jam apnd Ho

merum (II. v. 871. z. 127) exstant; plura dabunt

Auctor ad Herennium (4, 15), Rutilius Lupus

(p. 59), Aquila (p. 174), et Rufinianus (p. 218. 250

Rulink.).

anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Exem

plum additum apud Terentium (in Phorm. 2, 5, 8)

legitur.

Martiani Capellae lib. V. §. 555. Ae7

tionis, id est, quum nomen in postrema parte membri aut eadem quaecun

que pars orationis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitates imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verres

calumniatores apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciabat.«

Antistrophe est conversio. Haec figura hoc differt a superiore, quod illa ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur, ut est pro

Fontejo: ,,Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

publicas tibi] Citat Aquila: »Tibi sceleratis

siume omnium imputare omnes calamitates suas res

publica tibi. • Plenius et perfectius, si tantum ex

Martiano addas debet. Gnor. — Corrupta est lectio

Mart. Capellae: Publicas tibi calamitates immutare

debes respublica , ubi non intelligo quod Grotius

dicit, verbum debet e Capella Aquilae esse redden

dum. Nam omnes editiones (Aquilae) illud verbum

habent. Ruhnk. (p. 176) — Ipsius Martiani lectio

nem Grotius corrupit, quum antecedentes editiones

recte imputare haberent et debet, quod reposui;

longius tamen corrigendo procedere nolui, quum

exemplum ab Aquila propositum non ex antiquo ali

quo seriptore depromtum sed ab ipso fietum esse ap

pareat, quod igitur refingere Martiano licuit. Re

fictum autem ab eo, non modo contractum esse

eo magis statuimus, quia quamvis mutatum et ipsum

tamen justum figurae exemplum in repetita voce

publica exhibeat. Illud tantum nobis indulsimus,

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosa

podosis. Ceterum verba , quibus figura explicatur,

apud ipsum Aquilam ita corrupta sunt, ut nihil

inde lucis ad nostrum redundet: » quod idem nomen

in postrema parte membri, aut eadem, quaecunque

pars orationis redditur, est connexa, unde id mem

brum aut is ambitus coepit« ; interpungendo quan

tum potui opis afferre studui. Ceterum Quinctiliano

(9, 5, 94) et Rutilio Lupo (p. 1) prorsus alia fi

gura eodem hoc nomine appellatur.

est relatio] E codice Monacensi (C) inserui est

vulgo omissum; eque eodem et Darmstattensi ac

Reichenauensi mox apponebat pro opponebat, et

Aquilam (p. 177) et ipsum Ciceronem (Verr. 2, 10)

secutus. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum

a nostro discedit: »Verres calumniatores apponebat,

Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

judicabat« , unde rem magis quam verba Aquilam

spectasse apparet. Figuram jam ab Homero (Il. ß,

382. e, 74) usurpatam Auctor ad Herennium (4,

15) repetitionem appellat, Aquila relatum ; nomen

relationis legitur quidem apud Ciceronem (de orat.

5, 84), sed ut Quinctilianus (9, 5, 97) neget sibi

liquere, quid accipi velit.

est conversio] Hic quoque est e codice Mona

censi (C) supplevi. De ipsa figura Auctor ad He

rennium (4, 15): » eonversio est« inquit »per quam

non ut ante primum repetimus verbum, sed ad post

remum continenter revertimur.« Exemplum ex ora

tione Ciceronis pro Fontejo allatum inter eas illius

partes, quae integrae ad nos pervenerunt, non ex- .

stat; nostrum et ipsum ex Aquila tantum descripsisse

certum est, unde restitui quod vulgo omissum

erat frumenti, interpunctione quoque, ut jam Gro

tius suaserat, correcta.

58

458 Martiani Capellae lib. V. §. 854.

« Gallia, equites numero plurimi e Gallia.“ Symploce connexio : nam et

555

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eamdem desinit;

ut est: „Quis legem tulit? Rullus. Quis decemviros quos voluit creavit?

Idem Rullus.“ Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

cadem parte oratiouis fiat, illa ipsa pars declinationibus aut numeris immu

tatur per casus, ut est: „Senatus jussit, sematui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est.“ Synonymia cst communio nominis, quo

tions uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautologia est eadem

pluribus verbis significatio. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est ascensus, ut est Ciceronis

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

neque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque his tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat.“ Asym

deton est solutum, ut ademtis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: ,,Exspecto vim

connexio] Auctori ad IIerennium (4, 14) com

plexio est. Exemplum allatum apud Ciceronem (de

lege agrar. 2, 9) plenius exstat.

polyptoton] Confer Auctorem ad Herennium (4,

22), Quinctilianum (9, 5, 56; p. 472 Spald), et

Aquilam (p. 179), qui tamen aliis exemplis utitur,

ut hoc quod sequitur nostrum ipsum finxisse opiner.

tautologia] Aquila (p. 180): »Eadem pluribus

verbis significat lioc scliema. Differt autem perexi

guo proxima a superiori figura. Ibi enim singulae

partes ex ordine idem significantes ponuntur, hic

unius nominis aut verbi prius positi vis deinceps

pluribus verbis explicatur. « Et alias quidem, ut ait

Quinctilianus (8, 3, 51 ; p. 230 Spald.), »interim

vitium videri potest, quanquam non magnopere sum

mis auctoribus vitata; sed hoc quoque quum a

prudentibus fit, scliema dici solet.«

ascensus] Ita et Aquila (p. 181); melius ab

Auctore ad Herennium (4, 28) et Quinctiliano (9,

. 5, 84; p. 484 Spald.) gradatio dicitur. In exem

plo quod sequitur e Miloniana (25) apud Aquilan

ut apud Ciceronem legitur praesidiis pro sociis ,

utique melius ; corrigere tamen nostri manum nolui.

asyndeton] Ita recte codex Reichenauensis:

perperam in editis asyntheton. Nam non solum

Quinctilianus (9, 5, 81 et 9, 4, 25; p. 485 et 856

Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Rufinianus

(p. 240 Rulink.) d6%vöszov scribunt. Auctor ad

Herennium (4, 50) dissolutionem dicit.

singulatim] Codices Darmstattensis, Reichenau

ensis, et Monacensis (C) singillatim , sed vide nos

supra (ad §. 27).

enunciamus] Mirum est in indicativo emuncia

mus non solum veteres editiones sed etiam Mart,

Martiani : Capellae lib. V. §. 556. Ae

edicti, severitatem praetoris, faveo oratori, cupio supplicio octuplo damnari

Aphronium.“ Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis reddi

tionibus verborum cola disjungimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient.* Ante

zeugmenon injunctum. Haec figura a superiore hoc differt, quod ibi singulis

membris singula diversa redduntur, hic plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sordida, natura turpi ratione abhorret*. Hoc

emim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium,

Capellam, in quo perperam legitur nunciamus ,

consentire. IluiiNk. (ad Aquil. p. 188) — Resti

tuiimus e codice Darmstattensi emunciamus ; con

junctivum autem reponere cum Ruhnkenio reli

$. gio fuit, quum, si quidem mutandum sit, mendum

in ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi

restituerim. Pari audacia in sequentibus etiam gras

satus est Ruhnkenius, ubi ex ipso Cicerone (Verr.

5, ff) Aquilae restituit aratori, quum codices

omnes ut et Martianus oratori praeberent; equidem

nihil muto, neque in sequentibus repono »cupio

octupli damnari Apronium«, ut apud Ciceronem

est, quia si haec omnia temere refingere ad nostra

exemplaria volumus, totus usus peribit, quem ali

quando Ciceronis eritici ex nostro capere potuerint.

disjunctum] Sic Aquila quoque (p. 187). Auc

tori ad Herennium (4, 27) disjunctio est.

Capuam] Haec memoriter citantur ex Ciceronis

Agrar. II, 51, ubi ita : »Calenum municipium com

plebunt: Theanum oppriment: Atellam, Cumas,

Neapolim, Pompejos, Nuceriam suis praesidiis de

v*■cient. « Ruhnk. (ad Aqu. p. 187).

cum hae] Lege Nuceriam , Cumas. Gnor. —

Ita et Cicero et Aquila; sed quum sensum prae

beat vulgata, quem ipse Martianus velle potuerit,

mutare eam sine codicibus nolui.

antezeugmenom] Lege epezeugmenon. Et sic

Aquila, quanquam et haec lectio tolerari possit.

- Gnor. — Sed Aquilae ipsi ex Aldina et mostro

antezeugmenom reddidit Rulinkenius (p. 188). Ipsa

figura conjunctio melius dicitur Auctori ad Heren

nium (4, 27).

in uno] Codex Monacensis (C) in unum, sed

$.

vulgatae favct Aquila.

qitorum ordo] Melius ita legitur apud Aquilam:

»quorum ordo humili, fortuna sordida, natura turpi

oratione abhorret«, unde natura fidenter, suadente

Rulinkenio, nostro quoque reddidi; oratione an ra

tione scribendum sit, decerni in tam brevi frag

mento vix possé idem recte monuit.

. plus necessarium] Lege »plus quam necessa

rium. « Gror. — Minus bene emendat: nam quam

snbintelligitur. Vide Perizonium ad Sanct. Minerv.

IV. 2; p. 520, et interpretes ad Vellej. Paterc. II,

4, 4. Ruux. (ad Aqu. 189. 190). — Sie Terentius

(Adelph. 2, I , 46): »plus quingentos colaphos

infregit milii. « Pariter minus cum quarto casu usur

pat ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Livium,

Plautum, alios. Non erat igitur, quod Heinsii

auctoritate a priori sententia deterritus ipse Ruhn

kenius (in addendis p. 276 ad p. 190) plus neces

sario scribi suaderet.

557

* 58*

460 Martiani Capellae lib. V. §. 857.

quum verba quaedam dicimus non enunciandae rei necessaria, sed magnitudini

cumulandae, ut, si dicas ,,Antonius ille“, quum suffecerit momen dixisse, ad

amplitudinem adjicimus ille. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobari.

IDE MEMORIA.

…

-

558 Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut nom tantum firma, verum etiam celeri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tenenda vero sunt non ea tantum quae a mobis inventa sunt, e

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poëta idemque philosophus. Quum enim con

magnitudini] E eodice suo restituit hoc Gr»tius

pro edito magnitudinis. Fusius Aqula: »non tam

enunciamdae rei necessaria, quam ut ex his magni

tudo vel dignitas vel moralis aliqua commendatio

vel denique species motura judicem circumponatur.«

Aentonius] Grotius margini adseripsit: »al. Cato«,

idque apud Aquilam quoque exstat (p. 190), no

stroque restitui Ruhnkenius jubet; sed quod codi

ces ille Leidenses appellat, in quibus sit Aento ille,

longe magis ostendit, quomodo ab Aentomio ad Ca

uomem aberrare librarii potuerint, neque ea loci Ci

ceroniani (pro Planc. 8) similitudo est, ut eum vel

nostro vel Aquilae ante oculos fuisse contendi

possit.

detractio] Haud scio, quid in mentem venerit

Grotio, ut detrectatio reponeret, quum non tan

tum anteriores editiones, sed Aquila etiam, et prae

ter codices partustattensem et Reichenauensem, Lei

…

de ses quoque teste Ruhnkenio (p. 191) omnes ve

ram lectionem praebeant.

memoria] Memoriae artificialis praecepta tradunt

Auctor ad Herennium (5, 16 sequ.), Cicero (de

orat. 1, 54 et 2, 88), Quinctilianus (I 1, 2, 22;

p. 508 sequ. Spald.), Curius denique Fortunatianus

(p. 74. 78), quicum noster in plurimis mirum in

modum consentit.

exercitatione] Quinctilianus (14, 2, 40; pag.

525): »Si quis tamen unam maximamque a me

artem memoriae quaerat, exereitatio est et labor;

multa ediseere» multa cogitare, et, si fieri potest,

quotidie, potentissimum est« eet. Adde eundem

(1, 1, 563 p. 54. Spald.) et Ciceronem (de orat..

545 de senect. 1f). Mox pro artis alios partis ha

bere ad marginem Grotius notavit.

Simonides] Fuse rem exponunt Cicero (de orat.

2, 86) et Quinctilianus {11» 2» 11), quos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 858. 46t

vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere, dis

cumbentium ordinem nominaque memoria recordante suggessit; quo admonitus

intellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum sententiarumque imagines

collocandae sunt, veluti nuptiarum velatam flammeo, nubentem, aut homi

cidae gladium vel arma detineas; quas species lqcus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera continetur et literis, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,

imaginibus vero quasi literis rerum recordatio continetur. Sed ut diximus,

magnam exercitationem res laboremque conquirit. In qua illud observari

compertum est solere, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retinere; deinde,

ut si longiora fuerint quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius inhaercs

cunt; tum apponere notas rebus singulis oportebit his , quas volumus maxime

retinere; nec voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum

et late silentium juvat, nec foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem

mcmoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba;

nisi spatium meditandi tempus indulserit, sat erit cui res ipsas animo temuisse,

praesertim si nihil ejus munere naturali provenerit.

figies notaret, atque ut locis pro cera, simulacris

pro literis uteremur.« Probe igitur distinguendum

locis] De his jam Aristoteles (top. 8, 12, 8),

multumque iis tribuisse veteres ex Cicerone atque

est inter locos et imagines Quinctiliano apparet; at verius utique Julius Victor sive simulacra , ut et

(in arte rhetor. 25, p. 259 Orell.): » ad hanc obti Spaldingius monuit (ad Quinct. 11, 2, 2i ; p. 507).

nendam tradunt plerique locorum et simulacrorum

quasdam observationes, quae milii non videntur

habere effectum; exercenda est memoria « cet.

cera] Hoc ex Cicerone depromtum (de orat.

2, 86), qui haec praecipi ait »iis qui liane partem

ingenii exerceant: locos esse capiendos et ea, quae

memoria tenere vellent, effingenda animo atque in

uis locis collocanda; sic fore ut ordinem rerum eft

ediscenda] Lege : »longiora fuerint, sint dispes-,

eenda.« Voxck. (spec. erit. p. 85) — Causa emen

dandi disparuit, postquam ex anterioribus editioni

bus codicibusque meis restitui quae, quod Grotii

incuria exciderat.

cui res ipsas] Cui id est alicui. Gnot.— Recte ;

itemque recte res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

e Darmstattensi codice jam correxi.

462 Martiani Capellae lib. V. §. 840.

540

841.

542

• . , ° -

-

, ' * * . . . . ' * . :

- - * * - -*• -

•••••• ,• - - .* -

DE PRONUNCIATIONE.

: ; *

Actionem apud veteres appellabam, quam nunc promunciationem vulgo

dici non nescio. Ea praestat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidem per

suasione ducatur, ut animiorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique putant, cultus vel habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata 'servatur; in natura qualitas

vocis et quantitas dispensatur, scientia vero quoinodo ea utaris assequitur,

ot quid oporteat observare. Bonitas voeis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatium reditu | maturato, qui motus

quum digestionemn facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio

vel longa deambulatio extenuat ac fatigat. Post hanc deambulationem statim

mos ad studia conferamus ; i priusque quam sit dicendum vocem lectione

coloremus. Nec ab initio clamandum ,

'• • !

appellabam] Malim appellabant. Gror. —codices -

nil mutant, nec si quid conjecturae dandum sit,

tam dppellabant quam appellatam velim.' Ceterum

quos veleres noster dicat ignoro; siquidem jam Auc

tor ad Herennium (5, 11) promunciationis vocabulo

utitur, quanquam Ciceronem (de orat. 5, 59; orat.

17) actionem praetulisse certum est; videtur igitur.

hic quoque Martianus solum Fortunatianim (p. 7$.

Pith.) ante oculos habuisse, quodque is recte de

Cicerone dicit, ad veteres omnes perperam exten-'

disse. Optime certe Quinetilianus (11, 3, 1): »Pro

muncialio a plerisque actio dicitur; sed prius nomen'

a voce , sequens a gestu videtur accipere. Namque'

actionem Cicero alias quasi sermonem, alias quasi

eloquentiam quandam corporis dicit; idem tamen

duas ejus partes facit, quae sunt eaedem pronun

ciationis, vocem atque motum; quapropter utraque

appellatioue indifferenter uti Iieet.< ** :

sed tenui murmure inchoandum , quo

partes sunt tres] Sic Curius Fortunatianus; duas

tantum numerant et Cicero (de orat. H, 89) et

Quinctifianus (11, 3,' 14), voeem et gestum ; sed

ut ad gestum mox vultum quoque referant (Quinc

tilian. 5, 11, 68 coll. Auct. ad Herenn. 5, 15). .

vox et matura] Quinctilianus: »Prius est de

voce dicere, eui etiam gestus accommodatur. In ea

prima observatio est, qualem habeas, secunda, quo

modo utaris. Natura vocis speetatur quantitate et

qualitate« cet. ..* * * . ;

claritate] Paulo secus Auctor ad Herennium

(5, 11); •Figura vocis est, quae suum quendam

possidet habitum ratione et indistria comparatum ;

ea dividitur in tres partes, magnitudinem , firmi

tudinem, mollitudinem«, sed ut verbis magis quam.

re a nostro vel potius Fortunatiano discrepet.

coloremus] Lege eolemus , et hoc indicat MS.

Gror. — Sed quod antecedit comferamus alterum

Martiani Capellae lib. V. §. 842. 465

in similem vocem possis efferre. ' Ad curandam autem vocem plerique per

tinere dixerunt, ut: sedentes paucissimos, versus lenta et gravi, proferant voce,

deinde per gradus paulatim erigant, sonum, per eosdemque gradus recolligatur

oratio, , quo sine damno ad murmur usque perveniat. - Vultus vero pro sen

tentiae dignitate mutandi sunt, ' sed, non ita, ut histrionibus , mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibus praestant.' Significanda: enim , mom

spectanda sunt ista, quae actio vultusque commendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum , hilaritate, tum intentione, tum minaci

moventur adspectu. Nec nimium gravioribus superciliis premendi, aut peten

-

' • v * * * * « )

- •

- - • • • *.

sibi conjunctivum postulat, nec minus commode

colorari orationem dicere possumus quam candidam

esse vel fuscam (Quinctil. 5, 41, 18). Inpriinis

autem Ciceronis locum in mente habuisse nostrum

dixerim (de orat. 2, 14): »ut, qunm in sole ambu

lem, etiamsi aliam ob eausam ambulem, fieri natura

tamen ut colorer, sie quum istos libros studiosius

legerim, sentio orationem meam illorum tactu quasi

eolorari.* Curius Fortunatianus (p. 76) prorsus ali

ter: » et priusquam seribere incipiamus, ut animus

legendo caleseat, legemus aliquid tacite vel cum

tenui murmure « cet.

•murmure inchoandum] Simile praeceptum Aue

toris ad Herennium (3, 12): »utile est ad firmi

tudinem sedata vox in principio« ; ' inque primis

Ciceronis (de orat. 3, 61): »Gradatim ascendere

vocem utile: et suave est; nam a principio clamàrd

agreste quiddam est, et idem illud ad firmandam

est vocem salutare.« Adde Senecam (epist. 18)*

»Quid ergo? a clamore protinus et a summa con

tentione vox tua incipiet? usque adeo natura est

paulatim incitari, ut litigantes quoque a sermone

incipiant, ad vociferationem transeant. Nemo sta

tim Quiritium fidem implorat« cet. •*

quo sine damno] Restitui quo ex anterioribus

•

- -

-

•

--- -

editionibus, etiam, codicibus meis addieentibus: Gro

• ••

• . . • •

tius enim nescio unde quae ediderat.

histrionibus] Cicero (de orat. 5, 80): »Omnes

antem hos motus subsequi debet gestus, non hic

verba exprimens scenieus, sed universam rein et

sententiam non demonstratione sed significatione

declarans, laterum inflexione hac, forti et virili, non

ab scena et histrionibus a cet.

-

,**.

-

- • ' •

- ' , ora torquendo] Non omnino igitur personis lii

striones utebantur, quod et Cicero (Ioco citato)

significare videtur, dum »in ore omnia esse, in eo

autem ipso dominatum esse oculorum ait ideoque

recte fecisse » senes, qui personatum ne Roscium

quidem magno opere laudarint•, unde apparet Ros

einm modo personatum modo mudo ore egisse.

Et' primi quidem personati egisse dicuntur comoe

diam Cincius et faliseus, tragoediam Minucius et

Prothymus (Evaiith. de trag. et com. p.51 Z.) Adel

pliosque Terentii auctor est Donatus »L. Ambiviumu

et L. Turpionem etiam tum personatos egisse cum

suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Phorm.

1, 4, 32) elarissime probat nonnulla etiam ipso

ore viiltuque significata ab histrionibns fuisse. Vide

omnino wolffiium (de canticis, Halae 1828, p. 23).

-~

464 Martiani Capellae lib. V. §. 845.

344

tibus frontem nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vituperat;

nec mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latera deducenda sunt, nec

jactanda deformiter cervix, me in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

etsi venuste, tamen non videbatur uti viriliter. Ad summam monis gestus

oratori tenendus est, quo scenae placere videntur actores, mamus in conten

tionibus fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipue

que in hac parte praestandum est, ut deceant cuncta, quod prudentia magis

quam ulla praeceptionis hujus arte servatur. ----

-

…

DE PARTIBUS ORATIONIS.

Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes orationis excurram :

quas quidam subtilius duas, alii quinque, nonnulli plures esse dixerunt. Qui

----

-

in Pisone] Pluribus locis hoc inimici sui vitium

salse notat, non modo in oratione adversus ipsum

(cap. 7): »respondes altero ad frontem sublato, al

tero ad mentum depresso supercilio« ; verum etiam

pro Sextio (eap. 8): »tanta erat gravitas in oculo,

tanta contractio frontis, ut illo supercilio respu

blica tanquam Atlante coelum miti videretur«, et

de provinciis consularibus (cap. 4). De supercilii

motu in universum vide Quinctilianum (11, 5, 78

sequ.) et Curium Fortunatianum (p. 77. 78 Pith.).

~Hortemsii] In mente habuisse videtur Ciceronis

(in Brut. 88) judicium: »motus et gestus etiam

plus artis habebant, quam erat oratori satis.« Adde

Quinetilianum (11, 5, 8; p. 554 Spald.).

venuste] Id ipsum tanquam liistrioniuum vitio

vertit Auctor ad Herenuium (3, 48): »convenit igi

tur in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu

nee venustatem conspiciendam nec turpitudinem,

ne aut histriones aut operarii videamur esse.«

manus] Praeter Ciceronis (de orat. 5, 89) hae

de ** P*aecepta eonfer Aeschinem GaTimarch. 12),

Quinctilianum (1, 11, 8; p. 259. 4, 12, 44;

p. 248. 11, 5, 89; p. 400), et Gellium (t , 8).

Sed dilucide Appulejus (met. 2; p. 142 0ud.) ora

toris gestum describit ita: »porrigit dexteram, et

ad instar oratorum conformat articulum, duobusque

infimis conclusis digitis ceteros eminentes porrigit,

et infesto pollice clementer subrigens infit« eet.

ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego enim

meminem nec motu corporis nec ipso habitu atque

forma aptiorem, mec voce pleniorem aut suaviorem

mihi videor audisse; quae quibus a matura minora

data sunt, tamen illud assequi possunt, ut iis quae

habent modice et scienter utantur, et ut ne de

deceat. Id enim est maxime vitandum, et de hoe

uno minime est facile praecipere, non mili modo

sed etiam ipsi illi Roscio, quem saepe audio dicere,

caput esse artis decere, quod tamen unum id esse,

quod tradi arte non possit.« Coufer et Quinctilia

num (11, 5, 69 sequ.).

partes orationis] Cieero (de invent. 1, 14 f.)

sex numero eas statuit, quem ad locum Marius

Martiani Capellae lib. V. §. 844. Ae6$

autem duas asserunt, unam qua docemus judices, aliam qua movemus ad

vertunt, et in docendo tam narrationem quam confirmationem partes adscribunt,

in movendo autem prooemium et epilogum nexuerunt, quia et initio prae

parandus est et commovendus sententiam prolaturus auditor; qui vero quin

que dixere partes, rationalem ordinem persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentatio, peroratio.

DE EXORDIO.

Exordium est oratio moscendae causae praeparans auditorem ; ejus

virtutes sunt tres, ut attentum , ut docilem, ut benevolum faciat auditorem.

Attentum facimuus, si magnam rem geri, si novam, si publicam, aut pluri

mam dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus. A persona autem

aut a mostra aut judicum aut adversariorum. A nostra, si quod favorabile

gessimus commemoramus,

Victorinus (p. 121 Pith.): »Multi enim quatuor

esse dixerunt, id est exordium, narrationem, quae

stionem, epilogum ; Cicero autem sex csse dicit,

id est^ exordium, narrationem , partitionem, con

firmationem, reprehensionem, conclusionem. « Qua

tuor et Quinctiliamus ponere videtur (4, pr. 63

p. 11), ponuntque Curius Portunatianus (p. 89

Pith.), Sulpicius Victor (p. 246), Isidorus (p. 588),

alii ; sed longe plures apud Graecos inprimis dis

tingui solitas et Theodori Byzantii probat exem

plum apud Platonem (Phaedr. p. 266 f.) et Curii

Fortunatiani testimonium, qui rrgoéz$s6uv, 7rgo

zzaga6xsvijv, övé§o6ov, aliaque multa addi ab aliis

commemorat; quapropter spernenda est lectio co

dicis Darmstattensis in sequentibus nulli pro mou

mulli exhibentis.

movendo] Cicero (de orat, 2, 77): »his parti

bus orationis, quae etsi niliil docent argumentando,

aut si quid obest causae diluimus vel exte

persuadendo tamen et commovendo perficiunt plu

rimum, maxime proprius est locus et in exoriendo

et in perorando. «

rationalem] Forte • orationalem ordinem se

quuntur.« Gnot. — Causam non video.

exordium] Ciceronem inprimis (de invent. 1 ,

18 sequ.) sequitur, cui tamen ipsi quam proxime

accedunt Auctor ad Herennium (1, 7), Quinctilia

nus (4, 1), Fortunatianus etc.

plurimam] Res, quae plurimum accidit et in

omnium ore versatur, potius parum attentum fecerit

auditorem: lege » aut pulcram.« VoNck. (spec. critie.

p. 85). — Nihil profecto mutandum est. Plurima

enim hic res est, quae ad plurimos attinet. Prae

ivit Cicero (de inv. 1, 16) scribens: »Attentos au

tem faciemus, si demonstrabimus, ea, quae dicturi

erimus — ad omnes pertinere« , aut (partit. 8) »com

juucta esse cum ipsis, apud quos res agetur.*

545

*.

59

466 Martiani Capellae lib. V. §. 848.

846 contemtum vero, si humiles.

Principium est, quo statim simpliciter palamque con

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel ex

trinsecus conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam , in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in

cipium et insinuatio.

Ceterum exordiorum genera sunt duo, prin

ciliamus nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circum

scribimus, iu quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut

347 fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit.

dum, quae sit forma materiae. Nam sunt quinque, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura.

Ante cuncta discutien

Si honesta est, aut principio non utendum, aut amplifi

catione exordium concludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

548 benevolus faciendus auditor; si humilis, attentus; si obscura, docilis, Insi

nuatio vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjectiomo

mutamus, aut rem persona, aut rem re, aut personam persona. Nam si in

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

eommemoramus] Grotius margini adseripsit;

• al. commendamus « , sed eo non egemus.

impotentes] Ne potentes exspeetes, vide supra

(ad §. 427).

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 18) est »oratio

quadam dissimulatione et circuitione subiens audi

toris animum«; Curio Fortunatiano (p. 60 Pith.)

•subdolum principium, quo oeeultius irrepimus in

animum judicis.«

acclamatio] Lege oeclamatio. Voxck. (spee. er.

p.85). — Intempestivam esse conjeeturam ipsa

Cieeronis verbae demonstrant (de invent. 1, 17),

quae tamen ne Martiamus quidem satis intellexisse

videtur* »sin res dabit, non inutile est, ab aliqua

re uova aut ridieula incipere, aat ex tempore quae

nata sit, quod genus strepitu, aeelanatione, aut

jam parata, quae vel apologum vel fabulam vel ali

quam contineat irrisionem. «

quinque] Cieero (de inv. 1, 18) paulo aliter.

»6enera causarum sunt quinque, honestum, admi

rabile, humile, anceps, obseurum«; quae Graeee

sie appellat Curius fortunatianus (p. 60 Pith.):

•évóo§ov honestum, &pupióo$ov aneeps, ~rag&

6o§ov admirabile, éóo$ov humile, öv6<r«goexo

2o3%qtov obseurum.«

rem potius] Auetor ad Herenniam (1, 6): »si

eausa turpitudinem habebit, exordiri poterimus his

rationibus: rem , non hominem speetari oportere.•

Adde Cieeronem ipsum (de inv. I, 17). Cetem

dicamus scripsi pro dicimus e eodiee Momaeens; (C).

v

Æ67

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus conside

Martiani Capellae lib. V. §. 848.

randam personam esse admoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarium, quo melius adversarius uteretur; affecta

tum, quod aut verbis inusitatis aut rebus externis profertur; supervacuum,

quod neque attentum meque docilem neque benevolum facit auditorem. Fu

giendum praeterea ne satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; fabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphnen in arborem versam ; argumcntum cst, quod

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timeri

ct amari meretricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut veri

similium cxpositio.

quo etiam] MS. quod. Non male. Gnor.— Male

omnino. Confer modo Auctorem, ad Herennium

(1, 7): »Item vitiosum est, quo nihilo minus ad

versarius potest uti , quod eommune appellatur.•

warrationum] Auetor ad Herennium (1, 8) et

Cicero (de invent. 1, 19) aliquanto accuratias ita

haec exponunt: »Narrationum genera sunt tria:

unum in quo ipsa causa et omnis ratio controver

siae continetur; alterum in quo degressio aliqua

extra causam — interponitur; tertium genus est

remotum a civilibus causis, quod deelarationis causa

non inutili eum exereitatione dieitur et scribitur.

Ejus partes sunt duae, quarum altera in negotiis,

altera in personis maxime versatur. Ea, quae in me

gotiorum expositione posita est, tres habet partes,

fabulam , historiam, argumentum. Fabula est, in

qua nec verae nec verisimiles res continentur —

Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut

historia est gesta res ab aetatis nostrae memoria

remota — argumentum est ficta res, quae tamen

fieri potuit« cet. Propius ad nostrum Quinetilianus

(2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

utimur, tres accepimus species: fabulam , quae ver

satur in tragoediis atque carminibus, non a veri

tate modo etiam a forma veritatis remotam; argu

mentum, quod vero simile sed falsum comoediae fin

gunt; historiam, in qua est gestae rei expositio.•

argumentum] Quinctilianus (8, 10, 9; p. 255

Spald.): »Aergumentum plura significat. Nam et fa

bulae ad actum seenarum eompositae argumenta

dicuntur, et orationum Ciceronis velut thema ipse

exponens Pedianus: argumentum, inquit, tale est,

et ipse Cieero ad Brutum scribit: — etsi argu

mentum simile non erat. Quo apparet omnem ad

scribendum destinatam materiam ita appellari.*

549

550

55I

59 *

Æ68 Martiani Capellae lib. V. §. 881.

$2

verisimilis, ut brevis, et his contraria vitia vocamtur. Lucida est narratio,

si non confusa, si vera, si usitatis significationibus, si non longo circuitu

rem monstremus; verisimilis, si nihil affectate et quasi ex natura exponere

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

afferuntur. Nonnulli quinque species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discernit aegoótíyn6tv, £7ro6vrjyrj6iv, rragoedujyrj6iv, àvaêiîyr6tv,

•oera$u$yn6tv. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. Item narrationum aliae continuae, aliae partiles vocantur; continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex:

aut augentes aliquid, aut tenuantes, praetereuntes, aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narrationem quidem digressionem,

videamur] Correxi quod in editis legitur vi

deatur, codicum Monacensis (C) et Darmstattensis

auctoritate.

et prolixe] Lege: » nec prolixe. Voxcn. (spec.

crit. p. 85). — Ferri tamen communis omnium co

dicum lectio potest, modo illud non quod prae

cedit huc etiam trahas, quo facto et mom prolixe

idem erit atque mee prolixe. Si quid mutandum,

vel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis

vocabuli syllaba extrema oriri potuit.

aut augendi] Sic seripsi e codice Grotii; vulgo

agendi, licet aut, quod a Grotii editione abest,

jam in anterioribus clare exstet.

Theodorus] Vide Suidam. Hic ille qui Aeoyo

δαίδαλος dicebatur a Platone. Gaot. — Platonis

loeus est in Phaedro (p.266 f.). Plura dabit Spen

gelius (art. script. P. 100). Ceterum ut quinarius

numerus expleretur, jam Grotius éva$ymoetv aaai

jusserat, quam nunc e codiee Darmstattensi resti

tui, Reichenauensi quoque adstipulante, qui éva

δήνη6uv exhibet corrupte. Curius Fortunatianus

(p. 62) oeto numerat, $uffiynov, &vru$yr6v,

uegtxijv 6vyy6v, ragoe$t $yn6tv, •robu$ymoe,

•«t«6wjyn6vv, ετιόγη6w, ουσκευην, quarum

prima sit principalis, secunda, quum adversarii

afferamus narrationem converso genere, tertia,

quum partes singulas narrationis indueamus, quarta,

quum aliquas res gestas extra eausam indueamus,

quinta» quando quaestionem narrativo modo appro

bemus, sexta, quum sola narratione materia eon

tineatur, septima, quum latius exsequamur res

8estas quas in narratione breviter attigerimus, oc

tava » quae res gestas non tam doceat quem ex

aggeret.

Martiani Capellae lib, V. §. 882. A69)

quam Graeci παοέκθα6tv vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vel delinimus; sed quoniam pars orationis non est et non semper arripienda

est, eam placuit praeterire. " * . . . .

- *. *•) J • • , • , •

DE PROPOSITIONE. : • • •,

Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis. Nostra,

ut: caedem objicio; adversariorum: caedem me fecisse dicit; communis: uter

nostrum caedem admiserit quaeritur. Propositiones autem principalium quae

stionum sunt aut incidentium, aut simplices aut conjunctae.

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitionem maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

8implex, ut:

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae,

ut: affectasti tyrannidem; rationi subjectae: affectasti tyrannidem, arma enim

domi habes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductionem.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductionem, ut si superioris.

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per prae

nagàzßa6w] sie Grotio suadente inque codi- ut et Quinctilianns (9, 2, 105); sed hie inter

cibus legi testante reposui pro rroeQèv%6vv, quod

in editis erat, accedente et codice Reichenauensi,

ubi a prima manu est parebasin , quamvis in ejus

locum ineptus corrector partilem substituerit. Ean

dem óvé5o6ov appellat Curius Fortunatianus (p.

63 Pith.), Latine excessum , Quinctilianus autem

(4, 5, 12; p. 144) et Julius Victor (art. rlietor.

47) egressionem sive egressum; quos vide.

propositio] Hanc significat Cicero (orat. 2, 81),

ubi ait: »sequitur ut causa ponatur, in quo viden

dum est quid in controversiam veniat«3 propositio

znis tamen vocabulo in figuris tantum utitur (3, 55),

partes etiam" orationis eam tractat (4, 4), unde

multa profici ad nostri explicationem possunt. Nc

que longe discedit Curius Fortunatianus (p. 6%),

nisi quod brevius eam ad finem partitionis attingit,

et id quidem multo rectius quam noster, qui quum

supra quinque tantum orationis partes fecisset(§. 344)

nunc separata a partitione propositione ad sex de

lapsus est!

simplex est] MS. »simplex est: luxurialis (lege

»luxuriaris«); composita est : meretricem amas. •

Sed dubito. Gnor. — Nil mutavi; conjnnctionem

enim sententiarum dicit, non verborum.

555

554

AeO Martiani Capellae. lib. V. §. 588.

teritionem. Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod diximus

prius aliquid introducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum negó; per praeteritionem, quum ita transimus ad alteram pro

positionem, ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de pro

ditionis crimine non negari. rc:-.-*

DE PARTITIONE.

Partitio est, quae ordinem totius divisionis breviter comprehendit, ut est

pro Quinctio: negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.

Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic

subjicit, mec ex edicto possideri potuisse; ad extremum , nec possessa esse;

haec , inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius ora

tionis per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quacstiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc ju

dices rerum copiam fugient. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum articulos continerent. Etenim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

mon potuerit, quod et procuratorem habuerit, et absens defensus sit, ct non

latitaverit, et ceteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo

communi expelleretur, quam proscriptio ejus imperaretur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS. : contra quod. Gnor.— Pith.) etc. Exemplum, quod ex oratione pro Quin

Num melior haec lectio sit, valde dnbito. ctio affert, capite 10 sequ. exstat.

partitio] »Illustrem et perspicuam totam oratio- ex hoc] Correxi vulgatam, quae liabet •ex hoc

"*" eilicere* ait Cicero (de invent. M , 22), quem rebuntur judices rerum copiam fugiendam.« Nostra

Yide. Adde Auctorem ad Iierennium (1, 10), Quinc- ' Darmstattensis codicis lectio est. -

tilianum (4, $), Curium Fortunatianum (p. 63 . quieti] Sic Reichenauensis et Monacensis (C)

Martiani Capellae lib, V. §. 886. Ae7t

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, intra partitionem

quaestiones esse ponendas, quae in exsecutione sint devulgandae, ut judex et

nobis attentus fiat et promissorum copia non gravetur. Illud etiam inspicien

dum, quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam de

vocentur; et ea quae conveniunt tunc enumeranda si mobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: ,,damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Publii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur.“ Vides ergo hoc in

- - * : • , •. \.& z.

partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat. - - - '-. ... ' •• - - . …> . • -^ . : , • a. ... -

* -* . •' .. • . .

IDE Ang UMENTATIONE.

Argumentatio est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur;

gumenta vero , quibus causa probatur.

in confirmationem et reprehensionem.

codices. In editis et codice Darmstattensi erat

€uintii, quod prorsus contrarium sensnm inferebat.

M. Tullio] Ita legendum esse jam e Mario

Victorino (p. 156 Pith.) apparebat, qui eodem

exemplo in loeo de partitione utitur, quum apud

nostrum vulgo M. Rullo scriberelur; jamque acce

dunt codices Monacensis (C), Reichenauensis, et

Darmstattensis, unde fidenter vulgatam correxi.

Praeterea ex Darmstattensi scripsi vi hominibus pro

ut hominibus, quod jam Grotius corrigendum in

tellexerat, eque eodem et Ileichenauensi paulo ante

enumeranda pro numeranda ; longius autem pro

cedere eorrigendo nolui, quum nec Victorinus nec

noster ipsa Cieeronis verba fideliter transscripsisse

videantur, quae : munc quoque post egregiam Maji

et Peyroni operam inter deperditas orationis partes

latere dolendum est.

a'

Argumentatio dividitur in duas partes,

Argumentorum genera duo sunt, arti

argumentatio] Ab hoe inde eapite Curium For

tumatianum fere ad verbum sequitur, ut aut ipsum

illum ante oculos habuisse, aut ex eodem cum illo

fonte nobis ignoto liausisse eum oporteat. Quam

vis enim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) et

Quinctilianus (libro 8) aeeurate hunc locum tracta

verint ejusque doctrinae fundamenta jeeerint, ta

men seliematismi eorum ab eo quem noster pro

posuit satis discedunt, neque quae ipse noster supra

(§. 475 sequ.) Topiea imprimis seeutus de argumen

tis exposuit, ad eumdem ordinem easdemque dis

tinctiones redeunt, ut appareat multorum fontium

rivulos in unnm conjunctos esse; in singulis tamen

non sine fruetu superiora illa contuleris.

genera duo] Vetus haee distribntio, quae jam

ab Aristotele (rhetor. 1, 2) facta est. Graece di

cuntur aei6reug èvrexvov et árezvov.

557

479 Martiani Capellae lib. V. §. 887.

558

fejale et inartificiale. Sed artificiale locos habet quatuor: ante rem , in re»

cjrca rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia. : In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellatione, ab

initio, a progressione vel profectu, a perfectione vel consummatione. Circa

rem loci sunt decem: a simili, cujus species sunt quatuor: exemplum, simi

…us. *...

loeos] Una enumeratione indistincte comprehen

dit Quinctilianus (8, 10, 94): » ergo ut breviter

contraham summam, ducuntur argumenta a per

sonis, causis, locis, tempore (cujus tres partes

quens), fa

«ultatibus (quibus instrumentum subjecimus), modo

diximus, praecedens, conjunctum;

(id est ut quidque sit factum), finitione, genere,

specie, differentibus, propriis, remotione, divisione,

initio, incrementis, summa, similibus, dissimilibus,

pugnantibus, consequentibus, efficientibus, effectis,

eventis, jugatis, comparatione, quae in plures di

ducitur species. «

quatuor] Cicero (de invent. 2, 45 et topic. 12)

secutus auctorem rhetoricorum ad Alexandrum (c.

15) tria tantum enumerat: ante rem , eum re»

post rem. Adde Quinetilianum (8, 8, 4; p. 218):

~neque esse argumentorum loci possunt nisi in iis

quae rebus aut personis accidunt; eaque aut per se

inspici solent aut ad aliud referri; nec ulla eon

firmatio nisi aut ex consequentibus, aut ex repug

mantibus , et haec necesse est, aut ex praeterito

tempore ant ex conjuncto aut ex sequenti peterea

(conf. et 8, 10, 102).

duodecim] In Darmstattensi codice legitur tre

---- -ae soli - …...

septem circumstantias] Quid voluerit, inferius

-

(§. 889) declarat, ubi »per omnes« inquit , circum

stantias » id est, quum partimur per personas, tem

pora, et cet.* Status enim Graecis 6td6ag est,

<regt6toe6vc, quae circa statum observantur, id est

circumstantiae. Quinctilianus (8, 10, 104; p. 294

Spald.): »hoc genus argumentorum sane dicamus

ex eircumstantia , quia regiora:6vv dicere aliter

non possumus.« Meminerat enim argumentorum

» a personis, a rebus, ab antecedentibus, a junctis,

et insequentibus«, atque horum quidem exempli

tantum gratia. Alii reguozàç appellarunt illas cir

cumstantias, quas septem complectitur hic versus:

»Quis , quid, ubi, quibus auxiliis , eur , quo

modo, quando?«

Conf. Marium Victorinum (p. 149 Pith.), Aurel.

Augustinum (p. 293) et Cur. Fortunatianum (p.55).

consummatione] Lege: »ad initium vel consum

mationem.« Grot.—Vulgo enim legebatur: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectiome, ab

initio vel consummatione «; sed veriorem lectionem,

quae apud Curium Fortunatianum (p. 68) quoque

exstat, e codice Darmstattensi recepi.

- --

-

decim » vulgatam tamen praefero, quae coneinit eirea rem] Hi fere iidem snnt quos Cieero (le

etiam cum Fortunatiano, e quo, ut modo dixi, fere invent. 1, 28) duci ait ex iis quae negotio adjuneta

omnia illa noster exscripsit...…..…

… sint, vel (top. 5) quae quodammodo affecta sint ad

Martiani Capellae lib. V. §. 888. Æ75

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comoedia sumitur; addunt

quidam et apologos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rom locos exsequar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per propositionem et negationem, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;

ab inter se collidentibus per habitum et amissionem, a majore ad minus, a

id de quo quaeritur, attamen de his potius supra

(§. 487 sequ.).

exemplum] Confer Aristotelem (rhetor. 1, 2),

Ciceronem (de invent. H , 50), et Auctorem ad He

rennium (4, 49). Sed subtilius deinde Aristoteles

(2, 20) inter verum et fictum exemplum distinguit,

quorum posterius noster mox apologorum nomine

addit, ' Aristoteles autem alterum ficti genus esse

ait parabolae , alterum 2öyov , ut Aesopici et Li

byci. Marius Victorinus (p. 186 Pitli.) »seriptores

artium« , inquit, »genus hoc sub similia tria ponunt,

eixoe, id est imaginem , rroegoeßo?^jv, id est colla

tionem, froegoe6etypux, id est exemplum. « Adde

Maerobium (Saturnal. 4, 8) et Quinctilianum (8,

14 ; p. 307. 508 Spald.), qui: » ztagdéeuyuoe« , in

quit, »nostri fere similitudinem vocare maluerunt,

quod ab illis zragoeßo?^} dicitur; hoe alterum exem

plum : quamquam et hoe simile est, et illud exem

plum.« Oratorem abundare debere exemplorum co

pia idem docet (19, 4, 1 ; p. 847). De efficacia

exemplorum Seneca (ep. 6): »longum iter est«, in

quit, »per praecepta; breve et effieax per exempla.«

imago] Est formae cum forma cum qnadam

similitudine collatio, quae sumitur aut laudis aut

vituperationis eausa (Auet. ad Her. 4, 4 et 49.

C;e. de invent. H, 50). Docet autem Quinctilianus

(8, 1 M ; 24; p. 323) »rarius esse in oratione illud

genus , quod eixévoe Graeci vocant, quo exprima

tur rerum aut personarum imago. «

item] Reposui hoc pro id est in editis; quod

-ensu caret. In Darmstattensi enim codice sidem

verisimile a legitur; sed idem pro item e falsa tan

tum pronunciatione ortum esse patet, quam me

non curare identidem professus sum. Accedit For

tunatiani auctoritas, qui quinque similis species

enumerat, addito exemplo verisimili, quod de co

moedia sumatur (vide supra §. 880).

apologos] Quinctilianus (8, 11, 19. 20; p. 518

sequ. Spalding.): »Illae quoque fabellae, inquit, qnae,

etiamsi originem non ab Aesopo acceperunt (nam

videtur earum primus auctor Hesiodus) nomine

tamen Aesopi maxime celebrantur, ducere ani

mos solent. — Aëvov Graeci vocant et ai6ao

zretovc, ut dixi, 2öyovg et λι{3vxoëç, nostrorum

quidam, non sane recepto in usum nomine, apo

logationem. « Julius'Caesar Scaliger (poët. 1, 87;

p. 122): »Recte quidam nominarunt allegorias: aliud

enim aperte dicunt, aliud ex eo innuunt ac pro

fitentur. Ergo etiam apologos appellare nomnulli ausi

sunt: quasi dztö Äöyov λóyoc. Antiquissimus om

nium Hesiodns aëvov vocavit, Aesopus pu89ov.

Habes apud Horatium et Livinm et Diodorum ho

rum duae (as) species: unam simplicem sumtam a

rebus naturalibus — introducunt enim perinde at

que in scenam non animalia solum, sed muta qno

que, veluti gladios cet. loquentes; altera species

operosior. — partim enim in vocibus nudis versatur

— alia materia est in rebus « eet.

a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

legebatur a simili; sed male. Hoc enim superius

jam retnlerat, et Fortunatianus etiam a dissimili habet.

habitum] Lege habitationem, $§iv.Gaot.—Haud

60

474 Martiani Capellae lib. V. §. 889.

359

minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

Post rem loci sunt duo: ab eventu, consequentibus. et a judicato. ... Sumt

alii loci à rò rjc 6v%vyioec, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

junctum est personae qualitati, ut eum qui hostilia sentiat hostem esse di

camus, item a qualitate, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quan

titate, ut si servus est, eodem modo factum sit; a conjunctis, id est árrò rév

aeté6εων και 6vv8£tóv, ut fasces et toga, sella curulis, magistratuum orna

menta sunt; item a partitione, id est áró rijç óuoeugé6εως, per omnes circum

stantias, id est quum partimur per personas, tempora, et cetera, quae varietas

grata discriminat. Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, im

facile intelligitur, cur repudiarit aliorum lectionem

habitum , eamque ad marginem relegaverit, immo

correxerit, quum tamen Graecam vocem apposuerit,

quae omnino habitum sonet. Fortunatiamus quidem

habitationem et amissionem dixit é§tvzoei 6tégrétv,

sed Martianus profecto e Martiano explicandus est.

Idem nempe supra (§. 585) dixerat: »opponuntur

sibi contraria ut habitus orbationia, idque deinde

deinde (§. 586 f.) repetierat. Ipse adeo Cicero (de

invent. 1, 28): »labitum appellamus, inquit, ani

mni aut corporis constantem et absolutam aliqua in

re perfectionem. «

quod simili est] Procul dubio legendum e For

tunatiano: »quod simul est*, sed codices nihil variant.

, ab eventu] Marius Victorinus (p. 187 Pith.);

» Eventum illum accipiamus, qui unicuique rei na

turaliter videtur adjunctus, qui rem suam, post

qnam res ipsa contigerit, necesse est consequatur;

et tunc vere de eventu facere possumus argumen

tum, si ipse eventus certus sit cet.… - -

a judicato] Nimirum ut ait Curius Fortunatia

nms (p. 68 Pitli.) »quum aut omnium hominum ju

dicio mitimur, aut plurium, aut optimorum, aut emi

meretium ex his, aut corum qui in unaquaque arte

C.

et scientia versati sunt. Est judicatum et religio

sum, quod ad deos pertinet.« Unde patet neuti

quam solam sententiam a judice latam esse intel

ligendam.

6v%vyioec] E Cicerone (in topie. 5 et 9). Com

fer nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortu

natianum (p. 68) quem exseripsit.

ut eum qui] MS. »ut qui eum qui.« Forte »ut

si eum qui« cet. Gnor.— Sie etiam Fortunatianus,

sed invitis codicibus nihil muto, praesertim quum

in sequentibus quoque legamus eonjnnetivos fecerit

et factum sit pro indieativis, qui apud Fortunatioe

num sunt, unde verisimile fit Martianum ipsum

ut pro conjunctione accepisse.

eodem modo] Id est serviliter. Gaor. — Sed

quid hoc ad quantitatem? Procul dubio pro servus

legendum serius, ut apud Fortunatianum est.

per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

Monacensi (C) et Darmstattensi omnino supplen

dum erat.

inartificialia] Cicero (in topic. 4. et 9): »quae

extrinsecus assumuntur, ea maxime ex auetoritate

ducuntur.Itaque Graeei tales argumentationes &rgz

vovc voeant, id est artis expertes.« Adde eundem

Martiani Capellae lib. V. §. $60. A7$

tormenta, in tabulas, in jusjurandum, in testes; quae similiter quemadmo

dum et artificialia tractat orator. In argumentis autem cavendum est, ne in

aliqua parte nobis noceant, ne inter se diserepent, ne vulgaria sint, me cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De confirmatione breviter memoravi, nunc reprehensionis prae

cepta videamus. Reprehenditur enim actio adversarii aut redarguendo, quum

aut totum argumentum aut partes ejus contra facere monstrabimus; aut re

pugnando , quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex his non effici;

aut compensando, si contra argumentum , quod adversum nos est, aliud

opponamus.

DE QUAESTIONIBUS.

*

-

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim aegoryoυμεvoc, quae a nobis

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repellenda

alio loco (partit. 2) : »Testimoniorum quae sunt ge

mera? Divinum et humanum; divinum, ut oracula,

ut auspicia, ut vaticinationes, ut responsa Sacer

dotum, haruspienm, conjectorum; humanum, quod

speetatur ex auctoritate et ex voluntate et ex ora

tione aut libera aut expressa, in quo insunt scripta,

pacta, promissa, jurata, quaesitae ; et Marium Vic

torimum (p. 199 Pith.): »Accedunt aliae probationes

soli conjecturae semper adjunctae: tormenta , testi

monia , rumores. Hoc probationis genus Graeci

zri6revc dtézvovc vocant, quod quum liis orator

utitur, fidem quidem judici facit, sed non oratione.«

Multus de iis est Quinctilianus (8, 1'—7) quem

vide. . Aristoteles (rhetor. 1, 18) quinque tantum

numerat, leges , testes , pacta , tormenta , jusju

randum 3 sed praejudieia et rumores Quinctilianus

quoque addit. De praejudiciis vide supra (§. 806

not.); de rumoribus utramque in partem disputari

posse: jam Aueto* ad Herennium (2, 8) egregie

intellexit, Aeschinisque exemplum probat, qui eos

dem duobus locis (adv. Timarch. 82 et de falsa

legat. 4f) diversa ratione tractat. Confer et Cicc

ronem (pro Plancio 25) quaeque ad eum observat

Platnerus (de Ciceron. rhetor. quae ad jus spec

tant p. 20).

reprehensionis] Vide de ea Ciceronem (de inv.

1, 42; partit. 9 et 12) et Quinctilianum (4, 4, 6;

p. 185. 8, pr. 2; p. 177. 8, 15, H ; p. 585 Spald.).

Conferre etiam juvabit Priscianum (p. 328 Pith.)

et superiores locos (§. 486. 474). Graeci repre

hensionem dva6xevrjv, confirmationem xoera

6xevrjv appellarunt (Sulpicius Victor p. 241 Pith.).

redarguendo] Recte Grotius variantem lectio

nem rem arguendo ad marginem rejecit; neqne

enim modo Cicero (partit. 9) •redarguere contra

ria« dieit, sed et Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

ita habet, cujus noster fere singula verba expressit.

duo sunt genera] Curius Fortunatianus (p.66):

$i

60 *

476 Martiani Capellae lib. V. §. 861.

$62

est igitur, dicitur àvayxaia. Verum superior, quae a nobis quaestio infertur, modis

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Du

cimus autem eas varie , aut per simplicem propositionem, aut per partitionem,

aut per figuras, quas $u&vouoec dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen

tentiarum. Fit enim et per resolutionem, id est κατα άναλv6iv, aut per adjec

tionem, aut per praeteritionem, aut per concessionem, aut per reprehensionem,

aut per sejunctionem, id est &pogu6μον, aut per admonitionem, aut per dissi

mulatam propositionem, aut per repetitam, aut per instructam , aut per

partitam, aut per similitudinem superioris quaestionis aut responsionis, aut

per inversionem , id est quum primam illam quaestionem tractamus, quae

»Omnis quaestio qualis est? aut aegonyoëusvoc,

quae a nobis inducitur ut confirmetur, aut &voey

«oeioe, quae ab adversariis, ut refellatur« ; quocum

comparetur alius locus (p. 89): »sed et ipsam ar

gumentationem nostrorum argumentorum, quae aego

zyowpoevoe dicuntur, et reprehensionem eorum,

quae ab adversario proponuntur, quae Graeci vo

eant dvayxaia. « Unde apparet apud nostrum quo

que primum legendum confirmetur, non confirmet,

ut editiones ante Grotium habent, deinde vero

apud ipsum Grotium pro évoevziæ reducendum esse

dvayxaia:, quod ille deserta antecedentium editio

num auctoritate in marginem rejecit. Darmstattensis

quoque codex Latinis literis scriptum habet anancea.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur deleri

malim. Grot. — Lege jugiter. VoNck. (lect. Lat.

p. 89 f.). — Interpunctione mutata omnia sana re

perientur.

per adjectionem] Apud Grotium haec satis con

fase ita editæ erant: »aut per praeteritionem, aut

per concessionem, aut per reprehensionem, aut per

sejunctionem, aut per adjunetionem , id est dkpóqu6

£uov' liae tantum nota addita: »Legendum meo judi

cio: sejunctionem id est d:qpögu6μov, adjeetionem

cet.« Sed primum quidem Grotius male edidit ad

junctionem, quum jam antecedentes adjectionem recte

legerent; deinde vero Curium Fortunatianum (p.66)

inspicere neglexit, unde iiitelligimus primo potius

loco adjectionem ponendam esse. Quem quum Mar

tianus procul dubio exscripserit, refingere locum ad

ejus exemplum non dubitavi, ita tamen ut repre

hensionem, licet apud illum desit, haudquaquam eji

cerem, quae eo melius locum suum tuebitur, quod

ut adjectio praeteritioni, ita concessioni opposita

esse videtur. Quod autem margini adseripsit Grotius

öu&2v6vv pro óvá2v6vv, id commemorasse satis

fuerit.

quum primam] Lege »quum primum illam quae

stionem tractamus, quae prima est, dehinc quae

secunda.« Quae lectio partim eo confirmatur, quod

quidam codices denique praeferant.Grot.— Quam

longissime a vero hujus loci sensu aberrat Grotius.

Quilibet enim perspiciet, non esse inversionem,

si primum primo loco, secundum secundo tracta

mus; sed ex inverso potius ordine inversionem

oriri. In eo enim maxime oratoris ars versatur , ut

Martiani Capellae lib. V. §. 863. 477

secunda est, dehinc primam. Et eam quaestionem, quam adversarii intulerunt, 865

iisdem modis refutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obseur,

adversarius posucrit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositionis, aut quum ad

versarii propositionem in nostram partem convértimus, quam peristrophen vo- ' .

camus, aut quum secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis affectamus, vel quum prima quaestio

adversus mos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

_^

cavendum est, ne plene et copiose ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quaestio est, exaggeranda a nobis est, ut

quid discrepet ostendamus, Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectione

verborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est intentio adversae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaeosis est veluti a capite causae 564

brevis repetitio quaestionum. Anacephalaeosi non semper utendum est, sed,

quod primnm eogitandum non utique primum di- nobis, ut Rufiniani verbis (p. 270 Rulink.) utar,

cendum« intelligat (Quinetilian. 5, 6, 423 p. 485 » adversariorum sententias et dicta proponimus et

Spald.). substituimus, in hoc tantum, ut illis respondeamus.~

posuerit] Ita eorrexi, quod in editis erat po- vel quum prima] Quinctilianus (7, 1, 2; p. 9);

suerat, codicum Darmstattensis et Reichenauensis Sed meminerimus ipsam dispositionem plerumque

auctoritate. utilitate mutari, nec eandem semper primam quae

aut augendi] In editis erat agendi, pro quo jam stionem ex utraque parte tractandam; cujus rei,

Grotius legere jusserat augendi, legiturque ita in ut cetera exempla praeteream, Demosthenes quoque

codicibus Darmstattensi et Monacensi (C). Quamvis atque Aeschines possunt esse documento, in judi

igitur Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.), quem cio Ctesiphontis diversum secuti ordinem; quum

noster ad verbum fere sequitur, agendi habebat, accusator a jure, quo videbatur potentior, coeperit,

hunc tamen e Martiani potius codicibus corrigendum patronus omnia vel paene omnia ante jus posuerit,

esse arbitror. quibus judicem quaestioni legum praepararet. •

gradum facimus] Id est »viam sternimus.« Ita anthypophora] Distinguit antliypoplioram tanquam

Cicero (in Verr. 2, 1): •gradus imperii factus, est« responsionem ab hypophora tanquam intentione vel.

positione; Rufiniano (p. 270) idem est qnod nostro

hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 3, 87;

p. 809) qui hanc figuram dv9v^ropog&v vocari

ait : »incredibile est quod dico sed verum. •

pro »via ad imperium strata est.« Male autem apud

alios desunt, notante Grotio in margine, voces

per hypophoram. Hypopliora enim id ipsum antici

pationis sive occupationis genus dicitur, quum ipsi

478 Martiani Capellae lib. V. §. 864.

565

quando aut partitionem fecimus aut quando in multas quaestiones causa pro

cessit, ita tamen ut summam cujusque rei, non partes partium retexamus;

qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judicis memoria for

tasse succumberet, quae res tunc epimorismos vocatur. Anacephalaeosis tamem

- - - -

-

nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogus enim tres habet

partes, enumerationem praedictam, indignationem, quam 8eivo6iv dicimus,

miserationem, quam ob*reuouoe vel iAeov

argumentorum; nam his non tantum

a capite] Respicit Graecam voeabnli originem

»spoe*;, quae tamen ita potius explicanda erat,

ut ré: »spoezoeta, id est summam orationis, in ana

cephalaeosi repeti doceret.

processit] Grotius nescio unde processerit, quum

illam lectionem et anteriores editiones, et codices

loeichemauensis et Darmstattensis, et vero etiam

Curius Fortunatianus (p. 68 Pith.) habeat, unde

uostra ad verbum fere exscripta sunt.

cujusque rei] Darmstattensis omittit rei, eujus

tamen tollendi causa non apparet. Apud Fortunatia

num est »summa quaeque.« Ceterum conferendus

et Cicero (partit. 17 f.): »id effugiet, qui non om

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon

dera rerum ipsa eomprehendet.«

epilogus] Auctor ad Herennium (2, 50): »Con

clusiones, quae apud Graecos επίλoyov nominan

tur, tripartitae sunt; nam constant ex enumeratione,

amplificatione et comnmiseratione.« Propius ad nostrum

Cicero (de invent. 1, 32): »Conclusio est exitus et

determinatio totius orationis; haec habet partes tres,

enumerationem, indignationem, eonquestionem.« Pro

xime Curius Fortunatianus (p. 68), quis »partes*

sunt« inquit, » epilogorum tres: anacephalaeosis, id

est enumeratio, dinosis, id est indignatio, rò ëz8oç

•ive eleos, id est miseratio.« Plura dabit Quinetilia

ams (6. *; p. 445 sequ.).

memoramus. . Sed dinosis est ex locis

res probamus, verum etiam augemus.

-

quam öeivo6v] Male Grotius quod, quum

jam anteriores editiones haberent quam, quod et

in codice Darmstattensi legitur. Praeterea margini

adscripsit: »al. ietosine , hac nota additas »in MS.

ictosin , ex quo quis non absurde oixrgoetv eliciat,

quod viro incomparabili Jos. Sealigero placuit«;

sed nisi haec a sequentibus verbis liuc aberrarunt,

a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe enim

distinguendum inter öeivó6tv et ob«rg«»6tv, ut v.

c. fecit et Macrobius (saturn. 4, 2): »oratio pathe

tica aut ad indigmationem aut ad misericordiam di

rigitur, quae a Graecis oùtoç xaì òeba»6ug ap

pellantur.« Est autem δείνωσις, ut Quinctiliani

verbis utar (6, 2, 24; p. 503 Spald.), »rebus im

dignis, asperis, invidiosis addens vim oratio, qua

virtute praeter alios plurimum Demosthenes valuit.

Adde eundem (8, 5, 883 p. 269 Spald.). Rufinia

nus (p. 208 Ruhnk.) dyav&»troiv appellat.

dinosis est] Inserui est e eodice Monacensi (C).

De re eonfer inprimis Ciceronem (de invent. *,

55). » Indignatio est oratio, per quam eonfieitur,

ut in aliquem hominem magnum odium aut in rem

gravis.offensio concitetur. In hoc genere illud pri

mum intelligi volumus, posse omnibus ex loeis iis,

quos in confirmationis praeceptis posuimus, trac

tari indignationem«- eet. Sed verba nostri ex Curio

potius (p.68) repetita sunt. -

Martiani Capellae lib. V. §. $6$. Â79

Sed comquestio, id est miseratio, his locis argumentorum sumitur, quibus et

indignatio. Peroratione , tamen non in fine tamtum orationis utendum, sed

ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquam... In epilogo generaliter observan

dum, ut brevis sit; siquidem commotus judex statim dimittendus est ad sen

tentiam proferendame dum aut adversariis irascitur, aut tuis miseretur la

crymis, aut rerum afflictione commotus est.

Sic adhuc asserenti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

mubentisque transiret obsequium. Quo conspecto asserta determinans ad Phi

lologiae consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperet, faciebat — sororum se consortio so

cietatique permiscuit.

Tandem loquacis terminata paginae

Asserta cursim , quae tamen voluminis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

peroratione] In his quoque et sequentibus Cu- * tandem] Verborum ordo in quatuor his versibus

rium Fortunatiunum (p. 69) presso pede sequitur. sic restituendus erit: »tandemn asserta paginae lo

germanarum] MS. terminatarum, non male. quacis terminata (sunt) cursim, quae tamen (pagina)

Gnor.— Quasi terminatae essent quae terminarunt ! pinguis turgore vix insuit umbilieum voluminis rn

Codex Darmstattensis exhibet feminarum, at mu- hellulum, fascia multa opertum « , id est, ad tantam

tari non opus est, siquidem paulo infra eadem molem aeerevit adeoque omnem chartam oecupavit

aliis verbis repetuntur »sororum eonsortio.« atque implevit, ut vix umbilico, qui extremo vo

asserta] Ita substantive saepe auctores novitii, lumini adhaerebat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lo

praesertim Afri. Fulgentius: »praecluis eruditionis cus relinqueretur vacuus.

asserta cognoscere. « Grot. — Adde nostrum infra

(§. 599): »immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis. «

ae si euperet] Id est etiamsi cuperet; ut apud

Terentium (adelph. 4, 7, 42); .•

»ipsa si cupiat Salus >

Servare prorsus non potest hanc familiam.«

Plura dahit Heinrichius (ad Cic. de republ. p. 166).

turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

Persius (8, 20) »pagina turgescit« dixerat.

rubelluluin] Alludit ad veterum morein, qui

minio notabant epigraplias. Unde et rubricae juris

consultorum, ad quas alludit Persius (8, 90);

» Masuri rubrica notavit. a

Gnor.— Saxo Grammaticus etiam illa voce utitnr

•volucrema appellans »rubellam. « A rubro est ru

480 Martiani Capellae lib. V. §. $66.

Quod si probatur et earet fastidio, . . . . . . . . . . .

Nonnulla promet quae novella texuit, * · · · ·

Deditaque fient quae vetustas praeterit; . . '

Sim sanna typhi naris imum torseris,

Pigebit, arma horruisse coelites,

Formidinisque tunc locus movebitur, e

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rhetorum sacrüm tuba,

„ . Clamgore verso Tulliana porcrepaus $.

In castra abibis, quo nec osor invidens ' .

Nec livor ater te sequatur praecluem. •'

4

bellus et rubellulus. Persius et Martialis vinum ru

bellum memorant. Steph. (ad Saxon. p. 180). —

Confer nostrum infra (§. 804).

deditaque fient] Hoc est »tradentur in meo

opere quae a veteribus sunt omissa« ; tametsi rec

tius legi possit edita. VulcAN. — Dictum est pro

tradita potius, ut omnino ejusdem verbi composita

varie inter se confunduntur.

sanna typhi] De sanna, unde subsannare et san

niones, nulli non motum. Typhus vox Graeca (Suidas*

zvpöc &2a€ovsioe) pro fastu Arnobio aliisque usur

pata; de qua sic Isidorus: » Ulva et typhus herbae

circa fontes, paludes, stagnaque nascuntur, ex qui

bus ulva, id est alga , mollior et quodammodo

fungus, dicta ab uligine; typhus vero quae (m. quia

vel quod) se aquis inflet, unde et sibi placentium

hominum tumor typhus appellatur.« Ab eadem ori

gine et Typliones et Typhoeus dicuntur. Est autem

zópó et tépopuìt Graecis non tam : inflo, quam

fumigo et incendo. Gnor.— Plura dabit Heinsius (ad

Ovid. met. 14, 98; p. 941 Burm.), qui et nostro

loco ita refingendum conjecit:

»Sin sanna Typhum mare sima intorserit«

sed vide ne Martianus pro more suo audacior per

prosopopoeiam Sannam Typhi id est irrisionem arro

gantiae filiam voluerit, sensusque hic sit: »sin (tu)

Sanna Typlii ima naris torseris « cet. Imum autem

maris torquere idem quod Horatio (epist. 4, 8, 25)

mares corrugare esse potest; quapropter mutatio

nem quamvis ingeniose ab Heinsio exeogitatam

certam tamen omnino non habeo.

sequatur praecluem] Sensus totius carminis hic

esse videtur : »si suffragia vestra tulerit et sine

fastidio audita fuerit, disci inde poterunt nonnulla,

quae a me ipso reperta sunt, vetustioribus praete

rita3 sin risum meruisse videatur, tum sane poeni

tebit coelites illius horroris quem ipsis adventus

Rhetoricae armatae incusserat, quum Silvanus fal

cem Saturniam circumspiceret, neque amp\ius for

midini locus erit; sed tu, sacrorum rhetorum tuba,

indignata clangorem mutabis aque praeceptis artis

tradendis ad orationes Tulliano more liabendas te

recipies, quo gloriosam te nec osor nec invidia

nigra scquatur. •

…--■------

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

G A P B: Ha Ha A B,

A F R I C A R T H A G I N I E N S IS,

LIBRI NOVEM.

P A R S P O S T E R I O R.

posIKLASSIEK LA"

*

* -

X3j&&AJXT2^«;

MI A R T I A N II

MINEI FELICIS

C A P EX I I A E,

A F R I C A R T H A G I N I E N S I S,

DE

NUPTIIS PHILILOLOGIAE pr M IIERCUT RII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

IL I B R I N O V E M.

' AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENII,

CORN. VONCKII, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE.

PARTIM INTEGRIS PARTI 8ELECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

eod.

wJ*;$@@§ $$$$$$$J$ $€p£P,

IHASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI -

P I. O S T A T A P U D F R A N C I S C U M V A R R E N T R A P P. -

:

-

----

.

•.

-e

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

e

-

---

-

.

-

-

-

-

•

-•

-*

-

.

-*

-

-

-

-

'

-

•

•

•

*--

-

-

--:'.

-•

--

-

--

-

--

-

--

*--

-

--

--*.

--

-

•

--

:y.

--

-----

-

-

'

-

*.-

*

--

--

-

-

*

*

. M. A R T I A N I

MINEI FELICIS . . . •

c A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS, -

- •

- . I) E. - - -

G E O M E T R I A

LIBER VI.

V„„ armata, decens, rerum sapientia, Pallas, -

-

Pirgo] IIaQ%og. Sic peenliariter dicta Mi

nerva (Pausan. 1,28, 7. 8, 11, 4. 10, 34, 4.

Ibiodor. 1, 42; p. 59 Bip. Arnob. 7, p. 227. Silius

9, 479), quippe aeternam professa virginitatem

(Lycophr. 584. 585) et yépov άόίδακroc (Nonn.

2, p. 82) ; unde et innuba (Lucan. 9, 668. Valer.

Flacc. M, 87. Auson. epigr. 106, 8 et nostro in

fra §. 728), innupta (Virg. Aen. 2, 51. Claudian.

in cons. Prob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et &£%•

rog (Atliem. 5, 20; p. 98 Casaub.).

* armata] Ut omnino sollemne erat antiquis, quam

plurimis deos cognominibus invocare (Spanheim ad

Callim. hymn. in Dian. 7), sic et noster Minervae

epitheta ex omni erudita antiquitate conquisita cu

mulavit. Armata autem hic appellatur, ut ab aliis

özrzozoegîjç (Orpli. hymn. 51, 6), eâ$oe$9n§(Nonn.

Dion.34, p. 861 Falk.), xögn vel noegóévoç àvo

*2og (Luc. dial. deor. 8, p.27; Philopatr. 63 p. 244

> 

*

Bip.), άοτησία (Paus. 9, 17, 2. Hesych. p. 1894),

armifera (Pedo Albinov. eleg. 1, 22. Ovid. trist.

4, 40, 13; amor. 2, 6, 58; fast. 5, 681. 6, 421),

armpotens (Virgil. Aen. 2, 428 et A1, 485. Claud.

rapt Proserp. 2, 142. Gall. 5, 90), armisoma (Val.

Flac. 1, 74. Virg. Aen. 5, 544). Pingi etiam eam

Conificius testatur (ap. Fest. p. 241 Dac.) mini

tamem armis ; multiplicique modo armatam finxit

Serea (Agam. 822). Inprimis autem conferatur

Proli hymnus (Bibl. d. alt. Lit. u. Kunst St. I,

p. 4);

246svö%vpoe , &péea6rrt, pueyd69eweg, ößøç*

• • pvoaedron,

IkÃÄãc, rgvroyévsuæ, èogé66oe, zQv6eo

| ztjzmé x. r. λ.

cujusomnis color proxime ad nostrum accedit.

spientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19);

•kotulit ut mox te patrius sapientia vertex.«

$67

6.

AS2 - Martiani Capellae lib. VI. §. $67. ~

Aetherius fomes, mens et sollertia fati, • .

*

Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis, - -

Ardor doctificus, nostraeque imdustria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

' Ac rationis apex divùmque hominumque sacer voöc,

'Ettöc in numeris, prior igni,

aetherius fomes] Ignem vivificum, calorem om

,,ia vegetantem, aethereum vitalemque spiritum in

«alore omnia vivificantem et foventem notat. Sic de

Jove ipso multis initio Arati sui Avienns. Capella

alibi de Sole :

»Ignoti vis celsa patris vel prima propago

Fomes sensificus , mentis fons » lneis origo.”

Baaru. (ad stat. II, p. 400). — Sic ab Artemi

aoro (oneirocrit. 2, 58; p. 125 Rig.) conjungitnr

rég tò ai9£guov και 'A9nvé, Cornutoque auc

vore (20; p. 188 Gal.) a veteribus Minerva a$$&

göveuoe appellata est. Plura vide supra (ad §.59).

praevia eurae] Sensus hic esse videtur, Miner

vam, quippe Jovis prudentiam ardoremque eum»

unde sapientia illius atque doctrina proficiscaur,

consilia ejus, quibus mundus gubernetur, qasi

praeeedere; quare etiam industriam dicit : noser,

quae nostrae sortis arbitrium faciat, id est unde

fortunae nostrae regimen pendeat; ipsa enim Mi

nerva rtgóvouoe sive providentia divina applla

batur, ut immensa eruditionis mole demonstavit

Lennepius (ad Phalar. epist. p. 142— 180).

voòg] Conditricem et conservatrieem rerum ani

mam universi designat. Barth.(ad Stat. II, p. 101).

— Non ex Platonis hoc sed ex Aristotelis stoi

corumque doctrina explicandum, quorum coeaSen

sum et Cicero (N. D. 2, 46) confirmat. Jt ille

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior uma Jove, flammantis circulus aethrae,

tertia Luna,

quidem mentem conjungit cum quinta essentia sive

aethere , unde moveri mundum ait numinisque di.

vini eum sedem facit (de coelo 1, 5; de gener.

animal. 2, 5); hi vero ipsam animnm mundi ap

pellant ignem artificialem sive spiritum igneum (Cic.

Academ. 1, 11. Plut. plac. pliilosoph. 1, 6. Diog.

Laert. 7, 186. Stob. ecl. pliys. I, p. 88), quem

et alio nomine aethera dicebant (Diog. 7, A57),

cuique summam rationem atque prudentiam tribue

bant (Cie. N. D. 2, 22 sequ.).

celsior una Jove] Id eaarrât etiam Macrobius

lib. III, cap. 4, ubi de Penatibus disceptatur: »esse

autem medium aethera Jovem, Junonem vero imnm

aërem cum terra, et Minervam summum aetheris

cacumen« cet. BAatu. (ad Stat. II, p. 401). — Adde

Celsum (apud Originem l. 8, p. 422), Augustinum

(de civ. dei 4, 10), et quae docte Creuzerus dis

putat (Symbol. II, p. 800 sequ.).

έπτ&ς] Supra docuimus cur £rrrd:c sacra sit

Palladi. Quod sequitur »prior igni« est prior Vulâ

cano, cui octonarius sacer, qui subsequitur heptada.

Gaot. — Macrobius (s. Se. 1, 6; p. 30 Zeun.),

»Huic autem numero septenario adeo opinio vir

ginitatis inolevit, ut Pallas quoque vocitetur« cet.

Plura vide supra (§. 40) et infra (§. 758).

tertia Luna] Luna tertio a eoitu die apparere

incipit, et tunc Minerva dicitur; unde non desunt,

Martiani Capellae lib. VI. §. 867. Ae

Quam docto assimilant habitu, qui agalmata firmant:

Hinc nam tergeminae rutilant de vertice cristae,

Quod dux sanguineo praesulque corusca duello,

qui rguroeviav IIa?2dâoe dictam arbitrantur. Hoc

innuit Arnobius quum ait, ex Granio Aristotelem

docuisse argumentis verisimilibus Minervam eandem

cum Luna esse. Gnot.— Posteriora tantum verba

apud Arnobium (5, p. 118) leguntur, cui adde

Eusebium (praep. evang. 3, 4, 11; p. 115) et

Augustinum (de civ. dei 7, 16); de tertia nihil,

neque Tritoniae nomen hue referam, licet hoc ipso

Minervam quasi Lunam appellari multi veterum

crediderint (conf. Harpocrat. p. 287. Etymol. magn.

p. 767. Tzetz. ad Lyeoplir. 819); sed vide ne ideo

potius tertia Luna appelletur, quia aliae quoque

deae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cicero in libris de natura deorum compluria

ejusdem nominis numina numeris inter se distinguit.

firmant] Lege formant. Sic et in Arnobio (ni

fallor): »vel ex materiae quo genere constitutionem

ipsam confirmaverit corporum « legendum conforma

verit, quod tamen non dissimulabo et Meursium

meum, eanescentis ingenii pubedam, vidisse. GnoT.

— Recte doctissimus Grotius agalmata formant.

Doetus habitus hieroglyphicus est, aenigmatodes.

Ratio poëtices Capelliana, a qua istliic membranae

nobis collatae non absentiunt. BAnth. (ad Stat. II,

p. 401). — Cangius in glossario hunc nostrum lo

cum ita landat, ut fingunt legat, quare quum lectio

incerta sit, malui niliil quam prave emendare. Ce

terum aliam Minervii habitus explicationem itidem

symbolicam exhibet Fulgentius (mythol. 2, 2; p. 667

Stav.). -

tergeminae] Tergeminae eristae in Palladis pie

turis observandae sunt; indieant enim eam fulminis

etiam, quod triangulum ignem hic vocat Capella,

; ' .. *;'.t : : ` ... -

potestatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

1. Mendosus iahis rebus. est Albricus scriptor ante

haec quatuor secula notus, ut alibi ostendimus:

»Minervae, inqüit, »pingebatur a poëtis in simili

tudinem'* mnius' dominae armatae lorica et gladio

accinctae, eujus caput viri decinctum circum erat,

ipsamque cassis eum crista desuper detegebat. Ipsa

autem lanceam tenebat in dextra, in sinistra vero

scutum crystallinum liabebat, quod caput Gorgonis

a cervice serpentibus monstrosae continebat. Haec

igitur oculos habebat splendidos triplici colore.

Pallium induebat distinetum aureo, purpureo, et

coelesti. Juxta se liabebat olivam viridem pictam,

desuper ayem, quae dicitur noctua, volitantem.«

BArth. (ad Stat. II, p. 402). — Tergeminae cristae

et alibi ocurrunt, ut in Turni galea apud Virgi

lium (Aen.7, 788);

»Cui tiplici crinita juba galea alta chimaeram

Sustin:t« — —

Minervae nec Silius (9, 448) nec Claudianus (de

rapt. Pros. 2, 21 et 148) eas tribuunt.

luello] Hinc appellatur aero?epuox2övog (batra

chom. 267), to2suntdxog (Orpli. hymn. 51, 10),

égea (Paus. 1, 28, 8), 6tQatsioe (Lucian. dial.

mertr. 9; T. VIII, p. 254 Bip.) &2xtu&xn (Sui

;;; 117), bellica (Ovid. fast. 5, 814; met. 4,

785 8, 46), ' belligera (Martial. 7, 1, 1. Senee.

heri fur. 50), bellatrix (Ovid. trist. 1, 5, 76;

met.8, 264. Silius 5, 525), aspera belli (Claudian.

rapt.Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid.

met.?, 768), belli potens (Stat. Theb. 2, 715),

belli raeses (Virg. Aen. 11, 485. Auson. epigr. 4),

et reina bellorum (Stat. silv. 4, 8, 23); pugnax

$68

~ 61 *

Martiani Capellae lib. VI. §. $68.

569

570

57

Vel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis;

Hinc tibi dant clypeum, sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumea proelia poscant, -

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit;

Hinc jam verniconiae' frondent tibi munera olivae;

Artes cura vigil, per te quod discat olivo;

Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igni est,

quoque (Ovid. trist. 5, 9, 7) et tubarum potens

(Claudian. rapt. Pros. 2, 141).

triangulus ignis] Igni etiam pyramidalem for

mam assignant philosoplii. Grot.— Vide Platonem

in Timaeo (p. 86 Steph.). Ipsum triangulum Py

tliagoreos Minervae nomine appellasse tradit Plu

tarchus (de Isid. p. 581).

spumea proelia] Rabiosa. ~Habiem •nim saepe

spuma sequitur: et talia sunt Capella: epitheta!

Baari. (ad Stat. Theb. II, p. 403).— Coete non re

prehendisset in Martiano hoe epitheton vir doctus,

si recordatus fuisset illius apud Lucanum (8, 190)

versuS :

»Spumea tunc rabies vesana per ora effluit. «

hasta] Vibrare hastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirum pugnae semper. Unde eam describens

lib. II de raptu Pros. Claudianus »liastam terribili

gyro nubes transscendere« dicit. Banth. (ad Stat.

II, p. 403).

penetrabile] Reichenanensis codex pentrale,

absurde; penetrabilis etiam active usurpari (uden

dorpius (ad Appul. II, p. 521) satis demontravit.

Ceterum similis cst Fulgentii explicatio : »bngam

etiam hastam fert, quod sapientia longe verbo

percutiat. « ,

lymphaseum] Hoc est crystallinum, ut liquet ex

Albrico, qui omnino eadem Minervae tribui, quae

Capella; itemque ex scholiaste Germanici in fabula

Perseos. Gnor.— Verba lymphaseum et magis cor

ruptionis non absolvo, licet crystallinum recte non

negem explicatum a summo viro Hugone Grotio.

Manuscripta duo exemplaria, quae consuluimus,

nullam literam mutant. Dicam latere aliquid de in

genio Palladii scuti, quod vitreum ideo fingebatur,

ut transspici posset, non se hostibus contra osten

dere. Commentarius Germanici Caesaris in Aratum:

»Quidam Perseum a Minerva missum dicunt et ab

ea clypeum vitreum accepisse, per quem videre,

nec videri a Gorgonibus posset.« Baata. (ad Stat.

II, p. 405).

hinc jam] Scitius in MSS. »hinc tuae verni

comae. « Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Pernicomae, quod semper vernare vi

deatur. In altero meliore libro deinde legitur • tu

que liujus« ignis scilicet.BAata. (ad Stat. II, p.404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam lectio

nem notavit mam; sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucernis, quibuscum semper artium

studia Martianus conjungit. Vide supra (ad §. 2).

glaucam] Id est noctuam, y%a%xoe, quam ta

men Latino sermone ad primam declinationem re

tulit, ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßoö

aetatóa. Mox pro igni es , quod in editis erat,

scripsi est e margine libri Norimbergensis, dptime

Martiani Capellae lib. VI. §. 571. 485

Tuque ignis flos es, cluis et y%avxörtvc 'A%vq,

An mage noctividae tibi traditur alitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas? ,

Pectore saxificam dicunt horrere Medusam,

Quod pavidum stupidet sapiens sollertia vulgum.

omnia intelliges, si memineris y%ovxóç apud Grae

cos non tam caesium vel adeo caeruleum signifi

care, quod vulgo putant, quam potius splendidum,

lucidum , ut erudite demonstravit Lucas (de Mi

nervae cognomento yÃoevîrôzrc, Bonn. 1851. 4).

Ceterum jam Diodorus Siculus (1, 12) physicam

cognominis y2avxórtc rationem affert: λέye68a:u

ó'αυτήν και y%avxöfttv, oùz ôc ruvec rêv

'EÀÀíjvoev ύπέλαθον, άλτά τοῦ roöc óp$æ2

puoàc àzeuv y%avxovc (toüto puév yàg eón$ec

$t&gzew), &%' άπδ roü vöv äégo: ëzeuv t>jv

rtgö6opvv £yy2oevxov: quem sequitur et Porphy

rius (ap. Euseb. praep. evang. 5, 2, 55 p. 89).

flos] Flos enim ignis divinum aliquid putabatur,

lioc est pnrissimus ignis; eum alii Minervam dice

bant. I'2oevztótuc 'A9rjvn, navtézvov rrvgöc,

unde omnium artium fons. Banra. (advers. p. 551).

— Vide supra (§. 206), ubi Philologia, postquam

in coelum advenerat, florem ignis toto pectore de

precatur.

an mage] In eodem libro est nam age; scri

bendum puto:

»Unde age noctivagae tibi traditur alitis usus?«

Banrii. (ad Stat. II, p. 404). — Vulgata optime

sese habet. An quam maxime accommodatum est

interrogationi, quae alteram respondendi viam ape

rit; noctividam autem vel ideo melius appellabimus

noctuam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

refertur, in quibus non tam vagari quam videre

laomines oporteat.

saxificam] Seneca (Herc. fur. 901):

» Pallas cujus in laeva ciet

4egis feroces ore saxifico minas. •

Multo tamen rectius noster pectori potins quam

laevae aegida tribuit, consensum poëtarum secutus.

Virgilius (Aen. 8, 437):

•Connexosque angues ipsamque in pectore divae

Gorgona« — —

Lucanus (9, 88):

— — »bellumque immane deorum

Pallados e medio comfecit pectore Gorgo.«

Adde Propertium (2, 2, 60), Valerium Flaccum

(3, 88), Statium (Theb. 8, 819), Silium (9, 445),

Sidonium (carm. 18, 8; p. 374 Sirm.), aliosque

quam plurimos. Solus Claudianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum aegide confudisse videtur; sed

Pausanias quoque (1, 24, 7) Medusae caput ebur

neum Minervae signo xoetâ rö 6régvov additum

fuisse ait. Controversiam notat et Wowerus (po

lymath. 10, p. 72).

stupidet] Minime hic verbo stupidare signifi

catur »frequenter stupere« , ut Vossius (de vitiis

serm. 4, 26) e glossariis refert: sed potius » stu

pidum reddere«, id quod inferior etiam locus (§.

725) confirmat. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« monente Stephanio (ad Sax

p.84) usus est Saxo Grammaticus.

sapiens] In membranis clare scribitur sapien

tis, quod ego de glossemate introductum puto,

et scripsisse Martianum

»Quod pavidum stupidet sapidi sollertia vulgus. «

572

Martiani Capellae lib. VI. §. 575.

575

574

Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

Provida consilium quod nescit curia matrum ,

Consultisque virùm praesis, hinc dicta virago.

O sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Banrh. (ad Stat. II, p. 404).— Notissima enallage

emendationenm non suscipit.

vulgum] Ita, non vulgus, codices Monacenses

(A. C) et Reichenauensis, plurimique ab Ouden

dorpio (ad Appul. I, p. 118) inspecti.

arcibus] 'AxQorrößevc enim Minervae sacratae.

Virgilius :

—» Pallas quas condidit arces

Ipsa eolat.«

Hinc nata &xQioec et ézraevgyuöbac cognomina.

Eleganter facit cum Martiano Homerus, qui canit;

» Nyév 'A9rjvoeirc y%avxórtuóog èv zö%ew

àxgm.*

Et Catullus de eadem diva:

— — »retinens in summis urbibus arces. •

Grot. — Ab Homero jam (II. 6. 505) àgv6izrzo

Âuc appellata ; ab Herodoto (I, 160), Aristophane

(nub. 888 sequ. 898), et Pausania (3, 17, 3) rro

2uo$&oc. Adde Virgilium (Aen. 2, 618), Petronium

(c. 8, p. 22 Burm.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 19),

ipsosque historiarum scriptores (Liv. 51, 50. 57,

57. 48, 28. Valer. Maxim. 8, 5 f.) et Vitruvium

(1, 7), inprimis autem Aristidis orationem in Mi

nervam (T. I, p. 21 Cant.). Exstat praeterea sin

gularis commentatio A. F. Oefelei praeside L. W.

Balhorn de Minerva urbis praeside. Lovan. 1784. 8.

Ceterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sa

cn*dtrum.

*rbe est] Lege urbe, vel secundnm alia exem

plarias

»Quodque illa elatior urbe est.«

Et Phurnutus de Pallade : égvrav δε έν ταΓς

&xQorro%£6t pud>u6ræ, et rationem addit: âzrò toö

poeteoegotátovg xoe8u6t&v. Gnot. — Stupidis

sime in membranis seriptum »quodque villa elatior

urbe est.« Qua prodigiosa lectione quid faeiam non

video. Im aliis fuit illa elatior. Sed aliae nostrae

vulgatam scripturam tuentur. Scribe:

» Quod ratio amplificet, qua villa est altior,

urbem.«

Qua villa major est urbs, rationi debet. Sine ra

tionis usu primi homines liabitabant villas, stabula

cum pecudibus nempe communia. At ratio urbanam

humanamque vitam instituit. Bamrn, (ad Stat. II,

p. 404). — Absurdam Barthii explicationem vel

retulisse taedet. Sed nec vulgata placuit, quae haec

erat: »quodque est elatior urbes «; quare Grotii eo

dices secntus sum.

consilium] Hoc est, quod feminae excluduntur

e curia, ubi agitantur consilia. VulcAN. — Consilium

lege e MSS. cunctis et construe: »quod provida cu

ria nescit consilium matrum. « Oudexd. (ad Appul.

metam. p. 572).— Grotius nimirum ediderat consi

lii, alii consilia, sed nostram lectionem jam Barthius

in MS. reperit confirmantque et mei codices Darm

stattensis, Reichenauensis, et Monacensis uterque

(A. C).

o sacra] Versus est Rhopalicus, a monosyllaba

crescentibus semper vocibus in plurisyllabas.Banta.

(ad Stat. II, p. 408).

Martiani Capellae lib. VI. §. 574. 487

•

Sola novem complens, Musis mens omnibus una,

Te precor, ad proprium dignata illabere munus, •

Inspirans nobis Grajas Latialiter artes.

Ago tibi habeoque, diva, persolvensque perpetes debébo grates, quae optatis

fulgida dignaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent denique jam

ingressurae artes obsequio electissimae feminarum, quae decentem quamdam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mensulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiore procedunt.

sunt, quidve gestitent, gerendorum inscius non adverto.

fontigenarum ] Ab aliis poëtis hanc voeem de

Musis usurpari nondum vidi, qua noster et infra

(§. 908) iterum utitur; ratio tamen in aperto est,

quum, ut Servii (ad ecl. 7, 21) verbis utar, » se

cundum Varronem ipsae sint nymphae quae et

Musae ; nam et in aqua consistere dicuntur, quae

de fontibus manat, sicut existimaverunt qui Camoe

nis fontem consecrarunt.« Plura dabit Creuzerus

(Symbol. III, p. 275 sequ.), quidquid obloquatur

Buttmannus (Mythol. I, p. 275 sequ.).

sola movem] Sensus liic: »O sacra scil. Minerva,

unde prudentiam suam doctae fontigenae (Musae)

ipsae acceperunt, tu sola, quae una illis mens om

nibus es, comples omnes illas.« Ne autem cum

Barthio (p. 408) Musas pro Musis scribendum ali

quis putet, interpungendo prospexi.

te precor] Sic scripsi e membranis a Barthio

laudatis pro deprecor, quod in editis erat. Martia

nus precatur Minervam, ut in auimum suum illabi

dignetur ad munus ipsi proprium procurandum, se

que inspiret, ut artes Graecas Latino sermone ex

plicare possit. Ceterum colorem, ni fallor, traxit

e Virgilio (Aen. 3, 89):

»Da pater augurium atque animis illabere no

Sed quae istae

Hic, ut lepidula

debebo] Sic scripsi e codicibus Monacensibus

(A. C) pro debeo , quoniam ei quod est perpetes,

id est perpetuas, futurum magis convenire videbatur.

fulgida] Nota hic usu venire, quod et saepe

alias, ut C pro G ponatur. Sic pro Glaucopis MS.

Claucopis refert. Gnor. — Sylburgius (ap. Sciopp.

in gr. philos. p. 288 Herz.): »C pro G frequenti

in usu fuit. Sic enim cenas dixerunt pro genas ;

sic frucem lece pro frugem lege; itidemque lecere,

rocato pro legere, rogato.« Quod igitur apud Mar

tianum editum erat fulcida haud cunctatus correxi,

minime curans orthographiam a lil>rariis intrusam.

• parent] Pro patent, quod in editis erat, cor

rexi codicum auctoritate Reichenauensis, Darmstat.

tensis, et Monacensis (C).

electissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

stitui ex anterioribus editionibus, codicibus Reiclle

nauensi et Darmstattensi adstipulantibus.

pulveris] Quo geometrae utebantur. Confer

Barthium (ad Claudian. de cons. Mall. 126; p. 128)

nosque supra (ad §. 557). Hyalinus autem est

vitreus, ut supra (§. 66. 67). .

inseius] MS. inconscius. Gnot. — Item Darm

stattensis contra meliorem plurimorum librorumu

stris.« lectionem.

$7$

576

488 Martiani Capellae lib. VI. §. 876.

est et quae totam fabellam ab inchoamentorum motu limineque susceperit,

Satira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasio

rum ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis, saltem quum

per eam Jupiter dudum coelestis consultum senatus tabulamque vulgaret,

quumque ad Philologiae concilianda consortia procum affatum connubialiter

377 allegaret, ne tunc eam noscere potuisti? Sed quia munc Arcadicum ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabu

et quae] Malim »atque — suscepit.« Scsrus (in

Gurlitt. anim. part. 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martialis (4, 89, 8);

• Dum parvus lychnus modicum consumat olivis

Nimirum liic quoque lucubrationem ad lucernam

respicit; sed ut simul et notissimum illud prover

bium tangat: operam et oleum perdidi.

spomsi] Mercurii, palaestrarum custodis et tu

toris, ut sensus sit, tantum eum olei perdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei usus

in palaestris notus est.

lini] Ellychnii, 99va>ióog. Gaot. — Recte,

licet eum vocabuli usum apud alios non repererim.

Ceterum, ut omnino figuras cumulare amat Mar~

tianus, perflagrata dispendia dixit per hypallagen

pro dispendiis perflagrati lini , itemque per pro

lepsinjunxit perflagrata devorante, quum devorando

demum perflagrarentur.

affatum] Recepi e codice Monacensi (C) pro

affatim , quod nihili erat, Darmstattensi quoque in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

habendum est, ut sensus sit, Philosophiam ad Phi

lologiae nuptias conciliandas allegasse scil. Pliilo

logiam, ut procum connubialiter amaretur. Vide

suPra (§. 151 et de senatus consulto §. 96).

ne tume] Lege nec tunc vel ne tunc quidem.

*

Grot.— Quod ne necessarium putes, confer Ruhn

kenium (ad Itutil. Lupum p. 129) et Plumium (ad

Persium 8, 172; p. 466).

Aercadicum] Hoc est asininum. Asinus enim

pecus Arcadicum est. Sic Fulgentius • Arcadicos

sensus« dixit. Grot. — Adde »Arcadicum juvenem«

apud Juvenalem (7, 160).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae meminit

Homerus:

» 0$ r& fro%v6t&qov%ov Agvr,v àxov, o ts

Müöeuoev.

Sed Meursio meo videtur Midinum a Mida deduc

tum, cujus stoliditas nota. Ergo »Arcadicum ac Mi

dinum sapis« idem est quod » asini in modum

stupes.« Nam asinus pecns Arcadicum est, et Mi

das asini aures habuisse dictus propter stultitiam.

Grot. — Unice verum vidisse Meursium, vix est

quod moneam; quapropter et Midinum reposui pro

Medinum , quod in editis erat. Ceterum constructio

est ut apud Persium (1, 8); » quum sapimus pa

truo$. «

ex quo] Sic codex Darmstattensis; vulgo ex

illo quo.

forensis] Forensibus causis agendis Martianum

occupatum fuisse non ex lioc solum loco patet, sed

ex inferiori etiam (§. 908):

Martiani, Capellae lib. VI. §. 877. 489

lationis partibus illigata aciem induslriae melioris obtudit, amisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam , et jam ejusdem germanam voluisse nescire.

Illa namque parili quam accinctam cernis officio, IIauöeioe vocitatur, femina

admodum locuples et quae illas Croesias Dariasque prae suis opes gazasque

despiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltem vultus superba committens plerumque tamen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisque illis quos aut pedibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias consulares, nullus prorsus

erit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique feminae quam insit fa

stuosa censura; tamen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

» Indocta rabidum quem videre secula

Jurgts caninos blateratus pendere.«

Quapropter et rabulationis reponendum erat pro

fabulationis , non e Grotiano tantum sed et e Rei

clienauensi, Darmstattensi et Monacensi (C) codi

eibus. Praeterea e Reiclienauensi pro alligata scripsi

illigata.

germanam voluisse] Haee non satis & haerent,

quum illnd »videris « ad antecedentia et sequentia

sinmul pertinere nequeat. Scribe »germanam voluisti.«

Susrus (in Gurlitt. amim. part. 4, p. 10). — Diffi

cultatem facile expedivi, et jam disjunctim scribendo

pro etiam, quod sententiarum nexum turbavit.

IIoeu8eia] Est liberalis educatio, quam et Lu

eiamus (somn. T. I, p. 9 Bip.) per prosopopoeiam

introduxit. . Saepissime cum Philosophia jungitur,

cujus usus exempla attulit Loersius (ad Platonis

Menexenum p. 89. 60).

in omnium] Lege dominii. VoNck. (spec. crit.

p. 85).— Inepta. correctio eritici sanequam teme

rarii, qui si opem nostro loco ferre voluisset,

multo certe melius conjecisset verba »utpote talen

torum conscia« alieno loco intrusa adque antece

dentem sententiam referenda esse.

magisque illis] Pliilosophos significat &vvzro

6rj6ig et scissili, ut Appulejus ait, palliastro, zQt

Aeoeviq» nimirum atque omnino ineulto corporis ha

bitu et squalore jam inde a Socratis tempore vel

insignes vel infames; qua de re vide Wyttenba

cliium (ad Plutarchi moralia p. 440).

Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

eruditio testimonio non eget.

consulares] Quum pauperum tantuni intraverit li

mina, quod ex prioribus patet, haec quadrare non vi

dei.tur. Lege: »paucos Romuleos (i. e. viros antiquae

nobilitatis) excipias, consularis nullus.« Susius (in

Gurl. anim. part. 4, p. 10).— Non necesse est. Nam

antea de Graeeis loeutus erat; apud Romanos erudi

tionem penes primores tantum fuisse constat, ut Ci

ceronem, Caesarem, Messalam; nec Romuleus apud

nostrum aliud quam Romanum significat (§.338. 892).

illud quippe] Codex Monacensis (A) quoque,

, male. Mercurialis ministra ipsa Geometria est.

abaeus] Plerumque tabulam rationibus subdu

578

579

62

490 Martiani Capellae lib. VI. §. 879.

$84

aepingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hic totum potis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum facies ipsamque profun

ditatem adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus

Daedalus eam credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam fe

minam luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitantem ,

aniictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, cir

culorum mensurae connexionesque vel formae, umbra etiam telluris in coelum

quoque perveniens vel Lunae orbes ac Solis auratos caliganti murice deco

lorans inter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore refulgebat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorum, gnomonumque stilis,

interstitiorum, ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat.

contritas viatrix infatigata gestabat.

cendis signifieat, quae ad Arithmeticam potius per

tineat (vide interpretes ad Persium A , i5i), sed

nostro est mensa pulvere strata, eui radii ope fi

gurae geometricae inscriberentur (§. 537. 882. 880.

715. 729)."

arraduntur] Sive adraduntur; sie Grotianus,

Darmstattensis, et Reichenauensis codices pro ab

raduntur quod in editis erat.

radium dextra] Vergilius:

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.«

Gnor. — (Eel. 5, 41). Confer quae supra (§. 337)

a nobis sunt exposita.

. laeuorsum] Ad haee Martiani verba doetissimus

Cuperus (apoth. Hom. p. 145): »Unde patet quo

ad formam induendi nihil a virorum chlamyde pe

plum discrepasse ; quam sinistrum quoque humerum

Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

Quae quidem ingressa senatum deùm,

texisse, in dextro fibnla junctam haesisse docuerunt

Ferrarius et Rubenius.« Pallium contra laevorsum

injecisse barbarum et ridiculum habebatur (Aristopl.

Aves 1874. Artemidor. Onirocrit. 3, 24).

colore] Monacensis (A) salore, quae non eon

temnenda lectio est (§. 17 not.). -

reliqua] Toe Aowroe: adverbialiter ut ceterum.

Gnor.

versis] An non variis? Gnor. — Equidem im

telligo »omni modo conversis atque versatis diver

sitatibus. «

interstitiorum] Codices Darmstattensis et Mo

nacenses (A. C) interstitionum, male.

variata] MS. variegata. Gnor.

contritas] Codices Monacenses (A. C) au,-;ias.

quod multo minus est.

Martiani Capellae lib. VI. §. $82. A9I

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique digitos per

mensa sit instanter absolvere, tamen Joviali coglestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati mensulam, circumspectans camerae exterioris ornatum

et laqueata sideribus palatia, properavit.

Constitit attonito spectans stellantia visu,

Et decuit crinis, pulvereique pedes.

Ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora,

Assimilis mundo sideribusque fuit.

Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tellus, quae rapidum consistens suscipit orbem,

Puncti instar medio haeserat una loco.

instanter absolvere] Subaudi possit. Vulc. —

Lege: absolveret, ut erratum sit ex repetitione:

nisi quis putet infinitum hie per évoe22ayrjv modi

pro imperfecto, vel simili, sumi, quod frequens

est. Grot.— Mecum seribe: »instaret absolvere.«

Susius (in Gurl. anim. part. 4. p. 10). — Codices

nihil variant, et mutare eo magis nolui, quia infini

tivus Graeco more quasi per décre additus esse ad

permensa sit videri potest.

contacta] E Grotiano codiee omninò melius

quam comtracta in aliis. Tanto enim coetu conspecto

commota erat.

eamerae] Sie vetus poëta »coeli ingentes for

nices« dixit. Idem enim formix , camera, testudo.

Gnot. — Eandem significare videtur, quam oégoe

vioev &ipíóæ Plato (Pliaedr. p. 247) appellavit. Te

nendum autem deos apud nostrum in Galaxia resi

dere (§. 208), sphaerarum omnium extrema et in

finibus mundi visibilis posita, quare et Susii eon

jectura excelsioris pro exterioris languet.

laqueata] Coelum stellatum Manilius quoque (1,

276) cum lacunaribns sive tectislaqueatis comparavit:

»Haec igitur texunt aequali sidera traetu

Ignibus in varias coelum laqueantia formas.«

properavit] Hoe reeepi e codicibus Monacensi

bus (A. C), Reichenauensi, et Darmstattensi, pro

properabat, quod in editis erat. Aeeedit et pro

perabit in margine apud Grotium notatum; B et V

enim promiscue usurpantur.

crinis] Restitui ex anterioribus editionibus pro

crines, quod Grotius edidit, licet et codex liuic

Darmstattensis faveat.

nam globus] In MS. verba illa ab »liine nitidus•

usque ad »flamma micat« ante hunc versum inse

runtur. Grot. — Pessime quidem; nam hoc modo

segregarentur sphaera antecedens et globus, infraque

primum sie ab altero, quod ei respondere debeat.

puncti instar] Similis est doctrina Cleomedis

(in theoria eyclica 1, 11; p. 86 sequ.), ört rj yfi

6nueiov 2öyov àréxst aegóc ròv oögavöv.

Adde Plinium (2, 68): »hae tot portiones terrae,

immo vero, ut plures tradidere, mundi punetus «, et

Senecam (qnaest. natur. 1 praef., p. 681. 682Lips.).

medio] Hoc jam Platoni placuit (Phaed. p. 108

G9 *

492 Martiani Capellae lib. VI. §. 884.

$85

Hanc tener et vitreis circumvolitabilis auris

Aër complectens imbrificabat aquis:

Quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo

* Interrivata marmore tellus erat;

Texerat exterior qui fulget circulus orbis

Aetheris astrifico lumina multa peplo.

Hinc nitidus rutilum Titam succenderat orbem:

Moxque imitata pium lactea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendescere noctis

Cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

f. Steph.) et Aristoteli (de coelo 2, 14) aliisque

exinde multis (conf. Cleomed. 1, 6; p. 47 sequ.

Plutarch. plac. pliilos. 3, 11; p. 893. Euseb. praep.

evang. 18, 87. Macrob. in somn. Scip. 1, 19. Stob.

ecl. phys. 1, 82, 41; p. 991 Heer.); unde v. c.

Lucretius (8, 538):

» Terraque ut in media mundi regione quiescat«

et Ovidius (fast. 1, 110):

»Sederunt medio terra fretumque solos

pariterque Manilius (1, 180) de terra;

»Sed medio suspensa manet.«

Reliquorum praeterea testimonia alio in opere (pa

laeogr. crit. III. §. 286) collegi: quibus adde no

strum infra (§. 899).

interrivata] Id est interstincta Oceano.Vulcan.

— Infra (§. 627) Hispaniam ait • Iberi fluminis

tractu interrivatam esse. «

marmore] Marmor enim maris colori assignatur,

sic infra: »marmori fluctibus concolora.« Et supra:

»Quantus sit numerus marmoris haustibus. «

Usurpat Petronius et alii. Grot. — Vide supra

(§. 92 not.).

peplo] Hoc imitatus est Fulgentius (myth. i.

p. 617 Stav.) versu;

» Tum mox stellato mundum circumlita peplo. «

De die oriente Hilasius (Burm. anthol. Lat. 5, 6;

p. 502);

» Nox abit astrifero velamine cincta micantia

atque noster supra (§. 116):

» Et jam tune roseo subtexere sidera peplo«

ut et »astrificas noctis habenas « alio loco (§.98) dixit.

pium] Pium diem, blandum Solem. Vulc. —

Equidem pium appellari Solem arbitror, quia fra

termo amore lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut immutetur

ordo verborum et legatur : » sic oculos igitur fur

vae a , et in sequenti pro ncernas auro ut« lege » ex

auro cernas ut « ; tametsi frequenter. synaloepliam

negligit. Vulc. — Lectionis varietas nulla est nisi

hic pro sic et cerneres pro cernas, quarum illam

in marginem rejecit Grotius, hanc recepit; quem

ego secutus sum, codicibus quoque plurimis ad

stipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindarum alludunt, qui ait:

Agu6rov μίν ύδωρ δ óè xqv6éc cxi$âpuévov

zrög

Are óuare iret vvxti ueydvogoc $oxoe

ae2o$rov.

Martiani Capellae lib. VI. §. 888.

Sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucifero annuerat lumina tota suo.

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Nec minus haec mira est quam domus alta deùm.

Hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus

Archimedea astrificante manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

Corpore sub nostro aequiparasse Jovem.

Tamdem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admiratione luminibus 886

decenti collustrans divos conspectansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus, di

ceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstaculo contorti crinis a

facie, orisque luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides enim ibi noctem et aurum et flammam. Grot.

— Confer et Horatium (Od. I , 12, 46):

— — »micat inter omnes

Julium sidus velut iuter ignes

Luna mnimores • .

Mieare pari modo et Seneca (Oedip. 48):

» Nullum serenis moetibus sidus micat•

idemque (Herc. fur. 128):

»Jam rara micant siderae —

et noster infra (§. 911):

, Te nam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia. •

Adde Virgilium (Aen. 2, 478) et notam superio

rem (ad §. 550).

hanc mundo] Describit lioc carmine sphaeram

Arehimedeam, de qua sic Claudianus

— — » regnumque deorum

Ecce syracosius transtulit arte senex*

et postea ;

» Percurrit proprium mentitus signifer orbem ,

Et simulata novo Cynthia mense redit.«

Videtur meminisse Ovidius:

» Arte Syracosia suspensus in aëre clauso

Stat globus , immensi parva figura poli. •

Gnor.— De sphaera Archimedis veterum locos col

legit Fabricius (ad Sext. Emp. 9, 2, 114; p. 877.

878), quem vide. Ceterum e codicibus Monacensi

bus (A. C) et Darmstattensi scripsi Aerchimedea ;

Grotius Arcliimedaea.

reglutinatis] Eodem sensu, quo Catullus (28, 9);

»Quae nunc tuis ab unguibus reglutina et re

mitte.«

Nonnunquam enim rursus glutinare, contrarium

igitur, signifieat.

contorti] Grotius contracti. Ego vero lectio

nem, quam ad marginem relegavit, recepi» adsti

pulantibus Monacensibus (A. C) et Darmstatieasi

codice,

494 Martiani Capellae lib. VI. §. 887.

587 pulverem movens, sic exorsa: Licet Archimedem meum inter philosophos

conspicata Euclidemque doctissimum in adstruendae praeceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut pro

funditas caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiam Helladica tantummodo facultate, nihil effantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis

ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mei promenda ratio est, ne in

decenter et squalentior peragratrix coelicolarum auratam euriam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometria dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurem , cjusque

figuram, magnitudinem, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, neque ulla sit in totius terrae diversitate partitio, quam non memoris

cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

quamplures, qui neque toti in terris essent, neque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet ex

quirere, credo necubi decentes puellas

Cyllenium] Mercuriale ornamentum hic est ars

oratoria, quam a geometria declaranda alienam esse

significat. Ceterum scripsi ormamnemtum e codice

Monaeensi (A); vulgo ornamen.

tellurem] Apparet igitur non eam modo geo

metriam nostro dici, quam nos lioc vocabulo sig

nificantes mathematicis disciplinis annumeramus,

sed ex originationis ratione etiam geographiam uni

versam, pari:er ut in illa Protagorae yeoepw&toiç

tíc oixovpuévnc, quam Plotius (bibliotli. cod.

188) se legisse testatur. Mox a codice Reiclienau

ensi abest cum ante suis , male.

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti

liic &:tQoöaövv6ov. Gnor. — Variantem nullam

adverti lectionem, nisi quod in codicibus Reiclie

u*"eusi et Darmstatlensi et in libris ante Grotium

editis vox in omissa sit. sea milil muto. Dcos

isto quoque seculo is versiformis etiam

eninm, qui toti in terris sunt, terrestres designat

(confer §. 167. 426. 729. 810) opponitque iis,

qui tellurem se nunquam calcasse dicerent.

versiformis] Siinili cognomine Plantus (Amphitr.

prol. 123) versipellem Jovem appellat. Confer et

Catullum (68, 140):

»Noscens omnivoli plurima furta Jovis.«

Inserui autem etiam e codicilus Reichenauensi,

Darmstattensi, et Monacensibus (A. 0), quod ne

abundare post quoque censeas, tenendum est, ele

ganter usurpari pro eo quod vulgo male adhue di

citur. Imperitius vero paulo ante necubi dixit pro

eccubi; licet enim ne quoque in interrogationibus

locum habeat (Plaut. Aulnl. prolog. 59; Captiv. 1,

2, 24), tamen ibi tantum usurpatur, ubi fieri no

lumus quod investigamus, quod hoc loco prorsns

contra est.

« Martiani Capellae lib. VI. §. 889. 49$

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometria primum jubetur, ac demum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Tum illa: Formam totius terrae non á90

planam, ut aestimant, positioni qui eam disci diffusioris assimilant, neque

concavam, ut alii, qui descendere imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam, globosam etiam , sicut secundus Dicaearchus asseverat. Namque $91

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutionis operibus uno eodem

que tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis ex

ortus concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior $92

assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitale tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis non nullas

credatur adstruere rationes; quippe dicit planam terram ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicue comprobari, qui

positioni] Codex Monacensis posiiiunem, quod

tamen recte constituta interpunctione non necessa

rium est. De ipsa quaestione, quam hic tangit

Martianus, eruditissime disputat Ukertus (Geogra

pliie der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14

sequ.), quem vide.

gremium] Ita Lucretius (I, 281):

»Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aether

In gremium matris Terraï praecipitavit• ; .

et Virgilius (georg. 2, 328):

• Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether

Conjugis in gremium laetae descendit« — —

Sed Graecos potius nunc Martianus significat poë

tas, inque primis ut videtur Euripidem, qui talia

multa e pliilosophorum placitis arripuerat. Vide

omnino summum Valkenarium (in diakribe in Eurip.

fragm. p. 46 sequ.).

Dieaearchus] Messenius e Sicilia, Aristotelis

discipulus, quem geographiae operam dedisse e

Suida aliisque vulgo notum est. Seeundum tamen

cur noster appellet, vix apparet, nisi hoc sibi vult,

mox ut primi luminis fulgor emerserit

post alium, Aristotelem fortasse, haee ab illo as

severata esse.

comeavis] Fallor an Democritum innuit, qui

Plutarcho teste (de plac. philos. 3, 10) terram do

cuit esse 6u6xostÒij puév τφ πλάτει, xoi%qv 88

rò pué6ov?

cassae] Sic seripsi pro cassa e eodice Darm

stattensi, qunm vilitas ejusmodi epitlieto non in

digeat; opinionis autem pro opinationis e codiee

Monacensi (A) recipere nolui.

Anaxagoras] Idem confirmat et Diogenes Laër

tius (2, 8). Plura eongessit Sclaubachius (Anaxag.

fragm. p. 174), neglecto tamen nostro loeo, quem

solus, quantum sciam, Ukertus (Geogr. d. Gr. n.

R. I, 2, p. 28) accuratius illustravit.

non nullas] Sic seripsi e codicibus Grotiano,

Darmstattensi, et Monacensibus (A. C) pro non

ullas , quod in editis erat, quasi nullas, quum ta

men statim rationes afferat, quas Anaxagoras ad

struxisse videatur. Alias vide apud Aristotelem (de

coelo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. §. 892.

595

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium relinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cunctas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis exploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis,

Illic sera rubens accendit lumina Vesper.

Quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera nega

rentur. At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, apud

Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem stellas admodum praenitentes Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernat Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentes et velut perpendiculatae capitibus suspectentur; in

indubitabilis] Grotius margini adscripsit judica- et apud ponendum erat. Quae Plinius et Martianus

bilis, quod tamen ad probamenti non convenit. liic tradunt, partim ante Aristotelem (de coelo 2,

probamenti] Codex Monacensis (A) probamentis 14, 110) jam observata erant.

male. » Indubitabilis probamenti fit« dictum est ut

»commodioris valetudinis« (Quinct. 6, 5, 77) vel

•ambiguae aestimationis. (Val. Max. 9, 10, 2).

Romulei vatis] Virgilii (in georg. 1, 280).

Aegyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

marginem conjectam, Darmstattensi etiam codice

adstipulante; Grotius Aegyptiumque.

Canopum] Hoc sidus suis temporibus primum

quum Aerctoa] Arctoam conversionem septem observatum esse Strabo (1, p. 5 Casaub.) testatur.

*

triones sive ursam majorem (éoxtov) ejusque me

atus significare apparet. Eadem Plinius (2, 70,

74) hisce verbis tradiderat: »Sie enim (quum terra

globo similis sit) haud dnbie fit, ut nobis septem

IBerenices crinem] Confer Gallum (epigr. 2, 9):

» E Bereniceo detomsum vertice crinem

Hetulit esuriens Graecus in astra Conom «

et Catullum (carm.66); praetereaque Hyginum (poët.

astronom. 2, 24) et plura apud Bentlejum (ad Cal

limachi fragm. T. I, p. 881. 582 Ern.).

trionalis plagae sidera nunquam occidant, contra

meridianae nunquam oriantur: rursusque haee illis

non cernantur, attollente se contra medios visus

terrarum globo. Septemtriones non cernit Troglo- Seythia Galliaeque] Sie seripsi e codice Darm

dytiee et confinis Aegyptus : nec Canopum Italia, stattensi; vulgo Scythiae, in Monacensi (C) autem

e* i"em vocant Berenices erinem.« Distinctionis Seythia Galliaque. Sed Galliae plures, togata, co

is**"* •um in nostro libro inter voces Hesperiae mata, lraccata.

Martiani Capcllae lib. VI. §. 895. 497

Alexandria etiam Canopus quarta parte interstitii signi unius ultra torras emi

neat, Trionesque geminos ut devexa non cernat; quum in Arabia Novembri

mense sub noctis auspicio Helice non conspecta secunda vigilia prospectetur,

in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die mascitur, quae item in India Patavitano portu prima tamtum

parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo monte quindecim tautum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? Additur ad fidem globi

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Lunaeque deliquia in occasu

facta orientis incolae non viderunt, itemque in ortu si accidant, a tota Bri

tannia atque .occasivis regionibus ignorantur; etiam in mediis plerumque re

gionibus horarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria

signi unius] Corruptum in editis vocabulum

signilis sustuli et e fonte ipso correxi. Plinii enim

(2, 70, 71) verba liaec sunt: »Adeoque manifesto

assurgens fastigium curvatur, ut Canopus quartam

fere partem signi unius supra terram eminere Ale

xandriae intuentibus videatur.« Pariter paulo post

ut devexa scripsi pro et devexa e codicibus Gro

tiano, Darmstattensi, Reiclienauensi, et Monacensi

utroque (A. C).

quum in Aerabia] Atque liaec etiam ipsa fere

Plinii verba sunt de Septentrione : »In Arabia No

vembri mense prima vigilia occultus secunda se

ostendit: in Meroe solstitio vesperi paulisper ap

paret, paucisque ante exortum Arcturi diebus pa

riter cum die cernitur.« De Helices nomine confer

Aratum (Phaenom. 56):

Haî tîjv μέν H(vvö6ovgoev έπικλη6vv xoe

28ov6v,

Tijv &'érégrv 'EAeixrjv 'EAixm ys puév ävögec

Azoeuoi

Eiv άλι rexpuaigovrav ίνα zgj víæc dytveiv,

et Reinhardum Sternium (ad Grat. Falisc. 88).

Patavitano portu] Patalitanum Plinius, unde

reliqua noster habet, cujus verba haee sunt: »In

Indiae gente Oretum mons est Maleus nomine,

juxta quem umbrae aestate in austrum, hieme in

septentrionem jaciuntur. Quindecim tantum nocti

bus ibi apparet Septentrio. In eadem India Patalis

celeberrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

meridiem cadunt.« Codex Monacensis (A) absurde

Patavimo.

quod Solis] Haec quoque e Plinio, qui (2, 70,

72) paulo accuratius scripserat: »Ideoque defectus

Solis ac Lunae vespertinos orientis incolae non

sentiunt: nec matutinos ad occasum habitantes:

meridianos vero saepius.«

oecasivis] Grotius occasus, licet ipse in notis

anteriorum editionum lectionem probet, quam codi

ces quoque Darmstattensis et Reiclienauensis con

firmant. , , *

… sicut in Magni] Juvat hoe loco ineredibilem

Martiani hallucinationem observare, qui quum hune

Plinii locumt »meridianos saepius. Nobili apud Ar

bela« cet. cursim raptimque transcriberet, legit » me

63

498 Martiani Capellae lib. VI. §. 894.

Lunam noctis secumda hora defecisse Servius Nobilis in Arabia nunciavit,

quod in Sicilia in exórtus primi splendore conspectum ; Alpiano et Fontejo

consulibus undecimo Kalendas Majas' defectus Solis fuit, qui in Campania

hora diei septima visus in Armenia ejusdem diei undecima comprobatur;

quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subindo

variante. Denique ipsa vasa, quae horoscopa vel horologia memorantur, pro

locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quin

genta stadia discernuntur, umbris pro locorum aut elationibus celsis aut in

clinationibus infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim ae

quinoctiales horas et alterius bessem secat, Alexandriae quatuordccim, in Italia

ridianos. Servius Nobilis apud « ete. ac deinde quae

de hac defectione narrantur a Plinio, ea Servio No

bili auctore plane eommenticio venditat. Handum.

(ad Plin. liist. 2, 70. 72). — Attamen in Plinii quo

que editionibus exstat Aerabiam pro Aerbela, quod

ex alio demum ejusdem loco (6, 12, 16) editores

nonnulli correxerunt; ut appareat inveteratum men

dum esse. Servium Nobilem utique Martiano soli

relinquimus.

Alpiano] Plinius: »Solis defectum Vipsanio et

Fontejo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum

pridie Kalendas Majas, Campania hora diei inter

septimam et oetavam sensit•, quod et Tacitus (ann.

14, 12) iisdem consulibus faetum refert; sed quum

ambiguum sit, utrum Vipsanium an Aepromianum

restituendum sit, quod illius in fastis cognomen

est, nihil apud nostrum quamvis corruptum mutavi;

Majas tantum e codice Reichenauensi scripsi pro

Maji in editis.

denique] Item e Plinio, qui (2, 72, 74): »Va

saque«, scribit, »horoscopa non ubique eadem sunt

usui, in trecentis stadiis, aut, ut longissime, in

quingentis mutantibus semet umbris Solis. Itaque

umbiliei, quem gnomonem appellant, umbra in Ae

•Pto meridiano tempore, aequinoetii die, paulo

plus quam dimidiam gnomonis*mensuram efficit; in

urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae; in

oppido Ancone superest quinta decima; in parte

Italiae, quae Venetia appellatur, eisdem horis um

bra gnomoni par fit. « Haec ille : conferas nunc ve

lim inter se utrosque auctores. Ceterum horologia

seripsi pro horologica e codicibus Monacensibus

(A. C). De ipsis gnomonibus confer Martinium (vom

dem Sonnenuliren der Alten, Lips. 1777).

infimatis] Ita infra (§. 867 f.) infimatur ; vox

Appulejo familiaris (met. 1, p. 58; de* deo Soer.

p. 197 Oud.).

hinc est] Ad verbum fere quae sequuntur e

Plinio sumta supt, quem (2, 75, 77) vide, et adde

rei agrariae auctores (p. 174 ed. Amst. 1674) Vitru

viumque (9, 1 ; p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

(§. 878). Accuratiora qui desiderat adeat Strabo

nem (2, p. 155). -

Meroe] Nearchus apud Arrianum (hist. Ind. 25,

p. 601 Raph.) auctor est »in Syene Aegypti pu

teum ostendi qui tempore solstitii aestivi meridie

nullam faciat umbram; in Meroe quoque eodem

anni tempore nullas umbras fieri. «

*

secat] Retraxi e margine Grotiana, adstipulan

Martiani Capellae lib. VI. §. 898. 499

quindecim, in Britannia decem et septem ; solstitiali vero tempore coeli verticem

Sol invectus subjectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat,

itemque brumali descensu semiannuam facit horrere noctem , quod in insula

Thyle compertum : Pytheas Massiliensis asseruit. His temporum diversitatibus

assertum, ni fallor, globosam rotunditatis flexibus habendam esse tellurem.

Sequitur ut, quem mundi locum quamve granditatem sortita sit, approbemus.

Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum , ut

ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. Quippe scaphia

dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum. ductus stili in medio fundo

siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon' appellatur , cujus umbrae

prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata

tibus codicibus Reichenauensi, Darmstattensi, et P. 2, p. 298) confer inprimis Wilhelmum (das alte

Monacensi utroque (A. C), pro secatur.

Britanniâ] Vide Tacitum (in Agricola 12):

»Dierum spatia ultra nostri orbis mcnsuram; nox

elara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem

atque initium lucis exiguo discrimine internoseas.«

coeli verticem] Grotius eum coeli; sed eum

Pa

riter mox pro laevorsum e codice Monacensi (A)

melius omissum est in Darnmstattensi codice.

scripsi deorsum; quod vero paulo inferius in mar

gine notavit Grotius oriri pro horrere de nocte

dictum recipere nolui.

Thyle] Sic nostri codices pariter ut Taciti (in

Agricola 10) et Plinii (v. Salmas. ad Solin. p.247)

quum alii Thulen appellent, et Graeci quoque, ut

Strabo atque Agathemerus (I , 7 in Gronov. geogr.

ant. p. 208. 214) 0ow%rjv scribant.

Pytheas] Vixit circa annum 284 ante Christum

(vid. Memoires de l'acad. T. 19, p. 146 sequ.).

De fide ejus inde a Strabone (1, p. 63. 78. 102.

104. 414. 118. 188. 190. 298) multum in utram

que partem disputatum est; qua de.re praeter

Manuertum (in geogr. I, p. 72) et Ukertum (T. I,

Germanien p. 500 sequ.),

reip. Massiliensium, Gött. 1826, p. 64 sequ.) et

Brücknerum (in liist.

Lelewelium (die Entdeckungen der Carthager und

Grieclen auf dem atlant. Ocean, p. .55. sequ.). -

ducentis] Conveniunt cuin nostro Strabo (2,

p. 152 Cas.), Plinius (2, 18. 112), Censorinus

(de die nat. 15, 2), Vitruvius (1, 6; p. 57 Bip.);

minus accuratior numerus 250,000 est secundum

Macrobium (in somn. Sc. 2, 6) et Cleomedem, qui

(l. 2, p. 185; add. l. 1, p. 158) pariter ut noster

Eratosthenem auctorem laudat (§. 815 not.). Vide

tamen quae contra hanc dimensionem disputat vir

clarissimus D'Anville (in Mem. de I'acad. T. 26.

p. 95). Appulejus (de muudo p. 505 Oud.): »At

enim liujus terrae, quam nos colimus, latitudo qua

draginta, prolixitas septuaginta millia stadiorumtenet.*

seaphia] Haec ab Aristareho Samio inventa esse

tradit Vitruvius (1, 6. 9, 93 eonf. Bald. ad Vitr.

p. 81). Plura dabit Martinius (I. l. p. 98. 99). ,

siti]. Recepi e codicibus Monacensibns (A. C)

et Darmstattensi, pro sui in editis. -

aestimatione] Male in editis extimatione. No

596

597

63 *

500 Martiani Capellae lib. VI. §. 598.

598 circuli duplicis modum reddit. Eratosthenes vero a Syene ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum mumero redditus, quotaque

portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione circulum

mensuramque terrae , incunctantor quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.

DE POSITIONE TERRAE.

Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus

monstratur assertis, quae sibi ante constitutionem mundi in eodem loco fuerit,

*

-

ex quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commix

stram lectionem tuentur Ileichenauensis, Darmstat

tensis, et duo Monacenses (A. C), qui paulo infe

rius etiam vicies recte habent pro depravato in editis

vigies, quod e mala tantum promunciatione ortum

lexicographi recipere non debebant.

vieies] »Veut-il dire que la hauteur du póle

multipliée par 24 donne 720°, ou deux cercles?

Il était plus simple de ne la multiplier que par 12,

il aurait eu un cercle et la hauteur du pòle eùt

été de même 30°.« Delawarus (hist. de l'astron. I,

p. 310).

a Syene] MS. semper ab Syene, ut supra ab

specie. Gnor. — Etiamsi Martianus sie seripserit,

cave tamen eum reprehendas. Cicero ipse (Tusc.

5, 23) ab Syracusanis scripsit. De dimensione ipsa

auctoritate Ptolemaei regis facta vide Strabonem

(2. p. 98. 4, p. 155 et 17, p. 786 Casaub.) et

Freretum (mem. de l'acad. 24, p. 810 sequ.).

medio imoque] Haec ut intelligas, confer Ci

eeronem (Tuscul. 8, 24): »unde terra et quibus

librata*ponderibus, in qua omnia delata gravitate

*edium mundi locum semper expetant, qui est

i** infimus in rotundo•; et alio loeo (N. d. 2,

45): »id autem medium infimum in sphaera est..

Ceterum jam Plato illud intellexerat, qui (Phaed.

p. 112 f. Steph.): »6vvatöv ó'é6rtv, inquit, éxcoe

tégo6e poezgt ro$ pué6ov xa%v&vat, rréqoe 8o3

àvavteg yàg àuporégouc roig öe$uæ0v tö äxoe

régè$ev yiyvetat puégoc.

immobilem] Sie et Appulejus (dogm. Platon.

p. 205* Oud.) »globum terrae in medio situm ae

qualem loco ac figura immobilem stare • ait, e Pla

tonis nimirum placito (Phaed. p. 108), licet hune

ipsum fuerint qui alio loco (Tim. p. 40) rotari ter.

ram circa axem suam statuisse arbitrarentur (Ari

stot. de coelo 2, 15. Plut. quaest. Platon. 8, 1).

Confer omnino Ruhnkenium (ad Timaei Lex. PIat.

p. 69—72) et Boeckhium (de Plat. syst. eoel. glol).

p. 7—11), qui recte Platoni immobilitatem vin

dicat; sed de re ipsa inprimis quae Macrobius (ad

somn. Scip. 1 , 22) in illa Ciceronis verba eom

mentatur: »nam ea quae media est et nona tellus,

neque movetur et infima est, in eam feruntur om

nia nutu suo pondera.«

deinde] Monacensis (A), non dehinc, ut in eâ;.

tis. Mox alimentis pro elementis in margine Grotius

notavit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. §99. 89:

tionis elementis undarum immensa et, volubilis latitudo aërisque halitus undi

quesecus circa terrae stationem diffusus arctarit mediumque fecerit, quod tores

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur imum omne quod mo

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu lineis quidquid eas

sustinet constipatur.

quia inferius quo decidat non est.

Imum vero jam necesse est sui extremitate consistere, 600

Omnia etiam pondera in eam desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipse qui in ejus penita prae

cipitatur Oceanus, et fluenta latentia quae fundo volvuntur in imo. Vides

igitur eam , quae undas cunctaque sustentat, arctatam ex omnibus nihil sub

jicere quo secedat.

aëris] Hinc Aristophanes (nub. 265);

63 0$6tor' äva$, &μέrgnt' 'A%g, öc $xetc

trjv yijv μετέωgov,

Anaximenem fortasse secutus; sed eam sententiam

jam Plato impugnavit (Phaed. p. 108 f.); punóév

aw$tij öeiv μήτε άέgoc aegöc tó pur} fre6eiv

purjre äåÀnc àvéyxnc unöeuu&c rouxw;rnc x.

t. 2. Quanquam etiam Macrobius (ad s. Scip. H,

92); »hanc spissus aër et terreno frigori propior

quam Solis calori stupore spiraminis densioris un

diqneversum fulcit et continet, nec in recessum

aut accessum moveri eam patitur vel vis circumval

lantis et ex omni parte vigore simili librantis aurae,

vel ipsa sphaerae extremitas « cet.

undiquesecus] Uno verbo : sic postsecus , ante

secus ; simile est, quod alibi habes, undiqueversus

seu undiqueversum. Gnot.— Saxo etiam Grammati

cus undiquesecus usurpat, similiter Martianus utrin

quesecus. Steph. (ad Sax. p. 22).

Oceanus] Plinius (2, 68): »Denique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quawm alia figura cohae

reret atque non decideret, nulla ultra margine im

cludentc? Namque quum e sublimi in inferiora

Media igitur credenda est, quia postrema; quod prae

v.

*

aquae ferantur, et sit haec natura earum confessa,

procul dubio apparere, quo quid humilius sit,

propius centro esse terrae, omnesque lineas, quae

emittuntur ex eo ad proximas aquas, breviores

fieri, quam quae ad extremum mare a primis aquis.

Ergo totas omnique ex parte aquas vergere in cen

trum, ideòque non decidere, quoniam in interiora

mitantur.«

fluenta latentia] Mire hnc transtulit, quae de

Titanibus dicit Virgilius (Aen. 6, 881);

»Fulmine dejecti fundo volvuntur in imo. «

media] Iterum e Plinio, cujus haee sunt verba

(2, 69): »Mediam esse totius mundi haud dubiis

constat argumentis : sed clarissime aequinoctii pa

ribus horis. Nam nisi in medio esset, aequales dies

noctesque haberi non posse deprehendunt et diop

trae, quae vel maxime id confirmant: quum aequi

noctiali tempore ex eadem linea ortus oceasusque

cernatur, solstitialis exortus per suam lineam, bru

malisque occasus. Quae accidere nullo modo pos

sent, nisi in centro sita esset. • Adde Strabonem

(2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est

in editis, reposui e codicibus Monacensibus (A. C)

et Darmstattensi.

502 Martiani Capellae lib. VI. §. 600.

60I

602

sertim aequinoctialis temporis interstitia manifestant; nam pares horarum metas

tam antemeridialium quam etiam postremarum , et tam diei quam noctis ho

rologia manifestant. ' Quo doeumento clarum cst, tantundem undiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et bru

mali. Nam utique quantum '• interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrat, tantum spatii longior nox, quum Sol- in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis luci con

tulerint, tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt; quod

utique undiqueversum probat tantundem circulos sideraque distare, mcdian

que tellurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensa sum, perhibebo.

IDE QUINQUE ZONIS TERRAE.

Orbis terrae in quinque zonas, sive melius fascias dico, pro rerum di

versitate discernitur, quarum tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotius nescio nnde culmine, quum

jam anteriores editiones culmina haberent, quod et

Darnnstattensi eodiee et aliis (Oudend. ad Appul. I,

p. 407) confirmatur.

intereapedinis luci] Sie scripsi e codice Mona

eensi (A); vulgo intercapedine loei, quod etsi ex

plicari posset, tamen nostra lectione deterius vide

tur, praesertim qnum mox itidem dativus umbris

sequatur. Construe igitur: »quidquid intercapedinis

singula signa contulerint luci« cet.

quod si congrue] Sie codices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo inepte utique post

quod iteratur.

*

quinque zonas] »Primus de zonis •, inquit

Aehillee Tatius (isagog. e. 51), »Parmenides di

cete instituit, de quarum numero magna dissensio

est. Nam alii sex numerant, ut Polybius et Posi

donius, qui torridam in duos dividunt; quinque

malunt alii, e quibus Eratosthenes.« Itaque pluri

mi, ut et Virgilius (georg. 1, 255):

» Quinque tenent coelum zonae, quarum una

corusco

Semper ab igne rubens et torrida semper ab igne,

Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

Caerulea glacie concretae atque imbribus atris•

Tibullus (4, 1, 181), Ovidius (metam. 1, 45),

alii3 inprimis autem conferendi sunt Strabo (1,

p. 64; 2, p. 110 Casaub.), Plinius (2, 68), Cleo

medes (eyel. theor. H, p. 88 et 2, p. 189 sequ. edit.

Antv. 1835), Geminus (c. 12 et H5, p. 88 in Petav.

Uranol.), Macrobius (in somn. Scip. 2, 8 et 6),

Proclus (de splaera c. 14, p. 27), Hyginus (astron.

4, 73 p. 585Munck.), et ipse noster inferius (§.738).

faseias] Macrobies (ad somn. Se. 2, 7); »Zonas

esse vel eingulos , haec enim unius rei duo' sunt

nomina.«

Martiani Capellae lib. VI. §. 602. r $05

relegavit. Nam duae, quae axi utrique confines, algore immenso et frigo

ribus occupatae, desertionis causas pruinis ningentibus praebuere; media vero

flammis atque anhelis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem anima

libus indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvae tam

supernum hemisphaerium quam inferius, ambierunt. Nam utique terra duas

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id est, unam habet

supernatem, quam nos habitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatem.

Sed haec superior initium habet a solari ortu, illa inchoat a solis occasu,

quem circulum Graeci Ooi&ovta perhibent. Vgrum quia illae zonae volubili- 604

tatem utriusque partis includunt, decem utrinque circulo suo faciunt regiones,

e quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque austrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur âvtoixot. Similiter cx

ningentibus] Sic seripsi e codice Grotii, Darm

stattensi quoque adstipulante, qui ninguentibus ex

libet. Vulgo mergentibus ; alios ingruentibus scri

bere . Grotius in margine notavit.'

amburit] Sic jam Grotius scripsit, utroque

nune Monacensi addicente; ânteriores editiones

imburit.

habitationem] Virgilius (georg. 4, 237);

*

— — » duae mortalibus aegris

Munere concessae diviim* — — ' " ' ' •

despicit] Grotius legendum censet dispescit; sed

codiccs nihil mutant. *

a Solis occasu] Codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro Solis liabent lucis. , • .

'Ogiöovra'] Seneca (nat. qu. 5, i73 p. 768

Lips.): »Dimidia pars mundi semper supra, dimidia

infra est. Hanc iineam, quae inter aperta et occulta

est, Graeci ögäçovroe vocants nostri finitorem di

xere, alii finientem. Adjiciendus est ad hunc me

ridianus circulus, qui horizonta rectis angulis secat.

Ex his quidam circuli in transversa currunt, et

alios interventu suo scindunt. Necesse autem est

tot aëris discrimina esse, quot partes. Ergo hori.

zon , sive finiens, circulus quinque illos orbes,

quos modo dixi fieri, secat, et efficit decem partes,

quinque ab ortu, quinque ab occasu. • Plura dabit

Ukertus (T. I, P. 2, p. 118).

... àvroixov] Operae pretium erit cum liis et se

qnentibus Gemini (iu Petav. Uranoiog. p. 86) doe

trinam contulisse: »Eorum, qui in terra habitant,

alii dieuntur, synoeci, alii perioeei, alii, antoeci,

alii antipodes. Synoeci igitur sunt, qui circa eaa

dem locum ejusdem zonae habitant. Perioeci vero,

qui in eadem nobiscum zona in circuitu cireumliabi

tant. Aentoeci vero, qui in eadem australi zona

sub eodem hemisphaerio habitant. Aentipodes vero,

qui in australi zona in altero hemispliaerio habitant,

608

504 Martiani -Capellae lib. VI. §. 608.

607

informatibus duae; sed hi qui nobis obversi, &vtiaeo0ec memorantur; qui contra

illos, quos âvtoixovc diximus, àvrix$ovec appellantur. Sed nos cum illis di

versitas temporum velut quadam contrarietate discriminat; nam quum aestate

torremur, illi frigore contrahuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hic bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectare permissum, illis penitus denegatum.

Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hicmis ot flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

siue fine. Ita etiam his, qui &vtoixov vocantur, antipodes sui quatuor anni

tempora novere communia, ac polum, qui est ad austrum, antipodibus suis

nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et oc

cidens similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus dene

gentur, et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum. Hi dies

cunctos pares suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die motiuntur

umbras; eorumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum eandem diametrum positi cum habitabili tatura, ut nec Burmanni correctione (ad Ovid. II,

nostra terra. « p. 954) nec Monacensis (A) codicis lectione au

dévriztoöac] Sic jam Cieero (Acad. 2, 59); tumni nascitur indigeamus, licet lianc in Reiche

»nonne etiam. dicitis esse e regione nobis e con- nauensem quoque corrector intulerit. Fortasse ta

traria parte terrae, qui adversis vestigiis stent con- pen praeferenda forma autumnascit, quam in mar

tra nostra vestigia, quos dvrlzvo6ag vocatis?« gine Grotius notavit.

Plura dedi alio loeo (in Palaeogr. erit. T. III, §.58), ita etiam his] Etiam hausi e codicibus Darm

ubi etiam ridicnla Lactantii argumenta notavi. stattensi, Reiclienauensi, et Monacensi utroque (A.

diximus] Sie eodices Reielienauensis et Darm- c); vulgo et.

stattensis pro dicimus, quod in editis erat. Ceterum vna eum illis] Cum inserui e eodice Reicie

antichthones esse nostro quos Gemino perioecos, manensi; moxque ad occasum scripsi pro in occa

monere vix opus est.

sum ex Monaeensi altero (C).

““'ummescit] Id est »in autumnum abit vel mn- brunnam] Forte »in brumam.* Gnor. — Idem

Martiani Capellae lib. VI. §. 607. 505

itidem sol revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, dubium non est quin bis hiemem et secumdo patiantur aestatem;

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nul

losque ortus siderüm absque planetis utrinque moverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. . Stellae etiam fixae coeli

sex cis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus ae

quinoctialis illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Deniquo sex

mensibus diesquc noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illu

strata fulgore, cetera qon noverunt.

DE CIRCUITU TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

mox pro secedit alios succedit legere notavit in ortibusque, quum B et V orthographica tantum ra

margine; male. tione differant, quam me non curare saepe pro

crustatur] Glaciatur, xQv6toe?2oëtæt. Gnor.

— Sic et Ammianus Marcellinus (18, 10; p. 108

Gron.): »hieme vero humus crustata frigoribus* ete.

fessus sum. Aliam lectionem arctieusque recte in

marginem Grotius rejecit.

utrisque] Codex Monaeensis (A) utriusque,

antipodae] Malim antipodes, sed sane confu- male; incolae enim utriusque zonae frigidae signi

sas terminationes saepe in talibus vocibus invenias. nificantur.

Sic Cic. lib. 4 de div. Druides dicit, quum alii

omnes &gvi$æc dicant. Similia sunt Macomades

Macomadae , Marmarides Marmaridae. Gnor. —

Editiones ante Grotium praeterea male antipo

daeque.

ortivusque] Sic e Grotii conjectura reposui pro

Pythagoras] Haec est harmonica ratio » quam

appellat Plinius (2, 115), » quae terram nonagesi

mam sextam totius mundi partem facit.«

totius habitus] Sic codices Darmstattensis, Rei

ehenauensis, et Monacenses (A. C), lectione a Gro

tio quoque dudum in margine notata; vulgo ambitus.

64

506 Martiani Capellae lib. VI. §. 609.

610

611

percenseam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus pas

suum trecenties et quindecies centenis: quo loco non puto transeundam opi

nationem Ptolemaei in geographico opere memoratam. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quingentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinque passibus explicata, quae octo millenos passus absolvunt, unde

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt scxaginta

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesies

complicata faciunt semel millies octingentiesque sexcentena ; ex quibus millia

passuum! partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intimari. .

DE LONGITUDINE TERRAE.

Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

pervenire] Ex iisdem; vulgo provenire. sexaginta habeant; id tantum milii indulsi, ut pro

stadia] In stadii mensura conveniunt cum nostro recentis, quod apud Grotium erat, treeenties re

Plinius (2, 55, 21), Censorinus (15, 2), Strabo

(7, p. 522 Casaub.),' Plutarchus (in vita Graeclii

stitnerem. Ceterum de tota mensurae ratione con

fer ipsum Ptolemaeum (Geograph. 1, 5. 7. 11) et

p. 858), Polybius (3, 59); plura dabit Mannertus

(Geogr. d. Gr. u. Röm. T. I, p. 199 sequ. novae

edit.).

eomplieata] Id est multiplicata. Computatio haec

est: stadia 800 x 560 = 180000, stadia 180000

x 128 = 22800 millia passuum; unde apparet

-

non sexcentena sed centena in sequentibus legen

dum esse, sed mutare nolui, quum eodices non

modo nihil auxilii afferant, verum etiam majores

turbas faeiant; si quidem alii, Grotio teste in mar

$im* pcaex stadia legunt, Darmstattensis autem

et lectio Norimbergensis libri margini adscripta

omnino Ukertum (T. I, P. 2, p. 49. 50).

longitudo] Haec quoque ex Plinio (2, 108,

ff%) hausta esse manifestum est, licet in numeris

discrepent, cujus haee verba sunt : »Pars nostra

terrarum, de qua memoro, ambienti 0ceano velut

;nnatans, longissime ab ortu ad occasum patet,

hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

saeratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

millia passuum, ut Artemidoro auetori placet; ut

vero Isidoro, nonagies oeties centena et XVIII

a Gadibus

circuitu Saeri promontorii ad promontorium Arta.

millia. Artemidorus adjicit amplius

Martiani Capellae lib. VI. §. 611. 507

centena septuaginta octo millia sunt, sicut etiam Artemidorus auctor asseruit;

nam Isidorus nonagies octies dicit et decem et octo ' millia. ' Verum Artemi

dorus dimensioni praedictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

Sphenis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale promontorium, quod

Artabrum nominatur, procedere dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.

• • *

•' - : .. -

* * . . • ALIA DIMENSIO TERRAE.

Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus

--- - - ττ ----- - - ` r . ' X- . . • • . . • • * •-. •

excurrat.* Nam a Gange fluvio ostioque ejus, quo se in Eoum effundit ocea

num , per Indiam Parthienemque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico

sinu positam quinquagies bis quindecim millia; inde proxima navigatione Cy

prum insulam, Pataram' Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

* -

brum, quo longissime frons procurrit Hispaniae,

CCCCXCI.«

Aertemidorus] Ephesius, qui mediterranei maris

circuituin seripserat. Vide Ukertum (T. I, P. H,

p. 136). Ipsum Hispaniae littora oculis lustrasse

testatur Strabo (5 init. p. 157 Casaub.).

Isidorus] Cliaracemus, Augusti aequalis, quem

narrat Frontinus (de eoloniis p. 564) » omnium pro

vinciarum formas et civitatum mensuras compertas

in commentarios. contulisse.« Confer Dodwelli dis

sertationem. de Isidoro Characeno (in Hudsom. geo

graph. minor. T. II, p. 87 sequ.).

Sphemis] Codices variant, siquidem Darmstat

tensis exhibet Syenis , Reichenauensis Spinam ,

quarum lectionem utramque jam in margine Gro

tius notavit, Monacenses (A. C) denique Spineam ;

sed nihil mutandum esse Strabonis verba probabunt

(3, p. 457 f. Casaub.): rtQoözet óé té i8nguxà

ö6ov zv%iovg rrevroexo6tovg 6toe8tovc xoerà tò

2ex$98v dxgoeríguov* xoei óí xoei zrjv πgo6ezij

ro$t@ zoegav tii Aativm povfi xa%o%i xoö.

veov, 6pívæ 6ruaivetv ßov2öuevov. De.Cuneo,

quem affectata eruditione hic Sphenem noster ap

pellat, vide et Plinium (4, 22) et Melam (5, 1, 56).

promontorii] MS. semper promontuarium: sie

octaginta, octuaginta. Gnor. — Idem pro Aertabram

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

quae dimensio] Plinius: »Id mensurae dupliei

currit via. A Gange amne ostioque ejus, quo se

in Eoum oceanum effundit, per Indiam Parthye

nenque ad Myriandrum urbem Syriae in Issieo sinu

positam quinquagies his centena XV millia pas

suum. Inde proxima navigatione Cyprum insulam,

Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Car

pathio mari insulas, Laconiae Taenarum, Lily

baeum Siciliae, Calarim Sardiniae, vicies et semel

centena tria millia passuum. Deinde Gades duode

cies centena et quinquaginta millia passuum; quae

mensura universa ab eo mari efficit octogies quin

quies centena LXVIII millia passuum.*' Adde Aga

themerum (in Gronov. feógraph. p. 186. 187).

62

64 * -

508 Martiami Capellae lib. VI. §. 612.

■•

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae, et Caralim

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quin

quies septuaginta octo millia.

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemquc

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum mare;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem , Corcyram, Acroce

raunium, Brundusium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montcs

in Oceanum vespertinum , Hispaniae oram , trajectumque per Gades; et omnis.

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis , habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinque. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tenaron. «

Gnor.— Ipse enim facili errore insula edidit. Sed

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo

nacensis (A) exhibet »insulam Tenetharum«, Darm

stattensis »item in sula tene clarum laconice« , de

nique varians lectio ad libri Norimbergensis mar

ginem adscripta »Tenedarum«, ut de Tenedo insula

cogitare liceat, nisi Laconicae adscriptum esset,

cujus tamen non insulam sed promontorium Tae

narum fuisse satis constat.

inde Lilybaeum] Sic codices Monacenses (A. C)

et Darmstattensis; vulgo unde.

Caralim] Restitui e codice Grotiano, quum vulgo

Calarim legeretur, ut sibi constaret Martianus, qui

infra (§. 648) promontorium Caralitanum appellat;

quanquam ubique fere (Liv. 25, 40. Mel. 2, 7.

Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildon. 821) variant

libri nee quidquam discriminis esse Harduinus (ad

Plin. 5, 7, 13) docet. ••• * …

potest item] Plinius (2,„108): »AIia via, quae

*.

certior, itinere terreno maxime patet, a Gange. ad

Euphratem amnem quinquagies et semel centena

millia passuum et LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Cariam, Ephe

sum CCCCXV millia; ab Epheso per Aegeum pe

lagus Delum CC, Isthmum CCXII quingenti. Inde

terra, et Lechaico mari et Corinthiaco sinu Patras

Peloponnesi XC millia; Leueadem LXXXVII millia

quingenti: Corcyram totidem: Acroceraunia CXXXII

millia quingenti: Brundusium LXXXVII millia quin

genti: Romam CCCLX millia. Alpes usque ad Scin

gomagum vicum DVXIIII. Per Galliam ad Pyrenaeos

montes Illiberim DCCCCXXVII. Ad Oceanum et

Hispaniae oram CCCXXXI. Trajectu Gadis VII

millia quingenti. Quae mensura Artemidori ratioue

efficit octuagies novies centena XXXXV. «

Acroceraunium] Acrocerauniam exhibent codi

ces Monacenses (A. C) et Darmstattensis, et lectio

in libro Norimbergensi notata; sed praestat vulgata

lectio, quae suppleta voce promontorium intelligi

*

Martiami Capellae lib. VI. §. 614. 50$)

DE LATITUDINE TERRAE.

Latitudo autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput 'plurimum

minor est, nam utrinque intempcrati aëris nimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excludit; attamen quidquid intrepida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitudo habitabilis terrae

paene dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur in 68

quinquagies quater centena sexaginta duo millia ; quippe a littore Aethiopici

tur; quanquam plerumque Aecroceraunia plurali

numero dicuntur.

centena] Abesse ab aliis hunc numerum jam

Grotius in margine notavit, abestque a codicibus

Monacensibus (A. C), Reichenauensi, et Darnustat

tensi; sed male, si Plinium contuleris.

latitudo] Plinius: »Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad septentrionem dimidio fere minor

colligitur; quadragies quater centena LXXXX mil

lia. Quo palam fit, quantum et hinc vapor abstu

lerit et illinc rigor. Neque enim deesse arbitror

terris, aut non esse globi formam: sed inliabita

bilia atrinque incomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aetliiopici oceani, qua modo liabitatur;

ad Meroen decies centena millia. Inde Alexan

driam duodecies centena millia quinquaginta. Rho

dum DLXIII, Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Com. XXV millia. Samum C millia. Chium LXXXXIV

millia. Mitylenen LXV millia. Tenedon XCIV mil

Iia. Sigeum promontorium XII millia quingenti

os Ponti cccxII millia quingenti. Caraiiibim pro

montorium CCCL. Os Maeotidis CCCXII millia

quingenti. Ostium Tanais CCLXXV millia, qui cur

aus compendiis maris brevior fieri potest LXXXIX

millibus, Ab ostio Tanais nihil modicum diligentis

simi auctores fecere : Artemidorus ulteriora incom

perta existimavit, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degere fateretur ad septentrionem versus.

Isidorus adjecit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Thulem : quae conjectura divinationis

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intelligo. Et alioquin quan

tum esse debet, quod innumerabiles gentes subinde

sedem mutantes capiat? Unde ulteriorem mensúram

inhabitabilis plagae multo esse majorem arbitror.

Nam et a Gethmania immensas insulas non pridem

compertas cognitum habeo. « Observes velim a Mar

tiano omnes numeros omissos esse, praeter illum,

qui distantiam usque ad Thulen exprimat, atque

in hoc etiam differre codicum leetiones. Nam Gro

tius edidit » duodecies centena quinquaginta milliae ;

Reichenauensis autem ex liis millenarium numerum

omittit: et Darmstattensis Monacensesque codices

(A. C) tantum » duodecies quinquaginta« dant. Ne

que ubi infra (§. 689) noster promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse dicit »millibus passuum

dncentis vigintia cum Plinio consentit.

accedit] Codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis accidit; sed vulgatam lectionem praestare

arbitror. * .

614

§10 Martiani Capellae lib. VI. §. 618.

616

(317

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum , Sigeumque

promontorium, os Ponti, Carambim promontorium, os Maeotidis, ostium

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria

transeatur, in compendium ducit millia sexcenta septuaginta octo. Huc usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies

ccntena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

opimatio mihi videtur incerta; mam ipsi tantundem latitudinis, inesse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit pro

venire, sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

IDE ROTUNDITATE TERRAE.

Rotunditatis autem ipsius extima circumfusus ambit Oceanus, sicut

mavigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque

Carambim] Sie codices Monacenses (A. C)proCa

rabim in editis. Ejusdem promontorii infra (§.689)

iterum mentionem faeit. Adde Dionysium (perieg.

489) et Plinium (4, 12, 26).

huc usque] Ita codices Monaeenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis, pro mune usque

in editis.

rotunditatis] Plato (Phaed. p. 108 f.) jam de

terra • £v u£6q) oùgavó regtqoegrc oéóae,

Aristoteles (de eoelo 2, cap. extr.) »6x£u« éé

item

£zeuv 6poetgoeu$$c dvayxaiove, et Eratosthenes

(ap. Strabon. 1, p. 48 Casaub.): »6poetgoet®}c

yj j άπα6æ. Adde Eusebium (in praep. ev. 18,

863 p. 880), Plutarchum (de plac. philosopli. 5, 10;

p. 895), et nostrum superiori loco (§. 598 f.). E

ftomanis similiter Cicero (N. D. 2, 48): »si mun

dus globosus est, contingere idem terrae necesse

est« ; Seneca (nat.-quaest. 5, 28): »in rotundum

(terrae) orbis aequatus est.« Piinius äenique (2,

70): »Reliquorum, quae miramur, eausa in ipsius

terrae figura est, quam globo similem, et eum ea

aquas, iisdem intelligitur argumentis.«

Oceanus] Cicero (somn. Scip. 6): „Omnis enim

terra, quae colitur a vobis, parva quaedam est

insula, eircumfusa illo mari, quod Atlanticum,

quod magnum, quem 0eeanum appellatis in terris.

-

navigatus] Sic Grotius uniee recte, quum au

teriores editiones haberent navigatur, adstipulante

etiam, quód mireris, codice Darmstattensi. Ceterum

navigari posset necne Oceanus, multis olim quae--

situm esse ostendit Marcus Seneea (Suasor. 1).

t- Gadibus] Haec et seqnentia omniae

Plinio (2, 67) verbis tantum mutatis lausta sunt.

Martiani Capellae lib. VI. §. 618; §1

flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au

gustus classe Germaniam circuiret, septentrionalem totum permeavit Oceanum ;

nam primum in Cimbricum promontorium veniens, magno dehinc permenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. De confinio

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata, dum Seleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Maeolica ejusdem simus habetur Oceani. Item laevi lateris circumflua

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Herculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratae, usque in Arabium sinum meridianus omnis permeatur Oceanus,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Ale

xandri sulcavere victoriae. Hn eodem Arabico sinu constituto Cajo Caesare Au

divus Aeugustus] Ridicule erravit, dum Plinium

exscriberet, qui nauspiciis Augusti« septentrionalem

Oceanum navigatum esse tradit; Tiberii enim ex

peditionem significari patet, cujus classem Vellejus

Paterculus (2, 106) narrat » Oceani sinibus circum

navigatis ab inaudito atque incognito ante mari flu

mine Albi circumvectam esse« , Ancyranum autem

monumentum (in Oberlini Tacito T. II, p. 847)

jactat » ab ostio Rheni ad Solis orientis regionem

usque ad orbis extrema navigasse, quo neque terra

neque mari quisquam Romanorum ante id tempus

adierit« , quod vereor ne male Ukertus (T. I, P. 1,

p. 189) ad Germaniei conatus (Tacit. ann. 2, 24)

retulerit. Quod autem noster » ad Scythicam plagam

ac rigentes undas usque penetratum « scribit, iterum

male intellexit Plinium, qui »prospectum tantum

aut fama cognitum mare immensum« perliibet.

pergit] Vide ne vergit scripserit, ut Plinius

»pars tota vergens in Caspium mare.«

Seleucus] Patroclis haec expeditio est, quam et

alio loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta

est non modo Alexandri Magni armis regumque

qui ei successere, circumvectis etiam in Hyrcanium

märe et Caspium Seleuco et Antiocho praefectoque

classis eorum Patrocle. « Plura de illo homine dabit

Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Maeotica] Multos hoc credidisse et Plinius con

firmat, sed ut ipse sententiam non proferat. '£2xea

vo$ érroëßorjv appellat Maximus Tyrius (52, T.

II, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

p. 341).

sulcavere] Plinius lustravere; sed illo et Vir

gilius utitur (Aen. 8, 188);

— »et longa sulcant vada salsa carina«

et Claudianus (VI cons. Hon. 376):

»Classis ut aurato sulcaret remige fluctus.«

C. Caesare] De hac C. Caesaris, Augusti ne

po$is ac filii adoptivi, expeditione Arabica (Dio

Cass. 88, 11), Plinius (6, 52) volumina scripsisse

tradit et Jubam Mauritaniae regem et Dionysium

Characenum »terrarum orbis situs recentissimum

auctorem, quem ad commentanda omnia in Orien

tem praemiserit divus Augustus, ituro in Armeniam

ad Partliieas Arabicasque res majore filio.« … :•

'•

6I8

619

62

$I92 Martiani Capellae lib. VI. §. 621.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere.

Item Hanno, dum Punicum floreret imperium, Mauritaniae cir

cuitu ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa admodum

navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmat, quendam Eudoxum fugientem

-

- - -

- -

-

regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.

naufragium] Ita codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis pro naufragio in editis. Praestet

tamen naufragia.

pervenere] Ita codices Reiclienauensis et Mona

censes (A. C) pro paruerunt in editis; Plinius

brevius: »signa navium ex Hispaniensibus naufra

giis dicuntur agnita. a

Hanno] Cujus etiam nunc periplus exstat Grae

ce. Confer omnino Gosselinum (recherclies sur la

geogr. system. des anciens P. I, p. 61 — 102),

Saint-Croix (in Mem. de PAcad. des Inscr. T. 42),

Hugium (in progr. Freib. 1808), Mannertum (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 46 sequ.), Ukertum (T. I, P.

1, p. 61 sequ.),*Lelewelium (die Entdeckungen der

Carthager etc. p. 81 sequ.). Periplum recentissime

edidit F. W. kluge (Lips. 1829). '

Cornelius auctor] Aeuetor glossema est. Quod

et alibi saepe reperias, ut et in scholio Germanici,

in Cancri fabula : » ut Panyasis auctor dicit. « Ghor.

— Sed ipsius Plinii verba sunt (2, 67): »Prae

terea Nepos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetate, quum Lathurum regem fugeret,

Arabico sinu egressum Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 98 Casaub.) et Ukertum (T. I, P. 1, p. 141

sequ.).

Caelius 4ntipater] Confer dissertationes duas

i< annal. acad. Lugd. Batav. anni 182.

/

-

negotiationis] Hoc recepi e codicibus Mona

censibus (A. C) et Darmstattensi, quum et Plinius

dicat »commercii gratia • ; vulgo minus apte navi.

gationis.

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

enim saepe vcteres, praesertim Graeci. Paulus ad

Romanos cap. XV: &c àdv aeoge$ouat eic τήν

X'zrævioev, ελεύ6opu«t rrgóc $pιάς : et paulo post;

to$to oöv έπιτελέοας και 6ροαyu6dpuevog

aëroiç tôv xoegröv roörov, árreAev6opuv 8'

€ροῦν εις την Σπανίαν. Quem loeum eo liben

tius adscribo, quod ejus mihi indicium fecerit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus me hospitio felicem judico; ut et illum ex

Glossario II. ST. »Hispania Xzravia•, quem sup

peditavit amicissimus Meursius, magnae non dicam

spei sed rei juvenis. Reperitur et in Scholiaste

Juvenal. ad Satyr. XIV, indicante eruditissimo Ti

liobroga. Simile est -et huic vocabulo histriculus

δα68zrQóxroc, (ut in Glossario legitur), quod Ar

nobius mutile striculus dixit lib. V: »Facit sumere

liabitum puriorem, et in speciem levigari mondum

duri atque striculi pusionis «; ut et Tertullianus de

Acliille: »patiens certe jam striculus«, ut emendat

Turnebus. Ne quis autem temere hirticulus emen

det in Glossario, sciendum est histriculum eadem

ratione dici qua histricem ab hirtitudine. Gnor.

— Samucl IBochartus ipsum Hispaniae vel Spaniae

Martiani Capellae lib. VI. §. 622. ' 5I3

-

DE DIVISIONE TERRAE.

* * • • • • ••• • r-- . . . . .

:

-

*.

-

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso in circulum mari 622

undiquesecus mavigatum ; nunc ipsius divisionem terrae quantum patitur suc

cincta insinuatione memorabo. . Circulus omnis superae habitabilisque telluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Afri

camque, quarum primam atque ultimam interruptio dispescit Oceani. Nam. 625

Atlamtici profundi ex Gaditano freto vis intersecans profunda telluris Lybicum ;

Ibero latus abscidit et confestim se in propinqui. maris fluenta diffudit; quippe

a Gaditano ostio in ingressum interioris: maris per longitudinem : cursus : vix

- v

nomen deducit ab Helbraea voce Saphan, id est

euniculus; nnde Spanya nihil aliud erit quam eu

niculosa regio, quod epitheton etiam Catullus car

mine XI dat Celtiberiae. CUper. (Harpocr. p. 68).

— Spaniam saepe et Darmstattensis codex praebet

pro Hispania ; immo et Atlienaeus (14, 78; p. 687

f. Casaub.) X'zraviav dicit.

post eaptos Indos] Haud dubie eorruptus hie

loeus est; quid sibi voluerit Martianus, intelligi po

test vel e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Mela

(5, 8 f.), qui haec narrat: »Cornelius Nepos, ut

recentior auctor, ita certior; testem autem rei Q.

Metellum Celerem adjieit eumque ita retulisse eom

memorat: quum Galliis pro Consule praeesset, In

dos quosdem a rege Baetorum dono sibi datos;

unde in eas terras devenissent requirendo cognosse

vi tempestatum ex Indicis aequoribus abreptos

emensosque quae intererant tandem in Germaniae

littora exiisse.«

superioris terrae] Id est hemisphaerii nostri,

vel ejus partis quae Oceano circumfuso a reliquis

dirimatur.

tres partes] Antiquissima haec est distributio,

cujus jam Herodotus (4, 48) auctorem ignorare

-----■-,.

-*- -

* • • - • . .. * * .

•*

•

se profitetur. Fuerunt tamen qui duas tantum par

tes facerent, Africa v&. Europae vel A$iae adjecta.

*- * .

Unde Silius (1, 194);

» Aestifero Libye torquetur subdita Camcro, _

Aeut ingens Asiae latus , aut pars tertia terris« » •

et Lucanus (9, 411);

»Tertia pars rerum Libye, si eredere famae

Cuncta velis , at si ventos coelumque sequaris,'

Pars erit Europae.«

Plura dabit Ukertus (T. I, P. 2, p. 280).

dispescit] Sie pro dissecat in editis tres anti

quissimi Leidenses (Oudend. ad Appul. II, p. 80).

Aulantici] Plinius (5, 1): »Oceanus hoe quod

dictum est spatio Atlanticum mare infundens · et

avido meatu terras, quaecunque venientem expavere,

demergens, resistentes quoque flexuoso littorum am

fractu lambitu cet.

a Gaditano] Plinius (5 praef.): »Quindecim.

millia passuum in longitudinem fauces Oceani pa

tent, quinque millia in latitudinem, a vico Mellaria

Hispaniae ad promontorium Africae album, auctore

Turranio Gracili juxta genito; T. Livius ae Nepos

Cornelius latitudinis tradiderunt, ubi minus, VII

millia passuum, ubi vero plurimum, X millia. Tam

68

514 Martiani Capellae lib. VI. §. 625,

quindecim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinque,

ubi diffusa septem, ubi prolixior decem millibus explicatur. Hinc defluxere

per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumescit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrinque concluditur. Nam.

ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque promiuentes dici

columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi

625 bebant.

quod, quum antea matura terris maria dispararet ac tanto cingi circuitu fir

Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum,

maret Oceani, montium effossis radicibus divulsoquo confinio camporum de

vexis lacunisque terrarum improvisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit, permutans qibis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto lae

vorsum Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem alveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrum

modico ore tam immensa aequorum vastitas pan

ditur.«

despicitur] Darmstattensis codex dispicitur, sol

lemni confusione ; neque opus est lectione ab Ou

dendorpio (ad Appul. II, p. 49) proposita dispes

eitur , quia sensus hic est, fretum utrinque a mon

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere

imminere, unde despici possit. Ceterum de colum

mis Hereulis omnia pervulgata nec montium no

mina variant; quare absurda est lectio, quam a

Grotio jam in margine notatam in Reichenauensi

quoque eodice inveni, ab Aeethna pro Aebyla.

testimonio] MS. testimio , sed male; nisi ita

sumas, ut dig2oeizôc dixerit ea forma, qua con

tumias supra et Festus aestimia. Gnot. ~

effossis] Plinius: » creduntque perfossas exclusa

antea admisisse maria et rerum naturae mutasse

faciem.* Mela (1, 8): »Herculem junctos olim per

petuo jugo diremisse colles, atque ita exclusum

antea mole montium Oceanum ad quae nunc inun

dat admissum.« Ceterum quod antecedebat in editis

praedictorum, quum ab antiquissimis codicibus ab

esse testetur Oudendorpius (ad Appulej. I, p. 54),

0ISl.

impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

Grotio in margine notatam atque ab Oudendorpio e

codicibus Leidensibus commendatam (ad Appul. I,

p. 34), Monaeensibus quoque addicentibus; vulgo

immortalitatis.

Tanais] Hune jam Herodotus (4, 48) nonnul

los Europae confinium facere narrat, licet ipse

Phasin malle videatur; postea 'magis magisque ea

opinio invaluit, unde et Dionysius (regvny. 661):

•06te xai Eùgajzvryv &nor&puvstav 'A6iöog

ainc. «

Confer omnino Strabonem (1, p. 6$ Casaubon.):

Martiani Capellae lib. VI. §. 626. £}i8

pens telluris complexum intersecat multitudine fluviorum. Europam tameh

terminari Propontidis faucibus dixere quam plurimi, quae Propontis per am

gusta descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

- •

DE HISPANIA. ' ' ' - . . . . . . . '.:. .

- " • - • e . - - - - - /- - - -

Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contri

butum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,

- ' * . ' '+ ' ' ' - ' ' ' • - - ' -

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicandae; quae quidem, quod

| | . - - - - - • • ' . . ''• -. • ,- * * . • - - · · · · · · ·

Iberi fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

* - " - - • * -

robc uév toïc rorauoig öuaugeiv αύτάς, τό

te NeiAeq) xoei tqj Tavaiöv, vrj6ovg &rroqoai

vovtac, ro$c te toùç i6%aoig, tqj re poeta&w;'

rijc H(a6tioec xoei tffg IIovtuxíç %a%d66rc xaì

tqj ustæéö tîjç ëgv$g&c xoei toü éxorjyuoetoc;

et Appulejum (de mundo p. 505. 504 Oud.): »in

divisione terrarum orbis Aesiam et Europam, et cum

his, sicut plures, Africam accepimus — Asia ab

angustiis Pontici maris, nsque ad alias angustias,

quae inter Arabicum sinum et interioris ambitum

pelagi jacet, constringiturque Oceani cingulo —

quidam ab exordio Tanais usque ad ora Nili Asiae

terminos metiuntur.«

Filus] Strabo (I, p. 55 Casaub.) tamen » ele

gantiores sinum Arabicum commodiorem finem ha

here ait quam Nilum, siquidem ille propemodum

al» uno mari ad alterum omnino penetret, Nilus

ab Oceano multis partibus longius absit« ; qui enim

primi Nilum finem feccrant, et ipsum et Tanaim

Phasinve ex Oceano defluere opinati erant.

Proponitis] Mela (1, 1): »Ubi primum se co

arctat, Hellespontus appellatur; Propontis, ubi ex

pandit; ubi iterum pressit, Thracius Bosporus; ubi

itexum effundit, Pontus Euxinus; qua paludi com

niittitur, Cimmerius Bosporus; palus ipsa Maeotis;

lioc mari et duobus inclitis aumnibus, Tanai et Nilo,

in tres partes universum dividitur.« Adde Strabo.

nem (2, p. 124. 198 Cacaub.). - - - - -

angusta]. Sie seripsi e codicibus Monacensibus

(A. C) et Darmstattensi eque margine libri Norim

bergensis pro angustum , quod Grotius de suo de

disse videtur, quum anteriores editiones angustam

haberent. - •.

opimae] Confer inprimis Solinum (polyhist. 25)

et Justinum (44, 1): »Hine temperato ealore, inde

felicibus et tempestivis imbribus in omnia frugum

genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantum in

colis, verum etiam Italiae urbique Romae cuncta

rum rerum abundantia sufficiat. Hinc enim non fru

menti tantum magna copia est, verum et vini, mel

lis, oleique; nec ferri solum materia praecipua est,

sed et equorum perniges greges; nec summae tan

tum terrae laudanda bona, verum et abstrusorum

metallorum felices divitiae. Jam lini spartique vis

ingens; minii certe nulla feracior terra. « Unde si

mul apparet falsam esse codicum Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis utriusque lectionem

miri pro 'minii; vide et Salmasium (ad Solin.

p. 267). Gemmas Tagum ferre Mela (5, 1) auctor

est. Plura dabit Ukertus (T. II, P. I, p. 325 sequ.).

amnis sui] Nimirum ut Iberia appellaretur;

vide Ukertum (T. II, P. 1, p. 283).

65 *

$16 Martiani, Capellae lib. VI. §. 627.

portio, quae Atlantico confinis oceano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con

ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesignantes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a sep

tentrionali confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio por

meatur, licet eam Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

facies septentrionalis Oceani;, Allamticus: vero et occiduus terminatur Oceanus,

- * •* , • .• '

- •!

Urcitano] Urce urbs est Tarraconensis Hispa

niae Ptolemaeo. Gnor.

Scipiones] Vide Polybium (5, 76). Ceterum

condidere dedi e codicibus Darmstattensi, , Reicle

nauensi, et Monacensi (C) pro condiderunt.

Pyrenaeis] Ita Monacensis (A) pro Pyrenaei

quod in editis erat.

lusu Liberi] Plinius : » a Lusi et Lysia Liberi.

patris «; sed et ibi Helenius lusu et lyssa legit. Giior.

— In Plinii (3, 5) editionibus nunc legitur : » Lu

sum enim Liberi patris aut Lysam cum eo bac

chantem nomen dedisse Lusitaniae et Pana prae

fectum ejus universae « , hac Harduini nota addita:

»Varro nngatur, si a lusu seu lusione, quae vox

Latina est, jam tum Bacclii aevo Lusitaniam cog

nominatam velit, aut a λύ66æ , quae vox rabiem

sonat. Sic tamen Martianus accepit. « *

cognominis sui fluvio] Huiic quem intelligat,

non perspicio.

auratis] Unde Ovidius (met. 2, 281).

- * -

* * * *

»Quodque suo Tagus amne velit , fluit ignibus

, aurum »,

et Silius (1, 158)

»Auriferi Tagus adscito cognomine fontis. •

Plinius quoque alio loco (4, 58): »Tagus auriferis

arenis celebratur.«

Ulissipone] Codex Reichenauensis Olissipone,

ut et in lapidum titulis est (vide Cellarium geogr.

antiqu. T. I, p. 70 et Ukertum T. II, P.1, p. 594),

pluribusque in codicibus exstare Wesselingius (ad

Itiner. Ant. p. 416) prodit ; sed vulgatam mntare

nolui, ut originationis causa ne dispareret, quam

Solinus quoque (c. 25) prae se fert.

promontorium] Plinius (4, 55): »Excurrit de

inde in altum vasto cornu promontorium , quod

alii Artabrum appellavere (vide §. 611), alii Mag.

num, multi Olissiponense ab oppido, terras, maria,

coelum disterminans. Illo fnitur Hispaniae latus

et a circuitu ejus incipit frons; septentrio liinc ocea

nusque Gallicus, occasus illinc et oceanus Aulam.

ticus.«

Martiani: Capellae lib. VI. §. 629. 5I7

qui tum Hispaniae limitatur excursibus. In ejus quoque confinio equarum

fetura ventis maritantibus inolescit, volucres proli cursus, ipso spirante Fa

vonio. Verum Baetica cunctas ubertate fecunditatis provincias antevenit; quae

quidem habet juridicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem , oppida

centum septuaginta quinque, habitantium multitudine frequentata. Eadem

vero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitudo quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet con

ventus : septem, Carthaginensem , Tarraconensem, Caesaraugustamam , Clu

niensem, Asturum , Lucensem ,

equarum] Varro (de re rustica. 2, 1, 19;

p. 263 Gesn.): »In fetura res incredibilis est in

Hispania, sed est vera, quod in Lusitania ad

Oceanum in ea regione, ubi est oppidum Olysippo,

monte Tagro, quaedam e vento concipiunt certo

tempore equae — sed ex his equis qui nati pulli,

non plus triennium vivunt.« Unde Silius (5, 579):

»Hic adeo, quum ver placidum flatusque tepescit,

Concubitus servans tacitos grex perstat equarum,

Et Venerem occultam genitali percipit aura.•

Idem Virgilius (georg. 5, 275) Bithyniae loco tri

buit, ubi vide Heynium. Adde Columellam (6, 27,

4), Plinium (4, 55 et 8, 67), Solinum (c. 25),

Oppianum (cyneg. 5, 556), Justinum (44, 5), qui

tamen fabulam esse ait »ex equarum fecunditate et

gregum multitudine natam, qui tanti in Gallaecia

et Lusitania et tam pernices visantur, ut non im

merito vento ipso concepti videantur.«

Baetica] Confer imprimis Strabonem (p. 142

sequ. Casaub.).

conventus] V. Plinium. De conventu Tarraco

nensi exstat haec inscriptio: »M. ACILIO Q. F.

Q. VED. PIROCURAT. CAESARUM CONVEN

TUS TARRACON. De Asturum conventu illa;

Bracarum; civitates vero praeter insulas

GENIO

CONVENT

ASTURICENSIS.

Gnot.— Confer Gruterum (inscr. 110, 6). De com

ventu juridico in universum videndus Ernestius (in

clavi Cicer.).

universa] Imperite haec Martianus deseripsit

ex Plinio (5, 4), quasi ad universam Hispaniam

vel certe ad Baeticam antecedentem pertineret,

quum jam de Hispania citeriore sive provincia Tar

raconensi sermo sit. Fortasse tamen sententiarum

ordo confusns est itaque restituendus, ut inferiora

verba inde a »tenditur autem « usque ad »latitudi

nis excrementum« ante » at universa« inserantur;

nam quae infra de Agrippae errore sequuntur, ex

Plinio (5, 5 f.) apparet ad ulteriorem potius His

paniam pertinere. Ceterum Plinium secutus servavi

in sequentibus Lucensem, lieet codices Darmstat

tensis et Reichenauensis praebeant Lucrensem, quam

Grotius quoque in margine lectionem notavit; Mo

nacensis (C) adeo Lucremensem, quod tamen óvr

toygoepiç originem debere videtur.

civitates vero] Verba quae in editis sequun

tur »in Hispaniae delevi auctoritate codicum Mo

650

65]

652

518 Martiani Capellae lib. VI. §. 632.

655

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumerat.

Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus qua

dringentis septuaginta quinque, latitudine ducentis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae non exiguum admittit

errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Castulonis finem per

sexcenta septem millia longitudine protrahitur, cujus ora paulo amplior 80

stimatur; latitudo autem a Tarracone ad littus Jarsonis trecentis septem mii

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitate con

cluditur; nam paulatim diffusior adjacet in latitudinis excrementum.

DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

naeensis (C), Darmstattensis, et Reichenauensis. Sed

iterum Plinium male intellexit, dum provinciae prae

ter contributae civitates CCXCIV tribuit; Plinii

enim verba : haec sunt : »Accedunt insulae, qna

rum mentione seposita, praeter civitates contributas

aliis ducentas nonaginta quatuor provincia ipsa

Con

tributae autem sunt, quae Graece 6vvt€o£6ææ

continet oppida centum septuaginta novem. «

εις άλλην πόλιν appellantur.

sexcemta septem] Editi septuaginta pro septem

habent; sed nostra lectio non solum margini Gro

tianae codicibusque Monacensibus (A. C) et Darm

stattensi, sed Plinio etiam (3, 5, 4) conformis est.

Praeterea ex anterioribus editionibus restitui pro

trahitur, quum Grotius protrahit edidisset.

Iarsonis] In Plinii plerisque codicibus Olarsonis.

Gnor. — Oioe6â aeté2uc est Ptolemaeo l. 2, c. 6

in Vasconum oppidis maritimis : nunc pagus Oiareo,

leucis a Fontaralia duabus. Martiano Jarso dicitur.

Et promontorii nomen est Olarso in Oceanum pro

fecti, quo finitur Hispania, inquit Mariana l. 1.

hist. c. 2, p. 5. HAnn. (ad Plin. 4, 20, 54 n. 3).

— Alios 6ersonis legere Grotius notavit in mar

gine ; in codicibus nihil subsidii inveni.

quidquid interjacet] Eosdem Galliae fines tribuit

Suetonius (Caes. 28), quam ait »a saltu Pyrenaeo

Alpibusque et monte Gebenna, fluminibusque Rlie

no et Rhodano contineri.

Gebennam] Habet eadem Mela Iib. 2, e. 5.

Gebennam quoque Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

Gebennas vocat Lucanus L. 1, v. 455; et Geben

micos montes Mela. Galli les monts des Cevennes.

IIAru. (ad Plin. 5, 4; not. 7) — Codicum lectiones

variant, siquidem Monacensis (C) Gabennam, Darm

stattensis Uegemmam, margo Norimbergensis Gelien

nam exhibet; sed mutatione non egemus.

Juram] Ita Plinius; MS. Duris , forte Juris,

ut in Solini autiquis collicibus. Plol. iovg&66og.

Martiani. Capellae lib. VI. §. 654. $i$)

autem provincia appellatur, quae interno mari alluitur; haec Braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugis Alpium atque amne Varo discernitur, cujus

longitudo, sicuti Agrippa dimensus est, trecenta septuaginta millia passuum,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius

€X Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, et causas fortilitatis importat

terrae germinibus ac fecundis, cujus ora diversis nominibus appellata; nam

Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium, quo plenior meat, Massa

lioticum muncupatur, Provincia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

DE ITALIA.

Sed post Alpium montes, qua facies prominentis naturae ortivi Solis

. -

Gnor.— Apud Plinium et Jura: sed MSS. omnes

et Juribus. Mela l. 2, c. 5 non Juram montem,

sed Lemannum lacum finem statuit Narbonensis

provinciae. Jura pro locorum diversitate varia sor

titur nomina le Joux, le mont St. Claude, le Credo,

cet. HAan. (ad Plin. 4, 4, 8; n. 8).

Braccata] Sic seripsi e Plinio; eodices Reiche

nauensis, Darmstatiensis, Monaeenses (A. C) bra

cata , qnod eodem redit; editi male brachata. No

minis origo a femoralibus nota*est.

quadraginta octo] Grotius addidit continet,

quod4amen quum et ab anterioribus editionibus et a

codicibusReichenauensi et Darmstattensi absit, omisi.

Lemannum] Lucanus:

»Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno. •

Gnor. — De scriptura nominis vide ibidem Cor

tium (ad Lucan. 1, 596).

fecundis] Forte fetubus, si glossarum expo

sitiones sequamur. Ego malim fecundat. Gaot. —

Praefero emendationem fetubus : nisi malis fetu

ris, ut alibi saepissime, vel, quia rarior vox cor

ruptioni causam dedit, pecudis sive pecudibus. Ou

v.

*•

neNd. (ad Appul. I, p. 880). — Quodsi corrigendi

licentia data esset, multo facilius locus emendare

tur deleta copulativa ac; at liaud scio an fecundis

ex abbreviatura natum sit pro fecunditatis.

Metapinum] Sic haec omnia et Plinius. Gnor.

— Variantem lectionem 4lpinum, quam margini

Grotius adscripsit, commemorasse sufficiat.

Massalioticum] Codex Reichenauensis Massi

lioticum, sed Graecam formam servavi, quam et

Plinius habet : »Libyca appellantur duo ejus ora

modica — — tertium idemque amplissimum Massa

lioticum. «

opibus] Codices Darmstattensis, Reichenauem

sis, et Monaeensis uterque praebent oppidis, quam

lectionem et Grotius in margine notavit; sed reti

nui vulgatam, quia apud Plinium est: »agrorum

cultu, virorum morumque dignatione, amplitudine

opum nulli provinciarum postferenda. «

humani] Mela (3, 2; p. 80 Voss.): »Gentes

superbae, superstitiosae, aliquando etiam immanes

adeo, ut homincm optimam et gratissimam diis vic

timam eaederent.« Adde et Solinum (e. 21).

656

590 Martiani Capellae lib. VI. §. 656.

658

659

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam.

indigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis ex

aratione celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberina dehincque

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis.

laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Picen

tesque, ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur;: cujus promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit lacvaque alia interioris

sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et qùodam hemicyclio

in promontorium memoratum circumfertur Italia; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum, qui est primus

Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Pe

ortivi] Ita codices Darmstattensis, Reiclienau

ensis, et Monacenses (A. C) pro ortuum in editis.

perfunditur] Sic codices Monacenses (A. C) pro

profunditur in editis. Mox expuli quod Grotius

nescio unde intruserat sola post Italia , quum in

meis quoque codicibus non exstet.

in urbis Romae] Aut in superfluum, aut pro

gratia scribendum gratiam; sed codices niliil variant.

ubertate soli] Grotius Soli seripsit, quasi Soli

sacrata fuerit Hetruria, sed hac de re nihil constat;

malui igitur soli ubertatem jungere.

Tagetis] Vide supra (ad §. 187). Pro remedio

rum vereor ne religionum legendum sit.

sexdecim] Alii XV. Gnor.

Picentes] Rectius Picentinos dixisset; vide Cel

larium (T. I, p. 889).

Lucanum littus]*Salmasius (ad Solin. p. 87) in

antiquis esse latus tradit, idque et Reichenauensis

et Darmstattensis codices praebent, mutare- •men

nolui, quia »littus in Volscorum« eet. praecessit.

laevaque alia] Alios ala legere Grotius in mar

gine notavit.

qui est primus] Quatnor enim eum Plinio (3, 1)

praecipuos mediterranei maris sinus numerat, •quo

rum primus a Calpe Hispaniae extimo, ut dictum

est, monte Locros et Brutium usque promontorium

immenso ambitu flectitur.« -

superum] Id est .4driaticum, ut Tyrrhenum in

fernm. Vide Cellarium (p. 656).

-

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. ' 521

lignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quo

que se, flectit, et item duobus promontoriis peltae Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Leucopetram tendeus, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Al

pibus Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centema et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta la

titudo ejus excedit. A solo igitur Italico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab' Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra ducenta millia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. verum

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadraginta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum est ad portum quem

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiam Pado flumine memoranda, quem Graecia dixit Eridanum; hunc

peltae] Hoc quoque et quae sequuntur ex Plinio

(3, 6): »Est ergo folio maxime querno assimilata,

multo proceritate amplior qnam latitudine ; in laeva

se fleetens caeumine, et Aemazonicae forma desinens

parmuae, ubi a medio exeursu Cocinthos vocatur,

per sinus lunatos duo cornua emittens, Leucopetram

dextra, Lacinium sinistra.« Parma enim Latine

quod ztéztm Graece. Amazonibus pariter tribuit

Ovidius (ex Pont. 3, 1, 96):

»Nec tibi Amazonia pro me sumendâ securis ,

Aeut excisa levi pelta gerenda manu. « • .

Formam peltae videas apud Caryophilum (de clyp.

p. 88), Seguiaum (num. p. 28), Passerium (de lu

cern. II, 97), et in museo Florentino (II, 52. 53).

millibus passuum] Sic eodices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo passibus.

oetoginta] Sic dedi e Plinio et margine Gro

tiana pro septuaginta in editis, licet alioquin cor

rüpta sit lectio marginis Grotianae Corcyra pro

Corsica.

Issa] Ita et Plinius. Urbs est in Lesbo. Item

insula in mari Adriatico adjacens Dalmatiae, Hine

Issicus sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, et Herodot. l.

3: xat& tòv 'I66txöv xoe^owfftuevov xö2ztov. Grot.

— Confer Strabonem (2, p. 124 init. Casaub.). a

vicies] Sic codices Monacenses (A. C), Reiche

nauensis, et Darmstattensis, non vigies, ut in editis.

umbilicus] Plinius (5, 17): »In agro Reatino

Cutiliae lacum, in quo fluctuet insula, Italiae um

bilicum esse M. Varro tradit. « Martianus tamem

. hic et in sequentibus Solinum potius (polyhist. 2,

25) ante oculos habuisse videtur.

viginti] Sie Grotius edidit nec ego mutare au

sus sum, ne temere mutasse quidquam viderer,

licet a codicibus maximám commendationem habeat

centum triginta , quod jam Grotius in margine no

tavit praebentque Monacenses (A. C) et Darmstat

tensis; sed apud Solinum est quadraginta, apud

Plinium (5, 10, 18) viginti, quem quum noster

et infra (§. 649) sequatur, sibi ipsum repugnantem

facere nolui. · ·

*

}

640

66

522 Martiani Capellae lib. VI. §. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, 'qui

in Ligurum finibus flumem creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, camis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas, nullique gloriae

nobilium annium cedens, triginta receptis fluminibus, Adriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. Cetera Italiae memoranda nec poëtae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide flumine, quae Scyllae mater fuit, Cha

rybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam; Paestana rosaria, scopulos Si

renarum: in Campaniae amoenis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi;

J^ibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana'

recepi, nee reliquis eodicibus refragantihus, qui

Pibonensis praebent sollemni confusione (vide ad

§. 25). Vulgo /ibienis, unde Salmasius (ad Solin.

p. 84) P'ibiensis scribendum conjecit, a Foro Pibii; .

Vibonensem enim agrum in Italia mullum esse nisi

qui a Pibone Palentia dicatur.

opimus] Lectio in Norimbergensis libri margine

notata opum ; male, licet opimitas fluvio neutiquam

apte tribuatur.

Crataeide] Ovidius Scyllam Crataeide natam

refert, et Homerus dixit:

»H(gatoeuiv μητέρα 6x8221, c. «

Substituenda itaque hoc loco MS. nostri Iectio Cra

taeide flumine , quae Seyllae mater fuit. Gnot. —

In editis enim erat qui Scyllae pater ; sed Grotiano

codici accedunt Monacenses (A. C) et Darmstatten

sis. Confer Homerum (Odyss. 12, 88 et 124) prae

tereaque Salmasium (in Solin. p. 82) virosque doe

tos ad Ovidium (T. II, p. 916 Burm.). Lectionem

Siletum pro Seyllaeum margini Grotianae adscrip

tam, et Grateide pro Crataeide in codicibus Mo

naeensibus commemorasse sufficiet. , ha- ;eiet^

rosaria] Certatim a poëtis inde a Virgilio (georg.

45* 118) »biferi rosaria Paestia celebrantur. Pro

pertius (4, 8, 89) : <!--

%.

— -*•

•* - t-.-.' iife ••••••

» J'idi ego odorati victura rosaria f.;ii..”

Martialis (12, 51), , ami$$aui

»Prataque nee bifero cessura rosaria Paesto«.!!

Columella (de re rust. 10, 57): „…, „;„.

• Nascantur flores Paestique rosaria gemment.«

Ausonius 6dyll. 14, 11): „. . $a ! ..

- *: • e.< •••• •••;

» J'idi Paestano gaudere rosaria cultu.« •*•••••••••••

Campaniae] Salmasius (p. 85) locum hune e

Solino ita refingi vult: »hinc Campaniae amoenis

simi tractus, Phlegraei« cet., temere sane, quum

nihil codices varient, nisi quod pro nemiora alios

Numeria legere margini Grotius adscripsit. Cete

rum de Campaniae amoenitate vide Plinium (5, 9),

Dionysium Halicarnassensem (I, p. 92 Reisk.), Po

lybium (5, 91), Strabonem. (8, p. 242 Casaub.),

et Florum (I, 16). se <-* ******•*.

Phlegraei] Plinius (18, 20, 1): »Quantum au

tem universas terras campus Campanus antecedit,

tantum ipsum pars ejus, quae Iaboriae voeantur,

quem Graeci Phlegraeum appellant. Finiuntur La

boriae via ab utroque latere consulari, quae a Pu

teolis et quae a Cumis Capuam ducit.« Adde Po

lybium (2, 17) et de nominis origine Diodorum

Siculum (4, 21. 8, 71) et Apollodorum (2, 7, 1)

cum nostra nota superiori (ad §.428). ex $a-*

…Martiani Capellae lib. VI. §. 641. 525.

habitatioque: Circeia Terracina, prius'insula numc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia continenti separata, atque in ' compensationem connexae telluris in in

sulam religata; Formiae etiam Laestrygonum habitatione famosae.

-* -

-

-

Hoc loco possem etiam urbium

culum, a Saturno Latium , - a Danae

insula] Male Solinum auctorem secutus ad Ter

racinam retulit, quae Plinius (5, 9) reetius de Cir

cejis refert, » quondam insulam immenso quidem

circumdatam mari« fuisse, et post annum demum

CCCCXL urbis Romae maris vel alluvie, vel quod

praefert (2, 87) recessu Italiae accessisse.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rhegii

Quid enim Rhegium ad

Terraeinam? Ego, quum MSS. juneta vel eon

juncta regioni legant, tentabam : »prius insula, nunc

in liis Capellae mentio.

juneta regioni, eujus Sieilia continenti separata«;

sic enim prono alveo oratio decurret. Wesselng.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lectionem regioni jam

Grotius margini adseripsit praebetque et eodex Mo

naeensis; sed Rhegii mentione carere vix possumus,

quod Solinus quoque cum Terracina comparavit.

Vide omnino Strabonem (1, p. 60; 8, p. 280),

Apollodorum (2, 8, 10), Justinnm (4, 1) quae

que docti interpretes ibi attulerunt.

' religata] Martiani verba sic sunt legenda: »Ter

racina prius insula nunc eonjuncta: Rheginique a

Siciliae continenti separati, eaque in compensatio

nem connexae telluris in insnlam relegata. « Hunc

locum partim conjectura, partim librorum auctori

tate ita correximus, qunm vulgo corruptissime edi

tus sit. Dicit Terracinam prius insulam, postea con

junctam et continenti annexam; in eujus rei com

pensationem Siciliam, quae ante continens erat, in

DE CONDITORIBUS URBIUM. .

* -

-

_*

percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insulam relegatam, Rheginosque ab ejus continente

separatos. Eleganter conjunctam terram opponit in

sulae. Conjuncta idem est quod continens vel com

timua. - Ovidius:

» Leucada continuam veteres habuere coloni,

** Nunc freta circumeunt« —

nam continens aut continua terra est nullo mari

interrupta. SALMAs. (ad Solin. p. 85) — Veliem in

dicasset Salmasius, quid e codice, quid ex ingenio

petierit; sic tutissimum fuit niliil in textu mutare,

licet fatear relegata mihi unice verum videri; reliquos

errores liaud scio an ipsi Martiano potius tribuerim.

conditores] IIos quoque ex Solino (polyhist.

2, 8) sumsit, quoeum Isidorum (etymol. 18, 1,

50 sequ.; p. 181 Arev.) conferre licet.

a Jano] Noti sunt Virgilii (Aen. 8, 587) versus:

»IIanc Janus pater, hanc Saturnus condidit

arcem : -

Janiculum huic , illi fuerat Saturnia nomen. «

Latium] Virgilius (Aen. 8, 522):

— — »Latiumque vocari .

Maluit , his quoniam latuisset tutus in oris. •

Unde et IIerodianus (1, 16). -

Danae] Ita restitui, antea ubique Dane lege

batur. Grot.— Sollemni scilicet literarum E et AE

confusione. Ceterum hoc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410): ' -

-

- - •quam dicitur urbem -

GG *

—–

$24 Martiani Capellae - lib. VI, , §, 6%2.

„„i;„„, vesuvii, a quo haud procul] Pompejos, quum boum pompam

auceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati,

quod ibi eodem dimicante saxis ferunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

nomen dedit; nam Ionem Naulochi filiam obsidentem vias latrocinaliter in

teremit. Iapygas Iapyx Daedali filius, condidit, Coram Dardanus; Agyllam

Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

, I . .

$.

Aerisioneis Danae fundasse eolonis ,

Praecipiti delata notos locus Ardea quondam.«

Herculanium] Quae liic uncis inclusa sunt, du

bitare licet, num Martiani sint. Absunt enim tam

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codicibus

(Salmas. ad Solin. p. 87) meisque Monacensibus (A.

C), Reichenauensi, et Darmstattensi. De ipsa ta

men hominis origine constat e Dionysio Halicar

nassensi (1, 44; p. 111 Reisk.), cujus haec verba

sunt: •'Hgoexáíjc öë . . . to2izvrjv étévvuov

«éroë zti6oec, év$æ ö 6t62og aözq; èvav%o

zeito , í xoei vöv vztó Poepuaioev oixovpuévn,

zoei. IIopurrwioec év μέ6q2 %euévm NeoeròÀéaoc

τε λιμένας εν παντι καιρφ βεθαiovç Èzov6a

2. τ. λ. De Pompejis autem praeter Solinum et

Isidorum vide Servium (ad Virgil. Aen. 7, 662).

Lapidarii] Inter Massiliam et Rhodani ostia,

Strabone teste (4, p. 182), quem omnino vide.

quod ibi eodem ] In Palatinis schedis lectum

mihi est quod Jovi eo dimicante, quomodo et Vi

netus in suis, et clarissimus Mercerus invenerunt;

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro

ibi, ut recte habent optimi duo Regii, qui et

pluvisse legunt âgzæixóç pro pluisse.Salmas. (ad

Solin. p. 88) — Recepi ibi vulgo omissum, et plu

visse, quod etiam Oudeiidorpins (ad Appulej. I,

p. 311) in antiquissimis codicibus legi testatur.

Ionio] Editur quidem passim apud Martianum

»idem Iqmiae nomen dedita , sed omnia seripta ejus

exemplaria legunt Ionio. Aliud volnit Solinus;

… tui.

»regionem Ionicam ab Ione Naulochi filia.* Ho

nium ab Ione Italo, alii ab Ionio Illyrio, inquit

Stephanus, dictum volunt. Servius Ionium istum

insulae regem fuisse dicit contra Illyricum. Nihil

hoc ad Ionicam regionem. Praeterea quis ille Nau

lochus, cujus filia Ione, vel ut alii libri appellant,

Aulochus? In scriptis libris Martiani· Capellae di

citur Autoclus; posset esse Aëroxâoc, ut Ohoz

2og, 'Avögozzoc, melius tamen seribi putem Aeu

tolyci filiam, qui fur insignis ex fabulis notus et

filiam sibi similem habuit Ionem procaciter vias insi

dentem. Adhuc tamen haesitamus in Ionica regione.

Quid si Chonica scripserat Solinus et Chome?

SALMAs. (ad Solin. p. 88).— Iomio pro Ioniae, quod

jam Grotius margini adscripsit, dedi e codicibus

Reichenauensi.et Darmstattensi; 4utoeli, quod idem

in margine legere alios notavit, recipere audacius

duxi, quum in his juxta cum ignorantissimis cali

gem. Naulochum Siciliae oppidum habes apud Sue

tonium (Oct. 16). : ergae

Aegyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

est; vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Cutillus] Unde »moenia Catili- apud Horatium

(od. 1, 18, 2). Adde virgilium α, ezo) eam ex

cursu Heynii (T. III, p. 181). ? •_•_…„…

pignus asserunt] Hue refer illos Vergilii versus ;

•Nec Praenestinae fundator defuit urbis …,

Vulcamo genitum peeora inter agrestia regem,

Inventumque focis omnis quem credidit aetas,

(-. - - - -

-

- .….

Caeculus.* — —.. saiig , %.

... Martiani Capellae lib.*VI. §. 642. 525

Sirenis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellatur; Prae

neste ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quom

pignus asserunt fuisse flammarum. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Metapontum condidere; sed nil mea interest origines urbium

perscrutari. .

DE INSULIS TYRRHENI MARIS.

Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coërcitione di

stinguitur, non alienum est inter flueuta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, praesertimquo nobiles commonere. Neque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pityusas a-silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellatur, in confinio Carthaginis novae, Baleares etiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam nau

fragalem; in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et hunc locum Solinus, qui de Caeeulo

loquens ait: »quem juxta ignes fortuitos invenerunt

Digitiorum sorores« ; m. fortuito. Digitii autem sunt

δόλτνλov iöaiov. Nisi digiti malis quod propius

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her

cule : »Tertius est ex Idaeis Dactylis « MS. Cicero

nis habet Digitis. Gnor.— Vide inprimis Servium

ad Virgilii locum (Aen. 7, 678) et Mythographos

Vaticanos (p. 29 et 156 Bode).

Beneventum] Vel potius Maleventum, Stephano

quoque teste (p. 76 Xyland.): Bevëßevtog zogiov

4uopurjöovc év 'IraAeiq* oi δί δτι κτημα 4to

ujöovc, ij xoei Moezoevtöç êáéyeto. Confer et

- Plinium (5, 16): »Hirpinorum colonia una Bene

ventum , auspicatius mutato nomine, quae quondam

appellata Maleventum.«

quod in salo] Festus quoque (p. 192 Dae.) hoe

etymon prodit. Adde Isidorum (etym. 14, 6, 1 ;

p. 170 Arev.).

silva] Plinius (5, 11). » a frutice pineo« ; sed

silva nonnunquam pro frutice ponitur (Salmas. ad

Solin. p. 279).

Gymnasias] Vide Strabonem et Stephanum.

Gnot. — Easdem esse eum Balearibus vel Livii

epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymnesias

appellant, quia aestatem nudi exigunt, Baleares

autem a teli missu aut a Baleo Herculis comite ibi

relicto tunc quum Hercules ad Geryonem naviga

ret. « Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

male intellexit, cujus haec verba sunt: »Baleares

duae et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda

bellicosas Graeci Gymnasias dixere.«

naufragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

appellat.

mox quae] Addidi mox ex Plinio et eodici.

bus Grotiano et Darmstattensi.

Blascorum] Alii Blaseom, Ptolemaeus, Strabo

1. 10, et quidam Plinii codices. Grot. — Apud

645

526 Martiani Capellae lib. VI. §. 645.

644

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas adversum

Antipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon ap

pellavere, longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinque; habet ci

vitates triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagesimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item, et Capraria,

quam Aegilion Graeci dixerunt; item Igilium , Dianium ; item : Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiorum legere idem in mar

gine notavit; in Darmstattensi est Vascorum.

Stoechades] Graece 6tovzd6ec, unde vulgaris

scriptura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tres

Stoechades a vicinis Massiliensibus dictae propter

ordinem, quas item nominant singulis vocabulis

Proten, et Mesen, quae et Pomponiana vocatur,

tertia Hypaea.« Adde Strabonem (4, p. 184), qui

tamen singularum nomina non narrat. Themistam

unde habuerit noster, prorsus ignoratur, quare

Wesselingius (ad Itiner. Anton. p. 815): »ego vero «

inquit » deseruisse Plinium atque ita scripsisse du

bito; codex enim scriptus Prothemisto offert, unde

Protem, et ex Misto Mesem formavero «; nostri ta

men codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codicibus Hjpe.

Gnor.— Reichenauensis Ypera, Monacenses (A. C)

Hype; Darmstattensis Ipea, unde conjicere quis pos

sit, Latinis literis pro Graecis acceptis Hiera legen

dum esse, quo nomine nunc illas insulas appellari

satis constat (vid. Ukert. T. II, P. 2, p. 462);

mutare tamen nihil audeo.

Stipa] Forte ut Plinium sequamur: »Sita autem

eitra est Oglasa, intra in sexagesimo Corsicae Pla

nariae , nisi pro Stipa legas Stira cujus meminit

Mela. Planariam alii. Planasiam dicunt, ut Ptol.

Et ita codex Vulcanii, quem nos sequimur. Grot.

— Codex Monacensis (A) Stypa ; praeterea in co

dicibus nihil subsidii. vereor ne hic quoque eor

rupto Plinii exemplari usus sit, et vocem Sylla, quae

apud illum antecedit, corruptam hue transtulerit.

Plinii verba haec sunt: »Citra est Oglasa; intra

vero sexaginta millia passuum a Corsica Planaria

a specie dicta, aequalis freto ideoque navigiis fallax.•

Planasia] Salmasius (ad Solin. p. 96) errasse

vult Martianum, quod Planasiam eandem habuerit

cum Plinii Plamaria , quum hujus nomen Latinum

sit a planitie ductum, illius Graecum a zr^oevoev,

quod est in errorem ducere, fallere ; et certe Pli

nius ipse mox alteram Planasiam commemorat,

quae XXXVIII millibus ab Ilva distet; sed Plinium

potius dixeriim duas fecisse quae una esset, quum

apud reliquos una tantum Planasiae nomine occur

rat, neque Planariam ipsam e Latino potius quam

Graeco sermone derivandam ei visam esse inde ap

paret, quod fallacem appellat, quod Graece est

zr^oevoej6av.

Igilium] Duas eodem nomine insulas agnoscere

Plinium patet ex ejus verbis, si recte capiantur:

»Capraria, inquit, quam Graeci Aegilion dixere;

item Aegilium et Dianium •, quasi dicat »item aliud

Aegilium contra Cosanum littus diversum ab Aegi

lio quae Capraria« ; sed puto eum errare et unum

esse Aegilium. Sic Ai9&2nv et 'I2oëëv Ptole

Martiani Capellae lib. VI. §. 644. $97

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinomia; et in Fir

miano Pontiae, Pandataria , Prochyta, Abaeneria, Imarime a Graecis dicta

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africum mare

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto freto sunt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

maeus distinguit, quae una est. Martianus Capella,

ut habetur in pluteariis ejus libris: »Urgo item et

Capraria quam Graeci Aegiom dixere; item Ege

lium, Dianium. « Aegion est Aiyeuov, ad verbum

Caprarium ; Egelium scriptum pro Aegilium vel .fe

gylium. Nam ita scribi debet, Ai§ et deminutivum

aiyv%η, parva capra, inde Aiyw%uov Capraria.

Diserte etiam in optimo Regio codice Aiyv%ov scri

belatur. Ih Pomponii Melae seriptis exemplaribus

Ygilium perperam pro Igilium vel.4egylium. SALMAs.

(ad Solin. p. 98. 96)— Nostro favet Rutilius Nu

matianus (itin. 1, 328): •

»Eminus Igilii silvosa eacumina miror« ,

nec nostri cedices variant; pro superiore tantum

Aegiliom aliq Aegilon seribere Grotius in margine

aotat.

Veneria] Veicetinus eodex et Lugdunensis Ve

maria. An Hemaria* cum Plinio? Vide Festum et

Melam. Gnor. — Nescio quibus Plinii editionibus

Grotium usum esse dicam, qui et Colubrariam apud

illum legerit pro Columbaria , et numeros quoqne

interdum alios atque in nostris exstant. Hic quo

que nostrae Plinii editiones cum Martiano conve

niunt, nisi quod Venaria legunt, quod tamen re

stituere , reliquis codieibus non adstipulantibus,

dubitavi.

Firmiano] Lege Formiano. Grot.— Recte, sed

codices repugnant. Plinius aliter: »adversum For

mias Pontiae, in Puteolano autem sinu Panda

taria« cet.

4baemeriar] Hic iterum festinanter et imperite

Plinium exseripsit, cujus verba liaec sunt: „Pro

chyta» non ab Aeneae nutrice, sed quia profusa ab

4enaria erat; Aenaria ipsa a statione navium Ae

neae, Homero Inarime dicta, Graecis Pithecusa.«

•

Inarime] Ex Homerico eiv Agiuot; (Il. 8, 783)

jam a Virgilio corruptum (Aen. 9, 712);

— — • durumque cubile

Inarime Jovis imperiis imposta Typhoeo« ,

quem certatim imitantur Ovidius (met. 14, 88),

Silius (8, 841. 12, 148), Statius (silv. 2, 9,

76), alii. -

Senaria] Quae hic uncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus Monacensibus (A.

C) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt neque ad Capreas pertinent; an pro Telentia

legendum Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 738): »Te

leboiùm Capreae regna.« -

Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africum mare spectans«, quae vulgo

cum Leucothea conjungebantur, liuc retuli. Plinius

(5, 15): »Mox Leucothea, extraque conspeetum,

pelagus Africum attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicae extremis « cet. Titu

lum quoque, quem vulgo peculiarem habebat, omi

si, ne series insularum interrumperetur.

Pinton] Annon Phytonis : vel Pytlionis fossae?

Gaot.— Nescio an ipsum Plinium Grotins corri

gere voluerit, apud quem est Phintonis et Fossae.

64$

528 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata , habet formam humanae plantae;

denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam

signat. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinque, a meridie septuaginta septem, a septentrione

centum viginti quinque millia habet; a Gorditano promontorio insulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin , a Caralitano Ficariam Ga

latamque. Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

- -

DE SICILIA.

{346 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicauia, a multis Trinacria

perhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Iberica manu in eandem terram

ante bella Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo- momem

-

… -

Ptolemaeo quoque pbvtovog v%6og. Codices Mo

nacenses (A. C) et Reichenauensis Pitonis.

Hehnusa] Vide Plinium et Solinum. Silius:

Insula fluetisomo quondam vallata profundo,

leae.« Sallustius (in fragm. p. 255 Bip.): »Sardinia

in Africo mari faeie vestigii humani.« Claudiani lo

cus est in earmine de bello Gildonie«-(807). Pro

utrinque eodex Reichenauensis utrum*e, male.

Castigatur aquis, compressaque gurgite terras Emusim] Anteriores Enosin , Monacensis codex

(A) Enusina.

Balaridas] Codices Reichenauensis et Monacem

ses (A. C) Liberidas, Darmstattensis Leberides,

margo Grotiana Heberidas , eademque Gallode pro

Enormes eohibet nudae sub margine (1. imagine)

plantae ,

Unde Ichnusa prius Grajis memorata eolonis.«

Sandaliotes autem a sandalio calceamenti genere di

citur. Hue facit et Claudianus: Callode. Ibe veris nominum formis judicari non po

» Humanae speeiem plantae sinuosa figurat

Insula , Sardiniam veteres dixere eoloni.«

Gnor. — Ichnusa reposui auctore Grotio, qui eam

lectionem in margine notavit; vulgo Signosa, quod

vix arbitror fore qui ex voeabulo signat, quod se

quitur, defendat. 'Izvo$6oev appellat et Pausanias

(10, *7, 2), »ötv tö 6z%u« xoer* iyvog μάλισr&

$6ta, dv8goetov. « Plinius (5, 15): »Sardiniam

ipsam Timaeus Sandaliotim appellavit ab effigie so

test; Plinius Berelidas et Collodem appellat.

Leucasia] Alii Leucosiam appellant. Cellarius

(T. I, p. 984) eamdem censet cum leueothea, quae

supra commemorata est; sed noster Plinium se

Sieania] Haec quoque ex Plinio (5, 14); Thu.

eydidem enim (6 init.) Martianum legisse vix cre

dibile est. Ceterum adde Solinum (8, 7) et Isido.

rum (etym. i4, 6, 52; p. 178 Arev.).

quitur.

Martiani Capellae lib. VI. §. 646. 529

eidem commutatum; mam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula cen

seatur: quippe unum , quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separatur;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem pro

montoria inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluvii

fontesque quamplures, ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque .

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICULI FRETI. .

In Siculo etiam freto insulas esse non dubium est. Africam versus

Gaulos, Melita a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredecim , Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Variis figuris geographi utuntur, ut Confer et nostrum supra (§. 659. 648). De ipso

Siciliae nomine Ovidius (fast. 4, 419):

» Terra tribus seopnlis vastum procurrit in aequor *

terrarum regionumve formas describant, inprimis

Strabo, qui ut Siciliam (2, p. 85) triangulo, ita

Hispaniam (p. 127) tergori bovis, Peloponnesum (8, Trinacris a positw momen adepta loci.«

p. 555) folio platani, Mesopotamiam (2, p. 79. 80)

pulvino remigum sive (16, p. 746) navigio, Aria

nam (2, p. 78) parallelogrammati, Indiam (p. 78.

87) rhombo, Pattalenem insulam, quam Indus facit

(18, p. 701) triangulo, terram habitabilem (2,

p. 445. 116. 118. 119. 122) chlamydi, Ponti

aumbitum (p. 128) duplici curvaturae arcus Scythici

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia dis

terminans (2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab

Aethiopia inde ad Oceanum (p. 150 f) pardali, Hi

spaniae regionem (3, p. 137 f) navigio comparat.

Plura dabit Cluverius (Sie. ant. p. 7 sequ.).

Pelorus] Ita Plinius et Martiani libri: editi,

seripti Monacenses (A. C) et Reichenauensis dant Pe

lorias cum Solino; sed causa mutandi nulla. ~Mox

potius quingentorum passuum legerim; ablativus ex

hotis librariorum per errorem ortus videtur.

septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

Immo Harduino teste ejus codices LXXXVI; mox

que CLXX, ubi noster centum quadraginta tria.

Cossura] Cossurensium elegantem memoriam

habes in ovationum triumphorumque catalogo:

647

648

67

850 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.

649

alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Siciliam : ex adverso Mo

uauri amnis in viginti quinque millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis mominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flamma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellexisse,

quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentire; quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SINU EUROPAE.

Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet momaginta sex millibus;

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETINUS A.

- • C - D - X. -

NOBILIOR. PRO COS. DE C0SSURENSIBUS

NAVALEM EGIT.

Grot. — Corruptam lectionem idem in margine no

tavit: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXVIII. cen

sura in 113 Hier.«

coene] · Mela Senae. Gaor. — Codex Monacen

sis (A) Scene.

Puleaniae] Ex Ptolemaeo videtur aliqua insu

larum peculiariter lioc nomine insignita fuisse, quod

et in, Liparae nomine accidit. Gnor.

Therasia] Seneca (nat. quaest. 6, 21): »Thera

siam, nostrae aetatis - insulam, speetantibus nautis

in Aegaeo mari enatam, quis dubitat, quin in lucem .

spiritus vexerit?« Sed haec Graeciae est; Hieram

prope Siciliam, recte inquit Harduinus (ad Plinium

3, 9, 14) »qui Therasiam quoque appellarit, adhuc

auctorem quaerimus.« Verisimillimum igitur est,

Plinium per errorem nomen quoque commune de

disse duabus insulis, quae originem Vuleanieam

eommunem haberent; eonfer ipsum alio loco (2,

89)* •aate nos et juxta Italiam inter Aeolias in

sulas; item juxta Cretam emersit e mari duorum

*.

millium quingentorum passuum una cum calidis

frontibns.«

e flamma] Rectius sic codices Monacenses (A.

C) quam a flamma in editis. Mox etiam pro ejus

fumo margo Noripmbergensis libri ex fumo exlii

bet, quod tamen recipere dubitavi. Infra autem

scripsi hodieque pro hodie quoque e codicibus Gro

tiano, Darmstattensi, et Monacensi utroque. De

re ipsa vide Strabonem (6, p. 278) et Diodorum

Siculum (8, 7), ubi Wesselingius nostrum quoque

in testimonium adhibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Plinius; Ptolemaeus

'Egvxöön vocat et Plioenicusam q>ovvix&$r: Isi

dorus vero et Ericode et Ericusam , et Phoenicode

et. Phoenicusam nominat, ni mendosa sint exem

plaria. Grot. — Solinus Ericusam , Phoenicusam,

'Egvxoö66av, qpouvtxoi;66av, quae aliis 'EQvxó

Önc et dovvixoe6nc. Mirum tamen in omnibus li

bris constanter haberi Eriphusam , et in Martiani

scriptis codicibus Erepusam.SALMAs. (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Monacenses (A. C)

et Reichenauensis Donymos, sed male. Strabo enim

(6, p. 276 Cas.) Eöövvpuov vocatam esse tradit,

quia sinistra sit et solitaria.

Martiani Capellae lib. VI. §. 649. 554

quique tres sinus habet. Italiae frpns incipit, quae Magna Graecia appellata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus aestimatur, 8

DE SECUNDO SINU.

Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinque millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in mare Italia plerimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

superum inferumque mare decem et quatuor millibus disparatur, unde in

Graeciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici, cujus a

Aeusonii] Hic quoque omnia confusa. . Plinius

enim haec habet (5, 10, 18): »Hactenus de primo

Europae sinu; a Locris Italiae frons incipit, Magna

Graecia appellata, in tres sinus recedens Ausonii

maris, ' quoniam Ausones tenuere primi; patet

LXXXVI M pass.e ; noster autem loquitur, quasi

totus sinus Ausonium mare appelletur.

dicuntur] Codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, et Monacensis (C) dieitur , quod correc

tionem olet. De Hannibalis eastris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti hie quidem Grotius margini :

adseripsit quadraginta, ut est apud Solinum (2, 23).

abest octoginta] Plinius LXXV. Gnot. — La

cinium scilicet, non oppidum Croto, quod sequitur,

siquidem CL stadiis, hoc est paulo minus XIX

M. pass. distat a Lacinio Groto, Straboni L. VI,

p. 262. Ex qua nostra animadversione Martianum

ipsum emendabis. HAnnuiw. (ad Plin. 5, 11, 18).

Croto] Hic docuit Pythagoras, unde Crotonius

dictus. Est enim xgotóweuoc gentile a xQotèv

teste Stepliano. Arnobius : »Vos Platoni, vos Cro

tonio, vos Numenio, vel cui libuerit creditise ; ni

liil enim mutandum sentio. Conjungit et alibi Ar

nobius Pytliagoram cum Platone, ut lib. II: »Py

thagoras numeros scit? Incorporales formas Plato.«

Grot. — Crotonis laudibus plenus est Strabo (6,

p. 262 Casaub.). Variantem lectionem Crotona mar

gini Grotius adscripsit.

plurimum] Codex Monacensis (C) primum,

male; Plinium enim (3, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare excurrit Italia.*

Hydruntum] Lege Hydruntem; 8ögovc Pto

lemaeo. Alia ab hac Hydrusa. Gnot. — Codex Mo

nacensis (A) Forontum, alter (C) et Darmstattensis

Foruntum, quod et Reichenauensis, sed a correc

tore praebet. Verum Plinius Hydruntum habet,

quod igitur servavi, quamvis •ipse Plinius paulo

inferius ab Hydrunte scribat.

decem et quatuor] Et tres Plinius. Gnor. —

Codex Reichenauensis et movem , quam lectionem

jam Grotius margini adseripserat.

barbaros] Alpium incolae intelligendi esse vi

650

67 *

832 Martiani Capellae lib. VI. §. 680.

flumine Arsia ad flumem Drinium longitudo pergit octingenta millia, a Drinio

ad promontorium Acrocerauniuim centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici

habet insulas ultra mille.

DE TERTIO SINU EUROPAE.

651 Tertius autem Europae sinus ab Acroceraüniis inchoans montibus Hel

lesponto terminatur, ac sinus habet decem et novem, provinciasque quam

plures. Nam ibi, sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messenia, Laconia, Argolis, , Megaris, Attica, •Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, , Phthiotis, Thessalia , Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis 1mon

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindus,

IDryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter co

teros populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotum; Am

bracius sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acherom infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actium

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomentum,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Iqnium excipit diversitas

dentur, quos Plinius (5, 20, 24) Italiae descri

ptioni subjunxit.

Maedia] Sic scripsi confusionis vitaudae causa;

vulgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Cel.

Drinium] Haec quoque ex Plinio (1. 5 extr.),

unde simul apparet nihili esse quas margini Gro

tius lectiones variantes adscripsit DP* pro octoginta

et quinque pro duo millia.

Laconia] vulgo inepte Lyeaonia; veram lectio

nem, quam jam Meursius (miscell. I.acon. II, 16;

p. 472) conjectura assecutus erat, in vetustissimo

codice C. C. C. exstare testatur Wasse (ad Thueyd.

3» 4083 T. II, p. 574 Bip.); adde Salmasium

(ad Solin. p. 158).

larium (T. I, p. 1522).

Buthrotum] Sic jam Grotius scribendum vidit

pro Butrorum in editis, inque antiquissimo codice

legi affirmat Wasse (loco modo citato).

Aectium] Suetonius (Oct. 18): » urbem Nicopolim

apud Actium condidit, ludosque ibi quinquennales

constituit, et ampliato vetere Apollinis templo lo

cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, Ne

De Apolline Actio

i. e. littorali vide et Strabonem (7, p. 325 Cas.).

ptuno ac Marti consecravit. «

Martiani Capellae lib. VI. §. 681. 555

populorum, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progeneratione motissimum. Dehinc

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus ;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in

septem millibus. passuum introrsus oppidum Delphos sub monte Parmasso,

clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus

Boeotiae montem Heliconem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens; in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum , et per sinus paene tantumdem. Angustiae, unde

procedit, Isthmos appellatur.

utrimque collidunt, ac latera meatus abradunt.

In quinque millibus passuum diversa maria

In medio hoc intervallo, quod

' Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore stadiis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

et oblique] Inepta lectio, quam certum est or

tam esse ex Aetolique ; in codicibus tamen nihil

subsidii inveni.

progeneratione] Ita codices Reichenauensis et

Darmstattensis; editi prognatione.

Aracynthus] Mons, quem alii, ut Strabo (10,

p. 450 f. 460) et Dionysius Periegeta (451) Ae

toliae annumerant; noster Plinium (4, 2) et Soli

num sequitur. Posteris inprimis memorabilis fuisse

videtur propter Virgilii versum (ecl. 2, 24):

»Amphion Dircaeus in Actaeo 4racyntho ,

quanquam fuerunt, qui eum propter illum locum

ad Thebas vel adeo Atticam referrent.

Ozolei] Plinius Ozolae. Gnor.— Codices Rei

clienauensis Aezoeli, Darmstattensis Aezolei , margo

Norimbergensis libri Aezolii; Pausanias (10, 8, 5)

OÖö2«ι. Sed major error nostri est, quod ad 4e

tolos retulit, qui Locrenses essent (Plin. 4, 4).

0eanile] Confer doctos interpretes Thucydidis

(3, 101 ; T. II, p. 870 Bip.), ubi Wasse nostri

quoque testimonio utitur, duosque codices mendose

Teanthe legere narrat.

Caleon] Plinius Chalaeom, Ptolemaeus Xa

Aedjc, codex Reichenauensis male Celeom.

sexaginta tria] Codex Reichenauensis omittit

tria. Ceterum ut nostrum intelligas, confer Plinium

(4,8): »inter duo maria, Aegaeum et Ionium, pla

tani folio similis, propter angulosos recessus cir

cuitu DLXIII M. pass. colligit, auctore Isidoro;

eadem per sinus paene tantundem adjicit.«

abradunt] Haud scio an praestet arradunt, quod

alios legisse Grotius in margine notavit. Melius uti

que foret meatu subradunt, quod commendat Sal

masius (ad Solin. p. 141), sed codicum auctorita

tem desidero.

a summa arce] Sic scripsi e codice Reichenau

ensi et quos Salmajius (ad Solin. p. 141) comme

morat; vulgo inepte a Pisa summa arce.

652

554 Martiani Capellae lib. VI. §. 6$2.

655

$46

Isthmo autem Achajae provinciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocaba

tur, propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplures sinus,

portus, montes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in

cipit, a nostris Graecia dicta. In ea prima Attice antiquitus Acte vocitata

contingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui momen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudine quinque millibus passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi , inter quos

Callirhoe praedicatur. Nec Athenis cedunt Boeotiae, in quibus Epicreme,

Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphie; post oppida, montes, populi

. que quamplures.

DE THESSALIA.

Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta , eaque etiam Thessalia

-

utrumque mare] Ionium, et Aegaeum. Hinc

»bimaris Corinthos a Horatio et Ovidio, Graecis δι

$æ:2oe66og, äpupi$&λα66og. Seneca:

» Gemino Corinthus littore opponens moras

Cremata flammis maria committet duo. •

Grot. — Confer Strabonem (8, p. 379 Casaub.).

ab ipsius Isthmos] Lege Istlimou. Gnot. — De

confusione nominum Helladis, Graeciae, Achajae,

vide Salmasium (ad Solin. p. 142).

Aecte] Ex Plinio (4, 11), unde simul apparet

nihili esse et quam e codice suo Grotius lectionem

enotavit Megaritana sui parte et quae in Reiche

naueusi exstat partem pro parte. De Aeetes nomine

praeter geographos vide Apollodorum (3, 14, 1),

Gcllium (14, 6), Eusebium (cliron. p. 66 et 76

Scalig.), et Epiphanium (cum not. Petavii p. 16).

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege

4thenae Atticae. Sic Appulejus : »Et secta, licet

4thenis 4tticis confirmata, tamen liic inclioata

est.* Et forte non frustra Auticae additur si iis cre

dimus, qui alias in Euboea Athenas statuunt, qua

rum cives &9r,vítæ, non d%rjvaiov dicantur.

Gnor.— De Atlienis Atticis abunde Meursius pe

culiari libello; sed totus locus corruptus et turba

tus, cujus ut ratio appareat, ipsa Plinii verba (4,

7, M f), unde imperite et mutile excerptus est, ap

posui: »In ora autem portus Schoenus. Oppida Si

dus, Cremmyon, Scironia saxa VI M. longitudine,

Geranea, Megara, Eleusin. Fuere et Oenoa, Pro

balinthus; nunc sunt ab Isthmo LV M. pass. pj.

raeus et Phalera portus, quinque M. pass. muro

recedentibus Athenis juncti.«

Epicrene] Plinius (4, 12) Epicrame, dorica

forma; unde corrupta lectio, quam Grotius in mar

gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

exstare vult Epigranea, ut Calliopea pro Calliope,

supra jam dixi me nescire qua editione usus sit.

Ceterum confer Burmannum (in anthol. Lat. II,

p. 841).

-

Gargaphie] Alii Gargaphiae. Sic %%% , 9;j

Martiani Capellae lib. VI. §. 684. $5$

nuncupatur. Ibi matus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta ; ibi Hellem,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes motissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verti

cibus intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinque urbes sunt memorandae. Thessaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poëtici haustus nomine celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latiludo ducenta

momaginta septem.

DE MACEDONIA;

Macedonia postea centum quinquaginta populorum , maximis regibus in- 6$

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum natus crederetur, ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdem peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tamen Magdonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdohiam, Pie

riam, Emathiamque recepit in nomen. Haec in Thracium limitem terminum

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a sep

tentrione Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

Aeau* puvxffvn, puvxijvau. Gnot.— Gargaphia val

Jis Hygino (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 21).

Alios Gargane legere Grotius in margine notavit.

Graecus] Confer Aristotelem (metaph. 4, 28

et meteorol. 1, 14) et Apollodorum (1, 7, 5); sed

noster Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit.

nonaginta] Plinius denario parcior. Ghot.— Pro

antecedenti quoque octoginta alios nomaginta legere

idem margini adscripsit.

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus

Magnum procreat, quamlibet Olympias Alexandri

mater nobiliorem ei patrem acquirere affeetaverit,

quum se coitu draconis consatam affirmaret« cet.

Adde Plutarclium (in Alexandro p. 668).

victor] Lege victore. Gnot. — Non necesse.

Emathiam] Propriae hoc Maeedoniae nomen

antiquissimum (Gell. 14, 6. Justin. 7, 1), reliqua

nomina adjectae. Ceterum omnia haec et ipsa e

Solino (9, 1): »Qui Edonii olim populi, quaeque

Mygdonia erat terra, aut Pierium solum, vel Ema

tliium, nunc omne uniformi vocabulo Macedonica

res est, et partitiones, quae specialiter antea se

jugabantur, Macedonum nomini contributae factae

sunt corpus unum. Igitur Macedoniam praecingit

Thracius limes« cet. Correxi autem vulg. Aeemathiam.

Paphlagonia] Immo Pelagonia, ut et ex Plinio

(4, 10, 17) et ex Solino apparet, quibus adde

Diodorum (T. X, p. 229 Bip.); sed mutare nolui,

556 Martiani Capellae lib. VI. §. 688.

6$6

pro limite est, ab Haemi montis vertice defluens. In ea Rhodope, quem

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlegra numc civitas, tunc Gigantum proelio

rumque immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asse

ritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo.

DE THRACIA.

Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Denselatae, Nestusque amnis,

Nam Hebrum

versos barbaros fluens etiam Ciconas

qui Pangaeum ambit.

ne ipsum scriptorem corrigerem, praesertim quum

apud Plinium quoque corruptam lectionem in co

dicibus exstare vidissem.

Rhodope] MS. »in ea continentis Rhodope.«

Grot.

@restidem] Urbs haec alio nomine éxarovro

zeugta dicitur. Vide Stephanum h. v. Gnot. —

Nihil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cum

Hermione, unde nomen terra accepisse dicebatur;

nec urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv.

27, 33. 51, 40). Verum omnia noster ex Solino

habet, etiam quae sequuntur de Phlegra , quam

postea Pallenen dictam esse constat (Heyn. ad

Apollod. 1, 6, 1).

bardi] Meminit Bardorum Gloss.: »Bardei,

I22voto öoö2ov. « Et alibi: »Bardes (1. Bardus)

öog öxtrzog, i22vguóç óoë2og. « Aliosne indicat

. Lucanus quum ait:

» Plurima securi fudistis carmina Bardi?«.

Illi (ni fallor) in Galliis. Eosdem innuit Isid. Gloss.;

»Bardus carminum conditor.« Gnot. — Bardi, si

Odrysiae nives complent, qui inter di

perluit; quorum confinio Haemus sex

quid omnino, stupidos signifieat; sed vide me bar

bari potius legendum sit, collato Solini loco, cu

jus et hic vestigia noster pressit (10, 1): »Non

difficulter comprehendent, Thracibus barbaris inesse

contemtum vitae ex quadam naturalis sapientiae

disciplina. Concordant omnes ad interitmm volun

tarium, dum nonnulli eorum putant obeuntium

animas reverti, alii non exstingui, sed beatas ma

gis fieri. « De immortalitatis persuasione apud Thra

ces finitimasque gentes vide Herodotum (4, 94 et

5, 4).

Demselatae] Huic populo mirum quam dimeren

tes appellationes, dum alii Denthelitas, quidam

IDenthelethas , nonnulli Densalatas aut Demseletas

nominant. Ptolemaeus regionem δανθήλήτω}ν

appellat. Pro Nestus MS. Mesius, Ptolemaeus Nes

sus. Grot.— Codex Reichenauensis et margo libri

Norimbergensis corrupte dens eleusque mesius. Sed

nos Solinum sequimur.

perluit] Confer Oudendorpium (ad Appul. I,

p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6$6. $57

millibus passuum cacumen extollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes tenent, inter quas gentes Sarmatae, Scythae. Dein Pon

tum Sithonia gens habet, quae gloriam Orphei progeniti vatis perfectione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, im

pendit aut fidibus. Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi

Diomedei stabulati. Circa eum Abdera, cui constructae Diomedis soror suum

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratum.

Eandem Thraciam . Polydori sepulcro signatam nec poëtae praetereunt. . Illic

promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undecim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque mariâ

recesserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

stadia septem ab Europa Asiam dividit. Hic quoque duae civitates, quarum una,

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Haec de suo addidit Martianus;

sed vide ne scribendum sit astrorum.

Spartio] Solinus Sperchivo ; schedae Palatinae

Spergivos in prima editione Sparchino, ceterae editio

nes Sperchio. Martianus, qui hinc habet, Spartio;

seripti ejus codices quos vidimus, ibi habent Spertio

et Sperchio. Sed promontorium hoc nomine in illis

locis nullum est. — Quum multa e Pomponio sum

serit, et hoc etiam ab illo mutuatus est; sed qua fide

videamus. Eadem certe qua et in aliis solitus est.

Sic ille scribit: »deinde promontorium Serrium, ex

quo canentem Orpliea secuta narrantur memora, et

Zone.« Ita hodie legitur apud Melam ex emenda

tione Hermolai; nam ante Hermolaum legebatur:

•deinde promontorium Seripium« , ' atque ita hodie

scriptum praeferunt quantum est ubique veterum

exemplarium; quin tamen recte ab Hermolao ita

fuerit emendatum, nemo ausit dubitare. Serrium et

Zomen Plinius etiam jnnctim et in propinquo ponit.

Quomodo apud Pomponium legerit Solinus nescio,

sed apparet eum in mendosos codices incidisse—

scripta Pomponii exemplaria, quae inspexi, sic lo

cum illum legendum monstrant: »deinde promon

torium Serrium, et quo eanentem Orpheum seeuta

narrantur etiam nemora, Zone.« Sic non una ani

madvertenda est hoe loco exerratio Solini ; Sper

ehium pro Serrio dixit, deinde Serrio tribuit ex

male acceptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

seripsit. SALMAs. (ad Solin. p. 189).

Tyrida] In vetustis quidem Plinii codicibus

Tynda : sed in Ptol. tvgi66a. Gnot.— Equidem

apud Plinium (4, 11, 18) lego Tirida.

Polydori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

Hecuba. Ceterum Strabo (2, p. 121 Cas.) geogra

pho ineumbere contendit memorare et tépovç zév

$vööéóv &végév, quod quidem consilium noster

et hic sequitur, et inferius etiam sepulcra Homeri

(§.660), Memnonis (§.686), Achillis (§. 665), Han

nibalis (§. 687 f) commemorat. Poëtas autem hoe

loco intellige unum Virgilium (Aen. 5, 22 sequ.).

657

(68

538 Martiani Capellae lib. VI. §. 688.

in quo terminatur Europae sinus tertius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hecubae sepulcro tumulatus. . In confinio insula Tenedos, â

qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujus dexterior Antamdros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab

eaque Aegaeum pelagus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

effigiem mavis scopulus imitatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumque

porrigitur, cui momen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta

propter coeli temperiem Macaronesos

4egeum] Lege Sigeum ex Solino, quem hic

quoque misere noster mutilavit: »Deinde contraria

inter se promontoria , Mastusia Cliersonesi, ubi fi.

nitur Europae sinus teutius, Sigeum Asiae, in quo

tumulus est Cynossema dictus, Hecubae sepulcrum«;

ubi videatur Salmasius (p. 167). Pro Cynossema

codices Monacenses (A. C) et Reichenauensis itidem

corrupte praebent Cimasema , libri Norimbergensis

margo Cysema. -

Tenedos] Lege Temos. Confer cum Plinio aliis

que. Grot. — Male libri Plinii »inter Tenum , et

Cliium« legunt. Tenedum veram esse , lectionem

Solinus: docet, et Martianus, qui in hac parte,

qua Solinum expressit, vulgo inemendatissimus cir

eumfertur, et sic ut mendis liberetur legendus est;

»in confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium

diffusior sinus interjacet, cujus a dextera versus

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a

navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab eaque

Aegeum pelagus appellatur.* SALMAs. (ad Solin. p.

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu

lam sibi finxit, ex ambiguitate Solini explieandus

est, cujus verba haee sunt (c. A 1): »Inter Tenedum

et Chium, qua Aegaeus sinus panditur, ab dextera

Aentandrum navigantibus grum est — hoc enim

-

- -

primo, mox Curetis nuncupata; deinde

est appellata. Haec in longitudinem

verius quam insula meruit cognominari — id quo

niam visentibus procul caprae simile creditur, quam

Graeci αίya nuncupant, Aegaeus sinus dictus est.«

Clarior utique Plinius (4, H I, 18): »Aegaeo mari

nomen dedit scopulus inter Tenum et Chium ve

rius quam insula, 4ex nomine a specie caprae

quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari

exsiliens. « De re adde Strabonem (15, p. 618 Cas.).

exiguitas] Forte bexiguitasque insularum. • Cy

cladas innuit. Grot. — Munckerus emendandum ceu

set (ad Hygin. fab. 45, p, 92) » exiguissima. « Ope

rosiorem emendationem Salmasii in nota praecedeuti

legeris... Nonne autem uoster. pro adjectivo saepe

numero substantivi appositione utitur? Quapropter

nihil corrigendum, esse arbitratus sum. -

antiquiias] Ita codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Grotianus; perperam in editis

auctoritas. Solinus (11) neque hoc neque illud, sed

tantum crediderunt scripsit. Promontorium ipsum

Strabo (7, p. 524), Plinius (4, 12, 49), Ptole

maeus, alii Phalacrum potius appellant; noster liic

quoque Solinum sequitur.

Macaronesus] Ita et Isidorus, et alii omnes;

in Plinii tamen codicibus mutile Macaron legitur.

Gnor.— Confer oumiuo Meursium (in Creta e. 2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. 559

tenditur millibus ducentis séptuaginta; latitudo quinquaginta millia non excedit;

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patet, montibus Idaeo et

Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae continenti modico atque ita

exiguo mari interfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo deco

ratur. Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum com

trahitur, longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quin

quaginta, millibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinque

millibus explicata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

marmoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum

notiores Delos et Antandros: quae nomina a circulata ordinatione sortitae;

octoginta octo] Monade largior Plinius. Gnor.

Dictynnaeo] Forte Diete. Meminit Ptolemaeus

et poëtae.Grot.— Ad librum Norimbergensem ad

scriptum legi Dietimneo; sed male. Nomen enim

Dianae apud Cretenses Dictynna erat, quapropter

omnino Dictynnaeo legendum, ut apud Solinum

quoque (11, 6).

Gerasto] Lege Geraesto. Mela. Gnor. — Te

ga6tóc quidem Etymologus et Libanius oration.

p. 245. Neuter satis emendate. Schol. et Geographi,

Suidas, Aristides I, 59, Homerus, Herodotus,

Plutarclius Camill. 158, alii, T.egoeuotóv scribunt.

Procopius B. G. IV, 629 év ITegeoetqj corrupte.

Martianus » Gerasto et Caphareo.« At Solinus, quem

ibi exscribit, Geraesto post Melam et Plinium ex

libet. In Martiano non variant tres MSS. neque

in Solino Petrensis.WAsse (ad Thucyd. 5, 5).

totius Boeotiae] Euboeae vult, sed imperite Pli

niüm exseripsit, qui sie (4, 12, 21): »sed in

longitudinem universae Boeotiae ab Attica Thessa

iiam usque praetenta in CL millia passum.«

Calcida] Lege Chalcida pro Chalcis. Vide in

fra. Gaot. — Caryston et Clialcida Mela quoque

, (2, 7; p. 45 r. Voss.) tanquam opulentissimas com

jungit.

marmoreis fluctibus] MS. marmore. Lege » mar

mori fluetibus. « Gnor. — Lege: »et Carystos mar

nore fluctibus coneolore « , quae marmor habet vi

ride et fluctibus concolor. Statius de Carystio

marmore: *

: — — — • et concolor alto .. • • ' ;

Vena mari.« -

SALMAs. (ad Solin. p. 177)— Magis etiam ad vul

gatam accedit Barthii (advers. p. 1498) conjectura:

»marmora eis flibus concolora« ; quapropter in

re incerta servare vulgatam quamvis corruptam sa

tius duxi. De Carystio marmore plura dabit Cel

larius (T. I, p. 1285); mare autem marmoris no

mine significari saepius monui (§. 92. 884. 008).

circulata] Mela (2, 7; p. 44 Voss.): » quia in or

bem jacent, Cyclades dictae sunt. « Eandem nominis

rationem profert Dionysius (perieg. 826). Adde Stra

bonem (10, p. 474. 488. 488) et Ammianum (22,

7; p. 228 Lindenbrog.). Ceterum plurima noster,

dum Plinium (4, 12, 25 et 24) festinanter ex

scripsit, imperitissime turbavit. Primum, quod An

• 68 *

540 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

661

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quam

plures per septuaginta longitudinem et per ducenta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracen quaedam loca vasta, nunc Barbarica.

DE QUARTO SINU EUROPAE.

Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellesponlum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec amgustiora quadam interrivatione per octoginta sex millia

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum , iterumque contrahitur;

sed maris illa diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros ap

pellantur, quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto longitudo ducentis triginta novem

millibus invenitur. Deinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jumgitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus.

millibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae

Grotius censuit. Ceterum de Homeri sepulcro in

Io insula vide Nitzschium (meletem. de hist. Ho

meri p. 127). -

tandron inter insulas retulit Aendro; deinde

quod Strophades dixit, qiiae Spírades appellaban

tur, quum Strophades longe diversis in partibus

sitae sint (Apollodor. 1, 9, 2f. Strabo 8, p. 359.

Virgil. Aen. 3, 210); porro quod Naxon, quae

inter Cyelades est, ad Sporades retulit; postremo

omnium atrocissimum, quod Homeri sepulcrum ex

1» insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Pli

nium legerat: »Mos a Naxo viginti quatuor millia

passuum Homeri sepulcro veneranda« , unde simul

apparet, unde formam nominis inauditam Naxo ha

buerit, quam tamen injuria mutandam in Naxos

%

loca vasta] Post nunc codices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis inserunt quae, quod tamen

si quem sensum habeat, pro que accipiendum erit.

quartus] Haec quoque partim ex Plinio (4,

12, 24) partim ex Solino (12) conscribillata sunt,

quorum interpretes de singulis conferas.

vicies semel] Deest centenis , ut ex Plinio ap

paret; sed hujus quoque codices antiqui nonnulli

hoc vocabulo carent.

Martiani Capellae lib. VI. §. 662. 541

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem millia passusque quin

gentos. Hister fluvius ortus in Germania de cacumine montis ad movem sexa

ginta amnes assumens etiam Danubius vocitatur. Dehinc litus Scythicum con

fertum multiplici diversitate Barbarica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus qua

dringentis usque ad Armeniae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cumcta nomine Borysthenes , propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et

Neurae, apud quos : Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaei montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos

mundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aëris clementia, semestri die, fine etiam habitationis humanae prae

dicanda. Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia mongenta octoginta, latitudine septingenta decem. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindicavit.

ad novem] Procul dubio legendum Abnobae ex

emendatione Salmasii (ad Solin. p. 186), sed codi

cum auctoritatem requiro. De Abnoba- et Tacitus

(German. H) »Danubius molli et clc.nenter edito mon

tis Abnobae jugo effusus« cet. Sexaginta fluviorum

numerum Ammianus (22, 8; p.234 Lind.) confirmat.

Achillis insulam] 'Azwzeiav voeant. Pomp.

L. 2. Propter autem liic est juxta. Grot. — Confer

Pausaniam (5, 19, 11), Plinium (4, 12, 26),

Ammianum (22, 8; p. 555. 541 Gron.), Diony

sium (perieg. 848), Euripidem (Androm. 1260;

Ipli. Taum 456), Maximum Tyrium (18, 7; T. I,

p. 28* Reisk.), Philostratum (heroic. p. 748), quos

que laudat Bachmannus (ad Lycophr. 188, p. 85),

inprimis antem recentem doctissimi Hoehleri de

hac insula, quae et Leuce et cursus 4chillis sive

stadium appellabatur, dissertationem.

Neurae] Alii Neutri, lege Neuri. In Plinii

tamen codicibus Neurae invcnio.« Gaot. — Retinui

antiquarum editionum lectionem; nam apud Gro

tium haud scio an errore Neutrae erat. Quanquam

non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 510)

iidem sunt Nevgoi, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Voss.): »Neuris statum singulis tempus est, quo,

si velint, in lupos, iterumque in eos qui fuere

mutentur« ; ubi vide Vossium (p. 115).

septingenta decem] Plinius DCCXVII. Grotius

margini adscripsit: »al. additur octo , al. octoginta. «

Nos cum Plinio dicimus: »ego incertam in hac ter

rarum parte mensuram arbitror. •

542 Martiani Capellae lib. VI. §. 66$.

66$

666

ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

Si autem laevorsum post Riphaeos montes redeas per Oceani septentrio

malis tractus, te denuo per Germaniae, Galliarumque, et Iberos populos im

Gaditamum ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilem

Hyperboreis vitam degunt, cunctis gentibus vemerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra hos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanuiii.

Post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet inter septemtrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinque millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orehades

0eeani septentrionalis] Plinius (4, 15, 27);

»Exeundum deinde est, ut extera Europae dican

tur, trausgressisque Riphaeos montes littus Oeeani

septentrionalis in laeva, donec perveniatur Gades,

legendum.«

4riphaei] Solinus (17): altera in Aesia gens

ad initium orientis aestivi, ubi deficiunt Riphaeo

rum montium juga, Hyperboreis similes; dicunt

Aerimphaeos. Sacri habentur, attrectarique eos etiam

a ferocissimis nationibus nefas habetur. « Reiche

namensis quoque codex Aerimphaei, vulgatam tamen

servare malui, quia haud scio an ab ipsis Riphaeis

montibus addito a privativo nomen traxerint.

ortus aestivi] Sic scripsi ex emendatione Sal

masii (ad Solin. p. 209), quum in vulgatis cor

rupte legeretur ortum est ibi, quod frustra resti

tuere studuit Grotius corrigendo ubi. Et ortus qui

deus in codicibus exstare salmasius testatur, reliqua

mutatio orthographiae tantum est. Ceterum recte

monet Salmasius Caspium rnare non irrumpere Sey

- -

thieum oeeanum, quod ex Solino noster quoque

hausit, sed erumpere e Scythico, laudatque Diony

sium (perieg. 47)* *

»4e£tegos aër' ö2iyoc ukv άτάρ τροφε

gé6tatog äÄÄ«ov,

'06t* d:toxu$v&uevog xgoviz, c &zóg elg ßo

géoeo

H(a6ti critèéêë8gov &totgoir6t 9a2&66g.

Confer in universum Strabonem (11, p. 508 sequ.)

de ea opinione, quae Caspium mare eum septem.

trionali Oceano conjungit, licet Macrobio teste (ad

somnium Scip. 2, 9) essent etiam nonnulli, qui

ei de Oceano ingressum negarent.

Britannia] Haec et sequentia vel ex Plinio

(4, 16, 50) vel Solino (22) hausta, quibuseum

confer bionysium (perieg. 865 sequ.) et Tacitum

(Agricola 10).

in ultimo ejus] Codices Reichenauensis et Darm

stattensis in vicinio; male. -

Orchades] Solinus tres tantum Orchades ponit

contra omnium scriptorum sententiam, qui licet

inter se discrepent, conscntiunt tamen in l.umero

Martiani Capellae lib. VI. §. 666. 845

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus dies, bruma

lique nox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum

est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae civitas tri

ginta tribus millibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

• . . . DE AFRICA. - - -

Africa vero ac Libya dicta ab Afro Libe, Herculis filio. In confinio

est Elissos colonia, in qua regia Antaei luctamenque cum Hercule celebratur,

et Hesperidum horti; illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem

<*

longe majori. Plinius et Martianus quadraginta; Aentaeus] Hunc et Mela (1, 8) conditorem tra

Ptolemaeus regi tguoexovroe, Isidorus viginti tres,

quarum duodecim desertae sunt, tredecim coluntur.

SAlmas. (ad Solin. p. 249) — Pro Orchades codex

Darmstattensis exliibet Orcades , quae usitatior scri

ptura est (Tacit. Agric. 10. Eutrop. 7, 8); sed

Solini exemplum deserere nolui. Ceterum de illis

insulis peculiarem librum scripsit Thormodus Thof

faeus (IIauniae 1697 fol.), quem consulas.

confinis est] Nimirum Britannia, quam Tacitus

quoque (Agr. 10) in occidentem Hispaniae obtendi

narrat, qua de opinione sane perversa confer Man

nertum (T. II, p. 9). -

Welonensis] Aliis Belom appellatur, ut et Pli

nio (8, 1) et Solino (24), cujus haec verba sunt;

»De Hispania est excursus in Libyam; nam Belone

progressos, quod Baeticae oppidum est, ultra in

terjacens fretum trium et triginta millium passuum

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus

primus auctor Antaeus fuit.* Ceterum Plinius tri

ginta tantum millium trajectum statuit.

dit. Paulo aliter rem narrat Plutarclius (in Sertorio

p. 872).

Libya] Quam incerta omnia sint de liujus no

minis origine, dissensus prodit scriptorum (Apol

lodor. 2, 1 , 4. Solin. 24. Hygin. fab. 160). Le

ctionem tamen apud nostrum corruptam esse So

lini comparatio ostendit: » quidam tamen Libyam a

Libye Epaphi filia, Africam autem ab Afro Libyis

Herculis filio potius dictam receperunt.« De Aefricae

nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (1834

Mars; T. XIII, No. 78, p. 194 sequ.).

Elissos] Plinio Lixos, Solino Lix ; de reliquis

cum nostro conveniunt, neque probanda est lectio

regio pro regia , quam Grotius margini adscripsit.

Hesperidum lorti] De situ eorum dubios nos

reliquerunt scriptores (IIesiod. theog. 218. Diodor.

4, 26. Apollodor. 2, 8, 11. Strabo 2, p. 125.

3, p. 180. 4, p. 185. 7, p. 299. 17, p. 856 et

838 Casaub. Plin. 8, 1 ab in. et 6, 51, 2G.

Lucret. 8, 55. Virg. Aen. 4, 484. Claudian. laud.

667

844 Martiani Capellae lib. VI. §. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumen proferens

arenarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli

evectus ultra nubium potestatem , qui ab occasus parte littora prospectat

Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam

spectat, opimus omnis; arbores praeterea gignit cupresso similes, odore graves,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fistula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum distant*septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appellati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam , cujus longitudo centum septuaginta millium

€St.

Stil. 1, 282. Mela 5, 40, 4 et 18; p. 64. 68.

Voss. Salmas. ad Solin. p. 572 sequ. Spanhem. ad

Callim. p. 669. Muégrav. ad Euripid. Ilippol. 742

et Valkenaer. ad eund.).

Adirim] Lege Dirim. Idem ex Solino monuit

Meursius. Grot. — Sed Solini libri omnes Addi

rim vel Adderim. Error est ipsius Solini, qui Ad

dirim unica voce in Plinio legit pro ad Dirim in

his verbis: »mox amnem quem vocant Fut, et ab

eo ad Dyrim — hoc enim nomen Atlanti esse eorum

lingua convenit—ducenta millia passuum. « In exem

plaribus Plinii manuscriptis etiam hodieque inveni

tur exaratum Abdirim aut Aedulirim. Straboni Ae

gug. Salmas. (ad Solin. p. 508).— Atlantis ipsius

descriptionem vide apnd Maximum Tyrium (8, 7;

p. 141 Reisk.).

nocte et ignibus] Haec ex Hannonis periplo ad

Atlantem translata esse videntur, licet illic de Ae

thiopiae potius ora sermo sit: έν δέ to$tq) vij6og

$v ueyd.3n; xaì àv tí ví6q9 Aeipuvn $æ?α66ö

Item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contemplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium

δnc, èv òè roeúrn vij6og étégoe* eic ív άπoßäv

rec ju&gæc puév oööév άφεωρόμεν δτι μη δλγν,

vvxtöc öë frvgö te zroAeoe xoeuêwevoe •oei pó

vív aw%öv jxoçopoev, xvpiçãçv ts xoei tvp

aetévóv ztórayov, xoei xQavyrjv μvgiav x. z. 2.

Propius ad Hannonem accedit Mela (5, 9; p. 65

Voss.); noster Plinium (5, 1) et Solinum (24)

potius sequitur.

Aegipanisque] De his fuse egit Vossius (ad

Melam p. 46). Choros eorum describit Lucretius

(4, 884 sequ.). Vide et nostrum iufra (§. 674).

septem montes] Septem fratrum monumenta ap

pellat Strabo (17, p. 827). Noster Solinum sequi

tur (c. 28).

oppidum] Verbum est, quod perperam additur

in editis, non agnoseunt codices Monacenses (A.

C), Reichenauensis, et Darmstattensis.

Carcenna] Plinius Cartenna, sed varianti quo

que lectione Carcenna. Nostro Grotius ad marginem

adscripsit »al. Carmenna •, siiuilesque lectiones Wes

- Martiani Capellae lib. VI. §. 668. 545

aeque coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldae etiam, ceteraeque ci

vitates, atque Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flumen véro Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

DE DUABUS MAURITANIIS. , *

Utriusque Mauritaniae longitudo decies quadraginta trium millium, la

titudo quadringentorum sexaginta septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius Sicca,

selingius (ad Itin. Ant. p. 14) in MSS. invenit Car

nennae vel Carmennea, sed quod Cartennae inde

refingit, temere factum arbitror.

Icosium] Sic recte jam Grotius seripserat ad

dicuntque codices nostri Monacenses (A. C) et Darm

stattensis; anteriores Iocosium.

coloniam ] Forte colonia. Gnor. — Pariter et

supra provincia Tingitana legere malim quam ac

cusativo casu provinciam Tingitanam ; sed codiccs

nihil variant.

Ruscurius] Rusucurium Plinio, Ptolemaeo 'Pov

6æxögoev. Gnor. .

Tubusuptu] Deest haec civitas Martiano, sed

contra MSS. fidem; sic enim illi: »ceteraeque ci

vitates atque Igilgitubusuptua etc. Dederat Capella

Aegilgeli, Tubusuptu. WessellNg. (ad Itiner. Ant.

p. 32).

Rusarus] Lege Rusazus. 'Pov6a€o$c Ptol.

Gaor. — Ita et Plinius (8, 2); in Itinerario Am

tonini (p. 17 Wesseling) est Rusazis; sed invitis

codicibus mutare nolo.

trecentis viginti] Sic etiam Plinii editio prin

ceps; nunc dueenta tantum legunt.

… deeies quadraginta trium] Plinius octingenta

triginta novem, quo facit id quod alias legitur decies

atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

triginta octo. Scriptum fuit d. trec. trig. WIIII.

D valet quingenta : hoc illi fungi decies interpretati

sunt, quod non semel accidit. Gnor.— Sed in Har

duiniana Plinii editione legitur : »decies triginta no

vem millia.« Alios legere decies triginta octo Gro

tius margini adscripsit.

Numidia] Lege et supple: » ab Ampsaga Nu

Numidae

Nomades dictia cet. Confer cum Plinio lib. V. c. 3.

Grot.— Ita legendum. Addit heic Solinus Numi

midia est Masinissae nomine celebrata.

diae incolas • quamdiu errarunt pabulationibus vaga

bundis Nomadas fuisse dictosa ; ut ineptus est, vi

detur sentire Nomadas dictos, quum pabula vage

passimque sequerentur, postea Numidas, quasi Nu

midae et Nomades diversa sint nomina. — Inductus

Pliaii liis verbis : »Numidae vero Nomades, a per

metandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plau

stris circumferentes.« Graecum est Nöpuaèeg, La

tinum ex eo parum detortum Numidae, ut Ioezoösc

Japides; sic ógópua6ec, cameli, dromidae et dro

medae dicti. Salmas. (ad Solin. p. 509). — Invitis

codicibus nihil mutare ausus sum.

Bulla regia] Ptolemaeus ßov%agta. Lege

Aeov22oegmyia. Grot.— Vide Mannertum (T. X,

P. 2, p. 514).

69

$46 Martiani Capellae lib. VI. §. 669.

ac Tabraca. Interius Zeugitana regio, 'quae proprie vocatur Africa, habet

Haec tria promontoria, Apollinis adversum Sardiniam, Mercurii respectans

Siciliam, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.

Deinde promontorium Apollinis, et in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, inclita pridem armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Curubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex Plinio. Gnor. —

vulgo enim Tabrachia. Sed Plinius habet Tabraca

adstipulanturque codices Darmstattensis et Mona

<ensis (C), praetereaque quos Wesselingius (ad

Itin. Ant. p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thabraca.

quae proprie] Plinius (8, 4, 5): »Zeugitana

regio, et quae proprie vocetur Africa est.* Mela

(1, 4): »Proxima Nilo provincia quam Cyrenas vo

«ant, deinde cui totius regionis vocabulo cognomen

inditum est Aefrica; cetera Numidae ac Mauri te

nent«, et alio loco (H , 7): »Africa propria a Me

Ieagrino promontorio ad aras Philaenorum. « Adde

salmasium (ad Solin. p. 518).

tria promontoria] Eorum primum incertum Mar

tiani an librariorum incuria exeedit, Camdidum ; ne

que enim substituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grotii sententia esse videtur, apparet ex Pli

nio, quem Martianus sequitur: »Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardiniae, Mer

eurii adversum Siciliae, in altum procurrentia duos

efficiunt sinus, Hippouensem proximum ab oppido

quod Hipponem dirutum voeant, Diarrhytum a Grae

eis dictum propter aquarum irrigua, eui finitimum

Theudalis immune oppidum Iongius a litore; dein

promontorium Apollinis, et in altero sinu Utica • ;

unde simul verisimile fit etiam ante »ab Hippone

excidisse Hipponensem. In codicibus niliil subsidii.

Bagrada] Sie scripsi e lectione a Grotio in

margine notata pro Bragada , quod in editis erat,

siquidem illud nomen apud reliquos omnes exstat

(Strab. 17, p. 832 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolem.

4, 6 et 6, 4. Ammian. Marcell. 25).

felicitate] Pariter infra (§. 996) beatam apellat,

ut Appulejus (florid. 4, 20; p. 98 Oudend.) »pro

vinciae magistram venerabilem, Africae Musam coe

lestem, Camoenam togatorum«, Solinus autem (27,

11) »alterum post urbem Romam terrarum decus«,

neque Ausonius (de claris urb. 2) cum Constanti

nopoli eam comparare recusat. Mela (1, 7): »nunc

populi Itomani colonia, olim imperii ejus pertinax

aemula ; jam quidem iterum opulenta, etiam nunc

tamen priorum excidio rerum quam ope praesentium

clarior.* Pelicis cognomen in numis etiam gerit

(Bandur. num. II, 158. 629. Occus. et Mediob.

p. 860. Seguin. num. 45. 146. Spanhem. num. I,

p. 886 f. II, p. 445. Confer. et Cuper. de clepliant.

in Salengrii thes. novo III, p. 166).

Messua] Ptolemaeus vi6ova. Gnor.— Plinius

Misua , quam ipsam lectionem Grotius quoque in

margine enotavit, sed vulgatam tuentur codices

Darmstattensis et Monacensis prior, neque repug

nat alter, qui corrupte habet Carpime sua.

Martiani Capellae lib. VI. §. 670.

DE SECUNDO SINU AFRICAE.

~.

Mox alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670 ;

quae regio ducentis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen

tesimo messis incremento foeneratur. Hic oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Huspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtim

minorem , ' ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quingenta octoginta, latitudo ducemta.

DE TERTIO SINU.

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso.

ac reciproco mari; sed minor Syrtis a Carthagine abest trecentis millibus; ad

majorem vero per deserta pergitur, quae serpentibus diversis ac feris habi

tantur. Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu civitas

distinctio] Lego et distinguo: »Mox alia di

stinctio: Libii Phoenices vocantur« ex Plin. Gnor.

— Vulgo enim: »mox alia distinctio Libyae. Phoe

nices vocantur« ;• sed Plinius (8, 3, 3): »mox Afri

cae ipsius alia distinctio. Libyphoenices vocantur

qui Byzacium incolunt. Ita appellatur regio CCL

mill. pass. per circuitum, fertilitatis eximiae, cum

centesima fruge agricolis foenus reddente terra«,

unde et Byzacium restitui, codice Monacensi (C)

adstipulante. Confer Salmasium (ad Solin. p. 520f),

Casaubonum (ad Strabon. p. 86), Barthium (in ad

vers. p. 225), et Drakenborchium (ad Silium p. 461).

Puppup] In reliquis Putput habetur. Infra vici

cognomine ab Antonino censetur, at Martiano inter

oppida recensetur; — quae nomina cum reliquis

quum ex Plinii descriptione decerpta sint, ipse

Puppup adjecit. SurrrA (ad Itiner. Ant. p. 82 Wess.)

— Adde Mannertum (T. X, P. 2, p. 247).

Aedrumetns] Plinius Adrumentum ; Ptolemaeus

&6ovpùtoç. Grot. — Sallustius (Jug. 19) • Ha

drumetum et Leptim « jungit.

Thenae] Thaeae, ita et alii. Ptolemaeus {}£a

vccv %a£vau. Grot. — Monacensis unus (A) Temaea,

alter (C) Tenea, sed nos Plinium sequimur.

Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeus lib. 4 6ö

Aeoe9ga. Gnot.— Plura dabit Surita (ad Itinerar.

Ant. p. 61 Wessel.). -

Garamantes] Vide Lucianum (in Dipsad. T. 8,

p. 159 Bip.), et quos Elmenliorstius (in Arnob.

p. 178) laudat Strabonem, Plinium, Melam, So

linum, nostrumque paulo inferius (§. 674).

Psylli] Monacenses (A. C) Spylli, editi Psyllii;

sed absque dubio Psylli intelligendi (Salmas. ad

Solin. p. 186), de quibus Elmenhorstius (ad Arnob.

p. 80) multos excitat scriptores, quibus adde Pli

nium (7, 2, 2), Aelianum (hist. animal. 16, 27:

et 28), et Gellium (16. 11).

671

69 *

$48 Martiani Capellae lib. VI. §. 671.

Oeensis, et Leptis magna. Iude Syrtis major, circuitus sexcentorum viginti

672 quinque millium. Tunc Cyrenaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

oraculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringentis millibus passuum. Urbes

maximae ibi quinque, Berenice, Arsinoe, Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer , abest a Lepti trecentis septuaginta quinque

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deinceps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; deinde

Mareotis, Maretouium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexa

ginta duobus millibus, inde Alexandriam ducenta millia. Totius autem Africae

a mari Atlantico longitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecies millies; ab ea ad Canopum Nili

proximum ostium sexdecies millies octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (8, 5, 4), cui adstipula

tur codex Reichenauensis; vulgo Ocensis.

Cyrenaiea] Ex Plinio (8, 8, 8): »Cyrenaica

eadem Pentapolitana regio illustratur Hammonis ora

culo« cet., unde vide ne est apud nostrum tollen

dum vel in et mutandum sit. De Ammonis oraculo

plura Strabo (1, p. 49. 86; 17, p. 813. 838

Casaub.).

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persida pro

Persis, Clialcida pro Clialcis, vide infra Trito

nida. Grot.— Atque supra (§. 51 et 550).

Aearetonium] An Parethonium? Gnor.—Turba

tum esse aliquid certum est, Maretonium enim op

pidum non exstat; Martiani tamen ipsins magis

quam librariorum culpa esse videtur. Mareae et

Apidis in confinio Libyae mentionem fecit etiam

Herodotus (2, 18).

sexaginta duobus] In quibusdam codicibus Pli

nianis duodecim. Nota quinquagenarii addita dem

tave dissidium facit. Gnot. — Plinius (8, 6, 6);

•mensura a Catabathmo ad Paraetonium octoginta

\

sex millia passuum. In eo tractu Apis interest,

nobilis religione Aegypti locus. Ab eo Paraeto

nium sexaginta duo millia passuum « , unde Parae

tonium seripsi pro Parethonium , quod librariis or

thograpliiae nesciis debetur; Strabo (17, p. 798),

IIagautévuov vel rectius IIoegoeutövuov (vide Dor

villium ad Chariton. p. 826).

Aelexandriam ducenta] Plinius centum. Legen

dum autem hic Aelexandriam pro 4lexandrina.

Grot. — Aelexandrina enim Grotius edidit, ante

riores Alexandria, omissa videlicet lineola in ex

trema litera, quae m significaret. Ceterum apud

Plininm dudum ducenta legitur.

tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

1LXXXV mill. pass. GnoT. — Corrupta lectio du

dum apud Plinium (8, 6, '6) correcta est, cujus

haec omnia ita jam leguntur : »Agrippa totius Afri

cae a mari Atlantico cum inferiori Aegypto tricies

centena et quadraginta mill. pass. longitudinem;

Polybius et Eratosthenes diligentissimi existimati ab

Oceano aa Carthaginem magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. §. 675. 549

DE INTERIORI AFRICA.

Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis habet

Leucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae; ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habent, et Soli imprecantur, quod eos cum messibus semper amburat. Hi

nunquam somniare videntur. . Troglodytae in specubus manent, vescunturquc

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo feminis

sine matrimonio sociantur.

imbelles externis nunquam miscentur.

mill. pass., ab ea Canopicum Nili proximum ostium

quindecies centena et viginti octo M. pass. fecerunt.•

Inde qui volet nostrum emendet; codices nihil va

riant, nisi quod Darmstattensis*tricies male omittit.

Canopum] Quinctilianus (1, 8, 843 pag. 93

Spald.): »Cicero Canopitarum exercitum dicit, ipsi

Canobom vocant.« Sed constantem codicum scriptu

ram et hic et postea retinui.

Leucaetliiopas] Ita Reichenauensis codex. In

editis male Leucas Aethiopes. Ptolemaeus etiam

Aesvxoeu$ionec, Plinius (8, 8, 8) Leucaethiopes;

Pomponius Mela (H , 43 p. 6 Voss.) Leucoaethiopes.

monstruosae] Quae hoc capite monstra narran

tur, pariter et Plinius (8, 8, 8) et Mela (1, 8)

tradunt, ut Solinum (31) taceam, qui aeque atque

noster Plinium tantum exscripsit; sed Plinius ipse

sua e Mela habere videtur, cujus auctores ignora

mus; apud Herodotum enim (4, 168 sequ.) minima

tantum eorum pars legitur.

Soli imprecantur] Haec ut cetera de Atlantibus

ex Herodoti fontibns derivata sunt (4, 184), ubi

quod nunc legitur Atäoavtig, ex Salmasii demum

eonjectura (ad Solin. p. 29) invectum est; codices

Augilae inferos colunt. Gamphasantes nudi ~et

Blemmyae sine capite sunt, atque os

enim inveterato mendo habent Azzoevreg, unde

Melae et Plinii error explicatur, qui in unam gen

tem conferunt, quae de duabus Herodotus narra

vit (adde Saalium ad Rhiani Benaei quae super

sunt, Bonnae 1851, p. 80). Ceterum eadem sine

gentis nomine narrat Strabo (17, p. 822): rdjv öé

aegóc tí óuxxexoevujvm tvvéç xoei ä8eov voui

Οovtoew: où ys xoei töv j3uov ëz9aigew, xaì

xaxöc Aeéyetv επειθάν τgoci6a6av ävi6zovza,

djc xoeiovroe xoei noAeeuoüvra a$roic: sicut et

Silius (2, 60) Cyrenenses »iniquo Sole calentes«

appellavit.

Gamphasantes] Restitui anteriorum editionum

lectionem, quacum et Mela , Plinius, Solinus con

veniunt; apud alios haec gens omnino non com

memoratur. Grotius edidit Camphasantes , margini

apposuit Campasantes, quod et codices Monacenses

(A. C) habent, Reichenauensis Capasantes.

Blemmyae] Sic seripsi ex Mela et Plinio pro

Blemiae, quod orthographiae tantum mendum erat.

Graece enim B2£puuvec sive B2epu$æt, quod haud

scio an ex verbis ßáérro et μύω derivandum sit.

Dionysius (perieg. 220);

675

674

$$0 Martiani Capellae lib. VI. §. 674.

676

et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi faciem. Ae

gipanes quales pinguntur exsistunt. Himantopodes debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere; post hos finis est Africae.

IDE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab ostio Canopi

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum , ab ore

autem Ponti ad os Maeotis sexdecies centena septuaginta quinque millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donec a tergo Aethiopes.

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplectitur,

Nam ab ambitu circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram creditur detinere; sed a principio fissurae

ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare.

ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Aethiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

•TaJv tögog oei8a2ëoev BΔεμέων άvéxov6v

zo2oejvoet.

Quae fabulose noster tradit, mittimus; mirabilem

tamen eorum visum fuisse Flavius quoque Vopiscus

(in Probo 17, p. 658 Obr.) testatur, qui Probum

imperatorem eos subegisse captivosque Itomam trans

missos stupenti populo ostendisse narrat. Confer et

Zosimum (1, 71).

Pharusi] Mela Pharusii. Gnor.— Codex Darm

stattensis male Frausi. Ceterum conferendus Sal

lustius (Jugurth. 18): »Sed postquam in Hispania

Hercules, sicut Afri putant, interiit, exercitus ejus

compositus ex variis gentibus amisso duce brevi

dilabitur. Ex eo numero Medi, Persae, et Arme

uii, navibus in Africam transvecti, proxumos nostro

mari iocos occupavere. Hi paulatim per connubia

Gaetulos secum miscuere « cet.

4siae caput] Hoc est principium, qua in re

Piinium sequitur, cujus liaec verba sunt (8, 9, 9):

» Adhaeret Asia, quam patere a Canopico ostio ad

Ponti ostium Timotheus vicies sexies centena et

triginta novem millia passuum tradidit, ab ore autem

Ponti ad os Maeotis Eratosthenes sedecies centena

et quadraginta quinque millia passuum •, numerorum

tantum aliqua diversitate , quae a codicum auctori

tate pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

quadraginta tria Grotius margini adscripsit triginta

octo apud alios legi. Ceterum Aegyptus utrum Asiae

an Africae esset, jam Herodoti (4, 59. 41) ambi

guum judicium est; quibus quum pleriqne Nilum

confinium darent (vide ad §. 626), prouti Canopi

cum vel Pelusioticum ejus ostium spectaretur, an

ceps inter utramque haerebat (conf. et Herodot. 2,

16 cum nota Baehrii).

Delta] Herodotns (2, 18), Plinius (8, 9, 9),

Strabo 15, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

818 Casaub.), Ptolemaeus (4, 5), Ammianus (92,

45: p.564 Gronov.), Mela (1, 9, 16; p. 12 Voss.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 676. $$1

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitem Alexandriae regionem , item

Libyae Mareotim. Heracleopolis autem iusula Nili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri significet, quod animalibus iisdem et argu

mentis feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littore tamen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a

Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui

complures insulas habet trajectusque quadringentos, cujus tam longitudo quam

etiam latitudo centema quinquagena millia passuum tenent. Unde ultra Pelu- 677

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; mam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt mutare lanas; hujus maris oppidum Arsinoe.

Menelaitem] Sic scripsi codices secutus Darm

stattensem, Reichenauensem, et Monacensem (C);

vulgo inepte Menala , item Ala , item Alexandriae.

Reliquos enim quos Plinius enumerat Nomos omisit

noster, extrema tantum recepit, quae apud Plinium

ita sonant: »Menelaiten Alexandriae regione; item Li

byae Mareotise; latiustamen corrigendo progredi nolui.

oppida Herculis] Vereor ne hic quoque Pli

nium male intellexerit, cujus haec verba sunt;

~Heracleopolites (scil. Nomus) est in insula Nili,

longa passuum quinquaginta millia , in qua et op

pidum Herculis appellatum. Arsinoitae duo sunt;

hi et Mempliites ad summum Delta perveniunt.«

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 54), Dio

dorus (1, 52), Claudianus (Idyll. 4, 10):

~Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem

Secreto de fonte eadens, qui semper inani

«Quaerendus ratione latet nec contigit illi.*

Varias antiquorum opiniones collegit Letronne (Journ.

d. Sav. 1851). - -

Nilide] Sic codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacenses (A. C) pro corrupto in editis

nomine Hilide, quod ex similitudine literarum II

et N natum (palaeogr. crit. III, p. 205); eadem

apud Plinium quoque (8, 9, 10) lectionis varietas.

pertinens] Pro pertingens in editis praebent co

dices Monacenses (A. C), Darmstattensis , aliique '

(Oudend. ad Appul. T. 2, p. 268); Plinius prae

terea (8, 11, 12), Solinus (55), et Me'a (1, 10).

Persei] Correxi quod in editis erat Persae, au

ctoritate non solum codicum Monacensis (C) et

Darmstattensis, sed etiam Solini (53) et Plotii

(280, c. 3; p. 1525).

rubrum colorem] Eandem fabulam Solinus (35)

tradiderat post Ctesiam apud Strabonem (16, p.7g;.

779 Casaub.).

582 Martiani Capellae lib. VI. §. 678.

678

679

DE ARABIA ET SYRIA.

Verum Arabia tenditur usque ad odoriferam ac divitem terram, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam et Palaestina est, qua com

tingit Arabiam, et Judaea, et Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Eu

phraten et Tigrin; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam qua

dringentorum septuaginta millium passuum est; latitudo autem a Seleucia ad

oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinque millium passuum. Os

tracine Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex millibus passuum. Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo

divitem terram] Quid sibi velit, ex Plinio (8,

11, 12) apparebit: »Ultra Pelusiacum Arabia est

ad Rubrum mare pertinens et odoriferam illam ac

divitem et beatae cognomine insulam. « Confer Stra

bonem (16, p. 778) et Diodorum (5, 46. 47).

qua contingit] Ita codex Grotianus, vulgo quae.

Sophene] Quidam codices Sophone, male. Lu

canu8 :

— — — » Et dedita sacris

Incerti Judaea dei, mollisque Sophene.«

Grot.— Vide ibi Cortium (ad Pliars. 2, 893;

p. 286 Weberi).

Zeugma] In editis Zeuma, sed contra reliquo

rum scriptorum ipsiusque originationis auctoritatem,

quae a fluvio ponte juncto, εζενypuévq», ducta

est. Confer Plutarchum (in Crasso p. 884. 861),

Strabonem (14, p. 664; 16, p. 756 Casaub.),

Florum (3, 11), et quos laudat Harduinus (ad

Plinium 8, 24, 21).

eentum septuaginta] Revocavi lectionem a Gro

tio in margine notatam, ut noster cum Plinio ($,

millia passuum procedens, supra Idu

12, 13) conveniret; vulgo quingenta viginti, fa

cili errore DXX pro CLXX.

Ostracine] In Plinii loco interpungendo hallu

cinatus est Martianus. Sic enim distinxit: »a Pelu

sio Chabriae castra, Casius mons, delubrum Jo

vis Casii, tumulus magni Pompeji; Ostracine Ara

bia finitur a Pelusio LXV millibus passuum. « Quan

tum ad rem attinet, certe verum est juxta Plinii

sententiam, finiri Arabiam Ostracine et ab ea in

cipere Idumaeam. Dicit Arabiam finiri a Pelusio

sexaginta sex millibus passuum, ita enim legendum

ex Martiano ; mox Idumaeam incipere. Atqui tot

sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Iti

nerarium:

0stracina Cassium XXVI.

Pentaschoenon XX.

Pelusium XX.

Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, ab Ostra

cine Idumaea. SALMAs. (ad Solin. p. 869).— Recte

omnia; sed hallucinationem Martiani non video.

octuriginta octo] Plinius novem. Gaot. — Sed

Martiani Capellae lib. VI. §. 679. 555

maeam et Samariam Judaea longe lateque funditur. Pars ejus Syriae juncta

Galilaea vocatur, a ceteris ejus partibus Jordane amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secundâ elatio Judaeae ab Hierosolymis, in quo

latere est fons Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. Jungitur Decapolis, dicta a numero civitatum. Redeuntibus

ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinente inter op

pida Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super eam mons nomine

Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tenebras videt. In Syria fluvius

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

haec minima difficultas; totus locus misere mutilus.

Plinius (8, 14, 15): »Inde Apollonia, Stratonis tur

ris, eadem Caesarea... finis Palaestines CLXXXIX

mill. pass. a confinio Arabiae, deinde Phoenice a etc.

Corruptionis culpanm quis sustineat, haud facile de

cernaS.

Paneade] Josephus Pannium appellat. Aliis

Panneus dicitur. Cum Capella est Plinius. Gnor.

Callirrhoe] Meminit et Josephus. Gnor.

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellantur

(Plin. 8, 17, 18. Solin. 58. Philo in op. p. 876

et ap. Euseb. in praep. ev. 8, 4. 11. Porphyr. de

abstin. 4, 11 ; p. 355 Rhoer. sequ.).

Masada] Sic et Solinus (15 f.): »Judaeae ter

minns Massada castellum« , quod tamen recte mo

net Salmasius (p. 616) ex Plinii verbis (8, 17, 18)

non sequi: »inde Masada castellum in rupe et ipsum

haud procul Asphaltite; et hactenus Judaea est.«

mons sedet] Forte mons se edit. Gnot.—Nihil

corrigendum ; ita Silius (12, 62): »Campo Nola

sedet.« *

Casius] MS. et Plinius Cassius et ita omnes

auctores. Gaot. — Nescio quos dicat, nisi forte

*

Eusebium (praep. evang. 2, 2; p. 60); apud reli

quos enim, Herodotum, Strabonem, Plinium, et

hujus et cognominis in Aegypti finibus positi mon

tis nomen ita scribitur ut nos exhibuimus. Confe

rendus inprimis Ammianus Marcellinus (22, 14):

m Casium montem adscendit nemorosum et tereti

ambitu in sublime porrectum, unde secundis galli

ciniis videtur primo Solis exortus«, ubi plura Va

lesius (p. 559 ed. Gronov.); et Solinus (56): »In

Seleucia alter Casius mons est, Antiochiae pro

pinquus, cujus e vertice vigilia adhuc quarta con

spicitur globus Solis, et brevi corporis circumactu,

radiis caliginem dissipantibus, illinc nox , liic dies

cernitur; talis e Casio specula est, ut lucem prius

videas, quam auspicetur dies. •

Euphrates] De ejus cursu vide Straboncm (2,

p. 89 Casaub.), Polybium (9, 33; p. 797 sequ.),

Plinium (8, 54), et Pomponium Melam (3, 8). Ce

terum delevi inseriptionem, quae in editis erat:

»de Euphrate magno fluvios, quia in transcursu

tantum inter cetera hunc quoque Martianus tangit,

multaque sequuntur, quae ad eum non pertineant.

Capotes] Ita codices Reichenaucnsis, Darmstat.

Y

680

681

70

354 Martiani Capellae lib. VI. §. 681.

:

amnis; inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra, moxque Euphrates fluvius,

cujus decem dierum mavigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maxi

mam pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babyloniam petit, quae Chaldaeae

caput est. . Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam jurisdictio

nem versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet civitates

quatuordecim. Verum Pamphyliae juncta Lycia, a qua incipit mons Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret, nisi maria restitissent;

qui aliquando flexuosus: evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur: Nam inter cetera nomina idem Niphates est, Cauca

sus, et Sarpedon; Portarum etiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

tensis, et Monaeenses (A. C), atque etiam Plinius

(8, 24, 20); vulgo Capodes.

Marsyas] Plinius: » a Samosatis autem, latere

syriae, Marsyas amnis influit.« Vide Mannertum

(T. VI, P. 1, p. 807).

et Parthiam] Plinius: »Palmyra urbs nobilis

situ, divitiis soli et aquis amoenis, vasto ambitu

privata sorte inter duo imperia summa Romanorum

Parthorumque — abest a Seleucia Parthorum, quae

voeatur ad Tigrin, CCCXXXVIII mill. passuum,

. proximo vero Syriae littore CCIII millibus. • .

Paradisus] Alii tamen urbem apud Libanum

montem esse ajunt, non fluvium, inter quos Pli

nius. Gnor. — Ne credas. Ille enim ($, 27, 22)

Paradisum inter fluvios refert.

mediatenus] Nimis auget Martianus quae dixerat

Plinius (5, 27, 27): »mediamque distraliens Asiam,

nisi opprimenti terras occurrerent maria. • Pro com

scius parum aberam quin revocarem, quod in mar

ginem Grotius rejecit, constitutus , nisi in mentem

veniret Martianum perperam intellexisse quod apud

Plinium est »innumerarum gentium arbiter. •

nominum diversitate] Vide et Dionysium (perieg.

647):

•08 uèv änovvpiioev μίαν άλλαzev, àáâ

èv àxó6zm

Oövooe' ézet 6rgoqod Aeuyyu- tà ò'èv xeivou6t

μέλouto

Avögaotv, oi x«t& xögov ötoiïguov oixov

é%&vto. «

Niphatem] Vide Servinm ad illud Virgilii:

, »4ddam urbes 4siae domitas pulsumque Nipha

temn a ., . *

et Strabonem lib. II. GnoT. — Male Grotius Ny

phatem et Niphalem , quae correxi e Plinio (§,

27, 27) et Virgilio (georg. 5, 30). Monacenses (A.

C) Nifates. ,

Portarum] Omisit Cilicias, quae proprio no

mine: Tauri pyiae vocantur a Cicerone (ad Att. 5,

20). Confer Cellarium (T. II, p. 262).

Martiani Capellae lib. VI. §. 685. '' 555

Caspiae; et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ceraunius appeIlatur.

In Lycia alius mons Chimaera, moctibus flagrans. Haec habuit oppida sep- 684

tuaginta; nunc triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hinc Asiaticum sive Carpathium mare, et quae propriè vocatur Asia, cui,

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. Hujus lon-:

gitudo quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo trecentis. Armenia

altera ab oriente, a septentrione Pontica: In proximo Caria est, mox Ionia;

ultra cam Aeolis, media Doride. In Phrygia Celaene antea, in Apameam

commutata; illic Marsyas et natus et occidit et fluvio nomen dedit : et cum

Apolline decertavit; denique pars ejus Aulocrene vocitatur, unde Maeander

amnis exoritur. -', -

DE PHRYGIA PRoviNciA. . . .

•* . Phrygia Troadi imminet, ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaonia

Hyrcanius] Lege Hyrcanus. Gnor. — Plinius ' pnt quondam Phrygiae fuit; migratum inde haud :

nostrum tuetur. * - proeul veteribus Celaenis, novaeque urbi Apameae :

mons Chimaera] Conferendi praeter geographos nomen inditum ab Apamea sorore Selenci regis.

Isidorus (etym. 14, 5, 46) et Servius ad Virgilii

• -

versum (Aen. 6, 288):

— — •flammisque armata Chimaera« :

Et Marsyas amnis haud procul a Maeandri fontibus

oriens in Maeandrum eadit, famaqne ita tenet Ce

laenis Marsyam cum Apolline tibiarum cantu eer

tasse. Maeander ex arce summa Celaenarum ortus

»Revera mons est Lyciae, eujus hodieque ardet

cacumem, juxta quod : sunt leones; media, autem

pascua sunt, quae capris abundant; ima vero mon->

tis serpentibus plena.« Plura dabit Cellarius (II,

p. 117).

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide sequ. Morell.).

'* Aepameam] 'Atdueua Straboni. Gnot. — Male :

Strabonem lib. XII. Sosibius:

~O%' oi H(£2aivai tatgic éoyeia töác

Mt6ov yägovtog öctus àr* £xov övov

"Hvoe66e. « — —

Gnor. — Vulgo enim Celene; restitui Celaene ,

quae ordiographiae tantum mutatio erat. De ipsa

urbe confer Livium. (58, 13): »Celaenae urbs ca

media urbe decmrrens per Caras primum dein Jo

nas in sinum maris editur«; et quos laudat Casaubo

nus (ad Strabonem 12, p. 877). Ceternm Celae

narum nomen postmodo quoque durasse ostendit

Dionis Chrysostomi oratio ibidem habita (58, p. 420

apud Martianum et in anterioribus Solini editioni

bus scribitur Aepamaea. Graece est Arréueua, La

tine Apamia. Libri Pliniani vocant Aepamiam. SAt.-'

wAs. (ad Solin. p. 826). — Sic et Ammianus (25

p. 270 Lindenbr.), sed malui Apameam scribere,

quae orthograpliiae tantum mutatio erat. ' '

685

'.

686

70 *

856. Martiani Capellae lib. VI. §. 686.

*

687

ot Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiae

ct Cariae. Dehinc Tmolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

Ibi etiam Colophom, . oraculo Clarii Apollinis caput. celebrata. Maeoniae

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meles

fluvius; nam Smyrnaeos campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phry

giam Cariamque dispescit. Juxta ilium sepulcrum Memnonis jacet. Supra

Troadem in mediterraneo Teutramia Cayco flumine alluitur. Ibi inter omnes.

Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Thraciae: adversa, : a Sagari flumine primos habitatores habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. Grot. — Recte;

sed si totum hunc locum integritati restituere co

nemur, vereor ne Martianum ipsum potius quam

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus

fons corruptus fuisse videtur Solinus (40, 9), cujus

verba in MSS. Salmasio teste omnibus sic legun

tur: »Ipsa Plirygia Troadi superjecta est, aquilonia

parte Galatiae collimitanea, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaeque contermina; eadem ab ori

ente vicina Lydiae, a septentrione Mysiae, Cariae

a parte qua dies medius est« ; Salmasii demum con

jectura (p. 837) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydiae cet.; sed jam Martianum illa apnd Soli

num legisse apparet, quae deinde majoribus etiam

crroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituta,

oet Caria pro meridie ad septemtrionem relata. De

Lydiae enim finibus sermonem esse et sequentia

docent et Plinii ($, 39, 50) comparatio : » Lydia

autem Phrygiae ab exortu Solis vicina, ad sep

tentrionem Mysiae , meridiana parte Cariam am

pleetens — celebratur maxime Sardibus in latere

Tmoli montis « cet. ; quae autem de Phrygia habent

Solinus et noster, eorum fons apud Plinium exstat

inferius (8, 52, 41): »Plirygia Troadi superjecta

— septentrionali sua parte Galatiae contermina,

meridiana Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniaeque, ab

oriente Cappadociam attingit •, unde facilis suspicio

sit, apud Solinum mature aliquid excidisse.

croco florens] Virgilius:

— — momme vides croceos ut Tmolus odores ,

India mittit ebur , molles sua tura Sabaei.«

Grot. — Male in editis loco florens ; sed eroco

praebent codices Monacenses (A. C), Darmstatten

sis, et Reichenauensis ; idem tamen excepto Mo

nacensi altero (C) male Molus pro Tmolus. De

croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Georg. 1, 80).

Dorylao] Correxi ex Solino (40, 18); vulgo

Dorilao; Plinius (8, 29, 31) Dorylaeum.

dispescit] Sic codices antiquissimi Leidenses

tres (Oudendorp. ad Appul. I, p. 296; II, p. 80)

et margo libri Norimbergensis; vulgo dispartit, Gro'

tius in margine dissecat.

Bithynia] Haec quoque ex Solino (42), quan

quam assumta ex Plinio (8, 32, 45) Gallorum

nominis originatione, quam confirmat et Herodianus

(H, 11; p. 58 Boecl.).

Sagari] Hic apud auctores nunc Sagaris, nunc

Sangarius , nunc Sagarius , nunc Sangaris nuncu

patur, hodieque Zagari appellatur. Ptolemaeus >&

yagov nominat. Pro Capella est Ovidius;

»Huc Lycus, huc Sagaris, Penelisque Hypanis

que Cratesque

Martiani Capellae lib. VI. §. 687. 857

alii fluvio Gallo miscetur, 'a quo Galli dicuntur ministri matris deùm. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta : est; a Bithyno rege Bithynia. In ea civitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdem nominis dicitur in

terceptus. Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo sepulcrum Han

nibalis memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bosphori et amnem Rhesum

Sagarimque simus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi herba

veneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

telluris. Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Henetosa etiam

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Venetos asserunt. Ibi promontorium

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tan

tumdem a Cimmerio.

Mithridates fecerat; sed eo victo Pompejopolis appellata.

Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias

Influit, et crebro vortice tortus Halys. •

Gnot.—Plinius (6, 1): »Sagaris fluvius ex inclutis.

Oritur in Plirygia, accipit vastos amnes; idem San

Plura dabit Cellarius garius a plerisque dictus.«

(T. II, p. 295).

Ponti ora] Haec ex Plinio (6, 1) et Solino (45).

Inserui autem post ex margine Grotiana.

Heraclea] De ea vide Memnonis historiarum

fragmenta a Photio (cod. 224) servata (ed. J. C.

Orellius, Lips. 1816), et H. L. Polsberwii diss.

de rebus Heracleae Ponticae (Brandenburg. 1855).

Henetosa] Codex - Monacensis (C) Enetusa ,

Darmstattensis J^enetusa, et ad libri Norimbergen

sis marginem adscriptum legitur Henetorum. Pli

nius vero (6, 2, 2) ad Paphlagoniam scribit: •quoe

loco Henetos adjicit Nepos Cornelius, a quibus in

Italia ortos cognomines eorum Venetos credi postu

lat.« Solinus (44) »locum Henetum« appellat. De

Venetorum origine plures opiniones affert Strabo

(8, p. 212. 12, p. 845 f. 882 f. Casaub.); sed ad

de omnino haec Messalae Corvini (de Aug. proge

nie 10, p. 840 Bip.) de Antenore: »Is inter ce-"

teros comites Enetorum multitudinem numerosam.

secum duxerat: qui Paphlagonia orti, patria pulsi,

exsules ad Trojam, quae bello tunc laborabat,

concesserant. Hi in proxima finitimorum praedia

longe lateque diffusi, quia multitudine cuncta com

pleverant, ex se gentibus nomen dederunt et Venetia

regio dicta. «

ducentis viginti] Plinius: »Promontorium Ca

rambis vasto excursu abest a Ponti ostio CCCXXV

millibus passuum, vel ut aliis placuit CCCL, tan

tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere CCCXII

millibus quingentis. «

Cappadocia] E Solino (48) et Plinio (6, 3, 3);

adde Salmasium (p. 890) et Strabonem (12 init.).

688

689

69()

558 Martiani Capellae lib. VI. §. 690.

(591

Commagenemque transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens.

Ad juga Tauri succrescit in ortu. Praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,'

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a montibus

Pariedris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

mons imminet, qui nives verticis albicantis me aestivis quidem Solibus super

fundit. In hac Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta millia.'

e* - -

[DE ASSYRIA]. -

Assyrii Adiabeno incipiunt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quamvis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

ad Pontum ducenta millia passuum esse non dubium est. In Ponto autem

Pariedris] Plinius (G, 9, 9) Paryadris ; Strabo

(f 1, p. 827; 12, p. 548. 855 Casaub.) IIoegv&

ógrc : nostri margini Grotius adscripsit Panedrysin.

Mazaca] Ita et Plinius in Cappadocia : Maçoex&

Stephano, nnde ait dici pua£ax£%c et pa£axqvôç.

Suetonius tamen in Nerone »turba Mazacum a dicit.

Gnot. — Videatur de hac urbe Vaillant (in num.

inaximi moduli p. 64). Sextus Rufus (in breviar.

Hf , p.219 Bip.): »Semper in auxilia nostra fuere

Cappadoces et ita majestatem coluere Romanam,

ut in honorem Augusti Caesaris Mazaca , civitas

Cappadociae maxima, Caesarea nuncuparetur.« Adde

Eutropium (7, 8 et 6). Plura dabit Cellarius (T.

II, p. 542). - .

- Aergaeus] Vide Strabonem lib. XII. Grot. —

Operae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin.

P. 891). Mons ipse in numo apparet (Vaillant. num.

max. moduli ad p. 78).

undecies centena] Plinius (6, 8, 8) duodecies

centema quinquaginta.

Assyrii Adiabene] MS. aessyrii Adiabene in

cipiunt, non male. Sic et supra dixit: »Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus.« Gaot. —

Sed se in anterioribus editionibus jam legebatur;

cur igitur edidit ab Adiabene? De Caspiis portis

eonfer Strabonem (1, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

89. 91. 92). De Adiabene autem sic Ammianus

(25, p. 270 Lindenbr.): »A öuxßcctvetv, transire,

appellatam esse veteres quidem arbitrantur: nos

autem dicimus, quod in his terris amnes sunt aud

perpetui, quos transivimus, Diavas et Adiavas,

juncti navalibus pontibus, ideoque intelligi Adiave

nam cognominatam. « Ceterum noster Solimum ex

seripsit (46 et 47), amplificata tamen ex Plinio

(6, 11, 12) portarum descriptione.

Martiami Capellae lib. VI. §. 691. 559

sunt insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu vitifora, im

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitu

dines arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis prae

dictae amoenitatem Alexander Magnus delegerat, et ibi primo nominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem, cujus circuitus habet stadia septuaginta quinquo.

Inde Oaxis ammis, qui circa Bactram cum ejus nominis oppido fluvioque;

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero, dohinc ab

Hercule, arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, et ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit.

Reichenauensis Oxis. Laudat Grotius Plinium et

Servium ad illud Virgilii (ecl. H, 66):

— » et rapidum Cretae veniemus Oaxem.«

Sed dubitat Salmasius (ad Solin. p. 984) an idem

sit Oaxis cum Oaxo vel Oxo. Strabonem (2. p. 75

Symplegades] De his insnlis vide fabulam apnd

Apollodorum (1, 9, 22), Ammianum (22, 8; p.

357 Gron.), Strabonem (1, p. 21 Casaub.3, p. 149)

et.Euripidem (in Medea 1265). Noster Plinium (6,

1%, 15) ante oculos habuit.

Margiane] Editi vulgo Mattianae, libri Norim

bergensis margo Martiana , codices Darmstattensis

et Monaeensis alter (A) Martianae, alter (C) Mar

Casaub.) et Ptolemaeum (6, 11) sequi si volueris,

0xum (28ov) legere debebis.

cum ejus mominis] Sic scripsi e codice Iteiehe

ciamae, unde orthograpliia tantum emendata resti

tui cum Salmasio (ad Solin. p. 983) quod apud

Plinium et Solinum legitur. Adde Strabonem (2,

p. 75 Casaub.).

Aentiocho] Plinius (6, 16, 18): »— in qua

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a

barbaris, .Antiochus Seleuci filius eodem loco re

stituit Syriam; nam interfluente Margo, qui corri

vatur in Zotale, is maluerat illam Antiochiam ap

pellari.« Antiochiam dicunt et alii (Cellar. T. II,

p. 827) et Strabo (I 1, p. 816); Solinus tamen (48),

quem noster sequitur, Seleuciam appellatam ait.

Oaxis] Sie Grotianus codex. Editi, Oaxus ;

nauensi pro vulgata lectione : » circa Bactram ejus

oppidum nominis fluvioque. • Plinius (6, 16, 18);

»Bactri, quorum oppidum Zariaspe, quod postea

Bactrum a flumine appellatum est.« Solinus (49);

»Bactris praeterea est proprius amnis Bactros, unde

et oppidum qnod incolunt Bactrum. «

ibi a Libero] Interposui particulam ibi auctori

tate Reichenauensis codicis; viditque in suo etiam

Salmasius (ad Solin. p. 988).

Jaxartes] Grotius ad marginem Jaxates, Rei

chenauensis Laxates ; sed Plinius (6, 18 f.), Soli

nus (49, 8), et Ammianus (25, 6; p. 4i i Gron.),

recte Jaxartes cum Strabone (II, p. 807 Casaub.).

692

Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

[DE PERSIDE.]

Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scythico oceano et Caspio

mari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae in exordio nives, dehinc

que longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

creat, possit admitti. Hi aliarum gentium homines aspernantur, et appositione

mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hyperboreis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium

auras nesciunt pestilentes.

Persicus limes] Ex Solino (49, 6). Inseriptio

nem de Perside inepto loco interpositam uncis in

clusi ut supra (§. 691) de Assyria.

Scythico oceano] Ex Plinio (6, 17, 20) et So

lino (80).

lanugo] Ammianus Marcellinus (25, 6): »Abinde

silvae sublucidae, a quibus arborum fetus aquarum

asperginibus crebris velut quaedam vellera mollien

tes ex lanugine et liquore mistam subtilitatem te

nerrimam pectunt nentesque subtemina conficiunt

sericum.« Adde Herodotum (3, 106), Strabonem

(18, p. 694. 715 Casaub.), Melam (5, 7; p. 58

Voss.), Clementem Alexandrinum (paedag. 2, p.200

Sylb.), poëtasque Virgilium (georg. 2, 421):

• Velleraque ut foliis depectant tenuia Seres«

et Claudianum (cons. Prob. et Olybrii 179);

— »quod molli tondent de stipite Seres,

» Frondea lanigerae carpentes vellera silvae*

aliosque ejusdem locos (in Eutrop. 1, 226; III

cons. Honor. extr.), quae denique supra (§. 114)

de bysso annotata sunt.

appositione] Ita correxi, emendavique etiam in

terpunctionem. In editis enim locus sic legebatur;

•Iii aliarum gentium liomines aspernantur, et ap

positionem mereium. Sine colloquio gaudent implere

contractum.« Quae quam falsa sint videbis si fon

tes unde noster hausit comparaveris (Solin. 50 f.

Melam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 25, 6;

p. 415 Gron. Appulej. in flor. p. 21 Oud.).

Attacorus sinus] Vide Plinium. Gnor.— Atta

cemum omnino Solinus scripsit, qui sinum Attace

num ab Attaeis populis putavit dictum, ut Aesta

«enus sinus in Ponto apud Plinium ab Aestaco.

Martianus, qui Solini simius est, ut ipse Soliqus

Plinii, lieie eum sequitur: »Hinc Aettacenus sinus*

cet. Ita scribendum e veteri libro, qui habet Aedte

genus; nam in vulgatis habetur Attacorus. Pliniani

tamen libri habent: »Chryse sinus, Cyrnaba flumem,

Vo

reor ne hic more suo hallucinatus sit Solinus et

Atianos sinus et gens hominum Aettaeorum.«

Aettacorum ab Attacis populis formatum putarit,

atque inde ipse Attacenum sinum formarit. ~Atqui

genitivus ille Aettacorum ab Aettacorae descendit,

non a recto Aeiiaci, oi 'Arzaxâgoet, idque ipse

testatur Plinius statim: »ab Attacoris gentes Thuri.«

Ergo Graece sunt Artaxögau, non Arréxov. SAL

mAs. (ad Solin. p. 989). — Lectionem Aettacemus

Grotius quoque notavit in margine; corrigere tamen

nolui, quia ipsius Martiaai error esse videtur ex

Plinii verbis male intellectis Solini verbis illatus.

Martiani Capellae lib, VI. §. 694, 561

DE INDIA.

Dehinc India ; nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mediis

montibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterraneo porrecta, salubris

Favonii vegetabilibus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque

frugem metit; pro hieme Etesias perfert. Quinque millia habuit oppidorum,

et mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingressus Indiam triumphavit.

In ea maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges

venit. Et Hypanis ibi amnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit,

sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latitudo Gangis, ubi diffusior, viginti :

Ibi

reges gentiumque diversitas, tam exercitibus quam elephantis copiosa. Ultra

millia passuum; ubi angustus, octo millia ; profundus pedibus centum.

Palibotram urbem moms Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cadunt, senis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim diebus tantum Septentriones apparent. Homines fusciores; nam

Pygmaei montibus habitant, et qui confines Oceano sine regibus degunt.

Pandeam gentem feuminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui circuitu] An quia? Gnor.— Non necesse.

Cicomas] Solinus (82): »Inter hos et Indiam

qnarissimi Ciconas loeaverunt«, prorsus contrarius

nostro, nisi hune ignarissimi legisse conjiciamus

cum Salmasio (p. 990).

Mediis] Legendum puto Emodis. Vide Pliuium

Iib. G, c. 17; Ptolemaeum lib. 5, c. 14. Gnor. —

Quantum ad rem recte, ut eonfirmant Dionysius

(perieg. 1165), Strabo (15, p. 7i9), alii; sed in

veteratum mendum esse Solini (82) codices osten

dunt, qui et ipsi Medis legunt teste Salmasio (p.

990), qui recte ' monet ipsi potius Martiano quam

librariis hoc peccatum imputandum esse.

octo millia] Supplevi millia ex codice Reiehe

aaaensi, Pliaio et Solino adstipulantibus; in re

liquis alieno loco intrusum legitur post centum, ubi

tamen jam Grotius in margine notavit ab aliis abesse.

mons Maleus] Vide supra (§. 893).

Pygmaei] De eorum cum gruibus pugna fabella

antiquissima est (Homer. II. y 6) et a recentioribus

saepe repetita (Strabo l. 1, p. 38. 57. 43. l. 2,

p. 70. H. 7, p. 299. l. 9, p. 390. 17, p. 821 Ca

saub. Aristot. hist. animal. 8, 12. Oppian. halient.

1, 623. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 23. Juvenal. 15,

167. Mela 3, 8. al.). Maximus autem scriptorum

dissensus deprelienditur de regione, quam inliabi

tasse Pygmaeos fabulantur (Herodot. 4, 43. Aristot.

hist. animal. 8, 15. Ctesias 11. Plin. 8, 29. 6,

19 et 50. Gell. 9, 4 f. Mela 5, 8. Stephan. v.

H(&ttov£a. Hesyclu v. Nécu).

7 1

562 Martiani Capellae lib. VI. §. 698.

696

etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde

fabula est eum Jovis femine procreatum. Ibi etiam insulas duas auri argen

tique, metallis ac fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi , comarum fuco decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gemmis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane insula ma

jores elephanti quam Indici, ampliores etiam margaritac sunt; quae patet,

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudine quinque millibus.

Scinditur fluvio inlerfluente, atque Indiae praetenta est; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque canalibus

profundis senüm passuum altitudine deprimitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vergiliae nunquam; Lunam ab octava in sedecimam tantum supra terras

vident. Ibi sidus elarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In

navigando nullum sidus observant, aviumque volatus sequuntur. Quaternis

per annos mensibus navigant. Homines ibi corpore grandiores ultra hominum

Jovis femine] Alludit ad vocem μηρός; Ca

pella autem semper feminis dicit, non femoris, uti

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui

ait: »Nec non et Nysam urbem plerique Indiae ad

scribunt, montemque Merum Libero patri sacrum :

unde origo fabulae Jovis femine editum. « Et So

linus: »Mons etiam Jovi sacer Meros nomine , in

cujus specu nutritum Liberum patrem veteres Indi

afiirmant: ex cujus vocabuli argumento lascivienti

famae creditur Liberum femine procreatum. « Gaot.

— Vulgo semine ; sed veram lectionem jam Grotius

conjectufa assecutus est, quam confirmant codices

Darmstattensis, Vossianus, et vetustissimi duo Lug

dunenses (Arntzen. misc. p. 172) claris literis exhi

bentes femine. Adde Strabonem (l. 18, p. 687 Cas.),

Melam (5, 7), Cnrtium (8, 10, 12), et qui nostrum

vicissim respexit, Mythographum Vaticanum (p. 248

Bode): » quia ut refert in Cosmograpliia Martianus,

est in quadam regione urbs Nysa Libero patri sacra

monsque Merus Jovi saeer; unde et ipsum, inquit,

fabula est e Jovis femore procreatum.«

elephanti] Dionysius (in zreguz;y. 895);

•Mntégæ Toz:tQoßavr,v 'A6vryévéóv έλεφάν

a)". (t - -

Plura vide apud Plinium (6, 22, 24) et Solinum (55).

margaritae] De iis Plinius etiam aliis locis (9,

58, 84; 52, 11, 85).

Lunam] Sic scripsi ex codice Reichenauensi ;

vulgo Luna. Plinius: »Septentriones Vergiliasque

apud nos velut novo coelo mirabantur, ne Lunam

quidem apud ipsos nisi ab VIII ad XVI supra ter

ram adspici fatentes; Canopum lucere noctibus,

sidus ingens et clarum.« Cf. et Diodorum (2, 58).

aviumque] Ita codex Monacenses (A); perpe

ram in editis avium quas vehunt.

Martiami Capellae lib. VI. §. 697. 565

mensuram, rutilis comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae com

mercio genti alteri sociantur; cum negotiatoribus aliis in ripa fluminis merces

apponunt, ac vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, qui centenarius moritur; nulli per diem som

nus; annona eodem semper tenore; ' aedificia humilia parvaque.' Vitem^ I

nesciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem eum, qui niitior gravior 698

ac sine prole fuerit, eligunt; et si in regno prolem susceperit, removent,

hereditarium formidantes imperium; cum quo tamen alii triginta cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt.' Rex Liberi patris cultu com

ponitur, et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et venatus amant, verum tigridum aut elephantorum; pis&alionibus delectantur,

praesertim testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces operiunt.

Dehinc habitant Ichthyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longc 699

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

hominum mensuram] Reichenauensis eodex pro

hominum exhibet omnium , solita eonfusione.

trucioris] Plinius : » oris sono truci, nullo eom

mercio linguae. a Sic legendum, item apud Martia

num : » caeruleis oculis, truci oris sono.« SALMAs.

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus nihil muto,

nec mutandi causam video, quum Mârtianus saepe

auctorum suorum verba aliorsum flectat.

negoliatoribus] Id est cum Seribus, ut ex Pli

nio apparet, quorum consuetudinem supra jam

§. 695) narraverat. De Taprobanensium eommercio

iu universum vide Heerenii diss. de Ceylone insula

per viginti fere seeula communi terrarum marium

que australium emporio (Göttingae 1851. 4).

immature] Codex quidem Monacensis (A) ma

turae, alterque (C) et Darmstattensis mature ex

hibent: sed vulgatam retinui, quia Solinus (55), e

quo Martianus plerumqüe sua habet, de immatura

morte illud tradit. Utrumque defendi posse Salma

sins (ad Solin. p. I 118) evicit. Lucretius (8, 222):

— — » quur anni tempora morbos ••

Adportant? qua re mors immatura vagatur?

De duplici vi vocabuli mature vide Gellinm (10,

11). Ceterum pro illi vel illis vel illie legendum

videtur, nisi ad gentem referamus.

in regno] E eodice Reichenauensi; Grotius edi

dit »in regnum«. Solinus (85) » dum regnat« , emi

adde Plinium (6, 22 f.), unde haec omnia petita

sunt.

tigridum] Solinus (c. 85): »Venationibus indul

gent, nec plebejas agunt praedas, quippe quum

tigres aut elephanti tantum requirantur. Maria quo

que expiscantur; marinas testudines capere gau

dent.« Grotius » tigridum aut elephantorum pisca

tionibus« junxerat. -

Ichthyophagi] Confer Arrianum (in Indie. 51,

p. 612) et Strabonem (2, p. 96; 18, p. 720 Cas.).

insula Solis] Pomponius post mentionem Tapro

7 1 *

$64 Martiani Capellae lib. VI. §. 699.

700

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniae fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenùm

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

sexaginta millia circuitu, patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniae

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, millium est quingen

torum quinquaginta. Oppidum ibi mobile Susa, in quo templum Dianae.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vcro

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum. Verum omnis Media,

banae statim insulam Solis commemorat. Martianus

quoque in pari peccato deprelienditur. At deus

bone! quam longe tum Iclithyophagi, tum insula

Solis illa dissident a Taprobane! SALMAs. (ad Solin.

p. 1179).— Non recte sentiunt, qui hie mendum

esse suspicantur, ac cum Salmasio legunt : » cubile

Nympliarum unius. • Multo minus eredendum, Pli

nium hic tam ridiculum fuisse interpretem, qualem

ipse fingit. Nympharum Oceanitidum cubilia snb

Sole oriente et in ipsis insulis Solis. Quidni ejus

dcm sint coloris atque illa Aurorae? Hujus vero

cubile quis nescit modo croceum, modo roseum dici

a poëtis? Nec cubile tantum , sed et vultus, vestis,

tkronus, bracliia, omnia denique illic rubere dicun

tur. Voss. (ad Melam 3, 7; p. 281).

vicies et sexaginta] Solinus (84) habet »vicies

et sexagies centena millia passuum •, ad quae Sal

masius (p. 1191): »Non ita loqnuntur auctores.

Aut igitur legendum » vieies et sexics eentena mil

lia passuum •, aut, quemadmodum est apud Mar

tianum, •vicies et sexaginta.« Ita ille de sinu Per

sico* •qui simus vieies et sexaginta millia eireuitu

patet. •

Aehrodisia] Lege Aephrodisias ex Plinio. Gror.

— Solinus (84) Aephrodisia habet; sed mirum quod

eodices Reichenauensis, Monacenses (A. C), et Darm

stattensis pariter omnes Frondisia praebent pro

Aehrodisia.

littore quo] Male pro quo in editis legitur

quoque? Meliorem qnam dedimus lectionem codices

praebuerunt Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis.

Susa] Lege et distingne : »in quo templum Di

anae Susiae ; juxta a cet. Gior. — Solinus: »a Susis

Carbyle sive Barbyte oppidum.« Quo tutius possis

credere ita Solinum scripsisse, en tibi Martianum,

qui ex hoc loco ita quoque seripsit: »Susa juxta

Carbile sive Barbitace in centum triginta millibus. «

Sic etiam omnia ejus exemplaria scriptum exhibent,

et vidi antiquissima. Boegóvraxr, Stephano ztóÀuc

IIeg6txwj. SALMAs. (îd Sol. p. 1194). — Ad haec et

quae sequnntur conferendi sunt Strabo (15, p. 797 ;

16, p. 745 Cas.) et Plinius (G, 27, 51).

centum triginta millibus] Addit Plinius qninque.

Grot.— Ita et Solinus (e. 84 f.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 700. ... , 565

Parthia, et Persida ab oriente flumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur; quae omnes per longitu

dinem patent ter decies viginti millia passuum, per latitudinem octingenta triginta.

* DE BABYLONIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria et Mesopo

tamia propter illius claritatem Babylonia vocatur. Urbs ipsa sexaginta millia

passuum muris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam termi digiti singulis mensurae nostrae pedibus appli

cantur. Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli templum, qui inventor fuit

disciplinae sideralis. Haec munc ad solitudinem rediit exhaustae Seleuciae. Item

in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta

Troglodytarum et Ichthyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praeter

eunt; alteri mando marinas beluas vincunt. Sunt et Gorgades insulae, obversae

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

in quas a continenti biduo navigatur.

octingenta triginta] In latitudine hac dimetienda

auotior denario Plinius. Grot.

dueentis pedibus] Sic et Plinius (6, 26, 30)

et Solinus (86); inepta lectio in margine Grotiana

passibus.

exhaustae Seleuciae] Lege : »exhausta a Seleu

eia.« Ghot.— Plinius: » exhausta vicinitate Seleu

ciae • , quod in textum recepissem, si ullns codex

addixisset.

Ctesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte

siphontem. Ita omnes auctores, inter quos Strabo

et Plinius. Gnot.— Atque ita in libri etiam Norim

bergensis margine notatum, unde recepi.

Gorgades] In editis Gorgones; sed jam Grotius

Ultra has Hesperidum insulae, quae

restituendum esse vidit Gorgades, legiturque in

omnibus libris scriptis, Monacensibus (A. C), Rei

clienauensi, et Darmstattensi; neque aliter apud

Plinium (6, 31, 31) et Melam (3, 9 f.), qui sieut

noster addunt, lias habitatas olim fuisse a Gorgo

nibns (add. Strab. H, p. 22; 7, p. 290 Casaub.).

Hesperion ceras] Ita Ptolemaeus et Plinius*

male MS. Hesperonaeras. Gnor. — Salmasius (ad

Solin. p. 1296) apud Plinium et Martianum legi

vult Hesperueeras, £6:régov xégac, quemadmo

dum in Hannonis periplo (p. 5 Boecl.), ad quem

confer quod Hugius (in progr. de Hannon. periph.

1808 p. 30) observavit; sed quum eodem redeai

86rréguov xégac, codicum auctoritatem seeutns

70

702

$66 Martiani Capellae lib. VI. §. 702.

705

in intimo admodum mari sunt.

— —

Fortunatas autem insulas in laeva Mauritamiae

constitutas inter meridiem occasumque non dubium est; quarum prima Ombriona

dicitur, secunda Junonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia Nivaria, quae

aëre nebuloso et concreto est; mox Camaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, memorosae, palmiferae, nuce: pinea, mellis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

ITEM BREVIS REPETITIO.

Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quäeque praetervolans

immorari non potuerim, tamen ut orbem terrae mariaque admensa cognoscar,

quae in intimo] E codicibus Monacensibus (A.

C), Darmstattensi, et Iteiclienauensi supplevi quod

in editis omissum est in.

Fortunatas] Confer Melam (5, 10), Plinium

(6, 52, 57), Strabonem (I, p. 5; 5, p. 180 Ca

saub.), et Apollodorum (5, 10, H).

Ombriona] Lege Embiom ex Solino et Plinio, in

eujus tamen codicibus quibusdam Ombrios legitur.

Eadem haec Latina interpretatione Pluvialia dicta.

Ptolemaeus in enumeratione harum insularum zr/.ov

, tta^a:, lege zrAeovua Aetoe. Grot. — In Martiani li

bris, qui sumsit a Solino, legitur: »Membriom d:

citur. • Verum itaque Ombriom. Ptolemaeo zrzow>

Aevoeßicc. SALMAs. (ad Solin. p. 1298) — In codici

bus quidem Monaeensibus (A. C), Darmstatiensi,

et Iteichenauensi legitur Membriona , quod jam

Grotius margini adscripsit; sed malui vulgatam Om

briona retinere, quae propius certe ad Pliuii (6,

32, 57) Ombrion accedit. -

Theode] Etiam haec Junonia dicta, ut ex Pli

nio colligo. Gnor. — Plinius: »Alteram insulam

Vunoniam appellari— ab ea in vicino eodem nomine

mensuram omnem breviter intimabo. A Gaditano freto per longitudincm di

minorem ; Solinus (86, 18): »Tertia huic proximat

eodem nomine, nuda omnia«, unde ridiculam ac jocu

larem nostri hallucinationem fluxisse Salmasius (ad

Solin. p. 1515) annotat, qui Teodem nomine legerit;

sed quid si Plinii potius ac Solini codices corrupti

sint, Martianns verum servarit? Duas insulas prope

se sitas eodem nomine appellatas esse vix credibile.

Capraria] Ptolemaeus H(a6xreugia, lege Ha

ztgagioe : ita enim alii omnes. Grot.

Nivaria] Haec et dírgö6vtoc dicta videtur ex

Ptolemaeo, quasi per nives inaccessa. Grot.

ensuram omnem ] Ex Plinio (6, 58, 55),

sed cum numerorum differentiis, in quibus uec ipsi

Plinii codices sibi constant. Nostri nihil variant;

Grotius tamen margini adscripsit pro tricies et ter

viginti septem millia quingenta alios legere tricies

et quater triginta septem millia ; deinde pro centies

octies alios centies octuagies ; pro nomgenta bis

monaginta ; pro sexagies ter potius septuagies ter ;

pro octies viginti quinque denique seplies viginti

quinque; quae partim magis cum Plinio conveniunt,

sed quum ex lioc correcta esse possint, recipere nolui.

Martiani. Capellae lib. VI. §. 705. 567

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti septem millia quingenta passuum.

Universus autem circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin

lacum centum quinquaginta septem , cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cyrenaicam ejus partem

mongenta et decem ; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nilum sitam per Meroen'et

Syenem decies octies viginti quinque millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi, aequorümque mensura; nunc ad artis praecepta, ut jussum est,

veniemus.

Dixerat, at Paphie paulo contractior ore

Mora intricante laeditur,

Nixaque mox famulis marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hic dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas inquit anxia:

Unde haec tam duris immitis rustica membris

Peregit orbis circulum ,

Et tantos montes, fluvios, freta, compita currens

Delere venit taedia?

* Hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

Neque hirta crura vellere;

Paphie] Sic jam Grotius scribendum intellexit;

vulgo Paphiae inepte. -

magis quod] Lege quo. Conferendus liic locus

cum illo, qui infra est: »ipsaque relabentem lassitudo

decuerat.« Grot. — Non magis hac emendatione

opus est, qnam lectione ad marginem ab eodem ad

scripta lapsa pro lassa. +

delere] Si Glossarnm expositiones sequamur,

legendum esset differre; exponunt enim prolomgare.

Nisi forte telare malis legere, pro eodem, quem

admodum protelare dicimus, ánó toö tráé%v vel

tn2o8. Vide Festum in voce Telum. Gnor.— Sen

sus hie esse videtur, Geometriam taedii delendi

causa tot terras percurrisse.

vellere] Opprobrat Geometriae rusticitatem, ideo

que dicit eam hirsuto esse corpore, neque illam

membrorum asperitatem deponere. Solebant enim

homines de!icatiores crura aliaque corporis loea pi-.

704

Martiani Capellae lib. VI. §. 704.

Namque ita pulverea est agresti et robore fortis,

Jure ut putetur mascula.

705 Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythereae, cui de pro

ximo, susurratim decenter arrisit; quam Arcas uutu hilaro et quo eam solitus

intueri propter divùm reprehensiones circumspectus inhibuit. Vcrum Pronuba

losa. psilothro perungere pilosque nascentes evellere,

quo laeviores glabrioresque redderentur. Hinc Ju

venalis:

»Nec vellendas jam praebuit alas.«

Homines ei operae destinati praesertim in balneis

Alipili, ii quibus fiebat Alipilarii dicuntur; circa

alas enim pili maxime crescunt. Glossarium: »Ali

pilarius égoexraxu6to}ςa ; Seneca: • Alipilum cogita

tenuem, et stridulam vocem quo sit notabilior sub

inde exprimentem, nec unquam tacentem, nisi quum

alas velit, et alium pro se elamare eogit.« Dicitur

autem $poeaeaxu6trjc a δρωπας, quod est unguen

tnm quoddam picatum , quo ea in re utebantur.

Martialis:

»Laevis dropace tu quotidiano,

Hirsutis ego cruribus genisque ;

et alibi:

• Psilothro faciemque lavas et dropace vulvam.«

Videndus hae de re Suidas in voce xéxoeÂÀóru6

Auévoc &vr}g. Apud Graecos id officium feminis

magis quam viris datum, ideoque zroegoetu?tgiau

dictae. Saepe invellitur in has delicias cinaedorum

Clemens Alexandrinus, ut quum ait: 8t& roùrovç

; &g aeAegeuc oei aeë2εις πιττοιόντων etc. Item:

oi 6goèc zoeta:rirtov6v, xoei t&c tgtzoec voic

oevoeomra$6t zroevta zgérrov rroegézov6v. Et alibi:

xivai6ovg £v9d6e ztö22ovc év è6tet aeteztutro

xoxvrjpw&vovg. De cruribus vellendis, uti hie Ca

pella, ita et Lueianus : %v yäg ztvtro$poeva t&

62:$22, •«i tö 6οῦμα δ2ov. Depilabant vero qui

lam etiam obscaenas partes. Martialis;

»Quum depilatos Chreste coleos portes.«

Et haec quidem de depilatione dicta sufficiant djc

év zroegêgyq», quibus conjunge ea quae Wouwe

rius ad Petronium. Gnor. — Adde Juvenalem (8,

16);

» Temerum attritus pumice lumbum «

et contrarium alio loco (9, 15):

» Fruticante pilo neglecta et squalida crurae

quaeque praeterea interpretes ad Persium (4, 36)

attulerunt.

-

putetur] Codices Reichenauensis, Darmstatten

sis, et Monacenses (A. C) credatur, sed repugnante

metro.

-

mascula] Masculus firmum fortem audentem de

signat; Ausonius:

» Mascula Pieriis Sappho soror addita Musis.«

BAnth. (advers. p. 1891). — Mihi tamen lioc loco

Voluptas simpliciter ad sexum respexisse videtur,

non pro femina sed pro viro se Geometriam gerere

significans.

Jocus] Hunc Veneri comitem jam Horatius ad

didit (od. 1, 2, 54);

» Quam Jocus circumvolat et Cupido«,

quod an alibi reperiatur, Mitsclierlichius se nes

cire ait.

íilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum ce

teris serioris aevi scriptoribus (Oudend. ad Appulej.

I, p. 194)5 quamvis hoc loco codices Monacenses

(A. C) magis usitatum hilari exhibeant.

Martiani Capellae Iib. vI. §. 708. 569

propter assidens: nihil mirum , inquit, si propere Venus cum deliciis fa

mulitioque tam comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometria praecipitur ad pro

missa properare; sed ita, ut summa quaeque perstringens fastidium non suscitet

tarditate. Tum illa: omnis mea quae in infinitum propagatur assertio, nu- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corporea tuui incorporea comprobantur.

Nam unum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod

etiam oculis intuemur. Verum prior pars, quae numerorum regulis rationi

busque concipitur, germanae meae Arithmeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pulveris erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis

procreata ac sensim iu multiplices formas effigiata tenui ac vix intellectuali

principio in coelum quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi- 707

leque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide superiorem locum (§. 41).

Mox summa reposui ex libris scriptis et anteriori

bus editionibus pro Grotiano summae.

tum illa] Tnm scripsi e codicibus Monaeensibus

(A. C) et Barinstattensi pro tunc iu editis.

propagatur] Lectionem a Grotio in marginem

rejectam e codicibus Monaeensibus (A. C), Reiche

nauensi, et Darmstattensi reslitui properagratur

in. editis.

. numeris lineisque] Quinctilianus (1, 10, 54

et 58; p. 229 Spald.), postquam »acui geometria

ingeniae observarat, pergit: »Nam quum sit geome

tria divisa in numeros et formas , numerorum qui

dem notitia non oratori modo, sed cuicunque pri

mis saltem literis erudito necessaria est.«

corporea] Haee duo genera Plato quoque di

stinguit (republ. 7, p. 828): öc 6póóga évó aeou

&ysv tf}v \pvxijv xaì zregi aétóv zòv àgv§

μόν άvayx&£sv öwzóys68a , oóóoeuii daeoοε

z.

zöftevov éév rvc αύτη δοατά η άπτά 6a$uæræ

àxovroec âgç$uoèc ztgotsvvöuevoc 6u«λέyntae

x. v. 2. Adde Theonem Smyrnaeum (de arithmetica

3, p. 24). -

apodictiea] Ani libri optimae, quod est optica,

sed male ni fallor. Gror.. -

signum] Frontinus (in Goesii rei agrar. seript.

p. 51) hoc ait esse •suae partis initium, a quo om

nia incipiant.« Nimirum idem est: quod alias pun

ctum, Graece 6mpuéïov, de quo Aristides Quincti

lianus (ap. Me'b. de re mus. app. p. 52): 6musiov

δέ καλείται, όu& ró éuégèç eîvat , xa9$ xaì

oi yeoepuérgat rò aeoegd 6pi6iv dfjuegéc 6nu&iov

rrgogryögev6av. Adde Diogenem Laertium (5»

107), Sextum Empiricum (liypot. Pyrrh. 5, 18;

p. 1G5; adv. mathem. 7, 100; p. 590), Macro

bium (ad somn. Scip. 2, 14); inque primis Eucli

dem, cujus jam Grotius definitionem attulit: 6y

μειον έστιν οῦ μέρος ούοίν.

792

570 Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

708

709

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illam dyas lineam facit,

mihi linea in longitudinem ducta latitudinis nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus,

qui cunctis accedere speciebus gregatim singulatimque potest, nisi rebus in

cidat incorporeus invenitur. Ergo incorporea utriusque principia.

DE PLANIS FIGURIS.

Verum primae apud me formandorum schematum partes duae sunt:

una quae dicitur planaris, quam itiaesoov Graece soleo memorare, alia

solida, quam 6regeöv dicimus; et prioris principium 6ruetov, quod punctum

vei signum Latialiter appellatur, consequentis superficies, quae επιφανεία di

citur. Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo fuerint, linea

interjacente junguntur. Linea vero est, quam ygoepuujv vocamus, sine latitu

dine longitudo. Linearum aliae directae sunt, quas e$$eiac dico, aliae in

gyrum reflexae, quas xvxXix&c, nonnullas etiam ελικοειδεῖς, alias xoeuté2æc

incidat] Ita pro accidat in editis omnes libri

seripti, Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis. Adde Oudendorpium (ad Appulej.

I, p. 801). Praeterea paulo ante singulatim scripsi

pro sigillatim (vide ad §. 27). Spectat autem dif.

ferentiam tóv ägt;$puòóv xai ägu$pintéjv.

incorporea] Ridet haec Lucianus (in Hermot.

74; T. IV, p. 100 Bip.): xäxeivr, y&g roöç ëv

dgxij dzzöxoré tuvæ airj6oe6æ aitjuata oéóè

6v6rjvav övvoeuevoe, 6rueid tvvoe duegij %ai

ygoepuuoeç ëîâoeteïç xxi τά rouaítæ, áni 6a

8goic toIç $epte?iovc to*rovc oixoöopuei t& rov

aëtæ x. r. 2. Adde Ciceronem (academ. 2, 56).

»Nam quaero ex his illa initia mathematicorum,

quibus non concessis digitum progredi non possunt;

punctum quod magnitudinem nullam habeat; extre

mitatem et quasi libramentum; in quo nulla omni

no crassitudo sit; lineamentum longitudinem \ati

tudine carentem« eet.

de planis figuris] Hane solam iinscriptionem

servavi, reliquas, ut (§. 709) de lineis, mox (§.

710) de plano angulo, deinde (§. 714) de genere

sehematis secundo, denique (§. 748) de ergasticis

schematibus , sustuli, quia non sufficiebant et sin

gula potius quam universa spectabant.

partes duae] Plato (in Menone p. 76): ti. οί

3tiaee6ov xoexeic rt xai àregov αύ 6regeöv,

oiov roeítæ rá év zæic yeoeuergioetc; — xoetoe

Σαρ παντός 6zjuoetoc toöro 2&ya», eic à rò

6regeöv zregabvet, toér' eivav 6zíuæ : özreg

àv 6v%2a8οῦν είπouu, 6regeo$ aerëgoes 6zijuoe

evoet. Confer Porphyrium (apud Stob. ecl. phys.

p. 384 ed. Heeren.): 6zíué é6tuv έπιφα'νεια

xaì zregygaqo* xoej rrjgoec 6a$uæroc.

Martiani Capellae lib. VI. §. 7M0. 57

Quae tamen lineae punctis utrinquesecus inclu

- • • • - e - -

duntur, sicuti ipsae quoque superficiem circumcingunt. Superficies est, quae

pro obliquitate discrimino.

longitudinem et latitudinem tantum habet, profunditate deseritur, ut est color

in corpore. Hanc intpoeveioev Graeci dixere, et. ut dixi ejus termini sunt

lineae sive planae sive sinuosae. Planus autem angulus fit in planitie duabus

lineis se invicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutrum inclina

tionem. Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

directilineus dieitur angulus et Graece £v%ygauuoc. Quando autem directa

super directam jacentem stans dextra laevaque angulos aequales fecerit, directus

uterque est angulus, et illa. superstans perpendicularis dicitur, sed Graece

•&9etoç. - Angulus major directo obtusus dicitur , minor directo acutus.

Definitio est res, quae alicujus est terminus. Forma est res, quae ex ali

quo vel aliquibus terminis continetur. Circulus est planaris figura, quae

una linea continetur; haec linea regtqoégeuae appellatur, ad quam ex una nota

intra circulum posita omnes directae ductae lineae aequales suut. ' Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diametros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemicyclium est figura, quae diametro et peripheria media, quam eadem

diametros distinguit, continetur. Lineae tres directae diversa positione faciunt

trigonum , quatuor tetragonum, multae polygonum. Et hae planae figurae

dicuntur, quarum sunt genera tria. Quoruma unum directis lineis clauditur,

color in corpore] Hoc quoque ex Platone ex

plicandum, cnjus haec verba sunt (in Menone p. 75):

£6roe yàg ö; toöto juiv 6zijuoe, ö puòvov töv

övraov rvyzévet zgóucctv αει επόμεvov. Adde

Aristotelem (metapliys. 4, p. 112, 8; 7, p. 174,

92; H 1, p. 245, 26 Brand.). -

plamus autem angulus] Euclides : επίπεδoc δέ

yovioe ä6riv rj £v έπιπέόφ δόo ygatpuòv àvrro

uévóv &%ov xai μη άπ' εῦ$eic«c xeuuévóv

rtgóc &%rj2oec rêv ygapiftòv %i6vc. Gnor.

quando] Haec omnia consequenter usque ad

hemicyclii definitionem ex Euclide sunt desumta.

Grot. - -

et Graeee] Sic scripsi e codice Darmstattensi

pro ut Graece qnod in editis erat.

definitio] Graece δgoc, ut forma 6zíuæ.

genera tria] Haec quoque jam apud Platonem

(Parmen. p. 148): xoei 6zjuatoc δή τιvoc, àc

éovxs, rouojrov öv μετέχot äv rò Év, •jrot e$$e

oc, ij 6zQoyyv%ov, ij tuvoc puxroç ëë ëpupoiv.

714

ri9 *

579 Martiani Capellae lib. VI. §. 711.

79

/

714

quod Graeci e$$ygaftuov vocant; aliud quod inflexis, , quod xoeuaev%ygauftov

dicunt; tertium quod directis simul curvisque lineis aptatur, quod uxtóv dicunt.

E$$yga¢uoc igitur et rgiaeÂevgos et tergén$evgoc et fro%2t2evgog dicitur. Tgiae2&vQoc

tres habet formas; nam trigonus est aut i6ör$eveoc, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut i6o6%rjg, quod

ex tribus lineis duas aequales habet, : quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur; aut 62«2nvöc, quod omnes tres; lincas inter se inae

quales habet. E$$&ygauuoc item tergänzevooc quinque species habet: primam,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur éregoaijxnc; tertia aequilatera est, non tamen directiangula, et dicitur

óöußoc; item quae ex adverso sibi latere aequalia et contrarios angulos invicem

sibi aequales habet, et neque omnia latera invicem sibi aequalia, nequo

angulos directos, et dicitur óouéoéuòíc; item quae nec latera sibi invicem ae

qualia nec angulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur &upit2evgog.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, tgoet8£uov vocatur. ParaIIelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae atque produetae in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tetrapleuris, quorum simili

tudo polypleura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

et cetera euthygrammi generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis infqrmatur, quod xauaev2öygapiuov appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer cir

culus cst, quum ad ejus circumferentiam ab uno centro Iineae protentae un

dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Ter

denique aequicrurium] Forte per transpositio- integer circulus] Postremam vocem inserui e

nem indeque aequicrurium. Gnor. — Sed haec eodicibus Monacensi (0) et Darmstattensi.

ipsa vis particulae denique apud serioris aevi scri- centro] Sic eodex Monacensis (A). Sine sensu

ptores est, ut consecutionem aliquam significet; editi habent centrah.

quam recte explieavit Handius (in Tursellino T. II, obducti] Id est obliquati, ut in Ciceronis versa

p. 273 sequ.). (N. D. 2, 43);

Martiani Capellae lib. VI. §. 714. 575

tium genus est planorum schematum , quod partim curvis lineis partim directis

includitur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gyrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea, sicut dixi duduereos dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus, planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er- 748

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quac probandi quod asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nomini

bus sic appellantur: primus 6v6rartxóç, secundus i$ueuartxóc, tertius àvéygapoc,

quartus $yyeoepos, . quintus regiygoepoc,, sextus aeoegeu8o2uxóc, septimus 2rQog&vQ&

zzöc. Xv6r«ruxóc est, qui docet quibus arguméntis Iineas praecidamus ad

imperatum modum. 'f9ueuoettxós dicitur, quo docetur, quibus argumentis

propositae lineae, adjungi et scribi possint. 'Avdygaqaos dicitur, quo docetur,

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. 'Eyyoapoc

est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo verbi gratia imperatum

trigonum vel quid aliud in medio possimus convenienter adscribere. IIegiyga¢oc

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. IIageu8o2txöc est, qui docet quemadmodum verbi

»Sub laeva Geminorum obductus parte feratur. .

ubi male nonnulIi conjecere abduetus.

quae linea] Expunxi vocem est, quae perperam

inserta erat in editis, auctoritate eodieum Monacen

sium (A. C), Darmstattensis, et Reiehenauensis.

distermina] Hoc yocabulo quis praeter Martia

aum sie usus sit ignoro; quod enim apud Silium

legitur ($, 390):

» Audit Tartessos latis distermina terris« ,

Honge alius generis est.

-. 6v6tatuxóç] Lege et transpone: »Xv6rævtxöc

digitur, quo docetur quibus argumentis propositae li

neae adjungi et seribi (malim adscribi)possint. Tun

wattxöç est, qui docet, quibus argumentis lineas

praecidamus $â imperatum modum.« Similem erro

rem Graecae vocis trapspositae supra in Rhetorica

ostendimus. Gnor. — Momacensis codex (c) pro

*6toetuxöc praebet 6t6tarixàç, unde rectam lee-,

tionem reposui; reliqua quamvis vere a Grotio emen

data esse videantur, invitis eodicibns mutare, nolui.

äyygaqpoc] Vide Eucl. idem lib. I <regì to8

éyygdq^e68at zczb ^regiygdqoe69αι. Gnor.

dato circulo] Hoe quoque haud scio an ex PIa

tonis Menone (p. 87) petitum sit, nbi haec ipsa

quaestio proponitur, si oïév ts 8c révée rév

zéxzov tööe rò zogiov rgiyovov èvr«9fjvoee;

quo de loeo praeter multos alios egit Wexius. (de

loco mathematieo in Platonis Menone, Halae f828,

et in Jahnii Annal. phiIoI. 1830, T. XII, p. 190

sequ.}.

$74 Martiani Capellae lib. VI. §. 718. .

76

717

gratia dato tetragono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant,

non schema mutetur. IIgocevgertxòc tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas inveniamus mediam, quae tantum cedat

majori lineae quantum praecedit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

schematum. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia

lectica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, ' quae a Graecis sic appellantur: prima ngö8e6tc, se

cunda óvogu6μόc, tertia xoeroe6xevr}, quarta áróóe$ic, quinta 6vptwrégoeduoe. Latine

etiam sic possumus interpretari: prima schematis propositum, secunda deter

minatio quaestionis, tertia dispositio argumentorum, quarta demonstratio com

probatioque sententiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibus plano

rum dictum sit; nunc ad theorematum membra redeamus. Nam utiquo

membra sunt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; angustus

autem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

nam quum latior fuerit directo sive multum sive exiguum, obtusus tamen

erit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores.minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt species: prima” dicitur i66tns, secunda öuö3oyoc, tertia àvôáoyoc, quarta

âáóyoc. '16ârnc est, quum collata consentiunt; öuö3oyoc, quum duae lineae

' Plut. daeum. Socr. 7).

... i . lineas] Codex Monacensis (C) iineam, quod eo- confinis] Supplevi e codice Monacensi (C), quod

dem redit (conf. Lobeck. ad Sopli. Ajac. p. 261). vulgo aberat, licet insolito significatu usurpatum.

Ceterum haec est quam Graeci dicunt u$org vel nunc ad theorematum] Omissum in editis nunc

ovoiv u£6ovv àv&%oyov %ijvpiv (Diog. L. 5, 73. inserui e codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi.

angulus] Codex Darmstattensis anguli, praeter.

apodictici] Confer Quinctilianum (! , 10, 38; necessitatem.

pag. 250): »probationum quae sunt potentissimae moveris] Ita anteriores editiones codicesque ;

χραμμικαι άποόειςεις vulgo dicuntur.« Grotius nescio unde moverit. Paulo post Mona

quinque] Pro quoque in editis exliibent codices censis (C) quia pro quae, et minoresve pro m$.

Monacensis (C), Darmstattensis, et Iteiclicnauensis. noresque, sed nolui vulgatam deserere.

Ceterum eonfer partes orationes (§. 844). i6örnc] Vide Euclidem lib. V et VI. Gnot.

Martiani, Capellae lib. VI. §. 717. 57$

pares uni mediae duplo parilive conferuntur; dvdXoyoc, quum linea ab alia

duplo victa aliam tantundem superat; άλoyoc vero est, quae neque aequalitate

vel media tertiave parte, neque duplo triplove alteri ullave parte consentit.

Omnis auteim linea.aut £ntí dicitur aut àÀoyoc; éntí autem illa est, quae prior

proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; δήróv autem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis collata non sit, tamen

quia adhuc non est άλoyoc alii collata, et habet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appellatur èntij; ääoyoc autem jam collata linea efficitur, si

dissonare per omnia reperitur. Lineas autem quae sibi consentiunt σνμμέroovc

dicimus, quae mon , comsentiunt, à6euuätgovc; et non mensura sola, sed et

potontia 6vuuétgovc facit, et dicuntur óvvduev 6öuuergou; in mensura autem

pares ue6o6éuuetgov appellatur. Ergo quum tam mensura quam potentia com-.

ferantur, omnes quae vel potentia vel mensura discrepant áóéuusreot sunt.

Ex his alogae tredecim fiunt, quarum prima dicitur uéón äÄoyoc; secunda

£x óóo uéóóv àÀoyog, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur aegórz,

&3oyoc, secunda similiter 0evrégæ, item tgitm et ceterae deinceps; item tertium

genus dicitur éx óóo uéóóov τρόrn äÄoyoc, et similiter ut supra; quartum $•

δέo poe6ον δευτέρα άλoyoc; , quintum genus dicitur uei£aov ä2oyoc; sextum éx óóo'

uä6ον δνναμένη άλoyoc; septimus óu$ ué6æ óvvaaiv, &2oyoc; octavum άrorou;

- ••

&2oyoc, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, ct deinceps dicuntur

*

superat] Sic eodices Monacenses (A. C). pro

superet in editis. .

6vpugu$tgovc] Vide Eucl. lib. X. Gnot.

' alogae tredecim] Totidem enumerat Euclides

(10, 111 ; p. 191 ed. Basil.), scd ut nostrum ap

pareat vel sua vel librariorum culpa insigniter cor

ruptum esse; prima enim illi pué6m, secunda éx

ούo óvou&tov, tertia &• $$o iii6ov τούrn,

quarta éx óóo pa£6όον δευτέρα, quiata pusi£ον,

sexta órtöv xai μέ6ov övvapuvn , septima óío

μέσα δνναμένη, octava, âaeotouâ, nona ujon

&rroroa$ aergoetn, decima pué6n daeorou; 6sv-.

téga, undecima 82c£ztóv, duodecima puerö @nto$

pué6ov tö öÄov touoi;6cz, decima tertia poetæ

pué6ov μέ6ov tö öÄov zrovö6æ : unde qui volet

nostrum corrigat; nos codices scquiniur.

puei£aoev άλoyog] Sic seripsi e codicibus Mo

maeensibus (A. C), qui pu£ov praebent; vulgo

puzzrj. Sequentibns Grotius in margine adscripsit:

»al. additur ántóv et äÄoyov scribitur«, unde

tamen nihil proficimus.

… διά, μά6α] Omissa haec verba sunt in eodice

718

79

*.

$76 Martiani Capellae lib. VI. §. 720.

ut supra; nona uín à:rotopurj no&tr äÄoyoç; décima &totoufj öevrigæ à2oyoc; :

undecim •» u£6όν άλoyog ; duodecima pietà érroë poe6ov tö öXov noto$$a àzoyoc; '

decima tertia poetâ poe6ov ö2ov touoä6æ àÀoyoc. Hae omnes mixtae ceteris lineis

*t$ dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis rationibus certos

79.

spatiorum modos, quos Graeci zögag appellant, demonstrant.

.'! 'I

' DE soLIDIS FIGURIS.

Haec de planis, dixisse sufficiat, munc de solidis, quae 6regeá dicimus,

videamus. - >regeöv schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut im planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. Nam subjacenti trigono pyramis im

722 ponitur , circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

sane intrinsecus capax omnium circulis subsistit, in quos resolvitur. Soliditas

vero efficit schemata generalia, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

*

: .

-

id est

drus;

eógoc,

Monacensi (C). Legendum esse óío pué6a superiora

ostendunt.

zága:c] Haec enim differentia est inter 6zítuæ

et zoeglov sive za%ov apud Graecos, quod illud :

formamn sive fignram significat lineis circumscriptam,

lioe autem spatium sive aream , quae intra eas

lineas contineatur, cnjusque non tam figura quam

magnitudo sive quantitas in ccnsum veniat; confer

Wurinium (in Jahnii Annal. 1829, T. IX, p. 225

sequ.) et Fingerum (de primordiis geometriae apud

Graecos, Heidelbergae 1851, p. 41).

6regeâ] Vide Euclidem lib. X. Guor. — Con

fer Plutarchum (in plac. pliilos. 1, 12; p. 882. 2,

63 p. 887), Stobaeum (in eclog. 1, 18, 1; p. 340.

sectio, quae instar schematis est; item cubus; item conus; item cylin

item sphaera. His adduntur nobilia schemata ex his composita, öxtà

item 6 ay6exaéógoc, item sixo6oe£6eoc, quae cuncta ut ordine suo mon

550 Heer.) et nostrum (§. 754) de soliditatis per

fectione.

quod longitudine] Recepi quod ex margine Gro

tiana; vulgo aberat.

capax omnium] Plato (Timaeo p. 55): 0%u.

tò tegtewr, quóç èv avrqj t&vta örö6æ 6zj

Auctæ, óóó zoe. 6qooetgoeuêëç, èx pa&6ov x&vtw

aetgóc t&c te?&vt&c i6ov άπέχov.

nobilia schemata] Haec sunt corpora illa regn

laria a Platone (in Timaeo p. 84—87) tradita di

cam an inventa? de quibus confer Boeckhium (diss.

de Platonica' corporis mundani fabrica, Heidel

bergae 1810).

wt ordine] Anteriores editiones cum ordine, male.

Martiani Capellae lib. vI. §. 722. 577

stremus in pulvere, haec , primitus, concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere, et terminatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro ét interstitio circulum scribere; et omnes

directos angulos invicem aequales sibi esse; et omnem directam lineam ter

minatam quantum videtur producere; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et eadem parte duos angulos duobus rectis minores fa

ciat, ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas conve

mire. Communes animi, conceptiones sunt tres: quae eidem aequalia sunt,

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam. trigonum aequilaterum con

stitui? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis theorema formare eam velle cognoscerent, con

festim acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibtis etiam ipsa

Geometria plurimum gratulata, se per sectantis gloriam sublimari provehique

cognoscens ab eodem , libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae .adstructionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum offerens intimavit. Quo facto et doctissima cunctarum et

-

benignissima comprobatur. .

ab omni signo] Haec l. I Euclidi. airwjuara , in data linea eonstitui triamgula aequis lateribus

vocantur. Grot. possint?« -

communes conceptiones] H(ovvoei évvouoet. Eucl. quo dicto quum] Sic codices Monacenses (A.

lib. I. Grot.— Sunt ex disciplina Stoicorum, quae C), Reichenauensis et Darmstattensis. In. editis:

ab omnibus hominibus pariter verae habentur. »quo dato complures«; sed quo dicto jam Grotins

quemnadmodum potest] Eucl. lib. I: •érrâ vîjç in margine notavit. *• -

öo$ei6nc e$$eiac rrérregc«6uëvmc tgiyovov undiqueseeus] Sic Monacensis (C) et niat.

i66rtzevoov 6v6t7j6a69«ι. Giiot. — Eadem nauensis; male in editis secum (add. Oudend. ad

Quinctilianus (1, 10, 3; p. 210): »quemadmodum Appulej. T. H , p. 92). -- • - .

• *

-• - - : • • . •

—-—--■-----------

72:5

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia ,

794

73

M A R T I A N I.

795

MINEI FELICIS . . . .

ID E

A R I T H M E T I C A

L .1

AFRI CARTHAGINIENSIS, . . . . .

* - -, ;.;: i' . . . . . . . • .•••..•

LIBER VII.

IPostquam conticuit prudens permensio terrrae,

Innuba, sollertes curam quae instigat in artes,

Sic abacum pèrstare jubet, sic tegmine glauco

Pandere pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularum accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Ipsius aetherea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque puellas.

Innuba] Palladis epitlieton (Lucan. 9, 66$.

Val. Flacc. 1, 87. Ausonius epigr. 106, 8), item

innupta (Virg. Aen. 2, 51), Graecis (Eurip. Troad.

856) â€vyoc. Quod enim Grotius margini adscri

psit incuba, quae quasi incumbat artibus, insolen

tius atque frigidius dictum foret neque nostris codi

cibus confirmatur.

-

altera] Paedia, ut mox (§. 728) apparet; de qua

supra (§. 878).

doctae mundum quae] Codex Darmstattensis

doctae mundumque, male. Significatur Arithmetiea, ,

cujus ope Geometria mensuras computat.

aure] Statius (Theb. 1, 352);

»Imperat acciri tacitaque immurrnwrat aure.«

Martiani Capellae -lib. VII. §. 795. 579

—— -—- - - ~ - - - - - *

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Gaudia longa trahis, captumque eludis honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita speetat fastidia virgo,

Nec te cura tori, nec te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneia lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usum;

Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacetus tamen et 796

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

Tamen exseret peritas • *

armipotens] Sie Grotius addit confirmatque co

dex Darmstattensis eum utroque Monacensi; male

anteriores omnipotens , qüod mirum est ipsum Gro

tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner

vam enim intelligi: satis patet, quam armipotentem

dici supra (ad §. 867), abunde probatum est.

optati] Codex Darmstattensis optata, contra

ametrum.

eludis] Grotius in margines »al. eaptum quem

laudis honorem * , sine sensu, quanquam et Reiche

nauensis codex et Monacensis. uterque laudis ex

hibcant.

stupidant] Vide superiorem locum (§. 872 not.).

fastidia] Margo Grotiana et codex Reiclienauen

sis fastigia , inepte.

herilis] Amor, filius Veneris, quae Voluptatis

hera est.

- fervet] Codex Monaeensis (C) servit; non opas.

Priapum] Priapo in nnptiis sacrificatum Festus

doeet, idque togis praetextatis; quem illnstrabo,

eademque opera Martianum nostrum, quibusdam

Christianorum scriptorum locis. Arnobius Lib. V:

»Mutunus, cnjns immanibus pudendis horrendo

que fascino vestras inequitare matronas et anspi

cabile ducitis« cet. Lactantius: »Mutinus, in cujus

sinu pudendo nnbentes praesident, ut illarum pu

dicitiam prior deus delibasse videretur.« Augustinus:

»Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimis mas

edu£, snper cujns immanissimum et turpissimum

fascinum sedere nova nupta jubetur more honestis

simo matronarum?« Grot.

lepidulis] Lepidula r& &6retæ, &6tei6uoi.

Gnot. *

peritas] Margo Grotiana piratas. Aembitum im

ri$ *

Martiani Capellae lib. VII. §. 726.

797

Brevis ambitus puellas:

Demumque nec jugalis

Cessator intricatus -

Tardabo fulcra lecti, . . . ,•, … - ^

Et si quid illa nostrae . . . . . .

Veneris feret voluptas . . . . .

- Nec vobis abnegabo; . . . . ., . . . . . ; :

Furtis modo allubescat, : . . . . . .

Et clam roseta parvae - -

Liliaque det papillae.

Ne nunc sexus jugalis

Cura ferale morsum • - , '.- ' … -

Et vulsa pellis acre

Laceros trahat capillos. -

Quo dicto renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venerem regressa

cuncta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollitie et interrumpente genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

*.

telligo de mora, quasi ambages; possit tamen etiam

ad orbem disciplinarum, quae hie proponuntnr, re

ferri. . . . -

furtis] Transtulit, ad legitimi tori voluptates,

quod alioquin de clandestinis tantum usurpatur.

et clam ] Recepi e codicibus Iteichenauensi,

Darmstattensi, et Monacensi (C), quod jam Gro

tius in margine ex aliis enotaverat; vulgo ut.

me mune] Cautissimum duxi locum obscurissi

mum integrum relinquere, licet codices Dariffstat.

tensis, reichenauensis, et Moraeensis uterque longe

aliam lectionem exhibeant:

» Ne nunc sensus jugalis

Feralis cura morsum • - *

Et vulsa fellis atro«

- *. -

quae tamen non minores difficultates, continet. Hoe

tantum apparet, sermonem esse de contumacia no

vae nuptae mariti amplexibus renitentis pudicitiam.

que virginalem : defendentis, sive de colluetatione

illa Venerea, quam %vvortæ?%jv dixisse Domitia

num Suetonins (in vita 22) refert.

renidens] Codex Monacensis (C) renitens ; in

epte.

paeta] Hoe Veneri peculiare. Priapeia (36, 4);

»Minerva flavo lumine est, Venus pacto.«

Ovidius (in arte amandi 2, 689):

»Si paeta est, Veneri similis, si flava , Mi

mervae w ,

ubi vide Heinsium (T. I, p. 464. Burm.) male cor

rigentem. Adde Osannum (anal. crit. p. 194).

MartianijCapéllae,Iib. VII. §. 797. 881

Majugemam éomépidatur reti'quodamradspectu promittentis: illexit; quam Satur- .

nia de propinqüoit veliit, deprehendentis castigabatii obtutibus. - Quae dum

geruntur, 'Paedia,'' quae^ egressa dudurii, cum " alia femina: miri decoris im- -

greditur, cui quaedam' majestas nobilissimae vetustatis et: ipsius Tomantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumine renidebat; quae etiam iiii

raculis:<quibusdam capitis reverenda videbatur. *Nam primo a* fronto uno sed

vix intelligibili radio ! camdicabat; ex, quo item : alter erumpens quadam ex

primo, linea defluebat; dehinc tertiusi'et quartus, dtumque etiam monus decu

riatusque primus, honorum reverendumque verticem duplis triplisque varie

tatibus circulabant; sed innumerabili radios multitudine prorumpentes in unum

denuo tenuatos, miris quibusdam defectibus contrahebat. Hujus autem multi

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen, quo totius maturae opera

tegebantur, abdiderat; digiti vero virginis jrecursantes et quadam incompre

hensae mobilitatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa septingentos

decem et septem numeros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda*subrexit.

Tum Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arith

mctica, intulisset, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem, nomine salu

- - -

-

*.-*- . -•• : ... :...… - - • • ' - - -. … - ' * * * *. .* • • • • - .'

quas: Cieero* (orat.*48) dicit; id est motus eeleri

tatem , minutissimis intervallis distinetam. Barthius

Paedia , quae] Sic scripsi;iiorthographia tantum

et interpunctione mutata, 'pro Paediaque, ut apo

dosin sententia mancisceretur, qua in vulgatis carebat.

«^ . natalibus] Quia Jupiter monas (§. 751), ut

ipsius quasi natales in Arithmetica inesse videantur.

candicabat] Utitur et libro I hoe voeabulo;

~Ipsius autem canities pruinosis nivibus candicabat. •

Grot. **

pluriformem] Alios plurimiformnem legere margini

Grotius adscripsit. Ceterum ex Pythagoreorum haec

placitis explicanda sunt, quibus numeri pro ipsa

rerum natura erant (Aristot. metaphys. 1 , 8). : :

, digiti] Confer: superiorem notam (§. 102) mo

strumque infra (§. 748 f.) et Procopii anecdota (p.

216 Eichel.). Wermiculaui dicuntur propter argutiae,

(advers. p. 4891 f.): »Apud Lueilium distinctum

variis spiris-velut sonat, at mobilitatem flexuoso

rum anguium désignat apud Capellam. « -

septingentos] Putaveram quondam pro CCCC

COGXVII legendum CCCCCCXII, ut sit oesi;c,

aut * minori mutatione DCCXVI, ut sit zαίρε;

sed: 'revera comperi niliil mutandum, sunt enim hie

indieatae liae voces II APXII, idque ad finem

Capellae MS. exaratum vidi. Gnor. — Confer pa

- .

laeographiam meam (III, p. 281).

subrexit]: Editiones ante Grotium surrexit ,

male. Subrigere idem est quod erigere, ut apud

Senecam (Herc. fur. 302); » subrigens caput.«.

798

$82 MartianiiCapillaeflib, VIII®°29.

tavit, Ac tunc illi rádius, qui primus ambrsorat; cnlliniatae liigis nitore porrectò

ipsius Jovis verticein luminavit. Quibus imiraculis radiorum innumera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque, divi' Herculem com

spicati, i'opinantes eam hydreo germine pullulare. i Ac tunc oborto terrigemis

nussantibus, murinure puer, ille piceus jussus admonere, silentium. a Verum

feminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem promere cupienti , quandam lactei luminis facem officioso

consistens munere, praeferebat. Tum illa, antequam juberetur quid apportet

expromere, sic, exorsa: .^ • • • • .iiiiib: , . . . . -

1* Non ignota, coelo, mec* rebus mundanis ignoratà,* quas genui, advemi

super vestrum quidem nihil: dcdignata concilium, quamvis singulos vos uni

versosque recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunctas procreavit emissio, tuae singularis primigeniaeque

; ' -'. -

:; : : •* •

, qui primus] Sic ex codice Grotiano, ipso Gro

tiano suadente, scripsi; vulgo: radius primus emer

serat qui etc.

tellustres] Codices Monacensis (C) et Darm

stattensis terrestres, quod tamen quia correctio

ncm olet, nolui recipere ; nec licet tellustris, quam

tum equidem : sciam, alibi non legatur, analogiae

contrarium est. Ibasilius Faber unde habuerit, quod

in Thesauro scripsit, alios legere terruristres, ig

noro; Grotius margini adscripsit telluristres, quod

ex öurroygaqoiqoe ortum videtur. -. -

piceus] Id est Harpocrates, quippe Aegyptius

(§. 90). Nigros fuisse Aegyptios complures testan

tur, ut Ammianus Marcellinus (I. 22 extr. p. 577

Gronov.): »homines antem Aegyptii plerique sub

fusculi sunt et atrati.« Hinc et Propertius (2,

24, 18);

•4m tibi non satis est fuscis Aegyptus alumnis?«

et Martialis (10, 12, 13); ...

»Niliaeo redeas tw licet ore niger.~ . . .

': i . . . , • ';t: * • -

Quam Grotius margini, adscripsit lectionem spiceus,

nihili est; ut et in sequentibus exstabat pro adsta

bat et consectatis pro consecutus.

lactei luminis Id est candidi, indeque splen

dentis. Supra (§. 14) noster similiter »lactis instar

eandidaeque, lucis*. dixerat. *

apportet] Sie eodiees Grotianus, Reichenauensis,

Darmstattensis, Monaeenses (A. C), aliique apud

Burmannum (ad Ovid. III, p. 828) laudati; vulgo

perperam oportet.

ramalibus] Ovidius;

»Ramalia arida tecto. «

Persius :

» Ut ramale vetus vegrandi subere coetum.«

In Grammatica ipse Martianus: »demsis obumbrata

ramalibus« et lib. I* »ramale laureum. « Gnor. —

Adde inferiorem loeum.(§. 917) et confer Saxonem

Grammaticum (p. 126. Steph.). In sequentibus pro

germinari substitui meliorem Iectionem e codicibus

Monacensibus (A. C) et Darmstattensi.

— . - ————— . - -, - -

Martiani Capellae, lib. VII. §750.

naturae fontem Jupiterirecognosce; nec despieabilem vestrùm omnium matrem

Mercuriale, quod hábeo, mejfaxit officium , i quum prosapiam'' areatiae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exer

ceor, astrorum populus recognoscat honorandam suae multitudinis geuitricem.

-

- - -

«y. ** '^ i'i gy-: ' £. t, fi ifti y T* .,','','' ': : • ' '•. . i

«.

DE MONADE. ' n ~

.' ' i • • • i :, ** : i°.

His ;

^* r • • • rsJ. • i ••!.• •.. • • • • • ~ ' . : 2: '1'•; ''•'- • • - … --'' • • • . . • ' .. -

'''"''' Prae dünétis' igitur affata sacrâ iiiömas esto, quam ante cuncta vibrantem 73!

sociati postmodum nuiiieri principia dócuerünt. Quae si species est accidens

•,•;,..^i , viij*. i • -i •

+

.

cuilibet exstantium' primo, priusque est

I. • - - * * * * * -.••...••* • • • • • • • • • • - :

quod numerat quam illüd numeran

[... •.•.• . •' • 1 • .•• • i • • ._•__ ■ . ' l " ; iii-: •**' ''* ' * . - ., . . ' ' -- ** - - - - -

dum, ' rite éáím ánte'ipsumi,'' queiii' prihcipem dixere,' veneraiiiur. Nec dis

<- '. . i <•! * • • _ . | . -. .- | | | /; i». * * , , : , ut •j .? . • . 3. - . - - -

.

simulabo ex eò, “quod monas retractaiitibus unum est solum, ipsam esse, ab

despieabilem] Glossa Isidori: ~dispicabilis, eon

temtibilis, aispecflis*, quo-iim. loco his I pro E

positum. Gnor.— Sensus hic est: '•neve ideo me

vestram omnium matrem contemnite, quia Mercu

rio. servio • eet...:.;. . .'..''.'' ••••• t:' .

... sortis]. Ifetraxi leetionem, quam Grotius in

marginem rejecit, adstipulantibus codicibus Darm

stattensi, Ileiclienauensi, et Monaceisi utroque:

(A. C); vulgo artis.

de monade] Ad ea quae nunc de singulorum nu

merorum vi et potestate sequuntur, eonferenda sunt

inprimis Theologumena.Arithmeticae ab Astio edita

(Lips. 1817. 8), et quae ex simili Nieomachi libro

Photius servavit. (bibl. n. 187); praetereaque Ca

merarius ad Jamblichum (in Nicom. arithm. p. 48;

sequ. Tennul.) et Meursius (in denario Pythagorioo

in Gronov. Thes. T. IX). Dei ipsa monade specia

: •.'•.'.otq oi* sui,

euneta principia vibrare«, id est, quam principem

omnium esse inde apparet, quia omnes inde nu

meri per ednsociationem orti suiit. , ° .i. $e

quae si] Probat monadem omnium primam, juia

primo cuique in quoque genere respondet, deinde

etiâm, quia numerans numerato. prius. Gnot. —

Distinctionem e Barmstattemsi codice correxi, et ex

eodem duobusque Monacensibus (A. €) reposui ve

neramur pro venerantur. . • • • • -

: species] Hdi est εῖσος, sensu Platonico, forma,

qua, quidquid ejus nomen gerit, hujus ipsius no

minis vim ae potestatem nanciscitur; ut nostro loeo

quidquid unum vel primum ' appellatur, id ipsum :

ut sit, a monade accepit. Adde Tennulium (ad Jan

blieh. p. 95).

nec dissimulabo] Lego: »Nec dissimulabo ex

eo (ita in MS.) qnod monas retractantibus unum est,

tium vide Pythagoreos apud Stobaeum (p. 6 sequ.^ solum ipsam (ita in MS.) esse, ' ab eaque singula

Heer.) et IIermetem (ibid. 1, 41, 183. p. 506), e

praetereaque Macrobium (in somn. Scip. 1, 6). '

vibrantem] Grotius in margine librantem, male;

radium enim supra dixerat. Sensas autem hie est:

procreari.« Novam argumentum hoc modo : illud

quoque, inquit, non est silentio praeterenndnm,'

quod vel ex eo satis liqueat monaden solam pro

prie esse, aliisque esse essentiae causam, quod

.quam sociati postmodum numeri- doeuerunt ante uteunque revolvatur semper unum manet; semel

$84 Martiani Capellae lib. VII. §. 75.

eaque singula, procreari, omniumque numerorum: solam semiharium esse, so

lamque mensuram, et incrementorum, causam statumque detrimentorum; quaé

tamen ubique pars est, ubique, totum, . dum per cuncta perpetua; meque

enim, quae est ante exstantia et quae post absumta non : absconditur, i potest

IOI OSSO perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

quod quidem idealis illius intellectuahsque speciei vis causativa testatur ; ad

cujus exemplum unum deum, unum mundum, unumque Solem,, singularemque

- - Lunam, elementa etiam in quo exstant, singula memorari. ,,Iicet. Aristoteles,

unus e secinoribus meis, ex. eo quod unum solum ipsa, sit, et Aee quaeri

semper velit, cupidinem asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis aut copulae in se, proprios, detorquet

enim unum unnm est. Gnor. — Cum liisee conspi

rant etiam Monaceuses (A. C) et Darmstaiiensis,

unde recepi. Vulgo, enim ita erat; »nec dissimulabo,

quod monas. retractantibus unum solum ipsa esse

ab ea atque cetera pvocreari. « - -

_ seminarium] Jambliclius (ad Nicom. p. 12Ten-,

nul.): oert* oeütïjç yàg àc &rò 6'réguoezoc. xoe;

. ââiov 6i£nc éç éxàtsgov àvrwterov%rgoc.

oeü§ovtoev oi 2öyov x. r. λ. • • • • • * * * .. .'.:*

* absconditur] Sensus videtur postulare absumitur.

GnoT.—. Idem margini adscripsit alios legere as

cenditur, quod etiam in Monacensi utroque exstat;

sed mutandi causa non apparet, quoniam, abscondi

commode explicari potest perire, occidere , . eva*

nescere. Sensus est, perpetuam esse oportere,, ul- :

, tra, quam minuendo procedere non possimus. Con

fer Mpderatum (ap. Stol. T. I, p. 18): jjrwg pusuov

uévov toü aeí%ovg x«rètjv έφαίρεσιν παν

tós dgt$uo$ 6regn%i6α μονήν τε και 6té

6iv λαμένει. · · · · · … ••••. •■'.

„memoratum] Codices Reichenauensis, . Darm-;

* stattensis, et Monacensis uterque nominatums non

nccesse.

-

' .•• ..• • •••*; *. • •••

idealis] Unus ille solusque a <*$ummus aeus,

quem Appulejus ultramundanum flppellat, ex doctri

na Platonis est : ipsa. unitas,^a qua unum, quod

exsistit. progreditur, quae et omnes deorum genus

progeneravit, tam intelligibile, quam intellectuale,

quod supramundanum * est, et quod 'mundanum,

coelicolarum... nempe deorum.-Unitas i}la ante omn

nia entia. Ab unitate igitur illa sive ab uno solo

que deo profluxere dii primo vomroi et voego,

wegxâ6μιov et éyxö6μoι. Proelus eap. X libri

primi: iivoe offlv 6vve%vreg eiaeopev, tò èv öv.

aegóeu6t. uèv èrrò tíc àv&öog ?jg ztgö ròv

övrov: ràv òè tô: $eiov yévoç. &toyevvé,

zâ te vonzóv, xai τά vaegów,' xoei tö öftepov

gévuov, και το μέxgt tôv àyxo6uiov npoe

λλv$âç. « Salmas. (epist. ad Menag. p. 2i).

unum deum] Unum quidem deum philosoplii

eredebant, sed variis.eum nominibus varioque sexu;

appellabant juxta illum usnm Valerii Sorani. Glossae

(cöd. Monac. E).

ullra nihil] Nihil apud Grotium per errorem

omissum ipso monente restitui. Ceterum Aristoteles

ubi, haec dixerit, ignoro. _ - *

Martiani Capellae lib. VII. §. 751. 58$

Hanc quoque alii concordiam, hanc pietatem amicitiamque dixere,

quod ita nectatur, ut non secetur in partes; tamen rectius Jupiter nuncupatur,

ardores.

quod sit idem caput ac pater deorum.

DE DYADE.

IDenique quum umum facta in quodcumque defluxerit, licet ejus linea

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadem tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreatio, a nonnullis genesis dicta ; quod autem

inter eam ac monadem prima conjunctio est consortiumque consimile, Juno

perhibetur vel- conjunx vel germana praecedentis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participat: eadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari; in bonis vero eadem justitia,

quod duobus aequis gaudeat pariter ponderatis; eademque societas, quod

viuculum, quo media connectantur, habeatur utrinque commune. Ab hac

numerus auspicatur; et est opinabilis corporatio motusque primi probamentum ;

elementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus pro

ereatur; primaque forma paritatis est.

DE TRIADE.

Trias vero princeps imparium numerus, perfectusque censendus; nam

prior initium medium finemque sortitur, et centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobius : »Haec monas prin

cipium finisque omnium, non ipsa principii aut finis

sciens, ad summum refertur deum. « Et Synesius

episcopus Platonicus saepe deum povçò ággrfjtnv

nominat. Grot.

defluxerit] Sic recte anteriores; de monade

enim, quae unum facta est, sermo est; Grotius

nescio unde defluxerint.

quae prina] In codice Darmstattensi qua est

pro quae; male.

justitia] Theologumena Arithmeticae (p. 12, 4):

àztö öë tijg eig ööo topuijc 4ixm oiovei öiz;.

Justitia autem Pythagoreis erat zò &vturrenov§âs

(Aristot. Magn. Mor. 1, 54).

elementorum] Ineptum est quod alios legere

Grotius margini adscripsit aliorum.

perfectus] Tlieon (arithm. 52, p. 72 extr.): 28

verat 6? xai ö tgioe ré2euoc, éaereu$$ froçórog

&ρχι}v xoei ué6æ xaì zr&gæc ézet. Adde eundem

de vusica (40, p. 187), Plutarchum (qu. sympos.

7:39

755

7,4

586 Martiani Capellae lib. VII. §. 755.

finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque ger

manitas, et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit semarium movena

riumque; cujus auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. Tres symphonias

continet harmonia, id est diapason, hemioliom, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. Idem mundana

perfectio est; nam monadem fabricatori deo, dyadem materiae procreanti,

9, 5; p. 758), Laurentium Lydum (die Martis

p. 82 sequ. Roetli.),' Stobaeum (ecl. phys. 1, 2),

Justinum Martyrem (op. p. 24), Boëthium (de mu

sica 5, 8), Ausonium (idyll. H 1), et quae olim (in

palaeogr. crit. III, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

Nonnulla et ipse noster jam supra (§. 108) attulit.

interstitiorum] Codices Monacenscs (A et C)

et Darmstattensis interstitionum ; male (vide §. 881).

aequalitate] Codex Darmstattensis e qualitate ;

Monacenses (A. C) aequalitatem , quod jam Gro

tius margini adscripsit; male utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 560).

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 867); IIeeate

;gitur, scilicet triformis (IIor. od. 5, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, 5I I). Ausonius (in gryplio

ternarii numeri v. 18):

» Tergemina est Hecate, tria virginis ora Di

atmae ,

Tres Charites , tria Fata« — —

tertio] Confer palaeographiam meam (III, §.

269). Spectat luc et proverbium tö tgirov tqj

6αστήσι.

hemniolion] Id est diapente (§. 107. 934).

divinatio] Ita infra (§. 893) »tripodem« seribit

*trini cursus praesagia polliceri, exstantis, in*an

tis, et rapti. « Sed jam IIomerus (Iliad. a, 70)

Calchantis vatis artem ita deseribit, ut tres tem

poris partes comprehendat:

'0g ij6n t& t' éóvtoe t& 6* 8666woevoe tgö z°

éóvtoe.

idem] Nempe mumerus. Darmstattensis quidem

codex exliibet item ; sed praefero vulgatam.

mundana perfeetio] Vulgo praefeetio, sed re

eepi lectionem a Grotio in margine notatam. Au

sonius (idyll. II, 48):

» In physicis tria prima , deus , mundus , data

forma. «

Seneca (epist. 68): »Haec omnia mundus quoque,

ut ait Plato, habet. Faciens hic deus est; ex quo

fit haec materia est; forma hic est habitus et ordo

mundi quem videmus, exemplar scilicet, ad quod

deus hanc magnitudinem operis pulcherrimi fecit.«

Confer Platonem ipsum (in Pliilebo p. 25—27

Steph.).

-

fabricatori] 4ruuovgyö, ut apnd Platonem

est (Pliileb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Theologumena (p. 7, 18): étv την

827, v τη δνάόε προςαρμόrtov6tv oi IIv8c«

%6getot* £tegâto,toc y&g èxeivm μίν εν φύ6ει,

óvèç ôë ëv dgv$uq; πετάozsu, ubi plura Astius

(p. 162).

Martiani Capellae lib. VII. §. 755. 587

triadem: idealibus formis consequenter aptamus; animam vero rationis et ira

cundiae cupiditatisque distribuere trigario.

- . . DE TETRADE.

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ex lon

gitudine ac profunditate componitur, decasque plena his quatuor numeris

gradatim plicatis integratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item ho

catontas a decade quaternario cumulatur, id est decem, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum ; et item' a centum quatuor numeri reddunt

mille, ί} est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. ' Sic decem millia

ceteraque excremy* complemtur. Quid quod quatuor anni tempora, fron

tesque coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hic numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.

DE PENTADE.

trigario] In editis erat tricario. Forte trigario, ut

supra fuleida pro fulgida. Libro musico: »demum tri

garium supplicantis semper germanitatis adveniat«;

ubi de Aevtauc sermo. Gnor. — Spectant illa Mar

tiani ad Platonis doctrinam, qua anima dividitur

in 2oyu6ruxóv, 9vpuoeuêëç, et ézri$vuntuxöv

(de R. P. 4, p. 456; 9, p. 880; Tim. p. 69;

Phaedr. p. 246; de Legibus 9, p. 863; adde Dio

genem 3, 90).

soliditatis] Cave r& 6rege& (§. 791) intelligas,

ut latitudo in sequentibns excidisset; sed de qua

drato loquitur, quod et ipsum perfecti et omnibus

numeris absoluti vim gerit; eonfer inprimis Aristo

telem (rhetor. 5, 11): töv äya9$v ävöga pávat

είναι τετράyóvov μεταφορά άμφω yàp ré

<*

Sequitur pentas, qui numerus mundo est attributus. Nam si ex qua

λεια. Plura dabit Astius(ad Platon. Protag. in oper.

edit. T. IX, p. 181).

plicatis] Male in editis plieitis. Nostram lectio

nem dedit codex Monacensis (A). De tetracty Py

thagoriea supra jam egimus (ad §. 107).

Cyllenio] Hoc quoque supra (§. 100) jam atti

gimus. Adde Plutarchum (qu. symp. 9, 5; p. 758):

'Eousi öë uoeAu6toe tôv &gt;9uóv •j tergéc

&véxerat: zroAeoi óè xoei tergdév μηνός i6ta

puévov y€v£69æ róv 9eâv i6togoú6v* et Macro

bium (Saturu. 1 , 19): »Pleraque etiam simulacra

Mercurii quadrato statu figurantur — quippe sig

nificat hic numerus vel totidem plagas mundi,

vel quatuor vices temporum, quibus annus inclu

ditur « cet.

754

755

74 *

588 Martiani Capellae lib. VII. §. 758.

756

tuor elementis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter in

signitus; qui quidem permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utrius

que sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus, sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinque per quinque habes viginti quinque, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni trigies quinquies, et quin

quies noveni quadragies quinquies. Item: zonae terrae quinque; in homine

scnsus quinque, totidemque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupedes, reptantes, natantes, volantes. Hunc numerum . quis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

DE HEXAEDE.

«• -

• <*.

Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitot, quum suis

partibus impleatur? Nam et sextam sui intra se continet, quod est unus;

quintus] Codices Cantabrigiensis, Reichenauen

sis, Darmstatteiisis quintum ; sed mutandi causam

non video, modo ad mundum referatur. Neque enim

de Aristotelis quinta essentia Martianus loquitur,

sed de dodecaëdro Platonis, quod universi formam

refert (Tim. p. 88 c); quanquam hoc quoque multi

pro aethere acceperint (vide Boeckliium in Pliilolao

p. 162; Astium ad Plat. Epinom. p. 601). Adde

Strabonem (f8, p. 715 Casaub.): wgëç óè rotg

térroeg6v 6totae&iouc fréurrtm, tic $6tv μέ6uc,

éé íc 6 ooegoevóc xoei t& &6rga •. t. 2.

utriusque sexus] Unde etiam évógoyvvia: et

χάμoc appellabatur a Pythagoreis (Plut. de Ei

apud Delphos 8, p. 587).

apoeatasticus] Nisi corrupta lectio est, per syn

copen dietum pro daeoxoetoe6tatuxqj, qui semper

ad se recurrit, in se ipsum revertitur, ut ait Ni

eomaclius (instit. arithm. 2, 17; p. 431 Ast.): ö6«c

%'de äv «•§•j6e6iv αυ&#6ο, sic tò aërö 6νμ

zrëga6uoe re2evrj6ev ztévtayg. Adde Jamblichum

(p. 12 Tennul.) et Theonem Smyrnaeum (arithm.

24, p. 61): •

zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

quadrupedes] Sie codex Darmstattensis; vulgo

quadrupedesque. Ceterum confer Platonem (in Ti.

maeo p. 91. 92).

diametrum] Simili de causa fiui$eov appellant

Theologumena (p. 52), özv zoü öéxa %eiov öy.

roc •jui6eu: é6zvv.

vero] Sic codices Monacenses (A. C), Darmstat

tensis, et Ileichenanensis pro autem in editis.

perfectum] Isidorus Hispalensis: »Senarius suis

Partibus perfectus est. « Macrobius: »Senarius vero,

qui cum uno septenarium facit, variae ac multipli.

cis religionis ac polentiae est. Primum, quod so

lum (malim solus) ex omnibus numeris, qui infra

decem ~sunt, de suis partibus constat« cet. Gnor.

— In meo Macrobii exemplari (somn. Scip. 4, 6)

Martiani Capellae lib. VII. §. 756. 589

et tertiam, quod duo; et medietatem, quod tria. Item naturalia officia, sine

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum,

status, motus. Item motus totidem differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum deorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hic autem numerus Veneri est attributus, quod ex

utriusque sexus commixtione conficitur , id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina paritate; nam bis terni

hexas fit. Solida etiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinque toni et duo hemitonia. Idem per primum

motum, hoc est dyadem, collatus duodecim facit; inter quos duos numeros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, mam arithmeticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim , quot numeris superat scnarium , id est

Alius autem numerus, id est octo, musica ratione tribus. confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim , qua ipse superat sextum, id est tertia; mam

sexti tertia : duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geometrica ratione

Alio etiam loco idem solus legitur, non solum.

Macrobius (Sat. 7, 15) ex Aegypto refert » senarium

numerum omnifariam plenum, perfectum , atque di

vinum esse.« Adde Vitruvium (5, 1), Lydum (die

Ven. 10, p. 68 Roetli.), Censorinum (de die natali

11 , 4).

motus totilem] Sex motus genera praeter orbi

eularem etiam Plato enumerat (Tim. p. 54 Steph.).

Adde Macrobium (in somn. Scip. 1, 6 f. Saturn. 7,

9). Sed alia sunt quae Aristoteles statuit, licet

totidem numero (Categ. 11 ; confer Sext. Empir.

adv. mathem. 10, 57; p. 640). -

Peneri] Nieomaclius (apud Photium p.240

Hoeschel.): xai xvgiog oeätn μάλλov 'Aqogo6irn*

Çvyioe te xaì yapurq?ic« zaì àvÒQoyvvicc %o%o

yeiroet. Hiuc etiam Pytliagoras Veneri sexto men

sis cujusque die sacra fieri jussit, teste Jamblicho

(de vita Pythag. 28, 182), ubi Rusterus (p. 128)

lectores ad Tennulium (ad Jambl. in Nicom. aritlim.

p. 151) remisit. Plura dabit Astius (ad Theolo

gum. p. 177).

hexas fit] Grotius margini adseripsit alios le

gere sexis faciunt, male.

id est movenarius] Sic scripsi e codicibus Gro

tiano et Reichenauensi; vulgo idem movenarius.

De utgque ratione aritlmetica et musica sive har

monica vide quae ad Platonis Timaeum (p. 56

Stepli.) observavit Boeckhius (in Daubii et Creu

zeri studiis T. III, p. 56), Astiumque ad Theolo

gumena (6, p. 178), quae eodem hoc nomine leae

dem praedicant.

757

590 Martiam Capellae fib. VII. §. 757.

componitur. Ea enim possunt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadrin

gentos trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius quingentos se

ptuaginta sex ; item novies septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duodecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se

- --- - • - • -

multiplicata reddunt numeros extremorum inter se convenientium. Hic primus

numerus, id est senarius, harmonias ostenditur genuisse;

decim est symphonia diapason; sex ad novem hemiolios;

quippe sex ad duo

sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron ;' unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

hic senarius quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime

titur ; nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per eollationem] Grotius margini adscripsit post ;

male. Collatio hic multiplicationem sive potentiam

significat eodem usu quo Festus (s. v. ocius) com

parationis gradus eollationum vocabulo appellat.

utraque] Sic codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis; vulgo utraeque sine sensu.

dipondius] Grotius per errorem ut videtur edidit

dispondius , quod correxi; sed ipsi huic vocabulo

locus hic nullus est, ut e nota tantum male intel

lecta ortum esse videatur; quanquam invitis codi

cibus nihil muto. Ceterum sensus hic est, pro

portionem geometricam, quam modo proposuit:

6 : 8 = 9 ; 12

cujus extrema aeque ac media secum collata faciunt

72, etiam si omnia septuagesies bis augeg, ean

dem manere :

Æ59 : 576 = 648 : 864.

id est senarius] Haec pro glossemate tollenda *

eenset Grotius; sed si demseris, unus e majoribus

potius numeris, qui antecedunt, intelligendus fuerit.

hemiolios] Grotius hemiolos, quod e eodicibns

correxi.

Harmoniae] Hyginus: »Ex Venere et Marte

Harmonia et Formido. « Harmonia autem, quan

quam Capella suo modo aliter interpretatur, est

Hermione. Grot. — Nescio quid contra communem

fabulam (Apollodor. 5, 4, 2. Diodor. 8, 48 f.)

Grotius sentiat. Pro mater alios legere mnjor idem

margini adseripsit; inepte. *

viessis quadrussis faciunt] Forte vicessis vel

vigessis , ut sexis , scpluagessis et similia hnic an

etori usurpata. Gnor. — Sexis supra (§. 508) et

infra (§. 767) legitur. Codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenaucnsis habent vies

quartis, quod jam Grotius margini adscripsit, ut

supra tries pro trigies ; praetereaque Reichemanen

sis praebet facit pro faciunt. Proeul dubio numeri

libràriorum inscitia vel scribendi compendiorum ig

norantia sunt corrupti, legeudumque hie »viginti

quatuor •, et supra » sexies scptuaginta duo faciunt

quadringenta trigínta duo • cet.

Martiani Capellae lib. VII. §. 738. $9

, , •

• *

*

DE HEPTADE.

Quid autem : te heptas , veneranda commemorem? quae quod naturae

opera sine : feturarum contagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum: possedisti. Nam quum omnes numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur . aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; . tetras autem et creat et creatur; at heptas, quod mihil gignit,

eo par , virgini perhibetur; sed quod a mullo nascitur, hinc Minerva est, et

quod ex numeris tam masculinis quam femininis constet, Pallas virago est

appellata. Nam ex tribus et quatuor septem fiunt; qui numerus formam

Lunae complectitur ; nam primo est corniculata, quam pinvoeu8í Graeci vocant;

.*-* **, *

heptas] De praestantia numeri septenarii prae

ter Tlieologumena conferendi sunt Gellius (5, 10),

Macrobius (in somn. Scip. 1, 6), Philo (op. T. I,

p. 80). Quanquam fortuitam potius censet Aristo

teles (metaphys. 14, p. 508, Brand.); επτα μέν

qoawvm,&vtoe, £aeté 6e zogöai j éguoviat, εττα

δέ αί πλειάόec, èv επτά δί Βάλλει όδόντας άνι

a ye, évuv ο'oö: επτά οί oi επι θήρας' άσ'

o$v ötv touogôt à âgç$uös fréqvze, δεα toöto

•} £xeivov èyévovto £aeté í í táeudc éaeté

&6zégaxv §6tiv ; j oi μίν διά τάς rtw;2oec â

&22nv tw& &itioev, t>jv òè íueic oótos

Aegv$uo$uev, tòjv öé ägxtov yé óóóexoe x. r. λ.

veneranda] Nam (teste Maerobio) értèç ëztó

ro8 633e69at dicta. Veteres enim 6επτας dice

bant, idque comprobatur ex isto fragmento Jonis

apud Euclidem in Harmonica, a patre meo elegan

tissime correcto et concinnato :

»T&v δεκαθάμovoe tô£tv éxeuc dei iv re

tgoezögöç,

T&ç Èvoepoevov6ag dguovioc tgtööovg.

IIoiv μίν 6επτάrovov τράλλον διατέσσαρα

4ιαντες

"E%nvec 6rroeviczv μοῦ6æv άειρόμεvot. «

Gaot.— Adde Appulejum, qui (met. 11 ab init.)

» eum numeruma , inquit, »praecipue religionibus

aptissimum esse divimus Pythagoras prodidit« ; et

quos Astius laudat (ad Theologumena p. 184. 188)

et Creuzerus (ad Olympiodori comm. ad Platon. Al

cibiadem p. 158). -

conformas] Lege conformaris. Grot. — Neuti

quam.

Tritoniae] Confer superiorem loeuim (§. $68

not.). -

par virgini] In MS. pervirgo, hoc est valde

virgo Gloss. Gnor. — Vulgata saua. Hierocles (in

Pythag. aur. earm. p. 226): rj öë ëßöopu&c àç

&μητωg xoei aerag%&voc — oùze ydg yevvátæ

áé ägu$uo$ tvvoc téóv èvtóg öexáöog — oöre

yevvj twoe tôv àvtóg öex&öog. Plura dabit

Astius (ad Theologumena p. 181).

Lunae] Theologumena (p. 48): 'Ettdoegot o$v

ai t$66ageg 6εληνιακαι φάσεως σπάρxov6at

6vpztzngo$6vv s%26ya>c tóv roö d6régoc tov

rov μίνα, ήμεροῦv övva: èyyu6toe z9. Xv22o

wi6oe69æ óó óóó xoei t&g éttè 6zmpoertx&;

758

892 - Martiani Capellae lib. VII. §. 758.

7

~p

9

deinde medilunia, quam dicunt óu$touovs dehinc dimidiato major, quae dicitur

&ρφiaegros: mox plena, quae dicitur aeav6£3nvoc : item tres formas praedictas

deficiens repetit. Hic numerus Lunae cursum significat; nam unum , duo,

tria, quatuor, quinque, sex, septem, viginti octo faciunt. Item septem sunt

circuli, et tot planetae, tot dies, totque transfusiones elementorum; nam ex

informi materie primus ignis, ex igni aër , ex aëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aër, ex .aëre ignis; ex

igni in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

natura monne huic probatur numero deservire? In principio septimani partus

puogqoëç tjjc 6εληνης τετράδι, μη voeu8j, 6v

zörouov, αμφixvgtov, aeav6$2$,vov, τάλαν

àÀÀov öupixvgtov, èx $ætégov μέgovc poe

ru£opuévnc coetîjç, xai zrd:2vv 6vxöropuov xoetoe

zæót&, xoei é%rjv μη vosuí. Similia apud Ma

erobium leguntur.

pumvosuôij] Sic legendum pro puovoeu6ij in

editis. Gnor. — Immo ex ipso Martiano (§. 865 f.)

corrigendum erat.

tav6%r,vos] MS. πλngo682, voc. Gnor.—

Eodém redit.

tot dies] Hinc satis liquet non tam novum esse

hunc morem, quo dies numerare solemus per se

ptimanas et planetarum nomina, quam quidam vo

lunt. Gnot. — Profecto non erat, cur Martianum

adliiberet ad hujus moris antiquitatem probandam,

quem multo antiquiorem esse, et perperam a pla

netarum nominibus moinina 'dierum repeti, alio loco

(palaeogr. crit. III, §. 514 sequ.) demonstravi. Adde

Senecam (ap. Augustin. de civ. dei 6, 11) et quae

doctus Anglus nuper attulit (in Museo pliilologico

Cantabrigiensi T. I. p. 1 — 75).

transfusiones elementorum] Ovidius (metam. 18,

245);

— — ~resolutaque tellus

In liquidas rorescit aquas 3 tenuatus in auras

4ëraque humor abit, demto quoque pondere

1*u*sus

In superos aër tenuissimus emicat ignes.

Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo ;

Ignis enim densum spissatus in aëra transit ,

Hic in aquas ; tellus glomerata cogitur unda. «

Adde Platonenm (Tim. p. 49), Chrysippum (apud

Stobaeum I, 12, 16; p. 512 sequ.), Lucretinm

(1, 783 sequ.), Ciceronem (N. D. 5, 12), Hera

clidem Ponticum (alleg. Homer. p. 459 Gale), Ma

milium (I , 149 sequ.), Diogenem Laertium (9, 9;

p. 555 Meibom.). Paulo aliter Theo'ogumena (p.50);

ott sic téó6ægæ t& tévtoe 6touzeia, rgeig öé

coetóv ai μετα$tnrec, £ßöou&c äv x&vra$$æ

étvxQatoim td%v öáóv. -

omnium natura] IIdvtoev qpù6tc. Eleganter

et proprie a nascendo naturam dixit pro generatione ;

nam et apud Gellium Varro » ad hominus nascen

dos vim numeri istius porrigi pertinereque« ait;

et Macrobius : » denique est nunerus, qui hominem

concipi formaria etc. Grot. — Videtur tamen uni

versam hominis maturam significare, eo sensu quo

Macrobius (in somn. Scip. H , 6 f.) septenari:um nu

merum » totius fabricae dispensatorem ac dominum :

appellavit; qui quidem omnino ad sequentia con

ferendus est.

Martiani Capellae lib. VII. §. 759. 595

hominem absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos , auresque et nares totidem,

et os unum. Dehinc mense septimo parvulis dentes emergunt, ac septimo anno

mutantur; item secunda hebdomas pubertatem movet gignendique possibili

tatem ; tertia florem genarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenalis aetatis plena perfectio est. Septem etiam matura abstrusit membra

vitalia, linguam , cor, pulmonem , lienem, jecur, et duos remes. Item septem

septimani partus] Explica ex verbis istis Var

ronis apud Gellium : »Illam quoque vim numeri hujus

observatam refert, quod ante mensem septimum

neque masculus neque femina salubriter ac secun

dum naturam nasci potest.« Pauius quoque juriscon

sultus ait: »Septimo mense nasci perfectum partum

jam receptum est propter auctoritatem doctissimi viri

Hippocratis« (ff. de statu hominum, l. Septimo).

Et id intelligendum de mense septimo incipiente

Hiquet ex l. 5 in fine ff. de suis, ubi Ulpianus docet'

similiter ex Hippocratis auctoritate justo tempore

natum videri eum, qui centesimo octogesimo secundo

die natus est. Est autem Hippocratis locus lib. Epid.

5, sect. 270. Censorinus quoque ait: »Septimo

partus jam maturus est, eo quod in omnibus nu

meris septenarius plurimum possit. « Vide Plinium

libro septimo cap. qninto, et Plut. lib. V de plii

Iosophorum placitis cap. XVIII. Grot.— Diodorus

tamen (1, 25) ζωoyovei69av oöz éïòóévat tö

roco*;rov ait, ubi vide Wesselingium (T. I, p.27).

septem meatus] Favonius p. 1G : » ministros ci

dem sensus septem veluti fenestris emitti manife

stum est.« Septem notarunt foramina veteres, ex

quibus sensus humani operentur. Alcimus Avitus

pulcre:

» Deiinc arcem capitis sublimi in vertice signat

Septiforem vultum rationis sensibus aptans. •

IBArth. (advers. p. 222. 225).

os unum] Transposita in editis haec erant verba;

sed codicum Reichenauensis et Darmstattensis le

ctionem praetuli.

pubertatem] Alii ubertatem , teste Grotio in

margine; male. •

gignendi possibilitatem] Utitur hoc vocabulo et

ipse alibi, sed et Arnobius, Isidorus, aliique patres;

ipse quoque Justinianus in confirmatione digesto

rum. Et sane quemadmodum hi omnes possibilita

tem pro potentia dixere, ita Fulgentium impossibi.

lem pro impotenti dixisse puto. Loeum, quia sim

gularis et eximius quodammodo est, adscribo. Is

est puv$o2oyux. lib. II, de Caeo et Hercule: „Trj.

plici etiam modo nocet malitia, aut in evidenti,

ut potentior, aut subtiliter, ut falsus amicus, aut

occulte, ut impossibilis latro. « Quod autem hic ait

anno bis septimo pubertatem incipere censeri, con

gruit cum constitutione ista imperatoris Justiniani

ad Mennan praetorio praefectum missa quae hodie

est l. 3 C. Quomodo tutores vel curatores esse

desinant, cujus sententia repetita est hist. (?)

Quibus modis tutela finitur in principio, quos locos

confer eum Maerobio. Gnor. — Adde Lipsium, (ad

Sen. de benef. 7, 1, p. 567).

septem etiam] E Darmstattensi codice pro se

ptima in editis.

duos renes] MS. doexoeizóc m duo renes. « Gnor.

— Ita et Monacenses (A. C).

75

594 Martiani Capellae lib. VII. §. 759.

-

740

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus imo collo, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vertice axis coelestis.

DE OCTADE.

At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcano dicatus;

nam ex primo motu, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfectus item, quod a

senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum , qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt, id est heptas, enneas, et hendecas, qui omnes

tenus imo collo] Recepi lectionem a Grotio in

margine notatam; vulgo tenus imum collum.

venter, duae manus] Sic scripsi e codice Darm

stattensi pro ventrem duas manus ; sed quod pro

sequentibus totidemque pedes in Reichenauensi ex

stat pedesque recipere nolui. Ceterum confer Theo

logumena paucis mutatis eadem tradentia (p. 80):

6n%éyzvæ te y&g rè 2£yöuevoe μέλη έπτα

×oet' oeütz}v έμπέρvx&v juiv yàçótra, xoegóioe,

íaeoeg, wve$poev, 6ae$$v , vépgov ööo' xoei

t& xa9oAeux& puégn to6oe$ta, árreg é6tb xs

qoa:27}, $a$ga$, zeigec óóo, fráóéc ööo, xoei.

aiöoiov* xoet& puégoc óó óóótgrj6evc év μέν τφ

zrgo6érrq) $tr&, àq $æλμοῦν δέo, èràv òèo,

övv6v öüo, 6τάματoς άν α. τ. λ.

Pulcano] Alii Neptuno dicatum tradunt, ut

Plutarchus (in vita Thesei extr.): j y&g óyöo&c,

xößog άπ' αgtiov τοσros o$6oe xaì toö ftgó

tov tstgoeyoevov ötae?a6ioe, tò pòvuov xoei

óvcxivmtov oixeiov éxeu rijç roù; %o% övvd:

poeos, öv 'A6péávov και Tawjoxov ngogovo

wé£ou&v.

octadem] Lege ogdoadem. Grot. — Neutiquam :

promiscue enim noster hisce vocibus utitur, et

illa quidam tam superiori loco (§. 758) quam in

'feriori (§. 748). Nicomachus etiam apud Pliotium

óztööa apellat.

a senario] Sic codices Monacensis (C), Rei

elienauensis, Darmstattensis, et Grotianus; nee re

fragatnr alter Monacensis (A) qui habet in senario;

vulgo enim septenario.

imparibus comseeutis] Confer Nicomaehum

(arithm. 2, 20 f.): oi xw%ov τριχη διασταto

övrec xal ravtörmtoc επί πλέov 6oxo$vts;

tuétézetv éóyov ei6 regu$v, ö32' oùx èg

tiov — éxt&%&vtov yàg töv äzrò puovéóog gae?

âretgov 6vvezöv τεgu666v έπισκόπει oétoec

δ τρόtoc tóv 6vv&uet xäßov touet, oi δά

óöo uet* èxeivov 6vvt€$£vreg töv οεύrspov,

oë ôë ëzri: tovtovc zgeig töv rgirov, oi δέ

6vvezeic toûtouc té66ægec töv τέταρτον •. t. 2.

seeundus] Vulgo secundum ; ego codices Darm

stattensem, Reichenauensem, et Monacenseiii utrum

que secutus sum.

Martiani Capellae lib. VII. §. 740. 50$

faciunt viginti septem. Item tertius cubus, qui a tetrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedecim , hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tre

decim , quindecim , septendecim , undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui dumtaxat numeri.

Sane hic octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium mumerorum.

ideo Cybele nominatur.

' ' ' ' .

.• • • * .

**•* >•• %

Cubus autem omnis etiam matri deüm tribuitur, nam

DE ENNEADE. *

Enneas quoque perfecta est, et perfectior dicitur, quoniám ex triade

perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus finem

fiunt] E codice Mouacensi (A);

tis fit. -

Cybele] Solidum, unde Cybele. Nihil enim terra

solidius. Glossa (cod. Mon. B).— Codex Reiche

nauensis Cybebe sollemni varietate. Rei ipsius fons

prave in edi

apnd Platonem (Tim. p. 85) quaerendus est, qui

terrae, quam matris deorum nomine appellatam esse

constat, cubicam formam assignavit; conferenda

tamen acutissimi Boeckhii annotatio (in comm. de

Plat. corp. mund. fabr. p. 51): »Tiedemannus quidem

(in Graeciae antiquissimis philosophis p. 418 ex

Nicomacho apud Phot. bibl. 187) Pytliagoricam ho

rum commentorum originem demonstrare inde cona

tur, quod cum mythologica Pythagoreorum doctrina

de numeris consentiant, veluti quum cubus octo

angulos habens terra est, numerus autem octona-'

rius Cybele appelletur, — verum quis obsecro spo

ponderit, mytliica haec numerorum cognomenta apud

antiquos et primitivos Pythagoricos jam obtinuisse

neque demum a Nicomacho, ingenioso nimis muga

tore, inventa esse?«

perfectior dicitur] Lego perfectio. De enneade

talia habes apud Pliurnutum, ubi de Musis agit:

£vvéæ óé ei6i 6u& tò tergayóvovg öc qomoi tuc

(Simonidem innuit ut puto) zαι zreQivtovg (ita

enim lego, non fregivtov) ^rgocrjxovraç aùroeig

&tore£iv' touooetog yäg $6tuv ö vëv âvvéæ

égu$aëç 6vvuGtétuévoç xoetà tò $p' avröv

χεννά69av, xoei tò toù rrg6jtov της τελειό

tntog xoetâ tuvoec uetézeuv öoxoöv &qu$uo$,

quae mire ad hujus auctoris expositionem faciunt. Gn.

—Vide Galeum (opuse. p. 187). Sed Grotii correctio

necessaria non est, ut ex nota sequenti apparebit.

perfecta] Inscite vulgo legitnr » ex triade per

fecta forma.« Dicere enim vult triplicatam triadem

hunc terminum primi versus facere. Lego pro per

fecta potius ter facta. BAith. (ad Statii Theb. 4,

481).— Vulgatam retinui codicum omnium auctori

tate firmatam. Niliil aliud vult Martianus, nisi per

fectiorem esse debere, quae ex triade jam perfecta

per multiplicationem sive collationem (v. §. 757)

oriatur. Hinc perfectissimus dicitur LXXXI apud

741

7:; *

596 Martiani Capellae lib. VII. §. 741.

749

tenet; et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoque

finis est eorum , quae per collationem augentur.

Nam et harmoniae ultima

pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus efficitur.

•

Non minus novem Musas dixere.

In mundo etiam movem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum septem , et terrae.

DE DECADE.

Decas vero ultra omnes habenda, quae omnes numeros diversae virtutis

Senecam (epist. 88), » quem novem novies multi

plicata componunt.* *

primi versus] Favonius Eulogius (ap. Barth. in

Papin. Stat. T. If, p. 1090): »Inter coelum et ter

ram movem intervalla ipse consideres licet, sic:

quoniam primi versus absolütiö novenario numero

continetur ; neque ipsa decimum circulum natura

requirebat.« Adde haec Servii (ad georg. 4, 480):

.quia qui altius de mundi ratione quaesiverunt,

dicunt, intra novem hos mundi circulos inclusas

esse virtutes« cet.

•

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

lectionem quis rejiciat, qui consideret Martis epi

tlieta ßgorozowyös, uuaetqoövog , oeiuoiboegís et

similia. Gnor.— Non dubitare debebat de Marte tol

lendo et Morte restituendo doctissimus Grotius.

Generalis enim Mors omnium , Mars aliquornm tan

tum interfector. Numeri autem ratio ad omnino

omnes pertinet, BAnth. (ad Statii Theb. 4, 481 ;

T. II, p. 1089. 1091). — Apud Nicomachum (in

Photii bibl. p. 240 Hoesch.) inter plurima alia 'Evv

«2iov quoque cognomen évv€¢6v tribuitur, quare

nihil muto.

somus effieitur] Macrobius (in somn. Scip. 2, I):

»Epogdous est numerus, qui intra se habet mi

norem et insuper ejus octavam partem, ut novem

ad octo — hic numerus somum parit, quem tonom

musici vocaverunt. Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphaera

zατ' έoz%v dicitur &tzoevéóv ä6tQaov. Gnor.

— Ad sensum recte; sed inconsideratius correxit,

quum sequantur alii genitivi deorum et terrae. Nec

melius pro deorum codices Reichenaueiisis et Mo

macensis (A) nraebent deorsum ; planetas enim pro

diis habitos esse quis ignorat? Ceterum zonas ap

pellat noster, quae cunctae alias sphaerae dicuntur,

ut apud Macrobium (in somn. Sc. 2, 4): »Ergo umi

versi mundani corporis sphaerae movem sunt; pri

ma illa stellifera, quae proprio nomine coelum di

citur et aplanes apud Graecos vocetur — subjectae

septem quas vagas dicimus — nona terra sine motu.«

Adde Appulejum (doctr. Plat. p. 205 Oudend.).

ultra omnes] Clemens Alexandrinus (strom. 6.

p. 686): »^j öezoec âuo¥oyéítæ roevréâ€uoc eà

voet. « Sed de hoc numero omnino conferendi Ovi

dii (fast. 5, 121) lii versus:

»4nnus erat, decimum: quàm Luna repleverat

orbem.

Hic numerus magno tunc in honore fuit;

Seu quia tot digiti , per quos numerare solemus,

Seu quia bis quino femina mense parit,

Seu quod adusque decem numero crescente ve

mitur ;

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae mo

nadis implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogias,

genera, species, differentias, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quamvis eam plurimi apocatastasim memorarint. . •

Principium spatiis sumitur inde novis.«

Plures ejus praestantiae causas exponit Vitruvius

(5, 4) et Philolaus (in Stob. ecl. 1, 2, 5; p. 8

Heer.), ad quem confer Boeckliiuum (p. 158. 146).

omnes numeros] Decadem eos intra se habere

dicit, vel quia denarius pro omni ponitur (Barth.

advers. p. 2287 f.), vel potius, qnia decas omnes

simplices ab I usque ad IX continet. Laurentius Ly

dus (in excerpt. 18, p. 16 Roeth.) » deease , scri

bit, »plenus numerus est, unde et perfecta vocatur,

. quippe quae omnes reliquorum numerorum et ra

tionum atque proportionum consonantiarumque ideas

complectatur« cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82);

»Orbis omnis numeri et fiuis decas est: circum

illum enim sese torquentes et convertentes quasi

circum flexum currunt nnmeri.« Unde Porphyrius

(in vita Pythag. p. 48 Rust.) δεκάδα oiov δεχόόα

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Theologu

mena p. 199).

primi versus finis] Versus dicunt arithmetici

ordines numerorum. Hoc ita capiendum, ut finis

versus semper sit X. Nam XX duo versus sunt et

ita deinceps; p. 15 Favonii Eulogii commentarioli

in somnium Scipionis. BAroerii. (advers. p. 222). —

Adde Camerarium (ad Nicomaclii arithm. p. 85).

secundae monadis] Hoc est, auxilio secundae

momadis est, ad construendum alias : nam secunda

monas non prima dicitur, sed undecima, itaque,

licet prima sit alterius versus, e praecedentis ta

men ultima habet auxilium. Favonius p. 43: »quia

ut monas in primo versu, sic in secundo decas

obtinet fundainentum. « BAntii. (advers. p. 222). —

Breviter, sed aperte Lydus (de mensib. 2, p. 82):

» A monade usque ad decadem solam si numeravi

mus atque substitimus, rursus ad ipsam monadem

revertimur.« Adde Pliiloponum (ap. Tennul. p. 129

ad Jambl. arithm.) qui scribit: »Perfectus numerus est

denarius, quippe omnem in se numerum compre

hendit. Postquam enim ad denarium pervenerunt,

ad eos numeros, qui sequuntur, rursus ad mona

dem recurrunt.«

Jano] Quippe clavigero (Ovid. fast. I, 228),

ut ipsa %ειθοῦzoç appellabatur (Theologum. p. 60).

apocatastasim] Recte : δεx&g dicitur &:tox&td

6ta6tg. Est enim &:toxæté6ta6tg nihil ferme

aliud quam in pristinam formam restitutio et re

stauratio ejus quod ante fuit, unde Gregorius de

Baptismo : xoei toe$tæ oùz oj6yc 6ewv έρας ysv

vj6saoec, oùóé àvaaeAed6eoec, ovòè eic tö ög

zoeiov &toxoetoe6td6eoec. Eic rò àgxoeiov &to

zoetdoza6tv vocat in integrum restitutionem. Eo

dem modo Plutarchus aliique complures circuitus

siderum, quae anno suo vertente ad idem signum

redeunt, &aeoxoetoe6té6£uc dici produnt. Sic etiau

monas primo numeri versu termina&o quasi redin

tegratur in decade. Supra . quoque pentada dzto

×oeta6tixijv dictam docuit, an &aeoxoeroe6tatuxív

voluerit dubitem sane, qua ratione nescio, nisi

quod forte (ut ipse docet) dyas et trias numeri

tum paris tum imparis principia, in quinario re

staurentur intercedente tetrade: : semper enim ad

étorat&6ta6iv intervallum requiritiir. Gior. —

Vide nos supra (ad §. 756).

898 Martiani Capellae lib. VII. §. 745.

744

745

QUID SIT NUMERUS.

Dictum breviter, qui mumerus primum versum facit, quos deorum

contineat quasque * virtutes ; jam munc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogias servet et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio

monadum , vel a monade veniens multitudo, atque in monadem desinens.

Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secumda a paribus impar , tertia ab imparibus par , quarta ab

imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a mullo numero dividi possunt, nisi a monade tantum mon

dividi, sed componi videntur, ut puta septem, undecim, tredecim , septen

decim et cetera similia; nullus enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a mullo numero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. A semet igitur nati alios ex se creant numeros,

quoniam ab imparibus paria fiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

ergo et primi numeri necessario habendi pulchrique.

qui numerus] Codices Reichenauensis et Mo

nacenses (A. C) quis ; non necesse (vide Beierum

ad Cic. Lael. p. 56; Rritzium ad Sallust. Catil.

p. 202; Waltherum ad Tac. ann. 1, 48).

numerus est] Sollemnis haec definitio est apnd

Pythagoreos et qni eorum vestigia sequuntur, ut

Nicomachum (arithm. 1, 7), Butherum (apnd Stob.

ecl. phys. I, p. 12 Heer.), Aristoxenum (ibid. p. 16),

inque primis Moderatum (ibid. p. 18), cujus ipsa

verba noster expressisse videtur: εστι δέ άριθμός

cóc ta*:rq) eixreiv 6£6tm,uc puov&öaov, i; frgoto

6u6μός πλη9ovc &zrò puov&öog άρχόμεvoç xaì

dvoerto6u6μός εις μov&6a xata2oyaov.

primi numeri] Cassiodorus (Op. p. 570 edit.

Gen. 1665): »Qui numerus secundum se conside

ratu*» pntatur esse, qui e nullo numero dividi po

'***• nisi a monade tantum, quum tamen componi

Sed omnes numeros

posse videatur: ut puta VII. XI. XIII. XVII. et

cetera. Quapropter ejnsmodi numeri appellantur

primi , qnoniam a nullo numero nascnntnr, nec ae

φuis analogiis distinguantur. Qui vero numeri ab

ejusmodi fluunt, et ab illis exoriuntur. Ab impa

ribus enim paria fiunt,' nec a pari impar fieri potcst.«

Haec ille: et facile perspicies eum nostrumque,

modo vera apud Cassiodorum lectio, eadem via pro

cedere. Sed differt Benedictina editio : in ea enim

(p. 584 Garn.) idem locus sic legitur: »Primus et

simplex numerus est, qui monadicam mensuram

solam recipere potest, ut verbi gratia III, V, VII,

XI, XIII, XVII et his similia.«

eos mumerus] Posteriorem vocem vulgo omissam

inserui e codice Reichenauensi; pariterque paulo post

ex anterioribus editionibus restitui numero, quod apnd

Grotium nescio utrum consilio an casu exciderat. .

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 599

primi versus sub his regulis retractemus: monas quidem mumerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectus no

minatur; heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colliguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad monaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;

quartus, qui et ultimus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et uegtâ adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui

digitis coërcetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio fit, ut numeros

germanae praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium , quod non habet partcs; in secundo

versu a decem numeri velut linea distenduntur; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut latitudo primae Iongitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi- sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas. Finis

--

monas quidem] Idem apud**

(ad Nicom. arithm. p. 18 Tenn.): xaì rò %av μα

6u«$toetov zoe uov$oc ίιov x«i 6cu8t8a6te

×óv toi; ujta &gt;9uòv αύτην είναι %. t. 2.

Quippe âgz; &gt;9uo$ habebatur (vide Aristoxe

mum apud Stob. ecl. p. 16). Adde Macrobium (in

somn. Scip. i, 6): »Unum autem, quod uovoec id

est unitas dicitur, et mas idem et femina est, par

idem atque impar; ipse non numerus, sed fons et

origo numerorum.«

digitis] Non decem primi tantum, ut aliquis

opinari possit, sed omnes potius numeri a monade

inde usqne ad novem millia digitis coercentur; quod

quo pacto fiat, e libris hac de re scriptis et tabulis

aere incisis, a me alibi (pal. crit. III, §. 250) lau

datis, disci potest. E quibus praesertim conferas

velim Bedam (de indigitat. in 0per. I, p. 52) ad

dasque superiorem uotam (ad §. 102).

brachiorum] Decem enim millia jam mon digitis

solis indicari possunt, sed alia quadam corporis

pa-te opus esse ad hunc et sequentes numeros ex

primendos Noviomagus (ad Bedae op. I, p. 153)

docuit. Saltationem autem non pedum modo esse

sed omnem quam nos dicimus gesticulationem sig

nificare notum est (vide. Boettigerum in Sabina I,

p. 517).

numeros] In MS. fuit numeris: recte, si pro

concinnuamus legas concinamus. Grot.— Martianus

ipse hic aliquid turbasse videtur: quos enim ait

numeros lineares, quadratos, et eubicos, cum de

T.et miilenariis nihil commune ha

bent. Ceterum eonfer ipsum supra (§. 707).

distenduntur] Ita in codicibus Monacensihus (A.

C), Iteichenauensi, ac Darmstattensi: male in editis

discinduntur, quod ad lineae proprietatem minus

hene convenit.

746

600 Martiani Capellae lib. VII. §. 746. …

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hecatontas, et mille; géometriae

747

748

vero nota, hnea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut mota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item decas per

decas fit centum quadratus; hoc per decem fit cubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem , facit quatuor, primum quadratum; associas

quinque, fecisti secundum quadratum novem ; junge septem , implesti quadra

tum sedecim; adjicis item nonas ad sedecim, et perficis quadratum viginti

quinque. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numerum aut parem, aut imparem esse, aut utro

que finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finitis finitum fieri posse. ' „• • i

•

$.

-

(

*.

DE PARI ET IMPARI EX IIsQUE COMPOSITIS.

Omnis vero numerus aut par aut iúpar est. Par est, qui in duas

latitudinem] Adde ex MS. longitudinemve. Grot. dere factum , celeriuscule dicemus« , et saepissime

— Sic etiam Iteichenauensis, unde recepi, quan apud oratores et pliilosoplios Graecos (vide Schae

ferum ad Lamb. Bosium de ellips. p. 788, et ad

Demosth. T. II, p. 581). Ceterum spectant haec

doctrinam Pythagoricam de gnomonibus, de qua eru

quam jam ante Grotium in editis erat et in longi

tudinem. Cassiodorus (Op. p. 353 Garn.): »Super

fieialis numerus est, qui non solum longitudine, sed

et latitudine continetur, ut trigonus numerus, qua

dratus numerus, quinqueangulus mumerus, circu

laris numerus, et ceteri, qui semper in superficie

continentur. « *

decas per decas] MS. »id est decus per$lecus.«

Forte decussis per decussim vel decas per decem.

Grot.—Hic quoque librarii numerorum notas intel

lexisse non videntur; sed contra codices nihil muto.

associas] MS. associatis. Grot. — Male ! Di

ctum est pro si associas , ut apud Auetorem ad

Herennium (3, 14): » strenue aliquid volumus osten

dite, ut solet, Boeckhius (in Philolao p. 142 sequ.).

junge] MS. adjungas. Forte adjungis, ut con

veniat cum eo quod sequitur adjicis. Gnor.

momas] Lege movem, ut supra decem pro decas.

Gnor. -

ad sedeeim] IIaec verba negligenter in editis

omissa supplevi e Darmstattensi codice.

certum est] omissa haec in editis supplevi e

codicibus Monacensibus (A. C).

de pari et impari] Haec omnia nota ; qui plnra

cupiat, adeat Theonem Smyrnaeum (arithm. 8, p.29),

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 60I

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi non potest, ut tria , quinque, septem. Deinde ex imparibus

quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinque, septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos regu&

6èxus regu66oës Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vel ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci αστιάκις άgtiovg,

vel regt66&ztc àgriovc, vel dgtu*ztc tegu66o$c nominant. Pares ex paribus

sunt quatuor, quia cx bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares impari multiplicaliono fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquies quaterni viginti, quod genus Graeci régu666nog dgtiovc vocant;

et hi qui imparem numerorum multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quater quiuque viginti fiunt, quod genus dgru&xtc

<regu66öv Graeci vocant; qui numeri quamvis idem sunt, rationes tamen in

crescendo diversas recipiunt. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numeros recidunt, quidam semel saepiusve per pares repli

cati citra singularitatem in impares resolvuntur; nam duodecim et viginti

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in ternos impares decidunt. Itaque nemo longius procedere simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per re

plicationes item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quina.

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM.

Quatüor deinde species numeros excipiunt. Quidam enim sunt per

Nicomaclium (arithm. 1, 7—40), Jamblichum (ad tensis, et Monacenses (A. C) ex impari, male; ut

Nieom. p. 41 Tennul.), Cassiodorum (de arithm. etiam in sequentibus regu663•εις pro περι66âxus.

bis senos] Inserui bis in op. p. ö84 Garn.) cet. ex Monacensibus moxque

ex imparibus] Codices Reichenauensis, Darinstat- quinquies dedi pro quinque ex Darmstattensi.

749

750

76

602 Martiani Capellae lib. VII. §. 780.

7$

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius indicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula dividi potest; deinde eum etiam aliae mensurae ex

cipiunt, ut duplicationes, quae duplo, triplicationes, quae triplo increscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris, in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digeri mon possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem ; mam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione, haec triplieatione metimur. Ac

saepe non una quidem talis mensura numeros habet, sed plures, siquidem

octo metiri et quadruplicatione et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicatione

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singulari

tatis mensura est, esse alicujus etiam multiplicationis. Ita singularitas omnibus

mensura communis, quibusdam unica est. Et quum hoc ita sit, per se in

compositi numeri dicuutur, qui nullam mensuram habent, misi singularitatis;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, sed alia quoque

multiplicatione licet; et haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde species] Theo Smyrnaeus (de

arithmet. 6, p. 51. 52): t6öv öé ágv$uóv oi μέν

rrgòtov xoezoövtat &ae£5c xoei &6€v8&tot, o$

öé aegó; &22%ovg tgötov xoei oùz &:t26ος :

oi öë 6%v9&tot &:t26g, oi öé aegóc aétorìc

6$v9&tov : tgoeitov μίν άπλοῦς χαι &6%v9€tov

ot :.tó um,öévös puèv &gt;$uoé, ô:tó póvm, ο δέ

μοναθος μετgoüuevot z. t. 2. Adde Nicomachum

(ariilim. i , f i), Jamblichuui (ad Nicom. p.56 Ten

nul.) et Boëthium (arithm. 1, 14).

quidam tantitm] Correxi locum quem corru

ptissime vulgo edi jam Grotius vidit, e eodieibus

lionacensibus (A. C); vulgo enim ita sonabat;

» quaedam tantum impares, quaedam in impare 6. «

Ex iisdem in sequentibus quoque inserui non et

sed, quum vulgo ita legeretur : » ae saepe nna

quidem talis mensura numeros habet plures-, mox

que seripsi itemque pro inter quae, in utroque

adstipulante etiam Darmstattensi et in superiore

Reichenaueusi codice.

multiplicatione licet] Mutavi hon modo inter

punctionem, quam Grotius quoque vulgo vitiosam

esse intellexit, qua licet eum seqnentibus et liaee

quidem jungebatur; sed etiam lectionem, quae

ex ipsa illa distinctione eorruptionem traxerat, ut

sit legeretur pro est , quod codices Reichenan

Martiani Capellae lib. VII. §. 781. 605

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam com

munem mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; neque enim

interest an quatuor dupli mensuram habeant, quum eadem illa in tribus non

sit;. at inter se compositi sunt, quibus alia quoque quam singularitatis men

sura communis est, ut novem et duodecim, quorum utrumque licet tripli

catione metiri, quum ter terna novem, ter quaterna duodecim fiant. Quum

vero alii numeri in singula tantum , alii etiam in aliquos solidos numeros di

vidamtur, ut re ipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis discernam, ne qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque mumeri membra nominabo solidos

numeros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solidi numeri immixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem , vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTIS ET PLÜs

QUAMPERFECTIS.

•

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam

imperfecti; tezeiovc et éregrezeiovs et étore3eiovs Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

ensis, Darmstattensis, et Monacenses (A. C) prae- deduci] Malim diduci, ut in lib. I pro deditum

Ibuerui.t. - est diditum. Grot. *

meque enim interest an quatuor] IIaec verba at singula] Codex Monacensis (A) ad, sollemni

apud Grotium per incuriam omissa restitui. confusione. Sensus est, partes appellari, unde per

in vocabulis] Praepositionem in editis omissam additionem numerus aliquis ortus sit, solidos, unde

supplevi e Darmstattensi codice ; et paulo post re- per multiplicationem.

posui e Reichenauiensi indiligentibus pro inde le- de numeris perfectis] Haec quoque doctrina

gentibus , cui jam Grotius in margine alteram le- communis est arithmeticis antiquis, Ehclidi (7, 22),

ctionem adscripserat. Theoni Smyrnaeo (52, p. 70), Nicomacho (1, 14),

solidos numeros] Alibi cubici ita appellantur, Jamblicho (ad Nicom. p. 40), Cassiodoro, Boëthio,

ut apud Cassiodorum (p. 553 Garn.); sed hic frac- reliquis. De senario vide nostrum supra (§. 756.

tis opponi videntur. 748).

76 *

^

i '

759

755

604 Martiani Capellae lib. VII. §. 785.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies' singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum , duo, tria. . Nunc in unum eae conferantur,

fiunt sex.- Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et sexies bina, et quater terna, et

cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente.

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junctae in unum sedecim efficiunt. Hic amplior

perfccto numerus est. At sedecim fiunt junctis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus numeri

mensura est; collati autem in unum unus, duo , quatuor , octo non ultra faciunt

quam quindecim , minus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus numerus est.

• DE PLANIS ET SOLIDIS NUMERIS.

Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus nulneris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu

meros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rcctum angulum

eae comferantur] Haec pro hae comferuntur,

et mox fiunt pro fiant in editis, e codicibus Rei

chenauensi, earmstattensi, et Monacensibus (A. C)

restitui.

ex superante] Sic codex Reichenauensis; in

editis exuperante erat. Monacenses (A. C) exube

rante , quam lectionenm jam Grotius in margine no

tavit, confusione simili qualem apud Persium (5,

89) invenimus. •

et quater terna] Omissa haec in editis supplevi

e eodicibus Monacensibus (A. C), Reichenauensi,

et Darmstattensi.

pariter has] Legendum esse praeter has luce

^.

*.

*

clarius est, sed vel aperta menda invitis codicibus

corrigere non sustineo.

a duobus mumeris] Thco Smyrnaeus (arithmet.

7, p. 54): t6öv öë 6vv%&tayv toûç puév v:tè òéo

dgt;$uòv regtexouévovç xoe^o%6tv έπιτεόovc,

v r r r *

cóg xoet& óéo $ucc6toe6εις θεωρovuévovc xoei.

oiov ötö tujxovc xoei t%&tovg aeeguezou&

vovc* toùç óó ótò τριόν 6regeoüc, a$c xoei

tî;v tQbtrv διά6toe6tv aegoget?npötag : téguo

- » - o

zjv öë zoeXo%6vv ägt;$uóv töv ö' άλληλων

o *

oew;zóv rroAevxt^oe6ta6tuòy.

planos] Ita Iteichenauensis, Darmstattensis et

Monacensis (A). Perperam in editis plani.

Martiani Capellae lib. VII. §. 784. 608

faciant et normae similitudinem repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo numeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque eum mumerum nominant. At crassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiéiuntur. . His numeris altitudinem quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, includique viginti quatuor. , In quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est planum esse numerum sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, crassitudinem fieri numeris super mumerum impositis. Ipsa

autem planities varias formas habet, numeris ad similitudinem aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vel triangulae fiunt, atque

cac , quao quatuor angul6s habent, vel quadratae sunt, vel altera parte lon

giores, quas étégoitjxetc Graeci appellant; praeterea plures quoque anguli

possunt interdum ot inaequalia numeri latera esse; et quum deinde crassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinque, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo sihiplicem ordinem faciunt; tres sic componi

possunt, ut totidem angulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinque sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at crassitudinem] Variantem lectionem in margine

Grotius notavit: »ad crassitudinem junctam tres mu

meri sint: in alterum etc., sed vulgata recte se habet.

ex supervacuo] Pro et supervacuo in editis re

posiii e codice Monacensi (C).

quae ineipiunt] Male in editis sic: •quas inei

piunt. Aliae etiam vel triangulae fiunt«; quae cor

rexi e margine Grotiana, codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi adstipulantibus. Boëthius: »Nunc

autem nobis de his numeris sermo futurus est,

qui cirea figuras geometricas et earum spatia di

maeasionesque versantur, id est de linearibus et

de triangularibus vel quadratis ceterisque, quos sola

pandit plana dimensio.« Adde Nicomachum (aritis

met. 2, 6).

&regoajxevc] Ita codices Monaeensis (A) et

Reichenauensis pro corrupto in editis éftagogoe

zetc. Rectius supra (§. 712). De hoe numerorum

genere vide Theonem (15, p. 58) et Nicomachum

(2, 17) eum nota Astii (p. 298).

deinde crassitudinem ] Lege in crassitndinem.

Gnor.— Ne corrigas! Afros verbum insnrgere cum

quarto casu sine praepositione usurpasse tcstis est

Appulejus (met. i ; p. 17 Oudend.).

755

606 Martiani Capellae lib. VII. §. 788.

756

7;;7

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ac si quatuor ponuntur, et crassitudo oritur, et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, binis in omnem partem

ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eamdem rationem

habent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes

etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum ' latus quatuor,

alterum' tria habet, quo fit, ut planities duodecim , crassitudo viginti quatuor

capiat; sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit , ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est autem inler

duo et tria , hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria ct quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numeros sunt, subjecero. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.

- Major aut multiplicatione procedit', aut ratione membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusve

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium ; interdum etiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colligantur] Sic codices Darmstattensis et Rei

chenauensis pro colliguntur in editis.

in altero] Sic codices i)armstattensis et Mona

censes (A. C). In editis erat altero in latere. Ce

terum insignem Martiani errorem, quo sexcenta ex

dueentis et trecentis per multiplicationem effici pu

tavit, periti ipsi animadvertent.

sic in his] Ita codices Honacenses (A. C), Gro

tianus, et Darmstattensis, pro sed in editis.

quadraginta octo] Sic codices mei omnes recte;

apnd Grotium erat 47.

subjeeero] Pro subjaeere in editis codices Mo

nacenses (A. C), Reiehenauensis, et Darmstattensis.

major minori] Vide ne legendum sit major mi

norve. Sed horum titulorum auctoritas omnino valde

ambigua est.

membrorum aut partium] Vide infra (§. 759).

Prius pertiuet ad superparticulares , qui dicuntur,

posterius ad superpartientes. »Majoris vero inaequa

litatis « , inquit Boëthius (1, 22), » quinque partes

$unt; est enim una, quae voeatur multiplex , alia

superpariieularis , tertia superpartiens , qnarta mul

Martiani Capellae lib. VII. §. 787. 607

aut partium; meque ulla ratio numeri ad numerum, quae non intra haec

est. Graeci multiplicatos mumeros to%2«τλα6iovc, replicatos óroro?2a:t2«6iovc,

membro membrisve antecedentibus éruegiooc appellant, binis deinde nominibus

utuntur in his, in quibus binae rationes sunt. Quum hoc ita sit, numerus

comparem rationem habet aequalitatis, quam i06tnt«. Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris habetur; quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione mombrorum vel partium aut antecedunt aut

anteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inler duos numeros majorem minorem

que eadem est, sic ratio inler eo$dem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; eaque quae sit, infra patebit.

DE MULTIPLICI VEL SUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

* NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posuerim vero, primas in multiplicatione rationes esse, multi

tiplex superparticularis , quinta multiplex superpar

tiens.« Adde Cassiodorum (opusc. p. 888 Garn.),

Graecosque fontes Nicomaelium (inst. aritlim. 1, 17)

et Jamblichum (ad Nieom. p. 80 sequ.).

w:toto22æ:t2oe6tovg] Restitui quod jam Gro

tius scribendum intellexerat; vulgo w/to/t2oe6tovg.

antecedentibus éxtuuegtovc] Ex varianti scri

ptura et juvante ex parte MiS. lego et suppleo: »mem

bro imembrisve antecedentes επιμερέovc, membro

membrisve inferiores $ztopoeQiovg appellant.* Gnor.

— Locum corruptum esse apparet; Grotii tamen

emendatione nihil profecto lucramur, quae iuee lin

guae Graecae neque loquendi usui convenit. Graece

enim superpartieulares ézttuogbovc, superpartientes

*

επιμερεῖς appellari satis constat (cfr. Astium ad Ni

comach. p. 248 et Boeckhium in Creuzeri stnd. T. III,

p. 80), minores autem membrorum partiumve rfi

tione érreztuuegeic et àreaetuögtot dicnntur. Sa

tius igitur duxi vulgatam quamvis mendosam im

tactam rclinquere.

perfecto numero] Perfectus enim numerus ap

pellatur, qui suis ipse partibus aequalis est, ut se

narius (vide supra §.756. 785). Veterum testimonia

larga manu congessit Lindeubrogius (ad Censorin.

de die natali e. f I).

pejores] Sic scripsi e codicihus Grotiano meis

que; vulgo absurde priores.

ratione munerorum] Legendum esse membrorum

758

759

(608 Martiani Capellae lib. VII. §. 759.

760)

plicationis ratio est senioni ad ternionem, octonario numero ad quaternarium;

contra replicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero ratione vincit is numerus, qui solido membro membrisve

antecedit, qualis est movenarius ad senarium ; ternione enim vincit, quae

eadem bis in senario numero invenitur ; contraque membrorum ratione vin

citur senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui im se et ipsum

minorem numcrum habet et aliquam partem ejus partesve, ut si septem cum

quatuor conferantur; siquidem in septenario numero et quatuor sunt et horum

`At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

teS partes; COntra ergo partium ratione vincuntur quatuor ât septem.

octo junguntur et.tria; nam octo et bis terna habent, et praeterea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero etae partium ratione vincünt quinque, si

conferantur cum duobus; nam in quinque bis bina sunt et praeterea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus simul ct 'repli

catione vincuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numcros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam" ut ad

multiplicationem primum replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli , ac procedere quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem ; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; qua

ex ipso contextu patet; sed ne in titulis quidem senario] Pro semarii in editis reposui codicum

codicum auctoritatem deserere volui.

posuerim] Alios proposuerim legere Grotius

margini adscripsit.

bis] In editis erat vis e simili literarum B et

V pronunciaiione (§. 28. 582. 608). Melius codices

Monacenses (A. C) et Darmstatteusis, quos seeu

tus sum,

Darmstattensis et Monacensis (C) auctoritate.

tres partes] Lego : »et horum partes tres.« Grot.

— Necessaria quidem haec correctio non est.

in his ipsis] Praepositionem vulgo omissam ex

eodicibus meis. supplevi.

quatuor ad octo] Sic priores editiones; mire Gro

tius septem, licet octo scribendum esse intellexerit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 760. - 609

druplo minorem unum adjquatuor, quatuor ad sedecim ; eademque in ul

terioribus multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

' ' . . . . DE SUPERPARTICULARI.

*.

At ubi inter majores minoresque numeros ratio membrorum est, major 761

aut superdimidio vincit, - quem íuáÀtov, aut supertertio, quem επίτgitov, aut

superquarto, quem áruritagtov Graeci vocant, et sic ad superquintum, super

sextum, ulterioresque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, * superquartus, qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulte

rioribus ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimi

dius est, quem öpnuòλιov, aut subtertius, quem órátgtzov, aut subquartus

quem örotätagtev Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo , trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdi

midii duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sex ad

octo; superquarti quinque ad quatuor, decem ad octo; subquarti quatuor

ad quinque, octo ad decem.

DE SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio proxima in quibusdam numero supertertio est, in 762

quibusdam superquarto, idque procedere ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinque ad tria

et decem ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

*.

^jpuò%uov] Legendum putem éqoenuuòÀuov, id- subtertius] E codicibus Reichenauensi, Darmstat

que verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. Gnor. tensi, et Monacensi (C) pro supertertius in editis.

— Puerilis haec annotatio, cujus ipsum Grotium item in decade] MS. et alii decus. Forte in

decussis. Ita enim saepe Capella. Decussis autem

certo postea puduit.

77

6I0 . Martiani Capellae lib. VII. $. 76$.

proxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione proxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. Illo nóminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem super

dimidiae similem putet. Nam si mumerus aliquis numerum aliquem et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est;. ut si sint

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

mores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

DE MULTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut superdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponamus quatuor et decem.

Ex his decem duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

deinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt ; nam ter. quaterna

duodecim sumt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

et similia esse árræræ ipse in grammatica docuit. que Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacenses

Gnor. — Praestat vulgata. (A. C) pro numerum in editis. Praestaret tamen nu

numeris vincunt] Ita margo Grotiama eodiees- meri, quod infra in eadem phrasi legitur.

Martiani Capellae lib. VII. §. 765. 611

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decem ; ex his decem triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna movem sunt, et deinde pgrs tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim ; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter qua

terna duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et movem ; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septendecim qua

drupli et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex bis et replicationes alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere

autem ex his potuit, multiplicatio a minima ratione incepit et subinde ad

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicatio a maxima

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae • minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; contra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicatio a duplo; inde ad triplum,

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae omnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium, , vel inter duos numeros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem nominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in editis e Grotiano quialtera (2; 3) binario et ternario, supertertia (5 ; 4)

codice reposui. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corruptus locus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

menda omnia tollere non ausim; illud tamen patet, turbant, et a codicibus Monacensibus (A. C) et Darm

sermonem esse de binis ögovc sive finibus, quibus stattensi prorsus absunt, uncis secluderem, interpun

omnes numerorum rationes includuntur, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo ante ita erat, transponerem.

764

77 *

612 Martiani Capellae lib. VII. §. 768.

766

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo : et unum,

vel sub triplo quanm tria : et umum , vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius fines.

his numeris augentur. Ideoque eas fines, qyae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides mominat, quod ut vas super suum fundum sic numeri rationis

ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum ; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinque, tum deinde , sub iisdem rationibus

mumeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut membrorum ratio de media, deinde primum minimas fines comprehendit,

tum ad majores transit. Ex his autem verisimile est primam multiplicationem

esse inventam , deinde rationem membrorum, tum partium. Neque enim

difficultas ad duplum , deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est; idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium ; quia ut duplum quatuor duorum sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Hunc neque Fabricius in catalogo reliquas omnes per replicationem redire constat;

Pythagoricorum numerat neque aliunde notum ha

bemus, unde corruptelae suscipio, quae toti loco

inhaeret, etiam magis augetur. In codicibus nihil

subsidii est, quodque alios legere margini adscri

ptum est ideas pro ideoque eas, a tota sententia

prorsus abliorret. Ceterum si conjectura uti liceret,

locum ita fere refingi posse arbitramur: » eos fines qui

minimi sunt, <rv$uévoec nominant a, quod etiamsi

ipsa scriptoris verba mon restituat, ad sensum ta

men proxime accedit. Illud enim luee clarius est,

Martianum loqui de rationibus illis primariis, quae

Graece πυθμένες, quasi fundamenta vel radices

appellabantur (Tlieo Smyrn. de mus. p. 118), quo

ut verbi causa ratio binarii numeri ad ternarium

radix est omnium numerorum, qui ratione sesqui

altera conjunguntur; quod qui recte intellexit, non

opinor dubitabit, quin vocabulum aev$u;v aliquo

modo apud nostrum restituendum sit. Eodem utun

tur Plato (R. P. 8, p. 846), Nicomaehus (inst.

arith. 2, 19), alii; cfr. et Boeckliium (in stud. p. 31).

de media] MS. demilia, unde facio dimidia,

vel quod aptius liemiolia. Gnor. — Vulgo de heni

olio3 sed codicem Momaeensem (C) sequi malui.

Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) explieavit.

ad triplum] Particulam inserui e codice Mona

censi (C).

Martiani Capellae lib. VII. §. 767. 615

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invenit,

idemque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero essent, et his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit; post haec non difficillima animadversio

gemina ratione in numeris fluxit.

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter cos orientium exposui, 768

rursus ad ea singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedit, ut

par maneat: duplo augentur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti; quadruplo quatuor, sedecim, sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex ; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus interit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplicatione

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis terna sex, item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecim, quater quina viginti;

at ter tersa movem, et ter novem viginti septem ; item quinquies terna quin

decim, quinquies quina viginti quinquc ; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar mumc

rorum multitudo est, fiunt duodecim ; ambo numeri pares. Item par imparium 769

quot quoiaeve] Sic correxit e suo codice Gro

tius verba quotquot eae in editis. Mox vide ne pro

exploratis ultima legendum sit exploratissima.

post laee] IIoc comma, quod vulgo male in

sequentis sententiae initio positum erat, in locum

eonvenientem retraxi.

*

- - -

par numerorum] Ita codiccs Ileichenauensis ,

Darmstattensis, ct Monaeensis (A) pro impar im

editis. Observa, non numeros I, IV, VI, VIII a

nostro appellari pares, neque sequentes II, IV,

VI appellari impares; sed numerorum multitudinem,

quae in illis quatuor, in his tres, nempe II uiium,

IV duo, VI tres, ternarium, imparem ergo effi

ciunt numerum.

P*»*;';,;;,;;;;;« .

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

770

numerorum multitudo pares facit, ergo tres et quinque fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo imparium multitudo impares servat. Nam tria et

quinque et septem fiunt quindecim, illi quoque impares. Eadem de causa

quoties par numerus vel parem vel imparem multiplicat, is qui efficitur

Nam duplicatio sive multiplicatio, fecit

par est. sive duo multiplicavit,

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem , tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

movem , qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinque adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor , fient septem , qui impares sunt. Deindo numero pari, quale de

mitur, tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par imparium] Sic codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis pro pari impa

rium, quod in editis erat.

eademn de causa] Grotius haec verba cum ante

cedentibus continuaverat addito pares , unde haec

sententia exierat: »illi quoque impares eadem de

causa pares« ; ipse tamen in notis intellexit pares

tollendum esse, quod quum ab anterioribus quoque

editionibus absit, ejieere non dubitavi, mutataque

interpunctione locum intricatum integritati suae red

didisse mihi videor.

nam duplicatio] Voees illae » sive multiplicatio•.

in MS. inductae, et recte. Pro duplicatio vero le

gendum censeo duo. Notarum error. Sicuti et sta

tiim pro • nam triplicatio« legendum »nam tres «

vel »nam tria.* Gnot. — Ego vero vulgatam ser

vavi lectionem.

impar pari] Vulgo par pari, quod ex codice

Darmstattensi correxi.

ergo si pari] Haec omnia in Ms.;e leguntur:

»Ergo si pari par demitur, id quod *uperest par

est, ut si ex octo duo auferantur supersunt sex.

Si numero pari impar demitur, id quod superest

impar est, ut si ex VI. III. auferantur, supersunt

III. Si numero impari par demitur, id quod super

est impar est, ut si ex VII. II. auferantur, super

sunt V. Si numero impari impari demitur, id quod

superest par est, ut si ex VII. tria auferantur,

supersunt IV. Par deinde « ete. Locus meliereule

optime et auctus et restitatus. Gnor. — Haee ut

plurima alia testimonio esse possunt, textum nostri

a librariis passim inversum atque interpolatum esse,

vel etiam mutilatum; utrnm enim singulis locis

factum sit, discerni vix poterit in seriptore, qui

Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 615

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur; supersunt quinque. Par deinde ex paribus est numerus, quisquis

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquis a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim ; aut quisquis ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel octuplo simili

busque auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero neque duobus per

duplicationem increvit, nec dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tamen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hic enim

numerus neque per duplicationem a duobus ortus est, neque dimidium impar

habet, sed a senario numero por duplicationem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numeros incompositos, quos etiam primos secun

dosque nominare proposui. Incompositi per se numeri mulli pares sunt, ex

ceptis, ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinque, septem, novem, tredecim , septen

decim , undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

pares, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem facere in sex aut decem facile est, quum ille in ternos,

hic in quinos resolvatur. Praeter hos multi impares per se compositi sunt,

rerum magis quam verborum causa per medium supra posui] Margo Grotiana exposui, fortasse

quod dicitur aevum tot exemplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectione acquievi. novem] Sine dubio legendum undecim, XI pro IX.

77I

779

616 Martiani Capellae lib. VII. §. 772.

775

774

id est qui cum impari numero multiplicamtur. Nam sive ternio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares numeros multiplicavit, qui sic effec

tus, impar est et per se compositus. Multiplicet ternio se ipsum, fiunt ter

terua novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinque; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem , fiunt quindecim ; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinque, per se compositi sunt, et quicumque impares partis ejusdem

sunt. Inter se vero incompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex im

paribus sunt, quia mulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numeros, alterum ex paribus, alterum ex imparibus,

id est quatuor et sex, tamen inter se compositi sunt, quia communis his

duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Neque enim possunt aliquam, communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam „quidem ullam

habent. Ergo tres, quinque, septem , similesque omnes, ut per se, sic etiam

inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam me hic quidem cum tribus aut quinque

aut cum similibus componitur. Tum quisquis ex his numeris, qui per se

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jun

gantur. Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars , et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri non

per se tantum , sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi sunt] Dele nulli ex Veicentino aliis

que codicibus. Gnor. — Edidit enim »compositi

mulli sunt« ; sed ineptum hoc additamentum jam

ab anterioribus editionibus aberat.

quia nulli mom] Sic scripsi e codicibus Mona

censibus (A. C) et Reichenauensi pro nonnulli in

editis3 tamen ne sic quidem locus sanus, nisi etiam

aliquam scribatur pro auiam quam. Sed omnino

plura hic ab inscitis librariis turbata esse vel indc

apparet, quod paulo superius pro incompositi alios

compositi legere Grotius margini adscripsit.

quia bis bina] Codex Reichenauensis qua, male.

primum omnes] Scil. inter se incompositi sunt.

incompositi sint] Sic scripsi e codicibus Rei

clienauensi, Darmstattensi, et Monacensi altero (A);

vulgo sunt.

.Martiani Capellae lib. VII. §. 774. 617

- • - • - • • ... • ... * -

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqüa mensura pluribus commu

nis, nulla tamen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deinde duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incompositus

est, efficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest etiam eve

nire, ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numeros, et inter parem atque imparem. Sumamus movem

et viginti quinque; horum uterque per se compositus est; habet enim men

suram novenarius numerus in ternione, habet viginti quinque in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram meque viginti quinque terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem , parem atque imparem numerum ; nam meque duplicatione aut qua

druplicatione novem , neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus etiam

inter se componi possunt.

DE COMPOSITIS.

-

Compositi vero inter se sunt dmmes pares, ut apparere supra quoque

-

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novcm et quindecim, quum uterque numerus in ternos recidunt;

atqne tres per se incompositi sint, verbo tetigisse

sufficiat. Aliam lectionem praebet margo Grotiana:

»tamen hi duo inter se componuntura sed quae

quod evenit] Grotius quid, licet anteriores

veram lectionem praebuissent.

quotlibet] Sic codices Darmstattensis et Mona

censis alter (A); Grotius quodlibet. sano sensu etiam magis careat.

tamen quatuor hi] Martiani oseitantiam» qua

eandem inter duos et quatuor quam inter tres et

quatuor rationem esse credidit; quia duo pariter

viginti quinque] Sic editiones anteriores et co

dex Reichenauensis; Grotius incredibili oscitantia

quindecim.

775

776

78

618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.

tum quidam parés et quidam impares, ut novem et duodecim , siquidem

his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari numero

munquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adgo mutata quoque sorte juris tamen aliqua societas superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum sedecim,

neque cum ullo simili numero componi possunt; componuntur vero cum

777 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumserunt. Ac ne cum

omnibus quidem , qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest mon in eamdem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

nullam triplicationem recipiunt, quae movenario numero scla praeter singulari

tatem mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinque quidem , quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

mumerus, ex quo par factus est, eamdem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par , qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se com

ponuntur; orta enim sunt triginta duplicatis quindeeim , jam autem novem et

quindecim inter se componi poteramt, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae qd hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INcoMPosiTis ET PER

SE COMPOSITIS.

778 Ex duobus numeris inter se incompositis, sive uterque sive alter per

quidam impares] Restitui quidam a Grotio ne- quae a tribus] Codices Monacensis (C) et Darm

glectum e codicc Reiclienauensi et editionibus ante stattensis quia, fortasse melius.

illum. in termione esset] Sie codex Reichenauensis

at illud] Sic ex codice Darmstattensi; vulgo pro est in editis. Praeterea Grotius per errorem

at abest. termiones.

Martiani Capellae lib. VII. §. 778. 619

se compositus est, mensura alterius cum altero mon componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cum movem,

meque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinque et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinque non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplicaverit, is qui sic effectus est cum priore illo non

componitur. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; sive ternio

se multiplicarit, movem et quatuor, sive quaternio idem, fecerit, sedecim et

tres iuter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi se ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt,

et alter ex his se multiplicabit, effectusque sic numerus rursus ipse se multipli

cabit, qui sic effectus est numerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus se multiplicet, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos numeros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter movem

viginti septem ; sumantur nunc duo et viginti septem , vel duo et novem , aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt, Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositis] Hoc codices omnes et anteriores

habemt editiones, pro quo Grotius primus substi

tuit compositis, contra sui etiam codicis fidem. Cau

sam, nisi summa negligentia fuerit, ignoramus.

si duo] Duorum horuncce primorum aphoris

morum, ut ita loquar, principia MS. auctoritate ita

sunt construendi, ut in principio pro compositi im

compositi legatur; idqne sensus flagitat. Gnor. —

Recte; accedit et Reichenauensis codex. Sed in an

terioribus editionibus sic jam legebatur, cur malam

ipse Grotius substituit lectionem? Paulo post e

Darmstattensi codice reposui multiplicaverit pro

multiplicabit.

iidem] In editis erat idem , nempe I simplici

pro duplici, ut saepe (v. §. 95. 298. 728. 787).

Moxque eReichenauensi codice reposui fient profii:nt.

positi sunt] Vide ne per homoeoteleuton exci

derit inter se incompositi sunt.

779

78 *

620 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.

780

se incompositi sunt, et in unum junguntur, hic numerus, qui sic effectus

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinque im

unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinque neque cum tribus componi

possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

Dividantur movem in quatuor et quinque; ne

Si

numeri cum tertio juncti sic fuerint, ut omnes inter se incompositi sint , deinde

alterutro eorum non potest,

que cum quatuor neque cum quinque componi novem possunt.

duo

ex duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectus erit cum eodem illo

tertio componi non poterit. Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multiplicent duo priores alter alterum , quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

DE PER SE INCOMPOSITIS.

Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinque

ad quindecim, quia ter terna novem, quinquies terna quindecim sunt; im

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt. Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante eum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt. Sint trcs et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplicet] Sic pro multiplieat codex Darmstat

tensis, cujus etiam auctoritate inter erit et cum

delevi vocem uterque.

quatuor octo] I.ege quater octo. Grot.— Om

nino sic reetius scripsissent librarii.

incompositi erunt] Melius hoc quam sunt in

editis praebuerunt codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis,

componi cum altero] Delevi particulam et, quae

ante liaee vocabula contra anteriorum editionum

fidem apud Grotium legebatur.

non poterumt] Nimirum tres non poterunt com

Poni cum quinque, quod in quindecim continetur,

sed aliunde quam a tribus petitum est.

detrahitur] Sic melius codex Darmstattensis,

quam detrahatur in editis: sequitur enim est, non sit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 78L 624

et octo inter se incompositi, sunt. Si tres juneti, sunt ex omnibus, qui sub

eadem ratione sumt, ex his duo quilibet in unum dati cum tertio non com

ponuntur. Sint tres numeri novem , duodecim , sedecim ; , horum insequens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unum movem et duodecim , fiunt viginti unus; hi cum se

decim non componuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest,

nec cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinque et octo ; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt sedecim ; nec cum his quidem quoque

componi possunt. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex

prioribus cum alterutro ex insequentibus componi possit, nec is quidem, qui

de duobus prioribus factus est, ' componi. eum alterutro insequentium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, : item alii duo quinque et septem , neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinque aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt,

inter se incompositi sunt; ut in dupli rationo minimi sunt duo et quatuor ,

in triplici duo et sex, hique inter se non componuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum , ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id osse inter ullos mimores numeros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat,

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incompo

sitive sint, non alienum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

si tres] Scil. numeri, non numerus ternarius. ex his] Grotius et his, contra anteriorum fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadem ratione quidem quoque] Hummo quinque, non quoque.

sunt, dicuntur ii, qui ex duobus eujuslibet ratio- in triplici] Legendum puto in tripli, subaudita

nis terminis et secuni et inter se multiplicatis orti éx toö xovvo$ voce ratione. Grot. -— Vulgata ex

sunt, ut novem, duodecim, sedecim, ex ter ternis, Graeco λóyog tguae?&6voc defendi potest.

ter quaternis, quater ternis, et quater quaternis. documentis] Codices Monacenses pro liac voce

789

785

784

622 Martiani Capellae lib. VII. §. 784.

78}

aut per se incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem in

crescunt, movem in tribus, item quindecim in quinque. Sed eorum, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem , qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in ma

joribus numeris esse, omnibus tamen imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur; replicatio enim numero

proxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi replicentur; dimidia pars eorum viginti quinque, in his mensura maxima

est. Rursus animadvertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo reperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahere, quoties potest; deinde quam

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint emim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum ; demantur ex trecentis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario mumero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta ; hie numerus trecentis quinquaginta et centemis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinqüagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) tamen is , alter (C) tamen his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotius

Darmstattensis eam prorsus omittit; sed mutandi in margine notavit; sed non necesse est nisi per

eausa vix apparet, nisi documenta his legere pla- spicuitati consulere quis velit.

cuerit. intererit] Haec Monacensis (C) lectio melior

tres Tuinque] Alios quatuor legere, alios omit- quidem, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditur; male utrique. dum supererit vel reliquum erit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 788. ' 625

mensuram metietur. Minima autem mensura eorundem numerorum sic in

venitur: ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur ; eadem etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hic quoque minima quinqua

genarii mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt,

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omnibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

gentthm , septuaginta : quinque; . quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinqua

genario numero, consideremus an hic tertium illum, qui septuaginta quinque

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metitur

autem , ergo jungamus centum et septuaginta quinque, et horum maximam

mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinque, supersunt viginti

quinque, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinque

habet, id est bis, supersunt viginti quinque; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinque sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinque sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus munc

horum viginti quinque quae minima mensura sit; . ea pervenire neque. ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

&

- -

- - -

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metuumtur, sep

tuaginta quinque non metiumtur; tres, qui septuaginta quinque metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darmstattensis codex. Ante- si ex tertio] Alios sic legere, alios et, margini

riores editiones quinquagenorum, quod etiam rectum: adscriptum est; sed luce clarius est veram lectio

sed omnino coyuptum Grotii est quinquagenum? nem esse si ea tertio.

786

624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.

trecentos quinquaginta et centum non metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinque non metiuntur; quinque

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinque, quinquies vicena centum , quinquies septuaginta trecenti quin

787 quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quem minimum illi metiamtur,

sic invenitur. Sint dati mumeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplicet. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hic minimus

numerus est, quem illi duo metiumtur. Maximum quem metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem numeri metientur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi novem et duodetim;

simili multiplicatione eodem non pervenitur, quia potest etiam minor mumerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re

788 periundum est. Videamus, qui minimi mumeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in novenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario im duobus. Nunc multiplicet ex minoribus numeris uterlibet non

suum numerum, sed alienum , id est vel tria duodecim , vel duo novem.

Ter duodena triginta sex , bis novena duodeviginti. Ex his consideremus,

an minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in movem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex ; hic minimus est, quem

metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui

789. cunque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus, qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hic etiam tertium ex tribus, id est quaternionem, metiatur.

Si metiretur, repertum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

******imum quem metiri] Alios praemittere duo qua hi] Sie codices Monaeenses (A. C), Rei

Grotius in margine notat; non necesse. *- chenauensis, et Darmstattensis pro qui hi in editis.

Martiani Capellae lib. VII. §. 789. 625

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantur. Is est duodecim ;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque . omnem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numeri tres meriuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus 790

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. ' Sint dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem numerus, quem illi duo me

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiuntur. Nam

hic quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim , in iisdem illis tribus mensuram habet ; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nam duodecies bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut eadom 791

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, toties minor

minorem metitur. Sint numeri duo . et tres, deinde octo et duodecim ;

eadem inter majores minoresque numeros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiumtur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiumtur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numcrum metitur, toties alius numerus eam etiam 792

Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum metietur.

m.ctietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Sint unum et quinque et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

at quinarius quoque numerus sexies ipsos sex singularitas sexies metitur ;

-

tres metiuntur] Sic codices Monacensis (C) et major majoren] Sic necessario reponendum

Darmstattensis, melius quam metitantur in editis. erat ex eodiee Darmstattensi, vulgo major mi.

atquin iisdem] Codex Darmstattensis atque; norem.

eam etiam metietur] Locus corruptus. sed mutare nolui, quum infra iterum atquin recurrat.

79

626 Martiani Capellae lib. VII. §. 795.

795 metitur eos qui triginta sumt. Si duo numeri alter alterum multiplicant,

794

•»

eum vero numerum qui sic effectus est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet

decas octonarium numerum , fiunt octoginta;.hos duo metiumtur, nam bis qua

dragena octoginta sunt; atquim iidem octo quoque et decem metiuntur, quum

bis quaterna octo, bis quina decem fiant. Quotiescunque numeri proportionis

ejusdem , quam dva%oyiav Graeci vocant, in ordinem ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur , ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum me

tietur, ommes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secumdum quidem,

meque quemquam alium ; si secundum non metitur, me ultimum quidem aliumve;

si quem medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octogena

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia, hunc metitur , etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceteros, et quia medium quemvis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, me novem

quidem aut medios; quia novem non metiumtur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur , ne ulteriores quidem.

Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum , totidem ettiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedecim; ex his eos qui sedecim sunt duo, et iidem se ipsos me

proportionis] Sic et hic et infra correxi vulgatam quia hunc] Sie codex Monacensis (C); vulgo

portionis e codicibus Monacensibus et margine Gro- qui hunc.

tiana; eo magis, quod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet] Sie anteriores editiones hic et in se

dvaAoyioev Latine proportionem reddiderat. quentibus (§. 796. 797), ubi Grotius male semper

unum metietur] Codex Monacensis (A) unus, quodlibet.

male.

Martiani Capellae lib. VII. §. 79;. . 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeri duo tres, quia bis octingenta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unum, duo, quatuor, octo, sedecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

eos qui octo sunt, octo eos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione meiiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos •ui sedecim

MDCLX] Locum insigniter corruptum reliqui, lioe codice semper seriptum est hac nota I, qua

qualem Grotius ediderat, satisque habeo variantes interdum et in significatur. Saepe etiam ij (duo) et

codicum lectiones enotare, quarum plurimas jam ii (litera I gemina) confunduntur. Sensus denique

in Grotii margine inveni. Ae primum in Monacensi hujus loci esse videtur: »omnia membra seriei ge

(C) legitur: »At sint I. XII. CXL. MDCCIV sunt ometricae dividi possunt per eundem numerum«;

per se incompositi numeri II et III, qui ab his id est : » omnia illa membra iisdem utuntur factori

octingenta L bina MDCCIV sunt. Itemque ter D bus, quibus id quod proximum est a monade.«

sexaginta VIII. In altero autem (A): »At siut I. Scripserit igitur fortassis noster: »Sint I, XII,

XII. C. LX. II a. a. CC. IIII sunt per se incom- CXLIV, MDCCXXVIII: sunt per se incompositi

796

positi numeri II, «quia bis DCCC quinquagena bina numeri II, III, quia bis DCCCLXIV in MDCC- :

M. DCC. IV sunt. Itemque ter quingenta sexa- XXVIII; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem II

gena octogena.« Porro in Reichemauensi: »At sint et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro

I. XII. CXLII. a CCIV sunt per se incompositi ximi. « Nempe omnia membra seriei 1, 12, 144,

numeri II. III, quia ab his octingenta quinquagena 1728 dividi possunt per 2 et 5, quia simplicis

bina in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta sep- simi lii sunt factores duodenarii nnmeri, quippe

tuagena utile. « Absurdum istud utile, quod et 2* X 5 = 12.

Grotius edidit, pro eo quod verisimiliter scriptum ex his duo] Grotins ita edidit: »Ex his duo

erat sex. In Darmstattensi denique idem locus sic eos qui 4 sunt: 4 eos qui octo sunt et eae du

se habet: »At sint I. XII. C. XLII. M. septingenti plicatione metiuntur. At 2 eos qui octo sunt qua

IIII per se incompositi numeri II et III, qui ab druplicatione metiuntur. Eadem eos Iui sedecim

his octingenta quinquagena bina M. DCCIIII sunt; sunt metiuntur 4. Itemque* cet~; reliqua ego e co

itemque ter quingenta sexagena oetona.« Mille in dicibus Monacensibus (A. C) restitui.

;{) *

628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

797

798

sunt metiuntur quater ; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum , tres, novem , viginti septem; inter

hos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut newem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita evenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in hac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricema bina, octies octona, bis et tricies bina, sexaginta quatuor faciant. Quem

minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum mullus alius per

se incompositus metietur. Sumatur quinque et septem ; nullum minorem mu

merum triginta quinque metiuntur, nam quinquies septena et septies quina

triginta quinque sunt ; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undecim, non tredecim, non sep

tendecim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus qua

dratum metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo qua

drati numeri quatuor et sedecim ; metitur eos qui sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor sedecim ; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo metiuntar : quaternionem, bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis

mumeris, si in alterius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non me

titur, ne in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

et novem ; quaternio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

alterius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato

numeri alterius quadrati mensuram esse. - Si tessera tesseram metitur, in latere

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et sexaginta

quatuor; eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex duabus tesseris

duo alterius latus , alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metietur, ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septem; eos qui viginti septem sunt octo non metiuntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo termionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura , ne ea quidem tessera earn tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet,

ex eodem et mensurae nomen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos ternio metitur, et est etiam movenarii numeri tertia pars in tribus; sint

sedecim , hos quaternio metitur , et est quarta eorum qui sedecim sunt

quaternio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autein , ut

alterius mensura est] Vocem mensura a Grotio altero] Ita codex Darmstattensis; male Grotius

omissam ex anterioribus editionibus restitui, Iuei- alio, nec melior ante eum lectio erat aliquo.

chenauensi quoque codice adstipulante. : ejus quae] Verbum tesserae, quod inter illas

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, quamquam voces insertum in editis erat, expunxi codicis

anteriores et Reichenauensis id , habeant. Paulo Darmstattensis auctoritate.

post pro quadrati in editis e codicibus Monacen- etiam illud apparet] A Grotio quidem omissum

sibus (A. C) et Grotiano legendum erat quater- illud; sed editiones anteriores et Reichenauensis

narii. codex id habent.

80M

{650 Martiani Capellae lib. VII. §. 801.

802

si numero membrum sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in termione est

eumque tres metiuntur. -

Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superùm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrigero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncta sorori est.

hos sat erit] Codices Grotianus et Darmstat

tensis mos , sed opposita vulgatum confirmant.

aris] Alios legere alis margini Grotius adscripsit.

Numeraria] Numeraria àgu$pia, tuxj. Sic glossa

Isidori: »Arithmeticus, numerarius. « Grot. — Deam

olim fictam fuisse Numeriam , quae numerare do

ceret, Augustinus (de civ. dei 4, 11) docet. Totius

carminis argumentum hoc est: »Cetera pliilosophos

artiumque magistros ipsos persecuturos esse spero,

modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colantur

et antiqua sapientiae studia rite maneant; me tempus

est reticere, ne superorum coetus fastidio mei ea.

piatur omniumque deorum matrem (§. 750) turpiter

e coelo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

I) E

A s T I o N o MI I A

Q… dum geruntur, et deorum sacer senatus illos numerorum con- 805

cinentium repugnantiumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam

venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superüm

creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa constiterat sapientum, prae

sertimque Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis eam laudibus venerantur; nupturamque virginem saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret ex

quirit, et ipsa nutum admirantis associans, Cyllenius autem nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditate:

Astronomia] Codex Reichenauensis de Aestro- ereditum] Lege creditam. Gnor. — Miror codi

logia , neque negari potest, duo haec vocabula ces non addicere; quorum tamen consensus quum

inter se commutari; attamen jam Sexti (adv. mathem. vulgatae lectionis auctoritatem tueatur, ita con

" 8, 1 ; p. 258) temporibus videmus illud discrimen

factum esse, ut Astronomia siderum situs motus

que contemplaretur, Astrologia autem themata ge

nethliaca erigeret, de quibus quum Martianus hoc

libro non loquatur, vulgatam servare aptius visum est.

struendnm erit: »recognoscit non eassum creditum

(esse) feminam parentem superàm « scil. esse.

jussa] Lege justa, id est juxta. Non. Grot. —

Ingeniosa correctio, cui vellem codices adstipula.

rentur; nunc vulgatam tueor.

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805. -

804

sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea , ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione compre

hensus, an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente blandum stertens ranae sonitum desorbentis increpuit.

sic Phoebo] Sic in apodosi vel apud Ciceronem

legimus (ad divers. 15, 70): »quia non est obscura

tua in me benevolentia , sic fit ut multi per me

tibi velint commendari.«

proferae] Legendum puto propere, cui respondet

diutule commorante , nisi forte profera a proferendo

sive aegopégéuv dicatur. Gnot.— Mutandi causam

non video, licet adeo unica vox sit, ut in Forcel

lini lexico ne locum quidem invenerit. Schellerus

recepit, sed nescio quo argumento deam aliquam

ignotam dixit , quam Arithmeticam esse luce cla

rius est.

paululum] Sic codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro paulum in editis, quod hic auribus

minus est acceptum.

am alias] Forte an melius: »an ut alias a po

culis turgens. a Virgilius eodem modo de eodem :

» IIesterno inflatus venas ut semper Jaceho. «

Gnor.— Ovidius (met. I 1, 90) Silenum pariter

atque noster appellat » titubantem annisque mero

que « ; alioque loco (met. 4, 26) hisce eum de

scribit versibus:

» Quique senex ferula titubantes ebrius artus

Sustinet et pando nom fortiter haeret asello.«

Grotii correctura opus non esse sponte apparet.

De illo particulae an usu post sive confer similli

mum locum Taciti (ann. 14, 59): „Plautum ea non

Quo terrore et

movere, sive nullam opem providebat inermis atque

exsul, seu taedio ambiguae spei, an amore con

jugis et liberorum « ; plura dabit Oudendorpius (ad

Appuleji met. 8, p. 575).

proluerat] Virgilius (Aen. 1, 758):

— — »ille impiger hausit

Spumantem pateram et pleno se proluit auro ;

IIoratius (Sat. 2, 4, 27); •

— — »lemi praecordia mulso

Prolueris melius« ;

Persius (prólog. M);

• Nee fonte labra prolui caballino«;

Prudentius (in Symmach. 1, 126):

»Atque avidus vini multo se proluit háustu.*'

blandum] In MS. glandum fuit, postea correc

tum est clandum. Clarissimus autem juvenis Fr. Ti

liobroga in MS., quo ille usus est in Germania,

qui plerumque cum meo consonat, testatur invenisse.

clangum. Sane in Glossario veteri lego : » clangu

et clangor, ízoc 6a2aetyyoc. « An ibi clangum

legendum sit nescio , hoc scio ita accipi posse,

quemadmodum tonitrum et tonitru dicimus, et si

qua similia. Grot. — Codices etiam Ionacensis (C)

et Darmstattensis glanditm exliibent, quod tamen

quum sensu careat, vulgatam retinere satius duxi,

qua jocus Martiani ingenio locique eolore non in

dignus continetur.

Martiani Capellae lib. VIII., §. 804. 655

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem se quamplures convertere divi, se

nisque proflantis somnum atque humentis crapulae exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudebatur excussus. Tunc quoiiiam

credita jocos nuptialis licentia non vetare, famulitiüm Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis admodum tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alacer Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque calvitium senex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso eoque sonitu recla

mantis, risum velut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis

Creperum videns ocellis

rapiduli] Heinsius (apud Drackenborcll. ad Si

lium Ital. p. 868) pro more suo audacior ariduli

legi vult; quo jure, docti videant. Nec Grotii con

jectura opus esse videtur, qua paulo ante strepore

legendum pro terrore suasit, licet et codex Mona

censis (C) pariter atque illius MS. sterope exliibeat,

proflantis] Virgilius (Aen. 9, 526):

— — — »toto proflabat pectore somnum. «

Ceterum somno pro somnum requiri quivis videt.

éxundatione] Alios exudatione legere margini

adscriptum est, quod exsudatione esse conjicio;

magis tamen placet ob majorem vim vulgata.

in petulantis] Vulgo impetulantis, cujus in lo

cum quod jam Grotius scribendum esse intellexerat

ex codice Reichenauensi restitui.

… libentiam] Sic et margo Grotiana ct codices

Leidenses teste Oudendorpio (ad Appul. I, p. 52).

Vulgo licentiam, quod etsi ferri possit, tamen illa

lectio exquisitior videtur. Plautus (Stich. 2, 1, 5):

~itaque pectus onustum porto lubentia laetitiaque.*

inverecundus] Codex Reiclienauensis invere

cundis, male.

accucurrit] Sic codices Monacensis (C) et Rei

chenauensis, melius quam praesens in editis, quia

suseitavit sequitur.

calvitium] IIoc antiqnitus in stultitiae signum ac

ceptum esse monent interpretes ad Persium (I, 56).

baculum] Primo adspectu magis arridet lectio

in margine posita baculo; verumtamen vulgatam

retinui, quia accusativus pariter atque post iusur

gere (§. 788) ab affigere pendere posse videbatur.

Multo etiam minus afflixerat legendum ex margine

pro affixerat.

reclamantis] Nimirum palmae verberis vehemen

tia quasi resonantis. Construe : »apploso verbere

palmae percrepantis eoque sonitu reclamantis. •

ereperum] Vide supra (§. 2. 116). Ceterum

conferenda egregia crapulantis descriptio apud Ru

tilium Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Rulin

kenius.

80

Martiani Capellae lib. VIII. §. 808.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

Frictuque palmulari

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superùm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque mutans

'I'entat celerare cursum ;

•

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

Igde] Uxorem Sileni ait glossa in codice Darm

stattensi, neque habeo quod melius afferam. Tamen

avocante pro advocante scribere ausus sum e mar

gine Grotiana et codice Reichenauensi, quia sensns

hie esse videtur, abire molientem a Lyde revoca

tum e8Se.

-

silicernium] Apud Terentium (adelpli. 4, 2,

48) ipse senex silicernium appellatur; quare haud

scio an optime silicernium mutare intelligatur de

homine, qui senili more vacillet. Fulgentius (de

serm. antiqu. p. 274 Munck.): »Silicernios dici vo

luerunt senes jam ineurvos, quasi jam sepulcrorum

suorum silices cernentes..

celerare] Pro hoe, quia contra metrum peccat,

Oudendorpius (ad Appulejum) reponi voluit eiere,

Heinsius (ad Valer. Flacc. p. 652 Burm.) citare,

qui idem mox etiam labant pro abeunt, et vergens

pro turgens substitui jussit. In codicibus nihil sub

sidii, nec quod anteriores editiones habent celere

pro celerare , metro medetur; facillimum tamen

erit, servatis omnibus vocibus scribere: » celerare

tentat cursum. • Reliquis conjecturis faeile super

sedemus. Turgentis vocabulum corporis vastitati

optime convenit, neque abeunt offendit, modo jun

gas eessim abeunt , id est labando, non retro , ut

docte ostendit Handius (in Tursellino II, p. 50). .

--

Martiani Capellae lib. VIII. §. 80$.

Haeret, redit, recurrit;

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec scit modum voluptas,

Donec jubente Baccho .

Satyrus rapit jacentem,

Scapulisque dat supinum ,

Uvidumque quadrimembrem

Colloque complicatum

Utribus parem reportat.

Hac jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae meos curae 806

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquis es, non

nee seit] Ita e margine Grotiana scripsi pro

<nescit in editis.

quadrimembrem] Quidam codices habent hian

timembrem , alius quadrimembrem , quae lectio

magis placet, ut intelligatur, braeliia ad crura com

plicata habuisse, quod ipsum ex sequentibus duo

bus versibus explicatur: -

»Colloque complicatum

Utribus parem reportata ,

et tametsi quaedam exemplaria habent darem, ita

ut ad Darem illum Virgiliaenum possit videri allu

dere, multo tamen magis probaverim hanc lectio

nem » utribus parem id est »similem utri compli

cato« atque ita hodie Hispani hominem ebrium vo

eant utrem: lioc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus enim pro vasis utuntur ob commoditatem

vecturae. Neque enim vasa majora montuosis in

locis et quibus navigari non potest jumentis vehi

possunt. Vulcax. — Absurdissima lectio Jacchi

membrum : verior illa hiantimembrem 3 sed nee im

probo illam quadrimembrem, quemadmodum dici

mus » quadrupedem constringere. « Membra autem

xat' é§ozijv pedes, uti et yvioe Graecis, unde

dupyvjetc. Grot. — Darmstattensis eodex et

hiati membrem habet, atque darent pro parem;

sed unice vera est lectio quam equidem dedi quam

que jam Vulcanius Grotiusque probarunt, licet eam

ad marginem rejecerint et ineptam Jacchi membrum

in textu servarint.

ne tu ait infelix] Lege cum MS.: »ne tu ait

Felix «; quanquam neque male ad Felicis nomeu

per dvziqogc«6vv allusum videri possit. Grot.

— Recte posterius; lusum in nomine esse sequentia

quoque produnt, ubi videlicet genitivi sensus et

mominis ad infelix referendi sunt, ut apud Siliuum

(12, 432):

»Infelix fidei, miseraeque secunda Sagunto*

vel »Mincius infelix ausi« apud eundem (9, 627).

Hinc pecudalis quoque ad mominis retuli, nimirum

Capellae , licet etiam ad joci trahi potuisset.

80 *

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.

807

minus sensus quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, verendumque esse sub divùm Palladiaque censura assimu

lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo

siderea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nec post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae velamine licentis obnuberis! Saltem Prieniae ausculta nihilum gravate

sententiae: Mí övog %gac xoetgöv yvó%. Tam tristibus asperisque Saturae alio

quin lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dementire] Iecepi, quod Grotius in margine

posuerat, pro dementare dubiae auctoritatis voca

bulo. Dementit est apud Lactantium (instit. 4, 27);

adde Steplianium (ad Saxon. p. 183).

am tandem] Lege »ain tandem. « Svsrus (in Gurl.

an. P. 4, p. 10). — At vero in nullo codice ita

legitur, sensusque vulgatae satis intelligitur. Melior

ejusdem conjectura est, qua mox velut pro vel le

gendum suasit; sed codiccs nihil mutant.

at quo] Forte legendum ac quo. Susius (ibidem).

— Grotii lectio at quo eodem redit; anteriores

editiones a quo habebant. - ?

post haec] MS. post id haec , lege postidhac.

Postidhac dicimus quemadmodum antidhac , quae

vox restituenda fragmento illi, qnod citat Nonius

in voce Virgindemia. Legendum enim :

» Quid tristiorem video te esse quam antidhac,

Lampadio?«

Hodie ante ad haec in plerisque codicibus legitur.

Gnot. — In meo Nonii exemplo (1, p. 187. Par.

1614 Mere.) antidhac legitur. Simili varietate nostro

in loco Grotius post ad haec scripsit, in margine

post id haec notavit, codex autem Iueiclienauensis

post haec exhibuit, quod recepi.

nugales] Reduxi quod in marginem Grotius re

jecerat; vulgo jugales ; at ex Saturae sententia

Martiani ausus ne jugali quidem sive nuptiali lege

defendi possunt, sed merae nugae sunt.

saltem] Lego totam hanc periodon, et feliciter

(ni fallor) restituo: »Saltem Prieneiae ansculta ni

hilum gravatus sententiae, et ei pur} övog Aegcrc

εί καιρόν yvó9v«, vel cum MS. »et ni övoc

λύρας• etc. Tribuit sententiam Bianti, qnam alii

Pittaco, quemadmodum illam yvä9v 6&vtöv qui

dam Chiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illam

τέλoc ögêv ßiov. Vid. Aus. Lud. Sap. in Ludio.

Gnor. — Locum dubium et aliquatenus certe cor

ruptum reliqui, qualem in editis inveni. De ipso

proverbio övog %wgag : vide Erasmum (in adag. 1,

4, 58; p. 4 18).

demulctatis] Lege demulcatus , quomodo emen

davit similem Taciti sui locum Lipsius, cui enco

mium non addo, ne plus laudibus detraliam quam

addam. Gloss. Isidori: » commulcat, conculcat, col

ludit« ; et alibi: »mulcat pngnis vel calcibus caedit.«

Gnor.— Alios demulgatis , alios divulgatis legere

idem margini adscripsit ; quarum tamen omnium

lectionum optima est quam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. §. 807. 657

involutus, tandem quae puellarum intromittenda paratur inquiro. Ac sic illa

mondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video splendescere pulsu

Icta corusciferi subito laquearia coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes;

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flammantia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit orbita signis,

Cernere jam videor; tu fingere ludicra praestas,

\ Viliaque astriloquae praefers commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vetitus ille ac durissime castigatus denuo 809

me risus invasit. Euge, inquam , Satura me ante poëtriam fecit colere! Coe

Canopos] Vide nostrum supra (§.895. 608. 606)

et infra (§. 858).

currus] Grotius edidit cursus, quod improbat

Burmannus (anthol. Lat. II, p. 697 f.) et eerte

anteriores editiones habebant eurrus.

oblique] Alia lectio in margine est obliquet,

contra metrum pariter ac sensum. De aequatoris

codices addi«erent. Miro contra modo textum cor

rupit in sequentibus per lectionem involvuntur, eu

jus in loeum non dubitavi anteriorum editionum

lectionem involutus restituere. * Involutus dicit eo

dem sensu ** (od. 5, 29, 84): »mea

virtute me involvo a, id est tueor , defendo, ut com

node ad deprecationem quoque trahi possit.

seneseente] Nondum sedata ira.Vulcax.

subito] Codex Darmstattensis ubi tume , eontra

et ecliptices circulis loquitur Martianus, quos me

dios culmina nectunt, id est qui in punctis aequi

mctrum.

pastor] Meliorem lectionem, quam Grotius ad

marginem rejecit, praetuli, adstipulantibus eodici

bus Monaeensi (C), Darmstattensi, et Reichenanensi.

Vulgo plaustro.

noctialibus cohaerent, licet ecliptice cum zodiaco

obliquum situm habeat.

praestas] Id est: »tu melior, aptior es ad lu

diera fingenda.«

ante poëtriam] Fortasse artem poëticam.

658 Martiani Capellae lib. VIII. §. 809.

810

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria semper lepidaque

versutia inter insana semper deridebas vatum tumores, dicabulis cavillautibus

saleque contenta, nec minus poëtarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rabido fervebas cerebrosa motu, ac me Sileni somnum ri

dentem censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

et nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni de

cetero juvenis versiculo resipisce, et mi tragicum corrugaris, ride, si sapis,

o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliam dotalium virginum Delius intromissurus egreditur. Et ecce globus qui

dam lucis aethereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparebat, intra

se quandam virginem claudens, miti vertigine sensim volutus illabitur. Quo

candore luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,

quorum etiam habitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

tunc et ipsa extimi coeli contextio ejusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo

miraculo stupefacti aërii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel

Permessiaci gurgitis] Id est Musarum. Servius ergome] Recepi lectionem a Grotio in margine

(ad Virgil. ecl. 10, 12): »Callimachus Aeganippen notatam, quae unice sensui convenit; vulgo ergo

fontem esse ait Permessi fluminis«, unde et Clau- nec.

dianus (de laude Sercn. 8): Peligni] Epigrammatographus:

» Fons Aganippea Permessidos cducat unda« • Itide , si sapis , o puella, ride

Boeotiae fluvium fuisse Heliconi vicinum ex Stra- Pelignus,'puto, dixerat poëta.*

bone (9, p. 407 Cas.) discinus. Alii Parmessum Ghot.— Epigrammaatographi nomine Martialem (2,

scribunt, quocirca Mützellius (de emend. Theog. 53) intelligit, qui Ovidii patriae iterum (1, 62, 6)

Hcsiod. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum meminit verbis : »Nasone Peligni sonant.«

quoque ex antiquissimorum librorum fide Parmes- aggestio] Sic libro II de sphaera Lunae : »tri

siaci legendum sit. formis etiam discolorque vertigo terribili quadam

vatum tumores] Non dubito quin Persii (sat. majestate rutilabat; quae licet eornigera et aspera

8, 1) potissimum locum Martianus respexerit; videretur aggestionibus« cet. Gnor.

•Vatibus hic mos est , centum sibi poscere miti vertigine] Leni volatu. Vulcax. — Immo

voces w etc. rotatione. Claudianus (in Eutrop. 2, 589);

rabido] Sic Grotius; anteriores rapido, minus »Quis melius vibrata puer vertigine molli

cemmode. Membra rotet « cet.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 810. , 659

luris operiunt, Astraeamque Uranien certo Libyssam apparuisse rati, locum

consessionis honoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaedam gemmata,

nec minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque men

suram, in alia librum, in quo praemetata divùm itinera et cursus recursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multae

admodum rationis nec ejusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim

cundae arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui mo

ventur, docereque deos velle quod faciunt; tum etiam, quod per immensa

spatia seculorum, ne profama loquacitate vulgarcr, Aegyptiorum clausa

adytis occulebar. Quippe quadringenta ferme annorum millia illic reverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis coüsternationis excursum,

verc

aestraeamque] Forte si vestigia Basileensis liceat

seqni: »Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam

apparuisse rati.« Astraea enim astris a quibusdam

praeesse putatur, ut Uranie (quam ob Atlantem

Libyssam vocat) eoelo : idque nomina docent. Gnot.

— Sed cur male edidit astreantemque? Anteriores

enim editiones jam Aestraeamque habebant, quod

non nisi epitlieton Uraniae esse superior loeus

(§. 28) docet, ubi legimus Uraniam prae ceteris

Musis sibi attribuisse » stellantis mundi sphaeram

extimam. « * * . . .

oculea] Vide superiorem notam (ad §. 66), übi

etiam de hyalino colore, quem sequentia memorant,

dieium est.

contuitu me] Forte ex lituris MS. : »Multae ad

modum rationis nee ejusdem despieabilis temnen

daeque contuimine, si quae« cet. Gnor. ~Ipse

enim contuitus ediderat; ablativo restituto miliil

diffieultatis, opinor, manebit.

qui moventur] Alios moverunt legere margini

Grotius adscripsit; at haec correctio est scioli, qui

ignoraret Martiano deos ipsos pro sideribus sive

astris esse (vide §. 95. 97. 128).

Aeegyptiorum] De Aegyptiis astronomiae inven

toribus vide quae alio loeo (in palaeogr. crit. III,

§. 154) disputavi; quibus adde Platonem (epinom.

p. 980 Steph.).

quadringenta] Alii, teste Grotio in margine,

quadraginta.

diluvialis] Imitatus nostrum Saxo Grammaticns

811

8[9

(in praef. p. 4 f. Steph.) »post diluvialis inunda- .

tionis excursum « scripsit. Ceterum apparet Martia

num hic ad Platonis Timaeum (p. 22. 23) respicere,

ubi non modo de diluviis antiquis, sed etiam de

640 Martiani Capellae lib. VIII. §. 842.

815

814

Athenarumquo urbem longa intercapedine restitutam, nullae me in graecia

terrestres illecebrae, nec jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! . Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarum illuviem per

venirent. Sed quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, suf

ficere oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ceterisque

vulgatum, me me ultra loquendi necessitas ingravaret. Tamen quia me

alumnantis erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium , nostrique

studii secreta discludere sollertia quoque nubentis invitat; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

-

Mundus igitur, ex quatuor elementis iisdemque totis in sphaerae modum

Athenarum antiquitate sermo est, quae vel ipsam

Aegyptum aequet omnemque diluviorum memoriam

longe superet; licet non eodem quo postea loco

sed in Boeotia ad Copaidem lacum sitae fuisse di

eantur, ubi quum Ogyge rege diluvio haustae es

sent, post longum temporis intervallum restitutas

esse tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausan.

9, 24, 2. Müller Orchom. p. 129 seq.). Quod

igitur alios legere in margini Grotius notavit ma

ternarum pro Aethenarum , nihili esse patet.

crimitorum scopas] Forte : » nec jactantes crini

torum scopae palliolis non tegendam « etc. Utinam,

inquit, ne post diluvium quidem nullae me pliiloso

phorum (quos crinitos eleganter vocat) speculationes

seu theoremata (6xozroeì) cognovissent divulgandam

potius quam palliolis (quibus utebantur sapientes)

tcgendam. Gnor. — Locum impeditissimum inte

grum servare quam corrigendo etiam magis turbare

malui» praesertim quum in codicibus nihil praesidii

sit» nisi quod Darmstattensis tegenda et divulganda

exliibet. Sensum partim jam perspexit Grotius, in

eo tantum lapsus, quod divulgandam potius quam

tegendam dixit, quum Martianus tegendam potius

quam divulgandam velit; quare si quid eonjecturae

dandum, contegendam legeriim pro non tegendam.

Grajam notitiam] In editis additum erat homi

num , ad quod Grotius: »Dele hominum cum MS.

Error ex eo natus quod supra in notitiam hominum

dixerit.« Omisi igitur illam vocem.

meacula] Recte sic margo Grotiana et codices

Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C).

Pessime in editis erat metacula. Oudendorpius (ad

Appulej. I; p. 807) etiam rectam lectionem in ve

tustissimis reperiri codicibus testatur.

iisdemque totis] Huc pertinet in primis Platonis

locus (in Timaeo p. 52): ròv öö ö; rett&gaov

äv öÄov £xc«6rov ειληzev zfj toi; xö6μov σέ

6t«6ic : &z yàg rvgöç roevtö; éòatóc re xai

dégoc x«i yijç èvv86t76ev oeätöv ö §vvuot&c,

Martiani Capellae lib. VIII. §. 814. 644

globatus, terram in medio imoque defixam aeternis coeli raptibus circum

currens circulari quadam ratione discriminat. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias et circulorum intercape

dines non aestimant disparari, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undique

secus globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum circa medium, quod dixere

centrom , aquae primum , aërisque sequens, tertium ignis cyma commemorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circum

volare fulgores, quo loco Solis Lunae ac siderum signiferique orbis se obli

quitas circumducit, quod xvx%opognttxòv xóuoe gymnasia retulerunt; cujus naturae

puégoc oéóèv oùóévóg owöå öévoepuv âéáó$ev

*/roAewróv x. t. 2.

globatus] Restitui anteriorum editionum lectio

nem; Grotius nescio unde globatis.

in medio imoque] Vide superiores notas (§. 584.

590).

discriminat] Conjicere quis possit diseriminatur;

sed recogitandum est eosdem in terra quos in

mundo circulos a pliysicis statui.

fluetibus adhaerentes] In hanc sententiam dis

putat Aristoteles (de coelo 2, 8 sequ.). Plura dabit

Acliilles Tatius (ad Arat. 4 in Petav. Uranol. p. 126).

Adde vitae Pythagorae scriptorem (p. 60 Rittersh.).

undiquesecus] Codex Ettenlieimmünsteriensis

seetus; perperam (§. 890. 601. 622. 724. 865).

commemorant] Sic codex Grotianus; vulgo

commemorat.

tunc quinto] Vulgo mune, quod correxi ex

codicibus Ettenlieimmünsteriensi, Reichemauensi,

Darmstattensi, et Monacensi altero, (C); sed quod

mox Ettenlieimmiinsteriensis praebuit quinto loco

quosdam , librarii manum interpolatricem redolet.

•exáopoemtwóv xépua:] Cido foreticus eyma,

locus corruptissimus. Neque quid haec monstra vo

*

-

…

eabulorum velint scio, nisi conjunetis duobus prio

ribus, et d in cl, qui facilis lapsus fuit, com

mutato, ita legas : » cycloplioreticum cyma« , Graece

zv%oqoognttxöv zòuoe. Vulcan. — Vir clarissi

mus B. Vulcanius legit eydo foreticom cyma , qui

cum consentit meus manuscriptus; quod ut intel

ligatur sciendum est physicos Graecos elementa

λεπτομερή, ignem, aërem, aquamque, sed et

ipsum aethera zw$pucctoe vocasse. Sic supra ignis

eyma eommemorant (ita enim ibi lego cum MS.

non commemorat) quod et elegantissime observavit

vir incomparabilis Hermolaus Barbarus. Voce autem

xv%oq)ogr, tuxqj utitur Athenagoras, et quisquis

ille tandem est doctissimus libelli de {mundo auctor.

Gnor.— Iteiclienauensis codex rectam praebet lec

tionem, tametsi Latinis scriptam literis, quam re

cepi. Idem est xvxAeoqoQmvvxöv 6öuæ apud

Sextum Empiricum (liypotyp. Pyrrh. 5, 4, 51),

ubi vide Fabricium• 156), quaeque nos ipsi plu

ribus locis de quinta essentia sive aethere ex mente

Ajstotelis disseruimus.

gymnasia] Id est pliilosophorum scholae , nt

apud Ciceronem (de orat. 1, 15). Aristotelem enim

motum est in Lyceo docuisse.

• 8I

642 Martiani capellae lib. VIII. §. 814.

815

tranquillitas etiam illum extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

quod nullis sideribus occultatur, äva6rgoc perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt aethereum

tractum circuli variare. Nos igitur circulos non ita dicemus, ut linquentis

maturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae aoxorí dicitur, ad intelligentiae compendia affixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam , quum mihil solidius terra sit, quod eam

valeat sustinere; deinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae cavernis

occultatur] Forteam oculatur. Sic supra: »nec

minus totis artubus decenter oculea. « Sive quod

astra oculis comparantur, ut quemadmodum Plinius

lib. XXXIV eapite octavo » statuam erectam ocula

tissimo in loco a testatur. Grot. — Ingeniosa com

jectura, praesertim quum aliis in libris legi videatur

oeeulatur, ut ipse Grotius edidit; attamen anti

quiorum editionum lectionem restituere non dubita

vimus, quippe adeo elegantiorem, quum per pro

lepsin oceultari dicatur, quae nullis sideribus illu

stretur.

&v«6tgog] Ita et Aristides Quinctilianus (de

musica I. 5, p. 158 Meibom.): »Septem enim « in

quit »planetis octavus est zodiaeus; nona vero quae

stellis carens (äva6rQog) spliaera appellatur.«

naturarum] Reposui ex antiquioribus, quod

apud Grotium per errorem , ut videtur, in naturam

corruptum erat.

linquentes] Salmasius (ad Solin. p. 825) eor

rigit liquentis , explicatque »liquentem naturam te

tlieream sive coelestem, in ea mulla corpulenta

ae solida discrimina, ut sunt circuli qui in splaera

aenea quae xQvxótí dicitur, adfingi solenta ; sgd

invitis eodicibus nihil muto, neque mutari quidquam

necesse erit, nisi linquentis id est vaeuae naturae

iterum per prolepsin dixisse Martianum conjiciamus.

Potest tamen etiam vulgata ita explicari, ut cir

culos discriinina corpulenta naturae linquere, id est

quasi naturam ipsam singu!arum spliaerarum discri

mine dirimere intelligamus.

xtgxdotj] Manuscriptus tricote, lego cricote.

Aulus Gellius lib. 5, c. 10 de circulis quibusdam

loquens ait: »sed eos in sphaera, quae xQuxózo;

dicitur, propter brevitatem non inesse.« Dicta a

xgixoç, quod cireulum significat. Glossa: »Cir

eulus, xùx^oç % xgixog. « Gnor. — Ediderat

Sed codex Monacensis (C) habet

circote , cujus lectionem omnibus illis meliorem

scilicet circite.

recepi. Quod enim reliquis Graecis xQixoc, id Do

riensibus xigxog (v. Gregor. Corinth. de dialect.

p. 560 Schaef.), neque reliquos Graecos eo absti

nuisse ostendit Aeschyli locus (in Prom. v. 74):

6z827, 68 xigxao6ov ßioe. Permulta esse verba,

in quibus illarum literarum transpositio advertatur,

Maittaire (de dial. Gr. p. 4) et Matthiae (in gramm.

p. 40) ostenderunt, quorum exemplis addere licet

Corcodilus et Crocodilus. Ceterum male codex Et

tenheimmünsteriensis omisit vocem aenea ; spec

tatur enim illa splaera artificiosa ab Arcliimede in

venta, de qua supra (§. 883).

sustinere] Egregie Manilius (I, 168) de terra :

» Idcirco manet stabilis , quia totus ab illa -

Martiani Capellae lib. VIII. §. 815. 645

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

aethereisque accidere non potuisse compertum. Sicubi igitur intelligentiae 816

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circulos perhibebo, ideali

quadam prudentia, mom diversitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispensetur; sicque habeatur quum evexum devexumque mundum dixero,

quum similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione

horizontis positioneque terrarum.

IDE QUINQUE PARALLELIS.

Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam Romanorum, non 817

per omnia ignarus mei, stellas a stamdo, sidera a considendo, astra ab Astraeo

Tantundem refugit mundus : fecitque cadendo

Undique ne caderet« — — —

et paulo post (194):

»Nec vero tibi natura admiranda videri :

Pendentis terrae debet: quum pendeat ipse

Mundus et in mullo ponat vestigia fundo« . .

Ita et Ausonius (ecl. 1, 29):

» Telluris, medio quae pendet in aëre, libra est.«

Confer et Platonem (in Phaed. p. 109) et Cicero

nem (de N. D. 2, 48).

aetherisque] Adjectum est eorporibus in eodiee

Ettenlieimmünsteriensi , quod tamen quum glosse

matis speciem referat, recipere dubitavi. Consulto

potius omisisse Martianus videtur, quum aetheream

naturam a corpulenta sedulo distinguat. Neque in

sequentibus erat, cur ex eodem illo codice reci

perem sic igitur ubi, quod et ipsum pravae librarii

sedulitati deberi videtur.

… ideali] Similiter Manetho (apotelesm. 2, 50):

»T®öë te frévtoev ει6ι πανέozow $vvéæ

×ázáou -- --' .

4v&j μέν πQoöiontov z}ö* óp$a &puoi6vv

- , ôgatoi* ~·

Oi ö' άλλot purjtv μεgöztóv rrQoentOtv τε vo

7, toi ,

'Ev%' &iöeig μίν έα6tv iö' év φρεοί μοῦvov

.ooytoi* cet.

Confer et Macrobium (in somn. Scip. 1, 18), Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 290 Oud.), et Pro

clum (de sphaera c. 2 extr.): pu$vog y&Q έν τφ

xé6μφ κύκλoc é6tiv ai6%ytóc à toù yàoex

tog , oi öë 2ouzroi 2öyq» puévov $e&ogoúvroet.

dispensetur] Aliam lectionem depensetur Gro

tius in margine apposuit, sed pravam.

parallelis] Parallelos vocat circulos arcticos,

tropicos et aequinoctialem. Gnot. — Plera dabunt

Geminns (elem. asffon. A in Petavii Uranol. p. 14

sequ.), Acliilles Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Cleomedes (κν%. 9edog. 2), Proclns (de sphaera

2), Macrobius (in somn. Scip. 1, 18), Hyginus

(astr. 1, 6; p. 531 Munck.) cet.

quidam Romanorum] Varronem fortasse sig

nificat, licet in. iis illius libris, qui ad nos per

venerunt, una tantum harum etymologiarum exstet.

(de l. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici vult.

quae insidant. Alteram commnnem habet noster

8 1 *

644 Martiani Capellae lib. VIII. §. 817.

8I8

8H9

820

dicta fuisse commemorat, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisseram disciplinae, ac decem dici mundi circulos as

severo; quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latino possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a CentrO

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper ap

parens et contingens confinia finitoris nunquam mersus assurgit; qui sep

tentrionalis circulus perhibetur ex eo, quod cum ceteris, quae promentur,

etiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quem Sol aestivus accedens solstitii.fine repulsus

abscedit.

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit , vel quum in hiberna

Tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum, per quem

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis aequa

821 litate compensat. Huic propinquus brumalis, in quem hiemali fine perveniens

822 in aquilonem denuo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus au

cum Isidoro (etym. 5, 71, 4), qui et ipse stellas

dictas ait a stando, eo quod fixae stent semper

in coelo nec cadant ; sidera tamen idem a consi

derando potius derivat. Tertium Aestraeum invenies

apud Aratum (phaenom. 97):

— — »öv öë ré poe6vv

'A6zgóv άρχαῖov aeoerég' éuuevoev* —

praeeunte scilicet Hesiodo (theogon. 582). At longe

aliam originem proponit Nicofiaehus (in manuali

harmonices 1, 5, 4; p. 6 Meibom.), ab dététóc

nomen astri ducens, oiov 6td6eoc é6tegruévoç

«αι άει θέων, ταρ' ö xai %àc x«i ai$$o

dévopuxtorreaeobmtat.

praecepta potius] Inverso ordine codex Etten

heimmiinsteriensis, male 3 nt et in sequentibus com

•memorare pro memorare , et atque post linea per

peram omissum.

quorum alii] • Circulorum enim splaerae •, ut

Procli verbis utar, » alii paralleli sive aequidistantes

sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Aequidi

stantes sunt, quibus iidem cum mundo poli sunt«cet.

finitoris] Id est horizomtis, de quo jam supra

(§. 605). Ceterum Septentriones aequatorem versus

vel infra horizontem mergi ipse noster in Geome

tria monuit (§. 694. 696).

Sol aestivus] Isidorus (etym. 5, 44, 2): ,se

cundus circulus ex eo $egvvög tgozttxög dicitur,

quia in eo circulo Sol aquilonis finibus aestatem

facieus ultra eum circulum non transit, sed statim

revertitur, et inde tropicus appellatur.« Sed haec

omnia ille pariter atque noster ex Graecis astro

nomis transtulit, quorum ipsorum paene in sin

gulis verbis concentus est, quare exseribendis illis

non praeter necessitatem immorabimur.

secundo] Vide ne bis seribendum sit, numeri

nota a librariis male intellecta.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 822. 648

stralis quique antarcticus perhibetur; hic mersus ac vix altiore circuli ox

tremitate horizontis defixa contingens tanti tamen spatii quanti septentrionalis

circulus ratione monstratur, ei etiam invenitur oppositus.

DE COLURIS.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedam

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

nita. Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhi

bent, exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem sublimari; alii

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis defixa contingens] Africanum scripto

rem cognoseas, cujus patria tam prope jam ad ae

quatorem aceedat, ut sphaeram multo obliquiorem

quam nos conspiciat; utque supra 'septentrionalem

circulum horizontis confinia attingere dixit, ita

consentaneum est oppositum quoque ad ipsum prope

horizontem pertinere. Quanquam haud scio an non

tam suae ipsius observationi, quam alii auctori haec

omnia debeat, fortasse Aegyptio, unde omnem sub

tiliorem astronomiae notitiam ad veteres transiisse

constat. Prorsus similiter Proclus: 'Avtoegxtuxóç

öë é6tv zòz2og — έφαπτόμεvoc toö ögt£ovroç

xoe%* £v 6ru&iov xoei öÄog ötö yijv άπολαμθα

vöuevog.

coluros] Geminns (p. 19) et Proclus (c. 10)

iisdem fere verbis: 4t& τόν πόλων δέ ει6ο λει}

%ov oi όπό τινον xo%ovgoi aegocoeyogevö

μεvov, oùç 6vp1388m>v έπι τοῦv iöiov zregu

qoegevöv roüc toö xö6μov tö2ovç ëz€tv. Ho

Àovgoi óè xoe^o%vtoev öu& tò uégn tivè æ$tãw

dòeógryroe yiyvs69ai. 0i puèv yàq 2otaeoi zö

%ov κατά τήν πεgu6rgopjv toü xö6μov ö3ov

$eogoi;vrat' tòv óè xoÀovgöv xözzóv μέση

tuvd é6tuv &%aìgntoe t& $tó toö &vtag xtv

woà érò tòv àgi$ovta &aeo2außævéueva. To&.

qoovtoet óé oítov oi διά. τόν πόλων όu& tajv

tgovruxóv x«i i6nuegtvóv 6rueia»v xaì sic

téttoegoe uégm i6oe öuc.ugo% tον διά μέσων

taóv èóóióv xùxàov.Adde Manetlionem (2, 43);

»Toöç ôé pué6ovc répuvov6v δύω κύλov &£o

voc aëroë -----

'Axgnc &gzöuevov xogvqojc* avroi ye μίν

äupo -* . •

'AAE2j3ovg äxQuc votiov τέμνονοι πόλοιo

2«. t. 2.

et Macrobium (in somn. Scip. H, 18): »Praeter hos

alii duo sunt coluri, quibus nomen dedit imperfecta

conversio. Ambientes enim septentrionalem verti

cem, atque inde in diversa diffusi, et se in summo

intersecant, et quinque parallelos in quatuor par

tes aequaliter dividunt, zodiacum ita intersecantes,

ut unus eorum per Arietem et Libram, alter per

Cancrum atque Capricornum meando decurrat; sed

ad australem verticem non pervenire creduntur. «

646 Martiani Capellae lib. VIII. §. 825.

82$

82($

ortu circulum decussantes in quatuor quadras mundi ambitum discreverunt.

Verum ego, quod Hipparchus meus.scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tam inter se secundo conjunctos, quam

Nani

unus ab Arietis octava parte matus ambito mundo per polorum vertices ad

omnes parallelos angulis aequales persecantcs in cardines pervenire.

eandem recurrit; alius simili complexu mundum a Cancro exortus includit,

quod planius postmodum faciemus.

DE OBLIQUIS.

Verum munc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discri

minibus interstinctus, ex parallelis duos solstitialem brumalemque contingens,

acquinoctialem medium secat secundo, nec ad pares angulos aut findit aut

finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinque sideribus. Galaxias

ambitum] Sic dedi ex codicibus Reichenauensi lectionem veriorem esse, inferior locus (§. 855),

et Darmstattensi pro ambitu , quod in editis erat;

non autem recepi decursantes , quod pro decus

santes in margine Grotius notavit (vide supra §. 57

not.), neque infra varietate pro veritate ex eadem.

secundo] Grotius secundae , anteriores tamen

editiones et codices longe plurimi secundo prae

bent, quod restitui, licet hic etiam temperare mihi

nequeam, quin ut supra (§. 820) et infra (§. 828.

872) per librariorum errorem pro bis scriptum

esse putem.

octava parte] Martianus partes intelligit, quos

Delambre (I. c. p. 511)

eum reprehendit in eo, quod Manethonem hic se

nos gradus appellamus.

cutus sit neglecto Hipparcho, quem tamen suum

appellarit. Varias astronomorum sententias circa

puncta solstitialia et aequinoctialia in signis refert

Acliilles Tatius (p. 146 Petav.).

a Cancro] Alii codices, quos inter Monacensis

(C) et Reichenauensis, a Leone; sed vulgatam

quem respicit noster, docet.

nec ad pares] Sic margo Grotiana, et codices

Darmstattensis, Reichenauensis, et Monacensis (C);

vulgo mune sine sensu. Proclus (e. 11) et Gemi

nus (p. 20): 2oëôç ôë z&x%rjvai ö Öaoöu&xöc

zöx2oc διά το λo$c tépuveuv roöc taga2

2j2ovc zöx^ovc, id est ex Linacri interpreta

tione : •quod aequidistantes ad inaequales angulos

intersecet.« Obliquitatem autem zodiaci mature ve

teribus innotuissc constat, cujus inventionis laudem

alii ad Pythagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

hist. nat. 2, 6), alii ad Oenopidem Chium (Plut.

plac. phil. 2, 12; Macrob. Saturn. 1, 17) refere

bant, ut taceam anonymum vitae Pythagorae scri

ptorem (p. 61 Rittershus.), qui Aristotelem dcmum

eam reperisse tradit.

Galaxias] Viam lacteam inter maximos circu

Jos olim relatam esse multi veterum loci ostendunt.

Macrobius (in somn. Scip. 1, 18): »Est autem

'. Martiani Capellae lib. VIII. §. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambitu porrectus etiam visibus appro

batur. Nam confinio septentrionalis circuli natus, in finitorem antarcticae re

gionis acclinans, paene totum videtur permeare coelum; quem quidem mihi

desipere •videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus e circulis,

quem quidem, quod locis momentisque omnibus variatur, dubito quid appellem.

Hic tamen novissima supérnaque discriminans, atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel finitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO.

Sed quoniam expositi circuli breviter claruerunt, nunc eorum spatia,

lacteus unus e circis qui ambiunt coelum et sunt

praeter eum numero decem — de hoc lacteo multi

inter se diversa senserunt, causasque ejus alii fa

bulosas, naturales alii protulerunt.« Philosopho

rum de eo placita exstant apud Aristotelem (meteor.

1, 8), Plutarclium (5, 1 ; p. 892), Stobaeum

(ecl. 1, 28; p. 575 Heer.); nos hic Proclum potis

simum audiamus (de sphaera 18): Zoëëç ôé é6rt

×322og xaì à toù yàÀaztoc* o£toc u£v oöv

puei£ov ae^dtet Aee$â$oetæ tq5 tgozruxqj x£x

2q) , 6vv86trjxe öë ëz ßgoexvuegioec veqoeAeo

ειδους, xoei é6tvv èv tqj xö6μφ μόνος θεω

ortéc* oùz âgu6toet óè aëroë tö t^oetog,

&AEAE & xat& u£v tuvæ puégm ae?oerétégéç êórt,

•«t& 6$ ttv« 6tevöregog, öë ijv airioev èv

racig zrzeiotauc 6paigoetc ow; x«toeyQdqoeroet

ö toü yé2oextoc x%z%oc ' 86ri 68 x«i oíto;

rajv μεyi6toev xózáóv, μέyu6tov yàg èv 6pcri

poeuc A&yovtoet z:zzot oà tò aërö xévtoov

éxovrsg tfj 6qpoeigg*. Adde Aratum (468), Ma

methonem (2, 85), Isidorum (etym. 5, 46; p. 182

Arev.), inque primis Hyginum (poët. astr. 1, 6;

p. 581 Munek.): »Qui lacteus vocatur, contrarius

aequinoctiali, ubi oportet ut eum medium dividere

et bis ad eum pervenire videatur, semel in eo

loco ubi Aquila constituitur, iterum autem ad ejus

signi regionem, quod IIgozàaxv vocatur. Duodecim

signorum partes sic dividuntur: quinque circuli,

de quibus diximus (paralleli), ita ut unusquisqne

eorum dividatur in partes duodecim, et ita ex eo

rum punctis lineae perducantur, quae circulos sig

nificent factos, in quibus duodecim signa descri

bantur. « Nonnulla et ipse noster supra (§. 97. 207)

et infra (§. 858).

quid appellem ] Lege qui appellemn. Gnor. —

Grotii mentem profecto non intelligo; ainbigit Mar

tianus, quid eum circulum esse dieat, qui, ut ait

Macrobius (I. e. 1, 18), » certum locum habere non

possit, sed pro diversitate circumspicientis habitan

tisve varietur« , neque ultra quadringenta stadia,

si Proclum sequimur (de spliaera 15) idem maneat.

horizon vel finitor] Alios interserere vel oriens

margini Grotius adscripsit, quod et in anterioribus

editionibus et in codicibus Reichenauensi et Etten

lieimmünsteriensi legitur; sed rectius Grotius omi

sit, quum omni sensu careat nec nisi ex male in

tellecta voce öoiççv per óvttoyQaqpiav ortum

esse videatur.

\

897

648 Martiani Capellae lib. VIII. §. 827.

828

unde primo coeperam, perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli redeam

granditatem ; in quo more geometrico duo primo signa composui ad circulum

perduceudum, id est unum quod centron , aliud quod peripheriam demon

straret. Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi; quam postea manente centro mente circumagens circulum de

signavi, atque ab omni parte spatium aequale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus , tunc ad pedes priores ma

joris Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

Huic circulo confinis solstitialis, quem itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta , quo Sol accesserat solstitio, reperimus

eundem circulum ambitu potiorem per haec tamen sigma curvari: incipit ab

coeperam] Grotius in margine : »al. conceperunt.« sinistra Bootis exteriori parte circuli convenit con

Non necesse. juncta.«

lineam ditaei] Lege cum MS. lineam dixi. Gnor. ambitu potiorem ] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis potiore, cui Ettenheimmünsteriensis

adjungit porrectum , ut supra (§. 826); sed haud

scio an haec mera correctio sit a librario profecta.

per haec] Vide Aratum (480) et Hyginum (4, 2;

p. 465): »In aestivo circulo haec signa sive partes

— Fefellit Grotium prava distinctio, qua pervenire

cum verbo dixi jungendum arbitraretur; qua cor

recta omnia jam plana vulgatamque unice sanam

esse apparebit. ae

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenlieim

münsteriensis; vulgo per sphaeram.

a capite Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 6;

eorum conspiciuntur : capita Geminorum, Aurigae

genu utrumque, Persei crus et humerus sinister ;

p. 468 Munck.): »Arcticon igitur orbem sustinet

caput Draconis cum reliqua corporis parte ; Ce

plieus autem pectore suo circulum jungit. Eodem

orbe nituntnr et pedes majoris Ursae, praeterea

sedile Cassiepeiae cum pedibus ejus nititur ipsi cir

culo» sinistro pede genuque dextro et pedis prio

ribus digitis ejus qui Engonasin vocatur; et manus

Andromeda autem a pectore sed manu sinistra di

viditur — — Praeterea in eodem circulo pedes

equi Pegasi positi videntur, et caput a reliquo

corpore dividitur Oloris — Ophiuchus humeris ut

circulum sustinere videtur; Virgo prope contingens

a capite inter hunc et aequinoctialem circulum col

locata est — Leo a pectore ad lumbos dividitur, ut

Martiani Capellae lib. VIII. §. 828. 649

octava parte Cancri, cujus omne corpus in longitudinem secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

ungulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad si

nistrum Persei crus ejusdemque sinistrum humerum, inde ad utraque He

niochi genua, et proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem.

- DE AEQUINocTIALI.

-

_ •

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli termino circum- 829

actus , tam in Arietem quam in Libram linea permeante, per haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad re

ductum Tauri pedem, inde ad mediam €)rionis alvum , deinde per edictas

curvationes Hydri Cratoraque et Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius stcllas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac tum

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

IDE BRUMALI.

Brumalem vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo 850

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus et eorporis snperior pars inter hunc et finxere, ut uno genu , hoc est dextro nixus si

arcticum circulum videatur — Cancer autem sic di- nistro prope contingere videatur — in eodem cir

viditur medius, ut inter duos oculos ejus circulus

trajectus existimetur. «

eludit] Sic èodices Monacensis (C) et Darm

stattensis; vulgo includit , codex Ettenheimmün

steriensis concludit , quod correctionem olet.

Arietis] Hyginus (4, 5; p. 468): »Secundus

ab aestivo aequinoctialis est circulus, in quo haec

signa et partes eorum perspici possunt: Aries totus

omnibus pedibus innixus videtur — — in eodem

Tauri genua ut fixa perspiciuntur, etsi nonnulli ita

culo zona Orionis, ut ipso circulo praecinctus existi

metur; Hydra flexu a capite primo, ut cervicibus

erectis Cancrum attingere videatur, et ex inferiore

corpore Hydrae Crater cum Corvo velut fixus esse

circulo conspicitur. Item paucae stellae Chelarum

eodem adjunguntur; Ophiuchi genua eodem cir

culo a reliquo corpore dividuntur; Aquila siniste

riore penna paene contingens figurata est, 'eodem

que circulo caput Pegasi cum cervicibus nititur.«

per haec meare] Hyginus (4, 4; p. 467): »Me

82

Martiani Capellae lib. VIII. §. 850.

851

852

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Leporem

prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Centauri ad Scorpionis

aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTARCTICO.

Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantùm

septemtrionalis includit. Quem quidem meantem , quibus sideribus circuletur,

ego poteram memorare; neque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum disten

ditur, dicere praetermitto, ne incomperta falsitatem admiscerc videatur assertio.

•

ITEM DE COLURIS.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque aliquid curvationis ab

dentes non se totos visibus renraesentent. tamen quia coniectura non errat

p 9 ] ;»

poterunt demonstrari. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium , ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltolos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proxime

manum secans per septentrionalem circulum ad cardinem mundi pervenit; a

dium Capricornum dividens et pedes Aquarii per

caudam Pistricis nt trajectus videtur; dividit etiam

Leporem fugientem a cruribus et quadam parte

corporis, et Canis sequentis pedes , et Navis ipsius

puppim, Centaurique cervices ab reliquo corpore

dividit. Scorpionis extrema cauda , quod acumen

vocatur, eodem circulo conjungitur; Sagittarii arcus

eodem orbe deformatur.«

quibus sideribus] Nonnulla commemoratHyginus

(4, 6; p. 469): »Ad antareticon autem circulum

Pervenit extrema navis Argo, pedesque Centauri

Posteriores adjunguntur; priores autem prope con

tingere et Ara videtur prope affixa, Eridanique

fluminis extrema significatio.«

per ignota] Recepi lectionem a Grotio in mar

gine notatam , adstipulantibus codicibus Reiche

nauensi et Ettenlieimmünsteriens!; vulgo per ig

motas superiores partes visus , quod corrigendum

vidit et Bondamus (var. lect. p. 60).

abdentes] Grotius nescio unde addentes, quod

falsum esse apparet (§. 823)..

Deltotos] Lege Deltotou. Sic in Geometria

Isthmou legendum docuimus et infra IDiarhodou.

Gnor.— Equidem ut supra (§. 685) Isthmos ser

Martiani Capellae lib. VIII. §. 852. - 6$

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

stellam ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextram manum Centauri, qua pantheram tenet,

divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetum per

corpus ejus aversique cervieem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Altor autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Cancri

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus cer

vicemque; inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppim

secams ad octavam partem Cancri redit.

DE SIGNIFERO.

Duos jam superesse circulos dubium mom habetur, quos quidem obliquos

vari, ita et hic codicum lectionem deserere nolui, Arcturus et Arctophylax non magis diversi fuerint,

qui Martiami quoque error esse poterat. quam Arctopliylax et Bootes. Conf. J. II. Vossium

(ad Aratum 91), nostrumque infra (§. 858).

contingens Persei] Codex Ettenheimmünsterien

inconspicuae] Veram lectionem anteriores jam

sis omittit vocabulum contingens , fortasse : quia

jam antea legebatur; sed* quum in his descriptioni- habebant, unde Grotius suam correxit; sed cur per

bus astronomicis summa perspicuitate opus sit, P***" edidit conspicuae? Eadem res infra (§. 853).

ut appareat utrum circulus, de quo agitur, con- at inde per clunes] Codex Ettenheimmünsterien

tingat tantum an secet aliquod sidus, Martianus sis ac, quod tamen aeque recipere dubitavi, atque

consulto verbum iterasse videtur. infra ductus pro perduetus , mox Aquilae rostrum

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua;

Hootis stellam] Arctophylax hic a Dootis stella

discernitur, quod quo pacto fieri potuerit ignoro.

Cicero (N. D. 2, 42): cesque pro cervicemque vulgatis praeferrem.

~Arctophylax vulgo qui dicitur esse Bootes.* rectam puppim] Alii, teste Grotio in margine,

pariterque causam non vidi cur lectiones a Grotio

in margine notatas et inde pro et bis , et verti

Fortasse Bootem dixit qui alias Arcturus appella- erectam , haud male» nisi is potius sensus esse :

tur, maxiwnam Arctophylacis stellam, quum proprie videretur, colurum puppim recto angulo seeare.

835

854

89 *

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 854.

85$

dici superius memoravi. Quorum unus signifer non ut ceteri, quos linealiter

feci, sed latissimus omnium comprobatur; quem quum in duodecim spatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim portiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodecim partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo de Sole loqui coepero, demonstrare, qui per

mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

decim signa admodum clara circumagi dubium mon habetur. Nam galaxias

signifer] Proclus (de sphaera II): 2o&àç ôé

36tu zôzáoc ò tòv σοφεκα ζωοίων, αύτος

öë éx tguoev zòz2ov aetcrgoeí2ον 6vvé6z%%εν,

dév oi μέν το πλάτος άρogi£etv λέyovtoet toö

Οοόuoexoù xéx^ov , ó óó óté pt$6ον τόν ζω

öiov xoezeitoet : oótog ö8 εραπτεται θέo zó

×2ον ι6ον και παραλληλον, toù uèv %egtvo$

zQoaeuxoö xoet& tjv toû xoegzivov rtgajtayv

puoiQoev , toö öë z€tpueQuvo$ τgoztvxoù xoetoe

t%v roö coeiyozégoetog tgoetpv μoιgoev : tò öé

zt%&tog roö ©öuæxoö zöz2ov £6ti puoigoet

óóóóèzoe. Plura de zodiaco in Palaeogr. crit. Vol.

III et IV exposui.

feci] Ita anteriores editiones: perperam Grotius

fecit.

latitudinem] Manilius (astron. H, 679);

» Et ter vicenas partes palet atque trecentas

In longum ; . bis sex latescit fascia partes.«

Adde Hyginum (poët. astr. 4, 8 extr.): »Priores

enim astronomici quum omnes res ad duodecim

partes revocarent, ut menses et horas et latitudi

nem signorum, itaque et signa, per quae res om

nes significantur, duodecim voluerunt esse.«

galaxias] Clarius ejus cursum exposuit-Mani

lius (astron. I, 682 sequ.):

•4lter in adversum positas succedit ad Arctos,

Et paulo a Boreae gyro sua fila reducit,

- -

Transitque inversae per sidera Cassiepiae ;

Inde per obliquum descendens tangit Olorem ,

Aeestivosque seeut fines Aquilainque supinam

Temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem

Solis equos , inter caudam qua Scorpius ardet ,

Extremamque Sagittari laevam atque sagittam ;

Inde suos sinuat flexus per crura pedesque

Centauri alterius , rursusque adscendere coelum

Incipit Aergivamque ratem per aplustria summa

Et medium mundi qyrum Geminosque per ima

Signa secans subit Heniochum , teque unde

profectus ,

Cassiepia , petens super ipsum Persea transit.«

Adde Hyginum (4, 7): »Iteliquum est nobis definire

quem supra lacteum orbem demonstravimus. Ipse

enim dividit Oloris extremam sinistram pennam,

quae extra aestivum pervenit finem; deinde transit

manum dextram Persei, et ab liumero sinistro Au

rigae perveniens sub manum ejus dextram et Ge

minorum genua et pedes ejus $igni quod Procyon

vocatur; hic dividens aequinoctialem et aestivum

circulum tangit extremum fineifi mali qui in Argo

nave defixus videtur; deinde rursus revertens genua

Centauri dividit a reliquo corpore et extremam

caudam terminat Scorpionis et areum medium Sa

gittarii et Aquilae dimidiam partem, per ejus trans

iens pennas.«

-

-

\ Martiani Capellae lib. VIII. §. 858. 655

non magis ratione quam oculis approbatur; cujus ultra regulam et ple

rumque deficiens latitudo a Cassiopeae astro in Scorpionis aculeum longitudino

compensatur.

DE HORIZONTE.

- - • - \

Superest circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme

antisque mundi diversitatibus varietur , ' certum astrorum ordinem non poterit

retinere. - ' • . • • •

• QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.

- „ • ' • . · · ·,

Jam nunc inter circulos universos quid interstitii vel spatii intercapedo

naturalis immiserit, aequum explicare. Nam inter septentrionalem circulum,

quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab eodem interjectu pari spatio et ejusdem

tertia portione.

longitudine] Latitudine , quod legitur in editis,

apertum esse videtur mendum ; . veram lectionem

codex Ettenheimmünsteriensis praebuit, quam ut

intelligas, tenendum est dimidiatam tantum circuli

longitudinem apparere. Possit tamen fortasse vul

gata quoque defendi Acliillis Tatii loco (isag. in

Aratnm c. 25, p. 144 Petav.), ubi pariter zodiaci

latitudo (r^&rog) appellatur tò &:rò αιyozégó

ros uézgv xccgxivov διαστημα , quibus verbis

ipsa ejus diuidia pars significatur; cui adde Ge

nminum (p. 28 Petav.).

immiserit] Sic pro immerserit , quod nihili est

in editis, margo Grotiana codicesque Reichenau

ensis, Ettenlieimmünsteriensis, et Darmstattensis.

Praeterea paulo post in Ettenlieimmünsteriensi le

gitur aequum est pro aequum in editis, cujus tamen

mutandi causa non erat.

Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circulos

inter octo et sex] Praepositionem a Grotio

neglectam ex anterioribus editionibus, adstipulan

tibus etiam codicibus omnibus, restitui. Ceterum

diversa haec Martiani ratio est a reliquis, qui quum

meridianum circulum in sexaginta partes dividant,

senas partes inter polos et circulos polares, quinas

inter polares et tropicos, quaternas inter tropicos

et aequinoctialem constituunt; ut Manilius (I, 868

sequ.), Acliilles Tatius (isag. in Arat. p. 130

Petav.), Proclus (de spbaera 9), Hyginus (astr.

poët. I , 6; p. 549 sequ.), atque etiam Pseudo

Hipparchus ad Aratum (p. 268 Pet.), qui trecentas

sexaginta partes facit; ex Martiani ratione hemi

sphaeriis singulis tricenae senae, universo igitur

meridiano septuaginta duae partes tribuuntur.

interjectus] I)e hoc vccabulo vide Stephanium

(ad Saxon. p. 19).

856

857

6$4 Martiani Capellae lib. VIII. §. 857.

858

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex ; ab ae

quinoctiali ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis illa, quae inter septentrionalem solstitialemque circulos interjecta; cir

culusque ipse austrimus tantum habet ad cardinem suum, quantum septen

trionalis ostendit.

DE FIXIS SIGNIS.

Peracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur inerrantia percurramus. JDubium enim non est triginta quinque

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantur; ut capram , quae Heniocho superposita,

aut haedos qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quem Ophiuchus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes ha

-

-

-

similis] Codex Ettenheimmünsteriensis addit

proportio, quo tamem additamento facile superse

demus, si intercapedinem ex antecedentibus re

petimus.

austrinum] Alios et hic et ubique australem

legere Grotius in margine notavit; sed utroque pa

riter optimi auctores utuntur.

spatiorum circulorumque] Codex Ettenheimmün

steriensis inverso ordine : breviter spatiorum cir

culorumque; moxque totum coelum pro omne.

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Graece

&ae?«wsìg dicuntur (N. D. 2, 21), ne ambiguita

tem formae Martiani culpae tribuas.

triginta quinque] Hyginns pariter atque per

sonatus Eratosthenes in Catasterismis quadraginta

âuo numerat, compreliensis nimirum zodiacalibus,

quae noster seorsim habet, ut triginta tantum prae

terea relinquantur. Corvum videlicet et Cratera

cum IHydro jungit, Coelulum autem sive Coronam

australem prorsus omittit; plures nec ipse noster

habet, nec unde triginta quinque absolvam scio,

nisi Aquam addiderim et Canopum, quae extremo

posuit, sed ut ipse partes potius signorum quam

signa ipsa esse intelligeret. De reliquis, nisi quid

peculiariter monendum fuerit, lectores commode

ad illorum alterutrum praetereaque ad Aratnm atque

Manilium ablegabimus.

velit quis] Ita codices Ettenheimmünsteriensis

et Grotianus pro velit quisque in editis.

capram] Apud Grotium errore expressnm erat

capra, quod correxi. Ceterum confer Geminum

(elem. astr. c. 2, p. 15 Petav.): ö öë ëv tqj εύω

víuq; dépuq toi; 'Hvuózov xeiuevoc 2oeuaegóc

d6t%Q Ai§ frQo6ayoQevoetoev* oi 'öë ëv âxgqz

toü aüroü zeig xeipevov ä6réguoxov ööo "Eot

qoov xoe^o%vtoet.

pantheram quam] Sic codex Ettenheimmün

steriensis; vulgo quem, quod panthera antea scribi

postularet. Ceterum simpliciter 8r, 0iov appellat

Aratus (pliaenom. 441), unde bestiam Vitruvius

(9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 58. 5, 57) hostiam,

quam supra aram tenens immolare videatur. Adde

*.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 858. 6$

bendae suut potiorum. Haec igitur, quinque et triginta signa circuli interja

centis ambitu discernuntur: nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a regione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septentrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quem

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, Nisusque quem alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cepheus, Cassiopea, Perseus, Deltotom , Heniochus, Andro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canicula, Lepus,

Eratosthenem (eataster. 40): ä6zv öë tò $mgiov

èv toeig zsg6 tz%6iov roö 9vtngiov, ö

6oxei aegocpégevv %6awv — — tvvêç ôë â6%v

poe6iv αύtö siva oivov, êé oö 6t&v6et roiç

$&oic , quocum convenit scholiastae ad Germanici

vel Caesaris Domitiani Arateorum fragmenta.

nam alia] Eandem distributionem invenimus

apud Geminum (p. 12 Petav.), Vitruvium (9, 3

et 4), Manilium (1, 518 sequ.), alios, quos enu

IlaiC longum est.

interius] Legendum videri possit inferius , nisi

sphaeram artificiosam ante oculos habuisse Martia

num appareret,* cujus motum est alteram partem

semper eminere, alteram recedere et quasi deli

toseere.

Nisusque] Lege Nixusque cum MIS. meo et

membranis. Nixus est ö év yövoe6uv, ö yvó$

Arato.

ApudVitruvium male Nessus legitur, emenda Nixus.

Gnixum a generibus (hoc est genubus, sic Cicero :

Manilius »nixam genu speciem « appellat.

»Quae genus ad laevam Nixi delapsa resedit«)

dici Festus testatur: nos literam unam elidimus,

ideoque Arnobius, Appulejus aliique »genu nixum«

dixere, sive a nitendo, sive a Graeco yvóé. Ci

cero etiam in loco citato Nixum simpliciter dixit

de eodem astro. Gnot. — Monacensis (C) quoque

Nixus, Darmstattensis Nixos ; vulgatam tamen mu

tare nolui, quia utraque participii forma pariter in

usu est, adeoque nisus praefert Drackenborchius

(ad Silium. 2, 125), alteram mixus antiquam et

obsoletam habitam esse probans ex Servio (ad Ae

neid. 1, 144), cui tamen obloquitur Orellius (ad

Cic. orat. pro Plancio c. 27, p. 189).

Cygnus] Correxi quod apud Grotium seriptum

erat Sygmus , quum anteriores editiones omnesque

scripti libri veram praebeant lectionem.

Hydrus] Aratus (443) 'Yögnv, Cicero (485)

et Hyginus (2, 40 et 5, 59) Hydram hoe signum

appellant; at Geminus (2, p. 15), ut noster:

»']^6goc, Hgat^jg , H(ögoe§• , pariterque IIippar

clius (ad Aratum 2, 1 ; p. 258 Petav.) et alii.

Crater] Alios eratera ubique seribere Grotius

in margine notavit; qua de forma vide quae supra

monui (ad §. 51) in voce bupaeda.

Procyom] Cicero (in Arateis 466):

»Antecunis , Grajo Procyon qui nomine fertur.«

Aecuratius tamen Geminus signum distiuguit a

stella splendida, quae in ipso cernatur eodemqne

nomine Procyon dicatur.

656 Martiani capellae lib. VIII. §. 838.

859)

Eridanus qui ab Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, navis Argo, Piscis

austrinus, Coelulum, Ara. Nam et aquam, quae ex cratere Aquarii fluit,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum , quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Haec discernit zo

aiacus, qui quidem aequales duodecim signorum integrat portiones, sed un

decim habet signa; Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

Coelulum] In Glossis est: »Caelulum thuribu

lum a caelando « , sed male, nam ara et thuribulum

idem sunt. Gror. — A nonnullis anteriorum edi

tionum abest, fortasse quia eodem errore cum Ara

confunderent ; sed recte Munckerus (ad Hyginum

P. 412) monet Coelulum Latine dictum esse quem

Graece a nonnullis oùgavi6xov , ab Hippareho

autem Caduceum appellari Geminus doceat, nimirum

Coronam austrinam , quam plerique ante pedes

Sagittarii ut ludentis aljectam videre sibi visi sunt;

de qua conferri jubet Scaligerum (ad Manilium

p. 411) et Theonem (in Aratum p. 81 ed. Lond.).

Vide etiam infra (ad §. 842).

aquam] Geminus hanc quoque inter signa au

strina proprio loco numerat.

quidam Canopum] Non quidem, ut in editis,

codices praebent Ettenlieimmünsteriensis, Reiclie

nauensis, Monacensis (C), et Darmstattensis. Ipsius

stellae supra jam (§. 895. 608. 696.) saepius mentio

facta est; adde Vitruvium (9, 4 s. 7): »IIujus

autem rei index est stella Canopi, quae his re

gionibus est ignota , renunciantibus negotiatoribus,

qui ad extremas Aegypti regiones proximasque ul

timis finibus terrae terminationes fuerunt « ; et Lu

canum (8, 181):

— — » inde Canopos

Exeipit australi coelo contenta vagari ,

Stella timnens Doream.« —

Ptolemaeum tamen qui praeter nostrum appellatum

referat, non novi; neque Eridano, sed Argo navi

annumerat Geminus: èv àxQq» tq5 aer,6a2iq» της

'Agyo$c xeipoevoc 2oeuaetgòg àétíg H(évóßo;

övopu:£εται.

chelis ] Id est brachiis sive foreipibus suis,

quare minuscula initiali exprimendum curavi ; no

minis enim vim postea demum habet, ubi Mar

tianus, quam nos Libram dicamus, Grajos quos

dam Chelas dixisse narrat; nunc illud tantum vult,

Scorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

et Librae (spatium) chelis suis occupare, certe

majorem ejus partem, nam superioris Librae partis

nonnullas stellas ab aliis ad Virginis pedes referri.

Notum enim est multos Libram omnino non nu

merasse inter signa zodiaci, quosum noster quo

que partes sequitur, dum undecim tantum sigua

statuit, pariter ut Hyginus (poët. astr. 4, 8): »etsi

nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo quod

Scorpio magnitudine sui corporis duorum locum

occupat signorum, e quibus prior pars Chelae,

reliqua autem Scorpio vocatur. « Unde Maneulio

(apotel. 2, 156):

Xr, 2« 9'éç x«i 6% uetepjuu6av &végés

igoi

H(ai Zvyóv è%r}ι66æv έτεί τ' έτ&νε66*

éx&tegóev,

-

Oioei aereg aeAec:6tuyyeç ëzri %vyoó é%xopw€vovo:

Martiani Capellae lib. VIII. §. 859. -

657

occupat Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.

-

QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTUR QUoRUNDAM

PARTES SIGNORUM. •

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de

monstrarem; sed et magnam partem adstructionis exquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, reliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrionali, thorace partito et diversis circulis attributo; Nisus vero si

et Maerobius (Saturnal. I, 21 f.): »Scorpius totus,

in quo Libra est.« Plura dabunt interpretes. ad

Virgilii locum (georg. M, 55):

»Qui locus Erigomen inter Chelasque sequenteis«

inprimis Servius, cujus haec nota est: »Aegyptii

duodecim esse asserunt signa; Chaldaei vero un

decim, nam Scorpium et Libram unum signum ac

cipiunt; chelae enim Scorpii Libram faciunt. Iidem

Chaldaei volunt aequales esse partes in omnibus

signis; sed pro qualitate sui aliud signum viginti,

aliud quadraginta habere; quum Aegyptii tricenas

esse partes in omnibus velint. Modo ergo secun

dum Clialdaeos locutus est, dicens posse eum ha

bere locum inter Scorpium et Virginem. Nam Eri

gone ipsa est Virgo.«

quod diversis circulis] Hac de re accurate egit

Pseudo-Hipparchus (ad Aratum p. 287 Petav.);

2otrróv μεταβατέov έπι toöc répuvovtac x8

%ovg xoei vé tepuvößevæ ón' avröv ζόόuæ etc.

defixa] Pro defixis hoc Bondami (in var. lect.

p. 60) codex praebuit, e quo etiam correxi dis

crepant in editis substituto discerpant.

Cephei corpus] Vox septentrionali deest in MS.

et merito, est enim hic daegoc6uové67 et ex su

perioribus aut subsequentibus inepte repetita. Gnot.

— Interpunctione mutata integram servavi vulga

tam lectionem, quam non modo Bondamus (var.

lect. p. 60. 61) conjecturis tentavit, séd librarii

quoque varie interpolarunt; siquidem codices etiam

Bondami et Ettenlieimmünsteriensis omittunt sep

tentrionali, Monacensis (D) autem inter partito et

diversis inserit cetero toto. Jam vero intelliges

omnia recte procedere, modo suppleas : »Cephei

corpus mediatenus septentrionali« scil. parti depu

tatur. Ceterum confer Pseudo-Hipparelium (p. 288);

ö uèv oöv ägxrwöc x*x%oc téuvet Γόόuæ δέo,

Boétov μέόov öyzóvoe xoei H(r, p&oec ot%9y,

oöx signxs óè regi toütov 'Agatoc. “…

840

835

6$8

- Martiani Capellae lib. VIII. §. 840.

841

nistro pede septentrionalis Draconis verticem calcans, capite solstitialem cir

culum adscendit, unum brachium : Lyrae, alterum dams Coronae; . et alia

hujusmodi mom minus insuavia quam morosa.

QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

Illud potius attendendum , quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quem detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium, et in lingua Caniculae lucida stella. Quum

septentrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pedem eumdem

quem noster nominat etiam Hyginus (5, 5; p. 422):

»Hic positus inter duos circulos, arcticum et ae

stivum, utrisque pedibus et dextro genu arcticum

eireulum finit, ita tamen ut dextero pede priori

bus- digitis circulum terminet, sinistro autem toto

eaput Draconis opprimere conetur« ; rectius quam

Aratus (70);

4e£vtegoö roööc äxQov éxev 6xo?uoto 49&

zovzog,

quem ideo reprehendit Hipparehus (ad plaenom. 1,

7; p. 481 Petav.).

quibus surgentibus signis] Caput lioe optime

convenit eum eo quod apud Hyginum est libro

quarto. Grot.— Reete, sed melior auetor Aratus est

(868 sequ.) cum Hipparelio (ad pliaenomena lib. 2),

neque spernenda comparatio cum Pseudo-Hipparello

(ad eadem p. 288—260 Petav.), qui etiam eun

dem eum nostro ordinem sequitur, quum Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendum intaetum adhuc

dum remansit , jam tamen eximendum. »Oriente

Cancro* inquit »occidunt· cet, Excerpta nostra

oceidit , quod in eam te facile opinionem adducet,

omnino scripsisse nostrum »occidit Coronae Ariadnes

— pars dimidia. « Oriente enim Cancro tota si oc

cidat Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

» Ooronae reliquiae « sive uti rectius MS. »0oronae

reliqua « conteguntur? Haec sane, non eohaerent,

si vulgata lectio recte se habeat. Et de veritate

emendationis ne dubites, en tibi Hyginum, qui

claris verbis (poët. astr. lib. 4, cap. 12): Cancer

exoriense inquit »obscurat dimidiam partem Coronae.«

Adde Ciceronis haec ex Arateis v. 898 ed. Grotii:

» Jam simul ut supero se toto lumine Cancer

Extulit, extemplo eedit delapsa Corona ,

Et loca comvisit cauda tenus infera Piseis,

Dimidiam retinens stellis distincta Corona.

Partem etiam supera , atque alia de parte re

pulsa est.«

Bono. (var. leet, p. 61. 62).— Arati rationem probat

etiam Hipparelius (2, 8; p. 214); tamen non tanta

apud me est Bondami excerptorum auctoritas, ut inde

Martianum eorrigam, quum videam pari incuria

etiam Pseudo-Hipparchum loqui (p. 259): öévsv óé

6répavoc' iz%og tò íut6v έσς έπιράκιν

^«. r. λ.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 841. 659

autem Leo oritur, Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila, Nisique pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon , Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri

pars prior usque ad Craterem , Caniculaque tota, et navis Argonis .puppis.

Libra surgente occidunt Pegasi et Cygni reliquae portiones, Andromedaeque

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis ~Eridani; oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimam

caudam , Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. ' Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodem tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota, et caput Ophiuchi, Nisique corpus ömne

praeter sinistram manum , Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Oriom, et Canicula, et Heniochi

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

et Centauri pedes priores. Cephei caput humerique, Capricorno oriente

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

(ad Hyg. astr. 4, 12; p.478).— Hyginus enim eam

Coronam appellat, quae ante Centauri pedes jacere

Coronae reliqui] Sic anteriores editiones; Gro

tius reliquiae.

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca decli

natione. Gnor.— Sed pluribus etiam vulgata lectio

eodicibus nititur, ita ut quartus quoque casus 4r

qoaem (§. 830. 855) in Monaeensi (C), Darmstat

existimetur, quae est austrina (vide ad §. 858); in

eademque sententia etiam Scaliger erat (ad Manilium

p. 572); sed Aratus (688) indistincte:

'H μέν άg' eic étégmv φέρεται, τά δέ veu&.

tensi et Ettenlieimmünsteriensi legatur. Plura alio- $sv άλλα

- • p. r

rum exempla affert Selineiderus (lat. Form. p. 146). 0égavóc dvrupêget 6t€qodvouâ re ósírega

flexus] Codex Ettenheimmünsteriensis comfluxus; ×éxàç, -

sea praefero vulgatam. Aratns etiam ×αμπαι habet. quem docte animadvertit Vossius (ad v. 400) Co

ronam austrinam nondum cognovisse.

Ariadnes Corona] Errat Capella, Ariadnes Co

ronam appellans eam, quae cum Scorpione oritur.

Corona Ariadnae est. 6zépoevog ßögeuoc, uti Io

quitur Tzetzes ad Hesiod. p. 95 ed. IHeius. MuNck.

caput 0phiuelii] Restitui ex codice Ettenheim

münsteriensi, quod Hygini : et Pseudo-Hipparelli

consensus postulabat; vulgo Eniochi.

842

84

-»

85 *

660 Martiani Capellae lib. VIII. §. 845.

844

Argonis puppis, et Procyon; invicem oriuntur Cygnus, et Aquila , et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina , Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterea oriuntur Andromedae pars dextra, et Piscis

austrinus. Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium ; oriuntur

vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvum, et Deltotom.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

orientibus occidit Serpentarius usque ad genicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

- habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus

* Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt,

habent, quam occasus; contra autem , quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur

Altarium] Pro altari, cui similia et alia apud

alios, ex nominativi forte pluralis similitudine nata.

Gnor. — Saxo Grammaticus: »Parentem altario

honoratum • ; ad quae Stephanius (p. 247) non solum

nostrum laudat, sed addit etiam Salviani verba:

»Cliristum in altario dimittimus•, ad quae Ritters

lusius: »Vetus glossarium judicat formam nominis

esse diminutivam altare, ëzrißæpuc, et altarium

[3ομι6zéguov. Sed promiscue tamen reperio usur

patum altarium pro altari. « Id quod exemplis pro

batur Pauli Diaeoni, Angelomi, et Hildeberti Ce

nomanensis; quibus adde Severum Sulpicium et

Hieronymum a Schellero laudatos.

genicula] Codices Monacensis (C) et Ettenheim

münsteriensis genucula, quod eodem redit.

recta occidunt] Vulgo recte, quod correxi ex

codicibus Monacensi (C) ct Ettenheiuamànsteriensi.

tardius oriuntur quam occidunt] Idem docet

Geminus (elem. astr. p. 28 Petav.): touoeâtrg 8è

της έyx%i6eaoc 8tagzoù6rc toù êáóóvaxoö

zéxzov 6vußoeivet xoei t& óóószoetruöguæ i6æ

övroe xoet& tò puéyé§oc dvi6ouc xgövovc t&c

dévoeto^&c xoei t&c 686etg rrouei68a : δ6a puév

yàg ögöoö ytyvouévov toü Öæótaxoö z%ov

την άνατολι}v ztoueitat, éxsívæ t& Coejów Èv

zrzeiovv xgövq) t%v àvato2%v xaì zz}v öö6vv

aeotettat, δοθά yag tagà ròy οοίςovta zta

gaztizrtet, à6te xoe$* èv àxa6tov 6rusiov roö

ζωοῖov tijv oevoeto%jv yiyvs69ai, óu& óè

toûto to^£v zgóvov &voe?i6xe69ai tíjç ëvc

toíjç xoei tjc öö6εως : δ6æ óè xt%ayiov

ytyvouévov roö £οόuæxoö x%x%ov ngòg tòv

δοίςovroe tôv àvato2%v ztoueitat, éxeivoe

év è%ttov zgóvó ézravoepëgerat, aeAeyua

Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661'

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus horis et duodecima parte horae, et hora occidit ac

deumce; minima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis et tertia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae.' Virgo oritur horis

duabus et dimidia et sexta parte horae; similiter Libra; occiduntque hora et

tertia parte. At Scorpius diminuit ortum et auget occasum ; oritur enim horis

duabus et tertia parte, occidit hora semis et sexta parte horae.

*

At Sagittarius

oritur Joris duabus et duodecima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc

cupant quam occasus. Denique ex his est signum Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodecima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus et tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusque temporis servat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini oriuntur hora et deunce, occidunt duabus horis et duodecima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQUALITAS.

Hacc est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminat.

Nam quum Solis lumen eorum signorum principium, quae tardius oriuntur,

y&g rragoeaeiaeret •oei t& Ca$$æ tgóg, tóv èv i6g xgövq dvoet322ov6t IToegóévog xaì

δρίοντα, ό6te xoet* äÄÄa ro%α μέση άμα

zz}v àv&to?%jv aeouei6$at, öuö öë toöto xoei :

roezeIqv tìjv àvato2ijv 6vuAaivsv yiyvs69at.

similiter] Ita eodices Monacensis (C), Darm

stattensis, Reichenauensis, et Ettenheimmünsterien

sis; quorum consensum secutus sum, licet eodem

rediret vulgata: » occiditque hora et tertia parte ; ;

similiter Libra.« Rem confirmat Geminus (p. 50):

Zvyöç, xoei été ögöötcoetog yiyvstav ö zdjv

' ζωδίων zöz2oc 4uóútuov xoei I{agxivov με6ov

gavoi;vtov, èv t2ei6tqoe zgóvq ävat322ov6t

IIoeQ§£voç xoei Zvyöç : quem etiam de reliquis

consulere licet.

84$

846

dierum spatia] Hac de re accurate agunt Cleomedes

(xvx?. 9ææg. 1, 6) et Geminus (elem. '

astr. c. 8, p. 22 sequ.), quos vide.

662 Martiani Capellae lib. VIII. §. 846.

ingreditur, dum sequentia signa nascuntur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus exiguis noctes

efficit grandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram effi

ciunt quaestionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa per

censentur, ac necesse est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, omnes dies noctesque pares esse debuerunt. Sena autem signa superstare

non dubium est, totidemque delitescere, dies quoque moctesque variari diver

sitatibus spatiorum. Nam solstitialis dies habet aequinoctialis mensurae horas.

quatuordecim et sextantem; brumalis vero horas movem et dimidiam ac tertiam

portionem ; vicissim brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucis tempora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitatequo temporum

847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusioni et

rerum veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clepsydrarum ap

positione monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu; tamen si omnium ortus occasusque com

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus respondere. Verum

sema signa] Aratus (882) de Zodiaco: margine notavit, videlicet ad alius situs vel climatis

Toö Ö* ö66ov xoiAouo •oer* '£2«eavo8 8v- naturam • Qua dierum noctiumque spatia variari jam

-

- • - - véltát, supra noster recte monuit (§. 898); sed hic certum

aliquem auctorem eumque Aelexandrinum ante oculos

Tö66ov τόπάg yoeinc pégétat, zt&οή ο'έπι

vvxri habere videtur, quare etiam mox nolui e codicibus

Darmstattensi, Ettenheimmünsteriensi, et Grotiano "E§ aiei öévov6v óvóóexáöeg %ouo,

- • - -

- corrigere conclusioni pro cujus.

Tö66αι δ' άντέ22ov6v' tö6ov ö'έπι μηκoc

éxé6to,

Nö§ oeiei tetévv6toev, ö6ov ré zteg íu6v

××2ov

'Agzouévnc daeó vvztóc &eigerat $u$9v

yoeing.

profecto] Alii perfecte, teste Grotio in margine.

veritas] Pro varietas in editis praelient codices

Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis (C), et

Grotianus. Vide etiam supra (§. 824).

quum enim diversa] Codex Ettenlieimmün

steriensis perspieuitatis gratia inserit signa, quo

Adde Vitruvium (9, 1. s. 4). Quaestionem, quam

hic. noster tangit, . expedit Geminus (p. 28. sequ.).

horas novem] Alios legere octo Grotius in

tamen additamento non magis indigemus, quam

quod mox' Bondamus (in var. lect. p. 62) e codice

suo suppleri voluit ad invicem. ante respondere,

Martiani Capellae lib. VIII. §. 848. 665

hac quaestiono submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

enim: Si spatia signorum aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam signa

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mcntitur. Sed constat Solem Gemi

norum signum triginta et duobus diebus excurrere, Sagittarii autem duodetri

ginta, ceterisque signis aut adjici aut detrahi aliquas portiones; quod profecto

mon fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tende

rentur; Sol autem eadem ac perpetua celeritate festinat; relinquitur, ut signis

spatiorum aequalitas denegetur. Sed hunc quoque errorem nemo sapientum

sed opinio inveterata composuit, quam omnes hactenus credidere, quemad

modum ipsi mundo sphaeraeque postremae centrom esse terram, ita ct solaris

circuli eandem centron esse, quod omnimo falsum esse non dubium est. Nam

ut diversa spatia sunt coelestis ambitus circulique medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut terra solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propinquitates descensusque

ad terras solaris orbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditio

nibus sublimatur; et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tamen Solis obliquitas meatus aut imprimit aut extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosque verbi gratia in mundi ardua subli

mari, rursumque Sagittarium Capricornumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris un

submota] Sic eodices Reichenauensis et Etten- Geminus (apud Petavium p. 5 sequ.), quem totum

lieimmmünsteriensis, nec Grotianus refragatur, qui exscribere nunc non possumus, et Cleomedes (xvx%.

habet summota; vulgo consummata. %a%g. 1, 6); vide et infra (§. 888).

aut dierum] Vulgo aut in dierum, quod ex quod quum ipse] MS. quotquot cum , sed

codice Ettenlieimmünsteriensi correxi. optime optimae membranae quanquam enim ; nam

duodetriginta] Alii XXIX, teste Grotio in sequitur infra Solis tamen. Gnot. — Optimarum

• membranarum lectionem margine. pro correctione tantum

nemo sapientum sed] Inserui haec tria verba habeo librarii, qui nec quum sciret haud raro pro

vulgo omissa Grotio auctore, qui ita in membrana etsi usurpari, nec quod saepissiune concludendi

legi testatur, multoque concinniorem eam lectionem causa particulis praemitti; quare vulgatam ser

esse. recte monet. Rem ipsam accurate exposuit vavi.

849)

664 Martiani Capellae lib. VIII. §. 849.

8£$0

diquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus, qui subtermeat, aut

evehitur aut descendit.

versitatibus videantur.

Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurri di

DE PLANETARUM ORBIBUS.

Transcursa ratio est signorum coelestium atque etiam circulorum; nunc

planctarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nam iisdem

Solis rationibus commeantes mihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus caligines intentionis offundit, mon planetas sed planòntas,

cum dierum] Alios legere eum variis in mar

gine Grotius notavit, idque etiam in codicibus Mo

nacensi (C) ct Darmstattensi exstat, ut anceps sit

optio ; sed eam ipsam ob causam vulgatam servare

malui.

transcursa] In nonnullis codicibus Bondamus

(var. lect. p. 47) invenisse se testatur transcnrsa

ratione sigmorum , quod et Ettenlieimmünsteriensis

noster habet placetque Arntzenio (ad panegyr. II,

p. 741); at vulgâta nostri usui accommodatior vi

detur.

edisseram ] Hanc lectionem , quam ex codice

Ettenheimmiinsteriensi recepi, jam Oudendorpius

(ad Appul. I, p. 431) duorum codicum auctoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiuntur erroris] Codices Ettenlieimmünsterien

sis et Grotianus erroribus; sed vulgata uon minus

bona, modo genitivum jungas cum nihil.

caligines intentionis] Sic Mártianus multo ele

gantins quam librarius Ettenheimmünsteriensis, qui

caliginosas intentiones scripsit.

sed planéntas] Id est qui non tam ipsi errent

'I"*m homines in errorem ducant; hoc enim est

~r2oevév , ut apud sextum (adv. mathem. 10, 98):

6opi£etat öë èv toütovc 6 4uóóóooc xai rrag*

dkuqou8o2iav ßoü2&toet juâc ae^av&v. Planetas

enim dictos esse constat åzrò tàç ztáévr, c, ut ait

Isidorus (orig. 5, 70, 20), id est ab errore, quia,

ut Macrobii (ad somn. Seip. 1, 14) verbis utamur,

»et cursu suo feruntur et contra sphaerae maximae

id est ipsius coeli impetum contrario motu ad orien

tem ab occidente volvuntur« , unde factum est, ut

vulgus hominum nnllis legibus adstrictos per coeli

spatia vagari existimaret. Sed eum errorem jam

Plato impugnat (de legg. 7, p. 821), aequalis sci

licet Eudoxi, quem primüm horum siderum motus

ex Aegypto in Graeciam transtulisse testatur Se.

neca (quaest. nat. 7, 5), in eoque postea omnes

consentiuut; unde Cicero (de divin. 1, 11);

» Quae verbo et falsis Grajorum vocibus errant,

Ite vera certo lapsu spatioque feruntur

et alio loco (2, 71): »Astrologi motus errantium

stellarnm notaverunt; inventus est ordo in iis stel

lis, qui non putabatura ; confer et liaec (N. D.

2, 20): »Maxime vero sunt admirabiles motus ea

rum quinque stellarum, quae falso vocantur erran

tes3 nihil enim errat, quod in omni aeternitate

conservat progressus reliquosque motus constantes

et ratos. «

Martiani Capellae lib. VIII. §. 850. 66$

sicut orator asserit, memorabo, licet eos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha

ëthonta; Pyroenta Martem , Venerem Phosphorom, Mercurium Stilbonta mo

minarunt; Soli vero Lunaeque diversitas gentium innumera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa eo maxime cum fixis sideribus habenda distantia,

quod illa coeli tantummodo : cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tam mundanis raptibus auferuntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum nituntur

orator] MS. Strator, * forte Stratom ; meminit

hujus mathematici Strabo. Grot. — Servavi vul

gatam, qua meliorem non habebam; quam enim

margini adscripsit Grotius lectionem Aeratus , eam

licet etiam codex Ettenlieimmünsteriensis praebeat,

recipere nolui, quia non solum correctionem olet,

sed ipsius Arati libris ne confirmatur quidem, qui

de planetis omnino non agunt; nisi forte ejusdem

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum

fuisse videtur (confer Grauertum in Niebulirii Mus.

Rhenan. T. I, p. 541).

aliis nominibus] Eadem exstant apud Cicero

nem (N. D. 2, 20), Plutarchum (de plac. pliil. 2,

18; p. 889), Eusebium (praep. evang. 18, 46;

p. 846), Cleomedem (zv%. $eog. 1, 5), Appule

jum (de mundo p. 295 Oudend.), Ausonium (idyll.

18, 12), Acliillem Tatium (isag. 17, p. 156 Petav.),

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 18 sequ.), Isidorum

(5, 70, 20; p. 164 Arev.), alios, saepissimeque

leguntur apud Manethonem in apotelesmatis; sed

quae a diis repetita sunt, jam apud Platonem ex

stant (Tim. p. 58; epinom. p. 987).

Pyroenta] Codices Reichenauensis et Ettenlieim

münsteriensis male Pyroin.

cum fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis,

quod apud Grotium erat, quia sententiae mexus

liic est: »illa distantia habenda est horum septem

cum fixis sideribus« , id est: »hi septem eo maxime

a fixis differunt.« Praepositionem cum in discre

pantia quoque significanda adhiberi ostendit v. c.

Cicero (acad. 2, 47): »cum Cleanthe — Chrysippus

dissidet « et alio loco (Brut. 49): »doctis hominibus

cum populo dissensio fuit.«

hi vero] Membrana haec vero, subintellecta voce

sidera; et quantum ea, non eos. Gnor. — Male,

de planetis sermo est; neque illud offensionem ha

bet, quod hi ad remotiores spectat, quum id po

tius significet, de quo potissimum disseratur, qua

de re vide quos laudat 0tto (ad Cic. de senect.

19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobius (ad

somn. Sc. 1, 18): »Solem ac Lunans ac stellas

quinque, quibus ab errore nomen est, praeter quod

secum trahit ab ortu in occasum diurna conversio,

ipsa suo motu in orientem ab occidente procedere,

non solum literarum profanis , sed multis quoque

doctrina initiatis abhorrere a fide ac monstro simile

judicatum est; sed apud pressius intuentes ita verum

esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

oculis quoque ipsis possit probaria ; et Seneca

(quaest. nat. 7, 21): »Omnibus autem stellis in

eandem partem cursus est, id est contrarius mundo;

hic enim ab ortu volvitur ad occasum, illae ab oc

casu in ortum eunt, et ob hoc duplex his motus

est, ille quo eunt et liic quo auferuntur.«

851

852

84

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 852.

854

' Theod. 105):

diversis ' compensare temporibus, id est aut memse ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuncta sidera licet in ortum pergere

videantur, non tamen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zo

diaci defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare mom posset. Denique etiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem , etiam ut verum sit, meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertams vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte eadem praeteritur ; sive conlra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luma, tardiusque

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis, meis regulis non

obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur. Quibus tamen

nituntur diversis] Claudianus (de cons. Mall. (isag. 18, p;157 Petav.), Geminus (ibid. p. 4), Cleo

medes (I, 5), Stolaeus (eclog. phys. p. 262 Heer.),

Macrobius (in somn. Scip. l, 19).

latitudine] Grotiana margo : » al. longitudine. • .

»Sidera cur septem retro nitantur in ortus

Obluctata polo« —

Ovidius (metam. 2, 72):

»Nitor in adversum, nec me qui cetera vincit

Impetus , et rapido contrarius evehor orbi a ;

unde etiam apparet meliorem esse paulo ante vul

gatam lectionem rotatio quam ratio, quod apud

Grotium in margine legitur; sic enim ibidem Ovidius:

» Adde quod assidua rapitur vertigine coelum,

Sideraque alta tralit celerique volumine torquet. •

Eadem varietas redit infra (§. 858).

ceteris temporibus] De variis temporum spatiis,

quibus singuli planetae cursus suos perficiant, am

plius conferendi sunt Cicero (N. D. 2, 20), Vitru

vius (9, 1 s. A), Plinius (histor. nat. 2, 8), Plu

tarclius (de plac. pliil. 2, 52; p. 802), Eusebius

(Praep. evang. 18, 8° ; p. 849), Achiiles Tatius

-

in ortum] Diurnum nimirum sive mundi, qni

Soli Lunaeque cum toto coelo communis est, quum

proprii planetarum meatus menstrui vel annui con

trariam viam teneant, qua de re omnibus nota

pluribus agnnt Plato (in Timaeo p. 56), Vitruvius

(9, 1 s. 4), Seneca (de constantia 14), Geminus

(elem. 10, p. 42 Petav.) et alii quos enumerare

longum est.

mundus stare non posset] Margo Grotiana mun

dum sustinere mom possunt ; male.

praeteriri] Accurate liane sententiam examinat

Geminus (loco citato p. 45 sequ.).

obviare] Sic codices Ettenheimmiinsteriensis et

Dariustattensis. In editis legitur obviari pro objici;

sed passivum in illo verbo aegre admittitur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. 667

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum petunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quinque sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur ; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinque vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ac Mercurius non ambiunt terram.

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum , cunctis orbibus planetarum eccentron esse

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum ; quoniam mundi centron esse

non dubium; et illud generale septem omnibus advertendum, quod quum

mundus ejusdem ductus rotatione unimoda torqueatur, planetae quotidie tam

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum

octoginta tres circulos habere Solem, per quos aut ab solstitio in brumam

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam sublevatur; per easdem quippe

mutationes commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circulos facit, Jovis stella duodecies exercet, octies vicies cumulatur

ex his quinque] Codex Ettenheimmünsteriensis

ex eus ; non necesse.

stationes recursusque] Cicero (N. D. 2, 20):

»Quod eo est admirabilius in his stellis, quas di

cimus, quia tum occultantiir tunt rursus aperiuntur,

tum adeunt tum recedunt, tum antecedunt tnm sub

sequuntur, tum celerius moventur tum tardius,

tum omnino ne moventur quidem, sed ad quod

dam tempus insistunt. «

J^enus vero ac Mercurius] Quapropter hos jam

Cicero (in somn. Scip. 4) Solis cursum ut comites

consequi dixerat. Plura vide infra (ad §. 887).

eecentrom] Vide supra (§. 849) et plura apud

Ptolemaeum (Almagest. 3, 4), qui hoc placitum

ab Hipparcho inventum diligentius excoluit; cfr.

Bailly (list. de l'astr. T. I, p. 87 et 470). Nihili

est quod tradit Jamblichus (de vita Pythag. 51)

jam Pythagoram t&c éxxevtgötntoec indagasse.

quoniam mundi] Itecepi lectionem a Grotio in

margine uotatam ; vulgo quod mundi minus clare.

Vide nostrum superius (§.584. 899) et Cleomedem

(l. I. 1, 9).

mom dubium] Codex Ettenheimmünsteriensis ad

dit est , quod tamen eodem quo supra (§. 857)

jure omitti posse censui; neque magis necessarium

duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

exercet] Recepi codicis Ettenheimmünsteriensis

lectiones et liic et in sequentibus, ut mutata simul

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. §. 886.

857

Saturnus, eos circulos qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om

nium cum mundo proveniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tamen eorum

circuli terras omnino non ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum centron in Sole constituunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solem sunt, pro

pinquior est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis certe sensus exsisteret;

vulgo enim ita edebatur : » Jovis stella duodecies

excrescere octies vicies cumulatus. Saturnus eos

circulos, qui paralleli etiam dicti sunt , circumcur

rens.« Editi ante Grotium cumulatis ; Grotianae

lectioni favent codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis. Sed apparet respici varios singulorum pla

netarum annos, quibus cursum suum absolvant;

consentaneum enim erat tanto plures eos habere

circulos diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitus annum solarem excederent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorum sexaginta quinque

dierum esset, circulos haberet centum octoginta

tres, dimidium videlicet numerum, quia adscendentis

descendentisqne iidem meatus sunt(§.872)— eandem

rationem necesse erat in Martis stella obtinere, cujus

eursus quum fere duos annos solares aequaret,

circulorum etiam numerum duplicem esse seque

batur. Unum illud offendit, quod quum ipse Mar

tianus supra (§. 882) Saturno triginta annorum cur

sum tribuerit, hic viginti octo tantum narrat; sed

sive liic librariorum sive ipsins auctoris terror sit

(vide et inferius §. 864 f.) reliqua certe egregie sibi

constant.

centrom in Sole] »Il n'y a de vraiment remar

quable dans ce passage que ce qui concerne Mer

°"° et Venus» dont les orlites ont le soleii pour

centre commun et se trouvent dans la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit que c'est

ce peu de lignes qui a été pris par Copernie pour

le sujet de ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

astronomes bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et son gali

mathias. Dei.Ambne (I. c. p. 812). — Plura dabit

Benzenberg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. A61).

infra plerumque] Revoeavi anteriorum editio

nnm lectionem, quam Grotius ad marginem reje

cerat scripseratque intra , quod multo minus com

modum est. Confer Macrobium (in somn. Scip. 1,

19): »Circulus, per quem Sol discurrit, a Mer

cnrii circulo ut inferior ambitur; illum quoque

superior circulus Veneris includit, atque ita fit ut

hae duae stellae, quum per superiores circulorum

suorum vertices currunt, intelligantur supra Solem

locatae, quum vero per inferiora commeant circu

Iorum, Sol eis superior aestimetur.

Venus disparatur] Grotiana margo pariterque

codices Monacensis (C) et Ettenheimmiinsteriensis

Mercurius, ut haud improbabilis sit conjectura, ntri

usque a Sole distantiam olim in hoc loco lectam

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 887. 669

casliore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per 8:38

quos feratur anfráctus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno' geometriae concesso assertio est inchoanda; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedeque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decem stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcenties potior invenitur.

Quae duo ex defectibus Solis assiduis , quantum umbrae Luna subjecta red- 889

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensione

monstrantur; quae nisi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demon

strabo. Crebro in climate Diameroës proveniens Solis defectus ejusdem

ex omni parte totum obumbravit orbem; sed propinquo climati, id est

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

castiore] Primo adspectu apparebit legendum lectionem, adstipulantibus codicibus Monacensi (C),

esse vastiore ; quid enim castitati cum Venere? Ettenheimmünsteriensi, et Darmstattensi;

apud Grotium legeretur » ob hoc ergo indubitatis ra

quum

sed invitis codicibus nihil muto.

alii Mercurium] Uberius hac de re dispntavi tionibus approbetur a, praemisso titulo : » quod cir

in Palaeograpliia (§. 284, p. 558). Confer Plu

tarclium (de placit. philos. 2, 18; p. 889) et Ma

crobium (in somn. Scip. I, 19 et 21).

ab Eratosthene] Codex Ettenheimmünsteriensis

Aeristotele, quod tamen facile apparebit falsum esse,

quum ipse Martianus lectores suos ad libri sexti

locum remittere videatur (§. 896), ubi terrae cir

cuitum ex sententia Eratosthenis declaravit. Quan

quam insignis est numerorum inter utrumque locum

diversitas, ut jure miretur Bernhardyus (in Era

tosthenicis p. 62), unde suam sapientiam Martianus

elicuerit, quum reliqua testimonia omnia ducenta

quinquaginta millia tradant.

ita ut ab hoc] Restitui anteriorum editionum

culus Lunae major sit quam tellus « , quem con

tinuata cum antecedentibus sententia retinere non

potui. Nostram lectionem margo quoque Grotiana

exliibet, sed addito ergo , quod codices nostri non

confirmant.

qui idem] Sic codex Reichenauensis; vulgo qui

quidem.

quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

margine ; fortasse utrumque conjungendum. -

in climate] De his climatibus pluribus noster

agit infra (§. 876).

id est Diarhodu] Sic codex Reichenauensis;

vulgo apud Grotium Diarhodom , in anterioribus

vero Diahodii , ubi vcrae lectionis vestigia facile

670 Martiani Capellae lib. VIII. §. 889.

860

nulla obsistente parte Sol totus eluxit. Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

Sol obscurabatur dextra laevaque, compertum est triplo majorem esse ipsam

Lunam umbra sua;

praedictis rationibus inveniri.

ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

Luna autem minor est orbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent; pessime codex Ettenlieimmünsteriensis

IDiarhodis.

portio obseurationis] Simile exemplum invenies

apud Cleomedem (zw%. $€oeg. 2, 5), quem om

nino vide. In universum Geminus (p. 40 Petav.):

4? •jv oeitioev oùò* i6oe aetéÀuv αί άλλείψεις

wiyvovtav, &22& xoet& t&c tév •2uu&toev öu&

qog&c ueydXoet aeoegoezzoeyoei yiyvovtoet regi

t& puey&$m tôv έχλείτρεον. Hoetoe ydg töv

coetóv zgóvov oùç êv öÄoc ó í2uoc è%είπει,

oïç ôé tö ïuu6v, oùç ôé tö äzoettov toü ípui

6εως, oùç ôé tív &g xrjv oùóév μέgoç toù;

zjAeiov ëzáé^ovztóg $ed geitoet. Adde Acliillem

Tatium (isag. 19, p. 159 ibid.).

duodevicesimam] Sic codices Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C); vulgo duodevi

gesimam.

metaliter] Plinius (hist. nat. 2, 8 s. 11);

»Defectus Lunae magnitudinem ejus haud dubia

ratione declarat, sicut terrae parvitatem ipsa defi

ciens. Namque quum sint tres umbrarum figurae,

eonstetque, si par lumini sit materia, quae jactat

umbram, columnae effigie jaci nec habere finem ;

si vero major materia quam lumen, turbinis recti,

ut sit imum ejus angustissimum et simili modo

infinita longitudo; si minor materia quam lux, metae :

existere effigiem in cacuminis finem desinentem,

talemque cerni umbram deficieute Luna palam sit•

etc. Graece est xoevoeu$æ;c, vide Cleomedem (2, 6).

sexies minorem ] Varias hac de re sententias

vide apud Plutarchum (de facie in orbe Lunae 19,

p. 952 sequ.).

Luna autem minor est] Hoc caput in MS. ita

legitur: »Luna autem minor est orbe suo sexcen

ties, qnod clepsydris fusile imponas, atque eumersa

omni subtrahas primum, et aliud vas apponas do

nec noctg alia remaseatur, adjecto ad circuli spatia,

et quod excurrit partibus, et ipso item Lunae cor

pore, quoniam de circulo, hoc qnoque esse non

dubium est: invenies sexcenties aquam excrescere,

unde colligas circulum ejus toties esse majorem.

Si ergo ipsa Luna major sexies terra, sexcenties

circulus ejus major Luna, vides lunarem circulum

centies majorem esse tellure. « Utrumque conjungit

Veicetinus, Lugdunensis, et Basileensis codices.

Sane haec lectio quam adscripsi imperfecta est,

Viri

docti et harunce rerum gnariores, quid liac de

ni legas : » quod clepsydris intelligi potest.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 860. - 671

potest. Duobus enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pone. Observa autem Lunae ortum, et stellam fixam

simul cum ea orientem; et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

aperi, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

et donec totum corpus appareat fluat. Quum autem tota supra terras appa

ruerit Luna, statim primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum illa orta fuerit, superius' vas

unde aqua fluxerat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor

horarum fluxerat, ad mensuram illam primam , quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et invenies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae; unde colligas circulum ejus toties esse majorem Luna. Vides

lunarem circulum centies majorem esse tellure.

re judicandum sit videant: nobis satis erit breviter

discrimina librorum, quos summa diligentia con

gessimus, indicasse. Grot. — Atque alias equidem

addam lectiones; nam codex Mionacensis (C) post

verba orbe suo sexcenties sic pergit : » si clypsydris

fusile ponas atque emersa omni subtralias primuim,

et aliud vas apponas, donec alia renascatur adjecto

ad circuli spacia, et quot excurrit partibus, et

ipso item Lunae corpore quoniam de circulo hoc

quoque esse non dubium est. « Darmstattensis au

tem post verba quod clepsydris haec habet: »fusile

imponas, atque emersa omni subtrahas primum at

aliud vas apponas donec nocte alia renascatur.

Adjecto ad circuli spatia et quot excurrit partibus

et ipso«, cetera ut in Monacensi. Ettenheimmiin

steriensis denique verbis extremis apud Grotium

» vides lnnarem circulum centies majorem esse

tellure « omissis reponit: »si ergo Luna est minor

sexties terra» triplo majorem esse umbra sua ipsam

Lunam. Ergo collectum est Lunam sexies minorem

sexcenties circuli ejus est major ipsa Luna. Vides

lunarem circulum centies minorem esse tellure.«

Nos ad sensum in vulgata lectione nihil desideramus,

apparet tamen non tantam hujus esse auctoritatem,

ut genuinam Martiani manum tenere nos confidamus.

usilibus] Id esse ex aere fusis, snperior locus

• I -

(§. 17) docet. Vitruvius (8, 8) de aquarum expe

rimentis memorat •vas Corinthium , sive alterius

generis quod erit ex aere bono.« Sed simillimus

est loeus Macrobii (in somn. Scip. I, 21), quem

totum contulisse operae pretium firerit. De clepsy

dris veterum exstant dissertationes Petermanni (i.ips.

1671), et G. C. Drandii (1752).

spatium corpus] Codex Monacensis (C) eorporis,

inepte ; sensus enim est, spatium circuli superare

corpus Lunae. •

g

679 Martiani Capellae lib. VIII. §. 861.

861

862

QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

Quo mónstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecies quam Lunae esse majorem, quum quod illa mense, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies ct

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; unde si numerus in

terjectionibus supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex ' stad. et pass. XIIII.

Lunae autem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

•

Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

\

IDE LUNAE MEATU.

Nunc jam Lunae meatum , quae terrae propinquior est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumem physicorum assertione persuasum

est, quum quod sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricesima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum coeperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donec e regione posita ab

865 hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum un

interjectionibus] Grotianae membranae attentio

nibus 3 editi intentionibus. Nostram lectionem codex

Ettenlieimmünsteriensis praebuit. Interjectiones sunt

6vpuvrânga$tu&toe, ut apud Timaeum (p.96 b Steph.).

XXII stadiorum] Omissa sunt in codice Etten

heimmiinsteriensi verba »XXII stadiorum quingenti

quinquaginta sex stad. et pass. XIIII«, neque in

juria, quum corruptissima esse appareat; sed rec

tam lectionem inveniri eo difficilius est, quia ipse

Martianus sibi in terrae circuitu computando non

constat (vide §. 888) Mox in eodem codice legitur

terties ter milesies et sex centies, errore aperto.

„ qua se subjicit] Sic codices Grotianus et Darm

stattensis et excerpta Bondami (in var. lect. p. 62);

editi quae se subjicit vel deterius etiam quae sub

jicit apud Grotium.

spectat] Margo Grotiana exspectat, moxque lu

cescit pro relucescit, male utrumque.

quae nobis est] Codices Grotianus, Ettenlieim

münsteriensis, et Darmstattensis qua; non male.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 865. 675

diquesecus Solis nitor, et ei parti , quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex

speculo lumine repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprehenderit, obscuratur, et quum in occasu de

seruerit, lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus

circulata privoeu8% dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, $u&touoc perhibetur; sed prae

dictis partibus quum alias quadraginta quinque adjecerit, perhibetur &upixvgtoc,

id est major dimidia, minor plena ; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamque partem qua terris opponitur illu

minat, aeav682nvog perhibetur; ac dehinc deficiens servat cum praedictis partibus.

nomina memorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque trans

currit, quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram , Mars dimidiam , Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis cxcurrat. Verum Luna circuit totum signife

rum diebus viginti septem et besse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

luculentiores] Alii, teste Grotio in margine,

lucubramdiores , monstrum vocabuli!

ex speculo] Eadem comparatione utitur Plu

tarchus (de facie in orbe Lunae 17, p. 926 sequ.),

quem vide. Adde Cleomedem (xvx%. $eog. 2, 4)

et Achillem Tatium (isag. 21, p. 142).

purvosu6rjc] Septem Lunae qoe6euc jam supra

(§. 758) Martianus attigit, ubi vide notam nostram.

Easdem commemorant Cleomedes (2, 8), Geminus

(elem. astron. 7, p. 59 Petav.), Achilles Tatius

(isag. 21, p. 141), Ammianus Marcellinus (20, 5;

p. 257 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. H, 6),

Laurentius Lydus (de mensib. p. 108 Roetheri),

Isidorus (in orig. 5, 85; p. 188 Arev.), alii3 res

enim in vulgus nota est; accuratius tamen Aristides

Quinctilianus (de musica 5, p. 156 Meibom.) viginti

octo apparitiones distinguit.

totamque partem] In editis erat: »totam partem

quam terris opponit« ; at in codice Ettenheimmün

steriensi: » totamque partem qua ceteris opponitur« ;

unde quod melius esse videbatur, assumsi.

cum praedictis] Sic codex Ettenheimmünsterien

sis. Editi habent tum, codex Darmstattensis tunc,

male utrumque.

orbis sui] Codex Ettenheimmiinsteriensis sui

circuli; sed vulgatam deserere sine causa nolui.

Sol unam integram] Supplevi ex codice Etten

heimmünsteriensi, licet etiam pro additamento li

brarii haberi possit.

vicesimam octavam] Vide quae superius dixi

(ad §. 886).

et besse] ' Grotius per errorem bisse, quod ex

anterioribus correxi; gravius videri possit, quod

alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

85

674 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

moclisque parte consequitur, quod ideo tardius provenit, quia quum suum

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, cxcurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aut Sagittarii ultima parte lumem acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero consequetur; haec enim tria signa aliquando transcurrit, quemad

modum his contraria plerumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur , Luna, quae undetriginta diebus

et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum eadem

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tamen, ut in eodem deponendo compenset. Nam

si decimo quarto die lumen impleverit, quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi eadem bessis significatio esset, nimirum octo

partes ex duodecim ; nam ne sedecim lioras ex

viginti quatuor indicari existimes, confer Plinium

(2, 6): »Proxima igitur cardini ideoque minimo

ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei

parte, peragit spatia eadem quae Saturni sidus

altissimum triginta annis. « Pariter Genminus (1. c.

1, p. 4): xoetoerégó óè frévtóv qoégétat j 6e

2%vm £v ju£goetc % xoei % xoei tgitqoe 6uarrog3

poeoooevn tôv ζωόuæxòv xóxzov. Plura dabit

Lindenbrogius (ad Censor. de die nat. 22).

sed Solem] Minus accurate Macrobius (in somn.

Scip. 1, 6), sed ut abunde illustret nostrum :

»Luna octo et viginti prope diebus iotius zodiaci

ambitum conficit; nam etsi per triginta dies ad

Solem unde profecta est remeat, solos tamen fere

viginti oeto in tota zodiaci circuitione consumit,

reliquis Solem, qui de loco quo eum reliquit abs

cesserat, comprehendit.«

ipse Sol] Meliorem hanc nostram lectionem Et.

tenlieimmünsteriensis praebuit. Grotius edidit , ex

quo Sol ipse ab eodem loco quo ei lumen de

derat excurrerit« male ; frustra enim sic apodosis

quaeritur, quae illi quum respondeat.

altero] Margo Grotiana in tertio, fortasse melius.

consequetur] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis; vulgo consequitur, cui praetuli fu

turum propter antecedens acceperit.

ibi Sol] Codex Darmstattensis ubi, quod tamen

mon magis recipiendum erat quam mox ex Etten

heimmünsteriensi et Reielienauensi Lunaque pro

Iuna quae. De re ipsa vide superius (§. 848) et

Censorinum (de die natali 22, 4), inprimis autem

Macrobium (in somn. Seip. I , 6): »Inde fere nun

quam in eodem signo bis nascitur nisi in Geminis,

ubi lioc nonnunquam evenit, quia dies in eo Sol

duos supra triginta altitudine signi morante com

sumit.«

implet annum] De anno lunari accurate agit

Geminus (elem. astr. 6, p. 51 Petav.), cui adde

Censorinum (l. I. 18 sequ.), Macrobium (Saturn.

H, 15), et Theodorum Gazam (de mensibus c. 9

et 10 in Petavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi etiam

de intercalationibus plura leguntur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 675

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero per

aguntur; sicque fit, ut annus solaris diebus undecim major habeatur, quod

- \ • - •

intercalationum diversitatibus compensatur.

' -i- • :

DE DUODECIM PARTIBUS LA'I'ITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

enim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve deflectit ad dimidium

fere momentum ; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrum deveniens infimatur, utrinque momentis ex

currens, sicut Hipparchus quoque consentit. Denique obliquitati ejus voca

bulum constitutum, ut fere é%ixoeu$jc dicatur, ita tameu ut descendens

adscendensque ipsam solarem lineam, quam mediam inter senas utriusque

lateris partes esse monstravi, aut aculis aut spatiosis angulis secet; nec possit

tamen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem reverti eadem latitudinis portione, nisi memse ducentesimo tricesimo

?atitudinis] Vide superius (§. 854). appellantur, vel uno vocabulo modi, de quibus agit

alia per quinque] E Monacensi (C) addidi haec Ptolemaeus (Almagest. 4, 9).

versa omissa in editis. constitutum] Ita margo Grotiana et codices Rei

absque] Id est excepto (Hand. Tursell. I, p. 69). clienauensis, Ettenheimmünsteriensis, Monacensis

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Prae- (C), et Darmstattensis pro constructum im editis.

terea delevi quod in editis sequebatur aut, quia ελιxoeu$jc] Anteriores editiones j2uoetèjc,

non iteratur, et reposui pro aquilonemque ex Grotius ^j2uxosuôíc, sed correxit in notis. Vide

Ettenheimmünsterieusi, Darmstattensi, et Mona- superius (§. 709). Hinc zegawjv έλικόδgoruov Lu

censi (C) codicibus aquilonemve. nam appellat Maximus philosophus (regi 2««ταρχ.

excurrens] Ea loea, ubi ultra zodiacum Lunae 61). Plura de ejus evolutione (§§ελιyμoι5) dabit

meatus excurrunt, caput et cauda ab astronomis Geminus (l. l. 18» p. 61 sequ.).

85 *

676 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

quinto, hoc est anno undevicesimo. Nam ut : sub eadem die atque iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinque; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadem specie contingat,

anni magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lineam in aquilonem scandit, vocatur διboc jubovu£vn; quum ab aquilone ad

undevicesimo] Ita necessario scribendum erat

vel propter antecedentem mensium numerum, licet

apud Grotium 29. exstet; est enim haec notissima

illa Metonis periodus àvveaxaioexstngic, de qua

conferendi sunt Geminus (l. l. 6, p. 58) et Cen

sorinus (de die nat. 18); plura dabit Ideler (Hand

buch der Chronologie T. I, p. 47. 298. 515).

quinquaginta quinque] Vide ne legendum sit

4uinquaginta morem; tot enim annorum periodus

ab antiquis vel Philolao vel Oenopidi tribuitur, de

qua conferendi sunt Boeckhius (in Philol. p. 154)

ct Ideler (Chronol. I, p. 502).

iisdem rationibus] MiS.hisdem radiatiomibus. Non

male. Grot.

anni magni] Maerobins (in somn. Scip. 2, 11):

»Mundani ergo anni finis est, quum stellae omnes

omniaque sidera, quae aplanes habet, a certo loco

ad eundem locum ita remeaverint, ut ne una

quidem eoeli stella in alio loco sit, quam in quo

fuit, quum aliae omnes ex eo loco motae sunt,

ad quem reversae anno suo finem dederunt; ita

ut lumina quoque cum erraticis quinque in iisdem

locis et partibus sint, in quibus incipiente mun

dano anno fuerant; hoc autem , ut physici volunt,

post annorum quindecim millia peracta contingit.«

Alii alios numeros tradunt, quos afferunt Davisius

(ad Cic. N. D. 2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 759), et

J. H. Vossius (ad Virgil. ecl. 4, 8); adde Achillem

Tatium (isag. 18, p. 157) et Photium (bibl. 249,

p. 440).

spectanda] Lege exspectanda.Gr.—Non necesse.

verum eadem] Legendum puto »vocatur διρoς

wpópuévm et deinde διpog zoerreivovpuévm : et post

zαπεινός ταπειvovwëvm et infra zoeztewöç èipoe

puéwm : vel sane quod magis Graece dicetur ípó6e

*paouévm, οιpö6ε ταπειvovpévr, taaeetvác ta

zretvovu£vn , zoeretvöç èvpoepuévr. Similia sunt

illa in arithmeticis: •&gtüaxig &gtia:, &griaxig

<reguo6d, reguo6dxtc reguo6&, aeegoodxtc dig

tioe. « Gnot. — Martiani Capellae locns egregius

de his Lunae motibns ita legendus est: »Verum

eadem Luna qumm secans solarem lineam in aqui

lonem scandit, vocatur διpoç èipovg&vn : quum ab

aquilone ad solarem lineam redit, dicitur διρoς

toeretvovpuévm: quum a solari linea in austrum de

scendit, tanreivóuæ taaeevvovpu$vm : quum deinde

rediens ad Solem resurgit, zazrebvaypux àipov

puévm. Plinius degredi ea dicit quae ab altitudine

descendunt, pro quo multis locis digredi perperam

editum est cap. XVII lib. II. SALMAs. (ad Solim.

p. 784). — Equidem Salmasii lectionem praefero,

quia eum codicibus Grotiano, Reichenauensi, Darm

stattensi, et Monacensi (C) congruit tam in verbis

quum secans pro consecans quam in voee aquilo

nem pro aquilone. Quod ad 8\pog, omissum in

editis, id quoque Monacensis (C) praebet, nisi

quod corruptum sequatur vvov. Denique ubi Gro

tius legi jubet zazrevvöç, sive zazrsevéç, Sal

masii lectio iterum cum Monacensi codice convenit,

in quo roetvvopux legitur. Vulgo inepte ταπεινος

wrouévmv. Vox razrebwóuæ etiam apud Plutar

chuum et Cleomedem oecurrit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lineam redit, dicitur διboc roeretvovu£vm ; quum a solari in austrum

descendit, tareivoeua taaeetvovuivn; quum deinde rediens ad Solem resurgit,

roereivou« £povu£vn. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationem. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineam

inciderit, si tricesima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facit; suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua mon tegitur relucente. Quam obscurationem eadem mon

cunctis mensibus facit, quia nom semper tricesima in eadem solari linea re

eritur, sed aut sursum aut deorsum posita ne possit obstare transmittit.

p »

DE DEFECTU LUNAE.

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis soliti ademtiomo

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie relucescit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non

descendensve] Sic codiccs Monaeensis (C) et non semper his diebus obducitur, sed quum Luna

Darmstattensis pro descendensque in editis. Mox e regione velut libramento quodam igneo orbi et

reposui etiam e Reichenauensi tricesima pro tri- adspectui nostro opponitur media. •

gesima duobus locis. Lunae defectus] Vide Plutarchum (de plae. phil.

aliis partibus] Vide superius (ad §. 889). 2, 29; p. 894), Plinium (2, 8 sequ.), Cleomedem

obscurationem eadem ] Alios idem legere Gro- (zvxAe. $eoo. 2, 6), Geminum (elem. astr. 9, p. 4!

tius in margine annotat, sed rectius ad Lunam re- Petav.), Ptolemaeum (Almagest. l. VI), Hyginum

feretur. Plinius (2, 7): »Stati autem atque men- (poët. astr. 4, 14; p. 492 Munck.), alios; rem

strui non sunt utrique defectus, propter obliquita- hodie vel pueris notam esse eonstat.

tem signiferi Lunaeque multivagos ut dietum est metaliter] Vide superius (§. 859).

flexus, non semper in sernpulis partium eongruente quam si Lunae] Codex Ettenheimmünsteriensis

siderum motu. « Adde Ammianum (20, 5; p. 286 quae umbra si, profecto male, quum sequentibus

Gronov.): »Ac licet utriusque sideris conversiones quoque verbis poterit et furvescit non umbra sed

et motus in unum eundemque finem lunari cursu corpus Lunae subjectum sit.

impleto perenni distinctione conveniant, tamen Sol intra sextum] Plinius (2, 10): »Intra ducentos

870)

87

(578 Martiani Capcllae lib. VIII. §. 871.

879

potuerunt iterari, quia aut decima quinta aut prima in eadem Solis linea

per duodecim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde

si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, aeoegaz

a$auium 6%vo6ov facere perhibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens

coit nec obsistit, tagoezzoe&au£vn 8ogeiq) 6vvööqoe memoratur; si ab austro veniens

nec obsistens lumen acceperit, aeoegê22a§iv èv 6vvóóó voriq; fecisse dicitur; si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli , &vaßtßä£ovtoe

6%v6s6uov fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varietate confunduntur.

DE CURSU SOLIS.

Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cum

mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua distendit.

annos Hipparchi sagacitate compertum est, et Lu

nae defectum aliquando quinto mense a priore fieri,

Solis autem septimo.«

inveniri] Nimirum ab umbra terrae; expressisse

videtur Graecum verbum xoetoe?«u8&ve69«ι.

rragoe?2oeéæpuévrjv] Grotius hie et infra zragoez

λτ,λιΟopuévrjv: equidem locum aperte corruptum

«mendavi maximam partem Salmasii (ad Solin.

p. 784) auetoritatem secutus, ita tamen ut ubi is

ragdáÀoe§vv èv 6vvööqoe seribendum censeret,

leniore mutatione eodicum vestigia sequerer, quos

zroegoeuoe$ævmv legere Grotius in margine notavit,

pervulgata confusione literarum M et AA, quam

alio loeo (in palaeogr. crit. III, p.211) multis exem

plis illustravi. Infra demum enndem secutus zta

gé22a§wv èv 6vvööqoe votiqoe scripsi, quum Gro

tius inepte aeoegoeí, 2u£ouévrjv 6vvööç votiq;

feeisse edidisset, pariterque antea coit nec obsistit

pro coit et obsistit , et infra dvaßtßëçovtoe 68v

%6uov, ubi Grotius dväßoe6tv 6vvöéópuov nescio

"""* in margine autem &voeßßäßov. Accedit co

dicum meorum auctoritas, quorum Darmstattensis

et Reichenauensis àvaßußëçóv 6%vöe6μov prae

bent, et constans loquendi usus apud astronomos,

quem etiam sequitur Ammianus Marcellinus (20,

53 p. 287 Gronov.): »Ad summam tum Sol oc

cultatur splendore suppresso, quum ipse et lunaris

globus, astrorum omnium infimus, parili comitatu

obtinentes circulos proprios salvaque ratione alti

tudinis interjectae junctim loeati, ut scienter et de

core Ptolemaeus exponit, ad dimensiones venerint,

quos dvoeßußö£ovtoec et xoetoeßßáíovrac £x

λειπτικούς 6vv6£6uovc, coagmenta videlicet de

fectiva , Graeco dictitant sermonea ; ubi videatur

Valesius.

hae species] Ita anteriores editiones; Grotius

haec , quod apertum est erratum. Paulo post idem

in margine notavit pro superae mutabilitatis alios

legere sub mortalitatis, inepte.

diximus meare] Vide superius (§. 882) et Hy

ginum (poët. astr. 4, 15).

corripitur] Codex Ettenlieimmünsteriensis vol

Martiani Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lineam

mutat, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdcm esse dubium mon habetur. Nam sive a Cancro

descendat, pcr cosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae ; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdem partibus secant. Ergo hos circulos annuos trecenlis

sexaginta quinque diebus et quadrante diei peragit, sive ad solstitialem circulum

tendat, sive exinde revertatur. Illud etiam nom tacendum , quod quum duo

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem , aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tamen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit cenlum octoginta quinque diebus et quadrante diei noctisque, id

autem quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utique illa res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem , et in

superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.

vitur id est corripitur , quo tamen additamento non minum (6, p. 51 Petav.), si omnino testimonis

egemus. opus est in re lippis et tonsoribus nota.

- - - •

mutat] Alii teste Grotio in margine metat , sint hemisphaeria] Codex Ettenlieimmünsterien <

inepte.

eentum octoginta tres] Vide superius (§. 886).

in solstitium] Codex Ettenheimmünsteriensis

in solstitialem, qnod tamen non magis necessarium

est quam quod pro veniat alios legere Grotius

in margine notavit eveniat.

secundo] Id est bis, ut supra (§. 820).

quadrante] Alii teste Grotio in margine triente,

male; vide Censorinum (de die natali 18) et Ge

sis interponit paria , quod tamen necessarium non

est, quum inferius sequatur, paria esse signa partis

utriusque ; neque magis necesse erat recipi quod

idem mox praebuit septentrionalem pro septentrio

nem , errore paene puerili, quum hemisphaeria

vel ultra circulos arcticos ad polos usque pertineant.

diversn utrumque] Vide superius (§. 848).

appropinquare] Sic codex Ettenheimmiinsterien

sis; vulgo propinquare.

■•

680 Martiani Capellae lib. VIII. §. 875.

874

75

876

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, aestatem

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

mon habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descenderit,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterea quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hicmali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex hinc

denuo in Camcro aestas torrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

mon dubitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenens aequinoctia utrique parti temperiem,

DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.

Jam illud superfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

noctes aestivae, unaque aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

brumam minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; ma

ximus autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratio

antipodas] Vide librum sextum (§. 606 sequ.)

et Cleomedem (xvx%. 9edog. 1, 2).

63 p. 285 Bip.): »Sol per siderum spatia vadens

dilatat contrahitque dies et horas.« Plura dabit

pro rata] Lege pro rata scil. proportione, quod

milii quidem multo aptius videtur quam pro rota

pro ratione Solis cum glossis exponere, quanquam

non nesciam etiam Graecis Solem öiöxov appellari.

Gnor. — Codex Ettenheimmiinsteriensis permotae,

sed longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9,

Cleomedes (I. l. 1, 8 et 6).

horas movem] Restitui anteriorum editionum

lectionem cum codice Ettenheimmünsteriensi, quum

Grotius horas 8 edidisset; pariterque ex eodem co

dice horas 16, quas Grotius solstitiali tribuit, mn

tavi in quindecim, ut sibi constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIII. §. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proximum solstitiali Diameroës;

deinde alterum Diasyenes; tertium IDialexandrias, quod ducitur per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem ; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mediam Peloponnesum Siciliamque dnctum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens; deinde sextum per Helles

pontum Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; septimum Diabory

sthenis per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque prae

cidens; ultimum est ultra Macotis paludes et infra Riphaeos montes,

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA. . .

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroës maximus dies habet

aequinoctiales horas tredecim , minimus dies undecim ; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim, minimus decem ; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et dimidiam cum tricesima, minimus novem et dimidiam demta

anteriores editiones horas xriri haberent, quod

ita tantum excusari possit, ut minutiores partes.

neglectas esse a Martiano dicamus (vide superius

§. 846). Grotianae lectioni unus favet Monacensis

(C), sed facilis conjectura est, quum Martianus

diversissimis in terris scholarum in usum describe

retur, eos numeros ubique positos esse, qui unius

cujusque regionis, climati convenirent.

elimata octo] De liis aeeurate egit Eratosthene

duce Strabo (2, p. 15 sequ. Casaub.), quem om

nino vide ; plura dabit Cellarius (geogr. antiq. I,

p. 21 sequ.).

IDiarhodu] Grotius Diareliodon , sed eodex Rei

ehenauensis et anteriores editiones ut supra (§. 889).

Baetis] Sie recte margo Grotiana; vulgo inepte

Bethis.

Lusitaniam] Grotiana margo eodicesque Etten

heimmünsteriensis, Darmstattensis, et Monacensis

(C) pro Lusitamiam ad Tugum descendens habent

Lusitaniam attingens , male. Sed in vulgata quo

que lectione displicet. alteram partem, cui libens

altera parte substituissem, si codices addixissent.

dies dieuntur] Fortasse dicantur. Ceterum eon

ferendus etiam Geminus (apud Petavium p. 22).

dies undecim] Darmstattensis codex maximo

XII, minimao X. horas tribuit; similique, errore mox

Reichenauensis in climate Diasyenes minimo loras

XI; numeri omnino varie turbati. . . . .

horas quatuordecim et dimidiam] Vulgo : sma

ximus , horarum -44, minimus 9«; restitui locum

quomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 63)

inprimis codicem , nisi quod is et ipse vitiose ko

rarum exhibet pro horas et minimo diei perperam

decem tribuit pro movem; sed tales certe errores

Martianus committere non potuit. Horas confirmat

et codex Ettenlieimmünsteriensis.

*■

86

682 Martiani Capellae lib. VIII. §. 877.

878

• - ..

879 :

•

: tricesima; Diarhodu maximus horas quatuordecim et besse, et minimus movem;

Diarhomes maximus quindecim, minimus novem ; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin

decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodecima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodecima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paene

directum secat.

DE STELLA MERCURII.

Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque

praecipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbon

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

et besse] Reliqui lectionem aperte eorruptam

eam tantum ob causam, quia duae emendandi viae

patebant, ut vel et bessem scriberem vel cum besse.

Ceterum codiees Darmstattensis et Reiehenauensis

et bessem et trientem prorsus ubique negligunt.

quindecim eum besse] Sic eodex Ettenheim

münsteriensis, vulgo sedecim contra rationem, nee

melius Darmstattensis septem pro oeto.

accesseris] Ita omnino legendum eum anteriori

bus editionibus, Bondami (p. 63) codice aliisque;

Grotius nescio unde accesserit.

interea] MS. »Interea hie climatibus quibusque

creseunt decrescuntque luces. Sciendum« eet.Gnor.

— Locus mntilus videtur esse, quapropter nihil

mutare ausus sum. *

<< 

duodecimi] Ettenheimmünsteriensis septina.

directum] Malim direetim. Gnor.

eirea Solem] Vide superius (§. 884. 887) et

adde Vitruvium (9, 4; p. 263 Bip.): »Mereurii

autem et Veneris stellae circum Solis radios, Solem

ipsum uti centrum itineribus eoronantes, regressus

retrorsum et retardationes faciunt. *

'paeni anni] Ettenheimmünsteriensis codex anno,

male. De re vide superius (ad §. 882).

octo latitudinis partes] Plinius (liist. nat. 2,

15 s. 10): »Ab his Mercurii stella laxissime, ut

tamen e duodenis partibus (tot enim sunt latitn

dinis) non amplius octonas pererret, neque has ae

qualiter, sed duas medio ejus, et supra quatuor,

iufra duas. *

Martiani Capellae lib. VIII. §. 879. 685

discurrit. Hujus Venerisque circulos epicyclos esse superius memoravi, id est

non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

quodammodo circumduci; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

motùs raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon , licet Solem ex diversis circulis

comitetur, ab eo tamen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, mec

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistens, aut certe regredicns.

Qui quidem diversis schematibus variatur; nam licet exiguo parvique temporis

spatio faciat, tamen et ortus facit et occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium liberatus aiite emergentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra terrarum horizontem sublevatus; nam acronycho ortu hic

superius memoravi] Grotiana margo superiori

bus ; quo facile caremus. De epicyclis confer Pto

lemaeum (Almagest. 5, 5 et 9, 8 sequ.), unde

videbis, quod noster superius se de his egisse dicat,

locum de eccentricitate terrae intelligi (v. §. 858).

comitetur] Codices Darmstattensis, Reiclienau

ensis, et Ettenheimmünsteriensis pariter atque margo

Grotiana habent contineat; sed nostram lectionem

recte tuetur Oudendorpius (ad Appul. I, p. 74).

De re ipsa confer superiorem locum (§. 28).

viginti tres partes] Restitui ex Plinio(2, 8 et 14),

quod facili errore apud Grotium in 52 abierat.

. praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem

duae — a longissimis distantiae suae metis Solem

insequuntur, adeptaeque occasu matutino conduntur

et praetereunt ; mox eodem intervallo vespere ex

oriuntur — ab his retrogradiuntur ad Solem et

occasu vespertino delitescunt.a

consistens] Plinius (2, 14): »Mercurii rursus

stella — consecuto Sole ad quindecim partium in

tervallum consistit quatriduo prope immobilis; mox

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu

vespertino usque ad exortum matutinum.*

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte;

confer Plinium (2, 8): »modo ante Solis exortum,

modo post occasum splendens«, et Ciceronem (N.

D. 2, 20): »quae anno fere vertente signiferum

lustrat orbem , neque a Sole longius unquam

unius signi intervallo discedit, tum antevertens

tum subsequens. «

spatio] Vocabulum a Grotio omissum ex codici

bus Darmstattensi et Ettenheimmünsteriensi inserui;

sed quod alter ex his mox affert eorum ante ortus,

merito sprevisse milii videor.

liberatus] Reiclienauensis codex a secunda manu

libratus, fortasse ob similitudinem superioris loci

(§. 25), sed longe diversa utriusque ratio est. Illic

enim sensus est, Mercurium eo quasi libramento a

Solis cursu pendere, ut nec semper eum sequi nec

tamen longius diutiusve unquam discedere ab illo

velit; hic autem apparet planetam significari, qui

radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sui juris

factus proprio fulgore resplendescat. Nonnunquam

enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse Mer

curium auctor est Hyginus (poët. astr. 4, 16).. Si

militer de Venere Vitruvius (9, 4): »quum est libe

rata ab impeditione radiorum Solis.« *•

acronycho] Male Grotius a Chromico, et ante

86 * *

684

Martiani Capellae lib. VIII. §. 880. •

881

nunquam poterit elevari.

evenire sideribus; diamelrum in signo septimo perhibetur; ita fit ut iste,

Quippe nisi in diametro Solis positis non potest

qui ultra signum et alteram exiguam portionem sequentis abesse mon poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevari. Denique nec contrarium eidem

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libertate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parere solitus claritate radii supervenientis occulitur, alium quum itidem re

trogradatione sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis lumine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrarit, qui ultra secundum signum non poterit inveniri.

riores a €ronico ; melius Darmstattensis acronico,

unde nullo negotio veram lectionem restitui. Ni

cander (theriac. 761);

H(vööoe« qooe%αίνm évoe2iyxux, zrjv fregi

- λέχvovc

'Axgövvzoc δειπνη6tóc daerj2oe6e rratqo&6

6ov6av ,

ubi scholiasta: &xgövvzog öé íyovv £6reguvöc.

Alii, ut Firmicus (math. 2, 8), acromyctas dicunt

stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

vide infra (§. 887). -

quippe nisi] Recepi lectionem codicis Grotiani,

quum vulgo sine sensu legeretur: »quippe in dia

metro Solis posse positis evenire sideribus« ; sed

quod idem mox ex codice attulit post perhibetur

inserendum: »aut in quadrato partibus XC aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Ettenlieimmünsteriensi quoque

invenerim, textui intrudere nolui, quum glossematis

speciem referre videatur.

iui] Sie codices Reichenanensis, Monacensis

(C), Ettenheimmünsteriensis, et Darmstattensis pro

illic in editis; neque in tanto librorum consensu

recipere dubitavi, licet anacoluthia cum antecedenti

Et has tamen

iste inde exsisteret, quum reliquae constructioni

apprime conveniat. Quod autem mox in uno Ettcn

heimmünsteriensi legebatmr sublimari pro sublevari,

librario illi relinquendum duxi.

sed ortum] Secutus sum codices Darmstattensem

et Ettenheimmiinsteriensem; vulgo enim minus

commode legebatur: »denique nec contrarium eidem

novit occasum vel ortum : sed ortum itidem ves

pertinum« cet.

parere] Pro apparere, ut in rhetoriea signare

pro assignare, firmare pro affirmare. Sie lib. Geom.:

» ejectae fragmentorum reliquiae parent.« Virgilius;

»Cui fibrae pecudum, coeli cui sidera parent« ,

ad quem loeum Servins: »id est, a quo fibrae et

sidera cernuntur.« Martialis;

» Ad portum quoties paruit Hermogenes.«

Et jurisconsultorum frequens illa in condictionibus

formula: »si paret dare oportere.« Ad quem alln

dens arbiter leporum :

» Jurisconsultus paret, non paret habeto ,

Aetque esto quidquid Servius et Labeo.« ' Gnor.

retrogradatione sua] Sie eodex Reichenauensis;

vulgo sui. In fine paragraplii malim ostendit pro

offendit.

* Martiani Capellae lib. VIII. §. 881. 68$

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense nec id tamon sempcr

offendit.

*.

DE STELLA VENERIS.

At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pylhagora Samio 882

cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam- trecentis diebus et aliquot, lati

tudinis vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valeat.

Et tamen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprehendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursum. Tunc 885

etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem, quum

Pythagora] Pythagorae meritum declarat Dio- signiferi orbis et longitudinem — neque unquam ab

genes Laertius (8, 14): rrgârov "E6/regöv re xai Sole duorum signorum intervallo longius discedit,

£ο6qpögov töv αύτον ειπείν, ubi Menagius tum antecedens tum subsequens.

laudat Stobaeum (ecl. phys. I, 28; p. 820 Heer.) quadraginta sex partibus] Delevi quod in editis

et Plinium (2, 8): »Infra Solem ambit ingens sidus, praemissum erat a codicis Ettenlieiinmiinsteriensis

appellatum Weneris, alterno meatu vagum ipsisque auctoritate. Rem ipsam confirmat Plinius (2, 8) :

cognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praeveniens »Signiferi autem ambitum peragit trecentis et duo

quippe et ante matutinum exoriens Luciferi nomen dequinquagenis diebus, ab Sole nunquam absistens

accipit, ut Sol alter diem maturans; contra ab oe- partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo

casu refulgens nuncupatur Vesper, ut prorogans placet.«

lucem vicemque Lunae reddens; quam naturam ejus quia aliquando] Codices Monacensis (C) et Rei

Pythagoras Samius primus deprehendit. « Codex clienauensis interponunt XLIma, nescio quo sensu.

Reicluenauensis post suis inserit discipulis, quod mom annis omnibus] Hyginus (4, 18): »Sed

tamen ut glossema neglexi eo magis, quia suis ad totus Hesperus incertos efficit cursus, non eodem

tempore ad praeteritum transiens signum. •

quum retrograditur] Particulam vulgo omissam

supplevi ex codice Ettenheimmünsteriensi; vellem

rationibus referendum videbatur.

amnbire] Sic codex Ettenlieimmünsteriensis et

Bondami (var. lect. p. 65), nec refragatur Mona

censis (C), qui exliibet ambiri; vulgo minus com

mode habere. De re confer Ciceronem (N. D. 2, 20):

~Ea cursum anno conficit, et latitudinem lustrans

etiam enim pro etiam substituere licuisset.

ultra anni] MS. contra anni circulum. Forte

cum intra. Gnot.— Ex nostra lectione sana omnia.

686 Martiani Capellae lib. VIII. §. 885.

884

autom directo cursu meat, etiam.undecimo mense circulum.complet. Nunc

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinque sideribus umbram reddit

Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit.

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tam visus ejus quam occultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudinem

quinque vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tamen et altitudinem

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

ante Solis ortum] Recepi lectionem Bondami

(var. lect. p. 63 f.) et codicum Ettenheimmün

steriensis, Darmstattensis, et Monacensis (C),

quum apud Grotium legeretur »nunc facieiis ortum

ut in Luciferum « ; licet probe sciam persanatum

locum ne nunc quidem videri. Sensus tamen per

spicuus, quocum etiam conferri potest Vitruvii locus

supra laudatus : » Id autem ita esse maxime cog

noscitur ex Veneris stella, quod ea quum Solem

sequatur, post occasum ejus apparens in coelo cla

rissimeque lucens J^esperugo vocitatur, aliis autem

temporibtis enm antecurrens et oriens ante lucem

Lucifer appellatur.«

circulum] Grotins edidit circum, hac nota addita:

»Quanquam pudeat haec talia annotare, tamen im

peritiorum causa addo circum hic nomen esse, non

&•2utov •• attamen praetuli codicis Ettenlieimmün

******nsis Jeetionem, quum circum milli remansisse

videatur ex prava lectione, cujus vestigia in mar

gine Grotiana exstant: »circum telluris centron«

pro eccentrom. De eccentricitate et epicyelis Martis

vide Ptolemaeum (Almagest. 10, 7 sequ.).

in latitudinem] In editis erat: »in latitudine

quinque partes excurrit«, cum nota marginali: »al.

quatuor ; nostra petiimus ex codicibus Darmstat

tensi, Ettenlieimmiinsteriensi, et Monacensi (C).

Plinins (2, 15 s. 16): »Martis stella quatuor me

dias, Jovis mediam et super eam duas, Saturni

duabus ut Sol. «

superpositis] Nempe in coelo, non in hoe libro,

Jove nimirum et Saturno, sicut infra (§. 886) in

feriores Saturno sunt Jupiter et Mars.

absidem] 'Apiéæc nemo ignorat planetarum

orbes appellari. Meminit Plinius lib. II, cap. XVI.

Appulejus de deo Socratis, ubi de planetis sermo;

»Varia quippe curriculi specie, sed una semper

et aequabili pernicitate, tum progressus tum au

tem regressus mirabili vicissitudine assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. 687

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circulus a terra altius tollit, ' sub signi

Leonis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima; nam utpote Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

monagesima parte ex utroque ejus latere remoratur. Absidem etiam habet reces

sumque sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub ejus vicesima nona parte.

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim annis

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudinem vero quinque

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque eccentron esse

terram ipsum quoque circulum contestantur.

situ et flexu, et abstituto eirculorum «5 legendum

puto » et absidibus eirculorum. « Gnot. — Ipsius

Plinii verba apposui, quia ea hic et in sequentibus

nostro ante oculos fuisse verisimillimum est: »Plu

ribus de causis haec omnia accidunt. Prima cir

culorum , quos Graeci &piéæc in stellis vocant—

sunt autem hi sui cuique earum aliique quam mundo;

quoniam terra a verticibus duobus, quos appella

runt polos, eentrum coeli est — ergo ab alio cuique

eentro absides suae exsurgunt, ideoque diversos

habent orbes motusque dissimiles, quoniam interio

res absidas necesse est breviores esse. Igitur a

terrae centro absides altissimae sunt Saturno in

Scorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovi

in Geminis, Veneri in Sagittario, Mercurio in Capri

eorno, mediis omnium partibus.«

in quadratura] Plinius (2, 1%s. 15): »Martis

stella ut propior etiam ex quadrato sentit radios ab

nonaginta partibus — eadem stationalis senis mem

sibus commoratur in signis, alioqui bimestris. •

. recessnmque sublimem] Plinius (2, 15 s. 16):

»Altera sublimitatum causa, quoniam a suo centro

absidas altissimas habent in aliis signis: Saturnus

in Librae parte vicesima, Jupiter Cancri quinta

decima, Mars Capricorni vicesima octava« cet., unde

qui volet mumeros apud nostrum corrigat.

salutaris] Cieero (somn. Scip. 4 sive ap. Maerob.

1, 17): »Deinde est hoininum generi prosperus et

salutaris ille fulgor, qui dieitur Jovis. • Codex Rei

chenauensis post vocem salutaris addit rector, quod

tamen displieet, quia pIanetarum rector Sol est,

non Jovis stella. Sed de Jove &y«%oztouj Ma

metho multis locis, in primis hoc (4, 496):

Zság ö' örröt' äv qpoeë8ον όgo6xötov öuplæ

tutabvm,

Eöuögqoovc re ti9n6v xoei e$tvzéaç xai

éztóÁßovc,

"Ev τ* άgzoeig τλει6τη6v rroetgnc r& Aegaeua

pgovo8vrac.

Adde interpretes Persii (sat. 5, 80).

eccentron esse terram] Lege : » eccentron esse

terrae.« Gnot. — Recte, si superiora comparamus

(§. 884): » circulum telluris eccentrona ; sed quum

nihilominus variae emendandi viae pateant, codieum

- - -* -* -

688 Martiani Capcllae lib. VIII. §. 886.

DE STELLA SATURNI.

Phaononis autem, hoc est Saturni praealtius omnibus sidus modico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

cesima portione. Ortus tam ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non praecesserit Solis; tunc quippe

matutinum ortum facere perhibentur; occasum autem quum Sole dimerso

remotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui dxgövvxog

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergente de orientis facie clarum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis consequento proprii luminis vibratum amittunt. Denique a partibus centum,

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; itemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinamtes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes eas opprimit et occultat. Sed cursus diversitates altitudinisque causas

consistendi retrogradiendique atque incedendi omnibus supradictis.importat radius

Solis affulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

deprimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctoritate destitutus nihil mutare ausus sum. De

re vide Ptolemaeum (I 1, 1 sequ.).

quum ultra] Sic scripsi pro eum ultra ex codice

Darmstattensi, neque aliter locum nostrum citat

Harduinus (ad Plin. liist. n. 2, 12), unde etiam

paulo inferius recepi eas pro inepta lectione Eois,

quae apud Grotium exstabat.

matutinum ortum] Plinius: ~Errantium autem

tres» quas supra Solem diximus sitas, occultantur

meantes eum eo. Exoriuntur vero matutino, dies.

dentes partibus nunquam amplius undenis; postea

radiorum ejus contactu teguntur, et in triquetro

a partibus centum viginti stationes matutinas fa

ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

a partibus centum octoginta exortus vespertinos;

iterumque in centum viginti ab alio latere appro

pinquantes, statipnes vespertinas, quas secundas vo

cant, donec assecutus in partibus duodenis occul

tet illas, qui vespertini occasus perliibentur.«

dxgövvxog] Sic corrigendum erat e superiori

loco (§. 880); vulgo inepte zgóvvxog, ubi jam

accentus perperam positus vitium prodidit.

-—--■——.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D E

•

MI U S II C A

LIBER IX.

J am facibus lassos spectans marcentibus ignes

Instaurare jubet tunc hypmenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quonam sollertia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et noster pallens contrahit ora puer;

Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trima anxia cum Charite est.

Nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quidam vetus redi

micula refert ad sequentem vocem trina, et inter

pretatur trina redimicula tria fila varii coloris,

rubri, purpurei, hyacinthini. Sed fallitur, ut aliis

innumeris in locis; quum referendum sit trina ad

Charite pro tribus Charitibus; non ut idem com

mentator, qui Charitem unam deam facit.Vulcan.

trina] Vide superius (§. 1). Vonckius (in spec.

crit. p. 85) vitandi hiatus causa sie verba disponi

jussit : »trina Flora decens «, sed longe praestat

vulgata secundum structuram pariter et rhythmieam

rationem, quum hiatus in caesura usitatissimus sit.

melicum] Gl. B »mellitum et dulce. « Lepidior

quam verior glossa. Melicum carmen dixit hyme

maeum, quod ille non simpliciter recitaretur, sed

caneretur ad tibiam, ut et supra ex Hesychio vi

87

690 Martiani capellae lib. IX. §. 888.

Nec dulcis tentat psallere Melpomene;

Omnia quae tenero moris fervescere ludo

In cumulum doctae vocis honore tacent,

Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incenso allicit aculeo;

'- Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus

dimus. Porro reticens habebat MS. A pro recinens,

sed inepte. Memnow. (in mus. script. ant. p. 540).

— Non adeo inepta est lectio reticens , quam

Grotius quoque ex aliis in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venus, quod tibia reticuerit nec

carmen moduletur; tamen mutandae vulgatae causa

nulla erat.

dulcis] In manuscripto libro est: »nec dulce

tentat.« Quod non indignum puto Capella. -Ca

tullus : -

» Dulce rideat ad patrem« — —

estque quod alii dicant dulciter. Horatius:

» IDulce ridentem Lalagem amabo

Dulce loquentem. «

Sed dulce quiescere dicit Appulejus. Banrii. (in ad

vers. p. 1841). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Horatius (epist. 1 , 19, 8).

tentat] Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos habeo, antiquis MSS. ita hoc verbum

exaratum invenitur. MeihoM. — Monacensis (C) quo

que codex temptat praebet, sed confer Marium Vic

torinum (p. 2466 Putsch.).

moris] Grotiana margo codieesque Reichenau

ensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) prae

bent amoris , errore facili et hoc inprimis in loco

exeusando, sed qui niliilominus mec metro con

veniat nec sententiae; constructio enim haec est:

•omnia, quae moris (scil. est) fervescere tenero

ludo» tacent.« Loeutionis exempla quaere apud

Boetticherum (in lexico Taeiteo p. 21 1).

in cumulum] Restitui anteriorum editionum lec

tionem, quam Grotius in marginem rejecerat scripse

ratque in cumulo , sensu nullo; in cumulum est

insuper , praeterea, simulque ne quid desit, ut res

omnibus partibus absolvatur, ironica plerumque sig

nificatione, ut apud Ciceronem (de lege agr. 2, 25).

Sensus igitur hic est: »omnia praeterea sollemnia

nuptialia tacent prae reverentia artium, quae hu

cusque locutae erant.«

Suada] Juno, quae et pronuba.Vulc.— Immo

Veneris comes, ut apud Horatium (epist. 1, 6,

38). Eadem infra (§. 908) Graeco nomine Pitho

appellatur, quam Plutarchus (in quaest. Rom. 9,

p. 246) inter ipsos Romanorum deos nuptiales

nunmerat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectione in

marginem rejecta; sed huic codices etiam favent

Reiclienauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

Meibomianus uterque.

Stimula] Dea (Ovid. fast. 6, 805. Scholiast.

ad Juvenal. 2, 5), ut Augustini (de civ. dei 4, 11

et 10) verbis utar, »quae ad agendum ultra modum

stimulat. « .

incenso] Codex uterque incensa , pro quo ta

men melius videtur incenso; nisi abstrusior hic la

teat expositio.Memom.— Darmstattensis etiam eodex

incensa, sed metro hoc magis etiam repugnat quam

incenso. Alii, teste Grotio in margine, intenso.

Optimum fortasse fuerit incensos, si libri addieerent.

gaudens] Hymen intelligo, Vulc. — Sed femi

Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Blandificaque libens stringere corda face

Nictantes oculos reprimit stupefacta pavore,

Nec perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Saltem docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis auferet illa tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestificata modis.

nam requiri mox stupefacta ostendit, quare Pro

nubam vel Cinxiam intelligo, quae gaudent inte

rulos nexus , id est vincula interularum sive in

teriorum tunicarum solvere. -

pavore] Recepi lectionem sequentibus aptissi

mam ex margine Grotiana et codice Darmstattensi;

vulgo legebatur vapore, ad quod Meibomius (p.540):

»Sic cod. B addita glossa: »fervore artium« , ni

mis aeute! Codex A vapores, at litera s deleta;

in margine erat pavore.« Codex Monacensis (C)

sopore, quod multum habet quo se commendet;

attamen nictari homines etiam prae pavore dici,

insignis probat Plinii lacus (11, 84) de oculis :

»Plerisque vero naturale, ut mictari non cessent,

quos pavidiores accepimus. •

Gorgonos] Gorgonis hoc est Palladis Gorgo

meum caput in pectore gestantis. VulcaN. — Non

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes liabent. Con

ferre superiorem licet locum (§. 872). Trucem au

tem appellat, ut Martialis (10, 19, 14) tetrieam.

divis] Sic codex Darmstattensis; vulgo divi ,

quod glossa apud Meibomium ad Mereurium refert;

sed praestat nostra lectio, qua se Venus ad totnm

deorum senatum convertere videtur.

tomis] Id est canuibns, qui in diversis tomis

seu modis sunt facti. Meiboxt.

quippe scruposis] E codicibus Reichenauensi

et Meibomiano utroque correxi hunc versum, quem

ita Grotius ediderat: *

» Quippe est scruposis fateor lassata puellis • ,

addita tamen nota marginali, qua vocem est in

veteri codice non hoeperi testaretur, neque habetur

in Monacensi (C) et Darmstattensi. Ad vocem scru

posis glossae codicis B apud Meibomium adseribunt

salebrosis et difficilibus , Papias autem explicat spi

mosa et aspera ; vide etiam viros doctos ad Vale

rium Flaccum (2, 818; p. 214 Burm.). Pro puellis

Oudendorpius (ad Appulejum T. I, p. 484) mera

e conjectura rescripsit duellis, eui certe praestabit,

quod nos e codicibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsae illae exiles et intricatae quaestiones gramma

ticae et geometricae eum invenusto et horrido ver

horum strepitu conjunctae, ut apud Martialem (11,

90, 2);

»Carmina nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salebras altaque saxa cadunt« ;

unde et »salebrosus Santra« apud eundem (11, 2,

7), et »salebrosa oratio • apud Quinctilianum (11, 2).

modis] Grotiana margo codicesque tam Mei

bomiani quam mei habent mnoris , recte tamen egit

Meibomius vulgatam tuens, quae sensui unice

convenit. Licet enim initio carminis de mora Venus

87 *

692 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Pronuba sic volupe est haec seria carpere Juno,

Nec cura astrigeri te stimulat thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assueta choreis

Non valeo tristes cernere Cecropidas.

Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis, Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluctigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione col

laudat; tunc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiore

fractior voce laudavit, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cu

questa fuerit, nunc tamen liorrido potius verbo

rum strepitu insuetisque dicendi modis lassari se

laedique significat, quum dulcia tantum carmina

modosque lepidos et molles audire consuerit. Lae

dor autem legendum esse cum Grotio, non laetor

cnm anterioribus, vix verbo moneri oportebat.

sic volupe est] Locum turbatum esse apparet;

vide ne legendum sit si volupe est, quanquam ne

sie quidem commode procedet construetio, nisi in

finitivum carpere Graeco more vel pro imperativo

usurpari vel quod malim per attractionem positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Theage p. 129);

si öä ßoü%e68e tóv Tipu&gzov άθελφον έgé6

$at. Sensum autem hune esse non dubium est;

»Tu pronuba Juno carpe haec seria, si volupe est

nec cura thalami te stimulat; at ego defatigata sum

lepidisque assueta choreis seriarum illarum discipli

marum adspectum perferre amplius non possum.«

Carpere enim idem est quod frui, ut dulcia (Pers.

8, 181), gaudia (Ovid. arte am. 3, 664), oscul

(lieroid. 11, 117) cet,

-

astrigeri] Reichenauensis quidem codex cum

editis astriferi habet, Darmstattensis vero astrigeri,

quod ideo praetuli, quia noster hac voce, non illa,

saepe usus est: astrigera sedes (§. 808), astrigeri

dii (§. 91), astrigerum coelum (§. 193 f. 802) cet.

consislentis] Vulgo consistens, sed praetuli anc

toritatem codicis Darmstattensis et Leidensium qua

tuor antiquissimorum (Oudend. ad Appul. I, p. 86.

119. 476).

-

fabrilium] Id est sordidarum, illiberalium, qnas

Graeci Aeoevoev6txèc appellant ingenuisque et libe

ralibus, quae hic proponuntur, opponunt. Oonfer

Wowerum (de polymath. 5, p. 25).

lassitndo deeuerat] Pariter supra (§. 704) di

xerat : » Lassa Venus pulehrior.«

tenero] Hoc e codice Monacensi (C) recepi pro

temerae in editis, ut ad obtutum spectaret; nam

adjectivum languidior ad vocem pertinet.

Atlantiadem] Corruptum in editis Aethlantidem

correxi e codicibus Monacensi (C), Darmstattensi

et Reichenauensi. Cfr. superiores locos (§.58. 726).

Martiani Capellae lib. IX. §. 889. 695

piditatis cura concussit, ut omittere vellet quae circa sponsalem coetum or

natiora disposuit. ' Tanti quippe visum nunquam Veneri displicere. Verum

superùm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tamen

ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione convelleret, qui probandarum numerus superesset, nihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque in

praeparatis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, IlOIl

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

siderumque dilectio est, examinis hujus tam favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis

intimatum velim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas ' muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,

cruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusque

coelum ] Codex Monacensis (C) curam ; sed trimonii , qua ratione Martianus Capella non male

coetum sponsalem intelligo turbam disciplinarum

dotalium, quas sponsae destinaverat.

Aerchitectonicamque] Glossa B: •principatum

aedificiorum.« Ecce Graecam glossatoris eruditio

mem! Meuow. -- a

quasi fastidio] Reduxi lectionem a Grotio in

marginem rejectam, adstipulante codice Monacensi

(C); vulgo ac si, sed Meibomii quoque uterque

codex ac omittit.

dilectio] Vulgo dilectior, sed recepi quod jam

Grotius ex codice suo recipiendum suaserat, ne

adjectivo potissima substantivum suum deesset.

reciproco] Magnus ille Cujacins in paratitlis ad

tit. de jure dotium: »Dos est pensatio onerum ma

dotis offerendae cumulandaeque reciprocum dixit,

et alio loco : utrum repensatrix data.« Locus alter

quem innuit incomparalilis jurisconsultus aliquanto

infra est. Grot.

collocatas] Alii teste Grotio in margine collo

catura , sed mutandi causa nulla est.

nec dispares] Sic codex Monacensis (C)• neque

refragatur Darmstattensis, qui exhibet mom ; sed

vulgo prorsus inepte modo. -

disgregae] Dissimiles. Vulcan.

sanctioribus] E codice Reiclienauensi lioc recepi,

quum vulgo sanctionibus legeretur minus commode.

De vocabulo quod sequitur alumnatae vide Ou

dendorpium (ad Appul. 6, p. 428 et 9, p. 669).

891

694 Martiani Capellae lib. IX. §. 892.

deliciis ac prorsus enervi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

vigoris majestate percensae? Hic Tritonida: atquin, ait, virgines quas Phronesis

oducavit superàm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nec quisquam fuit

vestrùm, qui non illis voluntatis abditae interpretamenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitium professae divùm, ac ni per illas nefas in terris

sanctis libare numinibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castae praestitere miracula, hae familiaritatis vestrae

praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

interjunxere colloquia; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque dissererent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa La

chesis adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym

Tritonida] Sic alibi saepe pro Tritonis, et

vero MS. Tritomia plerumque Tritomida, ea nimi

rum forma, qua lampas lampada , hebdomas heb

domada , Itomis Itomida apud Festum, Ptolemais

Ptolemaida , Persis Persida , Chalcis Chalcida ipsi

Capellae, absis absida Isidoro et Augustino ad

May. ubi vulgo absidiae legitur: herois heroida

Fulgentio dicitur. Gnor. — Vide superius (ad §.31).

'* antistitium ] Vulgo antistitiam , quod ex ipso

nostro correxi (§. 154).

ac mi per illas] Adde ex MS. nefas; alludit

autem hic in differentia vocum litare et libare. Est

enim libare generaliter sacrificare, : vel specialiter

veniam sacrificiis petere, litare vota impetrare, quo

pertinet similis ille Plauti lusns;

»Si hercle isthuc unquam factum est , tum me

Jupiter

Faciat ut semper sacrificem neque unquam litem.*

Gior. — Inserui vocem nefas , quam codices etiam

* Monacensis (C), Darmstattensis, et Iteielienatiensis^

liabent. Sensus est, per illas tantum fas esse libare,

* certe litari nisi per eas omnino non posse. Litare

est quod Graece xoe^^uegeiv, vide Taylorum (ad

Lysiam p. 62 Reisk.).

eolloquia] Huc pertinet quod Plato ait (in po

litico p. 290 Steph.): ei6 öë oi rtegi pavta%v

éxovt&c tuvoc éru6tíunc 6uxövov μόquov,

égum, v&vtoei y&g tov voui£ovtat toeg& $edév

dv9goerotc : et alio loco (in convivio p. 188): xaì

$6tiv αύ η μαντικη pt2ioec 9sdöv xai ävögö

aetaxv δημιovgyöç %. t. 2.

Genethliace prior] In editis erat pronior, sed

ad marginem positum prior astabat, unde recepi

quod codicibus Ileichenauensi, Darmstatiensi, et

Monacensi (C) firmabatur. De Genethliace vide su

periorem notam (ad §. 228) et palaeograpliiam

meam critieam (T. IV, §. 305).

adoperte] Fortasse adoperta. Ceterum confer

Ciceronem (de divin. H, 1): »diuturna observatione

siderum scientiam pntantur effecisse, ut praedici

posset, quid cuique eventurum, et quo quisque fato

natus esset« ; et Vitruvium (9,4): »quod propria est

eorum genethliologiae ratio, nti possint antefacta et

futura ex ratiocinationibus astrorum explicare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 894. 69$

bolice, quae varietatibus ominatis ventura componens auspiciorum proventus

pensat viribus futurorum. Oeonistice tertia est, per quam tripus illa ventura

denunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; denique in argumentum prae

scientiae mihi corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque proventu

nos avibus praesentire concolor temporum pluma testetur; ipsaque tripus trini

cursus praesagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et rapti. Demum

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo incertos mortalium sensus primum in spem opis superae proritavit,

Symbolice] IIaec est quae éx 6vpuéö2ayv futura

auguratur, quam jam Xenophon inter quatuor anti

quissima puxvrtxijc genera refert (mem. Soer. 1,

1, 5): ö ö'oùóév xoeivóregov eicéquege tdjv

àÀÁóv, ö6ov μαντικε}v vopuiçovreç oioevoic re

zgcjvtav xoei prffiuoeuc xoei 6vu862otc xoei $v

6iauc : adde Aescliylum (in Prometh. v. 488 sequ.):

HäxQuvoe aegátoc é§ övetgåroev ö: Aegij

"Yrag yevéó9av, x216övoec te övgxQirovç

'Eyvógu6* αύτοίς, ενo6iovc re 6vpu8ö2ovc,

IToeplapóvózóv re aertí6tv oioevöv x. t. 2.

quanquam eadem etiam eommuni ögvi8aoev sive

oiaovóv nomine comprehensa esse testatur Aristo

phanes (in avibus 719):

$rjum y'èuiv ögvvc é6ti, rrroeguév t'ögvw$æ

•«λείτε ,

Σύμθo2ov öovtv, qooevrjv ögvvv %. t. 2.

Erant autem quae Latini ostenta , portenta , mom

stra, prodigia dicebant (Cicero de divin. 1, 42),

quae qui eurabant, regato6xó/tou appellabantur,

0eonistice] Haec est quae ex alitum volatu

praesagia capit, quam velut oiovoi6ruxijv dictam

Plato vult (in Phaedr. p. 244 Steph.). Plura dabit

Spanliemius (ad Callim. lavacr. Pall. 121 sequ.) et

Eschenbachius (de auguriis veterum in diss. acad.

p. 886 seqn).

eortina] Eodem nunc quo tripus significatu

usurpatur, Iicet proprie pars tantum ipsius sit, quae

Graecis ízeiov nuncupabatur; vide Müllerum (de

tripode Delphico p. 16 sequ.). Sed ita saepe veteres

per synecdoehen, ut Virgilius (Aen. 5, 92);

»Liminaque laurusque dei totusque moveri

Mons circum et mugire adytis eortina reclusis. •

Inepte Varro (L. L. 6, 5; p. 91) a corde dictam

vult, quod inde sortes primae existimatae!

corvus] Quem Apollini sacrum supra jam vi

dimus (§. 458); adde Aelianum (liist. anim. H, 48),

Plutarchum (de Isid. et Osir. p. 579), et Porpliy

rium (de abstin. 5, 8; p. 226).

cygnus] Cygnos augurales alites itidem supra

cognovimus (§. 26). Plura dabit J. II. Vossius

(mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

eoncolor temporum] Cygnus diei, corvus noetis.

Vulc. — Simili lusu Appulejus (in florid. p. 110

Oudend.): »utrumque colorem Apollo suis alitibus

condonavit, candidum olori, nigrum corvo«, et

Eustathius (ad Iliad. 6. 101 ; p. 449): ö xw%vog

iegoüroet Aztó22ævæ a$c j2iq» 8u& t%v λενxó

tntoe, xoei ö xöga$ δια την vvxregivnv με

2ævioev : quo utitur Cuperus (Harpocr. p. 71).

trini eursus] Vide superius (ad §. 755).

trigarium ] Quum septem numero disciplinas

sacerdotales Martianus in medium produeat (§. 802)

totidemque Cicero (de divin. I, 82) enumeret di

696 Martiani Capellae lib. IX. §. 898.

896

897

. praesidiique indigam in cultum fecit procedere nationem. Hanc igitur sive

trigeminam feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quum per eas in terras

nos certum sit demeare? Post has vero adstabit decens illa sidereis fulguransque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

Huic

igitur feminae colloquium denegamus, per quam edictorum tuorum admonitus

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit.

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

alacor et probare? Postquam haec Latoius dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari.

ingressuram , inquit, mox feminam possum

Hic Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confiniisque noctis consequentibus tempora impartire

non possum; quippe Plaustrum mihi

itiner subeundum, mec ceterarum me

vinationis genera: »in extis, in avibus, in fulguribns,

in ostentis, in stellis, in somniantium visis, in furen

tium vocibus« , facilis conjectura esset, quum Gene

thliaee ad stellas, Symbolice ad ostenta, Oeonistice

ad aves spectet, fulgurum autem interpretatio mox

sequatur, reliqua tria hoc trigario comprehendi ; sed

quum ipso Cicerone auctore (1, 6) ea divinatio,

quae per somnia et vaticinia fiat, non artis sit sed

naturae, unius haruspicinae genera tria intelligenda

erunt, quae jam Aeschylus (1. l. 493 sequ.) distinxit;

Σπλαyzvov te 2suétntoe xoei zgou&v tivæ

"Ezovt' &v ει, δαίμo6v rrgòg rjöovrjv,

Xo%fjc 2o8o% te totxiXr,v εύμορφίαν

Hvi66m te xö2« 6vyxoe^vaetâ xoei pu«xgöv

06póv rvga$6ας δv6réxuagtov eic réxvnv v .

'9oo6oe 9vntoàc- •oel paoyóvt& 6íuata

B§ομμάτωσα τοῦςοεν άντ' επάgyeuoe;

Taurusque ac mundanae discursionis

auscultare commentis stelligeri raptus

idque etiam Martiani verbis consentaneum erit, qui

tres in unius nominis, nempe íego6xoxriag voea

hulum conspirare ait.

in cultum] Sic codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monacensis (C); Grotius incultam,

qua in lectione desideratur significatio ejus, quo

natio processerit. Ceterum jam Vulcanius nostram

lectionem habuit, quam explicat: »videlicet deorum.«

manubias] Seneca (quaest. nat. 2, 41): »Ful

mina dicunt a Jove mitti et tres illi manubias dant. •

Vide Müllerum (Etrusc. II, p. 165).

continuari] Salmasius (ad Solin. p. 240) libros

continari exhibere ait; sed vide Ondendorpium

(ad Cic. de invent. p. 660 Graev.).

itiner] Laberius: »rimatur itiner transitus.«

Gaot. — Vide Scioppium (in gramm. philos. p. 65

Herz.) et Ruddimannum (inst. gr. Lat. T. I, p. 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 397. ' 697

meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationem virginum prorogaret:

auctoritas, ipsa quoque tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; prae

sertimque quum perendinatio rationabiliter exspectatur, ne lassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omnem doctae intimationis excursum gravatae laboribus

imtemtionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vortatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussionem tantum in ardentem sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissereret, omnes certatim assenserc divi; dehincque utrum

repensatrix data diesque conferendae dotis prorogari jure publico possit in

quiritur. Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obse

cratione consulitur, responditque regulariter etiam matrimonio copulato dotem

dicere feminam viro nullis legibus prohiberi. At tunc Jupiter periti patris

cruditione commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos velle cognovi.

defugiam aut vestrum crebrius accelerare consilium , aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum

Neque enim fastuosa rigidus elatione

ceterarum] Alii teste Grotio in margine exte

rarum , male.

si quam examinationem] Grotiana margo exa

minatione virginem, inepte; sed nec vulgata arridet,

nisi scribatur si qua.

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperen

dinare, ut nulli non notum, par est ei quod infra

dixit ampliare. Gaot. — Neutiquam lubet unius

libri seripti gratia locum corrigere, qui minime est

obscurus, praesertim quum non Martianus solus

illa voce utatur. .

sublilitatis] Nisi subtilitas scriptum fuerit, sen

tentia subjecto carebit.

in ardentem] Hoc est: »ut voluptuosae aures

semper eupiditate audiendi teneantur. • VulcaN. —

Recte, neque necesse est, quod alios legere Grotius

in margine notavit, invidarum pro vividarum, nisi

invitarum in ea lectione latere existimas.

assertor] Saturnus. Vulcax.

responditque] Itesponsum hoc veris Justiniani

responsis confirmatur, cod. de donationibus ante

nuptias l. penultima et ultima liis verbis : » si com

siiitiim constantc muatrimonio augendae dotis inierit

uxor • , et: , » quare enim dotem quidem etiam con

stante matrimonio mulieri marito dare conceditur«

etc. Notanda autem hoc loco phrasis dotem dici,

quae et jurisconsultis usitata. Gnor.— Inepta lectio

aliorum est dotem ducere , quam recte Grotius in

margine reliquit.

commotus] Alii teste Grotio in margine com

monitus , non profecto male.

accelerare] Recepi lectionem a Grotio in margine

898

88

698 Martiani Capellae lib. IX. §. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adhaerere sideribus.

901

-

Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola superest,

audiamus. Haec quippe est quae superùm curas prae cunctis poterit per

mulcere, aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palatia, exosa terrigenae stoliditatis ignaviam, quam melicorum

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga revoeatur

reduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post secula numerosa et tamdem

in usum melicum carmenquo revocatam tam volupe est quam condecet audire;

ceterao vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum renovata lux

fuerit, intromissae intentioris curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa annuit puero praecincret

nuptiale carmen. Itaque Hymenaeus alacri tandem vigore luminatus, nec

ipsa jam renuente Tritonide , sic coepit:

Aurea flammigerum quum

Rosis jugabo lilia;

Luna subegerit orbem ,

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

notatam, quum vulgata accelebrare idoneo scnsu

careret,

haec quippe] Verba seqnentia est quae absunt

a codice Reichemauensi et anterioribns editionibus.

melicorum] Id est lyricorum , nt apud Cieero

nem (de orat. gen. orator. 1) et Photium (bibliotli.

eod. 230), nam hi tantum musicae ope indigent,

quum reliqui quamvis poëtae assa voce eanant.

eondecet] Recepi lectionem a Grotio in mar

sine relictam, quum vulgata conducit deorum ima

jestate miaus digna esse videretur.

filiae] Harmoniae; vide superins (§. 757).

praeeineret] Sic codex Leidensis, teste Ou

dendorpio (ad Appulej. met. 9, p. 642), interque

meos Monaeensis (C) et Darmstattensis, etsi prae

fixo ut ; vulgo praecinere.

fuleris] Glossa Isidori: »Fulcra, cuhilia, lecti

ornamenta, qnae et reclinatoria dieuntur.« Sic alibi:

»tardabo fulera lecti· Gnor. — Vide snperins

(§. 726).

einnama] Ovidius (met. 18, 399):

•Quassaque cum fulva substravit cinnama mgrrha.

Mlarliani Capcllao lib. IX. §. 902. 699

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore; -

Nec matris lacrymae pressi nec viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Ne thalamos metuas, eris hoc quod Juno Tonanti est,

Quae munc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula. -

Aurora cxoriens roseis spectabit ocellis -

Floris resecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luco puellam

Sese occulentem visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocumque lecto spargite,

Inquo thorum violas certatim fundite conchis,

. Pulvinar almum comite.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nuptiali

(62, 38) ex felicissima Schraderi emendatione;

»Nocte latent fures , quos idem saepe revertens,

Hespere, mutalo comprendis nomine Eous.«

viribus ungues] Heinsius (ad Ovid. met. 8, .

498; p. 330 Burm.) pro viribus legi jussit crini

bus 3 multo melius Iloeverus (in Burm. anthol. lat.

I, p. 747 f.) virginis ; possit tamen etiam vulgata

explicari »ungues omni vi impressi. «

pallentem] Sic codices Grotianus, Darmstatten

sis, et Monacensis (C); vulgo psallentem , quo

nihil ineptius.

conseia] Codex Darmstattensis eonsciae, quod

omnino praeferrem, nisi metrum repugnaret. De

Napacis nymphis superius dixi (ad §. 428).

conchis] Conchae Veneri sacrae erant, unde

Plautus (rud. 5, 5, 45):

» Te ex concha natam esse autumant, cave tu

harum conchas spernas. •

crinalem spicum] Forsam crinalemque spicum?

VulcaN.— Lege crimale spiclum. Vocalem brevem

producit ob sequentes consonas; sic Prudentius ante

eandem vocem:

» Vibrato capite spicula dentium. •

Est autem crinale spiculum hasta coeliharis, de qua

vide Festum Pompejum. Nisi tamen spicum hie

recte legatur, quod me monuit magnus Scaliger.

Spicum enim antiquis spica ; sic Cicero:

~Spicum illustre tenens splendenti corpore virgo.

Ilinc ad similitudinem telum spicum dictum, et

88 :*

Martiami Capellae lib. IX. §. 905.

Libens capillum solvere ;

Flammea, virgineum quae obnubere sueta pudorem ,

Regina deme pronuba.

Te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens' solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committere amori,

Parabit illa pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Plecomde mentis intimo:

IDoctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda redde pignora.

proinde $tozogu6tuxöv spiculum. Gnor. — Quod

etiam masculino genere usurpatum docet Festus

Pompejus: »Spicum « inquit » masculine antiqui di

cebant.« Spicum vero per translationem a spicaruin

acie dictum pro ferro in cuspidem desinente, quales

sunt radii sive dentes pectinis alicujus. IHinc di

minutivum spiculum, missile nempe telum, acutuin

habens mucronem, quod et pro sagitta, interdum

pro ipsa cuspide sagittae sumitur. Sterii. (ad Saxon.

Ip. 60). — Lectio librorum eonsensu satis tuta est;

nec signifieatio dubia esse potest, qnum constet,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis utar, mu

bentum crimem coelibari hasta mulceri solitum esse,

de qua jam Grotius Festum grammaticum laudavit.

Eundem morem tangit Ovidius (fast. 2, 860);

• Nec tibi quae cupidae matura videbere matri,

Comat virgineas hasta recurva eomas « ,

et Plutarchus (in vita Romuli 14 et quaest. Rom.

87), qui öogatiov aizujv appellat, unde facile

apparet, quomodo Martianus sagittae spieulum in

ejus loeum substituere potuerit.

flammea] De his superius diximns (ad §. 414).

blandum] Pro ωlande , et referendum ad sola

bitur.VclcAx.— Sic noster superius (§. 804): »blan

dum stertens •, et Petronius (127): ndelectata illa

risit tam blandum a cet.

parabit] Sic anteriores editiones habent ipseque

Grotius in notis restituendum vidit; ediderat enim

paravit.

quae mando] Scilicet ego Hymenaeus. Vvlcax.

— Itecte; inepta est lectio aliornm mundo, quam

merito Grotius in margine reliquit; nostram et

codices confirmant Monacensis (C) et Darmstattensis.

dejecta] Sic legendum vidit Drakenborchius

(ad Silium 8, 75; p. 597) legique iu codicibus

Cauchiano et Leidensi testatus est Bnrmannus (ad

anthol. Lat. H, p. 181); vulgo deleeta ; sed totum

liemisticliion est Virgilii (Aen. 11, 479).

caris] MSS. fidi pro charis liabent clielis , cnm

interpretatione curvis. Numquid igitur dixit chelis

lacertis pro ita implicitis, ut forficum sunt braclia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 197) concava

brachia cancri? Placuit certe luic aetati chelae

pro brachiis. Saxo Grammaticus: .

•4dde oculum propius, nostras et prospice chelas.~

Martiani Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius velut Fesccnnina quadam licentia persomante 904

geminanteque crebrius placuisse ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidem Dionenque comitata digreditur, et ad nos reductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Verum tam puellarum , quae deas dominae

consecutao pone forte constiterant, quam heroum populus, qui jussus ad

venerat, properabat; illae ut psallendi materiem discerent, hi ut sacri vultus

memoriam recenserent. Nec mora, et ecce quaedam suavitas intentata auli- 90$

caeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuncta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complevere divùm. Non enim simplex quidam ,

et unius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo canore diutius circumstantium pectora deorumque mulcente, illae egres

sorum paulo ante turbae adventum virginis praeeuntes ac tanti comitatus prac

ambulare visuntur. Sed mom cassae dulcedinis nec sine aliquo, sonori modula

minis argumento aut opere revertuntur; nam Eratime Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionae concinentes gratissime

Albo de bellis Parisiacae urbis lib. I: »nudis quo

niam chelis inimicus.« Itaque possis et suspicari:

— » chelis juvenem complexa lacerti« ;

aut plane coelis , xoi/ouç, ut hoc sibi sumpserit,

quia et Syriam coelen nonnunquam Latini appel

lalant. Sed vix liaec tanti, ut iis immoremur. Gno

xov. (observ. 5, 2 ; p. 626). — Codices etiam

Monacensis (C) et Darmstattensis habent chelis ,

sed praefero vulgatam, mutata tamen obsoleta scri

bendi ratione , qua eharis olim editum erat.

Fescennina] IIoratius (epist. 2. 1, 148):

»Fescenaina per hunc inventa licentia morem.«

Vide omnino Barthium (ad Claudian. epithalani.

Hon. et Mar. p. 768).

deas dominae] Forte deas dominas. VulcaN.—

Ouanino , sed codicuum assensum desidero, ; '

intentata] Id est nunquam antea cognita; inepte

alii, teste in margine Grotio, interjectata.

aulicaeque] Ató téóv aù2öv, non ab aula,

ut alias. Sie infra » aulica suavitate.« Grot. — Co

dices Monacensis (C) et Darmstattensis aulidae,

sed praetuli vulgatam.

argumento] Alii teste Grotio in margine aug

mento, non male. •*

* revertuntur] MS. reverterunt, âgzaïzdjç. Grot.

Eratine] 'Egoetoetvi}, etsi nusquam lianc pro

persona legere me memini. Leidemsis eodex uterqne*

Erotime , quod tamen nobis non magis plaeet quam

Hemsterlusio (ad Lucian. T. II, p. 518 Bip.).

IIineros]. Meminit hnjus dei Lneiauus. Gror.

— Luciano (deor. dial. 20, 14) Veneris filius est,

Capidinis frater; Cornuto autem (28, p. 201 Gal.)

idem cum Cupidine vel potius nnus ex multis Cu

*.

7}2 Martiani Capellae lib. IX. §. 906.

966 intravcrc primum; sed pucr monauliter sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas, et Gratiae, adniixtis lyrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissul

tantes motibus advenere; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum

crinitorumque sapientum, qui omnes modulatione quidem leni parvaque voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed, alii , laudes deorum hymnosque quam

plurimi, alii musicos tonos quos modo compererant retexebant; verum per

medium quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipcdem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix , rurestris Faunum tibia decuerunt.

pidinibus, quos ibidem Veneris assecutores (örræ

öoöç) facit. De ipso vocabulo vide Tlatonis inter

pretes (ad Phaedrum p. 281 et 288 Stepli.).

itemque Terpsis] Editi liabeut item, sed nostram

lectionem praeluerunt Reichenauensis et Darmstat

tensis codex.. Hic quidem et Terpsicae habet, sed

miliili ista vox est, quapropter Grotianam retinui

lectionem, praesertim quum per prosopopoeiam Tég

vpvc, Oblectatio vel Voluptas , omnino in eomitatu

Dionae esse possit. Sed Dione mendum est in

editis, quod e confusione E simplicis cum diph

thongo AE vel Graeco AI ortum traxit (§. 2 not.).

monauliter] Lege cum MS. •monauliter.« Quid

puovoev%eiv , ex Hellade lingua liquet. Grot. —

Olim legebatur monaliter, quod Vulcanius inter

pretabatur » singulariter, per seu ; forsan ad mona

dem respiciens. Sed Reichenancnsis etiam codex

rectius monauliter praebet. Puer est Himeros.

Pitho] IIet9a%, lioc est Suada, de qua snpra

(§. 888). Veneris in consortio eam et apnd Pau

saniam invenimus (1, 22, 5); adde eundem alio loco,

(1, 45, 6): Mezö öë toö 4uovö6ov zò iegóv

$6ruv 'AqpQoöirmc vaöc — IIev%$ @é •oei &zága,

$eâc, $v IIagíyogov övouä£ov6iv, £gya IIpa

§ετάλους, Σκοπα οά 'Egoec x«i 'Iuoegog %ai

II69oç. Alios eam in Gratiarum numero habuisse

ex eodem (9, 38, f) patet. ' ^ . .**.*_ •*

crinitorumque] Id est Pythagoreorum et Plato

nieorum, qui promissis crinibus augustiorem speciem

captabant, quum Stoici potius ad eutenm tonsi in

cederent. Sic Apollonius Tyanensis, de quo Philo

stratus (1 , 6): &vijxé te tijv xopiwjv xaì àv

iegqj é£m. Quanquam etiam Stoicum demissis ea

pillis cognoscimus apud Plinium (epist. 1, 10, 6),

et nequam hominem, qui pliilosophiae nomen men

tiretur, crinitum apud Gellium (9, 2).

pandura] Instrumentum musicum rusticum, quod

ab inventore ita vocatum esse Isidorus ait, ex illo

Virgilii loco »Pan primus calamos instituit•, et

hodie Hispani instrumentum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. VulcaN. — Nicomachus

(in manual. harm. 1, p. 8 Meib.) : » monochorda,

quae phanduras (poevöovgovg) vocant multi.« Pol

lux tamen (4, 60) •trichordum esse« ait »quod

Assyrii panduram vocent, quodque eorum etiam

inventum sit.« Infra (§. 924) Aegyptiis adscribitur.

Atlienaeus (4, 82; p. 185 f) Troglodytis tribuit;

IIv9«yöooec óó ó yeygapóc zregi tic âgv3gác

9a2d66rc toùç Tgoey2o6ítæc pr6i •ata6xev

d£eiv την πανθονσαν έκ της έν rij$a%ä66m

qwopw&vrjc öäpvnc. Pandnristarum idem meminis

superius (4, 803 p. 182). Adde Casaubonum

ad Aelium Lampridium (in Heliogabalo p. 346

sequ.), qui et ipse vcteris interpretis IIoratii locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens heroum praeclui enituit admiratione conventus; nam Orpheus,

Amphion, Arionque doctissimi aurata omnes testudine consonantes flexanimum

pariter edidere concentum.

Nam Thrax quo duri rumpere regna erebi

Quoque suam meruit immemor Eurydicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fertur rabidas perdomuisse feras,

Quo vidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tanais versis saepe reflatus aquis,

907

-

Quo impune accubuit rictibus agna lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani ,

- • . -

Hoc numc permulsit insonuitque melo ,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rigido in corpore mentis iter

affert, ubi Pani et fistulae et zravórgiov (sie) in

ventio tribuitur.

nam Thrax] Orpheus, de quo plura Virgilius

(georg. 4, 467 sequ.), Ovidius (met. 10 init.),

Seneca (Hereul. fur. 869 sequ.), Hyginus (fab. 164),

alii, nam fabula in vulgus nota est.

stupidae] Stupefactae, per prolepsin. De vi

earminis Orphici in feras resque inanimas vide Quinc

tilianum (1, 10): »Quod rudes quoque et agrestes

animos admiratione muleeret Orpheus, non feras

modo sed saxa etiam silvasque duxisse, posteritatis

memoriae traditum est«, quosque laudant Mitscher

lichius (ad Horat. earm. 1, 12, 7) et Marklandus

(ad Max. Tyr. 57, 6; T. II, p. 210 Reisk.).

impune aecubuit] Simili lusu Seneca (Hercul.

0et. 1086) de Orpheo:

»Juxtaque impavidum pecus

Sedit Marmaricus leo,

Nec damae trepidant lupos,

Et serpens latebras fugit, '

Tunc oblita venemi.«

rigido in eorpore] Id est: »suscitavit mortuos

suavitate et vi earminis. • VulcAx.— Valde absurda

haec est interpretatio. Rigidum corpus enim liie

saxi vel rupis est, cui animam eantn indidisse

Amphion fingitur. Apollodorus (5, 5, 5): »gna

zo2ov9763vroev tij Augotovoc Aeg« rév £

%v. « Horatius (od. 5, 11, 2):

» Movit Aemphiom lapides canendo.«

Seneca (Oedip. 612):

»Qui saxa dulci traxit Aemphion sono.~

Adde Euripidem (Phoeniss. 116 cum selioIiasta),

$08

Martiani Capellae lib. IX. §. 908.

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Quoque dedit montes sumere posse animas;

Et docuit rupes carmina velle sequi;

Nam muros Thebis dulcisonis fidibus.

Praesidiumque dedit carminis arbitrio.

Sed nec Arioniam marmora surda chelyn

Temsere, extremam quum flagitaret opem ,

Et licet indomiti dira procella Noti

Spumea Scyllaei verreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et melicos cantus bellua grata tulit.

O vere attestans numina magna deùm ,

Quae istorum laudes protulit Harmonia,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis.

Post hos honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseae vocis ncctare

Pausaniam (9, 8, 4 et H7, 8), Philostratum (icon.

1, p. 748 sequ. Morell.), Clementem Alexandrinum

(strom. 1, p. 525), Claudianum (laud. Stil. 2, 170),

qui eum cum Orpheo junxit, pariter ut Propertius

(5, 1 , 45):

»0rpheu detinuisse feras et concita dicunt

Plumina Threïcia sustinuisse lyra ;

Saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem

Sponte sua in muri membra coisse ferunt« ,

ubi plura Burmannus (p. 490).

Aerioniam] De Arione omnia nota ex Herodoto

(H, 24); plures laudat Plehnius (in Lesbiacis p. 166).

verreret] De hujus verbi usu vide quae Ste

Planius (ad Saxon. p. 47) observavit.

attestans] Recepi lectionem a Grotio in margine

relictam» quum vulgata antistans id est superans,

antecellens, deorum majestati contraria et ab hoc loco

aliena esse videretur; multo melius attestari deorum

numina dicetur IIarmonia, quae eorum laudes

protulerit.

domitare] Sic codices Grotianus et Darmstat

tensis; vulgo domitat, quod metro minus aptum est.

et potuit] Vulgo haec, sed codices secutus

sum Darmstattensem, Reichenauensem, et Mona

censem (C).

fontigenarum] Alibi:

» O sacra doctarum prudentia fontigenarum.«

Gnor. — Male Vulcanius Nympharum interpretatur.

Vel quae eis tribuitur Pegasea vox virum doctum

docere poterat Musas esse intelligendas; vide supra

(ad §. 874).

nectare] De tali vocis nectar abusu vide quae

Martiani Capellae lib. IX. §. 908. 70$

diffluebat, qui Phrygii cujusdam bupaedae cicutis geminatis interstinctus omnes

Tandem inter Phoebum Pal- 909

lademque media Harmonia sublimis ingreditur; cujus sonorum caput auri

praecedentium suavitatum dulcedines anteibat.

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque metallo rigens vestis,

«et omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatum blandis leniter,

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut eam contigue seque

batur, licet pulchris rosea numeris ac libratis passibus moveretur, vix tamen.

poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum et

miris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidem suis im-,

vicem complexionibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plures ex auro assimilatae

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille 910

Barthius (in advers. p. 1204) ad Persii locum (pro

log. 14): -

»Cantare credas Pegaseium nectare

tuendum attulit, quem ipsum noster ante oculos

habuisse videtur. Adde Antipatrum Sidonium (T.

II, p. 26 Brunck) de Anacreonte loquentem:

E$$et •ai >£g6vc, rò ré$ov äoeg, qj 6è

pue;$idòóv,

Bégét' &vexgofflov véztoeg évaguóvtov.

bupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum

pubedae substitui Grotius volebat; sed praestat

omnino quod nos restituimus, superioris loci (§. 51)

analogiam secuti, ubi vide notam nostram. Phry

giuns autem bupaedam hoc est adolescentulum procul

dubio dicit Olympum, quem Marsyae tibiarum in

ventoris discipulum et amasium veteres ferebant.

Unde Pausanias (10, 50, 8): %xrëg roötov é6riv .

érrâ aetérgag xa%£6uevoc Moeg6öoec, xoei'0Xvtt

<rog tag oeätöv §6tv aeoeuêëç âgoeiov xoei a$

2etv öu$a:6xogévov 6zíuæ éxóv. Adde Plu

tarchum (de musiea 7, p. 1155).

cicutis geminatis] Fistulis geminis.VuIcan.-

Cicuta pro calamo apud Lucretium, Virgilium, alios;

sed ut syringes inde compaetae videantur, sicut

etiam apud Calpurnium (10, 15):

» Ipse canam , mulli fas est inflare cicutas,

Quas ego Maenaliis cera conjungo sub antris«

possitque aliquis hoc quoque loco geminatas cieutas

de cannis in fistulam jnnctis intelligere; praestat

tamen de tibiis aecipere, quas binas plerumque

simul inflatas esse constat. Appulejus (in florid.

p. 541): »Primus Hyagnis — duas tibias uno spi

ritu inflavit, primus laevis ae dextris foraminibus

acuto tinnitu gravi bombo concentum musieum

miscuit. «

numeris] Id est passibus. VulcAx. — Passibus

proxime sequitur; rationes potius harmonicae intelligendae

sunt, ut apud Lueretium (2, 651):

» Ludunt in numerumque exsultant sanguine

*; laeti. «

complexionibus] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis complexibus.

effigies theatralium] Viscontius (in Mus. Pio

Clem. II, p. 192 Mediol.) Euterpes hie imaginem

89)

706 Martiani Capellae lib. IX. §. 9M0.

911

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat, sed ignota'rotunditas

omnium melodias transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdem orbis sonuere concentus, cuncta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacuerunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divi, superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmen paululum in

venerationem extramundanae omnes intelligentiae surrexerunt. Tunc egersimon

-

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, voce

etiam associata, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gemmata poli volvere sidera

Suevit lege rata sacra recursio,

*

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sceptrifero sub diademate,

Omnigenùm gemitor regna movens deùm,

exhiberi censet, vereor ne temere, quum Harmo

niam se pingere claris verbis Martianus profiteatur.

rotunditas] Rotunditatem vocat ipsum orbem,

ut alibi animatamque rotunditatem. Videtur autem

hie sistrum innuere. Gnor. — At- sistrum nullum

rotundum; cur non Martiani verbis insistens igno

tum instrumentum dixit? Ceterum recte anteriorum

editionum lectionem recomditas respuit, quae a tota

constructione aliena est. Si quid video, orbis ille

sphaerarum coelestium concentum significat, de quo

plura superius (§. 12. 27. 169), sive fusum illum

harmonicum, quo Plato (republ. 10, p. 816) ipsius

illius concentus imaginem expressisse videtur.

atque ejusdem] Mira constructio; sed videtur

$mox' atque dixisse ut simul atque , ut sensus hic

sit: •simul atque ingressa (illa) ejusdem orbis con

centus sonuere« cet. -

P*tr*****] Patrimum carmen contra vulgarem

loquendi usum Martianus illud appellare videtur,

quod ad deorum patriam atque originem spectaret.

Respicit autem arcana illa quae in libri seeundi

fine Neo-Platonicorum placita secutus tetigerat

(§. 203—206).

egersimom] Excitativum. Vulcan. — Vide nos

superius (ad §. 2). •

astrisonum] Forsan astrisomo. Gnor.— 4stri.

sonum male legitur. Heins. (ad Ovid. T. III, p. 177

Burm.)— Sed legitur in omnibus tam scriptis quam

editis libris. Jupiter sane e planetis fuerat, qui

coelestem sive astrisomam edidere liarmoniam; jure

igitur ipse astrisonus appellari poterat.

gemmata] Radiantia et praelustria explicat Par

tlius (advers. p. 1885).

potissimus] Alii, teste Grotio in margine po

tissimo, sed vulgatam retinui, uti mox rotat pro

regit; et: sufficis pro suljacit vel subjicis.

**

. Martiani Capellae lib. IX. §. 9II. 707

Mundum, perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidereo sufficis impetu.

Te mam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia ;

Te foveant sacro munere lumina,

Terris purpureum dum renovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem ;

Sic tua noctis honos lampade menstrua

912

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi tenerum corporis ambitum

impetu] Sic codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis; Grotius impete. Totus locus ex Aristotelis

stoicorumque doctrina explicandus est, qui vim ae

theream , qua sidera mundusque perpetuo ambitu

rotentur, simul pro mente habuerunt, ut superius

annotavi (ad §. 867). -

te foveant] Heinsius (in Burm. antli. Lat. I,

p. 137) sic legi jubet;

» Te Phoebea saero mwnere lumina ,

Terris purpureum dum removant jubar , a .

Testata ambrosium splendificant diem 3

Cynthia noctis honos, lampade menstrua rj

Aeuratis rubuit praedita cornubus* ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentur,

sensum tamen loci corrupti egregie deelarant. In

codicibus nisil subsidii inveni; pro lumina margo

Grotiana inepte flumina. • - ' *•

auratis] MS. • auratis decuit praemia eornibns«

Sane sic saepe loquitur Capella, personaliter nempe,

ut ajunt •rammatici. . Ceterum praemia hic vox

nihili. Forte praevia; de Luna enim sermo» quae

Solis quodammodo rrgóógopog. Gnot.

plaustrilueis] Error ex accentu; nisi malis plau- … .

striducis. Grot.— Sensus hic esse videtur : »Dra

eonem eum duabus Ursis, quibus medius interpo

situs est, lucere ignibus qui plaustri speciem re

ferant« ; licet constet mom Draconem : sed majorem

ex duabus Ursis sive Septemtrioues plaustri homen

gessisse; confer J. H. Vossiam (ad Virg. georg. 5,

581). Sed mutandi causa mulla est, meque egendis

lectione in margine posita plaustrilueus. * *.

Parrhasias] Id est Aereadicas. ' Unde Ovidius

(heroid. 18, 182): '. •

: »Quaeque mieat gelido Parrhasis Ursa polo*,

* et (trist. 1, 5, 48);

• » •ersaque ab axe suo Parrhasis Arctos erata ,

et Martialis (4, 11, 3):

. »Impia Parrhasia movisti bella sub Ursa.* :

disjieiens] Aratus (phaen. 48): •

T&çóå öéëßpovégag oi% rroræpaoio daeo$d$

Ei3sitat puéya 9oeoe 2gdxov rregi t'oeuqi

• *. t'éoeyéç. v .

ambitum] Alii teste Grotio in margine habitum,

inepte. Sensus hic esse videtur: »tellurem axibus

-

89 *

708 Martiani Capellae lib. IX. §. 912.

9I5

Tellus non prohibens axibus inditur,

Alternisque regit: et regitur polis;

Sic Nerea freti noscere limitem ,

Sicque ignem superùm lambere pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque, ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superüm , tu pater optimus,

Complexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnisona cui recinumt mela.

Jam vos verenda quaeso coeli germina,

mundi inditam, hoc est in centro mundi positam,

non prohibere, quominus mundus ipsius corpus am

biat.« Tenerum interpretor lenem sive mollem , qui

sensibus vix comprehendi possit.

Nerea] Mediam produxit Joniee, Nngía. Sie

.Virgilius: »Idomenea dueem« Iéopuevijoe. Grot. —

Ad noscere supple ex antecedentibus mom prohibens.

pabula] Hoe est »humores et marinos et terre

nos longo intervallo extenuatos«, quibus ali sidera

ex stoieorum placitis. Cicero (N. D. 2, 16) tradit.

Idem aliis locis (2, 18): »quum Soli igneus sit

oceanique alatur humoribus, quia nullus ignis sine

pastu possit permanere •, et (2, 46): »sunt autem

stellae natura flammeae, quocirca terrae maris, aqua

rum vaporibus aluntur«, ubi plura Creuzerus (p.

968). Adde Fischerum (ad Anacreont. od. 19, 4;

p. 80). ;

wulli scateant] Vide ne corrigendum sit nullis.

dissita] Hoc est diversis in partibns sita , ut

apud Appulejum (florid. init.): »Homiues enim me

que longule dissita neque proxime assita possumus

cernere. « Totius igitur carminis haec sententia est :

»Jovis regimine fieri, ut omnia in mundo rite et or

dine procedant, et quamvis inter se diversissima ta

men perpetuo, vinculo retineantur, neque in chaos

relabi possint. .

vividos] Vividare dixit suo more. Alludere au

tem videtur ad érvpoAeoyiav Zjvoc &ztó to$

Οjv. Gnor. — Ediderat scilieet vividas , verbum

inauditum, neque structurae lóci nostri accommo

dum, quae saltem vividams postularet, nisi mox solus

- pro salve, ex margine Grotiana recipiatur; sed longe

praestat quod e Darmstattensi eodice reposui. Nati

Jovis perpetuo eorpore vividi ipsa sunt sidera, quae

antecedente versu commemoravit, quaeque Martiano

pro diis esse saepe jam monui (§. 93. 97. i2S.

811. 815).

bis plenum] 4ic öu& froe66v. Gao» — Recte;

vide Bullialdum (ad Tlieon. Smyrn. p. 284) et Eras

mum (adag. chil. I, 2, 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 709

Quae multiforme scit ciere barbiton,

Afflata nostris ferte corda cantibus,

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium.

Jam vos vicissim proquo lege numinum

Post has sonabit disgregato plasmate ,

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lumina

Deúm verendo culminatis vertice,

Bis sena quamvis vos Etrusci numina

Ritus frequentent atque opiment victimis,

Tamen gemellis quae refulget cursibus

914

multiforme] Ob varietatem sonorum. Stephaen.

(ad Saxon. p. 87)— Mox restitui lectionem codi

eum Leidensium (vide Oudendorp. ad Appul. met.

8, p. 824 et Burmann. ad antliol. Lat. I, p. 496)

et Rcichenauensis scit ciere pro vulgata scitis cire,

quae non metro minus quam sensui repugnabat.

Neque enim hoc sibi vult Harmonia, divos ipsos bar

biton ciere scire, sed corda eorum barbito cieri sive

moveri, ut quae pro accusativo, barbitom pro no

minativo, liabendum sit.

afflata] Sic codex Grotianus; vulgo affata, lan

guide. Persius (1, 123):

— »audaci quicunque amate Cratino.«

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vv.cAx.

— Miscilla sive miscella generatim dicitur de om

milius mixtis, et non tantum ad verum falsumve re

ferendum, sed ad omne diversum vel varium. Undc

intelligo tam ea, quae in sacra curia cantantur,

quam quae sine musica promunciantur. Sic inferius

Q.

(§. 996) »miscillum flamen a carmina denotat immixta.

solutae orationi (v. Burm. syll. epistol.T. IV, p.428.

452. 454).

velim] Codices Darmstattensis et Monacensi,

(C) pariter atque margo Grotiana exhibent vellent;

sed lioc metro repugnat neque sensu postulatur ;

facile enim quae pro accusativo accipies.

disgregato] Unumquemque particulatim canam.

Vulcax. — Recte; vicissim est èv tqj puëgst, suo

quemque loco et ordine, ut jam a summo Jove ad

duodecim deos oratio transeat.

plasmate] Hoc est fictione, ut inferius (§. 907):

— — » disciplinas cyclieas

Garrire agresti cruda finxit plasmate«,

et apud Ausonium (perioch. Homer. praef.): »pleri

que Helenam juxta Homericum plasma ad Trojaum

deportatam fuisse existimarunt.«

bis sena] Vide nos superius (ad §. 42) et Mül

leruin (Etrusc. II, p. 81). -

Martiani Capellae lib. IX. §. 914.

Natura homoro protulit fastigio

Phoebea vero praeferens vocabula:

Pallas corusca ac decens Latoia

Lunare quippe hac venit consortium ,

Phaëthontos ardens scandet axem Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina

Precabor ipsa, ne verendos contrahant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrùm invehat fastidium;

Psallente plectro concinentur nuptiae,

Fidibusque luxa Fescennina prodient.

9I8 Jam nunc blanda melos carpe Dione ,

T)urus quippe rigor cedit amori.

Novit nam tenerum probare carmen

Ipsum spumigenue salum Cytheres,

Nerinaque chely movet Camoenam ,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotiana utero, haud scio an melius.

Pallas] Hanc pro Luna olim acceptam esse su

perius docuimus ad verba »tertia Lunae (§. 868).

quae ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte :

»quae ferenda carmina« aut : »jugandis quae feram

dis earmina«.« Grot. — Olim enim edebatur:

» Vultus jugandis ferendos carmina« ,

inepte, quapropter libenter Grotio obtemperavi.

invellat] Alii teste Grotio in margine inveniat.

luxa] »Luxa copiosa« gloss. Grot. — Alias

significat luxata v. e. membra, ut apud Festum

est; nunc vero apparet pro luxuriosis dici, ut ipsum

substantivum luxus a luxaturae significatione in po

testatem vitae voluptuariae et delicatae transiit. De

Fescenninis vide superius (ad §. 904).

prodient] Sic eodex Grotianus, melius ob ante

cedens concinentur quam vel prodeunt vel prodeant,

quod in margine Grotius notavit.

rigor] Ita Seneca (in Hippol. 685);

— — »hoc meus meruit rigor.a

Dura igitur austeritas amori opponitur.

personante] Forte ;

» Dum conchis Galatea personantes

Nantes fluetigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit • — —

Flagrans eura ut: »meus ardor Amynta. • Gnot. —

Egregia haee emendatio est; neque enim Galatea

pro ablativo accipi metrum permittit, neque eonclis

Galatea personat, sed Tritones , quos Martianus

fingit Galateae amore trahi; sed codices nihil variant.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 711

Namtes fluctigenas chorumque Phorci.

Flagrans cura trahit, nivalibusque -

Inrestinctus aquis triumphat ardor.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, 9I6

IDurus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Sollers Arcadia nemus cicuta; - v.

Pernix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis canorem.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

9I7

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

Arcusque dulcinerves

Roseo ligans ramali

Feriato liquit arcu,

eliorumque Phorci] Virgilius (Aen. 8, 240);

» Nereidum Phorcique eliorus« — —

nbi vide Heynium. -

inrestinctus] Ita codex Reichenauensis pro in

terstinctus in editis. Male Darmstattensis inrestrinc

tus , pejus Monacensis (c) inrestrictus.

pinus] Hoc est: • carminis amatorii argumentum

ex pinu etiam Arcadica repeti potest«; si quidem

haec et ipsa virgo Panis amica fuisse tradebatur,

unde Propertius (1, 18, 20); *

» Fagus et Arcadico pinus amata deos,

ubi plara dabit Broukhusius.

Aercadia] Grotius legi vult aercadiae; sed vide

ne ita construendum sit: »et Arcadiâ modis Lycaeis

percussâ sollers nemus cicuta sonat* ; cicuta enim

(§. 906) per appositionem nemus dicitur.

puella Panos] Syrinx, Panos amica, de qua

vide abyuypua illud Simmii, quod incipit:

Σέgy§ oüvou' éz£uc, gêev öe 6ε μέτρα 6o

ping.

Gnor.— Conferendns omnino Ovidius (metam. M,

691), praetereaque Acliilles Tatius (8, 6; p. 178

Jacobs) et Nicetas Eugenianus (narr. amat. 5, 500).

liquii] Sic pro linquit in editis melius codices

Reiclienauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C),

quod et olim legisse alios in-margine.Grotius notavit.

712 Martiani Capellae lib. IX. §. 917.

Calamos parante Musa;

Im carminis leporem

Curam negat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et canor jugati;

Placet ac decet, vicissim

Cantemus atque amemus.

918 Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Illecta sed canore

Nescit dolum cavere;

Nam candidus nivosis

Olor involutus alis ,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem ,

Nec posse purpuratis

Nimium placere ocellis,

Teneros ciere cantus

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem parans senecta;

Sic admovetur ori,

-

mater Iacaenae] Helenae mater Leda. Martialis Confer Apollodorum (5, 10, 7).

(9, 104, 2); -

parans senecta] Cygni enim iüoribundi dulcis

"9"* cepta est alio nuda Lacaena cygno«? sime cantare dicuntur. Vulcax.

Martiani Capellae lib. IX. §. 9i8. 73

Roseumque circumactae

Rapit osculum puellae,

Gremioque complicatus

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadeum

Lucis diva secundae

Sacris praetulit astris;

Antrum quippe secuta

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palmam dedit cicutis,

Pulso et luminis auro

Pandit septa balantum,

Sordentique adoperta

Pratis gaudet amictu ;

Ac tunc conscia noctu

Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi,

Mage percrepat flagello,

Nec curare deorum

eircumactae] Circumventae, seductae. VulcAN.

— Immo quae se averteret osculumque renueret,

ut apud Plinium (11, 88): »non connivere diximus,

quae non obliquis oculis, sed circumacto capite

-•• : *

cernerent. a

Latmiadeum] Latmiadem vocat Endymionem.

Gnor. — Reliqui poëtae omnes, Ovidius, Martia

lis, Valerins Flaccus, Propertius rectius appellant

Latmium , a Latmo nimirum Cariae monte. Fabula

ipsa nota vel ex Apollodoro (1, 7, 8), quam variis

rationibus veteres explicarunt; confer Davisium (ad

Cie. Tuscul. 1, 58) et Harduinum (ad Plin. h. n.

2, 9).

lucis divo seeundae] Diana quippe Lunae dea.

pulso et luminis auro] Expulso radio Solis.

Vulcax.— Recte; perperam alii teste Grotio in

margine legerunt eulminis pro luminis. -

nec curare] Scilicet probat, vel curare pro ow

9I9

90

714 Martiani Capellae lib. IX. §. 919.

Pensa aut ferre susurros

Illex carminis ampli

Aegram cura coëgit.

Temnit moctis homorem,

- -

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Stramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes permulsique divi, nec minor

921

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamine resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tam dulcem eblanditamque mollitiem intima mentium li

quescat affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis prae

cepta a se expeti examinandae eruditionis intentione gonspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladeque, sic coepit:

Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabat.VulcaN. — Immo referendum esse ad coëgit

vix est quod moneam.

aegram] Sic codices Darmstattensis, Reiche

nauensis, et Monacensis (C); Grotius enim aegrum

ediderat. Aeger amore legitur apud Livium (30, ! !).

honorem] Hactenus horrorem editum. Emendavi

lionorem, ob versum et ob sententiam. Nam supra

de Luna dixit :

»Sic tua moctis homos, «

Grot.— Eadem Vulcanius jam monuerat, quem

silentio praeterire non debellat. Monacensis (C) etiam

codex habet homorem.

rupe et dura] Forte per voeum puer&• sotv ju

vandus. vcrsus :

• Dura et rupe quiescit.«

Gnot. — »Latmia saxae dicunt Ovidius (heroid. 18,

65) et Catullus (60, 8).

herba] Hoc e codice Reichenauensi et ante Gro

tium editis reposui pro Grotiano herbae. Dianae

enim herba dulcius stramen est, quam quod habet

in regno Jovis.

oblectati] Codex Monacensis (C) addit sunt ,

et Darmstattensis omittit quod ' in editis sequiuur

omnes ; sed mutandi causam non vidi.

vigili cura] Alii, Grotio teste in margine, vigil;

sed praestat IIarmoniam pro subjecto accipere.

edissertare] Grotiana margo: »al. dissertare. •

. Martiani Capellae lib. IX. §. 921. 71;

„ melodiam omnisonis convenientem pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nuptura

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore dis

cutere, jussa percurram , si prius ingratae mortalitatis commoda repediata

recenseam. Dum me quippe germanam gemellamque coelo illa incogitabilis

effigientiae genuisset immensitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa

totius molis volumina comitata superos incitosque fulgores modis associans

numeros non reliqui; sed quum illa monas intellectualisque lucis prima

formatio animas fontibus emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum jussa sum demeare; denique numeros cogitabilium motionum totiusque

voluntatis impulsus ipsa rerum dispensans congruentiam temperabam. Quam

rem debere mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiam

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollientes, cum corporibus ad

melodiam omnisonis] Nimirum splaerarum eon-.

eentum, de quo superius (§. 908).

repediata] Forte repudiata , ni malis repedata

antiqua voce. Repedare enim est pedem retraliere,

ut grammatici docent. Grot.— In margine facilior

lectio exstat repetita , sed hoc jam in sequenti

recenseam continetur; quare malim repudiata, ut

supra etiam (§.899) »terrigenae stoliditatis ignaviam«

et » melicorum indocilem mortalitatem« eam orbe

terrisque abegisse dixit.

coelo] Quo melius sequentia intelligas, adi pa

laeograpliiam meam criticam (III, §. 470) et Pla-_

tonem (de re publ. 7, p. 851 Steph.). -

e/figientiae] Alii teste Grotio : in margine effi

cientiae, quod eodem redit, siquidem hoc loco de

summo deo rerum omnium creatore ex Platonis ;

sententia loquitur; sed eam ipsam ob causam vul

gatam leetionem quamvis insolentiorem praetuli.

animas] Platonis Timaeum respieit (p. 41. 42),

ubi postquam ipsius mundi anima harmonicis ra

tionibus conflata fierit (p. 58. 56), eodem tempe- '

ramento etiam singulas hominum animas distributas :

esse legimus. De monade vide superius (§. 751).

moderatrix] De vi musices ad excolendum ho

minem ex sententia Platonis egregia exstat dispu

tatio Anne-den-Texii (Trajecti ad Rhen. 1816),

quam vide.

Theophrastus] Theophrasti libros de musica

laudat Diogenes Laërtius (8, 47); insigne frag

mentum exstat apud Porphyrium (in Harmonicam

925

Ptolemaei p. 94 1), vide Fabricium (in bibl. Gr. 5, :

9; p. 251), qui Martianum quoque idem opus re

spicere censet.

ferociam animi] Atlienaeus (14, 18; p. 695 f.): .

$n6ævgöc é6tv xoei Aeëßoeiog ^j pov6tx) άπα6v

toig μαθοῦ6v aeoeu$ev$ei6t te: <ai yàg tò ij87,

zroeu$e$ev xoei toùç %vuoeu$eic xoei t&g yvaj

pu«c 6uæqoögovg xoetoergoeüvsv* H(2euviac yoüv ö .

IIv$æyégétog xoei tqj 8iq) xaì toïç ij9e6t :

övapogæ$v, εί ποτε 6vv££«ws 2oezérroeivstv

90 *

716 Martiani Capellae lib. IX. §. 925.

$ae

haerere mexum foedus animarum. Membris quoque latentes interserere numeros

non contemsi. Hoc etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. Demique be

nignitate largissima, sensim ipsam notionem meae objectationis aperui. Nam

fides apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

coetöv öëögyijv, &voe$æpißévóv την λύραν éx

$dgu$e, zrgóc öë toùç ëztuénto$vtoeg trjv cxi

viav £%eye : zrga*vouoet. Adde Jamblichum de

Pytliagora ipso (in vita Pythag. 18, 64; p. 80

Rust.): t7}v öuö: puov6vxijg ztaiöev6vv aegótnv

zæté6trj6ato $u& te puezöv τινόν και δv$

poev, áq* óv to6tov te xoei aeoe9öv ävögoe

r • z

ativoev i&6eug èyévovto — — öë ëv öçóióg.

eic té évoevtioe ftegtérgere xoei aeeguíye τά της

vpvxijg t&9n &%yος 6ενιστάμενα και άπο

4ovöuevoe — — έπανοg%ov%uevoc ^rgóc oegoetijv

toûtov éxcc6tov 6u& toev aegocrjxóvtov μελόν

djc öu& twöv 6οτηρίων φαρμάκων : et de

Pythagoreis in universum eundem alio loco (52, .

9243 p. 181): 'Hv öë zwoe: aë2m aeoeg' αύroig

zrgòg tò tijc pvzijç <td>m aereroum,uévoe, aegó;

re d$ vuioec xoei óryuowc — xoei aedÃv αῦ

£rego: aegóc re téc âgyèç xoei aegöc toöc $v

μοῦc, öë év έπιτεῖvavrec aété xoei &vuoevreg

àzgv toü uergiov 68apuerqoe rrgòç évógeiav

daesugyd%ovto. Confer et Aristidem Quinetilianum

(2, p. 65. 76. 126) et quae inferius (§. 026) nar

rantur.

Aeristoxenus] Laetantius (inst. divin. 7, 15):

»Quid Aristoxenus , qui negavit omnino ullam esse

animam, etiam dum vivit in corpore ; sed sicut in

fidibus ex intentione nervorum effici concordem so

num atque cantum, quem musici harmoniam vocant,

ita in corporibus ex compage viscerum et vigore

membrorum vim sentiendi exsistere ; quo nihil dici

delirius poteste ; et alio loeo (de opif. dei 16);

•Volunt igitur animum simili ratione &onstare in

*

homine, qua corporis partium firma conjunctio mem

brorumque omnium in unum consentiens vigor mo

tum illum sensibilem faciat animumque concinnet,

sicut nervi bene intenti conspirantem sonum. « Plura

dabunt Davisius (ad Cic. Tuscul. 1, 10) et Mahnius

(in diatribe de Aristoxeno jam superius §. 212 lau

data), qui simul et ipsi monuerunt, jam ante Ari

stoxenum idem placitum ab aliis inque primis Py

tliagoreis propositum esse, quorum sententias jam

Plato (in Phaedone p. 88 sequ.) et Aristoteles (de

anima 1, 4) reprehenderint. Siquidem Pythagoras,

Plutarclio teste (de plac. pliil. 4, 2), animam dixit

esse àgt;9puòv éavróv xvvooevra, discipulus autem

jus Pliilolaus (apud Claudium Mamert. 2, 7) ean

dem docuit »indi corpori per mumerum et immor

talem et incorporalem convenientiam « ; vide Boe

ckhium (in Philolao p. 229) et Ritterum (Gescli.

d. pythag. Philos. p. 213). : '

objectationis] Forte oblectationis? Gnor.— Mi

nus placet correctio, quam quod in libris seriptum

est. 0bjeetationis meae notionem aperui idem est,

ac si dixisset: »monstravi quid utilitatis meo inter

ventu proveniat. « ' Oljectatio et afflictatio pro ob

jectio et afflictio saepe scribi advertit Meibomius

(p. 548 v. 23). *

Deliaeam Citharam] Nescio quam puellam &illia

rae inventricem fingit, quam plerique ab Apolline

vel Mercurio, vel qui humanos auctores quaerebant,

ab Orpheo, Amplione, Lino inventam tradiderunt

(Pausan. 5, 14, 6; Plin. hist. nat. 7, 87). Ceterum

emendavi pravam scribendi rationcm Cytharam et

hic et in sequentibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 717

nostri comitem Marsyamque Lydium sonucrunt; calamos Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium; panduram Aegyptios attentare pormisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborum crepitus vel susurros

fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas, sambucos, hydraulas

Tritonidam] Minervam tibias invenisse, inventas

abjecisse, abjectas Marsyam sibi vindicasse, nota

fabula est. Unde Ovidius (met. 6, 584) de Marsya;

a Quem Tritoniaca Latous arundine victum

Affeeit poena « — —

Vide Aristotelen (polit. 8, 6, 8), Ovidium (fast.

6, 606 sequ.), Plutarchum (in vita Alcibiad. 2),

qnosque praeterea laudant Spanhemius (ad Callim.

h. in Dianam 244) et Boettigerus (über die Erfin

dung der Flöte in Wielandi Mus. Att. T. I, p. 288

sequ.). -

Lydium] Immo Phrygium (Plutarcli. de mus.

p. 1158. Athen. 14, p. 616 f.), sed vicinae regio

nes faeile confunduitur.

Mariandymi] De Mariandynis Heracleae Pon

tieae accolis et tributariis vide Platonem (de legibus

6, p. 776 Steph.), Strabonem (12, p. 842 Cas.),

et Athenaeum (6, p. 265); sed inprimis huc per

tinet Eustathii loeus (ad Dionys. perieg. 791), qui

nomen eorum derivat a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Auletis (i. e. tibicinis) patrem

iibiis canere docuerit; eujus fabulae vim acute per

spexit Welckerus (in epliem. seliolast. 1850, n.

2; p. 11. 12. -15). -

Aeones] Hoc est Boeoti (Strab. 7, p. 321 ; 9,

p. 401 Casaub. Pansan. 9, 8, H. Virgil. ecl. 6, 65.

Steph. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibiis

operam dedisse eonstat. Confer Maximum Tyrium

(liss. 25, 2; T. I, p. 440 Reisk) : 0r6aiov aw%y

raxìjv έπιτε,δεύov6v xoei 86tiv %fj δι' αύλόν

guo8oa. £zrazóguoc roic Bouoevoic : et inscriptio

nem apud Dionem Clirysostomum (7, p. 125 Mo

rell.): 'E%&c uiv 6j8ac vix&v rtgojxouvev a%.

2oig. Thebanos et Heracleotas conjungit Athenaeus

(4, 84; p. 184).

attentare] Malim cum patre attemperare, quan

quam supra dixerit:

— — »tentat psallere Melpomene.«

Gnor.— Non capio, quid pater filiusque in Mar.

tiano hic reprehendant. Superius enim Martianus

jam hoc verbo usus est (§. 888 et 898) ac vidimtis

ab eo Claudianum attente esse lectum; atqui is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

- » digitisque attentat mollibus arcum.

Ceterum codices Monacensis (C) et Darmstattensis

hic quoque attemptare scribunt. De pandura dixi

superius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidius (fast. 2, 510)

garrulum appellat rivum, Horatius (od. 5, 15, 15)

loquaces lymphas.

psaltas] Editum fuit hactenus spaltas, male, quod

et Vulcanius vidit; nam sequuntur cliordacistae,

hydraulae et sambuci. Gloss. Isidori : » sambucus

saltator.. Gnor. — Pari errore in marmore apud

Gruterum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,

neque raro in ipsius nostri codicibus Monacensibus

inveni Spyche pro Psyche. Hic tamen in ipso Mo

nacensi (C) recte legitur psaltas.

chordacistas] Xogöaxu6ræç in Graeco sermone

non novimus, sed xog6axu6t&c, qui xögöaxoe

saltarent, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 620)

et Lucianum (de saltat. 22); verumtamen quum

liic de instrumentis musicis agatur, Martiani potius

718 Martiani Capellae lib. IX. §. 924.

923 per totum orbem ad commodum humanae utilitatis inveni. Per me quippe

vestrum homines illexere succursum, irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Cretes

ad citharam dimicabant, ILacedaemonii ad tibias, nec aggrediebantur fata proe

liorum, priusquam illis contigerat litare Musis.

calamos arma tractabant? quarum una ,

Quid Amazones nonne ad

quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magno munere, gratulata discessit.

quam librariorum errorem esse arbitror, qui a chorda

wOcem derivandam sibi persuaserit.

sambucos] Apud Athenaeum (14, p. 655 Ca

saub.) legimus » sambucam esse quatuor fidibus ten

sum instrumentum, usitatum Parthis et Troglodytis«

(adde eundem 4, p. 182). Strabo quoque (10,

p. 421 Casaub.) barbarum esse nomen affirmat.

Phoeniciam ei originem tribuit Spanhemius (de usu

et praestant. num. T. I, p. 700). Festus »sambucam

organi genus csse a scribit » a quo simbueistriae

dicantur« ; quo nomine et Livius (59, 6, 8) utitur,

easque per Asiaticam luxuriam in Latium intro

iluctas esse ait. Adde Scipionis Aemiliani orationem

apud Macrobium (Saturn. 2, 10): »docentur prae

stigias inlionestas: cum cinaedulis et sambuca psal

terioque eunt in ludum histrionium • cet.

hydraulas] Hydraulam et elioramlam jungit Sue

tonius (in Nerone 84). De liydraulo exstat com

mentatio Meisteri (in comm. Gott. nov. T. II, p. 182).

illexere succursum] Maerobius (in somn. Scip.

2, 5): » sonos musicos sacrificiis adliibuerunt, qui

apud alios Iyra vel citliara, apud nonnullos tiliis

aliisve musicis instrumentis fieri solebant. Plura

dabit Sauliertus (de sacrif. vet. 27, p. 624 sequ.).

maenias] Sic codices nostri Reichcnauensis,

Darmstattensis, Monacensis (C), pariterque Lei

densis» quem Burmannus (ad Ovidium I, p. 608)

citat. Vulgo me etiam , quo nihil languidius. Ma

crobius (somn. Sc. 2, 5; p. 458 Zeun.): »mortuos

quoque ad sepulturam prosequi oportere eam canta

plurimarum gentium vel regionum instituta sanxe

runt. « Adde Boëthium (de musica in op. p. 1375).

Cretes] Atlienaeus (14, 24; p. 627): Guétsg

xoei oi övögeuìtatov Aaxs6auuövuov μετ' αύ

2öv 6tQatsvovtoet, Hgjreg öë puetc: 2£goec,

puetâ ôé 6vgiyyoev xoei av%v Avöoi, aöc'Hgé

öorog i6togéï. Adde Clementem Alexandrinum

(paedag. 2, 4; p. 164): xgéóìta yoóv aeagâ

toùç zroAeftuovc aëröv Tvöörvo μέν tj 6&4

aetyyv, 6ögtyyw 68 'Agx&6ec, >ixezoi δί τηκ

ti6wv, και Hgírec Aegoe, zoei Aaxeöaquâvtot

a$q$ , xoei xégat. 6géxec, xoei Aiyvxrtuov

tvutévq, xoei Agagsc xvu8&2q).

Lacedaemonii] Vide Agellium. Gnor. — Sed

cur Gellium (1 , f 1) laudat, non quem is ipse

auctorem liabuit Thucydidem (8, 70)? Plures vide

apud Wieursium (hiisc. Lacon. p. 102 et 180). Adde

Maximum Planudem (scliol. ad Hcrmog. T. V,

p. 488 Walz).

contigerat] Ita Meibomianorum alter (p. 345

v. 1), Reiclienauensis, et Monacensis (C) pro con

tingeret in editis.

litare Musis] Plutarchus (in Lacon. p. 938)

docet »Lacedaemoniorum regem ante pugnam Musis

sacra fecisse.«

donata tibicine] Hanc historiam apud - nullum

Martiani Capellae lib. IX. §. 925. 79

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipedes atque bella, sed agonas acuere certa

menque membrorum, munc quoque compertum. Quid pacis munia nonne

nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium multae ad lyram legcs

decretaque publica recitabant. Perturbationibus animorum corporcisque morbis

medicabile crebrius carmen insonui.

alium ita reperiri puto. Forsan illorum auclorum

aliquis, qui a Plutarclio in Alexandri vita memo

rantur, hoc perscripserat, unde Martianus id de- .

sumserit. Meinow. — Historia ipsa exstat . apud

Diodorum Siculum (17, 77), .Strabonem (11 ,

p. 808 Casaub.), Curtium (6, 8), Justinum (2, 4,

35; 12, 5, 8; 42, 5, 7); Thalestrin sive Mini

thyam appellatam ferunt. Confer Petitum de Ama

zonibus (p. 564 sequ.). - -

Sybaritas] IIaud scio an Martianus negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani exercitus equitatu ad symphoniae cantum

saltatione quadam moveri solito (Plin. 8, 64), quem

tamen ea ipsa re bello minus idonenm fuisse in

telligimus ex Athenaeo (12, 19; p. 820).

tubas] Boëthius (de mnsica . I , 1 ; in oper.

p. 1575): »Nonne illud etiam manifestum est, in

bellum pugnantium animos tubarum earmine ac

cendi? « -

agonas] Vide hunc morem apud Plinium hist. n.

nib. 7; Tertull. de spect. cap. H I ; Sidon. Apoll

in pan. urb. Narb. ; IIeliod. lib. ult. Gnot. — De

tuba signo commissionis, uti verae pugnae ita va

riorum certaminum , vide locos veterum apud Just.'

Lips. Saturn. II, 10, p. 108; Fabr. Agonist. III,

16. Aeneid. 8, 115:

» At tuba commissos medio canit aggere ludos.*

Stat. silv. III, 1, 159, conf. 151 ;

»Jam placidae dant signa tubae. •

T. • • -

Nam phreneticos symphonia resauavi;

Addo Sopliocl. El. 711 ; Poll. 4, 86 — 80. Non

deest tubicen in tabula pieta ex amplitheatro, in

qua apparatus certaminis cernitur, in Guil. Gellii

Pompejanis tab. 78. Welcken (in Sylloge epigr.

p. 66).

ad lyram] Huc refer illud Aristotelis probl.

emp. 19: öu& ti vöuov zoe^ojvrav oög éöov6vv;

í ött tgiv έτι6tcc69av ygduuoetæ ij$ov roög

vöuovc et cet. Gnor.— Adde Clementem Alexan

drinum (strom. 1, p. 508) : μέλoc re aë rtgdjrog

zregué9mwe toις τovijuoe6t, xoei toùç Aaxeöa

ttoviov vötovc άμελoroin6e Tég:ravégog ö

'Avtu66aiog. Aelianum quoque (var. h. 2, 59) in par

tes vocare licet; sed simul etiam conferenda sunt,

quae Nitzschius (melet. de liist. IIomeri I, p. 38

sequ.) de omni lioc argumento sollerter et accurate

monuit.

perturbationibus] Similis locus apud Boëthium

de musica lib. 1 , cap. M. Grot. — Adde Aristote

lem (polit. 8, 8), Plutarchum (de virtute morali

p. 441), et Athenaeum (14 p. 625 f. Cas.).

corporeisque morbis] Macrobius (in somn. Scip.

2, 5): »Ita denique omnis. habitus animae cantibus

gubernatur, ut et ad bellum progressui et item re

ceptui canatur — iram snggerit, clementiam sua

det, corporum quoque morbis medetur ; nam line

est quod aegris remedia praestantes praecinere

dicuntiir.« 'Etcou8&c significat, quibus jam Aes

eulapium usum auctor est Pindarus (Pyth. 3, 81).

720 Martiani capellae lib. Ix. §. 926.

quod Asclepiades quoque modicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infremeret, seditiones accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes perindeque improbius petulantes Damon umus

e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuit; quippe tibicinem spondeum

canere jubens temulentae perturbationis dementiam imfregit. Quid afflictatio

nibus corporeis nonne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vul

neraque veteres cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

affectiones animi tibias Theophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Adde Platonem (in Charmide p. 188 Steph.). In

primis autem Pythagoram morbos curasse musicae

ope ferunt (Jamblich. vit. Pythagor. 25 et 54;

p. 95 et 196 Ruster. Porpliyr. vit. Pytliag. p. 57).

Aesclepiades] Recepit haec ad verbum Cassiodorus

(de musica in op. 2, p. 557 Gar.). Asclepiadarum

historiam invenies apud Walchium (in antiqu. me

dicis , Jenae 1772, p. H 10 sequ.), cui adde An

tonii Cocchii disputationem (discorso primo supra

Asclepiade, ed. Raim. Cocclii, Flor. 1788) et Fabri

eium (in libl. Gr. 6, 9; T. XIII, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Terpandrum, töv tìjv ye

vopuévm,v totâ aetagà Aaxeöatuoviovg 6td:6tv

zαταλύσαντα, apud Plntarchum (de mus. p. 1146)

et Christodorum (in anthol. Pal. T. I, p. 42);

'®c tots övvrévtoç ëzt* Eâgérao @odoev

' Mv6ruráÀò pòguiyyv xoeteaegrjövév άείθων

24yzeuêzóv κακότητας 'Auvx%aiov va$

tjgoev.

erebriore eantu] Sic codex Monacensis (C);

vulgo crebrior cantus.

ebrios] Idem Pythagorae tribunnt Quinctilianus

(1, 10, 52) aliique, quos ibi laudat Spaldingius

(p. 227); cum nostro consentit Galenus (de dogm

Hippocr. et Plat. 9, 8), vide Fabricium (ad Sextum

Emp. 6, 8; P. 387) et I$usterum (ad Jambl. Py

tliag. 112). In universum confer Athenaeum (14,

p. 627) et Meibomium (ad Aristid. p. 501).

Damon] Commemorant hunc Plato (Lach.

p. 180; Alcib. p. H 183 Axioch. p. 564 Steph.),

Plutarchus (in vita Pericl. p. 185; Aristid. p. 519),

I)iogenes Laertius (2, 19), Suidas, alii; confer

IIemsterhusium (ad Aristoph. Plut. p. 582), Ja

cobsium (in add. animadv. in Atl. p. 556), et Sü

vernium (de Aristoph. nub. p. 60).

medicatione]. Sic legendum esse, jam Grotius

vidit, quum vulgo meditatione ederetur, confirma

turque ejus conjectura a codice Meibomiano utroque

(p. 548, v. 18) et nostro Reichenauensi a prima

lau.

vulneraque] Appulejus (de magia p. 491 0uâ);

»Veteres quidem medici etiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vetnstatis certissimus

auctor Homerus docet, qui facit Ulixi de vulnere

sanguinem profluentem sisti cantamine. Nihil enim,

quod salutis ferendae gratia fit, criminosum est.«

iscliiades] Confer Gellium (4, 15): »Creditum

hoc a plerisque est et memoriae mandatum, ischiaci

quum maxime doleant, tum si modulis levibus ti

bicen incinat, minui dolores. Ego nuperrime in

Theophrasti libro scriptum inveni, viperarum mor

sibus tibicinium , seite modulateque adhibitum me

deri. I\efert etiam idcm Democriti liber, qui in

Martiani Capellae lib. IX. §. 926. 72

- aulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos liberabat. Thaletem

Cretensem citharae suavitate compertum est morbos ac pestilentiam fugavisse.

•

Herophilus aegrorum venas rhythmorum collatione pensabat. Animalium vero 927

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltem Thracius citharista perdocuit; .

in quo mon fabula sed veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriae crepitu detinentur, cygnos Hyperboreos

citharae cantus adducit? elephantes Indicos organica permulsos detineri voce

scribitur fregi 2oupuéóv, in quo docet plurimis lio

minum morbis medicinam fuisse incentiones tibiarum.«

Thaletem] Plutarchus (d. mus. p. 1146): öv φα6v

2coeré tu rrv%zgn6tov Aaxeöaiftoviovc rroegoe

:yevöuevov öu& puov6txijç iê6oe68av &froe?2d;$oeu

re toö xoetoe6zövroc Zoipuo$ tjv Xaedqtnv.

Plura de eo vide apud Strabonem (10, p. 481. 482)

et confer omnino Müllerum (Dor. II, p. 170) et

Hoeckium (Cret. III, p. 542. 564). Cave autem

cum philosopho Milesio confundas, qni nominativo

casu Thales erat, non Thaletes.

Herophilus] Praefixi aspirationis literam, quam

Grotius ad marginem rejecit. Vide enim de lioc me

dico Plutarchum (in plac. pliil. 4, 22; p. 905.

8, 2; p. 904), Sextum Empiricum (adv. matliem.

p. 495), Plinium (11, 57, 8 f. 26, 2, 6), Ter

tullianum (de anima 10), et Celsum (in praef.). Adde

Falricii bibliothecam Graecam (13, p. 188 f.).

venas] Eadem Plinius (29, 1, 8) retulit. Adde

Aristidem Quinetilianum (1, p. 51 Meib.), Vitru

vium (1, 1; p. 47 Bip.), et Gellium (3, 10),

ubi legimus ex medicorum musicorum sententia

.venas vel potius arterias numero moveri septe

nario, quod ipsi appellent tijv 8u& re66:gov

6vpupayviav, quae fit in collatione quaternarii nu

meri.« Vide et nostrum inferius (§. 968). Pro col

Matione alii olim, teste Grotio in margine» colloca

tione , inepte.

incunctanter] Grotiana margo si cunctantur ,

quo nihil languidius.

cervi fistulis] Maerobius (in somn. Scip. 2, 3);

» Quid mirum si inter homines musicae tanta do

minatio est, quum aves quoque, ut luseiniae, cygni,

aliaeque id genus, cantum veluti quadam disciplina

artis exerceant, nonnullae vero vel aves vel ter

renae seu aquatiles belluae invitante cantu in retia

sponte decurrant, et pastoralis fistula ad pastum

progressis quietem imperet gregibus?« Cervos ipsos

Soiinus (19, 11) »sibilos fistularum miraria testa

tur, praeeunte Plinio (hist. nat. 8, 80), ubi plura

dat Harduinus.

pisces] Paulo aliter apud Varronem (de R. R.

3, 17, 4; p. 400 Gesn.) legimus, ad tibiae cantum

pisces gregatim venisse.

crepitu] Id est • crepitaculi sonitu.« Meibox.

(p. 346, v. 29).

elephanies] Strabo (18, p. 708): aeret9aQzsïv

8u&d6xov6v, toöc puév öu&. 26yov, toùç ôë

pus26puqj $ tvpuzroevuòuqj tuvi xn^o%vreg.

fistulis aves] Martialis (14, 218):

» Non tantum calamis , sed cantu fallitur ales•

et Cato, seu quisquis distichorum auctor sit (l.

d. 12):

»Pistula dulce canit;

auceps.«

voluerem dum decipit

91

792 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.

929

compertum, fistulis aves allici comprobatum , infantibus crepitacula vagitus

abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuasere; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem messesque transire, manes cieri Lu

namque laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia

Nympharum insulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore mare

citharam sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Possem

innumera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugieudi studio

crepitacula] IIXatoeyéç, de quibus Aristoteles

(polit. 8, 6, 1).

delphinis] Plinius (hist. nat. 9, 8): »Delpliinus

non homini tautum amicum animal, verum et musicae

arti, mulcetur symphoniae eantu et praecipue hy

drauli sono «, ubi plura Harduinus. Sed nota iu

primis Arionis liistoria, de qua supra (§. 908).

serpentes] Manilius (I, 92):

» Consultare fibras, et rumpcre vocibus angues. •

Calpurnius (ecl. 11, 70): -

•Cantavit , quod Luna timet, quo rumpitur

anguis.«

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjunge

cum praecedentibus. Grot.— Vulgo enim » glandem

ferunt messesque•, quod tamen non rectius esse

videtur, quam quod alios praemittere Grotius in

margine notavit »in Thracia Orpheo eanente« , nam

hoc loeo de ineantationibus et praestigiis agi mani

festum est; quare facile Grotio obtemperavi, sed

ita ut eum sequentibus potius •vetustatis persuasione

compertum« mutata interpunctione conjungerem.

Lunamque] Conferatur palaeograpliia mea (T.

III, §. 74), ubi omnino latius de incantationibus egi.

in Lydia]. Plinius (hist. nat. 2, 98): »In Lydia,

$uae vocantur Calaminae, non ventis solum, sed

etiam contis quo libeat impnlsae, multorum civium

Mithridatieo bello salus.Sunt et in Nymphaeo par

vae Saltuares dietae insulae, quoniam in sympho

niae eantu ad ictus modulantium pedum moventur.•

Seneea etiam (nat. quaest. 5, 28; p. 734 Lips.):

»Sunt multi pumicosi et leves, ex quibus quae

constant insulae in Lydia natant. Theophrastus est

auctor. Ipse ad Cotylias natantem insnlam vidi • cet.

Adde Strabonem (15, p. 614 Cas.), ubi vulgo per

peram x«%ovuévrjv vij6ov pro καλαμίνην. Ce

terum pro vulgato lympharum scripsi Nympharum

e eodice Reichenauensi et utroque Meibomiano

(p. 546, v. 2), quibuscum plurimi alii concinunt

a Sealigero ad Varronem et Salmasio (ad soliu.

polyh. p. 128) laudati.

- 4eliaco] Sic margo Grotiana codicesque et

Meibomiani (p. 546, v. 6) et nostri Reielienauensis,

Darmstattensis, et Monacensis; vulgo Aetieo. Actium

promontorium Apollini saerum fuisse notum est

(Strabo 10, p. 511. Plin. 4, 2. Sueton. Oet. 18).

Megaris] Pausanias (1, 49, H): £6t£ z£$o;

ép* oò κατα9etvat 2£yov6iv 'Arroezzovoe tijv

•%eav- ijv röxm 8a%v ruc vw%oi$c, •ari:

roeâtâ oérâc re ízn6e xai ' •••«g« ×Qov

68e£6a...

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 795

reliquisse sed ingratae humanitatis ignaviam vidcrcr jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum munus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de melicis dissertabo. Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem

toni quae diesis appellatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Initium liie facit tractandi de

ipsa arte musica, cujus interior finis est bene mo

dulari. Huc omnis institutio tendit. Ita intelligendi

omnes, qui musicam bene modulandi scientiam de

finiunt, ut Augustinus quoque libro I de Musica

Maeibom.

rhythmicis] Id est Harmoniea et Rhythmica.

Melica ipsi sunt té &gpiovuxd. Nemo alius ita

locutus. Ceterum duas tantum illas partes ad bene

modulandi artem facere dicit exclusa Metrica : quae

tamen ad perfectum eantum, in quo etiam verba

considerantur, vel maxime est necessaria; v. Ari

stidem p. 28. Meibow. — Nescio quid offensionis

invenerit Meibomius in vocabulo melieus pro har

momico usurpato, quum puë2oc et égpuoviæ pro

Sic verbi

causa Plato, licet (in republ. 5, p. 598 Steph.)

pariter atque Aristoteles (in poët. i, 4) tres car

miscue eodem sensu. adhiberi soleant.

miuis partes appellet 2öyov, dguoviav, öv$uóv,

tamen alio loco (in Gorg. p. 802) : ei vwç <regu

#2otro, inquit, tijc aeouij6eoc aed6nc tó re

pu&2oc xoei töv öv$uòv xoei vóftétgov, άλλo tu

•} 2öyov yiyvovtoe rò Aeetaeàpuevov; itemque

(de legibus 2, p. 669) inter se opponit pué2oc et

6v-9puèv, quum paulo antea (p. 688) fregi öv$uóv

×oeì oegpuovioev oö6nc rijg uov6ixijc dixisset.

Ceterum utriusque partis vim egregie declarat idem

in his (p. 668): tjj öé tíc xvj6eoc té$et öv$

puòc àvouoe ein, tij δ'εύ tíc póvíc, toi; ts

ö§£og äua zoei ßoegéog 6vyxegavvvuávóv, äg

puovioe övouoe aegogayogewovto : plura dabit Stall

baumius (ad Pliileb. p. 56).

quartam partem] MS. quartam tantum. Ego

cum patre partem tantum malim et alia rite sonant.

Gnot.— Reete codex (B); ' editus rite. Est liaee

locutio insolentior. Hoc autem vult (Martianus);

»Quodcunque intervallum modulamur (incomposi~

tum, et intra quod aliud cadere nequeat) dico Vt

tonum esse, aut quartam partem toni.« — Quod

hic Grotius notat, id ex musices ignorantia est

natum; uti et quod sequenti nota dicit: »hemiolice

proportio appellatur liarmonica, ut sesquitertia arith

metica« plane est erroneum. Memom.— Vulgata uti

qne sana est. Aristides Quinctilianus (p. 48 Meib.):

tstaotruéguov, inquit, toö tóvov η διε6ic 86

tuv, pariter ut noster inferius (§. 955). Adde Vi

truvium (8, 4; p. 157 Bip.), Plutarchum (de mu

siea p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

Euclidem (de harm. p. 10), et quos laudat Cren

zerus (in meletem. T. III, p. 19). Aliis tamen ge

neralius est rò àÀézu6tov μέτgov töv évoeguo

viaov öua6to,pu&roev, ut Suidae verbis utar; confer

Aristotelem (metaph. 15, p. 291 Brand.), Diony

sium Halicarnassensem (de compos. T. V, p. 70

91 *

7924 Martiani Capellae lib. IX. §. 950.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet; diesis vero distantiae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur , ex eo quod quartam partem toni recipiat;

emarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per

hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est, nam tritemoria nomi

matur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellatur,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur.

Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniae

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Reisk.), Aristidem (p. 14), Baccliium (p. 2 Meib.)

etc.; unde factum est ut etiam pro hemitonio usur

paretur, nt in fragmento Pliilolai apud Stobaeum

(p. 466 Heeren.), ubi iinmerito haesit doctissimus

editor; adde Theonem (de mus. p. 77), Censorinum

(de die nat. 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip.

2, 1).

vel evanuisse videbatur minima illa pars toni, &:tá

λωλεν έx της ήμετέρας αί68rj6eoec, ut ait Plio

tiav(in bibl. n. 242, p. 860 Hoeschel.), vide et

Macrobium (in somm. Scip. 2, 4).

tonus est] Euclidi (p. 2 Meib.) est τόπoc τις

tíc qooevijc 6extuxóç 6v6tjuoetoc d:rr^ctijc.

Uberius Aristides Quinctilianus (p. 22): »Tonum

in musica tripliciter appellamus : aut enim est idem

Quid quod posterius omnino disparuisse

quod tensio, aut certa aliqua vocis magnitudo,

uti qua a diapente superatur diatessaron, aut modus

systematicus, ut Lydius aut Phrygius.« Nunc se

cunda significatio valet.

legitima quantitate] Per legitimam quantitatem

rationem epogdoi intellige. Gloss. Grot.— Haec est

ratio superoctava. Glossae: »ratio epogdoie , seriben

dum epogdoa. Meibom.— Vide nos superius (§. 108)

et Boeckliium (in Creuzeri stud. T. III, p. 58).

diesis vero] In his Aristoxenum aute oculos

habuisse videtur, cujus doctrinam hisce compre

v.

liendit Boëthius (de mus. p. 1477): »Dividit enim

tonum in duas partes, atque id semitomium vocat;

dividit in tres partes, cujus tertiam diesin vocat

chromatis mollis ; dividit in quatuor, cujus, quartam

cum propria medietate, id est cum octava totius

toni, appellat diesin chromatis hemiolii ; rursum

solam quartam ejus vocat diesin enharmoniam. •

Confer ipsum Aristoxenum (in elem. harm. p. 46)

et Claudium Ptolemaeum (in harmon. 1, 12).

chromatice] Scribe chromatica : subauditur enim

diesis.MetnoM.— At cur Graeca forma uti Martia

num proliibeamus?

tertia vero] Hoc plane falsum, quamvis seripti

codices aeque ac editi hanc lectionem ingerant.

Restituo veterem ac germanam, neque enim tam

crassam ignorantiam Capellae imputabo : » tertia vero

hahet toni quartam partem ac dimidiam quartae.«

Hemiolia quippe diesis habet quatuorsemis dodeea

temoria, seu duodecimas toni partes, id est quar

tam partem toni et qnartae dimidiam, ideoque et

sic idem enunciare potuisset: »tertia vero habet

tetartemoriam diesin ejusque dimidiam.« Meuow.

harmomiae] Pater conjicit » ex harmoniae divi

sione.« Forte tamen »et harmonice divisio « legen

dum sit, nam hemiolice proportio appellatnr har.

monica , ut sesquitertia aritlmetica apud Romanos,

Martiani Capellae lib. IX. §. 95I. 79$

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumque appellatur et somus.

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti.

Si eonjecturis paulo audacioribus, ut in aliis , ita

in hoc auctore locus, legendas et transponendas

voees hoc modo censuerim: »aegogaeapu8oevöpuévoç,

apud Romanos vero idem dicitur acquisitus : se

cundus Aeaedktm, 8zrátæv , hoc est principalis prin

cipalium , qua eadem voce uti summus Jupiter sta

tuit.« Jupiter enim wrroetoc τηάτων appellatur,

ideoque éupatuxóç Capella summum addidit ei

que hypate ipsa sacra teste Boëthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter etiam dyoepuépuvoev voea

tus est, quod nempe Agamemnon apud Homerum

$5rroetog ×geuêvróv dicatur. Grot. — Haec bar

bara sunt, adeoque expungenda. Etenim ratio, cur

diesis illa hemiolia vocetur, ex Aristoxeno aliisque

est clarissima, quod videlicet haec diesis sit hemi

olia dieseos enarmoniae; ut numerus quatuorsennis

est hemiolius numeri ternarii. Si retinenda sint,

hanc explicationem adferemus : vocabulum modus

liic idem significat quod modulatio , ut et p. 180

v. 21 (p. 516 Gr.) p. 183 v. 28 (p. 519 Gr.); de

inde pro harmomiae divisio legendum ab harmoniae

divisione , et hemiolium pro inepto hemiolis (quem

adumodum etiam glossae interdum supcroctavam

rationem imperite vocant rationem epogdoi pro

epogdoam), ut hic sensus bonus ac verus ex in

eptis verbis colligatur: »et vocatur (se. illa diesis)

hemiolia, ab harmoniae divisione ; quoniam hemio

liam modulationem complectitur. « Quod si vocabu

lum mnodus pro diastemate accipiamus, ut idem

usurpatur p. 186 v. 20, ultima eodem sensu lege

mus : »hemiolium, diastema complectitur.« Mrmbow.,

Sat credo superque nunc jabes conjectnrarum, certi

Verum somi sunt

Quorum

nihil, neque quidquam variant codices, ut Mar

tiani potius quam librariorum errores esse putem.

de sonis] Hanc inscriptionem Meibomio prae

eunte recepi, quoniam ipse sensus jubebat; vul

gatam de tropis suo loco et ordine infra (§. 958)

posui; licet enim Aristides Quinctilianus (5, p. 156

Meib.) tropos eosdem tomos vocari doceat, inde tamen

non sequitur, tomos etiam tropos appellari posse.

tomus igitur idem] Hoc certum est ex Aristide

nostro p. 22 v. 28, Euclide p. 19 v. 6. Inde £n

t&tovoc Aegoe dicebatur, quae septem diversos

sonos habebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 316

Gr.) inquit: »nam sonum id est tonum productio

nem vocavi« ; neque enim tonus ibi appellari potest

productio quatenus sonus est, sed quatenus spatium

cum legitima quantitate, quod duobus sonis con

tinetur, ut supra. Meibox. — Rectius tamen somus

(p$óyyoç) et tomus (rövog) distinguuntur, id quod

Niconuachus (p. 1 et 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti] Accurate haec oninia explicavit

Boeckhius (in Creuzeri stud. T. III, p. 62 sequ.

et de metr. Pind. p. 208 sequ.), quapropter anti

quiores auctores enumerare supersedeo. Quanquam

de numero discrepantia est, quum paulatim tantum

soni ad tantam amplitudinem accreverint, ut alii

plures alii pauciores numerent, qua de re vide Gu

perum (in apoth.. Homer. p. 32). Sunt adeo qui

duodetriginta statuant, ut auctor tabulae quam spe

ciminis causa ex codice Monacensi (C. fol. 220) cum

omnibus erroribus orthographicis hic subjeci; sed lii

trium generum cliordas in unum conjungunt, qua

de re dixi infra (§. 940).

95

726 Martiani Capellae lib. IX. §. 951.

primus dicitur apud Graeccs rrgog2außævöuevog, apud Romanos vero, quia

non eadem nos voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitus;

secundus $tatm jnat&v, hoc est principalis principalium ; tertius toegeràtn

|||||||| Ypodorius subprincipales.

|| Ypofrigius.

|||||||| Ypoeolius.

|||||| | Ypoiastius.

|| Ypolidius.

|||||||| i»orius -i- prineip.

|||||||| Frigius.

||||||| Eolins.

|||||||| Jastius. *••

|||||||| lidius.

|||||| yperdorius: super princ.

|| Yperfrigins.

|||||||| Ypereoiius.

||i||||| Yperiastitis.

|||||||| •rium

--- -- ---

- --- - - -

- ----

-------- -- --

---- --- --------

-

--- -

--_- - - -

- - -----------

ut si --- -------

---------- … …

-

-- --- - - -------------- --

- -

-

-

--- -----

- -

… -----------

v • • - -.

non eadem nos] Sic codices Darmstattensis, e

, _ -

- -

-

Prolambanomenos I adquisitus

-

Ipate ipaton • I: principalis principalium.

Pari ipate ipaton : 1° subprine. principal.

Ipaton+ penult. priue. in ermonico genere distat a mete duob. tonis.

Penultima principal. in eromatico gen. tria emitonia distat anete.

Penaltiina principalium im diatonico gen. distat tono a mete.

Lichnos ipaton •I* ultima primeip. et princip. mediarum.

Paripatemeson : I* subprimcipa. mediarum.

Mosom diatomos •I* mediarum extenta in ermonico gen.

TTTTTTTTTTTefíe, genere. - .

Extenta mediarum in diatonico genere.

Mesem •I* media et est principalis conjunetarum.

Tritesim eugmeii- I* tertia conjunctarum a fiue.

Sineugmefi. ditonos •I* corjwnetar. extenta in ermonieo gem.

Extenta eonjunctaruni in eromatico genere. T.

Extenta eonjunctarum in diatonico genere.-

Nete sine ugineii* I* ultima conjunetarum.

Paramesos : I- prope medium.

Tritedia zeugmeii* I* tertia divisarum a fine.

I)iazeugmen. diatonos •I* divisar. extenta in erimonieo.

----

—

Nete diazeugmeii-I- ultima divisar. et principalis exeellent.

Extenta divisar. in eromatico genere.

Exterita divisar. in diatonieo genere.

Trite Yperboleon*!- tertia excellentium a fine.~

Iperboleon diatonos exeellentium extenta in erraonieo gen.

Extenta exeellentium in eröiuatico genere. T.

Extenta exeellentiain in diatonieo genere.” T.

Nete Iperboleou -i* uitim,TEREIIENTIT i'

TTTTTT --------- -- — - — -

• •.. •. • - ' . . "...-" - . -:- ••'..otw :

" -

$tatöv] Imperite in edito ubiqüe :**&roev

Iteielienauensis, et Monacensis (C); vulgo »quia ea- pro *ratèv, qnan)vis grammatioeoram eanones po

dem voce.* Respicit autem superiorem locum (§.555). sterius minus probent. Msaow. , --- -

-*'"* ' .

Martiani Capellae lib. IX. §. 931. 797

επατόν, id est subprincipalis principalium ; quartus $tar&, &..*..„, ;a „,

principalium extenta; quintus étâtn μέσων, id est principalis mediarum ; sextus

autem naevrétn ujoov, quod est subprincipalis mediarum; septimus μέσων οι&.

rovoc , id est mediarum extenta; octavus μέση , hoc est media; nonus zQitn

6vvruuévov, id est tertia conjunctarum ; decimus 6vvnuftévov οιόtovoc, hoc est

conjunctarum extenta; undecimus virm 6vvnuuévov, id est ultima conjunctarum;

duodecimus aeoegauäon, id est prope media ; tertius decimus tot, ötééévypuévóv,

id est tertia divisarum; quartus decimus $u$evyuévov σu&tovoc, quod est di

visarum extonta; quintus decimus vijzn $ue$svyu£vov, id est ultima divisaruum;

öu&rovoc] Duabus primis öuxtövovc vox λικά

vov adjungenda, duabus posterioribus nagavjtnc.

Mirum tamen est, si hoc ita sit, uti sane esse et res

ipsa et aliorum musieorum eollatio facillime demon

strat, quod in Latina interpretatione nihil aliud quam

extenta addatur, quod öuötovov designat, ut ipse

Martianus infra docet. Sed perpetuus ferme hic

error tum in Capella tum in ipso etiam Vitruvio ,

quod 8u&tovog simpliciter ubique et sine ulla adjee

tione ponatur, qunm tamen constet $uâtovov non

tropum eertum significare, sed, ut ipse Martiamus

infra de sonis ait, indicium generum modulamdi,

uti et enliarmonion et chromaticon. Grot.— Inepta

et erronea est tota haec Grotii annotatio. Membow.

— Omnium facillimum fuisset pro öu&rovoc utro

que loco reponere quod alios legere Grotius in

margine annotavit Åizavoc, quo voeabulo constat

hos sonos plerumque appellari (vide ad §. 946);

sed vulgatam retinui jam propter interpretationem

Latinam extenta , quae διάτovov tantum signifieat,

quùm Àiyavog index nuncupandus foret; accedit

autem Nicomachi (p. 21 Meib.) testimonium, qui

disertis verbis nihil interesse ait, utro nomine in

lis ehordis utamur.

6vvrupuév&v] Xvvnpuévóv optime uterque

scriptus, nisi quod pro H omnibus tribus locis male

est E. Editns ubique 6v%evyu£^6ov; in margine

tamen appositum »al. 6vvm,pupuévayv.« Miror doe

tissimos viros lioe emendare non potuisse, quum ne

quidem Graecnm sit. Scribendum enim fuerat 6vy.

εζευyptévóv. Memow.

eonjunctarum extenta] Hanc vocem apud Grotiim

omissam restitui e eodicibus Meibomianis (p. 547

v. 8), ' Reiehenauensi, Monaeensi (C), Darmstat.

tensi, accedentibns etiam ante Grotium editis.

prope media] Codex B male prope mediam,

Memow. — Non prorsus improbem.

•regóozaiawv] Ita et Euelides, sive verius Cleo

nides, neque enim illa Euelidis sunt, quae titulo

Harmoniees sub ejns nomine circumferuntur, ut

sagaeissime pater meus ex aequahtate semitoniorum

aliisque similibus argumentis odoratus est. Vitru.

vius tamen éreg8o2£ον. Et ita MS. et veieet;

mus, Lugdunensis, et Basileensis. Gnor.— VaIIac

eodex Elielidis hariaoiieae etiam Cleonidae praetulit,

quem etiam Grotii pater illius introdnctionis in har

monicam (im motis ad superiorem Martiani locum)

auctorem existimavit, sed futili argnmento. Metror,

(in Music. auet. T. I praef. ad Eucl. init.). Confri

Nicomachum (I, p. 20) et Boëthium (p. 6f. Mfeib.).

-

7928 Martiani Capellae lib. IX. §. 951.

959.

sextus decimus tgitm £reg6o2aiov, id est tertia excellentium ; septimus decimus

$tag3o2aiov öu&rovoc, hoc est excellentium extenta; octavus decimus virn

Aenegóozaiov, id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

apte et cum ratione componunt. Constat autem omnis modulatio ex gravitate

soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in aciem tenuatam gracilis et crectae modulationis extenditur.

DE SYMPHONIIS.

Ex supradictis itaque sonis, qui et simgulis et omnibus tropis rite con

veniunt, symphoniae tres sunt, quarum est prima $u& re66&gov, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productiones

septimus decimus] Sic, et paulo post oetavus

decimus, uterque Meibomianus pro decimus septimus

et decimus octavus in editis.

cum ratione] Prròς. Vide notas ad Aristidem

p. 15 v. 29. Meinow.

emissione] Pater remissione , &v£6ev. Gnor. —

Pro emissione lego remissione, quod et Grotium

notasse deinde vidi. Vocabulum modi utriusque

codicis glossae explicant somi ; minus commode.

Malim modulationis , quae explicatio generalior est,

et aliis quoque hujus auctoris locis applicari potest,

sed et sequente versu confirmatur. Ceterum quid

gravitas sit, quid acumen, elarius habemus p. 182

v. penult. (p. 318 Gr.). Versa autem illa.sunt ex

Aristide. p. 8 v. ult. Meinow. — Nihil muto. Nam

que Aristides, qui laudatur, ipse inquit: έκ ό}

roùrov tö ytvóusvoe rö. puèv Aeoegérnroe, rö

δέ δότητα τgocoeyogeíopu$v* yiverat åê í

uév ßagitnc xoetoe8ev oevoegoegouévov roö

~rveéucroc, í ó'ö§£rnc άπιτολης πgoieuévov.

IIgoie69æι autem est emitti.

erectae modulationis] Alii teste Grotio in mar

gine rectae. -- '

de sympliomiis] Censorino (de die nat. 10, 8)

»symphonia est duarum vocum disparium inter se

junetarum dulcis concentus« ; Cassiodoro (de mus.

Op. II, p. 86$ Gar.) »temperamentum sonitus gravis

ad acutum, vel acuti ad gravem, modulamen effi

ciens«; pariterque Bacchius (p. 2 f. Meib.) eam de

finit xg&6vv ööo q%yyoev dvopioiaxv öéërrra

×oei 8agítntu 2apu3avouévóv.

symphoniae tres] Totidem et superioribus locis

numerat (§. 108. 755) pariterque Censorinus (10,

6); alii plures, sed ut has tantum ipsas inter se con

jungant, ut Macrobius (in somn. Sc. 2, 1) quinque:

διά τε66ögov, 6u& frévre, öu& rra6àv, 8u& fra

6öv και όu& révre, δις διά πα6öv* Vitruvins

autem ($, 43 p. 158 Bip.) sex, addita diapason

cum diatessaron , ac sic etiam Baccliius (p. 5 Meì

bom.) et noster inferius (§. 980). Vide omnino Boe

eliliium (in Creuzeri stud. T. III, p. 81. 58). Ad

didi autem sunt, vulgo omissum ex codice Darm

stattensi. - - -

productiones] IIoc barbare vertit et inepte.

Latine potuisset, ut p. 188 v. ult. (p. 522 Gr. v. 4).

Moeibox.

Martiami Capellae lib. IX. §. 955. 729

duas et dimidiam; nam sonum, id est tonum, productionem vocavi; est

autem hemitoniorum quinque, quae ad productiones plenas et integras me

diatenus valent; ou6eov decem, diesis vero interpretatio est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur , * qui et numerum ternarium habet et trium tertiam , quod est umus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur 6u& aetévrs,

atque constat sonis quinque, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ac medium,

hemitonia septem, diesisque quatuordecim , atque hemiolii possidet rationem,

quae .forma et eumdem numerum circa collata detinet et ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia $u& rra6àv, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

(DE TROPIS.)

Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinque, quibus bini

quae ad— valent] Haec barbara sunt et superio

rum seeulorum inficetias redolent: ideoque male in

fercta delenda censeo. Mernom.

epitritus] Vide superius (§. 107. 761) et in

ferius (§. 981. 987. 978). Gellius (18, 14): »epi

tritos est qui habet totum aliquem numerum et

ejusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo

decim ad novem, quadraginta ad triginta. « Confer

omnino Aristotelem (probl. 19, 23), Nicomachum

(2, p. 50 Meib.), Aristidem (1, p. 49; 5, p. 115),

Censorinum '( 10, 8), Sextum Empiricum (hypot.

Pyrrh. 5, 18, 188; p. 168 Fabr.), Macrobium

(in somn, Scip. 2, 1 ; p. 127 Zeun.), Fulgentium

(mytliol. 3, 9; p. 128 Munck.) etc.

quod est unus] Haec delerem. Scribenda fuis

sent: nquae (tertia pars) est unitas, vel unus« ut

Aristides quoque (p. 58 v. 4). Meibom. — Multa

profecto delenda essent, si talia displicerent.

diesisque] Uterque hic diesisque. Atque in hoc

vocabulo fere semper quartus casus plurativus is

finit. Meibox.

duplici] Sic bene codex B; reliqui perperam

dupli. Meinow. — Obtemperavi quia praecedit di

plasia, etsi vulgatam leetionem minime falsam di

xerim; vide superius (§. 785).

tropi vero] Hos Graeci zövovc appellant. Gnot.

Unde Cassiodoro (de musica in op. II, p. 886) toni

sunt qui nostro tropi. Baccliius vero (p. 15 et 18 f.

Meib.) definit tropum zz%oxíc épuuezoöç 6zípuoe,

reeensetque tres: Lydium nimirum, Phrygium et

Dorium ; ab aliis autem addit statui septem: Mi

xolydium, Lydium, Phrygium, Dorium, Hypoly

992

730 Martiani Capellae lib. IX. §. 958.

-

cohaerent, id est Lydius, cui adhaeremt Aenegâ$toc et Aeaeo2%uog ; secundus

Iastius, cui sociatur órrou&oruoc et órregu&6ruoc ; item Aeolius cum Aeaeoauoziqoe et

$:regauoziç ; quartus Phrygius cum duobus Aeaeopgvyiqy et ómegpgvyiq) ; quintus

Dorius cum óro6aogtqoe et özregóógiq). Verum inter hos tropos est quaedam amica

dium, Hypoplirygium, et Hypodorium. Scilicet pa

riter ut de sonis monitum est paulatim tantum ad

illum numerum creverunt, adjectis utrinsecus com

positis, de quibus vide Euclidem (p. 19. 20), Ari

stidem (p. 25 sequ.), Athenaeum (14, p. 624) cum

mota Casauboni (p. 898), inprimis autem Alypium,

et doctissimas Boeckliii commentationes (in Creuzeri

stud. T. III, p. 74 sequ. et de metris Pind. p. 258

sequ.), qui etiam de singulorum troporum vi et

indole copiosissime disseruit. Suam enim cuique vir

tutem peculiarem fuisse jam apud Platonem legimus

(de republ. 5, p. 598. 599), ubi multos alios auc

tores veteres laudat Stallbaumius (T. I, p. 208.

206); adde Lucianum (in Harmon. c. 1): tîjç oegv

%iov tö év$eov, της 4oQtxoö tö 6εμνόν, της

Avöiov tö ßoexztxóv, tjg 'Iojvtxijc tö y2oe

qovgöv, et Appulejum (in flor. p. 16. 17 Oud.);

»Tibicen quidam fuit Antigenidas, omnis voculae

mellens modulator, et idem omnibus modis peritus

modificator; seu tu velles 4eolium simplex , seu

Iasium varium , seu Lydium querulum, seu Phry

gium religiosum , seu Dorium bellicosum. «

id est Lydius] Conjicit Meursius noster: I

JLydius pro primas Lydius ; putat enim ex abbre

viatione natum errorem, quod si veram, infra pro

item Aeeolius libens legerim : III Aeolius , hoe est

tertius Aeolius. Grot.— Nonne lioc abuti est pa

tientia nostra? Nescio qua acerbitate Grotius mi

serum illud id est persequitur!

$:teg2$6uoc] Verte ordinem: $to$$uoc et

$:tsg2$$uos, ut apud Alypium et in sequentibus.

Atemuoi.- Ceterum ínrso?%og ab aliis 6vvro.

vo3v6u6tb appellatnr, ut a Platone (de republ.

5, p. 598 f.). ConfeF Boeckhium (de metr. Pind.

p. 228).

seeundus Iastius] Hoc plane falsmm. Auetorum

nullus, vel Graecorum vel Latinorum, primum to

num dixit Lydium et secundum Iastium. Itaque

ordini suo sic restituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Phrygius, quartus Iastins,

quintus Dorius. Boëthii vitiosum diagramma secuti

a gravioribus ordinem arcessunt. Membos.

wregóøgiq)] Ita Aristoxenus; plerisque appel

labatur μι§oAeóuoc; confer Boeckliium (de metr.

Pind. p. 216).

verum inter] Quaenam haec sit doctrina satis est

obscurum. Si legeretur: »ut inter Dorium et Hypo

dorium«, et »inter Plirygium et Hypoplirygium, et sic

de ceteris, omnia statim paterent. Suceurrit tandem,

illud velle Martianum, alternos modos Hypodorium

et Hypophrygium eo inter se convenire, quod binas

diatessaron consonantias deinceps positas in diapason

communes habeant, quae etiam iisdem notis signan

tur. Quippe Hypodorii diatessaron ab hypate hypaton

ad hypaten meson idem est quod diatessaron Hypo

Phrygii ab ejus proslambanomeno et hypaton dia

tono comprehensum. Sic diatessaron Hypodorü ab

hypate meson et mese comprehensum idem est

iisdemque notis signatur, quibus diatessaron Hypo

phrygii, hypaton ac meson diatonis ejusdem toni

contentum. Similiter Hypoiastium et Hypolydium

diatessaron et diapente consonantias non quidem

deinceps positas, sed tamen intra diapason com

munes habere, ex notis est manifestum. IIacc ex.

Martiani Capellae lib. IX. §. 95$. 751

concordia, qua sibi invicem germani sunt, ut inter 8:roööguov et érroqog öytov,

et item inter $tot&6ruov et Aenoau62uov, item conveniens aptaque responsio inter

$toggéyuov et óno$$uov, qui tantum duplices copulantur. Mediae vero gra

viorum troporum his qui acutiores sunt aegogâ apu8avöuevoet fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi

debeant convenire. Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum

ordinem redeamus. Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius

tCnerentUlr.

plicatio verissima est adeo, ut v. 18 pro Hypo

phrygium et Hypoaeolium legendum censeam vel

Hypophrygium et Hypolydium , vel Hypoiastium et

Hypoaeolium. Atque haec troporum concordia ex

ipsis notis diagrammatis XV modorum facile colli

gitur. Sed nova liic difficultas oritur ex illis verbis:

»qui tantum duplices copulantur« , quae, si versu

anteriori legeretur Hypoaeolium et Hyperlydium,

sie optime explicarentnr; nempe Hypoaeolium et

Aeolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan

tum copulari secundum Aristoxenum, qui XIII dun

taxat modos facit, non autem triplices, ut reliqui;

quod, ut dixi, Hyperaeolius et Hyperlydius ex Ari

stoxeni sententia non numerentur, sed juniorum

quorundam, de quibus Aristides p. 23, v. 18. Haec

tamen explicatio non adeo placet; nec praeceden

tibus convenire videtur: ut simpliciter dicendum

putem, superiorem illam modorum concordiam inter

binos tantum considerari , quum etiam inter ternos

possit et quaternos ac plures. Exempli gratia con

eordia quaedam amica est inter Hypodorium, Hy

poplirygium, Dorium, Phrygium: quia hi quatuor

toni umam diatessaron consonantiam, - S2 sig

natam, communem habeant. Memnow.— Adde Boe

ckliium (de metr. Pind. p. 285. 288), qui recte

monet errare si qui de harmonia innotuisse veteribus

quidquam negent; etsi obscuram esse hanc doctri

nam hic ipse noster locus ostendat. Ceterum reposui

$:toau62vov ex codice Monacensi pro Aeaeo?*%uov,

ut mox vzrozwóuov pro wztoaué2uov.

qui tantum] Pater »qui tanquam dupliccs« le

gemdum conjicit. Grot.

mediae vero] Haec binas explicationes admit

tere possunt, prout vocabulum mediae vel de in

tegri systematis bis diapason media chorda acci

pitur, vel de unius diapasom systematis media,

quae est hypate mesom. Priori tamen modo usita

tius. Sic Hypodorii media est proslambanomenos

Hyperplirygii; et in binis superioribus eodem modo.

Ceterum v. 21 omnes codices legunt aegog2ap

Aeævöuevoet, non quidem male, usitatius tamen

esset aeqo62oepißævöuevou. Nec huic scripturae

adversatur vocabulum mediae, quod praecedit.

Quippe inter cliordas ab omnibus pu£6r, numeratur

feminino genere et rrgog2cpuBaväuevog masculino.

Solus Bryennius musicorum scriptorum ultimus

frequenter feminino genere scribit ztgog2apu£avo

puévrj. Meibom.

posterius] Vide infra (§. 988).

primo dieia] Alii teste in nmargine Grotio prima,

alii primum ; sed hoc in usu ne veleres quidem

sibi constiterunt.

99' *

752 Martiani Capellae lib. IX. §. 956.

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

Primo quippe quum Iasus exorsus harmoniacam! vim mortalibus di

vulgaret, tria tantum mei genera putabantur: eiowóv, άπερχαστιον, έαyyeAetu$v,

quod etiam agunvevtuwöv dicitur. Et siòixòv est, quod ex perseverantibus et si

milibus consonabat, id est sono, numeris, atque verbis; sed quae ex his

ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae

ad verba, metrica. Artegya6tuxöv est quidam materiae tractus efficiens exercitium

primo quippe] MS. »Primo quippe Lasius ex

urse ermon ea vir mortalibus. « Ex quibus conjicio:

»Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniae vim

mortalibus divulgaret. « Illustrissimus Scaliger legit:

»Lasus ex urbe Ermionea. « Suidas: Ad:6og Xoeg

Aeivov 'Egpuove èc ztö2ææc tijc 'Axoeiag , yeyo

wög xoet& t$v vfj öÄvutu&οα, δre 4oegeios δ

'P6rd6tov * vtvàg öë toùtov 6vvoegt$puo$6v

totg έπτα 6oq)otc &vti IIeguévógov ' frgdjtoc

δέ oétog zregi puov6vxijg èygoewbe 2öyov , xcxi.

8.9•οαμ£ov εις άyövæ ei6rjyaye, xai toùç

£gu6tuxoùç si6nyj6oeto 2öyovg. Meminit ejus

dem Lasi Aristoxenus. In vita Arati invenio: öuö

vvpoç ëzzog Ad6q% tο άρμιovet. In Clem.

Strom. M : öv$£goepißov érévón6ev 4&66oc (l.

Aë6oc) ερμιove$c. Grot. — Vulgo enim Hypa

sius, sed vera lectio Lasus est, ut et Meibomius (ad

Aristoxenum p. 78) apud mostrum legit, et Darm

stattensis codex habet, litera S tantum dupli

cata, quae nulla discrepantia est. De Laso adde

Athenaeum (14, p. 624 Cas.), et quos praeterea

excitant Duckerus (de Simonide Ceo p. 82) Bode

(de Orph. poëta p. 95) et Boeckliius (de metr. Pind.

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harmoniacam vim

mutare nolui, etsi codex Monacensis (C) harmoniae

eam praebuit. -

mei genera] Sic Meibomianus codex uterque

et meus Darmstattensis; vulgo inepte ei. Musica

enim loquitur.

ειόuxöv] MS. iövxvv, övegegya6rtxöv, §§ay

reAetuxöv: sed pro ózregegycz6zöv suprascriptum

est ztgaxttxöv : pro e§oevte^tuxöv vero lubens

legerem §§αyye%tvxóv, quod idem valet cum ég

purpvevttxqj. Gnot. — Codex B i6txov, rrgoextv

xov, §§αyyeAetuxov: alter 86vxov, &toegya6r

×ov, §§ævy€tvxov. Optima lectio illa codicis B.

Per iövxöv autem seu είθικόν intelligo musices

partem contemplativam, nisi pro eo 9sogrtvxöv

legendum statuamus. Nam et haec ab Aristide de

sumta esse arguunt binae reliquae partes et in

primis p. 182 v. 5 tres toö é§æyysAetvxo> partes

ex Aristidis p. 8 v. 17. Memow. — Vulgo enim

edebatur eiövxóv, éoya6tuxóv, özregegya6tuxöv,

quod neque rei ipsi neque sequentibus responde

bat; quapropter Meibomii codicem alterum secutus

sum, orthographia tantum, ut par erat, correcta.

id est sono] De tribus his partibus vide quae

superius (ad §. 950) annotavimus.

doetegyoz6tuxóv est] Hic quoque secutus sum

codicem Meibomianum alterum (A), nisi quoà is

perperam scriptum daeoegya6zwöv exliibet ; vulgo

male éfregeQya6ruxóv.

materiae tractus] Pro tractatus. Musica in trac

tatione materiae musicae, quae sunt sonus, rhyth

Martiani Capellae lib. IX. §. 956. 755

ejus; cujus itidem tres partes, id est ue2orotia, 2£tc, rrzowj. 'E£ayyeztuxóv

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, ögyavixöv ,

qjówöv, •roxgttixóv, quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

velut de sonitus totius parente dicemus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum.

mus et verba, versatur, ut in cantu decore ac sua

viter componendo exercitati evadamus. Membow. —

Pariter supra (§. 481) tractus perperam scriptum

erat pro tractatus; sed nostro loco codicum auc

toritatem desidero.

tres partes] Quin haec corrupta sint nullum

dubium. Legendum censeo Auezoztouioe , öv$uo

rroviæ , rroin6uc. Melopoeiae autem partes sunt

tres: λπρις (pro quo hic inepte Aeé§ις), puiévc

×oeâ aegrj6tc. Quarum partium subdivisiones rursus

adferendo perveniremus tandem ad ft^oxrjv. Quod

enim melopoeiam tres illas partes habere censuerit,

hoc clarissiine patet ex p. 197 v. 28 (p. 558 Gr.).

Vide Aristidem p. 6 v. 18, p. 29 v. 1. Meibow. —

Codices nihil variant.

é§ayyeAetuxöv] Editus perperam éx%mtuxöv.

Optime tres illae partes in omnibus codicibus le

guntur. Vide Aristidem (p. 8, v. 17). Meibow. —

Solus Grotius corruptum illud habet; ante eum

editi é§αντελτικόν pro ëéayyeAetuxóv, majusculae

enim T' et I" facile confunduntur. Sed omnino con

ferendus ille Aristidis locus: toü öë rexvuxoö

puéor, rgioe, douovtxóv, 6v9tuxóv, μετguxóv'

zò ôë rrgoexttxöv εις τε τδ χρη6zvxöv τόν

zrgoetgmuévov tépuverai, xoei toûtoev §§ayyeAe

zzzöv- xoei toö päv xQrj6tvxo$ μέρη μελo

:rotiæ, óv$uoroüoe, zroin6tc, roö öë ëëçyy&z

tuzow; 6gyavwzóv, qjówxóv, &:toxgutuae&v.

Con

inferius] MS. interius. Utraque sane lectio

ferri potest. Gaot. -

omnis vox] Melius profecto illustrari haec ne

queunt, quam iis quae Vitruvius (8, 4; p. 154

Bip.) ex Aristoxeni doctrina admodum dilucide sie

exposuit: »Vox mutationibus quum flectitur, alias

fit acuta, alias gravis; duobusque modis movetur,

e quibus unus habet effectus continuatos , alter

distantes. Continua vox neque in finitionibus con

sistit neque in loco ullo, efficitque terminationes

non apparentes, intervalla autem media patentia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, nox,

Nunc enim nec unde incipit nec ubi desinit in

telligitur, sed neque ex aeuta facta est gravis, ne

que ex gravi acuta apparet auribus. Per distantiamn

autem e contrario. Namque quum flectitur in mu

tatione vox, statuit se in alicujus sonitus finitionem,

deinde in alterius, et id ultro citroque crebro fa

ciendo inconstans apparet sensibus, uti in cantio

milus quum flectentes voces varietatem facimus mo

dulationis. Itaque intervallis ea quum versatur, et

unde initium fecit et ubi desiit, apparet in sono

rum patentibus finitionibus. Mediana autem carentia

intervallis obscurantur.« Sed confer ipsum Aristo

xenum (elem. harmon. 1, p. 10 sequ.) et Aristidem

Quinctilianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinum p. 249) in

suo Martiani codice bis scribi continum testatur.

957

7354 Martiani Capellae lib. IX. §. 957.

tinuum est velut juge colloquium , divisum, quod in modulatione servamus.

Est et medium, quod inter utrumque permixtum ac neque alterius continuum

modum servat nec alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuncta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes eertasque dedu

cimus, diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quam me

lopoeiam vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.

Sed mera orthographiae haec discrepantia est (v.

§. 897 not.).

inter utrumque] Rectius hoc e Darmstattensi

codice reposui pro in utroque , quod in editis erat.

ut pronunciandi] Sic perperam omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 v. 23; j; t&c ta$v rroum

pu&tóv èvayvó6εις πouowoe$æ. Meinox.— Mu

tandi causam non video ; nam ut pariter atque

Graecum j est quomodo. Quod autem ait promun

' ciandi modo carmina recitari, histriones potissi

mum spectat. Est enim promunciatio, ut auctoris

ad Herennium (1, 2) verbis utar, »vocis, vultus,

gestus moderatio cum venustate. « Adde Quinctilia

num (2, 10, 15): »quod faciunt actores comici, qui

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, pronun

ciant , quod esset sine arte, nec procul tamen a

natura recedunt, quo vitio periret imitatio. «

harmonica] Sic optime uterque seriptus. Insulse

editus Harmonia. Metbow. — A Grotio hoc factum;

anteriores recte harmonica exhibuerant. Idem tamen

vel usus vel error est apud Vitruvium (8, 4), ubi:

» IIarmonia«, inquit, »est musica literatura obscura

et difficilis •, quamquam ibi quoque harmonicam re

stitui Meibomius jubet.

septem] De septem hisce partibus in sequentibus

(§. 939. 948. 954. 988. 960. 964. 965) agit.

Presso pede in hac distributione sequitur Aristidem

Quinctilianum (I, p. 9 Meibom.).

tertiam de systematis] Sic recte scripti. Male

editus in textu diastematis , in marginem rejecta .

vera lectione, quae est systemnatis. Meibox. — Facile

obtemperavi , nam de diastematis , quae spatia hie

appellat, in secunda parte agit (§. 948).

quam melopoeiam] Si vel nullo alio loco in

scitiae vel negligentiae convinci Martianus posset,

ex hoc certe non video quomodo non possit. Verba

clariora sunt, quam ut interpolata ea censeamus.

Latino modulatio respondet Graecum pus?qjöia ,

non autem poeaeoztowia. Membow. — Accuratius in

fra (§.968) »modulationis effectae lrabitum« appellat;

verumtamen non video, cur negligentiae arguatur

Martianus, qui Latini sermonis usum certe melius

Meibomio callere debebat !

Martiani Capellae lib. IX. §. 959.

DE SONIS.

Somus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis signum,

in arithmeticis singulum. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae particula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim , in qua vox pcrsistit

speciatim vel generatim appellatur; sed

quae 'iöuötnroe Graja voce perhibentur.

phthongos] Negligenter Grotius quater in hac

paragrapho pthongos edidit, quod corrigendum erat.

Ceterum eonfer Censorinum (de die nat. 10, 8):

»singulae tamen voces simplices et utcunque missae

p$óyyov vocantur; diserimen vero, quo alter

qp$óyyoç acutior est, alter gravior, vocatur διά

6rmptæ.«

particuli] Addit Aristides (p. 9) minima ($2&

zv6rog). Aristoxenus (elem. harmon. 1, p. 18):

4οοvijc rrtô6vg £/tà ptioev t&6vv ö ßöyyoc'

zöre y&g qaivetoet póóyyoç eùvoet totoétog,

oïoc eic pué2oc tcrre69at jguoduévov, ötav

^j poevr} qooevij £6tâvoet étè puòc voeoeoec. Plura

dabit Fabricius (ad Sextum Empir. p. 568), qui

etiam nostrum locum laudat. '

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox

persistit, omissa in, alii consistit, sicut etiam Fa

bricius, sed neutro egemus.

vel speciatim] Haec quum obscura sint et eor

rupta breviter explicabimus. Phthongos sonos vel

speciatim (rifj övvöpue potestate, quomodo octo

deeim in singulis sunt generibus) vel generaliter

(rifj τάσει, intentione, quomodo infiniti soni exsi

stunt) appellamus. Sed generale vocabulum (sonus,

quod infinitis aeque competit, ut et ipse Martianus

docet) speciales (illi octodecim in quoque genere

solum) habent (adeo ut ex reliquis innumerabilibus

ac perseverat. Sonus phthongus vel

generale vocabulum habent et specialia,

Ut si quemadmodum nobis scribendum

nulli id tribui soleat), qui (soni) övv&ustc Graja

voce perhibentur. Sie legendum censeo, sic “plican

dnm; voeabulum ièu6ta, c hic pror$us est ineptum.

Videri tamen possit ex Aristidis conformatum ver

bis, qui p. 9 v. 5: ij öé, inquit, tîjç ue^q%6vxijç

q%6yyog iöioec xcc^eitoet. Memow.— Nimis aeute

Meibomius, praesertim quod iòuótnta in övv&goet;

mutari vult, quum niliil aliud dicere videatur Mar

tianus, nisi specialia eodem cum generali nomine

indicari; sonos igitur et universos pariter et sin

gulos dici. Quamquam libenter iöuötrzeg cum

Grotio seripsissem pro üötörnzæ, facili confusione,

si codices addicerent; nunc nulla varietas enotatur,

nisi quod in margine Grotiana aeque ac codice

Monacensi (C) corrupte legitur idiotetra.

ut si] Is punctus deest in MS. et aliis; is

punctus valet, quomodo sequitur scribendum. Grot.

— » Ut si quemadmodum « ita uterque scriptus;

editus perperam »ut si is punctus.« Corruptus hic

locus est et difficillimus , quem explieabo : » ut si

(audito vel leeto vocabulo) quemadmodum nobis

scribendum sit (quas literarum potestates, rév

6rotzetov övv&gustc , quos ductus adhibere de

beamus in illo exarando) cogitemus.« Plane enim vo

cabnlum óvvduevs, quod praeeesserat, explicare

voluit, nt etiam ex his adjunctis est evidens: ita

haec virtus phthongi docet (exempli gratia mese,

POSÍKiASSIEk Arimi

958)

736 Martiami Capellae lib. IX. §. 940.

940

$)41

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi , docet, quid vel acuminis exseramus

vel lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

Productio autem est,

hoc est gnbtoe6cc, vocis commotio a loco graviore in acutum locum; äve6is

intentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas.

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam soriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed spe

cialiter per singulos tropos duodeviginti tantum poterunt convenire, quorum

nomina superius memoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

nete d:*„eugmenon, proslambanomenos) quid acu

minis exserere debeamus, vel quid lenius remittere.

Meibom. (not. p. 382). — Verba is punctus, quae

apud Grotium post ut si leguntur, in anterioribus

editionibus omissa sunt, quare et ipse rectius, ar

litror, expunxi.

acuminis] Forte acutius vel acuminatius, ni

pro lenius legas leniminis. Gröt.— Non necesse.

ex istis] Sic codices Meibomianus, Reichenau

ensis, et Darmstattensis pro his in editis.

faciunt] Haec male cum praecedentibus coliae

rent, ut locum hunc mutilum censeam. Neque etiam

transpositione juvari potest. Porro quum hoc Ari

stides non habeat, quem tamen etiam hoc loco

vertisse deprehenditur, sed Aristoxenus, illum p. 8

v. 28 mutilum censeo. Ita autem Aristoxenus p. 11

v. 23 : » atque ex his « , inquit, »quae diximus, pla

num est, et remissionem esse diversum quid a

gravitate, ut faciens ab eo quod fit; intentionem

quoque ab aeumine eodem modo. « Melbow.— Veri

similius dixerim vel ipsum Aristoxenum, vel alium

qui ex illo hausisset, a Martiano adhibitum esse,

qui etsi omnia ex aliis congesserit, tamen in uno

fonte neutiquam acquievit, eumque et superius ét

inferius liaud raro cum Aristoxeno consentire vi

demus.

έπίτα6tc] Aristides (p. 8): t&6vc 6£ £6tv

puov) xoei 6zö6tc ríc póvijc , ta*tnc öä eör

óóo, àve6ic te •oei érritoe6tc' àvé6uc uév oùv

ä6tiv, rjvixoe äv änö ö§vtégov rörrov έπι

8αρύregov %fj poevr} zógij, ézritoe6tc ôé, ároev

éx AeoeQvrégov μεταθαίνη πρός δ§éregov. Sed

haec quoque fere iisdem verbis apud Aristoxenum

leguntur, ut dubium sit utrum noster potissimum

secutus sit.

seriumque] Tò *ar' %9og. Gnot. — Vide in

ferius (§. 947).

quidam] Lege: »quum ex intimo quidem spi

ritus trahitur, acumen vero« et cet. Gaot.— Non

opus esse correctione censeo.

duodeviginti] In editis erat XXVIII, et quam.

vis Aristides (p. 9) et Nicomachus (1, p. 9 et 9,

p. 38 Meib.) scribant sonorum et chordarum nu

merum esse viginti octo ; apud nostrum tamen om

nino legendum duodevigintij, id quod et quae se

quuntur et superior locus (§. 951) docent. Confusio

autem inde nata est, quod in unoquoque trium

generum sonorum numerus quidem est XVIII (Eu

clid. in introd. harm. p. 5 et 4 Meib.); quum vero

miscentur ex illis generibus, XXVIII (id. p. 8).

Sunt enim in iis plurcs communes et vagantes, de

quibus vide inferius (ad §. 948).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 757

muncupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur mulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,

cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separatur; quae principalis principalium , quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero èvaguâ uos et zgouatuwöc,

quam nos vix forsam recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chro

maticus, itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principalis

autem mediarum, quia prima est medii tetrachordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae tres sui

Dictum vero hoc tetrachordum similibus obediunt. mediarum , quia in

extrinseeus] Sic codices Meibomiani nostrique

Reiclienauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C);

vulgo extrinseco. Ceterum confer Boeckliium (de

metr. Pind. p.206): »Accedente deinceps versus acu

tum tetrachordo $zzegóo^oeioev totum systema fac

tum disdiapason defieiente tono, cui supplendo

versus grave adjectus tonus, cujus gravior sonus

qui dicitur ztgoc?«u8avößevoc totius systematis

disdiapason gravissimus est.«

-

8voeguóvuog] Adde ex MS. •et rei veritate

8.&rovoc. « Gnor.— Quod Grotii MS. addit 6u>

<rovoc nescio ubi ponere debeam. Longe melius

a reliquis id abest, quia etiam sequitur.Meibom.

album tetrumque] Sextus Empirieus (adv. mus.

6, 41; p. 564 Fabr.): öczteg paudv rtvoe xoei

poe2«ivav xai λευκην φωνην άπό τον τρός

zz}v ögaguv ai6%j6εων κεκληχαμεν. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus sonis comparabant.

Plura vide inferius (§. 986).

generum modulandi] Vitruvius (8, 4; p. 156

Bip.): »Genera vero modulationum sunt tria: pri

mum quod Graeci nominant d:gpuovioev, secundum

χρόμα, tertium öu&tovov. Est autem harmoniae

modulatio ab arte concepta et ea re cantio ejus

maxime gravem et egregiam habet auctoritatem;

cliroma subtili sollertia et crebritate modulorum

suaviorem habet delectationem; diatoni vero, quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia. «

Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum sint me

lodiae musicae tria genera, enarmonium, diatonum;

et chromaticum, primum quidem propter nimiam

suam difficultatem ab usu recessit, tertium vero est

infame mollitie; unde medium, id est diatonum»

mundanae musicae doctrina Platonis adscribitur.*

Plura >dabit Boeckliius (in Creuzeri stud. T. III;

p. 64). Vide et nos inferius (§. 9öö).

obediuni] E Darmstattensi codice pro obedient

in editis.

95

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

945

,,,edio locatum est inter principalium tetrachordum et tetrachordum conjunc

arum. Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notat. Verum

post mediam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia , quae in

eodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, évaçuóvoç, zgópuaetuxóç,

et bu&tovoc, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemus;

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima , quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

inter principalium tetrachordum] Restitui ex

anterioribus editionibus; Grotius enim bis tetrachor

dorum ediderat. Alii teste eodem in margine vocem

prorsus omiserant, quod tamen non probarim.

tam gravis modi] Modum vocat quem et supra

τρόπov, more tamen Graecis non admodum usi

tato. Per gravem modum intelligo Hypodorium cum

patre, quem et Censorinus alicubi gravissimum ap

pellat. Gnor. — Vocabulum modus hic pro modu

latio usurpari certum est ex verbis sequentibus,

ubi idem dicitur gravis modulatio. Nec sequentia

permittunt, ut per gravem modum intelligatur IIy

podorius. Errat itaque liic cum patre suo Grotius.

Ceterum mese ultima est respectu proslambanomeni,

ut nete respectu meses. Est itaque post mesen

hic ordo : ultima, penultima, tertia ab ultima, su

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidem p. 212.

Meinov.— Speciatim Aristoteles (probl. 10, 48);

»Quum extrema concentus nete et liypate sint, his

que interjacent reliqui soni, quorum medius nomi

natus solus principium alterius tetracliordi est, jure

medii nomen habuerat; principium enim idem esse

potuit quod medium est eorum, quae inter aliqua

clauduntur extrema. «

iota mesem] Confer Aristidem Quinctilianum

(1, p. 28 Meibom.), Alypinm (p. 5. 23. 44), et

IBoëthium; quamquam Aristides jacentem potius

literam significare videatur, neque Alypii verba satis

clara sint: 'I6jroe xai λάμβθα πλάyuov.

Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

si non omnino arridet, lege codem sensu sequens

vulgatae lectionis vestigia: »L sive A inversum.

Grot.— Non video cur non arrideat, quum supi

mum id ipsum significet quod Alypii fráéyuov (vid.

not. ant), nimirum ita collocatum : < . Quapropter

sine laesitatione recepi, quum vulgata lectio literans

manifesto corrupta esset.

conjunctarum ultima] Nicomachus (p.95 Meib.):

»Tetrachorda in universum exsistunt quinque —

in quibus duae sunt disjunctiones, conjunctiones

vero tres. Et quidem conjunctionum illa, quae inter

hypaton et meson, et ista , quae eorundem meson

est et synemmenon, et ultima, quae diezeugmenon

et hyperbolaeon.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 945. 759

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus

rragoeue6oc nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde

divisarum tertia perhibetur; post hanc soni ceteri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellens

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum , id est phthongôn, sunt

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vcro sunt vagi; denique

alii £oegénvxvov nominantur, alii pue6özrvxvov, alii öéëzrvxvov perhibentur. Spissum

944

945

*.

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et

ipsi ; sed mutandi causa nulla.

prima complevit] MS. » cum prima complevite

vere et probe. Grot. — Ego τδ cum melius a re

liquis abesse censeo. Meibo*. •

adjungitur] Alii teste Grotio in margine pro

ducitur , inepte.

proximum sonus] Sic probe uterque scriptus.

Editus sonum. Meinow. '

unde divisarum] Sic codex A, quia etiam prae

cedit divisarum tertia. Perperam editus conjunc

tarum. Meibovi. — A solo nempe Grotio editus.

Namque ante eum editi recte habebant divisarum.

Alii, teste eodem in margine, cunetarum , errore

fortasse ex antecedentibus verbis δια τα6év nato.

Quanquam ipse Martianus ibi in errore versatur,

quum non tertia sed ultima divisäruim plenum sy

stema finiat. Vide et Meibomium inferius (ad §.062).

ideo hoc momen] Satis inepte. Meinöw. — In

eptias non video. Audísvétç enim, ut Euclidis

(intr. harm. p. 17) verbis utar, est öío tergæzög

8«»v εύς μελοθovu£vov öuoiov x«tâ Ozíuoe

+&yoç &v& pué6ov. Quod autem uno et dimidio

tono divelli ait noster, de lieptachordo loquitnr,

ubi demta tgitm majus intervallum factum erat.

Confer Boeckhium (de metr. Pind. p. 208) et Ari

stotelem (problem. 19, 47).

a mediae] Sic recte uterque scriptus. Editus

perperam medii. Memox.— Morem gessi Meibomio,

licet etiam vulgata ita defendi possit, ut tetraehordi

medii sive mediarum finem intelligamus, qui in

ipsa media scil. chorda cernitur.

alii quos consistere] Vitruvius (8, 4): »Sonitus,

qui Graece φύόyyov dicuntur, in unoquoque ge

nere sunt decem et octo; e quibus octo sunt in

tribus generibus perpetui et stantes , reliqui decem,

quum communiter modulantur, sunt vagantes.« Plura

dabit Euclides (intr. harm. p. 9) et Theo Smyrnaeus

(de musica 56, p. 142).

vagi] Hi ab Euclide et Gaudentio (p. 18) ap

pellantur zvvowpoevou, a Bacchio (p. 9 Meib.) qp&

göusvot.

alii öéëzvvxvov] Omissum in editis supplevi e

codice Grotiano. . -

spissum] Hoc est aevxvóv, de quo videndus Boc-.

ckhius (de metr. Pind. p.208) et noster infra(§.980).

* $.

95 *

740 Martiani Capellae lib. IX. §. 945.

*

> 

947 pollice.

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßoegörvzvov autem

sunt, qui velut regiones primas spissi retentant; μεσόπυκνοι vero, qui media

possident; öéërvxvov, qui ultima tenent; étvxvov, qui in positione sonorum

946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem per

severantesque dicuntur vel äaevxvov vel ßoegêtvxvov, qui veluti quamdam speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

mominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia rece

perunt; sed hi alii fragvaeoetosuêsic, alii 2txavoeu$eic vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod statim prioribus subnectuntur; Αιχαvosuêsîç dicuntur

a digito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus a

Hi vero alii sibi invicem congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed illi δμόφωνοι, quia sibi invicem conjunguntur; διάφωvot autem , id est

dissentientes sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; öuöpóvou,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tamen impetum

SerVant.

intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat;

in positione] Sic codex Grotianus et Meibo

mianus alter (B); vulgo impositionem.

largiora] Grotiana margo longiora; non necesse.

λιχανosuóéïç] Auxovöc nomen erat cliordae,

quam supra (§. 951) öu&tovov appellavit, quia

digito indice pulsabatur. Confer Nicomachum (p. 21.

22), qui λιχανον seribit xoe^ooevov &ztó toj

zóv tijc ögu6regáczeugâc óéxtvzov töv ztagà

zòv évzbzeugoe oeürqj oeei §•tuti9e68at.

verum primi] Id est froegvztoztosuóetc: priori

• bus, id est wjztdtatc. Mrrdow.

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor,

male.

hi verò] Codices quidem Grotianus et Mei

bomianus B horum vero praebent, sed vulgatam

•

**

ae

Sunt autem et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per

secunda per spatiorum

eo magis servavi, quod hi Graecismus est, quo

clarius haec omnia e Graeco sumsisse Martianum

pateat.

sed illi δμόφωνov] Lege 6íupoevov, de lio

mophonis postea sermo. Grot. — Confer omnino

Boeckhium (in Daub. et Creuz. stud. III, p. 51).

per intentiomem] Hoc quoque seeundum Ari

stoxenum; vide Boethium (de musica p. 1479):

» Quoniam vero sonum omnes consentiunt esse aëris

percussionem, gravitatis atque acuminis differentiam

diversa ratione ponebant, Aristoxenum secutì et

Pythagoricos; Aristoxenus quippe sonorum differem.

tias secundum gravitatem et acumen arbitrabatur

in qualitate consistere , Pythagorici vero in quan

titate Ponebant.* Intentio autem qualitatis est.

Martiani Capellae lib. IX. §. 947. 741

perceptionem, quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjunc

tionem systematis, quod aut unum aut plura recipil; et quod secundum

morem dicitur, x«t' í8oc : alium quippe morem acuta significant, alium

graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium , quo acuta et gravior includitur. Sed in

diastematis breviora illa, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus invenire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia logica, alia aloga me

morantur. Ac rationabilia illa sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem ; irrationabilia, quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer omnino Aristoxenum ipsum (elem. harmon.

1 , p. 16).

conjunctionem] Legendum communionem. Mer

nox. (p. 584 v. 6). -

secundum morem] Boeckhius (de metr. Pind.

p.281): »Praeterea duo afferuntur melopoeiae discri

mina, alterum moris (i}9ovg), alterum systematis.

More differunt diastaltica, systaltica, et hesychastica.«

diastema] Secunda hic pars harmonicae incipit.

Aristoxeno (I, p. 18 Meib.) est »quod duobus sonis

non eandem tensionem (td6vv) habentibus finitur.«

Addit autem: »Sed tensionum differentia est magis

aut minus esse tensum. « Euclidi (p. 1 Meib.) »dia

stema est quod continetur duobus sonis acumine

et gravitate differentibus. « Atque hoc est, quod

noster spatium appellat, alii tomum. Gaudentii

(p. 4) de eo verba haec sunt: »Diastema est quod

duobus sonis continetur. At planum est quod sonos

tensione iuter se differre oporteat. Differentia igitur

acutioris ad graviorem sonum, et gravioris ad acu

tiorem dicatur diastema : illud autem tonus est. Et

tonus quidem tum diastematis magnitudo est, tum

systematum differentia. Si diastematis magnitudo,

in hemitonia secatur et in diesis.« Congruunt haec

cum iis, quae Censorinus (d. d. nat. 10, 5 sequ.) docet.

in diastematis] MS. diastematis : eleganter pro

diastematibus, ut lib. 2 supra aromatis pro aroma

tibus. GnoT.— Vulgo enim diastemate, sed Grotii

lectionem amplexi sumus, quia sensus liic est: »inter

diastemata brevissimum esse diesin enarmoniam ,

quae est quarta pars toni (§. 950), maximum disdia

pason , quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 980).

Nam comparativis pro superlativis uti Martiano usi

tatissimum est (§. 6). Ceterum in codice Reichenau

ensi additur alia , quo tamen melius caremus.

rationem] Alii teste Grotio in margine propor

tionem , quod glossema esse videtur. De rationa

bilibus vide Arithmcticam (§. 776).

948

949)

742 Martiani Capellae lib. IX. §. 949.

950

951

discrepantia ; tuncque alia enarmonia , alia chromatica, alia diatonica; item

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes poterunt separari, ut tonus in

duo hemitonia; perissa autem , quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed dis

crepantium nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron , quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinque,

dehinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud etiam , quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinque, vel bis ex omnibus, quod

bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron , hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tomos duo et semis, hemitonia quinque, diesis

vero decem, et est in cpitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinque est, sonos recipit quinque, spatia quatuor, tonos tres et

semis, hemitonia septem , diesis bis septem , et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tomos sex;

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alii conibentia , sed legendum unde sequitur, ut in diatonico genere spissum nul

convenientia ; infra convenientia vero. Nisi vox lum sit, sed in chromatico et enarmonio.

lateat antiquior. Gloss. Isidori: »Conivoli, concordes. sex sunt] Vide nos superius (ad §. 955).

Cohibuli, concordes, coniuncti. Cohibenti - • • - - - •

» » juncti. Cohibentia, con concinit] Recepi hoc e codicibus Darmstattensi,

Monacensi (C), et Meibomiano A; in editis erat

comtinetur.

clusio.« Gnot. — Approbat Meibomius (p. 554 v.

18), neque aliter mox (§. 980) legitur; sed codi

cum consensum desidero.

artia] Grotius inepte ediderat aria , quod ipso duo et semis] Meibomius utriusque codicis suì

sensu jubente correxi; regu66otg enim opponuntur

âgzucoe , de quibus plura in Arithmetica.

auctoritate et hic et inferius et tollenduum censet;

sed in liis, quae notis plerumque non verbis per

- • - - ri - - - ior

spissa] IIvxvoe, de quibus jam superius egerat scripta traduntur, vel optimorum codicum exiguum

(§. 945). Aristoxeno (elem. harm. 1, p. 24) est momentum est.

tò ëz ®o 6u«6rnudtaov 6vve6t7zöc , ä 6vv- quod sunt] Omissum in editis verbum sunt eo

fecista 82«ttov öu&€trua: <regt£§ει toö 2ét- dices Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacen

aeouévov övcc6z%ματος εν tqj öu& ve666:goev, sis (C) suppeditarunt. -

•

• -

Martiani Capellae lib. IX. §. 982. 745

quae est unus ad duo. . Quod vero ex omnibus et ex quatuor dicitur, so

norum est undecim , et spatiorum decem , tonos habet oeto et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula , ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinque constat,

recipit sonos duodecim , spatia undecim , tonos movem et semis, hemitonia

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis

septena, tonos decem ac duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulatione. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT sysTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quao licet multa

divisionum genera recipiat, tamen quia eadem in diastematis memoravi, prae

tereo. Sunt autem absoluta et perfecta systemata numero octo. Et primum

est, quod ab acquisito, quem Graece πgog2æpèævö߀vov dicimus, ad mediam,

in diplasi] Lectio haec, si ulla, depravata est

et insulsa. Rescribo : »in diplasiepiditrita ratione. «

Posses quoque : »im diplasiepidimoira ratione • ; sed

minus usitate. Membow. — Sensus certus est, nam

quum diapason habeat intervallum trium ad sex, dia

tessaron autem sex ad oeto, utrumqne eonjunctum

.habet rationem trium ad octo, quae est duplicis nu

meri et duarum partium; eamque duarum partium

notionem in corrupta lectione diametri inesse appa

ret, sed quomodo corrigendum sit, codicum melio

rum indagatio docere potest.

tetraplantur] Grotius tetraplatur, sed diesis

plurali numero dietum est (§. 953).

tetraplasi] Sic omnes. Id formatum putarunt

barbari liomines, ut diplasi et epogdoi, Memox.

in enarmonieo] Deleta vocabula in, quae est

praecedentium duarum literarum repetitio , lego:

»diesin enarmonion. « De hac distinctione vide su

perius (§. 930).

ex multis modis constans] MS. » est magnitudo

vocis constans« deletis tribus voculis. Gnor.— Sy

stema Euclidi (introd. harm. p. H), Aristidi Quincti

-liano (p. 15), et Gaudentio (p. 8) est quod éx

zt2etévóv í évóg öuæ6tnu&toev constet, Bacchio

autem (p. 2), quod plures duobus habeat sonos;

quorum utrum amplectare, Grotiani codicis lectionem

nihili esse videbis.

quae licet] Meibomius ex codice suo (B) re

ponendum duxit quod, sed necessitatem mutandi

non video.

985

9$4

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 984.

quam mesent diximus, omne conficitur; secundum, quod a principali prin

prin

cipalium in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta princi

cipalium in paramesom usque distenditur; tertium quod a subprincipali

palium usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mediarum in meten divisarum usque progreditur; sextum , quod a subprin

cipali mediarum in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum

extenta in excellentium diatonom exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

: i .

DE GEN EiuBUs TETRACHORDORUM.

Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetra

chordos est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

omne conficitur] Ita omnes inepte. Lego: »ex

ominibus (òu& zva:6£jv) conficitur.« Mroeow. — Ad

sensum recte , sed quaeritur annon idem vulgata

continere possit. Codices certe nihil variant.

tertium] Lego cum patre »in divisarum tertiam.«

€mor.— Omnes perperam tertiumn. Mirum in scri

ptura adeo manifesta errari potuisse. Meinow. —

Non chordam, sed fortasse sonum in mente habuit,

ut supra » ab acquisito, quem « cet.

in metem] Sic recte codex A, alter male in

tertiam. Editus in mete. Meibomt. — A Grotio scilicet.

Anteriores recte in metem habebant.

a media excellentium in ultimam] Distinguo:

»quod a media, excelleutiam in ultimam ducitur« vel

ordine $ulgari »quod a media in excellentium ulti

mam a tramsposita vocula. Grot.— Sic quoque recte

distinctus erat eodex B; at male editus. Meibom.

. tetrachordos] Omnes perperam tetrachordos. Gro

tius legit : » tetrachordos est quatuor clordarum. «

Non vidit ineptum esse illorum verborum sensum.

Meino*. (p. 588 v. 9). — Certe hic locus, si quis

quam alius, est vitiosus. Rescribo: »genus:est qua

-*

tuor chordarum (vel si mavis tetrachordi) cum certa

qualitate divisio. « Quippe nullum dubium quin

Aristidis locum verterit Martianus. Tetrachordi defi

nitionem satis accuratam jam ante tradiderat (§. 958)

et deinde (§. 960). Bene vocem zzouàç sen rrouâ

tmc interpretatus est certa qualitas. Idem (in Aristid.

p. 250, v. 18). — Aristidis verba (p. 18) haec sunt;

yévoç óé é6tv ztou& tergazögöov' öuxige6tc,

pariterque Gaudentius (p. 8); sed non video cur

nom et.tetrachordorum genera ipsa tetraeliorú uo

mine. appellare licuerit.

-:::. genera autem] Particulam autem vulgo omissam

e codice Monacensi (C) supplevi.

sunt, tria] Inprimis liie comparandus est Ari

stides, Quinctilianus (p. 18. Meibom.), qnem ipsum

ante oculos: habuisse Martianus videtur; ceterum

in vulgus nota est haec distinctio, neque a musicis

tantum ut Euclide (p. 5), Gaudentio (p. 3), Nico

maclio; (p. 24), sed ab aliis, quoque saepe comme

moratur. Confer modo Vitruvium (8, 43. p. 156),

Plutarchum (quaest. sympos. 9, 14; p. 744), Jam

blielium (de vita Pytli. 18, 64; p. 80 Rust.), Alci

Martiani Capellae lib. IX. §. 986. 745

tria, àvaguóvuov, xgöuæ, óu&tovov. Enarmonion quidem dicitur, quod pluri

bus spatiis et angustioribus separatur, diatonon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma , quia inter utrumque est, nominatur. En

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulatioui obediet

in acumen per diesim et diesin et ditonon incompositum ; in gravem vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autem hoc modo melos

accipit: per hemitonium et hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenient; in gravem vero ex diverso recurret. At vero diatonum ipsis con

tentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem , ut per hemitonium

et tonum et tonum modum integrum compleat;

trarium ordinem persequetur.

plironem (epist. 1, 18; p. 60 Bergl.), Macrobium

(in somn. Scip. 2, 4), et omnino Boeckhium (de

metr. Pind. p. 207).

pluribus spatiis] Pluribus valet majoribus. Gnor.

— Perperam Grotius. Respexit Martianus ad vocem

zrvxvóv. Membow. — Vide superius (§. 980). Har

monia enim, ut Vitruvii verbis utar, tetrachordo

rum et tonos et dieses habet binas, quum chromati

duo hemitonia in ordine composita, tertium trium

hemitoniorum sit intervallum , diatoni autem duo

sint continuati tomi, tertium hemitonium finiat te

trachordi magnitudinem.

color dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino

quidquid ornatum et variatum esset in musica,

zgógua appellabatur, ut Pliiloelioro apud Athe

naeum (14, p. 658): zgaïuoeté té eózgoa aegaj

rog éxi$&gu6e : quamquam hunc loquendi usum re

preliendit Plato (de legibus 2, p. 688).

per diesin] Adde et diesin et ditonon. Editus

mutile et depravate : » per diesin et diatonon.• Meibom.

— Corrigenda haec erant ex hisce Aristidis: »^j

öë égaovioe érri puèv tö ßagv xoeré óbtovov

at vero graviorem per con

Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum

× 6ie6tv xoei 6ie6tv, àztó óó tö ö§ö äv&v

tiac, xoeré óie6vv xoei 6ie6vv xoei öitovov. •

submittitur] Vulgo sumitur; sed rectiorem le

ctionem praebent codices et Grotianus et Meibo

mianus uterque et nostri Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

inferius (§. 988) deficit.

in gravem] Legendum censeo »in gravitatem •

vel in grave.« Meinoxi.— Quousque tandem! Repete

sonum , ut paulo superius. Ceterum pro ex diverso

margo Grotiama per diversum , praeter necessitatem.

ipsis] Lege cum patre is ipsis. Grot. — Num

iis ipsis voluit? Sed nulla mutatione egemus; sen

sus est, sonis non variatis vel fractis sed naturali

bus uti diatonon, ut etiam Vitruvius: »diatoni vero«

inquit » quod naturalis est, facilior est intervallorum

distantia. «

modum] Modulationem integram; ut indubita

tum sit vocabulum modus a Martiano usurpari pro

modulatio, quod notent quoque lexicographi. Male

liic explicaremus modum integrum öÄov zQ6rov

*w

í tovöv. Misuo*.

956

957

958

9AE

746 Martiani Capellae lib. IX. §. 988.

959

alia modulamur per agogen, alia per plocen.

ordinem sonus sequitur ; ploce autem dicitur, quum diversa sociamus. Exhinc

Per agogem est, quum per

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum , quos quadri

fidos appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt notae: enarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agogen] Uberius Aristides Quinctilianus

(p. 29 Meibom.) explicat quae sequuntur hisce ver

bis: »'Ayayijc puév oöv ei$m tgioe: e$$eia,

&vax&urrtov6a , reguqsegrjc. Eò%eia puèv oöv

à6tvv, %j öu& tòv 駕jc qo8éyyoev trjv έπίτα

6tv rouovuëvn. 'Avax&utrov6a óé, íj $u& tòv

éztouévóv èrrore?o%6oe tjv ßagvitntoe. IIegu

qpegijc ö8, •j •«t& 6vvmuuévóv μέν έπιτεί

vov6a , xoet& óvéëévyuévóv öévuei6æ, í évav

ziaoeg. «

erigitur] MS. » oritur. « Non male, nam sequitur

contrarium »defieit. « Grot. — Melius erigitur, quia

sequitur in acumen.

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com

positum vocabulum. Meibom. — Usurpatur quidem

vox illa ab optimis scriptoribus, Virgilio, Valerio

Flacco, Columella, Claudiano, aliis, sed ut non

a fidibus sed a findendo derivanda sit et quadrifa

riam fissum significet; nostro loco ab eo quod est

fides, zog6r}, formatam esse dubitari non potest.

enarmoniae] Codex Meibomianus alter (B) en

armonii; sed divisionis supplendum esse ipse Mei

bounius inferius intellexit. Sic mox diatonicae , et

in fine Paragraplii iterum enarmoniae , ubi eadem

varietas. Rei illnstrandae inservient, quae olim a

Boeckliio cum Heindorfio (ad Plat. sophist. p. 568)

communicata integra hic apponere liceat: »Etenim

ex sex illis coloribus unus in enharmonico, duo in

diatonica, tres in chromatico genere sunt. In chro

c. r -

mate est color rjuu62uoc, color rovuaïoç, et pua

' 2oexóç: sive •juuòÀuov zQoe$puae, tovuoeiov sive

6%vtovov zQaówoe, et zgópuae pur^axöv. In dia

tono duo colores sunt öuötovov 6\;vtovov et óó

tovov μαλακόν. Illa 6%vtovoe snnt intentiora,

poe^axd molliora. Euclid. introd. harmon. p. 10. 11.

Aristox. harm. elem. I, p. 24 sequ. Gaudent. har

mon. introd. p. 17. « Plura dabit idem loco superius

citato (de metr. Pind. p. 207).

tomia] Tomiaea emendavi utriusque scripti lec

tionem tonia , quae etiam in margine editi habetur.

Pessime in textu diatomia-Meibow.—Anteriores quo

que editiones lonia liabent, quam lectionem reti

nui, donec codices usitatiorem formam praebuerint.

_ modos] Sic uterque scriptus. Editus perperam

modus. Meibow. — Editus nempe a Grotio; nam

que ante eum editi recte habebant modos.

enarmonia] Scripti enarmoniom ; editus enar

monia, quod ferri potest subaudito divisio.Meusow.

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarmoniae. Sed

nunc de tomis.

DE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc

spatium ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam ; ut a media in paramesen , ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa concurrant. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum etiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis eloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

illud vero] Loeus ita vulgo edebatur: »in illud

vero — per tritemoriam diesis copulatur« , quod ex

ntroque Meibomiano correxi ; diesin etiam Darm

stattensis noster praebuit. De tribus dieseon generi

bus vide superiorem locum (§. 950).

tomus est] Dubium de quo tono haec verba sint

accipienda, quippe de utroque intelligi possunt,

tam tono superoctavo quam eo qui et τρόπoc

appellatur; potius tamen de priore, si sequentia

verba considerentur. Sin tractationis ordinem in

spiciamus, hic agenduni esset de tonis seu modis.

Tanta hic confusio, cujus ipsum Martianum merito

postulamus. Nam si vel maxime dicatur, breviter

eum toni notionem explicando, et duplicem ejus

significationem ostendendo, ad praecedentia lectorem

remittere voluisse; quid attinebat agere de tetra

chordis et pentachordis, quae utraque, quum sy

stemata sint, in tractatu de systemate pertractari

debuissent? Merbow. — De variis significationibus

vocis tomus vide superiorem notam (ad §. 951).

Praepostere Martianum egisse negari nequit, qui

quum multa jam antea praemisisset, scilicet ut altius

tenerentur (§. 958 f.), jam suo loco et ordine quid

novi proferret non habebat.

de nota qualibet] Haec verba ferme ejicerem.

Nisi enim largissime toni vocabulum accipias, er

rorem pariunt, quippe ab hypate mesou ad pary

paten in diatono non toni sed hemitonii intereedit

intervallum; nempe, ut recentiores loquuntur, a

mi ad fa. Memnovi.

in sigma] Lege in sigma jacens. Literis enim,

ut ex superioribus liquet, omnia modulationum ge

mera distinxerat. Grot. — Sed et haec erronea. Si

haec verba a Iota directo retinere velimus, scri

bendum : »si a Iota direto in Zeta signa concurrant« :

sin verbum jacens, hoc modo: »si a Iota directo

et Laumbda jacente in Zeta et Pi jacens signa con

currant.« Menow. — Vulgo inepte edebatur summa

jacens , qnod e codice Darmstattensi correxi; prae

terea si quis huic loco error inest, Martiano potius

quam librariis tribuatur. Ceterum confer superiorem

notam (ad §. 945).

quique] Reposui hoc e Grotiano codice et Mei

-* bomiano B pro quinque in editis,

-*

94 *

748 Martiani Capellae lib. IX. §. 960.

-

sicut superius Verum horum extremos sibi custodiunt, quoque notavi.

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum , quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in netem conjunctarum usque.

Atque ab his divisum longeque discretum , quod est quartum, divisarum a

submedia in metem separatarum usque conjungitur.

conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur.

de tetrachordis satis dictum. Nunc de

notavi] Alii, Grotio teste in margine , non tacui,

affectate. Ceterum vide superiorem locum (§. 958).

sibi aptandos esse] Hoc est consonantes sive

6vpupajvovg inter se esse oportere; nisi ita intel

Jigere praestat, quinque tetracliorda ita se excipere

ut alterius primum alterius sit extremum, quod ex

parte tantum verum esi.

tetracliordum] De tetrachordis conferatur Boe

ckhius (in Creuzeri stud. T. III, p. 61).

principalium] De quinque, quae liic nominat,

generibus Vitruvius (8, 4; p. 158 Bip.) sic dis

serit: »Tetrachorda autem sunt quinque, primum

gravissimum, quod Graece dicitur 8:toetov : secun

dum medianum , quod appellatur pué6ov: tertium

conjunctum, quod 6vvr,pupuévov dicitur: quartum

disjunctum , quod διεζενypuévov nominatur; quin

tum, quod est acutissimum, Graece,ôzregéöλαιov

dicitur.«

connexum] Hic integrum tetrachordum excidit,

quod neutro codicum restitui miror. Grotins seu

potius ipsius adjutores, viri summi, Scaliger, Vul

canius, nec tantillum emendare potueruut. Rescribo :

»Secundum «a mediarum principali ad mediam ex

Quod autem ex diversis

Sed

pentachordis videamus.

tenditur. Verum principalium et mediarum (sc. te

trachordis) connexum.« Membow.

in neten] Sic probe uterque scriptus: eâitus in

mete. Meibow. — Ante Grotium editi jam in metem

habebant. Eadem res paulo post, ubi Grotius in

mete separatarum , anteriores in metem , codices et

Meibomiani et nostri Monacensis (C) et Darmstat.

tensis recte in neten.

usque] Hoc e codice Monacensi (C) addidi, quia

clariorem sententiam reddit. Facile autem a sequenti

atque hauriri poterat.

submedia] Nota quod vocabulum aeoegêuç6oc

vertat submedia. Merbow. — Male Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens meus vellet:»Quod

autem ex diversis conjunctum est et quintum, in

acutiorem sonum excellentium profertur.« Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetrachorda referen

dum. Et sane excellentium modi non plures qua

tuor, ut et aliorum tetrachordorum. Gnor. — Re

scribo: »et quintum est, et a nete separatarum in

neten excellentium profertur. « Parum hic vidit

parens Grotii. Meinox.

Martiani Capellae lib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

*

Ac similiter haec quoque quinque esse non dubium est. Primum igitur, 962

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusmodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam , quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est,

conjunctarum ducitur. Quartum vero,

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in metem :

Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 965 excellentium terminatur.

quod a mediarum extenta in ultimam

quod per divisionem est, a media in

Nam non sum nescia asserere quosdam, tetrachorda ab hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatonica situm , de qua superius multa dixi.

haec quoque] Copulativam et, quae in editis

sequitur , expunxi codicum Monacensis (C), Darm

stattensis, et utriusque Meibomiani auctoritate.

quod et gravius] Sic codex Meibomianus B;

vulgo »quod est gravius« ; Monacensis (C) dubiam

voculam prorsus omisit.

in mediarum illam] Hoc ineptum videri possit,

ut simpliciter sit scribendum in mediam. Attamen

commodam hie explicationem adferre possumus.

Quatuor enim sunt mediae chordae; nimirum su

prema mediarum, penesuprema mediarum, mediarum

extenta, ultima mediarum , quae uno nomine et

xc&z* §§ozrjv media appellatur. Dicit itaque in

umediarum illam quae in Lydio (exempli gratia) Iota

rectum habet, id est in ipsam mediam, extendi

illud tetraehordum; non autem in mediarum exten

tam etc. Memox.

autem comjunctarum] Grotiana margo cunctarum

inepte. Xvvnpupuévov enim significari apparet.

per divisionem] H(ar& áu&€€v£tv, melius per

disjunctionem. Memox. -

in tertiam] Lege in ultimam. Ita correxi omne8

codices tam seriptos, quam editos, qui mendose

legunt in tertiam divisarum. Neque lioc videre po

tuit Grotius. Memow.—Invitis codicibus niliil muto;

ipsiusque Martiani errorem arbitror (v. ad §. 944).

in metem] Forte in metem, et sane ita legendum

docet MS. Grot. — Voculam in addidi ex utroque

codice. Ita autem hie legendum: »atque a divisarum

extenta in neten excellentium.« Memnov. — Vulgo

enim »atque nete excellentium terminatur«, quod

quatenus codicum auctoritas jubebat, facile correxi, ()

licet vulgata quoque defendi possit.

asserere quosdam] 4sserere quaedam probe uter

que scriptus. Pro tetrachorda plane legendum pen

tachorda. Meibox.— Interpunctione recte posita om

nia sana apparebunt; quorum sensns ex Martiani

loquendi ratione non alius est quam hic: tetracliorda

non ab integris sonis sed vel ab hemitoniis, ut in

diatonico genere, vel ab aliis sonorumpartibus initia

capere , quapropter ab acquisito ordiri non posse,

qui a principali principalium integro tono distat;

pentachorda» . quae secundo demum loco hemitoniom

habere soleant, posse,

<*

*

780 Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

Sane notum atque intimatum velim , acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in his autem, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri uon

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem,

quae pentachorda nominantur, nec tamen modulationi subjiciuntur, ut per

sonos constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium pos

sumus poncre.

Nunc de transitu modulantium.

DE TRANSITU VOCIS.

' - Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem tran

situs modis quatuor: per genus, ut ab enarmonio genere aut in chroma aut

in diatonon; vel per systema, ut a principali principalium si forte in sub

acquisitum] Haec et quae sequuntur re vera

sunt obscura, quibus an lucem aliquam adferre

possim videbo. Dubitatio proposita haec est : Tetra

chorda ab hemitoniis incipiunt, cur non aeque pen

tachorda? Mediocriter in musicis exercitatus respon

deret, quia illo modo pentacliordum quidem erit,

seu quinque chordarum systema, sed illud non con

ficiet diapente; uti tetrachordum diatessaron. si

enim pentachordum incipiat ab hemitonio, in acumen

progrediendo, bina in illo hemitonia ponentur. Hoc

O docere vult Martianus. Verba illius ita explicarem ;

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis in

tervallis, nempe in pentachordo, oetachordo , hen

decaeliordo, dodecachordo, pentecaedecachordo, col

locari; at in tetrachordis collocari non posse, qnod

soni hnjusmodi consequenter sumti tetrachorda (ut

ex enarmonio genere et eliromatico est evidens) non

conficiant, quae diatessaron consonent. Meibom.

ab hemitoniis] Nempe in genere diatono et cliro

matico toniaeo, quae limitatio est addenda. Meibox.

ducuntur] Ita codiees Darmstattensis et Mei

bomianus B, pro dicuntur in editis, et sic etiam

correctum in Reichenauensi.

ec tamen] Tamen pro tam in editis reposui

auctoritate codicum Monacensis (C)et Darmstattensis.

apponitur] Gl. A adquisitus, non male. Meumoxi.

transitus] Aristides Quinctilianus (p. 9 Meib.)

sextam hanc harmonicae partem fregi pueroeßo?«5v

inscripsit. De iisdem scripsisse videtur Aristoxenus

secundum Plutarchum (non posse suaviter vivi

secundum Epicurum p. 1098).

per genus] Sic optime codex B; reliqui perperam

in enarmonio aut in chromate aut in diatomo.Memboxi.

vel per systema ut] Elegantissime pater meus:

»vel per systema , ut e principali prineipalium« etc.

MS. tamen: »Per genus ab enarmonio, aut in chroma,

aut in diatonon, vel per netem, aut a principalis etc.

Grot.— Vel per systema ut, sie probe eodex B;

reliqui male aut. Quae sequuntur: »a principali prin

cipalium si forte in subprineipalem aut in aliud

forte systematum aut« tanquam inepta expuncta

mallem. Harmonicorum nullus ita loquitur. Euclides

et Bryennius simpliciter: »Transitus per systema

est quuim ex eonjunctione in disjunctionem aut vice

versa fit mutatio.« Membow.— Ut pro aut etiam-Mo

nacensis (C) codex liabet.

Martiani Capellae lib. IX. §. 964. 75I

principalem aut in aliud forte systematum , aut quum de conjunctis ad divisas

transitum facimus; vel per tonum, quum a Lydio vel in Phrygium vel in

alium tropum cantilena transducitur; vel per modulationem, quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

femineos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.

IDE MODULATIONE.

Melopoeïa est habitus modulationis effectae. Melos autem est actus acuti 965

aut gravioris soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeiae

species sunt tres: hypatoides, mesoides, netoides. Hypatoides est, quae ap

pellatur tragica, quae per graviores sonos constat; mesoides, quae dithyrambica

nominatur, quae tonos aequales mediosque custodit; netoïdes, quae et voutxàç

tropum] Sic quoque recte uterque scriptus.

Grotius perperam MS. lectionem laudat »in alium

locum. « Quamvis enim tonus vocis locus definiatur,

illud tamen vocabulum hic plane est alienum. Memnoxi.

modulationem] Sie insigni errore omnes codices,

quem tamen non male ipsi Martiano tribuimus, qui

Graecum pue^oftouoe illo Latino vertit, ut snpra.

Legendum per melopoeiam , quod ex sequentibus

est certum. Vide Euclidem p. 21 v. 16. Bryennium

lib. I, cap. nltimo. Meibom. — Vide superius (ad

§. 958).

de modulatione] Partium harmonices, quas p. 182

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat de me

lopoeia, quod voeabulum etiam recte sequitur. Sed

modulandi genus hic vocat quod Graeci yévoç pue

Âorroüac. Sic Aristides p. 29 v. ult. Modos me

lopoeiae genere facit tres: nomicum, dithyrambieum,

tragicum ; vel etiam illas melopoeiae species ita

vocat, quas Aristides tradit p. 28 v. 32, et ipse

liie. Membox.

melopoeïa] Eiielidi (p. 2 Meib.) est »usus eorum

quae liarmonicae tractationi sunt subjecta , ita ut

cuilibet argumeuto character suus tribuatur.« Ari

stidi (p. 28 Meib.) est » facultas conficiendi cantum.«

Ac septima et ultima haec est e partibus liarmo

nicae (§. 958). Confer Burettum (Mem. de I'acad.

X, p. 504).-

nelos] Differt, ut Aristidis (p. 29 f. Meib.)

verbis utar, » melopoeïa a melodia : quod haec sit

cantus indicium (érrayyeAeioe pué2ovg), illa liabitus

effectivus ($§ις πovrtvxj).«

melo] Hanc voeem in editis omissam auctoritate

Monacensis (C) inserui. Melos etiam secunda decli

natione Latina flexum esse probat Nonius (p. 215

Merc.).

hypatoides] Quia principalium inprimis tetra

chordo utebatur, quo momica abstinuisse videtur,

quia hujus erat antiquam indolem servare (Plut.

de mus. p. 1155), principalium antem tetrachor

dum posterius demum adjectum est; quapropter

etiam Doricam harmoniam eo abstinpiisse Plutarclius

(ibid. p. 1156) testatur.

vopuxóç] Alii momicos, ex quo conjicio comicos.

Tria enim praecipua modulationum genera tragoedia,

-

752 Martiani Capellae lib. IX. §. 968.

{)67

968

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt etiam aliae di

stantiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae öuoto3oytxoe : sed haec aptius

pro rebus subrogantur, nec suas magis poterunt divisiones afferre. Hae autem

species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoeiae ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoides, alia mesoides, alia netoides; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tamen, qui melos inchoat, prae cunctis systema debet

advertere, dehinc sonos miscere atque componere. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numeros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata tem

poribus ad aliquem habitum ordinemque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata connexio, tempori pro ratione

modulationis inserviens, per id quod aut efferenda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artem disciplinamque constringat. Interest

tamen inter rhythmum et rhythmizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum , numerus autem

comoedia, et dithyrambus. GnoT.— Melius profecto

glossa in Darmstattensi codice legalis ; si quidem

ea ipsa de causa véguovg appellatos esse veteres

modos musicos constat, quia certis legibus ad

stricta essent, quas non liceret pro arbitrio mi

grare ; confer Platonem (de legibus 5, p. 700) et

Photium (in bibl. 259, p. 825 Hoesch.), ubi etiam

differentia eorum a dithyrambis exponitur. Plura

dabit Spanhemius (ad Callim. hymn. in Del. 504),

unde prorsus absurdam esse Grotii conjecturam

intelliges.

duodo^oyixâ] Alteram lectionem conologicam

velut quidam artifex aut species mo

Grotius ad marginem rejecit. Plures variantes vide

apud Meibomium (p. 589 v. 17).

rhytlunus igitur est] Varias rhythmi definitiones

ex veterum scriptis collegit doctissimus Boeckhius

(de metr. Pind. p. 6 sequ.), quas repetere nolumus,

quia nullam eorum Martianus expressisse vìàetur.

Huic, ni fallimur, Aristoxenus ante oculos erat,

cujus rhytlimicorum elementorum secundus tantum

liber exstat a Morellio editus (pone Aristiáis et

Libanii orationes Venetiis 1788), primas, quo has

ipsas definitiones contineri consentaneum erat, ad

huc latet.

Martiani Capellae lib. IX. §. 968. 755

dulationis apponitur. Omnis igitur mumerus triplici ratione discernitur, visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu , quum ad judicium modulationis intemdimus; tactu vero, ut ex digitis

venarum exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numeros quosdam

propriae conversionis accipiat, flexusque legitimos sortiatur. Est quoque* di

stantia inter rhythmum metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque mumero dicti sunt accedere, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: in corporis motum , in sonorum modulandique ra

tionem, atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuncta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesim, in gestu figuris determinatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt septem: primum de temporibus; secundum

de enumeratione verborum , quae in numerum cadere non possunt, quae

rhythmoides, id est similia mumeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

aut species modulationis] Sic probe seripti;

editus ad. Species hic idem quod forma , quae

formam dat cantui, quum modi sint materia. Vide

Aristidem p. 45 v. 12. Meinox. — Reichenauensis

quoque aut praebet.

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1,

p. 5 I f. Meib.): öv$uóc robvvv xoe^eitoe tgt

zôc : £yetoev yàg èzri tôv àxtvrjtoev 6ομά

των , ός φαμεν εδονθμov &v$qu&utæ , x&ae?

zravtóv róv xtvovu£vov, o$toc ydg poeuev

εύού9μος tvv& ßaöi©ewv, xoei óióc éft.

gocovíc.

venarum] Vide superius (§. 926 f.).

inter rhythmum] Quinctilianus (inst. orat. 9,

4, 46; p. 555 Spald.): »Nam rhythmi, id est

numeri, spatio temporum constant: metra etiam

ordine : ideoque alternm esse quantitatis videtur,

alterum qualitatis. « Confer et grammaticos Maxi

mum Victorinum (p. 4985 Putsch.), Bedam (p.2580)

Marium Victorinum (p. 2484), Atilium Fortunatum

(p. 2689), imprimis autem Longini fragmentum ex

prolegomenis ad Hephaestionem de metris (p. 160

seqn. Weisk.), ubi plura Toupius. Adde Boe

ckhium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

arsin et thesin] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis, male in editis arsim et thesim.

Explicationem vide inferiori loco (§. 974). *

tribus vocabulis] Id est nom inibus. Aristides

970

95

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

971

discernuntur, hoc est emrhythmon, arrhythmon, rhythmoides; tertium de

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhythmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique ducantur; sextum de con

versionibus; ultimum rhythmopoeia, id est quemadmodum procreatio numeri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in, verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singnlare,

in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividi, et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc mumerus toni similis invenitur;

(1, p. 55 Meib.): »Iorum temporum alia rliythmum

habentia (zgóvov éóóv$uo) dicuntur, alia rliythmo

earentia (äåóv$uoi), alia rhythmi speciem habentia

(δv$uosuôçïç). Et quidem rliytlimum habentia,

quae in aliqua ratione mutuum inter se ordinem

servant; uti in dupla, sescupla , id genus aliis.

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimilium

inter se habitudo. Rhythmo carentia, quae penitus

sunt inordinata et absque ratione connexa. Rhythmi

speciem habentia, quae inter haec interjiciuntur;

atque interdum ordinis rhythmum habentium, in

terdum confusionis rhythmo carentium sunt parti

cipantia. « Plura vide infra (§. 972).

agogem rhythmicam] MS. mitricem. Forte &yoe

vív μετgtxijv, agogen metricam. Gnor. — Inepte.

Quid sit dìoey% rliythmiea, explicet Boeckhius (de

metr. Pind. p. 46). Alia tamen harmonica, de qua

supra (§. 988); vide Meibomium (ad Aristidem

Quinct. p. 42).

de conversionibus] IIegi puera£o2«jv. Sunt

enim plures, ut videre est apud Aristidem p.42

v. 19. Memox. — Hie quoque distinguendae sunt

rhythmicae ab harmonicis (§. 958. 964).

primum igitur] Haec et ipsa ab Aristide (l. c.

p.52) habet. Plura dabit Boeckhius (de metr. p. 10).

punctum] Hinc et Quinctilianus (9, 4, 52;

P. 860 Spald.) hoc tempus appellat orgueiov.

monas] Vide superius (§. 707. 746) et Jam..

blichum (in Nicom. arithm. p. 81 Temul).

per incipientem] Pro incipiente in editis lioe prae

buerunt codices Monacensis (C) et Meibomianus B.

Martiani Capellae lib. IX. §. 971. 7$

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hic etiam qua

ternaria temporum modulatione concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

• • Sed eorum temporum , quae ad numeros copulantur , alia sunt quae 972

enrhythma tempora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoides -

perhibentur. Et enrhytbma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemidio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Ar

rhythma sunt, quae sibi nulla omnino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt. Phythmoides vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia 6rgoyy%«, hoc est rotunda perhibentur, 975

alia aeegttàéo. Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; aeeguae2£ο vero, quac amplius

quam decet moras compositae modulationis innectunt, seque ipsa tardiore

pronunciatione suspendunt.

quaternaria] Aristides Quinctilianus (p. 44.

48): toùtóv oöv oötog éxóvtov öéóstxtoet

z& puey&8n tóv 6touzeiaov toïç óuæ6tjuoe6tv

iockotów to$ tévov : tò puèv yàg è%ézu6tov

a$tãv toü pueyi6tov tetagtnuòquòv é6tvv,

cjc j διε6&g toö tövov. Itaque non solum longas

et breves, verum etiam brevium dimidias statuit,

quarum notitia ex nostra metrica prorsus disparuit.

enrhytlima — arrhythma] Sic recte codices

Meibomiani (p. 589 v. 17), quum apud Grotium

corrupte legatur enrythmica et arythmata. Pariter

et Aristides in loco superius (ad §. 970) citato et

Quinctilianus (9, 4, 56; p. 864 Spalding). Con

fer Boeckhium (de metr. p. 57). Alias inter se op

ponuntur εύονόμov at åéóv$uov, ut apud Pla

tonem (republ. 5, p. 400) et Aristotelem (rhetor.

5, 8)» sed aliquid interessc inter évQv9puov et

&ígv%uov recte monet Dionysius IIalicarnassensis

(de compos. voc. T. V, p. 226 Reisk.). -

despiciunt] Sic recte Grotius; anteriores di

spiciunt.

zregtrtzéæ] Hanc lectionem restitui ex p. 54

v. 2 Aristidis. Uterque seriptus verae proximam ,

habet legendo IIEPIIIAEC. Pessime editur et'

hic et paulo post regtft^eoeuevoe, at in margine '

aliquanto melius liabetur aeeguzt2ëa.Meibom.— Ari

stidis verba haec sunt: oi öë fregtzt%éó, oí táéov

íöm tîjv ßgoeöítntoe öu& 6vv9&toev φθόyyov

<rowowpuevov. Pertinent autem haec ad oratorium

numerum, de quo omnino conferendi sunt Aristo

teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 68 sequ.), Dio

nysius Halicarnassensis, Quinctilianus, alii; inter

recentiores autem inprimis Batteusius (in mcm. de

l'acad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95 **

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 974.

974

975

976

QUID SIT PES IN NUMERIS.

Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numeri prima progressio per legitimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multiplices pedes ponimus; et simplices quidem,

ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt paeones,'vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui temporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resolvuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabiles nomi

namus, quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quaedam compositio

profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est aeoioe, quum vario et multipliciter ea, quae connexa fuerint,

dividuntur; atque illa, qua simplices pedes esse multiplices nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; septima, quae per oppositionem

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praeccdit ex ordine, illud- autem tempus, quod insequitur, angustius, vcl

quum per contrarium ordinem tempora praedicta vertuntur.

podica] Hoc quoque ex Aristide (p. 54). Adde

Isidorum (orig. H, 17, 4 ; p.23 Arev.). Plura dabit

Boeckhius (de metr. Pind. p. 15 sequ.).

elevatio] Sic male hic omnes. Scribendum elatio,

quod recte ubique sequitur. Quamvis Latinius sit

sublatio, quod aliis auctoribus pro isto usnrpatum.

Memox.— Sublationem appellavit Quinctilianus (9,

4, 48; p. 886); sed Isidorus (1, 17, 21) eleva

tionem , ut nec reprehendendi nec mutandi causam

in nostro videam.

eorum pares] Codices Monacensis (C) et Mei.

bomianus uterque addunt epitriti , quod tamen ferri

nequit» nisi praeterea et insertum fuerit. Paeonum

enim non epitriti sed cretici pares suat (§. 990).

Quanquam incompositos etiam paeones esse noster

ipse agnoscit (§. 989).

alogos] Aristides Quinctilianus (p. 55 Meib.).

86tu óè xoei ä42« yévm árreg äÄoya xa2sirai,

o$zi tqj punóéva 2öyov ëzeuv, &22& tq5 ur6evi

taóv rgoeugnuévóv λόyoev oixeiaog éxstv, xoetâ

dgu$uo$c óè aë22ov j xoetâ eiö, &v$puxd

6αφΟειν τάς άναλoyioec. Plura dabit Boeckliius

(de metr. Pind. p. 59). Adde Godofredum Herman

num (elem. doctr. metr. p. 20).

per oppositionem] Sic codices et Meibomiani et

nostri Reiclienauensis, Darmstattensis, et Mona

censis (C); vulgo oppositum , quod jam ex inferiori

loco (§. 980) corrigeiidum erat.

Martiani Capellae lib. IX. §. 977. 757

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica

nominantur, alias aequalia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenim unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo mumerus henniolius est; duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminam rationem tam syllabarum quam temporum servat; quatuor VCrO

ad tria cpitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicimus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo velut forte aequalitas nu

merosa decurret. Sequitur iambicum genus, quod diplasium superius expressi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini , vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

sunt tria] Totidem jam Plato numerat (de re- faciunt] Lectionem facit, quam uterque scriptus

publ. 5, p. 400): özv μέν y&Q τρί' άττα έ6tiv habet, genuinam , censeo. Graecam enim loquendi

ειδή έ dév ai ßä6εις ~Aexovzai, dóczreg £v toïç ratiouem ó óó — aegóc zòv — expressit. Editus

ç$6yyouc térragoe é§ döv ai tööoeu &guoviat, modum faciunt; tò modum glossae B explieant

re$eapu£vog èv είπouu: ubi vide interpretes; adde per mensuram. Melnom.— At vero superius (§. 981)

et Ciceronem (orat. 86). legimus : » ut sunt quatuor ad tres.« Ceterum nostro

alias dactylica] Ita hic et sequentibus binis locis quoque loco alii, teste in margine Grotio, tres le

pro alia scribendum esse videram. Comprobarunt gebant pro tria, quod tamen mutare nolui, quia

eam scripturam deinde uterque scriptus. Codex A

vocula auctius legit alias duplicia. Memoxi. — Mo

macensis (C) quoque ter iterat alias ; sed milii e Arithmeticae liber satis ostendit.

nec ipsum Martianum vel librarios ejus, qui notis nu

merorum verba substituerunt, ea in re sibi constitisse

contrario secundum jam tollendum videbatur, quara aequali] Sic seripsi pro aequalia in editis ex

uncinis inclusi. Minus placet quod Reuvensius (in utroque codice Meibomiano.

eoll. litt. p. 117) legendum proposuit »alia aequalia, verum ad alterum] Sensus esse videtur, non

alia hemiolia, alia duplicia.« singulorum semper verum etiam binorum vel pluri

etiam epitritus] Confer Boeckhium (de metris um temporum duas ejus numeri partes esse posse;

Pind. p. 24) et Godofredum Hermannum (in opusc. verba ipsa tamen praestare nolim.

T.III, p. 91 sequ.), unde videlis multos hanc ra- unus ad duo] Pro unius in editis, e codice

tionem e generibus rliytluuicis exclusisse. Meibouiano B.

977

788 Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

9)78

979

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsim et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero incipit a trisemo; decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium; impletur autem in quindecim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memorávimus, ut singulorum

leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompo

siti, alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi , qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numeros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etenim σεςvyioe, id est copula,

in epitriti ratione] Sic recte codices Darmstat- snam naturam non posse pluribus quatuor moris

tensis et Monacensis (C), et bini Meibomiani pro constare jam Aristoxenus docuerat; confer Boe

rationem in editis. ckhium (de metr. Pind. p. 22 sequ.).

qui sit ad] Hic vocula addita legerem »qui sit mumeros— hexasemo] Quinque haec verba, in

ut ad.« Meinox. — Non necessarium arbitror. editis omissa, codices Monacensis (C) et Darmstat.

in sedecim pedes] Infra (§. 985) septem tantum tensis et uterque Meibomianus suppeditarunt.

numerat.

at vero] In MS. fuisse videtur; Atquin eorum

decem et oeto] Vide inferins (§. 987). Syllabae etc. Phrasis Capelliana. Ghor.

nune videntnr esse quasi comprehensiones, quo vo- 6v£vyioe] Isidorus (etym. 1, 17, 20; p. 26

cabulo generali et simplices pedes et syzygiarum

vel periodorum compositiones significat.

memoravimus] Ita codices Reichenauensis et

ute*fue Meibomianus pro muneravimus in editis.

Arev.): • synzugiae autem sunt pentasyllabi et lie

xasyllali pedes, et dictae apud Graecos. synzugiae

quasi quaedam conjugationes; sed hi non sunt pedes,

sed appellantur pentasyllabi et hexasyllabi, qui

tetrasemi] Simplicem enim pedem secundum ultra quinque et sex syllabas non procedunt.< Di

Martiani Capellae lib. IX. §. 979. 759

duorum pedum in unum est adscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum compositio plurimorum, quique

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt,

per magnitudinem , per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

cx disemo vel tetrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium .

aut hemiolium simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem , id est antithesin , quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus,

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad com

plendam periodom, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactylicum genus primum est, 98£

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinque, id est

proceleusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondeus major.

Ac proceleusmaticus quidem est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

stinguunt nimirum metrici inter dipodias et syzy

gias ita, ut illas ex duobus disyllabis, has de duobus

trisyllabis vel disyllabo et trisyllabo fieri dicant

(Herm. elem. metr. p. 19), quanquam Atilius For

tunatianus (p. 2688 Putsch.) aliter: »Quum unus

pes simplex bis positus compositum pedem fecerit,

Graece 6v%vyboe, Latine conjugatio dicitur; haec

autem quum duos pedes similes jungit, tautopodia,

quum diversos, dipodia appellatur.« Noster sequitur

Aristidem (p. 56 Meib.).

sibi inpares] Alii, teste margine Grotiana, pares.

Multa hic in singulis turbata esse negari nequit.

aut insequentibus] Lego insequentibus longe

prioribus , deleta disjunctiva. Ita etiam paulo post

disemis insequentibus. Grot. — Disjunctivuia un

cinis inclusi praetereaque pro prioribus ex codi

eibus Darmstattensi et Meibomiano B potioribus

scripsi.

numero sunt quinque] Ita auctoritate codicum

Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis (C),

et Grotiani legendum, non numeri, ut in editis.

proceleusmaticus] Sequens vocabulum dactylus,

vnlgo omissum, ex Grotiano codice supplevi, ut

numerus constaret; licet hunc pedem infra anapae

stum a majore appellet. Vide et Boeckliium (de

metr. Pind. p. 24).

disemus id est] Disemus hujus3 male codex A

huic.Meibox.— Sensum omnino corrumpit vox tam

huic , quam hujus. Expunxi igitur eam et quidem

Darmstattensis codicis auctoritate.

760 Martiani Capellae lib. IX. §. 981.

982

id est qui duobus temporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

nominatur ; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et

frequentia comprehendentis se invicem syllabae nec magnitudinem aliquam

nec modum divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum , qui longiores ponuntur,

docenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numeros aptatur, a quadrisemo

exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet. Monochronon

quippe dicitur tempus etiam quum longa ponitur, quae longa duo tempora

recipere consuevit; vel quum tria tempora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae com

putantur. Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae momo

chronos esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utriusque

temporis, quod in positione fuerit, aequali sibi posito, oportet elationis ge

minum tempus accipore; ita tamen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus &aeó puei£ovoc dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui árrö é%&66ovoc nominatur, ex duabus brevibus,

quae in elatione sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tam arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Graece άπλoëç, ut major 6vv%o%g.

Meibow. — Vulgo pyrrhichius appellatur.

brevibus effieitur] Grotiana margo effingitur.

eo raro] Codex Darmstattensis eo rarius, quo

a quadrisemo] Omissam in editis praepositionem

a e Darmstattensi snpplevi.

anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattemsis et

Meibomianus alter (A); vulgo addebatur minor, sed

huic repugnat quod inferius iisdem verbis sequitur

tius in margine posuit oportet pro deeet. Sed pro de majore anapaesto.

Grotiano nec assiduitas rescripsi me ex Reichenau

tamen non magis opus est, quam quod mox Gro

computantur] Darmstattensis codex eomponuntur.

ensi et Meibomiano utroque, praesertim quum jam copulantur] Codex B componatur.Menon.

anteriores editiones illud haberent. mgjor vero] Sic probe scripti: editus infercto

Martiani Capellae lib. IX. §. 985. 76$

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionem etiam videtur

admittere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit ionico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusmatico, quem disemum esse mon dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

erunt. Dactylus igitur est dictus, quia ordinem syllabarum consimilem digito

hominis informat; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyr

rhichius vero, id est proceleusmaticus, quia hic assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque 6tovöaic inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet enim duas longas•duasque

- • 8 quQ

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi sunt,

DE IAMBICIS METRIS. - .

-.

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numeri

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim.

verbo »major vero dicitur. « Mernow. — Ego vulgatam

retinui. Ceterum confer Godofr. Hermannum (elem,

metr. p. 18).

iomico] Immo ionicus. Pariter infra legendum

•spondeo simplici et proceleusmaticos ; inepte vulgo

vel. - -

daetylus] De hujus nominis , et sequentium

etymo vide Aristidem Quinctilianum (p. 37 et 48

Meib.) et Isidorum (in etym. 1, 17, 23. p. 24 sequ.

Arev.). ' ;

plerumque 6rrovöaic] Omissa a negligentio

ribus librariis vox Graeca, ut saepe. Itaque legoi

»6rrovöaig plerunque inservit. Gnor. — Aristides

(p. 57): »X'zvovöeiog 8u& tò èv voec. 63vovöoeìg;

oeëröv &%e69ai.« Ex eo igitur, quem toto, hoc

Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

capite ante oeulos habuit noster, vocem, qnam voluit

Grotius, inserui. Miror Meibomium mendum pro*

sus non vidisse. Ceterum Grotins perperam ubique

Spondaeus edidit, licet Graeea vox sit 6rrovöeiog.

Ionicus] Aristides (p. 37) •'Iovixóg, öu& zó

toü óv$uoä pogtwóv, ίφ' ο παι oi 'Ioveg

éxópuqwör}%,6cv. «

.* ineompositi erant] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis hic et inferius inepte errant; tamen

hec vulgata placet, atque haud seio an melias foret

erunt, ut supra (§. 981) vocabuntur. » .

- - elatione et positione] Apparet nostrum haec vo

eabula nunc contraria potestate aecipere, ut quam

nos thesin , elationem , quam nos arsin, positionem

dicat; qua de re ita Godofr. Hermannus (elem. doctr.

985

96

----- *

-

-

I62 Martiani Capellae lib. IX. §. 988.

elatione, et positione quae gemina est; trochaeus ex duplici positione, et

elaione quae brevis est; orthius, qui ex tetrasemi elatione, id. est arsi, et

octasemi positione constabit, ita ut duodecim tempora hic pes recepisse vi

&leatur, atque habet propinquitatem quandam cum iambico pede, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, reliquis octo temporibus ad

junctis; dehinc trochaeus, qui semanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

Compositi sane sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: bacchius,

Qui

vero bacchius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

qui ex trochaeo deducit auspicium, fine autem iambici terminatur.

diximus pedibus aptabitur.

certam viam provenit. In hoc genere

metr. p. 14): »Illud tempus, in quo ictus est, R.

Bentlejus arsin, tempora autem ea, quae carent

ietu, tliesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et

Martiano Capella p. 101 ed. Meibom., qui ab ele

vatione et remissione vocis haec nomina ducta di

euut; ceteri musici et métrici veteres, a depositione

atque elevatione pedis vel manus ea nomina deri

vantes, tempus ictu notatnm thesin , destitutum

ictu arsim vocari voluerunt, quam rationem ille ipse

Martianus Capella sequitur, qui, ut dictum est,

definitione illa sua eontrarium dicit.« ,

- orthius] Tam ex Darmstattensi codice, quam ex

auctore ipso (§. 988) correxi corruptum orehius in

editis. Eum et Plutarchus (d. mus. p.4 140) memorat.

Adde doetum hujus interpretem (in Mém. de Pacad. X.

p.232. 285. 504) et Hermannum (eleris. p.660 sq.).

octaisemi] Darmstaitensiw ogdosemis, male! Est

enim Graeca vox öxrë0nuos.

propinquitatem quandamJ\ Alii ut eodices Mo

maeensis (C), meichenauensis, Darmstatiensis, ' et

-*- *.

Meibomianus B. aliquam, fortasse melius... . . .

sunt autem Iii] Alii antibacehius; sed sane anti

Per periodum vero est, quod velut per se

quum sint duodecim numero, quatuor

bacchius a spondaeo incipit et trochaeo terminatur;

an itaque faciendnm amphimacrus? is enim trochaeo

incipit et iambo terminatur. Sane bacchius hoc loco

ferri non potest, quum statim de baechio subjiciat.

Gnor. — Noster quum semper fere Aristidem se

quatur, liunc conferre debebat Grotius: statuit enim

ille (p.57) »duo bacchios, quorum alter primnm ha

beat iaimbum et secundum trochaeum, alter contra«;

ut appareat non quos vulgo bacchium et antibacchium

sive palimbacchium nominent (conf. Quinetil. 9, 4,

80 sequ.; p. 888 sequ. Spald.) sed choriambum et

anlispastum intelligendos esse (Boeckh. de metris

Pind. p. 28). Ceterum ne sic quidem locus sanus

est, et $i nihil aliud certe infra duabus vocibus

iteratis scribendum: »qui vero bacchius est ab iambo,

ab iambo principia sortitur.«

per se certam] Haec manifesto corrnpta sunt;

quibus tamen, sanandis imparem me confiteor, \icet

facile intelligam Martianum, vocis negio8ov etymo

logiam Latino sermone exprimere velle.

duodecim numero] horüm tabulam Boeckliam

(1. c. p. 26) hanc proposuit * :

Martiani Capellae lib. IX. §. 986. 765

quidem per singulas periodos accipere docetur unum iambum ac tres tro

chaeos; ac de iisdem quatuor primum quidem quod iambum habere mon

stratur, trochaeus ab iambo denominatur; qui vero rhythmus secundum iam

bum recipiet, a bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo poterit nominari; ille vero, qui quartum admittit iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit etiam iambus

a trochaeo appellatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

medius poterit nominari; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo mo

minatur; qui vero quartum recipit trocbaeum , epitritus trochaeus appellatur.

Octo vero et quatuor de his, quos duodecim diximus per periodum, illi 987

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque iambos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habebit, duplex bacchius ab iambo nominatur ;

quatuor ex tribus troclaeis et uno iambo : batur et facile ex prima sequentis verbi syllaba

~ — — ~ — ~ — ~ trochaeus ab iambo, oriri potuit.

— ~ ~ — — ~ — ~ trocliaeus a bacchio, a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

— — — ~ ~ — — ~ bacchius a trochaeo, quod jam Grotius corrigendum esse vidit.

e0rum vero] Hic aliquid excidisse certum est.

— ~ — ~ — ~ ~ — iambus epitritus;

Ita fere Martianus scripserat: »eorum vero qui ex

«quatuor ex tribus iambis et uno trocliaeos uno troclaeo fiunt et iambis tribus, qui primum

— — ~ — ~ — ~ — iambus a trochaeo, : trocliaeum habet, iambus a trocliaeo appellatur. •

~ — — ~ ~ — ~ — iambus a bacchio, Certe euiam in vulgatis ineptum est.

— — — — — — ~ — bacchius ab iambo; bacchius medius] Darmstattensis quidem melius:

~ — ~ — — — — — trochaeus epitritus; sed vulgatam retinui, etiam Monacensi (C) adsti

pulante; neque aliter Aristides: pué6og ßaxxeioc.

uatuor ex binis iambis q binisque trocliaeis : - • q. • • ab iambo nominatur] Verbum omissum hoc a

~ — ~ — — ~ — ~ simpl. baccliius ab iambo, Grotio tam anteriores editiones, quam codices Rei

— ~ — ~ — — — — simpl. haecliius atrocliaeo, am-,„„„„;., -• Darmstattensis habent.

— — ~ — ~ — — ~ medius iambus, octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspec

~ — — ~ — ~ ~ — medius trochaeus. tamus: »reliqui vero quatuor« cet.

trochaeus ab iambo] Sic reposui Aristidem se- atque ille qui] Secutus sum codicem Darmstat

catus (p.57), ubi est rçoxaiog äztó idpuèov • tensem; vulgo inepte; » atque ille septimus qui

vulgo enim praepositio deest. Codex Grotianus qui- trochaeos primos recipit.* •*

dem habet iambodes , sed hoc etiam ineptius vide- duplex bacchius ab iambo] MS. a trochaeo, et

- 96 *

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987.

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus medius jure dicetur; quum

autem in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui per copulam colligantur, rhythmi decem et octo nu

merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod ioepléiçetv Graeci detrahere

dixerunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc momen

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris infundat. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius ' propter

honestatem positionis est nominatus. Semanticus sane, quia , quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et remanentis cessationis effingit.

Bacohii vero sunt dicti , quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

»

DE PATONICO GENERE.

In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

subnectit: »qui secundus iambus (1. secundos iambos)

duplex (adde bacchius) a diambo esse dicitur.« An

itaque supra legendum duplex bacchius a ditrochaeo?

Sane arbitror. Grot.— Vulgatam retinui, nisi quod

pro esse dieitur reposui ex anterioribns editionibus et

eodicibus Reichenauensi et Darmstattensi nominatur.

Ceterum locum corruptum esse quivis videbit, licet

sensus certus sit; fortasse pro secundos legendum

duos.

haeclios dicat, superius (ad §. 986) jam intel

Quos autem noster, praeeunte Aristide,

leximus.

rhythmi decem] Codices Darmstattensis et Mo

macensis (C) inepte inserunt dicuntur et; videtur

tamen tota periodus turbata esse, quam ita pro

baliliter restituimus: » omnes vel qui incompositi

dicuntur vel qui per periodom vel qui per copulam

eoIligantur rliythmi decem et octo mumerati sunt.«

iaeproeiCetv] Aristides (p. 58): iapt£og μέv oöv

íí9n d:tâ to$ ioepêiçeçv, ö ä6re 2ovöogeiv,

raoà ròv iöv signuévoc. Unde Iambus ille Ar

chilocliius maledicus (Casaub. ad Strab. 9, p. 422

et de poësi satir. p. 16 Cren.). Sed vide omnino Ari

stotelem (in poët. 5, 8) et Illgenium (de seoliorum

poësi p. CXVIII).

trochaeus] Isidorus (etymol. 1, 17, 5; p. 25

Arev.): » ab eo dictus est, quod celerem conversio

nem faciat cantilenae, et quasi rota velociter cur

rat in metris; tgozóc enim Graece rota dicitur.•

Aristides (p. 57. 58) eadem quae noster docet.

orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

(p. 58) verba : »ö öé öo$uog öu& tö 6εμvöv z%c

w;ztoxQi6eoec xoei 8&6εως.« Inepte alios forte artios

legere margini adscripsit Grotius.

semanticus] Graece Aristides : (p. 38): •X'z;

poevröc óó ótt ßgoedèc 6v toIc xgövotc £rtv

rezvntoec aegjroet 6r,acc6tatc, nagaxo2ov%

6ea>c évexoe övztzoe6t&ςον τάς όε6swg. • Adde

Plutarchum (de musiea p. 1140).

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 765

esse dicuntur: quorum unus paeon @unâ6toc appellatur ex longa positione et

longa elatione; ac alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos im

compositos esse praediximus. Neque vero per conjunctionem , hoc est 6v%vyiav,

neque per periodum in isto genero rhythmus accedet. Inde οικλάσιος quidem

dictus est, id est quasi duplicia . membra discernat; epibatis autem, quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur. -

DE PERMIXTIS GENERIBUS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae

species erunt istae, quae dochiminae

fuerit, hac lege componitur, ut sit ex

quorum unus] E Darmstattensi hoc codice re

cepi, quia cum sequenti alter melius convenit, quam

alius in editis.

epibatis] Aristidi (p. 98 Meib.) δ έπιρατός.

»Movetur magis • inquit » dupla quidem positione

animum conturbans, elationis vero magnitudine ad

summa mentem excitans. • Constare antem paeonem

epibatum (p. 38) dicit » ex longa positione et longa

elatione et duabus longis positionibus ac longa ela

tione — quoniam autem quatuor utatur partibns,

fieri eum duabus elationibus et duabus diversis

positionibus.« Ejnsdem meminit Plutarclius (de mus.

p. 1141). -

duabus] Editi male tria: nostram antem lectio

nem non solum codices Monacensis (C), Darmstat

tensis, Reichenauensis, et Grotianus tenent; sed

Aristides etiam (p. 59), e quo sua noster hausit,

confirmat. Quanquam haud scio an altius mendum

lateat et per homoeoteleuton fortasse exciderint,

quae ad epitritum pertinent, quem ratione trium

ad quatuor niti constat.

nominantur. Ex quibus prius quod

iambo et paeone, qui $uærénc vocatur;

dochiminae] Sic editi et scripti omnes et am

tiquum mendum esse etiam glossa quamvis inepta

in codice Darmstattensi docet, quae approbativas

explicat, quasi a Graeco δόκιμος descendat. Ve

ram et scribendi et derivandi rationem ostendit

Aristides (p. 59 Meib.): öözuuov öé àxcczo%vro,

öu& tò totxi^ov xoei dvöuouov, xoei puz; xoer?

&$$$ $&aygei69av tijc öv$uorooec : sed quam

vis ipse superius (§. 519) doclimium pro dochimo

rcstituerim , hic tamen quidquam mutare nolui. Ce

terum de doclimiacis versibus peculiaris liber exstat

Seidleri (Lips. 1811).

qui δακτόnc vocatur] MS. •qui 8u«réqg*:

forte : »öuötouoc — hunc 2%xeuov posteriores

Graeci nominarunt.« Grot. — Edidit enim ita: »qui

övtzo vocantur : hunc $u&topuov posteriores Graeci

cognominarunt« ; etsi jam antecedentes editiones

öuærór, c praelcrent, quod quamvis corruptnm re

timui, ne quid temere mutasse viderer, qnum mec

quod Aristides habet öuxywkoc omnino placeret. Sed

sine haesitatione recepi ex Ileichenauensi codice

766 Martiani Capellae lib. IX. §. 990.

991 ex iambo dactylico et paeono constare monstratur.

992

hunc posteriores Graeci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

Qui autem deducti numeri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocautur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptetur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

et ionico &aeâ puel£ovoc constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationa

biles esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appellare com

suevimus. Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex elationibus geminis

et longa positione consistens , per contrarium prioris effectus.

IDE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

Sunt autem mixti generis quinque, id est dactylicus per iambum,

voeatur pro vocantur, ut ad proxime antecedentem

paeonem solum pertineret, unde etiam explicatur,

quod mox ex Darmstattensi recepi creticum ; hos

enim ejusdem cum paeonibus mensurae fuisse satis

constat. Vide Aristidem (1, p. 88 Meib.).

prosodiaci] Horum mentio praeter Aristidem

Quinctilianum (p. 59), quem noster sequitur, ex

stat apud Dionysium Halicarnassensem (de compos.

voc. p. 29 Reisk.), Plutarchum (de musica p. 1141),

Hephaestionem (de metris p. 48), et scholiastem

Aristophanis (ad nubes 682). Cave autem a pro

sodia derives, Graece enim rrgo6o6uaxo scribuntur.

ex duabus syzygiis] Sic codices Monacensis (C)

et Darmstattensis, vulgo soloece duobus.

alogos] Vulgo analogos inepte; eorrexi e co

dicibus Reichenauensi, Darmstattensi, et Monacensi

(C). Vide superius (§. 978).

chorius] Aristides (p. 39): elóå öä %aì àÀo

%ov zoQeiov ööo' ioepu8oeu6r}g, öç 6vv86t7x&v

éx poexgàç äg6εως xai öéo $6£a)v, xaì ròv

pu$v öv$uòv éovxe $axtû2q), t& óá tíç Àéêéóc

uégn xoerà tóv άστομον idu8q) : ο ο$ tgozo

euóíç ëz ööo &g6εων και μακράς θέ6εως, κατ'

dvtuorgopjv toû zrgorégov : quem illustrat Boe

ckliius (de metr. Pind. p. 41).

numero qui est] Boeckhius nescio unde quidem

est, haud profecto male.

iambicum] Sic codex Grotianus; vulgo iam

- - • _ * - - - -

ioniso ézrò pueiçovog] Grot. iomio, quod correxi. bicinumn.

Martiani Capellae lib. IX. §. 995. 767

dactylicus in bacchio incidens qui yeniat ex trochaeo, dactylicus per bacchium

qui ex iambo manaverit, dactylicus per trochaeum qui ex iambi similitudine

exordium mutuetur, dactylicus per chorium, qui ex similitudine trochaei

videatur expressus. Et creticus quidem consonans ex trochaei positione ct

initio iambi* - -

* numeri componendi, et omnium figurarum plena perceptio. Dividitur

haec in eas quas et melopoeia partes, quae sunt istae: étiánipuc, id est per

ceptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; zgj6ic, id

est usus, per quem positiones aut elationes decenter aptamus; ui§tc, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. Tropi vero,

ut in melopoeïa, ct in rhythmopoeia tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonicis eos superius memoravi. Numerum autem marem esse, melos

feminam noverimus. Etenim melos materies est, quae sine propria figura

daetylicus] MS. ubique dactylus. Gnor.

in baeehio] Codex Darmstattensis aniibacchium,

fide superius (§. 986).

exordium] Codex Darmstattensis ordinem , for

male.

tasse melius. Sed etiam eertius esse videtur, pro

trochaeum legendum esse chorium , quae eo facilior

erat confusio, quia ipsum trochaeum interdum hoe

voeabulo appellatum esse constat (Quinctilian. 9,

4, 80).

ex trochaei positione] Secutus snm codicem

Darmstattensem et anteriores editiones, nisi quod

liae in sequentibus indicio habent pro initio iambi;

Grotius autem ita ediderat: »ex trochaeo positione

et indicio numeri componendi« etc. Ceterum non

persanatum locum esse facile apparet, quare lacu

nae signum posui. -

érri?nvvc] Ita et MS. Alii àrtuóéëuoc, quod

vult ézri8e§uc eodem sensu. Gnor.— Ileichenau

ensis epilempsis praebet, Darmstattensis et Mona

censis (C) epilemsis. Aristides (p. 43) simpliciter

λήνpug* vide superius (ad §. 936).

systalticos] Alii, Grotio teste in margine, sy

staticos; sed retinui vulgatam , etsi unus tantum

systalticorum tropus sit (vide ad §. 947), ut reliqui

omissi esse videantur. Ceterum quod superius in

harmonieis eos commemorasse ait, nihil invenimus,

nisi in loco de melopoeia (§. 968) exciderint. sed

in his quoque Aristidem (p. 43) caece exscripsisse

arguitur.

melos materies] Materiam feminae assimilat. Sie

Aristoteles lib. I. &xgoapudátóv φv6vxöv: j puév

χάρ ύπομέvov6a 6vvoeutia: tí puogqpí táv yu

vouévóv ä6riv ö6/reg purjtng etc. quae ibi se

quuntur. Gnor.— Vide inprimis Aristidem (p. 43

et 90 Meib.), eujns haec verba sunt: rvv}g &£

tàv rræ?&ιοῦv töv μέν άνθμόν άδόεν άπε

x&%o%v, το οι μέλος θήλν- το μίν yào tt&zoc

dvev&oyntòv ré é6tu xoei d6znuâtuorov, öÄng

érvázov 2öyov 6u& trjv zrgóc tovvoevrtov έπι

vmöstórrræ, è óó óv$uóc ae?oertet te aërö

×oei •vet reroeypuévóc , zrotoévrog A&yov έπέ

zον πρός τό πouovuevov.

995

768 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.

$97

censetur, rhythmus autem opere quodam virilis actus tam formam sonis,

quam varios praestat effectus.

Quae quum Harmonia intentis tam divis quam heroum populis augusta

quadam suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines decenter

regressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis xoipin6tv

modulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit.

Habes senilem, Martiane, fabulam,

Miscillo lusit quam lucernis flamine

populis] Temere Bartliius (in advers. p. H807)

e libro suo praefert pupulis. Quod non fecisset,

si totum legisset Martianum. Qui enim intenti he

roum populi hic dicuntur auscnltati esse, eosdem

snpra (§. 904) cum Harmonia advenisse noster

retulit. -

×oipun6vv] Editi praebebant Cinesim; ad quod

Grotius: »Lege cum clariss. Vulcanio xoiun6tv, de

qua voee supra, ubi de Àyeg6iuouc. « Monacensis

codex (C) dat cymesim, melius etiam Darmstattensis

eymesin. Pravam nempe in editis lectionem e cor

rupta ortam esse pronunciatione, satis superque alibi

(in palaeogr. crit. T. 4. §. 884) demonstravisse milii

videor.

habes] Reposui hoc pro tandem in editis, tam

e variante lectione a Grotio ad marginem rejecta,

qnam e codicibus Darmstattensi, Monacensi (0), et

Probavit etiam Burmannus

(ad Sueton. T. I, p. 85). Alioquitur nimirum Mar

tianus filium cognominem, quod ex initio etiam operis

apparet, neque tamen intellexisse videtur Scaliger,

qui Grotio teste legi voluit: »tandem senilis Mar.

utroque Meibomiano.

tiane fabulam.«

senilem] Sic Fulgentius nostri simius (mythol.

1 » p. 3 Munck.): »parumper ergo ausculta dum

tibi rugosam sulcis anilibus refero fabulam«; neque

tamen necesse est cum Heinsio (ad Phaedr. 3, prol.

10) rescribi anilem ; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burm.).

miseillo] Sie supra :

»Miseilla sacrae dum feruntur curiae.«

Illustrissimus Scaliger miscilla legit. Gnor. — Equi

dem sublata interpunctione sententiam sic expla

mandam esse eenseo: »fabulam, quam miscìlle fla

mine ad lucernam lusit.« Vox nota, quam tamen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. miscel.

lum scribunt. Gellius (ab init.): »miscellum et quasi

comfusameum.« Appulejus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis explere pectus a scripserat, modo

editionem principem et optimos consulueris codices.

Sensum nullam liabere dubitationem verbum in

miscuit paulo post (§. 908) adliibitum docet (con£

not. ad §. 915). Metrum quidem flagitat miscilla;

sed sane carmem hoc pluribus locis metro laborat,

quibus omnibus certe nemo medicinam afferre po

terit, ita ut Martianus negligenter scripsisse potius

censendus sit.

lusit] Ludere significat carmina componere, ut

apud Virgilium (ecl. 1, 10);

»Ludere quae vellem ealamo permisit agresti..

lucernis] Idem quod ad luceruas, sive lucernis

ardentibus, lucem praebentibus. Ita et Cicero (Attie.

8, 2 f.): neadem lucerna epistolam scripsi.« Vide

superius (ad §. 2). Quapropter me non movent,

Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 769

Satura, Pelasgos dum docere nititur

. Artes creagris vix amicas Atticis ,

Sic in novena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggerans

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Heinsius, omnia eorrigere tentans (ad Ovid.

T. I» p. 90 Burm.) ad hunc locum adnotat, le

gendum videri lucernae adflamine. Flaminis figura

e re navali petita est, in qua omnia a prospero

et secundo ventorum flamine pendent.

Satura] Hanc Martianus xoetæ: aegogoerrorroüov

loquentem induxit. Gnor.— Nondum hoe quidem

loco ; sed paulo inferius.

creagris] Artes, quae aegre ingeniosis Atticis

intelliguntur. Vulcax. — Conjicit Meursius diaeriis ;

ita enim Attici appellati jam ante Thesei tempora.

Si glossas sequamur, criagris legendum sit ea for

ima, qua omagros dicimus. Magis tamen crediderim

innuere Capellam artes has suo tempore non tam

familiares fuisse, quam culinariam, quam innuit

per nomen instrumenti, quod Graecis xQ&d:yga,

Latinis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur.

Gloss. Isidori: »Creagrae, fuscinae, ad carnes de

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis

sententia : »quorum auditores discum audire malunt,

quam pliilosophum. « Sane de artibus etiam apud

Athenienses evilescentibus conqueri videtur Arith

metica, quae supra ait:

»Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris.«

Haec quum ita de desperato quodammodo loco co

gitarem, succnrrit dóc àrrò punzävnc Julium sidus,

ex quo didici Capellam poetæ pogtxöc, ut solet,

ipsa ingenia eo quod scientias appreliendant xQed

$yga¢ vocasse. Gnor. — Repreliendit IIeinsius (in

Burm. syll. epist. III, p. 461 et ad Ovid. T. I,

p. 90 Burm.) Meursium, reponitque theatris , pro

arbitrio scilicet, quamquam libenter concedo repre

hendi facilius aliorum hariolationes posse, quam

ipsum aliquid probabile afferre. Videndum tamen

an subtilitates potissimum dialecticas significet, qui

bus unice Attici gauderent ita, ut reliquas omnes

artes prae illis spernerent. Creagras enim non car

nibus modo verum omnibus rebus reconditis atque

repositis promendis usitatas fuisse Aristoplianis locus

docet (in eccles. 1047), ubi creagrae appellantur

unei quibus urnae ex puteis tollantur. Neque hamus

ille negligendus est, quem occultum tenere Dialecti

cam supra (§. 328) noster finxerat; nec quod Plato

(in sophist. p. 210) hamatilem piscatum sophistas

exercere dixerat. Sed ut ut haec sint, doctior est vul

gata, quam quae corrupta haberi possit.

quippe loquax] Heinsius (ibidem) legi jussit

linguax, quia versus vitio laboret; sed melius fuerit

ipsi Martiano lapsum tribuere, quales hoc ipso in

carmine etiam plures commisit.

Musas deasque] Amplexus sum distinctionem a

Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

deique idem in margine notavit, nescio quo sensu.

cyclicas] IIae sunt ipsae illae septem artes, quae

quia orbem quendam, ut Quinctiliani (1» 10, 1 ;

p. 200 Spald.) verbo utar, liberalis doctrinae effi

cere viderentur, àyxöxáuov a Graecis vocatae sunt.

Quippe, ut ait Vitruvius (1, 1 ; p. 16 Bip.), »en

cyclios disciplina uti corpus unum ex membris est

97

770 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.

Garrire agresti cruda finxit plasmate.

Hac ipsa nauci rupta conscientia, <

Turgensque felle ac bile, multa chlamyde

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

composita.« Unde Tzetzes (cliil. 11, 828);

~O ×ózzog xai 6vuae&gt;6uæ róvtov töv

pua:$nu&toev

Toapparuxijc, érrogwijc, aétíc pu/o6opioec

H(aì tòv re66&gov te texvöv τόν άπ' αύ

trjv xetpuévóv,

Tíç &gt;9puow;6nc, puov6vxijg xal της yεο

puergioec

H{a) z*jc oégævoß&uovoc aétíc di6tgovo

- μίας. «

Adde Strabonem (1, p. 15 Casaub.), Senecam (ep.

88, p. 868 Lips.), Plinium (hist. nat. init.), Sex

tum Empirieum (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. II, p. 196 Reisk.), Sozomenum

(hist. eccl. 8, 18; p. 625 f.), quosque praeterea lau

dant Salmasius (ad Solin. p. 848), Wowerus (de

polym. 24), et Reimannus (idea ant. lit. p. 826 sequ.).

agresti] Erudito opponit Appulejus (Flor. 1 ,

3; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum

barbaro conjungit.

cruda] Disputarunt de hac voce viri docti (ad

Appul. apol. p. 815 Oud.). Sed apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polita eoque inepta sunt.

plasmate] Fictione, quo de sensu jam superius

(§. 915) egimus, neque erat, quod Heinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos reponere phasmate juberet.

hac ipsa nauei] Sensus liic esse videtur : »Sa

tura ipsa nugas se egisse sibi conscia eaque re irata;

possem» inquit, poëtico cultu et elegantia atque

urbanitate Attica ornata prodire, sed proliibeor Ca

pellae fortuna , qui causis orandis optimam vitae

partem impendit jamque senili aetati propior curis

atque egestate obtorpuit.«

chlamyde] Magno ornamento verborum. Gloss. ap.

Vulcan.— Chlamys apud posteriorum temporum Ro

manos etiam elegantiorum hominum vestimentum fu

isse videtur, ut apud Senecam (de vita beata 28), si

lectio certa: »malo quid milii animi sit ostendere prae

textatus et chlamydatus quam nudis scapulis aut se

mitectis«; sed sufficit nunc de Graeco eultu intelligere.

comis] Sic codices Monacensis (C) et Reiche

nauensis unice recte ; vulgo inepte comes. Opponitur

agresti et erudo, ut apud Horatium (serm. I, 4, 90):

» Hic tibi comis et urbanus liberque videtur,

et alio loco (serm. 1, 10, 41):

— — • comis garrire libellos

Unus vivorum.« —

Mox pro utque margo Grotiana atque, male.

e Martis curia] Areopago, in quo olim judicia,

postea disputationes sophisticae habitae ; nisi aliam

quampiam Martis curiam Carthagini imaginemur.

Grot.— Sophisticas disputationes in Areopago non

novi; ceterum hunc ipsum significari a nostro certnm

est, licet nihil aliud dicere velle videatur, nisi ex

ipsis penetralibus Athenarum Atticarum profectum.

Felicis] Felix Capella etiam apud Fulgentium

audit (expos. ant. serm. p. 181 Munck.).

flamine] Grotius e suo codice mavult famine;

dubito num justa de causa. Flamen pro impulsu di

Martiani Capellae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre secula -

Jurgis caninos blateratus pendere,

Proconsulari vero dar.tem culmini,

Ipsoque dudum bombinatore flosculo

Deeerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitudine a ventis repetita, ut superius

(§. 997). Ceterum in constructione anacoluthia est,

quum flamine nihil habeat quo referatur, sed infra

demum in verbis » ob hoc creatum « oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsam redeat.

rabidum] Quemadmodum rabulas dicimus, et

linguae rabiem Appulejus. Grot. — Vide quae su

perius (ad §. 122) annotavimus.

jurgts] Sic scribendum recte Grotius intellexit.

Heinsius (ad Ovid. Ibin 14; T. IV, p. 21 Burm.)

incredibili temeritate foris substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis declararent. Pariter Seneca

(Hercul. fur. 172) »rabiosa fori jurgia a dixit. » Cu.

ram districtiorem forensem rabulationis partibus illi

gatam« jam superius (§. 877) Satura Martiano ex

probraverat.

caninos] Ovidius :

••trat et in toto verba canina foro.

Gnor.— Non absimile veri est, totum illum Ovidii

locum (Ib. 254) nostro obversatum esse. Ceterum

eadem metaphora Sallustius (apud Lactant. 6, 18,

16) caninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 et Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), pro

piusque ad nostrum Petronius Cerberum forensem

causidicum appellat.

proconsulari] Magnus Scaliger:

» Proconsulari jura dantem culmini.«

Gnor. — Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectionem haud nego; sensus tamen patet, Martia

num apud Proconsulem Africae causas egisse. Quod

si metrum pateretnr, proponerem perorantem; nunc

doctiores viderint.

bombinatore] Bombinatore flosculo i. e. clama

tore superfluo.VulcaN. — MS.;

»Ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparat se api, sic Flaccus:

— — « ego apis Matinae

More modoque

Grata carpentis thyma per laborem

Plurimum circa memus uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.«

Bombinatorem dixit quia bombus apum sonus proprie;

hinc illae Graecis dicuntur ßopußsvstv. Theocritus:

— — είθε yεvoluav

A 8oa8e86æ μέλι66oe xoei 8c reöv ävtgov

ixoip×v.

Malim autem hic bombilatorem legi, nam et auctor

Philomelae canit :

»Bombilat ore legens munera mellis apes.«

Et Festus bombilationem apum strepitum esse te

statur. Gnot. — Ego vero non video quomodo tor

quere se potuerint viri docti in explicando voca

bulo, quod et metro et constructioni prorsus re

pugnet, atque omnino nullum esse videatur. Milii

nihil certius est quam Martianum scripsisse:

»Ipsoque dum bombinat ore flosculo ;

sed codicum auctoritatem desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus , hoc est imminutus, debilitatus

97 *

779 Martiani Capellae lib. IX. §. 999.

1000

- Beata alumnum urbs Elisae quem videt ,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc creatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possem haurire poculo?

Testem crgo nostrum quae veternum prodidit

Secute nugis mate ignosce lectitans.

sit, quippe •incrementis lustralibus decuriatus*

(§. 2). Falcem Saturni superius (§. 428) jam cog

novimus.

canescenti rota] Senescente aetate. VulcaN. —

Fortasse legendum:

»Decerptam falce jam canescente rosam. •

Gnor.— Mihi quoque verisimillimum est, temporis

rotam respiciendam esse cum Vulcanio. Si quis rem

altius repetere velit, caprarum illarum nomen huc

traliere possit, quas Latine rotas appellari apud Var

ronem (de re rust. 2, 1, 5; p. 287 Gesn.) legimus,

ut in suo ipsius nomine docte luserit Capella; sed

illo ipso loco platycerotas legendum esse verisimi

lius est.

urbs Emisae] Cartliago; nam Dido alio nomine

Elissa vel apud Virgilium. Confer Salmasium (ad

Solin. 27) et Modium (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod sequitur vocabulum quem, in an

terioribus editionibus omissum, jam apud Grotium

recte legitur, adstipulante etiam codice Monacensi

(C); ut non necessaria sit J. G. Vossii (de liist.Lat. l.

3 in oper. T. IV, p.221) conjectura, qui post urbs,

ue hiet versus, excidisse suspicatur haec vel nunc.

obsidentem] Ita codex Darmstattensis pro obsi

dem in editis, quod et metrum poscit.

mictanti] MS. nictantem: Scaliger ob versum

mictante. Grot. — Usitatissima liypallage niliil offen

sionis habet. De verbo mictare vide nos snperius

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Interdiu dormientem, noctu

vigilantem, qui Afrorum mos est, ob nimium illius

regionis aestum, quod et ipse Martianus J. 6 de

Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per diem

silet, nocte et ignibus micat, tibiis, fistula, eyun

balis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

baccliantibus« , quem morem hodie Hispana nobilitas

imitatur. Nam et somnum in multam lueem protra

hunt, et bonam pomeridiani partem quieti tribuunt

et ut illi loquuntur passam la siesta , noctem alea et

lusibus transigunt. Vulcan. — Vide tamen ne luces

pariter ut alias lumina niliil nisi oculos significent,

ut apud Rutilium (itin. 1, 166): -

» Non possum sicca dicere luce vale.«

testem ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, nate secute testem , quae veternum o

strum prodidite, hoc est Saturam. Pro prodidit Bar-.

thius (in advers. p. 1879) in suo codice legi testatur

condidit, quod mavult, nescio quo sensu. Peternus

est marcor senilis, nt Celsi (de medic. 5, 90) voca

bulo utar, quem Graeci λη$ægyov vocant; nunc

in significationem inbecillitatis decrepitae usurpatur,

ut apud Catullum (17, 24), IHoratium (ep. I, 8, 10),

Virgilium (georg. 1, 124), alios; cf. Arntzenium (ad

Pacat. paneg. p. 52) et Bartliium (in adv. p. 2078).

- -——-■-—-——

opeaeduioO 'uum.ueui$ed 9//.

$$$ — 0§•

£y$. — gw$

Oyg — $%$

8£§ — 6®

§gQ - 8$

$$ — $$

I$ — $•

• - $•

•§ — E$$

® —•

• - &•

89 — £

9$ — 88

39 - $ig

Og - $H$

80$ - 0£ '

$0$ — 108

yOg ~ $0$

0$ ~ $O$

96% — 008

&6y — {}6y

88? — £6%

88% — 887

8y - $8y

Ay — 87

yzy — {)y

• - £•

60% — £•

£% ~ 697

99y — /97

£{)y - 99y

09y — $9y

8$y — 0{)•

%% - réy

®% — £%

0Qy — $•

8£ — 0§7

f)% - 8%

gy• — gyy

IWy — £yy

89% - %

•• - £•

6$% - $y

®$% — 6$%

$y - $y

$y ~ r«;%

• - $•

057 — 337

9% - 0$y

gjy - §£

zjy - gy

II* - $y

60% - Ty

£0% — 80*

YOy — 907

Oy — *Oy

Oy - $07

869: - OOy

469 — 869

* •6$ — 969.

'p3 'ddoy

•§

0%

697 -

8£

AEI

®® 'qT 'A

99*

$$$

$$$

£!

£H

0£

6$

83?

A3;

93]

$?

%;

$57

0$ 69 — %6$

6° 689; — I69

8? 889 — 689

AIH 989 — 889

97 989

$£? •89: — $89.

7II; 6£ — £89

$$$ 8£ ~ 649

$IT$ 9£ ~ 8£

III; ££ — $£

OPI 0£ — $A$

60I 699 — O£

80} 99$ - 809

A0* £)$ — $$$

{)0; £9£ — £)•

$0 09$ — &9$

£OF §Q - O99

90; •$. - ßg

30. «gg — $$$

IO7 6£ — $9

00 £)£ - 6%:

66 £ — 9¥9.

86 3y$. —£

A6 999 ~ $%$

{)6 - ® — $$$

$6 889 - ££

£6 qiT : 'AI *$ 4&$ — 839

$6 $9 — 939

36 $

I6 &g ~ £

06 I&g — $9:

68 89 - 039

88 ££ — 89:

A8 §£g — AI9

{)8 79 — *$£

$8 ££ ~£

78 H£ - $9

$8 609. — H£

38 AO£ — 609

8 §O$ - AO£

08 £0£ — $O$,

6A 309 - £09

8A 00$ — 30$

A/ 866 — 009

9A 863

$A 963 — E63

%A 765 — $65

9A 963 — %65

$A 66 - 465

A. 683 — H63

0A 983 — 885

69 •83 - §83

89 383 — 983

A{) 085 — $85

99 676 — 083

${) 6/5

£0 AA3 ~ 843

$9 943 — 943

3® 43 — 343 367

'8va iß qri iii '8 άίς -— σπέ iai$ed 'q!T 'Ai

°p$i 'jou$

SINOIII0I3I GIVMVIIOIO IMnO SIHdHW\IOWIWI 'SINVIdidOI

*PGH 'you$ 'pSI *ddoy

903 — 603

303 — $3

695 — £)3

93 — 885

9% — 083

• ~ $%

893 — %

£5 — E$

®; — $$$

633 — I93

933 ~ 633

383 — ¥33

-$ I&3 — æ$

98 - 0%

603 — ${3

003 - 808

96; — 003

98; — $6

34; — 387

/9; — 37.

6$. — ®®*

«$; — 8$

6y. — $$

97; — 6y

69 ~ $y

$$$ — 69.

09 — £

{}$} — 09.

$. — 9$

$. — $

0£I — $•

8; — 6

yH* ~ AHH

60. — 7I

90; — 80

OO — $O

'§ 46 — G6

&6 - 96

68 — &6

§ — 68

§. - H8

60 — $4

19 —

z; —

•§ • —

'pQ ^ddoy

- 93

OILVIVIWIOO IN(IVNI8)VH

'qiTI 'iii

qiTi II

*qiT *

67

87

A*

9¥

§•

£?

£?

$%

I£

0¥

{$

8$

AE

{$

$$

%$

$

$

£

O$

6$

83

A3

93

$,

% .

$3

33

I3

03

64

8*

A.

{);

$;

y;

$?

3;

IP

-

F

j

$e.

'P3 'nou9

774 Comparatio paginarum.

Lib, V.

Llib. VI.

Ed. IRopp.

§. $$0 — 853

$85 — $$6

8$6 — 8$7

$7 — 860

560 — 565

$65 — 865

$6$ — $66

§. $67 — 875

574 — 578

578 — 882

585 — 587

587 — 592

502 — S94

594 — 598

599 — 601

602 — 606

606 — 609

600 — 62

612 — 616

6I6 — 621

621 — 623

625 — 629

629 — 654

* 653 — 650

659 — 641

642 — 644

644 — 646

646 — 649

6$0 — 681

681 — 6$4

684 — 6$6

686 — 659

659 — 662

662 — 668

66$ — 667

668 — 670

670 — 675

674 — 676

676 — 679

680 — 684

683 — 680

689 — 691

692 — 694

694 — 696

698 — 70

701 „. 705

705 - 706

706 — 709)

7I0 - 712

VI2 — 744

715 — 716

716 — 720

Lib.%WI.

Lib. VII.

Lib. VIII.

Ed. Ropp.

720 — 722

722 — 7924

725 — 726

726 - 729)

720 — 751

751 — 732

755 — 758

735 — 757

757 — 758

758 — 740

740 — 745

745 — 746

746 — 749

749 — 780

7$0 — 785

785 — 758

7$ — 757

757 - 759

789 — 761

761 — 762

762 — 765

764 — 767

767 - 769)

769 — 771

77 - 775

774 - 776

776 — tt8

778 - 780

780 — 782

782 — 784

783 — 786

786 — 788

789 — 791

792 — 794

798 — 797

797 — 800

801 — 802

805 — 804

804 — 808

805 — 808

808 — 811

811 — 814

814 — 817

817 — 822

822 — 826

826 — 828

829 — 831

832 — 834

854 — 858

858 — 840

840 — 842

842 — 844

Ed. Grot.

Pag. 181

182

185

184

185

951

932

Ed. Grot.

Pag. 255

254

9255

9256

9:57

9258

9259)

240) :

924.1

9242

9243

244

245

9246

9247

248

949

250

92$

9282

255

9284

285

92$6

925

9258

920

97

9272

925

%r/

927$

927B

%18

9279)

980

981

9282

2835

§.

§.

§.

Ed. Grot.

Pag.288

9286

928

9288

9289)

290

291

292

995

9294

2$}$

9206

Ed. Ropp.

Lib. VIII. §. 844 — 846

846 — 849

849 - 852

8$2 — 8S5

886 — 888

859 — 860

861 — 863

864 — 866

867 — 860

870 — 872

872 — 874

87S — 877

878 — 880

88 — 885

884 — 886

886 — 88

Lily. IX. §. 888

889 — 8$.

895 — 896

896 - 898

890 — 902

905 — 905

90$ — 908

@08 — 911

911 — 94

* 94 — 97

917 — 9I9

919 — 923

925 — 926

$26 — ®30

3930 — ®31

951 — 93;

958 — 95

957 — 940

941 — 945

945 — 947

947 — $$0

- 931 — 954

9S4 —

939 — 96

962 — 964

963 — 968

968 — 97

971 — ®;

978 _ @tt

978 — 980

981 — ®85

985 — 986

986 - 988

989 - 99:2

992 — 996

997— 100%)

I N D E X

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MAR

TIANO VEL IN COMMENTARIIS AD EUM TANGUNTUR.

A. literae pronunciatio §. 261

usus in fine vocabulorum. 279 sequ. 290.

transitus in alias vocales 255.

conjunctio cum aliis vocalibus 234.

abacus pulvere superfusus 878. 886. 728.

pingendis formis opportunus 879. 882.

Pythagoricus 729.

Abaeneria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abderitae senis alimma 110.

abdicatio filii Æ70.

abdicativum proloquium 329. 396. 401.

Abnoba mons 662.

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 484.

species 515 sequ.

absque pro praeter 285. 280. 867.

abusio 812. -

Abydos urbs 688.

Abyla mons §. 624.

Acarnania 681.

accentus quasi accantus 268 sequ.

figurae 273.

accidens in dialectica 339. 347.

in rhetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rlietorica 846.

acclinatus 804.

accommodus 901.

accusativi quantitas 280 sequ.

constructio Graeca 70 not.

acerra 115. 142. M68. 215.

acervus in syllogismis 527. -

Achaja 682.

Acheron amnis 681.

Acherusius specus 688. * --.

Acliillis insula 665.

Aeone portus 688.

776 Index verborum rerumque.

aconitum §. G88.

acquisitus tonus 951. 94. 954. 963.

Acroceraunium promontorium 615. 680. 681.

acronychus ortus siderum 880. 887.

acta deorum a Parcis excepta 68.

Acte nunc Attica 685.

Actiacum littus 928.

actio an admittenda 485.

pronunciatio dicitur 840.

Actium colonia 681.

activum grammaticae officium 250.

verbi genus 509.

acumen soni 932. 940. 947.

acutus accentus 268 sequ.

angulus 711.

adamas 75.

adamantinus 7. 110.

addictus Æ46.

addubitatio figura rhetorica 825.

Adiabene olim Assyria 678. 691.

adjaculatus fulgor 169.

adjectio connubialis 5.

in rhetorica 562.

Adiris mons 667.

admissum Æ81. 482.

admonitio 562.

Adon Byblius 192.

Adrastiae urna 64.

Adria urbs 687.

Adriaticum mare 640. 687.

Adrumetus urbs 670.

adstructio oratoris A61. Æ67. 473.

adverbiorum quantitas 284. 328.

adulterium Æ52.

aeet ai in dativo 266.

Aegaeum mare 688.

Aegeum 688.

Aegialos 682.

Aegilios insula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

Aegusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Aegyptiorum literae 157.

rupes 550.

adyta 812.

instrumenta musica 924.

Aegyptus 672. 678.

ibi Astronomia per secula occulta 812.

ibidem Dialectica educata 350.

aeizoon herba 141.

Aemonia 684.

Aeneas inter deos relatus 98.

indiges 657.

aeneis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Philologiae 141.

Aeoliae insulae 648.

Aeolis 685.

Aeolius tropus in musica 958.

Aeolus 648.

aequale numeri genus 978.

aequalitas 788. .

aequicrurium triangulum 712.

aequidistantes 87.

aequilaterum triamgulum 712.

aequinoctialis circulus 820. 829.

nox 875.

aequivocum 329. 559. 558..

aër Æ Â£). 65.

vocis quantitas 279.

terram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

aëria Juno 149.

Aeschines orator Ae.

Aesculapii uxor 4.

Aesopus 888.

aestas 874.

Index verborum rerumque.

aestimator orationis §. 447. 461.

aestuarium 667.

aetates hominum quatuor 754.

Aeternitas Jovis filia 7.

aether Jupiter 67 not. 180.

Minervae attributus 39. 66. 568.

aethereus fomes 567.

fulgor 814.

aetherea Juno 168.

Aethiopes 675. 678.

Aethiopia 621. 702.

Aethiopicum mare 616. 705.

aethra Æ25.

aethrae circulus 567.

Aethusa insula 648.

Aetna mons 647.

Aetolia 651.

Afer Herculis filius 667.

afïlictim 327.

afflictio rerum 567.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dimensio 672. 703.

propria 669.

Africum mare 648.

agalmata 867.

Aganippe fons 685.

Agathyrsi 665.

aggarrire 2. -

aggerere 280. -

aggestio 170. 810.

agoge musica 988.

rliythmica 970.

rhetorica 470 not.

agones 928.

Agrippa 652. 654.

Agrypnia Philologiae ancilla H 12. 148.

Agylla urbs 642.

ai pro ae 266.

Ajax §. 472.

ajentia 342. 584. 387. 39H.

al in fine 279. -

alae remigia 115 not.

Alani 663.

albicare 2. 511.

Alexander Magnus 894. 621. 688. 691. 694,

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 895. 898. 616. 672,

676. 705. 858. 927,

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposita 540. 389. 360.

alimma 110.

alipedes 29. 189.

alites augurales 26. .

allegatio Æ57.

allegoria 512.

allubescere 28. 31. 18. 726. 913.

aloga spatia in musica 949.

alogae lineae 717 sequ.

alogi pedes 978.

numeri 992.

Alpes 615. 654 sequ.

Alpianus et Fontejus consules 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

alternatae literae 203.

altitudo numerorum 784 sequ.

stellarum 884 sequ.

altus Æ82 not.

alucinari 509.

alumna 87 I73.

alumnans 813.

alumnare 892. -

am in fine 285.

Amaxobii 663.

Amazones 668. 925.

Amazonica pclta 639.

98

778 Index verborum rerumque.

ambages §. 9. 462.

ambifarium nital 181.

ambiguitas 462.

ambitior cursus 814.

Ambracius simus 651.

ambrosius pudor 116.

dies 912.

amentatae hastae 441.

amfractus 425.

amictus $80.

amital 181 not.

Ammon 187. 192.

Ammonis oraculum 672.

Amnes dii minores 425.

coelitus defluentes 14.

Amor deorum antiquissimus 1.

geminus 144.

Amphiaraus 189.

amphibolia 462.

ampliimacer pes 819.

Ampliion 908.

Ampsaga fluvius 668 sequ.

an in fine 279.

an pro sive 804.

anacamptos 988.

anacephalaeosis 864.

anadiplosis 835.

analogia 289 sequ. 794.

analogicus 736.

anapaestus 519 sequ. 98f. sequ.

Anaxagoras 892.

Andromedae signum 828. 838. 842.

filius Erythras 677.

Andros 660 not.

angelici populi 211.

angelus 135.

Angerona Æ not.

' anguli 711 sequ.

*.- . anhelare §. 441.

anhelus 29.

Anima Entelechiae fiJia 7.

animae partes tres 755.

simulacrum verberatum 1492.

animae puriores ubi maneant 188.

beatorum veterum 214.

fontibus emanantes 922.

animalia musica adducuntur 907.

animantium divisiones 546. 738.

effigie literae 157. 158.

Anio 292.

anni tempora quatuor 16. 100. 734.

annus lunaris 866.

solaris 872.

magnus 868.

anomala 56. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 688. 660.

antarcticus circulus 822. 83.

-

antarcticae terrae 593.

antecedentia in dialectica 474. 490.

Antenor 642.

antezeugmenon elocutionis figura 557.

Anthropophagi 665. 693.

anthypophora 865.

antiae draconibus circumflexae 181.

Antianum mare 644.

antibacchius 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

r Antiochus 619. 691.

Antipater Caelius 621.

antipodes 608 sequ. 874.

Antipolis urbs 645.

antisagoge 824.:

… antisigma 24$.

–°. antistans 908.

Index verborum rerumque. 779

antistes nictans §. 2.

antistitium 154. 893.

antistroplie elocutionis figura 854.

antithesis 980.

antitheton 531.

Antonius orator Ae82. not.

Aones 924.

Aonidum vertex 119.

Apamea urbs 685.

Apelles 879.

apex 527.

rationis 567.

Aplirodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes splaera 28. 814.

apocatastasis 742.

apocatastatieus 758.

apodictica fides 475.

cognitio in geometria 706.

schemata 718.

Apollo cum Mercurio junctus 8.

cum Baccho ! fl.

pestis auctor 18.

lauream gestitat 7.

Jovis consiliorum conscius 25.

auricomus 12.

Musagetes 54.

Clarius 686.

Didymaeus 692.

ejus cognomina 15.

vaticinia 9.

aves 894.

certamen eum Marsya 683.

portus 681.

promontorium 669.

ei corvus sacratus Æ58. 894.

ci copulata Mantice 6.

Apollonia urbs Cyrenaicae 672.

Apollonia Palaestinae §. 670.

apologus Aesopi 888.

apostrophe 825.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 686.

Appius Claudius 261.

appulsus melicus 11.

aprugnus 197.

Apulia 659.

aqua rerum principium 215.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratere fluens 838.

Aquarius in zodiaco 850. 858. 843.

Aquila signum 829. 855. 838. 841. 843.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 858.

Aquitania 666.

ar in fine 279.

Ara signum coeleste 838.

Arabia 593. 621. 678.

Arabici halatus 215.

Arabicus sinus 620. 690.

Araeynthus 681.

araeHerculis, Liberi patris, etAlexandriM. 692.694.

forma cubica 102 not.

aratri curvi puer 192.

Aratus 850 not.

arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor navis 185.

Arcadia 916.

Arcadica ratio 457.

Arcadicum sapere 877.

arcanus prisci juris assertor 898.

Arcas Mercurius 7. 24. 705.

Arcesilas 213.

Archimedes 212. 587. 888.

ejus sphaera 888.

Arcliitectonica 891.

98 *

780 - Index verborum rerumque.

archivum superüm §. 68.

arcibus templa Minervae 873.

arcticus circulus 818. 827.

arctoa conversio 593.

lumina 605.

Arctophylax 852.

Arcturus 595. 840.

arcus Dictynnae 170.

Ardeae conditor 642.

Areopagus 999 not.

arere, arens 10.

' Arethusa fons 685.

Argaeus mons 690.

Argiletum quo accentu 275.

Argiona Jani uxor M.

Argo signum coeleste 850. 855. 838. 843.

argumentatio 806. 544. 887.

argumentum 174. 474. 880. 887.

Argus 66 not.

Argyrea insula 698.

Ariadnes corona 98 not. 838.

Aries in zodiaco 829. 852. 843. 845.

Arimaspi 663.

Arinis uxor 469.

Arion 908.

Ariphaei 668.

Aristoteles 315. 327. 335. 73I.

Aristoxenus 212. 924.

arithmetica proportio 757.

arma eloquentiae 426.

armata Minerva 867.

Armeniae 663. 685. 690.

portae 685.

armipotens Mars 728.

aroma 115. 142. 149. 215.

Arporum conditor 642.

arradere $79.

arrhythmos 970. 972.

arrigere aures §. 818.

Arsia flumen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyrenaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not.

Artabrum promontorium 611.

Artemidorus geographus 611. 613. 616. 676.

Artes 138.

a Mercurio inventae 36.

Minervae curae 570.

e Graecia Romam migrarunt 574.

septem liberales 998 not.

artia 949.

articuli 238. 249. 250. 256.

verborum 383.

quaestionum 556.

artificialia argumenta 557.

arundinetum Amoris 917.

as in fine 279. 500,

Asclepiades medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Aegyptus 678.

ejus dimensio 703.

Asiatica jurisdictio 682.

Asiaticum mare 684.

asinus ad lyram 807 not.

asomatos profatus 923.

asperae voces vitandae 818.

aspiratio 282.

assecutor 90$.

assertio 121. 185. 229. 550. 592.

assertum 454. 568. 599. 601.

assimile 474. 583.

assoeius 327.

assultus 804.

assumtio 414 sequ.

assumtiva qualitas 484.

Index verborum rerumque. 78

Assyria §. 678.

astra dii 97 not. 128 not. 872.

adscendere 429.

Astraea 174. 810.

Astraeus 817.

astrificare 888.

astrificus peplus 884.

astriger thalamus 888.

astrigera sedes 808.

astrigeri dii 91.

astrigerum coelum 193. 802.

astriloqua puella 808.

astriluci divi 889.

astrisonus 811.

astritis gemma 78.

astrologi 18.

astrologia 805 not.

astronomi officium 230.

Asturum conventus 632.

Astypalaea iasula 612.

asymmetrae lineae 718.

asyndeton 856.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

Athanasia 134 sequ.

Athenae Atticae 683.

longa intercapedine restitutae 812.

artibus insignes 225. 353. 427.

Athos mons 688.

Atlantes 675.

Atlantiades Mercurius 38. 726. 889.

Atlanticus oceanus 623. 627. 628. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 213. 97!.

atque pro statim 21.

atramentum 224 not. 225.

Atropos 65.

Attacorus sinus 695.

attemptare, attentare §.888. 898, 924.

attentus reddendus auditor 545.

Attica 223. 653.

Atticae creagrae 997.

atticissare 887.

Attis 192. .

au pro o 235 not.

Auchetae 663.

auctoritas 500.

auctumnescere 605.

auctumnus 75. 874.

audaciter 325.

auditores 540. 844. 548.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augurales alites 26.

augurata omina 151.

Augustus 618. 681.

aulica dulcedo 905.

suavitas 926.

Aulis oppidum 689.

Aulocrene 685.

aura mentis 1.

aurata vox 429.

arena 628.

auratus Sol 14.

auri flamma 585.•

auricomus Apollo 12.

Aurora 116. 219.

Leucothea 113 not.

Ausoniae scholae 358.

Ausonium mare 649.

auspicia 93. 247. 895. 852.

australis circulus 822. 831.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augurales 7. 26.

axioma scliolicum 327.

782 Index verborum rerumque.

axis coeli vel mundi §. 201. 664. 759. 818. '

Azoni dii 61.

B literae pronunciatio §. 261.

Babitace urbs 700.

Babylonia 678. 701.

baccliius 986 sequ. 995.

Bacchus 82.

cliori pater H.

cum Apolline junctus 11.

puer a Mercurio in coelum portatus 426 not.

ridet Dialecticam 331. 424.

Bactra oppidum et fluvius 692.

Baetica 607. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Balarides insulae 648.

Paleares insulae 643. '

balteatus Æ26.

barbaries copiosa 615.

barbarismi 326.

barbiton 36. 910.

multiforme 913.

bardi 656.

Bargilus mons 680.

beatitas 265.

beatorum animae 211. -

Bebrycia 687.

bello praeest Minerva 868.

Belus astronomiae inventor 701.

bene corripit ultimam 325.

Beneventum 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 895.

besse 868. 877.

Bessi 656.

Bias Prieneus 807 not.

bibliothecalis copia 159.

bilanx libra §. 180.

binarius numerus 752.

bipedale 546. 565. 572.

birrus 556.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plenum 912.

Bithynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 903.

stertere 804.

Blasci 643.

blaterare 414.

blateratus canini 999.

Blemmyae 674.

hoatus 98. 121. 215.

loeoti tibicines 924 not.

Boeotia 651. 653. 659.

bombinator 999.

bombus 67. 197. 427.

Bootes 98. 895. 808. 852. 841. 84:;.

Borysthenes fluvius, lacus et oppidum 665.

Bosphorus 661. 688.

Bostaris nex Æ69.

Bracarum conventus 652.

Braccata provincia 634.

bracteae auri 909.

bracteatus 78.

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromiales vernaculae 804.

Bromius 824. 889. «

facetior deorum 551.

brumalis circulus 601. 821. 850.

dies 846.

Brundusium 613.

Bruttium 658.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 785

bupaeda §. 51. 908.

Buthrotum 681.

Byblius Adon 192.

byssus 114.

Byzacium 670.

Byzantium 687.

C litera duplex 276.

in fine vocabuli 279. 283. 284.

• ejus pronunciatio 26l.

eaballus Gorgonus 119.

eacemplaton 818.

cacumina i. q. aecentus 275.

Cadmus 7. 98.

caduceus 9. 126. 838 not.

Caeculus 642.

Caelius Antipater 621.

Caesar Catonem accusans 468.

Augusti filius 681.

Caesaraugustanus conventus 652.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

caesum in oratione 827 sequ.

calami musici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaris urbs 612 not.

ealcei Jovis 66.

Junonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

Caleon portus 681.

caligosus 67 not. 805.

calleo cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 158. 888.

Cyllenium orbem complexa 28.

Callirhoe fons 685. 679.

Callodes insula 648.

Calpe mons §. 624.

calumma 67.

calvitium 804.

Calydon urbs 681.

Camarina urbs 648.

eamera ö82.

Camoena 1. 915.

Campania 594. 638. 641.

Campliasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 853. 84. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorium 669 not.

candores fulgentes 196.

Canicula signum 98. 850. 838. 84I.

canini blateratus 999.

cannulae 224.

Canopicum Nili ostium 672. 678. 676.

Canopos urbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

canor et vapor 917. - ..

Capella Martiami cognomen 806. 999.

caperatus 809.

Caphareus promontorium 689. -

capillitium 181. * . .

implexum 331.

capillum solvere 903.

Capitolium 225 not.

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

Heniochi 858.

ejus similis insula 688. - * •

Capraria insula 645. 644. 702.

Capreae 644.

Capricornns in zodiaco 830. 855. 843. 849.

caprigenum tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsae §. 822.

captentuli ludi 425.

Capua 856. 659.

caput eum dativo 123 not.

Caralis urbs 612.

Caralitanum promontorium 648.

Carambis promontorinm 618. 689.

carbasina volumina 136,

Carcenna urbs 668.

Caria 686.

carians tripus 10.

Carmania 699.

Carmentis 159.

Carneades 327.

caro 292. -

Carpathium mare 612. 684.

Carpi 669.

Carthago 627. 652. 669. 672. 909 not.

nova 655. 643.

Carystus 689.

Casius mons 680.

Caspiae portae 685. 691.

Caspium mare 619. 668. 691. 695.

Cassiodorus 508 not.

-

Cassiopea 858. 858. 842.

cassus (a, um) 7. 10. 91. 100. 09. 576. 392.

803. 905.

Castalius 681.

Castor 9298.

Castores 50. 85. 210.

castra Hannibalis 640. 649.

castratus 812.

Castulo oppidum 651. 633.

Catabathmos 672.

catachresis 512.

Catamitus 344.

categoriae decem 559 sequ. 565 sequ.

Catillus 642.

Catina urbs §. 647.

Cato Uticensis 669.

deliberans 448.

a Caesare accusatus 468.

Catullus poëta 229.

-

Caucasus 683. 691. 700.

causarum genera 447 sequ. 466.

natura 469.

ductus Æ70. 472,

causatio 488. 466.

causativa vis 75!.

causativum litis 472.

cavilla Ae5.

Caycus fluvius 686.

cecaumenus 17.

Cecropiae cathedrae 802.

Cecropidae 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Celaene urbs 685.

Celeritas 7 not.

filia Solis 50.

censio 91.

Centaurus signum coeleste 850. 832. 858. 845.

centesimae fruges 81.

Cephen 296.

Cepheus signum coeleste 827. 838. 840.

cera 538.

-

fago illita 228.

Ceras chryseon 657.

ceraunia gemma 67. 78.

Ceraunius mons 685.

cerebrosus 809.

Ceres Æ9. 86.

ejus templum 464.

cernentia 585 sequ.

cernere ferro 85 not.

cerritulus 806.

Index verborum rerumque. 785

cerritus §. 809. *

certamina gallorum 177.

cerva Lunae sacra 170.

cervi fistulis capiuntur 927.

cervicem jactare 845.

ceryceus 55I.

cessator 726.

cessim 25. 808.

Cethegus 269.

Cetus signum 850. 832. 838. 845.

Chalcis 659.

Chaldaea miracula 142.

Chaldaei 681. 701.

Chaleon portus 681 not.

Chaones 681.

claos foedifragum 912.

Charis trina 888.

Clarites 132. 907.

Charon 142.

Charybdis 641.

luxuriosa 812.

Chelae in zodiaco 839.

i. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos 66.

Latoia 220.

Pindarea M 19.

Cherronesus 688. 660.

Chimaera mons 684.

chirographum A99.

Chius insula 616. 688.

chlamys 8. 999.

Cliones 642 not.

chordacistae 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 52.

Musarum 117.

chroma modulandi genus §. 988. 986. 989.

chromatice diesis 930.

chromaticus 942. 949. 985. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Chrysea insula 698.

Chrysippus 527.

Chrysoceras promontorium 687.

Cicero A36.

consul 451.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 823.

Cato;em laudans Æ68.

artem dissimulans 516.

versus non evitat 817.

reprehenditur 819. 522.

ejus exempla usurpat Rhetorica 459.

in rhetoricis 599. 439. 445. 487. 808.

531.

in academicis 517.

in Hortensio 441.

in Quinctiana 856.

in Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divinatione in Caecilium 805. 822.

in Verrinis 449. 469. 485. 487. 491. 493.

495. 504. 807. 509. 810. 515. 517. 529.

554. 556.

in Verrinarum septima 804.

pro Tullio 809. 886.

in Corneliana 492. 806. 525.

pro Fontejo 854.

in Caeciniana 827.

pro Cluentio 807. 518. 595.

de lege agraria contra Rullum 834. 836.

in Catilinariis Æ$6. 498. 308. 829.

in Mureniana 823.

in Scauriana 441. 469.

pro domo sua 485. 812. 828.

99

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolemaeo §. 824.

pro Caelio 469. 808.

in Pisonem Æ98. 512. 543.

pro Milone 441. 481. 482. 461. 469.

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528. 536.

pro Ligario 820. 825.

pro rege Dejotaro A02. 802.

in Philippicis 472. 486. 488. 494. 811.

in oratore 519.

Cicones 686. 694. -

cicuta 916.

geminata 908.

ciere pectus 24. 91.

sonum M 17.

barbiton 913.

cantus 918.

cilia M32.

Cilicia 678. 682. 690.

Cimbricum promontorium 618.

Cimmerii 665.

Cimmerius lacus 662. 685.

cingulum 118.

ponere 149.

cinnama 902.

Cinxia M49.

Circeja habitatio 641.

circi organici 119.

circote 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 879.

circulata ordinatio 660.

circulatrix 351. 425.

circuli 818. 817. 827 sequ.

planetarum 117. 856.

eorum spatia vel intercapedines 199. 814.

857.

circulus 7 I sequ.

aetlarae 138.

circumactus §. 429. 918.

circumaetio 888.

circumflexus 268. 275.

circumscriptio 827.

circumstantiae septem 887. 888.

circumvolitabilis 884.

cire 91.

cirrati 326.

Cirrha 119. 651.

Cirrhaei recessus 11.

Cirta colonia 660.

Cithara Deliaca 924.

citharae usus et effectus 928. 926.

clangor 866. 809.

Clarius Apollo 50. 54. 326. 686.

claudere secula 125.

fatibus orsa 802.

Claudius imperator 278.

(Appius) 261.

clausula 517. 519. 821.

Cleonaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens 848.

climata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106.

climax 856.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 443. 483. 484. 469. 59.

Clotho 65.

Cluniensis conventus 632.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Minervae 869.

coactus 135. 458. 814.

coagmentatus 815.

Index verborum rerumque. 787

coaptare §. 6. 94. 141.

coccinum 140.

coccus 7.

coelestis Juno 88.

harmonia 12. 27.

coeli partes sedecim 48.

coelicolae 3. 41. 215. 428.

coelicus senatus 891. `

coelifer 637.

Coelulum signum coeleste 838.

coelum 150 not.

Coene insula 648.

coërcitio 643.

cogitationum arcana 185.

cohibentia 949.

Colchica fiducia M 10.

collacteus et collactaneus 6. 111.

collaterare 249.

collatio 469. 717. 757. 744.

collidere 464.

colliniatus 729.

colluctari 556.

colon 520. 827. 829.

Colophon urbs 686.

color 709. 956.

orationis 471.

colorabilis 942.

colorare vocem 841.

Colubraria insula 645.

columbinum collum 213.

columen sectatorum 436.

coluri 823. 832.

comarum fucus 696.

comis 82. 999.

comma 820.

Commagene 678.

comminuere caput 88.

commotio animorum 473. 804. 844.

commune verbi genus §. 500.

communis syllaba 278.

comoedia 558.

comparatio 484. 487. 496. 788.

comparativa qualitas 481.

comparativus pro superlativo 6 et passim.

compendia intelligentiae 818.

compensare 860.

compensatio 487.

competenter 614.

complexio 404. 851.

complexiva conjunctio 272.

complicare 610.

composita spatia 949.

compositi numeri 780. 776. 778. 784.

in rhythmica 979.

compositio 814.

compositivus 948.

conceptio 857.

communis 733.

conceptus 428.

concessio 454. 488. 858. 862.

conclae 905. 918,

conciliatio animorum 475. 802.

conclusio 408 sequ. 806.

concolorus 80. 659.

concordare 376. 947.

Concordia 147. 731.

concubiae 57.

concussus 26. 352. 901.

condicere 97.

conditionalis syllogismus 345. 414.

conditores urbium 642.

condylus 88.

conferre arbitrium 91.

confinis Æ07. 716.

confirmatio 544. 857.

conflictus Æ80. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

•

confundere numeros §. 782.

conglobare 857.

conjectura 444 sequ. 481 sequ.

conjecturalis virga 7.

conjugata 474. 484. 889.

conjugationes 511 sequ.

conjugia sacra 5.

conjuncta Æ89. 889.

conjunctarum tetrachorda 942 sequ. 961.

- extenta 95.

conjunctiones 286. 510.

connexe 387.

connexio 854.

connivere 25. 27. 112. 184.

connubialiter 576.

conquestio 868.

consanguineus M.

conscius 31. 919.

Veneris 905.

Consentes dii 41. 45.

consequentia 418. 421. 474. 491.

consistorium Jovis 64. 89.

eonsonantes literae 253. 239.

constipare 899. 724.

constitutiones causarum 445.

consul 483.

consulares Romulei 878.

Consus 54.

contamen 10.

contentio 543.

continare 897 not.

eontinua quantitas 571.

vox 937.

eontinus 937 not.

contradictor A59.

contraria 584 sequ.

eontrariae leges 464.

contrarium 372. 377. 488.

contributae urbes §. 652.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientia 950.

conventus juridici 650. 652.

conversio in dialectica 378. 397.

in rhetorica 525. 554.

in musica 970.

copula 979. 989. 991.

sacra M.

copulare M not.

copulatio 809. 832.

Cora oppidum 642.

Corax Æ35.

Coraxicus mons 685.

Corcyra 688.

Cordubensis conventus 630.

Corinthus 682.

Cornelius Nepos 621.

corniculata Luna 758.

cornua in syllogismo 327.

corollae 119.

corona 1.

Solis 75.

Jovis 66.

Palladis 40.

Ariadnes 98. 838. 84I.

austrina 858 not. 842 not.

eorporatio 752.

corpulentus 184. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

corrogare 7. 49. 52. 151. 95.

corrugare 809.

Corsica 639. 644.

cortina 894.

coruscifer 808.

corvus Apollinis ales 438. 895.

Index verborum rerumque. 789

Corvus signum coeleste §. 829. 838.

Cossura insula 648.

cothurnati cantus 121.

eotliurnus 809.

crassitudo 754.

Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signum coeleste 829. 838. 843.

ereagrae Atticae 997.

creperum 2. 116. 808.

erepidae 10. 881.

crepitacula 7. 909. 927.

crepitarc 14.

Creta 659.

Cretes 925.

Creticus 990. 993.

cricote sphaera 818.

crinalis spicus 905.

criniti sapientes 812. 906.

erispa inflexio 811.

cristae cum aprugnis dentibus 197.

tergeminae 568.

critici 230.

crocodilus in navi solari 183.

crocus 7. 686. 903.

erotalorum tinnitus 133.

Croton urbs 650.

crudus 998.

eruenta rytlimica 120.

crustari 608.

crystallus 78.

es litera a Claudio inventa 24$.

Ctesiphon urbs 701.

cubitalis mensura 811.

cubus 102. 721. 740. 746.

culeus Æ65.

eulmen pignoris 180.

Cumaea Sibylla 189.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888.

cunabula 586.

cuncticina voluptas 908.

Cuniculariae insulae 648.

cuniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himeros 908.

cupitor Jupiter 889.

cupressus Silvani Æ25.

Curetum rex Cretes 659.

curiales Jovis 98.

curiarum facta 429.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cursim $66.

cursor Mercurius 25. -

cursu velocissimi Troglodytae 702.

cursus astrorum 97. 118. 186. 81I.

Curubis oppidum G69.

Cybele 4. 740.

Cybeleïa tympana 170.

Cyclades insulae 660.

cyclicae disciplinae 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894.

alites augurales 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 838.

cylindrus 721. 722.

gemmans 888.

Cyllenius Mercurius 8 et passim

cyma 814.

cymbala 567.

Cynos sema 688.

Cypris 1. 8. 54. 905.

Cyprus insula 612. 682. ae

790 Index verborum rerumque.

Cyrenaica §. 672. 705.

Cytnos insula 644.

Cytorus mons 689.

D literae pronunciatio 261.

Daci 665.

dactylicus 510. 977. 981. 995.

dactylus 984.

Daedalus $79.

ejus filius Japyx 642.

daemones 181 not. 154.

Damascene 678.

Damon musicus 926.

Danae 642.

Danubius fluvius 662.

Dardani 685.

Dardanus 642.

dare pro docere 118.

Darius 661.

decani 200.

Deeapolis 679.

decas 754. 742. 746.

decens 1. 888. 905.

decere $45.

decernere 88.

decipula 825.

declarativa pars sententiae 341. 395 409. 422.

declinatio 227. 290. 510.

decolorare 580.

decreta publica ad lyram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussare 208. 825.

decussatim 8$.

decussatus 37. ,

dedicativa pars sententiae 396 sequ.

deductus H38.

numerus 991.

defectiva 312.

defeetus Solis et Lunae §. 888 sequ. 869 sequ.

definitio 339. 349. 354. 36. 365. 378. 414. 475.

in geometria 711.

definitiva controversia 451.

deflexus 849.

deflorare 326.

defluere 207. 732.

deformatio 524.

deformiter 543.

dejeratio Pythagorae 107.

delere taedia 704.

Deliacum fatum 24.

deliberativum genus dicendi 447. 467.

deliberator 447.

deliquia Solis 594.

Delius Apollo 7. 12. 54. 210. 265. 326. 328.

810. 8941. 894. 94. 920.

Delos insula 10. 660.

delphini 927.

Delphinus signum coeleste 858. 841.

Delphos urbs 681.

Delta in Aegypto 678. 676.

Deltoton 832. 838. 843.

demeare 150.

dementire 806.

Democritus 110 not. 213. 687.

Demodamas 692.

demonstrativum genus dicendi 447. 468.

demorator 87.

Dcmosthenes 429 sequ.

demulctare 807.

dendrites 7$.

denominative 381.

Denselatae 686.

dentatus 586.

dentes quando emergant 739.

\deorum concilium seu senatus 53. 40. 69. 97. 99.

803. 914.

Index verborum rerumque. 79

deorum plebes seu vulgus §. 43. 428.

domus seu mansiones 48 sequ.

dichronon in rhythmo §. 982.

Dictynnaeus arcus 170.

mons 659.

didere 3.

Dido 279. 485. 999 not.

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642. -

die noctuque quot partes planetae currant 864. .

nomina multa 149 not.

risus 332 not.

mater Arithmetica 730.

itinera 811.

stemmata 137.

depile ealvitium 804.

deponens 309.

depositio voeis 974.'

deprecatio 458.

deprecativa qualitas 487.

depulsio 448.

derivatio 811.

desudatio 577.

detractio 857.

deus unus 731.

devius promissi 222.

diadema 7. 114.

Junonis 67.

Neptuni 80.

diametros 712. 714. 735.

diametri regula in musica 982.

Diana 85. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 954. 944. 980. 0$t.

in coelo 199.

diapente 107. 954. 980.

diaporesis 825.

diastema 948.

diastematica 937.

diasyrmos 828.

diatessaron 107. 934. 950.

diatonica modulatio 959. 963.

diatyposis 524.

dicabula 809.

Dicaearchus 890.

diei longitudo 898.

dierum noctiumque inaequalita* 846.

accessus 875.

dies septem 758.

semestres 664.

diesis 11. 930. 948. 950. 953. 97.

diezeugmenon in rlietorica 556.

in musica 931.

differentia 339. 346. 478. 487.

differre animo 109.

'diffidens sui 42$.

diffinitio 339 not.

Digitii 642 not.

digitis computandi ratio 102 not. 799.

coercetur numerus 740.

digressio 882. 565.

dii A$0.

aërii etc. 810.

i. q. astra 93 not. 97 not. 128. 89.

azoni 61.

duodecim 42. 914.

fatales 810.

hospitales 55 not.

minores 167. 425. 729. 810. 906.

movensiles Æ6. -

publici 59. - *

ruricolae etc. 889.

septem residui 43.

tellustres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque.

dii num fato regantur? §. 52.

diloplios ales 177.

diluere 548.

diluvialis consternatio 812.

diluvium 655.

diminutio 502.

Diomedei equi 657.

Diomedes 642.

Dione 725.

Dionysius i. q. Bathus 158.

" Dioscuri 85.

diplithongi 277.

diplasia ratio 107. 954. 951.

dipondius 757.

directae lineae 709.

directiangulus 712.

directilineus angulus 711.

directinm 411 not.

directus angulus 711.

dirigescere 888.

Diris 667 not.

diritas 224.

Dis M66. 191.

discernere verum 329.

disciplinae 158.

sobriae 220.

in famulitio Mercurii 36.

cyclicae 998.

discolorus 67. 328.

Discordia Æ7. 752.

discreta quantitas 571.

discretio 11. 52.

discussius explorare 891.

disdiapason 950. 985.

disemus 978. 981.

disgregus 892.

disjuncta spntia 949.

disjunctio 417.

disparare §. 10. 24. 628. 714.

dispendium 482.

dispensare 806.

íispositio 567. 442. 506. 616.

<dissilire 806.

<dissimilitudo 487.

dissona sacra 191. 205.

dissuasor 467.

dissultare 3. 133. 906.

distermina 714.

<districta cura 577.

«disyllaba 269. 821.

dithyrambica modulatio 965.

{lithyrambus 819.

ditrochaeus 519.

diversicolor 14. 15. 67. 811.

dividendi modus 359. 552. 554.

<divinatio 189. 167. 192. 755.

ejus genera 9. 894.

divisarum soni et tetracliordum 951. 944. 984. 961.

divisores 492. -

Dmolus 250.

docliiminae 990.

dochmius 519. .

«doctificus ardor 567.

doctiloquus 905.

Aeoctus in hypallage 36.

Dodonaei Jovis fanum 681.

ílolia Apollinis 17.

domiduca Juno 149.

«lomus Deorum per zodiacum 44.

Dorica natio 535.

Dorio melo tinniens orbis 197.

Doris 651. 685.

Dorius sonus 197. 933. 966.

Dorylaum 686.

dotalia mancipia 115.

dotis reciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque.

draco vigil §. 667.

aeternitatis symbolum 70.

signum coeleste 827. 832. 833. 838. 840.

Drinius fluvius 650.

Dryopes 681.

ductus causae 470. 472.

duellum 568.

dulcinervis 917.

dulcisonus 888. 908.

dumales setae 329.

duodecim radii Solis 188.

conversiones Lunae 170.

liorae 76.

numina 41. 914.

duplicatio 780.

duplices literae 276.

dyas 707. 752.

Dyrrhachium 687.

dysprophoron 814.

E literae pronnnciatio 261.

usus in fine vocabuli 235. 279. 283, 29!.

transitus in alias vocales 253,

ebeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios musica sanat 926.

Ebusus insula 643.

eccentros terra 849. 855. 873. 879.

eccentros telluris circulus 884. 885.

ecthlipsis 267 not. . ae

edentulus 386.

edisserere 817. 880. 921.

Edonii 655.

effamen 327. 336, *

effecta Æ94.

effigiare 879.

effigientia 922.

egersimon 2. 91,

ei pro i §. 277. • -

el in fine vocabuli 279.

elatio 982. 985.

Electrides insulae 666.

electro purior 14.

praenitere 66.

elegiacus pentaneter 821.

elementa narrationis 582.

elementorum numerus 734 sequ.

praesules 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 738.

fluctus 814.

elephantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elepliantus pro ebore 223.

Eleusina lampas {170.

elevatio 525. 974.

Elisae urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 837.

elocutio 442. 508.

ejns genera 475.

ejus figurae 826 sequ.

eloquentia 478. 808.

eloqui 341. 388.

eloquium 391.

Emathia €55.

omissio 932.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279.

enarmonia diesis 930. 948. 989.

modulatio 942. 949. 985. 989. 986.

encliticae 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Engonasis 827. 858 (v. Nisae). -

enneaphthongos clielys 66.

{100

794 Index verborum rerumque.

enneas §. 741. Eridanus signum coeleste §. 838. 841.

Ennianum distichon 42. Erigone 174.

enodis arundo 906. erotema 824.

enrliythmos 970. 972. Erythraea Sibylla 189.

entelechia 7. 215. Erythraeum mare 677.

enumeratio in oratione 868. Erythras rex 677.

Enusis insula 648. es in fine vocabuli 301.

eo 521. Esseni 679.

Eous oceanus 693. etesiae 694.

epanalepsis 855. ethica fides Æ73.

epanapliora 854. Etrusca disciplina 142. 172. 014.

Epliialta 428. Etruria 142. 637.

epibatis paeon 989. etymologia 485.

Epicrene 685. . . Euboea 689.

Epicurus 215. Euclides 587. 724. 734.

epicyclus 879. Eudoxus 621.

epilogus 475. 806. 844. 868. Eumenides 149.

Epimelia 148. * Euonymos insula 648.

epimerismos 864. Eupatoria urbs 689.

Epirus 659. 681. 688. Euphrates fluvius 613. 678. 68. 690. 7o.

epistolaris Jovis 896. Europa 622 sequ. 626.

epithema 228. ejus dimensio 662. 608. 703.

epitrita ratio 907. 955. 98i. Euterpe 28. 125. 279.

epitritus 977. 978. eutliia 988.

iambus 986. . Evan 804.

epogdoi ratio 108. 983.

-eventus 558.

equarum fetura 629. exacta species 313 sequ.

equi Solis 29. exaequatum 851.

Diomedis 657. -- examinatio 464.

Equus signum coeleste 828 (v. Pegasus). exantlatus 17. -

er in fine vocabuli 297. exardescere 512.

Eratine Cypridis filia 908. excellentium tetrachordum et soni 931. 944. 954.

Erato 28. 123. _ 961.

Eratosthenes 596. 598. 813. 858. ex consule etc. 294. •

ergastica schemata 718. excrementa 754.

ergò 271. * excubiae M 12.

Ericusa insula 648.*

-… - -

- excurrentia 949.

Eridanus fluvius 640. -* . • . . ' ' ' excusamentum 807.

- -

-

Index verborum rerumque. 79$

exemplum §. 888.

exercitatio diuturna 808.

exitium Saturni 17.

exordium 544. 548. 549.

expletivae conjunctiones 272.

exsecutio 556.

exsistens ex non existentibus 206.

exsulis interfector A68.

exta fissiculare 151.

extenta chorda 931. 942. 984.

extenuare 548.

extimi ambitus murus 202.

coeli contextio 810.

extra causam 505.

extramundanus 38. 910.

deus 202.

exuviae Jovis 68.

Pliilologiae 114.

F literae pronunciatio 261.

usus pro Graeca q^ 311.

semivocalis 240.

fabricator deus 753.

fabriles operae 889.

fabula 550.

face 320.

facere et pati 240. 363. 580.

facetior deorum Bacchus 351.

faciliter 325.

Facundia 172. 173.

falx Bacchi 82.

Saturni Æ28. 566.

temporis 999.

Fama M 1. 98.

praeconans 63.

famulitium 704. 804.

Fantuae et Fanae 167.

farcinare 998.

faseia §. 602. 607. .

fastigare syllabam 262.

laudibus aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 275. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 360. 733.

proeliorum 928.

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 52. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. A925.

Faunus 906. ... *

favillae turicremae 124.

Favonius 629.

Favor Ae8. 50. 55.

Favores 48.

fax quibus diis tribuatur 77 not.

febris cantione curata 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Februus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in navi solari 183.

femur feminis 244.

fenestras dissecare lumine 219.

ferula 224.

Fescennina licentia 904. 91M.

fetura 627.

Ficaria insula 648.

fictio verborum 510.

fictor arbitrarius Jupiter 68.

Fides I47.

quot modis fiat 473.

fidicinare 928.

figurae in geometria 708.

elocutionum 850 sequ.

100 *

796 Index verborum rerumque.

figurae sententiarum §. 825 sequ. s6i.

figuratus ductus 470.

finis 444. 445. 452.

finitiva quaestio 466.

finitor 818. 827. 856.

firmatio 474.

Firmianum mare 644.

fissiculare exta 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistula 927.

pastoralis 924.

sibilatrix 906.

£ixa signa in coelo 838.

flabra nemornnm susurrantia ffl.

flamen miscillum 997.

flammata cupiditas 889.

flammatrix 428.

flammeum 114 not. 838. 903.

Flora decens 888.

florea rura 511.

flos genarnm 739.

ignis 206.

resectus 902.

flucticolor 67.

fiuctigenae divi 889.

fluctuantes segetes 359. 560.

fluctus 814.

Fluonia Jnno 149.

Fluvius signum coeleste 843 (v. Eridaaas).

foedus de conjugio 1. 25. 31. om.

matris 873.

foenus 308.

foetidus ructus 224.

fomes flammiger 912.

sensificus 185.

Fones 167.

Fons 46.

fons Gorgonei caballi §. 119.

lucis aethereae 184.

animarum 922.

Fontana virgo 208.

fontigenae virgines Musae 874. 908.

for 31. 325.

forma 339. 344 sequ. 384. 486.

conclusionum 408 sequ.

conjugationum 512.

in geometria 711.

Formiae oppidum 641.

formulae hamatae 328. 333.

fortis viri praemium 459.

Fortitndo 130.

Fortuna 85. 88.

Fortunarum populus 11. 44.

Fortunatae insulae 702.

Fossae insula 645. '.

fragor 623.

fragosus 14.

fragrare 88.

framea Martis 425.

Fratres septem montes 668.

Fraus 51.

freni 514. 818.7

frictus 805.

frontes coeli quatuor 734.

Fronto 432.

frumenti inventio 188.

frutecta 67 not.

fuat 262.

fulcra lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina 451. 897.

et fulgura 123 not.

Junoni quoque tribuuutmr 67.

eloquentiae 427.

fumida caligatio 11.

Index verborum rerumque. 79

fumida aura §. 124.

fundus 765.

funerationes 696.

fungor e. acc. 324.

Fura et Furina 164.

furor 50M.

furta 726.

furva nox 585.

firvescere 80.

fusei Aegyptii 729.

fuscina 66.

fusilis 17. 860.

fustis num sit telum 468 not.

fustuarium 488.

G literae pronunciatio 261.

Gades 6H 1. 619. 614. 618. 620. 62. 63. 638.

Gaditanum fretum 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 623. 638. 668.

Gaditanus conventus 630.

Galata insnla 648.

Galatea 915. -

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 855.

Galilaea 679.

gallarum gummeosque commixtio 228. *

Galli 687.

Gallia 613. 618. 634. 658. 66$. 666.

Gallicum mare 629. - -

gallinacei pugnaces 177. * *.

Gallus fluvius 687. .

Gampliasantes 674. -

Ganges fluvius 612. 694.

Garamantes 671. 674. - - - -

Gargapliie fons 685. - ..•* - : »

Gaulos insula 648. ' . . • • . . . ;•

gazae §. 878.

Gebenna mons 634.

Geloni 663.

geminatae noctis obsequium 187.

Gemini in zodiaco 30. 76. 828. 843. 914.

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Solis 78.

in Hispania 627.

gemmare vites dicuntur 358. 59,

gemmatus M 16. 8 I. 911.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 958.

musicae tria 936.

numeri 970.

rhythmi 977.

verborum 309.

generalis omnium praesul 482.

genesis 732.

Genethliace 228, 894.

genicula 845.

genitalia Osiridis reperta 426. -*

genitrix Venus 88 not.

Genius 49. 50. 92. 52.

et Lar 54 not.

Junonis 53.

genus 339. 344. 476. 488.

geometres 250.

geometria 588.

Gerastus 659.

Germania 619. 62. 665. 668.

germanitas 753. 898.

gerulae 579.

gestamina signorum coelestium 838.

gestus 428. 840. 843. 969.

Getae 663.

Gigantum proelia 688.

git 307.

glabellus 13$.

798 Index verborum rerumque.

glaciari §. 116.

glandes cantu translatae 928.

glandifer 811 not.

glauca volucris 871..

glaucum tegmen 70. 728.

Glaucus 141 not.

globosa animataque rotunditas 140.

globus 66. 895. 894.

gluten et glutinum 996.

gnomon 581. 895. 597. 746 not.

gnomonica supputatio 896.

Gorditannm promontorium 648.

Gorgades insulae 702.

Gorgo Tritonia 551.

Gorgones 702.

Gorgoneus eaballus 119.

Gracchi 432.

Gracchus (Tiberius) 486. 800.

gracilentus 57. 140.

gracilis modulatio 952.

gracilitas 109.

Gradivus Mars M. 82. 210. Æ23.

gradum facere 865.

Graeca nomina 272.

Graecia 680 sequ.

Magna 649.

Graecus rex 634.

Graja levitas 553.

grammaticum animal 549.

grandifer 811.

grandiloqnus 437. 811.

Gratia trina 1. 888.

Gratiae 132. 906.

earum germanitas 755.

gratulari 81. 107. 695. 898.

gravis accentus 268. 275. ` `

gravitas soni 932. 940. 947.

gremium 590.

gubernator Genius §. 182.

gummis 228. 291.

gurgulio 809.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 282. 288.

pronunciatio 261.

syllabas reddit communes 278.

habitationes deorum 44.

habitus 340. 363. 367. 384. 386.

et amissio 558.

haedi in humero Heniochi 858.

Haemus mons 651. 658. 656.

halatus 7. 14. 85. 215.

halitus 802.

liallucinari 509 not.

hamus Dialecticae 322.

Hannibalis castra 640. 649.

sepulcrum 687.

Hanno 621.

ejus periplus 667 not.

Harmonia 737. 897. 899. 909. 958 not.

- coelestis 12. 27, 66 not.

harmonica 936. 938.

proportio 737.

harpae bombique 197.

Harpocrates 90. 729 not.

haruspicina 898 not.

laruspicium 151.

hasta Gradivi 425.

Minervae 569.

Portuni trifida 569.

coelibaris 903 not.

liebdomadis dies 183 not. * *

Hebrus fluvius 686. ··

Hecate 110 not. 733.

Hndex verborum rerumque. 799

heeatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo num produeatur? 289.

IIceubae sepulcrum 688.

hederae arentes 10.

Helice 593.

Helicon mons 651.

heliotropios gemma 75.

Hellas 682.

hellebori remedium 327. .

IIellen 654.

Hellespontus 681. 687. 661.

hemicyclia 605. 658. 712.

hemiolia ratio 107. 934. 98. 989. 977. 978.

diesis 930. 959.

hemisphaeria 602. 873.

hemitliei 156. 160.

hemitonia 930. 965.

Henetosa civitas 689.

Heniochus signum coeleste 828. 838.

lieptas 108. 868. 738.

heptasemus 978.

IHera terra 160.

Heraclea urbs 688. -

Heracleopolis 676. *

Heraclitus 87. 215.

Heras lutra 648.

Herculanium 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

Mercurio adliaerens 210.

ejus arae 692. *.

columnae 620. 624.

comites 674.

filia 698. .'

filius Afer 667.

Sardus 645.

insulae 648.

lüctamen cum* Antaeo 667. : :

- s. . . heri et here 284 not.

Hermagoras §. 444. 483.

Hermapliroditus 54.

Hermes quadratus 106.

Hermione 688. 737. not.

Hermus fluvius 686.

heroes 160. 904.

heroicus versus 517. 522.

Herophila Sibylla 189.

Herophilus 926.

Hesperides insulae 702.

Hesperidis filia 689.

Hesperidum horti 667. 672.

Hesperion ceras promontorium 702.

Hesperus 885. 902.

Hetrusci 172. 944. . :

Hetruria 142. 637.

hexas 725. 756 sequ.

hiems 75. 874. -

Hiera insula 643 not. 648 not.

hieroglyphica signa 137. 178.

Hieronesos 648.

Hierosolyma 679. ,

lilarus 705.

Himantopodes 674.

Himeros 905. .

Hipparehus 815. 824. 867.

Hippo diarrhytos 669.

regius 669.

Hippocrene 685.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirtius Æ94. ^

hirtus 329. 704.

Hispania 618. 621. 627. 632. 606.

Hispaniense os Rhodani 638.

Hister fluvius 662.

historia 826. 850. '

histriones 843. ae- *

800 Index verborum rerumque.

hiulcae voees §. 814. 316.

Homerus 212. 686.

caecutiens 3.

ejus sepulcrum 660.

homo animal risibile 548.

definitur 349.

absolutus 759.

homoeoproplioron 814.

homoeoptoton 852.

homoeoteleuton 532.

horae duodecim 77 not.

diei noctisque 757.

earum ductus $97.

Horatius 811.

horizon 604. 827. 856 (v. finitor).

horologia 598. 600.

hortativus modns 510.

Hortensius 441. 843.

hospita Juno 55.

deorum nutrixque 84.

hospitales dii 85 not.

humanae hostiae 685.

humens erapula 804.

humida Lunae natura 14.

humilis materia 547.

hyacinthos gemma 67. 78.

hyalinus 66. 67. 878. 81!.

hydatis gemma 75.

mydraulae 117. 924. *-•

hydreum germen 729.

hydri marini 699. .. . • « '.;

Hydrus signum coeleste 829. 838. 843. . . . .

Hydruntum 680. ... ' • .•' •- -- -$at

Hylas lacus 687. .-* * * • • • , .

hymenaeus A. 888. 90. 904. . . …;

Hypaea 643. - - ' . . .. •i*

Hypanis fluvius 663. 694, 690. ... '' : : : :

Hypasius 936 not. " . -;

hypate §. 931.

liypatoides 968. 966.

hyperaeolius etc. tropi

Hyperborea lux 808,

Hyperborei 664. 693.

cygni 927.

935,

hypophora 565.

Hyrcania 666.

Hyrcanius mons 683.

literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279. sequ. 291.

transitus in alias vocales 233. 293.

usus pro dnplici 276. 298.

geminata 236.

jacula radiorum 13.

fulminum 151,

iambicus numerus 521. 977. 088. 990,

unde dictus 988.

Janiculum 642.

janitores terrestres 60.

Janus 4. Æ5. 63. 642. 749.

Iapyx 642.

Marsonis littus 633.

jaspis gemma 75.

Hastius tropus 935.

Iatrice 228.

Jaxartes 692.

Iberica manus 646.

Iberus fluvius 627.

Ibis 175. 178. , . -' -

Ichnusa insula 645. .. . . .

Meltliyophagi 699. 702. ...

Heosinum oppidum 668. * * .

Idaeus mons 689. - - - , '

idea mundi 68. *~ • . .

jdealis 706. 707. 734. ,. .... "

forma 733,

Index verborum rerumque. 80I

idealis prudentia §. 816.

Idumaea 678.

jecur concupiscentiae sedes 7.

Igilgili oppidum 668.

Igilium insula 644.

ignea animalia 546.

ignis in lustratione 142.

arcanus 910.

elementum 215. 758.

triangulus 568.

ejus flos 206. 871. .

igniti lapides 78. •*

ignivaga denunciatio 896.

ignotus deus 185. 202.

il in fine vocabuli 679.

ilicet Æ24.

Ilium 686.

illatio 545. 408. 408. 412.

illex 555. 919.

illuvies mortalium 812.

illuminatio 636.

Illyricum 659. 680. 688.

imago 858. 588.

Imarmine 64 not.

imbrificare 384.

imitus 159 not.

immature mori 698.

immortalitatis poculum 54. 134. 141.

impares numeri 747 sequ. 768.

impatientia amoris 6.

imperativus verbi modus 510. 515.

imperfecti numeri 755.

impersonalia 509. 512. 590.

impersonalis modus 510.

impertinens 45.

impossibilis 145. 585.

_impotens 427 not. 848 not.

impressio 825.

imum §. 899. 600.

Inarime insula 644. •

inartificialia argumenta 474. 408 not. 557. 560.

incantationes 926. 928.

incessabilis 59.

incessabiliter 893.

inchoativa species 515 sequ.

verba 512.

incidentes narrationes 351.

status 445. 450. 489. 465.

propositiones 334.

incogitabilis 922.

incomposita rhythmica 979.

incompositi numeri 780. 772. 781. 784.

incorporea 706 sequ. 808 sequ.

Incubus 423 not.

indefinitum 542. 596. 599.

India 612. 694 sequ.

Indica prudentia 114. *

secreta 1 l.

indicativus modus 510.

indigetes dii 62 not. 98.

indignatio in rhetorica 865.

indiscretum 6.

individuum 544. 580 sequ.

inductio 555.

indumenta percipere 66.

Indus fluvius 694. 700.

indusiari 65. 114.

inerrantia signa 858. 868.

infamis in feminam 471.

infantium crepitacula 7. 927.

infelix Capella 806.

infimare 595. 867.

infinibilis pater 205.

infinita quaestio 441.

infirmatio A61. 474.

infiunt 220.

10

802 Index verborum rerumque.

inflexus accentus §. 269 sequ.

infractus 150.

ingenium mundi 867.

ingerere 179. 482. 489.

inhiare 7.

injunctum 857.

innitens 219.

innuba Pallas 728.

inrestinctus 915.

insecabile 971.

insinuatio 846. 848.

insolentia verba vitanda 510.

insopibilis 7. 910.

instructa propositio 862.

instrumenta musica 906.

insulae dicuntur quasi in salo 643.

majores 666.

natantes 928.

fortunatae 702.

insurgere c. acc. 788.

integrare 754.

integumenta 470.

intellectualis 202. 731. 925.

intelligentia extramundana 910. *

intemeratior 6.

intemperiae M64.

intentio soni 950. 940. 981.

in rhetorica 448. 481. 460. 474.

intercalatio 866.

intercapedinatus 921.

intercapedo 837.

interjectiones 288. 861.

interjectus 837.

interlitum M0.

interpretes angeli 154.

interrivatio 661.

interrivatus 584. 627.

interrogationes captiosae 328.

'Jocus minister Veneris 708. 804.

interrogationes in rhetorica §. 824.

intersecare 626.

interstitium 581. 600. 753. 837. 864.

interula 7.

interuli nexus 888.

intervalla corporum coelestium 169 sequ.

in musica 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 39. 974. 526. 545. 819. 887. 610. 724.

797. 745. 867. 899. 965.

intimatio 897.

intonso crine hispidi 878.

intricare 58. 704.

inumbratio 79.

inventio rhetorica 428. 442. 481.

inversio 562.

investigatrix comprehensio 442.

invidia 504.

involuti dii 41 not.

involutus 807. -

io finita verba 517.

*

Ionia 685.

Ionicum metrum 985. 991.

Ionium mare 681. 682.

Jordanes amnis 679.

Ios insula 660 not.

iota nota musica 945. 960. 962.

iotacismus 514.

Joviale decretum 40.

Jovialis majestas 582.

circulus 196.

Vulcanus 42.

domus 208.

Iris 67.

ironia figura 825. 850.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in fine vocabuli 279. 502. 303.

Index verborum rerumque. 805

ischiades §. 926.

Iseus 192.

Isidorus Characenus 611. 616.

Isis 4. 158.

Ismaros mons 907.

isocolon'851 -

Isocrates Æ52.

Issa 659.

Issicus sinus 612.

Isthmus 682. 635.

Istria 659.

Italia 654. 656 sequ.'

ejus dimensio 649.

iteratio 555.

Iterduca Juno 149.

Ithacesiae insula: 645.

itiner 897.

Juba rex 676.

jubar purpureum 912.

jubere c. dativo 128.

Judaea 678. 679.

judex Æ47.

judicatio 442. 461 sequ.

poëtarum et carminum 558.

judicatum 888.

judiciale causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 51.

jugarius 999.

juge colloquium 957.

<junctura syllabarum 268.

Juno 4. 7. 50. 58. 42. 97.

aër 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus mansio 46.

ejus cognomina 149.

aetherea 168.

Argiona 4.

coelcstis 88.

• -

Juno jugalis §. 22.

pronuba 51. 708. 888.

regina 41.

ei dilectus Mercurius 34.

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 54. 126.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jovis Æ2.

nominis declinatio 528.

a juvando dictus 149.

cum Junone et Minerva junctus 59.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

IBelus 70I.

Dodonaeus 681.

fatum 52.

monas 731.

opulentiae 47.

rex Æ!.

salutaris 883.

secundanus 47.

temperatus 17. 32. 186.

uxorius 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 867.

nomen proprium 729.

manubiae 896.

milites 63.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 888.

Phaëthon appellatur 880.

Jura mons 634.

juridicialis qualitas Aö4.

101.*

804 Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 860.

Pythagoricum 107.

Justitia 128. 752.

juvenalis 56.

I nunc nota nunc litera 283.

superflua 288.

pronunciatio 261.

L literae pronunciatio 261.

tripliciter sonat 241.

in fine vocabuli 294.

labda supinum nota musica 945.

labdacismus 514.

Labor Philologiae alumnus 145.

laborata pervigilia 57.

Labyrintheus Daedalus 879.

Iac 279. 307.

Lacaena pulchra 918.

Lacedaemonii ad tibias dimicant 923.

lacertosus £$.

Lachesis 65. 894.

Lacinium promontorium 659. 680.

Laconica 651.

lact 256. 507.

lactea Luna 883.

subsellia 209.

lacteum lumen 729.

lacteus fluvius 14. 207. v

circulus 826.

Laestrygones 641.

laetae segetes 588.

lampas Eleusina 170.

Leucotheae 113.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana herbarum felicium M 14.

instar serici 667.

lanitium vestimentuin §. 187.

lanugo quae sericum creat 693.

Lapidarii campi 642.

lapis in metaphora 360.

Lapithae 684.

laquearia coeli 808.

laqueatus 199. 882.

Lar coelestis 48.

cunctalis 54.

militaris 48.

Lares 45. 188.

et Genii 54 not.

domorum urbiumque 162.

Larvae 162. -

lassa Venus pulchrior 704. 889.

Lasus 936. *

latera deducere $43.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 555.

Latini sermonis egestas 554.

Latium 657. 642.

Latmiadeum carmen 919.

Latoia chelys 220.

Diana 914.

Latoides seu Latoius Apollo 17. 925. s07.

laudativum genus orationis 448. 449,

laurea Ciceronis Æ51.

Laurens assertio 556.

laureum ramala 7.

lauripotens Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 29.

lectica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quaestio Æ60.

leges ad lyram recitatae 926.

contrariae 464.

• •

Index verborum rerumque.

Lemannus lacus §. 638. -

Lemnius Vulcanus 7. 889.

Lemures 162.

lentus amoris 728.

Leo in navi solari 183.

in zodiaco 828. 841. 844.

Leptis 670. 671.

Lepus signum coeleste 850. 838.

Lesius et Milesius 462.

Lethaea littora 116.

Lethon fluvius 672.

Leueaethiopes G75.

Leucas 613.

Leucasia insula 648.

Leucopetra 659.

Leucosyri 615.

Leucothea aurora 113.

insula 644.

libamina 733.

Libanus mons 680.

Libentia 804.

Liber pater 81. 210. 628. 688. 694, 695. 698.

ejus arae 692.

Libethris fons 119 not. 684.

Libra in zodiaco 829. 832. 839. 842.

libraria superüm 68.

libratus 25. 468. 849. 909.

librorum genera 156.

Liburnia 659.

Libya 622. 624. 667.

ejus arenae 551.

Libyphoenices 670.

Libyssa 810.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 424.

Licinius 266 not.

Ligeris fluvius 302.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligusticum mare 644.

Lilybaeum 612. 646.

lima Grammaticae 226.

limbi nivales 208.

limina sponsi sertis ornata I.

limis cernere 84.

limma 1 1. 37.

linea 706 sequ. •*

insecabilis 752.

jacens et jugata 120,

linealiter 854.

lineamenta 556.

lineare 229. 357.

lineares ductus 579.

lini usum monstravit Isis 158.

dispendia 876.

Linus 212.

Lipara insula 648.

litare 149. 893 not.

literae animantium effigies 137.

jugatae 205.

duplices 276.

earum natura 232.

formatio 261.

usus in musica 943 not.

literatio et literatura 229.

literator et literatus 229.

liturgi 200.

Livius 550.

loci argumentorum 474. 587.

communes 505.

memoriae 538.

locus 540. 565. 582.

Locris 651.

logia personare 9.

logica spatia 949.

longa syllaba 269. 278.

806 Index verborum rerumque.

longaevorum cliori §. 167.

natio 698.

Lopadusa insula 648.

Lucania 602.

Lucanum littus 658.

Lucanus 502.

Lucensis conventus 632.

lucerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculi 999.

Lucetia Juno 149.

Lucianus 19 not.

Lucifer 885.

Lucilius 266.

lucis fons in sole 184.

diva secundae 919.

Lucretius 266. 295. 508.

lucrorum potens Mercurius 180.

luculentas 6.

lucus a non lucendo dictus 560.

sacer 672.

ludere 997.

lumina orationis Æ6. 809.

luminare 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 738. 881. 882.

884. 897. 919.

lactea 583.

§2vxosu6rjg 868.

laborat cantu 927.

tertia $67.

quam cito Solem consequatur 868.

ejus circulus vel orbis 181. 186. 888. 860.

defectus 870.

meatus 862 sequ,

phases 864.

lunata Italia 658.

Lnsitania. 6928.

lustralia incrementa 2.

lustrationum genera 142 not.

lux aetherea §. 184.

libertatis 812.

luxurialis 584.

luxuriantur segetes 812.

luxus 914.

Lyaeus 191 not. 808.

Lycaei modi 916.

Lycaonia 681. 682. 684. 686. 690.

lychnis gemma 78.

lychnus pro lucerna 809.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 808.

Lydia 927.

Lydius tropus 955. 942. 960. 962.

Lymphae 46.

lymphaseum 869.

lymphaticus 809. 926. •

Lynsa silvestris 48.

lyra 56. 926.

-

signum coeleste 858. 840.

Lysias 452.

M literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279. 284. 29$.

Macaronesos 6$9.

Macedonia 651. 685.

Macomades 670.

mador 82. 125.

Maeander fluvius 685.

Maecenas 299.

Maedia 681.

Maenalia pinus 916.

Maeonia 686.

Maeonius Homerus 5.

Maeotica palus 616. 619. 626. G62. 673. 705. 876.

Maesia 651

magia 58. 928.

magis et minus 368. 570. 377. 380. 589.

Index verborum rerumque. - 807

Magna Graecia §. 649.

Magnesia 119. 651. 684.

Maja 8. 180.

majestatem minuere 444.

majus et minus 572. 575.

Malaca urbs 668.

male corripit ultimam 528.

Maleus mons 593. 694.

Maleventum 642 not. .

Mamma 514.

Mana atque Manuana 164.

mando, as et is 525.

Manes 58. 160. 162.

ciere 927.

Mania mater 164.

Maniae 162.

Mantice 6. 33. '

Mantuanus vates 212.

Mamuana 164.

manuatus 378.

manubiae Jovis 896.

manus oratoris fusae 543.

marcentes faces 888.

marcentia terga 704.

marcescere 2. .

marcidulus 727.

marcor 804.

mare concretum 666.

Erythraeum 677. -

interius 625.

Mareotis 672. 676.

Maretonium 672.

margaritae 696.

Margiane 691.

Mariandyni 688. 924.

maritare M.

Marmarides 672.

Marmeusi filia Sibylla 189.

marmor i. q. mare §. 92. 882. 908.

marmorei fluctus 639.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 89. 194. 741. 889.

Gradivus Æ.

militaris 46.

Mars planeta 14. 15. 28. 86.

Pyrois appellatus 881. 884.

Marsica natio 351. 424.

Marsyas 681. 688.

Lydius 924.

Martianus 577.

filius 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellum 679.

masculus 704.

Massalioticum os Rhodani 635.

mater i. q. nutrix 54.

Mania 164.

materia et materies 440 not.

ejus formae 547.

in formis 753. 738.

matricida 468.

Mattiana 691 not.

Mauritania 62. 666. 669. 702.

Maxula urbs 669. •

Mazaca urbium mater 690.

meaeula 815.

meatus siderum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

medialis 114. 849.

mediatenus 685. 840.'

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carere dii possunt 891.

medietas 732.

medii duo 737.

medilunia 758.

808 - Index verborum rerumque.

Medioximi §. 184. Mercurialis circulus §. 171.

medium idem et imum 599. virga 9. 26.* 26. 176.

Medusa saxifica 572. Mercurii officia et laudes 92. 126.

Medusaei crines 325. cognomina 8.

Megaris 644. 655. 928. argumenta 179.

Meles fluvius 686. nomen Aegyptium 102.

melica 950. promontorium 669.

melicorum indocilis mortalitas 899. Mercurius artium inventor 36.

melicum carmen 888. 908. Junonis uberibus educatus 54. 126.

melicus appulsus 11. veris deus 27.

Melita insula 648. grammaticam reperit 225. *

urbs 690. quadratus 106. 754.

melodia 903. 965 not. cum Apolline junctus 8.

melopoeia 956. 958. 968. 966. 994. Mercurius planeta 14. 25. 50. 92.

melos 966. 986. 995. idem Stilbon dictus 851. 879.

Melpomene 121. 888. terram non ambit sed Solem 854. 837.

Solem amplectitur 28. meridianus Oceanus 620.

membra numeri 782. 787. 789. Mermessia Sibylla 189 not.

orationis 528. Meroe 595. 595. 598. 66, 705.

vitalia 759. Merus mons 698.

Membriona 702 not. mese 951. 942. 954.

Memnonis sepulcrum 686. mesoides 968. 966.

memor virga 126. Mesopotamia 678. 681. 701.

memoria 7. 228. 442. 858. Messala 245.

Memphide oriunda Grammatica 223. Messenia 681. -

Mempliita insula 676. . messes cantu transeunt 927.

Mempliticus i. q. Aegyptius 4 not. 178. Messua 669.

mendare Æ25. meta 331.

Menelaites nomus 676. metacismus 814.

menses 189. metae horarum 600.

mensores 398. metaliter 859. 870.

mensula 378. 882. metaphora $12.

mensura communis 780. 774. Metapinum Rhodani ostium 653.,

minima et maxima 784 sequ. metaplasmi 526.

mente sola deum adire 202. Metapontum 642.

mentis fons 188. metastasis 823.

vox 205. - Metaurus fluvius 648.

mentium cultores 62, Metina insula 643.

Index verborum rerumque. 80{)

meto messui §. 519.

metonymia 812.

metrica 956.

metrum 969.

metus quo modo excitetur 808.

micare 1. 888.

micatus linguae 351.

Midinum sapere 877.

migrans Apollo 11.

Milesiae deliciae 100.

Milesius et Lesius 462.

Miletus urbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 867. 725.

aether 59.

heptas 40. 758.

ejus mansio 47.

Minitliya 928 not.

minium 627.

miracula 187.

miscere 427.

miscilla 915. 997.

miseratio 504. 565.

Mithras 191.

Mithridates 689.

mobilis angulus 717.

modi verborum 510.

conclusionum 411 sequ.

modificare 540.

modulandi genera 985.

modulatio 932. 938. 965.

moliri 805.

Molossis 651.

molossus pes 822.

momcnta 88 H. 971.

monas 707. 731. 746. 922.

numerus non est 748.

monauliter 906.

monochronon tempus §. 982.

monoptota 242. 291. 505.

monosyllaba 269. 294. 820.

montes septem fratres dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pellit musica 926.

moris sc. est 888.

mortalitas 102. 108. 625. 899.

morticinum M 15.

mortis appetitus 636.

-

motus differentiae 756.

Mulciber 576.

Lemnius 889.

Mulcifer 17. A8.

multicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus 425.

multiplicatio 787. 789 sequ. 768. 767.

multividus 109.

mundana perfectio 753.

mundus 814.

umus 751. .

intellectualis et sensibilis 202 sequ.

ei pentas tribuitur 758,

murcidus 10. 999.

murex caligans 380.

murmur 539. 542.

Musae 27 sequ. 117 sequ.

Junonis filiae 34.

fontigenae 574.

- iis litant Lacedaemonii 923.

mens omnibus una 874.

musica cum grammatica juncta 526.

ratio 737.

ejus vis 925 sequ.

ejus seminarium accentus 268.

mnssaro 729.

muta cum liquida 270. 271.

POSTKLASSIEK LATiie

102

80 Index verborum rerumque.

mutae literae §. 247. - - , ** -,

mutare c. acc. 202 not.

mutescere 910.

mutuatum 809.

Mygdonia 685. 686. 687.

Myriandrus urbs 612.

Myrtoum mare 653, 660.

Mysia 686.

N literae pronunciatio 261.

usus in fine vocabuli 284. 296.

mae et ne 2 not. 32.

naeniae 928.

Napaeae 428. 905.

Narbonensis provincia 634.

narratio 457. 506. 526. 544. 880.

Nasamones 672.

natalitia dona 7.

nationum fortuna M .

natura deorum 512.

rerum 125.

naturalis orationis ordo 806.

nauci conscientia 999.

naufragalis 643.

naufragium 621.

Naulochi filia Io 642.

navis totius naturae cursum moderans 183.

ejus formam imitaus scopulus 688.

ne et nae 2 not. 52.

Neapolis Italiae urbs 642.

Mauritania 669.

necessitas 32. 488. 801.

nectar vocis Pegaseae 908.

negantia 542. 587.

negotialis assertio 850.

qualitas 484. 467.

negotium Æ84.

Nemesis 88.

'''TAJ XBi22AjXT?£•

nemus Apollinis §. 11.

nepa minitans 177.

Nepos (Cornelius) 621.

Neptunus 54. 78 sequ.

Jupiter secundus 47.

Portunus 4.

ejus uxor 81.

ejus filius Siculus 646.

Nereus 22. 912.

Nerina clielys 915.

Nerio Nerina Martis uxor 4.

nescio quid 2 not.

nescius sensu passivo M 15.

Nestus amnis 656.

nete 951. 954.

netoides 965. 966.

netus byssi 114.

Neurae 665.

neutrum verbi genus 509.

Neverita 54.

nexiles crines 528.

nexio 51. 92. 226.

Nicomedia 687.

Nicopolitana civitas 681.

nictare 2. 999.

pavore 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 673.

nigredo 67. 157.

Nigritae 675.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collema 225.

Nilus 626. 675. 676.

ei deorum generationes assignantur 95.

nimietas 602.

ningentes pruinae 602.

Niphates mons 685.

Nisus s. Nixus 858. 840. 84 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque. 811

nital ambifarium §. 184.

Nivaria insula 702.

noctivida ales 571.

Nocturnus deus 48. 60.

Nomades 669.

nomen 541. 588.

nominum quantitas 279.

nomi Aegypti 676.

nominativus 279 sequ.

Nomius 55 not.

norma 754. <

normalis 327. -

Nortia 88. •

noscibilis 576. -t •

nota Æ74. 483. 712. 746.

notio 576.

notulae 66.

novatio verborum 810.

novellus 448. 566.

movenaria regula 105.

novenarius numerus 108. 733. 741. 776.

Novensiles dii 46. • • , •

Nox Æ5. 98.

nugales ineptiae 2..

Numa 62.

Numeraria 802.

numerorum virtutes 105.

mumerus 706. 732. 743. 745. 968.

mas 99$.

Numidia 669.

nunquis 242.

nuptialis licentia 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nùs 126. 567.

nutare 21.

nutrix deorum 81. 215.

Jovis 72.

nutus §. 51. 52. - " . •

Nymphae 167.

Nympharum cubile 699. '' -

- insulae 977.

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98.

-

0 literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 233.

usus in fine vocabuli 279 sequ. 285 sequ. 202.

0axis amnis 692.

obductus circulus 715. - * , • ••

objectatio 924. .. •'' ' .. ...:

objectus A32. .••. - - : . *:

obliquare 67.

obliquae vaticiniorum ambages 9. .

obliqui casus 508.

circuli 825. 834. * . •

ductus 470. -

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869.

obsoleta verba vitanda 509. ' * -- *

obtusus angulus 711.

obumbrare 854.

obviare 853.

occasivae regiones 894.

occasus duplex 88i.

occiduus Oceanus 629.

occulere 814 not. 902.

Oceanus 600. 617. 623. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numerus 740.

oculatus 66.

oculeus 811.

oculi noctis 888.

in pectore 674.

102 *

8I2 Index verborum rerumque.

oculorum motus §. 843.

oculus mundanus 188.

odor legum 312.

Odrysiae nives 686.

Oeagrius citharista 5.

Oeanthe oppidum 681.

Oeensis civitas 671.

Oenotrides insulae 648. .

0eonistice 894.

Oeta mons 654.

officia naturalia 756.

Oglasa insula 644.

Oinone 256.

oisus i. q. usus 256.

plax acerra 213.

temetum 82.

Olium caput 225.

olivae munera 870.

olivum 576. 870.

olor 918.

Olympias Alexandri mater 688.

Olympus mons 149. 684.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augurata 181.

ominatus 894.

omne pro toto 550.

omnisonus 912. 921.

on in fine vocabuli 279.

operari 124.

Opertanei dii 48. 810.

Ophiuchus signum coeleste 828. 858. 841. 845.

Opigena 149.

opimi oris facultas. 557.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 340. 583.

Ops 4. 71 not.

optativus verbi modus §. 510.

optimitas 569.

opulentiae Jupiter an opulentia Jovis? 47.

or in fine vocabuli 279. 285.

oracula 101. 800. '

Ammonis 672.

Apollinis Clarii 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 231. Æ30. 529.

ejus partes 844.

orator 850.

orbatio 386.

Orchades insulae 666.

Orestis 655.

organica vox 903. 927.

suavitas 127.

Orion signum coeleste 98. 829. 838. 84\. 845.

oris cultus 540.

ornamen 587 not.

ornate loqui 589. 809.

Orontes amnis 680.

Orpheus 212. 686. 907.

Oeagri filius 3 not.

orthius 985. 988.

ortliographus 68.

ortivus 608.

ortus et occasus 841 sequ.

acronychus 880. 887.

Solis 872.

os in fine vocabuli 279.

os decl. 303.

oscinum mitior H77.

Osiris Æ. 126. 158. 191. 223. *

Ossa mons 684.

ostentaria novitas 151.

0stracine 679.

Othrys mons 684.

Index verborum rerumque. 1®

•

otium §. 441.

Ovidius Pelignus poëta 809 not.

ovilia tergora 156.

ovum 140 not.

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei 681. -

P literae pronunciatio 261.

pabula superúm 912.

Pachynum promontorium 646.

Pactolus amnis 686.

Padus amnis 640.

Paedia 578. 728.

~paeones 819. 977. 989,

Paeonia 688.

Paestana rosaria 641.

Paestanum promontorium 648.

paeta Venus 727.

pagina epica et lyrica 5.

Palaestina 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 mot. 376.

palaestricus 569.

Pales $0. 425.

secundanus 81.

Palibotra 694.

palillogia 855.

palla herbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 867 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallens puella 902.

palliatorum populus 215. 555. 424. 430.

pallium 528. 878.

pallor lucubrationum 57. 527.

Palmaria insula 644.

palmifer 702.

palmularis fictus 803.

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 808.

palus Maeotica 616. 620. 661. 703.

Pamphylia 682. 685.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 324.

Pandataria insula 644.

Pandea gens 698.

pandura instrumentum musicum 906. 924.

Paneas fons 679.

panegyrici 448 not.

Panes 167.

Pangaeus mons 636.

panthera 852. 858.

Paphia Venus 704. 901. 909.

Paplilagonia 688. 689.

Papia Poppaeaque lex 217.

papillae roseta et lilia 726.

papyrus 223 not.

textilis M 13.

cedro perlita 156.

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisus fluvius 682.

Paraetonium 672.

paragoga 3I I.

paralepsis 825.

parallelae lineae 712. -

paralleli circuli 817. 886. 872.

paramese 951. 945. 984.

paranete 945.

parasiti 492.

Parcae 5. 52.

per contrarium dictae 360.

etiam Fata appellantur 560.

Jovis scribae 41.

librariae superüm custodes Gö.

814 Index verborum rerumque.

*

parere pro apparere §. 881.

Pariedri montes 690.

parison 851.

Parmenides 350.

Parnassia rupes I I.

Parnassus mons 631.

paronomasia 832.

Parrhasi.e ferae 912.

parricidii poena 468 not.

pars 559. 581. 584. A81.

partes nunmeri 782. 757. 789.

orationis 544.

terrae 622.

zodiaci 610. 854. 859. 867.

Parthenope 642.

Parthi 68 I. 700.

Parthiene 612.

participiorum quantitas 283.

particulae 585 not.

particulare 542. 596.

particulatio 983.

partiendi modus 559. 585. 584.

partilis 882.

partitio 806. 886.

partus septimanus 108. 758.

passibiles qualitates 568.

passiones 568.

passivum verbi genus 509.

iPastor $$.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 895.

Patavium ab Antenore conditum 642.

pater ignotus deus maximus 188. 202.

pathetica facultas 805.

fides Æ75.

pati et facere 540. 365. 380.

patrimum carmen 910.

Patrocles 919 not.

pavonum pennis oculatus §. 66.

pecudale nomen Capellae 806.

pedeire 68.

Pediculi 639.

pedes clausularum 319.

pedibus nudi 578.

pedisequus 26. 59. 111. 446. .

Pegasea vox 908. -

Pegaseus gurges 1000.

Pegasus signum coeleste 829. 838. 845.

Pelagonia 655 not.

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659.

Pelignus juvenis 809.

Pelion mons 654.

pellax 551. 425.

pellere coelibatum §.

Peloponnesus 615. 681. 659.

Pelorum promontorium 646.

pelta Amazonica 659.

Pelusiacum ostium Nili 677.

Pelusium oppidum 678.

Penates Æ$.

Jovis Æ1.

penetrabilis 869.

penita 9.

pennata Solis vestigia 77.

Mercurii rapiditas 101.

pennatus 578. 579.

pentachorda 962.

pentagonon 715.

Pentapolitana regio 672.

pentas 758. 748.

pentasemus 978.

penulatus 223.

penultima syllaba 269. 817.

chorda 943.

peplum 426.

Index verborum rerumque. 815

peplum aetheris §. 880. 384.

Aurorae M 16.

Palladis Ae0.

per se compositi vel incompositi numeri 780. 772.

peragratrix 588.

percellere 486.

perceptio 994.

percitus 428.

percunctativus modus 510.

percussionis sonus 741.

perdia pernoxque 124.

peregrinus murum adscendere vetitus 449. 465.

perfecti numeri 108. 755. 756. 740. 785. 788.

perflagrare 876.

perflatio 26.

Pergamum 686.

perhibere M.

Periergia Philologiae pedisequa 111. 146.

periodus in oratione 827. 829.

rhythmica 979. 986.

Peripatetici 883.

peripheres 988.

perissa spatia 949.

peristrophe 865.

peritae lucernae 124.

perluere 876. 656.

permensio terrae 725.

Permessiacus gurges 809.

peroratio 844. 865.,

perpendicula* 7I I.

perpendiculatus 393.

perpense 447.

perpes 878. 912.

perpetuus verbi modus 310.

perscrutator 2.

Persei filius Erythras 677.

Perseus signum coeleste 828. 852. 858. 845.

Persicus sinus 699.

Persis §. 700.

personae tres 588.

persuasor 467.

pertendere 690.

pertingere 677.

pervigilia 57.

pes in rhythmica 974.

pestilentiae auctor Apollo 18.

petasus Mercurii 26. 176.

Phaenon planeta Saturnus 881. 886.

Pliaëthon planeta Jupiter 881. 914.

Phaëthontiae Musae 9 i8.

Phalaecii versus petulantia 817.

Phalarium promontorium 688.

phalerae in dictione 222.

pharmacopola 551.

Pharusi 674.

Phaselis 682.

Phasi senis ritus 142.

Pherecydes 142 not.

Philologiae laudis 22. 37. 93.

mater Phronesis H 14.

apotheosis 117. 141 sequ.

Philosophia 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotlieoses 62 not.

discrepantia 213.

habitus externus 578.

pliilyrae cortex 156.

Phlegethon 166 not.

Phlegra 428. 688.

Phlegraei campi 641.

Phocis 651.

Phoebus f2 et passim.

Phoenicia 678.

Phoenicusa insula 648.

Pliorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 85 f. 882.

ejus sonipes 1 15.

816 Index verborum rerumque.

Phre nomen Solis Aegyptiacum §. 195 not.

plirenetici symphonia sanati 926.

Phronesis mater Philologiae 114. 217. 893.

Phrygia 615. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 136.

Phrygius bupaeda 908.

Phrygius phthongus 196. 953.

Phtliiotis 651.

phthongus 959.

physici 814. 869.

Picentes 638.

piceus hiatus 13.

puer 720.

Pieria 635.

Pierius mons 654.

pietatis symbolum monas 751.

pignora i. q. liberi 25. 51. 91. 180. 554. 905.

pignus flammarum 642.

Pidumnus H 58.

pinax ex ebeno 174.

Pindarea clielys M 19.

Pindus mons 631. 654.

Pinton insula 648.

pinus Maenaliae 916.

pisces crepitu detinentur 927.

Pisces in zodiaco 845. 845.

Piscis austrinus 858. 841. 843,

Pisidia 686.

Pitheeusa insula 644.

Pitho 906 (v. Suada).

Pityusae insulae 645.

planaris 708.

Planasia iusula 644.

planetarum nomina et orbes 880. 861.

germanitas 185 not.

motus in ortum 885.

harumonia 27.

singulorum singulae Musae 28.

plani numeri §. 784. 786.

planòntes 880.

plasma 915. 998.

Plato 125. 212. 530. 555. Æ38. 805.

ejus mysteria 208.

plaustriluci ignes 912.

Plaustrum signum coeleste 608. 897.

plebs deornm 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plenitudo obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 857.

Plinius orator A32.

ploce elocutionis figura 552.

in harmonica 956. 938.

pluit 589.

plumbum Saturno tribuitur 16.

plurali numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivocum 559. 587.

• -

plusquamperfecti numeri 785.

Pluto 47. 80. 16 I. 166.

poculum immortalitatis 54. 154. 141.

podicus 974.

poëmata 114.

poëtae in coelum recepti 212.

poëtarum licentia 297.

judicatio 538.

poli 201. 608. 818. 817.

i. q. coelum 52. -

polose 57.

-

Polycletus 879.

Polydori sepnlcrum 687.

polygonum 711.

Polymnia 120.

Saturnum amplectitur 28.

polyptoton 85$.

polysigma 814.

Index verborum rerumque. 87

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insula 645.

pondera in terram desuper cadunt 600.

ponè 271.

Pontiae insulae 644. v.

Pontus 656. 662. 688. 691.

populi Genius 182.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. 18.

populus angelicus 211.

deorum 45.

ministrorum 172.

potestatum 62.

Portae (Ciliciae) 685.

Caspiae 691.

portitores 169.

Portunus i. q. Neptunus 4. 428.

positio disci diffusioris 590.

i. q. 93poe in grammatica 292 not, et passim.

syllabam longam facit 269. 278. 286.

in rhythmo 981.

possibilitas 189. 558. 625. 739.

post membra corporea 95.

membrorum nexum 183.

postes ungere 149.

postica 66. 148.

postidhac 807 not.

potentia 719.

potestatum populus 62. 206.

diversitates 130.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecinere 901. -

praecipi 41.

praecluis 5. 24. 557. 429. 566, 897. 906.

praeconari 65.

praecursio menstrua 8.

praediatus §. 46.

praedicationes decem 383.

praedicativus syllogismus 343. 408.

praejudicia 860.

praelibare 2.

praelocare 822.

praemetatus 811.

Praeneste 642.

praepes 10.

praepositiones 287.

accentum deponunt 272.

omissae ante relativa 322 not.

praescriptio 446 not. 485.>

legis 807.

Praestes Genius 152.

praestigium 56.

praestites Manium 164.

praestrictus 262.

praesul 160.

praeteritio 823. 888. 862.

praetor et praedo 552.

Praetoria Augusta oppidum 659. -

praevertere 22. 24.

praevia sortis 128.

preces tertio repetuntur 733.

tacitae 202 not.

pretium est scil. operae 122.

Priapus 728.

Prieneia sententia 807.

primi numeri 744. 780. 772.

primores lauri 10.

principales quaestiones 445. 584.

soni 951. 941. 942. 984.

principium 475. 806. 846.

prisma 722.

privatio 468.

probamentum 732.

proceleusmaticus 981. 984.

105

818 Index verborum rerumque.

proceres §. 809.

Prochyta insula 644.

pro consule 294.

proeonsulare culmen 999.

procus 876.

Procyon signum coeleste 858. 845.

prodigia 181.

productio 955. 940.

profata 24.

profera 805.

proflare somnum 804.

profluere 2.

proleetatus 804.

prolixitas 2. 11. 597.

prolixus 167. 698.

proloquium 542. 390. 396 sequ.

proluere 804.

prominentia 638.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 310.

promittere 250 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

pronuba Juno 51. 34. 147. 705. 888. 903.

pronunciatio 442. 540. 937.

prooemium 544.

Propontis 626. 687. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 743. 758. 794.

aritlimetica et harmonica 737.

propositio 414. $06. $44. 555.

propria verba 509.

rerum nomina 558.

proprium 559. 548. 479.

propter i. q. prope 214. 333. 663. 708. 729.

proritare 898.

proruptio undarum 6$4.

prosapodosis §. 835.

Proserpina 81.

Luna 101.

prosiciae 9.

prosodia 268. 275.

prosodiaci numeri 901.

Protagoras 550 not. 433 not.

protheoremata 138.

providens femina 213.

Prudentia 127.

pruritui subscalpere 7.

Prusias 687.

ps 245.

psallere M. 888.

psaltae 924.

Psyche Eutelechiae et Solis filia 7.

Psylli 671.

Ptolemaeus geographus 609. 813.

rex 598.

ejus nomine stella appellata 858.

Ptolemaida urbs Cyrenaicae 672.

Ptolemais urbs Phoeniciae 680.

pubeda 51 not. 908 not.

pubens 8.

publici dii 89.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colore rubro 1f6.

puer aratri 192.

pieeus 729.

pulsus 11. 27.

pulvereus 883. 725.

pulvinar comere 903.

pulvis 557. 578. 722.

punctum 707 sequ. 971.

Punica nomina 294.

puniceus fulgor 75.

Index verborum rerumque. 8I9

Puppup oppidum §. 670.

purgatio 488.

purpurati ocelli 918.

purpureus 115. 219. 912.

Pygmaei 698.

Pylii conditores Metaponti 642.

pyramis 721. 722.

Pyrenaeus mons 635. 654.

Pyriphlegethon 166. 198.

Pyroeis planeta Mars 194. 881. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrliicliius 821. 978. 984,

pysma 824.

Pythagoras 128. 215. 609. 729. 805. 882. 024.

Samius 102.

ejus dejeratio 107.

Pythagorei 925.

Pytheas 898.

Pytliius Apollo 10. 20. 68.

Q litera 258. 258. 511.

ejus pronunciatio 261.

quadra 825.

quadrangulum 784.

quadratura 884.

quadratus deus 754.

Mercurius 106.

numerus 746 sequ. 798.

quadrifida 989.

quadriga elementorum 189.

quadrimembris 808.

quadrisemus 981.

quadruplicatio 780.

quadrussis 757.

quaesitum 824.

quaestio 441. 445.

quaestiones 861.

qualitas 540. 565. 567 sequ.

qualitas in eausis §. 444 sequ. 481 sequ.

translatum nomen 510.

quando in dialectica 382.

quantitas in grammatica 274.

in dialectica 340. 563. 57 sequ.

quaternarius numerus 106. 784.

quaternio 767. 778. 798. 801.

quatuor alipedes 189.

que 272.

qui pro quis M 18 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria symphonia 954.

quinarius numerus 755. 745.

nuptiis congruit 109 not.

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 80.

R litera semivocalis 244. 271,

in fine vocabulorum 284. 297.

ejus pronunciatio 261.

rabidus 122. 809. 909.

rabulatio 577.

•*

radii Solis duodecim 78 not. 188.

ex Arithmetica exeuntes 728.

radius ac pulvis 337. 880.

ramale 7. 263. 750. 917.

ranae sonitus 804.

rapidae arae 124.

rapidulus 804.

rariora spatia 980.

ratiocinatio 406.

ejus formae 420.

rationabilia 346. 949.

rationales status A61. 544.

rationes 788. 760.

ratus M M. 20. 41. M 17. 909.

raucitas 804. -

raucus 11. 28. 425. -

103 *

820 Index verborum rerumque.

-

Reatinus ager §. 640.

reboare 121.

reboatus 213.

recisionis momenta 971.

reclinis 889.

recordativa species verbi 313.

recursio sacra 911.

recursus 884. 884.

recurvus 639.

redarguere 860.

redditio orationis 833.

redimicula 888.

redimiculi aenigma 144.

redimitus puer 90.

reflatus 907.

reformare 68 not.

reges de rege et regina 41.

regina Isis 4.

regiones deorum 604.

reglutinare 886.

regulariter 898.

Regulus 402.

relatio criminis 454 sequ. 554.

relativa qualitas 451.

ratio Æ74.

relativum 540. 363. 374 sequ.

remigia pro alis 115. 811.

remissio 940.

remotio criminis 454. 486.

remugire 428.

renidere 8. 17. 27. 67. 70. 208. s81. 797.

renovari 428.

renudare coronam 40.

repediatus 924.

repensatrix 898.

repercussus 865.

repetitio 835.

repigrare 35.

repigrior §. 56.

replicare 215.

replicatio 855. 787. 759.

reprehensio 887. 860. 562.

repromittere 41. 920.

repugnantia 416. 421. 474. 492.

residui dii septem 43.

resolutio 562.

restricta lumina 354.

resultare 2.

retexere 564.

retrogradatio 881.

revelare 229.

'

revibrare 169. 810.

revibratus 110.

revolutio 922.

revolvere 423.

Rhegium 639. 641.

Rhenus 634.

Rhesus amnis 688.

Rhodanus 655.

Rhodope mons 681. 638.

IRhodus 612. 616.

Rhoebus equi nomen 578.

rhombos 712.

rhopalicus versus 574 not.

rhythmiea 950. 936. 969.

rhythmizomenum 968.

rhythmoides 970. 972.

rhythmopoeia 970. 994,

rliythmus 967 sequ.

ricinium 7.

rictus leonis 197.

jocans 222.

rigentes undae 618.

rigor 914.

rimatim 112.

Riplaei montes 663. 666. 685. 876.

- Index verborum rerumque.

risus Jovis §. 17.

quantum deos deceat 552.

homini proprius 548. 584. 598. 479.

Roma 657.

Romanorum vestitus 426.

Romuleae vires 333.

Romulus inter deos relatus 62 not. 98.

pro Romano 229. 233.

rosae violis mixtae 213.

rosaria Paestana 641.

rosarum spicula 152.

rosis jugare lilia 902.

rota canescens 999.

rotunditas terrae 618.

ignota 140. 910.

rubellus 566. 804.

rubeus et ruber 14.

Rubrum mare 677. 699.

rumores 560. -

rupes Parnassia 11.

Aegyptia 550.

ruricolae divi 889.

Rusarus oppidum 668.

Rusconiae et Ruscurius oppida 668.

Ruspae oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilescere 123.

S an litera 245.

ejus pronunciatio 26I.

syllabam communem reddit 278.

in fine vocabuli 283 sequ. 299 sequ

Sabaeorum vapor 124.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

sacrilegium 452.

Sacrum promontorium 611.

Sagaris fluvius 687. 688.

Sagitta signum coeleste §. 830. 853. 838. 843.

Sagittarius Apollo 15.

in zodiaco 842.

salamandra 346 not.

Saldae oppidum 668.

salebrae seruposae 888. -

Sallentinus populas 659.

Sallustius 296. 320.

salor et salum 16 not. 880 not.

saltatio brachiorum 746.

Salus Æ5.

salvator 510.

Samaria 679.

sambuci 924.

Samos insula 616.

Samothrace 660.

Sancus 56.

Sandaliotes insula 645.

sanna 866.

sapientia rerum 567.

Sardinia 639. 645. • -

Sarmatae 614. 656. 663.

Sarpedon mons 685.

Satira sive Satura 2. 576. 806. 997.

Saturnus deorum senior moestissimus 4.

ereator deorum rigidissimus 197.

gressu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 58.

uxor 71.

falx 425. 566.

Saturnus planeta 14.

Phaenon appeIlatus 881.

frigidus et nocens 17. 197.

ejus circulus 885. 861.

cursus 850. 886.

Satyri I67. 667. 674.

saxum fidicinans 928.

82:2 Index verborum rerumque.

scabri dentes §. 226.

scalpere 7.

sealprum 224.

scaphia 897.

scaturigo 2. 729,

Scauriana oratio 441. 469.

sceptrifer 9f I.

scliemata in grammatica 227. 526.

in rhetorica Æ26. 513.

in geometria 708.

in rhythmica 969. 971.

scholares monitus 456.

scholaria inchoamenta 526.

scibilis 375.

Scipiones 627.

Scironia saxa 683.

scolicum axioma 327.

scopae 812.

Scorpio in zodiaco 850. 858. 839. 842.

seriba Jovis 41.

scripti qualitas A80.

scriptionalis quaestio 463.

seriptura 449. 461. 498,

scrobis 302. *«

scruposae salebrae 888.

Scyllaeum oppidum 641,

Scytliae 686. 695.

Scythica plaga 618.

Scytliicus mons 685.

oceanus 665. 693.

sinus 662.

scythis gemma 67. 75.

sectator 229.

secundae beatitatis numina 181.

secundanus Jupiter 47.

Pales 51.

secundi numeri 750. 7792.

secundo pro bis 820. 824. 828.

sedecim coeli partes §. 48.

Seditio Æ7.

seditiones musica sedantur 926.

segetes laetae 589.

luxuriare dicuntur 812.

sejunctio 562.

Seleucia 678. 681. 691. 701.

Seleucus rex 619.

semanticus 985. 988.

semestris dies 664.

semiannuus 898.

semicirculus 714.

semidei 186. 906.

semina rerum M.

seminarium 751.

Semiramis 690.

semitonium 11.

semivocales 239.

semivulsus 10.

$emones 156.

Senaria insula 644.

senarius numerus 109 not. 756.

senatusconsultum deorum 40. 96. 376.

$enio 792.

sensificare 908.

sensus quinque 755.

$ententia scripturae 465.

senticosae copiae densitas 265.

sentis spinescere membris 704.

separatarum tetracliordum et soni 961.

sepia 224.

septenarius numerus 108. 758.

Minervae tributus 40. 868.

septentrionalis circulus 827.

Septentriones 606. 618. 694. 696. 690. 858.

septimani partus 759.

septimo radiati dii 204.

Serapis 19.

Index verborum rerumque. 825

serenum §. 17. 74.

Serenus poëta 818.

Seres 693.

sermocinatio 543.

sermonis vitia 326.

serpens in manibms Dialecticae 328.

eaudam devorans 70.

eantu rumpitur 927.

Serpentarius 845 (v. Ophiuchus).

serpentibus habitantur deserta Syrtis 67i.

item Caspiae portae 691.

vescuntur Troglodytae 674.

Sertium 657 not.

serta vernifera M.

sertatum caput 426.

sertum dominandi 79.

Servius Nobilis 594.

sesquialteri etc. succentus ff.

Sestos urbs 658.

Sethus pro Zetlio 287.

setis dumalibus hirtus 529.

sexis 303. 767.

Sibyllae 10. 189.

sic in apodosi 803.

Sicania 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 659. 646.

Siculi freti insulae 648,

Siculus Neptuni fihus 646.

sidera sempiterni ignes H86.

a eonsidendo dicta 817.

dii 67 not. 128 not.

eorum eursus 131.

ortus 59f.

siderea eupiditas 94.

siderei cursus M 18. 811.

Siga oppidum 668.

Sigeum promontorium 616.

sigillatim §. 27 not.

sigma jacens 960.

signifer 828. 854 (v. zodiacus).

signifex 56.

signum 707. 708. 746. 939.

sil 241,

silentio deprecari 202.

Silenus 804.

silicernium 805.

siluri 702.

silva Apollinis rata modulatione congruens 12.

Silvani 167.

Silvanus 428. 866. 906. `

simile 487. 888.

et dissimile 373.

Simonides 558.

simulacrum animae verberare 142,

sinapis 291.

singularitas 780. 774. 792.

singulatinm 27.

singultus concussi 804.

singulus 525.

Sinonia insula 644.

sinuosus 709.

sinus Europae 658.

Sipylus mons 686.

Siren 243. 642. 645.

Sirenarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra Niliaea 170.

Sithonia gens 656.

sititor sanguinis 82.

situ murcidus 10.

situs 340. 563. 38.

partium 371.

smaragdineus 66.

smaragdus 75.

Smintheus 242.

824 * Index verborum rerumque.

-

Smyrna §. 686.

soccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 530.

Sogdiani 692.

Sol 75 sequ. 185 sequ. 831. sequ.

temperat 14. 1 7.

in centro 837.

quot diebus singula signa permeet 848.

ei imprecantur Atlantes 673.

ejus cursus 872.

defectus 859. 869.

filia Anima 7. .

Celeritas 80.

radii 13.

nomen unde? 187.

soleae Junonis 67.

solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi numeri 782. 734.

soliditas 754.

Solis insula 699.

solivaga virginitas 40.

Soloe urbs 226.

soloecismus 526.

solstitialis circulus 819. 828,

dies 846.

somnia 181.

somnolentus marcor 38.

sofmnus 501.

sonus 741. 95. 953. 959.

Sopliene 678.

Sophia 6. 25.

sophismata 425.

stoica 327.

Sopores 45.

sorbillare 159.

sordescere 818.

sordida verba §. 809.

sorita 122. 423.

Sors 88.

sortibus excedit Apollo 9.

Sosantii 432.

Sospita Juno 85 not.

soter 510.

Sotigena 149 not.

sp pro ps 924 not.

Spania 621 not.

Spartium promontorium 686.

spatia signorum 948.

spatiorum perceptio 947.

spatium vocis 948.

specialia 959.

specialiter 578.

species 548. 477. 488. Æ86.

numerorum quatuor 780.

spectativa 250.

specua 295.

speculi instar Luna 169.

speculum Sophiae 7.

sphaera 885. 721 sequ.

aenea 813.

aplanes 741.

Archimedis 585. 212.

caelata imago mundi 68.

coelestis 498. 201.

solida 580.

sphaerarum concentus 12. 27. 169. 910.

Sphenis promontorium 611.

spicae Erigonae 174.

spicula rosarum 152.

spicus crinalis 905.

spinosus 328.

spirantia simulacra 56.

spissum 948. 980. •.

splendificare 912.

Index verborum rerumque. 82$

-

spondeus §. 82i sequ. 985 sequ.

Sporades insulae 660 not.

spumea proelia 869.

spumigenus 915.

stadium 610.

statarii soni 946.

statio 25. 854. 884. 887.

status 445 sequ. 828.

incidentes 459. 465.

stelae deorum stemmata continentes 137.

stellae a stando dietae 817.

igne aluntur 912 not.

earum trajectio 207 not.

stelliger 807.

stemmata deorum 137.

stercoratus et sterceratus 508.

stercus Senatus 512.

Stilbon Mercurius planeta 28. 881. 879.

stilus 597.

ad scribendum 68.

Stimula 888.

stimulare 55 not.

Stipa insula 644.

Stoechades insulae 643.

Stoici 124. 327.

strangulare 528.

Straton 830 not.

stringere M.

Strongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

strophium 7.

Strymon fluvius 688. 686, 907,

stupidare 872. 728. - • ..

Suada 888.

Juno 3. 5l.

subarmalis 426.

subdimidius 761.

subjectiva pars proloquii 341. 393. 409.

subjectiva partieula §. 397.

subjectivus verbi modus §. 510.

subjectum 561.

sublatio 974 not.

sublimari 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 931. 941. 942.

subrigere 729.

subscalpere pruritui 7.

substantia 340. 544. 361.

prima et secunda 564 sequ.

num relative? 378.

subtermeare 849.

subtertius numerus 761.

subtilis ductus Æ70.

succendere 98.

succentus 12.

sulcare 621.

Sulcense promontorinma 645.

Summanus 161.

sumtum 343. Æ64.

super pro insuper A0.

supercilia 845.

superdimidius 761 sequ.

superferri 882.

superficies 707 sequ. 746.

superflue 510. -*

superparticularis numerus 761.

superpartiens numerus 769. .

superstare 846.

supputatio 9297.

surdis tuba medetur 926.

Surrentum 644,

$usa 700.

susarramen 726.

susurratim 705.

Sybaritae 925.

Syene 898. $. 703.

104

826 Index verborum rerumque.

syllabae §. 255.

syllabarum junctura 264.

quantitas 274.

syllogismus 545. 406. 465.

Symbolice 894.

Symmacliia Sibylla 189.

symperasma 545. 407. 716.

symphoniae 955. -

tres I05. 107. 753. 757,

Symplegades 691. -

symploce elocutionis figura 854.

synaloephe 267.

syneches proceleusmaticus 987.

synonymia elocutionis figura 55$.

sypnum 187. 284. -- • • •

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 not.

syrma rhetoricum 122.

Syrtis 670. 671.

Syrus quidam 142. 172.

systaticus 718. 994.

systema 947. 985.

syzygia 311. 889. 979. 989. 991. ;

T literae pronunciatio 261.

usus in fine vocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

ceratae 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Taenarum promontorium 612. -

Tages 157. 637. -:

Tagus fluvius 628.

talaria Mercurii 9. 26. : '

talentorum conscius 878. -

tam abest ut 38.

Tanais fluvius 616. 626. 699. 907.

Tanaquil §. 241. 279. 204.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbile oppidum 700. -

Tarraconensis urbs 627. 653.

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664.

Taurominium oppidum 647.

Taurus legatus ambigue _462. -

mons 678. 685. 690. 700,

in zodiaco 829. 845. 897.

tautologia elocutionis figura $58.

Teleutea insula 644.

Tellurus Æ9.

Tellus Æ9 not. 71 not.

tellustres divi 729.

Telmessus oppidum 684;.

telum 466.

temetum 804.

Temperantia 129;

temperatio 52.

temperatissimus Jupiter f96.

temperiem dat Sol 186.

tempora anni quatuor 78.

ortus et occasus 844.

tempus 540. 565. 589. 971.

tribus vicibus variatur 105. 755.

Tenedos insula 616. 658.

teneritudo, 814.

tenor Æ70.

tenuata acies 932.

tenuatum metallum 909.

Terentius 525. 488. 498. 497. 318. 553.

tergeminae cristae 868.

terminatus 722.

terminus 711.

termarius numerus M08. 733.

Terpsichore 124.

Index verborum rerumque. 827

Terpsichore Venerem ampleetitur §. 28.

Terpsis 908.

Terra Vulcani filia Æ9.

olim Hera 160.

terra eccentros 849. 855. 873. 879.

immobilis 599.

in medio 584. 599. 814. 815.

ejus positio 899.

circulus 596.

circuitus 609. 888.

dimensio 703.

forma 590.

latitudo 614 sequ.

longitudo 61 I.

partes 622.

rotunditas 617.

Terraeina 641.

terrea vis 140.

terreus ortus 95.

tessera 758. 800.

testamentum transactionis A99.

testimonium Æ74. $00. 860.

testudines 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemoria diesis 950. 939.

tetrachorda 187. 955. 941. 938. 939. 960. 963.

eorum genera 988.

tetragonum 712.

tetraplasi ratio 985.

tetras 734. 758. 748.

tetrasemos 987.

Teutrania 686.

textum mundi 37.

- -

thalamus -1.

Thales 215.

Thalestris 925 not.

Thaletes Cretensis 926.

Thalia Musa 28. 126.

Thaumantias Iris §. 67.

tlieatralis 654.

voluptas 900.

theatrum Æ27.

undarum 638.

Thebani in deorum numerum relati 95 not.

Thebarum moenia 908.

Themis M74.

Themista insula 643.

Thenae oppidum 670.

Theode insula 702.

Theodorus Byzantius rhetor 882.

Theophrastus 923. 926.

-

theoremata 230. 716.

Therasia insula 648.

Thermacides 765.

thesis Æ74.

in rhythmica 974. 988 not.

Tliessalia 651. 654. 659.

Thoyth 102. 176 not. 178 not. 225 not.

Thracia 651. 658. 656. 687.

Thracius citharista 907. 927.

Threicium carmen 119.

Thucydides 646.

Thyle 598. 616. 666.

Tiberina ostia 657.

tibia rurestris' 906.

«

ejus inventio 924.

~is in animos 926.

tibicines in proeliis 925.

- - ' *. **;

Tibur 649.

• .

Tigris fluvius 681. 700.

-

Timaeus Platonis 803.

timoris deus 84 not.

tineae cariesque 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana, provincia 668.

Tisias orator 454.

104 *

828 Index verborum rerumque.

Titan §. 888.

titillare 7.

Tmolus mons 686.

togati Romani 556. 432.

Toli caput 223 not.

tonare orator dicitur 427. 437.

toni M08. 756. 930. 931. 933. 983. 960.

in coelo 169 sequ.

i. q. accentus 273.

tonia 989.

tori lacertosi 5.

tormenta 50 I. 560.

torquere ora 843.

torridatus 602.

tortuosi crines 328.

totum et partes 559. 580.

trabeatus 429.

tractatus 481.

negotii 467.

traetus i. q. traetatus 956.

tragica modulatio 968.

transactio 499.

transaustrinus 608.

transferre 510.

transfusio elementorum 738,

transitus vocis 964.

translatio Æ46. 483. 572. -

translatum 509.

transmotio 528.

transversi ortus 844.

trepidus 2I.

tressis 305.

triangulares amfractus 579,

numeri 755.

triangulus ignis 868.

trias 755.

t\ibunos appellare num servo liceat? 446.

trifida hasta 42$.

triformis discolorque vertigo §. 170.

trigarium 753. 898.

trigonum 712.

trigonus accentus 120.

Trinaeria insula 585. 646.

Trinitas 204 not.

Triones gemini 893. 808.

tripedale 572.

triplasia ratio 982.

triplicatio 108. 780.

triptes divorum 164.

Triptolemus 188.

triptota 997.

tripudia hymeneia 152. -

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcae lucis fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 822.

tritemoria diesis 930. 959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 725, 738.

Tritonida 893. 924.

triumfo 311.

triviatim 3.

Troas 686.

trochaeides numerus 992.

trochaeus 820 sequ. 988 sequ.

unde dietus? 988.

Troglodytae 665. 674. 702.

Trojana Sibylla 189.

Trojanum secretum 114.

tropi 326. 560. - -

in musica 951. 958. 940. 965. 9GG.

tropica mela 968.

tropicus eolurus 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 866.

Index verborum rerumque.

829

Tubusnptu oppidum §. 668.

tugurium 255 not.

Tulliana castra 566.

turbidare 67. M65.

Turbo 292.

turgor 135. 566.

turpis materia in oratione 847.

tutelator Genius 182.

Tyche 88.

tympanum Cybeleium 170.

in manu Junonis 67.

ejus bombns 135.

Typhon H9H.

typhus 566.

tyranni interfectio 448. 468.

Tyrida oppidum 687.

Tyrrheni maris insulae 645 sequ.

V literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 233.

usus in fine 279 sequ. 284.

in fine neutrorum 295.

vacuum 21.

vagi soni 946.'

Valerius Soranus 731 not.

Valitudo 55.

vapor et canor 917.

variata notulis pictura 66.

Varro 535. 578. 639. 662. 817 not. 927.

Varus amnis 654.

vasa horoscopa 895.

vasum an vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809. .

ubera Junonis 17.

nbi? 382. 440.

ve 272.

Vedius 42. 466.

Vejovis §. 89. 166.

velamina deorum 66 not.

Velia 645.

velle i. q. voluntas 21. 32. 9t.

vellere erura 704.

Velonensis civitas 666.

venarum indieia 968.

venas pensare 926.

Veneria insula 644.

Veneti 689.

venialis species 487. 488.

Venus 85. 181.

paeta 727.

Harmoniae mater 737.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senarius numerus attributus 736.

Venus planeta 14. 884. 857. 879. 889 sequ.

ver 75. 874.

ejus deus Mercurius 27.

ejus fructus 82.

verba sua et aliena 367. 358.

nova facere 379.

verborum exoletorum usus 509.

genera 509.

modi 310.

novatio 810.

quantitas 285.

verbum 341. 588.

Vergiliae 696.

veritas ex non exsistentibus 206.

vermiculare 729.

vermans aethra 584.

vernicomus 570.

vernifer !.

vernum tempus 874.

verrere ima maris 908.

rersiformis 589. 917.

850

Index verborum rerumque.

versilis profunditas §. 425.

versipelle studium 550.

versus numerorum 742. 748.

in oratione 517.

vertex 15.

cum petaso 176.

vertigo 170. 810.

Vesper sive Vesperngo 885.

Vesta 72. 168.

deorum nutrix 215.

Vesulus 640.

veternus 1000.

vetusta verba 809.

Wibo urbs 645.

Vibonensis ager 640.

vibrare 59. 92. 196. 201. 880.

vibratus 66. 887.

viessis quadrussis 757.

vietus 804.

vincla M.

vinolentia 801.

violae M 19. 213. 903.

vipereus 424.

vir fortis 459.

virago Minerva 875.

-

-

virecta 67.

virga memor 126.

praenitens tricolor 176.

virgilius 212. 266. 276. 278. 280. 285. 307.

virus viri §. 508.

vitem qui invenerint 188.

vitia quatuor 754.

vitiligines linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae M0. 29.

vividare 912.

Ulissipo 629.

ulnae 582.

ultima syllaba cum accentu 271.

chorda conjunctarum etc. 945.

vltramundanus

pater 188.

Ulysses 688.

ejus specula 648.

nepos Praemestes 642.

umbilicus 566.

Italiae 640.

umbra Lunae 859.

telluris 580.

Veneris 885.

tJmbracius mons M 14.

Umbri 637.

unctionis usus in nuptiis 149 not.

undantes 158.

undiquesecus 899. 601. 622. 724. 814. 865.

undiqueversum

60I.

ungues pressi 902.

universale 342.

proloquium 306.

322. 325. Æ93. 494. 495. 509. 5 . 592.

virgo 867.

fontana 203.

Virgo in zodiaco 832. 859. 841.

virgula 275.

viror 7$.

-

virosa assertio 332.

Virtus 7 sequ.

virtutes cardinales 127 not.

univocum 559. 356.

umus abundans 5.

Unxia Juno 149.

uo finita verba 318.

vocales 255.

vocativus 280 sequ.

in i an ie? 304.

volo imperativo caret 528.

Volsci 638.

Index verborum rerumque. 851

Voluptas §. 704. 728. 727. 888. 906.

vomitio Pliilologiae 156.

vox $40. 541.

in musica 957.

ur in fine vocabuli 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitanus 627.

Urgo insula 644.

urna Adrastiae 64.

urnulae Plioebi 16.

Ursa major 827. 835.

us in fine vocabuli 304.

ut pro lieet 22.

Utica 669.

utilitatis publicae cultores 62.

Vulcaniae insulae 648.

Vulcanus 87. 740. 889.

Jovialis Æ2.

Lemnius 7.

Terrae pater 49.

vulgus deorum 428.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 15.

vultuosus 127.

vultus 540. 545.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 289.

in fine vocabuli 308.

ejus pronunciatio 261.

Xenocrates 926.

Xerxes 655. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 253.

in vocalium numerum congregata 288.

ejus pronunciatio 261.

bivium Pythagoricum 102 not.

Z litera a Graecis venit 257.

duplex 246.

dentes mortui imitatur 261.

. syllabas communes reddit 278.

Zeno 215.

Zethus 287 not.

Zeugitana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 287.

zodiacus 5. 44. 78. 610. 823. 859. 849. 8(37.

zonae quinque 602.

novem 741.

Zone 657 not.

I N D E X

V E R IB O R U M G R A E C O R U M.

%oy# §. 088. 670.

de$$axov 141.

aizuo?oyboe 861.

&zsg6exópunc 19.

&xgövvzog 880 sequ.

&2oyoc 717. 720. 949. 073. 902.

&μpu8o2ioe 462.

&μpixvgtog 758. 864.

&μφίπλεvgog 712.

&vaßußëçóv 6vv6e6μός 871.

&vayxaioe quaestio 861.

&vdygoeqpoc 718.

àvaêvffyrj6ig 862.

&vaötzv%ax6ug 855.

àvaxapwrtâç 988.

&voexeqoeAeaio6vc 804.

&v&%oylæ 289 sequ. 794.

&v&%oyoç 717.

&v&^v6vg 862.

-

äva6rQog §. 814.

évé6tg 940.

&v8vaeopogd: 865.

dvreçevypuévov 857.

&vtetcayóyj 824.

dvzb$e$q. 980.

&vtt9€t6v 851.

dvrux&znyogioe 469.

&vrizoöeg 608. 874.

dvri6ta6vg 487 not.

dvtu6rQoqoí 854.

dvtiqpQa6vg 560.

dvriz8ovsg 608.

&vtovxov 608.

&rta$$c 180.

árræ$ •«ί δις έπΙxovva: 208.

árregwoe6ruxöv 936.

&rt^avfjg 28. 814.

&aeroöevxtvxög 473. 706. 718.

105

854. Index verborum graecorum.

&téóétét; §. 716.

&ro£«y6g 140. 206.

&aetéçtççuc 742.

& ro$tpopj 825.

&totou; àÀoyog 720.

*rt«jrov 258. 299.

&zrvxvog 943.

â€v$uos 970. 972.

&gtuæ 949.

&gtu:ztc &gtuz et zregu66& 748 sequ.

&6%pwetgog 719.

&6vvöetov 356.

&6%y%etov 949.

&6«ft«toc 222.

&pogu6tuòc 862.

Boegétv%vog 948.

T2«xaxdjrtc 871.

ygoeftpoeti% 229.

ygaftuctu6tuzj 229.

ygoeftpuj 708.

24æluoveg 184.

öevötjc 427 not.

$ei$6ug 868.

$&ae«66v 934. 944.980 sequ.

aegyre 954. 930. 981.

te66&gèv 955. 980. 981.

$uæ voboec figurae 861.

öuætérg 990.

διάτομος 738. 864.

ā€tovog 951. 942. 949. 985. 966.

διάφωνοι 947.

ótéyegttx& 2.

$e$evypu&voe 931.

$uogu6pwôç 716.

- èçóéx&eögog 722.

juvé%vog 761.

δννάμει 6£pquetgog §. 719.

övvoepoev, &^oyog 720.

"Eyygoepoc 718.

£y£g6tuov 2. 911.

siâuxöv 936.

eixo6&εδgog 722.

Eiu«guévr, 64.

eigop&v, %£££ 826.

£λικοειδής 709. 868.

éfttvgoe 124 not.

£v&guévuog 942. 949. 988. 939. 966.

£vóéíézétæ 7.

$$æyyeAettxöv 956.

$erαοιδαί. 926 not.

$ti$yptg 994.

$•ttftéguot 787.

8zriuovog %£$vg 826 not.

3mineâov 708.

$ae$ta:6tg 940.

éttt&toegtog 761.

értitgttoç 761.

$tupoeveuoe 708. 709.

£ztt&g 867.

£goe 160 not.

égur vevttxöv 956.

&regouffznc 712. 788.

étvpuo^oyia 474. 485.

$$$æquoviæ 149.

e$$etæt. 709.

e$$ygoeuftoç 711. 712.

*H9og in musica 947.

•jpub$eov 186.

θυσίον 858 not.

Index verborum graecorum. 8.55

Ioeu8bésty §. 988. pul$ug §. 994.

iövörjg, 959. puvgia: 745. -

iego yéuot 5.

i8puepoettzöç 71$.

- i66t^evgog 712.

i6o6x€¢ 712.

i6étrig 717.

H{ae;$erog 71!.

I zoetgöv yvóóó 807.

zαμπνλόygoepiftoc 712. 715.

zαμπύλος 709.

zoetæówjyrj6ig 552.

zoetoe6x&v7} 716.

zegótivoç 527 not.

zigzoevoe 818.

zoium,6tc 996.

zówpux 827.

xögöoe$ 924 not.

zgtxótí 818 not.

×guvópuevov 461.

zvx%txóç 709.

%v%oqoognttxöv zößoe 814.

zó^ov 527.

A$$ug 956.

2oexoevoeu$jc 946.

2i%vog 951 not. 946 not.

2öyuov 9.

Me$ono$ 956. 958. 968. 994.

pé6, 931. 942. 984.

ué67, et éx óóo pué6æv άλoyog 720.

pisoeâ:tvxvog 948.

poeoeo6ípiuetgog 749.

poet&6toe6uc 446 not.

urvosvöijg 738. 864.

NAetn 951. 984.

vopuxóç 965.

vo8g 126. 867.

0xtetgpoe 568.

öxt&eögog 722.

öpud Aev plenitudo 108.

δμoιολoytx& 968.

δμόλοyog 717.

δμόφωνοι 947.

δμόννμov 588 not.

övog %goec 807.

öéëztvxvog 943.

ögyoevtxóç 956.

ögiíoev 605.

ögov 768 not.

oëgoevi6xog 858 not.

ITae}sicae 578. 728.

ztav6£%vog 758. 864.

zragoeygoepj 446 not.

aetagoe$t $yrj6ig 882.

ztoegé%α$ug 871.

ztoegoeu$6, 951. 945. 984.

aetagé%ßoe6tc 882.

aetagspuéoAeuxóç 718. -

aetagw/tdta, 951.

zroegvaetoetoewójg 946, .

<regiygoeqooc 718.

<regtegyioe 146 not.

zregio8og 827. 529. 979. 986.

<regutzôéò 975.

<regu66&xg &gtuoi et regt66oi 748. 749.

<regtpëgeux 712.

ztzozj 956. 938.

|

856 Index verborum graecorum.

ro$a:t%6tog §. 787. tôtç §. 939.

to%t%evgog 712. r32co. 755.

tgo6vyyo,8tc 382. tergoexta; i67.

rporyo$uevog 864. tergoetzewgog 712.

ip$e$tg 7i6. turuoettzög 718 not.

tgog evgetizóg 7i$. tgoetoeuov 712.

tgog %u%vouévr, 933. - tgit^evgog 712.

aegog2«£«vögtevog 951. tgito, 951.

trgo^qpólc 268. 275.

aevôur, v 768 not. - £uvo?oyeiv 2.

rvxvög 948. 980. $ae$t, $tatóv ete. 951.

$tregéo?«ioev tetrachordum 95i.

Prtög 718. *reg>toc etc. 958.

$opéoétèjc 712. %tegt$euoc 785.

δόμβος 712. $to$ty,ovg öö2.

%t69e6tc 441.

>'jueiov 708. $:toxgittxóç 956.

62a2,v6g 712. %zto^w%tog etc. 958.

6rege%v 708. 721. ótozto^?«zt%6uog 787.

6toi%eiov et ygduuoe 252 not. $tot£%tog 753. -

6tgoyy%α 975. $t&rgitog 761.

6£vytat 511. 889. 979. 989. 991. ópulóziog 76i.

6£rgog 719. $ipoç èpovu£vr, Luna 869.

6vytt&gtx6tu: 716.

6vvr,ytpoeva 951. Xgí6ις 994.

6vva%pud 386 not. zgówcz 988. 986. 989.

$egratiae, 715. 994. zgóuctuxóç 950. 942, 949. 9$. 966.

6xo?, 444 not. zoega. 720.

6aogit, c 527 not.

£'v% 7.

Toereboetu tatevvovu£vo, et wwpovu£vo; I.una

869. $23> 956.